PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI KRZYŻANOWO Gmina Stare Pole
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI KRZY ŻANOWO Gmina Stare Pole Powiat Malborski Województwo Pomorskie Krzy żanowo 2012 Plan Odnowy Miejscowo ści Krzy żanowo Spis tre ści strona Wst ęp 3 Charakterystyka miejscowo ści Krzy żanowo na tle gminy Stare Pole 1. Poło żenie administracyjno – geograficzne 4 2. Demografia 5 3. Historia miejscowo ści 5 4. Układ przestrzenny i zachowane zabytki kultury materialnej 7 Inwentaryzacja zasobów słu żą cych odnowie miejscowo ści 1. Dziedzictwo kulturowe 8 2. Zasoby przyrodnicze 9 3. Infrastruktura społeczna. Obiekty i tereny rekreacyjne 11 4. Infrastruktura techniczna 12 5. Rynek pracy. Gospodarka. Rolnictwo 13 6. Oświata. Zdrowie. Bezpiecze ństwo. 13 Tabelaryczne zestawienie zasobów słu żą cych odnowie miejscowo ści 14 Mocne i słabe strony, szanse i zagro żenia – analiza SWOT 16 Wizja rozwoju miejscowo ści Krzy żanowo 17 Opis planowanych zada ń inwestycyjnych i przedsi ęwzi ęć słu żą cych aktywizacji lokalnej społeczno ści 19 Charakterystyka projektów według kolejno ści rankingowej 21 Koszty realizacji projektów i harmonogram ich wdra żania 24 Obszary o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszka ńców 25 Podsumowanie 25 2 Plan Odnowy Miejscowo ści Krzy żanowo Wst ęp Wst ąpienie Polski do Unii Europejskiej otworzyło przed naszym krajem szerokie perspektywy rozwoju dzi ęki mo żliwo ści otrzymania finansowego wsparcia na realizacj ę działa ń w ró żnych dziedzinach życia gospodarczego i społecznego. Szans ę na dofinansowanie maj ą zarówno projekty obejmuj ące swym zasi ęgiem du że obszary i wielu beneficjentów, jak równie ż te, kierowane do lokalnych, cz ęsto małych społeczno ści. Wła śnie dla tych ostatnich to niejednokrotnie szansa na odmian ę dotychczasowego otoczenia i sposobu życia. Wspólne planowanie przez mieszka ńców małych miejscowo ści wizji rozwoju miejsca, w którym żyj ą na co dzie ń oraz świadomo ść , że mo żna otrzyma ć wymierne wsparcie finansowe i merytoryczne na realizację konkretnych działa ń, prowadzi do budowania trwałych wi ęzi mi ędzys ąsiedzkich, podj ęcia bezinteresownych działa ń na rzecz lokalnej wspólnoty, a jednostkowo – wzrost wiary we własne mo żliwo ści, ch ęć rozwoju osobistego oraz motywacj ę do poszukiwania dla siebie nowych szans na popraw ę życia materialnego i duchowego. Pierwszym krokiem na drodze do lepszej przyszło ści dla społeczno ści, jak ą stanowi ą mieszka ńcy wsi, jest opracowanie Planu Odnowy Miejscowo ści. Opracowuj ąc Plan dla wsi Krzy żanowo chciano przede wszystkim zintegrowa ć jej mieszka ńców i pobudzi ć do wspólnego działania. Plan jest dokumentem strategicznym, stworzonym przy udziale mieszka ńców. Ma u świadomi ć mieszka ńcom Krzy żanowa ich rol ę w tworzeniu pomysłów na własny rozwój i popraw ę warunków życia. Dokonano inwentaryzacji zasobów i identyfikacji problemów, nast ępnie skupiono si ę nad kierunkami rozwoju – jak ą drog ą nale ży pój ść , aby najlepiej wykorzysta ć potencjał wsi. Ostatnim etapem było stworzenie wizji wsi i zaplanowanie działa ń zmierzaj ących do jej urzeczywistnienia. Proponowane przez mieszka ńców przedsi ęwzi ęcia s ą mo żliwe do zrealizowania jedynie przy aktywnym ich zaanga żowaniu oraz przy wsparciu władz samorz ądowych gminy Stare Pole i województwa pomorskiego. Plan Odnowy Miejscowo ści Krzy żanowo został opracowany na kilka kolejnych lat. W okresie tym podejmowane b ędą działania inwestycyjne, a tak że inne, o charakterze szkoleniowym i społecznym. Przyst ąpienie do realizacji danego projektu poprzedzone zostanie przygotowaniem odpowiednich opracowań i kosztorysów. 3 Plan Odnowy Miejscowo ści Krzy żanowo Charakterystyka miejscowo ści Krzy żanowo na tle gminy Stare Pole 1. Poło żenie administracyjno - geograficzne Krzy żanowo to miejscowo ść poło żona w gminie Stare Pole, w powiecie malborskim, w województwie pomorskim, w pobli żu trasy kolejowej Elbl ąg - Malbork i drogi krajowej nr 22 prowadz ącej od przej ścia granicznego z Rosj ą do granicy z Niemcami. Wraz z s ąsiednim Starym Polem Krzy żanowo stanowi zwarty obszar zabudowy o charakterze małomiasteczkowym, licz ącym obecnie 2 235 mieszka ńców. Krzy żanowo zajmuje powierzchni ę 327,10ha. Krzy żanowo jest jednym z 12 sołectw nale żą cych do gminy Stare Pole, skupiaj ących 16 miejscowo ści. Gmina Stare Pole jest jedn ą z pi ęciu gmin wchodz ących w skład powiatu malborskiego, poło żonego na wschodzie województwa pomorskiego. W podziale fizyczno- geograficznym Gmina Stare Pole pozostaje w obr ębie Żuław Wi ślanych, b ędących cz ęś ci ą makroregionu Pobrze ża Gda ńskiego, wchodz ącego w skład podprowincji Pobrze ży Południowobałtyckich, a ści ślej w jego wschodniej cz ęś ci nazwanej Żuławami Elbl ąskimi. Reprezentuje typ krajobrazu naturalnego – nadmorski deltowy, zajmuje powierzchni ę 7 949 ha, z czego 332 ha to lasy, a 6 257 u żytki rolne. Poni ższa mapka przedstawia obszar gminy Stare Pole i lokalizacj ę miejscowo ści Krzy żanowo. 4 Plan Odnowy Miejscowo ści Krzy żanowo 2. Demografia Krzy żanowo, pod wzgl ędem liczby ludno ści, jest po Starym Polu jedn ą z najwi ększych miejscowo ści w gminie. Liczy 349 mieszka ńców, co stanowi 7,3% ogólnej liczby osób zamieszkuj ących gmin ę Stare Pole, która na dzie ń 31.12.2011 r. wynosiła 4 773 osoby. W Krzy żanowie w wieku przedprodukcyjnym (do 18 lat) jest 76 osób, w wieku produkcyjnym 218 osób (od 18 do 65 lat) i w wieku poprodukcyjnym s ą 55 osoby (powy żej 65 roku życia). Poni ższy wykres przedstawia liczb ę mieszka ńców Krzy żanowa na tle gminy Stare Pole (stan na 31.12.2011 r.). Dane Urz ędu Gminy 3. Historia miejscowo ści. Pierwsze informacje dotycz ące Krzy żanowa pochodz ą z okresu średniowiecza, kiedy to mieszka ńcami tych terenów oraz zało życielami wsi były plemiona słowiańskie i pruskie (Seitkaimis – staropruska nazwa Krzy żanowa). Pod koniec X wieku Polska podj ęła prób ę pokojowej chrystianizacji poga ńskich s ąsiadów organizuj ąc misje biskupa Wojciecha, który prawdopodobnie podczas wyprawy do Prus odpoczywał na terenie wsi Krzy żakowo. XIV wiek to okres kiedy na te ziemie przybyli Krzyżacy i rozpocz ęli wielk ą akcj ę kolonizacyjn ą terenów Żuław. Wówczas to nast ępuje lokacja wi ększo ści istniej ących wsi na terenie obecnej gminy Stare Pole. Korzystne warunki stosowanego przez Krzy żaków prawa chełmi ńskiego przyci ągały osadników, którzy zamiast rozproszonych osad i pojedynczych dworów zakładali zwarte, zało żone według jednolitego planu wsie, których granice były ści śle okre ślone w przywilejach lokacyjnych. Pierwsze prawo lokacyjne zostało nadane wsi 5 Plan Odnowy Miejscowo ści Krzy żanowo Krzy żanowo około roku 1319. Niemiecka nazwa wsi Notzendorf pochodziła od nazwiska bogatego wła ściciela ziemskiego (bauera) Nocze. Krzy żanowo stanowiło główny o środek religijny dla okolicznej ludno ści wyznania katolickiego. W 1330 r. mieszka ńcy s ąsiedniej wsi Stare Pole zostali zobowi ązani do płacenia dziesi ęciny dla ko ścioła w Krzy żanowie. W 1408 r. to w Krzy żanowie powstała pierwsza w okolicy szkoła parafialna. Szkoła ta funkcjonowała do 1934 roku w budynku z XIX w. Szkoła parafialna z drugiej połowy XIX wieku. Po wieku świetno ści i rozwoju, jaki prze żywał Zakon w ci ągu XIV wieku nast ąpił upadek Krzy żackiej pot ęgi. W czasie wojny polsko-krzy żackiej oraz wojny trzynastoletniej, wiele wiosek zostało zniszczonych. Na mocy pokoju z 1466 r. Krzy żanowo i okolice znalazły si ę w Prusach Królewskich, w tzw. Ekonomii Malborskiej. Wówczas to na nowo rozpocz ęto uporz ądkowywanie spraw osadniczych. W 1476 r. król Kazimierz Jagiello ńczyk dokonał nowej lokacji wsi Nocendorf (Krzy żanowo). Kiedy w 1569 r. król Zygmunt August wydał edykt gwarantuj ący swobody religijne, wi ększo ść pó źniejszych osadników wokół Krzy żanowa pochodziła z Holandii i Niemiec. Osiedlali si ę oni na terenach najsłabiej dotychczas zasiedlonych i najtrudniejszych do uprawy. Kolonistów tych zwano w dawnej Polsce Ol ędrami, nale żeli oni do protestanckiej sekty 6 Plan Odnowy Miejscowo ści Krzy żanowo mennonitów, prze śladowanej w Niderlandach. Specjalizowali si ę oni w zakresie osuszania błot i bagien. Osadnicy wybrali na utworzenie swojej osady Szaleniec, gdzie do tej pory był folwark. Osiedlaj ąc si ę tworzyli zagrody holenderskie. Oprócz prac melioracyjnych i nowego typu osadnictwa, zasług ą mennonitów było sprowadzenie na Żuławy biało-czarnych krów rasy holenderskiej i zwi ązana z tym produkcja serów. Do dzi ś zachowały si ę liczne zabytki ich specyficznego budownictwa – domy podcieniowe. W wyniku I rozbioru Polski w 1772 r. teren obecnego powiatu malborskiego został zaj ęty przez pa ństwo pruskie. Zmiana przynale żno ści pa ństwowej spowodowała m.in. zmniejszenie liczebno ści społeczno ści mennonickiej. W XIX wieku nast ąpił dalszy rozwój ekonomiczny tego terenu, do czego przyczyniła si ę poprawa komunikacji – budowa dróg i kolei, w tym – g ęstej sieci kolejek w ąskotorowych, docieraj ących do wielu miejscowo ści. Powstały te ż pierwsze folwarki z charakterystyczn ą dla nich zabudow ą. Rozwin ęło si ę przetwórstwo rolne, m.in. młynarstwo oraz cukrownictwo. Po I wojnie światowej tereny na wschód od Nogatu (w tym wie ś Krzy żanowo) pozostały cz ęś ci ą pa ństwa Niemieckiego. Do ko ńca II wojny światowej wie ś Notzendorf le żała w granicach Prus Wschodnich, w rejencji Westpreussen. Po wojnie ludno ść niemiecka została wysiedlona, a do wsi, która zmieniła nazw ę na Krzy żanowo, przybyli osadnicy z południa Polski i tzw. repatrianci ze wschodnich terenów II Rzeczpospolitej. Nowi mieszka ńcy nie mieli do świadczenia w gospodarowaniu w takich warunkach środowiska przyrodniczego, co spowodowało obni żenie poziomu rolnictwa. Zniszczeniu uległa te ż stara, drewniana zabudowa wiejska wsi Krzy żanowo, pochodz ąca z XIX w. 4. Układ przestrzenny i zachowane zabytki kultury materialnej Krzy żanowo powstało jako przysiółek placowy i ten zwarty, niezbyt rozwini ęty układ przestrzenny zachował si ę do ko ńca XVII wieku. Zabudowa wiejska skupiała si ę wtedy przy placu ko ścielnym, ze świ ątyni ą w centralnym punkcie, wokół której znajdował si ę cmentarz, okalany murem. Od zachodniego szczytu ko ścioła, na wprost wytyczono ulic ę wiejsk ą, przy której sytuowały si ę domy mieszkalne i szkoła funkcjonuj ąca od średniowiecza do 1934 r.