RADA MIEJSKA W OLKUSZU

STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY

UWARUNKOWANIA WRAZ Z DIAGNOZ Ą

Zał ącznik Nr 1 do Uchwały Nr XL/450/2009 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 15 grudnia 2009 r.

WYKONAWCA OPRACOWANIA: INSTYTUT GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ I KOMUNALNEJ ODDZIAŁ W KRAKOWIE

OPRACOWANIE SPORZ ĄDZONO PRZY WSPÓŁUDZIALE BRYTYJSKIEGO FUNDUSZU KNOW-HOW W RAMACH REALIZACJI PROJEKTU PILOTA śOWEGO OLKUSZA KRAKÓW, 1995/96

AKTUALIZACJ Ę „UWARUNKOWA Ń WRAZ Z DIAGNOZ Ą” DOKONAŁO MGGP S.A. TARNÓW

TARNÓW, 2006, 2008, 2009

STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY OLKUSZ

Zał ącznik nr 1 do Uchwały Nr XL/450/2009 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 15 grudnia 2009 r.

UWARUNKOWANIA WRAZ Z DIAGNOZ Ą

Koordynator Programu Pilota Ŝowego Olkusz: Prof. dr hab. Arch. Zygmunt Ziobrowski Zespół autorski: Główny projektant: dr in Ŝ. arch. Barbara Zastawniak uprawnienia do projektowania w planowaniu przestrzennym nr 156/88 Zagadnienia funkcjonalno-przestrzenne: dr in Ŝ. arch. Barbara Zastawniak mgr in Ŝ. arch. Ewa Arvay-Podhala ńska mgr in Ŝ. Gra Ŝyna Korzeniak Zagadnienia środowiska przyrodniczego: mgr Stanisław Chmielowiec mgr in Ŝ. Gra Ŝyna Korzeniak mgr Krystyna Pawłowska Zagadnienia środowiska kulturowego: mgr in Ŝ. arch. Ewa Arvay-Podhala ńska Komunikacja: mgr in Ŝ. Ewa Goras mgr in Ŝ. Piotr Cyganik Gospodarka wodno-ściekowa: mgr Krystyna Pawłowska

Elektroenergetyka, zaopatrzenie w gaz, ciepłownictwo, telekomunikacja, gospodarka odpadami: mgr in Ŝ. El Ŝbieta Okraska współpraca: mgr Antoni Matuszko KRAKÓW, 1995/96

Aktualizacj ę „Uwarunkowa ń wraz z diagnoz ą” dokonał zespół projektowy zmiany Studium MGGP S.A. Biuro Planowania Przestrzennego

mgr in Ŝ. arch. Małgorzata Przybysz-Ławnicka KT-252 (nr. uprawnie ń 1644) mgr Artur Oleszkowicz

mgr Maria Mierzwa mgr in Ŝ. Dariusz Basta mgr in Ŝ. arch. Krzysztof Bielaszka mgr in Ŝ. arch. Anna Ja śkiewicz - Mróz mgr in Ŝ. arch. Tomasz Oberc

mgr Dariusz Brzezi ński mgr Karolina Fastnacht techn. ekon. Bo Ŝena Szwed TARNÓW, listopad 2006, 2008

1

SPIS TRE ŚCI

I. DIAGNOZA STANU ISTNIEJ ĄCEGO ...... 5 WST ĘP ...... 5 1. POŁO śENIE W REGIONIE I S ĄSIEDZTWO ...... 7 1.1. Miasto i na tle powiatu olkuskiego i województwa małopolskiego ...... 7 1.2. Zewn ętrzne powi ązania funkcjonalno – przestrzenne miasta i gminy Olkusz ..... 8 1.2.1. Powi ązania wynikaj ące ze środowiska przyrodniczego ...... 8 1.2.2. Powi ązania z o środkami o okre ślonych funkcjach ...... 9 1.2.3. Powi ązania komunikacyjne ...... 10 1.2.4. Powi ązania infrastrukturalne ...... 11 2. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE ...... 12 2.1. Charakterystyka środowiska przyrodniczego ...... 12 2.1.1. Rze źba ...... 12 2.1.2. Budowa geologiczna ...... 17 2.1.3. Surowce mineralne ...... 19 2.1.4. Warunki hydrogeologiczne i wody podziemne ...... 21 2.1.5. Wody powierzchniowe ...... 25 2.1.6. Klimat ...... 26 2.1.7. Gleby ...... 28 2.1.8. Szata ro ślinna ...... 29 2.1.9. Fauna ...... 31 2.2. Podstawowe zagro Ŝenia ...... 32 2.2.1. Zmiany stosunków wodnych ...... 32 2.2.2. Zanieczyszczenie wód ...... 35 2.2.3. Zanieczyszczenie powietrza ...... 39 2.2.4. Zanieczyszczenie gleb ...... 44 2.3. Przekształcenia środowiska wywołane przez górnictwo ...... 48 2.4. Obszary i obiekty prawnie chronione ...... 49 3. ZASOBY ŚRODOWISKA KULTUROWEGO I KRAJOBRAZU ...... 61 3.1. Rozwój osadnictwa wiejskiego ...... 61 3.2. Rozwój miasta Olkusza ...... 64 3.3. Układ przestrzenny i zabudowa miasta ...... 67 3.4. Układy przestrzenne wsi ...... 69 3.5. Tradycyjna i współczesna zabudowa wsi ...... 70 3.6. Obiekty i zespoły zabytkowe ...... 74 3.7. Krajobraz kulturowy ...... 76 3.8. Istniej ące i postulowane formy ochrony ...... 80 3.9. Warto ści kulturowe i krajobrazowe miasta i gminy Olkusz ...... 98 4. STOSUNKI LUDNO ŚCIOWE ...... 102 4.1. Ludno ść ...... 102 4.2. Sytuacja na rynku pracy ...... 107 5.1. Mieszkalnictwo ...... 110 5.1.2. Zasoby mieszkaniowe ...... 110 5.1.2. Warunki mieszkaniowe ...... 111 5.2. Urz ądzenia obsługi mieszka ńców ...... 114 5.2.1. Oświata i wychowanie ...... 114 5.2.2. Zdrowie i opieka społeczna ...... 121 5.2.3. Kultura ...... 123 5.2.4. Handel, rzemiosło, gastronomia, hotelarstwo ...... 124

2 5.2.5. Łączno ść ...... 126 5.2.6. Administracja, organizacje ...... 127 5.2.7. Obiekty kultu religijnego i wyznaniowe ...... 128 5.2.8. Zagro Ŝenia bezpiecze ństwa ludno ści i jej mienia ...... 128 6. FUNKCJE STANOWI ĄCE PODSTAWY GOSPODARCZE GMINY ...... 132 6.1. Działalno ść gospodarcza – przemysł ...... 132 6.2. Rolnictwo ...... 137 6.2.1. Przestrze ń rolnicza ...... 137 6.2.2. Struktura u Ŝytkowania gruntów w gminie Olkusz ...... 140 6.2.3. Struktura agrarna gospodarstw rolnych ...... 143 6.3. Le śnictwo ...... 145 6.4. Funkcja turystyczno-wypoczynkowa i sportowa ...... 148 7. KOMUNIKACJA ...... 152 7.1. Komunikacja kolejowa ...... 152 7.2. Komunikacja drogowa ...... 152 8. GOSPODARKA KOMUNALNA I INFRASTRUKTURA TECHNICZNA ...... 159 8.1. Urz ądzenia i organizacja gospodarki komunalnej ...... 159 8.1.1. Ochrona przeciwpo Ŝarowa ...... 159 8.1.2. Cmentarze, usługi pogrzebowe ...... 159 8.1.3. Ziele ń urz ądzona, bazy zieleni, ogrody działkowe ...... 160 8.1.4. Organizacja gospodarki komunalnej ...... 160 8.2. Systemy infrastruktury technicznej ...... 161 8.2.1. Zaopatrzenie w wod ę ...... 161 8.2.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków ...... 165 8.2.3. Elektroenergetyka ...... 166 8.2.4. Zaopatrzenie w gaz ...... 167 8.2.5. Ciepłownictwo ...... 169 8.2.6. Telekomunikacja ...... 169 8.2.7. Gospodarka odpadami ...... 170 8.2.8. Zasoby gruntów, ich stan prawny i rozmieszczenie ...... 172 9. RUCH BUDOWLANY ...... 175 II. UWARUNKOWANIA ...... 178 WST ĘP ...... 178 10. PROBLEMY I OBIEKTYWNIE ISTNIEJACE UWARUNKOWANIA ROZWOJU MIASTA I GMINY OLKUSZ ...... 183 10.1. Nieharmonijny rozwój jako podstawowy problem miasta i gminy ...... 183 10.2. Problemy i uwarunkowania przyrodnicze ...... 186 10.2.1. Główne czynniki kształtuj ące mo Ŝliwo ści rozwoju ...... 186 10.2.2. Problemy i uwarunkowania wynikaj ące z walorów środowiska przyrodniczego oraz ochrony prawnej ...... 186 10.2.3. Uwarunkowania zwi ązane z wyst ępowaniem i eksploatacj ą złó Ŝ surowców mineralnych ...... 188 10.3. Problemy i uwarunkowania kulturowe ...... 197 10.4. Problemy i uwarunkowania demograficzne i społeczne ...... 200 10.4.1. Uwarunkowania demograficzne ...... 200 10.4.2. Uwarunkowania wynikaj ące z warunków i jako ści Ŝycia mieszka ńców ...... 202 10.5. Problemy i uwarunkowania gospodarcze ...... 205 10.5.1. Problemy i uwarunkowania gospodarcze ...... 205 10.5.2. Uwarunkowania rozwoju gospodarki rolniczej ...... 206 10.5.3. Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu gospodarki le śnej ...... 208 10.5.4. Uwarunkowania zwi ązane z rozwojem turystyki i wypoczynku ...... 209 10.6. Problemy i uwarunkowania przestrzenne ...... 211

3 10.6.1. Uwarunkowania wynikaj ące z kształtu obecnej, przestrzennej struktury miasta i gminy ...... 211 10.6.2. Uwarunkowania przestrzenne, zwi ązane z wyst ępowaniem szkód górniczych ...... 214 10.7. Problemy i uwarunkowania zwi ązane z wyposa Ŝeniem w komunikacj ę i infrastruktur ę techniczn ą ...... 214 10.7.1. Problemy i uwarunkowania komunikacyjne ...... 214 10.7.2. Problemy i uwarunkowania infrastrukturalne ...... 217 11. INFORMACJE I WNIOSKI DO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROPWANIA PRZESTRZENEGO MIASTA I GMINY OLKUSZ Z USTALE Ń STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO ORAZ PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO ...... 220 III. BIBLIOGRAFIA ...... 223

4

I. DIAGNOZA STANU ISTNIEJ ĄCEGO

WST ĘP

Przedstawiona diagnoza stanu oraz charakterystyka dotychczasowego rozwoju miasta i gminy Olkusz została przygotowana w ramach prac nad Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego w/w miasta i gminy. Stanowi jej integraln ą cz ęść , jako niezb ędne podbudowanie analiz i ocen uwarunkowa ń rozwoju, okre ślenia głównych problemów, wymagaj ących rozwi ązania i na tym tle – celów rozwoju oraz kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz (okre ślenia polityki przestrzennej).

Omawiana, I cz ęść Studium ma charakter urbanistycznej monografii miasta i gminy. Jej przydatno ść jest szersza, ni Ŝ tylko potrzeby studium; mo Ŝe by ć wykorzystana jako źródło informacji przy sporz ądzeniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, przy pracach nad kolejnymi edycjami (zmianami, aktualizacj ą) tych planów oraz studium, a tak Ŝe w innych pracach Rady i Zarz ądu Gminy. Uzasadnia to wydzielenie jej jako odr ębnej cz ęś ci opracowania.

Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego, a zatem i sporz ądzona w jego ramach charakterystyka i diagnoza, dotyczy całego obszaru miasta i gminy Olkusz, w granicach administracyjnych. Obejmuje, wi ęc obszar miasta Olkusz oraz obszar 19 wsi. Opracowana zmiana Studium stosownie do uchwały Nr XLVI/587/2006 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 25 stycznia 2006 r. dotyczy obszaru okre ślonego w zał ączniku. Poniewa Ŝ opracowania stanowi ące podstaw ę do analiz, jak równie Ŝ materiały statystyczne publikowane s ą dla gminy lub ł ącznie dla m. i gm. Olkusz - aktualizacja i zmiana I cz ęś ci „Diagnozy stanu istniej ącego” została dokonana dla obszaru całej gminy. Aktualizacj ę zagadnie ń, dla których dane dotycz ą ł ącznie m i gm Olkusz, rozszerzono - obejmuj ąc ni ą równie Ŝ miasto Olkusz. Dokonane zmiany i aktualizacje w tek ście podszarzano w zał ączniku nr 1 do uchwały nr XL/450/2009 z dnia 15 grudnia 2009 r.

Materiały wej ściowe do przedstawienia charakterystyki i diagnozy zostały – w cz ęś ci – przekazanie przez Urz ąd Miasta i Gminy Olkusz; w znacznej cz ęś ci zostały zgromadzone w ramach prac nad Studium i jego zmian ą. Wykaz wykorzystanych materiałów i źródeł informacji znajduje si ę na ko ńcu opracowania .

6

1. POŁO śENIE W REGIONIE I S ĄSIEDZTWO

1.1. Miasto i gmina Olkusz na tle powiatu olkuskiego i województwa małopolskiego.

Miasto i gmina Olkusz poło Ŝona jest na północno-zachodnim kra ńcu województwa małopolskiego. Administracyjnie przynale Ŝy do powiatu olkuskiego, a miasto Olkusz pełni funkcj ę o środka powiatowego. Miasto i gmina Olkusz graniczy: - od północy z gm. Klucze i Wolbrom, - od zachodu z gm. Bolesław i Bukowno, - od południa z gm. Trzebinia i Krzeszowice, - od wschodu z gm. Trzyci ąŜ , Sułoszowa i Jerzmanowice, Granica z gm. Krzeszowice, Jerzmanowice i Sułoszow ą jest równocze śnie granic ą z powiatem krakowskim, a z gm. Trzebinia z powiatem chrzanowskim.

Miasto i gmina Olkusz na tle powiatu i województwa (podstawowe dane 31.XII.2005 r.)

Miasto i gmina Województwo Wyszczególnienie Powiat Olkusz Olkusz małopolskie a) 151 622 15.190 Powierzchnia (km 2) b) 26 99 - c) 125 523 - 3.266.187 a) 50.314 (100%) 114.402 (100%) (100%) 57.400 1.619.398 Ludno ść b) 37.616 (74,8%) (50,2%) (49,6%) 57.002 c) 12.698 (25,2%) 1.646.789 (50,4%) (498%) a) 333 184 205 Gęsto ść zaludnienia na b) 1446 580 - km2 c) 101 110 - Ludno ść wieku a) 48 55 59 nieprodukcyjnego na 100 b) 44 48 53 produkcyjnych c) 62 63 66 a) 324 324 309 Liczba mieszka ń b) 339 409 - na 1000 mieszka ńców c) 280 238 - Liczba podmiotów gospodarczych na 1000 a) 120 102 88 mieszka ńców Stopa bezrobocia w % xx a) 11,3 9,4 x) dane wg 2004 r. xx) liczba bezrobotnych do ludno ści wieku produkcyjnego a) ogółem, b) miasta, c) tereny wiejskie.

- Ludno ść w ilo ści 50314 osób stanowi 44% ludno ści powiatu olkuskiego i 1,5% województwa małopolskiego,

7 - Miasto Olkusz zamieszkuje 75% ogółu ludno ści, a gmin ę 25%, - Stopie ń urbanizacji - udziału ludno ści miejskiej powiatu olkuskiego – 50,2 % zbli Ŝony jest do stopnia urbanizacji województwa małopolskiego, - Ludno ść wieku produkcyjnego stanowi 67,5% (analogiczne wielko ści dla powiatu olkuskiego 64,3%, województwa małopolskiego 62,7%), st ąd wska źnik obci ąŜ enia ludno ści produkcyjnej ludno ści ą nieprodukcyjn ą jest ni Ŝszy zarówno w stosunku do powiatu jak i województwa, - Udział u Ŝytków rolnych w ogólnej powierzchni gminy wynosi 43,8%, a lesisto ść 49,0%, co świadczy o le śno-rolnym charakterze gminy.

1.2. Zewn ętrzne powi ązania funkcjonalno – przestrzenne miasta i gminy Olkusz

1.2.1. Powi ązania wynikaj ące ze środowiska przyrodniczego

Miasto i gmina Olkusz poło Ŝone s ą na terenie Wy Ŝyny Śląsko-Krakowskiej. Przez zachodni ą cz ęść gminy przebiega granica mi ędzy Wy Ŝyn ą Śląsk ą, której fragmenty stanowi ą zachodni ą cz ęść gminy i Wy Ŝną Krakowsk ą obejmuj ącą jej przewa Ŝaj ącą cz ęść . Pod wzgl ędem hydrograficznym miasto i gmina Olkusz poło Ŝone s ą niemal w cało ści w zlewni Białej Przemszy. Centralna cz ęść obszaru nale Ŝy do zlewni Baby, która a Ŝ do zaniku jej źródeł stanowiła wraz z Witeradówk ą wa Ŝny element sieci hydrograficznej regionu olkuskiego. Do zlewni Rudawy nale Ŝy jedynie niewielka cz ęść obszaru w rejonie wsi . Region Olkusza, jak na obszar o stosunkowo niewielkiej powierzchni, jest bardzo zró Ŝnicowany pod wzgl ędem charakteru przyrodniczego, pokrycia i u Ŝytkowania terenu. Wyst ępuj ą tu rozległe kompleksy le śne, dziel ące obszary zurbanizowane i uprzemysłowione oraz rolnicze. Pas le śny w zachodniej cz ęś ci omawianego obszaru, oddziela Olkusz od obszarów przemysłowych Bolesławia i Bukowna, a w skali regionalnej – od obszarów Górnego Śląska pełni ąc istotne funkcje bioklimatyczne. Jednocze śnie – zapewnia on powi ązania przyrodnicze z terenami otaczaj ącymi. Cz ęść tego pasa poło Ŝona na północ od drogi Olkusz – Dąbrowa Górnicza, stanowi poł ączenie z dolin ą Białej Przemszy b ędącej wa Ŝnym regionalnym ci ągiem ekologicznym, a tak Ŝe ze specyficznymi ekosystemami Pustyni Bł ędowskiej. Lasy poło Ŝone na południe od tej drogi oddzielaj ą Olkusz od Trzebini, a poprzez kompleksy le śne i tereny rolne Witeradowa i Gorenic, tworz ą przyrodnicze poł ączenie ze zlewni ą Rudawy.

8 Pas le śny przebiegaj ący na linii: , Sieniczko, , Gorenice, oddziela miasto od terenów rolnych zachodniej cz ęś ci gminy, tworz ąc jednocze śnie wraz z tymi terenami powi ązanie z Ojcowskim Parkiem Narodowym. Cenne przyrodnicze obszary omawianego regionu poł ączone s ą funkcjonalnie w ramach Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie i Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd wraz z otulinami. Rozci ągaj ą si ę one południkowo na linii Kraków-Cz ęstochowa z omini ęciem terenów najsilniej zurbanizowanych, w tym miasta Olkusza. Na rozwój omawianego obszaru w istotny sposób wpływaj ą wyst ępuj ące w obr ębie miasta i gminy Olkusz, a tak Ŝe w jego otoczeniu, zło Ŝa rud cynku i ołowiu oraz zło Ŝa piasków podsadzkowych. Tereny górnicze zwi ązane z eksploatacj ą rud obejmuj ą swym zasi ęgiem miasto Olkusz oraz tereny s ąsiednich gmin: Klucze, Bolesław, Bukowo. Tereny górnicze zwi ązane z eksploatacj ą piasku podsadzkowego ci ągn ą si ę od Olkusza i Kluczy od strony wschodniej, po Jaworzno-Szczakow ą w kierunku zachodnim. Z eksploatacj ą górnicz ą wi ąŜą si ę równie Ŝ zaburzenia i zmiany w zakresie stosunków wodnych, obejmuj ące Olkusz i tereny s ąsiaduj ące, obj ęte tzw. lejem depresyjnym. Po średnio – wynikaj ą st ąd funkcjonalne powi ązania Olkusza z tymi terenami, w zakresie zapotrzebowania w wod ę. Wodoci ągi tego rejonu, zasilane wodami kopalnianymi z uj ęcia kopalni Olkusz, obejmuj ą swym zasi ęgiem, oprócz miasta i gminy Olkusza, obszary gmin Bolesław i Klucze oraz miasto Bukowo.

1.2.2. Powi ązania z o środkami o okre ślonych funkcjach Miasto Olkusz w systemie osadniczym województwa małopolskiego zostało zaliczone do o środków o znaczeniu ponadlokalnym. Przeprowadzone badania hierarchii miast województwa małopolskiego opartej na koncepcji tzw. funkcji centralnych Christallera pozwoliły wyró Ŝni ć w systemie osadniczym 5 podsystemów tj. I. regionalny i ponadregionalny, II. subregionalny, III. ponadlokalny I stopnia, IV. ponadlokalny II stopnia i V. lokalny. Miasto Olkusz zakwalifikowano do III podsystemu. Ponadlokalne znaczenie Olkusza wyra Ŝa si ę w funkcjach: - administracyjnej (jako siedziba jednostek administracji samorz ądowej szczebla powiatowego), - organizacji Ŝycia gospodarczego (jako siedziby szeregu biur i instytucji gospodarczych obsługuj ących równie Ŝ obszary gmin), - organizacji Ŝycia społecznego, kulturowego (jako siedziby szeregu placówek z tego zakresu), - szkolnictwa ponadpodstawowego i kształcenia (jako siedziby szeregu placówek oświatowych – szkół średnich, zawodowych o zró Ŝnicowanych profilach, w tym szkół o profilu artystycznym, zakładu doskonalenia zawodowego itp.),

9 - usług z zakresu zdrowia (przychodnia rejonowa, szpital), - wyspecjalizowanych usług z zakresu handlu, gastronomii, hotelarstwa, sportu i turystyki, - obsługi gospodarki komunalnej, urz ądze ń infrastruktury technicznej, komunikacji. Według klasyfikacji funkcjonalnej miast opartej o struktur ę zatrudnienia ludno ści miasta - Olkusz zaliczono do miast przemysłowo-usługowych. W zakresie niektórych funkcji usługowych, a tak Ŝe zatrudnienia w przemy śle powi ązania miasta Olkusz dotycz ą obszaru powiatu, a niekiedy równie Ŝ gmin spoza. Z o środkiem wojewódzkim Krakowem powi ązania wyst ępuj ą głównie w obszarze obsługi ludno ści w zakresie administracji rz ądowej i samorz ądowej Małopolskiego Urz ędu Wojewódzkiego i Urz ędu Marszałkowskiego oraz wysokospecjalistycznych usług z zakresu ochrony zdrowia (kliniki), nauki (wy Ŝsze uczelnie),kultury. Powi ązania z Katowicami dotycz ą głównie wysokospecjalistycznych usług, jak i zatrudnienia mieszka ńców w zakładach pracy województwa śląskiego .

1.2.3. Powi ązania komunikacyjne Zasi ęg powi ąza ń funkcjonalno przestrzennych uzale Ŝniony jest równie Ŝ od ilo ści i jako ści powi ąza ń komunikacyjnych. Powi ązania komunikacyjne miasta i gminy Olkusz z otoczeniem zapewniaj ą:

1) komunikacja kolejowa, w tym: - linia kolejowa relacji Katowice-Dęblin (w komunikacji osobowej obsługuj ąca w znacznej mierze dojazdy do pracy i usług w rejonie Katowic), - szerokotorowa linia kolejowa z rejonu Huty Katowice przez Olkusz do Brze ścia i Moskwy (tzw. LHS, obsługuj ąca głównie ruch towarowy),

2) komunikacja drogowa, ł ącz ąca Olkusz z bli Ŝszym i dalszym otoczeniem, w tym: - główna trasa w kierunku wschód-zachód, zapewniaj ąca poł ączenie Olkusza z Krakowem i obszarem GOP-u, prowadz ąca w znacznej cz ęś ci ruch tranzytowy. - droga nr 783 w kierunku północnym Olkusz - Miechów oraz droga nr 791 Olkusz - Klucze – Zawiercie, - droga nr 791 w kierunku południowym Olkusz – Trzebinia – Chrzanów.

Przy stosunkowo dobrze rozwini ętych regionalnych i lokalnych poł ączeniach drogowych z obszarami poło Ŝonymi na północ od Olkusza, wyra źnie słabiej rozwini ęte s ą powi ązania z terenami poło Ŝonymi na południe (jeszcze w połowie lat sze ść dziesi ątych nie istniały tam poł ączenia drogowe o nawierzchni utwardzonej). Miało na to wpływ wyra źne rozdzielenie regionu olkuskiego i regionu chrzanowsko-trzebi ńskiego kilkukilometrowej szeroko ści pasma lasów (a w XIX wieku i na pocz ątku XX wieku granic ą zaborów), a w ostatnich dziesięcioleciach prowadzenie na tych terenach eksploatacji piasków

10 podsadzkowych.

1.2.4. Powi ązania infrastrukturalne Powi ązania infrastrukturalne z s ąsiednimi terenami dotycz ą zwłaszcza przebiegu magistralnych sieci, a to; - tranzytowych napowietrznych linii energetycznych wysokiego napi ęcia 110 kV– jednotorowych; Siersza-Olkusz, Olkusz-Klucze, Olkusz-Jaroszowiec-Wolbrom, Olkusz – Kopalnia Pomorzany oraz dwutorowej Olkusz-Dąbrówka, - gazoci ągu wysokopr ęŜ nego Ø 500 6,4 MPa relacji Kraków – Dąbrowa Górnicza, - gazoci ągu średniopr ęŜ nego Ø 350 0,17 Mpa w kierunku Klucz, - magistralnych sieci wodoci ągowych dostarczaj ących wod ę z uj ęcia i SUW kopalni Olkusz na potrzeby miasta i cz ęś ci gminy Olkusz oraz gm. Bolesław, Klucze i m. Bukowno.

11

2. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE

2.1. Charakterystyka środowiska przyrodniczego

2.1.1. Rze źba Gmina Olkusz le Ŝy na styku dwóch du Ŝych jednostek geomorfologicznych (makroregionów): Wy Ŝyny Krakowskiej i Wy Ŝyny Śląskiej. Wschodnia i centralna cze ść gminy le Ŝy w obr ębie Wy Ŝyny Krakowskiej, zachodnie za ś kra ńce nale Ŝą do Wy Ŝyny Śląskiej [Klimaszewski M., 1972]. Długi okres formowania rze źby, zmienne warunki klimatyczne (od palego ńskiego klimatu subtropikalnego po plejstoce ński klimat glacjalny i peryglacjalny), a tak Ŝe zró Ŝnicowana odporno ść skał podło Ŝa, dały w efekcie urozmaicony zespół form, o cz ęsto nie do ko ńca wyja śnionej genezie. Oprócz naturalnych czynników i procesów morfogenetycznych, na rze źbę tego obszaru w znacznym stopniu wywiera wpływ działalno ść człowieka. Jej efektem jest zespół form antropogenicznych.

Główne jednostki morfologiczne Charakteryzowany obszar wchodzi w skład prowincji Wy Ŝyn Śląsko-Małopolskich, podprowincji Wy Ŝyny Śląsko-Krakowskiej. Podział na jednostki ni Ŝszej rangi, których fragmenty obejmuje swymi granicami gmina Olkusz, przedstawia powy Ŝsza tabela.

Makroregion Mezoregion Region Subregion Wy Ŝyna Krakowska Wy Ŝyna Krakowska Płaskowy Ŝ Ojcowski Północna Kotlina Mitr ęgi Wy Ŝyna Śląska Wy Ŝyna Śląska Próg Środkowo- Północna Garb Z ąbkowicki triasowy

Ka Ŝda z wyodr ębnionych powy Ŝej jednostek ró Ŝni si ę od pozostałych ukształtowaniem terenu, charakterystycznymi zespołami form rze źby, a tak Ŝe procesami morfogenetycznymi, które wytworzyły i współcze śnie modeluj ą powierzchni ę terenu.

Charakterystyka rze źby Dla przedstawienia czytelnego obszaru rze źby terenu, scharakteryzowane zostały kolejno poszczególne jednostki geomorfologiczne. W opisie uwzgl ędnione zostały głównie: kształt, rozmiar i geneza form rze źby.

12

Płaskowy Ŝ Ojcowski Gmina Olkusz obejmuje swymi granicami zachodni fragment płaskowy Ŝu. Charakterystyczny dla niego monoklinalny upad warstw skalnych ku północnemu

13 wschodowi, a tak Ŝe wyst ępowanie na powierzchni mi ąŜ szej serii wapieni górnej jury, decyduje w znacznym stopniu o rze źbie tego obszaru. Wychodnie tych odpornych skał ścina powierzchnia zrównania, wieku paleoge ńskiego. Na powstanie tak rozległej powierzchni miały wpływ głównie procesy krasowe, zachodz ące intensywnie w warunkach klimatu subtropikalnego. Pó źniejsza aktywno ść tektoniczna, a tak Ŝe dalsza denudacja i erozja, wytworzyły dzisiejszy obraz płaskowy Ŝu. Rozległa płaska powierzchnia zachowana jest we fragmentach le Ŝą cych w ró Ŝnych wysoko ściach npm. Płaskowy Ŝ rozci ęty jest sieci ą rozległych dolin Baby i jej dopływów. Na północ od Troksa i Barciejówki, powierzchnia ta zachowana jest w niewielkich fragmentach spłaszcze ń le Ŝą cych w wysoko ści 410-430 m npm, nad które wznosz ą si ę niewielkie, kopiaste wierzchołki o charakterze twardzielcowym (wapie ń skalisty). W rejonie Polesia i Pazurka rozczłonkowanie powierzchni jest tak znaczne, Ŝe jej śladów mo Ŝna upatrywa ć jedynie w podobnej wysoko ści wzniesie ń, (Januszkowa Góra, Cisowa Góra, Góra Jastrz ąbka). Ich wierzchołki zwie ńczone s ą niejednokrotnie twardzielcowymi formami skalnymi, zbudowanymi z wapienia skalistego. W północno-zachodniej cz ęś ci gminy, w rejonie Olkusza i Pomorzan, spłaszczenie ścinaj ące wapienie górnej jury le Ŝy w wysoko ści 420-430 m npm. W północnej cz ęś ci tej powierzchni wznosz ą si ę grupy niewysokich skałek wapienia skalistego (Pomorzany, Bogucin Mały). W rejonie Kosmolowa, Zedermana, Osieka, Gorenic, śurady i Niesułowic, a wi ęc w południowej cz ęś ci gminy Olkusz, powierzchnia zrównania, zachowana w postaci rozległych spłaszcze ń i szerokich, spłaszczonych garbów, ścina podło Ŝe (głównie wapienie ławicowe) w wysoko ści 420-450 m n.p.m. Sie ć głównych dolin; Baby, Witeradowska, Zawady-Sieniczna, ma przebieg N-S. Szerokie doliny maj ą dna wy ścielone mi ąŜ sz ą seri ą piaszczystych osadów wodnolodowcowych. Płaskie dna rozcinaj ą koryta okresowych potoków. Woda płynie nimi podczas roztopów wiosennych i po wi ększych ulewach. Pokrywy piaszczyste zostały u schyłku glacjału przewiane. Lokalnie, szczególnie pod wschodnimi zboczami zaznaczaj ą si ę niewielkie wydmy, o wysoko ści do kilku metrów. Zbocza wci ęte w wapieniach, wykazuj ą cz ęsto asymetri ę. Zbocza wschodnie s ą bardziej strome. Ich powierzchni ę pokrywaj ą osady piaszczyste z domieszka rumoszu wapiennego, lub rumosz skał lokalnych. Zbocza dolin głównych rozcinaj ą palczasto rozgał ęzione doliny nieckowate (rozłogi), których górne odcinki rozczłonkowuj ą spłaszczenia wierzchowinowe na mniejsze fragmenty. Z wapiennym podło Ŝem wi ąŜą si ę nierozerwalnie procesy i formy krasowe. Powierzchniowym efektem tych procesów s ą, leje krasowe, reprodukowane w piaszczystej pokrywie wierzchowin i zboczy. S ą to niewielkie stromo ścienne zagł ębienia o kolistym lub

14 nieregularnym kształcie i gł ęboko ści do kilku metrów. Cz ęsto wyst ępuj ą w zgrupowaniach w strefach silnego uszczelnienia skał podło Ŝa. W gminie Olkusz wyst ępuj ą nieliczne jaskinie. Najwi ększe z nich to Januszkowa Szczelina i Gorenicka. Zachodni ą granic ę Płaskowy Ŝu Ojcowskiego stanowi Próg Górnojurajski. Na terenie gminy Olkusz zaznacza si ę jako wyra źna stroma kraw ędź, o przebiegu N - S, biegn ąca od wzgórz na wschód od Pomorzan (Sybowska Góra, Góra Pomorska), przez wzgórza na południe od Olkusza (Krucza Góra), wzgórze Wojtówka w śuradzie, po wzgórza w rejonie Niesułowic. Kuesta ma charakterystyczny przebieg zatokowy, spowodowany rozci ęciem czoła progu przez doliny denudacyjne. W rejonie Olkusza próg rozcina szeroka dolina Baby. Podnó Ŝe progu stanowi łagodny stok o nachyleniu kilku stopni, opadaj ący w kierunku rozległej Kotliny Mitr ęgi. Wykształcony jest na wychodniach mało odpornych iłowców, mułowców i margli górnego triasu. Utwory starszego podło Ŝa przykrywa płaszcz piaszczystych utworów czwartorz ędowych. Ponad podnó Ŝem wznosi si ę czoło progu strukturalnego. Jest to stromy stok (od kilkunastu do 30/35 stopni nachylenia) utworzony na wychodniach odpornych wapieni górnej jury. Ponad zaokr ąglon ą kraw ędzi ą Progu rozci ągaj ą si ę omówione wy Ŝej wierzchowinowe spłaszczenia Płaskowy Ŝu Ojcowskiego. Na przedpolu Progu Górnojurajskiego zaznaczaj ą si ę miejscami niewielkie spłaszczenia ścinaj ące skały środkowego triasu (dolomity diploporowe i kruszcono śne). Wznosz ą si ę w wysoko ści: 340-350 m n.p.m. w Starym Olkuszu, 360-375 m n.p.m. w śuradzie-Starej Wsi. Od strony wschodniej ograniczone s ą stromym stokiem czoła Progu Górnojurajskiego, w kierunku zachodnim za ś opadaj ą stokami o nachyleniu kilkunastu stopni, w kierunku Kotliny Mitr ęgi.

Kotlina Mitr ęgi Kotlina Mitr ęgi stanowi rozległe obni Ŝenie erozyjno-denudacyjne, wypreparowane w mało odpornych iłach kajpru. W granicach gminy Olkusz znajduje si ę niewielki, południowo-wschodni fragment tej jednostki geomorfologicznej. Jest to obszar tzw. Pustyni Starczynowskiej, stanowi ący równi ę, le Ŝą cą w wysoko ści 330-340 m npm, zbudowan ą z piaszczystych osadów wodnolodowcowych zlodowacenia środkowopolskiego. Piaszczysta powierzchnia przeobra Ŝona została przez procesy eoliczne. Wyst ępuj ą tu wydmy paraboliczne i o nieregularnych kształtach na przedpolach których, zaznaczaj ą si ę płytkie zagł ębienia nisz deflacyjnych. Główna faza formowania wydm przypadła na ostatni glacjał. Współcze śnie procesy eoliczne zachodz ą na niewielkim obszarze pozbawionym ro ślinno ści, w południowej cz ęś ci obszaru, u podnó Ŝa wzgórza Garbu Z ąbkowickiego.

15

Garb Z ąbkowicki Garb Z ąbkowicki stanowi wschodni ą cz ęść Progu Środkowotriasowego. W granicach gminy znajduj ą si ę jego południowo-wschodnie kra ńce. Jest to rozległy garb z fragmentami spłaszcze ń wierzchowinowych w wysoko ści 400-405 m n.p.m., zbudowany z dolomitów i wapieni środkowego triasu. Od Płaskowy Ŝu Ojcowskiego oddzielony jest stromym stokiem Progu Górnojurajskiego, o wysoko ści 30-35 m. Ku północnemu wschodowi opada stromym stokiem, o charakterze progu denudacyjnego, w kierunku szerokiej, płaskodennej doliny Sztoły. Stok ten rozcina sie ć rozgał ęzionych dolin nieckowatych, powoduj ąc rozczłonkowanie garbu i wyodr ębnienie na jego przedpolu izolowanych wierzchołków (Kozłowa Górka). Dolina Sztoły, o przebiegu SE-NW, posiada szerokie, płaskie, piaszczyste dno. Równie Ŝ tu piaszczysta powierzchnia została przekształcona przez procesy eoliczne, pozostawiaj ąc niewielkie wydmy, o wysoko ści do kilku metrów. Dno doliny rozcina koryto Sztoły. Gł ęboko ść rozci ęcia, pocz ątkowo dochodz ące do kilku m, szybko ro śnie wraz z biegiem cieku. Wzdłu Ŝ koryta zaznacza si ę lokalnie w ąska listwa terasy holoce ńskiej.

Formy antropogeniczne Na całym obszarze miasta i gminy Olkusz wyst ępuj ą liczne formy zwi ązane z niszcz ącą i buduj ącą działalno ści ą człowieka (formy antropogeniczne). Na obszarze wychodni dolomitów kruszcono śnych, lokalnie widoczne s ą ślady dawnej działalno ści górniczej. S ą to niewielkie wyrobiska i hałdy skał płonych. Wyraźne ślady takiej działalno ści widoczne s ą w rejonie Starego Olkusza. Na wychodniach wapieni (Płaskowy Ŝ Ojcowski) wyst ępuj ą liczne kamieniołomy. Ich rozmiary s ą niewielkie, a eksploatacja (cz ęsto zarzucona) posiada znaczenie lokalne. W obszarze wyst ępowania piasków wodnolodowcowych, a wi ęc w Kotlinie Mitr ęgi oraz w szerokich dnach dolin rozcinaj ących Płaskowy Ŝ Ojcowski wyst ępuj ą niewielkie wyrobiska piaskowni. Eksploatacja piasku odbywa si ę na potrzeby lokalne. Du Ŝe wyrobiska, z których pozyskiwany jest piasek dla celów podsadzkowych znajduje si ę poza granic ą gminy, na terenie gminy Bukowno. Intensywnie prowadzona podziemna eksploatacyjna i przetwórstwo rud cynku i ołowiu, powoduje powstanie rozległych hałd skał płonych i odpadów produkcyjnych. Du Ŝych rozmiarów hałda wznosi si ę w Starym Olkuszu na południe od drogi Olkusz – Dąbrowa Górnicza.

16 2.1.2. Budowa geologiczna W skład profilu stratygraficznego omawianego obszaru miasta i gminy Olkusz wchodz ą utwory; czwartorz ędowe, jurajskie, triasowe, permskie i dewo ńskie. Charakterystyka litologiczna poszczególnych utworów przedstawia si ę nast ępuj ąco:

Czwartorz ęd Czwartorz ęd reprezentowany jest na ogół w postaci ci ągłych warstw, lecz o zró Ŝnicowanej mi ąŜ szo ści [Sztelak, 1994]. Pod wzgl ędem litologicznym osady te składaj ą się głównie z piasków kwarcowych średnio i drobnoziarnistych. W śród piasków wyst ępuj ą soczewki zbudowane z mułów, glin, iłów i torfów. Grubo ść osadów czwartorz ędowych jest zmienna i uwarunkowana przede wszystkim morfologi ą podło Ŝa czwartorz ędowego. Najwi ększa mi ąŜ szo ść utworów czwartorz ędowych wyst ępuje w pradolinie rzeki Białej Przemszy i wynosi około 80 m. S ą to drobnoziarniste przemyte piaski kwarcowe. Podobna mi ąŜ szo ść piasków wyst ępuje równie Ŝ w obr ębie pustyni Bł ędowskiej i Starczynowskiej. W sp ągu osadów czwartorz ędowych zaznacza si ę miejscami wyst ępowanie zwietrzałych skał dolomitowo-wapiennych i sporadycznie osadów pylasto-ilastych. W śród piasków, w cz ęś ci przysp ągowej wyst ępuje głównie Ŝwir kwarcowy o średnicy do 60 mm. Mi ąŜ szo ść soczewek Ŝwirowych waha si ę od 4-6 m. Omawiane utwory charakteryzuj ą si ę du Ŝym współczynnikiem filtracji. W podło Ŝu utworów czwartorz ędowych, we wschodniej cz ęś ci omawianego regionu zalegaj ą utwory jurajskie, a w cz ęś ci zachodniej czwartorz ęd zalega bezpo średnio na warstwach triasu.

Jura Utwory jurajskie w rejonie olkuskim wyst ępuj ą we wschodniej jego cz ęś ci. W partii zachodniej utwory jurajskie nie wyst ępuj ą. Grubo ść osadów jury wzrasta od około 25 m do około 100 m w kierunku wschodnim i północnym. Osady te składaj ą si ę z wapieni silnie sp ękanych, skrasowiałych, które s ą dobrze przepuszczalne.

Trias Osady triasu reprezentowane s ą przez utwory: - kajper (górny trias), - wapie ń muszlowy (trias środkowy), - pstry piaskowiec (trias dolny).

Charakterystyka litograficzna poszczególnych utworów przedstawia si ę nast ępuj ąco:

17 Kajper tworz ą utwory ilaste (iły i łupki ilaste) o charakterystycznym czerwonym i wi śniowym zabarwieniu. W śród tych osadów spotyka si ę wkładki piaskowców oraz wapieni i dolomitów. Grubo ść kajpru jest zmienna i wynosi około 100 m. Lokalny brak osadów kajpru na skutek erozji zaznacza si ę przewa Ŝnie w obr ębie pradoliny Przemszy. Te miejsca, z punktu widzenia hydrogeologicznego, nazwano oknami hydrogeologicznymi. Wspomniane okna hydrogeologiczne umo Ŝliwiaj ą kontakt hydrauliczny wód jurajskich, a w partiach gdzie brak jest osadów jury, wyst ępuje bezpo średnio kontakt wód czwartorz ędowych z utworami wapienia muszlowego. Wapie ń muszlowy środkowy i dolny kompleks skał wapienno-dolomitowych o grubo ści około 100 m. W partii stropowej osady te wykształcone s ą w postaci dolomitów diploporowych o mi ąŜ szo ści 20-26 m, które charakteryzuj ą si ę znaczn ą porowato ści ą i kawernisto ści ą oraz licznymi sp ękaniami. Parti ę środkow ą stanowi ą utwory dolomitów kruszcono śnych drobno i średnioziarnistych silnie kawernistych, szczelinowatych i skrasowiałych, o grubo ści od 60-80 m. W sp ągu profilu wyst ępuj ą warstwy gogoli ńskie składaj ące si ę z wapieni płytowych i marglistych o mi ąŜ szo ści 25-35 m. Osady pstrego piaskowca zbudowane s ą głównie z warstw retu. Pod wzgl ędem litologicznym wykształcone s ą w stropowej cz ęś ci w postaci dolomitów, a w sp ągowej – w postaci iłowców i piasków. W obr ębie w ęglanowych skał triasu rejonu olkuskiego obserwuje si ę bardzo liczne i ró Ŝnorodne formy krasowe, które mo Ŝna zaklasyfikowa ć do dwóch zasadniczych grup: - otwartych kanałów krasowych głównie w cz ęś ci stropowej i sp ągowej, - wypełnionych form krasowych głównie w cz ęś ci stropowej. Intensywno ści form krasowych sprzyja równie Ŝ tektonika rejonu, w tym rozwini ęta tektonika blokowa. Liczne uskoki o du Ŝych zrzutach i kierunkach NWW-SEE lub rzadziej NW-SE, spowodowały powstanie zr ębów i rowów tektonicznych. Wi ększe dyslokacje maja niekiedy kilka płaszczyzn uskokowych. Oprócz wymienionych du Ŝych uskoków, tak pod wzgl ędem długo ści jak i wielko ści zrzutu, w omawianym obszarze nale Ŝy si ę liczy ć równie Ŝ z istnieniem sieci drobnych uskoków, z którymi wi ąŜ e si ę rozwój zjawisk krasowych.

Perm W rozpatrywanym rejonie utwory permu s ą wykształcone w stopniowej cz ęś ci, w postaci zlepie ńców o spoiwie ilastym. Zlepie ńce te składaj ą si ę z otoczaków wapieni, dolomitów i kwarcu. Omawiane zlepie ńce zostały stwierdzone w rowie tektonicznym Siewierz-Olkusz i synklinie Pomorzany-Ogrodzieniec. W rejonie Bolesławia osi ągaj ą one mi ąŜ szo ść około 260 m. Główny przekop na kopalni Pomorzany jest wykonany w utworach permskich.

18

Dewon Utwory Dewonu zalegaj ące w podło Ŝu triasu wykształcone s ą w postaci dolomitów sp ękanych i szczelinowatych. Nie maj ą one istotnego znaczenia z punktu widzenia uwarunkowa ń rozwoju omawianego obszaru i z tych wzgl ędów pomija si ę ich szczegółow ą charakterystyk ę.

2.1.3. Surowce mineralne Surowcami mineralnymi wyst ępuj ącymi na obszarze miasta i gminy Olkusz s ą: rudy cynku i ołowiu, piaski i dolomity.

Wykaz złó Ŝ surowców mineralnych udokumentowanych [Kurek, 1993] Miejsce Rodzaj Wiek Zasoby w ty ś, przechowywania surowca Kategoria Kopaliny Nr Nazwa zło Ŝa surow m3 lub w ty ś. Zastosowanie dokumentacji, (definicja zasobów towarzysz ące ca ton rok jej geolog.) opracowania

1 Olkusz Rudy T2 B+C 1+C 2 27 578 tys.t: Hutnictwo Ag, Cd PG Kraków 1982, Zn-Pb Zn-1191 tys.t eksploatowane Pb-506 tys.t

2 Pomorzany Rudy T2 B+C 1 39 419 tys.t: Hutnictwo Ag, Cd PG Kraków 1977, Zn-Pb Zn-1648 tys.t eksploatowane Pb-511 tys.t

3 Sikorka Rudy T2 C1 3 731 tys.t: Hutnictwo Ag, Cd PG Kraków 1977, Zn-Pb Zn-163 tys.t pole rezerwowe Pb-157 tys.t

4 Jaroszowice Rudy T2+D C2 4 888 tys.t: hutnictwo Ag, Cd PG Kraków 1981, – Pazurek Zn-Pb Zn-93 tys.t pole rezerwowe Pb-416 tys.t 3 5 Pustynia Piaski Q B+C 1 261 760 tys.m Piaski - PG Katowice, Bł ędowska podsadzkowe O/Cz ęstochowa Blok I-III 1977, nieeksploatowan e

6 Niesułowice- dolomity T2dol B+C 1 25 070 tys.t Bloki, kamie ń - PG Kraków 1975, Lgota łamany nieeksploatowan e

Zło Ŝa rud cynku i ołowiu wyst ępuj ą głównie w utworach zwanych dolomitami kruszcono śnymi. Mi ąŜ szo ści dolomitów kruszcowych s ą zmienne, zwykle osi ągaj ą kilkadziesi ąt metrów. Najwi ększ ą ich mi ąŜ szo ść stwierdzono w zło Ŝu Olkusz (ok. 80 m). Dolomity kruszcowe cechuj ą si ę du Ŝą ilo ści ą wolnych przestrzeni, do 30%, głównie wskutek szczelin, sp ęka ń lub kawern o charakterze krasowym. Przewa Ŝaj ąca cz ęść zasobów rud

19 cynkowo-ołowianych (ok. 70%) wyst ępuje w sp ągu dolomitów kruszcono śnych. Eksploatowane s ą tylko rudy siarczkowe. Maksymalne mi ąŜ szo ści rudy si ęgaj ą do kilkunastu metrów. Zło Ŝe Pomorzany obejmuje ok.9,5 km 2, a zło Ŝe Olkusz ok. 3,5 m 2 [Sztelak, 1994]. Forma rud jest przewa Ŝnie nieregularna, najcz ęś ciej spotyka si ę pseudopokłady i soczewy, rzadziej Ŝyły czy bardziej skomplikowane formy. Dominuj ącymi pierwiastkami kruszcono śnymi s ą: Ŝelazo, cynk, ołów i siarka, natomiast charakterystycznymi: kadm, bar, srebro, tal i arsen. Specyficzne pierwiastki to selen, kobalt, tellur, mangan, nikiel. Najcz ęś ciej spotyka si ę: siarczki Ŝelaza FeS 2 oraz siarczki cynku – ZnS, rzadziej siarczki ołowiu – PbS. Zło Ŝe rud cynku i ołowiu ”Sikorka” usytuowane jest pomiędzy miejscowo ściami Pomorzany, Bogucin Du Ŝy i Rabsztyn. Posiada dokumentacj ę geologiczna opracowan ą przez Kombinat Geologiczny Południe w Katowicach, Zakład Bada ń Geologicznych w Krakowie z 1977 r. wraz z weryfikacj ą bilansu zasobów przez Przedsi ębiorstwo Geologiczne w Krakowie. Udokumentowane zasoby geologiczne w kat. C1 wynosz ą – ruda cynku 3.731 ty ś. ton, cynk – 163 ty ś. ton, ołów – 157 ty ś. ton. Zło Ŝe o powierzchni 71,3 ha pokrywaj ą lasy i zabudowa wiejska. Stosownie do wniosku z weryfikacji, zło Ŝe nie b ędzie eksploatowane jako samodzielne, lecz wł ączone do Kopalni Pomorzany. Z pozostałych surowców nale Ŝy wymieni ć piaski nadaj ące si ę do wykorzystania w górnictwie jako piaski podsadzkowe oraz zło Ŝa margli. Zło Ŝe piasków zostało udokumentowane w rejonie Pustyni Starczynowskiej. Są to piaski wodnolodowcowe zlodowacenia środkowopolskiego. Na terenie gminy Olkusz zło Ŝe te nie jest eksploatowane. Zło Ŝe dolomitów „Niesułowice – Lgota” posiada dokumentacj ę geologiczn ą opracowan ą, przez Przedsi ębiorstwo Geologiczne Kraków, w 1975 r. na zlecenie byłego Zjednoczenia Przemysłu Kruszyw, Kamienia Budowlanego i Surowców Mineralnych.

Udokumentowane zasoby okre ślono w kat. A+B+C 1 w ilo ści 31.780 ty ś. ton. W obr ębie zło Ŝa wydzielono zgodnie z zaleceniem inwestora filar ochronny dla wsi, Niesułowice, którego granica przebiega w odległo ści 400m w kierunku wschodnim od zabudowa ń. Filar obejmuje zachodni ą cz ęść zło Ŝa. Zło Ŝe o powierzchni 73,4 ha poło Ŝone jest na polach wsi Niesułowice i terenach lasów pa ństwowych. Morfologicznie rejon zło Ŝa jest urozmaicony. Wysoko ści bezwzgl ędne wahaj ą si ę w granicach od 37 m npm na NW do 483 m npm na SW. Najwy Ŝszym wzniesieniem w tym rejonie jest Ostra Góra o wysokości 483 m npm. Ogólnie stwierdzi ć mo Ŝna, Ŝe teren podnosi si ę w kierunku z północy na południe. Zło Ŝe buduj ą dolomity diploporowe barwy Ŝółtej i be Ŝowej, drobnoziarniste, zwi ęzłe lub oolitowe, porowate z kawernami wypełnionymi kalcytem, zalegaj ące poziomo. Zło Ŝe zaliczono do I grupy złó Ŝ kamienia budowlanego, z uwagi na korzystne warunki geologiczno - górnicze.

20 Badania kruszywa dolomitowego, potwierdziły przydatno ść dolomitów do produkcji betonów budowlanych. Wynik przetarcia bloku dolomitowego na płyty, wykazał, Ŝe post ęp ci ęcia płyt jest identyczny jak przy dolomicie z Libi ąŜ a Małego, a uzyskany poler powierzchni jest lepszy i bardziej zbli Ŝony do wapieni kieleckich. Zło Ŝe nieeksploatowane.

Zasoby surowców mineralnych Miasta i Gminy Olkusz wg stanu na 31 grudnia 2004 r.

Zasoby (tys. t) Stan Lp. Nazwa zło Ŝa Geologiczne Wydobycie zagospodarowania Przemysłowe bilansowe I. Rudy cynku i ołowiu – surowce metaliczne 1. Olkusz E 3 842* 3 566 - 36** 34 - 179*** 162 - 2. Pomorzany E 22 981 16 235 2 504 433 353 36 1 036 790 105 3. Sikorka R 3 731 - - 157 - - 163 - - 4. Jaroszowiec - P Tylko pzb - - Pazurek II. Dolomity – kamienie drogowe i budowlane 5. Niesułowice – Lgota R 25 070 - - III. Piaski podsadzkowe 6. Szczakowa - R 166 192 tys. m 3 - - Bukowno 7. Pustynia Bł ędowska R 79 724 - - – obszar pozostały Obja śnienie skrótów: E – zło Ŝe eksploatowane R – zło Ŝe o zasobach rozpoznanych szczegółowo (kat. A+B+C 1) P – zło Ŝe o zasobach rozpoznanych wst ępnie (kat. C 2) pzb – pozabilansowe * - ruda cynku i ołowiu ** - ołów *** - cynk

2.1.4. Warunki hydrogeologiczne i wody podziemne * Pi ętra wodono śne: Na terenie miasta i gminy Olkusz wyst ępuj ą trzy zasadnicze pi ętra wodono śne: • czwartorz ędowe, • jurajskie, • triasowe.

21 Czwartorz ędowe pi ętro wodono śne W utworach czwartorz ędowych wyst ępuje jeden poziom wodono śny, a tylko lokalnie w miejscach gdzie zalegaj ą warstwy nieprzepuszczalne mog ą wyst ępowa ć dwa nieci ągłe poziomy wodono śne [Sztelak J., 1994]. W cz ęś ci wschodniej, z uwagi na brak warstwy izolacyjnej pomi ędzy wodono śnym pi ętrem czwartorz ędu i jurajskim, stanowi ą one wspólne pi ętro czwartorz ędowo-jurajskie o zwierciadle swobodnym. Zachodni ą cz ęść omawianego rejonu, z uwagi na odmienne wykształcenie litologiczne podło Ŝa wodono śnego pi ętra czwartorz ędowego, mo Ŝna podzieli ć na partie południow ą i północn ą. W partii południowej wodono śne piaski czwartorz ędowe zalegaj ą głównie – bezpo średnio na wodono śnych warstwach dolomitów kruszcono śnych, tworz ąc pi ętro czwartorz ędowo-triasowe. W tej partii izolacja mi ędzy wymienionymi utworami wyst ępuje tylko lokalnie. Natomiast w partii północnej, na północ od uskoku Pomorzany, wymienione wy Ŝej pi ętra wodono śne s ą rozdzielone nieprzepuszczalnymi osadami kajpru. Pomi ędzy omawianymi pi ętrami zwi ązek hydrauliczny wyst ępuje lokalnie, w obr ębie kontaktów erozyjnych. Zasilanie czwartorz ędowego poziomu wodono śnego odbywa si ę drog ą bezpo średniej infiltracji wód opadowych, jak równie Ŝ z ni Ŝszych poziomów wodono śnych pozostaj ących pod ci śnieniem. Zbiornik ten jest drenowany przez rzek ę Biał ą Przemsz ę, górnictwo oraz uj ęcia dla potrzeb wodoci ągowych. Jurajskie pi ętro wodono śne Stanowi ą go wapienie górnej jury wyst ępuj ące we wschodniej cz ęś ci rejonu olkuskiego. Wapienie s ą o środkiem dobrze przepuszczalnym. Wyst ępuj ące tu wody maj ą charakter szczelinowo-krasowy. Poziom o zwierciadle swobodnym jest w znacznym stopniu zaburzony działalno ści ą górnicz ą. Zasilanie odbywa si ę drog ą bezpo średniej infiltracji wód opadowych na wychodniach wapieni lub poprzez piaszczyste utwory czwartorz ędu. Wody pi ętra jurajskiego s ą eksploatowane poprzez lokalne uj ęcia gł ębinowe (studnie wiercone). Triasowe pi ętro wodono śne. Triasowe pi ętro wodono śne obejmuje w omawianym obszarze utwory środkowego i dolnego wapienia muszlowego i pstrego piaskowca. Utwory wodono śne wykształcone s ą w postaci dolomitów diploporowych i kruszcono śnych oraz wapieni silnie szczelinowatych i kawernistych. Mi ąŜ szo ść pi ętra wodono śnego wynosi ok. 100 m [Sztelak, 1994]. Wody gromadz ące si ę w utworach triasowych s ą typu szczelinowo-krasowego. Triasowe pi ętro wodono śne stanowi bardzo zasobny zbiornik wód podziemnych. Pi ętro to w rejonie olkuskim jest intensywnie drenowane przez kopalnie: Pomorzany, Olkusz i Boleslaw oraz wykorzystywane do celów zaopatrzenia w wod ę (uj ęcia Łazy Bł ędowskie, RPWiK Olkusz,

22 Kluczewskie Zakłady Papiernicze, Huta Szkła Walcowanego w Jaroszowcu, Olkuska Fabryka Naczy ń Emaliowanych). Spowodowało to powstanie rozległego leja depresji zwierciadła wód podziemnych o zasi ęgu regionalnym , a tak Ŝe zmiany naturalnego kierunku spływu wód podziemnych. Na rysunku przedstawiono szkic hydrogeologiczny omawianego obszaru.

Ilo ść odpompowanych wód podziemnych z poszczególnych kopal ń oraz ich wykorzystanie:

Kopalnia Olkusz Naturalny dopływ wody do kopalni Olkusz wynosi 41 m3/min. Wody dołowe odprowadzane s ą przekopem: wschodnim, zachodnim, południowym oraz zbiorczo szybem Bronisław. Woda w ilo ści ok. 28 m 3/min odprowadzana jest do Kanału Południowego wód czystych, pozostała cz ęść jest wykorzystywana dla celów własnych.

Kopalnia Pomorzany Kopalnia Pomorzany nale Ŝy do najsilniej nawodnionych, a problem wody odgrywa tu zasadnicz ą rol ę. Szyby gł ębione były metod ą mro Ŝeniow ą. Notowano dopływy do wyrobisk rz ędu 60 m 3/min. Bardzo du Ŝe wpływy wyst ępowały zwłaszcza przy przechodzeniu otwartych szczelin lub du Ŝych kawern. Wody dołowe z kopalni Pomorzany s ą ujmowane selektywnie z podziałem na wody czyste oraz ska Ŝone zwi ązkami lignosulfonowymi. Zwi ązki te przedostaj ą si ę z odpadów produkcyjnych zdeponowanych na Pustyni Bł ędowskiej przez Kluczewskie Zakłady Papiernicze. Naturalny dopływ wody do kopalni wynosi obecnie ok. 143 m 3/ min [Sztelak J., 1994]. Wody ska Ŝone w ilo ści ok. 79 m 3/min s ą odprowadzane do szybu D ąbrówka, a nast ępnie kanałem D ąbrówka do rzeki białej Przemszy. Wody czyste wykorzystywane s ą dla potrzeb własnych oraz odprowadzane w ilo ści ok. 47,5 m 3/min do szybu Chrobry, a nast ępnie do kanału Południowego. Z obserwacji hydrologicznych wynika, Ŝe z rzeki Białej Przemszy do wyrobisk górniczych kopalni Pomorzany infiltruje si ę ok. 40 m 3/min wody.

Kopalnia Bolesław Sumaryczny dopływ wody do kopalni Bolesław wynosz ący ok. 18 m 3/min jest wykorzystywany dla celów przemysłowych ZGH Boleslaw. Wody te s ą na ogół zanieczyszczone przez Zn, Pb i Cd.

23 Na kanale Południowym, do którego doprowadzone s ą wody czyste z kopalni Olkusz i Pomorzany, zlokalizowane jest uj ęcie Regionalnego Przedsi ębiorstwa Wodoci ągów i Kanalizacji w Olkuszu, które pobiera wod ę w ilo ści ok. 20 m 3/min. Pozostała cz ęść wody tj. ok. 55 m 3/min, zasila rzek Sztoł ę, z której w miejscowo ści Ryszka ujmowane s ą wody dla GOP-u (uj ęcie Maczki).

* Zasoby dynamiczne wód: Zasoby wodono śnego pi ętra triasowego w granicach leja depresyjnego o powierzchni ok. 280 km 2, wytworzonego przez górnictwo rud cynku i ołowiu, wynosi ok. 3,3 m 3/s [Sztelak J., 1994]. Z danych statystycznych dotycz ących ilo ści dopływu wody do kopalni: Pomorzany, Olkusz i Bolesław wynika, Ŝe zasoby statyczne zostały ju Ŝ zdrenowane, a obecna ilo ść dopływaj ącej wody pochodzi z zasobów dynamicznych, czyli odnawialnych w ilo ści ok. 200 m3/min (tj. 3,3 m 3/s). Z tej ilo ści ok. 105 m 3/min stanowi ą wody czyste, pozostał ą cz ęść stanowi ą wody zanieczyszczone zwi ązkami lignosulfonowymi.

* Obszary ochronne: Pi ętro triasowe tworzy główny zbiornik wód podziemnych (GZWP) w Polsce o nr 454. jest to zbiornik szczelinowo-krasowy. Zbiornik ten wykazuje niski stopie ń odporno ści naturalnej na zanieczyszczenia. W skali kraju został on zakwalifikowany według stopnia zagro Ŝenia do grupy 1, tj. zbiorników silnie zagro Ŝonych, wymagaj ących szczególnej ochrony, tj. najwy Ŝszej (ONO) i wysokiej (OWO). Całkowita powierzchnia omawianego zbiornika Olkusz-Zawiercie wynosi 732 km 2, a szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynosz ą ok. 391 tys. m 3/d [Kleczkowski, 1990]. Zasoby w granicach leja depresji o powierzchni 280 km 2 wynosz ą ok. 3,3 m 3/s. Główny Zbiornik Wód Podziemnych Cz ęstochowa (E) Nr 326 – górnojurajski J3 ma charakter przepływowy. Zbudowany jest ze skał w ęglanowych, prowadzi wody szczelinowo – krasowe. Zwierciadło wód ma charakter swobodny lub słabo naporowy. Zasilanie nast ępuje bezpo średnio poprzez opady atmosferyczne. Na skutek braku izolacji wody zbiornika ulegaj ą łatwo degradacji. W zasadzie cały obszar zbiornika jest potencjalnie zagro Ŝony. Dominuj ą wody zanieczyszczone – klasa jako ści wód I d /w rejonie gm. Olkusz, wymagaj ące uzdatniania. W wi ększo ści przypadków niskie klasy jako ści wód s ą zwi ązane z zanieczyszczeniami bakteriologicznymi i podwy Ŝszon ą zawarto ści ą Ŝelaza i manganu. Całkowita powierzchnia zbiornika Cz ęstochowa (E) wynosi 3.257 km 2, a szacunkowe zasoby dyspozycyjne ok. 1.020 ty ś.m 3/d - moduł 3.62 l/s/km2. Obszary wymagaj ące najwy Ŝszej /ONO/ i wysokiej /OWO/ ochrony GZWP nr 326 wynosz ą 1.325 km 2, stanowi ąc ok. 40% ogólnej jego powierzchni.

24 GZWP Nr 326 i 454 w obszarze miasta i gminy Olkusz s ą intensywnie drenowane przez górnictwo rud cynku i ołowiu oraz du Ŝe uj ęcia wody (Łazy Bł ędowskie, Olkusz).

2.1.5. Wody powierzchniowe Miasto i gmina Olkusz poło Ŝone s ą niemal w cało ści w zlewni Białej Przemszy. Jedynie niewielka cz ęść obszaru w rejonie wsi Gorenice nale Ŝy do zlewni Rudawy. Przez omawiany obszar w cz ęś ci północnej przebiegaj ą liczne działy wodne IV rz ędu zwi ązane z niewielkimi dopływami Białej Przemszy. Centralna cz ęść obszaru nale Ŝy do zlewni Baby będącej tu głównym ciekiem. Uchodzi ona do rzeki Sztoły, która zasilana jest przede wszystkim wodami dołowymi z kopal ń. Zlewnia Sztoły (lewobrze Ŝnego dopływu Białej Przemszy), poło Ŝona w cz ęś ci południowo-zachodniej gminy Olkusz, podlega ochronie ze wzgl ędu na zlokalizowane poni Ŝej uj ęcie wody dla GOP-u. W cz ęś ci południowo-wschodniej terenu przebiega dział wodny pomi ędzy zlewni ą Białej Przemszy i Rudawy. Omawiany obszar pozbawiony jest wi ększych cieków powierzchniowych, a sie ć rzeczna jest tu bardzo rzadka. Jest to wynik specyficznej budowy geologicznej obszaru i warunków hydrogeologicznych, które sprzyjaj ą przesi ąkaniu wód powierzchniowych do podło Ŝa zbudowanego z wodono śnych osadów triasu. Ponadto drena Ŝ górniczy wraz z eksploatacj ą wód podziemnych dla potrzeb wodoci ągowych spowodował istotne zaburzenia w naturalnych stosunkach wodnych i zwi ązku hydraulicznym wód powierzchniowych z podziemnymi, czego wynikiem jest: zmniejszenie przepływu wody w korytach rzecznych, przepływy jedynie okresowe podczas roztopów i po ulewnych deszczach, ucieczki i gubienie wody oraz zanik pierwotnych układów hydrograficznych. Istniej ące jeszcze oraz zanikaj ące koryta cieków powierzchniowych s ą obecnie w obr ębie licznych ich odcinków, głównie odbiornikami ścieków. Dotyczy to przede wszystkim Baby, która na znacznym odcinku jest zamieniona w kanał. Znacznie zanieczyszczona jest równie Ŝ Witeradówka (Miła – główny dopływ Baby), która prowadzi wody z zasady okresowo. Źródła Witeradówki zostały uj ęte dla potrzeb wodoci ągowych. Nieliczne, mniejsze naturalne jeszcze strumyki w Pomorzanach, śuradzie i Pazurkach ulegaj ą równie Ŝ stopniowej degradacji. Na terenie gminy brak stoj ących wód powierzchniowych. Jedynie w Olkuszu, w okolicach góry Sikorka i Parcze wyst ępuj ą pojedyncze stawy i bagniska b ędące wynikiem specyficznej budowy geologicznej podło Ŝa oraz ukształtowania terenu. Na obszarze miasta i gminy Olkusz nie prowadzi si ę w ciekach obserwacji wodowskazowych, w zwi ązku, z czym nie ma danych dotycz ących wielko ści przepływu wody. Najbli Ŝsze wodowskazy zlokalizowane s ą na Białej Przemszy w: Gołczowicach, Bł ędowie i Sławkowie oraz w miejscowo ści Ryszka na Sztole. Na odcinku pomi ędzy

25 wodowskazem Gołczowice, a Bł ędowem obserwuje si ę ucieczk ę wód z rzeki Białej Przemszy do wyrobisk górniczych, głównie kopalni Pomorzany, w ilo ści ok. 40 m 3/min. Generalnie – obserwuje si ę dewastacj ę i degradacj ę naturalnych układów wodnych (w tym źródeł), dalsze ubo Ŝenie zasobów wodnych oraz du Ŝe zanieczyszczenie wód. Istotnym problemem jest zachowanie ci ągło ści istniej ącej jeszcze sieci hydrograficznej z wykluczeniem jej sztucznego podziemnego kanalizowania. Wody powierzchniowe wymagaj ą ochrony w powi ązaniu z systemami zieleni.

2.1.6. Klimat Według Romera, obszar miasta i gminy Olkusz le Ŝy w obr ębie typu klimatu Wy Ŝyn Środkowych, krainie Śląsko-Krakowskiej. Klimat wyró Ŝnia si ę skróceniem po średnich pór roku oraz zaznaczaj ącymi si ę cechami kontynentalizmu.

Czynniki cyrkulacyjne Na teren miasta i gminy Olkusz najcz ęś ciej napływa powietrze polarno-morskie (64% przypadków). Powietrze polarno-kontynentalne napływa w 31% przypadków. Przez około 4% roku docieraj ą tu masy powietrza zwrotnikowo-morskiego, a 1% powietrza arktycznego.

Stosunki termiczne Średnia temperatura roku charakterystycznego dla klimatu Wy Ŝyny Śląsko- Krakowskiej wynosi 8 0C. Temperatura ta jest na omawianym obszarze zró Ŝnicowana w zale Ŝno ści od poło Ŝenia i ukształtowania terenu. Chłodniejsze s ą dna dolin oraz najwy Ŝsze partie terenu. Średnia roczna temperatura dla posterunku Olkusz Olewin, za okres 1961- 1990, wynosi 7,1 0C. Średnia roczna amplituda temperatury powietrza wynosi w Olkuszu 21 0C. Średnia roczna temperatura maksymalna wynosi 12,4 0C, za ś średnia roczna temperatura minimalna 3,0 0C. Długo ść okresu wegetacji z temperatur ą > 5 0C wynosi na obszarze miasta i gminy 200-210 dni.

Opady Roczna suma opadów jest zró Ŝnicowana w poszczególnych latach. Dla stacji Olkusz Olewin średnia roczna suma opadów wynosiła w okresie 1958-1967 – 805 mm, za ś w okresie 1986-1990 – 665 mm. Średnia wieloletnia wynosi 750 mm. S ą to wielko ści wy Ŝsze ni Ŝ terenów s ąsiednich, które wynosz ą np. dla Cz ęstochowy 678 mm i Białego Ko ścioła 697 mm. Średnia roczna liczba dni z opadem śniegu wynosi dla Olkusza 51, a ilo ść dni z mgłami 38. Najwy Ŝsze opady wyst ępuj ą od maja do sierpnia, najni Ŝsze w lutym, marcu, pa ździerniku.

26 Średnia liczba dni z pokrywa śnie Ŝną wynosi przeci ętnie 60-75 dni i jest bardzo zmienna w poszczególnych latach oraz zale Ŝna od rze źby terenu i ekspozycji stoków.

Wiatry Na terenie miasta i gminy Olkusz przewa Ŝaj ą wiatry z kierunków zachodnich. Wiatry SW, W i NW stanowi ą około 40% wszystkich przypadków. Przewa Ŝaj ą wiatry słabe i umiarkowane. Rozkład i średnie pr ędko ści wiatrów dolnych dla stacji Olkusz przedstawiaj ą się nast ępuj ąco:

N 6% 2,1 m/sek NE 3% 2,1 m/sek E 18% 2,6 m/sek SE 4% 2,2 m/sek S 6% 2,7 m/sek SW 11% 2,9 m/sek W 22% 3,0 m/sek NW 6% 2,6 m/sek

Notowana jest wysoka ilo ść cisz, których średni roczny procent wynosi 24. Najcz ęś ciej wyst ępuj ą one w sierpniu i we wrze śniu. Znaczna ilo ść cisz i mała pr ędko ść wiatrów sprzyja utrzymywaniu si ę na tym terenie zanieczyszcze ń powietrza napływaj ących wraz z dominuj ącymi na tym obszarze wiatrami z kierunków zachodnich.

Typ pogody Według rejonizacji przeprowadzonej przez A. Wosia (1995) z punktu widzenia liczby dni z poszczególnymi typami pogody, omawiany obszar nale Ŝy do regionu Śląsko- Krakowskiego wyró Ŝniaj ącego si ę od pozostałych regionów du Ŝą liczn ą dni z pogod ą bardzo ciepł ą z opadem.

Średnia roczna liczba dni z poszczególnymi typami pogody w rejonie Śląsko- Krakowskim [wg A. Wosia] Z du Ŝym Słoneczna Pochmurna zachmurzeniem Bez z Typ pogody Bez z Razem Bez z Bez z opadu opadem opadu opadem opadu opadem opadu opadem

Ciepła 25,7 1,4 84,2 55,2 20,9 64,4 130,8 121,0 251,8 Przymrozkowa 10,8 0,2 25,0 12,7 8,9 20,7 44,7 33,6 78,3 Mro źna 3,7 0,1 9,6 5,8 2,1 23,1 15,9 19,0 34,9 40,2 1,7 118,8 73,7 32,4 98,2 Razem 191,4 173,6 365,0 41,9 192,5 130,6

27

2.1.7. Gleby Warunki litologiczne panuj ące na terenie miasta i gminy Olkusz ukształtowały gleby zmienne, cz ęsto w obr ębie niewielkich powierzchni. Na stosunki glebowe tego obszaru wyra źny wpływ wywarła te Ŝ wielowiekowa działalno ść , głównie przemysłowa, prowadz ąca do przesuszenia terenu oraz zmian składu chemicznego gleb. Zaznacza si ę tu wyra źnie podział na gleby le śne, zwi ązane w du Ŝej mierze z ubogimi utworami piaszczystymi oraz gleby u Ŝytkowe rolniczo, zwi ązane z zasobniejszymi utworami wapiennymi oraz bogatszymi piaskami gliniastymi. Dominuj ącymi typami gleb s ą rędziny brunatne, gleby brunatne oraz bielicoziemne.

Rędziny Wytwarzaj ą si ę z wapieni skalistych i ławicowych górnojurajskich. S ą one na tym obszarze zró Ŝnicowane pod wzgl ędem gł ęboko ści i składu mechanicznego. Dominuj ą rędziny lekkie i średnie o składzie piasków gliniastych lekkich i średnich. Odczyn gleb jest oboj ętny, jednak w górnych partiach cz ęsto wyst ępuje odczyn kwa śny. Gł ęboko ść r ędzin jest zmienna, od kilkunastu centymetrów do około 1,5 m. Rędziny o płytkim profilu zagro Ŝone s ą erozj ą. Wi ększa cz ęść terenów wyst ępowania r ędzin jest u Ŝytkowana rolniczo. Najcz ęś ciej są to kompleksy o przydatno ści rolniczej ocenianej jako Ŝytni i Ŝytnio-ziemniaczany, dobry oraz słaby. Na terenach le śnych zwi ązane s ą z nimi siedliska lasu i lasu mieszanego.

Gleby brunatne Na tym obszarze wytworzone s ą z utworów gliniastych lub lessowych. S ą one podatne na zakwaszenie. W terenach le śnych dominuj ą gleby brunatne kwa śne. Przydatno ść rolnicza gleb brunatnych jest zró Ŝnicowana w zale Ŝno ści od rodzaju skały macierzystej. Mogą to by ć Ŝyźniejsze gleby wysokich klas bonitacyjnych z utworów lessowych, b ądź gleb o mniejszej zasobno ści w składniki pokarmowe. W śród gleb rolniczych dominuje kompleks przydatno ści rolniczej – Ŝytni, dobry i słaby. W lasach tworz ą przewa Ŝnie siedliska lasów i lasów mieszanych.

Gleby bielicoziemne Wytworzone s ą z lekkich utworów piaszczystych. Charakteryzuje je kwa śny odczyn i mała zasobno ść w składniki pokarmowe oraz du Ŝa przepuszczalno ść . Gleby te w du Ŝej cz ęś ci pozostały zalesione. Tworz ą siedliska borów i borów mieszanych. Wyst ępuj ące na terenach rolnych bielice, wytworzone z piasków gliniastych, tworz ą Ŝytnie kompleksy przydatno ści rolniczej.

28 Gleby pozostałych typów wyst ępuj ą na znacznie mniejszych obszarach, ni Ŝ wymienione. Mady wyst ępuj ą na niewielkich powierzchniach wzdłu Ŝ nielicznych tu cieków. Charakterystyczne s ą słabo wykształcone gleby kwarcowo-krzemianowe, bezw ęglanowe, utworzone z czwartorz ędowych lu źnych piasków, wyst ępuj ące w rejonie Pustyni Starczynowskiej. S ą to gleby kwa śne, bardzo ubogie w składniki pokarmowe. Specyficzne dla terenów przemysłowych s ą nieu Ŝytki powstałe wskutek tworzenia hałd oraz deformacji powierzchni na terenach eksploatacji złó Ŝ. Nieu Ŝytki wymagaj ą zabiegów rekultywacyjnych zmierzaj ących do odtwarzania gleb. Zdecydowana wi ększo ść gleb terenu miasta i gminy Olkusz posiada niekorzystne stosunki wilgotno ściowe spowodowane du Ŝą przepustowo ści ą gleb oraz krasowym charakterem podło Ŝa. Pogorszenie z natury ju Ŝ niezbyt korzystnych stosunków wilgotno ściowych gleb, spowodował lej depresji. Odbija si ę to na urodzajno ści gleb rolnych i przyczynia do degradacji siedlisk le śnych. Drugim problemem jest ska Ŝenie gleb ograniczaj ące znacznie ich przydatno ść dla rolnictwa.

2.1.8. Szata ro ślinna Pod wzgl ędem geobotanicznym, przewa Ŝaj ąca cze ść obszaru gminy Olkusz poło Ŝona jest w obr ębie Wy Ŝyny Krakowsko-Wielu ńskiej, za ś cz ęść zachodnia w Krainie Wy Ŝyny Śląskiej. Obszar gminy charakteryzuje naturalne zró Ŝnicowanie gleb, siedlisk i mikroklimatu, które spowodowało wyst ępowanie gatunków i zbiorowisk o ró Ŝnorodnych wymaganiach pokarmowych, termicznych, wilgotno ściowych. Zró Ŝnicowanie to ma cz ęsto charakter mozaikowaty [Wika S., 1986]. Ro ślinno ść zło Ŝona jest z przedstawicieli wielu elementów geograficznych. Wyst ępuj ą tu zarówno elementy północne, jak i południowe, a tak Ŝe oceaniczne i kontynentalne. Spotykane s ą te Ŝ gatunki górskie i kserotermiczne [Michalik S., 1974]. Obecny stan szaty ro ślinnej w du Ŝym stopniu ukształtowany jest przez wpływy antropogeniczne. Wpływy te dotyczyły zarówno samej ro ślinno ści (wylesienia, wprowadzenie monokultur sosnowych, itd.), jak i znacznych zmian siedliskowych, a głównie przekształcenia stosunków wodnych. Cz ęść terenu odznacza si ę jednak du Ŝymi walorami naturalnej ro ślinno ści. Mo Ŝna tu obserwowa ć mi ędzy innymi charakterystyczn ą dla tego terenu mozaikowat ą, zmienno ść szaty ro ślinnej. Do ść liczne s ą wyst ępuj ące, na tym terenie stanowiska cennych, rzadkich i chronionych gatunków. Najwarto ściowsze partie terenu przewidziane s ą do obj ęcia ochron ą prawn ą. Ochron ę taką planuje si ę równie Ŝ dla fragmentów terenu o ro ślinno ści silnie zantropogenizowanej. Na terenach przekształconych przez przemysł np. wyrobiska, hałdach, obserwowa ć mo Ŝna charakterystyczne formy wyst ępowania i rozwój zbiorowisk ro ślinnych.

29 Zbiorowiska ro ślinne Le śne zbiorowiska ro ślinne zostały na tym obszarze zachowane przede wszystkim na ubo Ŝszych siedliskach utworzonych na piaskach deluwialnych, piaskach eolicznych, piaskach wodnolodowcowych. Bogatsze siedliska wytworzone ze skał wapiennych i piasków gliniastych zostały w znacznym stopniu przekształcone w tereny rolne. Zbiorowiska le śne wyst ępuj ą na około 45% powierzchni miasta i gminy. Wśród zbiorowisk le śnych dominuj ą bory sosnowe. Wyst ępuj ą one na glebach bielicowych i brunatnych kwa śnych. Najcz ęś ciej spotykamy zespołem jest bór sosnowy świe Ŝy Lencobryo-Pinetum. Obok sosny wyst ępuje w drzewostanie brzoza, a w runie panuj ą gatunki o niewielkich wymaganiach siedliskowych. Mniejsz ą powierzchni ę zajmuj ą bory mieszane sosnowo-dębowe Pino-quercetum , w których so śnie towarzysz ą d ęby szypułkowy i bezszypułkowy oraz w domieszce buk. Na siedliskach piasków eolicznych, w tym dawnej Puszczy Sterczynowskiej wyst ępuj ą bory suche. Zespołem panuj ącym skał wapiennych s ą buczyny. S ą one wa Ŝnym elementem naturalnej szaty le śnej tego obszaru. Maj ą one na tym obszarze charakter buczyn górskich. Dominuje buczyna sudecka Dentario emeaphyllidis-Fagetum . Buczyny rozwijaj ą si ę na rędzinach, parar ędzinach, glebach brunatnych. W krajobrazie, buczyny widoczne s ą w postaci lasów porastaj ących wzniesienia otoczone poło Ŝonymi poni Ŝej borami sosnowymi. W drzewostanach oprócz buka spotykane s ą; jawor, grab, lipa, czasem świerk i jodła. W zale Ŝno ści od lokalnego zró Ŝnicowania siedlisk, obok buczyn górskich spotyka się te Ŝ lokalnie płaty innych zespołów buczyny np. kwa śnej buczyny ni Ŝowej, buczyny ciepłolubnej w ni Ŝszych poło Ŝeniach stoków czy buczyny ciepłolubnej na nasłonecznionych stokach wzgórz wapiennych [Celi ński F., Magiera A., 1978]. Obok borów sosnowych i buczyn, inne zbiorowiska leśne wyst ępuj ą fragmentarycznie, na niewielkich powierzchniach. Szczególnie mały jest udział zespołów zwi ązanych z siedliskami wilgotnymi. Z siedlisk gr ądowych, lasy zostały w du Ŝej mierze wyparte przez rolnictwo. Wśród zespołów niele śnych szczególnie charakterystyczne dla Wy Ŝyny Krakowsko- Wielu ńskiej jest wyst ępowanie zespołów murawowych. S ą one pochodzenia naturalnego, na najwy Ŝszych partiach wzgórz wapiennych b ądź antropogenicznego, powstałe w wyniku odlesienia wychodni jurajskich. Murawy rozwijaj ą si ę teŜ na wyrobiskach poeksploatacyjnych [Wika S., 1986]. Na terenach wylesionych wyst ępuj ą przede wszystkim zespoły pól uprawnych. Niewielki jest udział zbiorowisk ł ąkowych. W pobli Ŝu zabudowa ń, dróg, terenów gospodarczych wst ępuj ą zespoły ruderalne. Szata ro ślinna obszaru miasta i gminy Olkusz, b ędącego pod wpływem przemysłu wydobywczego, odznacza si ę wysokim stopniem oddziaływa ń antropogenicznych.

30 Podstawowe czynniki oddziaływuj ące na szat ę ro ślinn ą, to: przekształcenia rze źby terenu przez przemysł wydobywczy, zakłócenia układów hydrologicznych i hydrogeologicznych, zanieczyszczenia atmosfery, zmiany chemizmu i trofizmu środowiska, a tak Ŝe wpływ turystyki i komunikacji [Babczy ńska-Sendek B., Kimsa T., Wika S., 1992]. Wskutek przekształce ń siedlisk nast ępuje zanik wielu gatunków i zespołów, zwłaszcza związanych ze środowiskiem wilgotnym. Drzewostany charakteryzuj ą si ę nadmiernym udziałem sosny. Spotykana jest mała ilo ść starodrzewi. Przeprowadzone badania wskazuj ą na wysok ą zawarto ść metali ci ęŜ kich i siarki w szpilkach i li ściach drzew [Krzaklewski W., Wójcik J., 1990]. Osłabione przez zanieczyszczenia powietrza i gleby lasy charakteryzuj ą si ę nisk ą Ŝywotno ści ą. Do drzewostanów wprowadza si ę gatunki odporniejsze na zanieczyszczenia. Tereny zdewastowane przez przemysł wymagaj ą zabiegów rekultywacyjnych i odtwarzania szaty ro ślinnej. Jednocze śnie szata ro ślinna, szczególnie le śna, pełni niezmiernie wa Ŝne funkcje sanitarne, klimatyczne i glebochronne. Najistotniejsze zagadnienia z zakresu ochrony szaty ro ślinnej, to minimalizacja zagro Ŝeń wywołanych przez przemysł, w tym zarówno oddziaływa ń na dewastacj ę powierzchni ziemi, jak i obni Ŝanie poziomu zanieczyszcze ń powietrza. Najtrudniejszym zadaniem jest niew ątpliwie poprawa stosunków wodnych, b ądź – przynajmniej – ograniczenie rozszerzania zasi ęgu leja depresji. W działaniach planistycznych istotna jest te Ŝ ochrona stanowisk cennych gatunków.

2.1.9. Fauna Na terenie miasta i gminy Olkusz dominuj ą gatunki szeroko rozpowszechnione na kontynencie euroazjatyckim. Wyst ępuj ą tu zarówno gatunki pospolite na całym obszarze kraju, do których nale Ŝą wyst ępuj ące tu du Ŝe ssaki jak dzik, sarna, zaj ąc, jak i zwi ązane z biocenozami charakterystycznymi dla tego regionu, przyczyniaj ąc si ę do bogactwa fauny. Do takich nale Ŝą grupy gatunków zwi ązanych z murawami naskalnymi i jaskiniami. Zró Ŝnicowanie budowy geologicznej, typów mikroklimatu i zbiorowisk ro ślinnych odzwierciedla si ę równie Ŝ w zró Ŝnicowaniu fauny. Wyst ępuj ą tu ró Ŝne elementy ekologiczne, wśród których na uwag ę szczególna zasługuje fauna górska i kserotermiczna [Michalik S., 1974]. Elementy te reprezentowane s ą głównie przez drobne organizmy zwierz ęce. Wśród biocenoz le śnych, bogat ą faun ą, w tym ptaków i ssaków, charakteryzuj ą si ę fragmenty naturalnych drzewostanów oraz starodrzewi sosnowych, głównie buczyn. Fauna ubogich borów sosnowych, szczególnie zubo Ŝonych sztucznych monokultur sosnowych ni Ŝszych klas wieku, jest znacznie ubo Ŝsza. Charakterystyczn ą grup ę stanowi ą murawy, zarówno naturalnych i półnaturalnych muraw naskalnych, jak i muraw psamofilnych. Zasiedlaj ą je gatunki o specyficznych

31 wymaganiach ekologicznych, w tym rzadkie gatunki róŜnych grup systematycznych. Specyficzn ą grup ą jest fauna zwi ązana ze środowiskiem jaskini; wyst ępuj ą tu unikalne gatunki fauny. Współczesna fauna omawianego obszaru nosi silne pi ętno przeobra Ŝeń środowiska, spowodowanych zabudow ą obszaru oraz szerokimi wpływami przemysłu. Prowadzą one do ubo Ŝenia fauny, przejawiaj ącego si ę zanikiem wielu gatunków oraz obni Ŝeniem liczebno ści populacji. Ocenia si ę, Ŝe liczba gatunków od ko ńca XIX w. na terenie Wy Ŝyny Krakowsko- Cz ęstochowskiej zmniejszyła si ę o 10-20% [Szeptycki A., Warchałowska-Śliwa E., 1992]. Głównie przyczyny tych zmian to: wylesienia i ubo Ŝenie biocenoz le śnych, zmiany warunków siedliskowych spowodowane przesuszeniem terenu, zanikiem cieków i zbiorników wodnych, ska Ŝenia chemiczne, rozbudowa sieci dróg. Drastyczne zmiany środowiska Ŝyciowego zwierz ąt wyst ępuj ą lokalnie na terenach szkód zwi ązanych z eksploatacj ą górnicz ą. Ograniczenie procesów degradacji fauny powinno następowa ć przede wszystkim przez powstrzymanie skutków działania przemysłu, zachowanie zró Ŝnicowania środowisk Ŝycia fauny, w tym półnaturalnch muraw, odtwarzanie ró Ŝnorodno ści biocenoz le śnych. Konieczne jest przeprowadzenie inwentaryzacji środowisk cennych gatunków i ich ochrona.

2.2. Podstawowe zagro Ŝenia

Na obszarze miasta i gminy Olkusz stwierdzone s ą zarówno przekroczenia obowi ązuj ących norm w zakresie ska Ŝeń środowiska, jak i drastyczne przekształcenie warunków funkcjonowania środowiska. Do najistotniejszych zagro Ŝeń nale Ŝą : przekształcenia stosunków wodnych, zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych, ska Ŝenia gleb oraz przekształcenia powierzchni ziemi.

2.2.1. Zmiany stosunków wodnych Główne wielkoobszarowe zmiany stosunków wodnych wynikaj ą z gł ębokiego drena Ŝu poziomu triasowego przez kopalnie: Pomorzany, Olkusz i Bolesław oraz du Ŝe uj ęcia wód podziemnych: Łazy Bł ędowskie, Klucze, Jaroszowiec. Doprowadziło to do zmian w pierwotnym re Ŝimie wód, przejawiaj ących si ę przede wszystkim w: • wytworzeniu regionalnego leja depresji w triasie, • obni Ŝeniu zwierciadła wody, a nawet lokalnym osuszeniu czwartorz ędowego i jurajskiego poziomu wodono śnego. Uproszczony obraz tych zmian przedstawia si ę poni Ŝej:

32 Czwartorz ędowy poziom wodono śny, wyst ępuj ący w piaskach wodnolodowcowych został cz ęś ciowo, a w bezpo średnim s ąsiedztwie kopal ń całkowicie osuszony. Wody tego pi ętra s ą podatne na zanieczyszczenia. W jurajskim poziomie wodono śnym, zwi ązanym z wapieniami jury górnej, drena Ŝ górniczy spowodował obni Ŝenie pierwotnego zwierciadła wody o kilkana ście do kilkudziesi ęciu metrów (Kurek,1993). . Obecnie poziom ten jest głównie ujmowany w strefie peryferyjnej leja depresji. Wydajno ść pojedynczych studni wynosi od paru do kilkudziesi ęciu m3/h z tendencj ą spadkow ą. Poziom ten jest intensywnie zasilany przez infiltracj ę opadów atmosferycznych, co wi ąŜ e si ę z rozwojem zjawisk krasowych. Sprzyja to szybkiemu wnikaniu wód deszczowych do wapieni górnojurajskich, a tak Ŝe zanieczyszcze ń z powierzchni terenu. Ze wzgl ędu na brak warstwy izoluj ącej przed dopływem zanieczyszcze ń poziom ten został zaklasyfikowany do zbiorników silnie zagro Ŝonych, wymagaj ących szczególnej ochrony. Triasowy poziom wodono śny wyst ępuje na prawie całym terenie gminy. W warunkach pierwotnych triasowe pi ętro charakteryzowało si ę bardzo dobr ą jako ści ą wód i du Ŝą ich wydajno ści ą. Poziom ten został zaburzony na całym obszarze. Wielko ść obni Ŝeń pierwotnego zwierciadła wody wynosi od ponad 100 metrów w centrach odwadniania do kilkunastu metrów w strefach brze Ŝnych (Kurek,1993). Degradacja tego poziomu wodono śnego przejawia si ę nie tylko obni Ŝeniem poziomu wody, lecz równie Ŝ pogorszeniem jej jako ści przez wymuszony drena Ŝem spływ wód zanieczyszczonych. Z obecnych zasobów niemal połow ę stanowi ą wody zanieczyszczone zwi ązkami lignosulfonowymi. Z wapieni jurajskich i triasowych wypływa wiele źródeł o charakterze szczelinowych i krasowych. Cz ęść z nich zanikła w wyniku działalno ści górniczej. Wi ększo ść z nich to źródła o malej i średniej wydajno ści od 0,5 do 10 l/s. Wydajno ść źródła w Braciejówce wynosi ok. 140 l/s. Z istniej ących podstawowych materiałów geologicznych, hydrogeologicznych i górniczych z 1995 r. wynika, ze : • powierzchnia obj ęta drena Ŝem kopalni „Bolesław” wynosi ok. 28km 2 przy depresji ok. 60m, • kopalnia Olkusz drenuje pi ętro triasowe do poziomu +238mnpm, przy depresji ok. 90m, a powierzchnia drena Ŝu wynosi ok. 90km 2, • kopalnia Pomorzany drenuje pi ętro triasowe a Ŝ do poziomu +180mnpm, przy depresji ok. 120m. Powierzchnia drena Ŝu wynosi ok. 180km 2 [Sztelak, 1994]. Wy Ŝej wymienione kopalnie utworzyły lej depresji o powierzchni ok.270 km 2 . Lej ten w kierunku północno-zachodnim si ęgał do rzeki Białej Przemszy i ł ączył si ę z lejem depresji utworzonym przez uj ęcia wód podziemnych: Łazy Bł ędowskie oraz Klucze Ł ączn ą powierzchni ę powstałego w ten sposób leja oszacowano na ok.400 km 2. (wg. J.Sztelak 1982,

33 E. Popiołek i A. Kleczkowski 1992 r. Ocena wpływu cz ęś ci górniczej ZGH Bolesław na środowisko 1995). Według opracowa ń Urz ędu Miasta i Gminy Olkusz, w zasi ęgu leja depresji kopal ń i uj ęć gł ębinowych znajdował si ę w 1995 r,. obszar o powierzchni 560 km 2, a 2002 roku wg. autorów „Programu Ochrony Srodowiska dla powiatu olkuskiego” - 700 km 2. Omawiane zmiany stosunków wodnych maj ą charakter wielkoobszarowy, o zasi ęgu regionalnym. Działalno ść kopal ń „Bolesław” i „Olkusz” spowodowała obni Ŝenie zwierciadła wody wsz ędzie tam gdzie miało ono pierwotnie charakter swobodny oraz przej ście zwierciadła naporowego w swobodny. Jednak decyduj ący wpływ na stan triasowego pi ętra wodono śnego miało uruchomienie najwi ększej i najgł ębszej z kopal ń rejonu olkuskiego - kopalni „Pomorzany”. W 2000 r. napływ wód do tej kopalni wynosił 256,9 m 3/min i było to od kilku do kilkunastu razy wi ęcej ni Ŝ w kopalniach Bolesław i Olkusz. Oprócz zmian w stanie wód podziemnych odzwierciedlaj ących si ę głównie w spadku wydajno ści lub zaniku wody w studniach zaopatruj ących ludno ść i przemysł w wod ę, obserwuje si ę tak Ŝe znaczne zmiany w stanie wód powierzchniowych. Wskutek działalno ści górniczej nast ąpiło osuszenie rzeki Baby na odcinku 8 km, rzeki Białej na odcinku 7,5 km oraz zmiany w charakterze rzek Białej Przemszy i Sztoły z drenuj ącego na infiltruj ący. Oprócz pi ętra triasowego wpływ ten obejmuje równie Ŝ cz ęś ciowo czwartorz ędowy poziom wodono śny oraz jurajski, a tak Ŝe wody powierzchniowe. Bardzo silna antropopresja spowodowała zasadnicze zmiany i tak ju Ŝ niekorzystnych stosunków wodnych. Drena Ŝ górniczy poł ączony z eksploatacj ą wód podziemnych spowodował, oprócz wcze śniej omówionych, równie Ŝ nast ępuj ące niekorzystne skutki: • zanik wody w studniach gł ębinowych lub spadek ich wydajno ści, • zmiany naturalnego kierunku spływu wód podziemnych, • mo Ŝliwo ść nowych kontaktów hydraulicznych wód z ró Ŝnych poziomów, • zmiany zwi ązków hydraulicznych wód podziemnych z powierzchniowymi, • zanik znacznej ilo ści naturalnych wypływów wód podziemnych ( źródeł) lub zmian ę ich re Ŝimu np. na okresowy, • zubo Ŝenie zasobów wód powierzchniowych w wyniku zmniejszenia przepływu wody w korytach rzecznych (np. Biała Przemsza, Sztoła) lub jej całkowitego zaniku (Baby, Biała), • zanik naturalnych układów hydrograficznych, • wtórne ska Ŝenie wód podziemnych, a po średnio powierzchniowych (np. wskutek migracji ługów ligninosulfonowych zdeponowanych na Pustyni Bł ędowskiej przez Kluczewskie Zakłady Papiernicze).

34 Stan zaburzenia pierwotnego re Ŝimu wód podziemnych uniemo Ŝliwia korzystanie z zasobów tych wód. Koniecznie s ą uj ęcia gł ębinowe. Na omawianym obszarze miasta i gminy Olkusz, wszystkie lokalne uj ęcia znajduj ą si ę w zasi ęgu leja depresji. Drena Ŝ, oprócz ilo ściowego zubo Ŝenia zasobów, intensyfikuje negatywne oddziaływania ognisk zanieczyszczenia na jako ść wód podziemnych. Nast ąpiło równie Ŝ zubo Ŝenie oraz degradacja zasobów wód powierzchniowych. W tej sytuacji wody kopalniane s ą – praktycznie – jedynym źródłem wody rejonu olkuskiego. Wa Ŝną spraw ą jest wi ęc niedopuszczenie do wtórnego zanieczyszczenia triasowego pi ętra wodono śnego; dotyczy to całego leja depresji. Zaopatrywanie w wod ę ludno ści i przemysłu z tego poziomu wodonośnego b ędzie zagro Ŝone w przypadku zako ńczenia eksploatacji rud cynkowo – ołowiowych przez ZGH Bolesław. Rozwa Ŝane s ą ró Ŝne mo Ŝliwo ści zako ńczenia eksploatacji i niemal w ka Ŝdym z tych wariantów, podczas wypełniania si ę leja depresji w zatapianych wyrobiskach, mo Ŝe doj ść do wzrostu zanieczyszcze ń w wodach podziemnych. St ąd te Ŝ rozpatrywane s ą ró Ŝne koncepcje zaopatrzenia ludno ści rejonu olkuskiego w wod ę pitn ą. Równocze śnie z likwidacj ą kopal ń rud i wypełnieniem wod ą podziemn ą leja depresji zostan ą w niektórych rejonach przywrócone naturalne stosunki wodne, takie jakie istniały przed przyst ąpieniem do robót górniczych. Przywrócona zostanie sie ć rzeczna i odrodz ą si ę zanikłe źródła. Stwarza to zagro Ŝenie wyst ąpienia lokalnych podtopie ń powierzchni terenu (głównie dolin rzecznych, które zanikły, niecek osiada ń nad wyrobiskami górniczymi).

2.2.2. Zanieczyszczenie wód Głównym źródłem zanieczyszczenia wód podziemnych oraz powierzchniowych w rejonie olkuskim s ą:

• wylewisko ługów posiarczanowych Kluczewskich Zakładów Papierniczych na Pustyni Bł ędowskiej. Ich najtrwalszym i najbardziej szkodliwym składnikiem s ą zwi ązki lignosulfonowe. Obszar ska Ŝenia wód czwartorz ędowych tymi zwi ązkami ma powierzchnie ok. 140 ha. Przenikn ęły one tak Ŝe do wód napływaj ących do kopalni Pomorzany;

• stawy opadów poflotacyjnych oraz hałda odpadów hutniczych (na któr ą odprowadzane są ścieki z fabryki Kwasu Siarkowego) Zakładów Górniczo-Hutniczych „Bolesław” (w skład ZGH wchodz ą: kopalnie rud cynku i ołowiu „Pomorzany”, „Olkusz” i „Bolesław” oraz zakłady przeróbki mechanicznej i hutniczej w Bukownie). Składowane s ą one bez jakichkolwiek zabezpiecze ń przed infiltracj ą. Z odpadów tych do wód podziemnych wymywane s ą siarczany, jony Ŝelaza, cynku, ołowiu, kadmu i miedzi oraz wap ń i magnez. Do uj ęcia wód dla Stacji Uzdatniania Wody Olkusz odprowadzane s ą, obok czystych, tak Ŝe wody z szybu „Bronisław”, w których koncentracja zawiesiny kilkakrotnie

35 niekiedy przekracza dopuszczaln ą warto ść ;

• nieczyszczone ścieki technologiczne zawieraj ące chlorki, których st ęŜ enia przekraczaj ą dopuszczone ładunki odprowadzane przez Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej

• nieczynne składowisko odpadów komunalnych bez zabezpieczenia podło Ŝa zlokalizowane w płd. cz ęś ci odkrywki Ujków;

• składowisko szlamów poneutralizacyjnych Zakładów Wyrobów Metalowych w Sławkowie;

• ścieki z m. Olkusza oraz z miejscowo ści: Bukowno, Bolesław, Sławków, Jaroszowiec, Klucze, a tak Ŝe z pozostałych zakładów przemysłowych,

• ścieki z nieskanalizowanych wiejskich jednostek osadniczych (np. z gminy Olkusz), głownie ścieki bytowe przedostaj ące si ę z nieszczelnych szamb b ądź wprost zrzucane do ziemi,

• „dzikie” wysypiska śmieci;

• zanieczyszczenie powietrza ( w tym wód opadowych);

• nawo Ŝenie mineralne (głównie azotowe) na terenach u Ŝytkowanych rolniczo;

• zanieczyszczenia pasmowe zwi ązane z komunikacj ą samochodow ą i kolejow ą. Głównym źródłem okresowego zanieczyszczenia wód podziemnych jest drobna frakcja rudy oraz takie czynno ści jak: urabianie rudy, czyszczenie chodników i osadników oraz ruch maszyn samojezdnych. Najwi ększy wpływ na jako ść wód podziemnych maj ą odpady poflotacyjne. Deponowane s ą one bezpo średnio w stawach osadowych, z których woda infiltruje do podło Ŝa. W 2002 roku pr ędko ść infiltracji wynosiła 7,78 m 3/min. Wody te dopływaj ą głównie do kopalni Pomorzany. Wody dołowe tej kopalni dodatkowo s ą ska Ŝone toksycznymi zwi ązkami ligninosulfonowymi (przez Kluczewskie Zakłady Papiernicze), notuje si ę tak Ŝe przekroczenie siarczanów. Koncentracja jonów siarczanowych w wodach pompowanych wynosiła od 60 mg/l do nawet 720 mg/l. W ostatnim okresie obserwuje si ę, na lokalnych uj ęciach gł ębinowych wód pitnych w gminie Olkusz, ponadnormatywny wzrost zawarto ści azotanów oraz ska Ŝenie bakteriologiczne. Degradacja jako ści wód podziemnych przez ścieki bytowe wnikaj ące do podło Ŝa objawia si ę przede wszystkim wzrostem st ęŜ enia zwi ązków azotowych i chlorków w wodach podziemnych, zwłaszcza w rejonie zbiornika jurajskiego. Okresowe przekroczenia azotanów stwierdza si ę w uj ęciach gł ębinowych w Braciejówce, Podlesiu Rabszty ńskim ujmuj ących wody poziomu jurajskiego. Najwi ększe przekroczenia dopuszczalnych norm dla wód pitnych i najcz ęś ciej notowane były w uj ęciach w Troksie i Gorenicach, które obecnie wył ączone s ą z eksploatacji. W pozostałych uj ęciach gł ębinowych tj. w Kosmolowie i Zadolu Kosmolowskim azotany nie przekraczały dopuszczalnych warto ści dla wód pitnych. W źródłach wyst ępuj ących na terenie gminy równie Ŝ stwierdza si ę obecno ść azotanów. Przeprowadzone pomiary st ęŜ eń azotanów w wodach w wybranych źródeł w rejonie

36 Pomorzan, Maza ńca i Pazurka pokazuj ą, i Ŝ najwi ększe zawarto ści azotanów w pobli Ŝu norm lub przekraczaj ących normy wyst ępowały w wodach źródeł zlokalizowanych w pobli Ŝu zabudowy mieszkaniowej. Na pierwszy plan wysuwaj ą si ę zwi ększone st ęŜ enia azotanów

(NO 3). W wielu przypadkach notuje si ę przekroczenie normy dla wód pitnych, a tam, gdzie te normy s ą zachowane, to i tak st ęŜ enie jest na tyle du Ŝe, Ŝe woda utraciła swój pierwotny walor najwy Ŝszej jako ści. Stwierdza si ę równie Ŝ obecno ść zanieczyszczenia chlorkami. W zwi ązku z nieuregulowan ą gospodark ą ściekow ą na obszarze Olkusza, problem ska Ŝenia wody wci ąŜ jest istotny. Powiat Olkusz nale Ŝy do najlepiej skanalizowanych w województwie. W mie ście Olkusz ponad 65% ludno ści obsługiwanej jest przez kanalizacj ę natomiast obszar wiejski gminy w ogóle nie jest skanalizowany. Analizy wód wgł ębnych GZWP nr 454 Olkusz-Zawiercie na stanowisku Podł ęŜ e w roku 2003 wskazuj ą na II, średni ą klas ę czysto ści. Jedyny punkt pomiarowy na terenie powiatu olkuskiego nale Ŝą cy do sieci krajowej monitoringu środowiska to Wolbrom – Kozina. Zlokalizowany jest w obr ębie poziomu triasowego GZWP nr 326. W 2003 roku uznano wody na tym stanowisku jako wysokiej jako ści – klasy Ib. Pomiary tak w 2004, jak i w 2005 roku wskazały na III klas ę czysto ści wód podziemnych w tym punkcie czyli wody zadowalaj ącej jako ści (skale oceny w roku 2003 i pó źniej były ró Ŝne).

Wody powierzchniowe W wodach powierzchniowych płyn ących, wyst ępuj ą podobne rodzaje zanieczyszcze ń jak w wodach podziemnych. Wynika to ze specyfiki tego rejonu i ścisłych powi ązaniach wód podziemnych z powierzchniowymi. Charakterystycznymi zanieczyszczeniami s ą: zwi ązki ligninosulfonowe, siarczany, zwi ązki azotu oraz metale ci ęŜ kie takie jak: ołów, cynk, kadm i Ŝelazo. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe normy polskie nie podaj ą dopuszczalnych warto ści zwi ązków ligninosulfonowych w śródl ądowych wodach powierzchniowych, pomimo Ŝe s ą one bardzo szkodliwe dla Ŝycia biologicznego. Do zanieczyszczenia wód przyczyniaj ą si ę równie Ŝ mniejsze zakłady przemysłowe, ścieki z obszarów miejskich i wiejskich, spływy z obszarów rolniczych, wysypiska śmieci itd., głównie w zakresie takich wska źników jak ChZT, zawiesina, utlenialno ść czy BZT 5. Powierzchniowe wody płyn ące wykazuj ą tak Ŝe ponadnormatywne zanieczyszczenie bakteriologiczne.

Biała Przemsza Pomiary prowadzone były w przekroju Sławków w km 23,8, rzeka nie przepływa przez gmin ę ale w jej zlewni si ę znajduje. Jak wskazuj ą badania monitoringu jako ści

37 śródl ądowych wód powierzchniowych, wody Białej Przemszy zostały uznane za wody IV – niezadowalaj ącej klasy jako ści w skali pi ęciostopniowej (2004 roku była to klasa III). Według wska źnika fizyko-chemicznego zaklasyfikowane zostały do klasy V ze wzgl ędu na st ęŜ enie ołowiu i siarczanów oraz klasy IV ze wzgl ędu na barw ę, zawiesin ę i azot Kieldalha. Natomiast ze wzgl ędu na stan biologiczny i bakteriologiczny rzeka nale Ŝała do klasy IV. Badano tak Ŝe stopie ń eutrofizacji wód, czyli wzbogacanie wody biogenami, w szczególno ści zwi ązkami azotu lub fosforu. Eutrofizacja jest bardzo uci ąŜ liwym i trudno odwracalnym procesem ludzkiej ingerencji w środowisko wodne. Wysoka zawarto ść azotanów mo Ŝe spowodowa ć niezdatno ść wód do wykorzystania dla zaopatrzenia ludno ści w wod ę pitn ą. Istotnym źródłem azotanów jest działalno ść rolnicza. Pomiary nie wykazały przekroczenia Ŝadnego ze wska źników granicznych zwi ązków azoty ani fosforu. Wody Białej Przemszy na tym odcinku nie wykazuj ą eutrofizacji.

Sztoła Pomiary prowadzone były w km 6,0 powy Ŝej uj ęcia wody w Ryszce. Sztoła uzyskała III ogóln ą klas ę jako ści. Na tak ą klas ę wskazały analizy barwy, zawiesiny, olei mineralnych oraz wska źniki bakteriologiczne. Ze wzgl ędu na ponadnormatywne st ęŜ enia siarczanów i ołowiu została zaliczona do wód klasy IV. W ocenie wód ujmowanych do celów zaopatrzenia ludności Sztoła została zakwalifikowana do wód najni Ŝszej kategorii A3 (A2 w 2004 roku) czyli do wód wymagaj ących wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego. Przyczyn ą niskiego wyniku jest indeks fenolowy oraz bakterie coli i paciorkowce. W 2004 roku woda Sztoły w tym punkcie pomiarowym została uznana za zeutrofizowan ą. Jej jako ść pogarsza si ę po uj ściu do Baby, która wraz z najwi ększym dopływem Witeradówk ą jest równie Ŝ odbiornikiem znacznej ilo ści ścieków, głównie z terenu Olkusza. Zlewnia rzeki Sztoły, podlega ochronie ze wzgl ędu na uj ęcie wody dla GOP w Ryszkach – Maczkach.

Potok Baba Do potoku Baba odprowadzane s ą wody pochodz ące z odwodnienia wyrobisk górniczych zawieraj ące mi ędzy innymi: zawiesiny, siarczany, chlorki, cynk, ołów, kadm, Ŝelazo. Zaznaczy ć nale Ŝy, i Ŝ cz ęść tych wód ujmowana jest w kanale południowym i wykorzystywana do celów pitnych po uzdatnieniu w Stacji Uzdatniania Wody. W wodzie tej zawiesiny osi ągaj ą warto ści powy Ŝej dopuszczalnej. Do potoku odprowadza równie Ŝ nie oczyszczone ścieki technologiczne zawieraj ące chlorki, siarczany i zawiesin ę Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej, przy czym st ęŜ enia

38 chlorków przekraczaj ą dopuszczone ładunki zanieczyszcze ń wprowadzanych do wód powierzchniowych. Ponadto do potoku odprowadzane s ą przez miasto podczyszczone wody opadowe. Ilo ści i ładunki zanieczyszcze ń w tych wodach nie przekraczaj ą wielko ści ustalonych w pozwoleniach wodno-prawnych.

2.2.3. Zanieczyszczenie powietrza Miasto i gmina Olkusz nale Ŝą do obszarów o wysokim poziomie zanieczyszcze ń powietrza. Ze wzgl ędu na poło Ŝenie oraz kierunki najcz ęś ciej wiej ących wiatrów zachodnich i południowo zachodnich nast ępuje tu napływ zanieczyszcze ń ze Śląska. Ponadto poło Ŝenie centrum miasta Olkusza w kotlinie sprzyja kumulacji zanieczyszcze ń. Głównymi źródłami zanieczyszcze ń przemysłowych powietrza atmosferycznego s ą zakłady, a mianowicie: Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław”, Zespół Elektrowni Jaworzno, Elektrownia Siersza, Huta Katowice w D ąbrowie Górniczej, International Paper Klucze S.A, Huta Szkła Walcowanego w Jaroszowcu i inne. W samym mie ście udział w emisji zanieczyszcze ń powietrza maj ą m.in. Olkuska Fabryka Naczy ń Emaliowanych „Emalia” S.A., Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej-Zakład nr 5, „Boltherm” sp.z o.o. Wśród zanieczyszcze ń powietrza zakłady te emituj ą przede wszystkim: pył opadaj ący i zawieszony, tlenek w ęgla, dwutlenek siarki, tlenki azotu, w ęglowodory, benzo( α)piren i inne węglowodory aromatyczne, sadza oraz fenol, fluor, formaldehyd i amoniak oraz metale: zwłaszcza cynk, ołów i kadm. Na terenie miasta i gminy Olkusz wyst ępuje istotny problem niskiej emisji. Najpowa Ŝniejszy wpływ na tego rodzaju zanieczyszczenie powietrza maj ą lokalne kotłownie i domowe paleniska w ęglowe. W m. Olkusz s ą one zlokalizowane głównie w centrum i zachodniej cz ęś ci miasta. Uci ąŜ liwo ść niskiej emisji pogarsza usytuowanie miasta w kotlinie. Sprzyja to zjawisku inwersji, co przy wyst ępowaniu cisz przez znaczny okres czasu w ci ągu roku, wzmaga kumulowanie si ę zanieczyszcze ń atmosferycznych. W terenach wiejskich koncentracja niskiej emisji ma miejsce w zwartej zabudowie. Wyra źny wzrost emisji, głownie CO 2 i CO notowany jest w sezonie zimowym (grzewczym) i wynika przede wszystkim ze stosowania nieekologicznych paliw stałych. Lokalnie źródłem zanieczyszcze ń jest komunikacja samochodowa. Jednym z głównych zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego jest pył zarówno opadaj ący jak i zawieszony. Na obszarze gminy opad pyłu kształtował si ę na poziomie od 20% do 40% dopuszczalnej warto ści, która wynosi 200g/m 2. Średni opad pyłu w powiecie olkuskim w 2002 roku si ęgn ął 42 g/m 2. W stosunku do lat ubiegłych obserwuje si ę tendencje spadkowe. Najwy Ŝszy opad pyłu zanotowano w Braciejówce, Gorenicach i Śródmie ściu Olkusza.

39 Wyraźną tendencj ę spadkow ą w stosunku do lat ubiegłych wykazuj ą równie Ŝ składniki pyłu takie jak: cynk, kadm, ołów, mied ź, nikiel, chrom, tlenki Ŝelaza i manganu. Średnioroczne st ęŜ enia tych substancji nie przekraczały warto ści dopuszczalnych. Badania wykazuj ą, i Ŝ zanieczyszczenie powietrza ołowiem i kadmem uległo zdecydowanej redukcji w stosunku do pocz ątku lat 80-tych, kiedy to notowano w rejonie Olkusza ponad kilkunastokrotne przekroczenia dopuszczalnych wartości ołowiu i kilkukrotne przekroczenia dopuszczalnych warto ści kadmu.

Stopie ń redukcji zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych w 2002 roku

Zanieczyszczenia zatrzymane w urz ądzeniach do Emisja zanieczyszcze ń [Mg/rok] Wyszczególnienie redukcji w % zanieczyszcze ń wytworzonych pyłowych gazowych (z CO2) pyłowych gazowych (bez CO2) Województwo 12450 12660893 98,8 38,7

Powiat Olkuski 466 229771 97,6 95,7

Jak wynika z powy Ŝszej tabeli zakłady na terenie powiatu olkuskiego maj ą dobrze rozwini ęty system zatrzymywania w urz ądzeniach do redukcji zanieczyszcze ń zarówno je śli chodzi o zanieczyszczenia pyłowe jak i gazowe. Szczególnie wyró Ŝnia si ę powiat Olkusz w redukcji wynosz ącej ponad 95% zanieczyszcze ń gazowych, podczas gdy średnia województwa małopolskiego wynosi 38,7%.

• Pył zawieszony PM10

Zestawienie poziomu pyłu zawieszonego PM 10 na stacji Olkusz w wybranych latach od 1991 do 2005r

Średnie st ęŜ enie w roku kalendarzowym Jednostk Norma a 1991 1992 1993 1996 1997 1998 1999 2001 2003 2004 2005 [µg/m 3] 40 89 89 115 96 73 35 31 27 38 41 39 % dopuszczalnego średniego st ęŜ enia 223 223 287 240 183 88 78 68 95 102 97 rocznego

Zawarto ść pyłu zawieszonego w latach 1991-1993 przewy Ŝszała około dwukrotnie dopuszczalne normy. W latach 1996 i 1997 warto ści tak Ŝe były wysokie. Istotna ró Ŝnica w warto ści poziomu pyłu zawieszonego zaznacza si ę od 1998 roku, w którym to analizowana warto ść nie przekroczyła dopuszczalnej normy. W latach nast ępnych przedstawionych

w powy Ŝszej tabeli obserwuje si ę zbli Ŝony poziom zawarto ści PM 10 , przy czym najni Ŝszy był w 2001 roku, kiedy to wyniósł 27µg/m 3, co stanowiło 68% st ęŜ enia dopuszczalnego. Ostatnie

40 lata wykazuj ą nieznaczny wzrost poziomu pyłu. Wida ć zatem, Ŝe w ci ągu kilku lat sytuacja aerosanitarna w zakresie pyłu zawieszonego poprawiła si ę. Zawarto ść pyłu zawieszonego w powietrzu jest zró Ŝnicowana w ci ągu roku. W sezonie grzewczym obserwuje si ę nieco wi ększe warto ści st ęŜ enia ni Ŝ w letnim. O ile 3 w pierwszych dwóch miesi ącach 2005 roku poziom PM 10 wynosił 44 (stycze ń) i 45µg/m (luty), tak w lipcu i sierpniu warto ści te spadły do odpowiednio 26 i 27µg/m 3. W ci ągu ostatnich lat wiele razy przekraczana była dopuszczalna 24-godzinna norma st ęŜ enia pyłu zawieszonego. Z ka Ŝdym rokiem zdarza si ę to coraz cz ęś ciej, mimo zbli Ŝonego średniego rocznego poziomu zanieczyszczenia. W 2003 roku takie sytuacje wyst ąpiły 4 razy, w 2004 ju Ŝ 38, a 2005 roku dopuszczalna warto ść 24-godzinna przekroczona została 68 razy. Przekroczenia te miały miejsce w miesi ącach zimowych, co świadczy i Ŝ powodem jest zwi ększona emisja zanieczyszcze ń z urz ądze ń grzewczych.

• Dwutlenek siarki SO2

Zestawienie poziomu dwutlenku siarki SO 2 na stacji Olkusz w wybranych latach od 1991 do 2005r.

Warto ść Średnie st ęŜ enie w roku kalendarzowym Jednostka dopuszczalna 1991 1992 1993 2001 2002 2003 2004 2005 [µg/m 3] 20* 41 63 50 23 20 17 25 17 3 • dopuszczalny poziom SO 2 w powietrzu [µg/m ] w rocznym okresie u średnienia, obowi ązuj ący dla danych z lat 2001-2005

Średnie st ęŜ enie dwutlenku siarki w Olkuszu w latach 1991 - 1993 nie mie ściło si ę w granicach dopuszczalnych norm, mimo i Ŝ warto ść dopuszczalna była wówczas wy Ŝsza

obecnie ustalonej. W okresie od 2001 roku do 2005 wida ć spadek st ęŜ enia SO 2 o około połow ę. W ci ągu ostatnich lat poziom dwutlenku siarki zmieniał si ę nieco z roku na rok oscyluj ąc wokół warto ści dopuszczalnej - 20µg/m 3. Cz ęsto ść przekraczania dopuszczalnego poziomu st ęŜ eń 24-godzinnych w roku kalendarzowym w latach 2003 – 2005 pozostała w normie. St ęŜ enia wyst ępuj ące w sezonie grzewczym nawet czterokrotnie niekiedy

przekraczaj ą warto ści wyst ępuj ące w sezonie letnim. W styczniu 2005 roku poziom SO2 osi ągn ął warto ść 26µg/m 3, podczas gdy w lipcu było to jedynie 5µg/m 3.

41 • Dwutlenek azotu NO2

Pod koniec lat osiemdziesi ątych st ęŜ enie dwutlenku azotu wynosiło około 90µg/m 3 i niemal dwukrotnie przekraczało dopuszczalne normy, które były i tak wy Ŝsze od obecnie obowi ązuj ących. Poziom st ęŜ enia NO 2 w powietrzu na terenie miasta Olkusz sukcesywnie maleje. W roku 1994 wynosiło jeszcze 64µg/m 3, w 2005 roku zanotowano 34µg/m 3,co stanowiło 72% st ęŜ enia dopuszczalnego dla rocznego okresu u średnienia. Ani raz w latach 2004 – 2005 nie został przekroczony dopuszczalny poziom 1- godzinnych st ęŜ eń dwutlenku azotu w roku kalendarzowym na stacji Olkusz.

Zestawienie poziomu dwutlenku azotu NO 2 na stacji Olkusz w wybranych latach od 1991 do 2005r.

Warto ść Średnie st ęŜ enie w roku kalendarzowym Jednostka dopuszczalna 1991 1992 1993 2004 2005

[µg/m 3] 40* 58 49 64 29 34

3 * dopuszczalny poziom NO 2 w powietrzu [µg/m ] w rocznym okresie u średnienia, obowi ązuj ący dla danych z lat 2004-2005

• Benzen

W 2003 roku rozpocz ęto w Małopolsce prowadzi ć badania nad st ęŜ eniem benzenu w powietrzu atmosferycznym. Benzen zaliczany do grupy lotnych zwi ązków organicznych (LZO) jest najprostszym węglowodorem aromatycznym. Emitowany jest z procesów spalania paliw stałych i płynnych, pieców koksowniczych i hut metali nie Ŝelaznych. Źródłami emisji benzenu s ą równie Ŝ: stacje i bazy paliw, wytwórnie mas bitumicznych, pralnie chemiczne, przemysł (rafineryjny, chemiczny, hutniczy), fabryki opon i obuwia. Jest to substancja o działaniu rakotwórczym. Dopuszczalna średnia roczna warto ść benzenu w powietrzu wynosi 5 µg/m 3.

Zestawienie średniorocznych st ęŜ eń benzenu w latach 2003-2005 w µg/m 3.

2003 2004 2005 Stanowisko Średnie Średnie St ęŜ enie miejscowo ść Średnie st ęŜ enie roczne st ęŜ enie w st ęŜ enie w max / min sez. letnim sez. zimnym w roku

Olkusz 2,14 2,31 2,78 1,32 4,23 5,8 / 0,5

42 śadny ze wska źników zanieczyszczenia benzenem w latach bada ń nie został przekroczony. Ogólnie warto ści notowane w Olkuszu nale Ŝą do ni Ŝszych w województwie, a średnie st ęŜ enie w sezonie letnim 2005 roku było najni Ŝszym spo śród 23 stacji badawczych. Nie mniej jednak warto ści te z roku na rok s ą coraz wi ększe i jest to ogólna tendencja na wi ększo ści punktów pomiarowych. Opracowana „Ocena jako ści powietrza w województwie małopolskim w 2005 roku”, zawiera klasyfikacj ę stref w oparciu o wyniki rocznej oceny jako ści powietrza takich jak; - dopuszczalny poziom substancji w powietrzu (wraz z dozwolon ą cz ęsto ści ą przekrocze ń), - dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powi ększony o margines tolerancji (wraz z dozwolon ą cz ęsto ści ą przekrocze ń).

Wynikowe klasy strefy dla poszczególnych zanieczyszcze ń oraz klasa ogólna wg kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia dla powiatu Olkuskiego

Klasa Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszcze ń ogólna strefy SO 2 NO 2 PM10 Pb C6H6 CO O3 C A A C A A A A

Wynikowe klasy strefy dla poszczególnych zanieczyszcze ń oraz klasa ogólna wg kryteriów ustanowionych w celu ochrony ro ślin dla powiatu Olkuskiego

Klasa Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszcze ń ogólna strefy SO 2 NO x O3 A A A A

Powiat olkuski – z uwagi na przekroczenie warto ści dopuszczalnej dla pyłu PM 10 dla kryterium ochrony zdrowia - został zakwalifikowany do opracowania programu ochrony powietrza (POP). We wcze śniejszych latach Olkusz otrzymywał podobne wyniki. Za ka Ŝdym razem klasa ogólna strefy obni Ŝana była z powodu przekrocze ń warto ści dopuszczalnych

PM10 . Dodatkowo w roku 2003 st ęŜ enie tlenku w ęgla uzyskało klas ę B. Powy Ŝsze analizy poziomu zanieczyszcze ń wskazuj ą, Ŝe sytuacja aerosanitarna rejonu Olkusza wyra źnie poprawiła si ę w ci ągu ostatnich lat. Wiele parametrów zanieczyszcze ń, które jeszcze w latach dziewi ęć dziesi ątych przekraczały dopuszczalne warto ści obecnie mie ści si ę w ustalonych normach. Restrukturyzacja i zmiany technologiczne w zakładach przyczyniaj ą si ę do zmniejszenia emisji. Istotn ą rol ę odgrywaj ą urz ądzenia zatrzymuj ące zanieczyszczenia.

43 Wci ąŜ jednak do ść wysoki jest poziom pyłu opadowego i zawieszonego, który przyczynia si ę do ni Ŝszej oceny sumarycznego zanieczyszczenia tego obszaru. Nieznaczny, co prawda ale wzrostowy trend obserwuje si ę w przypadku zanieczyszczenia powietrza benzenem. Wci ąŜ , w przypadku niektórych substancji, obserwuje si ę wy Ŝsze st ęŜ enia w sezonie zimowym ni Ŝ w sezonie letnim w skali roku. Niekiedy ró Ŝnice te s ą kilkakrotne. Jest to wynikiem głownie niskiej emisji zwi ązanej z zanieczyszczeniami pochodz ącymi z urz ądze ń grzewczych.

2.2.4. Zanieczyszczenie gleb Na terenie miasta i gminy Olkusz ska Ŝenie gleb jest jednym z najistotniejszych problemów zagro Ŝeń środowiska. Ska Ŝenie gleb obejmuje przede wszystkim zanieczyszczenia gleb metalami ci ęŜ kimi, prowadz ące do ska Ŝeń produktów rolnych ołowiem, kadmem, cynkiem. Powoduje j ą emisja zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych z lokalnych źródeł oraz napływ zanieczyszcze ń emitowanych z zakładów przemysłowych.

44

Opadaj ące na powierzchni ę gleb pyły, a szczególnie pyły zawieraj ące du Ŝe ilo ści metali ci ęŜ kich powoduj ą zmiany składu chemicznego gleb. Dodatkowo, niezaleŜnie od ska Ŝenia gleb metalami ci ęŜ kimi gleby miasta-gminy Olkusz wykazuj ą znaczne zdegradowanie ze wzgl ędu na zakwaszenie. Odczyn badanych gleb wahał si ę od kwa śnego do zasadowego, przy czym najni Ŝsze pH stwierdzono we wsiach: Braciejówka, , Podlesie Rabszty ńskie i Osiek. Najwy Ŝszy odczyn wykazywały gleby rejonu Olkusza, w tym

45 Pomorzan, Rabsztyna i Bogucina. Zakwaszenie gleb przyczynia si ę do pot ęgowania intensywno ści pobierania przez ro śliny metali, a wi ęc zwi ększania stopnia ska Ŝenia Ŝywno ści. Głównym źródłem degradacji gleb jest działalno ść górniczo-hutnicza ZGH „Bolesław”. Oddziaływanie zakładu na pokryw ę glebow ą sprowadza si ę do trzech zasadniczych typów przekształce ń: geomechanicznych, hydrologicznych i chemicznych. Przekształcenia geomechaniczne przyczyniaj ą si ę do powstawania terenów bezglebowych. Tworzenie wyrobisk, zajmowanie powierzchni pod zwały i stawy osadowe, pojawianie si ę na powierzchni terenu deformacji nieci ągłych w postaci lejów, zapadlisk oraz szczelin zmniejsza powierzchni ę zajmowan ą przez utwory glebowe. Ogólna powierzchnia obj ęta przekształceniami geomechanicznymi zwi ązanymi z oddziaływaniem ZGH „Bolesław” wynosi około 300 ha. Drugim kierunkiem zmian glebowych s ą przekształcenia hydrologiczne, które polegaj ą na zmianach ilo ści wody w profilu glebowym. Ich przyczyn ą s ą zmiany poło Ŝenia zwierciadła wody w zasi ęgu profilu glebowego lub w płytkiej strefie podprofilowej wynikaj ące z drena Ŝu wód przez kopalnie i uj ęcia wody. Przekształcenia rze źby powoduj ą zmiany ilo ści oraz warunki napływu i odpływu wody z terenów otaczaj ących rozpatrywany obszar. Najpowa Ŝniejszym zagro Ŝeniem dla gleb w granicach terenu górniczego jest degradacja chemiczna. Na podstawie prowadzonych bada ń stwierdzono, Ŝe gleby w rejonie olkuskim, szczególnie poło Ŝone w pobli Ŝu ZGH „Bolesław” zawieraj ą wyra źnie podwy Ŝszone zawarto ści metali ci ęŜ kich – przede wszystkim cynku, ołowiu i kadmu. Doda ć nale Ŝy, i Ŝ emisja niezorganizowana drobnej frakcji odpadów poflotacyjnych ze stawów osadowych, powoduje nie tylko wzbogacenie gleb w metale ci ęŜ kie lecz tak Ŝe ich alkalizacj ę. Lokalnie wzrost zanieczyszcze ń pochodzi z emisji spalin samochodowych. Znacz ąca jest te Ŝ lokalna niska emisja. Zawarto ść metali ci ęŜ kich w glebach, a wi ęc zawarto ść kadmu, ołowiu i cynku okre śla 5 stopniowa skala zanieczyszczenia: 0 - zawarto ść naturalna, I - zawarto ść podwy Ŝszona, II - słabe zanieczyszczenie, III - średnie zanieczyszczenie, IV - silne zanieczyszczenie, V - bardzo silne zanieczyszczenie. Badania dotycz ące zanieczyszcze ń gleb metalami ci ęŜ kimi przeprowadzono dla powiatu olkuskiego. Wynika z nich, Ŝe zanieczyszczenie gleb kadmem, cynkiem i ołowiem jest znacznie wi ększe ni Ŝ w skali kraju i województwa małopolskiego. Zarówno na terenie kraju, jak i średnio w województwie małopolskim gleby posiadaj ące naturaln ą i podwy Ŝszon ą

46 (nie stanowi ącą zanieczyszcze ń) zawarto ść wymienionych metalami stanowi ą ponad 90%. W powiecie olkuskim odsetek ten wynosi 44% (kadm) i 64 % (ołów i cynk). W obszarze powiatu olkuskiego wyst ępuje słabe i średnie zanieczyszczenie kadmem - 56% gleb, cynkiem – 32% gleb i ołowiem – 28,3 % gleb. Silne zanieczyszczenie cynkiem dotyczy 5,56% gleb, a ołowiem 4,4 % . Bardzo silne zanieczyszczeniem ołowiem wyst ępuje na 2,8% gleb. Znacznie wi ększe od krajowego i wojewódzkiego jest tak Ŝe ska Ŝenie gleb siark ą. Doda ć nale Ŝy i Ŝ w gminach Wolbrom i Trzyci ąŜ obserwuje si ę niski poziom zanieczyszcze ń glebowych, co wskazuje na jeszcze wi ększe wska źniki zanieczyszcze ń na terenie gminy Olkusz. Badania stopnia ska Ŝenia gleb na terenie gminy wykazuj ą tak wysoki poziom zanieczyszcze ń, Ŝe wymaga on wyeliminowania upraw gatunków maj ących wi ększe zdolno ści kumulowania metali w jadalnych cz ęś ciach ro ślin. Dla rozpoznania stopnia ska Ŝenia gleb metalami ci ęŜ kimi oraz ich zakwaszenia wykonano szczegółowe badania gleb z terenu miasta i gminy Olkusz i wydzielono pi ęć klas gleb z punktu widzenia st ęŜ enia metali i pH:  Klasa gleb najsilniej zanieczyszczonych (5 klasa) została stwierdzona w Pomorzanach na powierzchni około 25 ha. Obszary te powinny by ć wył ączone z wszelkiej produkcji rolniczej.  Klasa gleb silnie zanieczyszczonych (4 klasa), wymagaj ących ograniczenia upraw do ro ślin przemysłowych i plantacji nasiennych traw została stwierdzona na powierzchni około 425 ha głównie w Olkuszu i Witeradowie oraz na mniejszych obszarach w Niesułowicach i Zimnodole.  Gleby znacznie zanieczyszczone (3 klasa), na których płodozmian powinien by ć oparty na ro ślinach zbo Ŝowych i przemysłowych dominuj ą na obszarze gminy o powierzchni około 5000 ha.  Gleby średnio zanieczyszczone (2 klasa), wymagaj ące wyeliminowania upraw warzyw wyst ępuj ą głównie w Zedermanie, Troksie, Kosmolowie i Braciejówce zajmuj ąc około 1625 ha.  Klasa gleb słabo zanieczyszczonych (1 klasa), na których mo Ŝna uprawia ć warzywa z wykluczeniem produkcji Ŝywno ści dla dzieci została stwierdzona na fragmentach terenów wschodniej cz ęś ci gminy na ł ącznej powierzchni około 575 ha.  Fragmenty gleb, na których wg powy Ŝszej klasyfikacji, mo Ŝna dopu ści ć wszystkie uprawy (klasa 0) wyst ępuj ą w Pazurku i zajmuj ą powierzchnie około 25 ha. Silne zanieczyszczenie i alkalizacja, powoduj ą Ŝe działalno ść rolnicza na trenie gminy jest ograniczona. Do tego dochodz ą wychodnie rud cynkowo-ołowiowych na obszarach uŜytków rolnych i niekorzystne warunki wodne. Według przeprowadzonych bada ń gleb

47 okre ślaj ących uwarunkowania dla produkcji rolniczej tereny gminy ze wzgl ędu na zanieczyszczenia gleb okre ślono jako niekorzystne i wybitnie niekorzystne.

2.3. Przekształcenia środowiska wywołane przez górnictwo

Wydobywanie złó Ŝ rud cynku i ołowiu wywołuje deformacje powierzchni, które istotnie wpływaj ą na mo Ŝliwo ści u Ŝytkowania terenu. Na terenie miasta i gminy Olkusz zaznaczaj ą si ę zarówno wpływy dawnego górnictwa rud, jak i deformacje wywoływane przez górnictwo współczesne. Na terenach historycznego górnictwa, w dalszym ci ągu zagro Ŝonych wyst ąpieniem deformacji, prognozowanie ich jest bardzo utrudnione ze wzgl ędu na brak dokumentacji. Okre ślony, w oparciu o zachowane dokumenty oraz zachowane ślady eksploatacji, obszar historycznego kopalnictwa, obejmuje znaczn ą cz ęść miasta Olkusza. Rozci ąga si ę on w pasie o długo ści około 4,5 km i szeroko ści około 650 m po obu stronach obecnej drogi Kraków-Katowice. Na terenach eksploatacji rud cynkowo-ołowiowych wyst ępuj ą dwa zasadnicze typy deformacji powierzchni terenu: - deformacje ci ągłe w postaci łagodnych obni Ŝeń terenu nad i w pobli Ŝu poła eksploatacyjnego, zwane nieckami osiada ń wraz z towarzysz ącymi im deformacjami wtórnymi (pochyleniami i krzywiznami terenu), - deformacje nieci ągłe w formie lejów i zapadlisk terenowych, o zró Ŝnicowanych wymiarach. Deformacje ci ągłe wyst ępuj ą jako płaskie niecki osiada ń o znacznym zasi ęgu przestrzennym. Zdarzaj ą się te Ŝ przypadki, Ŝe na tle niecki osiada ń powstaj ą małe zapadliska lub leje terenowe, co jest zwi ązane z istnieniem starych szybików nad nowo powstaj ącą eksploatacj ą. Prowadzona współcze śnie eksploatacja w obszarze górniczym „Olkusz” spowodowała wyst ąpienie deformacji ci ągłych na obszarach poło Ŝonych nad polami eksploatacyjnymi i ich bezpo średnim s ąsiedztwie. Tereny deformacji ci ągłych w obszarze górniczym Olkusz pozostaj ą w wi ększo ści w granicach I i II kategorii zagro Ŝenia, sporadycznie w III kategorii . Deformacje nieci ągłe, zwi ązane głównie z zawałowym systemem eksploatacji, wyst ępuj ą najcz ęś ciej w postaci lejów sto Ŝkowych. Wyst ępuj ą te Ŝ zapadliska nieforemne o ostro zarysowanych kraw ędziach. Wielko ść zapadlisk jest zró Ŝnicowana i mo Ŝe si ęga ć kilkunastu metrów gł ęboko ści i około 1ha powierzchni. Nad polami wyeksploatowanymi z pozostawieniem niepodsadzonych i niezawalonych wyrobisk z filarami mi ędzykomorowymi oraz w przypadku systemu filarowo-komorowego ze sztucznie wymuszonym zawałem, mo Ŝe

48 doj ść do powstawania zapadlisk w czasie trudnym do przewidzenia, wynosz ącym od kilku miesi ęcy do przeszło stu lat. Powstawanie małych lei stoikowych mo Ŝe te Ŝ by ć zwi ązane z prowadzonymi odwodnieniami górotworu. W obszarze górniczym „Olkusz” deformacje w postaci niedu Ŝych lejów rozrzucone s ą po całym obszarze. Cz ęść z nich stanowi ą wyloty starych szybików. Deformacje o du Ŝych obszarach nad terenami eksploatacji współczesnej wyst ępuj ą w dwóch zespołach, po obu stronach linii kolejowej, na zachód od zabudowy miasta Olkusza. Zapobieganie powstawaniu deformacji nieci ągłych polega na zaniechaniu pozyskiwania złó Ŝ systemem zawałowym. Na terenach eksploatowanych przez ZGH "Bolesław" planowane jest powszechne wprowadzenie systemu podsadzki do 1995 r. Prognoza wyst ąpienia deformacji powierzchni w zwi ązku z projektowan ą eksploatacj ą złó Ŝ w okresie 1995-2015 została przeprowadzona w ramach sporz ądzonej przez AGH Kraków w 1995 r. „Ocenie wpływu cz ęś ci górniczej ZGH „Bolesław” na środowisko”. Z punktu widzenia przewidywanych odkształce ń zostały wydzielone dwie kategorie powierzchni: Kategoria A: odkształcenia poziome odpowiadaj ące I i II kategorii zagro Ŝenia:  kategoria I obejmuje tereny nie wymagaj ące zabezpiecze ń obiektów, na których mog ą powsta ć tylko bardzo małe uszkodzenia;  kategoria II obejmuje tereny, na których mog ą wyst ąpi ć uszkodzenia łatwe do usuni ęcia i na których zabezpieczenie wszystkich obiektów nie jest opłacalne,

Kategoria B: odkształcenia poziome odpowiadaj ące III, IV i V kategorii zagro Ŝenia :  kategoria III obejmuje tereny wymagaj ące cz ęś ciowego zabezpieczenia obiektów;  kategoria IV obejmuje tereny wymagaj ące powa Ŝniejszego zabezpieczenia obiektów;  kategoria V obejmuje tereny nie nadaj ące si ę do zabudowy. Prognoza deformacji powierzchni zawarta w sporz ądzonej ocenie oddziaływania na środowisko została wykonana na podstawie przedstawionego do oceny projektu zagospodarowania zło Ŝa, z zaznaczeniem, Ŝe uszczegółowienie prognozy powinno nast ąpi ć na etapie sporz ądzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

2.4. Obszary i obiekty prawnie chronione

Obszar gminy Olkusz obj ęty jest ochron ą prawn ą jako: Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie, Park Krajobrazowy Orlich Gniazd i otulina wymienionych Parków.

49

50 Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie i Park Krajobrazowy Orlich Gniazd – utworzone zostały w 1980 r. Na podstawie art.157 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U.Nr92 poz.880) poprzednia uchwała dotycz ąca tych Parków utraciła moc z dniem wej ścia w Ŝycie Rozporz ądzenia Nr 82/06 Wojewody Małopolskiego z dnia 17 pa ździernika 2006 r. w sprawie Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie i Rozporz ądzenia Nr 81/05 Wojewody Małopolskiego z dnia 29 grudnia 2005 r. w sprawie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd (Dz. Urz. Woj.Małopolskiego Nr 50), zm. Rozporz ądzenie Wojewody Małopolskiegoz dnia 2 kwietnia 2008 r. zmieniajace rozporz ądzenie w sprawie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd ( Dz.Urz.Woj.Małopolskiego Nr 263). W granicach gminy Olkusz Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie zajmuje powierzchni ę 2.137 ha (obejmuje sołectwa: śurada, Zawada, Gorenice, cz ęść : Niesułowice i Zimnodół) natomiast Park Krajobrazowy Orlich Gniazd – 492 ha (obejmuje sołectwa: Bogucin, Pazurek, cz ęść ; Rabsztyn, Podlesie, Troks, Braciejów i miasta Olkusz). W Parkach Krajobrazowych sposób zagospodarowania terenu winien by ć podporz ądkowany zaostrzonym rygorom korzystania ze środowiska zgodnie z ustalonymi szczególnymi celami ochrony i zakazami zawartymi w cyt. Rozporz ądzeniach Wojewody Małopolskiego – a to;

Szczególne cele ochrony Parków:

− zachowanie charakterystycznych elementów przyrody nieo Ŝywionej,

− ochrona naturalnej ró Ŝnorodno ści florystycznej i faunistycznej,

− zachowanie naturalnych i półnaturalnych zbiorowisk ro ślinnych, ze szczególnym uwzgl ędnieniem ro ślinno ści kserotermicznej, torfowiskowej oraz wilgotnych łąk,

− zachowanie korytarzy ekologicznych,

− ochrona tradycyjnych form zabudowy i zespołów wiejskich oraz podmiejskich,

− współdziałanie w zakresie ochrony obiektów zabytkowych i ich otoczenia,

− zachowanie otwartych terenów krajobrazów jurajskich, − ochrona przed przekształceniem terenów wyró Ŝniaj ących si ę walorami estetyczno – widokowymi,

− racjonalna gospodarka przestrzeni ą , hamowanie presji urbanizacyjnej,

− promowanie i rozwijanie funkcji zgodnych z uwarunkowaniami środowiska, w tym szczególnie turystyki, wypoczynku i edukacji.

Zakazy w Parkach:

− realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu art.51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. nr 62, poz.627, z pó źn. zm.);

51 − umy ślnego zabijania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronie ń i miejsc rozrodu oraz tarlisk i zło Ŝonej ikry, z wyj ątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynno ści w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, le śnej, rybackiej i łowieckiej;

− likwidowania i niszczenia zadrzewie ń śródpolnych, przydro Ŝnych i nadwodnych je Ŝeli nie wynikaj ą z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpiecze ństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urz ądze ń wodnych;

− pozyskiwania do celów gospodarczych skał, w tym torfu oraz skamieniało ści, w tym kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt a tak Ŝe minerałów;

− wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu z wyj ątkiem prac zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciw-osuwiskowym lub budow ą, odbudow ą, utrzymaniem, remontem lub napraw ą urz ądze ń wodnych;

− dokonywania zmian stosunków wodnych, je śli zmiany te nie słu Ŝą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, le śnej, wodnej lub rybackiej;

− budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szeroko ści 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyj ątkiem obiektów słu Ŝą cych turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej;

− likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno – błotnych;

− wylewania gnojowicy, z wyj ątkiem nawo Ŝenia własnych gruntów rolnych;

− prowadzenia chowu i hodowli zwierz ąt metod ą bez ściółkow ą;

− utrzymania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych;

− organizowania rajdów motorowych i samochodowych. Zakaz „pozyskiwania dla celów gospodarczych skał, w tym torfu oraz skamieniało ść , w tym kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt, a tak Ŝe minerałów” nie dotyczy w obszarze;

− PK Dolinki Krakowskie - pozyskiwania dolomitów ze złó Ŝ „Niesułowice” w gminie Olkusz i „Dubie” w gminie Krzeszowice oraz wapieni ze złó Ŝ „D ębnik” i „Debnik I” w gminie Krzeszowice,

− PK Orlich Gniazd – pozyskiwania dolomitów ze zło Ŝa „Stare Gliny” w gminie Klucze, piasków kwarcytowych ze zło Ŝa „Klucze” w gminie Klucze, piasków podsadzkowych ze zło Ŝa „Pustynia Bł ędowska –IV” w gminie Klucze, rud cynku i ołowiu ze zło Ŝa „Pomorzany ” w gminach Olkusz i Klucze oraz rud cynku i ołowiuze zło Ŝa Klucze I w gm.Klucze.. Zakaz „budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szeroko ści 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyj ątkiem obiektów słu Ŝą cych turystyce

52 wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej” nie dotyczy obowi ązuj ących w dniu wej ścia w Ŝycie rozporz ądzenia, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Zakaz, organizowania rajdów motorowych i samochodowych” nie dotyczy dróg publicznych. Obszar pomi ędzy Granicami PK Dolinki Krakowskie i PK Orlich Gniazd wypełnia Otulina Parków Krajobrazowych . Ł ączny obszar Otuliny obu parków w gm. Olkusz wynosi 9.271 ha. Ustawa o ochronie przyrody okre śla otulin ę jako stref ę ochronn ą granicz ącą z form ą ochrony przyrody i wyznaczon ą indywidualnie dla formy ochrony przyrody w celu zabezpieczenia przed zagro Ŝeniami zewn ętrznymi wynikaj ącymi z działalno ści człowieka. Gospodarowanie zasobami i składnikami przyrody w otulinach parków krajobrazowych – zgodnie z projektami planów ochrony PK Dolinki Krakowskie i PK Orlich Gniazd – powinno zapewni ć ochron ę naturalnych i półnaturalnych systemów (lasów, ł ąk ziołoro ślowych, muraw kserotermicznych), utrzymanie drobnopowierzchniowej struktury pól uprawnych (agrocenoz) z licznymi miedzami, drogami śródpolnymi, zadrzewieniami, zadrzewie ń śródpolnych i zakrzacze ń podnosz ących ró Ŝnorodno ść biologiczn ą, stanowi ących lokalne ci ągi ekologiczne (biokorytarze) w krajobrazie rolniczym.

Europejska Sie ć Ekologiczna - Natura 2000 W gminie Olkusz w miejscowo ściach Podlesie i Pazurek znajduj ą si ę 2 z 3–ch terenów uj ętych pod symbolem PLH 120006 Jaroszowiec, jako Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (SOOS) w ramach sieci Natura 2000. Obszar stanowi trzy odizolowane wzniesienia terenu, z licznymi osta ńcami wapiennymi . Zbocza wzgórz porastaj ą ró Ŝne typy buczyn (sudecka, storczykowa, ni Ŝowa) i jaworzyny, obni Ŝenia gr ądy, a wypłaszczenia bory sosnowe. Obszar pozbawiony jest wód powierzchniowych. Mo Ŝna tu zaobserwowa ć wiele ró Ŝnorodnych form krasowych m.in. na terenie Januszkowej Góry znajduje si ę wej ście do jednej z najgł ębszych ( 56 m ) na Jurze jaski ń, o nazwie Januszkowa Szczelina. Jej długo ść wynosi 180 m, składa si ę z dwóch studni i komina, a wewn ątrz spotyka si ę liczne półki i skalne mosty. W obszarze stwierdzono 8 rodzajów siedlisk . Do najwi ększych warto ści tego obszar nale Ŝą :

− obecno ść du Ŝego obszaru le śnego poro śni ętego przez naturalny drzewostan bukowy,

− nagromadzenie na niewielkiej powierzchni du Ŝej ilo ści skał wapiennych o rzadko spotykanej rze źbie (z uwagi na ich silne skrasowienie),wyst ępowanie jaski ń i innych utworów krasowych,

− ścisłe powi ązanie naturalnej ro ślinno ści z glebami, budow ą geologiczn ą i rze źbą terenu. Obszar w cało ści poło Ŝony w Parku Krajobrazowym Orlich Gniazd, zajmuje ogółem powierzchni ę 447,9 ha. Uznano w jego obr ębie obszar o powierzchni 187,91 ha jako

53 rezerwat przyrody pod nazw ą „Pazurek”oraz projektuje si ę utworzenie na nim dalszych 2-ch rezerwatów przyrody z czego „Januszkowa Góra” w obszarze gminy Olkusz. Lasy pokrywaj ące w/w tereny stanowi ą własno ść SP i pozostaj ą w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych Nadle śnictwa Olkusz. W Specjalnych Obszarach Ochrony Siedlisk (SOOS) obowi ązuje zakaz podejmowania działa ń mog ących w istotny sposób pogorszy ć stan siedliskprzyrodniczych oraz siedlisk gatunków ro ślin i zierz ąt, atakze w istotny sposób wpłyn ąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000.

Pomniki przyrody Ŝywej i nieo Ŝywionej

Na terenie miasta i gminy Olkusz znajduje si ę 37 pomników przyrody w tym 11 drzew, „Park miejski” Starego Miasta, 11 grup osta ńców skalnych, 13 osta ńców oraz źródło Krzysztofa.

Pomniki przyrody Ŝywej

Data utworzenia, Nr L.p. Nazwa Lokalizacja Wła ściciel podstawa prawna, krótki działki opis 31.08.1969r., PWRN śurada Kolonia III RL-OP-8311/113/69, nr 109, gm. Olkusz Ja ńczyk 1. Lipa drobnolistna 435 obwód pier śnicowy 307 (w pobli Ŝu byłej Stanisław cm, wys. 32 m, szer. le śniczówki) korony 14 m 31.08.1969r., PWRN śurada Kolonia III RL-OP-8311/113/69, nr 109, gm. Olkusz Ja ńczyk 2. Lipa drobnolistna 435 obwód pier śnicowy 263 (w pobli Ŝu byłej Stanisław cm, wys. 29 m, szer. le śniczówki) korony 18 m x 9 m 31.08.1969r., PWRN śurada Kolonia III RL-OP-8311/69, obwód nr 109, gm. Olkusz Ja ńczyk 3. Lipa drobnolistna 435 pier śnicowy 474 cm, (w pobli Ŝu byłej Stanisław wys. 26 m, szer. korony le śniczówki) 15 m x 14 m N-ctwo 15.09.1997r. Rozp. Woj. Zawada, gm. Oddz. Olkusz, Kat. Nr 222/97 z 4. Lipa drobnolistna Olkusz, (obok p ętli 179c L-ctwo 15.09.1997r., obwód WPK „Zawada II”) Gorenice pier śnicowy 408 cm 15.09.1997r. Rozp. Woj. N-ctwo Zawada, gm. Kat. Nr 222/97 z Oddz. Olkusz, 5. Lipa szerokolistna Olkusz, (obok p ętli 15.09.1997r., obwód 179c L-ctwo WPK „Zawada II”) pier śnicowy 568 cm, Gorenice szer. korony 14 m x 9 m 15.09.1997r. Rozp. Woj. N-ctwo Kat. Nr 222/97 z Zawada, gm. Oddz. Olkusz, 15.09.1997r., obwód 6. Lipa szerokolistna Olkusz, (obok p ętli 179c L-ctwo pier śnicowy 432 cm, WPK „Zawada II”) Gorenice szer. korony 15 m x 13 m

54 15.09.1997r. Rozp. Woj. N-ctwo Kat. Nr 222/97 z Zawada, gm. Kasztanowiec Oddz. Olkusz, 15.09.1997r., obwód 7. Olkusz, (obok p ętli zwyczajny 200a L-ctwo pier śnicowy 315 cm, WPK „Zawada II”) Gorenice szer. korony 15 m x 14 m 15.09.1997r. Rozp. Woj. N-ctwo Kat. Nr 222/97 z Zawada, gm. Oddz. Olkusz, 15.09.1997r., obwód 8. Buk zwyczajny Olkusz, (obok p ętli 200d L-ctwo pier śnicowy 252 cm, WPK „Zawada II”) Gorenice szer. korony 19 m x 32 m 15.09.1997r. Uchwała Nr XXXIX/326/97 Rady Olkusz, cmentarz Miejskiej w Olkuszu z zabytkowy przy ul. 9. Lipa drobnolistna 2476 Gmina Olkusz 25.09.1997r., obwód Króla Kazimierza pier śnicowy 451 cm, Wielkiego szer. korony 16 m x 15 m, wys. 31 m 15.09.1997r. Rozp. Woj. N-ctwo Kat. Nr 222/97 z Podlesie gm. Oddz. Olkusz, 15.09.1997r., obwód 10. Lipa szerokolistna Olkusz 6d L-ctwo pier śnicowy 390 cm, Rabsztyn szer. korony 14 m x 14 m, wys. 25 m Rozp. Woj. Kat. Nr Braciejówka 128, 222/97 z 15.09.1997r., 11. Cis pospolity 624 Jan Wojdyła gm. Olkusz obwód pier śnicowy 145 cm Uchwała Nr XL/537/2005 Rady Miejskiej w Olkuszu z dnia 2 wrze śnia 2005r. (46 szt. drzew w wieku 60-90 lat, 17 szt. Olkusz „Park Miejski kasztanowców, 10 szt. 12. ul. Sławkowska, 1420/1 Gmina Olkusz Starego Miasta” 2 jesionów, 5 szt. klonów pow. 10602 m zw., 3 szt. lip dr., 3 szt. buków zw., 3 szt. cisów posp., 1 szt. klona jw., 1 szt. brzozy br., 1 szt. modrzewia e., 1 szt. jedlicy, 1 szt. robinii ak.

Pomniki przyrody nieo Ŝywionej Data utworzenia, Nr L.p. Nazwa Lokalizacja Wła ściciel podstawa prawna, krótki obiektu opis Grupa osta ńców Rabsztyn, pastwisko Skarb 1970-11-22, PWRN RL-OP- 1. skalnych na zboczu wzgórza 206 Pa ństwa 8311/259/70 (17 szt.) zamkowego Bogucin Mały, na Grupa osta ńców stoku Góry 1970-11-10,PWRN RL-OP- 2. 207 M. Bany ś skalnych Syborowej – kamie ń 8311/239/70 triangulacyjny Bogucin Mały, na 1970-11-10,PWRN RL-OP- 3. Ostaniec skalny stoku Góry 208 M. Bany ś 8311/240/70 Syborowej – kamie ń

55 triangulacyjny Bogucin Mały, na Grupa osta ńców stoku Góry 1970-11-10,PWRN RL-OP- 4. 209 M. Bany ś skalnych Syborowej w śród 8311/241/70 pól i pastwisk Bogucin Mały, na Grupa osta ńców stoku Góry 1970-11-10,PWRN RL-OP- 5. 210 M. Bany ś skalnych Syborowej – kamie ń 8311/238/70 triangulacyjny Bogucin Mały, na stoku Góry 1970-11-03,PWRN RL-OP- 6. Ostaniec skalny 211 M. Bany ś Syborowej – kamie ń 8311/237/70 triangulacyjny Bogucin Mały, koło Grupa osta ńców starego Helena 1970-11-03,PWRN RL-OP- 7. 212 skalnych kamieniołomu Hmest 8311/236/70 i wapiennika Bogucin Mały, na Grupa osta ńców Helena 1970-11-03,PWRN RL-OP- 8. pastwisku na stoku 213 skalnych Hmest 8311/232/70 Góry Syborowej Bogucin Mały, na Helena 1970-11-03,PWRN RL-OP- 9. Ostaniec skalny pastwisku na stoku 214 Hmest 8311/231/70 Góry Syborowej Bogucin Mały, na Grupa osta ńców Helena 1970-11-03,PWRN RL-OP- 10. pastwisku na stoku 215 skalnych Hmest 8311/230/70 Góry Syborowej Bogucin Mały, na Ostaniec skalny stokach Góry Helena 1970-11-21,PWRN RL-OP- 11. 216 „KRZESŁO” Syborowej w śród Hmest 8311/229/70 pól Bogucin Mały, na Helena 1970-09-11,PWRN RL-OP- 12. Ostaniec skalny skraju pola k/drogi 217 Hmest 8311/228/70 Olkusz-Klucze Bogucin Mały, na zboczu Góry 1970-09-11,PWRN RL-OP- 13. Ostaniec skalny 218 W. Tomsia Syborowej w śród 8311/227/70 zaro śli Bogucin Mały, na Grupa osta ńców 1970-09-21,PWRN RL-OP- 14. zboczu Góry 219 W. Tomsia skalnych 8311/226/70 Syborowej Pod kamieniem Grupa osta ńców A. 1970-09-21,PWRN RL-OP- 15. triangulacyjnym – 220 skalnych Domagała 8311/225/70 Góra Syborowa Grupa osta ńców Na wzgórzu przy 1970-11-24,PWRN RL-OP- 16. skalnych drodze Pomorzany- 221 St. D ąbek 8311/251/70 „BASZTA” Klucze Na wzgórzu przy Ostaniec skalny Marianna 1970-09-24,PWRN RL-OP- 17. drodze Pomorzany - 222 „ROZŁUPANA” Skipiała 8311/250/70 Klucze Na wzgórzu przy Grupa osta ńców B. Gregorski 1970-11-24,PWRN RL-OP- 18. drodze Pomorzany - 223 skalnych B. Zub 8311/248/70 Klucze Na wzgórzu przy B. Gregorski 1970-11-24,PWRN RL-OP- 19. Ostaniec skalny drodze Pomorzany - 224 B. Zub 8311/249/70 Klucze Na wzgórzu przy Ostaniec skalny B. Gregorski 1970-11-21,PWRN RL-OP- 20. drodze Pomorzany- 225 „BRAMA” B. Zub 8311/245/70 Klucze Ostaniec skalny Na wzgórzu przy B. Gregorski 1970-11-21,PWRN RL-OP- 21. 226 „BRAMA” drodze Pomorzany- B. Zub 8311/246/70

56 Klucze Na wzgórzu przy 1970-11-21,PWRN RL-OP- 22. Ostaniec skalny drodze Pomorzany- 227 St. Bigaj 8311/244/70 Klucze Na wzgórzu przy Ostaniec skalny 1970-06-21,PWRN RL-OP- 23. drodze Pomorzany- 228 St. Bigaj „FALA” 8311/243/70 Klucze Na wzgórzu przy Ostaniec skalny Władysław 1970-11-21,PWRN RL-OP- 24. drodze Pomorzany- 229 „SFINKS” Sołtys 8311/242/70 Klucze Źródło 25. śurada Krzysztofaxx) x) opisy szczegółowe poszczególnych obiektów zawieraj ą „Informacje paszportowe” z dat ą ostatniej modyfikacji: 1980-06-22 (segregator Ochrona Przyrody, teczka E 6130/91) xx ) obiekt figuruje w rejestrze wojewódzkim (w gminie brak dokumentów dot. w/w obiektu) Uwaga: stan aktualny na dzie ń 08.02.2006r., wg. danych Małopolskiego Urz ędu Wojewódzkiego- WKP w Krakowie.

Rezerwat przyrody „Pazurek” Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie, ekosystemu le śnegozło Ŝonego z naturalnych zbiorowisk le śnych: ŜyŜnej buczyny sudeckiej, buczyny storczykowej, kwa śnej buczyny ni Ŝowej, stanowisk chronionych gatunków roslin i grzybów oraz zró Ŝnicowanej budowy geomorfologicznej obszaru z wapiennymi osta ńczmi skalnymi. Równie Ŝ ze wzgl ędów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych, jest zachowanie biocenoz lasu typowych dla skalistych wzgórz jurajskich ze stanowiskami rzadkich gatunków ro ślin oraz osobliwych form skalnych. Rozporzadzenie Nr 13/08 Wojewody Małopolskiego z dnia 1 sierpnia 2008 r. w sprawie uznania za rezewat przyrody pod nazw ą „Pazurek” (Dz.Urz.Woj.Małopolskiego Nr 518), obejmuje obszar o powierzchni 187,91 ha, poło Ŝony jest we wsi Pazurek. Teren rezerwatu jest znacznie urozmaicony. Wyst ępuj ą tu skałki wapienne o ró Ŝnych formach i kształtach. Urozmaicenie terenu powoduj ą liczne wychodnie wapienne w poł ączeniu ze zbiorowiskami ro ślinnymi. Du Ŝą powierzchni ę rezerwatu zajmuj ą wyra źne grzbiety o łagodnych stokach. Rezerwat obejmie fragmenty naturalnych ekosystemów le śnych Le śnictwa Pazurek. B ędzie on chronił fragmenty lasów bukowych porastaj ących wzniesienia jurajskie oraz świe Ŝych borów sosnowych wyst ępuj ących na obni Ŝeniach terenu. W śród ok.290 gatunków stanowisk ro ślin naczyniowych 21 gatunków podlega ochronie prawnej. Drzewostany wyst ępuj ące w projektowanym rezerwacie, zaliczone s ą do lasów ochronnych, kategorii – lasy glebochronne. Pomimo Ŝe rejon ten znajduje si ę w zasi ęgu oddziaływania przemysłu, drzewostany cechuj ą si ę dobr ą zdrowotno ści ą i wysok ą jako ści ą.

57 Projektowane formy ochrony przyrody

Rezerwat „Januszkowa Góra” Głównym celem ochrony jest zachowanie naturalnych ekosystemów le śnych z drzewostanami bukowo – jodłowymi oraz stanowisk ro ślin chronionych. Przewiduje si ę obj ęcie ochron ą rezerwatu o powierzchni 36,33 ha wraz z otulin ą, poło Ŝonego we wsi Troks w Le śnictwie Rabsztyn. Projektowany rezerwat ma obj ąć południowo – zachodnia cz ęść wzgórza o charakterze osta ńcowym, poro śni ętym lasami bukowymi z ró Ŝnorodnymi i rzadkimi ro ślinami runa. Na terenie tym stwierdzono wyst ępowanie ok.180 gatunków ro ślin naczyniowych, w śród nich 26 obj ętych jest ochron ą prawn ą. Wśród wa Ŝnych obiektów wymieni ć nale Ŝy 12 schronisk skalnych i jaski ń, z których najciekawsz ą jest Januszkowa Szczelina, jedna z najgł ębszych jaski ń w całej Jurze.

UŜytek ekologiczny „Sasanka” Celem utworzenia u Ŝytku ekologicznego jest ochrona stanowiska sasanki otwartej na obszarze dawnych wyrobisk górniczych. Przewiduje si ę obj ęcie ochron ą 30,0 ha obszaru stosunkowo silnie przekształconego przez przemysł. Dominuj ącymi formami rze źby terenu s ą tu pozostało ści po wyrobiskach i szybach kopalnianych. Przejawem przekształcenia rze źby są liczne zagł ębienia terenu zwane „warpiami”, których jest około tysi ąc. Ciekawy charakter morfologiczny terenu uzupełniaj ą, wyst ępuj ące wydmy paraboliczne o wysoko ści 2 – 3 m. Obok stanowisk sasanki otwartej, spotyka si ę tu rzadkie chronione gatunki ro ślin. Du Ŝe st ęŜ enie metali ci ęŜ kich w glebie, powoduje obecno ść flory galmanowej. Spotyka si ę tu równie Ŝ flor ę górsk ą, mimo braku odpowiednich warunków klimatycznych dla tego typu ro ślin.

Zespół przyrodniczo – krajobrazowy „ Dolina Rzeki Sztoły” Projektuje si ę utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego "Dolina Rzeki Sztoły". W obr ębie gminy Olkusz obszar zajmuje powierzchni ę 62,80 ha i znajduje si ę miejscowo ści śurada. Obszar obejmie najładniejszy krajobrazowo odcinek rzeki Sztoły od jej źródeł a Ŝ do granic miasta Bukowno. Na tym odcinku rzeka ma liczne meandry i rozlewiska. Piaszczyste brzegi doliny rzecznej pokryte s ą murawami napiaskowymi i kserotermicznymi, przechodz ącymi w le śne zbiorowiska borowe. Obok walorów krajobrazowych na terenie projektowanego zespołu przyrodniczo- krajobrazowego w pobli Ŝu przysiółka Polis k. Bukowna znajduje si ę stanowisko bardzo rzadkiego i reliktowego mchu – mszaru nastroszonego. Wyst ępuj ą tu tak Ŝe inne rzadkie

58 mchy jak: drabik drzewkowaty, czy te Ŝ mokradłosz ko ńczysty. Z roślin naczyniowych rosn ą tu m.in. wełnianka w ąskolistna i storczyk - kukułka szerokolistna.

Lasy ochronne Ogółem powierzchnia lasów wynosi 6829 ha, w tym lasy pa ństwowe Nadle śnictwa Olkusz zajmuj ą pow. 5417 ha, lasy gminne 29 ha, a lasy prywatne 1378 ha. Zarz ądzeniem Nr 32 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 25 maja 1993 r. w sprawie uznania za ochronne lasów stanowi ących własno ść Skarbu Pa ństwa, a b ędących w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych. Nadle śnictwa Olkusz uznano za ochronne;

− w obr ębie le śnym Olkusz lasy o ł ącznej powierzchni 5.683 ha w oddziałach 1 – 213,

− w obr ębie le śnym Rabsztyn lasy o ł ącznej powierzchni 5.563 ha w oddziałach 1- 20,20A,21-24,24A,25-56, 56A, 57-236. Dominuj ącą kategori ą ochronno ści s ą lasy uszkodzone przez przemysł (uszkodzenia II stopnia). W gminie Olkusz lasy uszkodzone przez przemysł, zajmuj ą 4284 ha. Lasy glebochronne wyst ępuj ą na powierzchni 338 ha i obejmuj ą teren byłej Pustyni Starczynowskiej, a ich głównym zadaniem jest ochrona gleby i ustabilizowanie jej zewn ętrznej warstwy. W obszarze miasta Olkusz lasy gminne o powierzchni 29 ha obj ęto ochron ą / uchwała/.

Ponadto w my śl przepisów szczególnych a to: Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1949, z 2006 r. Nr 133, poz. 934, Nr 170, poz. 1217, Nr 190, poz 1399, Nr 2493 poz. 1834, z 2007 r. Nr 21, poz. 125, Nr 82, poz. 556) udokumentowane zło Ŝa kopalin i wód podziemnych podlegaj ą ochronie. W mie ście i gminie Olkusz zło Ŝami posiadaj ącymi dokumentacj ę s ą: • zło Ŝa rud cynku i ołowiu ;” Olkusz”,” Pomorzany”, „Sikorka” i „Jaroszowiec – Pazurek”, • zło Ŝe czwartorz ędowe piasków podsadzkowych „Szczakowa - Bukowno”, „Pustynia Błedowska IV” i „Pustynia Bł ędowska – obszar pozostały”, • zło Ŝe dolomitów „Niesułowice – Lgota”.

Ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz.U. Nr 16, poz. 170 z pó źn. zm.) tereny rolne i le śne podlegaj ą ochronie. Ustawa reguluje zasady ochrony gruntów rolnych i le śnych mi ędzy innymi poprzez konieczno ść uzyskania zgody: • Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi dla przeznaczenia na cele nierolnicze:

59 - gruntów rolnych stanowi ących u Ŝytki rolne kl. I-III je śli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha, Ministra Ochrony Środowiska dla przeznaczenia na cele niele śne: - gruntów le śnych stanowi ących własno ść Skarbu Pa ństwa • Marszałka Województwa na przeznaczenie na cele nierolnicze i niele śne: - gruntów rolnych stanowi ących u Ŝytki rolne kl. IV je śli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha, - gruntów rolnych stanowi ących u Ŝytki kl. V i VI wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego, - pozostałych gruntów le śnych.

Zgodnie z zapisem art. 38 stawy Prawo Wodne (Dz.U. Nr 239, poz. 2019 z 2005 r. z pó źniejszymi zmianami) wody, jako integralna cz ęść środowiska podlegaj ą ochronie niezale Ŝnie od tego, czyj ą stanowi ą własno ść . W my śl art. 27 ustawy Prawo wodne zakazuje si ę grodzenia nieruchomo ści w odległo ści 1,5 m od kraw ędzi cieków.

Ponadto, na podstawie decyzji ustanawiaj ących strefy ochrony po średniej dla uj ęć wód podziemnych, obowi ązuj ą nast ępuj ące zakazy na terenie stref: − wprowadzania ścieków do ziemi, − rolniczego wykorzystania ścieków sanitarnych i gnojowicy, − lokalizowania wysypisk i wylewisk odpadów komunalnych i przemysłowych, − stosowania chemicznych środków ochrony ro ślin innych ni Ŝ dozwolone do stosowania i wymienione w wykazie Ministra Rolnictwa i Gospodarki śywno ściowej , − lokalizacji cmentarzy i grzebania zwierz ąt, − magazynowania produktów ropopochodnych i innych substancji chemicznych oraz ruroci ągów do ich transportu, − przechowywania i składowania materiałów promieniotwórczych, − urz ądzania pryzm kiszonkowych bezpo średnio na gruncie, − lokalizowania zakładów przemysłowych i usługowych opartych na chemicznej obróbce metali i innych materiałów, − lokalizowania zakładów produkuj ących chemikalia lub produkty chemiczne, − lokalizowania browarów, gorzelni i słodowni, − magazynowania pestycydów, − lokalizowania nowych uj ęć wody za wyj ątkiem uj ęć na potrzeby wodoci ągu.

60

3. ZASOBY ŚRODOWISKA KULTUROWEGO I KRAJOBRAZU

3.1. Rozwój osadnictwa wiejskiego

Od wczesnego średniowiecza na rozwój osadnictwa na obszarze miasta i gminy Olkusz istotny wpływ wywarło poło Ŝenie oraz specyficzne warunki środowiska przyrodniczego. Pod wzgl ędem politycznym i administracyjnym obszar ten, jako zachodnia cz ęść Małopolski, był zwi ązany z dziejami ziemi krakowskiej. Lokalizacja w Rabsztynie jednej z królewskich stra Ŝnic systemu obronnego, oddziaływała na kształtowanie si ę układu dróg i okolicznych osad na obszarze gminy. Podstaw ą rozwoju osadnictwa w rejonie Olkusza było wyst ępowanie łatwo dost ępnych złó Ŝ surowców mineralnych. We wschodniej cz ęś ci obecnej gminy, istotnym czynnikiem rozwojowym były stosunkowo korzystne warunki rozwoju rolnictwa. Wa Ŝną rol ę w rozwoju osadnictwa odegrał te Ŝ przebieg przez obszar gminy głównych dróg handlowych, obejmuj ących trakt handlowy z Krakowa do Bytomia i Wrocławia przez Olkusz oraz ł ącz ące si ę z nim w Olkuszu drogi przez Bogucin, Bydlin, Ogrodzieniec do Kromolowa, przez Płoki, Trzebini ę do Chrzanowa oraz przez Gołaczewy do Wolbromia. Na rozwój osadnictwa i jego struktur ę miało wpływ ukształtowanie si ę sieci parafialnej, której o środki powstały w Olkuszu (pocz ątkowo w Starym Olkuszu) oraz Gorenicach. Wi ększo ść wsi, na obszarze gminy mimo pewnej zmienno ści stosunków własno ściowych, nale Ŝała do królewszczyzny rabszty ńskiej obejmuj ącej zamek i wie ś Rabsztyn, Bogucin, Kosmolów, Niesułowice, Osiek, , Witeradów, Zederman, Zimnodół, śurad ę oraz miasto Olkusz. Jedynie Troks i Braciejówka stanowiły własno ść klasztorn ą, a Gorenice, Olewin, Zawada i Parcze Górne – własno ść szlacheck ą. Intensywny proces zasiedlania tego rejonu nast ąpił w czasach średniowiecznych i trwał do pocz ątku XV w. Powstałe w czasach nowo Ŝytnych nowe osady miały przewa Ŝnie charakter przysiółków. W pierwszej fazie rozwoju osadnictwa (do 1320 r.) istniały osady wczesno średniowieczne oraz pierwsze osady lokowane na prawie niemieckim. Źródła po średnie wskazuj ą, na wczesn ą metryk ę Starego Olkusza i ko ścioła staroolkuskiego św. Jana. Przypuszcza si ę, Ŝe wokół centrów grodowych, górniczych i parafialnych ( śarnowiec, Sławków, Stary Olkusz) rozwijało si ę osadnictwa wiejskie. Sk ąpe źródła archiwalne nie pozwalaj ą okre śli ć dokładnie rozmiarów tego osadnictwa na obszarze gminy. Wzmianki

61 w źródłach wskazuj ą na istnienie poza Olkuszem Starym i nowym wsi: Zimnodół, Kosmolów, Parcze i Pomorzany.

62 W fazie drugiej (1320-1423 r.) intensywniejszemu rozwojowi gospodarczemu, po zjednoczeniu królestwa, towarzyszył rozwój kolonizacji na prawie niemieckim. Do pocz ątków XV w. wi ększo ść istniej ących obecnie osad była wzmiankowana w źródłach, co świadczy o ukształtowaniu si ę do tego czasu struktury osadnictwa tego obszaru. Źródła wskazuj ą na lokacj ę lub potwierdzaj ą istnienie wsi: Gorenice, Zederman, Troks, Braciejówka, Olewin, Zawada, Witeradów, śurada, Rabsztyn i Osiek. W fazie trzeciej rozwoju osadnictwa (po 1423 r.), na obszarze gminy, powstało kilka osad o charakterze przysiółków, funkcjonuj ące cz ęsto jako osady górnicze, przy karmach, młynach, folwarkach jak: Niesułowice, Sieniczno, Podlesie, Pazurek, Czarna Góra, Karczma, Sikorka, osada Papiernia k. Olkusza, Pasieka (Zederman). W XVII w. struktura osadnicza obszaru obecnej gminy obejmowała miasto Olkusz, Gorenice jako wie ś parafialn ą, duŜe wsie jak: Podlesie, Braciejówk ę, Troks, Kosmolów, Zederman, Zimnodół, Zawad ę, Osiek, Witeradów i śurad ę oraz wsie małe: Parcze Wielkie i Małe, Sikork ę, Olewin, Sieniczno, Czarn ą Gór ę i Pomorzany .

Rozwój struktury osadniczej gminy wg źródeł [Kiryk F., 1978]

Fazy rozwoju osadnictwa Nazwa jednostki osadniczej Najstarsza wzmianka źródłowa

Faza pierwsza - Olkusz Stary 1184 do 1320 r. Olkusz Nowy 1299 (tj. zjednoczenia dzielnic Zimnodół 1299 Polski) Kosmołów XIII / XIV Parcze XIII/XFV Pomorzany XIII7XIV Faza druga - Gorenice 1335 1320 - 1423 r. Zederman 1356 (tj.do wprowadzenia Troks poł. XIV w. gospodarki folwarczno- Braciejówka poł. XIV w. pa ńszczy źnianej) Olewin 1388 Zawada 1388 Witeradów 1388 śurada 1388 Rabsztyn (wie ś) 1389 Osiek 1408

Faza trzecia - Niesułowice 1446 po 1423 r. Sieniczno 1470 Podlesie Pazurek Czarna Góra Sikorka (karczma) Pasieka (Zederman) Bogucin Mały pocz. XIX w. kolonia przy kop.Józef w Olkuszu pocz. XIXw.

63 3.2. Rozwój miasta Olkusza

Podstawowym czynnikiem miastotwórczym, a nast ępnie głównym oddziaływuj ącym na rozwój gospodarczy i przestrzenny królewskiego miasta Olkusz, było górnictwo rud ołowiu i srebra, które charakteryzowało si ę zmienno ści ą techniki i metod eksploatacji. Cykliczny proces wyczerpywania si ę złó Ŝ i wprowadzania nowych technik górniczych umo Ŝliwiaj ących eksploatacj ę niedost ępnych dot ąd złó Ŝ, znalazł swoje odzwierciedlenie w przebiegu rozwoju przestrzennego miasta. Mo Ŝna wyró Ŝni ć nast ępuj ące zasadnicze fazy tego rozwoju [E.Heczko-Hyłowa i in.1983, D.Molenda 1978 [E.Kiryk : 1978, Z.Beiersdorf i J.Zgrzebnicka 1972]: Faza 1, Xll-Xlll/XIV w.: Wzmianki pochodz ące z połowy XIII wieku potwierdzaj ą istnienie ju Ŝ na pocz ątku tego wieku stałej osady górników, poło Ŝonej na północny-zachód od obecnego miasta, w s ąsiedztwie starego szlaku handlowego Kraków-Wrocław, tzn. Starego Olkusza. Istniał tam ko ściół św. Jana Chrzciciela (zrujnowany ju Ŝ w XVIII w.). Osada była usytuowana w pobli Ŝu terenów eksploatacji górniczej. Do dzi ś zachowały si ę w rejonie Starego Olkusza ślady tej eksploatacji, a ponadto jeszcze wcze śniejsze grodzisko z fos ą. Faza 2, od ko ńca XlII w. do pierwszej połowy XVII w.: Na przełomie XIII/XIV w. lokalizacja nowej osady na terenach o korzystniejszych warunkach fizjograficznych. Rok 1299 przyjmuje si ę jako dat ę nadania praw miejskich. Zasadnicze ukształtowanie si ę układu przestrzennego miasta miało miejsce najprawdopodobniej w pierwszej połowie XIV w. Miasto zostało zało Ŝone zgodnie z zasadami średniowiecznej urbanistyki, na osnowie geometrycznej, przy zastosowaniu dwóch siatek sznurowych oraz średniowiecznych zasad kompozycji opartej o figur ę kwadratu. Wytyczono prostok ątny rynek, bloki zabudowy, działki budowlane oraz ulice wybiegaj ące z naro Ŝników rynku, cz ęś ciowo adaptuj ąc drogi przedlokacyjne. Gł ęboko ść bloków przyrynkowych była parami zró Ŝnicowana, podobnie jak wyst ępowały dwa typy działek o ró Ŝnej szeroko ści. Dwie naro Ŝne partie miasta przeznaczono pod zlokalizowanie ko ścioła parafialnego i niezachowanego ko ścioła i klasztoru Augustianów. Na rynku krzy Ŝowały si ę główne trakty handlowe Kraków – Śląsk- Wrocław oraz droga lokalna z północy na południe, łącz ąca Olkusz z wsiami miejskimi, śurad ą i Parczami. Ten szlak przebiegał w pobli Ŝu osi symetrii zało Ŝenia miejskiego. Uzupełnieniem sieci dro Ŝnej były ulice wybiegaj ące z naro Ŝników rynku (w kierunku Witeradowa, Nowej Góry-Chrzanowa, Rabsztyna-Miechowa, Pomorzan- Ogrodzie ńca i Starczynowa). W omawianym okresie powstaje zabudowa gotycka:

64 − kamienice mieszcza ńskie (w znacznej cz ęś ci drewniane),

− ko ściół parafialny pod wezwaniem Św. Andrzeja, w południowo-zachodnim naro Ŝu rynku,

− ko ściół NMP z klasztorem Augustianów, w północno-wschodnim naro Ŝu rynku (w drugiej połowie XIV w),

− ratusz usytuowany na środku rynku. Zabudow ę miasta w kształcie prostok ąta o wymiarach 200 x 300 m okalały mury obronne, pocz ątkowo obejmuj ące bram ę miejsk ą i obwarowania ziemne z fos ą. W drugiej połowie XIV w. rozpocz ęto modernizacj ę systemu obronnego miasta, buduj ąc kamienne mury, wyposa Ŝone w prostok ątne baszty. System obronny uzupełniały wie Ŝe przejazdowe z bramami przy wylotach ulic prowadz ących do Krakowa i Sławkowa. W drugiej połowie XIV w. rozpocz ął si ę rozwój przedmie ść , gdzie lokalizowano te Ŝ budynki gospodarcze. Poza miastem znajdował si ę te Ŝ kamieniołom piaskowca (Parcze), a tak Ŝe kopalnia i urz ądzenia górnicze. W pierwszej połowie XV w., w zwi ązku z pomy ślnym rozwojem gospodarczym, nast ąpił dalszy rozwój miasta, w tym równie Ŝ jako ściowy. Poza murami miasta, na Przedmie ściu Sławkowskim, powstał szpital miejski, prawdopodobnie z kaplic ą św. Ducha. W połowie XV w. udział zabudowy murowanej był wy Ŝszy, ni Ŝ w innych miastach tej wielko ści. Pod koniec XV w. nast ąpiło zachwianie prosperity górnictwa olkuskiego, a pó źniej zastój górnictwa. Sytuacja ta spowodowała na przełomie XV/XVI w zahamowanie dotychczasowego rozwoju miasta. Ze wzgl ędu na brak źródeł utrzymania nast ąpiło cz ęś ciowe wyludnienie miasta. Z pierwszej połowy XVI w. pochodz ą wzmianki o wolnych, niezabudowanych działkach, a nawet opustoszałych kamienicach przy rynku. Niezale Ŝnie od tego, w. tym czasie (1 połowa XVI w.) powstała kaplica św. Krzy Ŝa na Przedmie ściu Krakowskim. W drugiej połowie XVI w. nast ąpiło o Ŝywienie górnictwa, które przyczyniło si ę do ponownego rozkwitu miasta. Wzrost liczby mieszka ńców i ich zamo Ŝno ści, spowodował ponown ą zabudow ę wolnych parcel i odbudow ę domów w obr ębie miasta lokacyjnego oraz Ŝywiołowe budownictwo poza murami miasta. W 1584 r. po Ŝar zniszczył w du Ŝym stopniu zabudow ę miasta, ratusz, oba ko ścioły i cz ęściowo przedmie ścia. Dzi ęki dobrej sytuacji gospodarczej szybko odbudowano zniszczenia, co potwierdza opis zabudowy miasta z 1588 r. Najokazalsze murowane dwu i trzypi ętrowe kamienice z podcieniami usytuowane były przewa Ŝnie przy rynku. Pozostał ą zabudow ę w obr ębie murów stanowiły przewa Ŝnie drewniane domy, rzadko kamienice.

65 System obronny miasta stanowił mur ze strzelnicami, trzy baszty, dwie lub trzy bramy miejskie i dwie furty oraz wał i fosa otaczaj ące miasto. Ponadto uległy rozbudowie obiekty u Ŝyteczno ści publicznej jak: ratusz i szkoła oraz sakralne: kaplica, św. Ducha, budynek klasztoru oraz ko ścioły parafialny i. Klasztorny. W mie ście funkcjonował ruroci ąg zaopatruj ący Olkusz w wod ę W tym okresie rozwin ęły si ę przedmie ścia: tzw. Krakowskie, Sławkowskie, śuradzkie i „ku Pomorzanom". We wsiach nale Ŝą cych do miasta rozwijało si ę osadnictwo zwi ązane z intensywn ą eksploatacj ą złó Ŝ. Do dóbr miasta, oprócz przył ączonych ju Ŝ wcze śniej wsi: śurady, Witeradowa i Starczynowa, doł ączono Zalipie oraz cz ęść Lgoty i Niesułowic. W 1629 r. Olkusz był najludniejszy z 71 miast ówczesnego województwa krakowskiego. Faza 3, od połowy XVII w. do drugiej połowy XVIII w.: Podobnie jak dla innych miast polskich, w zwi ązku ze zmianami gospodarczo- społecznymi, w drugiej połowie XVII w, rozpocz ął si ę dla Olkusza okres regresu a potem upadku. Proces ten pocz ątkowo spowalniała stosunkowo korzystna jeszcze sytuacja w górnictwie. Pó źniej, wyczerpywanie si ę złó Ŝ i spadek rentowno ści wydobycia spowodowały regres w górnictwie, który przyczynił si ę do opustoszenia miasta i rozwoju przedmie ść . W 1680 r. w mie ście było zaledwie 78 domów, na przedmie ściach 181, a we wsiach miejskich 43 chałupy, Po Ŝary (w 1696 r. i 1737 r.) oraz wojna północna przyczyniły si ę do dalszego zniszczenia zabudowy miasta i spadku liczby ludno ści. Sytuacja górnictwa olkuskiego po krótkotrwałej poprawie, na pocz ątku XVIII w. ostatecznie pogorszyła si ę, doprowadzaj ąc do zubo Ŝenia mieszcza ństwa. Faza 4, druga połowa XVIII w. do połowy XIX w.: W drugiej połowie XVIII w. podj ęte zostały działania, które miały doprowadzi ć do oŜywienia górnictwa olkuskiego. O Ŝywienie gospodarcze było zwi ązane z zapotrzebowaniem na cynk i uruchomieniem kopalni galmanu „Józef” w Starym Olkuszu. Według opisów i planów miasta z pocz ątku tego okresu, system obronny miasta był w ruinie tak Ŝe synagoga ze szkoł ą. Na przedmie ściach zlokalizowane były dwa cmentarze: katolicki i Ŝydowski. Nast ępuje znacz ący okres przekształcania zabudowy miasta. Stopniowo odbudowywano zabudow ę otaczaj ącą rynek; w 1788 r. było 41 domów. Miasto otaczały gęś ciej zabudowane przedmie ścia: Krakowskie, Sławkowskie, Olkuskie, śuradzie i Parczewskie. W 1791 r. w mie ście i na przedmie ściach znajdowało si ę ł ącznie 130 domów. Z budynków u Ŝyteczno ści publicznej istniał ratusz, budynek, szpitala i szkoła. W dobrym stanie znajdowały si ę obiekty sakralne: ko ściół parafialny z budynkami towarzysz ącymi, ko ściół św. Ducha, kaplica św. Jana Chrzciciela. Na pocz ątku XIX w. rozebrano gotycki ratusz, a nast ępnie ko ściół. NMP i klasztor Augustianów oraz bramy i cz ęś ciowo mury miasta. Powstaje zabudowa klasycystyczna oraz

66 nast ępuje regulacja linii zabudowy ulic Górniczej, Szpitalnej, Mickiewicza i Ko ściuszki, rozwój sieci drogowej poza najstarszymi przedmieściami. Bod źcem dla rozwoju miasta było ustanowienie, w 1816 r., Olkusza jako siedziby powiatu. W 1826 r. wzniesiono budynek starostwa. W ramach realizacji projektu regulacji miasta, poprowadzono ulice obwodowe otaczaj ące miasto w miejscu zniwelowanych wałów i fos miejskich. W 1851 r. Olkusz z przedmie ściami liczył 148 domów. Budowa w 1883 r. kolei i stacji w Olkuszu przyczyniła si ę do aktywizacji gospodarczej tego regionu i powstania fabryk wyrobów emaliowanych i gumowych. Fakt ten zapocz ątkował pó źniejszy rozwój przestrzenny miasta poza dotychczasowym układem miejskim na południe od pó źniejszej linii kolejowej oraz na północ, wzdłu Ŝ dróg wybiegaj ących promieni ście z miasta. Faza 5, druga połowa XX w. i pocz ątek XX w.: Nast ępuje uzupełnienie zabudowy w zasięgu miasta lokacyjnego i przedmie ść oraz zabudowy nowych terenów. Powstanie dworca i linii kolejowej powoduje zagospodarowanie terenów wzdłu Ŝ drogi krakowskiej. Zespoły zabudowy pojawiły si ę na zachód od cmentarza, w rejonie dworca, ul. Przemysłowej, a zabudowy podmiejskiej przy ul. Skalskiej, Olewi ńskiej, F. Nullo, 20 Stycznia. Z 1930 r. pochodzi projekt dzielnicy Piaski, realizowany jeszcze po wojnie. We wschodniej cz ęś ci, zaczyna rozwija ć si ę dzielnica przemysłowa. Na południe od linii kolejowej, w pobliŜu fabryki, usytuowano osiedle Pod Czarn ą Gór ą.

3.3. Układ przestrzenny i zabudowa miasta

Obecnie układ przestrzenny miasta obejmuje: - obszar miasta lokacyjnego, - obszary dawnych przedmie ść ograniczonych od południa przebiegiem linii kolejowej, a od północy obecn ą tras ą drogi K4, - obszar zabudowy poło Ŝony na południe od linii kolejowej, - obszar dawnych przedmie ść poło Ŝonych przy drogach wybiegaj ących z miasta: w kierunku północnym, poza ww drog ą K4. Układ przestrzenny miasta lokacyjnego ukształtowany zasadniczo, jak ju Ŝ wspomniano, w pierwszej połowie XIV w., zachował swoj ą dyspozycj ę przestrzenn ą. Obszar starego miasta ma kształt regularnego prostok ąta o bokach 200 x 300 m, ograniczonego ulicami biegn ącymi wokół zewn ętrznego obwodu linii dawnych murów miejskich tj. ul. Ko ściuszki, Mickiewicza, Górnicz ą i Szpitaln ą. Centraln ą cz ęść stanowi prostok ątny rynek (o wymiarach 135 x 90 m).

67 Zmienne okresy rozwoju i upadku miasta, zgodnie z przedstawionymi fazami jego rozwoju spowodowały znaczne przekształcenia i wymian ę zabudowy miasta. Wi ększo ść zabudowy mieszkalnej jest pó źniejsza i powstała na miejscu wcze śniejszych lokalizacji na zasadzie kolejnej odbudowy. Zabudowa tworzy zwarte ci ągi wzdłu Ŝ pierzei rynku oraz ulic wybiegaj ących z naro Ŝników rynku. Domy sytuowano na w ąskich działkach, a w gł ębi działki wznoszono wzdłu Ŝ granic zabudow ę oficynow ą. Kamienice przyrynkowe, murowane, pi ętrowe charakteryzuj ą si ę wyrównanym gabarytem. Przykryte s ą przewa Ŝnie dachami dwuspadowymi o niewielkim k ącie nachylenia połaci. Budynki u Ŝyteczno ści publicznej usytuowane w pierzejach rynku reprezentuj ą architektur ę klasycystyczn ą. Zabudow ę ulic wylotowych stanowi ą parterowe, murowane domy z sieni ą na osi, sytuowane na szerszych działkach. Dominant ę układu stanowi ko ściół parafialny z dzwonnic ą wolnostoj ącą. Nie zachował si ę ko ściół i klasztor Augustianów oraz ratusz, które odgrywały istotn ą rol ę w historycznej panoramie miasta. Z systemu obronnego miasta przetrwały fragmenty murów z baszt ą, adaptowan ą na kaplic ę św. Jana Kantego. Jak ju Ŝ wspomniano, rozwojowi miasta lokacyjnego towarzyszył od połowy XIV w. rozwój przedmie ść , co było zwi ązane ze specyficzn ą podstaw ą rozwoju gospodarczego miasta – eksploatacj ą złó Ŝ rud. Układy przestrzenne przedmie ść w zwi ązku z losami miasta i prowadzon ą eksploatacj ą złó Ŝ, ulegały zapewne cz ęstym przekształceniom, przy zachowaniu głównych swych osi stanowi ących drogi wylotowe z miasta. Fakt ten w dalszym ciągu znajduje odzwierciedlenie w układzie przestrzennym tej cz ęś ci miasta. Nie zachowały si ę natomiast obiekty sakralne i u Ŝyteczno ści publicznej z XV i XVI w., usytuowane na tych przedmie ściach, podobnie jak nietrwała zabudowa mieszkalna. Poza zachowaniem historycznych głównych kierunków dróg, układ przestrzenny tej cz ęś ci miasta reprezentuje typ współczesny, wielodro Ŝny, ł ącznie z enklawami osiedli wielorodzinnych. Wzdłu Ŝ wspomnianych osi b ądź w ich pobli Ŝu wyst ępuje zabytkowa zabudowa mieszkalna i uŜyteczno ści publicznej, pochodz ąca przewa Ŝnie z przełomu XIX i XX w. Poło Ŝon ą na południe, od linii kolejowej cz ęść miasta, kształtuje znaczny obszar przemysłowo-składowy, funkcjonuj ący od pocz ątku XX w. i zwi ązane z nim osiedle mieszkaniowe oraz rozprzestrzeniaj ące si ę wzdłu Ŝ dróg dwa pasma zabudowy: Czarna Góra i w kierunku Witeradowa. Zwraca uwag ę kompozycja przestrzenna świadomie ukształtowanego układu osiedla willowego, z zachowan ą cz ęś ciowo zabudow ą mieszkaln ą z pierwszej połowy. XX w.

68 Rozwijaj ące si ę niejednokrotnie ju Ŝ od czasów lokacyjnych, wsie poło Ŝone po północnej stronie miasta, jak: Parcze, Pomorzany, Słowiki czy pó źniejszy przysiółek Sikorka, tworz ą obecnie rozległy obszar podmiejskiej, przewa Ŝnie jednorodzinnej zabudowy oraz osiedla wielorodzinnego. Zabudowa jednorodzinna lokalizowana wzdłu Ŝ dróg wylotowych i podrz ędnych tworz ących układ szachownicy, wypełnia go z pozostawieniem terenów otwartych pomi ędzy krzy Ŝuj ącymi si ę pasmami zabudowy. W kompozycji przestrzennej tej. cz ęś ci miasta odgrywa istotn ą rol ę osiedle wielorodzinne Słowiki ze wzgl ędu na swoje poło Ŝenie i ekspozycj ę w krajobrazie.

3.4. Układy przestrzenne wsi

Układy przestrzenne wsi powstały na obszarze gminy w wi ększo ści w pierwszej i drugiej fazie rozwoju osadnictwa i były lokowane na prawie niemieckim. Zachowane jeszcze na pocz ątku XIX w., reprezentowały zgodnie z badaniami (Górnisiewicz B., 1989) typy układów: wsi placowej, ulicówki, ła ńcuchówki, a pó źniejsze przysiółka. Do układów typu wsi placowej zaliczono wsie: Braciejówk ę, Kosmolów, Osiek, Zederman i śurad ę. Układy typu ulicówki przedstawiały wsie: Troks, Sieniczno, Zimnodół, Niesułowice i Olewin. Grup ę wsi typu ła ńcuchówek stanowiły Gorenice i Zawada. Uzupełnieniem struktury osadniczej wsi były przysiółki: Pazurek, Podlesie i Rabsztyn. Przekształcenia przestrzenne historycznych układów przestrzennych wsi zapocz ątkowane zostały reform ą z połowy XIX w. zmierzaj ącą do likwidacji pa ńszczyzny i urz ądzania wsi wg systemu kolonijnego, przede wszystkim w dobrach rz ądowych i donacyjnych zaboru rosyjskiego. W tych wsiach wprowadzono nowy typ rozplanowania w rz ędówki o rozlu źnionej zabudowie wzdłu Ŝ uregulowanych prostolinijnych dróg. Układy pól uległy scaleniu i zgeometryzowaniu, zacieraj ąc układy pierwotne. Geometryczne regulacje istniej ących układów wsi doprowadziły do usztywnienia przebiegu głównych dróg i układów zabudowy, w małym stopniu uwzgl ędniaj ącego ukształtowanie terenu. Do wsi o układach przekształconych wg systemu kolonijnego na obszarze gm. Olkusz nale Ŝą : Bogucin Mały (cz ęść wsi Bogucin). Kosmolów, Osiek, Podlesie, Rabsztyn, Sieniczno, Witeradów, Zederman, Zimnodół i śurada. We wsiach nale Ŝą cych na pocz ątku XIX w. do dóbr szlacheckich b ądź poduchownych (Troks, Braciejówka, Gorenice i Zawada), zachowały si ę pierwotne układy o genezie średniowiecznej oraz relikty średniowiecznych układów; łanów le śnych i niwowego. W wyniku tych procesów, na obszarze gminy wyst ępuj ą wsie o układach przestrzennych przekształconych wg systemu kolonijnego, wsie a układach o genezie

69 średniowiecznej, niezatartych mimo pó źniejszego rozwoju wzdłu Ŝ dróg. Z tej drugiej grupy w mniejszym stopniu uległy, w pó źniejszym okresie przekształceniom ła ńcuchówki (Gorenice, Zawada), gdzie, rozwój układu polegał na uzupełnianiu pierwotnie rozlu źnionego układu zabudowy. Natomiast układy przysiółków rozwin ęły si ę wzdłu Ŝ dróg, tworz ąc przysiółki typu ulicowego czy wielodro Ŝnego {Rabsztyn, Pazurek).

3.5. Tradycyjna i współczesna zabudowa wsi

Tradycyjne budownictwo wsi gminy Olkusz nie doczekało, si ę odr ębnego studium, które dostarczałoby informacji na temat zasad kształtowania form współczesnej zabudowy, nawi ązuj ących do form tradycyjnych. W ramach prac nad studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego wykonano uproszczoną analiz ę istniej ących jeszcze zasobów budownictwa tradycyjnego, lecz bez bada ń archiwalnych. Jej celem było okre ślenie istotnych cech form architektonicznych - zachowanej jeszcze - zabudowy tradycyjnej. Tradycyjne budownictwo mieszkalne było budownictwem drewnianym, natomiast gospodarcze tak Ŝe drewniano-kamienne. Analizuj ąc zachowane przykłady starej zabudowy zwracano uwag ę na nast ępuj ące cechy, przes ądzaj ące o ich formie: kształt rzutu budynków, forma dachu, porz ądek elewacji i detal architektoniczny. Jednak budownictwo to uległo w latach ubiegłych tak znacznemu zniszczeniu i regresowi, Ŝe zachowane przykłady nie pozwalaj ą okre śli ć, który typ domu mieszkalnego był bardziej rozpowszechniony. Najstarsze relikty tradycyjnego budownictwa na obszarze obj ętym opracowaniem pochodz ą wprawdzie z pocz ątku XX w. lecz powtarzaj ą starsze schematy. Wyró Ŝni ć mo Ŝna tutaj dwa zasadnicze typy zagród [Górnisiewicz B., 1985]: - zagroda pod jednym dachem, - zagroda kilku budynkowa:

• zabudowie lu źnej skupionej wokół podwórza gospodarczego,

• zabudowie cz ęś ciowo poł ączonej typu "L", "C"; z odr ębnie wyst ępuj ącą stodoł ą,

• zabudowie tworz ącej okół, ze stodoł ą wolnostoj ącą. Najstarszym zapewne typem domu jest dom szerokofrontowy – niesymetryczny, o konstrukcji zr ębowej, na rzucie wydłu Ŝonego prostok ąta, ł ącz ący pod jednym dachem izb ę, kuchni ę, sie ń oraz obor ę. Dom nakryty jest dachem czterospadowym z okapami lub dwuspadowym. Szczyt dachu dwuspadowego jest z reguły oddzielony od ściany. Okna prostok ątne, o symetrycznym podziale, wyst ępuj ą pojedynczo na elewacji wej ściowej i czasem szczytowej. Detal ogranicza si ę do "rysiów" podtrzymuj ących okap dachu krytego pierwotnie strzech ą. Domy s ą bielone, a pó źniejsze szalowane pionowo deskami.

70

Fot. 1,2,3. Zabudowa wsi Kosmolów, Gorenice.

Znaczne gabaryty pionowe brył, rzuty kwadratowe, zró Ŝnicowane i przemieszane formy dachów – brak kontynuacji cech tradycyjnej formy architektonicznej.

71

Fot. 4,5,6. Tradycyjna zabudowa wsi na przykładzie Wi śliczki, Gorenic i Kosmolowa

Domy typu szerokofrontowego, symetryczne, tak Ŝe typy pó źniejsze z gankiem. Zachowane cechy tradycyjnej formy architektonicznej.

72 Jako kolejny typ wyst ępuje dom szeroko frontowy o rzucie prostok ąta, symetryczny z dwoma izbami, równie Ŝ o konstrukcji zr ębowej, przykryty dwuspadowym dachem. Okna prostok ątne, pojedyncze lub zdwojone, czasem wyst ępuj ące te Ŝ w ścianie szczytowej. Ściany szalowano poziomo deskami lub wyprawiano szpary mi ędzy belkami zr ębowej konstrukcji ścian. Detal stanowi ą tu ozdobne nacinane deski tworz ące fryz umieszczony pod okapem dachu. Typ ten z czasem rozwin ął si ę, uzyskuj ąc podmurówk ę, ganek na osi domu lub przeszklon ą werand ę ozdobion ą motywami geometrycznymi (b ędącymi echem architektury uzdrowiskowej) oraz malowanie szalowanych ścian farb ą olejn ą. Pomimo tych zmian, forma architektoniczna domu zachowała proporcje bryły i kształt dachu. Do ko ńca lat 60-tych forma zabudowy pozostawała w konwencji tradycyjnej. Budynki mieszkalne i gospodarcze z tych lat, coraz cz ęś ciej murowane ( ŜuŜlobeton, kamie ń, cegła) przewa Ŝnie s ą jednokondygnacyjne, z u Ŝytkowym poddaszem, z dwuspadowymi dachami czasem naczółkowymi o nachyleniu 35-45 stopni. Występowały nadal cechy tradycyjnego budownictwa, takie jak parterowy gabaryt budynków i horyzontalny układ bryły. Po 1970 roku powstawały przewa Ŝnie budynki daleko odbiegaj ące od tradycyjnych form zabudowy. Wyst ępuje zabudowa o du Ŝej kubaturze, o znacznym gabarycie pionowym na rzucie zbli Ŝonym do kwadratu, chocia Ŝ mo Ŝna zauwa Ŝyć pewn ą ewolucj ę form tej zabudowy. Tak, wi ęc obok pi ętrowych domów, przewa Ŝnie znacznie wyniesionych ponad teren, z kopertowym dachem b ądź płaskim stropodachem, wyst ępuj ą domy o podobnym gabarycie, lecz zró Ŝnicowanych formach dachów. Dachy dwuspadowe wyniosłe, symetryczne i niesymetryczne, cz ęsto z odchylonymi połaciami kryj ą mieszkalne poddasza. Cz ęsto stosowane s ą dachy o przesuni ętych w kalenicy połaciach. Znaczny gabaryt pionowy bryły, zró Ŝnicowane i przemieszane formy dachów, piwnica wyniesiona ponad poziom terenu, du Ŝa kubatura domów przy standardowej wielko ści działki – spowodowały poprzez brak kontynuacji cech tradycyjnej zabudowy wsi, niekorzystn ą zmian ę specyficznego charakteru zabudowy wsi na podmiejski. W ostatnich latach nast ąpił odwrót od obiektów o znacznym gabarycie pionowym, na rzecz domu parterowego z poddaszem u Ŝytkowym, z piwnic ą cz ęś ciowo wyniesion ą ponad poziom terenu. Wyst ąpił te Ŝ typ domu nawi ązuj ący do tradycyjnych form budownictwa parterowego z dachem dwuspadowym naczółkowym krytym dachówk ą b ądź z dachem dwuspadowym o zmniejszonym gabarycie pionowym bryły. Formy tych domów nawi ązuj ą niektórymi cechami do tradycyjnej zabudowy wsi. Osobny typ stanowi ą domy w typie willi podmiejskiej, o du Ŝej kubaturze i rozczłonkowanej bryle z zastosowaniem elementów obcych tradycji lokalnej.

73 3.6. Obiekty i zespoły zabytkowe

Specyficzny przebieg procesów osadniczych i rozwoju przestrzennego miasta na obszarze obj ętym studium, wpłyn ął na stan zachowania i wyst ępowanie niektórych rodzajów obiektów i zespołów zabytkowych. W śród nich wyra źnie wyodr ębnia si ę zespół zabytków zwi ązanych z miastem oraz zespoły ruralistyczne i obiekty wyst ępuj ące na terenie gminy. Na obszarze obj ętym studium wyst ępuj ą: układ miejski z zespołem zabudowy, zespoły i obiekty sakralne, obiekty architektury obronnej oraz stanowiska archeologiczne obejmuj ące ślady kultur prehistorycznych i wczesno średniowiecznych. Wielowiekowa dominacja gospodarcza miasta, a tak Ŝe znaczna wielko ść własno ści królewskiej przy niewielkich rozmiarach własno ści szlacheckiej, spowodowała brak znacz ących zachowa ń zało Ŝeń rezydencjonalnych. Katalog zabytków miasta, opracowany w ramach Studium historyczno- urbanistycznego Olkusza [Beiesdorf Z. I in., 1972] obejmuje nast ępuj ące zespoły i obiekty: 1. Zespół Ko ścioła Parafialnego p.w. św. Andrzeja Apostoła; ko ściół gotycki trójnawowy halowy, poł. XIV w.; dzwonnica z czerwonego piaskowca parczewskiego 1903-1906 proj. St. Odrywolskiego; kaplica św. Jana Kantego z XVIII w. 2. Kamienica (Muzeum), gotycka z XV w., odbudowana w XVIII w., pi ętrowa, z interesuj ącym portalem, Rynek 20. 3. Kamienica, zapewne gotycka, przebudowana, pi ętrowa, w przyziemiu portal wczesnobarokowy, Rynek 25. 4. Kamienica, pi ętrowa z fasad ą neorenesansow ą z portalem z XVI/ XVII w, z czerwonego piaskowca, Rynek 26. 5. Kamienica, pi ętrowa d. wł. Myszkowskich, z portalem renesansowym z poł. XVI w., Rynek 29. 6. Kamienica z XIX w., pi ętrowa, Rynek 30. 7. Kamienice mieszcza ńskie przyrynkowe, zawieraj ące gotyckie relikty, przebudowane w XVIII, XIX w., pi ętrowe cz ęsto z przyziemiem sklepionym kolebkowo, niekiedy z zachowanym detalem gotyckim, fasady przewa Ŝnie bezstylowe, Rynek 1, 3, 7, 8, 11, 12, 16, 17, 18, 19, 21, 22, 23, 24, 27, 28, nara Ŝone przy ul. Parczewskiej, parterowa Rynek 34. 8. Kamienica d. Zajazd, poł. XIX w., pi ętrowa, pó źnoklasycystyczna, Rynek 32. 9. d. Ratusz, 2 ćw. XIX w., klasycystyczny, Rynek 2. 10. Gmach d. Starostwa, 1826 r., klasycystyczny, Rynek 4. 11. Domy parterowe, z XIX w., ul. Augustia ńska 7, ul. Marchlewskiego (d. Sławkowska) róg ul. Mickiewicza 12, ul. Mickiewicza 8. 12. Dworek podmiejski, klasycystyczny, parterowy, ul. Szpitalna 34.

74 13. Budynek klasztorny z d. kaplic ą szpitaln ą, w s ąsiedztwie niezachowanego szpitala z XIX w., ul. Szpitalna 32. 14. Fragment murów obronnych przy ko ściele parafialnym, odcinek z baszt ą na wschód od ul. Słonecznej. 15. Zespoły zieleni:

− Park miejski zało Ŝony na terenie niezachowanego ko ścioła i szpitala św. Ducha przy ul. Sławkowskiej,

− Stary cmentarz przy ul. Krakowskiej, ze starodrzewiem i nagrobkami z XIX w. W ramach prac studialnych nad Olkuszem [Heczko-Hyłowa E. i In. 1985] dokonano weryfikacji przedstawionego katalogu i wysuni ęto propozycj ę uzupełnienia wykazu o:

− obiekty zwi ązane z najstarszym układem urbanistycznym, zawierające relikty średniowieczne, obiekty XIX w. i z przełomu wieków oraz okresu dwudziestolecia mi ędzywojennego jak Rynek nr 6, 9, 10, 12; ul. Krakowska 1, 4, 6, 8, 18; ul. śuradzka 2, 5; ul. Górnicza 3, 4, 11a, 13, 15,12; ul. Szkolna 10; ul. Kamionki 6; ul. Marchlewskiego (Sławkowska) 3; ul. Mickiewicza 9, 10, 12, 14,16; ul. Szpitalna 1, 9, 11 i obiekty s ąsiednie 16, 18, 20 i 22.

− zespoły zieleni: szpalery drzew przy ulicach obwodowych jako element kompozycji XIX w. Plant.

− rezerwaty archeologiczne: teren d. ko ścioła i klasztoru Augustianów; tereny w rejonie murów miejskich i Bram Sławkowskiej, Krakowskiej, furt; teren gotyckiego ratusza i wie Ŝy ci śnie ń na rynku.

W świetle wyników „Studium konserwatorskiego gminy Olkusz” [A.Czy Ŝewska-Lach i in., 1989], do zespołów i obiektów zabytkowych poło Ŝonych na obszarze gminy nale Ŝą : 1. Układy przestrzenne wsi: Braciejówka, Gorenice, Kosmosów, Niesułowice, Olewin, Osiek, Podlesie, Rabsztyn, Sieniczno, Zederman, śurada, Troks, Witeradów, Zawada, Zimnodół, Stary Olkusz i Pomorzany. 2. Obiekty architektury:

− Gorenice: zespół ko ścioła parafialnego p.w. św. Mikołaja: ko ściół barokowy, 1673 r., dzwonnica, XVII/XIX w.,

− Rabsztyn: ruiny średniowiecznego górnego zamku, XIV w. oraz usytuowana poni Ŝej rezydencja z 1 poł. XVII, od XVIII w. ruinie. 3. Zabytki budownictwa przemysłowego, obejmuj ące głównie ślady obiektów i urz ądze ń zwi ązanych z eksploatacj ą górnicz ą:

− Gorenice: szyby kopalni (4 obiekty),

− Niesułowice: szyby kopalni galeny i galmanu (2 obiekty),

75 − Olkusz: szyby kopalni (3 obiekty), ślady płuczek rud galmanu (2 obiekty), kamieniołomy,

− Pomorzany: szyb kopalni i płuczka galmanu,

− Stary Olkusz: szyby kopalni galeny i galmanu i płuczki,

− Zawada: kamieniołom

− śurada: szyby kopalni (3 obiekty), 4. Obiekty archeologiczne:

− Niesułowice: osady i ślady osadnictwa średniowiecznego (4 stanowiska),

− Gorenice: osady, punkty osadnicze, ślady osadnictwa od wczesnego, średniowiecza do nowo Ŝytnego, w tym osady: neolityczne i z okresu pó źnorzymskiego (15 stanowisk),

− Zawada: szereg śladów osadniczych i osada z epoki kamienia, osada pó źno średniowieczna (16 stanowisk),

− Osiek: ślady osadnicze z epoki kamiennej i okresu rzymskiego, osada średniowieczna (12 stanowisk),

− Stary Olkusz: grodzisko wczesno średniowieczne (rej. zab. arch. nr A-1255/81), szyby górnicze z okresu średniowiecznego i nowo Ŝytnego (3 stanowiska),

− Olkusz: miasto w obr ębie murów obronnych, cmentarzysko nowo Ŝytne w rejonie Góry Pomorskiej,

− Rabsztyn: zamek średniowieczny. Ponadto w studium wskazano na rozpoznan ą lokalizacj ę w ęzłowych obiektów historycznego krajobrazu wsi:

− kaplice: Parcze, śurada,

− dwory: Braciejówka, Gorenice, Niesułowice, Parcze, Rabsztyn, Sieniczno, Witeradów, Zawada, Zederman, śurada,

− folwarki: Olewin, (Wi śliczka), Sikorka, Słowiki,

− młyny wodne: Olewin, Pazurek, Witeradów,

− karczmy: Kosmosów, Niesułowice, Pomorzany, Witeradów, śurada. Za zabytkowy uznano układ sieci dro Ŝnej wraz z przebiegiem linii kolejowej.

3.7. Krajobraz kulturowy

Krajobraz miejski Krajobraz miejski Olkusza, a szczególnie Starego Miasta i Śródmie ścia tworz ą układ przestrzenny i zawarte w nim walory kompozycyjne, zabudowa z obiektami monumentalnymi, zespoły zieleni i tereny otwarte oraz relacje zachodz ące mi ędzy tymi elementami w przestrzeni. Krajobraz ten był przedmiotem szczegółowych studiów [Heczko -

76 Hyłowa E. i in., 1983, 1985] ukierunkowanych głównie na potrzeby miejscowego planu szczegółowego śródmie ścia. W wyniku przeprowadzonej waloryzacji wyodr ębnione zostały obszary o krajobrazie zabytkowym i historycznym oraz współczesnym o zró Ŝnicowanych warto ściach. Z punktu widzenia potrzeb Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz, najistotniejszy wydaje si ę zasi ęg oraz poło Ŝenie obszarów o najwy Ŝszych i wysokich warto ściach krajobrazu zabytkowego i historycznego, a tak Ŝe obszary o krajobrazie współczesnym, negatywnie oddziaływuj ącym na historyczny. Obszary o krajobrazie pierwszego typu, charakteryzuj ące si ę kompozycj ą w pełni czyteln ą i harmonijnie nawarstwion ą zabudow ą, obejmuj ą rynek oraz zespół zabytkowy ko ścioła parafialnego. Obszary o krajobrazie drugiego typu cechuje czytelna kompozycja i nawarstwiona zabudowa o ró Ŝnym stanie zachowania. Obszary o tego typu krajobrazie dominuj ą w obr ębie starego miasta oraz wyst ępuj ą jako enklawy w śródmie ściu: park przy ul. Sławkowskiej, zespół dawnego dworu Machnickich oraz klasztoru przy ul. Szpitalnej, cmentarz przy ul.1 Maja, wzgórze Słowik z zachowanymi granicami folwarku. Obszary o krajobrazie współczesnym negatywnie oddziaływuj ącym na historyczny wyst ępuj ą na obszarze śródmie ścia, skupiaj ąc si ę: cz ęś ciowo na obrze Ŝu starego miasta mi ędzy ul. Sławkowsk ą i ul. Mickiewicza oraz przy trasie E-22 w rejonie ul. Skalskiej i ul. F. Nullo, a tak Ŝe pomi ędzy ul. Poln ą a ul. 1 Maja. Na pozostałym obszarze, przy ulicach wylotowych o historycznym przebiegu wyst ępuj ą, enklawy o krajobrazie historycznym czytelnej kompozycji lecz o przeobra Ŝonej zabudowie, cz ęsto zdegradowanej. Uzupełnienie wy Ŝej wymienionych obszarów w granicach śródmie ścia stanowi ą obszary o krajobrazie współczesnym: neutralnym lub podporz ądkowanym układowi historycznemu b ądź tereny otwarte. Pozostałe obszary miasta nie zostały w tym studium rozpoznane pod wzgl ędem krajobrazowym. Obszary poło Ŝone na północ od trasy E-22 i na południe od linii kolejowej, charakteryzuj ące si ę stosunkowo intensywnym rozwojem zabudowy i do ść czytelnym układem historycznej sieci dro Ŝnej, ocenia si ę jako obszary o krajobrazie współczesnym neutralnym lub w ró Ŝnym stopniu dysharmonijnym. Wyj ątek stanowi ą: osiedle willowe w rejonie ul. Piłsudskiego oraz osiedle wielorodzinne Słowiki cechuj ące si ę kompozycj ą jednorodn ą.

77 Krajobraz otwarty Na zasoby krajobrazu kulturowego obszaru, gminy składa si ę urozmaicone ukształtowanie terenu oraz jego zró Ŝnicowane pokrycie, obejmuj ące m.in. układy przestrzenne wsi poszczególnych typów wraz z towarzysz ącym im rozłogami i zabytkami architektury, a tak Ŝe ekspozycja widokowa. W wyniku przeprowadzonego studium krajobrazowego gminy Olkusz [Czy Ŝewska- Lach A. i in., 1989] wskazano na walory krajobrazowe gminy, obejmuj ące:

− wn ętrza krajobrazowe tworzone przez ukształtowanie terenu, ściany lasu, z ekspozycj ą warto ściowych elementów krajobrazowych wsi,

− ekspozycj ę czynn ą (punkty i ci ągi widokowe) w formie widoków i powierzchni ekspozycji,

− ekspozycj ę biern ą elementów przyrodniczych i kulturowych. Za najwarto ściowsze kameralne wn ętrza krajobrazowe uznano wn ętrze obejmuj ące układ przestrzenny Niesułowic, ograniczone ścianami kompleksów le śnych oraz wn ętrze w rejonie Pazurka, zamkni ęte zboczami wzgórz i ścianami lasu. Okre ślono tak Ŝe rozległ ą powierzchni ę wzmo Ŝonej ekspozycji towarzysz ącą zamkowi w Rabsztynie oraz o mniejszym zasi ęgu - w rejonie wsi Gorenice i Osiek. Wskazane zostały punkty widokowe zapewniaj ące ekspozycj ę warto ściowych panoram wsi: Osiek, Gorenice, Rabsztyn, Troks, Braciejówka, Podlesie i Bogucin Mały.

Opracowana w 2001 r. pod redakcj ą Janusza Bogdanowskiego „Ochrona, rewaloryzacja i kształtowanie krajobrazu kulturowego dla województwa małopolskiego” według metody JARK- WAK tj. jednostek architektoniczno – krajobrazowych obj ęła ;

− okre ślenie zasobu danego obszaru,

− waloryzacj ę - ustalenie warto ści krajobrazu oraz negatywnych zjawisk,

− wytyczne okre ślaj ące działania dla wytworzenia okre ślonych stref,

Waloryzacja krajobrazu kulturowego dokonana w/w metod ą dotyczyła oceny całych miejscowo ści w odniesieniu do podstawowych zasobów dziedzictwa kulturowego, a mianowicie; archeologii, historii, układów ruralistycznych i urbanistycznych, architektury i budownictwa, zabytków ruchomych, etnografii i krajobrazu. Wyró Ŝniła ona VI warto ści potencjalnych; I-III zabytkowe, IV współczesna, V-VI mieszane.

Krajobrazowe zasoby miasta i gminy Olkusz zostały zakwalifikowane do: II i III - warto ści potencjalnej zabytkowej – m.Olkusz i wsi Gorenice, Niesułowice, Rabsztyn i Zawada, V i VI - warto ści potencjalnej mieszanej – pozostałych wsi.

Według kategorii warto ści okre ślonych na bazie waloryzacji miasto Olkusz i wsie Gorenice, Niesułowice, Rabsztyn i Zawada to miejscowo ści z krajobrazem kulturowym

78 o cechach zabytkowych, natomiast krajobraz pozostałych wsi okre ślono jako kulturowy z zachowanymi elementami zabytkowymi. W świetle zasobów i walorów krajobrazu kulturowego zaproponowano stopnie strefowania ochronnego oraz kierunki działa ń konserwatorskich. Tak wi ęc:

− Olkusza, Niesułowic i Rabsztyna - dla fragmentów tych miejscowo ści o cennych, regionalnej rangi zasobach dziedzictwa i krajobrazu kulturowego, gdzie działania planistyczne czy inwestycyjne powinny uwzgl ędnia ć wymogi ochrony dóbr kultury - uwzgl ędniono stref ę ochrony cz ęś ciowej, czynnej „B”.

− Olkusza, Gorenic, Niesułowic, Olewina, Rabsztyna i Zawady - dla fragmentów tych miejscowo ści gdzie znajduj ą si ę obiekty i zespoły ewidencjonowane konserwatorsko, o znaczeniu w lokalnym krajobrazie; ich indywidualna ochrona wraz z przedpolem widokowym powinna stanowi ć zasad ę działania konserwatorskiego - uwzgl ędniono stref ę ochrony ekspozycji i ochrony elementów” E”.

− wszystkich jednostek - gdzie wyst ępuje jaki ś aspekt (cecha) dziedzictwa kulturowego wymagaj ąca troski ochrony konserwatorskiej (np. kontynuacji cech budownictwa lub innej tradycji kulturowej o krajobrazowym wyrazie) - uwzgl ędniono stref ę ochrony krajobrazowej, „otuliny” zespołu czy obiektu „K” .

Okre ślone w strefie zabiegi ochronne i kształtuj ące dla miejscowo ści;

− m. Olkusz, Niesułowice i Rabsztyna INTE – integracja ,to działania stosowane dla du Ŝych, jednak naruszonych w pewnych zakresach walorów. Obejmuj ą zarówno kompleksowy zakres prac konserwatorskich, jak działania inwestycyjne zapewniaj ące przywrócenie postaci historycznej danego obszaru czy obiektu.

− Gorenice, Olewin, Zederman i Zimnodół RKOM - rekompozycja ,to działania wła ściwe dla obszaru, w którym zachodzi potrzeba wła ściwego s ąsiedztwa dla stref szczególnie cennych, b ądź zakres współczesnych działa ń mo Ŝe przyczyni ć si ę do znacz ącego podniesienia walorów danego terenu. Bogucin Mały, Braciejówka, Kosmolów, Osiek, Podlesie, Sieniczno, Troks, Witeradów, Zawada i Zurada KONT - kontynuacja, to działania dla obszarów współczesnego zainwestowania, zalecaj ące zachowanie tradycyjnych form, elementów i układów lub nawi ązywanie do nich w przypadku tworzenia nowych zespołów i obiektów zagospodarowania obszarów.

W planie konserwatorskim ochrony i kształtowania zabytkowego krajobrazu dla miasta i gminy Olkusz zaproponowano na podstawie metody Jakr-Wak opr. w 2001 r. jako form ę ochrony :

79 − Park Kulturowy - dla miasta Olkusz. Jest to forma ochrony krajobrazu kulturowego, umo Ŝliwiaj ąca zachowanie wyj ątkowych warto ści historyczno kulturowych w jednoczesnym ewentualnym powi ązaniu z ochron ą środowiska przyrodniczego. Celem jest potrzeba zachowania ci ągło ści tradycji krajobrazu i umo Ŝliwienie jego rozwoju zgodnie z tradycjami regionu. − Strefy Ochrony Konserwatorskiej SOK - dla miejscowo ści Gorenice, Niesułowice, Olewin, Rabsztyn i Zawada. To forma ochrony krajobrazu kulturowego o umiarkowanym zakresie, maj ąca zastosowanie na obszarach otaczaj ących cenne obiekty, stanowi ących ich otulin ę lub krajobrazowy kontekst, b ądź te Ŝ na obszarach historycznych. Celem jest ;

1. utrzymanie okre ślonych warunków przyrodniczych, widokowych, funkcjonalnych głównie w zakresie ochrony pola widokowego cennego zabytku,

2. uwzgl ędnienie szerokiego kontekstu terytorialnego układu obiektów o charakterze zabytkowym, gdy zachodzi potrzeba ukazania historycznych powi ąza ń,

3. ochrona krajobrazów cennych z punktu widzenia ochrony dóbr kultury np. tradycyjnego rozłogu pól. − Strefy Ingerencji Konserwatorskiej SIK - dla miejscowo ści Bogucin Mały, Braciejówka, Kosmołów, Osiek, Podlesie, Sieniczno, Troks, Witeradów, Zederman, Zimnodół i Zurada. Forma ochrony krajobrazu kulturowego, w którym występuje jaki ś aspekt dziedzictwa kulturowego wymagaj ący troski konserwatorskiej. Celem jest aspekt promocyjny, w wymiarze poczucia lokalnej to Ŝsamo ści i potrzebnego w tym zakresie wsparcia słu Ŝb konserwatorskich.

3.8. Istniej ące i postulowane formy ochrony

Cz ęść z wymienionych w pkt. 3.6. obiektów i zespołów zabytkowych jest prawnie chroniona na mocy ustawy w dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami poprzez wpis do rejestru zabytków Województwa Małopolskiego.

I. Obiekty wpisane do rejestru zabytków w mie ście Olkusz: 1. Ko ściół parafialny p.w. św. Andrzeja z 1 poł. XIV w., murowany wraz z dzwonnic ą i kaplic ą p.w. św. Jana; granice – w ramach cmentarza ko ścielnego (L.KL.V-1148/59) 2. Budynek, Rynek nr 4 z 1828 r., klasycystyczny, murowany, tynkowany; granice – w obr ębie działki (Kr – 1299/83) 3. Budynek, Rynek nr 20 z XVI w., murowany; granice - obiekt (L.KL.V-WK 1012/60)

80 4. Budynek, Rynek nr 25, z XVII w., murowany; granice - obiekt (L.KL.V-WK1013/60) 5. Budynek, Rynek nr 26, z XVII w., murowany; granice - obiekt (L.KL.V-WK1014/60) 6. Budynek, Rynek nr 29, z XVI w., murowany; granice - obiekt (L.KL.V-WK1015/60) 7. Budynek, Rynek nr 30, murowany; granice - obiekt. 8. Relikty średniowiecznej zabudowy miejskiej przy baszcie, ul.Szpitalna (A/1507/92). 9. Układ, urbanistyczny, Rynek, Mickiewicza, Górnicza, Ko ściuszki, Szpitalna (L.KL.V-WK 10.1/1/60). 10. STARY OLKUSZ, stanowisko archeologiczne nr 1, grodzisko wczesno średniowieczne (nr 1255/81). w gminie Olkusz:

RABSZTYN 1. Ruiny zamku z ok. XIV w.; granice - całe wzgórze - nr rejestru 1292/82 z dnia 2 listopada 1982 r. Decyzja L.dz.III.5340/771/83.

GORENICE 1. Zespół Ko ścioła Parafialnego p.w. św. Mikołaja – nr rejestru A-336 z dnia 6 grudnia 1971 r.:

− ko ściół barokowy, murowany z 1673 r., odnowiony w 1731 r.

− dzwonnica murowana przy ko ściele z XVIII-XIX w.; granice - w obr ębie ogrodzenia. Decyzja L.dz. KL.N – 680/75/71

WITERADÓW 1. Stanowisko archeologiczne, osada kultury przeworskiej - nr rejestru A/1517/93 z dnia 28 lutego 1993 r. – Decyzja L.dz. PSOZ-535/R/4/2/93.

II. Obiekty uj ęte w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków:

BRACIEJÓWKA 1. Cmentarz parafialny rzymsko-katolicki, zało Ŝony w 1935 r., 1 nagrobek – 1940 r., powierzchnia ogólna – 1,01 ha / wolna – 0,5 ha.

GORENICE 1. Cmentarz parafialny rzymsko-katolicki, dawniej cz ęść przeznaczona dla innych wyzna ń, zało Ŝony w XIX/XX w., 1 nagrobek – 1909 r.,powierzchnia ogólna – 0,35 ha/ zapełniona .

81 ZIMNODÓŁ 1. spichlerz/obora przy domu nr 106, mur.-drewn., 2. chałupa nr domu 154, 3. dom nr 153, drewn. z 1919 r., 4. chałupa drewn. z około 1910 r.

III. Wykaz stanowisk archeologicznych w gminie Olkusz Na terenie gminy Olkusz znajduj ą si ę stanowiska archeologiczne obj ęte biern ą ochron ą konserwatorsk ą, za wyj ątkiem stanowiska we wsi Witeradów, wpisanego do rejestru zabytków. Stanowiska archeologiczne to materialne ślady działalno ści ludzi. W obr ębie stanowiska archeologicznego grupuj ą si ę zazwyczaj pozostało ści licznych powstaj ących i zamieraj ących kolejno osad czy cmentarzysk. Stanowi ą one podstawowe, a cz ęsto wr ęcz jedyne źródło wiedzy o najdawniejszej przeszło ści naszych ziem. Nawet dla pó źniejszych czasów, poczynaj ąc od średniowiecza, wyniki bada ń archeologicznych stanowi ą cenne uzupełnienie przekazów pisanych.

Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium 1. 2. 3. 4. 5. 6. prahistoryczny okres 1 1 ślad osadnictwa wpływów rzymskich

2 2 ślad osadnictwa epoka kamienia

3 3 ślad osadnictwa epoka kamienia

4 4 ślad osadnictwa epoka kamienia

Braciejówka 97-54 5 5 ślad osadnictwa epoka kamienia

6 6 ślad osadnictwa epoka kamienia

7 7 ślad osadnictwa epoka kamienia

ślad osadnictwa prahistoryczny okres 8 8 ślad osadnictwa wczesne średniowiecze

82 Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

pracownia Braciejówka 97-53 16 9 epoka kamienia kamieniarska

schronisko epoka kamienia

22 10 schronisko okres rzymski

schronisko ?

kultura przeworska 23 11 osada okres pó źnorzymski

24 12 ślad osadnictwa epoka kamienia

25 13 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa neolit lub kultura łu Ŝycka 26 14 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

Gorenice 99-53 ślad osadnictwa epoka kamienia

27 15 osada pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

28 16 ślad osadnictwa epoka kamienia

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze 29 17 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

osada pó źne średniowiecze 30 18 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

31 19 ślad osadnictwa epoka kamienia

83 Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium kultura przeworska ślad osadnictwa okres rzymski

osada pó źne średniowiecze

osada pó źne średniowiecze 32 20 osada okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze 33 21 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze Gorenice 99-53 34 22 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa epoka kamienia

35 23 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

36 24 ślad osadnictwa neolit

ślad osadnictwa epoka kamienia 1 25 czasy prehistoryczne ślad osadnictwa okres wpł. rzymskich

2 26 ślad osadnictwa epoka kamienia

3 27 ślad osadnictwa epoka kamienia Kosmolów 98-54 ślad osadnictwa neolit

4 28 ślad osadnictwa kultura łu Ŝycka

ślad osadnictwa czasy prehistoryczne

5 29 ślad osadnictwa neolit

84 Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

ślad osadnictwa epoka kamienia 98-53 30 30 kultura łu Ŝycka lub ślad osadnictwa przeworska

osada pó źne średniowiecze 31 31 osada okres nowo Ŝytny

Kosmolów 98-53 32 32 osada

33 33 osada /?/

34 34 ślad osadnictwa epoka kamienia

osada pó źne średniowiecze 1 35 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

2 36 osada pó źne średniowiecze

Niesułowice 99-53 3 37 osada pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa wczesne średniowiecze

4 38 osada pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa wczesny br ąz /?/

35 39 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

Olewin 98-53 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

osada pó źne średniowiecze 36 40 osada okres nowo Ŝytny

Osiek 99-53 5 41 osada pó źne średniowiecze

85 Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium kultura przeworska ślad osadnictwa okres rzymski 6 42 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

6 42 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny 99-53 7 43 ślad osadnictwa epoka kamienia

ślad osadnictwa epoka kamienia

osada wczesne średniowiecze 18 44 osada pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

osada wczesne średniowiecze 19 45 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa wczesne średniowiecze Osiek 20 46 osada pó źne średniowiecze 98-53

osada okres nowo Ŝytny

osada /?/ pó źne średniowiecze 21 47

ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa epoka kamienia - neolit 22 48 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

epoka kamienia - 23 49 ślad osadnictwa mezolit /?/

24 50 ślad osadnictwa epoka kamienia

kultura przeworska 25 51 ślad osadnictwa okres rzymski

86 Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

osada pó źne średniowiecze 26 52 osada okres nowo Ŝytny

10 53 osada /?/ epoka kamienia

11 54 ślad osadnictwa epoka kamienia

ślad osadnictwa epoka kamienia

55 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze 12

osada okres nowo Ŝytny

Podlesie 97-53 13 56 ślad osadnictwa epoka kamienia

ślad osadnictwa epoka kamienia 14 57 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa epoka kamienia

15 58 osada pó źne średniowiecze

osada okres nowo Ŝytny

pó źne średniowiecze i zamek murowany okres nowo Ŝytny 97-53 5 59 ruiny zamku okres nowo Ŝytny

pó źne średniowiecze i 6 60 okres nowo Ŝytny

Rabsztyn osada pó źne średniowiecze 7 61 97-53 osada okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa wczesne średniowiecze 8 62 osada pó źne średniowiecze

87 Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

osada okres nowo Ŝytny

9 63 osada pó źne średniowiecze

Rabsztyn 97-53 9 63 osada okres nowo Ŝytny

Sieniczno 98-53 37 64 ślad osadnictwa epoka kamienia

ślad osadnictwa wczesne średniowiecze 17 65 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

18 66 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

19 67 osada pó źne średniowiecze

pó źne średniowiecze lub Troks 97-53 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny 20 68 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze 21 69 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

22 70 ślad osadnictwa wczesne średniowiecze

osada późne średniowiecze 5 71 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa epoka kamienia

Witeradów 98-53 6 72 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

osada wczesne średniowiecze 7 73 osada pó źne średniowiecze

88 Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

8 74 ślad osadnictwa epoka kamienia

8 74 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

osada wczesne średniowiecze

9 75 osada pó źne średniowiecze

osada okres nowo Ŝytny

10 76 ślad osadnictwa epoka kamienia - neolit

osada lub okres rzymski cmentarzysko 11 77 pó źne średniowiecze lub ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

osada wczesne średniowiecze

12 78 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze Witeradów 98-53 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa epoka kamienia

osada wczesne średniowiecze 13 79 osada pó źne średniowiecze

osada okres nowo Ŝytny

osada wczesne średniowiecze

14 80 osada pó źne średniowiecze

osada okres nowo Ŝytny

15 81 ślad osadnictwa okres rzymski

89 Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

osada wczesne średniowiecze

osada pó źne średniowiecze

15 81 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze 16 82 Witeradów 98-53 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa wczesne średniowiecze 17 83 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

epoka kamienia – 98-53 29 84 ślad osadnictwa neolit /?/

Zederman 99-54 96 85 ślad osadnictwa epoka kamienia

98-54 114 86 ślad osadnictwa epoka kamienia

ślad osadnictwa epoka kamienia 8 87 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa epoka kamienia 9 88 osada pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa epoka kamienia Zawada 99-53 ślad osadnictwa wczesne średniowiecze 10 89 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa epoka kamienia 11 90 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

90 Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

12 91 ślad osadnictwa epoka kamienia

13 92 ślad osadnictwa epoka kamienia

14 93 ślad osadnictwa epoka kamienia

15 94 osada pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa neolit 16 95 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

osada neolit 17 96 99-53 osada okres pó źnorzymski

18 97 ślad osadnictwa epoka kamienia Zawada 19 98 ślad osadnictwa epoka kamienia

ślad osadnictwa epoka kamienia 20 99 okres prahistoryczny lub ślad osadnictwa wczesne średniowiecze

21 100 ślad osadnictwa epoka kamienia

ślad osadnictwa epoka kamienia 94 101 kultura przeworska 99-54 ślad osadnictwa okres wpł. rzymskich

95 102 ślad osadnictwa średniowiecze

ślad osadnictwa wczesne średniowiecze

27 103 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze Zimnodół 98-53 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

28 104 osada pó źne średniowiecze

91 Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

śurada 98-53 1 105 skarb monet pó źne średniowiecze

2 106 ślad osadnictwa wczesne średniowiecze

ślad osadnictwa epoka kamienia

3 107 osada okres rzymski 98-53 osada wczesne średniowiecze

ślad osadnictwa epoka kamienia 4 108 ślad osadnictwa wczesne średniowiecze

okres wpływów osada /?/ rzymskich

9 109 osada wczesne średniowiecze

ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa epoka kamienia śurada

10 110 ślad osadnictwa neolit /?/

ślad osadnictwa okres rzymski

98-52 ślad osadnictwa okres rzymski

11 111 osada /?/ pó źne średniowiecze

osada /?/ okres nowo Ŝytny

12 112 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa wczesne średniowiecze 13 113 wczesne średniowiecze ślad osadnictwa lub okres nowo Ŝytny

14 114 osada pó źne średniowiecze

92 Nr Miejscowo ść Nr Nr na stanowiska Funkcja Chronologia nr obszaru obszaru obszarze na rysunku studium

osada /?/ okres nowo Ŝytny

15 115 osada pó źne średniowiecze

15 115 osada /?/ okres nowo Ŝytny

16 116 ślad osadnictwa wczesne średniowiecze

17 117 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

osada wczesne średniowiecze

18 118 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

osada pó źne średniowiecze 19 119 śurada 98-52 ślad osadnictwa okres nowo Ŝytny

ślad osadnictwa epoka kamienia

osada okres rzymski 20 120 osada wczesne średniowiecze

osada pó źne średniowiecze

ślad osadnictwa wczesne średniowiecze 21 121 ślad osadnictwa pó źne średniowiecze

22 122 ślad osadnictwa epoka kamienia

Poza aktualnym rejestrem zabytków województwa małopolskiego znalazło si ę szereg obiektów i zespołów zabytkowych o du Ŝych warto ściach. Zostały one uj ęte w propozycji Miejskiego Konserwatora Zabytków w Olkuszu, a obj ęcie ich ochron ą konserwatorsk ą nale Ŝy traktowa ć w kategorii postulatu uzasadnionego danymi merytorycznymi.

93

Lista zabytków architektury na terenie Śródmie ścia Olkusza - propozycje Miejskiego Konserwatora Zabytków w Olkuszu 1. Budynek administracyjny Urz ędu Miejskiego ul. Rynek 1 2. Budynek administracyjny Urz ędu Miejskiego ul. Rynek 2 3. Budynek administracyjny Urz ędu Miejskiego ul. Rynek 3 4. Budynek administracyjny Urz ędu Miejskiego ul. Rynek 4 5. Kamienica mieszcza ńska ul. Rynek 5 6. Kamienica mieszcza ńska ul. Rynek 12 7. Kamienica mieszcza ńska ul. Rynek 17 8. Kamienica mieszcza ńska ul. Rynek 18 9. Kamienica mieszcza ńska ul. Rynek 19 10. Kamienica mieszcza ńska ul. Rynek 11. Kamienica: siedziba Oddziału PTTK ul. Rynek 20 12. Kamienica mieszcza ńska ul. Rynek 21 13. Kamienica mieszcza ńska ul. Rynek 22 14. Kamienica mieszcza ńska ul. Rynek 23 15. Kamienica mieszcza ńska ul. Rynek 24 16. Kamienica mieszcza ńska ul. Rynek 25 17. Kamienica mieszcza ńska ul. Rynek 26 18. Kamienica mieszcza ńska ul. Rynek 27 19. Kamienica mieszcza ńska ul. Rynek 28 20. Kamienica mieszcza ńska z oficyna. ul. Rynek 29 21. Kamienica mieszcza ńska ul. Rynek 30 22. Budynek administracyjny Urz ędu Miejskiego ul. Sławkowska 1 23. Budynek mieszkalno-usługowy ul. Sławkowska 3 24. Kamienica mieszcza ńska ul. Sławkowska 6 25. Kamienica mieszcza ńska ul. śuradzka 2 26. Kamienica mieszcza ńska ul. śuradzka 27. Kamienica mieszcza ńska ul. śuradzka 5 28. Kamienica mieszcza ńska ul. Krakowska 1 29. Kamienica mieszcza ńska ul. Krakowska 2 30. Kamienica mieszcza ńska ul. Krakowska 4 31. Kamienica mieszcza ńska ul. Krakowska 6 32. Kamienica mieszcza ńska ul. Krakowska 8 33. Kamienica mieszcza ńska - naro Ŝna ul. Krakowska 18, ul.Ko ściuszki 34. Dom mieszkalny ul. Szpitalna 9 35. Dom mieszkalny ul. Szpitalna 7 36. Dom mieszkalny ul. Szpitalna 5 37. Plebania parafii rzymsko-katolickiej ul. Szpitalna 1 Zespół ko ścioła p.w. Św. Andrzeja Apostoła - ko ściół 38. - kaplica Św. Jana - dzwonnica - relikty muru obronnego miasta 39. Kamienica mieszcza ńska ul. Mickiewicza 8 40. Kamienica mieszcza ńska ul. Mickiewicza 10

94 41. Dawne przedszkole ul. Mickiewicza 12 42. Willa gen. Buchowieckiego ul. Mickiewicza 14 43. Budynek ul. Mickiewicza 16 44. Kamienica ul. Górnicza 13 45. Kamienica ul Górnicza 11 46. Dom mieszkalny ul. Szpitalna 18 47. Muzeum Afrykanistyczne ul. Szpitalna 32 48. Dworek Machnickich ul. Szpitalna34 49. Dom mieszkalny ul. Szpitalna 36 50. Dom mieszkalny ul. Szpitalna 42 51. Dawna poczta ul. Świ ętokrzyska 6 52. Kamienica mieszcza ńska ul. Górnicza 10 53. Szkoła - Technikum Mechaniczne ul. Górnicza 12 54. Dawna szkoła podstawowa ul. Górnicza 14 55. Biuro Spółdzielni Wielobran Ŝowej ul. Górnicza 26 56. Kamienica ul. Mickiewicza 19 57. Urz ąd Rejonowy - budynek administracyjny ul. Mickiewicza 19 58. Szkoła podstawowa nr 1 ul. Jana Kantego 59. Willa podmiejska ul. Jana Kantego 28 60. Dom mieszkalny ul. Sławkowska 9 61. Dom mieszkalny ul. Sławkowska 2A 62. Dom mieszkalny ul. Parcówka 6 63. Dom mieszkalny Ul. F.Nullo 14 64. Zakład Doskonalenia Zawodowego ul. F.Nullo 20 65. Dom mieszkalny ul. Kr.Kazimierza Wielkiego 9 66. Dom mieszkalny ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 11 67. Dom mieszkalny ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 13 68. Bank Spółdzielczy ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 15 69. Dom mieszkalny ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 23 70. Dom mieszkalny ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 25 71. Dom mieszkalny ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 27 72. Dawny młyn ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 32 73. Dom mieszkalny ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 34 74. Dom mieszkalny ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 36 75. Dom mieszkalny ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 31 76. Dom mieszkalny ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 33 77. Dom mieszkalny ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 35 78. Dom mieszkalny ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 37 79. Dom mieszkalny ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 39 80. Dom mieszkalny ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 41 81. Dom mieszkalny ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 44 82. Dom mieszkalny ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 46 83. Dom mieszkalny ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 50 84. Willa podmiejska ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 62

95 85. Nadle śnictwo - biura ul . Łukasi ńskiego 3 86. Willa podmiejska ul. Łukasi ńskiego 4 87. Dworzec PKP

Inne obiekty: 1. Zespół archeologiczny przy baszcie 2. Zespół archeologiczny Klasztor Augustianów 3. Cmentarz rz. kat. i prawosławny ul. Kr. Kazimierza Wielkiego 4. Cmentarz Ŝydowski ul. Sławkowska 5. Cmentarz Ŝydowski ul. Piaskowa

Obiekty te s ą poło Ŝone na obszarze miasta skupiaj ą si ę w nast ępuj ących rejonach:

− w granicach średniowiecznego układu urbanistycznego,

− w obr ębie dawnych przedmie ść , przewa Ŝnie przy historycznych drogach wylotowych z miasta, stanowi ących odcinki historycznych szlaków handlowych,

− w południowej cz ęś ci miasta, w s ąsiedztwie terenów przemysłowych. Do obiektów i zespołów zabytkowych w Olkuszu proponowanych do obj ęcia ochron ą konserwatorsk ą przez Miejskiego Konserwatora Zabytków w Olkuszu nale Ŝą :

1) obiekty u Ŝyteczno ści publicznej: budynki administracji, bank, dawna poczta, szkoły, przedszkole, dworzec PKP, muzeum: ł ącznie 16 obiektów,

2) obiekty mieszkalne, i mieszkalno-usługowe: kamienice mieszcza ńskie, domy mieszkalne, wille podmiejskie, dworek Machnickich, plebania parafii rzym.-kat.; ł ącznie 63 obiekty,

3) zespoły zieleni: cmentarz rzym.-kat. i prawosławny, cmentarze Ŝydowskie,

4) zabytki archeologiczne: zespół archeologiczny przy baszcie, zespół archeologiczny dawny klasztor Augustianów,

5) obiekty przemysłu i dawnej techniki: dawny młyn.

Potrzeba ochrony cało ści krajobrazu miejskiego Olkusza, jako zabytkowego, a nie tylko poszczególnych obiektów i zespołów zabytkowych, spowodowała wysuni ęcie szczegółowych propozycji zakresu ochrony i kierunku działa ń w formie stref ochronnych [Heczko-Hyłowa E. i in., 1983]:

Strefa A - ochrony rezerwatowej:

− zasady działania: ochrona rozplanowania, zabudowy i krajobrazu oraz zachowanie tradycyjnych funkcji, a tak Ŝe pełna: ochrona autentycznej substancji,

− zasi ęg: obszar staromiejski w granicach ul. Górniczej, Ko ściuszki, Szpitalnej, Mickiewicza; park poduchacki z zespołem ul. G ęsiej, zespół klasztorny z dworem Machnickich, zabudow ę dawnego przedmie ścia Krakowskiego, zespół d. hotelu przy ul. 1-go - Maja, stary cmentarz.

96 Strefa B - ochrony cz ęś ciowej :

− zasady działania: ochrona rozplanowania, skali i gabarytów zabudowy, krajobrazu, dąŜ enie do utrzymania tradycyjnych funkcji, dopuszczalna wymiana substancji,

− zasi ęg: zespół zabudowy przy ul. Górniczej, zespół szkolny przy ul. J. Kantego, teren d. przedmie ścia olkuskiego, zabudowa tradycyjna przy ul. Ko ściuszki, F.Nullo, 20 Stycznia, Witeradowskiej, 1-Maja, plac dworcowy, ul. Przemysłowa, dawny odcinek drogi krakowskiej oraz cz ęś ciowo ul. Słowackiego, Olewi ńska.

Strefa E - ochrony elementów :

− zasady działania: zachowanie warto ściowych elementów rozplanowania, zabudowy, (zabudowy i skali), charakteru krajobrazu, dopuszczalna wymiana substancji.

Strefa K - ochrony krajobrazu i zabezpieczenie otuliny stref A, B, E;

− powołanie tej strefy ma na celu umo Ŝliwienie ekspozycji starego układu i zachowanie jego dominacji w krajobrazie.

Strefy E i K stanowi ą otoczenie starego miasta i jego historycznych przedmie ść pomi ędzy linią kolejow ą a tras ą. E-22, za ś enklawy strefy E poło Ŝone s ą równie Ŝ przy ulicach wylotowych z miasta, stanowi ących historyczn ą sie ć dro Ŝną.

Ze wzgl ędu na dotychczasowy niewielki zakres ochrony zasobów wiejskiego dziedzictwa kulturowego gminy Olkusz, w ramach "Studium konserwatorskiego gminy Olkusz [Czy Ŝewska-Lach i in., 1989 r.], wysuni ęto propozycje wprowadzenia nast ępuj ących form ochrony konserwatorskiej i zasad działania: 1) Strefy ochrony konserwatorskiej:

• Strefa A pełnej ochrony konserwatorskiej:

− zasady działania: priorytet wymaga ń konserwatorskich, wymóg uzgodnie ń podejmowanej działalno ści inwestycyjnej z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków, konieczno ść sporz ądzania opracowa ń planistycznych i rewaloryzacyjnych, zasada dobrej kontynuacji miejscowej tradycji architektonicznej,

− zasi ęg: układy zabudowy wsi śurada, Witeradów, Gorenice, Osiek, Podlesie, Braciejówka, Troks, Bogucin Mały, Pomorzany, Niesułowice, Zawada, Rabsztyn (z zespołem folwarcznym) oraz obiekty architektury wypisane do rejestru zabytków, zabytkowe obiekty przemysłowe, w ęzłowe obiekty krajobrazu kulturowego (pkt 3.6.),

• Strefa B po średniej ochrony konserwatorskiej:

97 − zasady działania: utrzymanie zasadniczych elementów rozplanowania układu, istniej ącej substancji o warto ściach kulturowych oraz charakteru i skali nowej zabudowy,

− zasi ęg: układy zabudowy wsi Zimnodół, Zederman, Sieniczno, Kosmolów, Wi śliczka, Olewin, Pazurek, Stary Olkusz.

• Strefa E ochrony najwarto ściowszych przed pól ekspozycji bierne i czynnej zespołów zabytkowych:

− zasady działania: cz ęś ciowy zakaz zabudowy b ądź ograniczenie gabarytów nowej zabudowy,

− zasi ęg: przedpola wsi Osiek i Zimnodół w ich granicach, przedpole zamku w Rabsztynie, przedpole wsi Gorenice.

• Strefa K ochrony najwarto ściowszych wn ętrz krajobrazowych:

− obowi ązuje: zakaz wprowadzania elementów deprecjonuj ących walory krajobrazowe, a w procesie lokalizacyjnym opracowanie studium krajobrazowego,

− obejmuje: wn ętrze krajobrazowe wsi Niesułowice i Pazurek.

• Strefa W ochrony archeologicznej:

− obowi ązuje: wymóg uzgodnie ń w procesie realizacji inwestycji z Wojewódzkim Konserwatorem d/s zabytków archeologicznych,

− obejmuje: obszar potencjalnych bada ń archeologicznych. Pozostałe działania:

− objecie obszarów najwarto ściowszych, wsi opracowaniami planistycznymi i rewaloryzacyjnymi,

− opracowanie "wzornika" typów zabudowy regionalnej i jej współczesnych modyfikacji,

− w planie konserwatorskim ochrony i kształtowania zabytkowego krajobrazu dla miasta i miny Olkusz na podst. Opracowanej metody Jark-Wak (Bogdanowski J., 2001r.), zaproponowano Park Kulturowy dla miasta Olkusz.

3.9. Warto ści kulturowe i krajobrazowe miasta i gminy Olkusz

Olkusz powstał w średniowieczu jako o środek przemysłowy, staj ąc si ę centrum górnictwa kruszcowego i hutnictwa w Polsce. Miasto stanowiło równie Ŝ twierdz ę królewsk ą w systemie obronnym Jury Krakowsko-Cz ęstochowskiej. Bogactwo miasta sprzyjało kompleksowej realizacji planu lokacyjnego, przez co stało si ę wzorcow ą realizacj ą, czyteln ą obecnie. Kompozycja układu urbanistycznego miasta podporz ądkowana była przyj ętym w średniowieczu zasadom geometrii i modułowi. Wykazuje

98 tak Ŝe wg Z. Beiesdorfa zwi ązki z estetyk ą średniowieczn ą w zakresie architektury i urbanistyki, przez zastosowanie figury kwadratu jako zasady kompozycyjnej układu.

99 Plan miasta nawiązuje równie Ŝ do regularnych, prostok ątnych, idealnych planów miast włoskich i południowo-francuskich powstałych ok. poł. XIII w. Miasto stanowi, zatem przykład miasta idealnego – realizuj ącego prawidłowo ści geometryczne i tre ści ideowe, jakie w czasach średniowiecznych wi ązano z doskonałym układem miejskim [Beiesdorf ś., Zgrzebnicka J., l972]. Cennym współczesnym zało Ŝeniem urbanistycznym Olkusza jest: zrealizowany w XIX w. pier ście ń ulic obwodowych jako alei z szeregiem obiektów zabudowy dawnych przedmieść , tworz ących pokrewn ą w skali i wyrazie architektonicznym otulin ę zespołu staromiejskiego. Mimo zmiennych okresów prosperity i regresu miasto zachowało ślady swojej bogatej przeszło ści nie tylko w formie układu przestrzennego, lecz tak Ŝe obiektów i zespołów zabudowy oraz. śladów działa ń gospodarczych i osi ągni ęć technicznych. Ko ściołowi parafialnemu, pod wzgl ędem rozmachu i walorów architektonicznych obszernego, halowego wn ętrza, nie dorównuje Ŝadna inna realizacja na terenie Małopolski z pierwszej połowy XIV w. [Chrzanowski T., Kórnicki M., 1971]. W śród-zabudowy z przełomu XIX/XX. w. utrwalonej w wygl ądzie miasta, zwracaj ą uwag ę przykłady architektury municypalnej z XIX w., b ędącej wyrazem zamo Ŝno ści i dumy lokalnych władz (budynek dawnego starostwa). Cenny jest poło Ŝony w granicach miasta Stary Olkusz jako zespół dawnej osady górniczej i terenów górniczych, ze śladami szybów kopalni oraz unikalnych urz ądze ń górniczych (sztolnie Pilecka i Ponikowska), stanowią one przykład, prowadzonej od wczesnego średniowiecza, działalno ści górniczej. Układy przestrzenne wsi gminy Olkusz posiadaj ą warto ści zabytkowe i krajobrazowe, ze wzgl ędu na stan zachowania struktury przestrzennej, niwy siedliskowej i układu pól, zespołów zabudowy. Wsie Braciejówka, Gorenice, Troks, to zabytkowe zespoły ruralistyczne o zachowanym układzie pierwotnym wraz z reliktami rozłogu pól i zabudowy. Podobne warto ści reprezentuj ą układy przestrzenne wsi Niesułowice, Olewin, Zawada, chocia Ŝ bez reliktów tradycyjnej zabudowy. Zabytkowe zespoły ruralistyczne, lecz o zachowanym układzie pourz ądzeniowym ł ącznie z rozłogiem pól, stanowi ą wsie: Kosmołów, Osiek, Podlesie, Rabsztyn, Sieniczno, Zederman, śurada, Witeradów, Zimnodół i Pomorzany. W cz ęś ci tych wsi, jak: Osiek, Podlesie, Witeradów i Pomorzany zachowały si ę relikty tradycyjnej zabudowy. Ko ściół w Gorenicach jest zabytkiem małopolskiej architektury sakralnej z epoki baroku i stanowi przykład typowej wiejskiej świ ątyni z tego okresu. Na uwag ę zasługuje zamek w Rabsztynie, stanowi ący ogniwo szczególnej grupy warowni Jury Krakowsko – Cz ęstochowskiej. W XIV w. niewielka warownia pa ństwowa, pó źniej rozbudowana a nast ępnie zrujnowana, stanowi obecnie cenny element krajobrazu kulturowego tej cz ęś ci gminy.

100 Do obszarów o najwy Ŝszych warto ściach krajobrazowych nale Ŝą , zarówno obszary o krajobrazie miejskim, jak i otwartym. S ą to obszary o najwy Ŝszych: warto ściach krajobrazu zabytkowego – Stare Miasto i cz ęść Śródmie ścia Olkusza oraz – najwarto ściowsze na obszarze gminy kameralne wn ętrza krajobrazowe wsi Niesułowice i Pazurek.

101

4. STOSUNKI LUDNO ŚCIOWE

4.1. Ludno ść

Miasto i gmina Olkusz liczyła w 1994 r. - 52.929 mieszka ńców, a w 2005 r. – 50.314 mieszka ńców, w tym miasto Olkusz – odpowiednio 40.502 i 37.616 osób. Wska źnik feminizacji w 1999 r. kształtował si ę na poziomie 103,6 oraz 105,9 – w 2005 r. Wielko ść wsi gminy jest znacznie zró Ŝnicowana, najmniejszymi wsiami s ą Kogutek – 76, Rabsztyn i Wi śliczka – po 134 osoby oraz Pazurek –137 osób, a najwi ększ ą Osiek – licz ący 1630 mieszka ńców. Wsi o liczbie mieszka ńców do 400 osób jest siedem (Kogutek, Rabsztyn, Pazurek, Olewin, Podlesie, Bogucin Mały i Wi śliczka). Kolejna grup ę wsi o wielko ści wahaj ącej si ę od 500 do 1000 mieszka ńców stanowi ą wsie: Niesułowice, Sieniczno, Trosk, Zawada, Zimnodół, Braciejówka i Witeradów. Grup ę wsi najwi ększych tworz ą Kosmolów, Zederman, Gorenice, śurada i Osiek, o liczbie mieszka ńców w przedziale 1000 – 1600 osób.

Rozwój ludno ści miasta i gminy Olkusz

Liczba ludno ści Rok Ogółem Miasto Olkusz Gmina 1978 38 758 26 775 11 983 1985 46 701 33 880 12 821 1987 50 700 37 700 13 000 1989 53 029 40 768 12 261 1990 53 310 41 030 12 281 1991 1) 52 567 40 341 12 226 1992 2) 52 929 40 478 12 451 1993 2) 53 035 40 681 12 354 1994 2) 52 967 40 502 12 465 53 015 3) 40 516 12 499 3) 1995 53 647 41 102 12 545 1996 53 613 40 937 12 676 1997 53 637 40 923 12 714 1998 53 415 40 687 12 728 1999 52 566 39 916 12 650 2000 51 579 39 060 12 519 2001 51 399 38 878 12 521 2002 50 720 38 173 12 547 2003 50 457 37 894 12 563 2004 50 366 37 696 12 670 2005 50 314 37 616 12 698 1) według stanu na 26.07.1991 2) wg Urz ędu Miasta i Gminy Olkusz 3) wg „Statystyki gmin woj. Katowickiego” WUS, Katowice 4) wg stanu na 31.12.1995 Dane: WUS Kraków

Rozwój ludno ści gminy Olkusz wg. poszczególnych jednostek osadniczych Liczba ludno ści Sołectwa 1978 1985 1) 1992 2) 1993 2) 1994 2) 2005 3)

1. Bogucin Mały 305 364 373 369 387 389 2. Braciejówka 869 988 832 819 833 871 3. Gorenice 1 362 1 418 1 352 1 349 1 349 1 352 4. Kosmolów 1 008 1 075 1 206 1 217 x1 213 1 056 5. Niesułowice 553 604 558 566 568 552 6. Olewin 295 370 247 243 xx 249 276 7. Osiek 1 282 1 331 1 455 1 487 1 551 1 630 8. Pazurek 155 194 158 156 157 137 9. Podlesie 338 395 323 324 320 333 10. Rabsztyn 248 285 146 140 143 134 11. Sieniczno 556 605 542 537 558 613 12. Troks 571 647 560 554 576 571 13. Witeradów 1 055 995 991 982 979 941 14. Zawada 598 632 609 608 620 628 15. Zederman 1 166 1 205 1 300 1 318 1 285 1 324 16. Zimnodół 606 643 686 684 679 719 17. śurada 1 013 1 070 997 1 001 998 1 099 18. Kogutek 76 19. Wi śliczka 134 Ogółem gmina 11 983 12 821 12 335 12 354 12 465 12 835 1) Dane wg aktualizacji materiałów wej ściowych do miejscowego ogólnego planu zagospodarowania przestrzennego, 1988. 2) 3) według Urz ędu Miasta i Gminy Olkusz x ) z Kogutkiem xx ) Wi śliczka

Z ww. danych wynika, Ŝe w okresie 15 lat (1978-1993) liczba stałych mieszka ńców miasta i gminy wzrosła z 38 758 do 53 035 osób, tj. o 14 277 osób (39%). Wzrost ten uzyskano zasadniczo w latach 1978-1990. Po 1990 roku wyst ępuje stan stabilny liczby ludno ści, a nawet w porównaniu lat 1993 i 1994 liczba ludno ści wykazuje niewielki spadek. Od roku 1995 nast ępuje systematyczne zmniejszanie si ę liczby ludno ści m. i gm. Olkusz do 50.314 w 2005 roku. Nale Ŝy zauwaŜyć, Ŝe struktura tego procesu inaczej przedstawia si ę w mie ście i wsiach gminy. Najwi ększy przyrost liczby ludno ści miasta uzyskano w latach 1978-1990 z 26775 do 41030 osób, tj. o 14 255 osób (53%). W latach 1990-1991 po znacznym spadku ludno ści

103 miasta, wyst ępuje stan stabilny z niewielk ą tendencj ą wzrostow ą do 1995 r., a w ostatnim 10-leciu ma miejsce zjawisko depopulacji tj. spadku ludno ści o 3.486 osób tj. z 41.102 do 37.616 osób. Liczba ludno ści wsi gminy wzrastała w latach 1978-1987 od 11 983 do 13 000 osób tj. o 1017 (8%). Po latach 1988-89, kiedy nast ąpił najwi ększy spadek ludno ści odnotowa ć nale Ŝy stan stabilny z niewielkimi wahaniami oscyluj ącymi od 20 do 130 osób rocznie wzrostu b ądź spadku liczby ludno ści. W efekcie tych zmian liczba ludno ści gminy osi ągn ęła w 2005 roku –12.698 mieszka ńców. Według danych Urz ędu Miasta i Gminy Olkusz dotycz ących ludno ści poszczególnych wsi – w latach 1994-2005 wyst ąpił przyrost rzeczywisty ludno ści w 11 wsiach ł ącznie w ilo ści 539 osób, równocze śnie 8 wsi wykazało zmniejszenie ludno ści ł ącznie o 169 osób. Wsiami o najwi ększym przyro ście ludno ści były śurada, Osiek, Sieniczno. W Bogucnie Małym i Gorenicach odnotowano stagnacj ę w rozwoju ludno ści, natomiast najwi ększa depopulacja miała miejsce w Kosmolowie. Głównymi czynnikami zmian liczbowych i strukturalnych s ą ruchy naturalne i migracyjne.

Ruch naturalny ludno ści miasta i gminy Olkusz w liczbach bezwzgl ędnych

Przyrost Przyrost Przyrost Przyrost naturalny w naturalny w Lata Urodzenia Zgony naturalny ‰ ‰ naturalny w powiecie w woj. w ‰ olkuskim małopolskim 1999 500 458 42 0,79 - 1,13 1,67 2001 436 421 15 0,28 - 0,46 1,61 2002 425 423 2 0,04 - 0,70 1,40 2003 472 426 46 0,90 - 0,48 0,98 2004 460 379 81 1,6 - 0,9 1,2

m. Olkusz 327 271 56 1,5

gm.Olkusz 133 108 25

2005 454 374 80 1,57 - 0,99 1,08 *przyrost naturalny na 1000 mieszka ńców

Przyrost naturalny w mie ście wykazywał pocz ąwszy od 1987 r. trend spadkowy od 9,3 ‰ do 4,9 ‰ w 1992 r. i 2,4 ‰ w 1994 r. Podobna sytuacja wyst ępowała w gminie, gdzie odnotowano spadek z 7,1 ‰ w 1987 do 1,4 w 1994 r. Wska źnik przyrostu naturalnego w latach 1999 –2003 r. utrzymywał si ę na poziomie do 1 ‰ natomiast w 2004 i 2005 r. wzrósł do 1,6 ‰ tj. 80 osób. Wska źnik ten dla powiatu olkuskiego utrzymuje si ę w ci ągu całego wymienionego okresu w warto ściach ujemnych, a w wielko ści. Spadek przyrostu naturalnego to efekt zmniejszania si ę urodzin przy wzro ście liczby zgonów.

104

Migracja stała i czasowa w mie ście i gminie Olkusz (l . osób) Migracja stała Migracja czasowa Lata Zameldowani Mieszka ńcy Napływ Odpływ Saldo Saldo czasowo czasowo nieobecni 2001 373 568 -195 568 1179 -611 2002 410 580 -170 600 1183 -583 2003 441 624 -183 547 1184 -637 2004 494 661 -167 553 1195 -642 2005 450 671 -221 572 1125 -553

Saldo migracji zarówno stałej jak i czasowej w ostatnich 5- ciu latach osi ągn ęło wysokie ujemne warto ści, w granicach 170 – 220 migracja stała i 580 – 640 migracja czasowa. Głównymi przyczynami odpływu ludno ści na zewn ątrz s ą wyjazdy zwi ązane m.in. z poszukiwaniem pracy.

Saldo migracji stałej i czasowej w województwie małopolskim i powiecie olkuskim (l. osób) Saldo migracji stałej Saldo migracji czasowej Data Województwo Województwo Powiat olkuski Powiat olkuski małopolskie małopolskie 2001 2587 -134 14387 -1066 2002 3099 -109 14378 -995 2003 3552 -180 14913 -979 2004 3204 -71 15206 -978 2005 3183 -219 14497 -811

Reasumuj ąc, zmniejszanie si ę ludno ści miasta Olkusz spowodowane jest w ostatnich latach spadkiem przyrostu naturalnego oraz znacznymi rozmiarami migracji. Ludno ść gminy wykazała natomiast niewielki wzrost. Struktura wiekowa ludno ści Poni Ŝej przedstawiono struktur ę wieku ludno ści w trzech podstawowych przedziałach wiekowych tj. w wieku „przedprodukcyjnym” (0-17 lat), „produkcyjnym” (od 18-64 lat) i „poprodukcyjnym” (powy Ŝej 65 lat).

105 Struktura wiekowa ludno ści miasta i gminy Olkusz W tym wiek Ludno ść W tym wiek w % Ludno ść Jednostka Lata ogółem ogółem przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny w % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1985 46701 14873 27415 4413 100,0 31,8 58,7 9,5 1994 53015 15984 32508 4523 100,0 30,1 61,3 8,6

Miasto 1999 52566 13068 33271 6227 100,0 24,9 63,3 11,8 i gmina 2003 50457 10370 33505 6582 100,0 20,6 66,4 13,0 Olkusz 2004 50366 9970 33696 6703 100,0 19,8 66,9 13,3 2005 50314 9546 33947 6821 100,0 19,0 67,5 13,5 1994 40516 12577 25018 2921 100,0 31,0 61,8 7,2 1999 39910 9939 25840 4137 100,0 24,9 64,7 10,4 Miasto 2003 37894 7537 25874 4483 100,0 19,9 68,3 11,8 Olkusz 2004 37696 7148 25971 4577 100,0 19,0 68,9 12,1 2005 37616 6806 26123 4687 100,0 18,1 69,4 12,5 1994 12499 3407 7490 1602 100,0 27,3 59,9 12,8 1999 12650 3129 7431 2090 100,0 24,7 58,7 16,6 Gmina 2003 12563 2833 7631 2099 100,0 22,6 60,7 16,7 Olkusz 2004 12670 2822 7722 2126 100,0 22,3 61,0 16,7 2005 12698 2740 7824 2134 100,0 21,6 61,6 16,8

106 Wśród ludno ści w 1994 r. dominuje grupa w wieku produkcyjnym zarówno w mie ście jak i gminie, z niewielkim wzrostem ogólnej liczby w tym przedziale wieku w stosunku do 1985 r. W mie ście i gminie nast ąpił niewielki spadek ludno ści w wieku przedprodukcyjnym w stosunku do 1985 r. Na obszarze gminy w 1994 r. wyst ępuje znacznie ni Ŝszy udział ludno ści w wieku przedprodukcyjnym ni Ŝ w mie ście.

Struktur ę ludno ści m. i gm. Olkusz według trzech podstawowych grup wiekowych charakteryzuje w ci ągu ostatnich 10 lat;

− spadek ludno ści wieku przedprodukcyjnego o 12 pkt procentowych w mie ście i 5 pkt w gminie,

− wzrost ludno ści wieku produkcyjnego o 7 pkt w mie ście i niewielki w obszarze gminy,

− wzrost populacji w wieku poprodukcyjnym zarówno w mie ście o 5 pkt , a w gminie 4 pkt. Zmiany w strukturze wiekowej ludno ści m. i gm. Olkusz wskazuj ą na starzenie si ę jej mieszka ńców. Zmiany te maja istotny wpływ na struktur ę i ilo ść niezb ędnych usług dla jej obsługi. Tak, wi ęc „starzenie” si ę społecze ństwa wymaga usprawnienia pomocy społecznej oraz dostosowania i rozbudowy bazy o środków dla osób starszych i niepełnosprawnych.

4.2. Sytuacja na rynku pracy

Dost ępne aktualne dane dotycz ące zatrudnienia odnosz ą si ę jedynie do pracuj ących w gospodarce narodowej i umo Ŝliwiaj ą jedynie cz ęś ciow ą orientacj ę w strukturze zatrudnienia.

Pracuj ący w gospodarce narodowej miasta i gminy Olkusz Rolnictwo, Usługi W tym le śnictwo, Przemysł i Jednostka Lata Ogółem kobiet łowiectwo, budownictwo rynkowe nierynkowe rybactwo 1 2 3 4 5 6 7 8 Miasto i 2002 9393 5355 49 3477 2576 3291 gmina 2003 9241 5198 39 3558 2341 3303 Olkusz 8592 4916 22 3224 2194 3152 - miasto 649 282 17 334 147 151 - gmina 2004 9321 5185 89 3511 2354 3367 8602 4893 35 3124 2227 3216

107

- miasto 719 292 54 387 127 151 -gmina 2002 20325 9646 97 10290 4624 5377 Powiat 2003 20438 9587 118 10698 4325 5297 Olkusz 2004 20686 9555 122 10773 4401 5390 x) według faktycznego miejsca pracy, bez podmiotów gospodarczych o liczbie pracuj ących do 9 osób oraz pracuj ących w rolniczych gospodarstwach indywidualnych.

W strukturze pracuj ących w gospodarce narodowej w 2004 roku dominuj ą pracuj ący w przemy śle i budownictwie (3.511 osób), zarówno w ogólnej liczbie miasta i gminy Olkusz, jak i w samym nie ście. W usługach nierynkowych pracowało 2.354 osób, a w rynkowych – 3.367 osób z tego w mie ście odpowiednio 2. 227 osób i 3.216 osób.

Udział ludno ści pracuj ącej w gospodarce narodowej w liczbie ludno ści wieku produkcyjnego Pracuj ący w gospodarce Liczba ludno ści w wieku produkcyjnym Jednostka narodowej 1994 r. 2004 r. 1994 r. 2004 r. 1 2 3 4 5 Miasto i Gmina 32508 33698 12596 9321 Olkusz (100%) (100%) (38,7%) (27,6%) 25018 25971 12040 8602 - miasto (100%) (100%) (48,1%) (33,1%) 7490 7722 556 719 - gmina (100%) (100%) (7,4%) (9,3%)

Pracuj ący w gospodarce narodowej, w 2004 r. stanowili 27,6% ludno ści wieku produkcyjnego w m. i gm. Olkusz, natomiast w mie ście – 33,1%, a gminie 9,3%. Nale Ŝy zwróci ć uwag ę na fakt, i Ŝ na obszarze miasta i gminy Olkusz działało w 1994 r. 3305 a w 2004 r. 5.050 jednostek osób fizycznych zarejestrowanych w systemie regon, prowadz ących działalno ść głównie w handlu, naprawie pojazdów i sprz ętu agd. Mo Ŝna przypuszcza ć, Ŝe cz ęść z tych jednostek zatrudnia zapewne mniej ni Ŝ 9 osób, szczególnie w wymienionej grupie, tworz ąc jednak do ść znacz ącą grup ę zatrudnionych.

108

Charakterystyka bezrobocia w mie ście i gminie Olkusz

Bezrobotni zarejestrowani Udział bezrobotnych w liczbie ludno ści Lata w tym w tym Ogółem w wieku kobiety męŜ czy źni absolwenci produkcyjnym 1 2 3 4 5 6 2899 1951 948 1992 - 12,3% (100%) (67,3%) (32,7%) 3949 2339 1610 459 1994 12,6% (100%) (59,2%) (40,8%) (11,6%) 4012 2413 1599 612 1995 15,8% (100%) (60,1%) (39,9%) (15,3%) 4765 2703 2062 349 2002 (100%) (56,7%) (43,3%) ( 7,3%) 4712 2665 2057 2003 X 14,1% (100%) (56,5%) (43,5%) 4213 2368 1845 2004 X 12,5% (100%) (56,2%) (43,8%) 3828 2208 1620 2005 x 11,3% (100%) (57,7%) (42,3%)

W latach 2002 – 2005 obserwuje si ę znaczny spadek liczby zarejestrowanych bezrobotnych z 4.765 do 3828, co skutkowało obni Ŝeniem si ę wska źnika udziału bezrobotnych do ludno ści wieku produkcyjnego do warto ści 11,3%. W śród bezrobotnych dominuj ą kobiety ( 57,7% ogółu). Tendencje spadku bezrobocia wi ąŜą si ę zapewne z du Ŝymi rozmiarami migracji czasowej ludno ści, m.in. do pracy na zewn ątrz w tym za granic ę. Zderzaj ąc liczb ę pracuj ących w 2004 r. w m. i gm. Olkusz z bezrobotnymi, ujawnia si ę trudna sytuacja na lokalnym rynku pracy, bowiem na 2,5 pracuj ących przypada 1 osoba bezrobotna. W obszarze gminy nale Ŝy liczy ć si ę z wyst ępowaniem oprócz rejestrowanego bezrobocia – ukrytego ( agrarnego) w śród ludno ści rolniczej.

109

5. MIESZKALNICTWO I INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA

5.1. Mieszkalnictwo

5.1.2. Zasoby mieszkaniowe Zasoby mieszkaniowe miasta i gminy wg. stanu na 2002 r. - to 16344 mieszka ń, z czego zdecydowana wi ększo ść zlokalizowana jest w granicach miasta. Na terenie gminy znajduje si ę 3556, co stanowi 21,8 % ogólnej ilo ści zasobów. Proporcje dotycz ące rozkładu przestrzennego budynków pomi ędzy cz ęś ci ą wiejsk ą i miejsk ą gminy przedstawiaj ą si ę nieco inaczej. Na obszarze miasta znajduje si ę 47% budynków mieszkalnych, poza miastem natomiast 53%. Zdecydowana wi ększo ść mieszka ń w mie ście znajduje si ę w budynkach wielorodzinnych. Ten rodzaj zabudowy mieszkaniowej dominuje we wschodniej i centralnej cz ęś ci miasta. Najrozleglejsze kompleksy zabudowy wielorodzinnej rozci ągaj ą si ę w sąsiedztwie wylotu drogi wojewódzkiej E-40 w kierunku Krakowa. Osiedle Młodych, Tysi ąclecia i Słowiki oraz osiedla w s ąsiedztwie Śródmie ścia to najwi ększe zespoły tego rodzaju zabudowy. Pozostałe tereny miejskie s ą zaj ęte w przewa Ŝaj ącej mierze przez zabudow ę jednorodzinn ą. Na obszarze wiejskim gminy wyst ępuj ą dwa rodzaje zabudowy mieszkaniowej – zabudowa jednorodzinna oraz zabudowa zagrodowa. Generaln ą zasad ą jest wzrost udziału zabudowy zagrodowej wraz ze wzrostem odległo ści od miasta. Poza granicami miasta zabudowa jednorodzinna najpowszechniej występuje we wsiach podmiejskich – w Sienicznie, Olewinie, Osieku, Rabsztynie, Witeradowie i śuradzie oraz w Pazurku. Najwi ększe zag ęszczenie zabudowy zagrodowej natomiast napotka ć mo Ŝna we wsiach takich jak Braciejówka, Gorenice, Kosmolów, Kogutek, Troks, Zawada, Zederman i Zimnodół. Reasumuj ąc mo Ŝna wyró Ŝni ć nast ępuj ące, charakterystyczne grupy miejscowo ści: • o przewadze zabudowy nierolniczej, w tym miasto Olkusz i s ąsiaduj ąca z miastem wie ś Sieniczno, która przekształca si ę w dzielnic ę przedmiejsk ą, • wsie na terenie których przewa Ŝa zabudowa rolnicza, a jej udział wynosi 50 – 70 % ogólnej liczby budynków mieszkalnych, • wsie poło Ŝone we wschodniej cz ęś ci gminy, dalej od miasta, w których zabudowa rolnicza si ęga 70 – 90%. Mieszkania na terenach wiejskich – w odniesieniu do m. Olkusz - charakteryzuj ą si ę zarówno wi ększ ą powierzchni ą u Ŝytkow ą mieszka ń to 89,9 m 2, (m. Olkusz 61,2 m 2), jak

110 i ilo ści ą izb – 4,35 (3,7 m. Olkusz). W przeliczeniu na jedną osob ę powierzchnia mieszka ń na wsi wynosi 24,9 m² wobec 20,4 m² w mie ście. Zamieszkałych na stałe jest około 95 % mieszka ń. Struktura własno ści zasobów mieszkaniowych miasta i gminy Olkusz przedstawia si ę nast ępuj ąco: • własno ść osób fizycznych - 51,8%, • własno ść spółdzielni mieszkaniowych – 38,5%, • własno ść gminy – 6,7%, • własno ść Skarbu Pa ństwa – 0,1%, • własno ść zakładów pracy – 2,8 %, • własno ść pozostałych podmiotów – 0,1%.

5.1.2. Warunki mieszkaniowe Wyposa Ŝenie mieszka ń Wyposa Ŝenie mieszka ń miasta i gminy Olkusz charakteryzuj ą nast ępuj ące dane wg. stanu na 2002 r. dotycz ące wyposa Ŝenia w urz ądzenia wodoci ągowe, kanalizacyjne, gaz i ciepło (w energi ę elektryczn ą jest wyposa Ŝone 100% zabudowy mieszkaniowej).

Udział procentowy Wyposa Ŝenie mieszka ń Liczba mieszka ń w ogólnej liczbie mieszka ń - w wodoci ąg – z sieci 15208 93,0 - w wodoci ąg – lokalny 247 1,5 - w ust ęp spłukiwany z odprowadzeniem do sieci 10649 65,1 - w ust ęp spłukiwany z odprowadzeniem do urz ądzenia lokalnego 4391 26,8 - w łazienk ę 14947 91,4 - ciepł ą wod ę bie Ŝą cą. 14561 89,1 - Mieszkania wyposa Ŝone w gaz z sieci 13421 82,1 - Mieszkania wyposa Ŝone w gaz z butli. 1208 7,4 Mieszkania według sposobu ich ogrzewania – - centralne ogrzewanie zbiorowe 7587 46,4 - centralne ogrzewanie indywidualne 5693 34,8 - piece 2036 12,4 - inne sposoby ogrzewania. 244 1,5

Wysoki stopie ń wyposa Ŝenia zabudowy mieszkaniowej w urz ądzenia wodoci ągowe, wi ąŜ e si ę z poło Ŝeniem miasta i gminy w obr ębie leja depresyjnego spowodowanego przez prace górnicze. Wywołało to konieczno ść budowy sieci wodoci ągów zabezpieczaj ących dostawy wody dla mieszka ńców gminy. Niewspółmierny z tym, jest stopie ń wyposa Ŝenia w sieciowe urz ądzenia kanalizacyjne, szczególnie na wsi.

111

Wyposa Ŝenie mieszka ń w podstawowe instalacje komunalne jest zró Ŝnicowane tak Ŝe pod wzgl ędem wieku budynków. Najsłabiej pod tym wzgl ędem wypadaj ą oczywi ście obiekty najstarsze. Zmienno ść poziomu wyposa Ŝenia budynków w odniesieniu do wieku substancji mieszkaniowej ilustruje poni Ŝsze zestawienie.

Mieszkania wyposa Ŝone w Mieszkania zamieszkane w

budynkach ciepł ą wod ę bie Ŝą cą wybudowanych gaz ogrzewan ą w latach łazienk ę poza w mieszkaniem mieszkaniu z sieci z butli Przed 1918 ogółem (205) 153 - 144 100 47 1918 – 1944 ogółem (726) 518 - 500 351 169 1945 – 1970 ogółem (4585) 4319 53 4026 3661 497 1971 – 1978 ogółem (3643) 3608 5 3555 3359 203 1979 – 1988 ogółem (5350) 5330 3685 1585 5111 148 1989 – 2002 ogółem (874) 853 211 634 705 121

Średnie roczne przyrosty zasobów mieszkaniowych w ostatnim ćwier ćwieczu. Liczba Liczba izb Pow. u Ŝytk. Ludno ść mieszka ń mieszka ń

Miasto

2004 12788 47459 783200 38337 1995 12043 43495 686500 40478 1978 7047 22980 369852 25603 Przyrost w latach 1996–2004 745 3964 96700 -2141 Przyrost w latach 1978–1995 4996 20495 316648 14875 Przyrost procentowy w latach 1996–2004 6,2% 9,11% 14,1% -5,3% Przyrost procentowy w latach 1978–1995 70% 90% 86% 58% Przyrost średni roczny w latach 1996-2004 83 440 10744 -238 Przyrost średni roczny w latach 1978-1995 280 1700 17800 830

112

Gmina 2004 3556 15457 319500 12835 1995 3012 11585 213000 12451 1978 2796 9162 167480 11827 Przyrost w latach 1996–2004 544 3872 106500 384 Przyrost w latach 1978–95 216 2423 45592 624 Przyrost procentowy w latach 1996–2004 18% 33,4% 50% 3,1% Przyrost procentowy w latach 1978–1995 7,8% 26,5% 27% 5,2% Przyrost średni roczny w latach 1996-2004 60 430 11833 43 Przyrost średni roczny w latach 1978-1995 12 135 2500 35

W ci ągu ostatniego dwudziestopi ęciolecia zaznaczył si ę wyra źny rozwój zabudowy mieszkaniowej miasta. Trend ten wyst ąpił najintensywniej w okresie od 1978 do 1995 roku. Średnie roczne przyrosty liczby mieszka ń wynosiły wówczas 280. W latach 1995 – 2004 tendencja nie zmieniła si ę, ale tempo przyrostu stało si ę mniej intensywne. W okresie tym ka Ŝdego roku przybywały średnio 83 mieszkania. W oparciu o analiz ę danych zestawionych w powy Ŝej tabeli nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe rozwój terenów mieszkalnych zlokalizowanych poza miastem w ci ągu ostatnich lat nabrał tempa. Znamienne jest, Ŝe średni roczny przyrost mieszka ń i izb na terenach wsi zbli Ŝył si ę do poziomu wska źników dla miasta. Średni roczny przyrost powierzchni mieszka ń był w okresie od 1995 do 2004 r wy Ŝszy dla wsi ni Ŝ dla miasta. Na terenach wiejskich zanotowano równie Ŝ przyrost liczby ludno ści. Ma ono swoje źródło m.in. w przepływie ludno ści miejskiej na tereny poło Ŝone poza miastem, a jego efektem jest powstawanie nowej strefy podmiejskiej.

miasto gmina Wska źniki 1978 1995 2004 1978 1995 2004 Liczba izb/mieszkanie 3,2 3,6 3,7 2,7 3,8 4,3 m² pow. u Ŝytkowej/mieszkanie 52 57 61,2 60 70 89,9 m² pow. u Ŝytkowej/izb ę 15 15,7 16,5 18,3 18,4 20,7 m² pow. u Ŝytkowej/osob ę 14,3 16,8 20,4 14,1 19 24,9 Liczba osób/mieszkanie 3,7 3,35 3,0 4,3 4,1 3,6 Liczba osób/izb ę 1,13 0,92 0,81 1,3 1,08 0,83

Standardy mieszkaniowe ludno ści miejskiej s ą nieco lepsze w zakresie zag ęszczenia (liczby osób przypadaj ących na mieszkanie i izb ę) natomiast na terenach wiejskich w zakresie powierzchni przypadaj ącej na mieszkanie.

113

W okresie mi ędzy 1996 a 2006 rokiem cechami charakterystycznymi były zmniejszaj ący si ę przyrost substancji mieszkaniowej na terenie miasta oraz wzmagaj ące si ę tempo budownictwa mieszkaniowego na terenach podmiejskich. Tak w mie ście jak i poza nim nast ąpiła poprawa wska źników wyposa Ŝenia oraz standardów mieszkaniowych.

5.2. Urz ądzenia obsługi mieszka ńców

5.2.1. Oświata i wychowanie Na terenie miasta i gminy Olkusz funkcjonuje 20 szkół podstawowych, 4 gimnazja, 12 przedszkoli, w śród których 3 przedszkola znajduj ą si ę przy szkołach podstawowych. Liczba oddziałów we wszystkich szkołach podstawowych gminy to 165, uczy si ę w nich 3384 dzieci. W gimnazjach funkcjonuj ą 82 oddziały, w których nauk ę pobiera 2184 uczniów. Do przedszkoli miasta i gminy ucz ęszcza 1188 dzieci. W szkołach podstawowych i gimnazjach znajduje si ę 181 pracowni komputerowych z 80 stanowiskami z dost ępem do internetu. Stan techniczny budynków szkolnych i przedszkolnych jest w wi ększo ści niezadowalaj ący, wymagaj ą one remontu.

Wychowanie przedszkolne Wyposa Ŝenie miasta i gminy w placówki przedszkolne ilustruj ą zamieszczone ni Ŝej tablice.

Przedszkola, ogniska przedszkolne Nr Liczba Li czba dzieci Wska źnik Liczba przedszkola Liczba miejsc obiektów w 1995 r. wykorzystania zatrudnionych MIASTO p. nr 3 1 100 117 117% 21+2 p. nr 4 1 100 90 90% 16+5 p. nr 5 1 50 38 76% 8+1 p. nr 7 1 100 115 115% 23+2 p. nr 8 1 100 144 144% 24+2 p. nr 9 1 130 125 96% 22+3 p. nr 10 1 180 185 100% 30+5 p. nr 12 1 75 58 77% 12+1 p. nr 13 1 180 175 97% 32+4 RAZEM 9 1015 947 (1300) 94% 188+25 MIASTO

114

115

Przedszkola, ogniska przedszkolne Liczba Liczba Liczba dzieci Wska źnik Liczba miejsc zatrudnionych obiektów w 2006 r. wykorzystania pedagogów

Osiek 1 47 44 94% 4 Zederman 1 25 25 100% 4 śurada 1 25 25 100% 2

RAZEM 3 97 94 98% 10 GMINA

Ogólna liczba miejsc w przedszkolach jest wystarczaj ąca w stosunku do potrzeb, je śli za wska źnik tych potrzeb uzna si ę liczb ę dzieci korzystaj ących z opieki przedszkolnej. W odniesieniu do poszczególnych przedszkoli w mie ście wida ć jednak nierównomierne ich wykorzystanie – przeg ęszczenie b ądź wykorzystanie niepełne. Na terenach gminy sie ć placówek przedszkolnych uległa modyfikacji. W ostatnim czasie w zwi ązku ze zmieniaj ącą si ę struktur ą demograficzn ą lokalnego społecze ństwa i spadkiem liczby dzieci ilo ść placówek przedszkolnych i liczba miejsc uległa zmniejszeniu w porównaniu z latami ubiegłymi. Jako samodzielne przedszkola funkcjonuj ą obecnie trzy placówki – w Osieku, Zedermanie i śuradzie. Pozostałe przedszkola – w Braciejówce, Kosmolowie i Sienicznie funkcjonuj ą jako oddziały przedszkolne przy szkołach podstawowych, cz ęsto poł ączone z oddziałami zerowymi. Zlikwidowano placówki w Troksie, Witeradowie i Kosmolowie. Zmiany wi ązały si ę z nieprzystawaniem rozmieszczenia placówek przedszkolnych w stosunku do rozmieszczenia zabudowy mieszkaniowej, a tak Ŝe z obecn ą struktur ą wieku mieszka ńców (potrzeby wynikaj ące ze struktury wieku ludno ści, a zatem i stopie ń wykorzystania przedszkoli, s ą zmienne w czasie, odpowiednio do przekształce ń tej struktury).

Szkolnictwo podstawowe Rozmieszczenie i warunki funkcjonowania szkół podstawowych na terenie miasta i gminy przedstawiaj ą poni Ŝsze tabele.

Szkoły podstawowe MIASTO Liczba Wska źnik Liczba Liczba Liczba uczniów liczbowy zatrudnionych obiektów pomieszcze ń w 1995 r. uczn./pom. w 1995 SP nr 1 1 12 422 35 49,3 SP nr 2 1 48 1263 26,5 126,71

116

SP nr 3 1 27 758 28 73,44 SP nr 4 1 21 515 24,5 52,47 SP nr 5 1 16 425 26,5 49 SP nr 6 1 9 174 19,2 21,05 SP nr 7 1 22 287 15 42,5 SP nr 8 1 7 127 18 30,88 SP nr 9 1 29 1232 42,5 82,85 SP nr 10 1 26 951 30,5 79,22 SP – F 1 3 24 8 3,45 RAZEM 11 222 6178 23 610,87 MIASTO

Szkoły podstawowe GMINA Li czba Wska źnik Liczba Liczba Liczba uczniów w liczbowy zatrudnionych obiektów pomieszcze ń 2006 r. uczn./pom. pedagogów Braciejówka 1 7 93 13,3 12 Gorenice 1 8 80 10 9 Kosmolów 1 x 70 x x Osiek 1 8 166 20,8 14 Sieniczno 1 7 79 11,3 13 Witeradów * 1 8 92 11,5 16 Zawada 1 7 68 9,7 10 Zederman 1 6 103 17,2 16 Zurada 1 5 74 14,8 11

RAZEM GMINA 9 825 Uwagi - * oznacza szkoł ę niepubliczn ą

Spo śród wymienionych, szkoła nr 2 w Olkuszu prowadzi klasy o profilu sportowym, a szkoła n 8 pełni funkcj ę szkoły specjalnej dla dzieci specjalnej troski. Warunki nauki w szkołach podstawowych w zakresie charakteryzowanym przez wska źnik liczby uczniów na jedno pomieszczenie do nauki przedstawia si ę stosunkowo korzystnie. Ogólny wska źnik ilo ści uczniów na jedno pomieszczenie jedynie w trzech przypadkach przekracza 30. W przypadku szkół gminnych współczynnik ten kształtuje si ę poni Ŝej 20, a jedynie w przypadku szkoły w miejscowo ści Osiek wynosi 20,8 uczniów na pomieszczenie. Z kolei mo Ŝna przypuszcza ć, Ŝe standardy wyposa Ŝenia pomieszcze ń do nauki s ą korzystniejsze w mie ście ni Ŝ na wsiach. Stan techniczny i poziom wyposa Ŝenia szkół gminnych w obiekty infrastruktury sportowej nie jest zadowalaj ący. Zdecydowana wi ększo ść obiektów szkolnych została

117 wzniesiona ponad trzydzie ści lat temu (głównie w latach 1950 – 1974) i wymagaj ą one modernizacji. Wyj ątkiem jest szkoła w Braciejówce, zbudowana w 2000r. Sale gimnastyczne są na wyposa Ŝeniu szkół w Braciejówce, Gorenicach, Osieku, Sienicznie i śuradzie. Pozostałe placówki dysponuj ą zast ępczymi salami gimnastycznymi, b ądź prowadz ą zaj ęcia w innych, nieprzystosowanych do tego celu pomieszczeniach. Na terenie gminy nie funkcjonuj ą szkoły gimnazjalne. Młodzie Ŝ z terenu gminy po zako ńczeniu nauki w szkołach podstawowych doje ŜdŜa do gimnazjów w Olkuszu.

Szkolnictwo średnie i zawodowe: Wszystkie szkoły ponadpodstawowe znajduj ą si ę w Olkuszu i obsługuj ą nie tylko miasto i gmin ę Olkusz, lecz równie Ŝ gminy s ąsiaduj ące. Cztery z tych szkół to licea ogólnokształc ące, prowadz ące klasy profilowane: - I LO – matematyczno – fizyczne, biologiczno – chemiczne, humanistyczne, podstawowe, - II LO – matematyczno – fizyczne, biologiczno – chemiczne i podstawowe - III LO – informatyczne o profilu matematyczno – fizycznym, - IV LO – pedagogiczne, artystyczne, podstawowe. - Pozostałe cztery to tzw. zespoły szkół zawodowych obejmuj ące: 1) Zespół Szkół Zawodowych: - liceum handlowe - liceum ekonomiczne - zasadnicz ą szkoł ę zawodow ą 2) Zespół Szkół Budowlanych, - technikum budowlane, - zasadnicz ą szkoł ę budowlan ą 3) Zespół szkół Mechaniczno – Elektrycznych: - liceum zawodowe, - technikum - zasadnicza szkoł ę zawodow ą 4) Zespół Szkół Mechaniczno – Samochodowych: - liceum zawodowe, - technikum - zasadnicza szkoł ę zawodow ą

118

119

Tablica przedstawia charakterystyk ę poszczególnych w/w obiektów Szkoły średnie i zawodowe Wska źnik Liczba Liczba Pow. Liczba Liczba liczby zatrudnionych obiektów działki pomieszcze ń uczniów uczn/pom 1995 . 1 2 3 4 5 6 7 I LO 1 1,6 25 817 32,5 63,9 II LO 1 0,7 23 666 29 44,93 III LO 1 IV LO 1 1,4 11 561 51,5 38

Zespół Szkół Zawodowych (razem z III LO) 1 1,3 42 1731 41 97

Zesp.Szk.Budowl. 1 2,1 17 1053 70 65,79 Zesp.Szk.Mech-El. 1 14,7 28 937 28 77

Zesp.Szk.Mech-Sam 1 1,1 16 1238 80 108,3

OGÓŁEM 8 X 162 7448 46 514,92

Według danych z 1992 roku liczba uczniów w szkołach ponadpodstawowych wynosiła około 5800 uczniów (stanowi to 78% liczby uczniów w stosunku do 1995 r.), a liczba pełnozatrudnionych nauczycieli – około 320. Standardy powierzchniowe szkół ponadpodstawowych kształtuj ą si ę znacznie mniej korzystnie ni Ŝ w przypadku szkół podstawowych, zwłaszcza w szkołach zawodowych. Sygnalizuj ą one – w niektórych przypadkach – konieczno ść stosowania zmianowo ści, mog ą tez wskazywa ć na potrzeby w zakresie uruchomienia dodatkowych obiektów szkolnych (zwłaszcza w tych przypadkach, gdy nie wchodzi w grę organizacja zaj ęć szkolnych, charakterystyczna dla niektórych szkół zawodowych, polegaj ąca na ł ączeniu nauki teorii z zaj ęciami praktycznymi prowadzonymi w warsztatach szkolnych b ądź w zakładzie pracy).

Inne placówki o światowe Oprócz w/w placówek w Olkuszu działaj ą: - Pa ństwowa Szkoła Muzyczna I stopnia, - Studium Nauczycielskie, - Zakład Doskonalenia Zawodowego z o środkiem szkoleniowym w centrum Olkusza prowadz ący obok działalno ści produkcyjnej i usługowo produkcyjnej działalno ść kursow ą dla dorosłych w ró Ŝnych zawodach , krawieckie dla młodzie Ŝy, dzienne w zakresie

120

elektroniki, a tak Ŝe kursy samochodowe prawa jazdy (budynek na działce 0,32ha z sal ą gimnastyczn ą, około 160 osób obj ętych jednocze śnie kształceniem). W latach siedemdziesi ątych na terenie Olkusza działały filie wy Ŝszych uczelni (AGH z Krakowa – studia zaoczne).

Warunki dost ępno ści placówek o światowych Zdecydowana wi ększo ść zabudowy mieszkaniowej w mie ście i du Ŝa cz ęść terenów gminy jest poło Ŝona w obr ębie dwukilometrowej izochrony doj ścia do istniej ących przedszkoli i szkół podstawowych. Poza ni ą znajduj ą si ę jedynie niewielkie partie terenów w północnej i południowej cz ęś ci gminy ( na północy wie ś Pazurek i cz ęść wsi Podlesie, na południu wie ś Niesułowice) oraz wsie Gorenice i Zawada. Cało ść gminy znajduje się w odległo ści nieprzekraczaj ącej 10 km od centrum Olkusza. Oznacza to, Ŝe przy dobrej organizacji dojazdów, czas doj ścia i dojazdu do szkoły średniej nie powinien przekracza ć 30-40 min, a w skrajnych przypadkach powinien mie ści ć si ę w granicach 1 godziny. Sytuacj ę poprawia fakt istnienia dwóch internatów poło Ŝonych w śródmie ściu Olkusza: - internatu dla uczniów liceum ogólnokształc ącego na około 30 miejsc, - internatu Zespołu Szkół Zawodowych na około 360 miejsc (wg niektórych źródeł oba wymienione internaty szkolne maj ą około 490 miejsc). Nale Ŝy przy tym przypomnie ć, Ŝe podobnie jak szkoły ponadpodstawowe internaty szkolne w Olkuszu obsługuj ą rejon szerszy ni Ŝ obszar miasta i gminy Olkusz.

5.2.2. Zdrowie i opieka społeczna Opieka nad małymi dzie ćmi Na analizowanym terenie znajduje si ę tylko jeden Ŝłobek w Olkuszu, dysponuj ący 25 miejscami. Obiekt ten jest w pełni wykorzystany. Według danych z 1992 roku liczba miejsc w tym Ŝłobku wynosiła 50miejsc. W latach osiemdziesi ątych istniały w Olkuszu dwa Ŝłobki o łącznej liczbie 85 miejsc. O zapotrzebowaniu na miejsca w Ŝłobkach świadczy ć mo Ŝe fakt, Ŝe korzystało z nich a Ŝ 138 dzieci.

Pomoc społeczna W obr ębie miasta i gminy Olkusz znajduj ą si ę trzy obiekty z tego zakresu: Dom Opieki Społecznej poło Ŝony w Olkuszu o 110 miejscach i stanie technicznym ocenianym jako dobry, prywatny Zakład Piel ęgnacyjno – Opieku ńczy w Zimnodole oraz prywatny Dom Pogodnej Jesieni w Gorenicach.

121

Pomoc społeczna, jak ą obj ęci s ą mieszka ńcy miasta i gminy to obok opieki głównie stałe i dora źne zasiłki pieni ęŜ ne.

Usługi z zakresu ochrony zdrowia Z placówek usługowych opieki zdrowotnej znajduj ących si ę w Olkuszu korzystaj ą nie tylko mieszka ńcy miasta i gminy Olkusz, lecz równie Ŝ s ąsiednich gmin: Bukowno, Bolesław, Klucze i Wolbrom. Podstawow ą baz ą tej opieki jest szpital ogólny, posiadaj ący nast ępuj ące oddziały: internistyczny, chirurgiczny, pediatryczny, ginekologiczny, urazowo – ortopedyczny, zaka źny, neurologiczny i psychiatryczny. W oparciu o szpital działa tzw. Zespół Opieki Zdrowotnej obejmuj ący swym zasi ęgiem ww. gminy. Na terenie gminy funkcjonuje tylko jeden o środek zdrowia, jest to Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Sana – Med. S.C. w Braciejówce. Sytuacj ę w zakresie publicznej słu Ŝby zdrowia ilustruj ą tablice.

Placówki słu Ŝby zdrowia miasto gmina razem Przychodnie 6 - 6 Ośrodki zdrowia - 1 1 Liczba gabinetów w przychodniach i ośrodkach zdrowia 46 2 48 Szpital ogólny – liczba łó Ŝek 471 - 471 Apteki 9 - 9 Wska źniki: - liczba osób/gabinet lekarski 875 6350 920 - liczba osób/łó Ŝko x x 113 (73) szpitalne 4500 x 5900 - liczba osób/aptek ę

Personel słu Ŝby zdrowia miasto gmina razem Liczba lekarzy 129 1 130 Wska źnik lekarzy/1000 osób 3,05 0,08 2,45 Wska źnik liczby osób/lekarza 315 12450 410(400) Liczba dentystów 28 0 28 Wska źnik dentystów/1000 osób 0,69 0 0,53 Wska źnik liczby osób/dentyst ę 1450 x 1900(2600) Liczba piel ęgniarek 482 2 484 Wska źnik piel ęgniarek/1000 osób 9,13 0,16 11,9 Wska źnik liczby osób/piel ęgniark ę 84 625 110(200) Liczba farmaceutów 13 0 13

122

Podstawowa opieka medyczna jest realizowana w oparciu o sie ć placówek opieki medycznej zlokalizowanych na terenie miasta Olkusz. Jakkolwiek wyposa Ŝenie miasta przedstawia si ę korzystnie to jednak, brak gabinetów lekarskich na terenach wiejskich (wyj ątkiem jest tu Braciejówka) powoduje powa Ŝny problem wył ączenia znacznych terenów z podstawowej opieki medycznej. Dojazd do Olkusza z wsi poło Ŝonych we wschodniej i południowej cz ęś ci gminy wi ąŜ e si ę z wieloma uci ąŜ liwo ściami i mo Ŝe stanowi ć problem zwłaszcza dla ludzi chorych.

5.2.3. Kultura W 1991 roku powołano w Olkuszu Miejski O środek Kultury maj ący sta ć si ę centrum usług i działa ń z zakresu kultury. Miejski o środek kultury obejmuje nast ępuj ące obiekty: • Muzeum Wikliniarskie powstałe w 1971 r. mieszcz ące si ę w zabytkowym XVIII – wiecznym dworku Machnickich, w muzeum zgromadzono zbiór około 120 prac Władysława Wołkowskiego meble, makaty z wikliny i sznura, małe formy u Ŝytkowe, kompozycje: w salach muzealnych odbywaj ą si ę ró Ŝnego rodzaju imprezy kulturalne (koncerty, przedstawienia teatralne), działa galeria prowadz ąca komisow ą sprzeda Ŝ. • Muzeum Zbiorów Afrykanistycznych im. Bogdana Szczygła posiadaj ące eksponaty afryka ńskiej sztuki ludowej i kultury materialnej, pochodzące z darowizny Bo Ŝeny i Bogdana Szczygłów. W salach muzeum odbywaj ą si ę ponadto ró Ŝnego rodzaju spotkania, wykłady i odczyty. • pawilon wystawowy, cz ęś ciowo ze stał ą ekspozycj ą, cz ęś ciowo przeznaczony na wystawy zmienne. • Miejski Dom Kultury, w którym działalno ść koncentruje si ę głównie na powadzeniu zaj ęć w sekcjach (sekcja teatralna, muzyczna, plastyczna, nauki j ęzyków obcych, szachowa, komputerowa, modelarska). W domu kultury prowadzi si ę równie Ŝ działalno ść wystawiennicz ą, klubow ą (klub seniora), w sali widowiskowej ze scen ą i zapleczem organizuje si ę imprezy teatralne, rozrywkowe i koncerty. • dwie kawiarnie. Jedn ą w Miejskim Domu Kultury, drug ą w zabytkowej, gotyckiej baszcie. Do głównych imprez organizowanych przy współuczestnictwie O środka nale Ŝą tzw. Wojewódzkie Spotkania Taneczne czy Festiwal Poezji Śpiewanej (w scenerii ruin zamku w Rabsztynie)

Ponadto w Olkuszu istnieje: • Muzeum Regionalne PTTK, zało Ŝone w 1911, • Muzeum Po Ŝarnictwa zało Ŝone w 1978r.

123

• Kolekcja obrazów Marii Płonowskiej (własno ść pp. Kosi ńskich).

Wyposa Ŝenie miasta i gminy Olkusz w urz ądzenia z zakresu kultury Placówki usługowe z zakresu kultury miasto gmina razem Biblioteki/filie 1/4 -/7 1/11 - Liczba woluminów 140240 81444 150444 - Wska źnik liczby woluminów/osob ę 3,66 6,35 4,03 Domy kultury 1 - 1 -liczba miejsc w sali widowiskowej 420 - 420 - wska źnik liczby miejsc/1000 osób 10,4 - 7,9 Kina stałe 1 - 1 liczba miejsc 300 - 300 wska źnik liczby miejsc/1000 osób 8,8 - 8,8 Muzea 4 - 4 Pawilony wystawowe 1 - 1

Według innych danych, na obszarze miasta i gminy Olkusz działa w sumie 12 placówek bibliotecznych (bibliotek publicznych i ich filii) oraz punktów bibliotecznych dysponuj ących ł ącznie około 150444 woluminów. Liczba czytelników na 1000 ludno ści wynosi średnio 213,73. Na terenie gminy działa 6 świetlic Miejskiego O środka Kultury, s ą to obiekty w Braciejówce, Troksie, śuradzie, Zimnodole, Zawadzie i Bogucinie Małym. Przy niektórych świetlicach działaj ą ludowe zespoły artystyczne. Jednym z nich jest Zespół Obrz ędowy Zimnodolanie, funkcjonuj ący od 1975 roku. W gminie działaj ą równie Ŝ zespoły sportowe dla młodzie Ŝy. Szkoły i budynki remiz stra Ŝackich s ą tak Ŝe obiektami ogniskuj ącymi aktywno ść kulturaln ą. Remizy Ochotniczej Sta Ŝy Po Ŝarnej znajduj ą si ę w Braciejówce, Gorenicach, Kosmolowie, Osieku, Zimnodole i śuradzie.

5.2.4. Handel, rzemiosło, gastronomia, hotelarstwo Wyposa Ŝenie w usługi z zakresu handlu, rzemiosła i gastronomii charakteryzuj ą dane przedstawione w tablicy:

Liczba Liczba Podmioty gospodarki wg wybranych sekcji polskiej klasyfikacji jednostek jednostek działalno ści (PKD) w mie ście i gminie Olkusz w 2004 r. w 2005 r.

124

Handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, środków transportu drogowego, motocykli oraz artykułów u Ŝytku osobistego 4455 4444 Hotele i restauracje 379 361 Transport, gospodarstwa magazynowe 847 823 Po średnictwo finansowe 416 413 Obsługa nieruchomo ści, wynajem i usługi zwi ązane z prowadzeniem działalno ści gospodarczej 1485 1512

Ogółem 11139 11041

Wielko ść zatrudnienia w usługach oraz udział procentowy tej bran Ŝy w liczbie ogólnej wszystkich zatrudnionych przedstawia poni Ŝsza tablica.

Udział zatrudnionych Usługi Jednostka Lata Ogółem w usługach w ogólnej liczbie rynkowe nierynkowe 1 2 3 4 5 6

Miasto i gmina 2002 9393 62,5% 2576 3291 Olkusz 9241 61,1% 2341 3303 - miasto 2003 8592 62,2% 2194 3152 - gmina 649 45,9% 147 151 9321 61,4% 2354 3367 - miasto 2004 8602 63,3% 2227 3216 - gmina 719 38,7% 127 151

Ponadto w Olkuszu istniej ą: - dwa domy towarowe WPHW oraz PSS z rozszerzon ą baz ą transportow ą, - place targowe oraz place targowe urz ądzone, - magazyny hurtowe o powierzchni wynosz ącej około 3700 m². W latach od 1989 do grudnia 1994 roku zarejestrowano 3771 nowych podmiotów gospodarczych, a wyrejestrowano 1726. Ogółem na obszarze miasta i gminy w czerwcu 1995 działało około 2004 podmiotów gospodarczych, w tym zdecydowana wi ększo ść prowadziła działalno ść usługow ą w zakresie handlu, rzemiosła i gastronomii. Po okresie znacznego wzrostu zanotowanego w pierwszej połowie lat dziewi ęć dziesi ątych w ostatnim czasie wyra źnie zaznacza si ę tendencja spadkowa w zakresie liczby podmiotów usługowych. Trend ten daje si ę zauwa Ŝyć w zasadzie we wszystkich bran Ŝach. Porównuj ąc dane z lat 2004 i 2005 zaobserwowa ć mo Ŝna jedynie wzrost liczby podmiotów zajmuj ących si ę obsług ą nieruchomości, wynajmem i usługami

125 zwi ązanymi z prowadzeniem działalno ści gospodarczej. Tendencja spadkowa dotyczy wszystkich sektorów działalno ści gospodarczej. W przypadku procentowego udziału zatrudnienia w sektorze usług spadek nie jest tak wyra źny w skali miasta i gminy Olkusz, jednak ju Ŝ w podziale na miasto i reszt ę gminy. Trend spadkowy dla obszarów wiejskich zarysowuje si ę wyra źnie. Obecnie obserwuje si ę stabilizowanie si ę tej sytuacji: koncentrowanie si ę handlu ulicznego na wyodr ębnionych terenach targowiskowych, specjalizowanie si ę bran Ŝowe usług i powstanie szeregu obiektów handlowych i usługowych, niejednokrotnie o wysokim standardzie wyposa Ŝenia. Wi ększo ść omawianych obiektów powstaje w drodze adaptacji lokali w parterach budynków mieszkalnych lub w oficynach, (co wpływa na porz ądkowanie zaniedbanych dotychczas podwórek). Proces ten nale Ŝy ocenia ć w kategoriach wykorzystania rezerw tkwi ących w istniej ącej substancji. Jego ubocznym efektem, oprócz niekwestionowanego rozwoju sieci urz ądze ń usługowych w mieście i na obszarze gminy, jest stopniowe remontowanie i porz ądkowanie najbardziej eksponowanych fragmentów miasta.

5.2.5. Łączno ść

Wyszczególnienie Miasto Gmina Razem Liczba placówek pocztowo - telekomunikacyjnych 4 1 5 Liczba abonentów telefonicznych: 4883 - wska źnik l. abonentów/1000 osób.

- średnia g ęsto ść telefoniczna (wska źnik l.osób na 120,6 1 telefon). 8,3

Łączno ść na terenie miasta i gminy zapewniaj ą sieci telefonii stacjonarnej, telefonii komórkowej oraz komunikacja internetowa. W ostatnim dziesi ęcioleciu nast ąpiła znaczna poprawa w zakresie upowszechnienia ró Ŝnych systemów komunikacyjnych i obecnie przewa Ŝaj ąca wi ększo ść gospodarstw domowych ma dost ęp do ró Ŝnych środków ł ączno ści. Brak dokładnych informacji dotycz ących udziału poszczególnych sektorów w całym rynku łączno ści uniemo Ŝliwia dokładniejsz ą analiz ę, jednak na podstawie trendów obserwowanych w wi ększo ści regionów kraju mo Ŝna wyró Ŝni ć kilka prawidłowo ści. Jak ju Ŝ wspomniano wzrasta dost ępno ść ró Ŝnych form komunikacji. Jednocze śnie daje si ę zaobserwowa ć tendencja zmniejszania si ę udziału tradycyjnej telefonii stacjonarnej na rzecz telefonii komórkowej oraz telefonii wykorzystuj ącej ł ącza internetowe, oraz samego internetu. Tereny gminy s ą obsługiwane przez urz ędy pocztowe w Olkuszu oraz urz ąd pocztowy w Braciejówce. Rozmieszczenie placówek sprawia, Ŝe dost ęp do nich, zwłaszcza z terenów poło Ŝonych w południowej i południowo – wschodniej cz ęś ci gminy jest zwi ązany z du Ŝymi niedogodno ściami.

126

5.2.6. Administracja, organizacje Administracja publiczna Olkusz, jako o środek ponadlokalny jest siedzib ą nast ępuj ących organów administracji publicznej oraz instytucji:

− Starostwa Powiatowego,

− Prokuratury Rejonowej,

− Sądu Rejonowego,

− Urz ędu Skarbowego,

− Komisariatu Policji,

− Biura paszportowego,

− Inspektoratu PZU,

− Terenowej Stacji Sanitarno – Epidemiologicznej. W Olkuszu znajduje si ę równie Ŝ siedziba lokalnych władz i organów administracji samorz ądowej oraz ich jednostek pomocniczych:

− Rady Miasta i Gminy,

− Zarz ądu Miasta i Gminy,

− Urz ędu Miasta i Gminy. Zajmuj ą one – wyremontowany w ostatnich latach i przystosowany do pełnionych funkcji – budynek poło Ŝony w centrum miasta (w pierzei Starego Miasta). Gmina obejmuje dziewi ętna ście sołectw.

Administracja gospodarcza: Olkusz jest siedzib ą banków:

− oddziału Banku Śląskiego w Katowicach,

− oddziału Banku Przemysłowo – Handlowego w Krakowie,

− Powszechnej Kasy Oszcz ędno ści - Bank Pa ństwowy.

− Ponadto znajduj ą si ę tu siedziby:

− organizacji cechowych ( biura Cechu Rzemiosł Ró Ŝnych),

− nadle śnictwa pa ństwowego,

− Gminnej Spółdzielni Samopomocy Chłopskiej (biura) i inne. Organizacje społeczne, zawodowe, polityczne: Na terenie miasta ma swoje siedziby szereg organizacji społecznych, zawodowych, politycznych, młodzie Ŝowych jak Komenda Hufca Zwi ązku Harcerstwa Polskiego z harcówk ą, Klub Nauczyciela Zwi ązku Nauczycielstwa Polskiego itp. (w sumie około 20 placówek tego typu w 1988 roku i ponad 40 obecnie)

127

5.2.7. Obiekty kultu religijnego i wyznaniowe W obr ębie miasta i gminy Olkusz działa osiem parafii rzymskokatolickich, w tym cztery miejskie i cztery wiejskie. Poza zasi ęgiem tych parafii znajduj ą si ę trzy wsie: nale Ŝą one do parafii spoza gminy Olkusz. Rozmieszczenie parafii, a tym samym zwi ązanych z nimi ko ściołów i plebani oraz ich rejonów obsługi, przedstawia tabela:

Siedzib a parafii i ko ścioła Wsie w rejonie obsługi MIASTO - Sródmie ście Bogucin M., Rabsztyn z Czarnym Lasem, Olewin z Wi śliczk ą, Sieniczno, Zurada Witeradów - w osiedlu Młodych - w osiedlu Słowiki - w Pomorzanach GMINA - w Braciejówce Braciejówka, Troks, Podlesie - w Kosmolowie Kosmolów (bez Zadola i Kogutka) - w Osieku Osiek, Zimnodół - w Gorenicach Gorenice, Zawada PARAFIE POZA OBSZAREM GMINY OLKUSZ - w Jaroszowcu Pazurek - w Nowej Górze Niesułowice - w Przeginii Zederman, Kosmolów, Zadole i Kogutek

Ponadto w Olkuszu znajduje si ę:

− dom Zgromadzenia Zakonnego Sióstr Miłosierdzia,

− filia kieleckiego Studium Teologicznego,

− placówka „Caritasu”

− Klub Inteligencji katolickiej

− Kaplica Społeczno ści Wyznaniowej Świadków Jehowy

5.2.8. Zagro Ŝenia bezpiecze ństwa ludno ści i jej mienia Zagadnienie zagro Ŝenia bezpiecze ństwa ludno ści i jej mienia na terenie gminy Olkusz to głównie zagro Ŝenie:

− przest ępczo ści ą,

− bezpiecze ństwa w ruchu drogowym,

− po Ŝarowe i miejscowe.

128

− podtopieniami terenów.

1. Zagro Ŝenie przest ępczo ści ą

Liczba przest ępstw Z liczby ogółem przest ępstw przeciwko mieniu przeciwko Wyszczególnienie Lata w tym ogółem zdrowiu w tym kryminalnych i Ŝyciu razem kradzie Ŝ samochodów 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

2006 3200 2391 x x x

Powiat Olkusz 2007 2603 1779 87 1228 28

I kw. 724 512 38 278 5 2008

2006 1834 1410 76 666 26

Miasto i Gmina 2007 1480 1084 61 552 20 Olkusz I kw. 385 272 15 101 2 2008

Najistotniejszy wpływ na zagro Ŝenia ma kształtowanie si ę przest ępstw kryminalnych, głównie przeciwko Ŝyciu i zdrowiu ( zabójstwa, rozboje) oraz przeciwko mieniu ( kradzie Ŝe, włamania).Przest ępstwa tej kategorii poruszaj ą opini ę społeczn ą, postrzegane s ą jako gro źne. Udział przest ępstw kategorii przeciwko zdrowiu i Ŝyciu w obszarze powiatu olkuskiego w ogólnej liczbie przest ępstw stanowił 3.3% w 2007 r. a kategorii przeciwko mieniu 47,2%., natomiast w obszarze m. i gm. Olkusz analogiczne wielko ści kształtuj ą si ę na poziomie 4,1% oraz 37,3%. Przest ępstwa dokonane w obszarze m. i gm. Olkusz stanowiły 57% w 2006 r dokonanych przest ępstw w powiecie olkuskim oraz 56,8% w 2007 r. Liczba dokonanych przest ępstw w obszarze m. i gm. Olkusz w latach 2006 – 2007 r. wykazuje tendencj ę spadkow ą we wszystkich rodzajach dokonywanych przest ępstw, co świadczy o poprawie bezpiecze ństwa społeczno ści miasta i gminy.

2. Zagro Ŝenie bezpiecze ństwa w ruchu drogowym

Liczba Ofiary wypadków Liczba kolizji Wyszczególnienie Lata wypadków drogowych zabici ranni drogowych 1. 2. 3. 4. 5. 6. 2006 88 982 6 113 2006 94 986 8 120 Powiat Olkusz 2007 125 907 17 158

129

I kw. 24 226 4 29 2008 2006 32 431 2 37

Miasto Olkusz 2007 37 396 4 55 I kw. 8 86 1 11 2008 2006 21 103 0 35

Gmina Olkusz 2007 23 109 4 50 I kw. 2 19 1 1 2008

Wa Ŝnym zagadnieniem rzutuj ącym na ogóln ą ocen ę ładu i porz ądku publicznego, jest stan bezpiecze ństwa w ruchu drogowym. Przez powiat Olkusz przebiega droga krajowa Nr 94, cztery drogi wojewódzkie o nasilonym ruchu oraz ok. 100 dróg powiatowych. Obserwuje si ę wzrost wypadków drogowych, a co z tym zwi ązane wzrost liczby zabitych i rannych. Główn ą przyczyn ą jest nieprzestrzeganie przepisów drogowych przez kieruj ących pojazdami.

3. Zagro Ŝenie po Ŝarowe i miejscowe.

Jednostki stra Ŝy po Ŝarnej w powiecie Olkusz w 2006 r. interweniowały 1264 razy do po Ŝarów i miejscowego zagro Ŝenia, a w 2007 r. – 1529 .

2006 r. 2007 r. Rodzaj interwencji Powiat Miasto Gmina Powiat Miasto Gmina Olkusz Olkusz Olkusz Olkusz Olkusz Olkusz - po Ŝary 408 157 187 587 159 204 - miejscowe 856 251 358 942 238 356 zagro Ŝenia - fałszywe 17 6 6 16 7 10 alarmy Razem 1281 414 551 1545 404 570

W 2006 r – w 24 przypadkach po Ŝary dotyczyły obiektów mieszkalnych, 82 upraw. Najcz ęstszymi przyczynami powstawania po Ŝarów były ; umy ślne podpalenia, wyładowania atmosferyczne, samozapalenia i wady urz ądze ń grzewczych. Miejscowe zagro Ŝenia spowodowane były głównie ; niezachowaniem bezpieczeństwa w ruchu drogowym, gwałtownymi opadami atmosferycznymi, silnymi wiatrami itp. Zagro Ŝenia zarówno po Ŝarowe jak i miejscowe likwidowały działaj ące jednostki Ochotniczych Stra Ŝy Po Ŝarnych i Powiatowej Stra Ŝy Po Ŝarnej, wł ączonej do Krajowego Systemu Ratownictwa Ga śniczego.

130

W 2006 roku interwencje jednostek stra Ŝy po Ŝarnej na terenie gminy Olkusz stanowiły 43% interwencji w powiecie, a w 2007r - 37 %. Świadczy to o poprawie bezpiecze ństwa gminy Olkusz w stosunku do pozostałych gmin powiatu.

Oprócz ww. zagro Ŝeń w obszarze gminy Olkusz mog ą wyst ąpi ć zagro Ŝenia – podtopienie terenów w dnach dolin - spowodowane spływem wód opadowych w przypadku wyst ąpienia nawalnych opadów. Tereny zagro Ŝone zaznaczono na rysunku Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego m i gm. Olkusz – Uwarunkowania.

131

6. FUNKCJE STANOWI ĄCE PODSTAWY GOSPODARCZE GMINY

6.1. Działalno ść gospodarcza – przemysł

Przemysł, w tym przede wszystkim górnictwo rud metali i ich przetwórstwo stanowiło i dotychczas – w znacznej mierze – stanowi podstaw ę ekonomicznego rozwoju miasta i gminy Olkusz.

Górnictwo i hutnictwo rud cynku i ołowiu: Górnictwo i hutnictwo rud cynku i ołowiu s ą tradycyjnymi gał ęziami przemysłu rejonu Olkusza. Okr ęg olkuski jest jednym z czterech regionów wyst ępowania złó Ŝ rud cynku i ołowiu w Polsce. Eksploatacja złó Ŝ była tu prowadzona od XII w. do pocz ątku XVII w. oraz od 1813 r. do 1945 r. Okres ten uwa Ŝany jest za górnictwo historyczne. Współczesne wydobycie prowadzone jest od 1945 r. Obecne (1994 r.) roczne pozyskanie w rejonie olkuskim 3 mln ton rud stanowi około 56 % wydobycia rud cynkowo – ołowiowych w Polsce. Zło Ŝa rud cynku i ołowiu nale Ŝą do złó Ŝ strategicznych o znaczeniu ogólnokrajowym. Z po śród złó Ŝ znajduj ących si ę w obr ębie miasta i gminy Olkusz: „Pomorzany”, „Olkusz”, „Sikorka”, obecnie eksploatacj ę prowadzi si ę w zło Ŝu „Olkusz” i „Pomorzany”. Zło Ŝe „Sikorka” traktowane jest jako zło Ŝe perspektywiczne. Koncesj ę na wydobywanie rud cynku i ołowiu ze złó Ŝ Olkusz i Pomorzany posiada przedsi ębiorstwo Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław”. Wydobycie prowadzone jest w obr ębie prowadzonych obszarów górniczych Olkusz oraz Pomorzany I. Powierzchnia utworzonego terenu górniczego, który obejmuje te Ŝ cz ęść gmin Bukowno, Bolesław, Klucze wynosi ok. 5 642 ha. W granicach obszaru górniczego Olkusz wydobycie prowadzone jest przez kopalni ę Olkusz utworzon ą w 1967 r. W pierwszym okresie eksploatacja prowadzona była systemem komorowym i filarowo-komorowym z zawałem stropu. Obecnie prowadzi si ę eksploatacj ę z zastosowaniem podsadzki hydraulicznej. Dotychczas eksploatacja prowadzona była pod terenami niezabudowanymi. Obszary wydobycia poło Ŝone s ą po południowej stronie linii kolejowej w okolicach Maza ńca. Drugi obszar to tereny poło Ŝone na zachód w stosunku do pierwszego po północnej stronie drogi. Tereny dotychczasowego wydobywania złó Ŝ w obszarze górniczym Pomorzany zlokalizowane były poza gmin ą Olkusz.

132

Projekty dalszej eksploatacji złó Ŝ przewiduj ą kontynuacj ę wydobycia złó Ŝ Olkusz i Pomorzany. Eksploatacja prowadzona b ędzie metod ą podziemn ą. Generalnie obowi ązywa ć będzie stosowanie systemów eksploatacji z zastosowaniem podsadzki hydraulicznej. W obszarze górniczym Olkusz do eksploatacji w latach 1995-2005 r. przewidziane jest 30 parcel. Parcele projektowane do wybrania poło Ŝone s ą w terenie rozci ągaj ącym si ę na zachód od zabudowy ul. śuradzkiej. W wi ększo ści s ą to tereny le śne, lecz planuje si ę pozyskanie złó Ŝ pod trasą PKP Olkusz-Bolesław i rzek ą Bab ą. W projektach wydobycia wskazuje si ę na przewidywany wpływ eksploatacji na zabudow ę przy ulicy śuradzkiej i Mazaniec oraz ogrody działkowe i zabudow ę osiedla Piaski. W obszarze górniczym Pomorzany eksploatacja prowadzona będzie pod terenami le śnymi. Wydobywane w ZGH „Bolesław” rudy cynkowo-ołowiane, s ą poddawane procesowi przeróbki. Jako produkty główne i uboczne uzyskuje si ę: ołów rafinowany, cynk elektrolityczny, srebro, koncentrat kadmowy, kwas siarkowy. Obiekty hutnicze realizowane są poza obszarem miasta i gminy Olkusz, które pozostaj ą jednak pod bezpo średnim wpływem pochodz ących z tych obiektów zanieczyszcze ń. ZGH „Bolesław” zatrudnia 4287 osób. Posiada status przedsi ębiorstwa pa ństwowego. Obecna produkcja charakteryzuje si ę kapitałochłonno ści ą i energochłonno ści ą oraz negatywnym oddziaływaniem na środowisko. Zamierzona modernizacja ma zmierza ć do ograniczenia materiałów i energochłonno ści produkcji oraz ograniczenia uci ąŜ liwo ści zakładu.

Problem eksploatacji złó Ŝ piasków podsadzkowych: Rejon Olkusza jest obszarem wyst ępowania złó Ŝ piasków podsadzkowych. W granicach miasta i gminy Olkusz udokumentowane s ą zło Ŝa piasków podsadzkowych „Pustynia Bł ędowska” obejmuj ące zachodni skraj gminy w rejonie Pomorzan oraz Szczakowa-Bukowno obejmuj ące rejon Pustyni Starczynowskiej - Maza ńca. Koncesja na wydobywanie piasku podsadzkowego ze zło Ŝa Pustynia Bł ędowska udzielona została Kopalni Piasku Szczakowa S.A. w Jaworznie. Utworzony Obszar Górniczy Szczakowa I oraz Teren Górniczy Szczakowa I obejmuj ą cz ęść gminy Olkusz w rejonie Pomorzan. Dotychczas w zwi ązku z eksploatacj ą złó Ŝ piasków podsadzkowych utworzono Obszar Górniczy Błędów III i teren górniczy. Obejmuj ą one cz ęść gminy Olkusz, natomiast teren obj ęty koncesj ą dla Kopalni Piasku „Szczakowa” na eksploatacj ę piasku poło Ŝony jest poza granicami miasta i gminy Olkusz. Na eksploatacj ę zło Ŝa Szczakowa-Bukowno obecnie nie została udzielona koncesja. Poło Ŝone w obr ębie miasta i gminy Olkusz zło Ŝe piasku Szczakowa-Bukowno le Ŝy w terenach le śnych zachodniej cz ęś ci miasta. Lasy te stanowi ą bardzo wa Ŝny element systemu obszarów przyrodniczych miasta o wybitnych funkcjach ochrony aerosanitarnej.

133

Oddzielaj ą one, poło Ŝone w odległo ści zaledwie 2-4 km od zabudowy miasta, obiekty ZGH Bolesław, b ędące emitorami zanieczyszcze ń powietrza, w tym emisji zorganizowanej i niezorganizowanej pyłów zawieraj ących metale ci ęŜ kie. Chroni ą te Ŝ przed napływem zanieczyszcze ń z innych obiektów przemysłowych Górnego Śląska. Podj ęcie na terenie miasta i gminy Olkusz eksploatacji zło Ŝa Szczakowa – Bukowno zwi ązane byłoby z drastycznymi dla miasta stratami ekologicznymi, polegaj ącymi na zwi ększeniu napływu zanieczyszcze ń powietrza od strony zachodniej wskutek wyci ęcia ochronnego pasa lasów, pogorszeniu warunków wzrostu pozostałych lasów, uniemo Ŝliwieniu odtworzenia naturalnych stosunków wodnych po zaprzestaniu eksploatacji rud cynku i ołowiu.

Eksploatacja innych złó Ŝ: W obr ębie miasta i gminy Olkusz prowadzi si ę eksploatacj ę i przerób surowców wapiennych (produkcja wapna budowlanego). Działalność ta jest prowadzona lokalnie, na stosunkowo drobn ą skal ę, na podstawie indywidualnych decyzji organów administracji rz ądowej.

Inne gał ęzie przemysłu i wytwórczo ści: Z po śród zakładów przemysłowych poło Ŝonych w obr ębie miasta i gminy Olkusz (w tym głównie w mie ście), dwa maj ą znaczenie ogólnokrajowe. S ą to: Olkuska Fabryka Naczy ń Emaliowanych i Fabryka Wentylatorów. Pozostałe mają znaczenie lokalne. Olkuska Fabryka Naczy ń Emaliowanych „EMALIA” S.A., zatrudnia około 3150 pracowników. Zakład, działaj ący od 1907 r. jest zmodernizowany. Stale zwi ększany jest asortyment produktów. Obecnie produkuje si ę naczynia emaliowane, naczynia aluminiowe z powłok ą teflonow ą, a tak Ŝe wyroby z nierdzewnej stali. Fabryka Wentylatorów „OWENT” produkuje szeroki asortyment wentylatorów specjalistycznych, w tym przemysłowych, a tak Ŝe zespoły grzewczo – wentylacyjne. Jest pa ństwowym przedsi ębiorstwem produkcyjno-usługowym zatrudniaj ącym 127 osób. Wśród pozostałych, o znaczeniu lokalnym, wa Ŝnym zakładem, głównie ze wzgl ędu na charakter zatrudnienia, jest Spółdzielnia Inwalidów „LASKI”. Spółdzielnia jest zakładem pracy chronionej, zatrudniaj ącym około 100 osób niepełnosprawnych. Spółdzielnia produkuje wyroby elektrotechniczne i odzie Ŝowe. Zakładem pracy chronionej jest te Ŝ Spółdzielnia niewidomych „PRODEIM”. Z profilem głównych zakładów przemysłowych rejonu Olkusza zwi ązany jest O środek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Urz ądze ń Klimatyzacyjno-Wentylacyjnych i Odpylaj ących- Zakład Do świadczalny. Z uwagi na charakter zakładu nale Ŝy tu równie Ŝ wymieni ć Przedsi ębiorstwo Usług Technicznych i In Ŝynierii Ochrony Środowiska „EKO-POL” Sp. z o.o.

134

Specyficznym zakładem pracy jest te Ŝ Zakład Doskonalenia Zawodowego, który obok kształcenia prowadzi produkcj ę spawarek, transformatorów, prostowników i innych urz ądze ń elektrycznych. Oprócz ww. działa tu szereg mniejszych zakładów i przedsi ębiorstw o ró Ŝnych bran Ŝach, w tym m.in. Przedsi ębiorstwo Produkcyjno-Usługowe Sprz ętu Biurowego „BIUROSPRZ ĘT”, Elektromonta Ŝ, Przedsi ębiorstwo Instalacji Przemysłowych i inne. W dziedzinie przedsi ębiorstw budowlanych w ci ągu ostatnich lat nast ąpiły znaczne przeobra Ŝenia, zwi ązane z odej ściem od budownictwa wielkopłytowego na rzecz metod tradycyjnych i nowoczesnych technologii dostosowanych do potrzeb budownictwa indywidualnego. W miejsce dawnych du Ŝych przedsi ębiorstw, w tym tzw. Fabryki Domów w Olewinie, Miejskiego Przedsi ębiorstwa Remontowo-Budowlanego i Olkuskiego Przedsi ębiorstwa Budowlanego rozwijane s ą małe przedsi ębiorstwa budowlane oraz placówki zaopatrzenia budownictwa. Drobna wytwórczo ść rozwijana jest w dziedzinie produkcji odzie Ŝy, produkcji opakowa ń, wyrobów drewnianych. Wytwórnia artykułów spo Ŝywczych prowadzi produkcj ę na potrzeby rynku lokalnego. Są to zakłady przetwórstwa mi ęsnego, piekarnie, wytwórnie napojów chłodz ących itp.

Na terenie miasta i gminy Olkusz w 2004 roku działalno ść prowadziło 6089 podmiotów gospodarki narodowej, w tym 628 z zakresu przemysłu, 621 budownictwa - pracowało w gospodarce narodowej* ogółem 9321 osób, z tego w: • mie ście Olkusz – ogółem 8602 osób w tym w sektorze publicznym 4652 osób, w sektorze prywatnym 3950 osób, • gminie Olkusz – ogółem 719 osób w tym w sektorze publicznym 183 osoby, w sektorze prywatnym 536 osób.

* pracuj ący wg faktycznego miejsca pracy, bez podmiotów o liczbie pracuj ących do 9 osób oraz pracuj ących w gospodarstwach indywidualnych.

135

Podmioty gospodarki narodowej wg wybranych sekcji polskiej klasyfikacji działalno ści (PKD) w mie ście i gminie Olkusz oraz powiecie Olkusz

W tym

Handel hurtowy i Obsługa nieruchomo ści, Rolnictw detaliczny, naprawa Transport, wynajem i usługi Jednost o, pojazdów Hotele i gospodarska Po średnict Lata Ogółem Przemy Budownict zwi ązane z ka łowiectw samochodowych, restaurac magazynowa wo sł wo prowadzeniem o i motocykli oraz artykułów je i finansowe działalno ści le śnictwo uŜytku osobistego i łączno ść gospodarczej domowego

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

a) 6089 59 628 621 2411 206 442 214 826 2004 Miasto i b) 5050 51 516 554 2044 173 405 202 659 gmina a) 6047 60 617 593 2408 197 430 212 838 Olkusz 2005 b) 4994 52 505 523 2036 164 393 201 674

a) 11713 202 1336 1177 4645 374 935 369 1405 2004 Powiat b) 9674 178 1084 1071 3998 311 840 352 1113 Olkusz a) 11695 211 1334 1155 4613 369 931 362 1409 2005 b) 9630 186 1078 1047 3971 305 834 346 1126 a) ogółem w tym: b) osób fizycznych

136

6.2. Rolnictwo

6.2.1. Przestrze ń rolnicza Syntetyczn ą ocen ę warunków produkcji rolnej okre śla waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej opracowana przez Instytut Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach. IUNG opracował metod ę punktow ą oceniaj ącą poszczególne elementy środowiska - gleb ę, agroklimat, warunki wodne, a tak Ŝe rze źbę terenu. Suma punktów poszczególnych elementów okre śla syntetyczny wska źnik liczbowy charakteryzujący jako ść rolniczej przestrzeni produkcyjnej (WRPP) danej jednostki administracyjnej (gminy, powiatu, województwa i kraju). Wska źnik bonitacji wyra Ŝony jest w:

• jako ści i przydatno ści rolniczej gleb w skali 100 stopniowej,

• agroklimacie w skali 15 stopniowej,

• rze źbie terenu w skali 5 stopniowej,

• warunkach wodnych w skali 5 stopniowej.

Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjne gminy Olkusz

Ocena gleb w pkt wska źnik syntetyczny Wyszczególnienie bonitacja przydatno ść rolnicza jako ści grunty grun ty grunty grunty grunty grunty orne zielone orne zielone orne zielone Gmina OLKUSZ 36,0 27,8 38,3 29,4 37,1 28,6

Polska 50,5 39,7 54,1 39,2 52,3 39,5

Wska źnik bonitacji rolniczej Ogólny wska źnik rolniczej Wyszczególnienie jako ści i rze źby warunków przydatno ści przydatno ś agroklimatu terenu wodnych produkcyjnej ci rolniczej Gmina OLKUSZ 36,7 8,8 3,6 1,5 50,6 Polska 49,5 9,9 3,9 3,3 66,6 Źródło: Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski według gmin, 1994, IUNG, Puławy

Ogólny wska źnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej uwzgl ędniaj ący obok gleb równie Ŝ przyrodnicze czynniki produkcji wynosi 50,6 pkt i jest ni Ŝszy ni Ŝ wska źnik dla kraju. Gmina Olkusz charakteryzuje si ę słabymi warunkami glebowymi. Gleb I i II klasy bonitacyjnej nie ma w ogóle, a III klasa wyst ępuje na bardzo małej powierzchni.

137

Udział procentowy klas bonitacyjnych gruntów ornych gminy Olkusz (1994r.): Klasa III a – 1,8 % Klasa III b – 3,1 % Klasa IV a – 11,7 % Klasa IV b – 21,3 % Klasa V – 44,9 % Klasa IV – 17,2 % Najkorzystniejsze warunki glebowe wyst ępuj ą w Gorenicach i Braciejówce. Zalegaj ą tu płaty gleb III klasy bonitacyjnej, du Ŝy jest udział gleb klasy IV. Niewielkie fragmenty gleb klasy III wyst ępuj ą te Ŝ w północnej cz ęś ci Kosmolowa, w Osieku i śuradzie. Gleby klasy IV stanowi ą istotny udział w całkowitej pokrywie glebowej w Troksie, Kosmolowie, Zimnodole i Zawadzie. Przewa Ŝaj ący udział maj ą w gminie kompleksy przydatno ści rolniczej Ŝytnie słabe, jedynie w Gorenicach i Braciejówce wyst ępuj ą kompleksy Ŝytni dobry i bardzo dobry. Generalnie na terenie Gminy Olkusz przewa Ŝaj ą gleby piaskowe, które stanowi ą około 65% wszystkich gleb. Zaznacza si ę tu wyra źnie podział na gleby le śne, zwi ązane w du Ŝej mierze z ubogimi utworami piaszczystymi oraz gleby u Ŝytkowane rolniczo, zwi ązane z zasobniejszymi utworami wapiennymi oraz bogatszymi piaskami gliniastymi. Dominuj ącymi typami gleb s ą r ędziny brunatne, gleby brunatne oraz gleby bielicoziemne. W ogólnej powierzchni gruntów ornych gleby brunatnoziemne stanowi ą około 60%, r ędziny około 30% a bielice około 10%. Gleby brunatne przewa Ŝaj ą w obr ębie sołectw: Niesułowice, Gorenice, Zawada, Osiek, Zederman, Zimnodół, Kosmolów, Braciejówka i Troks. Bielice wyst ępuj ą w Gorenicach, Kosmolowie, Podlesiu Rabszty ńskim i Pazurku. Połowa tych gleb to piaski, od lu źnych do gliniastych mocnych. Rędziny i r ędziny brunatne charakteryzuj ą si ę stosunkowo wysokim udziałem cz ęś ci szkieletowych. S ą to głównie gliny z przewag ą lekkich. Najcz ęś ciej s ą to kompleksy o przydatno ści rolniczej, ocenianej jako Ŝytni i Ŝytnio-ziemniaczany, dobry oraz słaby. Gleby te wyst ępuj ą w m. Olkusz oraz północno-wschodniej i wschodniej cz ęś ci gminy tj. w mie ście Bogucinie Małym, Rabsztynie i w centralnych obszarach Witeradowa i Sieniczna. Gleby pozostałych typów wyst ępuj ą na znacznie mniejszych obszarach, ni Ŝ wymienione. Mady wyst ępuj ą na niewielkich powierzchniach, wzdłu Ŝ nielicznych tu cieków. Charakterystyczne s ą słabo wykształcone gleby kwarcowo-krzemianowe, bezw ęglanowe, utworzone z czwartorz ędowych lu źnych piasków, wyst ępuj ące w rejonie Pustyni Starczynowskiej. S ą to gleby kwa śne, bardzo ubogie w składniki pokarmowe. Morfologia powierzchni terenu gminy Olkusz jest urozmaicona. Znaczn ą cz ęść zajmuj ą wzgórza zbudowane z wapieni jurajskich wznosz ące si ę na wysoko ść 410-450 m n.p.m. Charakterystycznym rysem tutejszej rze źby s ą liczne formy i zjawiska krasowe,

138 powoduj ące du Ŝe deniwelacje powierzchni terenu takie jak gł ęboko wci ęte, w ąskie, suche doliny. W południowo-zachodniej cz ęś ci gminy zaznaczaj ą si ę miejscami niewielkie spłaszczenia, ścinaj ące skały w ęglanowe. Wznosz ą si ę one na wysoko ść 340-375 m n.p.m. w Starym Olkuszu i w śuradzie-Starej Wsi i opadaj ą w kierunku zachodnim stokami o nachyleniu kilkunastu stopni. Wysoko ść bezwzgl ędna jak i deniwelacje terenu powoduj ą, Ŝe tereny u Ŝytkowane rolniczo zagro Ŝone s ą denudacj ą naturogeniczn ą i uprawow ą. Zdecydowana wi ększo ść gleb gminy Olkusz posiada niekorzystne stosunki wilgotno ściowe spowodowane du Ŝą przepustowo ści ą gleb oraz krasowym charakterem podło Ŝa. Woda po opadach i roztopach natychmiast wsi ąka w przepuszczalny grunt. Taka migruj ąca w podło Ŝe woda przenosi z powierzchni materiał wzmagaj ąc denudacj ę i destabilizuj ąc powierzchni ę terenu. Pogorszenie ju Ŝ z natury niezbyt korzystnych stosunków wilgotno ściowych gleb spowodował lej depresji. Odbija si ę to na urodzajno ści gleb rolnych, przyczynia si ę tak Ŝe do degradacji siedlisk le śnych. Wska źnik warunków wodnych w waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej opracowanej przez IUNG dla terenu gminy Olkusz wyniósł jedynie 1,5 punktu w skali 5 – punktowej. Jest to znacznie mniej ni Ŝ średnia warto ść tego wska źnika dla Polski, która wynosi 3,3 punktu. Istotnym problemem jest ska Ŝenie gleb ograniczaj ące znacznie ich przydatno ść dla rolnictwa i jest jednym z istotniejszych problemów zagro Ŝeń środowiska. Ska Ŝenie gleb obejmuje przede wszystkim zanieczyszczenia gleb metalami ci ęŜ kimi - ołowiem, kadmem, cynkiem. Dodatkowo gleby miasta-gminy Olkusz s ą znacznie zakwaszone. Zakwaszenie przyczynia si ę do pot ęgowania intensywno ści pobierania przez ro śliny metali, a wi ęc zwi ększania stopnia ska Ŝenia Ŝywno ści a tym samym zwi ększenia nara Ŝenia człowieka na metale ci ęŜ kie. Ska Ŝenie gleb na terenie gminy jest miejscami tak du Ŝe, Ŝe wymaga wyeliminowania upraw gatunków maj ących wi ększe zdolno ści kumulowania metali w jadalnych cz ęś ciach ro ślin. Na terenie miasta i gminy Olkusz i wydzielono pi ęć klas gleb z punktu widzenia st ęŜ enia metali i pH:

Klasa gleb najsilniej zanieczyszczonych (5 klasa), na których powinny by ć wyeliminowane uprawy rolnicze została stwierdzona w Pomorzanach na powierzchni około 25ha.

Klasa gleb silnie zanieczyszczonych (4 klasa), wymagaj ących ograniczenia upraw do ro ślin przemysłowych i plantacji nasiennych traw została na powierzchni około 425 ha głównie w Olkuszu i Witeradowie oraz na mniejszych obszarach w Niesułowicach i Zimnodole.

139

Gleby znacznie zanieczyszczone (3 klasa), na których płodozmian powinien by ć oparty na ro ślinach zbo Ŝowych i przemysłowych dominuj ą na obszarze gminy o powierzchni około 5000 ha.

Gleby średnio zanieczyszczone (2 klasa), wymagaj ące wyeliminowania upraw warzyw wyst ępuj ą głównie w Zedermanie, Troksie, Kosmolowie i Braciejówce i zajmuj ą około 1625ha.

Klasa gleb słabo zanieczyszczonych (1 klasa), na których mo Ŝna uprawia ć warzywa z wykluczeniem produkcji Ŝywno ści dla dzieci została stwierdzona na fragmentach terenów wschodniej cz ęś ci gminy na ł ącznej powierzchni około 575ha.

Fragmenty gleb, na których wg powy Ŝszej klasyfikacji, mo Ŝna dopu ści ć wszystkie uprawy (klasa 0) wyst ępuj ą w Pazurku i zajmuj ą powierzchnie około 25 ha. Głównym źródłem degradacji gleb jest działalno ść górniczo-hutnicza ZGH „Bolesław”. Oddziaływanie ZGH „Bolesław” na gleby sprowadza si ę do trzech zasadniczych typów przekształce ń, a mianowicie: przekształce ń geomechanicznych, hydrologicznych i chemicznych. Ponadto emisja niezorganizowana drobnej frakcji odpadów poflotacyjnych ze stawów osadowych, zawieraj ących: wap ń, magnez, cynk, ołów, kadm, powoduje nie tylko wzbogacenie gleb w metale ci ęŜ kie lecz tak Ŝe ich alkalizacj ę.

6.2.2. Struktura u Ŝytkowania gruntów w gminie Olkusz Miasto i gmina Olkusz zajmuje powierzchni ę 15074ha, z czego 12508 ha, czyli 83% stanowi teren wiejski. Prawie połowa terenu – 45% pokryta jest lasami. Na obszarze wiejskim odsetek ten jest jeszcze wi ększy, si ęga 48,5%.

Struktura u Ŝytkowania gruntów miasta i gminy Olkusz

Rodzaj u Ŝytkowania Gmina Miasto Miasto i gmina gruntów [ha] % [ha] % [ha] % UŜytki rolne 5484 43,8 918 35,8 6402 42,5

Grunty pod lasami 6061 48,5 720 28,1 6781 45,0

Nieu Ŝytki i inne 963 7,7 928 36,2 1819 12,5 Suma 12508 100,0 2566 100,0 15074 100,0

UŜytki rolne w mie ście i gminie Olkusz zajmuj ą 42,5% całkowitej powierzchni. Nieco wi ększy odsetek (43,8%) dotyczy terenów wiejskich. W mie ście powierzchnia u Ŝytków rolnych nieznacznie przekracza trzeci ą cz ęść terenów. Najwi ększe obszary u Ŝytkowane rolniczo znajduj ą si ę w sołectwach wschodniej

140 cz ęś ci gminy – od Braciejówki przez Troks i Wi śliczk ę po Kosmolów i Zederman, a tak Ŝe w centrum gminy – Osieku, Zimnodole i Witeradowie. Du Ŝy obszar rolniczy znajduje si ę tak Ŝe w Gorenicach, gdzie wyst ępuj ą znaczne, zwarte obszary gleb III klasy bonitacyjnej. Do miejscowo ści o najwi ększym odsetku lesisto ści nale Ŝą śurada, Niesułowice, Olewin, Sieniczno, Podlesie. Nieu Ŝytki i inne stanowi ą niecałe 8% wiejskiej cz ęś ci gminy.

• Struktura u Ŝytków rolnych

Struktura u Ŝytków rolnych w gminie Olkusz

Gmina Miasto Rodzaj u Ŝytków rolnych 1994 2002 1994 2002 [ha] % [ha] % [ha] % [ha] % Grunty orne 5544 95,3 5046 92,0 881 93,3 841 91,6 Sady 61 1,1 30 0,5 19 2,0 12 1,3 Łąki 44 0,8 296 5,4 20 2,1 56 6,1 Pastwiska 164 2,8 112 2,0 25 2,6 9 1,0 Łącznie u Ŝytki rolne 5813 100,0 5484 100,0 945 100,0 918 100,0

Podstawowym sposobem u Ŝytkowania gruntów jest uprawa ro ślin, bowiem grunty orne stanowi ą 92,0% cało ści terenów wykorzystywanych rolniczo. Struktura ta wyst ępuje zarówno na obszarze wiejskim jak i na terenie miasta. Całkowita powierzchnia sadów na wsi w 2005 roku wyniosła 30 ha. Wobec powierzchni u Ŝytków rolnych zajmuj ących ponad 5 tysi ęcy ha jest to warto ść bardzo mała. Proporcjonalnie wi ęcej sadów jest na terenie miasta. UŜytki zielone ł ącznie stanowi ą około 7% ogółu powierzchni u Ŝytkowanej rolniczo.

Struktura u Ŝytków rolnych w gminie Olkusz w wybranych latach

Gmina Miasto Rok uŜytki grunty uŜytki grunty rolne orne rolne orne (%) 1982 5557 5307 979 910

1989 5820 5549 950 886

1994 5813 5544 945 881

2005 5484 5046 918 841

Powy Ŝsza tabela ukazuje zmiany areału u Ŝytków rolnych i gruntów ornych w gminie w wybranych latach od 1982 roku. Na wiejskich terenach w roku 1989 obszar u Ŝytkowany rolniczo był wi ększy (o około 5%) ni Ŝ siedem lat wcze śniej. Jednocze śnie wzrosła

141 powierzchnia gruntów ornych. W ci ągu kolejnych lat areał u Ŝytków rolnych zmalał i obecnie wynosi mniej ni Ŝ w 1982 roku. Na obszarze miasta, natomiast powierzchnia u Ŝytków rolnych zmniejszała si ę sukcesywnie i w 2005 roku stanowiła 94% powierzchni z 1982 roku. Wi ąŜ e si ę to z przejmowaniem terenów u Ŝytków rolnych na cele nierolnicze. Rolnictwo ma coraz mniejsze znaczenie w gminie. Na terenie gminy specjalizacja w rolnictwie w zasadzie nie wykształciła si ę. W szeregu gospodarstwach cz ęsto stosuje si ę wiele upraw jednocze śnie. W strukturze upraw rolnych na obszarze miasta i gminy Olkusz przewa Ŝa uprawa zbó Ŝ, których powierzchnia zasiewu stanowi 61,8% ogółu gruntów ornych. Pozostał ą cz ęść upraw stanowi ą ro śliny okopowe, przede wszystkim ziemniaki (18,5%) i pastewne (16,7%). Na terenie gminy Olkusz nie prowadzi si ę upraw ro ślin przemysłowych. W ci ągu dziesi ęciu lat wyra źnie zmalała powierzchnia upraw zbó Ŝ. Zmieniła si ę tak Ŝe ich struktura – o ile w latach osiemdziesi ątych przewa Ŝała uprawa Ŝyta, tak w 2002 roku w śród zbó Ŝ dominowały mieszanki zbo Ŝowe i pszenica.

Powierzchnia zasiewów i gospodarstwa rolne zajmuj ące si ę uprawa głównych ziemiopłodów w gminie Olkusz

Powierzchnia zasiewów Gospodarstwa rolne Rodzaj zasiewu ha % l. gosp. % zbo Ŝa 1842 61,8 1550 39,2 str ączkowe jadalne 2,2 0,1 - - ziemniaki 557,5 18,5 1654 41,8 pastewne wraz z mieszankami 502 16,7 773 19,5 zbo Ŝowo – str ączkowymi warzywa gruntowe 57,7 1,9 795 20,1 truskawki 7,9 0,3 - - pozostałe 36,8 1,2 - - Ogółem 3006,1 100,0 - - Dane: NSR 2002 r.

Około 40% wszystkich gospodarstw rolnych zajmuje się upraw ą zbó Ŝ oraz tyle samo upraw ą ziemniaków. Warzywa uprawia pi ąta cz ęść gospodarstw rolnych. Jednocze śnie areał tych upraw stanowi zaledwie 1,9%, co świadczy o drobnej uprawie na własne potrzeby.

142

Zwierz ęta gospodarskie w szt. oraz gospodarstwa utrzymuj ące zwierz ęta wg gatunków w gminie Olkusz

Zwierz ęta Miasto Gmina gospodarskie szt. l. gosp. szt. l. gosp. bydło 108 64 1375 731 trzoda 62 17 2016 369 konie 19 13 62 51 owce 0 0 17 3 kozy 17 - 166 - kury 6256 - 18900 - bez zwierz ąt - 998 - 2018 gospodarskich Ogółem 7585 1131 35743 3731 Dane: NSR 2002 r .

W gminie dominuje hodowla pojedynczych sztuk zwierząt gospodarskich na potrzeby własne. W mie ście jedynie 12% gospodarstw zajmuje si ę ich hodowl ą. Na obszarze wiejskim odsetek ten wynosi 46%. W śród gatunków zwierz ąt przewa Ŝaj ą bydło i trzoda. Konie hoduj ą łącznie 64 gospodarstwa, owce jedynie 3. W całej gminie w 2002 roku zanotowano ponad 25 tys. sztuk drobiu. Na terenie gminy, w Zedermanie funkcjonuje ubojnia drobiu i planowana jest jej rozbudowa. Ponadto 235 gospodarstw w 2002 roku zajmowało si ę hodowl ą królików, których ł ączna ilo ść wynosiła 1744 sztuki. W Olkuszu działa Powiatowe Koło Pszczelarskie, na terenie gminy zlokalizowanych jest 107 pni pszczelich.

6.2.3. Struktura agrarna gospodarstw rolnych Według Narodowego Spisu Rolnego z 2002 r. na terenie miasta i gminy Olkusz funkcjonuje 2189 gospodarstw rolnych (według siedziby gospodarstwa). W mie ście zlokalizowanych jest 276 gospodarstw, na obszarze wiejskim 1913. Tylko jedno gospodarstwo wiejskie nie jest gospodarstwem własności indywidualnej.

Przedziały Miasto Gmina powierzchni [ha] l. gosp. % l. gosp. % 1 – 2 177 64,1 944 49,3 2 – 5 87 31,6 855 44,8 5 – 7 12 4,3 104 5,4 7 – 10 0 0 0 0 powy Ŝej 10 ha 0 0 10 0,5 Ogółem 276 100,0 1913 100,0

143

Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego na terenie powiatu Olkuskiego wynosi 2,8 ha, średnia w województwie to 3,1 ha, natomiast w Polsce około 9,5 ha. Warto ści te świadcz ą o du Ŝym rozdrobnieniu gospodarstw w gminie. Dodatkowo działki te s ą niekiedy bardzo długie i w ąskie. W mie ście niemal 64,1% indywidualnych gospodarstw rolnych to małe gospodarstwa o powierzchni do 1 – 2 ha. Kolejne 31,6% stanowi ą gospodarstwa o powierzchni od 2 do 5 ha. Tych o wi ększej powierzchni jest 12. Na obszarze wiejskim gminy równie Ŝ dominuj ą gospodarstwa o powierzchni do 5 ha stanowi ąc 94,1% ogółu gospodarstw. Gospodarstw z przedziału powierzchni od 5 do 7 ha jest 104. Wi ększych obszarowo gospodarstw, których powierzchnia waha się od 10 do 15 ha jest 10. Ponadto w obszarze miasta i gminy funkcjonuj ą gospodarstwa domowe z działk ą o powierzchni poni Ŝej 1 ha. S ą to tzw. mikrogospodarstwa, których ł ącznie jest 1737 z tego w mie ście 797, a w gminie 940. Du Ŝa ilo ść mikrogospodarstw w gminie wynika z podmiejskiego jej charakteru oraz świadczy o odej ściu od działalno ści rolnej na rzecz pracy w innych sektorach gospodarki. Tereny gminy Olkusz nie s ą terenami rolniczymi w zakresie produkcji rolnej o znaczeniu gospodarczym. Mało sprzyjaj ące warunki naturalne - niska klasa gleb, V i VI klasy, du Ŝe ich zanieczyszczenie, niekorzystne warunki wodne, a tak Ŝe odchodzenie przez lata od produkcji rolnej, poprzez migracj ę ludzi ze wsi do dobrze prosperuj ącego przemysłu, nie rozwin ęło na tych terenach działalno ści rolniczej.

Gospodarstwa rolne ł ącznie z działkami rolnymi w gminie Olkusz wg celu produkcji.

Miasto Gmina Cel produkcji l. gosp. % l. gosp. % nie prowadz ące produkcji 797 74,1 1116 38,7 rolniczej produkuj ące wył ącznie na 93 8,7 824 28,6 potrzeby własne produkuj ące głównie na potrzeby 171 15,9 666 23,1 własne produkuj ące głównie na rynek 14 1,3 277 9,6

Ogółem 1075 100 2883 100

Rolnictwo w dochodzie ludno ści rolniczej nie ma du Ŝego znaczenia na terenie gminy Olkusz. Działalno ść rolnicza jest głównym źródłem dochodu tylko dla 2,5% gospodarstw w gminie, jeszcze mniej w mie ście – 0,7%. Niewiele wi ęcej, odpowiednio 3,1%oraz 0,8% gospodarstw utrzymuje si ę zarówno z rolnictwa jak i z pracy najemnej. Niemal trzy czwarte gospodarstw w mie ście w ogóle nie prowadzi działalno ści rolniczej. Na wiejskim obszarze odsetek ten si ęga 38,7%.

144

Głównie na rynek produkuje 9,6% gospodarstw wiejskich a jedynie 1,3% miejskich. Pozostałe istniej ące gospodarstwa rolne funkcjonuj ą w zakresie głównie lub wył ączenie zaspakajania potrzeb własnych ich wła ścicieli. Ranga rolnictwa jest aktualnie marginesowa w gospodarce gminy Olkusz. Wy Ŝsze wykształcenie rolnicze wg spisu rolnego z 2002 roku miało jedynie 8 rolników na 2032 analizowane gospodarstwa. Brak jakiegokolwiek wykształcenia kierunkowego charakteryzowało 1480 gospodarstw.

6.3. Le śnictwo

Na terenie miasta i gminy Olkusz wg danych z 2004 roku znajduje si ę 6829,2 ha gruntów le śnych, co stanowi 45,3% ogólnej powierzchni. Jest to bardzo du Ŝy wska źnik lesisto ści. W granicach administracyjnych miasta grunty le śne zajmuj ą 710,5 ha, czyli około 27,7% jego powierzchni. Na terenie gminy jest 6118,7ha gruntów le śnych, co stanowi 49,0% ogółu powierzchni.

Powierzchnia [ha] gruntów le śnych w mie ście i gminie Olkusz w 2004 r

Grunty le śne według własno ści Gmina Miasto

Ogółem 6118,7 710,5 Grunty le śne ogółem 4823,7 598,5 publiczne skarbu będące w zarz ądzie Lasów 4818,9 598,5 pa ństwa Pa ństwowych Grunty le śne poza prywatne 1295,0 83,0 skarbem pa ństwa gminne (ochronne) 0 29,0 (29,0)

Pod wzgl ędem struktury własno ści przewa Ŝaj ą lasy pa ństwowe. Obejmuj ą one przede wszystkim du Ŝe, zwarte kompleksy le śne. Lasy pa ństwowe o powierzchni 4818,9 ha administrowane s ą przez nadle śnictwo Olkusz. Lasy prywatnych wła ścicieli i wspólnot zajmuj ą ł ączn ą powierzchni ę 1407,0 ha. Wyst ępuj ą najcz ęś ciej na obrze Ŝach kompleksów lasów pa ństwowych b ądź jako oderwane niewielkie powierzchnie. Lasy komunalne, o powierzchni 29,0ha poło Ŝone s ą wył ącznie na terenie miasta Olkusz. Lasy wyst ępuj ące na obszarze miasta i gminy Olkusz z punktu widzenia podziału przyrodniczo-le śnego poło Ŝone s ą w VI Krainie Małopolskiej w dzielnicy 7 – Wy Ŝyny i Pogórza Śląskiego oraz dzielnicy 8 – Wy Ŝyny Krakowsko-Cz ęstochowskiej. Przewa Ŝaj ącymi typami siedliskowymi lasu s ą Bór świe Ŝy i Bór mieszany świe Ŝy wyst ępuj ące na glebach bielicowych, zajmuj ących około 40% gleb le śnych. Na suchych

145 piaszczystych glebach w rejonie dawnej pustyni Starczynowskiej wyst ępuj ą siedliska Boru suchego. Siedliska lasu mieszanego wykształcaj ą si ę na glebach brunatnych i bielicowych piaszczysto gliniastych. Las świe Ŝy i Las wy Ŝynny zwi ązane s ą z glebami brunatnymi. W drzewostanach nadle śnictwa Olkusz dominuje sosna. Wysoki udział sosny wyst ępuje nie tylko w drzewostanach Boru świe Ŝego (75%), ale tak Ŝe Boru mieszanego świe Ŝego (83%), Boru mieszanego wy Ŝynnego (98%), Lasu mieszanego świe Ŝego (86%) i Lasu świe Ŝego (74%). W Borach suchych obok sosny gatunkiem dominuj ącym jest brzoza, a ogólnie na terenie gminy drugim gatunkiem pod wzgl ędem zajmowanej powierzchni jest buk zwyczajny (11,3%). Stosunkowo mało jest świerka (1,8%) i modrzewia (0,7%). Lasy na terenie gminy Olkusz stanowi ą fragment nale Ŝą cy do Nadle śnictwa Olkusz. Stosunkowo mały jest przeci ętny zapas i przyrost drzewostanów. Wi ąŜ e si ę to ze słabymi siedliskami zwłaszcza w obr ębach Olkusz i Rabsztyn oraz z silnym oddziaływaniem na lasy zanieczyszcze ń przemysłowych. Obecnie na terenie Nadle śnictwa Olkusz do III strefy silnych uszkodze ń zalicza si ę 1,7% powierzchni lasów, do stref II średnich i I słabych uszkodze ń – odpowiednio 69,7% i 28,6%. Oddziaływanie zanieczyszcze ń przejawia si ę obni Ŝeniem zdrowotno ści i Ŝywotno ści drzewostanów, zmniejszeniem przyrostu, wypadaniem gatunków wra Ŝliwszych. W wyniku działalno ści górniczej prowadzonej przez Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław”, w obszarze miasta Olkusz zdegradowane zostały lub ograniczona została warto ść u Ŝytkowa gruntów le śnych Lasów Pa ństwowych b ędących w zarz ądzie Nadle śnictwa Olkusz na powierzchni 69 ha. Rekultywacji wymagały grunty na powierzchni 59 ha, a na powierzchni 10 ha konieczne było przeprowadzenie dolesie ń i prac piel ęgnacyjnych. Negatywny wpływ kopal ń przejawia si ę tak Ŝe zniekształcaniem powierzchni, w postaci wyrobisk i zapadlisk. Wi ększo ść zapadlisk skoncentrowanych jest głównie na terenach le śnictwa śurada i Pomorzany. Ich obj ęto ść wynosi około 270 tys. m 3. Najwi ększe zapadlisko w tym rejonie miało 120m średnicy, a gł ęboko ść 40m. Obecnie nadal obserwuje si ę powstawanie nowych ugi ęć terenu w s ąsiedztwie istniej ących zapadlisk na zachód od Olkusza. W latach 90-tych zdrowotno ść lasów zacz ęła si ę wyra źnie poprawia ć na skutek zmniejszenia emisji przemysłowych. Obserwuje si ę regeneracje drzewostanów jodłowych, a tak Ŝe świerczyn i so śnin. Pomimo wzmo Ŝonej antropopresji le śnicy dokonuj ą przebudowy drzewostanów, aby zró Ŝnicowa ć je gatunkowo i wiekowo w celu przywrócenia ekosystemów zbli Ŝonych do naturalnych. Takie post ępowanie pozwala na uzyskanie warto ściowego lasu zło Ŝonego z gatunków miejscowych (rodzimych) najlepiej przystosowanych do lokalnych warunków siedliskowych. Obejmuj ący swoim zasi ęgiem około 60% powierzchni lasów Nadle śnictwa Olkusz, rozległy lej depresyjny, spowodowany odwadnianiem złó Ŝ przez kopalnie rud cynku i ołowiu

146 oraz kopalnie piasku nara Ŝa drzewa na ci ągły niedobór wody. Przesuszenie siedlisk, które wynika tak Ŝe z ubogiej sieci rzecznej i przepuszczalnego podłoŜa powoduje osłabienie drzewostanów, trudno ści we wprowadzaniu odnowie ń, zanikanie wra Ŝliwych na susze gatunków z drzewostanów i runa. Zwi ększa te Ŝ, ju Ŝ z natury du Ŝe na tym terenie zagro Ŝenie po Ŝarowe. Lasy zakwalifikowane s ą do I klasy zagro Ŝenia po Ŝarowego. W 1992 roku po Ŝar obj ął swym zasi ęgiem 1247 ha lasów nadle śnictwa Olkusz z tego 242 ha na terenie gminy Olkusz. Powierzchnia po po Ŝarze została odnowiona. W porównaniu ze stratami spowodowanymi przez po Ŝary, czynniki takie jak silne wiatry, śniegołomy, podtopienia itp. maj ą du Ŝo mniejsze znaczenie. Czasami jednak zdarzaj ą si ę przypadki przyjmuj ące rozmiary lokalnej kl ęski Ŝywiołowej, np. w 1998 i 1999 r. w le śnictwie Gorenice zanotowano wiatrołomy na powierzchni około 27 ha. Sporadycznie wyst ępuj ą uszkodzenia przez gradobicia, śnieg czy przymrozki. Powierzchni ę lasów uszkodzonych przez przemysł okre ślono na 4284 ha. Charakter środowiska, zagro Ŝenia i funkcje, jakie pełni ą lasy spowodowały zaliczenie lasów Skarbu Pa ństwa b ędących w zarz ądzie Nadle śnictwa Olkusz - le Ŝą cych na terenie gminy Olkusz do grupy lasów ochronnych. Zasady gospodarki le śnej zdominowane s ą przez aktualny stan lasów, wyst ępuj ące zagro Ŝenia i funkcje lasów. Zr ębowe sposoby zagospodarowania stosuje si ę na siedliskach Boru suchego i Boru świe Ŝego, a ponadto w celu przebudowy litych so śnin na siedliskach Borów mieszanych i Lasów mieszanych świe Ŝych i wilgotnych. Zr ębowo-przer ębowe sposoby zagospodarowania obowi ązuj ą na siedliskach Lasu świe Ŝego i wilgotnego oraz Lasu wy Ŝynnego i Lasu mieszanego wy Ŝynnego. Przyj ęto wieki r ębno ści dla d ębu – 160, buka – 140, sosny i modrzewia – 120, świerka – 110, brzozy olchy i grabu – 80 lat. W składzie odnowie ń przyj ęto udziały gatunków prowadz ące do przebudowy litych drzewostanów sosnowych na bardziej odporne mieszane, Ŝe znacznym udziałem gatunków li ściastych. Przewiduje si ę te Ŝ udział gatunków obcych: d ębu czerwonego i sosny czarnej. Skład odnowie ń zale Ŝy od strefy uszkodze ń. W strefie III planuje si ę wy Ŝszy udział brzozy w Borach oraz udział sosny czarnej i d ębu czerwonego. Działania te zmierzaj ą do podniesienia odporno ści drzewostanów. Na terenie miasta oraz w atrakcyjnych turystycznie partiach gminy istotne s ą funkcje turystyczne lasów. W celu przystosowania lasów dla turystyki wytyczono szlaki turystyczne oraz zlokalizowano parkingi. Zwraca, niestety uwag ę małe przystosowanie na potrzeby rekreacyjne lasów poło Ŝonych w mie ście, w tym w bezpo średnim s ąsiedztwie osiedli mieszkaniowych.

147

6.4. Funkcja turystyczno-wypoczynkowa i sportowa

Obszar gminy Olkusz charakteryzuje si ę du Ŝym urozmaiceniem przyrodniczo- krajobrazowym, co znajduje odzwierciedlenie w statusie ochronnym obszarów le śnych jak równie Ŝ terenów o malowniczej rze źbie i pokryciu licznymi skałkami jurajskimi. Podstaw ą rozwoju funkcji turystyczno-wypoczynkowej i sportowej s ą chronione tereny Parków Krajobrazowych; Dolinki Krakowskie i Orlich Gniazd wraz z otulinami.

Atrakcyjne tereny dla turystyki i wypoczynku: W granicach gminy Olkusz znajduj ą si ę: • Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie – zajmuje powierzchni ę 2137 ha w sołectwach: śurada, Zawada, Gorenice, cz ęś ci Niesułowic i Zimnodołu. Dominuj ącym elementem krajobrazu parku s ą liczne doliny i jary gł ęboko wci ęte w wapienne, skalne podło Ŝe oraz osta ńce skalne na stokach i wierzchowinach. Charakterystyczne s ą jaskinie, jak Jaskinia Gorenicka; • Park Krajobrazowy Orlich Gniazd – zajmuje powierzchni ę 492ha w: Bogucinie, Pazurku, cz ęś ci Rabsztyna, Podlesia, Troksu, Braciejówki i miasta Olkusz. Krajobraz Parku obejmuje najbardziej skalist ą i najwy Ŝej poło Ŝon ą cz ęść Wy Ŝyny Krakowsko -Cz ęstochowskiej. W północnej cz ęś ci jurajskie skały wapienne wznosz ą si ę na wysoko ść kilkudziesi ęciu metrów nad powierzchni ą Wy Ŝyny, w południowej cz ęś ci tworz ą urwiste ściany, doliny i w ąwozy. Na terenie parku znajduje si ę około 350 jaski ń. Park ma równie Ŝ wysokie walory kulturowe, znajduj ą si ę tu m.in. liczne ruiny średniowiecznych zamków i stra Ŝnic, nazwanych Orlimi Gniazdami, ze wzgl ędu na swe usytuowanie na płaszczyznach wysokich skał. Obecnie na terenie gminy Olkusz funkcjonuje rezerwat przyrody „Pazurek” oraz projektuje si ę rezerwat „Januszkowa Góra”: • Istniej ący rezerwat przyrody „ Pazurek” – poło Ŝony jest w południowo-zachodniej cz ęś ci Płaskowy Ŝu Ojcowskiego obok wsi Pazurek. Przedmiotem ochrony konserwatorskiej s ą tu liczne gatunki ro ślin chronionych i rzadkich jak równie Ŝ naturalne ekosystemy le śne. Wyst ępuj ą tu skałki o ró Ŝnych formach i kształtach Urozmaicenie terenu powoduj ą liczne wychodnie wapienne w poł ączeniu ze zbiorowiskami ro ślinnymi. • Projektowany rezerwat przyrody „Januszkowa Góra” - poło Ŝony jest w pobli Ŝu projektowanego rezerwatu „Pazurek”. Powierzchnia rezerwatu wynosi 36,33 ha, a powierzchnia otuliny 58,34 ha. Status ochronny b ędzie miał na celu ochron ę osta ńcowych wzgórz poro śni ętych kilkoma typami lasów bukowych z ciekawymi i rzadkimi ro ślinami runa.

148

Atrakcj ę turystyczno-krajoznawcz ą stanowi równie Ŝ miasto Olkusz, zwłaszcza jego cz ęść staromiejska. Olkusz nazywany jest "srebrnym miastem". To tu znajdowały si ę najbogatsze zło Ŝa srebra w Polsce. Świadectwem tej górniczej przeszło ści jest półtorametrowej wysoko ści srebrny krzy Ŝ ufundowany przez olkuskich górników. Pod miastem ci ągn ą si ę niezbadane podziemne korytarze, którymi olkuscy gwarkowie wydobywali srebro. Co roku jesieni ą, olkuski ko ściół pw. św. Andrzeja, gdzie znajduj ą si ę pó źnorenesansowe Organy Hummla, rozbrzmiewa d źwi ękami muzyki podczas organizowanych Dni Muzyki Organowej. Do dyspozycji zwiedzaj ących Olkusz s ą muzea m.in. Afrykanistyczne, Po Ŝarnictwa, Wikliniarstwa, PTTK a tak Ŝe BWA i Galerie. Niew ątpliw ą atrakcj ą rejonu olkuskiego jest poło Ŝona w s ąsiedztwie, jedyna w Polsce Pustynia Bł ędowska.

Szlaki piesze i rowerowe

Jednym z elementów atrakcji turystycznych jest sie ć szlaków turystycznych, biegn ących przez najciekawsze przyrodniczo tereny. Pozwalaj ą one na uprawianie turystyki aktywnej: pieszej i rowerowej. Szlaki turystyczne piesze słu Ŝą nie tylko rozwojowi ruchu turystycznego, ale spełniaj ą równie Ŝ wa Ŝne funkcje edukacyjne. Szlaki, których odcinki biegn ą przez tereny gm. Olkusz to: Szlaki piesze: • Szlak Orlich Gniazd - liczne s ą tu osta ńce skalne, jaskinie oraz zabytki. Na wy Ŝynie jest 25 Orlich Gniazd – ruin zamków i stra Ŝnic. Szlak prowadzi z Krakowa do Cz ęstochowy, jego długo ść wynosi ok. 163km; • Szlak Warowni Jurajskich - przebiega przez XIV-wieczne stra Ŝnice obronne na Wy Ŝynie Krakowsko-Cz ęstochowskiej, ma długo ść 152km; • Szlak Powsta ńców 1863 roku – prowadzi od starego cmentarza w Olkuszu do Sławkowa; • Szlak Gwarków Olkuskich – prowadzi z Olkusza przez Bukowno do Sławkowa, około 21 km; • Szlak Partyzancki - trasa wiedzie przez miejsca związane z działalno ści ą polskich oddziałów partyzanckich z czasów II wojny światowej. Cały Szlak Partyzantów Ziemi Olkuskiej PTTK ma długo ść 44,7 km; • Szlak Krajoznawczy – prowadzi od Bukowna przez Olkusz i Rabsztyn do Jaroszowca Olkuskiego; • Szlak Grzmi ączki - prowadz ący od Zawady przez Zederman i Kosmolów do Szlaku Orlich Gniazd, około 16km; • Szlak Pustynny - prowadzi z Bł ędowa do Ryczowa przez Jaroszowiec, ok. 22km, przebiega w s ąsiedztwie gminy Olkusz.

149

Szlaki rowerowe

• Olkusz- Rabsztyn- Jaroszowiec- Golczowice- Chechło- Klucze -Bogucin Du Ŝy- Bogucin Mały- Olkusz o długo ści 33 km. • Olkusz- Klucze - Hutki - Knaki - Zamek Ogrodzieniec - Olkusz - 50 km • Olkusz - Dolina Kanki - ok 30 km.

Baza noclegowo – gastronomiczna

Najwi ększym o środkiem wypoczynku stałego i weekendowego jest i pozostanie Olkusz. Aktualnie w obszarze miasta i gminy baza noclegowa liczy 363 miejsca noclegowe, z czego zdecydowana wi ększo ść skupiona jest na terenie miasta. Tury ści maj ą tu do wyboru uznane hotele, motele, o środki wypoczynkowe i schroniska młodzie Ŝowe. Obiekty te posiadaj ą szeroki wachlarz mo Ŝliwo ści aktywnego sp ędzenia wolnego czasu oferuj ąc saun ę, zaplecze rekreacyjne, salon fryzjerski, kwiaciarni ę. Baza noclegowa o wysokim standardzie wykorzystywana jest do obsługi kongresowo – konferencyjnej. W hotelach do dyspozycji s ą dobrze wyposa Ŝone, klimatyzowane sale wyposa Ŝone w urz ądzenia multimedialne umo Ŝliwiaj ące realizowanie prezentacji. Słu Ŝą one jednocze śnie za miejsce organizacji bankietów i imprez okoliczno ściowych. Baza gastronomiczna opiera si ę głównie na obiektach usytuowanych w mie ście i punktach turystycznych, hotele posiadaj ą restauracje. Zdecydowanie zbyt mało rozwini ęta jest baza turystyczna w obszarze pozamiejskim. Do głównych obiektów o wi ększej ilo ści miejsc noclegowych w gminie nale Ŝą Pensjonat Zamek w Rabsztynie, Zajazd Kogutek w Sienicznie i Zajazd Pan Tadeusz w Kosmolowie - Kogutku. Brak jest prywatnych kwater, pensjonatów i mimo niezbyt korzystnych warunków dla rolnictwa – gospodarstw agroturystycznych. W 2005 roku ponad 14 tysi ęcy turystów skorzystało z noclegów w mie ście i gminie Olkusz. Z tego ok. 1700 turystów nocowało na trenie gminy. Równocze śnie udzielono ponad 25 tysi ęcy noclegów. Tury ści zagraniczni stanowili około 10% wszystkich odwiedzaj ących miasto i gmin ę Olkusz.

Obiekty sportowe Od 1990 roku główne obiekty usługowe z zakresu sportu, rekreacji i turystyki wraz z baz ą noclegow ą i obiektami gastronomicznymi wchodz ą w skład Miejskiego O środka Sportu i Rekreacji w Olkuszu. Powstał on z poł ączenia trzech obiektów: Hali Sportowej, Obiektu Sportowo-Rekreacyjnego "Czarna Góra" i boiska "Pomorzany". Głównym celem działalno ści o środka jest programowanie i realizacja usług w zakresie sportu, masowej kultury fizycznej oraz sportowo-rekreacyjnej w mie ście i gminie Olkusz. Na terenie hali

150 widowiskowo-sportowej znajduje si ę restauracja oferuj ąca organizacj ę imprez okoliczno ściowych. O środek oferuje wiele mo Ŝliwo ści aktywnego sp ędzenia czasu. Mieszka ńcy miasta i terenów okolicznych maja do dyspozycji: - hal ę sportowo-widowiskow ą na 670 miejsc wraz z sal ą treningow ą, saun ą, solarium, siłowni ą, kawiarni ą i hotelem na 30 miejsc, - basen k ąpielowy z zespołem brodzików i placem zabaw dla dzieci, - boiska do piłki siatkowej, pla Ŝowej oraz koszykówki, - korty tenisowe: o nawierzchni ziemnej i o nawierzchni asfaltowej - stadion sportowy: boisko, bie Ŝnia, trybuny, - boisko treningowe, boisko sportowe do piłki no Ŝnej.

151

7. KOMUNIKACJA

7.1. Komunikacja kolejowa

Przez gmin ę przebiega linia kolejowa Katowice – Dęblin oraz linia hutniczo siarkowa (LHS) Kolej obsługuj ąca pasa Ŝerów jest wykorzystywana przez mieszka ńców Olkusza doje ŜdŜaj ących do pracy i szkół, zwłaszcza w kierunku Katowic. W komunikacji z Krakowem, główne potrzeby zaspokaja obsługa autobusowa. Po torze LHS, niezale Ŝnie od obci ąŜ eń towarowych, kursuje poci ąg osobowy relacji Olkusz – Moskwa. Tor ten posiada rezerwy w obciąŜ eniu. Obecnie trudno przes ądza ć o mo Ŝliwo ściach zwi ększenia obsługi kolejowej, tak pasa Ŝerskiej, jak i towarowej, ze wzgl ędu na koszty transportu kolejowego. Du Ŝa cz ęść przewozów w ęgla (mo Ŝna powiedzie ć dominuj ąca) odbywa si ę transportem samochodowym, ze szkod ą dla tras drogowych, które nie s ą przystosowane do tak du Ŝych obci ąŜ eń: stad koleiny na drodze nr 1 i niestety ju Ŝ na autostradzie A-4, (których remont pochłania ogromne koszty). Wida ć tu wyra źnie braki w koordynacji mi ędzy resortami, ale jest to problem wykraczaj ący poza mo Ŝliwo ści regulacji w gminie.

7.2. Komunikacja drogowa

*Powi ązania zewn ętrzne: Układ drogowy miasta i gminy Olkusz zapewnia nast ępuj ące powi ązania zewn ętrzne, o znaczeniu krajowym: - powi ązania na kierunku wschód – zachód, drog ą krajową nr 4 (Przemy śl – Kraków – Olkusz – Śląsk – Zgorzelec), przebiegaj ącą obecnie stycznie w stosunku do śródmie ścia Olkusza, - powi ązania w kierunku północnym, drog ą 783, Olkusz – Miechów, oraz drogami prowadz ącymi do Klucz, Zawiercia i Wolbromia. - powi ązania w kierunku południowym, do Trzebini i Chrzanowa. Przelotowa funkcja ww drogi A4 jest cz ęś ciowo zast ępowana przez autostrad ę, przebiegaj ącą równolegle do niej, po stronie południowej, pomi ędzy Trzebini ą, a Chrzanowem. Przej ęcie cz ęś ci ruchu przelotowego przez t ę autostrad ę stanowi du Ŝą ulg ę z punktu widzenia nat ęŜ enia ruchu na drodze A4. W zwi ązku z wprowadzeniem odpłatno ści za przejazd na autostradzie, istnieje ryzyko wi ększego doci ąŜ enia ruchem tej drogi.

152

Droga krajowa nr 783 relacji Olkusz-Miechów ł ączy miasto i gmin ę z drog ą mi ędzynarodow ą E7 relacji Warszawa – Budapeszt. Tym samym rejon Olkusza jest poło Ŝony w w ęź le dróg o znaczeniu regionalnym.

Charakterystyk ę dróg krajowych i wojewódzkich przebiegaj ących przez miasto i gmin ę Olkusz przedstawia poni Ŝsze zestawienie:

Numer 1) Długo ść (km) Nawierzchnia kierunek drogi 94 13 260 asfaltowa Przemy śl-Kraków-Olkusz-Śląsk-Zgorzelec 773 4 810 asfaltowa Olkusz-Skała 791 5 290 asfaltowa Olkusz-Trzebinia 783 9 720 asfaltowa Olkusz-MIechów 791 3950 asfaltowa Olkusz-Klucze-Zawiercie RAZEM 37 030 1) Długo ść drogi mierzona w granicach administracyjnych miasta i gminy Olkusz.

*Powi ązania wewn ętrzne:

Wszystkie omówione wy Ŝej drogi krajowe i wojewódzkie, pełni ą jednocze śnie funkcje obsługi ruchu lokalnego, jako głównie drogi b ądź ulice zbiorcze, obsługuj ące miasto i gmin ę Olkusz. Model wewn ętrznego układu komunikacyjnego Olkusza jest zbli Ŝony do rusztowo- si ęgaczowego. Jest to układ nietypowy jak na stare, rozwijaj ące si ę na przestrzeni wielu wieków miasto. Wpływ na taki kształt sieci – korzystny z punktu widzenia rozwijaj ącej si ę wci ąŜ gminy – miała prawdopodobnie fizjografia terenu. Komunikacja pasa Ŝerska na trasach lokalnych i poza gminnych jest prowadzona przez PKS w Olkuszu w sposób zadawalaj ący. PKS posiada dogodnie poło Ŝony i zorganizowany dworzec autobusowy i zaplecze techniczne. Przedstawione tabele zawieraj ą charakterystyk ę dróg w obr ębie miasta i gminy Olkusz, z podziałem na: drogi wojewódzkie w Olkuszu, drogi gminne, ulice na terenie miasta Olkusza.

Drogi powiatowe:

Nazwa i numer drogi 1063 K Olkusz (ul. śuradzka-ul. Mazaniec) – Bukowno (ul. Długa – ul. 1-go Maja) 1074 K Olkusz (Mazaniec) – Płoki 1075 K od drogi nr 94 do ul. Mickiewicza w Olkuszu 1076 K Krzeszowice – Gorenice – Olkusz (ul. Dworska) 1077 K Olkusz (Al. Tysi ąclecia) od drogi nr 791 1078 K Olkusz – Osiek – Gorenice

153

1079 K śurada – Witeradów – Osiek 1080 K Osiek – Zawada – Gorenice 1081 K Gorenice – Ostr ęŜ nica 1082 K Zawada – Racławice – Szklary 1083 K Zawada – Przeginia 1084 K Zimnodół – Zederman 1085 K od drogi nr 94 – Sieniczno – Zimnodół 1086 K Troks – Olewin – Osiek – do drogi nr 1078 K 1087 K Zederman – Kosmolów 1088 K Wi śliczka przez wie ś 1089 K Olewin – Kosmolów 1090 K od drogi nr 783 – Troks – Braciejówka – Jangrot – Trzyci ąŜ 1091 K Olkusz (ul. Długa) – Bogucin Du Ŝy - Jaroszowiec 1092 K od drogi nr 783 – Olkusz (ul. Jasna, ul. Podgarbie) – Bogucic Mały 1093 K od drogi nr 791 – Bogucic Mały – Rabsztyn 1094 K od drogi 1074 K – Niesułowice do drogi nr 1076 K 1095 K od drogi nr 1068 K – Bolesław – Klucze – Jaroszowiec – Bydlin – Wolbrom do drogi nr 794 1109 K od drogi nr 783 Pazurek – do drogi nr 783 Podlesie 1110 K od drogi nr 1109 K Podlesie - Troks 1111 K od drogi nr 1109 K Podlesie – Braciejówka 1159 K Olkusz (ul Króla K. Wielkiego) od drogi nr 791 1160 K Sułoszowa – Braciejówka

Drogi gminne: Długo ść Gmina - Sołectwo Nr drogi Rodzaj nawierzchni (m)

Zawada 1 61 gruntowa „-„ 2 95 gruntowa „-„ 3 72 tłucze ń średnioziarnisty „-„ 4 55 gruntowa „-„ 5 148 gruntowa „-„ 6 357 gruntowa „-„ 7 135 gruntowa Zimnodół 8 190 tłucze ń średnioziarnisty „-„ 9 135 gruntowa „-„ 10 145 gruntowa Osiek 11 95 ŜuŜel hutniczy „-„ 12 215 gruntowa „-„ 13 510 gruntowa „-„ 14 160 gruntowa Gorenice 15 126 gruntowa „-„ 16 325 gruntowa „-„ 17 135 gruntowa „-„ 18 90 gruntowa „-„ 19 105 gruntowa

154

„-„ 20 605 gruntowa „-„ 21 170 gruntowa „-„ 22 340 gruntowa „-„ 23 1025 beton asfaltowy „-„ 24 175 gruntowa „-„ 25 310 gruntowa „-„ 26 220 gruntowa „-„ 27 590 gruntowa „-„ 28 170 gruntowa „-„ 29 140 gruntowa „-„ 30 130 gruntowa śurada 31 1260 kamie ń polny „-„ 32 560 tłucze ń Braciejówka 33 660 tłucze ń „-„ 34 160 tłucze ń „-„ 35 80 beton asfaltowy Olewin 36 2598 gruntowa „-„ 37 485 gruntowa Sieniczno 38 1015 beton asfaltowy „-„ 39 140 gruntowa „-„ 40 460 gruntowa „-„ 41 280 gruntowa „-„ 42 330 gruntowa Kosmołów 43 545 gruntowa „-„ 44 1150 gruntowa „-„ 45 1220 beton asfaltowy Zederman 46 240 gruntowa „-„ 47 150 gruntowa Pazurek 48 620 gruntowa „-„ 49 320 gruntowa Troks 50 160 tłucze ń średnioziarnisty Bogucin Mały 51 1140 tłucze ń średnioziarnisty „-„ 52 750 gruntowa Podlesie 53 1400 beton asfaltowy „-„ 54 500 beton asfaltowy Witeradów 55 170 gruntowa „-„ 56 230 gruntowa „-„ 57 390 gruntowa „-„ 58 160 gruntowa „-„ 59 205 gruntowa „-„ 60 740 gruntowa Niesułowice 61 215 gruntowa „-„ 62 120 gruntowa „-„ 63 560 gruntowa „-„ 64 270 gruntowa „-„ 65 250 gruntowa „-„ 66 310 gruntowa „-„ 67 220 gruntowa „-„ 68 90 gruntowa „-„ 69 125 gruntowa „-„ 70 650 gruntowa „-„ 71 470 gruntowa „-„ 72 90 gruntowa

155

Ulice na terenie miasta Olkusza : Długo ść Lp. Nazwa Rodzaj nawierzchni klasyfikacja (m) 1. Augustia ńska bitumiczna 144 Lp 2. Bylicy bitumiczna 25 Lp 3. Krzywa bitumiczna 291 Dw 4. 20-go stycznia bitumiczna 49 Dw 5. Floria ńska bitumiczna 1054 Lm 6. F.Nullo bitumiczna 77 Lm 7. śuradzka kostka kamienna 116 Dw 8. Krakowska bitumiczna 217 Lh 9. Zawadzkiego bitumiczna 194 Lm 10. Staszica bitumiczna 182 Dw 11. Bo Ŝnicza bitumiczna 169 Dw 12. Szkolna bitumiczna 176 Dw 13. J. Korczaka bitumiczna 370 Dm 14. Na Skarpie bitumiczna 342 Dw 15. Polna bitumiczna 158 Lm 16. Dąbrowskiego bitumiczna 273 Dw 17. Minkiewicza bitumiczna 236 Dw 18. Słowackiego bitumiczna 461 Dw 19. Szpitalna bitumiczna 83 Lm 20. Sko śna bitumiczna 252 Dw 21. Nowa bitumiczna 260 Dm 22. Łukasi ńskiego bitumiczna 395 Dw 23. Świ ętokrzyska bitumiczna 182 Dw 24. Gęsia bitumiczna+tłuczniowa 244 Dw 25. Broniewskiego bitumiczna 270 Lw 26. Kocjana bitumiczna 183 Lw 27. Puławskiego bitumiczna 195 Lw 28. 1-go Maja bitumiczna 109 Lw 29. F. Nullo (boczna) bitumiczna 121 Dh 30. Sobieskiego bitumiczna 384 Lw 31. Kluczewska bitumiczna+tłuczniowa 333 Lh 32. Gwarków bitumiczna 1031 Lw 33. Głowackiego bitumiczna 327 Lw 34. Zielona bitumiczna 197 Lw 35. Kwiatowa bitumiczna 550 Lw 36. Wapienna bitumiczna 865 Lw 37. Cegielniana bitumiczna 163 Lw 38. Topolowa bitumiczna 245 Lw 39. Ogrodowa bitumiczna 442 Lw 40. Niepodległo ści bitumiczna 164 Lw 41. Partyzantów bitumiczna +kostka kam. 433 Lw 42. Ko ściuszki bitumiczna 558 Zt 43. śuradzka bitumiczna 1426 Lw 44. Wiejska bitumiczna 475 Lw 45. Skalska bitumiczna 161 Lw 46. 20-tu Straconych bitumiczna 264 Lm 47. Składowa bitumiczna 330 Lp 48. Olewi ńska I bitumiczna 690 Lw 49. Olewi ńska II bitumiczna 742 Lw 50. Paluska bitumiczna 270 Lw 51. Słowackiego bitumiczna 852 Lm 52. Armii Czerwonej bitumiczna 1308 Gt 53. Miła bitumiczna+gruntowa 80 Lw 54. Basztowa bitumiczna 74 Dh

156

55. Metalowa bitumiczna 339 Dw 56. Hutnicza bitumiczna 321 Dw 57. Kopalniana bitumiczna 147 Dw 58. Harcerska bitumiczna 108 Dw 59. Marchlewskiego bitumiczna 368 Dw 60. Gwarecka bitumiczna 68 Dw 61. Szybikowa bitumiczna 197 Dw 62. Skarbnika bitumiczna 160 Dw 63. Ołowiana bitumiczna 484 Dw 64. Kruszwica bitumiczna 938 Dw 65. Pstrowskiego bitumiczna 127 Lm 66. Piaskowa bitumiczna 106 Dw 67. Asnyka bitumiczna 439 Dw 68. Witeradowska bitumiczna 112 Dw 69. Okrzei bitumiczna 74 Dw 70. Ko ścielna bitumiczna 116 Dw 71. Budowlanych bitumiczna 212 Dm 72. Kolorowa bitumiczna 670 Dw 73. Powsta ńców Śląskich bitumiczna 613 Lw 74. Jana Kantego bitumiczna 654 Lw 75. 15-go Grudnia bitumiczna 673 Lh 76. Mickiewicza bitumiczna 763 Lh 77. Sławkowska bitumiczna 418 Lm 78. M. Curie-Skłodowskiej bitumiczna 343 Lw 79. Piłsudskiego bitumiczna 551 Lw 80. Kolejowa bitumiczna 289 Lw 81. Chopina bitumiczna 292 Dw 82. Rydla bitumiczna 2196 Dw 83. 1000-lecia bitumiczna 506 Zt 84. Manifestu Lipcowego bitumiczna 184 Dm 85. Parcówka bitumiczna 461 Dw 86. Kołł ątaja bitumiczna 341 Dw 87. Wi śniowa bitumiczna 105 Dw 88. Piłsudskiego (boczna) bitumiczna 435 Dw 89. Parkowa bitumiczna 1072 Dw 90. Parcze bitumiczna 919 Dw 91. Czarnogórska bitumiczna 1081 Dw 92. Pomorska bitumiczna 331 Dw 93. Biała bitumiczna 420 Dw 94. Zacisze bitumiczna 226 Dw 95. Kopernika bitumiczna 1120 Dw 96. Kochanowskiego bitumiczna 596 Dw 97. Mieszka I bitumiczna 1086 Dw 98. Kamyk bitumiczna 121 99. Dygasi ńskiego bitumiczna 461 100. ZMP bitumiczna 517 101. Nowotki bitumiczna 1909 102. Podgrabie bitumiczna 2217 103. Jasna bitumiczna+gruntowa 1215 104. Zagaje bitumiczna 509 105. Przemysłowa bitumiczna 712 106. Stary Olkusz bitumiczna 60 107. Krótka bitumiczna 391 108. Górnicza bitumiczna 421 109. Krasickiego bitumiczna 103 110. Boczna płyty kamienne + beton 514 111. Le śna bitumiczna 594 112. Ponikowska bitumiczna 1428

157

113. Mazaniec bitumiczna 279 114. Sawickiej bitumiczna 3708 115. Długa bitumiczna 1474 116. Nowowiejska bitumiczna 1466 117. Gwardii Ludowej bitumiczna 1341 118. Bema bitumiczna 893 119. Findera bitumiczna 106 120. F. Nullo (boczna) bitumiczna 302 121. Konopnickiej bitumiczna 224 122. Krasi ńskiego bitumiczna 853 123. Ró Ŝy Luksemburg bitumiczna 298 124. Reja bitumiczna 139 125. Tuwima bitumiczna 748 126. Sosnowa bitumiczna

158

8. GOSPODARKA KOMUNALNA I INFRASTRUKTURA TECHNICZNA

8.1. Urz ądzenia i organizacja gospodarki komunalnej

8.1.1. Ochrona przeciwpo Ŝarowa

Obiekt / liczba Charakterystyka Stanowisk gara Ŝ. - w tym siedziba rejonowej stra Ŝy po Ŝarnej, na MIASTO 2/10 stan. działce o pow. 1,0 ha GMINA Bogucin Mały - Braciejówka 1/1 Gorenice 1/2 - w budynku murowanym, pi ętrowym Kosmołów 1/2 - w budynku murowanym Niesułowice - Osiek 1/2 - w budynku nowym, murowanym, pi ętrowym Pazurek - Podlesie - Rabsztyn - Sieniczno - Troks - Witeradów 1/1 Wi śliczka - Zawada 1/x - w budynku murowanym, Zederman 1/2 - w budynku murowanym, pi ętrowym Zimnodół 1/1 - w budynku murowanym, śurada 1/2 - w budynku murowanym, pi ętrowym Razem w gminie 8

8.1.2. Cmentarze, usługi pogrzebowe

Lokalizacja Rodzaj obiektu Rejon obsługi – dla cmentarzy- powierzchnia MIASTO - Śródmie ście Zakład pogrzebowy(w budynku wolnostoj ącym, 1 kondygnacyjnym, Miasto i wsie: śurad ę,

murowanym, starym) Witeradów, Sieniczno, Olewin, - „Na piaskach” cmentarz czynny, pow. 7,0 ha Bogucin, Rabsztyn

- Śródmie ście - 2 cmentarze nieczynne ( Ŝydowskie) pow. 0,3 i 0,5 ha obj ęte ochron ą konserwatorsk ą,

- cmentarz nieczynny, rzymsko- katolicki i prawosławny, o pow. 0,8 ha, obj ęty ochron ą konserwatorsk ą GMINA - Braciejówka cmentarz czynny, pow. 1,0 ha Braciejówka, Troks, Podlesie - Gorenice cmentarz czynny, pow. 0,45 ha Gorenice, Zawada - Kosmolów cmentarz czynny, pow. 0,37 ha Kosmołów - Osiek cmentarz czynny, pow. 0,7 ha Osiek, Zimnodół Uwaga: zasi ęg obsługi cmentarzy wiejskich – analogiczny do układu parafii ko ścioła rzymsko-katolickiego.

159

Przy normatywnym wska źniku zapotrzebowania powierzchni cmentarzy na 1 mieszka ńca, wynosz ącym 2 x 2 m, potrzeby w 1994 r. wyniosły około 11,0 ha, w tym w mie ście 8,7 ha. Szacuje si ę, Ŝe wolne powierzchnie miejskiego cmentarza „Na Piaskach” wyczerpi ą si ę w przeci ągu 2-3 najbli Ŝszych lat (wolna powierzchnia wystarcza dla około 650 stanowisk, przy rocznej liczbie pochówków wynosz ącej 350-400).

8.1.3. Ziele ń urz ądzona, bazy zieleni, ogrody działkowe

Rodzaj obiektu Powierzchnia Charakterystyka

MIASTO Baza zieleni miejskiej PGKM 1,85 ha Baza Sp-ni Ogrodniczej 1,25 ha teren urz ądzony, Park Miejski 1,0 ha zadrzewiony (starodrzew) Kopiec Ko ściuszki 1,0 ha teren półurz ądzony Tereny zieleni parkowej 0,2 ha z placami zabaw dla dzieci 0,65 ha w ró Ŝnych punktach Skwery ozdobne 1,0 ha (ł ącznie) miasta Ogrody działkowe 1,0 ha 2,5 ha 2,9 ha GMINA Gorenice - ogród 18,6 ha Przedsi ęb.Lasów Pa ństwowych

Rabsztyn - ogrody działkowe 1,4 ha

8.1.4. Organizacja gospodarki komunalnej Na terenie Olkusza działa szereg przedsi ębiorstw usług komunalnych, w wi ększo ści obejmuj ących zasi ęgiem obsługi zarówno miasto i gmin ę Olkusz, jak i obszary s ąsiednie. Do wa Ŝniejszych spo śród nich nale Ŝą : - Przedsi ębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, wielobran Ŝowe obejmuj ące: • Zakład Gospodarki Mieszkaniowej, • Zakład Oczyszczania Miasta, • Zakład Dróg i Zieleni, • Zakład Remontowy, • Zakład Gazu Bezprzewodowego, • Zakład Pogrzebowy (wymieniony ju Ŝ we wcze śniejszym rozdziale), • Zakład Produkcji Pomocniczej, z baz ą transportow ą i gospodarcz ą.

160

- Przedsi ębiorstwo Wodoci ągów i Kanalizacji (rejonowe, obsługuj ące miasto i gmin ę Olkusz, miasta Bukowno i Sławków, gminy Bolesław i Klucze), - Przedsi ębiorstwo Energetyki Cieplnej, - Rozdzielnia Gazu, - Placówka Energetyczna, - Zakład Usług Wodnych, - Przedsi ębiorstwo Komunikacji Miejskiej, działaj ące od 1976 r., stanowi ące własno ść sze ściu gmin, na obszarze których prowadzi przewozy pasa Ŝerskie (miasto i gmina Olkusz), miasta Bukowno, Sławków i D ąbrowa Górnicza oraz gminy Bolesław i Klucze - Pa ństwowe Przedsi ębiorstwo Komunikacji Samochodowej, prowadz ące przewozy pasa Ŝerskie, towarowe, naprawy i usługi komunikacyjne (pomoc drogowa, holowanie, diagnostyka pojazdów).

8.2. Systemy infrastruktury technicznej

8.2.1. Zaopatrzenie w wod ę Źródła zaopatrzenia w wod ę miasta i gminy Olkusz: Podstawowymi źródłami zaopatrzenia w wod ę miasta i gminy Olkusz s ą: • wody podziemne dołowe ujmowane na Kanale Południowym, na terenie ZGH Bolesław w ilo ści maksimum 27 m 3/min. Po uzdatnieniu w Stacji Uzdatniania Wody Przedsi ębiorstwa Wodoci ągów i Kanalizacji sp. z o.o. w Olkuszu wykorzystywane s ą do zaopatrzenia rejonu olkuskiego w wod ę. Zasoby wód dołowych pokrywaj ą obecne zapotrzebowanie nie tylko mieszka ńców miasta i gminy Olkusz, ale równie Ŝ terenów sąsiednich tj. gm. Bolesław, Klucze i miasta Bukowno, • uj ęcie gł ębinowe w Witeradowie, w skład którego wchodz ą cztery źródła jurajskie i studnia gł ębinowa, zasilaj ące centralny system sieci wodoci ągowej. • lokalne uj ęcia gł ębinowe w Braciejówce, Podlesiu Rabszty ńskim, Kosmolowie, Zadolu Kosmolowskim.

Z bada ń hydrologicznych wynika, i Ŝ gmina pozbawiona jest wód powierzchniowych przydatnych do celów komunalnych. Usytuowanie gminy na krasowym obszarze Jury Krakowsko-Cz ęstochowskiej, w obr ębie leja depresji kopal ń rud cynku i ołowiu, stwarza dogodne warunki migracji zanieczyszcze ń do wód podziemnych (stanowi ących źródła wody pitnej dla mieszka ńców rejonu olkuskiego), a tym samym realn ą gro źbę ich ska Ŝenia i wyeliminowania do celów pitnych. Aktualnie wykonana została na zlecenie ZGH „Bolesław” - „Koncepcja mo Ŝliwo ści,

161 sposobu i zasad zaopatrzenia w wod ę kopalnian ą do celów pitnych po zako ńczeniu eksploatacji rud cynku i ołowiu w rejonie olkuskim”, przez zespół pod kierownictwem prof. dr hab. in Ŝ. Jacka Motyki. Trwaj ą dyskusje nad docelowym modelem i sposobem zaopatrzenia w wod ę pitn ą mieszka ńców.

Zasi ęg obsługi systemu centralnego oraz systemów lokalnych:

Z centralnego systemu sieci wodoci ągowej bazuj ącego na uj ęciu wód kopalnianych zaopatrywane s ą w wod ę nast ępuj ące sołectwa gminy: • Bogucin Mały, • Rabsztyn, • Troks, • Olewin, • Gorenice, • Zawada, • cz ęść Kosmołowa, • Sieniczno, • Pazurek, • Kogutek, • Wi śliczka, • cz ęść Osieka, • Witeradów, • śurada, • Zederman, • Zimodół.

Woda dla Gorenic, Zawady i cz ęś ci Osieka dostarczana była z uj ęcia lokalnego studni gł ębinowej w Gorenicach. Uj ęcie to, zostało w 2002 roku wył ączone z eksploatacji ze wzgl ędu na przekroczenia azotanów. Z tego samego powodu zostało wył ączone równie Ŝ w 2002 roku uj ęcie gł ębinowe, zaopatruj ące w wod ę mieszka ńców wsi Troks. Wsie te podł ączono do centralnego systemu wodoci ągowego. Z lokalnych systemów wodoci ągowych bazuj ących na uj ęciach gł ębinowych zaopatrywana jest wie ś Witeradów, Braciejówka, Podlesie Rabszty ńskie, cz ęść Kosmolowa, Zadole Kosmolowskie. Wie ś Niesułowice podł ączona jest do wodoci ągu RPWiK w Chrzanowie. Funkcjonuj ące uj ęcia gł ębinowe posiadaj ą zgodnie z obowi ązuj ącymi przepisami, strefy ochrony bezpo średniej (które wynosz ą na ogół kilka metrów), a tak Ŝe strefy ochrony po średniej. Z sieci wodoci ągowej na terenach wiejskich gminy korzystało w 2004 r. 11749 mieszka ńców, a w mie ście 37329.

Krótka charakterystyka uj ęć oraz procesu uzdatniania wody: Woda pochodz ąca z uj ęcia zlokalizowanego na terenie ZGH „Bolesław”, tłoczona jest na Stacj ę Uzdatniania Wody gdzie poddawana jest nast ępuj ącym procesom technologicznym, kontrolowanym przez laboratorium zakładowe:

162

• koagulacji wody w akcelatorach, przy zastosowaniu siarczanu Ŝelazowego i wapna hydratyzowanego, • filtracji pospiesznej na zło Ŝu z piasku kwarcowego o granulacji 0,8 – 1,6 mm (w zbiornikach Ŝelbetonowych otwartych), • dezynfekcji wody chlorem gazowym. Na terenie SUW w pompowni wody czystej nast ępuje rozdział wody: • pompownia wschodnia podaje wod ę do wschodniej cz ęś ci sieci ze zbiornikiem Parcze, dla miasta i gminy Olkusz oraz gminy Klucze, • pompownia zachodnia tłoczy wod ę na kierunek Bolesław i Bukowno. Centralny system sieci wodoci ągowej zasilany jest równie Ŝ z uj ęcia w Witeradowie. Ponadto na terenie gminy Olkusz funkcjonuj ą 4 lokalne uj ęcia.

Jako ść wody surowej i uzdatnionej: Ujmowana do celów pitnych i na potrzeby gospodarcze woda gł ębinowa z triasowego pi ętra wodono śnego charakteryzuje si ę stał ą temperatur ą oraz zmiennym składem fizyko – chemicznym, zwi ązanym z prowadzonymi robotami górniczymi. Zaznaczy ć nale Ŝy, i Ŝ w wodzie wypompowywanej z ZGH ”Bolesław” Kanałem Południowym do Stacji Uzdatniania Wody ilo ści zawiesiny osi ągaj ą warto ści powy Ŝej dopuszczalnej normy tj.50 mg/l, np. w sierpniu br. notowano maksymalne st ęŜ enia na poziomie 304 mg/l. Problemem tak Ŝe jest degradacja jako ści wód podziemnych przez ścieki bytowe przedostaj ące si ę do podło Ŝa z nieszczelnych szamb, gnojowic lub zrzucane wprost do ziemi. Efektem tego jest wzrost st ęŜ enia zwi ązków azotowych i chlorków w wodach podziemnych, zwłaszcza w rejonie zbiornika jurajskiego. Okresowe przekroczenia azotanów stwierdzono na uj ęciach gł ębinowych w Braciejówce, Podlesiu Rabszty ńskim bazuj ących na wodach poziomu jurajskiego. Najwi ększe i najcz ęstsze przekroczenia dopuszczalnych norm dla wód pitnych notowane były w uj ęciach w Troksie i Gorenicach, które obecnie wył ączone s ą z eksploatacji. W pozostałych uj ęciach gł ębinowych tj. w Kosmolowie i Zadolu Kosmolowskim azotany nie przekraczały dopuszczalnych warto ści dla wód pitnych.

Produkcja i zu Ŝycie wody: Produkcja wody w SUW w Olkuszu w roku 1994 roku przedstawia si ę nast ępuj ąco: • pompownia wschodnia Q śr.d=13 466 m 3/d • pompownia zachodnia Q śr.d=5 226 m 3/d Generalnie, we wszystkich studniach na terenie gminy obserwuje si ę obni Ŝenie pierwotnego zwierciadła wód. Najwi ększe obni Ŝenie nast ąpiło w Podlesiu Rabszty ńskim, gdzie pozostała

163 najmniejsza wysoko ść słupa wody w studni. Średnie zu Ŝycie wód w gospodarstwach domowych na terenie miasta i gminy Olkusz, wynosiło w 2004 r., dla terenów wiejskich 293,7 dm 3, a dla terenów miejskich 1068,5 dm 3.

Sie ć wodoci ągowa: Miasto i gmina posiada sie ć wodoci ągow ą na całym swoim obszarze. Pocz ąwszy od 1991 r. stopniowo wodoci ągi wiejskie wł ączane s ą w sie ć wodoci ągu grupowego i zasilane z Zakładu Uzdatniania Wody PWiK sp.z o.o. w Olkuszu. Długo ść sieci wodoci ągowej na terenie miasta i gminy wynosi 309, 6 km, w tym sie ć przesyłowa 12,8 km, sie ć rozdzielcza 179 km, podł ączenia wodoci ągowe 90,3 km, przył ącza nieodpłatnie eksploatowane 27,5 km. (stan na 31.12.2005 r). Woda z SUW tłoczona jest ruroci ągami magistralnymi Ø 700 mm i Ø 500 mm oraz przewodami głównymi i rozdzielczymi do miasta i cz ęś ci gminy Olkusz. Ruroci ągi te współpracuj ą ze zbiornikami wyrównawczymi – Parcze. Pojemno ść zbiorników wynosi 12 000 m 3 wody (1 x 2000 m 3 i 2 x 5000 m 3), rz ędna dna zbiorników 419,2 m n.p.m., a rz ędna przelewu 424,6 m n.p.m. Zbiorniki wody, oprócz funkcji technicznej zapewniaj ą rezerw ę wody na wypadek postojów SUW. Ponadto, z SUW woda tłoczona jest ruroci ągiem magistralnym Ø 500 mm w kierunku zachodnim do Bolesławia i Bukowna. Rejon Olkusza jest bardzo zró Ŝnicowany pod wzgl ędem wysoko ściowym: rz ędne terenu wahaj ą si ę w granicach 360 - 425 m n.p.m. W tej sytuacji wyznaczanie terenów przewidzianych do zabudowy limitowa ć b ędą rz ędne istniej ących zbiorników wyrównawczych. Oprócz głównych zbiorników Parcze na sieci wodoci ągowej funkcjonuj ą jeszcze zbiorniki w Podlesiu Rabszty ńskim i Gorenicach. Ruroci ągi przesyłowe i rozdzielcze posiadaj ą poł ączenia pier ścieniowe, co stwarza mo Ŝliwo ści odpowiedniego przył ączenia w zale Ŝno ści od potrzeb. Przewody magistralnei rozdzielcze wykazuj ą du Ŝą awaryjno ść . Najcz ęś ciej awarie wyst ępuj ą na ruroci ągach stalowych w wyniku korozji rur. Na przestrzeni 1993-1994 r. notowano ilo ść awarii rz ędu a Ŝ 750 rocznie. Przykładem złej jako ści wykonania jest sie ć wodoci ągowa – rozdzielcza na Osiedlu Północ i Osiedlu Młodych, gdzie stopniowo wymieniane s ą rury. Obecnie RPWiK eliminuje budow ę przewodów wodoci ągowych z rur stalowych, zast ępuj ąc je rurami PCV i PE. Awaryjno ść sieci spowodowana jest równie Ŝ tym, Ŝe eksploatowana jest na terenach szkód górniczych i wyrobisk pokopalnianych. Koncepcja wodoci ągu grupowego dla miasta i gminy Olkusz została opracowana przez BPBK w Katowicach w 1993 r. Uwzgl ędniono w niej wszystkich odbiorców zlokalizowanych na terenie gminy za wyj ątkiem wsi Niesułowice, która jest zaopatrywana w wod ę z wodoci ągu RPWiK w Chrzanowie. Źródłem zaopatrzenia w wod ę b ędą wody kopalniane uzdatniane na stacji w Olkuszu, w zwi ązku ze stopniowym zanikiem wody

164 w uj ęciach lokalnych w gminie.

8.2.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków Sie ć kanalizacyjna funkcjonuje tylko na terenie miasta Olkusz. Miasto jest skanalizowane w ok. 87%. Realizowany w 1994 r. kolektor sanitarny „Sikorka” umo Ŝliwi odprowadzanie ścieków z cz ęś ci północnej miasta. Ponadto na terenie miasta przewiduje si ę rozbudow ę kanalizacji deszczowej z odprowadzeniem do kanału Baby przez osadnik wód deszczowych. Pogram ogólny kanalizacji miasta Olkusza – północna cze ść zlewni kolektora „Sikorka”, został opracowany w BPBK w Krakowie w 1994 r. Długo ść sieci kanalizacyjnej miasta wynosiła ok. 69 km w 1994 r. i 86,5 km w 2004 r. w tym: 35,9 km –1994r , 50,8 km – 2004r - kanalizacja sanitarna, 10,2 km – 1994r, 9,7 km - 2004r - kanalizacja ogólnospławna 15,2 km – 1994r, 16,8 km -2004 r. - kanalizacja deszczowa 7,7 km – 1994 r, 9,2 km - 2004 r. - podł ączenia. Sie ć ogólnospławn ą posiada tyko zabudowa starego miasta. Pozostała część obj ęta jest systemem kanalizacji rozdzielczej. Nale Ŝy zauwa Ŝyć, i Ŝ podobnie jak w przypadku sieci wodoci ągowej, na sieci kanalizacyjnej wyst ępuj ą liczne awarie, których w roku 1994 zanotowano a Ŝ 486 (dane RPWiK Olkusz). Przyczyn ą awarii s ą cz ęsto tzw. zatory ścieków, spowodowane najcz ęś ciej przez niewła ściwe korzystanie z urz ądze ń kanalizacyjnych i zrzucanie do kanalizacji odpadów stałych. W 2004 r. Ilo ść odprowadzonych ścieków - 1545,8 dm 3, a liczba ludno ści korzystaj ąca z sieci kanalizacyjnej - 32,395. Tereny wiejskie nie posiadaj ą Ŝadnego zbiorczego systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków poza sporadycznymi przydomowymi oczyszczalniami ścieków.

Miejska oczyszczalnia ścieków: Ścieki sanitarne z terenów obj ętych kanalizacj ą odprowadzane s ą do miejskiej mechaniczno – biologicznej oczyszczalni ścieków o przepustowo ści 9000 m 3/d. Średni dopływ ścieków do oczyszczalni kształtuje si ę na poziomie 4,5 tys. – 6 tys. m 3/d. Obecna przepustowo ść oczyszczalni zabezpiecza w pełni potrzeby miasta Olkusza w zakresie oczyszczania ścieków. Podstawowe obiekty oczyszczalni to: • krata z mechanicznym zgarnianiem skratek, • piaskownik przedmuchiwany, • osadniki radialne, wst ępne,

165

• komory napowietrzania, • osadniki wtórne, • zag ęszczacz osadu, • wydzielone komory fermentacyjne, • poletka osadowe, • zbiornik gazu. Dodatkowo funkcjonuje stacja wirówek. Rozpocz ęto równie Ŝ prace nad zmian ą technologii napowietrzania ścieków. Odsiarczony biogaz jest wykorzystywany na potrzeby oczyszczalni. W latach 1997-1999 przeprowadzono modernizacj ę oczyszczalni, co pozwoliło zwi ększy ć stopie ń redukcji zanieczyszcze ń organicznych (BZT 5), usun ąć zwi ązki biogenne oraz fosfor. Oczyszczone ścieki o parametrach nie przekraczaj ących warto ści dopuszczalnych dla wód II klasy czysto ści, odprowadzane s ą do rzeki Białej Przemszy. Wi ększe zakłady przemysłowe w mie ście posiadaj ą własne oczyszczalnie ścieków. Dopływaj ące w 1994 r. na oczyszczalni ę ścieki, w ok. 90% były pochodzenia bytowo- gospodarczego, natomiast pozostałe 10% stanowiły ścieki przemysłowe z Fabryki Naczy ń „Emalia”. Stopie ń redukcji zanieczyszcze ń na oczyszczalni przedstawia si ę nast ępuj ąco:

• BZT 5 - ok. 83% • ChZT – ok. 85% • zawiesiny – ok. 90%. Jako ść ścieków jest kontrolowana przez laboratorium zakładowe. Oczyszczone ścieki są odprowadzane poprzez kanał „Roznos” do rzeki Białej Przemszy. Zawieraj ą one podwy Ŝszone ilo ści azotu amonowego, fosforanów oraz ołowiu, cynku i kadmu. Strefa ochronna wokół oczyszczalni wnosi 300 m. W opracowanym programie koncepcyjnym rozwi ązania gospodarki ściekowej gminy Olkusz poprzez EURO - EKOLAS w Chorzowie zaproponowano a Ŝ 17 oczyszczalni typu TMB. W opracowaniu nie wyszczególniono odbiorników ścieków. Ścieki sanitarne z terenów wiejskich gromadzone w szambach, szczelnych zbiornikach wybieralnych wywo Ŝone s ą wozami asenizacyjnymi do zbiorczej stacji zlewczej, a nast ępnie kierowane do oczyszczalni ścieków.

8.2.3. Elektroenergetyka Miasto i gmina Olkusz zasilana jest GPZ-ów: 110/20/6 kV „Olkusz”, 110/20/6 kV „Pakuska”. Łączna długo ść przechodz ących przez obszar miasta i gminy Olkusz napowietrznych sieci 110 kV wynosi 38,9 km relacji:

166

 Siersza-Olkusz – 2 tory,  Odczep do GPZ Pakuska z linii Siersza – Olkusz – 1 tor,  Olkusz – Pakuska – 1 tor,  Olkusz – Klucze- 1 tor, fragment 2 tory,  Olkusz – Wolbrom – 1 tor, fragment 2 tory,  Olkusz – Kopalnia Olkusz – 1tor,  Olkusz – Szyb Chrobry – Szyb D ąbrówka – 1 tor. Zu Ŝycie energii elektrycznej w 2006 r. wyniosło dla miasta i gminy Olkusz 62 260 MWh. Łączna długo ść zasilaj ących obszar miasta i gminy Olkusz napowietrznych sieci średnich napi ęć wynosi 156, 141 km. Z sieci średniego napi ęcia poprzez rozdzielnie sieciowe SN i stacje transformatorowe SN/nn, b ędące z kolei środkiem zasilania dla sieci niskiego napi ęcia (n.n.), nast ępuje zaopatrywanie odbiorców bezpo średnio w energi ę elektryczn ą.

8.2.4. Zaopatrzenie w gaz Przez tereny miasta i gminy Olkusz przebiegaj ą gazoci ągi wysokiego ci śnienia relacji; - Zederman -Tworze ń DN 500 6,3 MPa, biegn ący m.in. wzdłu Ŝ wschodniej i północnej granicy miasta, - odgał ęzienie w kierunku SRP Wolbrom DN 150 6,3 MPa, - odgał ęzienie do SRP Olkusz os.1000 lecia DN 150 PN 6.3 Mpa, - odgał ęzienie do SRP Olkusz ul. Głowackiego DN 100 PN 6,3 Mpa oraz - Nowa Huta – Siewierz gazoci ąg średniego ci śnienia Ø 350 0,17 MPa, biegn ący na znacznym odcinku równolegle do gazoci ągu wysokiego ci śnienia i odchodz ący w kierunku północnym, za lini ą PKP, w kierunku Klucz. Na terenie m. Olkusz zlokalizowane s ą 2 stacje redukcyjno – pomiarowe; - SRP Olkusz osiedle 1000 – lecia o przepustowo ści 12 000 m3/h, - SRP Olkusz ul. Głowackiego o przepustowo ści 3 000 m3/h. Ponadto przez teren miasta Olkusz przebiega kanał ziemny ł ącz ący szafk ę stacji ochrony katodowej z gazoci ągiem wysokiego ci śnienia relacji Zederman – Tworze ń. Obowi ązuj ące odległo ści od urz ądze ń gazowych:

1. Odległo ści podstawowe istniej ących gazoci ągów od obiektów terenowych w zale Ŝno ści od rodzaju obiektu okre śla zał ącznik nr 2 do Rozporz ądzenia Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 14 listopada 1995 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiada ć sieci gazowe (Dz. U. Nr 139 z 7 grudnia 1995 r.),

167

2. Odległo ści podstawowe stacji gazowej od obiektów terenowych powinny by ć równe odległo ściom ustalonym dla gazoci ągu zasilaj ącego stacj ę, lecz nie mniejsze od poziomego zasi ęgu zewn ętrznej strefy zagro Ŝenia wybuchem ustalonej dla tej stacji ( Dz.U. Nr 139 /95),

3. Odległo ści kabla ochrony katodowej okre śla norma PN76/E-05125,

4. Strefa obsługi technicznej dla istniej ących gazoci ągów wysokiego ci śnienia wynosi 6 m (po 3 m z ka Ŝdej strony). W strefie tej nie nale Ŝy realizowa ć Ŝadnych zamierze ń inwestycyjnych mog ących utrudni ć bie Ŝą cą eksploatacj ę gazoci ągów. Poszczególne miejscowo ści wyposa Ŝone s ą w sie ć gazow ą:

− Witeradów - niskiego ci śnienia Ø 40,50,65,80,100,150 stal oraz Ø 63 PE (przył ącza gazu),

− śurada – średniego ci śnienia Ø 15,25,32,65,80,100 stal,

− Sieniczno – średniego ci śnienia Ø 15,20,40,50,80,100,150 oraz przył ącza Ø 25 PE,

− Osiek – średniego ci śnienia Ø 15,20,50,65,100,150 oraz przył ącza gazu Ø 25 PE,

− Zimnodół - średniego ci śnienia Ø 15,20, 25, 50,100 oraz przył ącza gazu Ø 25 PE,

− Zederman i Kogutek - średniego ci śnienia Ø 15,50,65,150 stal oraz przył ącza gazu Ø 25 PE,

− Kosmolów i Zadole Kosmolowskie - średniego ci śnienia Ø20,32,50,65,80,100 oraz przył ącza gazu Ø25 PE,

− Wi śliczka - średniego ci śnienia Ø 15,100 stal,

− Troks - średniego ci śnienia Ø 25,40,100 stal,

− Braciejówka - średniego ci śnienia Ø 15,40,50 oraz przył ącza gazu Ø 25,32 PE,

− Podlesie Rabszty ńskie - średniego ci śnienia Ø 15,20,40,100 stal oraz przył ącza gazu Ø 25 PE,

− Zawada - średniego ci śnienia Ø 25,50,100,150 stal,

− Gorenice - średniego ci śnienia Ø 20,40,50,100 stal oraz przył ącza gazu Ø 25 PE,

− Niesułowice –średniego ci śnienia. Wymieniona sie ć gazowa jest w dobrym stanie technicznym i mo Ŝe by ć źródłem gazu dla potencjalnych odbiorców, a jej rozbudowa mo Ŝliwa b ędzie po spełnieniu warunku ekonomicznej opłacalno ści przedsi ęwzi ęcia. Długo ść sieci gazowej na terenie miasta Olkusz wynosiła w 2004 r. 39,6 km. W roku 1993 r. zako ńczono kompleksow ą gazyfikacj ę gminy, doprowadzaj ącą gaz do wszystkich sołectw za wyj ątkiem wsi Pazurek, rozbudowuj ąc istniej ący system zasilania oparty o gazoci ąg wysokiego ci śnienia DN 500 6,3 MPa relacji Zederman - Tworze ń. Na terenach wiejskich sie ć gazowa w 2004 ogółem wynosiła 136 km, w tym sie ć przesyłowa 16 km, sie ć rozdzielcza 120 km. Poł ączonych do sieci gazowej było 2884 budynków mieszkalnych, a zu Ŝycie gazu wyniosło 1,1 hm 3. W obszarze miasta sie ć gazowa wynosiła w 2004 r. - 89,6

168 km, poł ączonych do niej było 3098 budynków mieszkalnych, a zu Ŝycie gazu osi ągn ęło 5,1 hm 3. Odbiorcy gazu w 2004 roku to: 11600 gospodarstw domowych w m. Olkusz i 2100 w gminie.

8.2.5. Ciepłownictwo Ciepło dostarczane jest mieszka ńcom miasta Olkusza z centralnej, miejskiej ciepłowni, przy pomocy grupowych stacji wymiennikowych na osiedlach: Wschód, Młodych, Pakuska, Słowików. Oprócz grupowych stacji wymiennikowych istniej ą w tych osiedlach indywidualne stacje wymienników, a w osiedlu Pakuska dodatkowo 56 w ęzłów hydroelewatorowych, które w przyszło ści maj ą zosta ć wymienione na grupowe stacje wymiennikowe. Ciepłownia w 1994 r. dysponowała moc ą moc 96 MW i posiadała rezerw ę ciepln ą w wysoko ści 20,7 MW. W mie ście istniej ą równie Ŝ lokalne kotłownie, z których 4 nale Ŝą do miejskiej ciepłowni (3 z nich w 1994 r. u Ŝywały ju Ŝ gazu jako paliwa). Pozostali mieszka ńcy gminy Olkusz zaopatruj ą si ę w energi ę ciepln ą indywidualnie, wykorzystuj ąc w tym celu piece w ęglowe, piece centralnego ogrzewania opalane koksem, gazem, ewentualnie u Ŝywaj ąc do ogrzewania energi ę elektryczn ą.

8.2.6. Telekomunikacja Miasto i gmin ę Olkusz obsługuje automatyczna centrala telefoniczna o pojemno ści 4000 NN (1994 r.) zlokalizowana przy ul. Kazimierza Wielkiego, przy pomocy abonenckiej sieci napowietrznej oraz dwóch linii podziemnych (kabel ziemny – sie ć rozdzielcza w kierunku Bukowa, Wolbromia i innych s ąsiednich gmin). W zwi ązku z upowszechnieniem si ę innych środków ł ączno ści telekomunikacja analogowa nie jest ju Ŝ jedynym dostarczycielem usług telekomunikacyjnych. Telefonia komórkowa i telefonia wykorzystuj ąca ł ącza internetowe maj ą coraz wi ększy udział w rynku. Wobec braku dokładnych danych dotycz ących przemian w tej dziedzinie nie ma mo Ŝliwo ści precyzyjnej analizy zjawiska. Kierunek zmian jest jednak do ść wyra źny – poziom wyposa Ŝenia w środki telekomunikacji zdecydowanie si ę podniósł i proces ten wci ąŜ si ę dokonuje. Obecnie zdecydowana wi ększo ść gospodarstw domowych ma dost ęp do ró Ŝnych form komunikacji i stan ten b ędzie si ę jeszcze poprawiał. Analogowe poł ączenia mi ędzymiastowe realizowane s ą za pomoc ą mi ędzymiastowych linii telefonicznych do s ąsiednich central telefonicznych oraz za pomoc ą radioł ącza wysokiej cz ęstotliwo ści. Dla radiolinii tej jest wyznaczony pas ochronny. Poł ączenia mi ędzymiastowe są równie Ŝ realizowane za po średnictwem telefonii komórkowych i internetowych, a ich udział w ogólnej liczbie wci ąŜ si ę powi ększa.

169

8.2.7. Gospodarka odpadami Gospodarka odpadami dotyczy zarówno odpadów przemysłowych (gospodarczych) jak i bytowych (komunalnych). Na terenie miasta i gminy Olkusz dokonano podziału wszystkich rodzajów wytwarzanych odpadów na IV kategorie: I kategoria odpadu • odpady poubojowe: utylizowane w Gołczy „Utyrol”, • zu Ŝyte oleje i smary: utylizacja CPN Katowice (zagospodarowaniem ich zajmuj ą si ę równie Ŝ stacje benzynowe ODCPN na terenie całego kraju, a w szczególno ści Rafineria Nafty „Jedlicze”) • utrwalacz: odzysk srebra błony RTG • odpady szpitalne: spalane w piecu gazowym kotłowni przyszpitalnej II kategoria odpadu • osady poneutralizacyjne z trawienia: zagospodarowanie basenu na terenie OFNE III kategoria odpadu • ŜuŜel z Przedsi ębiorstwa Energetyki Cieplnej, popiół z kotłowni: sprzeda Ŝ w cało ści indywidualnym odbiorcom, • ustabilizowane osady z biologicznej oczyszczalni ścieków: rekultywacja hałd ZGH „Bolesław” III/IV kategoria odpadu • odpady komunalne: wywóz na wysypisko komunalne w gminie Bolesław (specjalistycznym transportem Przedsi ębiorstwa Gospodarki Komunalnej); IV kategoria odpadu • stłuczka szklana: Huta „Jaroszowiec” • osady pokoagulacyjne z SUW: osadnik ZGH „Bolesław”, obecnie składowane na terenie RPWiK Olkusz Wyliczenie wska źnikowe (ze wzgl ędu na brak ścisłej ewidencji odpadów odprowadzanych na wysypisko) ilo ści odpadów komunalnych wynosiło: 58 500 m 3/rok, w tym w mie ście 47 500 m 3/rok, a na wsiach 11 000 m 3/rok. Wyniki analiz odpadów komunalnych wykazały, Ŝe maj ą one nisk ą warto ść opałow ą ze wzgl ędu na bardzo wysok ą wilgotno ść , si ęgaj ącą 55,3% masy odpadów. Mogłyby natomiast by ć unieszkodliwione metod ą biologiczn ą, ale ewentualne ich kompostowanie wymagałoby odpowiedniego wzbogacenia w azot. JednakŜe ich ilo ść jest niewystarczaj ąca do budowy samodzielnego obiektu, zasilanego jedynie odpadami z miasta i gminy Olkusz.

170

Na terenie miasta i gminy Olkusz zbiórka odpadów komunalnych jest zró Ŝnicowana. Uzale Ŝnione to jest od stopnia wyposa Ŝenia mieszka ńców w pojemniki na odpady oraz od rodzaju pojemników. Najsprawniejszy jest system zbiórki odpadów komunalnych w osiedlach mieszkaniowych wielorodzinnych (bloki), gdzie mieszka ńcy odgórnie s ą zobligowani do zapłaty za wywo Ŝone odpady. Na terenie wsi funkcjonuje system zbiórki odpadów komunalnych niesegregowanych i system selektywnej zbiórki odpadów w pi ęciu miejscowo ściach wiejskich, tj.: śurada, Witeradów, Osiek, Rabsztyn, Bogucin Mały z rozdziałem na 2 frakcje: szkło i plastik. System zbiórki odpadów komunalnych niesegregowanych - oparty jest tutaj o pojemniki indywidualne o pojemno ści 110 l do 240 l ustawionych na nieruchomo ściach, b ędących własno ści ą poszczególnych wła ścicieli gruntów oraz system oparty o pojemniki ogólnodost ępne POK 11 o pojemno ści 2,2 m³ ustawione przez Gmin ę w wyznaczonych miejscach na terenie poszczególnych wsi. Odpady komunalne usuwane s ą z cz ęstotliwo ści ą ustalon ą przez Gmin ę przynajmniej 1 raz na tydzie ń, nie rzadziej ni Ŝ 2 razy na miesi ąc oraz ka Ŝdorazowo w przypadku napełnienia pojemnika. System obsługuje firma posiadaj ąca stosowne zezwolenie wyłoniona przez Gmin ę zgodnie z ustaw ą o zamówieniach publicznych. Nale Ŝy w tym miejscu podkre śli ć, Ŝe zbiórka odpadów komunalnych od wła ścicieli nieruchomo ści w rejonie domów jednorodzinnych w mie ście jak i od wła ścicieli nieruchomo ści na terenach wiejskich prowadzona jest w oparciu o dualistyczny system tj. w oparciu o pojemniki indywidualne wła ścicieli nieruchomo ści i pojemniki ogólnodost ępne gminy. Ponadto nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe znaczna cz ęść mieszka ńców osiedli domów jednorodzinnych w mie ście jak równie Ŝ na terenach wiejskich korzysta z systemu pojemników ogólnodost ępnych ustawionych przez Gmin ę i usuwanych na koszt gminy, przy cz ęś ciowej odpłatno ści przez wła ścicieli tych nieruchomo ści. Rada Miejska w Olkuszu stosown ą Uchwał ą (nr XXXIII/327/2000 i nr XXXIII/382/2001) ustaliła stosowne opłaty za korzystanie z pojemników ogólnodost ępnych przeznaczonych do gromadzenia stałych odpadów komunalnych od wła ścicieli tych nieruchomo ści, którzy nie posiadaj ą indywidualnych pojemników i zawartych umów na usuwanie odpadów komunalnych. Opłaty te nie rekompensuj ą jednak kosztów rzeczywistego usuwania odpadów komunalnych ponoszonych przez Gmin ę. Odpady komunalne wytwarzane w obiektach u Ŝyteczno ści publicznej i obsługi ludno ści zbierane s ą w oparciu o system zarówno pojemników od 1,1 m³, 2,2 m³ oraz 110 l i 240 l. ustawionych na gruntach wła ścicieli tych obiektów, a odpady usuwane s ą na ich koszt przez uprawnione podmioty posiadaj ące stosowne zezwolenie Burmistrza.

171

Aktualnie na terenie miasta i gminy gospodarka odpadami komunalnymi jest uporz ądkowana. Wszyscy mieszka ńcy obj ęci s ą systemow ą zbiórk ą odpadów komunalnych. Ponadto od 1995 roku funkcjonuje selektywna zbiórka odpadów komunalnych, a od 1998 r. zbiórka przeterminowanych leków od ludno ści. Okresowo od kilku lat prowadzona jest zbiórka odpadów wielkogabarytowych od ludno ści. Odpady komunalne z gminy Olkusz wywo Ŝone s ą na wysypisko usytuowane w gminie Bolesław. Osobnym problemem jest walka władz miejskich z „dzikimi wysypiskami śmieci”, których na terenach wiejskich jest bardzo du Ŝo.

8.2.8. Zasoby gruntów, ich stan prawny i rozmieszczenie W obszarze obj ętym zmian ą Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Olkusz grunty stanowią własno ść : • Osób fizycznych – jest to dominuj ąca forma własno ści w gminie Olkusz – ok. 60% wszystkich gruntów. Najwi ęcej terenów nale Ŝą cych do osób prywatnych zlokalizowanych jest w miejscowo ściach: Zederman, Kosmolów i Troks. • Gminy Olkusz – to kompleksy terenów rozproszone po wszystkich sołectwach gminy. Ten rodzaj własno ści to w przewa Ŝaj ącej wi ększo ści tereny komunikacji, tereny rolne oraz przeznaczone pod działalno ść instytucji o światowych i kulturowych. Najwi ęcej działek b ędących we władaniu gminy Olkusz znajduje si ę w sołectwach: Niesułowice, Witeradów i Podlesie. Niesułowice to miejscowo ść pokryta najg ęstsz ą sieci ą dróg gminnych. • Skarbu Pa ństwa (bez rozró Ŝnienia na formy władania) – to tereny stanowi ące ok. 40% ogółu gruntów, znajduj ących si ę w granicach opracowania zmiany studium. Działki będące w posiadaniu Skarbu Pa ństwa to działki le śne, którymi zarz ądzaj ą Lasy Pa ństwowe – Nadle śnictwo Olkusz. Kompleksy le śne usytuowane s ą głównie w południowej i zachodniej cz ęś ci obszaru. Ten rodzaj własno ści dominuje w śuradzie (południowo – zachodnia cz ęść ), Niesułowicach (cz ęść wschodnia i zachodnia wsi), Gorenicach (kompleksy w północnej i południowej cz ęś ci), Zawadzie (północno – zachodnia i południowa cz ęść ) i Wi śliczce (centralna i zachodnia cz ęść ). Grunty prywatne, gminne i pa ństwowe to trzy podstawowe formy własno ści jakie istniej ą na terenie gminy Olkusz. W poszczególnych miejscowo ściach znajduj ą si ę pojedyncze działki b ędące we władaniu: • Agencji Nieruchomo ści, • Zarz ądu Dróg Wojewódzkich w Krakowie, • Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad .

172

173

Istniej ąca w gminie Olkusz struktura własno ści gruntów zaprezentowana została na zał ączniku graficznym. Około 15% gruntów w obszarze obj ętym zmian ą studium jest zainwestowana. Zwarta zabudowa skoncentrowana jest wzdłu Ŝ ci ągów komunikacji drogowej. Tereny zainwestowane, to grunty stanowi ące własno ść prywatn ą. Struktura własno ściowa jest do ść niekorzystna, bowiem około 60% powierzchni gminy stanowi ą tereny własno ści prywatnej, pozostałe 40% to tereny, b ędące własno ści ą Gminy i Skarbu Pa ństwa. Tereny b ędące własno ści ą osób prywatnych, stanowi ą niesprzyjaj ące uwarunkowanie przy zagospodarowaniu obszaru. Tereny tego typu, nie pozwol ą na bezkonfliktowe wykorzystanie ich pod zagospodarowanie na cel publiczny, jakim jest budowa dróg (obwodnica).

174

9. RUCH BUDOWLANY

Ruch budowlany

Charakterystyka ruchu budowlanego na obszarze miasta i gminy Olkusza została oparta o analiz ę wydanych pozwole ń na budow ę w latach 1992 – 1995 i 2005 r dla obiektów nowowznoszonych, bez uwzgl ędnienia przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z infrastruktur ą. We wsiach gminy w latach 1992 – 1994 wyst ępuje powolny wzrost ruchu budowlanego, szczególnie w zakresie obiektów gospodarczych i z pewnymi wahaniami w odniesieniu do budynków mieszkalnych. Natomiast liczba podj ętych inwestycji dotycz ących obiektów usługowych utrzymuje si ę na jednakowym poziomie. Najwi ęcej zamierze ń inwestycyjnych podj ęto w tym okresie w Osieku (w tym równie Ŝ w zakresie budownictwa mieszkaniowego) oraz w Zedermanie, a w roku 1994 w Kosmolowie. Najmniejszy ruch budowlany charakteryzowany poprzez wydane pozwolenia na budow ę, zanotowano we wsiach: Olewin, Pazurek i Podlesie. W mie ście Olkuszu, po okresie do ść stabilnego ruchu budowlanego w latach 1989- 1993, w 1994 roku nast ąpił znaczny wzrost podj ętych inwestycji w zakresie budownictwa mieszkaniowego i gospodarczego (w tym gara Ŝy). Obiekty te dominuj ą (60,8%) w śród podejmowanych inwestycji. Liczba wydanych pozwole ń na budow ę obiektów usługowych i produkcyjnych zarówno w gminie, jak i mie ście, utrzymuje si ę na jednakowym poziomie, z wyj ątkiem spadku w 1993 r. i stanowi zaledwie 16,3% ogółu pozwole ń. Wg pozwole ń na budow ę, w 1994 r. szereg inwestycji na terenie miasta i gminy Olkusz podj ęły jednostki gospodarki uspołecznionej. Dotycz ą one głównie przedsi ęwzi ęć z zakresu infrastruktury (budowa kabla światłowodowego, kolektorów sanitarnych, sie ć telekomunikacyjna, gazoci ągu średniopr ęŜ nego), budowa parkingu miejskiego, gara Ŝy, stacji diagnostycznej, stolarni czy zaplecza produkcyjno – handlowego. Poza omawianym zestawieniem pozwole ń na budow ę, znalazły si ę wyst ępuj ące na obszarze miasta i gminy Olkusz dwa zespoły domów letniskowych: w Pazurku licz ący 16 obiektów i Braciejówce – Zimkówce – 27 obiektów. Według danych zawartych w opracowaniu „Miasto i gmina Olkusz. Rejestr zło Ŝonych wniosków i wydanych decyzji w okresie 1992-1994, dotycz ący spraw budowlanych” obiekty te stanowi ą budownictwo nielegalne. Od 1994 r. zaznaczył si ę trend spadkowy w działalno ści inwestycyjnej, wyra Ŝaj ący si ę spadkiem ilo ści wydawanych pozwole ń na budow ę. W 2005 r. liczba wydanych pozwole ń osi ągn ęła poziom 1993 r. co świadczy o poprawie koniunktury inwestycyjnej. Podstawowa

175 zmiana struktury inwestowania w 2005 r .w stosunku do lat poprzednich tyczy budownictwa usługowo – produkcyjnego. Dla tego typu inwestycji w 2005 r. wydano 25 pozwole ń na budow ę w tym 19 w mie ście i 6 w gminie. Najwi ęcej jednak pozwole ń wydano dla budownictwa mieszkaniowego i mieszkaniowo – usługowego. Udział wydanych pozwole ń dla tej zabudowy stanowił 54 % ogółu pozwole ń wydanych w mie ście i gminie Olkusz. W obszarze gminy w 2005 r. wydano 35 pozwole ń dla zabudowy mieszkaniowej, 16 dla obiektów gospodarczych i 6 produkcyjno – usługowych (3 w Osieku, 2 w Olewinie i 1 w Zimnodole). Obszarami zainteresowania inwestorów były wsie Osiek i Zederman, natomiast w Rabsztynie i Witeradowie nie odnotowano Ŝadnego pozwolenia na budow ę.

176

Wydane pozwolenia na budow ę

1992 1993 1994 1995 (1.01. – 30.06.) 2005 Jednostka usługi usługi usługi usługi usługi miesz. miesz. miesz. miesz. miesz. mieszkan. gospodar. i razem mieszkan. gospodar. i razem mieszkan. gospodar. i razem mieszkan. gospodar. i razem mieszkan. gospodar. i razem usług. usług. usług. usług. usług. prod. prod. prod. prod. prod. Bogucin 1 - 2 - 3 3 - - - 3 2 - - - 2 3 - 1 - 4 3 - - - 3 Mały Braciejówka 1 - - - 1 5 - 4 - 0 - - - 2 2 1 - - - 1 2 - 3 - 5

Gorenice 1 - 2 - 3 5 - 3 - 8 2 - 1 - 3 2 - 3 - 5 3 - - - 3

Kosmolów 3 - 2 - 5 3 - 1 - 4 9 - 6 - 15 2 - 1 2 5 - - 4 - 4

Niesułowice 3 - 1 - 4 2 - - - 2 3 - 1 - 4 - - 1 - 1 1 - - - 1

Olewin 2 - - - 2 - - - 1 1 - - 1 - 1 - - - - 0 - - - 2 2

Osiek 7 - 2 - 9 12 - 3 2 17 12 - 5 - 17 2 - 2 - 4 5 - 1 3 9

Pazurek 2 - - - 2 - - - - 0 - - - - 0 - - - - 0 1 - - - 1

Podlesie 5 - 4 - 9 6 - 2 - 8 5 - 1 1 7 1 - - - 1 1 - - - 1

Rabsztyn - - 1 - 1 - - - - 0 - - - - 0 - - - - 0 - - - - -

Sieniczno 2 - 4 - 6 3 - - - 3 2 - - - 2 - - 1 - 1 4 - - - 4

Troks 2 - - - 2 1 - 1 - 2 2 - 3 - 5 - - - - 0 3 - 3 - 6

Witeradów 3 - - 1 4 2 - 3 - 5 2 - 4 - 6 2 - 1 - 3 - - - - -

Zawada 4 - 3 - 7 2 - 1 1 4 3 - 1 - 4 2 - - - 2 1 - - - 1

Zederman 4 - 2 1 7 5 - 4 - 9 6 - 5 - 11 2 - 2 - 4 6 - 3 - 9

Zimnodół 4 - 1 - 5 2 - - - 2 1 - 2 1 4 - - - - 0 2 - 1 1 4

śurada 3 - 1 1 5 7 - 1 - 8 6 - 2 - 8 2 - 1 - 3 3 - 1 - 4 Razem 47 0 25 3 75 58 0 23 4 85 55 0 32 4 91 19 0 13 2 34 35 0 16 6 57 gmina Miasto 19 5 9 14 47 22 5 10 5 42 42 2 23 13 80 12 1 7 3 23 31 3 17 19 70 Olkusz Razem Miasto i 66 5 34 17 122 80 5 33 9 127 97 2 57 17 171 31 1 20 5 57 66 3 33 25 127 Gmina

177

II. UWARUNKOWANIA

WST ĘP

Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy stanowi - na mocy ustawy z dnia 27 marca 2003 r. Obowi ązkowe opracowanie wyprzedzaj ące i stanowi ące podbudow ę miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Poni Ŝej przedstawia si ę szersz ą informacj ę o celu i zakresie opracowania w/w Studium. Studium dotycz ące gminy jako element systemu planowania przestrzennego

W ustawie z dnia 27 marca 2003 r. o zagospodarowaniu przestrzennym został okre ślony system planowania przestrzennego, w którym odpowiednie opracowania planistyczne s ą sporz ądzane przez organa rz ądowe b ądź samorz ądowe. W opracowaniach wykonywanych przez organy rz ądowe, tj. w "Koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju" oraz organy samorz ądu województwa w "Planie zagospodarowania przestrzennego województwa" okre śla si ę tzw. zadania rz ądowe, maj ące na celu realizacj ę ponad lokalnych celów publicznych (krajowych i wojewódzkich). Opracowania sporz ądzane przez organy samorz ądowe (gmin) wchodz ą w zakres tzw. planowania miejscowego. Wyst ępuj ą tu dwa rodzaje opracowa ń planistycznych:

1) "Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego", w którym okre śla si ę polityk ę przestrzenn ą gminy - sporz ądzane obowi ązkowo dla obszaru w granicach administracyjnych gminy.

2) "Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego", w których ustala si ę przeznaczenie terenów oraz okre śla sposoby ich zagospodarowania - sporz ądza si ę obowi ązkowo dla obszarów je śli wymagaj ą tego przepisy odr ębne oraz dla obszarów wyznaczonych w studium; z planami miejscowymi ustawa wi ąŜ e dodatkowo obowi ązek sporz ądzania tzw. "Prognozy oddziaływania ustale ń planu na środowisko" oraz "Prognozy skutków finansowych uchwalenia planu miejscowego". Spo śród wymienionych wy Ŝej opracowa ń planistycznych, jedynie plan miejscowy stanowi bezpo średni ą podstaw ę decyzji administracyjnych w zakresie gospodarki przestrzennej. Plan miejscowy jest aktem prawa miejscowego ustanawianym przez rad ę gminy, powszechnie obowi ązuj ącym na obszarze gminy. Plan miejscowy stanowi wi ęc

178 podstawowy instrument kształtowania ładu przestrzennego. Studium dotycz ące gminy stanowi niezb ędn ą podbudow ę planów miejscowych; jest to szczególnie wa Ŝne w sytuacji, gdy plany miejscowe b ędą sporz ądzane tylko dla wybranych cz ęś ci obszaru gminy. Opracowania planistyczne sporz ądzane przez organy rz ądowe i samorz ądowe województwa maj ą po średni wpływ na zagospodarowanie przestrzenne, przez uwzgl ędnianie wynikaj ących z nich zasad ustale ń w "Studium". Nale Ŝy tu jednak zaznaczy ć, Ŝe uwzgl ędnienie to ma charakter zobowi ązania, wyra źnie okre ślonego w ustawie.

Cel i zadania Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy:

Studium dotycz ące gminy jest nowym rodzajem opracowania planistycznego, wprowadzonym przez ustaw ę o zagospodarowaniu przestrzennym. W Studium nast ępuje okre ślenie, w odniesieniu do cało ści gminy, celów polityki przestrzennej gminy, w tym lokalnych zasad zagospodarowania przestrzennego. Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, uwzgl ędnia zadania słu Ŝą ce realizacji ponadlokalnych celów publicznych. Wymaga to szerszej podbudowy; podj ęcia przez organy samorz ądowe, podstawowych decyzji politycznych, w postaci ustalenia strategii rozwoju gminy. Uchwalone studium nie jest aktem prawa miejscowego lecz ma charakter tzw. aktu kierownictwa wewn ętrznego. Jego ustalenia nie b ędą skutkowa ć w stosunku do podmiotów gospodaruj ących na obszarze gminy - osób fizycznych i prawnych (nie mog ą stanowi ć podstawy decyzji administracyjnych dotycz ących tych podmiotów). B ędą natomiast obowi ązywa ć władze i Zarz ąd Gminy (oraz jednostki bezpo średnio im podległe), ukierunkowuj ąc ich działania, w tym przede wszystkim działania w zakresie zagospodarowania przestrzennego; obowi ązuj ą wi ęc przy sporz ądzaniu planu miejscowego. Stosownie do ustawy "Plan miejscowy" uchwala Rada Gminy, po stwierdzeniu jego zgodno ści z ustaleniami "Studium". Stosownie do wymaga ń okre ślonych w ustawie o zagospodarowaniu przestrzennym, w studium powinny by ć uwzgl ędnione uwarunkowania wynikaj ące z (tekst w nawiasach stanowi komentarz autorski, przybli Ŝaj ący tre ść cytowanych przepisów): - dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenów (okre ślone na podstawie wieloaspektowej analizy i oceny istniej ącego stanu zagospodarowania oraz funkcjonowania gminy),

179 - wyst ępowania terenów i obiektów chronionych na podstawie przepisów szczególnych (tj. obj ętych ochron ą prawn ą z uwagi na ich warto ści przyrodnicze, kulturowe b ądź potrzeb ę zapewnienia odpowiedniej strefy ochrony, jak np. w przypadku otuliny parków narodowych bądź krajobrazowych, stref izolacyjnych uj ęć wody itp.), - stanu funkcjonowania środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym stanu rolniczej i le śnej przestrzeni produkcyjnej (z czym wi ąŜ e si ę potrzeba szeroko rozumianej analizy i oceny, z uwzgl ędnieniem warto ści zasobów środowiska i wyst ępuj ących zagro Ŝeń oraz rozpoznaniem czynników wywołuj ących te zagro Ŝenia), - stanu prawnego gruntów (jako istotnego uwarunkowania kształtowania zagospodarowania terenu, w warunkach gospodarki rynkowej, mog ącego mie ć zasadniczy wpływ na mo Ŝliwo ści realizacji postulowanych kierunków polityki przestrzennej i realny poziom osi ągania po Ŝą danych celów rozwoju), - warunków i jako ści Ŝycia mieszka ńców (w rozmaitych jej aspektach, ocenianych - punktu widzenia odczucia społecznego - jako ściowych cech miasta, w kategoriach jako ści środowiska przyrodniczego i otoczenia w miejscu zamieszkani, w tym warunków zdrowotnych, przyrodniczej i kulturowej atrakcyjno ści krajobrazu, funkcjonalno ści i harmonijno ści układu przestrzennego, wielko ści szans na zatrudnienie i wybór miejsca pracy, poziomu dobrobytu i bezpiecze ństwa mieszka ńców itp.), - stanu systemu komunikacji i infrastruktury technicznej, - zada ń słu Ŝą cych realizacji ponadlokalnych celów publicznych (zadania te, w toku ich formułowania przez organy rz ądowe i samorz ądowe maj ą by ć opiniowane przez sejmik samorz ądowy; wprowadzenie tych zada ń do planu miejscowego stanowi warunek ich realizacji, nast ępuje to po przeprowadzeniu negocjacji dotycz ących warunków, na jakich dane zadanie b ędzie uwzgl ędnione w planie miejscowym; wynikałaby st ąd istotna rola studium jako merytorycznej podstawy ww. negocjacji), - oraz analiz i propozycji zawartych we wnioskach składanych przez mieszka ńców głównie na dodatkowe tereny zabudowy mieszkaniowej, propozycji Urz ędu Miasta, instytucji i organizacji ekologicznych, ochrony środowiska i innych. Rozpoznanie to powinno obj ąć równie Ŝ okre ślenie zada ń słu Ŝą cych realizacji lokalnych celów publicznych (w tym zada ń, które z racji wyst ępuj ących potrzeb powinny by ć podj ęte oraz zada ń, które gmina zamierza podj ąć ). Wymienione wy Ŝej analizy i oceny pozwalaj ą na postawienie diagnozy stanu zagospodarowania i funkcjonowania gminy, stanowi ąc podstaw ę okre ślenia celów rozwoju gminy, ustalenia hierarchii tych celów oraz sformułowania propozycji dotycz ących generalnych

180 zasad i kierunków zagospodarowania obszaru gminy (ustalenia kierunków polityki przestrzennej). Oprócz stworzenia studialno - analitycznych podstaw konstruowania planów miejscowych, ustalenia podj ęte w wyniku studium umo Ŝliwi ą i ułatwi ą władzom gminy przeprowadzanie ocen efektów uzyskiwanych w procesach gospodarki przestrzennej, a tak Ŝe kontrolowanie przydatno ści planów miejscowych jako narz ędzi tej gospodarki. Cele i kierunki działania, okre ślone w wyniku studium, mog ą mie ć szersze znaczenie i zastosowanie, ni Ŝ tylko stworzenie podstaw sporz ądzenia planów miejscowych. Mog ą np. wskazywa ć na potrzeb ę podj ęcia, obok prac na planem, działa ń promocyjnych dotycz ących rozwoju ( w postaci ulg podatkowych dla okre ślonego typu inwestycji, dopłat z bud Ŝetu gminy, czy działa ń maj ących na celu tworzenie zasobów terenów komunalnych). Mog ą mie ć te Ŝ istotne znaczenie z punktu widzenia ustalenia programu gospodarczego, racjonalizacji bud Ŝetu gminy, ustanawiania przepisów porz ądkowych itp. Zagadnienia omawiane w tej cz ęś ci opracowania stanowi ą zasadnicz ą, analityczno- projektow ą cz ęść studium: bezpo średni ą podstaw ą formułowania jego ko ńcowych ustale ń (w tek ście i rysunku studium). Informacyjne podstawy ww. analiz i rozwi ąza ń projektowych zostały stworzone w ramach pierwszego etapu prac, którego wynikiem jest wieloaspektowa charakterystyka stanu i diagnoza miasta i gminy Olkusz. Jak ju Ŝ wspomniano, głównym celem sporz ądzenia Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, jest stworzenie podstaw do ustalenia – w sporz ądzanych w nast ępnej kolejno ści planach miejscowych - regulacji dotycz ących przeznaczenia terenów oraz okre ślenia sposobu ich zagospodarowania i zabudowy. Regulacje te powinny zapewnić:

1) ochron ę i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody i dóbr kultury materialnej,

2) mo Ŝliwo ść kreacji nowych warto ści. Istotn ą rol ą tych regulacji jest te Ŝ kojarzenie zbie Ŝnych interesów i działa ń podmiotów uczestnicz ących w zagospodarowaniu przestrzeni oraz minimalizowanie istniej ących i potencjalnych konfliktów; przy czym jako konflikt rozumie si ę tu wszelkie sytuacje zakłóce ń w tzw. zrównowa Ŝonym rozwoju miasta i gminy. W przedstawionym opracowaniu zwrócono szczególn ą uwag ę na zagadnienie warto ści istniej ących zasobów - przyrodniczych i kulturowych (stworzonych przez człowieka), potrzeby ich ochrony oraz mo Ŝliwo ści wykorzystania w dalszym rozwoju miasta i gminy.

181 Istotnym elementem jest te Ŝ problem podstaw dalszego funkcjonowania miasta i gminy Olkusz, w tym podstaw ekonomicznych, jako punktu wyj ścia dla okre ślenia potrzeb w zakresie kreacji nowych warto ści. Okre ślaj ąc uwarunkowania (ograniczenia i predyspozycje) kreowania warto ści, oparto si ę na wieloaspektowej charakterystyce stanu i rozwoju miasta i gminy Olkusz: ocena uwarunkowa ń obj ęła tym samym, wiele aspektów przyszłego, potencjalnego rozwoju, daj ąc podstaw ę okre ślenia propozycji dotycz ących celów oraz kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy.

182

10. PROBLEMY I OBIEKTYWNIE ISTNIEJACE UWARUNKOWANIA ROZWOJU MIASTA I GMINY OLKUSZ

Problemy, które wymagaj ą rozwi ązania, a tak Ŝe obiektywnie istniej ące główne uwarunkowania - ograniczenia i predyspozycje rozwojowe (niezale Ŝnie od strategii rozwoju przyj ętej przez władze samorz ądowe i okre ślonych w dalszej cz ęś ci studium - celów rozwoju przestrzennego miasta i gminy) zostały okre ślone w oparciu o diagnoz ę stanu miasta i gminy Olkusz.

10.1. Nieharmonijny rozwój jako podstawowy problem miasta i gminy

Wielokierunkowe rozpoznanie stanu i dotychczasowego rozwoju miasta i gminy Olkusz wykazało, istnienie szeregu nieprawidłowo ści i sytuacji konfliktowych. Wynikaj ą one głównie z niezrównowa Ŝonego, nieharmonijnego rozwoju miasta i gminy. Podobnie jak w przypadku wielu innych miast w Polsce, rozwój Olkusza w okresie powojennych dziesi ęcioleci był zdominowany przez rozwój sfery produkcyjnej, o charakterze ponadlokalnym. W przypadku Olkusza był to rozwój przemysłu wydobywczego i przetwórczego (w mie ście i w gminach s ąsiaduj ących od strony zachodniej). Konieczno ść zapewnienia "siły roboczej" wywoływała potrzeb ę budownictwa mieszkaniowego, głównie w postaci tzw. osiedli o zabudowie wielorodzinnej, z towarzysz ącymi im usługami, w zdecydowanej wi ększo ści o charakterze podstawowym. Do rozmieszczenia wi ększych zakładów pracy i głównych osiedli dostosowano urz ądzenia z zakresu komunikacji i infrastruktury technicznej. Dostosowany do tego był te Ŝ system o światy, nastawiony głównie na kształcenie pracowników przemysłu. Zatrudnienie w przemy śle, zwłaszcza w górnictwie dawało, jak na warunki polskie stosunkowo wysokie zarobki. To wła śnie oraz szanse na uzyskanie mieszkania było czynnikiem przyci ągaj ącym do miasta młodych ludzi z terenów wiejskich (w tym nie tylko z terenów gminy Olkusz). W wyniku tego, w ci ągu stosunkowo krótkiego czasu w mie ście nast ąpiło podwojenie wielko ści zaludnienia. W wyniku tak ukierunkowanych procesów rozwoju, ukształtował si ę monokulturowy model przemysłowego miasta Olkusza, przy czym cechy monokultury miała równie Ŝ struktura funkcji produkcyjnych i obsługowych (dominacja du Ŝych jednostek,

183 eliminowanie indywidualnych inicjatyw gospodarczych, równie Ŝ w zakresie małych przedsi ębiorstw produkcyjnych, a tak Ŝe rzemiosła produkcyjnego i usługowego oraz usług). W sferze społecznej, wysiłek inwestycyjny, jak ju Ŝ wspomniano, był ukierunkowany na wi ększe zespoły zabudowy wielorodzinnej i niezb ędne ich wyposa Ŝenie. W minimalnych stopniu inwestowano w zasoby pochodz ące z wcze śniejszych lat, w ich modernizacj ę, remonty, uzupełnianie i porz ądkowanie, niezale Ŝnie od tego, Ŝe znaczna cz ęść tych zasobów charakteryzuje si ę istotnymi warto ściami kulturowymi. Nie cieszyły si ę równie Ŝ wsparciem indywidualne inicjatywy w zakresie budownictwa mieszkaniowego i usługowego. Efektem tego s ą znaczne zniszczenia starych zasobów, zwłaszcza w obr ębie śródmie ścia Olkusza, a tak Ŝe nieuporz ądkowane, przypadkowe, zespoły zabudowy jednorodzinnej w otoczeniu śródmie ścia, rozci ągni ęte wzdłu Ŝ dróg, nie w pełni wyposa Ŝone w infrastruktur ę techniczn ą. Jedynymi wyj ątkami w tym zakresie s ą zespoły zabudowy jednorodzinnej o uporz ądkowanej strukturze wewn ętrznej, powstałe w wyniku parcelacji z przed 1939 r. Poza nielicznymi fragmentami w śródmie ściu i na terenie osiedli wielorodzinnych, tereny w otoczeniu zabudowy mieszkaniowej s ą nieuporz ądkowane; podobnie jak w otoczeniu zakładów przemysłowych. W ci ągu lat narastały te Ŝ problemy komunikacyjne oraz infrastrukturalne. Zaniedbane równie Ŝ były tereny wiejskie, z których systematycznie odpływała ludno ść do miasta. Nieharmonijny rozwój miasta i gminy odbił si ę równie Ŝ w sposób negatywny na stanie środowiska przyrodniczego. Osuszanie terenu w wyniku prac górniczych i powstanie leja depresyjnego, obejmuj ącego prawie cało ść obszaru gminy, zmiany wyst ępuj ące na powierzchni terenu oraz zanieczyszczenia gleb i powietrza, pogorszaj ący si ę stan lasów - są wynikiem oddziaływa ń przemysłu. Wszystko to razem stwarza obraz tzw. ułomnej urbanizacji. W ostatnich latach opisane wy Ŝej trendy rozwojowe zmieniły si ę, z przyczyn obiektywnych (podobnie jak na innych terenach kraju). Nast ąpiło załamanie koniunktury rozwojowej przemysłu wydobywczego i du Ŝych zakładów przemysłowych. W ślad za tym obni Ŝyły si ę zarobki znacznej cz ęś ci mieszka ńców, zacz ęło powi ększa ć si ę bezrobocie. Jednocze śnie, w efekcie zmian ustrojowych nast ąpiło o Ŝywienie inicjatyw lokalnych w kierunku uruchamiania działalno ści gospodarczych, najcz ęś ciej w zakresie usług, rzemiosła usługowego i produkcyjnego. O Ŝywiło si ę te Ŝ budownictwo indywidualne, a prawie całkowicie załamało budownictwo wielorodzinne ze środków spółdzielczych oraz zakładów pracy.

184 W polityce samorz ądu lokalnego zaznaczyło si ę d ąŜ enie do poprawy najwi ększych zaniedba ń - głównie w zakresie infrastruktury technicznej, maj ące równie Ŝ istotne znaczenie w punktu widzenia poprawy stanu środowiska przyrodniczego. W okresie 1990 - 1995 podj ęto m.in. kompleksow ą gazyfikacj ę gminy, budow ę kanalizacji sanitarnej w północnej cz ęś ci miasta, rozbudow ę sieci wodoci ągowych w gminie, porz ądkowanie terenów zieleni w mie ście. Obok tego samorz ąd podejmował działania bezpo średnio nastawione na ochron ę środowiska, takie jak: wywieranie presji na ograniczenie uci ąŜ liwo ści lokalnych zakładów przemysłowych, ochron ę terenów o szczególnych walorach krajobrazowych, skutecznie zablokował rozszerzanie na tereny miasta eksploatacji piasku posadzkowego, co niew ątpliwie spowodowałoby zniszczenie walorów południowej dzielnicy Olkusza. W okresie tym, przy stosunkowo niewielkich mo Ŝliwo ściach finansowych samorz ąd lokalny nie mógł jednak wyeliminowa ć nieprawidłowo ści dotychczasowego rozwoju miasta i gminy, które narastały na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Likwidacja powstałych nieprawidłowo ści wymaga du Ŝych nakładów oraz czasu. Obok poprawy wyposa Ŝenia w infrastruktur ę techniczn ą, rozwoju indywidualnego budownictwa mieszkaniowego i usług komercyjnych (głównie małych przedsi ębiorstw o profilu handlowym, rzemie ślniczym, gastronomicznym), pojawiły si ę nowe problemy, przede wszystkim w sferze ekonomicznej i społecznej, takie jak: bezrobocie, zubo Ŝenie cz ęś ci społecze ństwa, brak nowych mieszka ń komunalnych dost ępnych dla najubo Ŝszych, niedostosowanie systemu kształcenia do funkcjonowania lokalnej społeczno ści w warunkach rynkowych. W tej sytuacji nale Ŝy potwierdzi ć diagnoz ę postawion ą przez miejscowe władze, Ŝe najbli Ŝszej przyszło ści punkt ci ęŜ ko ści w sprawach rozwoju lokalnej społeczno ści powinien by ć przesuni ęty na aktywne pobudzanie sfery społecznej i gospodarczej gminy, warunkuj ącej lokalny rozwój gospodarczy i odpowiadaj ącej oczekiwaniom mieszka ńców". Nale Ŝy przy tym zauwa Ŝyć, Ŝe w rozwoju tym nie nale Ŝy równie Ŝ zaniedbywa ć innych sfer: ekologicznej, kulturowej oraz kształtowania ładu przestrzennego. Zasygnalizowane tu problemy rozwoju miasta i gminy Olkusz s ą szczegółowiej omówione w dalszych cz ęś ciach opracowania.

185 10.2. Problemy i uwarunkowania przyrodnicze

10.2.1. Główne czynniki kształtuj ące mo Ŝliwo ści rozwoju Środowisko przyrodnicze na obszarze miasta i gminy Olkusz pozostaje pod wpływem silnych oddziaływa ń antropogenicznych, zwi ązanych głównie z przemysłem rozwini ętym w rejonie Olkusza oraz na terenach otaczaj ących. Podstawowe uwarunkowania przyrodnicze rozwoju miasta i gminy Olkusz to: 1) wyst ępowanie wysokich warto ści środowiska przyrodniczego i krajobrazu w przewa Ŝaj ącej cz ęś ci gminy (obszary wł ączone do wielkoprzestrzennego systemu obszarów chronionych województwa małopolskiego w ramach Parków Krajobrazowych; Dolinki Krakowskie i Orlich Gniazd wraz z otulinami), 2) wyst ępowanie złó Ŝ surowców mineralnych (pozyskiwanie ich stanowi - istniej ący oraz potencjalny - czynnik prowadz ący do degradacji środowiska), 3) stan środowiska naturalnego - wysoki stopie ń jego przeobra Ŝeń i degradacji (naturalnych stosunków wodnych, zanieczyszcze ń wód i powietrza, ska Ŝenie gleb, przekształce ń powierzchni terenu). Uwarunkowania wynikające ze środowiska naturalnego powinny stanowi ć podstaw ę do prowadzenia przez gmin ę polityki ekorozwoju, zgodnie z wymaganiami ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Pod tym poj ęciem rozumie si ę nadanie rozwojowi kierunku zachowuj ącego w sposób trwały, walory i zasoby środowiska, a tak Ŝe czynn ą ochron ę środowiska przyrodniczego (Polityka Ekologiczna Pa ństwa ,1990 r.).

10.2.2. Problemy i uwarunkowania wynikaj ące z walorów środowiska przyrodniczego oraz ochrony prawnej Pomimo silnych przeobra Ŝeń środowiska, na terenie gminy wyst ępuje wiele cennych elementów środowiska przyrodniczego. Tereny najcenniejsze chronione s ą w ramach Parków Krajobrazowych; Dolinki Krakowskie i Orlich Gniazd wraz z otulinami. Utworzono rezerwat przyrody „Pazurek” oraz opracowane s ą te Ŝ projekty utworzenia na terenie gminy rezerwatu przyrody "Januszkowa Góra" oraz u Ŝytku ekologicznego "Sasanka". Nale Ŝy te Ŝ uwzgl ędni ć koncepcje tworzenia innych form ochrony przyrody, z wykorzystaniem opracowanych na potrzeby planów ochrony PK Dolinki Krakowskie i PK Orlich Gniazd - waloryzacji przyrodniczej. Do systemu terenów chronionych,wł ączone s ą nast ępuj ące obszary: - północna cz ęść obszaru gminy, poło Ŝona w granicach Parku Krajobrazowego "Orlich Gniazd",

186 - południowa cz ęść gminy, nale Ŝą ca do Parku Krajobrazowego "Dolinki Krakowskie", - wschodnia i centralna cz ęść gminy (bez obszaru miasta), stanowi ąca otulin ę wymienionych Parków. System ten ma na celu ochron ę zachowanych jeszcze warto ści przyrodniczych i krajobrazowych, w tym istniej ącej bioró Ŝnorodno ści i powi ąza ń obszarów cennych przyrodniczo, a tak Ŝe, w miar ę mo Ŝliwo ści odtworzenie naturalnych elementów. Ma on istotne znaczenie dla zapewnienia funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz kształtowania warunków bioklimatycznych w obszarach ekologicznie zagro Ŝonych. Na obszarach Parków Krajobrazowych obowi ązuj ą przepisy sformułowane w Rozporz ądzeniu Nr 82/06 Wojewody Małopolskiego z dnia 17 października 2006 r. w sprawie Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie i w Rozporz ądzeniu Nr 81/05 Wojewody Małopolskiego z dnia 29 grudnia 2005 r. w sprawie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd, zm. Rozporz ądzenie Wojewody Małopolskiegoz dnia 2 kwietnia 2008 r. zmieniajace rozporz ądzenie w sprawie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd (Dz.Urz.Woj.Małopolskiego Nr 263). Z w/w rozporz ądze ń oraz projektów planów ochrony terenów Parków Krajobrazowych wynikaj ą nast ępuj ące uwarunkowania dla ich zagospodarowania przestrzennego: - wył ączenie z działalno ści inwestycyjnej - obszarów o szczególnych walorach krajobrazowych, wymagaj ących bezwzgl ędnej ochrony. S ą to: obszary le śne, polno – łąkowe o bogato ukształtowanej rze źbie terenu z licznymi akcentami unikatowych form skalnych - fragmentami terenu o zachowanym historycznym rozłogu pól oraz z pojedynczymi budynkami, doliny rzek i potoków, ci ągi, punkty i płaszczyzny czynnej i biernej ekspozycji widokowej, tereny i obiekty poddane ochronie konserwatorskiej, - ograniczone inwestowanie na okre ślonych warunkach - w obszarach o szczególnych walorach krajobrazowych, miejscami zubo Ŝonego działalno ści ą człowieka, wymagaj ących zachowania istniej ących walorów, porz ądkowania miejsc przekształconych. S ą to obszary polno - łąkowe o mało zró Ŝnicowanej rze źbie terenu, pozbawione naturalnych akcentów widokowych z zachowanym charakterem otwartego krajobrazu kulturowego, przylegaj ące do terenów zabudowy, tereny i obiekty poddane ochronie konserwatorskiej, - inwestowanie w obszarach przeznaczonych do zainwestowania - tj. w obr ębie jednostek osadniczych. Inwestowanie to winno uwzgl ędnia ć m.in. utrzymanie historycznie ukształtowanej skali oraz przestrzennej struktury jednostek osadniczych poprzez uzupełnienie i kontynuacj ę istniej ącego układu funkcjonalno - przestrzennego, porz ądkowanie zabudowy w obr ębie terenów zainwestowanych, wyposa Ŝenie w niezb ędne obiekty infrastruktury społecznej i technicznej, nie rozpraszanie zabudowy, minimalizowanie negatywnych

187 oddziaływa ń zabudowy na otoczenie poprzez wzbogacanie wn ętrz jednostek osadniczych systemem terenów aktywnych biologicznie, - hamowanie presji urbanizacyjnej, - zakaz realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ącą oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62,poz.627, z pó źn. zm). - rozwijanie preferowanych funkcji szczególnie turystyki, wypoczynku i edukacji. Na terenie utworzonego rezerwatu przyrody „Pazurek” i projektowanego "Januszkowa Góra" oraz uŜytku ekologicznego "Sasanka" - sposób u Ŝytkowania terenów powinien by ć podporz ądkowany celom tworzenia tych rezerwatów. Oprócz obszarów podlegaj ących ochronie prawnej, system obszarów przyrodniczych miasta i gminy tworz ą pozostałe kompleksy le śne, w tym: lasy bezpo średnio przylegaj ące do terenów miasta, pełni ące funkcje bioklimatyczne. Szczególnej ochrony wymagaj ą lasy poło Ŝone w zachodniej cz ęś ci miasta. Pełni ą one rol ę filtra ograniczaj ącego napływ zanieczyszcze ń z terenów przemysłowych Bolesławia i dalszych. Na w/w system obszarów przyrodniczych składaj ą si ę te Ŝ tereny otwarte, zwłaszcza tereny wzniesie ń jurajskich. Ochrony wymagaj ą równie Ŝ wszelkie zachowane jeszcze fragmenty terenów z wodami powierzchniowymi i podmokło ściami.

10.2.3. Uwarunkowania zwi ązane z wyst ępowaniem i eksploatacj ą złó Ŝ surowców mineralnych Uwarunkowania wynikaj ące z wyst ępowania złó Ŝ rud cynkowo - ołowiowych oraz przekształce ń powierzchni terenu stanowi ących skutek eksploatacji podziemnej (rud cynku i ołowiu).

Praktycznie cało ść obszaru miasta Olkusza le Ŝy w obr ębie terenów górniczych kopalni rud cynkowo - ołowiowych, obszar gminy wkracza jedynie cz ęść terenu górniczego ZGH "Bolesław" ustanowionego decyzj ą Nr BKk/OZ/779/96 z dnia 24 kwietnia 1996 r. Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa dla zło Ŝa Pomorzany. Wymieniony teren górniczy obejmuje północn ą cz ęść miejscowo ści Witeradów i północno - zachodni kraniec miejscowo ści śurada. W obr ębie terenu górniczego ZGH "Bolesław" w cz ęś ci usytuowanej w miejscowo ściach Witereadów-śurada nie wyst ępuje zło Ŝe rud cynku i ołowiu, tak wi ęc teren nie b ędzie podlegał wpływom współczesnej eksploatacji górniczej. Przewidywana po 2010 r. likwidacja kopalni ZGH "Bolesław" S.A., mo Ŝe spowodowa ć podniesienie si ę triasowego

188 zwierciadła wody (obecnie zwierciadło wody w triasie jest na gł ęboko ści ok. 58 m) oraz odbudow ę zwierciadła w jurajskim i czwartorz ędowym poziomie wodono śnym (obecnie w czwartorz ędowym poziomie zwierciadło wyst ępuje na gł ęboko ści 4- 5 m, zale Ŝnie od wielko ści przepływu lub zaniku przepływu w p.Witeradówka), co mo Ŝe spowodowa ć wyst ąpienie lokalnych podtopie ń. Ponadto w terenie górniczym wg. informacji ZGH"Bolesław" w Bukownie, zachodzi mo Ŝliwo ść wyst ępowania zjawisk krasowych. Zarówno rejon przewidywanych podtopie ń jak i wyst ępowania zjawisk krasowych zaznaczono na planszy "Uwarunkowa ń". Na obszarach poło Ŝonych w obr ębie w/w terenów górniczych wyst ępuj ą deformacje powierzchni, w istotny sposób wpływaj ące na mo Ŝliwo ści i sposoby u Ŝytkowania i zagospodarowania terenów. W zale Ŝno ści od kategorii zagro Ŝenia, wyklucza to mo Ŝliwo ść zabudowy terenu lub zmusza do stosowania profilaktyki budowlanej. W przypadku kolizji z istniej ącym b ądź po Ŝą danym przez gmin ę sposobem zagospodarowania terenu, niezb ędne jest uzgodnienie mi ędzy gmin ą a organami odpowiedzialnymi za eksploatacj ę górnicz ą, zasad post ępowania obu stron. Dotycz ą one: - dopuszczalnego zakresu i sposobu eksploatacji, - wyznaczenia filarów ochronnych dla obiektów, - zasad zagospodarowania terenów w danej sytuacji, - zasad ekonomicznej odpowiedzialno ści, za powodowane szkody, przedsi ębiorstw prowadz ących eksploatacj ę. W obr ębie miasta i gminy Olkusz wyst ępuj ą cztery tereny o ró Ŝnych uwarunkowaniach, wynikaj ących z podziemnej eksploatacji górniczej (rud cynku i ołowiu): 1. tereny istniej ących deformacji nieci ągłych, poło Ŝone w wi ększo ści poza obszarami zainwestowanymi. Poddawane s ą rekultywacji, w celu przywrócenia ich do u Ŝytkowania (le śnego, tereny zieleni), 2. tereny historycznego kopalnictwa, obejmuj ącego swym zasi ęgiem obszary śródmiejskie Olkusza. Zagro Ŝone s ą powstawaniem deformacji trudnych do prognozowania z powodu braku dokumentacji. Z uwagi na ich poło Ŝenie i wielko ść , wskazane jest obj ęcie tych terenów badaniami, w celu okre ślenia rodzaju mo Ŝliwych zagro Ŝeń, wynikaj ących z wyst ępowania pustek w górotworze. Do czasu przeprowadzenia kompleksowych bada ń, zagospodarowanie terenu powinno by ć uwarunkowane opiniami geologiczno - górniczymi i konstrukcyjno - budowlanymi,

189 3. tereny zagro Ŝone wyst ępowaniem deformacji zwi ązanych z kopalnictwem współczesnym. Wyst ępuj ą tu dwie kategorie terenów, w odniesieniu do których kategoria zagro Ŝenia będzie ustalona w terminie pó źniejszym (na etapie sporz ądzania planów miejscowych), 4. tereny nie obj ęte stref ą zagro Ŝeń (w przypadku zmian obecnych projektów zagospodarowania zło Ŝa, b ędą wymagały szczegółowego rozpoznania). Na terenie gminy w rejonie Parcz Górniczych, Sikorki i Rabsztyna wyst ępuje udokumentowane zło Ŝe "Sikorka" nie obj ęte aktualnie koncesj ą na wydobywanie rud cynku i ołowiu. Tereny wyst ępowania udokumentowanego zło Ŝa "Sikorka" wymagaj ą ochrony przed zagospodarowaniem uniemo Ŝliwiaj ącym ewentualn ą eksploatacj ę zło Ŝa.

Uwarunkowania zwi ązane z wyst ępowaniem złó Ŝ piasku podsadzkowego oraz zamierzeniami eksploatacji powierzchniowej.

Na terenie miasta i gminy Olkusz znajduje si ę udokumentowane zło Ŝe piasku podsadzkowego Szczakowa - Bukowno obejmuj ące rejon Pustyni Starczynowskiej - Maza ńca. Zło Ŝe poło Ŝone jest na pograniczu miasta Olkusz i wsi śurada, przy czym południowo- zachodnia cz ęść zło Ŝa tj. ok. 30% jego powierzchni zalega w miejscowo ści śurada. Zło Ŝe to wymaga ochrony przed zainwestowaniem. W obr ębie miasta i gminy nie była i nie jest prowadzona powierzchniowa eksploatacja piasków. Z wnioskiem o podj ęcie eksploatacji zło Ŝa Szczakowa - Bukowno wyst ąpiła Kopalnia Piasku "Szczakowa" jako terenu ewentualnej eksploatacji wskazuj ąc obszary le śne w zachodniej cz ęś ci miasta, po południowej stronie linii kolejowej. Kopalnia nie uzyskała koncesji na eksploatacj ę zło Ŝa, z uwagi na negatywne stanowisko w tej sprawie władz miasta i gminy Olkusz. W/w obszary le śne stanowi ą istotny element strefy ochrony aerosanitarnej - czynnik wpływaj ący korzystnie na kształtowanie si ę zdrowotnych warunków Ŝycia w mie ście. Zachowanie nienaruszonej osłony le śnej jest tym wa Ŝniejsze, ze kierunek południowy jest naturalnym kierunkiem rozwoju miasta Olkusza w przyszło ści. W tej sytuacji, podj ęcie eksploatacji zło Ŝa spowodowałoby zaburzenie ukształtowanej struktury przyrodniczej miasta i jego powi ąza ń z otoczeniem. Usuni ęcie lasu pozbawiłoby miasto ochrony przed napływem zanieczyszcze ń powietrza, w tym pyłów z metalami ci ęŜ kim, z poło Ŝonych w niewielkiej odległo ści ZGH" Bolesław", a tak Ŝe naturalnej i niezb ędnej izolacji mi ędzy terenami przemysłowymi, a południow ą mieszkaniow ą dzielnic ą Olkusza. Nale Ŝy przy

190 tym zauwa Ŝyć, Ŝe odtworzenie (po zako ńczeniu eksploatacji) lasu na terenach obni Ŝonych o 20 - 30 m, nie gwarantuje spełniania obecnej jego roli. Nale Ŝy równie Ŝ bra ć pod uwag ę niekorzystny wpływ ewentualnej eksploatacji piasków na stosunki wodne, a w tym: - rozszerzenie leja depresyjnego w utworach czwartorz ędowych, - uniemo Ŝliwienie odtworzenia naturalnych stosunków wodnych po zaprzestaniu eksploatacji rud cynkowo - ołowianych.

Uwarunkowania zwi ązane z wyst ępowaniem zło Ŝa dolomitów "Niesułowice - Lgota" oraz zamierzeniami jego eksploatacji.

W miejscowo ści Niesułowice gmina Olkusz na powierzchni około 73 ha zalega zło Ŝe dolomitów, obecnie nieeksploatowane. Władze miasta i gminy proponuj ą przeznaczenie zło Ŝa do eksploatacji. Zło Ŝe w zdecydowanej wi ększo ści pokrywaj ą lasy pa ństwowe b ędące w zarz ądzie Nadle śnictwa Olkusz. Lasy te obj ęte s ą prawn ą ochron ą. Pozostał ą cz ęś ci zło Ŝa zalegaj ą grunty rolne prywatnych wła ścicieli. Opracowana w 1975 r. dokumentacja geologiczna, uwzgl ędnia od strony zabudowy wsi - na wniosek inwestora - filar ochronny w obr ębie zło Ŝa (zaznaczony na planszy Uwarunkowa ń). Stosownie do Rozporz ądzenia Nr 82/06 Wojewody Małopolskiego z dnia 17 pa ździernika 2006r. w sprawie Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie zakaz "pozyskiwania dla celów gospodarczych skał w obszarze Parku", nie dotyczy jednak pozyskiwania dolomitów ze zło Ŝa "Niesułowice". Wskazuje to, Ŝe słu Ŝby ochrony środowiska nie wnosz ą zastrze Ŝeń do ewentualnej eksploatacji zło Ŝa. W przypadku podj ęcia eksploatacji dolomitów nast ąpi przekształcenie powierzchni ziemi oraz usuni ęcie znacznej powierzchni le śnej, pełni ącej funkcj ę ochronn ą. Poniewa Ŝ zło Ŝe nie posiada ustanowionego obszaru i terenu górniczego, nie okre ślono skutków wpływu eksploatacji na s ąsiednie tereny oraz ich zasi ęgu. Zagadnienia te winny by ć uwzgl ędnione na etapie opracowywania miejscowego planu.

10.2.1. Problemy i uwarunkowania wynikaj ące ze stanu środowiska, istniej ących przeobra Ŝeń oraz procesów jego degradacji

Podstawowymi zagro Ŝeniami środowiska przyrodniczego na obszarze miasta i gminy Olkusz, s ą przekształcenia powierzchni ziemi i przekształcenia stosunków wodnych, zanieczyszczenia wód, zanieczyszczenie powietrza oraz ska Ŝenia gleb.

191 Są one zwi ązane głównie z dotychczasowym rozwojem przemysłu w rejonie Olkusza, w tym równie Ŝ z prowadzon ą eksploatacj ą górnicz ą. Uwarunkowania wynikaj ące ze zmian stosunków wodnych Wielkoobszarowe zmiany stosunków wodnych, w wyniku drena Ŝu górniczego poł ączonego z eksploatacj ą wód podziemnych, przejawiaj ą si ę przede wszystkimi wytworzeniem leja depresji o zasi ęgu regionalnym. Wynikiem tego jest znaczne obni Ŝenie zwierciadła wody, a nawet lokalne osuszenie czwartorz ędowego i jurajskiego poziomu wodono śnego. W wyniku antropopresji nast ąpiła degradacja naturalnych układów hydrograficznych, w tym źródeł oraz zmniejszenie zasobów wód powierzchniowych - niektóre odcinki cieków zanikły. Naruszenie naturalnych układów hydrogeologicznych i hydrologicznych nale Ŝy uzna ć za nieodwracalne w najbli Ŝszej przyszło ści. Nie w pełni rozpoznany jest problem skutków ewentualnego uruchomienia eksploatacji nowych złó Ŝ. Prognozy wskazuj ą na dalszy wzrost powierzchni obj ętej zasi ęgiem leja depresyjnego. Działalno ść kopalni i innych zakładów przemysłowych powoduje znaczne zanieczyszczenie wód podziemnych i powierzchniowych. Do degradacji wód przyczynia si ę równie Ŝ nieuporz ądkowana gospodarka ściekowa i odpadami. Przepuszczalny charakter podło Ŝa sprzyja, bowiem infiltracji wód wraz z zanieczyszczeniami do gł ębiej poło Ŝonych poziomów. Z powodu degradacji w zakresie ilo ści i jako ści wód, istotnym bie Ŝą cym problemem jest zaopatrzenie mieszka ńców miasta i gminy w wod ę o wła ściwej jako ści. Zanik wód powierzchniowych oraz obni Ŝania zwierciadła dost ępnych do uj ęcia wód podziemnych, mo Ŝe spowodowa ć pełne uzale Ŝnienie zagospodarowania przestrzennego od dostarczenia wody z jedynego źródła zaopatrzenia, jak ą s ą wody dołowe kopalni. Wynika st ąd absolutna konieczno ść ochrony tych wód. Równocze śnie wymagana jest ochrona wód rzeki Sztoły, ze wzgl ędu na uj ęcie dla GOP-u (w Ryszce-Maczkach). Z potrzeb ą ochrony wód wi ąŜ e si ę: - niemo Ŝno ść rozwijania kierunków działalno ści gospodarczych, które mogłyby prowadzi ć do produkcji ścieków, bez rozwi ązania sposobu ich odprowadzania i oczyszczania, - potrzeba uregulowania gospodarki ściekowej, głównie w zakresie rozwoju sieci kanalizacyjnej oraz gospodarki odpadami na terenach obecnej zabudowy, - uzale Ŝnienie rozwoju budownictwa mieszkaniowego od rozwoju infrastruktury z zakresu gospodarki ściekami, - ograniczenia dla chemizacji rolnictwa le śnictwa, w tym nawo Ŝenia mineralnego.

192 Z drugiej strony zako ńczenie eksploatacji rud przez ZGH Bolesław mo Ŝe zagrozi ć zaopatrzeniu ludno ści i przemysłu w wod ę z poziomu triasowego. Bez wzgl ędu na wybór jednego z opracowanych wariantów zako ńczenia eksploatacji, podczas wypełniania si ę leja depresji w zatapianych wyrobiskach, mo Ŝe doj ść do wzrostu zanieczyszczenia w wodach podziemnych. St ąd te Ŝ rozpatrywane s ą ró Ŝne koncepcje zaopatrzenia ludno ści rejonu olkuskiego w wod ę pitn ą. Równocze śnie z likwidacj ą kopal ń rud i wypełnieniem wod ą podziemn ą leja depresji, zostan ą w niektórych rejonach przywrócone naturalne stosunki wodne. Stwarza to zagro Ŝenie wyst ąpienia lokalnych podtopie ń powierzchni terenu (głównie dolin rzecznych, które zanikły, niecek osiada ń nad wyrobiskami górniczymi).

Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu powietrza atmosferycznego

W ostatnich latach odnotowuje si ę znaczne zmniejszanie stopnia zanieczyszczenia powietrza w rejonie Olkusza w stosunku do poprzednich dziesi ęcioleci. Warto doda ć, Ŝe wiele norm zostało zaostrzonych. Nadal jednak przekraczane s ą dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń. Istotna cz ęść zanieczyszcze ń pochodzi z lokalnych źródeł emisji zwi ązanych ze spalaniem paliw. Wynika to głównie ze stosowania nieekologicznych paliw stałych przez indywidualne gospodarstwa domowe, a tak Ŝe kotłownie przyzakładowe i same zakłady. Istnieją mo Ŝliwo ści poprawy tego stanu przez rozwi ązania techniczne i organizacyjne. Wpływ na stan aerosanitarny ma równie Ŝ imisja z terenów s ąsiednich (GOP, Kraków). Wyst ępuj ące na terenie miasta i gminy ponadnormatywne poziomy zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, wskazuj ą na celowo ść : - wyeliminowania sytuowania na tym terenie znacz ących emitorów zanieczyszcze ń, - bezwzgl ędnej ochrony kompleksów le śnych pełni ących funkcj ę aerosanitarne, - wyprowadzenia, poza tereny zabudowy mieszkaniowej samochodowego ruchu tranzytowego, - podj ęcia działa ń zmierzaj ących do ograniczenia emisji z istniej ących źródeł, w tym emisji niskiej. Poprawa stanu aerosanitarnego powietrza w rejonie olkuskim ma równie Ŝ znaczenie z uwagi na stan gleb oraz wód powierzchniowych i podziemnych.

Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu zanieczyszczenia gleb Wysoki stopie ń ska Ŝenia gleb metalami ci ęŜ kimi w obr ębie obszaru miasta i gminy Olkusz, nale Ŝy uzna ć za trudny do rozwi ązania w najbli Ŝszym okresie. Nawet w teoretycznie rozpatrywanym przypadku wyeliminowania opadu pyłów metalurgicznych, b ędzie utrzymywała

193 si ę wysoka zawarto ść metali ci ęŜ kich w glebach, zwłaszcza kadmu. Działania w tym zakresie powinny skupia ć si ę na kształtowaniu kierunków u Ŝytkowania rolniczego gleb i zabiegach agrotechnicznych, zmniejszaj ących skutki ska Ŝenia gleb. Stwierdzony stopie ń ska Ŝenia gleb wskazuje na potrzeb ę: - wył ączenie z produkcji rolniczej gruntów o glebach wykazuj ących najwy Ŝszy stopie ń ska Ŝenia, - wprowadzenia ogranicze ń dotycz ących rodzajów produkcji na pozostałych gruntach o ska Ŝonych glebach, - podj ęcia i prowadzenia działa ń poprawiaj ących stan gleb.

10.2.2. Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu rolniczej przestrzeni produkcyjnej Ogólny wska źnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej uwzgl ędniaj ący obok gleb równie Ŝ przyrodnicze czynniki produkcji wynosi dla gminy Olkusz 50,6 pkt. i jest ni Ŝszy ni Ŝ średni dla Polski (66, 6 pkt.). Gmina Olkusz charakteryzuje si ę słabymi warunkami glebowymi. Gleb I i II klasy bonitacyjnej nie ma w ogóle, III klasa stanowi nieco ponad 5%, a IV klasa 33 % powierzchni gruntów. Istotny problem gminy to degradacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej, powodowana ska Ŝeniem środowiska przyrodniczego. Dotyczy to zwłaszcza zanieczyszczenia gleb, co znacznie zmniejsza ich przydatno ść dla potrzeb rolnictwa. Gleby ska Ŝone s ą głównie kadmem, ołowiem i cynkiem. Głównym źródłem ich degradacji jest funkcjonowanie ZGH "Bolesław". Oprócz zanieczyszczenia gleby na obszarze gminy wykazuj ą znaczne zakwaszenie, które dodatkowo wzmaga absorpcj ę zanieczyszcze ń. Zdecydowana wi ększo ść gleb gminy Olkusz posiada niekorzystne stosunki wilgotno ściowe. Spowodowane jest to du Ŝą przepustowo ści ą gleb oraz krasowym charakterem podło Ŝa. Infiltracji towarzyszy denudacja powierzchni pokrywy glebowej. Intensyfikacj ę przesuszenia terenu spowodował lej depresji powstały głównie w wyniku wielowiekowej działalno ści górniczej oraz du Ŝe u Ŝytkowe uj ęcia wód podziemnych. Działalno ść górniczo-hutnicza przyczynia si ę tak Ŝe do przekształce ń geomechanicznych w postaci ró Ŝnego rodzaju deformacji. Zagro Ŝeniem dla rolniczej przestrzeni produkcyjnej s ą procesy denudacji stokowej i uprawowej, powszechnie wyst ępuj ące w obszarze gminy. Najintensywniej procesy te wyst ępuj ą na gruntach poło Ŝonych na terenach o du Ŝym nachyleniu. W świetle ustawy o ochronie gruntów rolnych, gospodarowanie rolnicz ą przestrzeni ą produkcyjn ą wymaga:

194 • utrzymania dotychczasowego u Ŝytkowania rolniczego, • ochrony gleb o najwy Ŝszej przydatno ści dla rolnictwa przed zagospodarowaniem na cele nierolnicze (gleby te generalnie powinny by ć wył ączone z zabudowy, za ś w przypadku konieczno ści przeznaczenia ich na cele budowlane nale Ŝy stosowa ć wymóg rozwi ąza ń terenooszcz ędnych). W warunkach gminy z uwagi na niski udział gleb klas II i III, ochron ą winno si ę obj ąć gleby IV klasy w zwartych kompleksach, a tak Ŝe otwarte kompleksy przestrzeni rolniczej, • wzmo Ŝonej ochrony obszarów rolniczych o najwy Ŝszych walorach kulturowych i krajobrazowych, w aspekcie utrzymania i podniesienia ich atrakcyjno ści krajobrazowej i turystycznej, • preferowania metod produkcji rolniczej przyjaznych dla środowiska, a tak Ŝe gospodarki rolno-środowiskowej, w pierwszej kolejno ści na obszarach obj ętych prawn ą ochrona przyrody, • zapewnienia warunków do zagospodarowania gruntów zdegradowanych, • przeciwdziałania rozproszeniu zabudowy nierolniczej i drobnotowarowej zabudowy zagrodowej, • ograniczenia procesów denudacyjnych poprzez wprowadzenie zabiegów takich jak: - transformacja u Ŝytków rolnych na le śne na du Ŝych spadkach >20 o, - wprowadzenia w miejsca u Ŝytków ornych, trwałych u Ŝytków zielonych na spadkach>10 o, - stosowania odpowiedniej agrotechniki i płodozmianu. • dopuszczenia zalesie ń gruntów klas V i VI oraz nieu Ŝytków w bezpo średnim s ąsiedztwie terenów lub enklaw le śnych, z ograniczeniem tych, które przesłaniaj ą widok na punktach i ci ągach widokowych,

10.2.3. Uwarunkowania wynikaj ące z le śnej przestrzeni produkcyjnej Lesisto ść miasta i gminy Olkusz wg danych z 2004 roku wyniosła 45,3 z tego w mie ście 27,7%, a w gminie 49,0%. Wi ększe kompleksy le śne zgrupowane s ą w zachodnie i południowej cz ęś ci gminy oraz w formie pasa le śnego ci ągn ącego si ę od Gorenic po Rabsztyn i Pazurek. Na pozostałym obszarze lasy wyst ępuj ą w znacznym rozproszeniu, cz ęsto na bardzo niewielkich powierzchniach. Lasy ł ącznie z zadrzewieniami odgrywaj ą wa Ŝną rol ę ekologiczn ą. Stanowi ą wyj ątkowo cenny element krajobrazu, a zarazem ci ągi ekologiczne, głównie ostoje wielu gatunków ro ślin i zwierz ąt.

195 Lasy w gminie Olkusz s ą intensywnie zmienione antropogenicznie wskutek:

− uszkodze ń głównie przez zanieczyszczenia przemysłowe,

− przesuszeniu siedlisk w wyniku podziemnego pozyskiwania surowców, Istotnymi funkcjami, jakie pełni ą lasy na terenie opracowania to funkcja ochronna. Lasy Skarbu Pa ństwa b ędące w zarz ądzie Nadle śnictwa Olkusz podlegaj ą ochronie ze wzgl ędu na zagro Ŝenia oraz funkcje jakie pełni ą, a to:

− lasy uszkodzone przez przemysł (uszkodzenia II stopnia) s ą dominuj ącą kategori ą ochronno ści, zajmuj ą powierzchnie 4284 ha,

− lasy glebochronne obejmuj ą teren byłej Pustyni Starczynowskiej, a ich celem jest ochrona gleby i ustabilizowanie jej zewn ętrznej warstwy. Obejmuj ą powierzchni ę 338 ha. Zachowanie trwało ści lasów i wykorzystanie ich wszechstronnej u Ŝyteczno ści wymaga prowadzenia gospodarki le śnej na podstawach ekologicznych. Dotyczy to:

− powi ększenia zasobów le śnych m.in. w wyniku zwi ększenia zalesie ń. Preferencje zalesieniowe zgodnie z programem krajowym lesisto ści winny obejmowa ć m.in. obszary obj ęte prawn ą ochron ą, tworz ące le śne powi ązania ekologiczne. Lokalizacja zalesie ń powinna zapewni ć zmniejszenie rozdrobnienia i rozproszenia terenów le śnych, tworzenie powi ąza ń pomi ędzy du Ŝymi kompleksami le śnymi, oraz poł ączenia ich z obszarami o funkcjach ekologicznych,

− restytucji siedlisk le śnych i przebudowy drzewostanów z niezgodnym siedliskiem i składem gatunkowym,

− zachowania całej naturalnej zmienno ści przyrody le śnej i funkcjonowania ekosystemów w stanie zbli Ŝonym do naturalnego,

− odtwarzania zbiorowisk zdegradowanych i zniekształconych, metodami hodowli i odnowy lasu przy wykorzystaniu w miar ę mo Ŝliwo ści sukcesji naturalnej, − racjonalnego udost ępnienia turystycznego lasów.

W Rozporz ądzeniu Nr 82/06 Wojewody Małopolskiego z dnia 17 października 2006r. w sprawie Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie - "zakaz pozyskiwania skał dla celów gospodarczych" nie dotyczy zło Ŝa dolomitów w Niesułowicach. W przypadku udost ępnienia wymienionego zło Ŝa do eksploatacji, zajdzie konieczno ść usuni ęcia znacznej powierzchni le śnej (ok. 50 ha) pełni ącej funkcj ę ochronn ą. Stosownie do przepisów o ochronie gruntów rolnych i le śnych wymaga ć b ędzie to zgody Ministra Środowiska.

196 10.3. Problemy i uwarunkowania kulturowe

10.3.1. Główne czynniki wpływaj ące na mo Ŝliwo ści i warunki rozwoju

Olkusz jest zachowanym przykładem średniowiecznego o środka przemysłowego, o istotnym znaczeniu dla ówczesnej gospodarki i wielowiekowej tradycji górnictwa i hutnictwa. Mimo zmiennej sytuacji gospodarczej i politycznej na przestrzeni kilku stuleci rozwoju, do dzi ś zachował si ę w pełni czytelny, średniowieczny układ urbanistyczny miasta lokalizowanego w swoim czasie - najprawdopodobniej - na tzw. surowym korzeniu. Obecnie stanowi on unikalny wzór tego typu realizacji. Towarzyszy mu cenne zało Ŝenie urbanistyczne z XIX w., pier ście ń ulic obwodowych. Nad przekształcon ą w ci ągu wieków zabudow ą miasta lokacyjnego, pochodz ącą obecnie głównie z XIX w. dominuje bryła ko ścioła parafialnego. Zachowana zabudowa municypalna z przełomu XIX i XX w. stanowi świadectwo kolejnego odrodzenia miasta. Wi ększo ść wsi na obszarze gminy charakteryzuje si ę zachowanym zabytkowym układem przestrzennym, pierwotnym b ądź pourz ądzeniowym. Dotychczasowy rozwój układów wsi odbywał si ę na zasadzie kontynuacji tradycyjnych układów, poza obszarami le Ŝą cymi na obrze Ŝu miasta, ulegaj ącymi silniejszej urbanizacji (rejon Witeradowa - Czarnej Góry oraz Parcz i Pomorzan). Rozpraszaniu si ę zabudowy zapobiegła prawdopodobnie słaba tendencja wzrostowa liczby ludno ści (a nawet zmniejszanie si ę liczby ludno ści zamieszkałej na wsi w latach 1960 - 1980), a tak Ŝe kształtowanie układów przestrzennych wsi w planach miejscowych, z uwzgl ędnieniem zasadniczych uwarunkowa ń kulturowych. Głównymi czynnikami ukierunkowuj ącymi rozwój miasta i gminy Olkusz, wynikaj ącymi z potrzeb ochrony warto ści kulturowych tego obszaru, w opisanej wy Ŝej sytuacji, jest: 1) wyst ępowanie wartościowych zasobów środowiska kulturowego i krajobrazu, 2) wymagania w zakresie ochrony konserwatorskiej obiektów, zespołów i terenów zabytkowych ( na mocy ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami), 3) potrzeby ochrony warto ściowych zasobów środowiska kulturowego i krajobrazu, nie obj ętych dotychczas ochron ą prawn ą, ze wzgl ędu na ich znaczenie dla zachowania to Ŝsamo ści kulturowej obszaru, 4) potrzeba tworzenia atrakcyjnego krajobrazu miasta i gminy. Podstawowymi zagro Ŝeniami dla warto ści kulturowych obszaru miasta i gminy Olkusz były w ubiegłych latach:

197 1) gwałtowny, niekontrolowany i niezrównowa Ŝony rozwój, głównie sfery produkcyjnej, kosztem sfery społecznej, ekologicznej, kulturowej i przestrzennej, 2) zagospodarowywanie i zabudowywanie terenów w oderwaniu od miejscowej tradycji (dotyczy to zwłaszcza terenów wiejskich), na śladowanie cz ęsto nieumiej ętne obcych form zabudowy, 3) zag ęszczanie si ę zabudowy wiejskiej na skutek coraz drobniejszych podziałów dawnych łanów, 4) brak poszanowania dla starej zabudowy i akceptacji działa ń zmierzaj ących do uŜytkowania i modernizacji obiektów starych, 5) dost ępno ść nowych stosowania technologii i materiałów budowlanych, powi ązana z nieumiej ętno ści ą ich stosowania.

10.3.2. Problemy i uwarunkowania wynikaj ące z ochrony i kształtowania środowiska kulturowego i krajobrazu Warto ściowe zasoby środowiska kulturowego i krajobrazu kulturowego skupiły si ę w obr ębie miasta i gminy Olkusz w kilku wyodr ębniaj ących si ę przestrzennie obszarach. S ą to: • Stare Miasto - charakteryzuj ące si ę cennym układem urbanistycznym, stanowi ącym przykład wzorcowej realizacji planu, z pier ścieniem ulic obwodowych, zespołami i obiektami zabytkowymi, fragmentami systemu obronnego, warto ściowym krajobrazem zabytkowym i historycznym, • Śródmie ście (cz ęść obszaru) - charakteryzuj ące si ę czytelnym układem urbanistycznym z pojedynczymi obiektami zabytkowymi, cennymi zespołami zieleni, warto ściowym krajobrazem historycznym, • Stary Olkusz - osada i tereny górnicze, stanowi ące przykład średniowiecznej działalno ści górniczej, • Zespół Zamku w Rabsztynie wraz z terenami otaczaj ącymi - stanowi ący cenny element krajobrazu kulturowego gminy, • Wsie Gorenice, Niesułowice, Osiek, Zimnodół, Troks, Braciejówka, Pazurek stanowi ące przestrzenne układy o warto ściach zabytkowych i cennym krajobrazie otwartym. W mie ście, ochron ą prawn ą s ą obj ęte; układ urbanistyczny Starego Miasta, równie Ŝ pod wzgl ędem archeologicznym, zespoły zabudowy sakralnej, municypalnej i mieszkalnej. W świetle przeprowadzonych dotychczas studiów specjalistycznych, formy tej ochrony wydaj ą si ę by ć niewystarczaj ące. W zwi ązku z tym wysuwa si ę propozycje poszerzenia obszarów obj ętych ochron ą (poszczególne obiekty, zespoły zabudowy i zieleni, krajobraz

198 miejski traktowany jako zabytek), a tak Ŝe zwi ększenia rygorów ochronnych (zwłaszcza w strefach: "A" -ścisłej ochrony konserwatorskiej, i "K" - ochrony krajobrazu miasta). W obecnej sytuacji ekonomicznej, braku wystarczaj ących środków publicznych, ostro rysuje si ę problem rewitalizacji tego cennego urbanistyczno - architektonicznego zespołu i jego przekształce ń, z zachowaniem warto ści kulturowych przy jednoczesnym wykorzystaniu na współczesne potrzeby. Środki finansowe b ędące w dyspozycji prawnych wła ścicieli s ą te Ŝ z reguły niewystarczaj ące. Niemniej jednak wydaje si ę, Ŝe w dalszym rozwoju miasta, przy odpowiedniej polityce konserwatorskiej, istnieje szansa wykorzystania walorów Starego Miasta jako cz ęś ci centrum Olkusza. W zwi ązku ze wspomnian ą propozycj ą traktowania krajobrazu miasta jako zabytku w obr ębie Śródmie ścia, powstaje problem odpowiedniego jego kształtowania na obszarze całego miasta, a w tym na północ od przecinaj ącej obecne miasto, drogi krajowej Kraków - Olkusz - Śląsk. Kolejnym problemem jest zachowanie śladów działalno ści górniczej i osadnictwa w rejonie Starego Olkusza, wobec zagra Ŝaj ących im form u Ŝytkowania terenu. Koniecznym wydaje si ę rozwa Ŝyć mo Ŝliwo ści, cz ęś ciowej chocia Ŝby eksploatacji tego cennego zespołu (było to przedmiotem prac koncepcyjnych i projektowych). Na obszarach wiejskich, ochrona prawna obejmuje wyłącznie pojedyncze obiekty sakralne i obronne. W drugim z wymienionych przypadków mamy do czynienia raczej z ich pozostało ści ą, w postaci ruin zamku w Rabsztynie. Utrzymanie tego cennego elementu krajobrazu kulturowego gminy, wymaga prac zabezpieczaj ących i porz ądkuj ących, co podniosłoby zapewne jego walory ekspozycyjne. W wyniku przeprowadzonej oceny zasobów wiejskich dziedzictwa kulturowego, proponuje si ę obj ęcie ochrona układów przestrzennych wsi, wn ętrz krajobrazowych oraz przedpól ekspozycji zespołów zabytkowych. Istotnym problemem b ędzie tu kształtowanie współczesnej zabudowy wsi w nawi ązaniu do tradycji, w sytuacji gdy w latach po 1970 r. nast ąpiła wymiana znacznej cz ęś ci tradycyjnej zabudowy wsi, na rzecz przenoszonych (najcz ęś ciej nieumiej ętnie) wzorów "miejskich". Powodzeniu tego zamierzenia mo Ŝe jednak sprzyja ć fakt, ze w niektórych najnowszych realizacjach uwidacznia si ę d ąŜ enie do nawi ązywania do tradycyjnych form zabudowy wsi. Istotnym elementem krajobrazu gminy s ą liczne kapliczki, krzy Ŝe przydro Ŝne, figury - niektóre o starej metryce. S ą one niezwykle eksponowane w tradycyjnym krajobrazie kulturowym. Twórcami ich byli cechowi rzemie ślnicy b ądź miejscowi twórcy, st ąd formy oscyluj ą mi ędzy stylowymi a uproszczonymi ludowymi. Stanowi ą one świadectwo kultu i element decyduj ący o to Ŝsamo ści kulturowej krajobrazu. Zachowanie zasobów i walorów

199 środowiska kulturowego gminy, wymaga utrzymania w dotychczasowej formie i gabarytach obiektów małej architektury sakralnej, którymi nasycony jest pejza Ŝ gminy. Przeprowadzone badania powierzchniowe w ramach Archeologicznego Zdj ęcia Polski udokumentowały 122 stanowiska archeologiczne w obszarze gminy Olkusz. Odkryte stanowiska to głównie ślady osadnictwa i osady. Koncentracja stanowisk archeologicznych ma miejsce w południowej cz ęś ci gminy tj. w miejscowo ściach Gorenice, Zawada, Witeradów i śurada. Stanowiska obj ęto biern ą ochron ą konserwatorsk ą, za wyj ątkiem stanowiska kultury przeworskiej w Witeradowie, które zostało wpisane do rejestru zabytków i podlega ochronie prawnej. Bierna ochrona stanowisk archeologicznych dotyczy zakazu dewastacji terenu i zmiany form ukształtowania oraz obowi ązku uzgodnienia ze słu Ŝbami konserwatorskimi wszelkiej działalno ści inwestycyjnej w obr ębie stanowisk.

10.4. Problemy i uwarunkowania demograficzne i społeczne

10.4.1. Uwarunkowania demograficzne Po okresie dynamicznego rozwoju miasta w powojennym czterdziestoleciu i jego ponad czterokrotnym wzro ście (od 12 ty ś. w 1939 r i 8 ty ś. w 1945 r. do 37,6 ty ś. mieszka ńców obecnie), miasto weszło w okres stabilizacji. Wi ąŜ e si ę to z zahamowaniem rozwoju funkcji przemysłowych - głównego motoru wzrostu liczby mieszka ńców Olkusza. Tendencj ę spadkow ą wykazuje równie Ŝ wysoki dotychczas przyrost naturalny ludno ści w mie ście (aczkolwiek nadal jest wy Ŝszy ni Ŝ średni przyrost dla województwa małopolskiego). Wsie gminy Olkusz, które w okresie wy Ŝej wspomnianego, dynamicznego rozwoju miasta traciły na jego rzecz znaczn ą cz ęść ludno ści w wieku produkcyjnym, przenosz ącej si ę do nowo budowanych tam mieszka ń, obecnie wykazuj ą wzrost liczby mieszka ńców. Tym wi ększym problemem staje si ę wi ęc ogólne niedoinwestowanie wsi w usługi. W strukturze przestrzennej gminy wyra źnie jednak zarysowuj ą si ę wsie stanowi ące lokalne o środki usługowe oraz wsie prawie całkowicie pozbawione podstawowych usług. W zakresie usług handlowych i rzemie ślniczych oraz gastronomicznych, niedobory te s ą wyrównywane dzi ęki własnej inicjatywie ludno ści. Wymianie substancji, budowie, przebudowie i rozbudowie domów mieszkalnych, towarzyszy równie Ŝ urz ądzanie pomieszcze ń przeznaczonych pod działalno ść usługow ą. Istotne znaczenie dla rozwoju miasta i gminy maj ą procesy demograficzne. Miasto Olkusz skupia 74,7%, a gmina 25,3% całej populacji.

200 Według prognozy demograficznej opracowanej przez GUS w Warszawie na lata 1998 – 2030 (dla powiatów) i aktualizowanej na bie Ŝą co - powiat olkuski odnotuje w prognozowanym okresie, systematyczny ubytek mieszka ńców, a to: - 2005 r. - 114.300, - 2020 r. - 111.600, - 2010 r. - 113.400, - 2025 r. - 110.200, - 2015 r. - 112 600, - 2030 r. - 108.000 . Pogorszy si ę struktura wiekowa mieszka ńców; zmniejszy si ę liczebno ść grupy ludno ści w wieku przedprodukcyjnym, a grupa wieku produkcyjnego b ędzie wykazywała pewne zró Ŝnicowanie; przyrost do 2015, a następnie spadek do 61,8 % w 2030. Zmniejszenie si ę liczby ludno ści grupy wieku produkcyjnego spowodowane b ędzie zarówno "starzeniem" si ę ludno ści, jak i jej migracj ą na zewn ątrz - coraz cz ęś ciej poza granice kraju. Starzenie si ę w sensie demograficznym ludno ści, spowoduje zasilanie grupy ludno ści wieku poprodukcyjnego (a tym samym zdecydowany wzrost osób w wieku emerytalnym) do 19,7% w 2030 r. Wskutek malej ącej liczby urodzin, przy jednoczesnym wydłu Ŝaniu si ę dalszego przeci ętnego trwania Ŝycia, nast ąpi wzrost udziału ludno ści wieku poprodukcyjnego w ogólnej liczbie ludno ści. Proces "starzenia si ę" społecze ństwa b ędzie si ę pogł ębiał. Efektem zmian w strukturze wiekowej ludno ści b ędzie zwi ększaj ący si ę wska źnik "obci ąŜ enia" tj. liczby osób nieprodukcyjnych przypadaj ących na 100 osób w wieku produkcyjnym. Wysoki wska źnik obci ąŜ enia stanowi negatywne zjawisko, wpływaj ące ograniczaj ąco na poziom Ŝycia mieszka ńców. Zakładane w prognozie GUS trendy demograficzne dla powiatu olkuskiego, nie w pełni znajd ą odzwierciedlenie w obszarze gminy Olkusz. Z racji usytuowania jej w bezpo średnim sąsiedztwie Olkusza i notowanego zjawiska migracji (osiedlania) si ę ludno ści miejskiej w obszarze gminy (zwłaszcza w strefie podmiejskiej), ludno ść jej wyka Ŝe tendencje wzrostowe. Natomiast w zmianach struktury wiekowej wyst ąpi ą tendencje podobne jak w powiecie olkuskim. Stan zasobów ludzkich stanowi wa Ŝne uwarunkowanie rozwoju społeczno – gospodarczego, wywołuj ąc zapotrzebowanie na ró Ŝnego rodzaju usługi. Prognozowane zmiany wiekowe ludności b ędą mie ć wpływ na struktur ę i ilo ść niezb ędnych usług. Tak wi ęc „starzenie” si ę społecze ństwa, wywoła potrzeb ę usprawnienia pomocy społecznej, dostosowania oraz rozbudow ę bazy o środków dla osób starszych i niepełnosprawnych, a dalszy wzrost do 2015 r. ludno ści wieku produkcyjnego mo Ŝe pogł ębi ć trudn ą sytuacj ę na miejscowym i lokalnym rynku pracy.

201 10.4.2. Uwarunkowania wynikaj ące z warunków i jako ści Ŝycia mieszka ńców

Uwarunkowania zwi ązane z jako ści ą Ŝycia mieszka ńców wi ąŜą si ę z wieloma czynnikami. Jednym z najsilniej oddziaływuj ących s ą standard, funkcjonalno ść i dost ępno ść mieszka ń, a obok tego stopie ń wyposa Ŝenia terenu w infrastruktur ę społeczn ą. Poziom i standard zagospodarowania przestrzennego wpływa na stopie ń zaspokojenia potrzeb ludzkich, wynikaj ący z konsumpcji dóbr materialnych i usług oraz wykorzystania walorów środowiska społecznego.

Zasoby mieszkaniowe miasta i gminy Olkusz wg stanu na 2002 r. to 16344 mieszka ń z tego w mie ście 12788, w gminie 3556. Zabudowa wielorodzinna skupia si ę w mie ście, a jej rozmieszczenie zostało przedstawione w rozdziale po świ ęconym mieszkalnictwie i infrastrukturze społecznej. Tego typu zabudowa jest w pełni wyposa Ŝona w podł ączenia do infrastruktury technicznej. Jednak zabudowa wielorodzinna, szczególnie ta, która powstała w latach siedemdziesi ątych i osiemdziesi ątych charakteryzuje si ę niskimi "współczynnikami powierzchniowymi". Dodatkowo pogarsza si ę wci ąŜ standard zwi ązany ze stanem technicznym tych obiektów. Wiele z nich wymaga generalnego remontu. Zdecydowanie lepsze warunki Ŝycia zapewniaj ą budynki wielorodzinne wzniesione po 1990 roku. Powierzchnia mieszka ń jak i ich stan techniczny decyduje o zdecydowanie wy Ŝszym standardzie. Zabudow ę gminy stanowi budownictwo zagrodowe i jednorodzinne. Tereny poło Ŝone w sąsiedztwie miasta charakteryzuje wysoki udział zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej. Obszary te podlegaj ą procesowi urbanizacji tworz ąc strefy podmiejskie . Doskonałym przykładem jest tu wie ś Sieniczno, gdzie w ci ągu ostatnich lat proces ten przebiegał bardzo dynamicznie. Pod wzgl ędem warunków Ŝycia oraz standardu zlokalizowanych tam mieszka ń, rejony te nale Ŝy zaklasyfikowa ć jako najlepsze. Wschodnia cz ęść gminy to tereny w przewa Ŝaj ącej mierze rolnicze, z du Ŝym udziałem zabudowy zagrodowej. Warunki Ŝycia mieszka ńców tych wsi ró Ŝni ą si ę znacznie od miasta i strefy podmiejskiej. Powierzchnie domów s ą w porównaniu z miastem du Ŝe, lecz niski poziom wyposa Ŝenia w infrastruktur ę techniczn ą wydatnie obni Ŝa poziom Ŝycia mieszka ńców. Zasoby mieszkaniowe miasta i gminy Olkusz w ponad pi ęć dziesi ęciu procentach pochodz ą sprzed 1978 roku. Stan ten wpływa zasadniczo na warunki Ŝycia mieszka ńców. W najstarszych domach wiele mieszka ń pozbawionych jest łazienek. Odsetek mieszka ń ogrzewanych piecami, pozbawionych ciepłej, bie Ŝą cej wody, czy te Ŝ gazu z sieci jest równie Ŝ w tej grupie najwi ększy. Dziesi ęciolecia, w których powstało najwi ęcej mieszka ń to lata 1970 - 1979 i 1980 - 1989. S ą to w przewa Ŝaj ącej mierze mieszkania w domach zbudowanych

202 z wielkiej płyty oraz domy jednorodzinne, które wznoszono na terenach wiejskich. Jakkolwiek ich standard i stan techniczny nie jest obecnie zadowalaj ący, to mieszkania pochodz ące z tego okresu stanowi ą dzi ś baz ę mieszkaniow ą miasta i gminy. Uwarunkowaniem podniesienia standardów i wyposa Ŝenia istniej ących zasobów mieszkaniowych jest: - intensyfikacja działa ń maj ących na celu zachowanie, poprawa stanu technicznego i estetyki istniej ącej zabudowy, - uzbrojenie terenów wiejskich w infrastruktur ę techniczn ą zwłaszcza kanalizacyjn ą. Wska źnik dostępno ści statystycznej mieszka ń charakteryzowany przez współczynnik ilo ści mieszka ń przypadaj ących na 1000 mieszka ńców - w przypadku miasta i gminy Olkusz wynosi 426. Zwa Ŝywszy na to, Ŝe dolna granica wska źnika dost ępno ści mieszka ń w krajach Unii Europejskiej to warto ść na poziomie 400, nale Ŝy uzna ć, Ŝe w przypadku analizowanego obszaru wska źnik utrzymuje si ę na wła ściwym poziomie. Prognozowany wzrost ludno ści gminy (w tym przewidywane dodatnie saldo migracji) wywołuje konieczno ści wyznaczania dodatkowych terenów budowlanych. Z uwagi na podmiejski charakter gminy, tereny budowlane w jej obszarze s ą i b ędą przedmiotem zainteresowania ludno ści z poza w tym z miasta Olkusz. Załamanie si ę budownictwa wielorodzinnego i jego wysokie koszty, spowodowały podejmowanie przez zainteresowanych budowy własnych domów. Uwzgl ędniaj ąc powy Ŝsze dla rozwoju budownictwa mieszkaniowego, zabezpieczaj ącego potrzeby mieszkaniowe w tym ponadlokalne, zachodzi konieczno ść wyznaczenia dodatkowych terenów przede wszystkim w miejscowo ściach usytuowanych w bezpo średnim s ąsiedztwie Olkusza – w strefie podmiejskiej oraz o dogodnym skomunikowaniu z tym miastem.

Wyposa Ŝenie gminy w urz ądzenia infrastruktury społecznej jest nie w pełni wystarczaj ące dla prawidłowej obsługi jej mieszka ńców. Funkcjonuj ące placówki szkolnictwa podstawowego zaspokajaj ą lokalne potrzeby edukacyjne, jednak problemem jest ich przestrzenne rozmieszczenie. Cz ęść wsi a to: Pazurek, Podlesie, Troks, Bogucin, Zimnodół czy Niesułowice jest pozbawiona szkół. Dzieci w wieku szkolnym z tych miejscowo ści musz ą dociera ć do szkół poło Ŝonych w s ąsiednich wsiach lub w Olkuszu. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku przedszkoli. Ich rozmieszczenie na terenie gminy jest nierównomierne i wiele wsi le Ŝy w znacznym oddaleniu od placówek wychowania przedszkolnego. Dotarcie do nich jest dla mieszka ńców źródłem wielu utrudnie ń.

203 Czynnikiem znacznie pogarszaj ącym warunki Ŝyciowe w zakresie edukacji jest brak na terenie gminy placówek szkolnictwa ponadpodstawowego. Stan ten wi ąŜ e si ę z wieloma uci ąŜ liwo ściami. Dojazd młodzie Ŝy ze wsi poło Ŝonych na obrze Ŝach gminy do szkół tego typu w m. Olkusz, pochłania du Ŝo czasu i jest zwi ązany z wieloma niedogodno ściami, szczególnie zim ą. Opiek ę zdrowotn ą mieszka ńcom miasta i gminy Olkusz zabezpieczaj ą: szpital, przychodnie, o środki zdrowia i poradnie. Działaj ą równie Ŝ trzy placówki stacjonarne pomocy społecznej dysponuj ące ł ącznie ok. 150 miejscami. Z bazy opieki zdrowotnej zlokalizowanej w m. Olkusz korzystaj ą mieszka ńcy równie Ŝ innych gmin powiatu olkuskiego. Rozmieszczenie obiektów opieki zdrowotnej jest jednak bardzo nierównomierne. Tereny wiejskie wyposa Ŝone s ą tylko w jedn ą placówk ę opieki medycznej działaj ącą w Braciejówce Stanowi to powa Ŝny problem dla mieszka ńców, gdy Ŝ rozległe obszary wiejskie poło Ŝone we wschodniej i południowej cz ęś ci gminy, pozbawione s ą podstawowej opieki medycznej. Baza materialna placówek kulturalno o światowych to: głównie obiekty usytuowane w m. Olkuszu. Na obszarze gminy prowadzi działalno ść 6 świetlic funkcjonuj ących jako placówki filialne Miejskiego O środka Kultury. W Zimnodole od trzydziestu lat funkcjonuje znany zespół obrz ędowy "Zimnodolanie". Nasycenie terenu placówkami kulturalnymi jest bardzo nierównomierne, a znaczne tereny pozostaj ą poza zasi ęgiem oddziaływania o środków kulturalnych. Funkcjonuj ące jednostki usługowe zarówno publiczne jak i komercyjne świadcz ą usługi dla miejscowej ludno ści. Charakter ponad gminny ma zlokalizowany w Zimnodole prywatny Zakład Piel ęgnacyjno – Opieku ńczy i Dom Pogodnej Jesieni w Gorenicach. W śród jego pacjentów znajduj ą si ę osoby pochodz ące spoza powiatu olkuskiego. Wyposa Ŝenie gminy w obiekty infrastruktury społecznej nie zabezpiecza w pełni potrzeb jej mieszka ńców. Sytuacja ta ma zwi ązek z nierównomiernym przestrzennym rozlokowaniem istniej ących obiektów oraz faktem, Ŝe przewa Ŝaj ąca ich wi ększo ść znajduje si ę w mie ście Olkusz. Z tego wzgl ędu poziom wyposa Ŝenia gminy jest niski i nie zaspokaja potrzeb lokalnej ludno ści. Poziom wyposa Ŝenia w usługi komercyjne reguluje rynek. Stopie ń nasycenia lokalnego rynku jest zale Ŝny od przedsi ębiorczo ści i aktywno ści oraz od poziomu zamo Ŝno ści lokalnej społeczno ści.

204 10.5. Problemy i uwarunkowania gospodarcze

10.5.1. Problemy i uwarunkowania gospodarcze

Przemysł: Dotychczasow ą, jak i obecn ą podstaw ę ekonomiczn ą rozwoju miasta i bytu jego mieszka ńców oraz znacznej cz ęś ci mieszka ńców gminy stanowił przemysł, w tym przede wszystkim tradycyjne tutaj gał ęzie, jak górnictwo rud metali i ich przetwórstwo. W 1994 r. udział pracuj ących w przemy śle wynosił 45 % pracuj ących w gospodarce narodowej na obszarze miasta i gminy. Perspektywy dalszego funkcjonowania i rozwoju górnictwa i przetwórstwa rud cynku - ołowianych s ą jednak niepewne. Wynika to z wyczerpywania si ę dotychczas eksploatowanych, przez Zakłady Górniczo-Hutnicze "Bolesław", złó Ŝ "Olkusz" i "Pomorzany". W tych warunkach mo Ŝe nast ąpi ć zahamowanie rozwoju i regres tej gał ęzi przemysłu. Ograniczenie produkcji czy restrukturyzacja wywołująca spadek zatrudnienia i wzrost bezrobocia, przy dotychczasowej roli przemysłu wydobywczego i przetwórczego w gospodarce miasta, stwarza istotne zagro Ŝenia dla rozwoju miasta i gminy. Uruchomienie eksploatacji dalszych złó Ŝ istniej ących na tym terenie, stanowi podstawowe uwarunkowanie dla utrzymania przemysłu wydobywczego rud cynku i ołowiu. Przyst ąpienia do dalszej eksploatacji b ędzie zale Ŝeć od strategicznych decyzji podejmowanych na szczeblu centralnym. W warunkach gospodarki rynkowej mo Ŝe oznacza ć to upadek tej gał ęzi przemysłu. W tej sytuacji górnictwo i hutnictwo rud cynku i ołowiu, mimo ich dotychczasowego znaczenia dla gospodarki miasta, nie mo Ŝe stanowi ć pewnej podstawy ekonomicznego rozwoju miasta i gminy. Ograniczenie znaczenia przemysłu wydobywczego jest natomiast czynnikiem korzystnym, z punktu widzenia ochrony środowiska przyrodniczego i zdrowotnych warunków Ŝycia mieszka ńców. Rozwijaj ący si ę dotychczas przemysł metalowy, maj ący istotne znaczenie dla rozwoju miasta i gminy, cieszy si ę obecnie zadawalaj ącą kondycj ą. Brak informacji dotycz ących programów rozwoju głównych zakładów przemysłowych tej bran Ŝy ("Emalia" S.A. i Fabryka Wentylatorów "OWEN") utrudnia okre ślenie perspektyw dalszego ich rozwoju. Pozostałe zakłady, przewa Ŝnie bran Ŝy elektrotechnicznej i odzie Ŝowej, maj ą znaczenie lokalne. Nale Ŝy zatem spodziewa ć si ę ograniczenia dotychczasowej roli przemysłu ci ęŜ kiego - wydobywczego i przetwórczego oraz metalowego, jako jednej z podstawowych funkcji gospodarczych miasta i gminy Olkusz.

205 Sytuacja taka stwarza potrzeb ę, a zarazem szans ę przekształcenia dotychczasowej gospodarki, poprzez rozwój innych gał ęzi przemysłu i działalno ści gospodarczych zwi ązanych w wytwórczo ści ą. Spo śród dziedzin, które proponuje si ę rozwija ć w obr ębie miasta i gminy Olkusz, nale Ŝy w pierwszym rz ędzie wskaza ć na przemysł o wysokiej technologii. Realizacji tej propozycji powinno sprzyja ć rozbudowane szkolnictwo ponad podstawowe, dominuj ący udział społecze ństwa "młodego" w populacji miasta i gminy oraz znaczne bezrobocie w śród absolwentów szkół. Po Ŝą dany te Ŝ byłby rozwój przemysłu lekkiego, ze wzgl ędu na znaczne bezrobocie kobiet o niskich kwalifikacjach zawodowych. Dla takich kierunków rozwoju gospodarczego korzystne jest poło Ŝenie Olkusza w sąsiedztwie dwóch silnych o środków gospodarczych i wa Ŝnych rynków zbytu. Aby podnie ść konkurencyjno ść miasta i gminy Olkusz, przyci ągn ąć inwestycje, umo Ŝliwi ć rozwój firm istniej ących i powstawanie nowych, trzeba rozszerzy ć zakres i ofert ę lokalizacji pod nowe miejsca pracy.

10.5.2. Uwarunkowania rozwoju gospodarki rolniczej Rolnictwo w gminie Olkusz pełni uzupełniaj ącą funkcj ę, ma ograniczone lokalne znaczenie, zarówno, jako podstawa bytu ludno ści oraz jako działalno ść produkcyjna na potrzeby zaopatrzenia w Ŝywno ść . Wynika to w znacznej mierze z niekorzystnych warunków naturalnych rozwoju tej funkcji: - niezbyt korzystnych warunków glebowych - gleby klasy I i II nie wyst ępuj ą w ogóle, klasy III stanowi ą jedynie około 5% a IV klasy 33% powierzchni; najlepsze gleby znajduj ą si ę w Braciejówce i Gorenicach, - ska Ŝenia gleb, głównie metalami ci ęŜ kimi oraz znaczne zakwaszenie gleb. Najwi ększe zanieczyszczenie gleb ma miejsce na terenie miasta Olkusz i w zachodniej cz ęś ci gminy. Gleby o małym i średnim zanieczyszczeniu wyst ępuj ą w północnej cz ęś ci gminy, głównie w Braciejówce i Pazurku, - przesuszenia gleb, spowodowane poprzez lej depresyjny, - denudacji pokrywy glebowej. UŜytki rolnie zajmuj ą mniej ni Ŝ połow ę obszaru gminy. Zdecydowanie dominuj ą w gminie - grunty orne stanowi ąc 92%, u Ŝytki zielone 7,4 % , a sady jedynie 0,5% powierzchni uŜytków rolnych.

206 Rolnictwo działa w oparciu o indywidualne, w wi ększo ści małe gospodarstwa rolne .

Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego na terenie powiatu Olkuskiego wynosi 2,8 ha, czyli mniej ni Ŝ średnia w województwie, i ponad trzykrotnie mniej niŜ przeci ętna wielkość gospodarstwa w Polsce (9,5 ha). W obszarze gminy zlokalizowanych jest 913 gospodarstw rolnych z tego o powierzchni do 2 ha – 944 tj. 50% - ogółu gospodarstw. Ponadto funkcjonuje 940 gospodarstw domowych z działk ą o –powierzchni poni Ŝej 1 ha, tzw. mikrogospodarstw. Tak du Ŝa ilo ść mikrogospodarstw w gminie wynika z podmiejskiego jej charakteru oraz świadczy o odej ściu od działalno ści rolnej na rzecz pracy w innych sektorach gospodarki. Jedynie dziesi ęć gospodarstw w gminie dysponuje areałem dziełek o powierzchni przekraczaj ącej 10 ha. Około 38,7% gospodarstw rolnych w ogóle nie prowadzi działalno ści rolniczej. Na terenie gminy ze wzgl ędu na mało sprzyjaj ące warunki naturalne i degradacj ę środowiska przyrodniczego, silne rozdrobnienie gospodarstw, nie wykształciła si ę wyra źna specjalizacja ani te Ŝ rolnictwo nie osi ągn ęło charakteru towarowego. Produkcja rolnicza jest głównym źródłem dochodu tylko dla 2,5% gospodarstw w gminie i zaledwie 0,7% w mie ście. Wiele gospodarstw funkcjonuje na zasadzie samozaopatrzenia. Niski poziom wykształcenia ludno ści rolniczej w tym u Ŝytkowników gospodarstw rolnych – dodatkowo stanowi barier ę przebudowy obszarów wiejskich. Mimo, i Ŝ rolnictwo pełni uzupełniaj ącą funkcj ę w gospodarce, a produkcja rolnicza ma charakter samozaopatrzenia zadba ć nale Ŝy o popraw ę warunków dla funkcjonowania tej dziedziny gospodarki. Rozwój rolnictwa uwarunkowany jest restrukturyzacj ą rolnictwa w kierunku zarówno zmiany struktury agralnej, dostosowania rodzaju upraw do warunków naturalnych jak i wyeliminowania produkcji Ŝywno ści z terenów o ska Ŝonych glebach. W przypadku stwierdzonego na znacznej cz ęś ci obszarów rolniczych ska Ŝenia gleb konieczne jest poszukiwanie i stosowanie wszelkich mo Ŝliwych instrumentów, pozwalaj ących na ograniczenie wynikaj ących stad zagro Ŝeń. Problem restrukturyzacji rolnictwa i dostosowania go do warunków miejscowych, powinien by ć rozpatrywany w kontek ście opłacalno ści produkcji rolniczej i produkcji na lokalne rynki, głównie rynek olkuski. Jest to istotny problem ekonomiczny, zwłaszcza gdy we źmie si ę pod uwag ę wielko ść rolniczej przestrzeni produkcyjnej w gminie Olkusz i liczb ę mieszka ńców wsi, którzy w pierwszej kolejno ści trac ą prac ę w zakładach przemysłowych Olkusza i sąsiednich miejscowo ści. Walory przyrodnicze, funkcjonowania obszarów chronionych oraz sposób gospodarowania ziemi ą - stwarzaj ą warunki dla aktywizacji ludno ści rolniczej poprzez rozwój gospodarstw agroturystycznych. Agroturystyka stanowiłaby szans ę na dodatkowe źródło

207 dochodów ludno ści. Rozwój tego typu działalno ści mo Ŝliwy jest w obszarze gminy na bazie istniej ących zasobów zabudowy zagrodowej.

10.5.3. Uwarunkowania wynikaj ące ze stanu gospodarki le śnej Wska źnik lesisto ści dla miasta i gminy Olkusz w 2004 roku wyniósł 45,3%, w tym dla miasta 27,7% , a dla gminy 49,0%. Wysoki udział powierzchni le śnej świadczy o le śno rolnym charakterze gminy. W strukturze własno ściowej dominuj ą lasy Skarbu Pa ństwa, b ędące w zarz ądzie Przedsi ębiorstwa Lasy Pa ństwowe. Stanowi ą one 80% wszystkich lasów miasta i gminy. Lasy gminy pełni ą funkcje: • ekologiczn ą - modyfikuj ą warunki makro i mikro klimatyczne, stanowi ą ostoje dla wielu gatunków zwierz ąt i ro ślin, • krajobrazow ą - wraz z zadrzewieniami i zakrzywieniami stanowi ą element krajobrazu podnosz ący jego walory estetyczne, • rekreacyjn ą stanowi ąc miejsce wypoczynku i rekreacji okolicznej ludno ści i turystów, • produkcyjn ą (gospodarcz ą) - umo Ŝliwiaj ą trwałe u Ŝytkowanie drewna oraz pozyskiwanie surowców niedrzewnych z lasów. Zarz ądzeniem Nr 32 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 25 maja 1993 roku, w sprawie uznania za ochronne lasów stanowi ących własno ść Skarbu Pa ństwa, b ędących w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych. Lasy Nadle śnictwa Olkusz uznano za ochronne. Ochron ą obj ęto lasy uszkodzone przez przemysł (uszkodzenia II stopnia), które w gminie Olkusz zajmuj ą 4284 ha. Lasy na terenie byłej Pustyni Starczynowskiej o powierzchni 338 ha zaliczono do glebochronnych, a ich głównym zadaniem jest ochrona gleby i stabilizowanie jej zewn ętrznej warstwy. Le śnictwo, z ekonomicznego punktu widzenia, nie jest w gminie Olkusz funkcj ą o istotnym znaczeniu, jako źródło utrzymania mieszka ńców. Ograniczone znaczenie maj ą równie Ŝ funkcje produkcyjne lasów; s ą one, bowiem przede wszystkim lasami ochronnymi. Warunki rozwoju, gospodarki le śnej zdeterminowane s ą w du Ŝym stopniu przez stan środowiska przyrodniczego, w tym zanieczyszczenie powietrza i przesuszenie terenu. Degradacja antropogeniczna lasów nast ępuje tak Ŝe w wyniku odkrywkowej eksploatacji surowców mineralnych. Warto doda ć, Ŝe w latach dziewi ęć dziesi ątych XX wieku zdrowotno ść lasów zacz ęła si ę poprawia ć na skutek zmniejszenia emisji przemysłowych. Obserwuje si ę regeneracje drzewostanów sosny i świerka.

208 Utrzymanie trwało ści istnienia lasów staje si ę istotnym warunkiem funkcjonowania układów przyrodniczych regionu. Przyczyni si ę to jednocze śnie do utrzymania i poprawy jako ści Ŝycia mieszka ńców miasta i gminy oraz utrzymania i rozwoju funkcji turystycznych. Racjonalne udost ępnienie lasów dla celów rekreacji i turystyki, wymaga przystosowania kompleksów le śnych do tej funkcji. U Ŝytkowanie turystyczne i rekreacyjne lasów winno by ć oparte na realnych mo Ŝliwo ściach ich penetracji i zagospodarowania m. in. poprzez wyposa Ŝenie w mał ą infrastruktur ę turystyczn ą jak parkingi, ście Ŝki rowerowe i piesze, miejsca obsługi szlaków - bez gro źby ich dewastacji. Na terenach poło Ŝonych w bezpo średnim otoczeniu miasta, lasy powinny by ć w znacznym stopniu przeznaczone dla potrzeb rekreacyjnych mieszka ńców. Konieczne jest, utrzymanie i zwi ększenie stopnia lesistości poprzez dolesienia. Niezb ędne s ą równie Ŝ działania zmierzaj ące do poprawy Ŝywotno ści i zdrowotno ści lasów.

10.5.4. Uwarunkowania zwi ązane z rozwojem turystyki i wypoczynku Do najistotniejszy uwarunkowa ń dla rozwoju funkcji turystycznej w gminie Olkusz zaliczyć nale Ŝy: • walory krajobrazowe wynikaj ące z poło Ŝenia na obszarze Jury i specyfika niepowtarzalno ści krajobrazu, skalne osta ńce, jaskinie, wietrzeliska, zró Ŝnicowanie wysoko ściowe terenów, • rozwini ęty system obszarów chronionych - obszar gminy w 80 % obj ęty jest prawn ą ochron ą tj. fragmentami Parków Krajobrazowych Dolinki Krakowskie i Orlich Gniazd oraz ich otulin, • pomniki przyrody o Ŝywionej i nieo Ŝywionej, • szlaki turystyczne i rowerowe, • sąsiedztwo Pustyni Bł ędowskiej, • atrakcje turystyczne Olkusza, m.in. unikalny zespół zabytków górnictwa i przemysłu "Stary Olkusz", Ograniczeniami rozwoju turystyki s ą: • niesprzyjaj ące warunki środowiska - zanieczyszczeni powietrza, degradacja lasów i powierzchni ziemi, • niedostateczna i mało urozmaicona baza noclegowa, zwłaszcza na terenie gminy, • mała ilo ść obiektów gastronomicznych w gminie, • niedobór i niedostateczna jako ść infrastruktury turystycznej (parkingów, punktów widokowych, urz ądzonych miejsc biwakowych) oraz infrastruktury technicznej (głównie kanalizacji).

209 Funkcja wypoczynkowo-turystyczna dotychczas nie posiadała istotnego znaczenia gospodarczego mimo, i Ŝ znaczna cz ęść obszaru gminy to tereny chronione, znajduj ące si ę w obr ębie Parków Krajobrazowych i ich otulin. Degradacja i zanieczyszczenie środowiska przyrodniczego stanowi ą bariery intensywniejszego rozwoju tej funkcji, choć nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe stan środowiska poprawia si ę. Gmina Olkusz zmaga si ę te Ŝ z konkurencyjno ści ą innych atrakcyjnych obszarów o dogodnym poło Ŝeniu dla mieszka ńców Krakowa i aglomeracji katowickiej. Walory rejonu olkuskiego, tak naturalne, jak i kulturowe stwarzaj ą predyspozycje dla rozwoju turystyki i wzrostu jej znaczenia w funkcjonowaniu gospodarki miasta i gminy. Warunkiem jednak jest poprawa stanu środowiska, a tak Ŝe uporz ądkowanie i wyeksponowanie oraz odpowiednie zagospodarowanie otoczenia obiektów o walorach turystycznych. Z uwagi na poło Ŝenie gminy w obszarach chronionych wszelka działalno ść turystyczno-wypoczynkowa jak i inne działania prowadz ące do rozwoju tej dziedziny gospodarki, musz ą by ć podporz ądkowane zachowaniu warto ści środowiska przyrodniczego. Bezpo średnie s ąsiedztwo du Ŝego miasta - Olkusza o środka o du Ŝym potencjale popytowym na usługi turystyczne i rekreacyjne, jego dogodne skomunikowanie z terenem gminy, powoduje i Ŝ stanowi ono wa Ŝne miejsce wypoczynku szczególnie weekendowego mieszka ńców tego miasta. Na obszarach, zwłaszcza we wschodniej cz ęś ci gminy, gdzie ska Ŝenie gleb metalami ci ęŜ kimi jest stosunkowo mniejsze istniej ą warunki do prowadzenia gospodarstw agroturystycznych. Gmina powinna promowa ć działaj ące na jej terenie gospodarstwa agroturystyczne oraz stwarza ć korzystne warunki dla dalszego ich rozwoju. Agroturystyka i prowadzenie prywatnych kwater stwarza bardzo du Ŝą szanse aktywizacji terenów wiejskich. Podniesienie atrakcyjno ści turystycznej i rekreacyjnej przestrzeni gminy, predystynowanej do funkcji rekreacyjno - turystycznej i wykorzystanie jej atutów przyrodniczo- krajobrazowych oraz kulturowych wymaga: - rozwoju bazy noclegowej o odpowiednich standardach, - rozwoju infrastruktury turystyczno-rekreacyjnej jak obiektów sportowo - rekreacyjnych, gastronomicznych, usługowych dla wzbogacenia oferty rekreacyjno - wypoczynkowej, - dbało ści o czysto ść środowiska poprzez uporz ądkowanie m.in. gospodarki wodno - ściekowej.

210 10.6. Problemy i uwarunkowania przestrzenne

10.6.1. Uwarunkowania wynikaj ące z kształtu obecnej, przestrzennej struktury miasta i gminy Podstawowe elementy struktury: Struktur ę funkcjonalno - przestrzenn ą obszaru miasta i gminy Olkusz tworz ą nast ępuj ące elementy, o całkowicie ró Ŝnym charakterze: - miasto Olkusz, o funkcji przemysłowej i mieszkanio-usługowej, stanowi ące tradycyjny ośrodek ponadlokalny, ze wzgl ędu na mocn ą pozycj ę miasta w śród otaczaj ących go gmin, - wsie gminy Olkusz, o zró Ŝnicowanej wielko ści w wi ększo ści o funkcji rolniczej i mieszkaniowej, w tym cz ęść wsi w bezpo średnim s ąsiedztwie miasta - o przewa Ŝaj ącej funkcji mieszkaniowej, - tereny otwarte, obejmuj ące kompleksy le śne poło Ŝone głównie na południu i północy gminy (w wi ększo ści w obr ębie Parków Krajobrazowych i ich otulin), a tak Ŝe kompleksy terenów rolnych, w wi ększo ści całkowicie wolnych od zabudowy. Powi ązania komunikacyjne - o genezie historycznej - z Krakowem oraz aglomeracj ą katowick ą, prowadz ą przez Olkusz i kilka wsi gminy, ł ącz ąc ten obszar z najbli Ŝszymi, silnymi ośrodkami miejskimi. Droga E-4 Kraków - Katowice oraz ł ącz ące si ę z ni ą w obr ębie miasta promieniste drogi w kierunku Zawiercia, Miechowa i Chrzanowa, wpływaj ą w znacznym stopniu na kształt funkcjonalno - przestrzenny struktury miasta i gminy. Mniejszy wpływ na kształtowania si ę tej struktury ma ukształtowanie terenu, z wyj ątkiem wschodniej cz ęś ci gminy (Troks, Braciejówka, Kosmolów, Zederman).

Miasto: Miasto jest podstawowym elementem struktury funkcjonalno - przestrzenny omawianego obszaru. Wynika to z przebiegu procesów osadniczych na tym obszarze oraz ze znaczenia górnictwa i hutnictwa rud metali jako głównego czynnika rozwojowego. Zasadniczym elementem miasta jest Stare Miasto, wraz z otaczaj ącym go śródmie ściem. Jest ograniczone od południa lini ą kolejow ą, od północy drog ą o znaczeniu krajowym, ł ącz ącą Olkusz z Krakowem i Śląskiem, od zachodu terenami przemysłowymi kopalni. Centrum tego obszaru stanowi średniowieczny układ lokacyjny, z zabytkow ą historyczn ą zabudow ą mieszkaniow ą i municypaln ą. Stare Miasto charakteryzuje si ę przewag ą funkcji usługowych i stanowi wa Ŝną cz ęść centrum usługowego miasta. Ci ągi komercyjne wzdłu Ŝ ul. Kazimierza Wielkiego i ul. Ko ściuszki, w obr ębie śródmie ścia, stanowi ą uzupełnienie tego centrum. Zwarta zabudowa śródmie ścia jest w znacznym stopniu przemieszana. Wyst ępuj ą tu: zabudowa wielorodzinna, tzw. małe domy mieszkalne,

211 zabudowa jednorodzinna, wydzielone urz ądzenia usługowe, a tak Ŝe niewielkie tereny i obiekty przemysłowe, składowe, urz ądzenia gospodarki komunalnej oraz zespoły zieleni. Południowa dzielnica miasta, ograniczona od strony północnej lini ą kolejow ą, jest obecnie ukształtowana jedynie w cz ęś ci wschodniej. Wyst ępuj ą tu zasadniczo dwa typy funkcji: przemysł i mieszkalnictwo z usługami. Tereny przemysłu, składów i baz poło Ŝonych w sąsiedztwie linii kolejowej oraz tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej, tworz ą rozległy zespół w ww. cz ęś ci wschodniej. W cz ęś ci północnej oraz na zachodnim obrze Ŝu dzielnicy istniej ą zespoły zabudowy jednorodzinnej. W centralnej cz ęś ci dzielnicy s ą znaczne partie terenów nie zagospodarowanych, obecnie u Ŝytkowanych rolniczo. Nie wykształcił si ę tu dzielnicowy o środek usługowy. Dzielnica poło Ŝona po północnej stronie ww. drogi krajowej, charakteryzuje si ę przewag ą funkcji mieszkaniowej. W jej wschodniej cz ęś ci poło Ŝone jest rozległe osiedle wielorodzinne, a na zachodnim skraju - zespół urz ądze ń gospodarki komunalnej i infrastruktury technicznej. Na pozostałym obszarze dzielnicy wyst ępuj ą - wzajemnie przemieszane - niezorganizowane zespoły zabudowy jednorodzinnej, rozci ągni ęte wzdłu Ŝ dróg oraz tereny otwarte, cz ęś ciowo u Ŝytkowane rolniczo. Równie Ŝ w tej dzielnicy nie wykształcił si ę o środek usługowy. Tak ukształtowana struktura funkcjonalno - przestrzenna miasta stwarza szereg uwarunkowa ń dla dalszego rozwoju. W Starym Mie ście i śródmie ściu - brak wolnych terenów, skrystalizowany układ przestrzenny, w znacznej cz ęś ci chroniony oraz zwarta, trwała zabudowa stanowi ą istotne ograniczenie dla rozwoju innych funkcji, ni Ŝ usługowe. Ponadto, Stare Miasto oraz śródmie ście wymaga dalszych działa ń porz ądkuj ących i modernizacyjnych. Szanse dla rozwoju funkcji mieszkaniowej z usługami oraz organizacji codziennego wypoczynku dla mieszka ńców, wyst ępuj ą w obr ębie dzielnicy południowej, pod warunkiem jej uporz ądkowania i odpowiedniego zagospodarowania. W dzielnicy północnej, ze wzgl ędu na korzystne powi ązania komunikacyjne z obszarem gminy, wyst ępuj ą dogodne warunki rozwoju działalno ści gospodarczej o charakterze usługowym. Utrudnienie stanowi ą tu chaotyczne, niezorganizowane układy przestrzenne istniej ących zespołów zabudowy jednorodzinnej. Na obszarze miasta wyst ępuj ą silne ograniczenia dla rozwoju funkcji przemysłowych, ze wzgl ędu na istniej ące zagospodarowanie oraz znikom ą ilo ść wolnych terenów o korzystnych powi ązaniach komunikacyjnych. Mo Ŝliwe jest natomiast powtórne wykorzystanie na ten cel istniej ących terenów przemysłowych.

212 Obie peryferyjne ( w stosunku do obecnego śródmie ścia) dzielnice miasta, północna i południowa, wymagaj ą zasadniczego porz ądkowania. Dotyczy to zarówno zespołów zabudowy wielorodzinnej, jak i jednorodzinnej. Zespoły wielorodzinnych osiedli mieszkaniowych oceniane s ą, niezale Ŝnie od swych funkcji u Ŝytkowych, jako stanowi ące dysonans w strukturze miasta z estetycznego punktu widzenia. W sytuacji braku mo Ŝliwo ści ich generalnej przebudowy, ich estetyk ę mo Ŝe podnie ść dobre utrzymanie budynków (elewacji i wn ętrz stanowi ących cz ęś ci wspólne) oraz porz ądkowanie terenów wewn ątrz poszczególnych osiedli i terenów otaczaj ących je (wprowadzenie i utrzymywanie zieleni ozdobnej, urz ądzenia miejsc wypoczynku, zabaw dla dzieci i młodzie Ŝy, utworzenie miejsc parkingowych itp.) Zespoły zabudowy jednorodzinnej w wi ększo ści powstały z dawnych przysiółków wiejskich. Ich zabudowa jest przewa Ŝnie przypadkowa i chaotyczna. Porz ądkowania wymagaj ą zwłaszcza "tereny wspólne", zewn ętrzne w stosunku do poszczególnych działek budowlanych.

Tereny wiejskie: Wśród wsi poło Ŝonych w obr ębie gminy, wyodr ębnia si ę grupa wsi s ąsiaduj ących z Olkuszem, najdogodniej powi ązanych komunikacyjnie z miastem. Wi ększo ść z nich zmienia swój charakter z wiejskiego, na osiedla podmiejskie. Wie ś Sieniczno charakteryzuje si ę ju Ŝ dzi ś 70 - procentowym udziałem zabudowy nierolniczej, inne wsie - udziałem wynosz ącym od 30 do 50 ( śurada, Witeradów, Osiek). Grupa wsi poło Ŝonych dalej od miasta, we wschodniej cz ęś ci gminy charakteryzuje si ę dominuj ącym udziałem zabudowy rolniczej: 70 do 90 - procentowym. Układy przestrzenne wsi gminy Olkusz nale Ŝą do dwóch ró Ŝnych typów, tzw. systemu kolonijnego i pierwotnego. Niezale Ŝnie od tego, zabudowa tych wsi w zdecydowanej wi ększo ści tworzy zwarte ci ągi wzdłu Ŝ dróg (o przewa Ŝaj ącym prostolinijnym przebiegu), otoczone rozległymi terenami otwartymi, u Ŝytkowanymi rolniczo. We wsiach tych nie zaznaczaj ą si ę wyra źnie zespoły centralne, nieliczne usługi s ą usytuowane, podobnie jak zabudowa mieszkaniowa, wzdłu Ŝ dróg. Taka struktura funkcjonalno-przestrzenna stwarza szereg ogranicze ń dla rozwoju - innych ni Ŝ obecnie - funkcji tych wsi. W drodze uzupełnienia obecnych układów przestrzennych mo Ŝliwy jest rozwój usług, jednak w zakresie ograniczonym. Niewielkie zasoby korzystnie skomunikowanych, wolnych terenów w obr ębie istniej ących terenów zabudowy, nie stwarza zbyt wiele moŜliwo ści dla rozwoju działalno ści gospodarczych wymagaj ących wi ększych terenów. W przypadku takiej potrzeby nale Ŝałoby rozwa Ŝyć inny

213 sposób sytuowania nowych obiektów: na terenach otwartych, poza istniej ącymi zespołami zabudowy a zarazem w ich s ąsiedztwie.

10.6.2. Uwarunkowania przestrzenne, zwi ązane z wyst ępowaniem szkód górniczych Eksploatacja podziemna:

Cały obszar miasta Olkusza oraz cz ęść terenów wsi s ą poło Ŝone w obr ębie terenu górniczego - górnictwa rud cynku i ołowiu. Dla całego obszaru poło Ŝonego w granicach terenu górniczego istnieje obowi ązek sporz ądzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Sposoby zabudowy i zagospodarowania terenu musz ą uwzgl ędnia ć warunki wła ściwe dla poszczególnych kategorii terenów. Eksploatacja powierzchniowa: W obr ębie obszaru miasta i gminy Olkusz nie prowadzi si ę obecnie Ŝadnych robót górniczych tego typu (poza eksploatacj ą na mał ą skal ę i na potrzeby lokalne surowców lokalnych - wapieni). Mamy tu jednak do czynienia z istotnymi, potencjalnymi zagro Ŝeniami przestrzennego rozwoju miasta. Wi ąŜą si ę one z ponawiaj ącymi si ę wnioskami o dopuszczenie do eksploatacji piasków w południowej cz ęś ci miasta, w obr ębie wyznaczonego terenu górniczego kopalni piasków posadzkowych.

10.7. Problemy i uwarunkowania zwi ązane z wyposa Ŝeniem w komunikacj ę i infrastruktur ę techniczn ą

10.7.1. Problemy i uwarunkowania komunikacyjne Główne problemy komunikacyjne miasta i gminy Istotnym problemem komunikacyjnym Olkusza jest usprawnienie ruchu tranzytowego w drodze dalszej modernizacji istniej ącego układu głównych dróg przelotowych przecinaj ących tereny miasta, a w przyszło ści wyprowadzenia najbardziej uci ąŜ liwej cz ęś ci tego ruchu z miasta (chodzi tu przede wszystkim o odcinek drogi krajowej Kraków – Olkusz - Śląsk). Struktura lokalnego układu komunikacji drogowej Olkusza, o charakterze zbli Ŝonym do modelu rusztowo – sieciowego, jest stosunkowo łatwa do rozbudowy. Rozwini ęcie istniej ącego układu daje szans ę osi ągni ęcia sieci komunikacyjnej funkcjonalnej i efektywnej, umo Ŝliwiaj ącej powi ązanie centrum miasta z dzielnicami peryferyjnymi, głównymi miejscami

214 pracy i poszczególnymi wsiami gminy, przy stosunkowo niskich czasach podró Ŝy i zadowalaj ąco niskiej pracy przewozowej. Istniej ące i rezerwowane kanały drogowe w dotychczasowym planie zagospodarowania przestrzennego (przyj ęte w wyniku wariantowych analiz), stanowi ą dobr ą podstaw ę do rozwa Ŝań i weryfikacji układu komunikacyjnego gminy. Problemem podstawowym s ą bardzo wysokie koszty rozbudowy układu, zwi ązane z konieczno ści ą pokonywania przeszkód, głównie fizjograficznych oraz wynikaj ących z istniej ącego zagospodarowania terenu. Wi ąŜ e si ę to z potrzeb ą ustalenia ścisłej hierarchii potrzeb i kolejno ści etapów rozbudowy i modernizacji. Istotnym, a zarazem trudnym do rozwi ązania problemem, jest komunikacja wewn ątrz centralnej cz ęś ci miasta. Jest to typowy problem starych centrów miast, daj ący si ę rozwi ąza ć jedynie poprzez działania organizacyjne, ograniczające swobodne u Ŝytkowanie samochodów osobowych i niezb ędnej obsługi towarowej.

System komunikacji jako element przestrzennej struktury miasta i gminy; jego rola i znaczenie:

System komunikacji stanowi integralny element struktury funkcjonalno - przestrzennej miasta i gminy, w istotny sposób wpływaj ący na jego funkcjonowanie, krajobraz oraz mo Ŝliwo ść rozwoju. Decyduje o dost ępno ści poszczególnych obiektów i urz ądze ń; sprawno ść funkcjonowania cało ści układu przestrzennego zale Ŝy w znacznej mierze od sprawno ści układu komunikacyjnego. System komunikacyjny jest te Ŝ wa Ŝnym elementem kompozycji przestrzennej. Elementy tego systemu maj ą istotny wpływ na fizjonomi ę obszaru; ich liniowy charakter powoduje, Ŝe zasi ęg wpływu jest bardzo rozległy. Aspekt kompozycyjny odró Ŝnia system transportu od innych systemów infrastruktury technicznej (podziemnych), stawiaj ąc go na równi z przestrzennymi rozwi ązaniami architektoniczno – urbanistycznymi. System komunikacyjny mo Ŝe wpływa ć na rozwój układu przestrzennego w dwojaki sposób: stymuluj ąco, przez udost ępnianie terenów, b ądź hamuj ąco poprzez powstawanie lub celowe tworzenie bariery transportowej (jest to bardo skuteczny sposób ograniczania rozwoju). W zwi ązku z tym, system komunikacyjny musi by ć modyfikowany i rozbudowywany w ścisłym powi ązaniu z rozbudow ą i przekształceniami cało ści układu przestrzennego miasta i gminy. Systemy komunikacyjne stanowi ą dziedzin ę, w której za wzgl ędu na ich oddziaływanie na jako ść i dynamik ę Ŝycia gospodarczego i społecznego, szczególne znaczenie ma

215 świadoma i konsekwentnie prowadzona polityka rozwoju. Nieprzemy ślana decyzja mo Ŝe tu bardzo łatwo spowodowa ć utrat ę mo Ŝliwo ści efektywnej obsługi komunikacyjnej i tym samym stworzy ć barier ę rozwoju danego obszaru. Dotyczy to zwłaszcza układu głównych tras komunikacyjnych, tylko w niewielkim stopniu poddaj ącego si ę swobodnemu kształtowaniu, z uwagi na konieczno ść zachowania odpowiednich warunków technicznych tych tras.

Uwarunkowania kształtowania układu komunikacyjnego: Bior ąc pod uwag ę opisane wy Ŝej znaczenie i warunki kształtowania układu komunikacyjnego, nale Ŝy wyznaczy ć rezerw ę po północn ą drog ę obwodnicow ą, w ci ągu drogi krajowej Kraków – Olkusz – Katowice. Potrzeba tej trasy nie budzi w ątpliwo ści. Analiza jej przebiegu przeprowadzona w ramach studium, stwierdza kolizj ę przebiegu obwodnicy z istniej ącym gazoci ągiem wysokiego ci śnienia Ø 500. Nieodzowne staj ą si ę ustalenia szczegółowe dotycz ące przebudowy w/w gazoci ągu. Przebieg tej obwodnicy oraz w/w gazoci ągu wyznacza jednocze śnie zasi ęg terenowy północnej dzielnicy miasta (pomi ędzy istniej ącą tras ą omawianej drogi a jej przyszłym, obwodnicowym przebiegiem); stanowi wi ęc istotne uwarunkowanie rozwoju miasta, o charakterze bariery rozwojowej. W rejonie Pomorzan - Starego Olkusza wyznaczono wariantowy przebieg odcinka omawianej obwodnicy. W przeprowadzonej w ramach studium z 1994 r. analizie głównego układu komunikacyjnego miasta i gminy, nie stwierdzono istotnej potrzeby realizacji nowych tras północ-południe, ani te Ŝ obwodnicy południowej. Wyznaczenie tych tras w obowi ązuj ącym dotychczas planie miejscowym, z lat osiemdziesi ątych, wi ązało si ę ści śle z planowanym wówczas dalszym, dynamicznym rozwojem Olkusz (do wielko ści ponad 70 ty ś. mieszka ńców) i rezerwowanymi na ten cel terenami, poło Ŝonymi na południe od istniej ącego miasta. Program tak intensywnego rozwoju, w obecnych warunkach gospodarczych i tendencjach światowej i krajowej recesji w przemy śle wydobywczym, jest nierealny. Wskazuje to na celowo ść zasadniczego zweryfikowania rozwi ąza ń komunikacyjnych w omawianym zakresie. Oprócz wy Ŝej wymienionych, istotne, komunikacyjne uwarunkowania rozwojowe wyst ępuj ą na obszarze śródmie ścia Olkusza. Niewydolno ść komunikacyjna układu, przy silnym stopniu jego zdeterminowania istniej ącym zagospodarowaniem terenu sprawia, Ŝe uwarunkowania te maj ą charakter bariery rozwojowej. Podobnie jak w przypadku innych zabytkowych centrów miast i obszarów śródmiejskich, nie ma tu mo Ŝliwo ści zastosowania rozwi ąza ń komunikacyjnych – nieuci ąŜ liwych, a usprawniaj ących radykalnie ruch i zapewniaj ących dost ępno ść wszystkich obiektów przy u Ŝyciu indywidualnych środków

216 transportu (samochodu). Jednym radykalnym rozwi ązaniem jest tzw. uspokojenie ruchu, co wi ąŜ e si ę z całkowitym b ądź cz ęś ciowym wył ączeniem obszaru z ruchu samochodowego.

10.7.2. Problemy i uwarunkowania infrastrukturalne

Spo śród analizowanych systemów infrastruktury technicznej – w zasadzie jedynie system zaopatrzenia w wod ę i odprowadzania ścieków stwarza istotne uwarunkowania rozwojowe miasta i gminy Olkusz. Pozostałe mog ą by ć bez wi ększych przeszkód rozbudowywane i dostosowywane do potrzeb, przy zastosowaniu rozmaitych rozwi ązań technicznych.

Gospodarka wodno - ściekowa W najbli Ŝszej przyszło ści zaistnieje potrzeba wył ączenia lokalnych uj ęć wody z powodu: - powi ększaj ącego si ę zanieczyszczenia wody azotanami i ska Ŝeniami bakteriologicznymi, - spadku wydajno ści uj ęć , a nawet zaniku wody w niektórych uj ęciach lokalnych. Najbardziej zagro Ŝone z uwagi na niewielk ą wysoko ść słupa wody oraz przekroczenie zawarto ści azotanów jest studnia w Podlesiu i Braciejówce. Powoduje to konieczno ść podł ączenia do centralnego systemu zaopatrzenia w wod ę w pierwszej kolejno ści tych miejscowo ści a tak Ŝe Kosmolowa i Zadola Kosmolowskiego. Poza systemem lokalnym mog ą pozosta ć Niesułowice, korzystaj ące z zaopatrzenia z wodoci ągu Przedsi ębiorstwa Wodoci ągów i Kanalizacji w Chrzanowie. Dostaw ę wody z centralnego systemu, w chwili obecnej limituj ą rz ędne zbiorników wyrównawczych „Parcze”. Istniej ące ruroci ągi przesyłowe posiadaj ą poł ączenia pier ścieniowe, co stwarza doskonałe warunki dla przeł ączania w zale Ŝno ści od potrzeb. Przył ączenie poszczególnych miejscowo ści wiejskich do systemu centralnego wymaga rozbudowy sieci wodoci ągowych. Nieuporz ądkowana gospodarka ściekowa, stanowi istotny czynnik ograniczaj ący rozwój gminy i degraduj ący środowisko naturalne, a zwłaszcza zasoby wodne. Wywołuje to pilna konieczno ść jej porz ądkowania. Jednak Ŝe istotnym problemem w zakresie rozwi ązania gospodarki ściekowej gminy, jest brak cieków wodnych, stanowi ących odbiorniki ścieków oczyszczonych. Taka sytuacja narzuca rozwi ązanie skanalizowania wszystkich wsi w ramach jednego centralnego systemu kanalizacji sanitarnej z odprowadzeniem ścieków do istniej ącej miejskiej oczyszczalni w Olkuszu. Oczyszczalnia ta posiada rezerwy przepustowo ści oraz mo Ŝliwo ści rozbudowy i modernizacji.

217 Istnieje mo Ŝliwo ść bezpo średnio podł ączenia do istniej ącego systemu kanalizacyjnego m. Olkusz poprzez jego rozbudow ę miejscowo ści: Bogucin Mały, śurada, Witeradów, Osiek, Sieniczno, Kosmolów, Wi śliczka, Olewin i Rabsztyn. Dalsze rozszerzenie zasi ęgu systemu centralnego kanalizacji mo Ŝe spowodowa ć powstanie długich, kilkometrowych cz ęś ci kolektorów pracuj ących na niewielkich ilo ściach ścieków oraz du Ŝych i zmiennych ładunkach zanieczyszcze ń. Dlatego te Ŝ jako rozwi ązanie alternatywne, rozpatrywane jest wyposa Ŝenie tych wsi w lokalne systemy rozdzielcze, z odprowadzaniem ścieków do wysokoefektywnych oczyszczalni mechaniczno – biologicznych. Taki system nale Ŝałoby przyj ąć dla wsi: - Podlesie i Pazurek, z mo Ŝliwo ści ą oprowadzenia ścieków do rzeki Białej Przemszy, - Troks i Braciejówka, Zimnodół i Zederman, Gorenice, Zawada, Niesułowice, – układ grawitacyjny. W obr ębie stref miejskich rozbudowa systemu kanalizacyjnego polega ć b ędzie głównie na uzupełnieniu brakuj ących fragmentów sieci kanalizacyjnych.

Elektroenergetyka W odniesieniu do sieci elektroenergetycznej najistotniejsze dla gminy jest :

- utrzymanie istniej ącego GPZ „Sławkowska” oraz istniej ących linii 110 kV, - zapewnienie rezerwy terenu (wraz z odpowiednim pasem ochronnym) pod lokalizacj ę nowej linii 110 kV oraz GPZ „ śurada” i GPZ „Północ”, w przypadku rozwoju przemysłu lub osadnictwa (nowych osiedli), - sukcesywna modernizacja (przej ście z napi ęcia 6 kV na 20 kV oraz przej ście z sieci napowietrznej 6 kV na sie ć kablow ą 20 kV) ze wzgl ędu na przestarzał ą miejsk ą sie ć średnich napi ęć , - kontynuacja modernizacji sieci średniego i niskiego napi ęcia poza terenami zabudowy miejskiej (ze wzgl ędu na obszary chronionego krajobrazu), - przebudowa linii śurada-Witeradów-Osiek (przeł ączenie z 6 kV na 20 kV), - remont linii napowietrznej 20 kV relacji Pakuska-Gotkowice, - remont linii napowietrznych nN w miejscowo ści Kosmolów i Zadole Kosmolowskie, - modernizacja linii 15 kV relacji Wola Filipowska-Czubrowice-Zawada, - remont sieci nN w Zawadzie, - budowa nowej linii ŚN ł ącz ącej linie 15 kV Wola Filipowska-Czubrowice-Zawada z lini ą Wola Filipowka-Ostr ęŜ nica-Gorenice,

218 - poł ączenie stacji elektroenergetycznej ST. Pazurek ze stacj ą ST Chrz ąstanice -4 Balcerówka oraz ST. Ziemkówka.

Gazownictwo Zaopatrzenie w gaz nie rodzi konfliktów ze wzgl ędu na zamiejscowe źródła energii, istniej ące ju Ŝ magistrale przesyłowe i znikom ą ingerencj ę sieci miejskiej w odniesieniu do pozostałych elementów zagospodarowania przestrzennego. Wybudowana sie ć gazoci ągowa umo Ŝliwia dostarczenie gazu ziemnego wysokometanowego do ka Ŝdego gospodarstwa domowego, a wykorzystanie gazoci ągu średniopr ęŜ nego pozwoli m.in. na zasianie gazem przesyłowych ciepłowni osiedlowych i wi ększych ciepłowni indywidualnych na terenie śródmie ścia.

Ciepłownictwo Zdolno ść grzewcza ciepłowni miejskiej przekracza jej wykorzystanie, ale mo Ŝliwa jest jej ponad dwukrotna rozbudowa, a tak Ŝe rozbudowa sieci zasilaj ących. Je Ŝeli chodzi o tereny nie obj ęte działaniem centralnej ciepłowni, zaopatrzenie w energi ę ciepln ą jest oparte na indywidualnych źródłach ciepła (koks, gaz, energia elektryczna).

Gospodarka odpadami Aktualnie gospodarka odpadami w obszarze miasta i gminy jest uporz ądkowana. Wszyscy mieszka ńcy obj ęci s ą systemow ą zbiórk ą odpadów komunalnych. Na terenie gminy funkcjonuje system zbiórki odpadów nieselektywny i system selektywny w pi ęciu miejscowo ściach tj. śurada, Witeradów, Osiek, Rabsztyn i Bogucin Mały. Odpady komunalne z miasta i gminy Olkusz wywo Ŝone s ą na wysypisko w gminie Bolesław. Niezb ędnym kierunkiem działa ń w zakresie gospodarki odpadami jest zlikwidowanie „dzikich wysypisk” i zrekultywowanie terenów po tych wysypiskach.

219 11. INFORMACJE I WNIOSKI DO STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY OLKUSZ Z USTALE Ń STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO ORAZ PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO

Wytyczne i wnioski Zarz ądu Województwa Małopolskiego do zmiany studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta i Gminy Olkusz, dla terenu poło Ŝonego w strefach : 1. II B - „śurada - Witeradów" 2. II C - „Osiek - Zimnodół" 3. II D - „Zederman - Kosmolów" z Wi śliczk ą i Kogutkiem 4. II E - „Troks - Braciejówka" 5. II F - „Podlesie - Pazurek" 6. II G-„Zawada" 7. II H - „Gorenice" 8. III - „Niesułowice" 9. Obszar III - Le śny", Zgodnie z art. 9 pkt 2 oraz art. 11 pkt 2 ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 z pó źn. zm.), poni Ŝej podano informacje i wnioski w formie wytycznych zgodnie z ustaleniami Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego przyj ętej przez Sejmik Województwa Małopolskiego Uchwał ą NrXXIII/250/O0 z dnia 28 sierpnia 2000 r. oraz z ustaleniami Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego przyj ętego przez Sejmik Województwa Małopolskiego Uchwał ą Nr XV/174/03 z dnia 22 grudnia 2003 r. z pro śbą o ich uwzgl ędnienie w w/w. studium: 1. Ochrona i wła ściwe gospodarowanie zasobami środowiska naturalnego poprzez: - uwzgl ędnienie uwarunkowa ń wynikaj ących z poło Ŝenia w obszarze o wysokich warto ściach krajobrazowych - obszar obj ęty przedmiotowym studium znajduje si ę w obszarach chronionych: Parkach Krajobrazowych Dolinki Krakowskie i Orlich Gniazd wraz z otulinami - podporz ądkowuj ąc rozwi ązania ochronie krajobrazu i powstrzymaniu jego degradacji; - ochron ę uj ęć wód oraz budow ę filtrów biologicznych wzdłu Ŝ cieków wodnych; - likwidacj ę „dzikich" wysypisk odpadów i modernizacj ę funkcjonuj ących składowisk w ramach ustale ń „Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami" dla gminy Olkusz;

220 - ograniczenie emisji ze źródeł komunikacyjnych z wykorzystaniem proekologicznych przedsi ęwzi ęć w zakresie komunikacji: preferowanie transportu zbiorowego, - budowa tras rowerowych, organizacja ruchu; 2. Rozwój zagospodarowania turystycznego w harmonii z ochron ą przyrody poprzez: - aktywizacj ę turystyczn ą i rekreacyjn ą nowych terenów z zachowaniem ich najcenniejszych walorów; - wytyczanie nowych tras i szlaków turystycznych oraz rozbudow ę bazy turystycznej; - zakładanie ście Ŝek dydaktyczno-turystycznych popularyzuj ących lokaln ą przyrod ę, w tym szlaków, - dostosowanych dla osób niepełnosprawnych; 3. Zapobiegania rozproszeniu osadnictwa poprzez: - działania prawne - jednoznaczne i precyzyjne ograniczenia w dokumentach planistycznych zmierzaj ące do zahamowania rozwoju zabudowy rozproszonej, ostrzejsza egzekucja prawa budowlanego (zwłaszcza w zakresie samowoli budowlanych); - dąŜ enie do ograniczenia rozproszenia budownictwa poprzez intensyfikacj ę wykorzystania terenów; - mieszkaniowych w ramach istniej ącego zainwestowania; 4. Ochrony dziedzictwa kulturowego poprzez: - staranne planowanie przestrzenne respektuj ące walory środowiska kulturowego dla kształtowania ładu przestrzennego i podniesienia atrakcyjno ści obszarów; - nawi ązywanie w nowej architekturze dc lokalnych wzorów i materiałów (regionalizm) i konsekwentnego egzekwowania prawa w tym zakresie; - ochron ę najcenniejszych obiektów „in situ"; 5. Poprawa sprawno ści systemów infrastruktury technicznej szczególnie w obszarach intensywnie zainwestowanych poprzez: - popraw ę systemów zarz ądzania infrastruktur ą techniczn ą, szczególnie wodnokanalizacyjn ą; - realizację programu wyposa Ŝenia gminy w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków; - podj ęcie inwestycji w dziedzinie reelektryfikacji i porządkowania linii przesyłowych; - dostarczenie gazu ziemnego do wi ększej ilo ści odbiorców.

221 6. Dobrze rozwini ęty system powi ąza ń komunikacyjnych: - w PZPWM przewiduje si ę modernizacj ę drogi krajowej nr 94 wraz z budow ą obwodnicy Olkusza oraz modernizacj ę drogi wojewódzkiej nr 791.Szczegóły dotycz ące powy Ŝszych inwestycji nale Ŝy uzgodni ć z wła ściwymi zarz ądcami dróg; - dla terenów o okre ślonym u Ŝytkowaniu zapewni ć doj ścia i dojazd od drogi publicznej, odpowiednie do przeznaczenia i sposobu u Ŝytkowania; - ustali ć szeroko ści w liniach rozgraniczaj ących dla terenów dróg i ulic umo Ŝliwiaj ących przebudow ę i rozbudow ę dróg, tzn. poszerzenie przekroju jezdni, korekt ę łuków, w obszarach zabudowanych dobudow ę chodników, zatok autobusowych oraz poboczy wraz z urz ądzeniami infrastruktury towarzysz ącej; 7. Poprawa bezpiecze ństwa ruchu drogowego poprzez: - poprawn ą, zapewniaj ącą dobr ą widoczno ść lokalizacj ę przej ść dla pieszych; - budow ę zatok autobusowych, sygnalizacji świetlnych.

222

III. BIBLIOGRAFIA

Plany zagospodarowania przestrzennego i opracowania planistyczne 1. Zało Ŝenia do aktualizacji miejscowego ogólnego planu perspektywicznego zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz. 1988. BPP w Katowicach. 2. Aktualizacja materiałów wej ściowych do miejscowego ogólnego planu zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz. 1988. BPP w Katowicach 3. Aktualizacja miejscowego ogólnego planu zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz. 1991. BPP w Katowicach: 4. Zał ącznik 1. Szczegółowy plan zagospodarowania przestrzennego zespołu domów jednorodzinnych Olkusz-Pomorska Góra. 5. Zał ącznik 2. Szczegółowy plan zagospodarowania przestrzennego osiedla budownictwa jednorodzinnego Olkusz – Pod Parczami. 6. Zmiany do Miejscowego ogólnego planu zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz. 1994. Pracownia Urbanistyczno-Architektoniczna, Olkusz. 7. Miejscowy szczegółowy plan zagospodarowania przestrzennego Olkusz-Sikorka Górna. 1982. BPP w Katowicach. 8. Miejscowy szczegółowy plan zagospodarowania przestrzennego Olkusz-Śródmie ście. 1992. Pracownia Urbanistyczno-Architektoniczna, Olkusz. 9. Miejscowy plan szczegółowy zagospodarowania przestrzennego południowej cz ęś ci osiedla Czarna Góra w Olkuszu. 1994. Biuro Rozwoju Krakowa. 10. Aktualizacja miejscowego szczegółowego planu zagospodarowania przestrzennego zespołu osiedli Olkusz-Północ. 1994. Pracownia Urbanistyczno-Architektoniczna, Olkusz. 11. Ocena aktualno ści miejscowego szczegółowego planu zagospodarowania przestrzennego Olkusz-Sikorka Górna. 1992. Pracownia Urbanistyczno- Architektoniczna, Olkusz. 12. Analiza i ocena aktualno ści miejscowego ogólnego planu zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz 1994. Pracownia Urbanistyczno-Architektoniczna, Olkusz. 13. Opracowanie fizjograficzne do planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Olkusz. 1988. BPP w Katowicach. 14. Opracowanie ekofizjograficzne dla obszaru Kosmolów – Wi śliczka, Gmina Olkusz, dr F. Pulit, Tarnów, czerwiec 2006.

223 15. Opracowanie ekofizjograficzne dla obszaru Gorenice – Zawada, Gmina Olkusz, dr F. Pulit, Tarnów, czerwiec 2006. 16. Opracowanie ekofizjograficzne problemowe Gminy Olkusz, Obszar: Podlesie Rabszty ńskie, Troks, Braciejówka, dr Jerzy Wach, mgr Radosław Konecki, mgr Radosław Stachurski, mgr Marcin Ścisłowski, lic. Monika Wach, D ąbrowa Górnicza, 2006. 17. Opracowanie ekofizjograficzne problemowe Gminy Olkusz, Obszar: Witeradów, Niesułowice, dr Jerzy Wach, mgr Radosław Konecki, mgr Radosław Stachurski, mgr Marcin Ścisłowski, lic. Monika Wach, D ąbrowa Górnicza, 2006. 18. Opracowanie ekofizjograficzne dotycz ące przyst ąpienia do sporz ądzenia Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Olkusz dla terenu śurady, woj. Małopolskie, mgr in Ŝ. arch. krajobrazu Martyna Walker, Sławków, Sierpień 2006 r. 19. Opracowanie ekofizjograficzne dotycz ące przyst ąpienia do sporz ądzenia Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Olkusz obszar Zimnodół, południowa cz ęść Osieka, woj. Małopolskie, mgr in Ŝ. arch. krajobrazu Martyna Walker, Sławków, Sierpie ń 2006 r. 20. Inwentaryzacja urbanistyczna do szczegółowego planu zagospodarowania przestrzennego Olkusz-Śródmie ście, 1990, BPP w Katowicach. 21. Urbanistyczny projekt rewaloryzacji sieciowej. 1995. Pracownia Urbanistyczno- Architektoniczna, Olkusz. 22. Rejestr zło Ŝonych wniosków i wydanych decyzji w okresie stycze ń-luty 1994. Pracownia Urbanistyczno-Architektoniczna, Olkusz.

Publikacje i opracowania studialne 23. Adamczyk A. F. i inni, 1990, Główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP) w Polsce - własno ści hydrogeologiczne, jako ść wód, badania modelowe i poligonowe. Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego - Akademia Rolnicza w Warszawie, z. 55. 24. Analiza oddziaływania na środowisko Planu Gospodarki Odpadami dla Miasta i Gminy Olkusz. 2004. Olkusz. 25. Babczy ńska-Sendek B., Kimsa T., Wika S., 1992, Szata ro ślinna Wy Ŝyny Krakowsko- Cz ęstochowskiej w warunkach antropopresji. Pr ądnik T.5. 26. Beiesdorf Z., Zgrzebnicka J., 1972, Studium historyczno-urbanistyczne Olkusza. PP PKZ Kraków. 27. Budowa CA-E Olkusz, System E-10. 1993. Biuro Studiów i Projektów Ł ączno ści "Teleprojekt".

224 28. Budowa sieci rozdzielczej w Olkuszu - obiekt CA-E Olkusz, 1994; Biuro Studiów i Projektów Ł ączno ści "Teleprojekt". 29. Celi ński F., Magiera A., 1978, Naturalne zasoby ro ślinne Jurajskiego Parku Krajobrazowego. Materiały TUP, z. 92. 30. Chrzanowski T., Kornecki M., 1971, Zabytki architektury i budownictwa w Polsce, z.7, PWN Warszawa. 31. Ci ąŜ yński W., 1993, Koncepcja wodoci ągu grupowego dla miasta i gminy Olkusz. Sie ć wodoci ągowa BPBK Sp. z o.o. Katowice. 32. Czapiewski K., 2003, Główne problemy Ŝycia na wsi w ocenie mieszka ńców, [w:] M. Śmigielska, J. Słodczyk (red.), Geograficzne aspekty globalizacji i integracji europejskiej, Polskie Towarzystwo Geograficzne, Wydział Ekonomiczny Uniwersytetu Opolskiego, Opole. 33. Czy Ŝewska-Lach A., Medowski T., Le śniak W., Basi ński A., Nosiła A. i in., 1989, Studium konserwatorskie gminy Olkusz woj. katowickie. Budoprojekt Gliwice. 34. Drzał M., 1972, Zanieczyszczenia atmosfery Wy Ŝyny Krakowsko-Wielu ńskiej. Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej T.1. 35. Dynowska I., 1983, Źródła Wy Ŝyny Krakowsko-Wielu ńskiej i Miechowskiej. Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej. Tom XI, PAN – Kraków. 36. Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, 1978, Oprac. zbiorowe pod red. F. Kiryka. PWN. 37. Ekspertyza hydrologiczna w zakresie ustalania wymaganej ilo ści wód dla potrzeb zaopatrzenia rejonu olkuskiego z poziomu triasowego drenowanego przez górnictwo rud. 1994. Zespół pod kier J. Sztelaka. Fundacja dla wspierania Śląskiej Humanistyki Katowice. 38. Górnisiewicz-B., 1985, Przeobra Ŝenia historyczne stan współczesny i perspektywy rozwojowe struktury wiejskiej sieci osadniczej olkuskiego rejonu woj. katowickiego. Kraków. Praca doktorska. 39. Górnisiewicz: B., 1989. Przeszło ść , tera źniejszo ść i przyszło ść wsi olkuskiej. PWN Warszawa-Łód ź. 40. Heczko-Hyłowa E., Budziłło K., kier. Bogdanowski J., 1983, 1985, Studium konserwatorsko-urbanistyczne i wytyczne do rewaloryzacji Olkusza. Etap II/1983 Studium i wytyczne do planu szczegółowego oraz Etap III/1985 Studium i wytyczne dla obszaru zabytkowego centrum. Politechnika Krakowska. 41. Inwentaryzacja złó Ŝ kopalin stałych. 1985. Przedsi ębiorstwo Geologiczne, Terenowy Oddział Geologii w Częstochowie. Materiały UW w Katowicach. 42. Janusz W., Popiołek E., 1993, Środowisko w olkuskim okr ęgu eksploatacji rud cynku i

225 ołowiu. Rudy Metali R 38 nr 1, AGH - Kraków. 43. Kanalizacja miasta Olkusza - północna cz ęś ci w zlewni kolektora "Sikorka". Program ogólny 1994. BPBK w-Krakowie. 44. Kapeja E., Janusz W., Zaj ąc K.P., śurek R., 1990, Stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w rejonie Kombinatu Górniczo-Hutniczego "Bolesław". Sozologia i Sozotechnika s. 32. 45. Kleczkowski A.S., 1990, Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony wraz z obja śnieniami. Skala 1:500000. AGH-Kraków. 46. Kleczkowski A.S., pod. kier., 1992, Kompleksowe opracowanie hydrogeologiczne okre ślaj ące zasi ęg, rodzaj i rozmiary, szkód górniczych spowodowanych odwadniaj ącym wpływem kopalni gł ębinowych i odkrywkowych uj ęć wód podziemnych w rejonie olkuskim. Geotop Sp. z o.o. Towarzystwo Usługowo - Doradcze, Kraków. 47. Kleczkowski A.S., 1994, Metodyczne podstawy ochrony wód podziemnych. AGH - Kraków. 48. Klimaszewski M.,1972, Geomorfologia Polski. PWN - Warszawa. 49. Koncepcja wodoci ągu grupowego dla miasta i gminy Olkusz - sie ć wodoci ągowa 1993 BPBK Katowice. 50. Kontrakt regionalny dla województwa katowickiego. 1995. Katowice. 51. Krygier T., Molenda D., Saładziak A., 1971, Katalog zabytków budownictwa przemysłowego w Polsce, cz. I- zob. górnica. Ossolineum. 52. Kucharski R., Marchwi ńska E., 1990, Problemy zagro Ŝenia terenów rolnych metalami ci ęŜ kimi w rejonie Olkusza. Sozologia i Sozotechnika z 32. 53. Kurek S., Preidl M., 1993, Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 wraz z obja śnieniami. Arkusz Olkusz, Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Warszawa. 54. Mapa sozologiczna w skali 1:50 000. 1995, Główny Geodeta Kraju. Warszawa. 55. Michalik S., 1974, Wy Ŝyna Krakowsko-Wielu ńska. Wiedza Powszechna. 56. Molenda D., 1978, Dzieje Olkusza do 1795 roku. [w:] Dzieje Olkuszu i regionu olkuskiego. 57. Motyka J., 1988, W ęglanowe osady triasu w olkusko-zawiercia ńskim rejonie rudnym jako środowisko wód podziemnych. Zeszyty Naukowe AGH, Geologia - z. 36, Kraków. 58. Ocena degradacji gleb na obszarze miasta i gminy Olkusz. 1988, Instytut Ochrony Środowiska Oddział Katowice. Opracowanie wykonane na zlecenie UMiG Olkusz. 59. Ocena wpływu cz ęś ci górniczej AGH "Bolesław" na środowisko. 1995, AGH Kraków, Zakład Kształtowania i Ochrony Środowiska.

226 60. Ochrona środowiska w gminie. UMiG Olkusz, Wydział Ochrony Środowiska i terenów Rolnych, 1995. 61. Opracowanie dokumentacji projektowanego rezerwatu przyrodniczego "Pazurek". Ośrodek Rzeczoznawstwa i Doradztwa Rolniczego. Zarz ąd ZJPK D ąbrowa Górnicza 1986. 62. Opracowanie dokumentacji projektowanego rezerwatu „Sasanka - Stary Olkusz". Ośrodek Rzeczoznawstwa i Doradztwa Rolniczego. Zarz ąd ZJPK D ąbrowa Górnicza 1988. 63. Ostrowska E., O śródka L., 198 7, Klimat województwa katowickiego. [w:] Materiały 36 zjazdu PTG. Sosnowiec. 64. Partyka J., 1992, Środowisko abiotyczne Wy Ŝyny Krakowsko-Cz ęstochowskiej. Pr ądnik t.5. 65. Plan gospodarki odpadami dla Miasta i Gminy Olkusz, 2004, Katowice. 66. Plan rozwoju lokalnego Miasta i Gminy Olkusz, 2005, Referat Integracji Europejskiej UMiG Olkusz, Olkusz. 67. Plan urz ądzania lasu Nadle śnictwa Olkusz. 68. Popiołek E, pod kier. 1989, Wpływ górnictwa na powierzchni ę miasta i gminy Olkusz. IO Ś O/Katowice. 69. Popiolek E., Ostrowski J., Janusz W., Barycz S., Wójcik W., 1990, Zasady ochrony terenów górniczych w warunkach olkuskiego zagł ębia na Zn-Pb. Sozologia i Sozotechnika. z 32. 70. PSR 2002. U Ŝytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierz ąt gospodarskich. Województwo Małopolskie., GUS. 71. Program koncepcyjny rozwiązania gospodarki ściekowej gminy Olkusz. Euro-Ekolas. 72. Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Olkusz., 2004, Olkusz. 73. Program ochrony środowiska dla Powiatu Olkuskiego., 2004, Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego w Warszawie, Odział zamiejscowy w Katowicach „Centrum Gospodarki Odpadami”. 74. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 1999 roku. WIO Ś Kraków, 2000. 75. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2001 roku. WIO Ś Kraków, 2002. 76. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2002 roku. WIO Ś Kraków, 2003. 77. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2003 roku. WIO Ś Kraków,

227 2004. 78. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2004 roku. WIO Ś Kraków, 2005. 79. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2005 roku. WIO Ś Kraków, 2006. 80. Roczniki statystyczne województwa małopolskiego 2004, GUS, Kraków. 81. Rosner A. [red.], 2005. Uwarunkowania i kierunki przemian społeczno-gospodarczych na obszarach wiejskich". IRWiR PAN, Warszawa. 82. Rozporz ądzenie nr 17/95 Wojewody Katowickiego z dnia 1 lutego 1995 r. w sprawie ochrony krajobrazu jurajskiego na terenie województwa katowickiego. 83. Stola W., Funkcje obszarów wiejskich w dobie transformacji gospodarki Polski. Wybrane zagadnienia, [w:] Funkcje obszarów wiejskich, Ewa Pałka (red.), Wydawnictwo Akademii Świ ętokrzyskiej, Kielce, 2005, s. 15-24. (artykuł naukowy). 84. Studium kształtowania systemu obszarów chronionych województwa katowickiego. 1991. Biuro Planowania Przestrzennego. Katowice. 85. Studium systemu transportowego miasta Olkusza. 1989, Biuro Studiów i Projektów Komunikacji. Katowice. 86. Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Olkusz - dokument uchwalony przez Rad ę Miejsk ą w Olkuszu., 2000, Olkusz. 87. Szczegółowa mapa geologiczna Polski. 1993. PIG. 88. Szeptycka A., Warchałowska-Śliwa E., 1992, Charakterystyka fauny Wy Ŝyny Krakowsko-Cz ęstochowskiej. Pr ądnik T.5. 89. Sztelak J. z zespołem, 1982, Opracowanie koncepcji ochrony wód w rejonie olkuskim. Program rz ądowy PR-7. Instytut Geologii Stosowanej Politechniki Śląskiej, Gliwice. 90. Sztelak J. z zespołem, 1994: Ekspertyza, hydrogeologiczna dotycz ąca rozwi ąza ń sozotechnicznych w zakresie ustalenia wymaganej ilości i jako ści wód dla potrzeb zaopatrzenia rejonu olkuskiego z poziomu wód triasowych drenowanych obecnie przez górnictwo rud cynku i ołowiu. Fundacja dla. Wspierania Śląskiej Humanistyki w Katowicach. 91. Szubert- J., 1982, Forma architektoniczna wiejskich budynków mieszkalnych (na przykładzie wsi olkuskich). Teka Komisji Urbanistyki i Architektury t. XVI. 92. Uniwersytet Łódzki, 2004. Materiały z XVII Konwersatorium Wiedzy o Mie ście. Łód ź 93. Waloryzacja przyrodnicza ZJPK 1995. Praca wykonana na zlecenie ZJPK z siedzib ą w Dąbrowie Górniczej - Uniwersytet Śląski. 94. Wika S., 1986: Zagadnienia geobotaniczne środkowej cz ęści Wy Ŝyny Krakowsko-

228 Wielu ńskiej. Praca Naukowa Uniwersytetu Śląskiego. 815. 95. Wójcik W., Szydło I., Stolarski Z., 1990, Charakterystyka zanieczyszczenia wód powierzchniowych rejonu olkuskiego. Zeszyty Naukowe AGH - Kraków, Sozologia i Sozotechnika z. 32. 96. Zasi ęg odwadniaj ącego wpływu eksploatacji górniczej z terenu województwa katowickiego na wody podziemne woj. krakowskiego. 1992. Politechnika Krakowska. Materiały UW w Krakowie. 97. Małopolska sie ć monitoringu powietrza – strona internetowa: http://213.17.128.227/iseo/ 98. Urz ąd Miasta i Gminy Olkusz – strona internetowa: http://www.umig.olkusz.pl/index.htm. 99. Główny Urz ąd Statystyczny, Bank Danych Regionalnych – strona internetowa: http://www.stat.gov.pl/bdr/bdrap.dane_cechter.teryt?P_NTS_ID=6. 100. Natura 2000 – strona internetowa: www.natura2000.mos.gov.p

229

230