Verhouding Centrale Overheid En Decentrale Overheden
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
telde Nederland zo'n 3 miljoen inwoners. Dat zijn er 10 inmiddels bijna zes keer meer. Die groeiende bevolkings- omvang verliep volstrekt tegengesteld aan wat zich voltrok Verhouding centrale overheid en op de begane grond van dat huis van Thorbecke. Waar de decentrale overheden bevolking groeide, slonk het aantal gemeenten spectaculair: van zo'n 1.200 gemeenten toen naar 352 gemeenten nu. Aan de orde is de voortzetting van het debat over de ver- Vele zijn onherkenbaar geworden, laat staan dat zij nog tot houding tussen de centrale overheid en decentrale overhe- de identiteit van haar bewoners behoren. den, en over: Het gevolg is dat de bestuurslaag die het dichtst bij haar - het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaten inwoners moet staan, die het fundament vormt van ons van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijks- democratisch zelfbestuur, op steeds grotere afstand van relaties (VII) voor het jaar 2021 ( 35570-VII ); die inwoners wordt gezet. Sinds de jaren tachtig is schaal- - het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaat vergroting het leidende mantra. Kleinschalig heette kneute- van het gemeentefonds voor het jaar 2021 ( 35570-B ); rig te zijn, overigens in de hele publieke sector. Neem het onderwijs, waar kleine scholen opgingen in onderwijsfabrie- - het wetsvoorstel Vaststelling van de begrotingsstaat van het provinciefonds voor het jaar 2021 ( 35570-C ). ken. Neem de zorg, waar zelfstandige zorgverleners, zorg- verzekeraars en ziekenhuizen verdwijnen en opgeslokt worden door groteske giganten die de dienst uitmaken. En De voorzitter: neem de woningbouwverenigingen. Vroeger een strikt Aan de orde is de voortzetting van het debat over de ver- lokale aangelegenheid, maar door de schaalvergroting houding tussen de centrale overheid en decentrale overhe- verworden tot vastgoedreuzen met aan het hoofd bestuur- den. Ik geef het woord aan de heer Van der Linden, namens ders die zich in Maserati's lieten rondrijden. de Fractie-Nanninga. Ook bij gemeenten sloeg die schaalvergroting toe, waar, centraal aangestuurd door opeenvolgende kabinetten, het De beraadslaging wordt hervat. managementdenken het won van de democratie. Ik vond de bijdrage van D66 zojuist over het public-management- denken veelzeggend. Het hoogtepunt van de decennialange schaalvergroting zagen wij onder het kabinet-Rutte II. De heer Van der Linden (Fractie-Nanninga): Toenmalig PvdA-minister Plasterk wilde een nieuwe "alltime Voorzitter. Aan de overkant van het Binnenhof strompelt high"-gemeente van minimaal 100.000 inwoners als norm. een kersvers gekozen Tweede Kamer van de ene ophef naar Kleiner dan deze telde je niet mee. Een ondergrens van een de andere. Na anderhalve maand "wie met wie?", functies ton inwoners — de maat van de massa, maar niet van de elders en sensibiliseren doet het mij deugd dat wij hier mens. vandaag de tijd nemen om te spreken over de verhouding tussen de centrale overheid en de decentrale overheden. Gelukkig is die ambitie in de vier jaar daarop nooit gestand Velen in deze senaat hebben jarenlang praktijkervaring bij gedaan. Gelukkig. Maar de aankondiging alleen al, destijds, de decentrale overheden, bij de provincie, het waterschap zorgde voor een nieuwe ratrace aan schaalvergroting, met of de gemeente. Het laatste geldt ook voor mijzelf. Ik ben directe fusies, maar ook indirecte fusies als vlucht naar nog altijd actief gemeenteraadslid. Om namens vele dorps- voren. Er werd gekozen voor schijnoplossingen, zoals de en stadsgenoten lokaal mee te beslissen over de directe ambtelijke fusie, de regionalisering en andere samenklon- woon- en leefomgeving is eervol, waardevol en belangrijk. teringen met beperkte democratische legitimering. De Democratie begint dicht bij huis. gemeenteraad overspoeld met een alsmaar grote takenpak- ket, heeft vaak amper zicht op deze samenwerkingsverban- Ik heb vandaag veel zaken gehoord waarmee mijn fractie den, laat staan grip. De gemeenteraden zijn en voelen zich het eens is. Mijn handen jeuken om vandaag uitgebreid in vaak totaal niet in positie om serieus tegenspel te bieden te gaan op bijvoorbeeld nut en noodzaak van de provincie aan de wildgroei van regelingen, hordes wethouders en als bestuurslaag, of op hoe onze waterschappen functione- burgemeesters, die naast zeeën van tijd ook een gigantische ren, maar dat red ik niet qua spreektijd, dus ik kies voor drie batterij ambtenaren tot hun beschikking hebben. Zij bedie- hoofdthema's, hoofdzakelijk over de relatie tussen Rijk en nen zich van plechtig jargon om die opschalingsagenda gemeenten. Die thema's zijn: 1. de menselijke maat; 2. de door te drukken, en onder dat jargon het vreselijkste woord middelen; 3. de mogelijkheden. dat er bestaat in het lokaal openbaar bestuur: bestuurs- kracht. "Bestuurskracht" en "bestuurskrachtmetingen" zijn Ik begin bij de menselijke maat. De menselijke maat is bureaucratische bezweringen met altijd hetzelfde resultaat, essentieel om democratisch zelfbestuur duurzaam goed te namelijk onvoldoende. Daarop volgt steevast het advies doen functioneren in Nederland. De juiste menselijke maat dat de bestuurskrachtontberende gemeente maar beter is ook een belangrijke graadmeter om macht en tegenmacht opgeheven en heringedeeld kan worden. De magiërs die goed te organiseren binnen onze decentrale eenheidsstaat. de bestuurskrachtbezwering bezigen — externe consultants Die menselijke maat raakt steeds verder zoek, ook decen- — schrijven dat op in vuistdikke, peperdure rapporten. De traal. De menselijke maat, de mens, is ondergeschikt burger kijkt ernaar en ziet ondertussen de afstand tussen gemaakt aan de wensen van de overheid. De overheid hem en de overheid alleen maar groter worden. bepaalt de mal, de mens moet maar zien dat hij of zij erin past. De democratische gevolgen van de schaalvergroting zijn zichtbaar. Hoe groter de gemeente, hoe lager de opkomst Nu valt het Nederlandse leven tijdens de bouw van het huis bij gemeenteraadsverkiezingen. Met elke gemeentelijke van Thorbecke amper te vergelijken met nu. Toen Thorbecke herindeling worden ook lokale politieke partijen onschadelijk in 1848 de basis van het huidige bestuurlijke stelsel legde, Verhouding centrale overheid en 11 mei 2021 Eerste Kamer decentrale overheden EK 36 36-10-1 gemaakt ten faveure van landelijke. Inwoners die vanuit de De heer Van der Linden (Fractie-Nanninga): betrokkenheid bij hun directe woon- en leefomgeving lokaal Dit is absoluut waar. Ik denk wel dat het belangrijk is dat actief werden, verdwijnen en maken plaats voor carrièretij- we stilstaan bij waarom daar van onderop voor wordt gers op reis naar het eindstation: het burgemeesterschap. gekozen. Voor een belangrijk deel kan ik ook aansluiten bij Ik wil de minister vragen naar een belangrijke onevenwich- het betoog dat de heer Koole net heeft gehouden en dat tigheid in de verhouding tussen landelijk en lokaal, namelijk gaat over het takenpakket van de gemeente. Overzien zij het feit dat landelijke partijen wel subsidie krijgen vanuit nog en zijn zij nog wel in staat om datgene te doen wat er de Wfpp en lokale partijen niet. Landelijke partijen kunnen allemaal over hen wordt uitgestort, soms ook als uitvoe- met die gelden wel hun lokale campagnes, opleiding en ringskantoor van de rijksoverheid? Dus volgens mij zouden ondersteuning bekostigen, maar lokale partijen niet. Dat we ernaar moeten streven dat die wens er van onderop vindt mijn fractie onrechtvaardig. Kan de minister aangeven helemaal niet meer is. Sterker nog, als we dat op een goede waarom ze dat niet wijzigt en zorgt voor een evenredige manier organiseren en belonen als men voor kleinschalig- verdeling over alle politieke partijen, ook de lokale? heid en de menselijke maat gaat, dan staan, denken wij, gemeenten en inwoners in de rij om te zeggen dat zij willen Voorzitter. De disbalans tussen macht en tegenmacht, afschalen en weer kleiner willen worden, in plaats van waarover we de laatste tijd veel horen, speelt op lokaal groter omdat ze het anders niet meer aankunnen. Dat zou niveau al veel langer. Gemeenten gaan gebukt onder steeds volgens ons het uitgangspunt moeten zijn. meer taken met minder budget. Hun lobby is echter sterk en luid. De VNG bepleit ook in aanloop naar dit debat dat de opschalingskorting van tafel moet. De opschalingskorting De heer Koole (PvdA): is een bezuinigingsrelikwie uit het kabinet VVD/PvdA, De menselijke maat is een goed uitgangspunt, maar dat gebaseerd op die 100.000 inwonersnorm en op de filosofie staat niet per se haaks op de wens van sommige gemeenten waarin gemeenten een noodzakelijk kwaad zijn. Maar terwijl om wél samen te gaan, als die wens van onderop komt. die norm van tafel ging, bleef die opschalingskorting Erkent de heer Van der Linden dat je ook de menselijke bestaan. Het is simpel: die opschalingskorting moet struc- maat kunt hebben als je besluit tot een wat groter verband? tureel van tafel. Wil de minister dat vandaag toezeggen? Mijn fractie gaat daarin overigens verder. Niet alleen moet De heer Van der Linden (Fractie-Nanninga): de opschalingskorting van tafel; wij pleiten ook voor de Wat de juiste menselijke maat is, is niet in een mal te gieten invoering van een afschalingsbonus, voor extra budget of te definiëren. Het is niet bijvoorbeeld 100.000 of 10.000 voor gemeenten die kiezen voor de menselijke maat en inwoners. De juiste menselijke maat is er een die past bij schaalverkleining. Zij krijgen extra geld, afhankelijk van de de inwoners, waardoor ze betrokken kunnen zijn, de mate waarin zij zelf besparen in het schrappen van onnodige democratische activiteit