Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy UWARUNKOWANIA

WÓJT GMINY GRAJEWO

STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY GRAJEWO

CZ ĘŚĆ I - UWARUNKOWANIA

TEKST JEDNOLITY

ZAŁ ĄCZNIK NR 5 DO UCHWAŁY UCHWAŁY NR RADY GMINY GRAJEWO Z DNIA 2019 r.

GRAJEWO 2018

1 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo (Uchwała Nr 179/XXXV/09 Rady Gminy Grajewo z dnia 28.10.2009r.)

zespół autorski: Główny projektant: mgr Andrzej Lewandowski - członek Okr ęgowej Izby Urbanistów w Warszawie, WA - 260 Projektanci: mgr in ż. arch. El żbieta Tyszka - członek Okr ęgowej Izby Urbanistów w Warszawie, WA - 219 mgr in ż. Hanna Konarzewska in ż. Krystyna Fronczek in ż. Tadeusz Borowski mgr in ż. Jerzy Przybyłowicz tech. bud. Jadwiga Ptaszy ńska

zmiana Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo (Uchwała Nr 188/XXXIII/17Rady Gminy Grajewo z dnia 18.19. 2017 r.)

zespół autorski: mgr Andrzej Lewandowski - upr. urb. nr 1671 mgr Zbigniew Bargielski

(zmiany zaznaczono kolorem czerwonym)

zmiana Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo (Uchwała Nr Rady Gminy Grajewo z dnia 2019 r.)

zespół autorski : mgr in ż. arch Jerzy W. Talaga PD-0180 mgr in ż. arch, Katarzyna Talaga mgr in ż.arch, krajob. Karolina Talaga (zmiany zaznaczono kolorem zielonym i * )

2 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

SPIS TRE ŚCI

I. DOTYCHCZASOWE PRZEZNACZENIE ZAGOSPODAROWANIE I UZBROJENIE TERENU 9 II. STAN ŁADU PRZESTRZENNEGO I WYMOGÓW JEGO OCHRONY 11 III. STAN ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 12 IV. STAN DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I ZABYTKÓW ORAZ DÓBR KULTURY WSPÓŁCZESNEJ 21 V. WARUNKI I JAKO ŚĆ ŻYCIA MIESZKANCÓW 23 VI. ZAGRO ŻENIA BEZPIECZE ŃSTWA LUDNO ŚCI I JEJ MIENIA 32

VII. POTRZEBY I MO ŻLIWO ŚCI ROZWOJU GMINY 33

VIII.STAN PRAWNY GRUNTÓW 35 IX. WYST ĘPOWANIE OBIEKTÓW I TERENÓW CHRONIONYCH NA PODSTAWIE PRZEPISÓW ODR ĘBNYCH 36 X. WYST ĘPOWANIE OB SZARÓW NATURALNYCH ZAGRO ŻEŃ GEOLOGICZNYCH 44 XI. WYST ĘPOWANIE UDOKUMENTOWANYCH ZŁÓ Ż KOPALIN ORAZ ZASOBÓW WÓD PODZIEMNYCH 44 XII.WYST ĘPOWANIE TERENÓW GÓRNICZYCH WYZNACZONYCH NA PODSTAWIE PRZEPISÓW ODR ĘBNYCH 47 XIII.STAN SYSTEMÓW KOMUNIKACJI I INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ, W TYM STOPNIA UPORZ ĄDKOWANIA, GOSPODARKI WODNO - ŚCIEKOWEJ, ENERGETYKI I GOSPODARKI ODPADAMI 48 XIV.ZADANIA SŁU ŻĄ CE REALIZACJI PONADLOKALNYCH CELÓW PUBLICZNYCH 58 XV. UWARUNKOWANIA WYNIKAJ ĄCE Z POLITYKI PRZESTRZENNEJ WOJEWÓDZTWA, POWIATU, MIASTA I GMINY GRAJEWO ORAZ WNIOSKÓW INSTYTUCJI, ORGANIZACJI SPOŁECZNYCHLUDNO ŚCI ZGŁOSZONYCH DO ZMIANY STUDIUM 59 ZAŁ ĄCZNIKI GRAFICZNE 1. STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZEN-NEGO GMINY GRAJEWO - UWARUNKOWANIA MAPA W SKALI 1:20 000 2. MAPA UWARUNKOWA Ń ŚRODOWISKOWYCH W SKALI 1:100 000

3 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

WST ĘP 1. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA Podstaw ę prawn ą zmiany Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo zatwierdzonego Uchwał ą Rady Gminy Grajewo Nr 118/XXVTTT/2000 r. z dnia 20 grudnia 2000 r. stanowi ą: • Ustawa z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z pó źn. zm), • Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 roku w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz. U. Nr 118, poz. 1233), • Uchwała Nr 94/ ХХ /04 Rady Gminy Grajewo z dnia 2 czerwca 2004 roku w sprawie przyst ąpienia do zmiany studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo.

2. PRZEDMIOT I ZAKRES OPRACOWANIA Przedmiotem opracowania jest zmiana Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo okre ślaj ąca polityk ę przestrzenn ą gminy, w tym lokalne zasady zagospodarowania przestrzennego.

Zgodnie z art. 10, ust. 1 i 2 ustawy w studium uwzgl ędnia si ę uwarunkowania wynikaj ące w szczególno ści z: a) dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu, b) stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony, c) stanu środowiska, w tym rolniczej i le śnej przestrzeni produkcyjnej, wielko ści i jako ści zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego, d) stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej, e) warunków i jako ści życia mieszka ńców, w tym ochrony ich zdrowia, f) zagro żenia bezpiecze ństwa ludno ści i jej mienia, g) potrzeb i mo żliwo ści rozwoju gminy, h) stanu prawnego gruntów, i) wyst ępowania obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odr ębnych, j) wyst ępowania obszarów naturalnych zagro żeń geologicznych, k) wyst ępowania udokumentowanych złó ż kopalin oraz zasobów wód podziemnych, l) wyst ępowania terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odr ębnych, m) stanu systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopnia uporz ądkowania gospodarki wodno - ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami, n) zada ń słu żą cych realizacji ponadlokalnych celów publicznych.

W studium okre śla si ę w szczególno ści: a) kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy oraz w przeznaczeniu terenów, b) kierunki i wska źniki dotycz ące zagospodarowania oraz u żytkowania terenów, w tym wył ączone spod zabudowy, c) obszary i zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego i uzdrowisk, 4 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

d) obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej, e) kierunki rozwoju systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, f) obszary, na których rozmieszczone b ędą inwestycje celu publicznego o znaczeniu lokalnym, g) obszary, na których rozmieszczone b ędą inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponad- lokalnym, zgodnie z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego województwa i ustaleniami programów, h) obszary, dla których obowi ązkowe jest sporz ądzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na podstawie przepisów odr ębnych, w tym obszary wymagaj ące przeprowadzenia scale ń i podziału nieruchomo ści, a tak że obszary rozmieszczenia obiektów handlowych o pow. sprzeda ży powy żej 2000 m 3 oraz obszary przestrzeni publicznej, i) obszary, dla których gmina zamierza sporz ądzi ć miejscowy plan zagospodarowania prze- strzennego, w tym obszary wymagaj ące zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i le śnych na cele nierolnicze i nieleśne, j) kierunki i zasady kształtowania rolniczej i le śnej przestrzeni produkcyjnej, k) obszary nara żone na niebezpiecze ństwo powodzi i osuwania si ę mas ziemnych, l) obiekty i obszary, dla których wyznacza si ę w zło żu filar ochronny, m) obszary pomników zagłady i ich stref ochronnych oraz obowi ązuj ące na nich ograniczenia prowadzenia działalno ści gospodarczej, n) obszary wymagaj ące przekształce ń, rehabilitacji lub rekultywacji, o) granice terenów zamkni ętych i ich stref ochronnych, p) inne obszary problemowe, w zale żno ści od uwarunkowa ń i potrzeb zagospodarowania wy- st ępuj ących w gminie. Projekt studium zawiera: • cz ęść okre ślaj ącą uwarunkowania, o których mowa w art. 10 ust. 1 ustawy, przedstawion ą w formie tekstowej i graficznej, • cz ęść tekstow ą zawieraj ącą ustalenia okre ślaj ące kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy, o których mowa w art. 19 ust. 2 ustawy, • rysunek przedstawiaj ący w formie graficznej ustalenia okre ślaj ące kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy, a tak że granice obszarów, o których mowa w art. 10 ust.2 ustawy, • uzasadnienie zawieraj ące obja śnienie przyj ętych rozwi ąza ń oraz syntez ę ustale ń projektu zmiany studium.

Projekt zmiany studium sporz ądzony został na kopiach mapy topograficznej w skali 1: 20 000 z wykorzystaniem mapy topograficznej w skali 1:25 000, pochodz ących z pa ństwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego. Przy opracowaniu rysunków zmiany studium wykorzystano licencjonowany program komputerowy MAPINFO.

3. STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY GRAJEWO

Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo za- twierdzone Uchwał ą Rady Gminy Grajewo Nr 118/XXVIII/2000 r. z dnia 20 grudnia 2000 r. jest obowi ązuj ącym dokumentem polityki przestrzennej gminy.

5 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

Studium zostało opracowane w latach 1998 - 2000 zgodnie z zakresem i trybem okre ślonym w ustawie o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 roku (Dz. U. z 1999 r. Nr 15, poz. 139).

Konieczno ść zmiany Studium wynika z: • zmiany przepisów prawnych w zakresie planowania przestrzennego w wyniku wej ścia w życie nowej ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 roku i wymogów nowej ustawy (Dz. U. z 2018 poz. 1945)

• zmian innych ustaw i rozporz ądze ń, w tym ustawy prawo ochrony środowiska, ustawy o ochronie przyrody, ustawy o lasach, ustawy prawo geologiczne i górnicze, ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, • wprowadzenie do studium zgodnie z przepisami odr ębnymi terenów górniczych ustalonych decyzjami Marszałka Woj. Podl, i Starosty Pow, Grajewo.

Zmiana studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo ma charakter aktualizacji sporz ądzonej kompleksowo dla całego jej obszaru, uwzgl ędniaj ącej aspekty prawne, społeczno - gospodarcze, ekologiczne i przestrzenne rozwoju gminy.

Zmiana studium opracowana jest zgodnie z zakresem i trybem okre ślonym w obowi ązuj ącej ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 23 marca 2003 roku (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 z pó źn. zm.).

I. DOTYCHCZASOWE PRZEZNACZENIE, ZAGOSPODAROWANIE I UZBROJENIE TERENU poło żona jest w północno-zachodniej cz ęś ci województwa podlaskiego i graniczy: od północnego - zachodu z gmin ą Prostki (województwo warmi ńsko-mazurskie), od północnego - wschodu z gmin ą Rajgród, od wschodu z gmin ą Goni ądz, od południa z gmin ą Radziłów, od południowego - zachodu z gminami W ąsosz i Szczuczyn. Przez teren gminy przebiegaj ą dwie drogi krajowe krzy żuj ące si ę w Grajewie: nr 61 Warszawa - Łom ża - Augustów i nr 65 granica pa ństwa - Gołdap - Białystok - Bobrowniki oraz linia kolejowa PKP Białystok - Ełk ze stacj ą kolejow ą w Grajewie. Siedzib ą Gminy jest miasto Grajewo poło żone w północnej cz ęś ci obszaru stanowi ące odrębn ą jednostk ę administracyjn ą. W granicach administracyjnych gminy Grajewo znajduje si ę 51 miejscowo ści zorganizowanych w 49 sołectwach. Gmina Grajewo nale ży do wi ększych powierzchniowo gmin w regionie zajmuj ąc powierzchni ę 30 813 ha, co stanowi 1,5 % ogólnej powierzchni województwa podlaskiego.

W strukturze u żytkowania gruntów u żytki rolne zajmuj ą 18 896 ha (61,3 % ogólnej powierzchni), z czego prawie połowa przypada na u żytki zielone (28,4 %). Lasy i grunty le śne wyst ępuj ą na powierzchni 9 783 ha, tj. 31,7 %, nieco powy żej średniej w województwie podlaskim. Pozostał ą powierzchni ę stanowi ą tereny zabudowane i zurbanizowane - 817 ha, nieu żytki - 773 ha, tereny pod wodami - 328 ha i inne - 32 ha. W 2006 roku obszar gminy zamieszkiwało 6 272 osób, które stanowiły zaledwie 0,5 % populacji w regionie. G ęsto ść zaludnienia na obszarze gminy wynosiła 20 osób na km 2.i była ni ższa ni ż w na terenach wiejskich w województwie podlaskim (26 osób). Przeci ętna wielko ść wsi w ko ńcu 2006 roku 6 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA wynosiła 123 osoby.

Jak wynika z danych z roku 2006 liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 438 osób, z czego 211 stanowiły kobiety.

Główn ą funkcj ą gminy jest rolnictwo z uzupełniaj ącymi funkcjami w zakresie usług, le śnictwa oraz turystyki i wypoczynku. Funkcje usługowe na poziomie gminnym pełni miasto Grajewo ze wspomaganiem podgminnych o środków w Białaszewie i Rudzie. pełni rolę jednostki osadniczej z funkcjami ponadlokalnymi w zakresie szkolnictwa ponadgimnazjal- nego, a Danówek w zakresie szkolnictwa gimnazjalnego. W strukturze agrarnej przewa żaj ą gospodarstwa rolne o powierzchni 10 - 20 ha. Średnia wielko ść gospodarstwa rolnego wynosi około 14 ha. W produkcji rolnej dominuj ą uprawy zbó ż i ziemniaków. Ze wzgl ędu na du żą ilo ść ł ąk i pastwisk gmina specjalizuje si ę w produkcji mleka, mi ęsa wołowego i wieprzowego. Funkcj ę uzupełniaj ącą stanowi ą szeroko rozumiane usługi na rzecz ludno ści i gospodarki gminy, wśród której wyró żni ć nale ży usługi w zakresie o światy, handlu, kultury i sportu. Funkcj ę turystyczno - wypoczynkow ą posiada Toczyłowo. Przez gmin ę przebiegaj ą szlaki turystyczne: piesze, rowerowe, samochodowe i wodne. Udział funkcji produkcyjnej jest mały i ogranicza si ę do działalno ści 38 zakładów usługowych i produkcyjno - usługowych świadcz ących usługi w zakresie budownictwa, transportu, usług le śnych i innych. Na obszarze gminy nie ma du żych zakładów produkcyjnych oraz firm z udziałem kapitału zagranicznego. Gmina dysponuje du żymi walorami przyrodniczymi, na które składaj ą si ę żyzne gleby poło żone przede wszystkim w cz ęś ci zachodniej, du że kompleksy le śne wyst ępuj ące w cz ęś ci środkowej i południowej, znaczne powierzchnie u żytków zielonych rozmieszczone głównie w cz ęś ci północnej i wschodniej gminy, a przede wszystkim obszary ochrony przyrody. Wschodnia cz ęść gminy znajduje si ę w granicach Biebrza ńskiego Parku Narodowego i jego otuliny o ł ącznej powierzchni 13 255 ha (43,0 % gminy) oraz obszaru specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 PLB 20006Ostoja Biebrza ńska. W gminie znajduje si ę jeden pomnik przyrody - aleja drzew wzdłu ż drogi powiatowej Wierzbowo - Wojewodzin.

Na terenie gminy wyst ępuj ą obiekty dziedzictwa kulturowego wpisane do rejestru zabytków: cmentarz w Białaszewie, dwór i park podworski w Kurejwie, cmentarze wojenne w Lipi ńskich i Rudzie oraz obiekty obj ęte gminn ą ewidencj ą zabytków.

Północno - wschodnia cz ęść gminy znajduje si ę w granicach Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 217 „Dolina rzeki Biebrzy”. : Wśród zasobów naturalnych wymieni ć trzeba udokumentowane zło ża surowców mineralnych (Danówek, Dybła, , , Popowo, Szymany, Toczyłowo, Łosewo, El żbiecin, Wierzbowo, Wojewodzin) oraz zasoby wód płynących (Ełk, Binduga, Kanał Rudzki, Kanał Kapicki, Kanał Ł ęk) i wód podziemnych (GZWP nr 217 „Dolina rzeki Biebrza”).*.

Wszystkie miejscowo ści gminy posiadaj ą wodoci ągi oparte o dwa uj ęcia i stacje uzdatniania wody zlokalizowane w Białaszewie i Wojewodzinie wspomagane przez pompownie wody w Popowie, Sojczynie Borowym i Szymanach. Trzy wsie: Białogr ądy, El żbiecin i Zaborowo podłączone s ą do

7 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA wodoci ągów z s ąsiednich gmin. W sie ć kanalizacyjn ą z własnymi oczyszczalniami ścieków wyposażony jest jedynie zespół szkół zawodowych w Wojewodzinie i gimnazjum publiczne w Danówku.

Zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą odbywa si ę poprzez lini ę wysokiego napi ęcia 110 kV z GPZ-1 Grajewo oraz sie ć linii elektroenergetycznych 15 kV i niskich napi ęć wraz ze stacjami transformatorowymi 15/0,4 kV. Na terenie gminy brak jest sieci gazu przewodowego oraz zbiorczych systemów ogrzewania.

Gospodarka odpadami oparta jest o komunalne wysypisko odpadów stałych w Koszarówce użytkowane wspólnie z miastem oraz własny system zbiórki i transportu śmieci. Podstawowym narz ędziem realizowania polityki przestrzennej gminy Grajewo obok spo- rz ądzonych po 1994 roku miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego s ą decyzje o warunkach zabudowy oraz decyzje o ustaleniu lokalizacji celu publicznego. Wydanie decyzji warunkowane jest s ąsiedztwem istniej ącej zabudowy, dost ępem do drogi i infrastruktury technicznej oraz nie wymaga zmiany przeznaczenia gruntów na cele nierolne i niele śne. W latach 2003 - 2007 Wójt Gminy wydał ł ącznie 260 decyzji, z czego 233 to decyzje o warunkach zabudowy i 27 decyzje o ustaleniu lokalizacji celu publicznego. Zdecydowan ą wi ększo ść stanowiły decyzje o warunkach zabudowy dotycz ące realizacji budynków mieszkalnych, inwentarskich i gospodarczych oraz zbiorników na gnojowic ę i gnojówk ę oraz płyt gnoj- nych w zabudowie zagrodowej. Kulminacja decyzji nast ąpiła w 2006 roku i zwi ązana była z dotacjami unijnymi w rolnictwie. W rozmieszczeniu przestrzennym najwi ęcej decyzji o warunkach zabudowy wydano dla mieszka ńców wsi Szymany - 18, Białaszewo i - po 12, Cyprki - 11 oraz Popowa i Sojczyna Borowego - po 10. Dla kilku wsi: Dybła, El żbiecin, Pieni ąż ki, Podlasek, Sienickie i Sojczyn Gr ądowy nie została wydana żadna decyzja. Decyzje o ustaleniu lokalizacji celu publicznego dotyczyły przede wszystkim realizacji sieci wodoci ągowej i linii elektroenergetycznych i w mniejszym stopniu budynków stra ży po żarnej, stacji bazowych telefonii komórkowej, sali gimnastycznej, urz ądze ń wodnych, kładki przez rzek ę. W uj ęciu przestrzennym najwi ęcej decyzji tego rodzaju wydano w Ciemnoszyjach i Koszarówce - po 4 oraz w Kacprowie i Toczyłowie - po 3. Wykaz wydanych decyzji znajduje si ę na ko ńcu tekstu. II. STAN ŁADU PRZESTRZENNEGO I WYMOGI JEGO OCHRONY Przez ład przestrzenny nale ży rozumie ć takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijn ą cało ść oraz uwzgl ędnia w uporz ądkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyj- no - estetyczne. W krajobrazie uporz ądkowanym naturalne formy zielone ( środowisko naturalne) ł ącz ą si ę z formami pochodzenia antropogenicznego ( środowisko zbudowane), tworz ąc ład przestrzenny. W śród zada ń gminy okre ślonych w ustawach o samorz ądzie terytorialnym i o planowaniu przestrzennym, troska o ład przestrzenny jest wymieniona na pierwszym miejscu. Oceniaj ąc stan ładu przestrzennego w gminie Grajewo nale ży uzna ć go jako poprawny nie odbiegaj ący od przeci ętnego w regionie. Poza pojedynczymi przypadkami nie stwierdzono ra żą cych dysharmonii w otaczaj ącym krajobrazie. Dotycz ą one mi ędzy innymi skali, formy architektonicznej i kolorystyki zabudowy. We wsi Toczyłowo w strefie przybrze żnej jeziora wyst ępuje chaotyczna 8 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA zabudowa o charakterze rekreacyjnym. Powszechnym zjawiskiem jest wyst ępowanie zabudowy w złym stanie technicznym i estetycznym w otoczeniu nieuporz ądkowanych obej ść gospodarskich. Du żym problemem s ą niezagospodarowane pustostany po zlikwidowanych szkołach, zlewniach mleka, sklepach i innych obiektach u żyteczno ści publicznej.

Wizja terenowa wykazała istnienie na terenie gminy wielu niezrekultywowanych terenów poeksploatacyjnych obni żaj ących walory krajobrazowe. Najwi ększe zaniedbania o charakterze estetyczno - krajobrazowym dotycz ą gospodarki odpadami, w tym funkcjonowania komunalnego wysypiska odpadów stałych w Koszarówce. Źle eksploatowane wysypisko śmieci spowodowało degradacj ę walorów środowiska przyrodniczego w obr ębie obiektu i jego otoczeniu. Powszechne jest zjawisko wyrzucania przez rolników do lasów, przydro żnych rowów i zagł ębie ń odpadów powstaj ących w gospodarstwach rolnych. III. STAN ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 1. CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 1.1 Poło żenie geograficzne W podziale fizyczno -geograficznym Polski według J. Kondrackiego gmina Grajewo poło żona jest na granicy trzech mezoregionów: Pojezierza Ełckiego wchodz ącego w skład makroregionu Pojezierza Wschodnio - Bałtyckiego oraz Wysoczyzny Kolne ńskiej i Kotliny Biebrza ńskiej b ędących cz ęś ciami makroregionu Niziny Podlaskiej. 1.2 Rze źba terenu Przez teren gminy na linii Guty - Kurejewka - - U ścianki - Grajewo przebiega granica zasi ęgu ostatniego zlodowacenia bałtyckiego.

Główn ą form ą morfologiczn ą powstał ą w okresie starszego zlodowacenia środkowo- polskiego jest wysoczyzna polodowcowa wyniesiona na wysoko ść 120 - 145 m n.p.m. W cz ęś ci północnej wysoczyzna charakteryzuje si ę płask ą lub lekko falist ą rze źbą o spadkach do 5 %, a w obr ębie stoków nawet do 15 %. Lokalne urozmaicenia monotonnej powierzchni tworz ą nieliczne zdenudowane wzgórza moren czołowych o wysoko ściach wzgl ędnych rz ędu 4 - 8 m. W cz ęś ci południowej i zachodniej wysoczyzna staje si ę bardziej zró żnicowana pod wzgl ędem hipsometrycznym, osi ągaj ąc wysoko ść 125 - 160 m n.p.m. Powierzchni ę urozmaicaj ą liczne pagórki moren martwego lodu i pagórki kemowe (okolice wsi Dybła) oraz doliny wód roztopowych o przebiegu równole żnikowym łagodnie nachylone w kierunku Kotliny Biebrza ńskiej . Form ą rze źby terenu zwi ązan ą z działalno ści ą l ądolodu i wód lodowcowych w okresie zlo- dowacenia bałtyckiego jest wysoczyzna morenowa pagórkowata poło żona na wysoko ści 125 - 167 m n.p.m. w północno-zachodniej cz ęś ci gminy. Cech ą charakterystyczn ą krajobrazu s ą liczne zagł ębienia wytopiskowe, w znacznej cz ęś ci bezodpływowe oraz rozci ęcia erozyjne w postaci gł ęboko wci ętych i podmokłych rynien. W jej obr ębie w pobli żu wsi Cyprki i Kurki znajduje si ę rozległe pole kemowe z drobnymi formami pagórków. We wschodniej cz ęś ci gminy rozci ąga si ę rozległe pole sandrowe genetycznie zwi ązane z odpływem wód lodowcowych. Jest to płaska powierzchnia ze spadkiem do 5 %, lekko nachylona ku dolinie Biebrzy. W obr ębie sandru wyró żnia si ę trzy poziomy sandrowe poło żone na ró żnych wysoko ściach. Obszar sto żka sandrowego wzbogacaj ą formy wydmowe, obni żenia po- wytopiskowe i równiny torfowe. 9 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

Do form eolicznych nale żą wydmy i obni żenia deflacyjne powstałe na rozległych powierzchniach piaszczystych. Wydmy wyst ępuj ą nieregularnie w postaci wałów o wysoko ści 2 - 10 m i długo ści miejscami do 10 km, głównie w obr ębie najni ższego poziomu sandrowego i cz ęsto wchodz ą na obszar równin torfowych we wschodniej cz ęś ci gminy. Na południe od wsi Ruda szerokim wachlarzem rozci ągaj ą si ę pola piasków przewianych. W miejscach wytapiania si ę lodu powstały obni żenia wytopiskowe wyst ępuj ące na obszarze równin sandrowych i na wysoczy źnie. Wielko ść i kształt obni żeń jest bardzo zró żnicowany. Poprzez gęst ą sie ć rowów melioracyjnych wci ągni ęte s ą w stały odpływ. Do wi ększych form wkl ęsłych nale żą równiny torfowe tworz ące rozległe i płytkie obni żenia o płaskich dnach z reguły podmokłych i zabagnionych.

W północno - wschodniej cz ęść gminy w okolicach wsi Danówek powierzchni ę wysoczyzny podcina dolina rzeki Ełk tworz ąc malowniczy krajobraz. Zasi ęg doliny jest trudny do wydzielenia z uwagi na fakt wykorzystanie przez rzek ę rozległych obszarów obni żeń wytopisko- wych i równin torfowych, przez które przepływa. 1.3 Budowa geologiczna Pod wzgl ędem budowy geologicznej obszar znajduje si ę w obr ębie prekambryjskiej platformy wschodnio - europejskiej w granicach wyniesienia mazursko - suwalskiego.

Bezpo średnie podło że os ądów czwartorz ędowych zbudowane jest z utworów trzeciorz ędowych reprezentowanych na wschodzie przez oligoce ńskie piaski kwarcowo - glaukonitowe oraz mułki i iły oraz w cz ęś ci zachodniej przez mioce ńskie piaski z wkładkami w ęgla brunatnego, żwiru kwarcowego i mułków. Osady czwartorz ędowe o przybli żonej mi ąż szo ści około 150 m zwi ązane genetycznie ze wszystkimi zlodowaceniami składaj ą si ę z glin zwałowych, przewarstwionych piaskami i żwirami sedymentacji wodno - lodowcowej, b ądź iłami akumulacji zastoiskowej.

Do grupy utworów starszych pochodz ących ze zlodowacenia środkowo - polskiego nale żą wyst ępuj ące du żymi płatami gliny piaszczyste i piaski gliniaste w rejonie wsi Boczki - Świdro- wo i Wojewodzin oraz w formie wysp w okolicach wsi Sojczyn Gradowy i Kapice. W s ąsiedztwie glin w obr ębie wsi: El żbiecin, Popowo, Wierzbowo, Dybła, i Łosewo pojawiaj ą si ę osady akumulacji wodnolodowcowej i lodowcowej w postaci piasków i żwirów. Wzgórza moren czołowych i moren martwego lodu tworz ą bezładnie wymieszane piaski i żwiry oraz pospółka. W budowie pagórków kemowych uczestnicz ą warstwowane drobne i średnie piaski. Do utworów zwi ązanych ze zlodowaceniem bałtyckim nale żą utwory akumulacji lodowcowej wykształcone jako gliny piaszczyste wyst ępuj ące w północno - zachodniej cz ęś ci gminy w obr ębie wsi , Kurejwa, Kurejewka, Konopki i U ścianki. We wschodniej cz ęś ci zalegaj ą wodnolodowcowe osady piaszczysto - żwirowe tworz ące pola sandrowe nadbudowane miejscami formami wydmowymi pochodzenia eolicznego (piaski drobne i zapylone). Na obszarze pojeziornym w okolicach Grajewa stwierdzono wyst ępowanie utworów akumulacji jeziornej (piaski drobne i średnie).

Najmłodsze osady holoce ńskie reprezentowane s ą przez utwory aluwialno - deluwialne buduj ące dna dolin (piaski z domieszk ą humusu) oraz utwory akumulacji bagiennej i jeziornej dolin i rzek, obni żeń

10 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA bezodpływowych oraz równin torfowych (namuły, torfy, mułki).

1.4 Pokrywa glebowa i rolnicza przestrze ń produkcyjna Najwy ższe walory w skali gminy posiadaj ą gleby brunatne w kompleksie pszennym dobrym i pszenno-żytnim w klasach bonitacyjnych Illa-IIIb. Charakteryzuj ą si ę one znaczn ą zasobno ści ą w składniki pokarmowe, dobrymi stosunkami wodno-powietrznymi, dobr ą struktur ą i s ą łatwe do uprawy. Przy prawidłowym gospodarowaniu pozwalaj ą uzyskiwa ć wysokie plony wszystkich gatunków uprawnych. Wi ększe kompleksy tych gleb wyst ępuj ą w północno-zachodniej cz ęś ci gminy w rejonie wsi: Boczki - Świdrowo, Chojnówek, Flesze, Konopki, Kurejwa, Kurejewka, , U ścianki oraz wyspowo w okolicach Wojewodzina. Drug ą kategori ę tworz ą gleby brunatne w kompleksach zbo żowo-pastewnych mocnych i pszennych wadliwych w klasach IIIb-IV, których warto ść bonitacyjn ą okresowo obni ża nadmierne uwilgotnienie, b ądź przesuszenie. Wyst ępuj ą w bezpo średnim s ąsiedztwie gleb najlepszych wypełniaj ąc liczne zagł ębienia terenowe i obni żenia pojezierne. Średnio korzystne warunki do uprawy stwarzaj ą gleby brunatne w kompleksie żytnio- ziemniaczanym dobrym i żytnio-ziemniaczane słabe oraz gleby brunatne i czarne ziemie zbo żo- wo- pastewne. Klasyfikowane s ą do IVa - IVb klasy bonitacyjnej. Gleby te s ą mniej zasobne w składniki pokarmowe i bardziej wra żliwe na przesuszanie. Nadaj ą si ę głównie pod uprawy żyta, ziemniaków i mniej wymagaj ące odmiany pszenicy. Rejony wyst ępowania powy ższych gleb predysponowane s ą do wysokotowarowej produkcji ro ślinnej. Zajmuj ą znaczne powierzchnie na południe od Grajewa, w rejonie wsi: Białaszewo, Boczki Świdrowo, Koty Rybno, Kurejwa, Szymany i Wojewodzin. Obszar gleb mało korzystnych do produkcji rolnej z udziałem gleb brunatnych żytnio- ziemniaczanych słabych lub czarnych ziem zbo żowo-pastewnych słabych w V klasie bonitacyjnej wyst ępuje w du żym rozprzestrzenieniu na terenie całej gminy w okolicach wsi: Białaszewo, Boczki Świdrowo, Cyprki, Dybła, , , , Koty Rybno, Kurejwa, Łosewo, Modzele, na południe od Grajewa, Pieni ąż ki, Popowo, Siennickie, Sojczyn Borowy, Sojczyn Gr ądowy, Szymany, Toczyłowo, Wierzbowo i Wojewodzin. Kategorie tych gleb charakteryzuj ą si ę mał ą zawarto ści ą składników pokarmowych, niezbyt korzystnymi warunkami powietrzno- wodnymi, bo kresowym niedoborem lub nadmiarem wilgoci. Podniesienie stopnia ich kultury jest bardzo trudne i wymaga melioracji oraz stosowania znacznych ilo ści nawozów. Przydatne s ą jedynie pod upraw ę żyta, ziemniaków i łubinu żółtego. Mało korzystne do produkcji rolnej s ą równie ż gleby brunatne wyługowane w kompleksie żytnio- łubinowym w V-VI klasie bonitacyjnej. Gleby te s ą bardzo przepuszczalne i ubogie pokarmowo. Brak jest tutaj praktycznych mo żliwo ści podniesienia ich warto ści rolniczej. Nadaj ą si ę głównie pod upraw ę żyta i łubinu. W warunkach gospodarki drobnotowarowej uprawa gleb jest nieopłacalna i w pierwszej kolejno ści winny by ć przeznaczane na cele nierolnicze. Skupiska tych gleb wyst ępuj ą w dwóch zasadniczych obszarach cz ęś ci południowej (Ciemnoszyje, Białogr ądy, Białaszewo, Łojki, Łosewo, Okół, ) i wschodniej gminy (Danówka, Koszarówka, Przechody, Sojczyn Borowy, Sojczyn Gr ądowy, Gr ądowy, Szymany, Toczyłowo).

W dolinie Ełku, wzdłu ż Kanału Rudzkiego oraz w mniejszych dolinkach i zagł ębieniach terenu zalegaj ą gleby murszowe, torfowo-mułowe i torfowo-mułowe. W zale żno ści od stopnia melioracji zalicza si ę je do III-IV klasy bonitacyjnej i 2 kompleksu u żytków zielonych średnich, b ądź V-VI klasie u żytków 11 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA zielonych o słabej przydatno ści rolniczej. Kompleksy gleb o dobrej przydatno ści odznaczaj ą si ę korzystnymi warunkami wodno-pokarmowymi dla ro ślin. Tereny te predysponowane s ą do wysokotowarowej produkcji paszy. Zajmuj ą powierzchni ę zmeliorowanych ł ąk w dolinach rzecznych i obni żeń terenowych. Użytki zielone słabe poło żone s ą na bardzo lekkich glebach murszowych lub torfowych w V i VI klasie bonitacyjnej. Na ogół wymagaj ą poprawy stosunków wodnych. Pasze z nich uzyskiwane s ą gorszej jako ści, a plony ni ższe. Mog ą one jednak zaspokaja ć potrzeby gospodarstw w skali lokalnej. Celowe jest pozostawienie ich w dotychczasowym u żytkowaniu ze wzgl ędu na specyfik ę gleb hydrogenicznych oraz rol ę jak ą odgrywaj ą w funkcjonowaniu biologicznym ekosystemów ł ąkowo-pastwiskowych. Gmina Grajewo pod wzgl ędem waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej charakteryzuje si ę ogólnym wska źnikiem - 45,2 pkt., w tym: jako ść gleb - 31,1 pkt., agroklimat - 7,8 pkt., rze źba terenu - 3,8 pkt., warunki wodne - 2,5 pkt. Odpowiednio: powiat grajewski - 49,6 pkt. ( 35,3 pkt., 7,9 pkt., 3,8 pkt. 2,6 pkt.), województwo podlaskie - 55,0 pkt. (41,0 pkt. 7,5 pkt. 3,7 pkt. 2,8 pkt.). Rejon ten o średniej jako ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej i wysokiej intensywno ści produkcji rolnej odznacza si ę dobrze rozwini ętą hodowl ą bydła mlecznego i tuczu trzody chlewnej. Posiada dobrze zagospodarowane u żytki rolne i dobrze rozwini ętą produkcj ę upraw przemysłowych, w szczególno ści: ziemniaków i rzepaku i dlatego te ż jest zapleczem surowcowym dla istniej ącego w tym rejonie przemysłu rolno - spo żywczego. Gmin ę cechuje do ść wysoki stopie ń zmeliorowania u żytków rolnych w porównaniu do powiatu grajewskiego i całego województwa. Na ogóln ą powierzchni ę 6.344 ha u żytków rolnych wymagaj ących melioracji, zmeliorowano 4.500 ha, czyli 70,9 %, w powiecie 74,3 %, w województwie 59,2 %. Wy ższy stopie ń zmeliorowania wynosz ący 72,4% stanowi ą grunty orne: Na 1.488 ha wymagaj ących melioracji , zmeliorowano 1.077 ha. Natomiast na ogóln ą powierzchni ę 4.856 ha u żytków zielonych wymagaj ących melioracji, zmeliorowano 3.423 ha, co stanowi 70,5 %. 1.5 Stosunki wodne Obszar gminy w cało ści poło żony jest w zlewni rzeki Biebrzy i jest odwadniany głównie przez jej prawobrze żny dopływ - rzek ę Ełk ze starym korytem o długo ści 11,8 km i uregulowanym odcinkiem, do którego uchodzi rzeczka Binduga (Dybła). Poni żej zabudowy kolonijnej Modzelówka do Ełku uchodzi od północy Kanał Kuwaski wypływaj ący z Jeziora Rajgrodzkiego. Nieco ni żej wody martwej rzeki przej ął Kanał Rudzki o długo ści 12,3 km i zmienił jej bieg na kierunek południkowy. Kolejne poł ączenie rzeki Ełk z Biebrz ą stanowi Kanał Ł ęg prowadz ący wody wzdłu ż wschodniej granicy gminy. Poni żej wsi Białogr ądy oba kanały ł ącz ą si ę i wpływaj ą do Biebrzy. Na południe od wsi Kapice bierze swój pocz ątek Kanał Ka- picki przecinaj ący poprzecznie Kanał Ł ęg i wpływaj ący do odnogi Ełk - Dybły.

Południowo - zachodni ą cz ęść obszaru odwadnia (Klimasówka) płyn ąca w szerokim obni żeniu od wsi Modzele po Białaszewo i dalej do Biebrzy.

Cieki naturalne i rowy melioracyjne na terenie gminy posiadaj ą ł ączn ą długo ść 358,9 km, z czego na rzeki przypada 37,1 km oraz na kanały 28,4 km. W północno-zachodniej cz ęś ci gminy, na kraw ędzi Pojezierza Ełckiego znajduje si ę Jezioro Toczyłowo o powierzchni 101,8 ha i objęto ści zbiornika ok. 4,9 tys. m3 oraz Jezioro Mierucie o powierzchni 31,2 ha i obj ęto ści ok. 1,6 tys. m 3. Ponadto wyst ępuj ą mniejsze zbiorniki wodne, pełni ące rol ę przeciwpo żarową w Wierzbowie o pow. 1,25 ha i obj ęto ści zbiornika ok.19 tys. m 3, Kurejwie o 12 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA powierzchni 1,2 ha i obj ęto ści ok. 18 tys. m 3, Popowie o powierzchni 0,2 ha i obj ęto ści ok. 3 tys. m 3, Fleszach Ró żańskich, Boczkach Świdrowo i Chojnówku oraz inne niewielkie oczka wodne wypełniaj ące liczne zagł ębienia bezodpływowe.

1.6 Le śna przestrze ń produkcyjna Gmina Grajewo nale ży do gmin charakteryzuj ących si ę stosunkowo wysokim wska źnikiem lesisto ści wynosz ącym około 29 %. W śród ogólnej powierzchni lasów 9 175 ha, lasy pa ństwowe zajmuj ą 6180 ha, tj. 70,6 % ogólnej ich powierzchni. Pozostałe lasy stanowi ą własno ść prywatn ą. W strukturze siedliskowej dominuje bór mieszany świe ży, bór świe ży oraz las mieszany świe ży i ols. Siedliska borowe wyst ępuj ą na ubogich glebach piaszczystych. W drzewostanie dominuje sosna z domieszk ą brzozy, grabu i świerku. Siedliska lasowe wykształciły si ę na zasobniejszych glebach gliniastych w północno - zachodniej cz ęś ci gminy. W drzewostanie wyró żnia si ę przede wszystkim sosna, dąb i świerk z domieszk ą grabu oraz brzoza i lipa. Stosunkowo znaczne powierzchnie w środkowej cz ęś ci gminy zajmuj ą siedliska olsowe wyst ępuj ące na podmokłych glebach bagiennych. W olsie rosn ą przewa żnie olcha z domieszk ą świerku, osiki i brzozy. W strukturze gatunkowej w lasach prywatnych dominuje sosna, która zajmuje około 60 % powierzchni, pozostałe gatunki to brzoza 35 % i olsza 5 %. W grupie lasów pa ństwowych struktura drzew przedstawia si ę podobnie: 50 % to sosna i 50 % to gatunki li ściaste: brzoza, olsza oraz w domieszce d ąb, grab i osika.

Znaczenie gospodarcze lasów jest niewielkie. Na powy ższy stan maj ą wpływ przede wszystkim: młoda struktura drzewostanów, małe zró żnicowanie gatunków oraz niska odporno ść siedliskowa. Funkcje produkcyjne polegaj ą na pozyskiwaniu drewna z zachowaniem odnawial- no ści, pozyskiwaniu niedrzewnych u żytków z lasu, prowadzeniu gospodarki łowieckiej oraz rozwijaniu turystyki. Znaczne powierzchnie le śne poło żone s ą w granicach obszarów prawnie chronionych, gdzie gospodarka le śna podporz ądkowana jest wzgl ędom ekologicznym i ogranicza si ę do pojedynczych wycinek oraz prac piel ęgnacyjnych. Małe jest równie ż znaczenie turystyczno - wypoczynkowe. Najbardziej predysponowane do tych celów s ą zwarte kompleksy le śne poło żone w środkowej i południowej cz ęś ci gminy. Wyst ępuj ące tutaj bory świe że z drzewostanem sosnowym w wieku 40 - 60 lat tworzą swoisty klimat, sprzyjaj ący pobytowi ludzi i regeneruj ący ich zdrowie. Obszary le śne podnosz ą równie ż atrakcyjno ść krajobrazow ą. Specyfika środowiska przyrodniczego sprawia, że najwi ększe znaczenie posiada ekologiczna funkcja lasów (wodochronna oraz ostoi zwierz ąt podlegaj ących ochronie gatunkowej). Funkcje ekologiczne (ochronne) zapewniaj ą stabilizacj ę stosunków wodnych, ochron ę gleb przed erozj ą, kształtuj ą klimat, tworz ą warunki do zachowania potencjału biologicznego gatunków i ekosystemów, zachowuj ąc ró żnorodno ść i zło żono ść krajobrazu. Lasy ochronne wyst ępuj ą głównie w okolicach wsi Ruda oraz w pasie pomi ędzy wsiami Białaszewo i Białogr ądy.

1.7 Ro ślinno ść łąkowo - bagienna i zadrzewienia W strukturze u żytkowania gruntów u żytki zielone oraz nieu żytki zajmuj ą znaczna powierzchni ę gminy, zwłaszcza w jej wschodniej cz ęś ci. 13 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

Zbiorowiska ro ślinno ści ł ąkowo - pastwiskowej oraz bagiennej wyst ępuj ą w formie: • trwałych u żytków zielonych w dolinach rzek i s ą to głównie zmeliorowane ł ąki i pastwiska na glebach murszowo - torfowych i murszowo - mineralnych, • pastwisk na wilgotnych gruntach mineralnych w lokalnych obni żeniach poło żonych na terenach płaskich, • nieu żytki rolnicze w zabagnionych obni żeniach bezodpływowych oraz w Kotlinie Biebrza ńskiej, poro śni ęte zró żnicowanymi zespołami ro ślinno ści bagiennej. Wśród szerokiej gamy naturalnych zbiorowisk ro ślinnych wymieni ć nale ży: torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska (Caricion lasiocarpae, Caricetum appropinquatae), szuwary wła ściwe (Phragmition) i szuwary trawiasto - ziołoro ślowe (Sparganio-Glycerion) zbiorowiska mszysto - turzycowe (Caricion fuscae), turzycowiska (Magnocaricion), mechowiska (Caricion asiocarpae), mszary (Oxycocco-Sphagnethea), murawy zalewane (Alopecurion), zmiennowilgotne ł ąki trz ę- ślicowe (Molinion caeruleae) i wilgotne ł ąki u żytkowane ekstensywnie (Polygono bistortae - Trollietum europaei, Angelico - Cirsietum oleracei, Cirsietum rivularis), ziołoro śla ł ąkowe (Fili- pendulion), ł ąki świe że (Arrhenatherion), murawy (Agropyro - Rumicion crispi) i suche murawy piaskowe Koelerio- Corynephoretea oraz bli źniczkowe Nardo - Callunetea, zaro śla brzozy niskiej (Betulo - Salicetum repentis). Na terenach przekształconych w wyniku działalno ści ludzkiej wyst ępuj ą zbiorowiska ł ąk zmeliorowanych i zagospodarowane (Molinio - Arrhenatheretea), zbiorowiska pól uprawnych, a tak że zbiorowiska ruderalne towarzysz ące zabudowie. Wa żną rol ę w krajobrazie i ekosystemie gminy pełni ą liczne zakrzaczenia i zadrzewienia wyst ępuj ące wzdłu ż linii brzegowych cieków i zbiorników wodnych, w śród ł ąk i pól, wzdłu ż dróg oraz na terenach zabudowanych.

1.8 Warunki klimatyczne Z punktu widzenia warunków klimatycznych gmina Grajewo poło żona jest w mezoklima- cie nizinnej wysoczyzny polodowcowej charakteryzuj ąc si ę niewielkimi kontrastami w zakresie warunków topoklimatycznych.

Dla stacji meteorologicznej w Biebrzy średnia temperatura powietrza w ci ągu roku wynosi 6,5,° C, przy średniej temperaturze miesiąca najchłodniejszego -stycznia wynosz ącej -4,2° C i temperatury lipca wynosz ącej 17,0 oC.

Na terenie dominuj ą wiatry z kierunków zachodnich - 28,8 %, a najrzadziej wyst ępuj ą wiatry z sektora północnego - 15,3 %. W okresie jesienno - zimowym przewa żaj ą wiatry z kierunku południowo - zachodniego, a w pozostałych miesi ącach z północnego - zachodu i zachodu. Średnia pr ędko ść wiatru wynosi 3,8 m/s, z maksimum w miesi ącach zimowych. W przebiegu miesi ęcznym pr ędko ści wiatrów maksymalne warto ści wyst ępuj ą w okresie listo- pad-stycze ń, natomiast minimalne w miesi ącach letnich (czerwiec-sierpie ń).

Średnia roczna ilo ść opadu atmosferycznego wynosi 577 mm, przy czym najwy ższe miesi ęczne sumy opadów wyst ępuj ą w czerwcu i lipcu (74 mm i 73 mm), natomiast najniższe w lutym i styczniu (24 mm i 31 mm). Pokrywa śnie żna utrzymuje si ę średnio przez okres około 65 dni w roku, lecz nie utrzymuje si ę stale ze wzgl ędu na cz ęste odwil że. Nale ży doda ć, że rejon Biebrzy nale ży do najbardziej

14 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA ubogich w opady atmosferyczne regionów województwa podlaskiego.

Średnioroczna wilgotno ść powietrza wynosi 84%, za ś zachmurzenie terenu wynosi około 6,5 stopnia pokrycia nieba w skali 10-stopniowej. Z uwagi na s ąsiedztwo rozległych terenów bagiennych cz ęstym zjawiskiem jest mgła i zamglenia.

2. STAN SANITARNY ŚRODOWISKA\

2.1 Zanieczyszczenie wód powierzchniowych Rzeka Ełk nale ży do najbardziej zanieczyszczonych dopływów Biebrzy. Na stan sanitarny wód rzutuj ą głównie wysokie st ęż enia biogennych zwi ązków fosforu i azotu. Rzeka wpływaj ąc w granice gminy niesie wody ju ż znacznie zanieczyszczone. Źródłem tych zanieczyszcze ń jest gospodarka komunalna i przemysł w Ełku i Grajewie oraz zakład mleczarski w Prostkach.

Ścieki charakteryzuj ą si ę zwi ększonym ładunkiem zanieczyszcze ń organicznych i bakte- riologicznych oraz detergentów. Pomimo pracy oczyszczalni ścieków jako ść wód nie zmienia si ę a ż do uj ścia do Biebrzy, cho ć w stosunku do wzrostu ilo ści ścieków relatywnie nast ąpił mniejszy przyrost

ładunków BZT 5. Procesom samooczyszczania nie sprzyja uregulowane koryto Kanału Rudzkiego. Zanieczyszczenie sanitarne Ełku na całej długo ści utrzymuje si ę w granicach III klasy czysto ści. Wody Jeziora Toczyłowo znajduj ą si ę w III klasie czysto ści, pomimo braku wi ększych punktowych źródeł zanieczyszcze ń. Jezioro jest zbiornikiem bogatym w zwi ązki biogenne zwi ązki azotowe, fosforany, które dopływaj ą do wód poprzez spływy powierzchniowe z otaczających ł ąk i pól lub bezpo średnio z osad wiejskich poło żonych nad jego brzegami. Stwierdzono natomiast bardzo dobr ą jako ść sanitarn ą wód - I klasa czysto ści. Na pozostałych ciekach i zbiornikach wodnych nie prowadzi si ę bada ń kontrolnych jako ści wody.

2.2 Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego Na terenie gminy nie wyst ępuj ą zakłady produkcyjne i usługowe wprowadzaj ące do środowiska znaczne ilo ści zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego. Głównymi źródłami emisji s ą: instalacje energetyczne poło żone poza obszarem gminy, w Grajewie: • ciepłownia miejska oraz kotłownie zakładu płyt wiórowych oraz inne lokalne kotłownie zakładowe w Grajewie, • źródła technologiczne zakładów przemysłowych, w szczególno ści zakładu płyt wiórowych, • komunikacja samochodowa własna i tranzytowa oraz komunikacja kolejowa, • stacje paliw w Koszarówce i Białaszewie, • oczyszczalnia ścieków i kotłownia przy zespole szkół rolniczych w Wojewodzinie, • paleniska domowe zlokalizowane na terenie całej gminy, • komunalne wysypisko śmieci w Koszarówce, • obiekty inwentarskie. W ostatnich latach utrwaliła si ę stała tendencja do obni żania emisji oraz zwi ększania redukcji zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych. Na stan ten wpływ maj ą: • ograniczenie ilo ści spalanych paliw w wyniku działa ń oszcz ędno ściowych, • poprawa jako ści spalanych paliw (ni ższa zawarto ść siarki i popiołu), • poprawa skuteczno ści urz ądze ń odpylaj ących w wyniku stosowania 2 i 3 - stopniowych instalacji, 15 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

• restrukturyzacja lokalnych systemów grzewczych polegaj ąca na eliminacji tradycyjnych kotłowni węglowych na rzecz instalacji olejowo-gazowych.

Wykonane w 2001 roku pomiary emisji gazów i pyłów na terenie miasta Grajewa na ulicy Konstytucji 3 Maja pozwalaj ą oceni ć stan higieny atmosfery na terenie gminy. Opad pyłu w granicach miasta wynosił 58 g/m 2/rok i wykazywał tendencj ę spadkow ą. W poszczególnych strefach Grajewa zawierał si ę od 41 g/m 2/rok - tereny rolne do 89g/m 2/rok w dzielnicy przemysłowej. Średnioroczne pomiary pyłu zawieszonego obserwowane wykazywały poziom 6,5 mg/m, st ęż eń dwutlenku azotu 11,1 mg/m 3, a st ęż eń dwutlenku siarki 1,5 mg/m 3. We wszystkich badanych przypadkach warto ści pomiarów kształtowały si ę znacznie poni żej dopuszczalnych warto ści.

2.3 Zanieczyszczenia gleb Badania gleby w punkcie pomiarowym w Danówku wykazały, że profil glebowy nie wykazuje zanieczyszczenia metalami ci ęż kimi, siark ą i wielocyklicznymi w ęglowodorami aromatycznymi. Jedynie w przypadku kadmu stwierdzono podwy ższon ą zawarto ść tego pierwiastka.

2.4 Klimat akustyczny Do najwa żniejszych czynników maj ących wpływ na klimat akustyczny gminy zaliczy ć trzeba komunikacj ę drogow ą, ze szczególnym udziałem w niej ruchu pojazdów ci ęż arowych i autobusowych.

Najwi ększym źródłem hałasu drogowego jest ruch samochodowy odbywaj ący si ę na drodze krajowej nr 61 Warszawa - Łom ża - Augustów. Ruch samochodowy ma charakter przede wszystkim tranzytu krajowego i mi ędzynarodowego z du żym udziałem transportu ci ęż kiego (23,1 % ogółu). Według pomiarów Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Białymstoku Delegatura w Łom ży przeprowadzonych w maju 1988 roku na ulicy Kopernika w Grajewie na ogóln ą ilo ść 406 pojazdów przeje żdżaj ących w ci ągu godziny przypadały 94 samochody ci ęż arowe. Powodowało to, że poziom hałasu przekraczał dopuszczalne normy i wynosi 72,4 dB(A). Maksymalne nat ęż enie hałasu komunikacyjnego dochodziło do 95,6 db(A), przy minimalnych warto ściach rz ędu 46,6 db(A).

Nieco ni ższe warto ści nat ęż enia ruchu samochodowego i hałasu ulicznego zanotowano w punkcie pomiarowym we wsi Bogusze poło żonej przy drodze krajowej nr 65 Białystok - Ełk, na której odnotowano nat ęż enie w wielko ści 322 pojazdów w ci ągu godziny, średnie nat ęż enie hałasu - 67,5 db(A).

Hałas przemysłowy posiada charakter punktowy i dotyczy kilku obiektów produkcyjno - usługowych, przede wszystkich tartaków drewna w Szymanach i Kotach Rybno. Peryferyjne poło żenie obu zakładów w stosunku do istniej ącej zabudowy mieszkaniowej ogranicza ich oddziaływanie na środowisko.

IV. STAN DZIEDZICTWA KULTUROWEGO I ZABYTKÓW ORAZ DÓBR KULTURY WSPÓŁCZESNEJ

1. ZARYS HISTORYCZNY GMINY GRAJEWO Historia obszaru gminy Grajewo i najwcze śniejsze dzieje osadnictwa na tym terenie si ęgają gł ęboko, a ich korzeni mo żna szuka ć jedynie w badaniach archeologicznych. Stwierdzi ć mo żna jednak, i ż 16 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA wpływ na nie miały bez w ątpienia uwarunkowania Kotliny Biebrza ńskiej stanowi ącej swego rodzaju naturaln ą granic ę, poczynaj ąc od pradziejów przez zamierzchł ą histori ę, a ż po dzie ń dzisiejszy. Od najdawniejszych czasów obszar ten znajdował si ę na pograniczu Prus, Ja ćwie ży i Mazowsza. Przez tereny te przebiegały kolejno granice Polski pierwszych Piastów, pó źniej granice Królestwa Polskiego za Kazimierza Wielkiego, granica mi ędzy Polsk ą a Litw ą w latach 1466-1569, po roku 1569 mi ędzy Koron ą a Litw ą, granice rozbiorowe, w latach 1815-1918 granica między Polsk ą, a Rosj ą. Najwcze śniejsze wzmianki o obszarze obecnej gminy pojawiaj ą si ę w XV wieku i zwi ązane s ą z obszarem poro śni ętych przez puszcze ziem poja ćwieskich. Teren dzisiejszej gminy le żał na obszarze dwóch puszcz, od północy po rzek ę Ełk (Łek) na obszarze Puszczy Raj- grodzkiej od południa na obszarze Puszczy Dybła. Jeszcze w latach 20-tych XV wieku teren ten był całkowicie nie zamieszkany. Tereny te zostały skolonizowane dopiero pod koniec XV i z pocz ątkiem XVI wieku. W obr ębie pradoliny Biebrzy (na terenach mi ędzy Klimaszewnic ą, dorzeczem Dybły, a Ełkiem), w latach 1491-1494 powstały wsie: Danówko - Góra Łek, Supinstany (Łosewo). Przed rokiem 1491 istniały ju ż tu: Modzele- Wondołowo, M ścichy Brzozowo, Domastochy-Lipi ńskie, Szyma- ny - Góra Łek, Toczyłowo. (Grajwy - obecne Grajewo jako wie ś ksi ążę ca, istniały ju ż w 1426 roku). Kolejna faza królewskich nada ń osadniczych przypadła na lata 1524-1525. Powstały wtedy wsie: Stary Okół, Łojewo - Brzozowo, Ga ć - Brzozowo, M ścichy (Pieni ąż ki), Siennickie, Biała- szewo, Chełpy-Kacprowiec. W tym samym czasie zało żona została jedyna na tym obszarze wie ś królewska - Ruda. Bagienn ą wschodni ą cz ęść Puszczy Dybła skolonizowano za czasów saskich przed rokiem 1765. Powstały wtedy wsie: So śnia, Sojczyn Borowy, Sojczyn Gr ądowy, Kapice, Przechody, Płochowo, Ciemnoszyje, Białogr ądy.

Na pocz ątku XVI wieku w zwi ązku z działalno ści ą Radziwiłów na obszarze Puszczy Raj- grodzkiej powstaje wie ś Sikora (Sikorza ńskie Wólki). Wiek XVII w raz z „potopem szwedzkim” przynosi ogromne zubo żenie i spustoszenie tych ziem, dzieła dopełniaj ą zarazy z lat 1656, 1657 i 1661. W nast ępnych wiekach terenów tych nie omin ęły burzliwe dzieje rozbiorowe i zrywy powsta ńcze z 1831 i 1864 roku. Od 1807 roku obszar ten znajdował si ę w Ksi ęstwie Warszawskim, a od 1815 w Królestwie Polskim. Lata mi ędzywojenne 1919-1939 przyniosły tym terenom niewielkie o żywienie gospodarcze. Do ogromnych zniszcze ń i wymordowania znacznej liczby ludno ści doszło w okresie II wojny światowej. Gmina Grajewo w obecnych granicach administracyjnych funkcjonuje od 1 stycznia 1973 roku. W roku 1976 w ramach korekty granic przył ączono zlikwidowan ą wcze śniej gmin ę Biała- szewo.

2. OBIEKTY PODLEGAJ ĄCE OCHRONIE PRAWNEJ Do obiektów chronionych na podstawie przepisów prawa na terenie gminy Grajewo nale żą obj ęte ochron ą konserwatorsk ą układy i obiekty zabytkowe w śród których znajduj ą si ę wpisane do rejestru zabytków Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków: • zespół dworsko-parkowy w miejscowo ści Kurejwa, • cmentarz z I wojny światowej w miejscowo ści Ruda, • cmentarze wojenne z I i II wojny światowej w miejscowo ści Lipi ńskie, 17 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

• cmentarz w miejscowo ści Białaszewo.

Obok nich wyst ępuj ą 43 obiekty wpisane do Gminnej Ewidencji Zabytków. S ą to zabytki sakralne, pozostało ści zespołów dworsko - parkowych, zabytki budownictwa mieszkalnego, obiekty u żyteczno ści publicznej, sztuki wojennej i inne.

Zabytki sakralne Zabytki sakralne w gminie reprezentuje przede wszystkim zespół ko ścielny w Białaszewie, w skład którego wchodz ą: drewniana dzwonnica z pocz ątku XX wieku, murowane ogrodzenie z ko ńca XIX wieku, murowana plebania z lat dwudziestych XX wieku, drewniano - murowana wikarówka z ko ńca XIX wieku. Na cmentarzu parafialnym w Białaszewie znajduje si ę murowana kapliczka z 1932 roku i murowane ogrodzenie z bram ą, pozostało ści alei dojazdowej z bruku z nasadzeniami lip oraz kwatera z kamienia z I wojny światowej i pami ątkowy głaz ku czci powsta ńców styczniowych z 1863 roku.

Grup ę zabytków sztuki sakralnej uzupełnia drewniana kaplica z lat dwudziestych XX wieku w Sojczynie Borowym oraz grupa cmentarzy wojennych pochodz ących z I wojny światowej w Ciemnoszyjach, Przychodach, Sojczynku i Kapicach.]

Zabytki dworsko - parkowe Zachowane zespoły dworsko - parkowe znajduj ą si ę w Boczkach Świdrowo (obora i chlewnia z cegły z przełomu XIX i XX wieku oraz kapliczka z cegły z pocz ątków XX wieku), w Dyble (murowany dwór, czworak, spichlerz, kapliczka i ogrodzenie z ko ńca XIX wieku oraz asfaltowa aleja dojazdowa z pozostało ściami kompozycji zieleni), w Kurejwie (murowany budynek gospodarczy z pocz ątków XX wieku i kapliczka z 1926 roku) i w Wojewodzinie (murowany czworak, ciel ętnik, spichlerz, stodoła oraz aleja dojazdowa pochodz ące z lat 1890 - 1891). Zabytki budownictwa mieszkalnego Na terenie gminy zachowały si ę nieliczne budynki mieszkalne posiadaj ące warto ść zabytkow ą. S ą to: dom drewniany z ko ńca XIX wieku w Boczkach Świdrowo, murowany dom z pocz ątku XX wieku w Dyble, drewniany dom z 1920 roku w Grozimach, drewniane budynki z ko ńca XIX wieku w Mareckich oraz dwa budynki z 1926 roku w Szymanach.

Zabytki u żyteczno ści publicznej Grup ę ta reprezentuj ą budynki szkolne z lat 20 XX wieku: drewniany w Popowie i murowany w Rudzie.

Zabytki sztuki wojennej W ewidencji figuruj ą dwa zespoły betonowych schronów bojowych pochodz ące z lat 1940 - 1944 w Ciemnoszyjach i Łosewie, stanowi ące cz ęść Osowieckiego Rejonu Umocnionej Linii Mołotowa.

Stanowiska archeologiczne W granicach administracyjnych gminy znajduje si ę 61 stanowisk archeologicznych zgrupowanych w 10 obszarach, w obr ębach nast ępuj ących wsi: Toczyłowo, Szymany, Dybła, Mareckie, Łosewo, Ruda, Okół, Ł ękowo, Kacprowo, Kapice, Sojczyn Gr ądowy, Godlewo, Biała- szewo, Sienickie, Lipi ńskie, 18 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

Białogrądy, Grozimy, Modzele, Przechody, Zaborowo.

Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków oraz obj ętych gminn ą ewidencj ą zabytków zamieszczono w rozdziale IX. V. WARUNKI I JAKO ŚĆ ŻYCIA MIESZKA ŃCÓW 1. POTENCJAŁ DEMOGRAFICZNY W ko ńcu 2006 roku gmin ę Grajewo zamieszkiwały 6 272 osoby, co stanowiło 0,5 % ogółu ludno ści województwa podlaskiego. Jest to obszar słabo zurbanizowany przy średniej g ęsto ści zaludnienia około 20,4 osób na 1 km 2, wobec 26,0 osób na terenach wiejskich w województwie.

Najwi ększymi miejscowo ściami pod wzgl ędem zaludnienia s ą: Ruda - 460 osób, Wojewodzin - 431, Popowo - 359, Wierzbowo - 337, Białaszewo - 299, Sojczyn Borowy - 266, Szymany - 252 i Ciemnoszyje - 241. Najmniejszymi stanami zaludnienia odznaczaj ą si ę: Podlasek - 11 osób, Sienickie - 20, El żbiecin - 24 i Sojczyn Gr ądowy - 28. Nie we wszystkich miejscowo ściach gminy zaznacza si ę tendencja spadkowa. Istniej ą wsie w których wzrasta zarówno liczba mieszka ńców, jak i nowo budowanych mieszka ń (Ruda, Popowo, Koszarówka). Stan zaludnienia poszczególnych miejscowo ści w gminie Grajewo przedstawia poni ższe zestawienie: 1. Białaszewo - 299 2. Białaszewo Kolonia - 113 3. Białogr ądy - 157 4. Boczki Świdrowo - 198 5. Brzozowa - 42 6. Brzozowa Wólka - 93 7. Chojnówek - 46 8. Ciemnoszyje - 241 9. Cyprki - 85 10. Danówek - 56 11. Dybła - 104 12. El żbiecin - 24 13. Flesze - 58 14. Gackie - 54 15. Godlewo - 72 16. Grozimy - 83 17. Kacprowo - 141 18. Kapice - 115 19. Konopki - 142 20. Konopki - Kolonie - 79 21. Koszarówka - 195 22. Koty - Rybno - 66 23. Kurej ewka - 72 24. Kurejwa - 125 25. Kurki - 53 26. Lipi ńskie - 74 19 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

27. Łamane Gr ądy - 33 28. Łękowo - 75 29. Łojki - 64 30. Łosewo - 85 31. Mareckie - 95 32. Mierucie - 126 33. Modzele - 74 34. Okół - 65 35. Pieni ąż ki - 35 36. Podlasek - 11 37. Popowo - 359 38. Przechody - 136 39. Ruda - 460 40. Sienickie - 20 41. Sikora - 85 42. Sojczyn Borowy - 266 43. Soj czyn Gr ądowy - 28 44. Sojczynek - 36 45. Szymany - 252 46. Szymany Kolonie - 115 47. Toczyłowo - 197 48. Uścianki - 41 49. Wierzbowo - 337 50. Wojewodzin - 431 51. Zaborowo - 59

Jak wynika z analiz, na terenie gminy systematycznie maleje ogólna liczba ludno ści, pomimo utrzymywania si ę dodatniego przyrostu naturalnego (urodzenia nieco przewa żają nad zgonami), co świadczy o ujemnym saldzie migracji młodych mieszka ńców.

Na 100 m ęż czyzn przypadało 95,3 kobiet, co świadczy o zdeformowaniu struktury demograficznej gminy i niedoborze kobiet, zwłaszcza w grupach w wieku zawierania mał żeństw. Zjawisko to zwi ązane jest ze stałym odpływem ludno ści z terenów wiejskich do miast.

W strukturze wieku udział poszczególnych grup przedstawia si ę nast ępuj ąco: 0 - 17 lat - 25,7 %, 18 - 59K/65M - 58,8 %, powy żej 60K/65M - 15,4 %. Na przestrzeni ostatnich lat daj ą si ę zaznacza ć nast ępuj ące tendencje: • spada procentowy udział dzieci i młodzie ży, • wzrasta udział ludno ści w grupie produkcyjnej, • wzrasta udział ludno ści w wieku poprodukcyjnym. Z danych tych wynika fakt starzenia si ę ludno ści gminy, przy równoczesnym spadku udziału dzieci i młodzie ży.

2. ZATRUDNIENIE I RYNEK PRACY Według spisu rolnego w 2002 roku w rolnictwie zatrudnionych było ogółem 1707 osób, w tym 970

20 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA męż czyzn i 737 kobiet. W usługach rynkowych pracowało 28 osób, a w usługach nie- rynkowych 117 osób (dane WUS w Białymstoku za rok 2005).

W ko ńcu 2006 roku w Powiatowym Urz ędzie Pracy zarejestrowanych było 438 osób bez- robotnych, w tym 211 kobiet. Spo śród bezrobotnych 187 osób (42,7 %) nie posiadało żadnych kwalifikacji zawodowych (wykształcenie gimnazjalne i podstawowe), a 4 osoby posiadały wy ższe wykształcenie. Długotrwale pozostaj ących bez pracy było 307 osób, co stanowiło a ż 70,1 % ogółu. Świadczy to o małej aktywno ści bezrobotnych, którzy z reguły utracili ch ęci i wiar ę w znalezieniu jakiejkolwiek pracy.

3. WARUNKI MIESZKANIOWE Według stanu na 31 grudnia 2005 roku zasoby mieszkaniowe w gminie wynosiły 1487 mieszka ń, które dysponowały 6081 izbami o ł ącznej powierzchni 130, 8 tys. m 2. Oznacza to, że przeci ętne mieszkanie liczyło 4,1 izb i 87,9 m 2, czyli wi ęcej ani żeli w województwie podlaskim (odpowiednio 3,9 i 72,4 m 2). Przeci ętna liczba osób przypadaj ąca na 1 mieszkanie wynosiła 4,13 i była wy ższa ni ż w województwie podlaskim - 3,0. Na jedn ą izb ę przypadało średnio 1,01 osoby, znacznie wi ęcej ni ż w regionie - 0,77. W ostatnich latach najwi ększy przyrost zasobów mieszkaniowych odnotowano w Kosza- rówce i Rudzie. Wraz z realizacj ą nowej zabudowy nast ępuje systematyczna poprawa wyposa żenia mieszka ń w instalacje techniczne: wodoci ąg, kanalizacj ę sanitarn ą, centralne ogrzewanie. Obecnie około 77 % mieszka ń w gminie posiada wodoci ąg.

4. USŁUGI

4.1 Szkolnictwo Na terenie gminy funkcjonuj ą 3 szkoły podstawowe w Białaszewie, Rudzie i Wierzbowie, w których w 22 oddziałach uczy si ę 479 uczniów, w tym 52 dzieci w tzw. „zerówkach”. Baza szkolnictwa podstawowego dysponuje 21 salami lekcyjnymi, trzema salami komputerowymi i trzema salami gimnastycznymi. W szkołach zatrudnionych jest 38 nauczycieli. Szkolnictwo stopnia gimnazjalnego reprezentowane jest przez jedyne w gminie gimnazjum publiczne w Danówku. Budynek szkolny posiada 10 sal lekcyjnych, pracowni ę komputerow ą i sal ę gimnastyczn ą. W gimnazjum uczy si ę 240 uczniów podzielonych na 17 oddziałów. Opiek ę pedagogiczn ą sprawuje 19 nauczycieli. W Wojewodzinie znajduje si ę Zespół Szkół Rolniczych, do którego ucz ęszcza 388 uczniów podzielonych na 17 oddziałów. W szkole pracuje 35 nauczycieli. Zespół budynków liczy 13 sal lekcyjnych, dwie sale komputerowe i jedn ą sal ę gimnastyczn ą.

21 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

Wykaz bazy o światowej w roku szkolnym 2007/2008 przedstawia poniższa tabela:

Miejscowo ść Baza Ucznio szkolna ły yciele Naucz

Oddzia wie

£ a Ogółem Ogółem £ Szkoła Podstawowa w 6 sal lekcyjnych, pracownia komputerowa, sala 7 119 21 12 Białaszewie gimnastyczna Szkoła Podstawowa w 6 sal lekcyjnych, pr acownia komputerowa, sala 7 133 17 11 Rudzie gimnastyczna Szkoła Podstawowa w 9 sal lekcyjnych, pracownia komputerowa, sala 175 14 15 8 Wierzbowie gimnastyczna Gimnazjum Publiczne w 10 sal lekcyjnych, pracownia komputerowa, sala 9 240 - 19 Danówku gimnastyczna 17 388 - 35 Zespół Szkół Rolniczych w 13 sal lekcyjnych, dwie pracownie kompu- Wojewodzinie terowe, sala gimnastyczna

4.2 Ochrona zdrowia i opieka społeczna Usługi z zakresu ochrony zdrowia świadczy O środek Zdrowia w Białaszewie sprawuj ący opiek ę zdrowotn ą nad mieszka ńcami 22 wsi poło żonych w południowej cz ęś ci gminy. W o środku znajduj ą si ę 2 gabinety lekarskie. Murowany budynek o środka znajduje si ę w dobrym stanie technicznym. W o środku zatrudniony jest 1 lekarz rodzinny i jeden stomatolog oraz dwie piel ęgniarki. Pozostali mieszka ńcy ze wsi przyległych do miasta korzystaj ą z przychodni rejonowych w Grajewie.

Zaopatrzenie w leki zapewniaj ą apteki zlokalizowane w Grajewie. Opiek ę społeczn ą prowadzi Gminny O środek Pomocy Społecznej działaj ący w budynku Urz ędu Gminy w Grajewie zatrudniaj ący 6 osób. Według stanu na 1 stycznia 2007 roku usługami opieku ńczymi nad osobami starszymi w ramach zada ń zleconych i własnych obj ętych jest 9 rodzin. Zasiłki stałe otrzymuje 7 rodzin, zasiłki okresowe 46 rodzin, do żywianie dzieci 146 rodzin, a zasiłki celowe 3 rodziny.

4.3 Kultura, sport i wypoczynek Upowszechnianiem czytelnictwa zajmuje si ę Gminna Biblioteka Publiczna z siedzib ą w Rudzie. Biblioteka dysponuje ksi ęgozbiorem w ilo ści 9722 woluminów, w tym du żym wyborem lektur oraz bogatym ksi ęgozbiorem podr ęcznym i popularno - naukowym.

Przy bibliotece działalno ść prowadzi Klub Animatorów Tradycji Bioregionu Biebrza z ekspozycj ą prac r ękodzielniczych. Patronat nad działalno ści ą klubu sprawuje Stowarzyszenie Pracownia Architektury Żywej.

W Zespole Szkół w Wojewodzinie funkcjonuje Muzeum Wsi Polskiej ze stał ą ekspozycj ą sprz ętu rolniczego oraz sprz ętu u żywanego w gospodarstwie domowym. 22 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

Świetlice wiejskie funkcjonuj ą w dworku w Kurejwie oraz w budynkach po byłych szkołach w Popowie i Wojewodzinie. Rol ę świetlic pełni ą równie ż istniej ące remizy stra żackie wykorzystywane na cele kulturalno - rozrywkowe (uroczysto ści rodzinne, zebrania wiejskie, zaba wy). Świetlice środowiskowe w Rudzie, Białaszewie, Wierzbowie, Popowie i Danówku realizują zaj ęcia profilaktyczno - opieku ńczo - wychowawcze.

Działalno ść sportowa prowadzona jest w ograniczonym zakresie głównie w obiektach przyszkolnych oraz przez Zrzeszenie Ludowe Zespoły Sportowe z siedzib ą w Popowie. Budynek po byłej szkole podstawowej w Popowie pełni rol ę o środka sportu z sekcj ą szachów, tenisa stołowego i badmintona, a tak że funkcjonuje siłownia oraz boisko do gry w piłk ę no żną i w piłk ę pla żow ą.

Przy Zespole Szkół Rolniczych w Wojewodzinie istnieje kompleks sportowy, na który składaj ą si ę: sala gimnastyczna, stadion, kort tenisowy i boisko do gry w piłk ę no żną. Przy szkołach podstawowych w Białaszewie, Rudzie, Wierzbowie i przy gimnazjum w Danówku znajduj ą si ę sale gimnastyczne oraz boiska trawiaste do gry w piłk ę no żną oraz asfaltowe do innych gier. Ponadto boiska funkcjonuj ą w Popowie i Sojczynie Borowym. Mieszka ńcy wsi poło żonych w s ąsiedztwie Grajewa korzystaj ą z usług ogólnomiejskich.

4.4 Handel, gastronomia i rzemiosło produkcyjno - usługowe

Sie ć handlow ą na terenie gminy Grajewo tworzą 4 sklepy spo żywcze GS Grajewo oraz 21 placówek prywatnych, w tym sklepy, kioski i stragany przemysłowe, spo żywczo-przemysłowe, wielobran żowe, chemiczny oraz handel obwo źny. Obiekty handlowe znajduj ą si ę w 11 miejscowo ściach. Pozostałe wsie obsługiwane są przez handel obwo źny lub ludno ść korzysta z sieci detalicznej zlokalizowanej w Grajewie. Rozmieszczenie placówek handlowych przedstawiono w poni ższej tabeli:

LP Miejscowo ść Rodzaj placówki Własno ści 1. Białaszewo spo żywczy GS 2. spo żywczo - przemysłowy prywatny 3. Ciemnoszyje spo żywczo - przemysłowy prywatny 4. przemysłowy prywatny 5. Koszarówka przemysłowy prywatny obwo źny 6. przemysłowy prywatny obwo źny 7. przemysłowy prywatny obwo źny 8. Kurejwa spo żywczo - przemysłowy prywatny 9. spo żywczo - przemysłowy prywatny 10. Kurejewka chemiczno - przemysłowy prywatny 11. spo żywczo - przemysłowy prywatny 12. Łosewo spo żywczo - przemysłowy prywatny 13. Mierucie spo żywczo - przemysłowy prywatny obwo źny 14. Popowo spo żywczo - przemysłowy prywatny 15. spo żywczo - przemysłowy prywatny 16. Ruda spo żywczy GS Grajewo 17. przemysłowy prywatny

23 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

18. wielobran żowy prywatny kiosk 19. wielobran żowy prywatny 20. Sojczyn Borowy przemysłowy prywatny stragan 21. Szymany spo żywczy prywatny 22. Toczyłowo spo żywczo - przemysłowy prywatny 23. Wierzbowo spo żywczy GS Grajewo 24. Wojewodzin spo żywczy GS Grajewo 25. spo żywczo - przemysłowy prywatny

Sie ć gastronomiczn ą na terenie gminy Grajewo tworz ą prywatne punkty gastronomiczne zlokalizowane w nast ępujących miejscowo ściach: • Motel „Blue cafe” w Toczyłowie, • Bar gastronomiczny (stacja paliw) w Koszarówce, • Bar gastronomiczny w Rudzie, • Dyskoteka z mał ą gastronomi ą „Disco Bar” w Sojczynie Borowym. Według stanu na 31 XII 2006 roku działalno ść gospodarcz ą prowadziło 38 zakładów usługowych i produkcyjno - usługowych. Najwi ęcej jednostek funkcjonuje w bran ży budowlanej (10), usług le śnych (6) oraz transportowych (5). Działalno ść produkcyjno - usługowa prowadzona jest w 21 miejscowo ściach, z tego najwi ęcej w Rudzie (9), Ciemnoszyjach (4) i Wojewodzinie (3).

\

24 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

Zakłady produkcyjno - usługowe według rodzajów działalno ści

Ilo ść zakładów usługowo-produkcyjnych Lp. Miejscowo ść ne ne ś

2. Boczki Świdrowo 1

3. Brzozowa Wólka 1

4. Ciemnoszyje 1 1 1 1

5. Cyprki 1

6. Danówek 1

7. Dybła 1

8. Kapice 1

9. Koszarówka 1 1

10. Koty Rybno 1

11. Łosewo 1 1

12. Mierucie 1 1

13. Okół 1

14. Pieni ąż ki 1

15. Popowo 1

16. Ruda 5 1 3

17. Sojczynek 1

18 Sojczyn Borowy 1 1

19. Szymany 1 1

20 Toczyłowo 1

21. Wojewodzin 2 1

Razem 6 10 1 5 2 1 1 2 1 1 1 6

25 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

4.5 Usługi pocztowe W zakresie usług pocztowych ludno ść gminy obsługuj ą placówki pocztowe zlokalizowane w Grajewie oraz prywatny zakład usługowy w Rudzie.

4.6 Obiekty sakralne Na terenie gminy istniej ą trzy obiekty kultu religijnego. Z samodzieln ą parafi ą ko ściół w Białaszewie i kaplica w Sojczynie Borowym oraz kaplica w Przechodach i Kapicach nale żą ce do parafii w Osowcu. Ponadto ludno ść z gminy korzysta z posług ko ścielnych z parafii w Grajewie.

Przy istniej ących parafiach i kaplicach funkcjonuj ą trzy cmentarze - we wsi Białaszewo, Przechody i Kapice. Pochówki dla ludno ści z przyległych do miasta wsi odbywaj ą si ę równie ż na cmentarzu w Grajewie.

5. TURYSTYKA Turystyka odgrywa mał ą rol ę w rozwoju społeczno - gospodarczym gminy Grajewo, pomimo dysponowania znacz ącymi walorami przyrodniczymi i kulturowymi.

Obszar gminy z racji s ąsiedztwa z bardzo atrakcyjnymi obszarami Wielkich Jezior Mazurskich i Pojezierza Suwalsko - Augustowskiego jest przede wszystkim obszarem tranzytowym dla wielkiego ruchu wakacyjno - urlopowego kieruj ącego si ę z południa i centrum Polski. W rozło żeniu ruchu turystycznego na szlakach drogowych wyró żniaj ą si ę dwa kierunki: z Warszawy przez Łom żę , Grajewo w stron ę Augustowa i Suwałk (droga krajowa nr 61) oraz z Białegostoku w kierunku Ełku i Pojezierza Mazurskiego (droga krajowa nr 65).

Pod wzgl ędem waloryzacji turystycznej gmina Grajewo nale ży do obszarów o średnim poziomie warto ści turystycznej. W śród walorów wypoczynkowych najwa żniejsz ą rol ę odgrywa pi ękno krajobrazu, który poza niezbyt urozmaicon ą rze źbą terenu tworzy szata ro ślinna, a w śród niej lasy i ł ąki oraz wody powierzchniowe zajmuj ące ł ącznie około 45 % powierzchni gminy. Walory kulturowe (tradycje kultury ludowej i walory dóbr kultury) prezentuj ą si ę mniej okazale.

Wśród walorów turystycznych gminy Grajewo wyró żni ć nale ży: • walory wodne Jeziora Toczyłowskiego stanowi ącego miejsce rekreacji i wypoczynku mieszka ńców miasta i gminy, • walory przyrodniczo - krajobrazowe Kotliny Biebrza ńskiej i doliny Ełku, • Biebrza ński Park Narodowy o unikalnych w skali europejskiej walorach torfowiskowych i ornitologicznych, • zabytkow ą alej ę drzew w Wojewodzinie stanowi ącą jedyny w gminie pomnik przyrody, • zwarte kompleksy borów sosnowych nale żą ce do Nadle śnictwa Rajgród poło żone na południe od wsi Ruda oraz na wschód od wsi Białaszewo b ędące rajem dla grzybiarzy, my śliwych, dla miło śników pieszych w ędrówek, • zabytki architektury sakralnej i świeckiej w Białaszewie, Kurejwie, Dyble, Wojewodzinie i innych miejscowo ściach, • pieszy szlak turystyczny Goni ądz - Ruda długo ści 29 km biegn ący od Goni ądza przez Wólk ę Piaseczn ą, Kapice, Modzelówk ę do Rudy, • pieszy szlak turystyczny Osowiec - Kuligi przebiegaj ący przez Białogr ądy, Przechody i Sojczyn Gr ądowy, 26 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

• fragment szlaku pieszego Wizna - Goni ądz prowadz ący przez las w południowej cz ęś ci gminy drog ą wojewódzk ą nr 668 na odcinku Klimaszewnica - So śnia gm. Radziłów - Osowiec gm. Goni ądz (szlak żółty), • rowerowy szlak turystyczny Grajewo - Kacprowo - Ruda - Sojczyn Borowy - Kapice - Przechody - Osowiec, • mi ędzynarodowy szlak R-11 (rowerowy) na odcinku Pie ńczykówek gm. Rajgród - Modze- lówka - Ruda - Kacprowo - Okół - Łojki - Białaszewo - Klimaszewnica gm. Radziłów, • wodny szlak turystyczny rzeki Ełk prowadz ący na terenie gminy Grajewo przez miejscowo ści: Toczyłowo, Szymany i dalej Kanałem Rudzkim przez Sojczyn Gr ądowy, Ciemno- szyje, Białogr ądy do Osowca w gm. Goni ądz, • lini ę kolejow ą relacji Białystok - Ełk, • szlaki turystyki samochodowej przebiegaj ące drogami krajowymi Warszawa - Łom ża - Augustów oraz Białystok - Grajewo - Ełk, • ście żkę przyrodnicz ą „Brzeziny Kapickie”. Gmina Grajewo dysponuje skromn ą baz ą turystyczno - wypoczynkow ą, któr ą obecnie tworz ą gospodarstwa agroturystyczne: • w Toczyłowie - jedno gospodarstwo o15 miejscach noclegowych oraz drugie o 4 miejscach oraz z polem namiotowym), • w Ciemnoszyjach z 6 miejscami noclegowymi, • w Szymanach - 12 miejsc noclegowych. Obsług ę turystów indywidualnych i zmotoryzowanych w minimalnym zakresie zapewnia sie ć handlowa i gastronomiczna zlokalizowana na terenie gminy oraz stacja paliw w Koszarów- ce. Dla zorganizowanych grup turystycznych opiek ę przewodnick ą prowadz ą dwie firmy z Wojewodzina i Koszarówki. Podstawowymi mankamentami w rozwoju funkcji turystycznej gminy s ą nast ępuj ące elementy: • brak dostatecznie wykształconej stałej i sezonowej bazy noclegowej o ró żnym standardzie, przy minimalnym udziale gospodarstw agroturystycznych i ekoturystycznych, • słabe wyposa żenie w zakresie infrastruktury technicznej (zły stan dróg, niedostatecznie rozwini ęta sie ć wodoci ągowa, brak kanalizacji sanitarnej), • niedostatek bazy gastronomicznej i słaba jako ść istniej ącej sieci handlowej oraz usług mo- toryzacyjnych, • brak systemu informacji turystycznej i koordynacji działa ń promocyjnych, • brak przygotowanej kadry do obsługi ruchu turystycznego, • brak systemu zach ęt aktywizuj ących rozwój turystyki, • zanik tradycji i zwyczajów kultury ludowej i nieliczne zabytki kultury materialnej.

VI. ZAGRO ŻENIA BEZPIECZE ŃSTWA LUDNO ŚCI I JEJ MIENIA Zagro żenia bezpiecze ństwa ludno ści i jej mienia mog ą by ć spowodowane kl ęskami żywiołowymi, do których zaliczamy powodzie, nawałnice burzowe poł ączone z du żymi opadami i wiatrami, nasilone opady śniegu powoduj ące nieprzejezdno ść dróg, susze, po żary lasów, torfowisk i zabudowy, awarie urz ądze ń infrastruktury technicznej, a tak że nadzwyczajne zagro żenia środowiska. Według informacji otrzymanych z Regionalnego Zarz ądu Gospodarki Wodnej w Warszawie 27 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA oraz Gminnego Komitetu Przeciwpowodziowego w Grajewie, a tak że wywiadu środowiskowego na terenie gminy nie wyst ępuj ą zagro żenia spowodowane wodami powodziowymi Ełku i innych mniejszych cieków wodnych. Niewielkie miejscowe podtopienia najni żej poło żonych terenów dotycz ą trwałych użytków zielonych i nie si ęgaj ą istniej ącej zabudowy w obr ębie wsi Toczyłowo, Szymany, Danówek, Koty Rybno, Ruda i Sojczyn Gr ądowy. Zagro żeniom powodziowym podlega ć mo że jaz zlokalizowany na Ełku w Modzelówce. Na coroczne podtopienia wywołane przez nasilone opady atmosferyczne lub wiosenne wody roztopowe Biebrzy nara żone s ą tereny wsi Białogr ądy, w których znajduje si ę 13 gospodarstw rolnych i zamieszkuje 49 osób. Powierzchnia zalewu u żytków rolnych si ęga około 90 ha.

Inne wymienione wy żej kl ęski żywiołowe s ą nieprzewidywalne i pojawiaj ą si ę sporadycznie lub rzadko.

W zakresie ochrony przeciwpo żarowej działalno ść prowadzi 11 jednostek ochotniczej stra ży po żarnej dysponuj ących 9 remizami stra żackimi. Koszty wyposa żenia, utrzymania, wyszkolenia i zapewnienia sprawno ści bojowej ponosi gmina.

Rozmieszczenie placówek OSP przedstawia poni ższa tabela: L.p. Miejscowo ść Rodzaj bazy Wyposa żenie 1. Białaszewo remiza + gara ż samochód „jelcz”, motopompa PO-5 2. Białogr ądy remiza + gara ż motopompa PO-5 3 Boczki Świdrowo remiza + gara ż motopompa PO-5 4. Ciemnoszyje remiza + gara ż samochód „star”, motopompa PO-5 5. Flesze gara ż motopompa PO-5 6. Kapice remiza + gara ż motopompa PO-5 7. Łojki gara ż motopompa PO-5 8. Ruda remiza + gara ż samochód „nagirus”, motopompa PO-5 9. Szymany remiza + gara ż motopompa PO-5 10. Toczyłowo remiza + gara ż samochód „mercedes”, motopompa PO-5 11. Wierzbowo remiza + gara ż samochód „star”, motopompa PO-5

Przestrzenne usytuowanie placówek stra ży po żarnej nale ży uzna ć za wła ściwe. Wi ększo ść wsi poło żonych jest w odległo ści mniejszej ni ż 3 km od najbli ższej jednostki. W najgorszej sytuacji s ą miejscowo ści w południowo - zachodniej (Godlewo, Modzele, Grozimy) i północno - zachodniej (Kurejewka, Chojnówek, Kurki) cz ęś ci gminy. Nieco gorzej przedstawia si ę sytuacja z wyposa żeniem w sprz ęt i środki transportu, gdy ż nie wszystkie jednostki posiadaj ą samochody stra żackie. Woda do celów ga śniczych pochodzi z wodoci ągów wiejskich, zbiorników lub cieków wodnych. Nadzwyczajne zagro żenie środowiska (NZ Ś) zgodnie z art. 104 ustawy Prawo ochrony środowiska jest zagro żeniem spowodowanym gwałtownym zdarzeniem, nie b ędącym kl ęsk ą żywiołow ą, które mo że wywoła ć znaczne zniszczenie środowiska lub pogorszenie jego stanu, stwarzaj ące powszechne niebezpiecze ństwo dla ludzi i środowiska. Potencjalnymi źródłami NZ Ś na terenie gminy Grajewo s ą: • zakład mleczarski „Mlekpol” w Grajewie posiadaj ący instalacje chłodnicze wykorzystuj ące w procesie produkcji amoniak, • transport samochodowy i kolejowy przewo żą cy materiały niebezpieczne odbywaj ący si ę wzdłu ż 28 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

dróg krajowych nr 61 Warszawa - Łom ża - Grajewo - Augustów oraz nr 65 Białystok - Grajewo - Ełk oraz linii kolejowej Białystok - Grajewo - Ełk. Powy ższe podmioty mog ą by ć sprawcami zagro żeń o charakterze lokalnym na terenach zabudowanych, w s ąsiedztwie wód otwartych, na obszarach ochrony przyrody. Dotyczy to zwłaszcza miejscowo ści poło żonych wzdłu ż szlaków komunikacyjnych (Popowo, Ruda, Kosza- rówka i Ciemnoszyje) oraz w s ąsiedztwie zakładu mleczarskiego (El żbiecin, Koszarówka)

VII. POTRZEBY I MO ŻLIWO ŚCI ROZWOJU GMINY

Z przeprowadzonej analizy uwarunkowa ń przyrodniczych, kulturowych, społecznych, go- spodarczych, infrastrukturalnych i innych wyłaniaj ą si ę potrzeby i mo żliwo ści rozwoju gminy Grajewo, które zostały podzielone na dwie grupy: uwarunkowa ń wspieraj ących i ograniczaj ących rozwój przestrzenny gminy. Uwarunkowania wspieraj ące rozwój: • poło żenie gminy w obszarze „Zielonych Płuc Polski” stwarzaj ące mo żliwo ść ekologicznej promocji gminy, • dobry stan sanitarny środowiska przy braku wi ększych źródeł zanieczyszczenia wód, powietrza i hałasu, • dobra dost ępno ść komunikacyjna poprzez układ dróg krajowych nr 61 Warszawa - Łom ża - Augustów i 65 Białystok - Ełk - W ęgorzewo oraz lini ę kolejow ą Białystok - Ełk, • wyst ępowanie zwartych kompleksów gleb III - IV klasy bonitacyjnej gruntów ornych w zachodniej cz ęś ci oraz du żych kompleksów u żytków zielonych w cz ęś ci wschodniej, gminy, przydatnych do rozwoju produkcji ro ślinnej i hodowlanej, • korzystne warunki naturalne umo żliwiaj ące rozwój rolnictwa ekologicznego i agroturystyki, zwłaszcza we wschodniej cz ęś ci gminy, • walory turystyczne gminy w oparciu o wody J. Toczyłowo, kompleksy leśne Nadle śnictwa Rajgród oraz tereny Biebrza ńskiego Parku Narodowego, • wysokie walory przyrodnicze Biebrza ńskiego Parku Narodowego umo żliwiaj ące rozwój funkcji turystycznej, • du ży stopie ń lesisto ści maj ący znacz ący wpływ na walory krajobrazowe, turystyczne i gospodark ę gminy, • przebieg szlaków turystycznych: rowerowego o znaczeniu mi ędzynarodowym oraz szlaku wodnego rzeki Ełk, szlaków pieszych i samochodowych o znaczeniu regionalnym, • wyst ępowanie złó ż kruszywa naturalnego stanowi ących podstaw ę rozwoju produkcji materiałów budowlanych, • pełne zwodoci ągowanie terenów wiej skich, • brak, poza pojedynczymi przypadkami (Białogr ądy) zagro żeń powodziowych dla zabudowy wiej skiej. Uwarunkowania ograniczaj ące rozwój: • ograniczenia w zagospodarowaniu wynikaj ące z wysokiego re żimu gospodarowania na terenach 29 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

Biebrza ńskiego Parku Narodowego i jego strefy ochronnej oraz na obszarach Natura 2000, • brak dostatecznie wykształconej warstwy izolacyjnej w Kotlinie Biebrza ńskiej i obowi ązek ochrony przed zanieczyszczeniami głównego zbiornika wód podziemnych „Dolina rzeki Biebrza”, • przebieg dróg krajowych, w tym projektowanej obwodnicy Grajewa oraz linii kolejowej, stwarzaj ących kolizje z ruchem lokalnym, • niedostateczny stan techniczny nawierzchni cz ęś ci dróg powiatowych i gminnych, • znaczny udział substancji mieszkaniowej i gospodarczej w złym stanie technicznym, oraz wyst ępowanie obiektów dysharmonizuj ących przestrze ń, • ograniczenie rozwoju gospodarstw rolnych funkcjonujących na małych i w ąskich działkach bez mo żliwo ści rozbudowy siedlisk, • brak na terenie gminy zakładów przetwórstwa rolno - spo żywczego oraz usług na rzecz rolnictwa, • słabo rozwini ęta baza turystyczno-wypoczynkowa o zró żnicowanym standardzie usług, • niekorzystna struktura wiekowo - płciowa ludno ści wpływaj ąca na jako ść zasobów siły roboczej w rolnictwie, • brak kanalizacji sanitarnej i rozwi ązanej gospodarki ściekowej na terenie gminy ogranicza rozwój funkcji osadniczej i turystycznej oraz pogarsza stan sanitarny środowiska przyrodniczego, • brak sieci gazowej wysokiego ci śnienia w północno - zachodniej cz ęś ci województwa ogranicza mo żliwo ść zaopatrzenia gminy w gaz przewodowy. • zanieczyszczenie wód powierzchniowych utrudniaj ące rozwój funkcji rolniczej, turystycznej i ekologicznej gminy, • zagro żenie hałasem komunikacyjnym terenów zabudowy mieszkaniowej poło żonych wzdłu ż dróg krajowych spowodowanym w głównej mierze ruchem tranzytowym. VШ. STAN PRAWNY GRUNTÓW

Z analizy struktury u żytkowania gruntów gminy Grajewo wynika, że na ogóln ą powierzchni ę 30.813 ha : • 18.896 ha (61,3 %) stanowi ą u żytki rolne, w tym: - 9.415 ha grunty orne, - 36 ha sady, - 5.789 ha ł ąki trwałe, - 2.977 ha pastwiska trwałe, - 392 ha grunty rolne zabudowane, - 3 ha grunty pod stawami, - 284 ha grunty pod stawami, • 10.184 ha (33,05 %) stanowi ą grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzaczone, w tym: - 9.783 ha lasy, - 401 ha grunty zadrzewione i zakrzaczone, • 817 ha (2,66 %) grunty zabudowane i zurbanizowane, w tym: - 11 ha tereny mieszkaniowe, 30 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

- 17 ha inne tereny zabudowane, - 2 ha zurbanizowane tereny niezabudowane, - 5 ha tereny rekreacyjne i wypoczynkowe, - 665 ha drogi, - 77 ha tereny kolejowe, - 6 ha inne tereny komunikacyjne, - 23 ha u żytki kopalne, • 198 ha (0,64 %) grunty pod wodami, - 166 ha grunty pod wodami płyn ącymi, - 32 ha grunty pod wodami stoj ącymi, • 724 ha (2,34 %) nieu żytki, • 4 ha (0,01 %) tereny ró żne. Grunty prywatne nale żą ce do osób fizycznych zajmuj ą 22.354 ha, co stanowi 72,7 % powierzchni gminy. Grunty Skarbu Pa ństwa na terenie gminy Grajewo zajmuj ą ogółem 7 643 ha (24,8 %), w tym: 266 ha znajduj ą si ę w dyspozycji Agencji Własno ści Rolnej Skarbu Pa ństwa, 6180 ha to grunty b ędące w zarz ądzie Administracji Lasów Pa ństwowych, 1046 ha znajduje si ę w trwałym zarz ądzie pa ństwowych jednostek organizacyjnych, za ś 148 ha stanowi ą pozostałe grunty Skarbu Pa ństwa. Grunty gmin i zwi ązków mi ędzygminnych zajmuj ą 577 ha (1,9 %), w tym 2 ha przekazane w wieczyste u żytkowanie. • Grunty spółdzielni - 5 ha (0,02 %), • Grunty ko ściołów i zwi ązków wyznaniowych - 35 ha (0,11 %), • Wspólnoty gruntowe - 42 ha (0,14 %), • Grunty powiatów - 142 ha (0,46 ha), • Grunty województw - 12 ha (0,04 h), • Pozostałe grunty osób prawnych - 11 ha ( 0,03 %).

31 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

IX. WYST ĘPOWANIE OBIEKTÓW I TERENÓW CHRONIONYCH NA PODSTAWIE PRZEPISÓW ODR ĘBNYCH

1. OBSZARY I OBIEKTY CHRONIONE NA PODSTAWIE PRZEPISÓW O OCHRONIE ZABYTKÓW

Wykaz obiektów wpisanych do rejestru Podlaskiego Konserwatora Zabytków w Białymstoku

Nr Stan ewid. Miejscowo ść Obiekt Charakterystyka techniczny Własno ść

Białaszewo drewniana z pocz. XX w. dobry 1 dzwonnica w zespole ko- Parafia Rzymsko - ścielnym katolicka Białaszewo murowane z 4 ćw. XX dobry 2 ogrodzenie w zespole ko- Parafia Rzymsko - ścielnym w. katolicka 3 Białaszewo plebania w zespole murowana z l. 20 XX w. dobry Parafia Rzymsko - ko ścielnym katolicka 4 Białaszewo wikarówka w zespole ko- murowana z 4 ćw. XX zaniedbany Parafia Rzymsko - ścielnym w. katolicka 5 Białaszewo kapliczka murowana z 1932 r. b. dobry Powiat Grajewski Białaszewo 1863 r. dobry 6 pozostało ści zespołu Parafia Rzymsko - dworskiego - kamie ń katolicka 7 Białaszewo pozostało ści zespołu bruk dobry Powiat Grajewski dworskiego - pozostało ści alei dojazdowej 8 Białaszewo cmentarz rzymskokatolicki - b. dobry Parafia Rzymsko - A-368 katolicka 9 Białaszewo ogrodzenie z bram ą murowane z k. XX w. dobry Parafia Rzymsko - cmentarza katolicka Białaszewo kwatera na cmentarzu zaniedbany 10 z kamienia z I wojny Parafia Rzymsko - światowej katolicka Boczki z cegły z l. 20 XX w. zaniedbany 11 pozostało ści zespołu Rolnicza Spółdz. dworskiego - obora Prod. w Boczkach Boczki z cegły z XIX/XX w. zaniedbany 12 pozostało ści zespołu Rolnicza Spółdz. dworskiego - chlewnia Prod. w Boczkach 13 Boczki pozostało ści zespołu z cegły pocz. XX w. b. dobry Gmina Grajewo dworskiego - kapliczka 14 Boczki dom nr 36 z cegły z k. XX w. b. zły prywatna 15 Ciemnoszyje zespół betonowych schro - z betonu z lat 1940-1944 dobry - Ciemnoszyje nówcmentarz bojowych wojenny - z I wojny światowej zły Nadle śnictwo 16 Rajgród 17 Dybła zespół dworski - dwór murowany z k. XX w. b. dobry Rajgród Nadle śnictwo Rajgród 18 Dybła zespół dworski - czworak murowany z XIX/XX dobry prywatna 19 Dybła zespół dworski - spichlerz murowany z k. XX w. dobry Nadle śnictwo Rajgród 20 Dybła zespół dworski - z kamienia z k. XIX w. b. dobry Nadle śnictwo pozostało ści kamiennego Rajgród ogrodzenia cz ęś ci 21 Dybła zespół dworski - kapliczka murowana z 1843 r. dobry prywatna 22 Dybła zespół dworski - ale ja do - dobry Gmina Grajewo jazdowa i pozostało ści 24 Grozimy domkom pozycjinr 7 zieleni drewniany z 1920 r. prywatna wymaga remontu

32 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

25 Kapice cmentarz wojenny - pr ęty stalowe, cokól b. dobry Parafia Rzymsko- mogiła zbiorowa beto nowy, z II wojny katolicka zespół dworski - dwór murowanyświato wej z k. XX w. b. dobry Gmina Grajewo 26 Kurejwa A-175 27 Kurejwa zespół dworski - budynek murowany z pocz. XX dobry Gmina Grajewo w. gospodarczy zespół dworski - kapliczka murowany z 1926 r. dobry prywatna 28 Kurejwa

29 Kurejwa zespół dworsko - park z XIX w. dobry Gmina Grajewo 30 Kurki stra żnica graniczna murowana z l. 20 XX w. dobry Gmina Grajewo, w cz ęś ci prywatna Lipi ńskie b. dobry Gmina Grajewo 31 cmentarz wojenny z I słupki z kamienia polne- A-512 wojny światowej go, drewniane sztachety

32 Łojki dwór drewniany l.20 XX w. zaniedbany prywatna 33 Łosewo zespół betonowych schro- z lat 1940-1944 zaniedbany prywatna nów bojowych 34 Mareckie dom nr 11 k. XX w. prywatna wymaga remontu 35 Popowo szkoła drewniana z lat 20-30 b. dobry Gmina Grajewo XX w. 36 Przechody cmentarz wojenny z II pr ęty stalowe, cokół b. dobry Parafia Rzymsko- wojny światowej - mogiła betonowy katolicka 37 Ruda szkoła l. 20 XX w. b. dobry Gmina Grajewo

Ruda sztachety drewniane b. dobry Gmina Grajewo 38 cmentarz wojenny z I A-511 wojny światowej 39 kaplica drewniana z l. 20 XX w. b. dobry Gmina Grajewo Sojczyn Borowy 40 Sojczynek cmentarz wojenny z I ogrodzenie drewniane, b. dobry Biebrza ński Park wojny światowej płyta pami ątkowa z ka- Narodowy mienia z l. 20 XX w. 41 Szymany dom nr 24 drewniany z 1926 r. dobry prywatna

42 Szymany dom nr 26 drewniany z 1926 r. dobry prywatna 43 Wojewodzin pozostało ści zespołu murowany z 1890 r. dobry prywatna dworskiego - czworak 44 Wojewodzin pozostało ści zespołu murowany z 1890r. zaniedbany prywatna dworskiego - ciel ętnik 45 Wojewodzin pozostało ści zespołu murowany z 1890 dobry prywatna dworskiego - stodoła 46 Wojewodzin pozostało ści zespołu murowany z 1891 r. zaniedbany prywatna dworskiego - spichlerz 47. Wojewodzin pozostało ści zespołu murowany z 1891 r. dobry prywatna dworskiego - spichlerz II 48 Wojewodzin pozostało ści zespołu dobry Zarz ąd Dróg dworskiego - aleja Powiatowych dojazdowa

33 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

Wykaz stanowisk archeologicznych obj ętych ochron ą konserwatorsk ą

L.p. Nazwa Nr sta- Rodzaj stanowiska Chronologia miejscowo ści nowiska na ob- szarze Obszar 26 - 80 Toczyłowo ślady osadnicze, osady 1. 2 epoka kamienia, okres nowo żytny 2. Toczyłowo 3 obozowisko, epoka kamienia 3. Toczyłowo 4 ślady osadnicze epoka kamienia 4. Toczyłowo 8 obozowiska, osady, ślady epoka kamienia, średniowiecze 5. Toczyłowo obozowisko,osadnicze osady 10 epoka kamienia, okres nowo żytny 6. Toczyłowo 32 ślad osadniczy epoka kamienia 7. Toczyłowo 34 ślady osadnicze epoka kamienia, średniowiecze Toczyłowo 36 osada, ślady osadnicze 8. epoka kamienia, okres nowo żyt ny 9. Toczyłowo 37 obozowiska, osady, ślady epoka kamienia, okres osadnicze nowo żytny Toczyłowo 38 obozowisko, osada, ślady 10. epoka kamienia, o kres osadnicze nowo żytny 11. Toczyłowo 39 obozowisko, ślady osadnicze epoka kamienia, średniowiecze Toczyłowo 40 ślady osadnicze 12. epoka kamienia, okres nowo żytny 13. Toczyłowo 41 obozowisko, epoka kamienia, okres nowo żytny 14. Toczyłowo 43 ślady osadnicze, osady epoka kamienia, okres nowo żytny 15. Szymany D ąbrówka 31 ślady osadnicze, osada epoka kamienia, epoka żelaza 16. Szymany D ąbrówka 32 ślady osadnicze epoka kamienia, średniowiecze 17. Szymany D ąbrówka 35 ślady osadnicze epoka kamienia 18. Szymany D ąbrówka 38 ślady osadnicze epoka kamienia 19. Szymany 41 ślady osadnicze epoka kamienia, epoka br ązu 20. Szymany 42 obozowisko epoka kamienia 21. Szymany 43 obozowisko epoka kamienia Obszar 28 29 1. Dybła 7 ślady osadnictwa epoka kamienia, nowo żytno ść 2. Dybła 8 osada, ślady osadnictwa Średniowiecze, nowo żytno ść 3. Dybła 9 osady średniowiecze 4. Mareckie osada, ślady osadnictwa 12 epoka kamienia, okres wpływów rzymskich 5. Dybła 13 ślady osadnictwa epoka kamienia Obszar 28 - 80 1. Mareckie 2 osada epoka kamienia 2. Łosewo 3 osada, ślad osadnictwa Średniowiecze, nowo żytno ść 3. Łosewo 4 osada, ślad osadnictwa Średniowiecze, nowo żytno ść 4. Dybła 7 osada, ślady osadnictwa epoka kamienia, nowo żytno ść 5. Ruda 9 osady średniowiecze 6. Mareckie 12 osada, ślady osadnictwa epoka kamienia, nowo żytno ść 7. Okół 14 osada, ślad osadnictwa Średniowiecze, nowo żytno ść 8. Wojewodzin 15 ślady osadnictwa epoka kamienia, średniowiecze 9. Łękowo 17 ślady osadnictwa epoka kamienia, średniowiecze 10. Łękowo 18 ślady osadnictwa epoka kamienia, średniowiecze 11. Kacprowo 21 ślady osadnictwa epoka kamienia, średniowiecze

34 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

Kacprowo ślady osadnictwa 12. 22 epoka kamienia średniowiecze 13. Ruda 23 ślad osadnictwa epoka kamienia 14. Ruda 24 ślady osadnictwa Średniowiecze, nowo żytno ść relikty stanowiska artyleryjskiego (berbety), schron obsługi, 15. Mareckie 30 fragment transzei Pocz ątek XX wieku *) Obszar 28 - 81 Kapice Zaszyjek ślady osadnictwa 1. 1 epoka kamienia średniowiecze Sojczyn Gr ądowy ślady osadnictwa 2. 2 epoka kamienia średniowiecze

Obszar 28 - 82 1. Kapice - Osowa Góra 1 ślady osadnictwa epoka kamienia, średniowiecze 3 osada średniowiecze 2. Kapice - Góra Ka- pliczka 3. Kapice - Góra Orłowa 5 ślady osadnictwa epoka kamienia, średniowiecze Obszar 29 - 79 1. Godlewo 5 osada, ślady osadnictwa epoka kamienia, nowo żytno ść 2. Godlewo 6 osada, ślady osadnictwa Średniowiecze, nowo żytno ść 3. Godlewo 7 osada, ślady osadnictwa Średniowiecze, nowo żytno ść 4. Godlewo 8 ślady osadnictwa epoka kamienia, nowożytno ść Obszar 29 - 80 1. Białaszewo 1 osada średniowiecze Siennickie 4 osada, ślad osadnictwa epoka kamienia, średniowiecze 2. 3. Lipi ńskie 6 ślady osadnictwa epoka kamienia, średniowiecze 4. Grozimy 9 obozowisko epoka kamienia 5. Grozimy 10 ślady osadnictwa epoka kamienia Modzele osada, ślady osadnictwa epoka kamienia, średniowiecze 6. 11 7. Modzele 12 osada, ślady osadnictwa epoka kamienia, średniowiecze Obszar 29 - 81 1. Przechody 1 ślad osadnictwa epoka kamienia Obszar 30 - 80 1. Białaszewo 7 ślad osadnictwa epoka kamienia 2. Zaborowo 2 osada, ślad osadnictwa średniowiecze, nowo żytno ść Obszar 30 - 81 1. Białogr ądy 3 ślad osadnictwa epoka kamienia 2. Białogr ądy 4 ślad osadnictwa epoka kamienia

35 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

2. OBSZARY I OBIEKTY CHRONIONE NA PODSTAWIE PRZEPISÓW O OCHRONIE PRZYRODY

2.1 Biebrza ński Park Narodowy Biebrza ński Park Narodowy powstał na mocy Rozporz ądzenia Rady Ministrów z dnia 9 wrze śnia 1993 roku (Dz. U. Nr 86, poz. 399 z dnia 17 wrze śnia 1993 roku). Park stanowi jedyny w tej cz ęś ci kontynentu naturalny obszar bagienny. Tak du ży i unikatowy naturalny kompleks torfowisk poło żony nad malowniczo meandruj ącą rzek ą posiada nadzwyczajne walory krajobrazowe, stanowi ostoj ę wielu rzadkich gatunków fauny i flory.

W granicach gminy Grajewo wyst ępuje tylko niewielki fragment Biebrza ńskiego Parku Narodowego o powierzchni 926 ha, obejmuj ący grunty wsi Kapice oraz na południu lasy Nadle śnictwa Rajgród w okolicach wsi Sojczynek. Granica Parku w obr ębie gminy Grajewo przebiega małym odcinkiem środkowego biegu rzeki Ełk w okolicach uj ścia do niej Jegrzni, nast ępnie wzdłu ż Kanału Ł ęg, wschodni ą granic ą gminy w pobli żu wsi Kapice, poczym wkracza na teren gminy Goni ądz i ponownie pojawia si ę w okolicach wsi Białogr ądy, gdzie przebiega na małym odcinku szos ą Grajewo-Białystok, skr ęca w lewo w szos ę Osowiec-Radziłów i kolejno skr ęca w lewo w drog ę le śną prowadz ąca do ł ąk poło żonych nad Biebrz ą.

Wokół Parku utworzono stref ę ochronn ą zwan ą otulin ą, w skład której z gminy Grajewo weszły grunty wsi: Sojczynek Nowa Wie ś, Białaszewo, Wólka Brzozowa, Ciemnoszyje, Biało- gr ądy, Przechody, Kolonia Przechody, Kapice, Sojczyn Gr ądowy i Sojczyn Borowy, Modzelów- ka o ł ącznej powierzchni 13 255 ha. Granica otuliny biegnie drogą Klimaszewnica (gm. Radziłów) - Białaszewo - Wólka Brzozowa - Ciemnoszyje, a nast ępnie Kanałem Rudzkim w kierunku rzeki Ełk i dalej wzdłu ż Kanału Kuwasy.

Zasady gospodarowania w Parku i jego otulinie okre ślone s ą w rozporz ądzeniu Rady Ministrów oraz w projekcie planu ochrony parku i s ą wi ążą ce dla studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo.

2.2 Obszar Natura 2000 Na mocy Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z 5 wrze śnia 2007 roku (Dz. U. Nr 179, poz. 1274) na terenie gminy funkcjonuje obszar specjalnej ochrony ptaków Ostoja Biebrza ńska PLB 200006, obejmuj ący swoim zasi ęgiem teren Biebrza ńskiego Parku Narodowego i jego otuliny oraz s ąsiaduj ących kompleksów le śnych i ekosystemów ł ąkowych.

Granica obszaru specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 na terenie gminy Grajewo przebiega drog ą powiatow ą nr 1809B pocz ąwszy od drogi wojewódzkiej nr 668 przez Białaszewo i drog ą powiatow ą nr 1810B przez Pieni ąż ki, nast ępnie drog ą gminn ą nr 3323B na odcinku Podla- sek - Łojki, dalej drog ą powiatow ą nr 1810B poprzez Okół i Kacprowo, drogami gminnymi nr 3311B i nr 3319B przez Rud ę do rzeki Ełk. Ł ączna powierzchnia obszarów Natura 2000 wynosi 14 847,4 ha, czyli 48,2 % ogólnej powierzchni gminy.

Wyst ępuje tu co najmniej 36 gatunków ptaków z zał ącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz 23 gatunki z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi. Gniazduje tutaj około 170 gatunków ptaków. Jest to niezwykle wa żna ostoja wielu gatunków ptaków, zwłaszcza wodno-błotnych i drapie żnych, które osi ągaj ą tu rekordowe 36 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA liczebno ści. W okresie l ęgowym obszar zasiedla powy żej 15% populacji krajowej nast ępuj ących gatunków ptaków: czapla biała, dubelt, kulik wielki, orlik grubodzioby, orzełek włochaty, podró żniczek, sowa błotna i wodniczka.

Obszar zasiedla powy żej 2% l ęgowej populacji krajowej nast ępuj ących gatunków: g ęgawa, b ąk, błotniak ł ąkowy, błotniak stawowy, błotniak zbo żowy, gado żer, bocian czarny, cietrzew, dzi ęcioł białogrzbiety, kropiatka, krwawodziób, łab ędź krzykliwy, orlik krzykliwy, puchacz, żuraw, wodnik, zielonka i rycyk. Obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej nast ępuj ących gatunków ptaków: batalion, b ączek, bocian biały, derkacz, rybitwa czarna, trzmielojad i biegus zmienny. W stosunkowo wysokich ilo ściach wyst ępuj ą: kania czarna, rybitwa białoczel- na, rybitwa białow ąsa. W okresie wędrówek wyst ępuje co najmniej 1% populacji szlaku w ędrówkowego bataliona. Zim ą wyst ępuje ponad 50 bielików, co stanowi ponad 2% populacji szlaku wędrówkowego gatunku.

Dolina Biebrzy charakteryzuje si ę du żym zró żnicowaniem siedlisk. Spo śród 15 typów siedlisk z zał ącznika I Dyrektywy Siedliskowej, wyst ępuj ących na tym obszarze, najwi ększy udział powierzchniowy maj ą szczególnie cenne torfowiska przej ściowe i trz ęsawiska, zmiennowilgotne ł ąki trz ęś licowe oraz bory i lasy bagienne. Najbardziej naturalnymi zbiorowiskami ro ślinnymi doliny Biebrzy są zbiorowiska le śne (bory bagienne, bór bagienny mechowiskowy, olsy), a tak że mszary i niektóre zbiorowiska szuwarowe. Naturalno ść doliny wyra ża si ę te ż w dobrze wykształconej (zwłaszcza w Basenie Południowym) poprzecznej i podłu żnej strefowo ści ekologicznej. Wyst ępuje tu 6 gatunków ro ślin z zał ącznika II Dyrektywy Siedliskowej, mi ędzy innymi najbogatsza w Polsce populacja obuwika pospolitego.

W dolinie Biebrzy wyst ępuje 5 gatunków ssaków z zał ącznika II Dyrektywy Siedliskowej, w tym jeden z rzadkich i szczególnie zagro żonych w Polsce gatunków nietoperzy - nocek łydkowłosy. Dolina Biebrzy jest równie ż bardzo wa żną w skali kraju ostoj ą bobra 1 wydry. Sama rzeka ma bogat ą ichtiofaun ę z ró żank ą i minogiem ukrai ńskim. Nale ży ponadto podkre śli ć obecno ść bogatej populacji zagro żonego gatunku motyla - przeplatki maturna. Jest to jeden z najwa żniejszych obszarów dla ochrony tego gatunku w Polsce. Ł ącznie odnotowano tu 21 gatunków ro ślin i zwierz ąt z zał ącznika II Dyrektywy Siedliskowej.

2.3 Pomnik przyrody Na terenie gminy znajduje si ę jeden twór przyrody wpisany pod nr 45 do rejestru pomników przyrody byłego województwa łom żyńskiego. Jest to aleja o długo ści 1030 m stanowi ąca pozostało ść XIX wiecznego zało żenia dworsko - parkowego o du żych walorach przyrodniczych, estetycznych i widokowych, poło żona przy drodze powiatowej Wojewodzin - Wierzbowo. Zabytkowa aleja składa si ę z 200 sztuk drzew, w tym 24 d ębów szypułkowych, 2 grochodrzewów, 36 klonów jawor, 30 kasztanowców zwyczajnych, 10 klonów zwyczajnych, 4 jesionów wyniosłych i 54 lip drobnolistnych. Drzewa osi ągaj ą obwód 0,8 - 3,6 m i wysoko ść 15 - 19 m.

2.4 Ochrona gatunkowa zwierz ąt Zgodnie z rozporz ądzeniem Nr 18/96 Wojewody Łom żyńskiego z dnia 9 kwietnia 1996 roku ochronie podlegaj ą miejsca gniazdowania orlika krzykliwego i bociana czarnego na obszarze (103 ha) drzewostanów sosnowych w Nadle śnictwie Rajgród.

37 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

3. OBSZARY I OBIEKTY CHRONIONE NA PODSTAWIE PRZEPISÓW O OCHRONIE WÓD

Zgodnie z ustaw ą z dnia 18 lipca 2001 roku prawo wodne - tekst jednolity z 2005 roku Dz. U. Nr 239, poz. 2019 z pó źn. zm. wokół uj ęć wody na cele publiczne istnieje obowi ązek ustanowienia stref ochronnych, które podlegaj ą zakazom i ograniczeniom w zakresie u żytkowania i korzystania z wody. Strefa obejmuje uj ęcie wody, źródło wody oraz grunty do nich przyległe. Stref ę ochronn ą dzieli si ę na bezpo średni ą i po średnie (wewn ętrzn ą i zewn ętrzn ą). Wszystkie studnie zlokalizowane na terenie gminy posiadaj ą strefy ochrony bezpo średniej o szeroko ści 10 m od zarysu urz ądze ń oraz s ą ogrodzone siatk ą. Na terenie stref ochrony bezpo średniej zabronione jest u żytkowanie gruntów do celów niezwi ązanych z eksploatacj ą uj ęć wody oraz nale ży zapewni ć: • odprowadzenie wód opadowych w taki sposób, aby nie przedostawały si ę do urz ądze ń słu żą cych do poboru wody, • zagospodarowanie terenów zieleni ą, • szczelne odprowadzanie poza granice stref ścieków z urz ądze ń sanitarnych, • ograniczenie do niezb ędnych potrzeb przebywania osób zatrudnionych przy obsłudze urz ądze ń słu żą cych do poboru wody. Wyznaczon ą stref ę ochrony po średniej o promieniu 144 - 367 m posiada uj ęcie wody w Wojewodzinie. W strefie istnieje mo żliwo ść u żytkowania rolniczego z wyeliminowaniem działalno ści mog ącej pogorszy ć stan sanitarny wód, a w tym: • wprowadzania ścieków do wód powierzchniowych i podziemnych, • rolniczego wykorzystania ścieków, • stosowania środków ochrony ro ślin, • lokalizacji zbiorników lub magazynowania substancji ropopochodnych.

4. OBSZARY I OBIEKTY CHRONIONE NA PODSTAWIE PRZEPISÓW O OCHRONIE GRUNTÓW ROLNYCH I LE ŚNYCH Zgodnie z ustaw ą z dnia 5 lutego 1995 roku ochrona gruntów rolnych polega na: • ograniczaniu przeznaczania ich na cele nierolnicze i niele śne, • zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji oraz szkodom w produkcji rolniczej po- wstaj ącym wskutek działalno ści nierolniczej, • rekultywacji i zagospodarowania gruntów na cele rolnicze, • zachowaniu torfowisk, oczek wodnych j ako naturalnych zbiorników wodnych. Na cele nierolnicze i niele śne mo żna przeznacza ć przede wszystkim nieu żytki, a w razie ich braku inne grunty o najni ższej przydatno ści rolniczej (klasy VI, V, IV pochodzenia mineralnego). Gleby mineralne I - III oraz wszystkie gleby organiczne nale ży chroni ć przed zmian ą u żytkowania.

W gminie Grajewo gleby chronione w zwartych i wi ększych kompleksach wyst ępuj ą przede wszystkim w obr ębie wsi: Boczki Świdrowo, Chojnówek, Flesze, Konopki, Kurejwa, Kure- jewka, Mierucie, U ścianki, Wojewodzin oraz w dolinach rzecznych w granicach zmeliorowanych u żytków zielonych. Ochrona gruntów le śnych polega na: • ograniczaniu przeznaczania ich na cele niele śne i nierolnicze, 38 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

• zapobieganiu procesom degradacji i dewastacji oraz szkodom w drzewostanach i produkcji le śnej, powstaj ącym wskutek działalno ści niele śnej, • poprawianiu ich warto ści u żytkowej oraz zapobieganiu obni żania ich produkcyjno ści.

5. OBSZARY I OBIEKTY CHRONIONE NA PODSTAWIE PRZEPISÓW O LASACH

Na terenie gminy lasy zajmuj ą około 30 % powierzchni, z czego cz ęść stanowi kategori ę lasów ochronnych pełni ących szczególn ą rol ę w kształtowaniu środowiska przyrodniczego. Spo śród lasów ochronnych wyst ępuj ą dwa ich rodzaje: lasy stanowi ące ostoje zwierz ąt oraz lasy wodochronne.

Lasy stanowi ące ostoje zwierz ąt podlegaj ących ochronie gatunkowej zajmuj ą powierzchni ę 103 ha. S ą to drzewostany sosnowe w ró żnym wieku rosn ące na siedliskach borowych. Ochronie podlegaj ą miejsca gniazdowania orlika krzykliwego i bociana czarnego wyznaczone zgodnie z rozporz ądzeniem Nr 18/96 Wojewody Łom żyńskiego z dnia 9 kwietnia 1996 roku. Lasy wodochronne obejmuj ące siedliska wilgotne z drzewostanem brzozowo - olszowym oraz sosnowo - świerkowym w ró żnych klasach wieku dotycz ą 1004 ha poło żonych wzdłu ż rzek i wokół zbiorników wodnych mi ędzy innymi w okolicach Sojczyna Borowego, Sojczyna Gr ądowego, Kapic i Białogr ądów. Lasy stanowi ące ostoje zwierz ąt oraz wodochronne wyst ępuj ą na powierzchni 302 ha. S ą to drzewostany olszowe i brzozowe ró żnych klas wieku rosn ące na siedliskach wilgotnych. Lasy te wyst ępuj ą w pobli żu Kacprowa, Rudy, Białaszewa i Sojczynka.

6. OBSZARY I OBIEKTY CHRONIONE NA PODSTAWIE PRZEPISÓW O OCHRONIE SANITARNEJ CMENTARZY

Na terenie gminy zlokalizowane s ą 3 cmentarze rzymsko - katolickie w Białaszewie o powierzchni 2 ha z planowanym powi ększeniem do 2,6 ha, Kapicach o pow. 1,6 ha oraz Przechodach o pow. 1,1 ha.

Wokół cmentarzy obowi ązuje strefa ochronna wynikaj ąca z Rozporz ądzenia Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 25 sierpnia 1959 roku w sprawie okre ślenia, jakie tereny pod wzgl ędem sanitarnym s ą odpowiednie na cmentarze (Dz. U. Nr 52 z dnia 16 wrze śnia 1959 roku, poz. 315). Pas terenu izoluj ący cmentarz od zabudowa ń mieszkalnych, zakładów produkuj ących żywno ść , od uj ęć wody, źródeł i strumieni słu żą cych do czerpania wody do picia powinien wynosi ć minimum 150 m. Je śli strefa wokół cmentarza posiada sie ć wodoci ągow ą i wszystkie obiekty korzystaj ą z wodoci ągu pas terenu mo żna zmniejszy ć do 50 m. Odległo ść cmentarzy od powierzchniowych uj ęć wody w formie otwartych zbiorników wodnych nie mo że by ć mniejsza od 500 m. Wszystkie obiekty spełniaj ą powy ższe warunki lokalizacyjne . X. WYST ĘPOWANIE OBSZARÓW NATURALNYCH ZAGRO ŻEŃ GEOLOGICZNYCH Na terenie gminy Grajewo nie wyst ępuj ą obszary naturalnych zagro żeń geologicznych, do których zalicza si ę obszary sejsmologiczne zwi ązane z trz ęsieniami ziemi, zjawiska wulkaniczne, tereny t ąpni ęć spowodowanych robotami górniczymi.

39 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

XI. WYST ĘPOWANIE UDOKUMENTOWANYCH ZŁÓ Ż KOPALIN ORAZ ZASOBÓW WÓD PODZIEMNYCH 1. UDOKUMENTOWANE ZŁO ŻA KOPALIN 1.1 Kruszywo naturalne

W granicach gminy znajduje si ę kilkana ście udokumentowanych w kategorii B i C 2 złó ż kruszywa naturalnego. S ą to: Zło że Kosówka - Toczyłowo poło żone jest w północnej cz ęś ci gminy na granicy z gmin ą Rajgród. Wyst ępuje w obr ębie 4 pól: A, B, C, D i osi ąga mi ąż szo ść 2,4 - 12,3 m. Surowiec przydatny jest do produkcji mieszanek piaskowo - żwirowych oraz piasku niepłukanego do betonów. Cz ęś ciowo jest zawodnione. Zasoby bilansowe w kat. C 2 wynosz ą 19 262 tys. ton.

Zło że Szymany o zasobach bilansowych w kat. C 2 24 882 tys. ton poło żone jest na południe od zło ża Kosówka - Toczyłowo i wyst ępuje w 8 blokach. Pokład kruszywa grubego osi ąga mi ąż szo ść 2,5 - 12,3 m. Zło że cz ęś ciowo jest zawodnione. Surowiec przydatny do produkcji mieszanek piaskowo - żwirowych, żwirowo - piaskowych oraz piasku niepłukanego do betonów. Zło że El żbiecin le ży na południe od Grajewa. Zło że stanowi ą piaski ze żwirem przydatne do produkcji betonu zwykłego oraz piaski przydatne do zapraw budowlanych. Zło że zalega w 2 poziomach i jest suche. Zasoby bilansowe wynosz ą 369 tys. ton.

Zło że Łosewo o udokumentowanych w kategorii Ci zasobach w ilo ści 1 314, 7 tys. ton. Mi ąż szo ść kruszywa naturalnego wynosi 1,0 - 7,20 m, a powierzchni terenu górniczego 10,5 ha. Zło że jest obecnie eksploatowane

Zło że Kurejewka - Kurejwa zalega w północno - zachodniej cz ęś ci gminy w formie sandru na przedpolu l ądolodu fazy leszczy ńskiej. Soczewy kruszywa osi ągaj ą mi ąż szo ść 1,5 - 11,0 m. Surowiec nadaje si ę do produkcji żwirów jedno- i wielofrakcyjnych, piasków klasyfikowanych oraz mieszanek drobnych i grubych. Zasoby bilansowe kształtuj ą si ę na poziomie 2 067 tys. ton Zło że Popowo o zasobach szacunkowych 109 tys. ton poło żone jest w s ąsiedztwie wsi Popowo po zachodniej stronie drogi krajowej Warszawa - Łom ża - Augustów zostało udokumentowane w kategorii

C1. Zło że obejmuje dwa pola: I na działce nr 43 oraz II na działce nr 55. Średnia mi ąż szo ść zło ża wynosi 3,7 m. Surowiec przydatny jest do robót drogowych. Zło że Danówek I poło żone w północno - wschodniej cz ęś ci gminy o udokumentowanych w kategorii C 1 zasobach kruszywa naturalnego w ilo ści 181,1 tys. ton. Zło że posiada mi ąż szo ść od 5,1 m do 13,7 m, a surowiec jest przydatny w drogownictwie i budownictwie.

Zło że „Wierzbowo” o powierzchni 2,6 ha, poło żone na północny-wschód od zabudowy wsi Wierz- bowo (dz. nr 740/2 i cz. dz. nr 379 w obr ębie Wierzbowo) o udokumentowanych w kategorii C 1 zasobach kruszywa naturalnego w ilo ści 420 tys. ton. Mi ąż szo ść serii zło żowej waha si ę od 4,5 m do 7,5 m. Kopalina znajdzie zastosowanie w drogownictwie i budownictwie. Zło że ‘Wojewodzin” o powierzchni 1,46 ha, le ży na wschód od kolonijnej zabudowy wsi Wojewo- dzin (dz. nr 218 w obr ębie Wojewodzin), w s ąsiedztwie złóż „El żbiecin” Mi ąż szo ść serii zło żowej waha si ę od 9,0 m do 17,7 m, a zasoby geologiczne w kategorii Ci wynosz ą 236.550 ton. (Decyzja Starosty Grajewskiego, znak WR.6528.2.2016 z dnia 23.06.2016 r.)

P1 - Zło że „Dybła” o powierzchni udokumentowanego zło ża 1,70 ha le ży na południe od zabudowy wsi Dybła (cz ęść dz. nr 148/2. Mi ąż szo ść serii zło żowej waha si ę od …….. m do ……. m, a 40 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA zasoby geologiczne w kategorii C1 wynosz ą …….. tys. ton. (Decyzja Marszałka Woj. Podlaskiego nr DIT,III.7………..z dnia …………. r.). P2 - Zło że „Dybła II” o powierzchni udokumentowanego zło ża 4,23 ha le ży na południe od zabudowy wsi Dybła (dz. nr 103). Mi ąż szo ść serii zło żowej waha si ę od ……. m do ……….. m, a zasoby geologiczne w kategorii C1 wynosz ą …….. tys. ton. (Decyzja Marszałka Woj. Podlaskiego nr DIT,III.7………..z dnia …………. r.). P3 - Zło że „Dybła IIi” o powierzchni udokumentowanego zło ża 4,50 ha le ży na południe od zabudowy wsi Dybła (dz. nr 140/2 i 142/2). Mi ąż szo ść serii zło żowej waha si ę od ……. m do ……….. m, a zasoby geologiczne w kategorii C1 wynosz ą …….. tys. ton. (Decyzja Marszałka Woj. Podlaskiego nr DIT,III.7………..z dnia …………. r.). P4 - Zło że „Kurejewka” o powierzchni 7,31 ha le ży na zachód od zabudowy wsi Kurejewka (dz. nr 72, cz ęść dz. nr 71 i cz ęść dz. nr 126 w obr ębie Kurejewka), Mi ąż szo ść serii zło żowej waha si ę od 6,0 m do 11,3 m, a zasoby 1150,7 tys. ton. (Decyzja Marszałka Woj. Podlaskiego nr DIT,III.7427.1.39,2017 z dnia 26.09.2017 r.). P5 - Zło że „Kurejewka I” o powierzchni 5,54 ha le ży na zachód od zabudowy wsi Kurejewka (dz. nr 74 i dz. nr 75 w obr ębie Kurejewka), Mi ąż szo ść serii zło żowej waha si ę od 3,3 m do 10,6 m, a zasoby geologiczne w kategorii C1 wynosz ą 689,94 tys. ton. (Decyzja Marszałka Woj. Podlaskiego nr DIT,III.7427.1.47,2017 z dnia 10.11.2017 r.). P6 - Zło że „Kurejewka II” o powierzchni 5,32 ha le ży na zachód od zabudowy wsi Kurejewka (dz. nr 84 i dz. nr 127 w obr ębie Kurejewka), Mi ąż szo ść serii zło żowej waha si ę od 2,0 m do 15,9 m, a zasoby geologiczne w kategorii C1 wynosz ą 982,711 tys. ton. (Decyzja Marszałka Woj. Podlaskiego nr DIT,III.7427.2.27,2017 z dnia 02.19.2017 r.). P7 - Zło że „Mareckie I” o powierzchni 23,62 ha, poło żone na południowy zachód od zabudowy wsi Mareckie (dz. nr: 46, 49, 51, 52/1, 52/3, 53/4, 53/5, 54/1 i 55/1) w obr ębie Mareckie) o udokumentowanych w kategorii C1 zasobach kruszywa naturalnego w ilo ści 4 716,03 tys. ton. Mi ąż szo ść serii zło żowej waha si ę od 4,5 m do 18,5 m. Decyzja Marszałka Woj. Podlaskiego nr DIS,III.7514-25/09 z dnia 21.07.2009 r., P8 - „Zło że „Mareckie II” o powierzchni 1,003 ha, poło żone na północ od zabudowy wsi Mareckie (cz ęś ci działek nr 37/5 i nr 35/2) w obr ębie Mareckie) o udokumentowanych w kategorii C1 zasobach kruszywa naturalnego w ilo ści 92,69 tys. ton. Mi ąż szo ść serii zło żowej waha si ę od 8,6 m do 14,1 m. Decyzja Starosty Grajewskiego nr WR.6528.3.2014 r., *)"

1.2 Torfy i gytia Na obszarze gminy przeprowadzono wst ępnie rozpoznano zło ża torfu celem wykorzystania kopaliny jako opału oraz na potrzeby rolnictwa. Wi ększe zło ża znajduj ą si ę w kilkunastu rejonach, a ich zasoby wynosz ą od 100 tys. m 3 do ponad 137 700 tys. m 3.

Jako kopalina towarzysz ąca w sp ągu torfów zalega gytia wapienna o zasobach szacowanych na 579 tys. m 3. Zło ża torfu i gytii le żą w strefie ochronnej Biebrza ńskiego Parku Narodowego.

1.3 Obszary perspektywiczne wyst ępowania kruszywa naturalnego Obszary perspektywicznego wyst ępowania kruszywa naturalnego rozpoznano w okolicach Grajewa oraz wsi: Kurejwa, Koszarówka, Kacprowo, Dybła, Mareckie, Łosewo, Grozimy i Łojki. Zło żem o znaczeniu przemysłowym mo że by ć obszar sandru wyst ępuj ący na południe od Grajewa. W podło żu zalega zawodnione kruszywo o mi ąż szo ści 2,1-5,6 m przydatne do produkcji żwirów jedno- i wielofrakcyjnych oraz piasków klasyfikowanych, jak równie ż do produkcji mieszanek. Pozostałe rejony mog ą mie ć znaczenie lokalne. S ą to zło ża:

41 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

• Flesze (Kurejwa) - kruszywo grube, • Koszarówka I (obszar zabudowany) - piaski i piaski ze żwirem, • Koszarówka II - piaski ze żwirem i żwiry, • Kacprowo - piaski i żwiry z piaskiem, • Sojczyn Borowy - piaski ze żwirem i piaski. Wszystkie zło ża le żą poza obszarami chronionymi. Wytypowano tak że 14 rejonów per- spektywicznych wyst ępowania kruszywa naturalnego. Do wykorzystania gospodarczego nadaj ą si ę jedynie zło ża poło żone poza terenami chronionymi. Brak jest przesłanek wskazuj ących na mo żliwo ść udokumentowania złó ż surowców ilastych ceramicznych oraz piasków kwarcowych.

2. ZASOBY WODNE Z budowy geologicznej wynika, że w podło żu wyst ępuj ą trzy warstwy wodono śne: czwar- torz ędowe, trzeciorz ędowe i kredowe. Najlepiej rozpoznane jest pi ętro czwartorz ędowe, z którego korzystaj ą wszystkie uj ęcia gł ębinowe.

Pierwsz ą warstw ę wodono śną stanowi ą piaski i żwiry wodnolodowcowe zalegaj ące na gł ęboko ści 5-30 m w cz ęś ci sandrowej i wysoczyznowej. Z warstw ą t ą zwi ązane jest wyst ępowanie wody o zwierciadle swobodnym i ci ągłym. Korzystaj ą z niej indywidualni u żytkownicy pozbawieni z mo żliwo ści korzystania z wodoci ągu wiejskiego. Z uwagi na brak warstwy izolacyjnej wody pierwszego poziomu nara żone s ą na zanieczyszczenia bakteriologiczne i chemiczne. Dwie inne warstwy wodono śne tworz ą piaski i żwiry wyst ępuj ące pomi ędzy glinami zwałowymi. Wody utrzymuj ące si ę w przewarstwieniach mi ędzyglinowych zalegaj ą na gł ęboko ściach około 39 - 42 m p.p.t. (Białaszewo) i 97 - 102 m p.p.t, (Wojewodzin).

Woda pochodz ąca ze studni gł ębinowych zawiera ponadnormatywne zwi ązki żelaza oraz manganu i w zwi ązku z tym wymaga uzdatnienia. Pod wzgl ędem bakteriologicznym nie budzi natomiast wątpliwo ści. Wydajno ść poszczególnych studni waha si ę od 4,5 m 3/godz. do 72,0 m 3/godz. Zbiorcze zaopatrzenie ludno ści w wod ę pitn ą oparte jest na uj ęciach w Białaszewie 0 wydajno ści obu studni średnio 200 m 3 na dob ę oraz w Wojewodzinie o wydajno ści 61 m 3/h. Cz ęść ludno ści gminy pozbawiona jest mo żliwo ści korzystania z wodoci ągów wiejskich 1 zaopatruje si ę w wod ę ze studni kopanych ujmuj ących wody gruntowe z pierwszego poziomu wodono śnego. Poziom ten utrzymuje si ę głównie na gł ęboko ści kilku metrów. Wody gruntowe podlegaj ą łatwej infiltracji ró żnego rodzaju zanieczyszcze ń bytowych i gospodarczych. Pod wzgl ędem hydrogeologicznym gmina Grajewo znajduje si ę w granicach Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 217 „Pradolina rzeki Biebrza”. Powierzchnia zbiornika rozci ągaj ącego si ę wzdłu ż zlewni Biebrzy, Wissy, Ełku i dolnej Jegrzni oraz Kanału Augustowskiego wynosi około 1 295 km 2. Zbiornik utworzył si ę w obr ębie wachlarzowato usypanego sto żka sandrowego na przedpolu lodowca. Kształt i mi ąż szo ść zasypu jest nieregularna i waha si ę od kilku do kilkudziesi ęciu metrów. Szacunkowe zasoby dyspozycyjne zbiornika kształtuj ą si ę w wielko ści około 200 tys. m 3/dob ę, przy średniej 50 m gł ęboko ści uj ęć . Na przewa żaj ąca cz ęś ci obszaru brak jest dostatecznie wykształconej warstwy izolacyjnej z uwagi na zaleganie w podło żu osadów torfowych i piaszczystych charakteryzuj ących si ę du żą infiltracj ą. Z tego wzgl ędu zbiornik nara żony jest na zanieczyszczenie wód podziemnych i wymaga szczególnej ochrony, zwłaszcza w zakresie gospodarki wodno-ściekowej.

42 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

Retencjonowanie wody w rzekach i zbiornikach pozwala na racjonalne ich wykorzystanie, gromadzenie w stanach zagro żeń powodzi ą oraz dostarczanie jej w okresach suszy. Obecnie na terenie gminy znajduje si ę kilka zbiorników wodnych spełniaj ących rol ę gospodarcz ą i przeciwpo żarow ą. S ą to wspomniane wcze śniej stawy wodne w Wierzbowie, Kurejwie, Fleszach Ró żańskich, Popowie i innych miejscowo ściach gminy. Program budowy zbiorników retencyjnych obejmuje jedynie renowacj ę i powi ększenie powierzchni zalewów oraz pojemno ści istniej ących zbiorników w: • Wierzbowie do 1,25 ha i około 19 tys.m 3 • Kurejwie do 1,2 ha i 18 tys. m 3 • Popowie do 0,2 ha i 3 tys. m 3. W zakresie dalszych melioracji szczegółowych pomimo wielu krytycznych uwag zakłada si ę budow ę nowych urz ądze ń odwadniaj ąco - nawadniaj ących uwzgl ędniaj ących wysokie wymogi ochrony środowiska naturalnego, w tym wył ączenie z melioracji gleb marginalnych, enklaw gruntów z drzewostanem lub o zwartym zadrzewieniu, pozostawieniu istniej ących „oczek wodnych”. Zakres prac melioracyjnych ograniczony b ędzie do konserwacji i odtwarzaniu zdekapitalizowanych urz ądze ń oraz obj ęcia nowych terenów o słabym poro ście ro ślin. Na popraw ę bilansu wodnego mo żna równie ż oddziaływa ć poprzez stosowanie zabiegów agrotechnicznych i agromelioracyjnych, na które składaj ą si ę mi ędzy innymi: wprowadzanie zalesie ń, stosowanie odpowiedniego układu pól ornych i u żytków zielonych, wykonywanie zabiegów przeciwerozyjnych itp.

XII. WYST ĘPOWANIE TERENÓW GÓRNICZYCH WYZNACZONYCH NA PODSTAWIE PRZEPISÓW ODR ĘBNYCH

W rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku Prawo geologiczne i górnicze (tekst jednolity) teren górniczy jest przestrzeni ą obj ętą przewidywanymi wpływami robót górniczych zakładu górniczego. Inaczej mówi ąc teren górniczy obejmuje obszar górniczy podlegaj ący bezpo średniej eksploatacji oraz obszar podlegaj ący oddziaływaniu kopalni na zewn ątrz. Teren górniczy wyznaczany jest na podstawie sporz ądzonej dokumentacji geologicznej i zatwierdzany decyzji administracyjnej zwanej koncesj ą. Tereny górnicze uwzgl ędnia si ę studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. W granicach gminy Grajewo aktualnie wyznaczono tereny górnicze dla nast ępuj ących złó ż kruszywa naturalnego:

Zło że „Łosewo” - teren górniczy o powierzchni 10,5 ha, który obejmuje obszar górniczy o powierzchni 8,0 oraz filary ochronne o szeroko ści od 6 do 10 m od wyst ępuj ących w s ąsiedztwie kopalni użytków rolnych i le śnych oraz dróg gminnych. W skład terenu górniczego wchodz ą grunty orne w klasach V i VI. Zło że „Danówek I” - teren górniczy wyznaczony granicami własno ści nieruchomo ści o powierzchni 1,11 ha. Wzdłu ż granicy obszaru górniczego przebiega 6,0 m pas ochronny od u żytków rolnych, na którym przewidziano składowanie nadkładu. Zło że El żbiecin - teren górniczy o powierzchni 7, 9 ha, w tym obszar górniczy 5,6 ha mieszczacy si ę w granicach własno ści przedsi ębiorcy i dzier żawionego gruntu, tj. działek nr 12, 19 i 21. Teren 43 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA górniczy jest w przewa żaj ącej cz ęś ci wyrobiskiem, a w cz ęś ci nieeksploatowanym gruntem rolnym klasy RVI. Przez teren górniczy przebiega linia elektroenergetyczna wysokiego napi ęcia, dla której wyznaczono filar ochronny o ł ącznej szeroko ści 40 m. Dla innych elementów ______47 zagospodarowania, tj. drogi obowi ązuje filar ochronny szeroko ści 10 m, a dla u żytków rolnych odpowiednio 6,0 m.

Zło że Popowo obejmuje pole I, II i III poło żone w niedalekiej odległo ści od siebie. Tereny górnicze wyznaczone dla poszczególnych pól wyznaczono w granicach własno ści nieruchomo ści. Pole I obejmuje działk ę nr 42 o powierzchni 3,3 ha. W obr ębie terenu górniczego wyst ępują grunty rolne klasy RIVb, RV, RVI i RzVI. Dla terenu wyznaczono pasy ochronne od grogi gminnej i użytków rolnych o szeroko ści odpowiednio 10,0 i 6,0 m. Zło że obecnie jest wyeksploatowane. Pole II dotyczy działki nr 54/2, w obr ębie której w 1999 roku wyznaczono teren górniczy o powierzchni 3,2 ha. Przez środek pola przebiega napowietrzna linia elektroenergetyczna 15 kV. Dla linii, drogi krajowej oraz otaczaj ących u żytków rolnych i le śnych wyznaczono filary ochronne o zró żnicowanej szeroko ści, zgodnie z normami obowi ązuj ącymi w górnictwie odkrywkowym. Pole III obejmuje dwie działki: nr 43 i nr 55 poło żone w bezpo średnim s ąsiedztwie obu wcze śniej wyznaczonych pól. Działka nr 43 poło żona po s ąsiedzku z polem I zamyka si ę w granicach działki nr 43 o powierzchni 1,59 ha, która jest jednocze śnie granic ą terenu górniczego. Przedmiotowy teren obejmuje grunty rolne o bonitacji gleb w klasie RV i RVI. Dla drogi gminnej i u żytków rolnych wyznaczono filary ochronne o szeroko ści odpowiednio 10,0 m i 6,0 m. Działka nr 55 posiada powierzchni ę 1,65 ha, której cz ęść zajmuje kompleks le śny (0,22 ha). Przez jej centraln ą cz ęść przebiega linia 15 kV. Analogicznie jak dla pola II okre ślono pasy ochronne od drogi krajowej, linii elektroenergetycznej, u żytków rolnych i le śnych.

XII. STAN SYSTEMÓW KOMUNIKACJI I INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ, W TYM STOPNIA UPORZ ĄDKOWANIA GOSPODARKI WODNO - ŚCIEKOWEJ, ENERGETYCZNEJ ORAZ GOSPODARKI ODPADAMI 1. KOMUNIKACJA DROGOWA I KOLEJOWA 1.1 Komunikacja drogowa W granicach administracyjnych gminy wyst ępuje ł ącznie 278,6 km dróg, w tym: • drogi krajowe - 28,5 km, • drogi woj ewódzkie - 6,1 km, • drogi powiatowe - 93,0 km, • drogi gminne -157,1 km. Gmina Grajewo posiada dobrze rozwini ętą sie ć dróg umo żliwiaj ącą poł ączenie siedziby gminy ze wszystkimi miejscowo ściami w terenie. Wewn ętrzny układ komunikacyjny opiera si ę o dwie drogi krajowe i jedn ą drog ę wojewódzk ą o charakterze tranzytowym oraz o układ komunikacyjny miasta Grajewa. System ten ma charakter promienisty z ci ąż eniem w kierunku Grajewa spełniaj ącego rol ę o środka gminnego, w którym krzy żuj ą si ę drogi krajowe. Uzupełnieniem układu jest sie ć dróg powiatowych i gminnych równomiernie rozmieszczonych na terenie gminy. Pozostałe drogi i dojazdy s ą drogami wewn ętrznymi gospodarczymi. 44 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

Rodzaj nawierzchni na drogach na terenie gminy Grajewo Rodzaje nawierzchni w km L Bitumiczna Bruk Żwir Gruntowa 1. Drogi krajowe 28,5 28,5 - - - 2. Drogi wojewódzkie 6,1 6,1 - - - 3. Drogi powiatowe 93,0 65,2 0,8 20,8 6,2

4. Drogi gminne 157,1 27,1 8,4 37,8 83,8

1.1.1 Drogi krajowe

Przez teren gminy przebiegaj ą dwie drogi krajowe, po których odbywa si ę mi ędzynarodowy ruch samochodowy: • droga krajowa Nr 61 Warszawa - Pułtusk - Ostroł ęka - Łom ża - Grajewo - Augustów i dalej do przej ścia granicznego z Litw ą w Budzisku, • droga krajowa Nr 65 Bobrowniki (granica z Białorusią) - Białystok - Grajewo - Ełk - Olecko - Gołdap (granica pa ństwa z Rosj ą). Na drogach krajowych wyst ępuj ą nast ępuj ące problemy komunikacyjne: • post ępuj ące nat ęż enie ruchu samochodowego wynikaj ące ze wzrostu stopnia motoryzacji w kraju i regionie, • wzrost wymiany handlowej pomi ędzy pa ństwami nadbałtyckimi i Rosja z Europ ą zachodni ą, • gwałtowny wzrost transportu ci ęż kiego w regionie dotycz ący głównie trasy nr 61 Warszawa - Augustów, • wzrost ruchu turystycznego zwi ązanego z obecno ści ą atrakcyjnych terenów w północno- wschodniej cz ęś ci kraju oraz przej ściami granicznymi (Warszawa - Pojezierze Augustowsko - Suwalskie wzdłu ż drogi nr 61 oraz Białystok - Mazury wzdłu ż drogi nr 65), • systematyczna degradacja stanu technicznego i u żytkowego dróg w zwi ązku z niedoin- westowaniem i znacznym wzrostem liczby u żytkowników, • uci ąż liwo ść u żytkowania tras komunikacyjnych dla miejscowo ści poło żonych przy drogach krajowych. • parametry istniej ących dróg krajowych nie odpowiadaj ą współczesnym wymaganiom, co wyra ża si ę szczególnie brakiem dostatecznej no śno ści ich nawierzchni oraz nienormatywn ą no śno ści ą mostów.

XIII. STAN SYSTEMÓW KOMUNIKACJI I INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ, W TYM STOPNIA UPORZ ĄDKOWANIA GOSPODARKI WODNO - ŚCIEKOWEJ, ENERGETYCZNEJ ORAZ GOSPODARKI ODPADAMI

1. KOMUNIKACJA DROGOWA I KOLEJOWA

1.2 Komunikacja drogowa W granicach administracyjnych gminy wyst ępuje ł ącznie 278,6 km dróg, w tym:

45 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

• drogi krajowe - 28,5 km, • drogi woj ewódzkie - 6,1 km, • drogi powiatowe - 93,0 km, • drogi gminne -157,1 km. Gmina Grajewo posiada dobrze rozwini ętą sie ć dróg umo żliwiaj ącą poł ączenie siedziby gminy ze wszystkimi miejscowo ściami w terenie. Wewn ętrzny układ komunikacyjny opiera si ę o dwie drogi krajowe i jedn ą drog ę wojewódzk ą o charakterze tranzytowym oraz o układ komunikacyjny miasta Grajewa. System ten ma charakter promienisty z ci ąż eniem w kierunku Grajewa spełniaj ącego rol ę o środka gminnego, w którym krzy żuj ą si ę drogi krajowe. Uzupełnieniem układu jest sie ć dróg powiatowych i gminnych równomiernie rozmieszczonych na terenie gminy. Pozostałe drogi i dojazdy s ą drogami wewn ętrznymi gospodarczymi.

Rodzaj nawierzchni na drogach na terenie gminy Grajewo Rodzaje nawierzchni w km L Bitumiczna Bruk Żwir Gruntowa 1. Drogi krajowe 28,5 28,5 - - - 2. Drogi wojewódzkie 6,1 6,1 - - - 3. Drogi powiatowe 93,0 65,2 0,8 20,8 6,2

4. Drogi gminne 157,1 27,1 8,4 37,8 83,8

1.1.2 Drogi krajowe Przez teren gminy przebiegaj ą dwie drogi krajowe, po których odbywa si ę mi ędzynarodowy ruch samochodowy: • droga krajowa Nr 61 Warszawa - Pułtusk - Ostroł ęka - Łom ża - Grajewo - Augustów i dalej do przej ścia granicznego z Litw ą w Budzisku, • droga krajowa Nr 65 Bobrowniki (granica z Białorusią) - Białystok - Grajewo - Ełk - Olecko - Gołdap (granica pa ństwa z Rosj ą). Na drogach krajowych wyst ępuj ą nast ępuj ące problemy komunikacyjne: • post ępuj ące nat ęż enie ruchu samochodowego wynikaj ące ze wzrostu stopnia motoryzacji w kraju i regionie, • wzrost wymiany handlowej pomi ędzy pa ństwami nadbałtyckimi i Rosja z Europ ą zachodni ą, • gwałtowny wzrost transportu ci ęż kiego w regionie dotycz ący głównie trasy nr 61 Warszawa - Augustów, • wzrost ruchu turystycznego zwi ązanego z obecno ści ą atrakcyjnych terenów w północno- wschodniej cz ęś ci kraju oraz przej ściami granicznymi (Warszawa - Pojezierze Augustowsko - Suwalskie wzdłu ż drogi nr 61 oraz Białystok - Mazury wzdłu ż drogi nr 65), • systematyczna degradacja stanu technicznego i u żytkowego dróg w zwi ązku z niedoin- westowaniem i znacznym wzrostem liczby u żytkowników, • uci ąż liwo ść u żytkowania tras komunikacyjnych dla miejscowo ści poło żonych przy drogach krajowych.

46 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

• parametry istniej ących dróg krajowych nie odpowiadaj ą współczesnym wymaganiom, co wyra ża si ę szczególnie brakiem dostatecznej no śno ści ich nawierzchni oraz nienorma- tywn ą no śno ści ą mostów. Na drodze krajowej nr 61 Warszawa - Łom ża - Augustów obserwuje si ę gwałtowny wzrost ruchu tranzytowego. Z chwil ą oddania do u żytku wyremontowanej drogi oraz dopuszczenia pojazdów ci ęż kich ruch podwoił si ę oraz zmieniła si ę na niekorzy ść jego struktura rodzajowa (du ży wzrost udziału pojazdów najci ęż szych - TIR). Nat ęż enie ruchu na drodze nr 65 Białystok - Ełk - W ęgorzewo wzrasta stosunkowo wolniej w sposób analogiczny do innych dróg krajowych. Droga jest mniej obci ąż ona ruchem ci ęż kim i zachowuje lepszy stan techniczny nawierzchni.

1.1.3 Drogi wojewódzkie Przez południowy skraj gminy w pobli żu miejscowo ści Sojczynek i So śnia, przebiega jedyna na tym terenie droga wojewódzka nr 668 Pi ątnica - Radziłów - Osowiec. Jej krótki w granicach gminy, bo zaledwie 6,1 km odcinek, biegnie przez kompleks le śny i nie ma żadnego znaczenia dla obsługi komunikacyjnej obszaru gminy Grajewo. Droga stanowi alternatywne powi ązanie Grajewa poprzez Bialaszewo, Radziłów, Przytuły i Jedwabne z Łom żą . Droga obsługuje równie ż ruch tranzytowy o znaczeniu regionalnym z Łom ży w kierunku Goni ądza i Suchowoli.

Najwi ększym problemem drogi jest zły jej stan techniczny wymagaj ący szybkiej poprawy nawierzchni oraz dostosowania parametrów technicznych do wyst ępuj ących obci ąż eń oraz obo- wi ązuj ących standardów.

1.1.4 Drogi powiatowe Zarz ądc ą dróg powiatowych jest Zarz ąd Powiatu, a za ich stan odpowiada Zarz ąd Dróg Powiatowych w Grajewie.

W granicach administracyjnych gminy znajduj ą si ę nast ępuj ące drogi powiatowe: • droga powiatowa Nr 1791 Granica woj ewództwa - Toczyłowo - droga Nr 61, • droga powiatowa Nr 1797B Koszarówka - Szymany, • droga powiatowa Nr 1798B Ruda - Sojczyn Borowy - Sojczyn Gr ądowy - Kapice - Przechody - droga Nr 65, • droga powiatowa Nr 1799B Droga Nr 65 - Białogr ądy - Osowiec - Płochowo - Wólka Piaseczna - Goni ądz, • droga powiatowa Nr 1801B Graj ewo - Mierucie, • droga powiatowa Nr 1802B Grajewo - Konopki - Cyprki - Kurki - Tarachy - B ęć kowo - Szczuczyn, • droga powiatowa Nr 1803B Graj ewo -Uścianki - Flesze - Cyprki, • droga powiatowa Nr 1804B Droga Nr 61 - Kurejwa - Kurki, • droga powiatowa Nr 1805B Droga Nr 61 - Kurejewka - Chojnówek, • droga powiatowa Nr 1806B Szczuczyn - - Wólka - , • droga powiatowa Nr 1807B Białaszewo - Lipi ńskie - Modzele - Opartowo - Mareckie - Wierzbowo - Boczki Świdrowo - droga Nr 61,

47 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

• droga powiatowa Nr 1808B Grajewo - Wojewodzin - Wierzbowo, • droga powiatowa Nr 1809B droga Nr 65 - Podlasek - Pieni ąż ki - Białaszewo - Droga Nr 668, • droga powiatowa Nr 1810B Grajewo - El żbiecin - Kacprowo - Okół - Łojki - Gackie - Pieni ąż ki, • droga powiatowa Nr 1813B Szczuczyn - Nie ćkowo - K ędziorowo - Zalesie - Kudłaczewo - Grozimy - Opartowo, • droga powiatowa Nr 1814B Brzozowo - Godlewo. Stan dróg powiatowych nale ży uzna ć jako dostateczny. Prawie wszystkie posiadaj ą nawierzchni ę bitumiczn ą.

1.1.5 Drogi gminne Zgodnie z Uchwał ą Nr 210/XXXXV/02 Rady Gminy Grajewo z dnia 11 wrze śnia 2002 roku w sprawie zaliczenia dróg do kategorii dróg gminnych sie ć tworz ą:

Ruda - Kacprowo - Ł ękowo - Wojewodzin, Wierzbowo - Dybła - Mareckie, Popowo - Kurejwa - Kurki, Droga Nr 61 - Toczyłowo, Droga Nr 65 - Koty Rybno - Danówek, Grozimy - Godlewo, Sulewo - Zaborowo Ruda - Modzelówka, Popowo - Flesze Opartowo- Łosewo - Okół ,Grajewo - Konopki Kolonie - Mierucie, Podlasek - Sojczyn Borowy, Podlasek - Łojki - Modzele, El żbiecin - Ł ękowo - Mareckie, Brzozowa Wólka - Pieni ąż ki, Białaszewo - Sojczynek, Białaszewo - Białaszewo Kolonia, Przechody - Białogr ądy, Wierzbowo - Popowo, Popowo - Wojewodzin, Droga Nr 61 - Sikora, Łosewo - Modzele, Szymany - Łamane Gr ądy, Kurejwa - Kurejewka - Kurki Flesze - Konopki, Szymany - Szymany Kolonie - droga Nr 61,

, Drogi gminne posiadaj ą ł ączn ą długo ść 157,1 km, z czego nawierzchnia bitumiczna wyst ępuje zaledwie na długo ści 27,1 km, co stanowi 17,2 % ogólnej ich długo ści. Drogi utwardzone brukiem maj ą 8,4 km (5,3%). Pozostałe drogi gminne posiadaj ą nawierzchni ę żwirow ą (24,0%), b ądź gruntow ą (53,

48 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

Dla terenów wł ączonych w granice administracyjne gminy Grajewo na podstawie Rozporz ądzenia Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2013 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowo ściom statusu miasta oraz zmiany siedziby władz gminy (Dz.U. z 2013 roku poz. 869) ustala si ę funkcj ę dróg gminnych: - Nr 103349 B od drogi krajowej nr 65 przez miejscowość Koszarówka i Danówek do drogi powiatowej nr 1797 B, - Nr 142554 B w obr ębie U ścianki od drogi gminnej nr 103320 B do granicy gminy Grajewo.

1.1.6 Mosty Na terenie gminy znajduje si ę 5 mostów o ł ącznej długo ści 158,4 mb. Cztery z nich to mosty powiatowe i jeden gminny. Mosty w ci ągach dróg powiatowych i gminnych L.p. Droga Długo ść w mb Rodzaj mostu 1. Koszarówka - Szymany (rzeka Ełk) 45,6 drewniany 2. Sojczyn Borowy - Sojczyn Gr ądowy (Kanał Rudzki) 36,2 most żelbetowy 3. Przechody - droga nr 65 (Kanał Rudzki) 30,1 most żelbetowy 4. Białogr ądy - most żelbetowy 30,0 most żelbetowy 5. Modzelówka (Kanał Rudzki) 16,5 most żelbetowy Łączna długo ść mostów 158,4

1.1.7 Komunikacja pasa żerska PKS Obsług ę komunikacyjn ą mieszka ńcom gminy zapewnia Pa ństwowa Komunikacja Samochodowa Oddział w Łom ży, Placówka Terenowa w Grajewie posiadaj ąca dworzec autobusowy w Grajewie oraz sie ć przystanków na obszarze gminy Grajewo.

Przez teren gminy przebiegaj ą tranzytowe trasy PKS relacji Warszawa - Łom ża - Augustów oraz Ełk - Białystok zapewniające poł ączenia w regionie i z krajem. Poł ączenia lokalne realizowane s ą na trasach:

• Grajewo - Szczuczyn przez Wierzbowo i Boczki, • Białaszewo - Radziłów przez Modzele, • Grajewo - Zalesie przez Wierzbowo i Grozimy, • El żbiecin - Kacprowo - Okół - Łojki - Gackie - Pieni ąż ki - Białaszewo, We wschodniej cz ęś ci gminy nie wyst ępuj ą lokalne poł ączenia PKS.

1.1.8 Komunikacja szkolna Placówki o światowe w gminie funkcjonuj ą w oparciu o zorganizowany, wyspecjalizowany system transportu dzieci. Wyznaczono kilkana ście tras autobusowych opartych o własny transport, obsługiwanych przez pojazdy PKS. Dzieci dowo żone s ą do szkół podstawowych zlokalizowanych w Białaszewie, Rudzie, Wierzbowie i Grajewie oraz gimnazjum w Danówku i Grajewie.

49 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

1.1.9 Zaplecze obsługi ruchu kołowego Obiekty i urz ądzenia obsługi ruchu kołowego koncentruj ą si ę w mie ście Grajewie. Na terenie gminy znajduj ą si ę:

- stacje paliw w Białaszewie i Koszarówce, - auto naprawa i mechanika pojazdowa w Koszarówce, Pieni ąż kach i Popowie, - punkt usług sprz ętowych w Rudzie, - komis maszyn i cz ęś ci rolniczych w Koszarówce, - punkt naprawy sprz ętu rolniczego w Popowie, - punkt skupu i sprzeda ży sprz ętu rolniczego w Popowie.

1.3 Komunikacja kolejowa Przez gmin ę Grajewo przebiega pierwszorz ędowa jednotorowa zelektryfikowana linia kolejowa PKP Białystok - Grajewo - Ełk. Jej poło żenie w stosunku do terenu gminy jest bardzo korzystne, nie wyst ępuj ą kolizje dróg krajowych z lini ą PKP. Stacja kolejowa znajduje si ę w Grajewie. Stwarza to dobre warunki do obsługi mieszka ńców gminy.

2. GOSPODARKA WODNO - ŚCIEKOWA

2.1 Gospodarka wodna Na obszarze gminy Grajewo sie ć wodoci ągowa doprowadzona jest do terenów zabudowy 49 wsi. Jedynie dwie wsie o charakterze zabudowy kolonijnej: El żbiecin i Podlasek, zamieszkałe przez 35 mieszka ńców nie s ą podł ączone do wodoci ągu zbiorowego. Nieliczni koloni ści z El ż- biecina podł ączeni są do miejskiej sieci wodoci ągowej Grajewa.

Wodoci ągi zbiorowe o ogólnej długo ści około 180 km pracuj ą w oparciu o dwa uj ęcia na obszarze gminy oraz dwa w s ąsiednich gminach. Oba wodoci ągi s ą ze sob ą poł ączone i maj ą mo żliwo ść w przypadku awarii na korzystanie z drugiego uj ęcia.

W gminie funkcjonuj ą nast ępuj ące wodoci ągi grupowe: Wodoci ąg „Wojewodzin” Wodoci ąg oparty jest na studniach gł ębinowych o nast ępuj ących parametrach: LP Rodzaj studni Nr Depresja Wydajno ść Gł ęboko ść Rok studni (m) (m 3/h) (m) wykonania 1. SW 1 20,0 17,0 54 1976 nie wykorzystywana 2. SW 2 8,9 77,0 143 1998 podstawowa 3. SW 3 19,0 55,0 156 2001 awaryjna

Obecnie eksploatowana jest studnia nr 2, a studnia nr 3 stanowi studni ę awaryjn ą. Obie studnie wraz ze stref ą ochrony bezpo średniej zlokalizowane s ą w ogrodzonym terenie stacji. Woda z w/w studni

50 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

podawana jest na sie ć po uzdatnieniu. Stacja wodoci ągowa wyposa żona jest w 6 mieszaczy wodno- powietrznych, 6 od żelaziaczy oraz 1 chlorator. Odprowadzenie popłuczyn odbywa si ę (po przetrzymaniu) poprzez osadnik do rowu melioracyjnego. Decyzj ą nr O Ś.6226- 6/95 Urz ędu Wojewódzkiego w Łom ży z dnia12.12.1995 roku okre ślono stref ę ochrony bezpo średniej o promieniu 10 m wokół studni oraz stref ę ochrony po średniej zewn ętrznej wielko ści nieregularnej o wymiarach około 370x290 m. Zatwierdzone 3 zasoby wód podziemnych w kategorii „B” zostały określone na Q e =77 m /h. Do uj ęcia i stacji wodoci ągowej w Wojewodzinie podł ączonych jest 32 wsi: Wojewodzin, Boczki Świdrowo, Chojnówek, Cyprki, Danówek, Dybła, Flesze, Kacprowo, Kapice, Konopki, Konopki Kolonie, Koty Rybno, Koszarówka, Kurejewka, Kurejwa, Kurki, Łamane Gr ądy, Ł ękowo, Mareckie, Mierucie, Popowo, Przechody, Ruda, Sikora, Sojczyn Borowy, Sojczyn Gr ądowy, Szymany, Szymany Kolonie, Toczyłowo, U ścianki i Wierzbowo. Długo ść sieci wodoci ągowej wynosi około 133 km, przy 834 wykonanych przył ączy.

834 wykonanych przył ączy. Wodoci ąg grupowy „Białaszewo” Wodoci ąg oparty jest na studniach gł ębinowych o nast ępuj ących parametrach: Depresja Gł ęboko ść Rok L.p. Nr Wydajno ść Rodzaj studni (m) (m 3/h) (m) wykonania studni 1. SW 1 11,3 80,0 155 2001 podstawowa 2. SW 2 12,0 78,0 160 2004 awaryjna \ Zatwierdzone zasoby eksploatacyjne wód podziemnych w kategorii „B” wynosz ą Q = 80 m 3/h przy depresji 11,3 m.

W przyj ętym operacie wodnoprawnym stwierdzono, że ze wzgl ędu na dobr ą izolacje warstwy wodono śnej nie ma konieczno ści ustanawiania zarówno wewn ętrznej jak i zewn ętrznej strefy ochrony po średniej. Dla uj ęcia ustanowiono jedynie stref ę ochrony bezpo średniej, który obejmuje pas wokół studni o promieniu 10 m. Obie studnie wraz ze strefą ochrony bezpo średniej znajduj ą si ę w obr ębie ogrodzonej działki uj ęcia. Stacja wodoci ągowa typu „Hydrofiltr” o wydajno ści 70,1 m 3/h pracuje w układzie jedno- stopniowego pompowania wody. Wody popłuczne odprowadzane s ą do rowu poprzez 6-cio komorowy osadnik do rowu otwartego. Wodoci ąg grupowy „Białaszewo” obejmuje 16 wsi: Białaszewo, Białaszewo Kolonia, Brzozowa Wólka, Brzozowa, Ciemnoszyje, Gackie, Godlewo Grozimy, Lipi ńskie, Łojki, Łose- wo, Modzele, Okół, Pieni ąż ki, Sienickie, Sojczynek. Długo ść sieci wodoci ągowej wynosi 47,2 km, a podł ączonych jest do niej 280 budynków. Do wodoci ągu „W ąsosz” (gmina W ąsosz) podł ączona jest wie ś Zaborowo, do wodoci ągu „Osowiec” (gmina Goni ądz) podł ączona jest wie ś Białogr ądy - długo ść sieci ok. 3 km. 3.2 Odprowadzanie ścieków Na terenie gminie Grajewo odprowadzenie ścieków sanitarnych odbywa si ę głównie do

51 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

zbiorników bezodpływowych z przeznaczeniem do wywo żenia. Nieliczne gospodarstwa posiadaj ą indywidualne przydomowe oczyszczalnie ścieków.

Na obszarze gminy brak jest komunalnych systemowych rozwi ąza ń w zakresie gospodarki ściekowej.

Zakładow ą oczyszczalni ę ścieków typu BIOVAC o przepustowo ści docelowej 90 m 3/d posiada jedynie Zespół Szkół Rolniczych w Wojewodzinie. Na terenie oczyszczalni oddanej do u żytku w 1995 roku, znajduje si ę nieeksploatowany punkt zlewny nieczysto ści płynnych. Obecnie odprowadzane s ą do oczyszczalni ścieki jedynie z budynków szkolnych, ale istnieje możliwo ść , po wybudowaniu sieci kanalizacji sanitarnej we wsi, podł ączenia zabudowa ń Wojewodzina. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rów melioracyjny zlokalizowany w s ąsiedztwie działki oczyszczalni.

Oczyszczalnia ścieków znajduje si ę równie ż przy nieczynnej wytwórni wód gazowanych w Rudzie.

3. ELEKTROENERGETYKA Gmina Grajewo zasilana jest z istniej ących stacji transformatorowych 110/15 kV GPZ-1 i GPZ-2 w Grajewie. Stacje zasilane s ą liniami napowietrznymi 110 kV Osowiec - Grajewo 2 - Grajewo 1 - Ełk krajowego systemu sieci WN. Stacje s ą w zadowalaj ącym stanie technicznym. Ze wzgl ędu na ich lokalizacje w mie ście i stosunkowo bliskie s ąsiedztwo zaopatrzenie w energi ę elektryczn ą jest zadowalaj ące w stosunku do potrzeb. Odbiorcy zasilani s ą w zdecydowanej wi ększo ści liniami napowietrznymi SN 15kV poprzez stacje transformatorowe 15/0,4kV i linie elektroenergetyczne nn komunalno - o świetleniowe.

4. ZAOPATRZENIE W GAZ Istniej ący system gazoci ągów wysokiego ci śnienia na terenie województwa podlaskiego nie pozwala na bezpo średnie zaopatrzenie w gaz przewodowy gminy Grajewo. Brak aktualnego programu i deklaracji mieszka ńców na pobór gazu równie ż nie pozwala na dokładne sprecyzowanie mo żliwo ści zaopatrzenia w gaz przewodowy gminy.

Główne elementy realizacji systemu gazowniczego zapewniaj ące dostaw ę gazu ziemnego to budowa: gazoci ągu magistralnego (przedłu żenie gazoci ągu z kierunku Łom ży lub alternatywnie z kierunku północnego), gazoci ągu o średnicy 100 mm (odgał ęzienia od gazoci ągu magistralnego), stacji redukcyjnej I-go stopnia w okolicy wsi Ruda oraz sieci gazowej średniego ci śnienia obejmuj ącej poszczególne wsie. Ze wzgl ędu na du żą odległo ść czasow ą budowy systemu zaopatrzenia w gaz przewodowy wskazane jest utrzymanie i rozwijanie stosowania gazu propan - butan przez mieszka ńców gminy. 5. ZAOPATRZENIE W CIEPŁO Zaopatrzenie w ciepło w obszarze gminy realizowane jest z indywidualnych źródeł ciepła i lokalnych kotłowni, w przewa żaj ącej wi ększo ści na paliwo stałe charakteryzuj ące si ę wysokim poziomem emisji zanieczyszcze ń do atmosfery. Jedynie nieliczne budynki, w tym szkoły, zaopatrywane są w ciepło z indywidualnych kotłowni olejowych.

52 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

6. GOSPODARKA ODPADAMI

6.1 Odpady komunalne Źródłami wytwarzania odpadów komunalnych s ą gospodarstwa domowe oraz obiekty in- frastruktury takie jak: handel, usługi i rzemiosło, szkolnictwo, obiekty turystyczne.

Odpady komunalne zawieraj ą tak że odpady niebezpieczne, takie jak: zu żyte baterie, akumulatory, świetlówki, termometry, opakowania po farbach, lakierach, rozpuszczalniki, smary, oleje, przeterminowane i niewykorzystane leki. Szacuje si ę, że w Polsce stanowi ą one około 0,76% ogólnej masy odpadów. Ilo ść odpadów komunalnych wytworzonych na obszarze gminy Grajewo w 2003 r. ocenia si ę na 1483,2 Mg.

6.2 Komunalne odpady ściekowe Do odpadów powstaj ących w komunalnych oczyszczalniach ścieków mo żna zaliczy ć: skratki, odpady z piaskowników procesów i odpady z procesów stabilizacji oraz odwadniania osadów, w tym ustabilizowane komunalne osady ściekowe.

Na terenie gminy Grajewo funkcjonuje jedna czynna biologiczna oczyszczalnia ścieków zlokalizowana przy Zespole Szkół w Wojewodzinie, która w 2003 roku wytworzyła 8 Mg usta- bilizowanych komunalnych osadów ściekowych.

6.3 Odpady powstaj ące w sektorze gospodarczym Za odpady przemysłowe uci ąż liwe dla środowiska uwa ża si ę powstaj ące w procesach pro- dukcyjnych stałe i ciekłe substancje oraz przedmioty pou żytkowe uci ąż liwe dla środowiska i nieu żyteczne bez dodatkowych zabiegów technologicznych.

Na terenie gminy Grajewo nie funkcjonuj ą zakłady przemysłowe. Dominuj ącą form ą działalno ści gospodarczej jest rolnictwo - uprawa ro ślin oraz hodowla zwierz ąt oraz drobna działalno ść produkcyjno - usługowa. Powstaj ą tu zatem odpady w formie niezu żytych środków ochrony ro ślin oraz opakowania po nich, odpady z przetwórstwa rolno - spo żywczego. Odpady pochodz ą równie ż z zakładów gastronomicznych, zakładów przetwórstwa drewna, stacji paliw, firm transportowych oraz firm świadcz ących usługi budowlane i elektryczne. S ą tu zatem wytwarzane oleje przepracowane, baterie i akumulatory oraz inne. Ilo ść odpadów powstaj ących w sektorze gospodarczym nie jest znana.

Odpady z sektora gospodarczego inne ni ż niebezpieczne s ą deponowane na składowiskach lub przeznaczane do gospodarczego wykorzystania. Brak szczegółowych danych uniemo żliwił przeprowadzenie oceny gospodarki w tym zakresie. W zwi ązku z konieczno ści ą usuwania wyrobów zawieraj ących azbest wyst ępuje pilna potrzeba rozwi ązania składowania tego rodzaju odpadów. Odpady z sektora gospodarczego niebezpieczne s ą odbierane i transportowane bezpo średnio od posiadacza odpadów do unieszkodliwiania w specjalistycznych firmach działaj ących na podstawie zezwole ń wojewodów i starostów.

53 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

6.4 Istniej ące systemy zbierania odpadów Gminny Zakład Komunalny w Wierzbowie własnym transportem odbiera raz w ci ągu miesi ąca odpady komunalne pochodz ące z gospodarstw domowych, które gromadzone s ą w 1264 pojemnikach typu SM-110, o pojemno ści 156 l ka żdy i dokonuje ich wywozu na składowisko odpadów w Koszarówce. Zorganizowan ą form ą wywozu obj ęci s ą wszyscy mieszka ńcy gminy. Metalowe pojemniki na śmieci zostały ustawione w gospodarstwach rolnych na poszczególnych działkach budowlanych. Nie prowadzi si ę zorganizowanej selektywnej zbiórki surowców odpadowych. Działalno ść w zakresie zbiórki i transportu odpadów stałych prowadzi Gminny Zakład Komunalny w Wierzbowie.

Podobnie jak na terenie wi ększo ści gmin istniej ą tzw. „dzikie” wysypiska śmieci. Urz ąd Gminy Grajewo systematycznie dokonuje likwidacji dzikich wysypisk oraz prowadzi akcj ę zapobiegaj ącą powstawaniu nowych składowisk.

6.5 Instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów Na terenie gminy Grajewo znajduje si ę składowisko odpadów innych ni ż oboj ętne i niebezpieczne zlokalizowane na gruntach wsi Koszarówka. Zgodnie z porozumieniem z 1994 roku Gmina Grajewo przekazała teren składowiska Urz ędowi Miasta Grajewo, który stał si ę wła ścicielem obiektu. Administratorem składowiska jest Przedsi ębiorstwo Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Grajewie. Składowisko posiada zatwierdzon ą Instrukcj ę eksploatacji składowiska, zgodnie z któr ą zamkni ęcie nast ąpi w 2009 roku. Podstawowe dane eksploatacyjne składowiska odpadów: • powierzchnia całkowita - 9,7 ha ; składowaniem obj ęte - 2,4 ha • obj ęto ść - 304.500 m 3, • % wypełnienia - 70%, • uszczelnienie niecki - warstwa gliny, • instalacj a do zbierania odcieków - brak, • instalacja do ujmowania gazu składowiskowego - brak, • prowadzenie monitoringu wód i gazu - badanie wód podziemnych z 2 piezometrów, • prowadzenie ewidencji przyjmowanych odpadów - na kartach ewidencji odpadu, dla ka żdego rodzaju odpadu oddzielnie.

Obecnie składowanie odpadów nast ępuje przemiennie na 3 sektorach eksploatacyjnych. Odpady s ą na bie żą co rozplanowywane i formowane w pryzmy nieprzekraczaj ące wysoko ści 1 m. Pryzmy po zag ęszczeniu sprz ętem ci ęż kim s ą izolowane warstw ą z materiału inertnego o grubo ści 10 - 20 cm.

Według danych zamieszczonych w Powiatowym Planie Gospodarki Odpadami Powiatu Grajewskiego w 2002 roku unieszkodliwiono poprzez składowanie 556,6 Mg odpadów zmieszanych.

Usuwaniem i unieszkodliwianiem padłych sztuk zwierząt lub ich cz ęś ci zajmuje si ę firma „Struga” S. A. Z Białegostoku. Odbiór odpadów odbywa si ę bezpo średnio z poszczególnych gospodarstw.

Na terenie gminy Grajewo funkcjonuje równie ż punkt złomowania w miejscowo ści Szy-many.

54 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

XIV. ZADANIA SŁU ŻĄ CE REALIZACJI PONADLOKALNYCH CELÓW PUBLICZNYCH

Zgodnie z Planem zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego zatwierdzonym Uchwał ą Nr IX/80/03 Sejmiku Województwa Podlaskiego z dnia 27 czerwca 2003 roku (Dz. Urz ędowy Woj. Podlaskiego Nr 108, poz. 2026) do zada ń słu żą cych realizacji ponadlokal- nych celów publicznych w gminie Grajewo nale żą :

• projektowane obwodnice Grajewa w ci ągu drogi krajowej Nr 61 i Nr 65, • projektowany gazoci ąg wysokiego ci śnienia DN 100 - odgał ęzienie od projektowanego gazoci ągu Zambrów - Raczki,

• linia elektroenergetyczna wysokiego napi ęcia 400 kV Narew - Alytus (Litwa), • wdro żenie europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 - projektowany specjalny obszar ochrony siedlisk Natura 2000 PLH 20008 Dolina Biebrzy,

• ochrona elementów systemu przyrodniczego województwa: - Biebrza ński Park Narodowy z otulin ą, - pomnik przyrody - aleja drzew w Wojewodzinie, - projektowany obszar chronionego krajobrazu doliny Ełku, • ochrona wód śródl ądowych i podziemnych: - doprowadzenie jako ści wód Ełku do II klasy czysto ści, - ustanowienie obszaru ochronnego głównego zbiornika wód podziemnych nr 217 „Dolina rzeki Biebrza”,

• ochrona lasów i zadrzewie ń oraz wzbogacanie ich walorów, w tym sukcesywne zalesianie gruntów marginalnych zgodnie z „Krajowym Programem Zwi ększania Lesisto ści”, • ochrona powierzchni ziemi, w tym racjonalna gospodarka zasobami złó ż surowców mineralnych kruszywa naturalnego („Szymany”, "Toczyłowo”, „Popowo:”, „Danówek”, „El żbiecin”, „Wierzbowo”, :Wojewodzin”, "Dybła", "Kurejewka", "Mareckie" *), • utworzenie terenów rekreacyjno - wypoczynkowych z przystani ą kajakow ą nad jeziorem Toczyłowskim, • stworzenie systemu gospodarowania odpadami stałymi na terenie działania Stowarzyszenia Samorz ądów Dorzecza Biebrzy, • rozbudowa komunalnego składowiska odpadów stałych w Koszarówce wraz z sortowni ą odpadów oraz wdro żenie programu segregacji odpadów, • budowa oczyszczalni ścieków wraz ze scentralizowan ą sieci ą kanalizacji sanitarnej w Białaszewie.

55 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

XV. UWARUNKOWANIA WYNIKAJ ĄCE Z POLITYKI PRZEST - RZENNEJ WOJEWÓDZTWA, POWIATU, MIASTA I GMINY GRAJEWO ORAZ WNIOSKÓW INSTYTUCJI, ORGANIZACJI SPOŁECZNYCH I LUDNO ŚCI ZGŁOSZONYCH DO ZMIANY STUDIUM

1. PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO

Zgodnie z Planem zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego gmina Grajewo w strukturze funkcjonalno - przestrzennej znalazła się w obszarze zachodnim. Cz ęść obszaru gminy poło żona jest w granicach obszaru problemowego „Biebrza ński Park Narodowy z otulin ą” Główn ą funkcj ą gminy jest rolnictwo z uzupełniaj ącą funkcj ą w zakresie le śnictwa oraz turystyki i wypoczynku. Funkcje usługowe na poziomie gminnym pełni miasto Grajewo ze wspomaganiem podgminnego o środka w Białaszewie. Wojewodzin pełni rol ę jednostki osadniczej z funkcjami ponadlokalnymi w zakresie szkolnictwa ponadgimnazjalnego. Elementami struktury przestrzennej województwa podlaskiego s ą: • drogi krajowe Nr 61 Warszawa - Augustów i Nr 65 Gołdap - Bobrowniki, • droga woj ewódzka Nr 668 Pi ątnica - Osowiec, • linia kolejowa Białystok - Ełk, • linia elektroenergetyczna Białystok - Ełk 110 kV, • system ście żek rowerowych, w tym ście żka mi ędzynarodowa • wysypisko odpadów komunalnych w Koszarówce, • Biebrza ński Park Narodowy ze stref ą ochronn ą, • Główny Zbiornik Wód Podziemnych Nr 217 „Dolina rzeki Biebrzy”, • obszar specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 PLB 20002 Dolina Biebrzy, • pomnik przyrody - aleja drzew przy drodze Woj ewodzin - Wierzbowo, • obiekty zabytkowe: zespół dworski w Kurejwie, cmentarz parafialny w Białaszewie, cmentarze wojenne w Lipi ńskich i Rudzie, • kompleksy le śne Nadle śnictwa Rajgród z lasami ochronnymi, • Zespół Szkół Rolniczych w Wojewodzinie, • tereny rekreacyjne nad jeziorem Toczyłowskim. W kierunkach zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego uwzgl ędnione zostały zadania okre ślone w rozdziale XIV uwarunkowa ń.

2. STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO DO 2020 ROKU Zgodnie ze Strategi ą rozwoju województwa podlaskiego do 2020 roku opracowan ą przez Urz ąd Marszałkowski w Białymstoku rozwój regionu odbywa ć si ę b ędzie mi ędzy innym poprzez: • Rozwój systemu transportowego, w tym wspieranie budowy i przebudowy dróg krajowych Nr 61 i 65, dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych znaczących dla funkcjonowania województwa oraz wspieranie przebudowy linii i urz ądze ń kolejowych z dostosowaniem do parametrów mi ędzynarodowych i krajowych potrzeb przewozowych, w tym linii Białystok Mo ńki - Grajewo.

56 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

• Rozwój społecze ństwa informatycznego poprzez budow ę i rozbudow ę lokalnych i regionalnych systemów transmisji danych, głównie na terenach wiejskich i małych miast. • Rozwój systemów zaopatrzenia w wod ę, odprowadzania i oczyszczania ścieków oraz usuwania i utylizacji odpadów stałych. • Rozwój systemów energetycznych, w tym poprzez tworzenie warunków do wykorzystania istniej ących na obszarze województwa źródeł energii odnawialnej. • Rozwój lecznictwa i opieki społecznej, kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego, sportu i rekreacji, szkolnictwa. • Rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich poprzez wspieranie gospodarstw towarowych w dostosowaniu do norm Unii Europejskiej, wspieranie rozwoju przetwórstwa rolno - spo żywczego i eksportu, wspieranie rozwoju i tworzenia przedsi ębiorczo ści i wzrostu zatrudnienia pozarolniczego. • Rozwój turystyki, w tym agroturystyki, ekoturystyki i turystyki kwalifikowanej poprzez tworzenie warunków lokalizacyjnych oraz preferencji finansowych, organizacyjnych i prawnych sprzyjaj ących pozyskiwaniu inwestorów. • Wspieranie przedsi ębiorczo ści poprzez tworzenie warunków do modernizacji i budowy zakładów przetwórczych powi ązanych z lokalna baz ą surowcow ą, przy wsparciu środkami zewn ętrznymi. • Tworzenie spójnego i efektywnego systemu promocji poprzez promocj ę atrakcyjno ści in- westycyjnej i turystycznej. • Rozwój kadr gospodarki regionu, w tym kształcenia ustawicznego osób zagro żonych bezrobociem w szczególno ści na terenach wiejskich w celu przygotowania ich do tworzenia i rozwijania własnej małej przedsi ębiorczo ści.

3. STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZE- STRZENNEGO MIASTA GRAJEWA

Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Grajewa zostało zatwierdzone Uchwał ą Nr 75/XV/99 Rady Miejskiej w Grajewie z dnia 29 grudnia 1999 roku. Rozwój przestrzenny gminy determinowany jest szeregiem uwarunkowa ń przyrodniczych, gospodarczych, społecznych, infrastrukturalnych i innych wynikaj ących ze ścisłych powi ąza ń funkcjonalno - przestrzennych z miastem Grajewo. Uwarunkowania rozwoju przestrzennego wynikaj ące z uwarunkowa ń rozwoju przestrzennego miasta Grajewa obejmuj ą: w zakresie ochrony środowiska : • poło żenie miasta nad rzek ą Ełk stanowi ącą ł ącznik hydrograficzny pomi ędzy Pojezierzem Ełckim i Basenem Biebrza ńskim, • bezpo średnie s ąsiedztwo z projektowanym rezerwatem przyrody „Jezioro Grejwy” 0 du żych walorach ro ślinno ści szuwarowo - trzcinowej i ostoj ą ptaków w dolinie rzeki Ełk, • stan sanitarny wód powierzchniowych i powietrza atmosferycznego generowany przez źródła

57 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

zanieczyszcze ń zlokalizowane na terenie miasta Grajewa, • degradacja szaty le śnej w obr ębie gruntów wsi Koszarówka i El żbiecin spowodowana emisj ą pyłów i gazów zakładów przemysłowych zlokalizowanych w południowo - wschodniej cz ęś ci miasta, w zakresie obsługi ludno ści: • funkcje miasta jako o środka powiatowego obsługuj ącego obszar gminy w zakresie administracji samorz ądowej (powiatowej i gminnej) usług handlowych, słu żby zdrowia 1 opieki społecznej, szkolnictwa, finansów i ubezpiecze ń i innych, • Grajewo jako rynek zbytu dla produktów wytwarzanych na terenie gminy (zakłady przemysłowe, wieloletnia tradycja organizacji targów rolnych), • miasto jako rynek pracy pozarolniczej dla ludno ści zamieszkałej na terenie gminy Grajewo (dojazdy do pracy), • powi ązania szlaków turystyki pieszej, rowerowej, samochodowej i wodnej przebiegaj ących przez miasto i teren gminy, w zakresie komunikacji: • powi ązania komunikacyjne terenów wiejskich z miastem poprzez sie ć dróg krajowych wo- jewódzkich, powiatowych i gminnych,

• obsługa komunikacji publicznej PKS oraz dworca autobusowego PKS w Grajewie mieszka ńców gminy, • ochrona korytarza obwodnicy miasta Grajewa przed obudowaniem i nowymi wł ączeniami komunikacyjnymi, • równoczesne działania remontowo - budowlane na drogach ł ącz ących gmin ę i miasto, w zakresie elektroenergetyki: • utrzymanie w studiach gmin i wprowadzenie do planów miejscowych korytarzy linii WN110kV, w zakresie zaopatrzenia w wod ę: • funkcjonowanie dotychczasowego systemu zaopatrzenia w wod ę terenów cz ęś ci gminy zaopatrywanej z miejskiej sieci wodoci ągowej, w zakresie kanalizacji sanitarnej: • obj ęcie scentralizowanym systemem kanalizacji sanitarnej terenów zabudowy wiejskiej gminy Grajewo poprzez podł ączenie ich do oczyszczalni komunalnej w Grajewie, • dowo żenia ścieków z przydomowych urz ądze ń sanitarnych w gminie do punktu zlewnego przy komunalnej oczyszczalni ścieków, w zakresie usuwania i unieszkodliwiania odpadów: • obsługa terenów wiej skich przez komunalne wysypisko odpadów stałych w Koszarówce.

58 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

4. STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY GRAJEWO Zgodnie ze z obowi ązuj ącym Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania prze- strzennego gminy Grajewo za główny cel rozwoju przyj ęto: osi ągni ęcie rozwoju zapewniaj ącego popraw ę jako ści życia mieszka ńców poprzez zapewnienie im pracy i dochodów pozwalaj ących na godziwy w odczuciu społecznym poziom życia, przy równoczesnym zachowaniu równowagi mi ędzy aktywno ści ą gospodarcz ą, a ochron ą środowiska przyrodniczego i kulturowego, przy zastosowaniu zasad ekorozwoju. Rozwój gminy osi ągany b ędzie przez realizacj ę celów w poszczególnych strefach: przy- rodniczo- kulturowej, z uwzgl ędnieniem ochrony istniej ących zasobów i warto ści, społeczno- ekonomicznej, z uwzgl ędnieniem aktywno ści gospodarczej i funkcjonalno-przestrzennej. Polityk ę przestrzenn ą gminy okre ślono na podstawie analizy istniej ących uwarunkowa ń rozwoju poprzez wyznaczenie kierunków zagospodarowania przestrzennego całego obszary gminy oraz poszczególnych jednostek jej struktury funkcjonalno- przestrzennej. Okre ślenie w obr ębie gminy stref funkcjonalno - przestrzennych i struktury osadniczej predysponowanej do rozwoju posłu żyło przyporz ądkowaniu wiod ących funkcji oraz zasad zagospodarowania. W systemie osadniczym gminy rol ę o środka gminnego przypisano miastu Grajewo, stanowi ącemu oddzielny organizm administracyjny. Znaczenie uzupełniaj ące w stosunku do o środka gminnego posiada wie ś Białaszewo. Wspomaga ona o środek gminny zapewniaj ąc obsług ę południowej cz ęś ci obszaru gminy w zakresie usług o znaczeniu ponadlokalnym. Rol ę o środków zapewniaj ących zaspokajanie potrzeb podstawowych pełni ą wsie: Ruda, Wierzbowo, Sojczyn Borowy, Wojewodzin, Przechody, Danówek, Szymany i Popowo. Na terenie gminy do o środków lokalnych w zakresie zaspokajania potrzeb mieszka ńców zaliczono równie ż Koszarówk ę, Ciemnoszyje i Pieni ąż ki.

W studium wyodr ębniono nast ępuj ące strefy funkcjonalno-przestrzenne: • strefa I - Biebrza ńskiego Parku Narodowego: - obszar IA obejmuj ący tereny poło żone w granicach BPN, - obszar IB obejmuj ący tereny poło żone w granicach otuliny BPN, • strefa II - podmiejska obejmuj ąca tereny rolne i osadnicze poło żone w obszarze podmiejskim, • strefa III - produkcyjna (rolniczo-osadnicza) obejmuj ąca tereny rolne i osadnicze poło żone w na pozostałych terenach: - obszar IIIA obejmuj ący tereny poło żone w pn.- zach. cz ęś ci gminy o predyspozycjach do rozwoju rolnictwa, - obszar IIIB obejmuj ący tereny poło żone w pn. i środkowej cz ęś ci gminy o predyspozycjach do rozwoju rolnictwa i usług.

Obszar IA obejmuje niewielkie skrawki wsi Kapice. Nadrz ędnym warunkiem rozwoju obszaru jest przestrzeganie zasad ochrony B.P.N. W studium nie wskazano terenów do zabudowy. Dopuszczalna jest zabudowa i urz ądzenia realizowane ze środków Dyrekcji Parku, wył ącznie na potrzeby zwi ązane z jego

59 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

funkcjonowaniem i konserwacj ą. W przypadku realizacji linii elektroenergetycznych i telekomunikacyjnych nale ży je projektowa ć jako kablowe. Zało żono rolnicze wykorzystanie gruntów z ko śnym u żytkowaniem u żytków zielonych. Obszar IB obejmuje grunty wsi poło żonych w otulinie parku: Sojczynek, Białogr ądy, Kapice, Sojczyn Gradowy oraz cz ęść wsi Ciemnoszyje i Przechody. Zgodnie ze studium dalszy rozwój winien by ć podporz ądkowany d ąż eniu do skupiania zabudowy wokół terenów zwartej zabudowy wsi. Nale ży unika ć tendencji do rozpraszania zabudowy na tereny rolnicze poza obszar zwartej zabudowy, ze wzgl ędów ochrony krajobrazu oraz przede wszystkim celem minimalizacji kosztów wyposa żenia tej zabudowy w urz ądzenia infrastruktury technicznej. Dopuszczalne jest prowadzenie działalno ści gospodarczej o charakterze nieuci ąż liwym dla środowiska przyrodniczego. Pilnym zadaniem jest uporz ądkowanie gospodarki wodno - ściekowej i cieplnej. W kierunkach rozwoju obszaru nale ży d ąż yć do zachowania przewagi użytkowania ł ąkowo - pastwiskowego u żytków rolnych, rozwój gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych. Strefa II podmiejska wielofunkcyjna obejmuje obszar poło żony w środkowej i zachodniej cz ęś ci gminy, a w jej skład wchodz ą grunty wsi: Popowo, Wojewodzin, U ścianki, Koszarówka, El żbiecin, Danówek i Koty Rybno. S ą to tereny podlegaj ące najwi ększym przekształceniom i zagro żeniom środowiska przyrodniczego pod wpływem procesów urbanizacyjnych i gospodarczych miasta Grajewa, zwłaszcza w zakresie wył ączania gleb chronionych z produkcji rolnej, zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego i degradacji terenów rolnych i le śnych, eksploatacji kruszywa naturalnego i zwi ązanej z tym degradacji powierzchni ziemi. Dalszy rozwój zagospodarowania przestrzennego w strefie winien by ć podporz ądkowany d ąż eniu do skupiania zabudowy wokół terenów zwartej zabudowy wsi. Nale ży unika ć tendencji do rozpraszania zabudowy na tereny rolnicze poza obszar zwartej zabudowy, ze wzgl ędów ochrony krajobrazu oraz przede wszystkim celem mo żliwej minimalizacji kosztów wyposa żenia tej zabudowy w urz ądzenia infrastruktury technicznej. W zakresie uzbrojenia terenów wyst ępuj ą zaniedbania odno śnie odprowadzania ścieków. Strefa III rolniczo-osadnicza o funkcji produkcyjnej obejmuje tereny poło żone w północnej, środkowej i zachodniej cz ęś ci gminy. W skład obszaru IIIA wchodz ą grunty wsi: Mierucie, Konopki - Kolonie, Konopki, Flesze, Cyprki, Kurki, Kurejwa, Chojnówek i Kurejewka. Jest to strefa o zró żnicowanych warto ściach i stosunkowo niewielkich przekształceniach środowiska przyrodniczego. W zasadniczej cz ęś ci obszar u żytkowany jest rolniczo z du żym udziałem gleb chronionych w III-IV klasie bonitacyjnej gruntów ornych o predyspozycjach do rozwoju rolnictwa intensywnego. Głównym kierunkiem rozwoju obszaru jest wielofunkcyjno ść z mo żliwo ści ą realizacji usług na terenach zabudowy zagrodowej. Na terenach przewidzianych do zainwestowania nale ży d ąż yć do skupiania zabudowy ze wzgl ędów ochrony krajobrazu oraz minimalizacji kosztów wyposa żenia tej zabudowy w urz ądzenia infrastruktury technicznej. Wyst ępuje konieczno ść uporz ądkowania istniej ącej zabudowy i jej otoczenia w celu utrzymania wła ściwego stanu technicznego i estetycznego wraz z uporz ądkowaniem gospodarki wodno - ściekowej.

60 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

Obszar IIIB tworz ą grunty i tereny osadnicze wsi: Toczyłowo, Sikora, Szymany, Łamane Gr ądy, Sojczyn Borowy, Pienia żki, Siennickie, Białaszewo, Zaborowo, Lipi ńskie, Gackie, Łojki, Brzozowo, Godlewo, Grozimy, Modzele, Łosewo, Okół, Dybła, Mareckie, Kacprowo, Ł ękowo, Wierzbowo, Boczki, oraz cz ęść wsi Ciemnoszyje i Wólka Brzozowa. Jest to obszar o zró żnicowanych warto ściach środowiska przyrodniczego z przewag ą agrocenoz gruntów ornych i wzrastaj ącym ku wschodowi odsetkiem zmeliorowanych u żytków zielonych oraz zwartym kompleksem le śnym w cz ęś ci środkowej. Dominuj ącym kierunkiem rolnictwa jest uprawa zbó ż i ziemniaków, chów trzody chlewnej i bydła. Nad Jeziorem Toczyłowskim oraz w oparciu o kompleksy le śne istnieje mo żliwo ść rozwoju funkcji turystyczno - wypoczynkowej. Podobnie jak na innych obszarach nale ży d ąż yć do skupiania zabudowy wokół terenów zwartej zabudowy wsi oraz unika ć tendencji do rozpraszania zabudowy na tereny rolnicze poza obszar zwartej zabudowy. Dopuszczalna jest lokalizacja obiektów z zakresu infrastruktury technicznej poza terenami skupionej zabudowy. Wyst ępuje potrzeba uporz ądkowania istniej ącej zabudowy i jej otoczenia oraz gospodarki wodno - ściekowej w celu utrzymania wła ściwego stanu technicznego, estetycznego i sanitarnego. 5. OBOWI ĄZUJ ĄCE MIEJSCOWE PLANY ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY GRAJEWO

Zgodnie z art. 87 ustawy z dnia 27 marca 2003 o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z pó źniejszymi zmianami) plany miejscowe uchwalone po dniu 1 stycznia 1995 roku zachowuj ą moc. Wykaz obowi ązuj ących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo wraz z ich podstaw ą prawn ą przedstawiono poni żej: • Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo w cz ęś ci dotycz ącej terenu wsi Szymany - teren produkcyjno - usługowy (Uchwała nr 5/XIV/99 Rady Gminy Grajewo z dnia 15 wrze śnia 1999 roku - D. Urz. Woj. Podlaskiego Nr 35, poz. 570 z 1999 r.). • Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo w cz ęś ci dotycz ącej wsi Łosewo - teren eksploatacji kruszywa naturalnego (Uchwała Nr 53/XIV/99 Rady Gminy Grajewo z dnia 15 wrze śnia 1999 r. - Dz. Urz. Woj. Podl. Nr 35, poz. 571 z 1999r.). • Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo dla wsi: Sojczyn Borowy - zabudowa ogrodnicza z dopuszczeniem zabudowy, Mierucie - zabudowa zagrodowa, Uścianki - zabudowa zagrodowa, Kacprowo - zabudowa zagrodowa z dopuszczeniem usług, Koszarówka - zabudowa zagrodowa z dopuszczeniem usług (Uchwała Nr 54/XIV/99 Rady Gminy Grajewo z dnia 15 wrze śnia 1999 roku - Dz. Urz. Woj. Podl. Nr 35, poz. 572 z 1999 r.). • Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo dla wsi: Okół - zabudowa zagrodowa, Popowo - zabudowa zagrodowa, Przechody - zabudowa zagrodowa, Toczyłowo - zabudowa zagrodowa (Uchwała Nr 61/XVI/99 Rady Gminy Grajewo z dnia 10 pa ździernika 1999 roku - Dz. Urz. Woj. Podl. Nr 42, poz. 667 z 1999 r.). • Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo dla wsi Białaszewo

61 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium Uwarunkowa ń i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

- uj ęcie i stacja uzdatniania wody dla wodoci ągu grupowego wiejskiego, Bia- łaszewo - zabudowa zagrodowa z dopuszczeniem usług, Koszarówka - usługi z zakresu obsługi komunikacji samochodowej przy istniej ącej stacji paliw, Popowo - kopalnia kruszywa naturalnego, Popowo - ubojnia zwierz ąt rze źnych, Sojczyn Borowy - zabudowa zagrodowa (Uchwała Nr 159/XXXVI/01 Rady Gminy Grajewo z dnia 19 wrze śnia 2001 roku - Dz. Urz. Woj. Podl. Nr 52, poz. 883 z 2001 r.). • Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo - tereny usług turystycznych i komunalnych we wsiach: Popowo, Toczyłowo, Wojewodzin, Przechody (Uchwała Nr 195/XXXXII/02 Rady Gminy Grajewo z dnia 26 kwietnia 2002 roku - Dz. Urz. Woj. Podl. Nr 19, poz. 516 z 2002 r.). • Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo, Toczyłowo - tereny eksploatacji kruszywa naturalnego, Sikora - teren usług z zakresu kultury, Konopki - tereny zabudowy zagrodowej i usługowo - produkcyjnej, Danówek - teren usług z zakresu o światy i teren eksploatacji kruszywa naturalnego (Uchwała Nr 17/IV/02 Rady Gminy Grajewo z dnia 30 grudnia 2002 roku - Dz. Urz. Woj. Podl. Nr 10, poz. 307 z 2003 r.). • Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo, wie ś El ż- biecin - tereny zabudowy zagrodowej (Uchwała Nr 26/V/03 Rady Gminy Grajewo z dnia 13 marca 2003 roku - Dz. Urz. Woj. Podl. Nr 27, poz. 690 z 2003 r.). • Zmiana miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo, Ruda - tereny zabudowy mieszkaniowej i usług (Uchwała Nr 40/VIII/03 Rady Gminy Grajewo z dnia 28 maja 2003 roku - Dz. Urz. Woj. Podl. Nr 63, poz. 1312 z 2003 r).

6. WNIOSKI ZGŁOSZONE DO ZMIANY STUDIUM PRZEZ INSTYTUCJE, PRZED- SI ĘBIORSTWA I ORGANIZACJE SPOŁECZNE, WÓJTA GMINY ORAZ OSOBY FIZYCZNE

Do zmiany studium zostały zgłoszone liczne wnioski przez instytucje, przedsi ębiorstwa i organizacje społeczne. Drug ą grup ę stanowiły wnioski Wójta Gminy Grajewo i dotyczyły terenów stanowi ących mienie komunalne. Najliczniej reprezentowane były wnioski osób fizycznych w ilo ści ponad 130, które najcz ęściej dotyczyły zabudowy jednorodzinnej i zagrodowej, agroturystyki, usług produkcyjnych, realizacji usług nieuci ąż liwych w zakresie handlu, kultury, o światy, sportu, turystyki oraz eksploatacji kruszywa naturalnego i zalesie ń. Wykaz wszystkich wniosków wraz z rejestrem graficznym wykonanym na mapie w skali 1:20 000 znajduje si ę w aktach do studium

62 Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży

Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Grajewo UWARUNKOWANIA

Łom żyński Zespół Projektowo - Inwestycyjny w Łom ży