Gmina Stare Babice Ul
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
STARE BABICE na przestrzeni wieków 201 STARE BABICE na przestrzeni wieków © Wydawca: Gmina Stare Babice ul. Rynek 32 05-082 Stare Babice Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Redakcja i korekta merytoryczna: Ewa Pustoła-Kozłowska © Rysunki herbów wykonał Alfred Znamierowski ISBN: 978-83-89959-37-9 Egzemplarz bezpłatny Wydanie I, nakład 1000 egz. Stare Babice 2013 Przygotowanie do druku, druk i oprawa: OMIKRON Projekt graficzny: Grażyna Dziubińska, Maciek Moraczewski STARE BABICE na przestrzeni wieków Praca zbiorowa pod redakcją Ewy Pustoły-Kozłowskiej Europejski Fundusz Rolny na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie. Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Publikacja opracowana przez Gminę Stare Babice w ramach operacji pn. „Stare Babice na przestrzeni wieków- wydanie książki”. Instytucja Zarządzająca PROW na lata 2007-2013 Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Świadomość własnej przeszłości pomaga nam włączyć się w długi szereg pokoleń, by przekazać następnym wspólne dobro – Ojczyznę Jan Paweł II W 2013 roku przypada 700-lecie pierwszej wzmianki źródłowej o Ba- bicach, które to zostały wymienione w dokumencie Siemowita II dato- wanym na 23 kwietnia 1313 r. Choć dokument ten nie przetrwał do naszych czasów w swojej oryginalnej wersji, to jego kopia do dziś znaj- duje się w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie. Rocznica, którą w tym roku świętujemy jest idealną okazją, abyśmy dokładniej przyjrzeli się historii naszej małej ojczyzny – Gminy Stare Babice. Wiele pisano już o Babicach, jednak do tej pory brakowało kompen- dium, z którego moglibyśmy czerpać wiedzę na temat jej historii. Ta luka stała się bodźcem do podjęcia prac nad niniejszą monografią. Jej autorzy, zajmujący się historią regionu, podjęli się trudnego zadania, które za- owocowało wartym uwagi opracowaniem, gdzie znajdziemy wiele cieka- wych faktów do tej pory nam nieznanych. Trzeba nadmienić, że jest to pierwsza i jedyna do tej pory kompetentna, całościowa synteza dziejów Starych Babic. Celem niniejszego opracowania było przedstawienie historii naszych te- renów od pradziejów do czasów II Rzeczypospolitej włącznie. Monogra- fia ma charakter popularnonaukowy i przeznaczona jest dla szerokiego kręgu odbiorców; wszystkich czytelników zainteresowanych dziejami naszych miejscowości i rodów, a przede wszystkim, dla mieszkańców gminy, aby mogli bliżej poznać swoją historię oraz przekazywać ją kolej- nym pokoleniom. Pragnę podziękować autorom niniejszej publikacji oraz wszystkim, któ- rzy przyczynili się do jej powstania. Oddając do Państwa rąk tę mono- grafię wierzę, że spotka się ona z dużym zainteresowaniem i przysłuży mieszkańcom gminy. Zapraszam do lektury i dokładniejszego poznania naszej małej ojczyzny. Krzysztof Turek Wójt Gminy Stare Babice Spis treści Wstęp . 8 PRADZIEJE . 11 opracował Łukasz Karczmarek ŚREDNIOWIECZE I OKRES DO POŁOWY XVII WIEKU . 35 opracował Kazimierz Pacuski SCHYŁEK I RZECZYPOSPOLITEJ ORAZ CZASY ZABORÓW . 69 opracowała Ewa Pustoła-Kozłowska Dobra Babice . 71 Lipków. 103 Borzęcin . 122 WALKI O WYZWOLENIE . 135 opracował Stanisław Fijałkowski LATA II RZECZYPOSPOLITEJ . 153 opracował Marcin Łada Zamiast zakończenia . 179 Podstawowa bibliografia i materiały źródłowe . 182 Indeks nazwisk . 185 opracowali Ewa Pustoła-Kozłowska i Tomasz Sienicki 7 Wstęp Gmina Stare Babice położona w cieniu Puszczy Kampinoskiej, ale też u wrót stolicy, stanowi atrakcyjne miejsce do mieszkania i rozwoju przedsiębiorczości. Nowi mieszkańcy, którzy z tym terenem związali swą przyszłość, oprócz uroków krajobrazu, pragną poznać również jego dzieje i zabytki, gdyż znając losy naszych przodków lepiej zrozumiemy teraźniejszość. Na obszarze gminy leży obecnie kilkanaście historycznych wsi, które w przeszłości wchodzi- ły w skład magnackich dóbr: Babice, Zielonki z Lipkowem oraz włości kościelnej Borzęcin. Teren ten podzielony był między dwie parafie – babicką i borzęcińską. Na dzieje gminy składają się odrębne historie wymienionych trzech samodzielnych mająt- ków. Ich właścicielami były osoby związane z ośrodkami władzy politycznej, wywodzące się z możnych rodów magnackich, które odgrywały znaczącą rolę w historii Polski. Byli wśród nich dworzanie, wysocy urzędnicy, generałowie, ale też znakomici ekonomiści, lekarze, prawnicy. Nie zabrakło też wybitnych kobiet. Najczęściej to one wnosiły te dobra w posagu swym mężom, nierzadko same w nich z powodzeniem gospodarowały, były fundatorkami kościołów, dobrodziejkami oraz patriotkami czynnie zaangażowanymi w pomoc walczącym w powstaniach narodowych. Przypominają je nie tylko nazwy miejscowości utworzone od ich imion, takie jak Klaudyn (od Klaudyny Potockiej) czy Izabelin (od Izabeli Kropiwnickiej), ale również zabytki, do których należą kościoły: w Babicach fundacji Ewy Szembekowej oraz w Borzęcinie wzniesiony staraniem Tekli Rapackiej i Konstancji Deskurowej. Urodzajne ziemie, obfitość wód, lasy, oraz bliski rynek zbytu sprzyjały rolnictwu, hodowli i drobnemu przemysłowi przetwórczemu, które rozwijały się na tych terenach. Lipków za- słynął jako ośrodek tkacki, w którym od końca XVIII w. działała manufaktura Jakuba Pas- chalisa produkująca pasy kontuszowe. Od połowy XIX w. po czasy dzisiejsze tereny te, ze względu na sąsiedztwo Puszczy Kampinoskiej stały się również atrakcyjne jako letniska. Dzieje miejscowości leżących w Gminie Stare Babice nie zostały dotąd wyczerpująco opra- cowane. Jedynie Lipków doczekał się publikacji opartej na źródłach, autorstwa ks. Wacława Kurowskiego pt. Lipków sienkiewiczowski. Oddawana do rąk Czytelników książka ma na celu uzupełnienie wiedzy na temat historii i dziedzictwa kultury oraz uwrażliwienie na ślady przeszłości, które się jeszcze zachowały, i które powinniśmy chronić dla następnych pokoleń. Jej celem jest przybliżenie sylwetek mieszkańców nie tylko wybitnych, zasłużonych dla historii Polski, ale też miejscowych wło- ścian i pracowników folwarków, których potomkowie do dziś zamieszkują okolice Babic. Historia omawianych dóbr jest tak bogata i różnorodna, że w niniejszej publikacji, ze wzglę- du na ograniczenie objętości, opisany został okres od starożytności do początku II wojny światowej. 8 STARE BABICE NA PRZESTRZENI WIEKÓW Książka składa się z pięciu rozdziałów i opatrzona jest w indeks nazwisk. Autorzy poszcze- gólnych rozdziałów to specjaliści różnych okresów historycznych, posługujący się charak- terystycznym dla danej dziedziny językiem. Inaczej pisze o pradziejach młody archeolog, mieszkaniec tej gminy – Łukasz Karczmarek, inaczej dr Kazimierz Pacuski, pracownik Insty- tutu Historii PAN, doskonały znawca historii średniowiecznego Mazowsza, inaczej też Ewa Pustoła-Kozłowska, która starała się scharakteryzować życie rodzinne i problemy majątkowe właścicieli omawianych dóbr. Jako że jest również zabytkoznawcą, zwraca uwagę na cieka- we, nierzadko zagadkowe obiekty zabytkowe, które zachowały się jeszcze w kościołach i na cmentarzach. Miejscowy badacz historii Stanisław Fijałkowski naszkicował historię powstań narodowych i udział, jaki w nie wniosła miejscowa ludność oraz dziedzice. Ostatni rozdział, autorstwa redaktora „Gazety Babickiej”, Marcina Łady, zawiera lżej napisane materiały od- noszące się do ludzi i wydarzeń pierwszej połowy wieku XX. Wszyscy autorzy mają świado- mość, że opisując dzieje poszczególnych okresów zaledwie je naszkicowali, że tematy można by rozwijać, uszczegóławiać, wzbogacać o nowe, nieznane dotąd wątki. Książka mogła powstać w tak krótkim czasie dzięki życzliwości osób i instytucji, którym w tym miejscu autorzy pragną serdecznie podziękować. Wśród osób, które życzliwie udostępniały materiały lub otwierały drzwi obiektów zabytko- wych, służyły radami i udzielały specjalistycznych konsultacji znalazła się praprawnuczka prezydenta Warszawy Jakuba Łaszczyńskiego – Anna Kulińska, potomek rodu Paschalisów Jakubowiczów – prof. Piotr Paschalis Jakubowicz, nieżyjąca już pani Elżbieta Bakanowska z rodziny Cholewińskich oraz obecni właściciele pałacyku w Zielonkach pan Zenon Lasota i jego syn Rafał. Podziękowania składamy też ks. Piotrowi Staniewiczowi dyrektorowi Archiwum Archidiece- zjalnego, proboszczowi parafii babickiej ks. prałatowi dr. Grzegorzowi Kozickiemu i parafii borzęcińskiej ks. prałatowi Bogdanowi Węsławskiemu. Na koniec instytucjom, które udostępniły nam swoje zbiory: Archiwum Głównemu Akt Dawnych, Archiwum Państwowemu m.st. Warszawy Oddziałowi w Pułtusku, Instytutowi Sztuki PAN, Bibliotece Kórnickiej PAN, bibliotece UKSW, Fundacji Ormian Polskich, Mu- zeum Narodowemu w Warszawie, Muzeum Łazienki Królewskie, Muzeum w Grudziądzu i Muzeum Diecezjalnemu w Płocku. Mamy nadzieję, że na kartach tej książki Czytelnik odnajdzie wiadomości o wydarzeniach, ludziach i zabytkach, które złożyły się na barwne dzieje babickiej małej ojczyzny. 9 10 STARE BABICE NA PRZESTRZENI WIEKÓW Łukasz Karczmarek PRADZIEJE PRADZIEJE 11 Tajemnice ukryte w ziemi Pierwsze informacje w źródłach pisanych o Babicach, Borzęcinie, Koczargach, pocho- dzą z XIII–XV w. Jednak nie jest to początek dziejów tego regionu. Dzięki starożytnym przedmiotom odkrytym przypadkowo i wydobytym w czasie wykopalisk archeologicznych możliwa jest rekonstrukcja codziennego życia społeczeństw zamieszkujących ziemię babic- ką od czasów sprzed około 10 000 lat. Pierwszych zarejestrowanych odkryć archeologicznych na terenach obecnej gminy Sta- re Babice dokonano na początku XX w. Na polach wsi Zielonki znaleziono wówczas kilka