H† Kulturminneplan Siste
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
KULTURMINNEVERNPLAN HÅ KOMMUNE 2004-2016 INNHALD DEL I: ANSVAR, VERKEMIDDEL, DEL II: KULTURMINNE I HÅ KOMMUNE RETNINGSLINER, VERNEVERDI Innleiing Satsingsområde i planperioden 17 Kva planen gjeld 3 Jærhus 17 Definisjonar 4 Husmannsplassar 20 Mål, strategi og tiltak 5 Jærbanen og stasjonsbyane 22 Tilhøve til andre planar 6 Krigsminne 1940-45 24 Ansvar og verkemiddel Kulturminne og kulturmiljø Offentleg ansvar 8 Natur og landskap 25 Eigaren sitt ansvar 8 Automatisk freda kulturminne 25 Lover 8 Kulturminne frå nyare tid 28 Økonomiske verkemiddel 9 Haldningsskapande arbeid og informasjon 10 Oversikt over kulturminna i kommunen Freda anlegg 29 Retningsliner for sakshandsaming Bandlagd etter lov om kulturvern 30 Generelt bygningsvern 11 Spesialområde bevaring 30 Sakshandsamingsreglar 11 Museumsvern/offentleg vern 32 Verneklasse A 12 Kulturminne i klasse A 35 Verneklasse B 13 Kulturminne i klasse B 50 Kulturlandskapsgruppa 13 Kulturminne i nasjonale verneplanar 67 Tabell/oversikt 69 Verneverdi Registrering, evaluering og klassifisering 14 Tema for vidare planarbeid 69 Praktiske konsekvensar av vern 14 Oversikt over planar / litteratur 71 Inndeling av kulturminna i planen 15 DEL I: Ansvar, verkemiddel, retningslinjer, verneverdi KVA PLANEN GJELD stoffet, og evaluering av kulturminne frå før- ste halvdel av 1900-talet er eit viktig sat- Kulturminne er alt som fortel oss noko om singsområde. Nyare hus med skutar som tok korleis menneska før oss har levd. Det kan over etter jærhusa, hus i sveitserstil og fun- vera fysiske spor etter busetnad og nærings- kishus er, saman med driftsbygningar frå verksemd, naturelement som har vore knytta 1900-talet, viktige element i kulturlandska- til religion, tradisjon og anna symbolverk- pet. nad, eller andre typar av handfaste ting som fortel noko om fortida. Vi deler kulturmin- Kulturminnevernplanen skal gi grunn- na inn i to kategoriar - materielle og imma- lag for eit målretta vedlikehald og god terielle. informasjon om og tilrettelegging av INNLEIING kulturminna. Ved dette ønskjer ein å Dei immaterielle kulturminna som til dømes arbeida for auka kunnskap om og soger og segner, folkemusikk, stadnamn og positive haldningar til kulturarven. Ei bygdetradisjonar er ein særs verdfull del av overordna målsetjing må vera ei fag- vår felles kulturarv. Hå folkebibliotek, Hå leg forsvarleg forvalting av alle faste bygdemuseum og skulane i Hå arbeider med kulturminne i kommunen. immaterielle kulturminne, t.d. gjennom inn- samling og formidling av lokal tradisjon, Planen inneheld framlegg til kategorisering intervju, fotoinnsamling m.m. og tiltak, og gir eit oversyn over offentlege stønads- og rettleiingsordningar. Det er ei Av materielle kulturminne er det to hovud- målsetting at kommunen medverkar både grupper: Faste kulturminne og gjenstandar. med økonomiske og faglege ressursar. Planen Denne planen handlar i hovudsak om inneheld forslag til ulike typar vern etter ei faste kulturminne frå nyare tid. prioritering av kulturminna. Dei mest sær- Gjenstandar og immaterielle kulturminne merkte og identitetsskapande kultur-minna vert ikkje nærare handsama i planen. er sette i verneklasse A, andre høgt prioriter- Gjenstandar vert ivaretekne ved musea og te kulturminne i verneklasse B. immaterielle kulturminne gjennom tradi- sjonsinnsamling i kommunen for øvrig. Kommunestyret vedtok planen i møte 17.02.2005, sak 0001/05. Planen har mellom anna grunnlag i eit landsomfattande registreringsarbeid som er Hå kommune innarbeidar hovudtrekka i kalla SEFRAK. Dette omfattar hus eldre enn kulturminnevernplanen i kommuneplanen år 1900 og andre faste kulturminne frå tida sin arealdel og langsiktige del. Rullering av etter 1537. Ved denne revisjonen av planen kulturminnevernplanen skal følgja rullering har ein arbeidd med ei supplering av dette av kommuneplanen og økonomiplanen. 3 KULTURMINNEVERNPLAN DEFINISJONAR Automatisk freda kulturminne (fornminne): Kulturminne frå oldtid og Kulturminnelova § 2 definerer kulturminne mellomalder, dvs. frå før reformasjonen, og kulturmiljø slik: 1537. Desse er automatisk freda utan fre- dingsprosedyre etter kulturminnelova. ”Med kulturminner menes alle spor etter Automatisk freda er óg ståande byggverk frå menneskelig virksomhet i vårt fysiske miljø, perioden 1537-1649. herunder lokaliteter det knytter seg historiske hendelser, tro eller tradisjon til. Med kultur- Nyare tids kulturminne: Kulturminne frå miljøer menes områder hvor kulturminner tida etter 1537. Kulturminne frå nyare tid inngår som del av en større helhet eller vert evaluerte for å avgjera verneverdien. Dei sammenheng.” kan verta freda av Riksantikvaren ved enkeltvedtak etter kulturminnelova, eller verna av kommunen gjennom regulering til spesialområde bevaring etter plan- og byg- ningslova. Tidsgrensa mot vår eiga tid har tidlegare vore sett til rundt år 1900. I dag vil det vera rett å flytta dette skiljet fram mot midten av århundret, sidan me ofte ser at verdfulle kulturminne frå nær fortid er utset- te for endringar og kan trenga vern. Vedtaksfreda: Gjeld freda kulturminne frå nyare tid. Miljøverndepartementet ved Riksantikvaren må fatta særskilde vedtak om freding av desse. Museumsvern: Kulturminne som musea eig eller har vedlikehaldsansvar for. Desse er som regel ikkje freda etter kulturminnelova. Musea kan vera offentlege, halvoffentlege, Steinkjerringa i Aniksdalsheia. Føremålet med lova er å verna kulturminne private, stiftingar, eller ha anna organisa- og kulturmiljø med eigenart og variasjon, sjonsform. både som del av kulturarven og identiteten vår, og som ledd i ei heilskapleg miljø- og Offentleg vern: Kulturminne som det ressursforvalting. offentlege eig eller har vedlikehaldsansvar for. Kulturminnet skal bevarast, men treng Andre definisjonar: ikkje ha opphavleg funksjon eller museal funksjon. Kulturminnevern: Vern, pleie, vedlikehald og brukstilpassing av kulturminne ut frå ei Kulturlandskap: Natur som er utnytta og vurdering av desse som kulturhistoriske, forma av menneska. sosiale, økonomiske, estetiske og antikvar- iske ressursar i dagens og framtidas samfunn. 4 KULTURMINNEVERNPLAN MÅL, STRATEGI OG TILTAK Kulturminna og naturressursane er hovud- For å nå desse måla legg kommuneplanen element i ei samla miljø- og ressursforval- opp til følgjande strategi: ting. Kulturminnepolitikken vert utforma m.a. gjennom dei årlege statsbudsjetta og Drøfta ev. inngrep i kulturminne og kul- andre stortingsdokument. Stortinget har gitt turlandskap i tverrfagleg arbeidsgruppe. si tilslutning til følgjande mål når det gjeld Halda fram med å registrera faste kultur- vern: minne og tradisjonar. Oppmuntra til forsvarleg privat ivareta- Mangfaldet av kulturminne og kulturmil- king, skjøtsel og bruk. jø skal forvaltast og ivaretakast som bruks- Vera ein aktiv samarbeidspartnar ved ressursar, og som grunnlag for oppleving og eventuell frigjevingsgransking av fornminne. vidareutvikling av fysiske omgjevnader. Gjera kulturminne og kulturlandskap let- Eit representativt utval av kulturminne og tare tilgjengelege for publikum. kulturmiljø skal takast vare på i eit langsiktig Laga informasjonsmateriell. perspektiv som kunnskapsressursar og som Sikra og leggje til rette eit område med grunnlag for oppleving. husmannsplassar. Registrera kulturminne i sjøområde (prosjekt). Kommuneplanen for Hå er retningsgjevande for sektorplanlegginga, og kulturminne- vernarbeidet skal bidra til å oppfylla måla i I denne reviderte kulturminnevernplanen for kommuneplanen. Hovudmålsettinga for Hå Hå vert det lagt opp til følgjande tiltak: kommune si verksemd er ”å arbeida for gode levevilkår og ei berekraftig utvikling”. Hå Sikra kulturminne i verneklasse A ved kommune sine hovudutfordringar når det regulering til spesialområde bevaring etter gjeld kulturminne, kulturlandskap og andre plan- og bygningslova eller freding etter kul- kulturmiljø er: turminnelova, seinast ved neste rullering av kommuneplanen. Å ta vare på og informera om kultur- Yta fagleg og økonomisk støtte til tiltak i minne, kulturlandskap og andre kulturmiljø. verneklasse A, B og særskilde kulturmiljø. Å leggja til rette for bruk og vedlikehald Tilskot går først og fremst til dekking av av kulturminne, kulturlandskap og andre meirkostnader ved rehabilitering etter anti- kulturmiljø, formidla tradisjonar og byggja kvariske retningsliner. Tilskotsordninga er opp kompetanse. innarbeidd i kommunen sin økonomiplan med kr. 100.000 pr. år. Dei overordna måla for kulturminnevernet Halda fram med innsamling og registre- i Hå finn vi i kommuneplanen: ring av tradisjon og kulturarv. Støtta forskingsprosjekt for å auka forstå- Sikra ei fagleg forsvarleg forvalting av ing og kunnskap. kommunen sine fornminne. Formidla kunnskap om verdien av kultur- Sikra at ein tek vare på og nyttar eit repre- minne og kulturminnevern. sentativt utval av nyare kulturminne godt, Tilretteleggja og gjera kjende minna og og gjera desse tilgjengelege for publikum. den kunnskapen dei representerer. 5 KULTURMINNEVERNPLAN Nytta kulturminne i eit kulturbasert reise- omsyn til dei, både av eigarar, brukarar, poli- liv som ikkje forringar viktige verneverdiar. tikarar og planleggarar på alle administrative Syta for forsvarleg forvalting av eigne nivå og innan alle sektorar. anlegg. TILHØVE TIL ANDRE PLANAR Kulturminna er den mest synlege og konkre- te delen av historia. I tillegg til den histor- Denne kulturminnevernplanen er ein tema- iske og pedagogiske verdien, blir ein stadig plan. Planen skal vera eit hjelpemiddel for meir merksam på den store verdien kultur- den kommunale forvaltinga ved handsaming minna har både for