Arkusz NACMIERZ (8)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz NACMIERZ (8)

Warszawa 2009

Autorzy: DOROTA GIEŁ śECKA-MĄDRY*, AGNIESZKA MY ŚLIWIEC*, JOANNA BRUCZY ŃSKA*, ANNA PASIECZNA**, PAWEŁ KWECKO**, IZABELA BOJAKOWSKA**, HANNA TOMASSI-MORAWIEC**, ALEKSANDER CWINAROWICZ***, JERZY KRÓL***,

Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA** Redaktor regionalny planszy A: ALBIN ZDANOWSKI** Redaktor regionalny planszy B: OLIMPIA KOZŁOWSKA ** Redaktor tekstu: PRZEMYSŁAW KARCZ **

* - Przedsi ębiorstwo Geologiczne sp. z o.o., ul. Hauke Bosaka 3A, 25-214 Kielce ** - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa *** - Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-065 Wrocław

ISBN ……………….

I. Wst ęp – Dorota Gieł Ŝecka-Mądry ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Dorota Gieł Ŝecka-Mądry ...... 4 III. Budowa geologiczna – Dorota Gieł Ŝecka-Mądry ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – Dorota Gieł Ŝecka-Mądry ...... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Dorota Gieł Ŝecka-Mądry ...... 12 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – Dorota Gieł Ŝecka-Mądry ...... 12 VII. Warunki wodne – Joanna Bruczy ńska ...... 17 1. Wody powierzchniowe...... 17 2. Wody podziemne...... 18 VIII. Strefa wybrze Ŝa morskiego – Dorota Gieł Ŝecka-Mądry ...... 20 IX. Geochemia środowiska ...... 23 1. Gleby – Anna Pasieczna, Paweł Kwecko ...... 23 2. Osady – Izabela Bojakowska ...... 25 3. Pierwiastki promieniotwórcze – Hanna Tomassi-Morawiec ...... 28 X. Składowanie odpadów – Aleksander Cwinarowicz, Jerzy Król ...... 30 XI. Warunki podło Ŝa budowlanego – Dorota Gieł Ŝecka-Mądry ...... 36 XII. Ochrona przyrody i krajobrazu – Agnieszka My śliwiec ...... 38 XIII. Zabytki kultury – Agnieszka My śliwiec ...... 44 XIV. Podsumowanie – Dorota Gieł Ŝecka-Mądry, Aleksander Cwinarowicz ...... 46 XV. Literatura ...... 47

I. Wst ęp

Arkusz Nacmierz (8), dawniej Ł ącko, Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowany został w 2008 r., w Przedsi ębiorstwie Geologicznym Sp. z o.o. w Kielcach (plansza A) i w Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA (plansza B). Wy- konano go zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005). Przy opracowywaniu niniejszego arkusza wykorzystano materiały archiwalne arkusza Nacmierz Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, sporz ą- dzonej w 2003 r., w Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA (Gru- szecki, 2003). Mapa ta jest kartograficznym odwzorowaniem wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, hydrogeologii, geologii in Ŝynierskiej, przyrody, krajobrazu i zabytków kultury, stanu geochemicznego gleb i osadów wodnych oraz mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mogą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały, niezb ędne do opracowania arkusza mapy, zebrano w: Centralnym Archiwum Geologicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Zachodniopomorskim Urz ędzie Marszałkowskim w Szczecinie (Oddział Zamiejscowy w Koszalinie), Pomorskim Urzędzie Marszałkowskim w Gda ńsku (Oddział Zamiejscowy w Słupsku), Urz ędach Woje- wódzkich w Szczecinie i Gda ńsku (Delegatury w Koszalinie i Słupsku), Wojewódzkim Urz ę- dzie Ochrony Zabytków w Szczecinie, Nadle śnictwie Ustka oraz w Instytucie Upraw, Nawo- Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach. Wykorzystane zostały równie Ŝ informacje uzyskane w starostwach i urz ędach gmin. Dane archiwalne zweryfikowano w terenie. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach.

3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Poło Ŝenie arkusza Nacmierz wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne: 16º30’00”– 16º45’00" długo ści geograficznej wschodniej oraz 54º30’00”–54º40’00” szeroko ści geograficznej północnej. Około 67% powierzchni obszaru arkusza zajmuj ą wody Morza Bałtyckie- go. Obszar l ądowy nale Ŝy do dwóch województw – pomorskiego i zachodniopomorskiego. Cz ęść wschodnia znajduje si ę w województwie pomorskim i obejmuje fragment gminy Ustka w powiecie słupskim, a cz ęść środkowa i zachodnia reprezentuje województwo zachodnio- pomorskie, z północn ą cz ęś ci ą gminy Postomino w powiecie sławie ńskim. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym (Kondracki, 2002) obszar obj ęty arkuszem Nacmierz znajduje si ę w mezoregionach Wybrze Ŝe Słowi ńskie i Równina Słupska (Sławie ńska), nale Ŝą cych do makroregionu Pobrze Ŝe Koszali ńskie, podprowincji – Pobrze Ŝa Południowobałtyckie (fig. 1). Na budow ę i rze źbę wymienionych obszarów wywarły wpływ procesy deglacjacji podczas zaniku ostatniego l ądolodu i procesy zwi ązane z blisko ści ą i zmianami poziomu oraz brzegu morskiego holoce ńskiego Bałtyku. Wybrze Ŝe Słowi ńskie obejmuje w ąski pas pla Ŝ i wydm nadmorskich oraz równin i tarasów jeziora Wicko, wraz z zatorfionymi obni Ŝeniami przyjeziornymi. Linia brzegowa wybrze Ŝa Bałtyku jest mało urozmaicona: została wyrównana przez działalno ść fal i pr ądów morskich. W okolicach Jarosławca znajduje si ę klifowy brzeg morski, o maksymalnej wysoko ści około 20 m. Charakter klifowy posiadaj ą tak Ŝe wschodnie brzegi jeziora Wicko o wysoko ściach dochodz ących do 5 m. Równina Słupska jest płask ą wysoczyzn ą morenow ą, poło Ŝon ą na wysoko ści około 10 m n.p.m. Dominuj ącym elementem tej stosunkowo monotonnej, opadaj ącej z południa i południowego-wschodu ku północy, powierzchni s ą wały moren wyci śni ęcia, powstałych w wyniku deformacji podło Ŝa, w strefie kraw ędziowej nasuwaj ącego si ę l ądolodu. Stanowi ą one cz ęść kompleksu moren tzw. „fazy gardzie ńskiej” (Uniejewska, Nosek, 1985 a), ci ągn ą- cych si ę od Darłowa (arkusz Darłowo), a Ŝ po jezioro Gardno (arkusz Smołdzino). S ą to formy o wysoko ści wzgl ędnej od 10 do 55 m, porozdzielane na oddzielne wały. W zachodniej cz ęś ci omawianego obszaru moreny wyci śnięcia reprezentowane s ą niezbyt wysokimi (10–15 m) formami koło: Rusinowa, Jarosławca (tzw. Kępa Jarosławska), Nacmierza oraz w okolicach Korlina i Górska. Natomiast we wschodniej cz ęś ci tego obszaru wyra źnie zaznacza si ę kompleks moren wyci śni ęcia Marszewa – Złakowa. Charakteryzuje si ę on najwi ększymi wysoko-

4 ściami wzgl ędnymi (55 m) i bezwzgl ędnymi (Srebrnogóra, 62,3 m n.p.m.) oraz bardzo uroz- maicon ą morfologi ą, z licznymi zagł ębieniami bezodpływowymi. Drug ą dominuj ąca form ą Równiny Słupskiej jest, przecinaj ąca wysoczyzn ę polodow- cow ą, rynna glacjalna pomi ędzy Korlinem i Królewem, wykorzystywana przez dolinę rzeczn ą Klasztornej.

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Nacmierz na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica mezoregionu

Prowincja: Ni Ŝ Środkowoeuropejski (31) Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie (313) Makroregion: Pobrze Ŝe Koszali ńskie (313.4) Mezoregiony: Wybrze Ŝe Słowi ńskie (313.41), Równina Słupska (313.43), Wysoczyzna Damnicka (313.44)

Na omawianym obszarze przewa Ŝa klimat morski, który kształtuje pogod ę raczej ła- godn ą, wilgotn ą, bez ostrych waha ń temperatury. Lata bywaj ą tu chłodne, a zimy do ść ciepłe. Charakterystyczn ą cech ą jest opó źnienie pór roku (pa ździernik cieplejszy od kwietnia), stosunkowo du Ŝe i zmienne zachmurzenie oraz obfite opady. Średnia roczna temperatura powie- trza wynosi 7,7°C, przy przeci ętnej temperaturze miesi ąca najcieplejszego (lipca) ok. 17,0ºC, a najchłodniejszego (stycznia) – ok. -1,0ºC. Natomiast roczna suma opadów mie ści si ę

5 w granicach 660–760 mm. Wiatry wiej ą przewa Ŝnie z kierunku północno-zachodniego i zachodniego, nanosz ąc nad l ąd powietrze morskie wilgotne i chłodne, o du Ŝej zawarto ści jodu i soli jako aerozoli (Kondracki, 1988). W okresie letnim specyficzne dla tej strefy jest wyst ępowanie wiatrów dobowych: bryzy morskiej wiej ącej podczas dnia i bryzy l ądowej, wiej ącej noc ą. Tereny pla Ŝowe s ą uprzywilejowane pod wzgl ędem nasłonecznienia. Strefa wyst ępowania topoklimatu pla Ŝy jest niezwykle atrakcyjna z punktu widzenia balneologicz- nego, co przyci ąga turystów i wczasowiczów. Na obszarze arkusza Nacmierz lasy zajmuj ą około 25% jego powierzchni l ądowej, tworz ąc w strefie przybrze Ŝnej stosunkowo zwarty kompleks. Pod wzgl ędem gospodarczym omawiany teren ma charakter rolniczy, a mieszka ńcy trudni ą si ę: upraw ą roli, hodowl ą bydła, trzody i drobiu oraz rybołówstwem. Nie ma tu wi ęk- szych zakładów przemysłowych, tylko niewielkie przedsi ębiorstwa drobnej wytwórczo ści i usługowe. Na północ i wschód od jeziora Wicko znajduje si ę Centralny Poligon Sił Po- wietrznych Wicko Morskie, ci ągn ący si ę a Ŝ do Ustki i obejmuj ący około 25% powierzchni lądowej omawianego arkusza. Poligon ten jest przystosowany do ćwicze ń morskich, l ądo- wych i powietrznych i jako jedyny spełnia standardy NATO w środkowej Europie. Na jego terenie zlokalizowana jest wie ś Wicko Morskie wraz z lotniskiem. Du Ŝą i coraz wi ększ ą rol ę odgrywa obsługa ruchu turystycznego. Prawie wszystkie miejscowo ści maj ą charakter letniskowy, a znajduj ące si ę w nich o środki wypoczynkowe, kwatery prywatne z pokojami go ścinnymi, pola kempingowe oraz gospodarstwa agroturystyczne s ą znakomit ą baz ą wypoczynku, przede wszystkim w okresie letnim. Najbardziej znan ą miejscowo ści ą jest Jarosławiec, poło Ŝony bezpo średnio nad morzem. Sie ć dróg jest słabo rozwini ęta; s ą tutaj drogi wył ącznie lokalne.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru obj ętego arkuszem Nacmierz przedstawiono na podstawie Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Koszalin (Butrymowicz i in., 1974), Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Nacmierz (Uniejewska, No- sek, 1985 b) oraz Obja śnie ń do wy Ŝej wymienionych map (Butrymowicz i in., 1975; Unie- jewska, Nosek, 1985 a). Obszar arkusza Nacmierz poło Ŝony jest w brzegowej cz ęś ci platformy wschodnioeuro- pejskiej, w obr ębie strefy Łeby, która została wydzielona w zachodniej cz ęś ci obni Ŝenia nad- bałtyckiego (syneklizy perybałtyckiej). Stref ę t ę wydzielono ze wzgl ędu na stwierdzon ą du Ŝą

6 gł ęboko ść wyst ępowania podło Ŝa krystalicznego: ok. 3 400 m p.p.m., w rejonie Darłowa (na arkuszu Darłowo). Najstarsze utwory, stwierdzone w gł ębokim otworze na zachód od Nacmierza, to osady: syluru, permu, triasu i kredy górnej. Na gł ęboko ści 780 m p.p.t., nawiercono stropowe partie sylurskich łupków ilastych, na których zalegaj ą permskie ewaporaty, mułowce i skały w ęgla- nowe o mi ąŜ szo ści 110 m. Nad nimi wyst ępuj ą iłowce i mułowce triasowe o mi ąŜ szo ści 188 m oraz górnokredowe iłowce i mułowce margliste oraz margle i margle piaszczyste z czertami, o sumarycznej mi ąŜ szo ści 347 m. Strop osadów kredy górnej, nawiercony na ca- łym obszarze arkusza Nacmierz, zalega na poziomie od 120 do 125 m p.p.m., jedynie w okolicach Górska obni Ŝa si ę do 153 m p.p.m. Nad osadami górnej kredy, a pod czwartorz ędem stwierdzono wyst ępowanie utworów oligocenu i miocenu. Osady oligoce ńskie to piaski, mułki, mułowce i iły o mi ąŜ szo ści od 6 do 27 m. W okolicy Jarosławca zostały one usuni ęte przez egzaracj ę. Na podstawie budowy geologicznej s ąsiednich arkuszy (Ustka, Sławsko) sugeruje si ę wyst ępowanie, przy południowej i wschodniej granicy arkusza Nacmierz, mi ąŜ szych osadów miocenu, wykształconych jako: piaski, mułki z w ęglem brunatnym i iły. Utwory mioce ńskie, miejscami ł ącznie z utworami oligoce ńskimi, s ą w znacznym stopniu glacitektonicznie zaburzone i zdeformowane (Unie- jewska, Nosek, 1985 a). Wyst ępuj ą wtedy (na ró Ŝnych gł ęboko ściach) w śród utworów czwartorz ędowych, jako ró Ŝnej formy oraz rozmiarów kry i porwaki. Mi ędzy Górskiem i Złako- wem oraz w okolicy jeziora Marszewo odsłaniaj ą si ę one na powierzchni w stromych skar- pach wału morenowego jako drobnoziarniste piaski kwarcowe, mułki i iły, a mi ędzy Jaro- sławcem, Rusinowem i Nacmierzem jako osady ilasto-mułkowate, lokalnie z węglem brunatnym. Utwory czwartorz ędowe (plejstoce ńskie i holoce ńskie) pokrywaj ą cał ą powierzchni ę arkusza Nacmierz (fig. 2) i tworz ą bardzo mi ąŜ szy kompleks przykrywaj ący osady starsze (miocen, oligocen, kreda górna). W cz ęś ci centralnej arkusza podło Ŝe podczwartorz ędowe łagodnie podnosi si ę ku południowi od 100 do 90 m p.p.m. Dwa gł ębokie obni Ŝenia w podłoŜu, si ęgaj ące 130 m p.p.m., ci ągn ą si ę od Rusinowa do Jarosławca. W tym miejscu osady trzeciorz ędu zostały zerodowane, a osady czwartorz ędu le Ŝą bezpo średnio na osadach kredy górnej. W okolicach Złakowa stwierdzono natomiast wyniesienie podło Ŝa mioce ńskie- go do 20 m p.p.m. Mi ąŜ szo ść pokrywy czwartorz ędowej waha si ę od 43 m w okolicach Zła- kowa do 147 m w okolicach Górska. Najstarszymi utworami czwartorz ędowymi s ą gliny zwałowe zlodowace ń południowo- polskich, osi ągaj ące mi ąŜ szo ść od ok. 34 m w rejonie Nacmierza do ok. 65 m koło Rusinowa.

7 Na nich zalegaj ą, osadzone w interglacjale mazowieckim, piaski i mułki rzeczne, o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 54 m. Osady zlodowace ń środkowopolskich rozpoczynaj ą piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe (mi ąŜ szo ści do 11 m) oraz piaski, mułki i iły zastoiskowe (o mi ąŜ szo ści ok. 18 m). Powy Ŝej wyst ępuj ą dwa poziomy glin zwałowych, odpowiednio o grubo ści 8–24 m i 14–28 m, które zazwyczaj s ą rozdzielone piaskami wodnolodowcowymi.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Nacmierz na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej, (red.), 2006 Czwartorz ęd; holocen: 1 – piaski, mułki, iły i gytie jeziorne; 2 – mułki, piaski i Ŝwiry morskie; 3 – piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; plejstocen: 5 – piaski eoliczne, lokalnie w wydmach; 11 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne; 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe; 14 – piaski i Ŝwiry sandrowe; 15 – piaski i mułki kemów; 17 – Ŝwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych; 18 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe; 41 – piaski, lokalnie z bursztynem, mułki, iły i w ęgiel brunatny; a – kry utworów starszych od czwartorz ędu - neoge ńskich i paleoge ńskich; b – kemy, c – ozy.

Zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000

Zlodowacenia północnopolskie reprezentowane s ą trzema poziomami glin zwałowych, faz: leszczy ńskiej (3–18 m), pozna ńskiej (maksymalnie kilkana ście metrów) i pomorskiej (do

8 10 m), które s ą przedzielone piaszczysto-Ŝwirowymi utworami wodnolodowcowymi oraz osadami zastoiskowymi: mułkami, piaskami i iłami. Mi ąŜ szo ść osadów wodnolodowcowych waha si ę od kilku do 10 metrów. Lokalnie gliny zwałowe fazy pomorskiej przechodz ą facjal- nie w piaszczyste osady akumulacji lodowcowej – piaski ró Ŝnoziarniste, często pylaste, ze Ŝwirami. Akumulacj ę osadów fazy pomorskiej ko ńcz ą piaski drobnoziarniste przeławicone mułkami, wyst ępuj ące w formie kemów (na południe od Ł ącka), powstałych podczas deglacjacji terenu. Na powierzchni obszaru arkusza Nacmierz odsłaniaj ą si ę tylko osady lodowcowe fazy pomorskiej: gliny zwałowe i piaski lodowcowe. W ramach fazy pomorskiej wyodr ębniono najmłodsz ą oscylacj ę lodowcow ą, znan ą w literaturze jako tzw. „faza gardzie ńska” (Uniejewska, Nosek, 1985 a). Moreny czołowe fazy gardzie ńskiej reprezentowane s ą przez dwa ła ńcuchy moren wyci śni ęcia. Wał zewn ętrz- ny to moreny Marszewa – Złakowa, a wewn ętrzny – to rozbite, spi ętrzone pagóry: Rusinowa, Jarosławca, Nacmierza, Korlina i Górska. Formy te zbudowane s ą głównie z glin zwałowych i piasków lodowcowych, w śród których tkwi ą kry i porwaki osadów mioce ńskich i oligoce ńskich. Utwory w morenach wyci śni ęcia s ą w znacznym stopniu glacitektonicznie zaburzone i zdeformowane. Wzdłu Ŝ wybrze Ŝa Bałtyku, na przełomie plejstocenu i holocenu powstawały pokrywy piasków eolicznych i wydmy. Na wschód od jeziora Wicko pas osadów eolicznych, rozwini ę- tych na tym obszarze wałów wydmowych, osi ąga najwi ększ ą szeroko ść , dochodz ącą do 1,5 km i wznosi si ę na wysoko ść 25 m. Wydmy na omawianym obszarze tworz ą dwie gene- racje, brunatne – starsze oraz Ŝółte i białe – młodsze. Osady holoce ńskie zajmuj ą znaczne obszary na terenie arkusza Nacmierz. Piaski i Ŝwiry morskie (pla Ŝowe) wyst ępuj ą jedynie w strefie brzegowej i czasami wzbogacone są w minerały ci ęŜ kie. Natomiast wzdłu Ŝ dolin rzecznych oraz wzdłu Ŝ południowej granicy wyst ępowania piasków eolicznych osadziły si ę torfy i namuły, a wokół jeziora Wicko – drobnoziarniste piaski jeziorne. Torfy zajmuj ą znaczn ą powierzchni ę obszaru arkusza (Uniejewska, Nosek, 1985 b). Szczególnie du Ŝe jest torfowisko, zwane Zaleskimi Błotami, wyst ępuj ące na wschód od jeziora Wicko i ci ągn ące si ę a Ŝ do jeziora Modła (na arkuszu Ustka). Jego połu- dniow ą granic ę stanowi wał moreny wyci śni ęcia Złakowa i wysoczyzna koło Górska. Na- st ępne pod wzgl ędem wielko ści torfowiska wyst ępuj ą w dolinach cieków: na zachodzie – od Rusinowa do Jezierzan (w dolinie Głównego Rowu) i na południe od Ł ącka (w dolinie Klasz- tornej).

9 IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Nacmierz znajduje si ę tylko fragment jednego udokumentowanego zło Ŝa kruszywa naturalnego „Zatoka Koszali ńska” (Masłowska, Michałowska, 1988; tabela 1). Poło Ŝone jest ono w granicach obszaru morskiego Rzeczpospolitej Polskiej (Bałtycki Obszar Morski), dlatego te Ŝ wyst ępuj ące tu piaski i Ŝwiry uznano za kopalin ę podstawow ą. Zło Ŝe poło Ŝone jest na dnie Bałtyku, na wysoko ści: od D ąbek (obszar arkusza Darłowo 18) i Wici (obszar arkusza Darłowo Północ 1073) po Jarosławiec, w odległo ści 3–5 km od brzegu morza. Karta informacyjna zło Ŝa została doł ączona do arkusza Darłowo (18) MG śP (Grzego- rzewska, Wójtowicz, 2009). Zasoby udokumentowano w siedemnastu polach zasobowych (o sumarycznej powierzchni 2 072 ha), spo śród których cztery (o numerach od XIV do XVII) znajduj ą si ę w obszarze omawianego arkusza. Kopalina w polach zasobowych zalega na gł ęboko ści od 10 do 25 m p.p.m. W zło Ŝu w zasadzie nie wyst ępuje nadkład, ale okresowo mog ą si ę pojawi ć migruj ące łachy i pola piaszczyste. Średnia mi ąŜ szo ść zło Ŝa wynosi 0,9 m, a średnie parametry jako ściowe kopaliny przedstawiaj ą si ę następuj ąco: − zawarto ść ziaren poni Ŝej 2 mm – 60,1%, − zawarto ść pyłów mineralnych – 0,81%, − zawarto ść ziaren słabych i zwietrzałych – 5,17%, − zawarto ść ziaren nieforemnych – 2,2%, − nasi ąkliwo ść – 0,39%, − mrozoodporno ść (ubytek masy) – 1,5%, − wska źnik rozkruszenia – 8%. Wyniki bada ń laboratoryjnych pozwalaj ą uzna ć kruszywo z tego zło Ŝa za kopalin ę wysokiej jako ści. W składzie petrograficznym dominuj ą skały krystaliczne, kruszywo nie zawiera zanieczyszcze ń obcych i organicznych i charakteryzuje je wysoka wytrzymało ść na mia Ŝ- dŜenie. Jest przydatne dla budownictwa i mo Ŝe by ć wykorzystywane do produkcji ró Ŝnych rodzajów betonów. Parametry wytrzymało ściowe betonów wykonanych z uŜyciem kruszyw morskich s ą korzystniejsze ni Ŝ betonów sporz ądzonych z dodatkiem kruszyw l ądowych (Ma- słowska, 1999). Kruszywo zawiera kilka procent minerałów ci ęŜ kich, we frakcjach 0,25– 0,125 mm i 0,125–0,05 mm, których nie uznano za kopalin ę towarzysz ącą. Zło Ŝe „Zatoka Koszali ńska” uznano za konfliktowe, ze wzgl ędu na poło Ŝenie w granicach obszaru Natura 2000 „Przybrze Ŝne Wody Bałtyku” oraz na ogóln ą uci ąŜ liwo ść dla śro- dowiska.

Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Nr Wiek Stan geologiczne Kategoria Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja złó Ŝ Przyczyny zło Ŝa Nazwa Rodzaj kompleksu zagospodarowania bilansowe rozpoznania (tys. t) kopaliny konfliktowo ści na zło Ŝa kopaliny litologiczno- zło Ŝa (tys. t) zło Ŝa mapie surowcowego wg stanu na rok 2007 (Gientka i in., 2008) Klasy 1–4 Klasy A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 U; Zatoka 1 pŜ Q 37 691 C N – Skb 4 B Obszar Natura Koszali ńska* 2 2000

Rubryka 2: * − zło Ŝe znajduje si ę w wi ększo ści na obszarze arkuszy: Darłowo (18) i Darłowo Północ (1073) Rubryka 3: pŜ – piaski i Ŝwiry

11 11 Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 7: zło Ŝe: N – niezagospodarowane Rubryka 9: Skb – kruszywa budowlane Rubryka 10: zło Ŝe: 4 – powszechne; licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne; Rubryka 11: zło Ŝe: B – konfliktowe Rubryka 12: U – ogólna uci ąŜ liwo ść dla środowiska, Obszar Natura 2000: „Przybrze Ŝne Wody Bałtyku” PLB 990002

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Koncesj ę na do świadczaln ą eksploatacj ę zło Ŝa „Zatoka Koszali ńska”, wa Ŝną do ko ńca 2003 r., posiadały Szczeci ńskie Kopalnie Surowców Mineralnych. Jednak do tej pory zło Ŝe jest niezagospodarowane, nie utworzono te Ŝ dla niego obszaru i terenu górniczego. Próbn ą eksploatacj ę zło Ŝa prowadzono w 1993 i 2001 roku. Wydobyto wtedy ł ącznie 35 tys. ton kruszywa naturalnego (Przeniosło, 2002). Prawdopodobnie tak Ŝe w 2002 roku prowadzono eksploatacj ę, wydobywaj ąc jeszcze 31 tys. ton kruszywa (ró Ŝnica w Bilansie zasobów, pomi ędzy zasobami na koniec 2002 i 2003 r.; Przeniosło, 2003, 2004). Na obszarze arkusza Nacmierz nie ma aktualnie Ŝadnych punktów eksploatacji kopalin. Znajduj ą si ę tylko ślady dawnej eksploatacji, o której informacje zawarte s ą w opracowaniach archiwalnych (Szelewicka, 1985; Uniejewska, Nosek, 1985 a). Piaskownie zlokalizowane były na zachód od Marszewa i na północ od Złakowa oraz przy drodze z Postomina do miej- scowości Zaleskie. W okolicach Rusinowa i na wschód od Złakowa w ograniczonym zakresie wydobywano iły trzeciorz ędowe – słu Ŝyły jako tworzywo ceramiczne dla artystów ludowych. Torfy, nawet jeszcze w latach siedemdziesi ątych, pozyskiwano w kilku miejscach dla celów opałowych. Miejsca te dawno uległy ju Ŝ samorekultywacji – powierzchnie s ą wyrównane z poziomem pierwotnym i są poro śni ęte szuwarami b ądź krzakami wierzby i olchy. Równie Ŝ wszystkie piaskownie i glinianki uległy samorekultywacji – s ą zaro śni ęte, czasem trudno je odnale źć w terenie.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Prace penetracyjne i poszukiwawcze, prowadzone na obszarze arkusza Nacmierz w latach sze ść dziesi ątych, siedemdziesi ątych i osiemdziesi ątych ubiegłego wieku nie dały podstawy do wyznaczenia jakiegokolwiek obszaru prognostycznego b ądź perspektywicznego. Na podstawie ich wyników wyznaczono tylko obszary negatywne: trzy – dla udokumentowania złó Ŝ kredy jeziornej, dwa – złó Ŝ kruszywa naturalnego, trzy – surowców ilastych ceramiki budowlanej i jeden – piasków szklarskich. Cz ęść obszarów kontynuuje si ę na arkuszach s ą- siednich: Darłowie Północnym (1073), Ustce (9) i Sławsku (19). Poszukiwanie złó Ŝ kredy jeziornej przeprowadzono w dolinie potoku Klasztorna oraz w rejonie miejscowo ści Złakowa. W dolinie potoku Klasztorna, na południe od Korlina, w 1986 r., wykonano 9 sond (S ędłak, Matuszewski, 1986). Od powierzchni terenu do gł ęboko ści 2,0–4,0 m nawiercono torf. Pod nim w 7 sondach stwierdzono utwory wapienne: gyti ę organiczn ą, gyti ę wapienno-

12 organiczn ą i kred ę jeziorn ą, o łącznej mi ąŜ szo ści od 0,5 m do 4,5 m (w wi ększo ści nieprze- wiercona). Zasadowo ść ogólna w przebadanych próbkach, w przeliczeniu na CaO, wahała si ę od 14,5% do 50,7%, a najcz ęś ciej mie ściła si ę w przedziale 23–38% ( średnio 30,4%). Wyst ę- puj ąca tutaj kreda jeziorna i gytia nie spełniaj ą wymogów jako ściowych kryteriów bilansowo- ści (min. zasadowo ść – 40%). Na południe od Złakowa (Karger, 1989) prace prowadzono w obr ębie dwóch pól: pół- nocnego i południowego. Wykonano odpowiednio jedn ą i trzy sondy, o gł ęboko ści 4,0– 10,0 m. Na polu północnym, bli Ŝej Złakowa, pod czterometrow ą warstw ą torfu, stwierdzono tylko gyti ę detrytusow ą, o mi ąŜ szo ści 3,5 m, zalegaj ącą na mułku. Na polu południowym, pod torfem o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 4 m, nawiercono naprzemianległe warstwy gytii detrytu- sowej i gytii wapiennej, zalegaj ące na mułkach. Mi ąŜ szo ść gytii wahała si ę od 0,7 m do 3,0 m, a jej zasadowo ść ogólna, w przeliczeniu na CaO, wynosiła od 17,5% do 23,2% (tzn. poni Ŝej min. 40%). Obydwa pola uznano za negatywne. Aktualnie w tych miejscach propo- nowane jest utworzenie u Ŝytków ekologicznych (Kujawa-Pawlaczyk i in., 2003). Złó Ŝ kruszywa naturalnego poszukiwano na południe od Nowego Ł ącka oraz pomi ędzy Złakowem, Marszewem i Postominem. Na południe od Nowego Ł ącka prace poszukiwawcze prowadzono po dwóch stronach drogi. Po zachodniej stronie drogi wykonano 14 otworów (Nowak-Siwek, 1979). Nawiercono głównie gliny, gliny piaszczyste, piaski zaglinione i zailone oraz iły. Piasek drobnoziarnisty, o mi ąŜ szo ści 0,7–6,5 m, stwierdzono w pi ęciu otworach, na gł ęboko ści 0,4–3,5 m. Bada ń laboratoryjnych piasków nie wykonywano. Po wschodniej stronie drogi (Nowak-Siwek, 1978) odwiercono 21 otworów. W 16 negatywnych otworach stwierdzono gliny, gliny piaszczyste, miejscami z przewarstwieniami piasków oraz ił. Tylko w pi ęciu otworach nawiercono utwory piaszczysto-Ŝwirowe, które wyst ępuj ą w śród silnie zaglinionych osadów piaszczystych i gliniasto-ilastych. Mi ąŜ szo ść serii zło Ŝowej wynosi 2–6 m, a grubo ść nadkładu waha si ę od 3 do 5 m, a tylko w jednym otworze wynosi 2 m. Ze wzgl ędu na form ę wyst ąpienia (gniazda) nie mo Ŝna liczy ć na poszerzenie obszaru, dlatego te Ŝ nie wyznaczono tutaj obszaru perspektywicznego. Nie mo Ŝna równie Ŝ wykluczy ć, Ŝe wyst ępuj ą tutaj zaburzenia glacitekto- niczne. Pomi ędzy Złakowem, Marszewem i Postominem, w s ąsiedztwie starych odkrywek piasku i pospółki, wykonano 19 sond penetracyjnych (Syrnik, 1969). W 9 otworach, wzdłu Ŝ 3 linii rozpoznawczych, stwierdzono niezawodnione, czwartorz ędowe piaski i piaski ze Ŝwi- rem (punkt piaskowy okre ślony w trzech próbkach: 70–75%), zwykle zaglinione lub pylaste, o mi ąŜ szo ści 0,5–4,5 m. Utwory te zalegaj ą pod nadkładem gleby, piasków gliniastych, glin

13 piaszczystych i pylastych, o łącznej grubo ści 0,5–3,5 m. W pozostałych 10 otworach nawiercono piaski drobnoziarniste, pylaste lub gliniaste oraz gliny piaszczyste i pylaste, a w jednym otworze – ił ciemnostalowy (mioce ński). W 1977 roku, w s ąsiedztwie pozytywnych sond archiwalnych (z 1969 r.) odwiercono 14 otworów (Nowak-Siwek, 1979). Tylko w jednym otworze, pod gleb ą nawiercono warstw ę piasku o mi ąŜ szo ści 1,2 m. W pozostałych stwierdzono tylko czwartorzędowe gliny i iły sza- rosiwe, prawdopodobnie mioce ńskie. Pomi ędzy Złakowem i Marszewem, piaski i piaski ze Ŝwirem, wyst ępuj ą w obr ębie moreny wyci śni ęcia, w strefie silnych zaburze ń glacitektonicznych. Utwory te zwykle przewar- stwiane s ą osadami gliniastymi, maj ą zmienn ą mi ąŜ szo ść i niezbyt dobre parametry jako ścio- we, cz ęsto wyklinowuj ą si ę. Nie stwarza to, zatem mo Ŝliwo ści udokumentowania zło Ŝa kruszywa naturalnego (piasku, piasku ze Ŝwirem). Poszukiwania surowców ilastych ceramiki budowlanej w granicach arkusza, zako ńczo- ne wynikiem negatywnym, przeprowadzono na południe od Rusinowa i Nacmierza oraz na zachód i na wschód od Złakowa. Na południe od Rusinowa i Nacmierza w 1969 r., (Bajorek, Niedzielski, 1969), w rejonie wychodni iłów mioce ńskich, wykonano jeden otwór, w którym nawiercono tylko glin ę piaszczyst ą, zalegaj ącą na zaglinionych piaskach, drobno- i średnioziarnistych. Dwadzie ścia lat pó źniej w rejonie tym przeprowadzono szersze rozpoznanie (Jurys, 1990) – odwiercono 12 otworów, w których stwierdzono jednak wył ącznie gliny, gliny piaszczyste i piaski gliniaste, miejscami ze Ŝwirem i wkładkami piasków drobno- i średnioziarnistych. Poszukiwanych iłów mioce ńskich nie stwierdzono. Na zachód od Złakowa, w rejonie wyst ępowania utworów mioce ńskich, wykonano 7 otworów o gł ęboko ści 7,0–20,0 m (Jurys, 1990). Tylko w trzech otworach stwierdzono mioce ńskie iły i mułki ciemnobrunatne, o mi ąŜszo ści od 3,5 do 16,1 m, zalegaj ące pod nad- kładem czwartorz ędowych glin piaszczystych i piasków pylastych b ądź gliniastych, o grubo ści 1,9–5,0 m. Utwory mioce ńskie pod ścielone s ą glin ą zwałow ą. W pozostałych 4 otworach nawiercono jedynie gliny piaszczyste i piaski, cz ęsto gliniaste, wzajemnie przewarstwiaj ące si ę. Badania laboratoryjne zostały wykonane w bardzo ograniczonym zakresie. W próbkach osadów mioce ńskich z 2 otworów wykonano jedynie oznaczenie zawarto ści margla w ziarnach o średnicy powy Ŝej 0,5 mm. Uzyskane wyniki wst ępnie mog ą wskazywa ć, Ŝe kopalina z tych dwóch otworów mogłaby mie ć zastosowanie do produkcji wyrobów cien- ko- i grubo ściennych, bo zawarto ść margla wahała si ę od 0,01% do 0,175%. Nie znamy jednak innych, istotnych parametrów jako ściowych iłów i mułków, które potwierdziłyby tak ą

14 opini ę. Ponadto utwory te wyst ępuj ą w obr ębie moreny wyci śni ęcia, w strefie silnych zaburze ń glacitektonicznych. Nie stwarza to, zatem mo Ŝliwo ści udokumentowania zło Ŝa surowca ilastego. Rozpoznanie na wschód od Złakowa przeprowadzono dwukrotnie. Wi ększo ść prac zlokalizowana była na obszarze s ąsiedniego arkusza Ustka. W 1969 roku wykonano 2 otwory (Bajorek, Niedzielski, 1969), w których stwierdzono utwory mioce ńskie, wykształcone jako drobnoziarniste, zaglinione piaski oraz mułki z muskowitem i zw ęglonymi szcz ątkami ro ślin. Nad nimi i pod nimi nawiercono osady czwartorz ędowe: gliny zwałowe i średnioziarniste piaski. W 1973 roku, w ramach wst ępnego rozpoznania, przed opracowaniem Projektu prac geologiczno-poszukiwawczych (Szapli ński, 1973), odwiercono 5 sond, w których równie Ŝ stwierdzono mułki szarozielone z przerostami piasku oraz gliny i iły. W ramach realizacji ww. projektu odwiercono 2 otwory, w których nawiercono przewarstwiaj ące si ę: piaski drobnoziarniste, piaski pylaste, gliny i mułki. Badania laboratoryjne miały zosta ć wykonane po odwierceniu jeszcze dwóch dodatkowych otworów (Szapli ński, 1974). Brak jest danych (w innych opracowaniach) o wynikach przeprowadzonego rozpoznania. Profile wykonanych otworów jednoznacznie wskazuj ą, Ŝe osady mioce ńskie, wyst ępuj ące jako porwaki (kry) wśród osadów czwartorz ędowych, s ą silnie zaburzone glacitektonicznie. W ramach prac poszukiwawczych za mioce ńskimi piaskami szklarskimi w rejonie Zła- kowa, tylko w jednym otworze (na 3 odwiercone) stwierdzono, na gł ęboko ści 1,5–3,5 m, warstw ę mioce ńskich piasków kwarcowych (Por ęba, Bajorek, 1972). Piaski te s ą bardzo drobnoziarniste, pylaste i mocno zailone, zawieraj ą blaszki miki. S ą nieprzydatne w przemy śle szklarskim z powodu niskiej zawarto ści krzemionki (95%) i du Ŝej zawarto ści tlenków bar- wi ących: Fe 2O3 – 0,42%, Al 2O3 – 0,41%, i TiO 2 – 1,27%. Oprócz tych piasków nawiercono tak Ŝe mioce ńskie mułki i mułki piaszczyste, z mik ą lub z substancj ą w ęglist ą (w ęglem brunatnym). Obszar uznano za negatywny ze wzgl ędu na mał ą mi ąŜ szo ść piasków kwarcowych, ich niewielkie rozprzestrzenienie oraz zł ą jako ść kopaliny. Torfy na obszarze arkusza wyst ępuj ą w wielu miejscach, zajmuj ąc znaczn ą powierzchni ę (Uniejewska, Nosek, 1985 b). W latach pi ęć dziesi ątych, sze ść dziesi ątych i siedemdziesi ą- tych XX wieku w Instytucie Melioracji U Ŝytków Zielonych zostały wykonane dokumentacje du Ŝych torfowisk, np.: „Jezierzany A”, „Ł ącko B”, „Zaleskie Bagno B” (Uniejewska, Nosek, 1985 a). Udokumentowane torfowiska s ą niskie (sporadycznie mieszanotypowe), olesowe, turzycowiskowe, turzycowiskowo-mechowiskowe lub szuwarowe, o średniej mi ąŜ szo ści od 1,5 m do 3,95 m, a maksymalnej mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 4,65 metra. Zwykle w sp ągu

15 torfów zalegają gytie. Torfy ze wzgl ędów na dosy ć du Ŝą popielno ść ( średnio od kilkunastu do ponad dwudziestu%) s ą słabym surowcem energetycznym. Analiza dokumentacji złó Ŝ torfów, przeprowadzona na ;podstawie kryteriów bilansowo- ści i przy uwzgl ędnieniu wymogów ochrony środowiska, doprowadziła do stwierdzenia, Ŝe Ŝadne torfowisko nie spełnia wymogów stawianych obszarom potencjalnej bazy surowcowej (OstrzyŜek, Dembek, 1996), czyli nie mo Ŝe zosta ć uznane za obszar prognostyczny. Spo śród 9 ocenianych torfowisk 5 zlokalizowanych jest w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu „Pas Pobrze Ŝa na zachód od Ustki”, a dwa na terenach le śnych. Pozostałe dwa torfowiska nie zostały zaliczone do obszarów potencjalnej bazy surowcowej ze wzgl ędu na kryterium rolni- czo-gospodarcze. Badania nad wyst ępowaniem minerałów ci ęŜ kich w piaskach polskiej cz ęś ci Wybrze Ŝa Bałtyku prowadzono od pocz ątku XX wieku. Prace rozpoznawcze przeprowadzone na obszarze arkusza Nacmierz, obj ęły pla Ŝę (m.in. Jeli ński, 1955a, 1955b; Jeli ński i in., 1963) oraz plaŜę i stref ę brzegow ą (Sochan, 1971). Miejsca wzbogacone w minerały ci ęŜ kie, tzw. zło Ŝa rozsypiskowe, charakteryzuj ą si ę ciemn ą barw ą, spowodowan ą obecno ści ą ilmenitu, magne- tytu i granatów. Rozsypiska cechuje wielka ró Ŝnorodno ść form, zmienno ść mi ąŜ szo ści, skła- du mineralnego i nadkładu, obserwowana tak w czasie jak i w przestrzeni. Obszar wzbogacony w minerały ci ęŜ kie poło Ŝony na północ od Jarosławca, obejmuje fragment pla Ŝy i dna w strefie przybrze Ŝnej (Sochan, 1971). Wzbogacenia na pla Ŝy wyst ępuj ą w formie płata o długo ści 700 metrów i szeroko ści dochodz ącej do 7 metrów. Mi ąŜ szo ść strefy wzbogaconej maksymalnie osi ąga 40 centymetrów. Zawarto ść minerałów ci ęŜ kich waha si ę od 7 do 40%, a zawarto ść minerałów magnetycznych wynosi 0,5–16% ( śr. 5%). Na dnie wyznaczono 4 strefy, ci ągn ące si ę równolegle do brzegu, w odległości: 200–300 m; 400 m; 800 m, 1000 m. W osadach dna średnia zawarto ść frakcji ci ęŜ kiej wynosi 3%, a maksymalnie osi ąga warto ść 14%. Udział minerałów magnetycznych jest niewielki (rz ędu 0,05–0,6%). Przeci ętna zawarto ść cyrkonu wynosi 0,1%, a rutylu – 0,05%. Nale Ŝy doda ć, Ŝe rozsypiska pla Ŝowe s ą bogatsze w minerały magnetyczne ni Ŝ rozsypiska morskie. Przy obecnym poziomie technologii, z uwagi na niewielkie zawarto ści minerałów ci ęŜ- kich, nagromadzenia minerałów ci ęŜ kich nie nadaj ą si ę do eksploatacji przemysłowej i nale Ŝy je traktowa ć jako pozabilansowe (Michałowska, Pikies, 1992). W niniejszym opracowaniu, obszar ich wyst ępowania nie został zatem uznany za obszar perspektywiczny. Na obszarze arkusza Nacmierz nie zarejestrowano wi ększych koncentracji bursztynu. Prace poszukiwawcze równie Ŝ nie doprowadziły do wyznaczenia obszaru perspektywicznego (Uniejewska, Nosek, 1985 a).

16 VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Nacmierz le Ŝy w dorzeczu rzek uchodz ących do Morza Bałtyckiego, zwanych potocznie rzekami przymorza. Zdecydowana większo ść obszaru arkusza znajduje si ę w zlewni okre ślonej jako przymorze od Wieprzy do Słupi, a tylko niewielki fragment terenu (na południe od Srebrnogóry) nale Ŝy do zlewni rzeki Pijawicy, prawobrze Ŝnego dopływu Wieprzy. Obie zlewnie rozdziela dział wodny pierwszego rz ędu. W skład przymorza od Wieprzy do Słupi wchodz ą cztery zlewnie rozgraniczone dzia- łami wodnymi pierwszego rz ędu. Na południowym zachodzie jest to niewielki fragment zlewni jeziora Kopa ń, które znajduje si ę na arkuszu Darłowo. Na północy za ś wyst ępuj ą dwie zlewnie przymorza: od jeziora Kopa ń do uj ścia Rowu Głównickiego (Głównicy) i od Rowu Głównickiego do Potyni (Kanału Potena), która znajduje si ę na arkuszu Ustka. Wi ększo ść powierzchni arkusza Nacmierz obejmuje zlewnia jeziora Wicko, podzielona działami wodnymi drugiego rz ędu rzek: Głównego Rowu (Kanału Głowiczki), Świdnika, dopływu spod Złakowa i Klasztornej z Marszewk ą. Obszar arkusza Nacmierz stanowi stref ę o ubogo wykształconej sieci rzecznej. Dominu- jącym elementem hydrograficznym jest rozległy obszar przymorskiego (przybrze Ŝnego) jeziora Wicko o powierzchni 1 058,9 ha, średniej gł ęboko ści 2,7 m i maksymalnej gł ęboko- ści 6,1 m. Wody z tego jeziora odpływaj ą do Bałtyku Rowem Głównickim. Charakterystycz- ne jest te Ŝ jezioro Marszewo, powstałe w zagł ębieniu po wytopieniu si ę brył martwego lodu. Jego powierzchnia wynosi 18,3 ha, a średnia gł ęboko ść to 6,5 m. Jest to jezioro kryptodepre- syjne (rz ędna dna jeziora znajduje si ę poni Ŝej poziomu morza). Na omawianym obszarze od 1999 do 2006 roku, nie wykonywano bada ń czysto ści wód rzek. W 2003 roku przeprowadzono badania wód jeziora Wicko, pobieraj ąc próbki wody do bada ń z trzech punktów. Wody jeziora charakteryzowały się obni Ŝonym stanem sanitarnym (II klasa czysto ści), a sumaryczna ocena wska źników zanieczyszcze ń wykazała, Ŝe s ą to wody pozaklasowe. Wska źniki podatno ści na degradacj ę odpowiadaj ą III klasie, co oznacza, Ŝe jest to jezioro bardzo podatne na degradacj ę, o wodach silnie zanieczyszczonych (Praca zbiorowa, 2004). W Programie monitoringu środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2007–2009 (Praca zbiorowa, 2007 b) jeden z punktów pomiarowo-kontrolnych monitoringu rzek zlokalizowano na rzece Głównicy (0,5 km). Zaprojektowano tu badania monitoringu diagnostycznego na 2008 rok.

17 2. Wody podziemne

Według Atlasu hydrogeologicznego Polski (Paczy ński i in., 1995) obszar arkusza Nac- mierz nale Ŝy do: subregionu przymorskiego, regionu pomorskiego, makroregionu północno- zachodniego. Warunki hydrogeologiczne na omawianym arkuszu zostały scharakteryzowane na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Ł ącko (Fuszara, 1998). Wy- dzielono tu trzy pi ętra wodono śne: czwartorz ędowe, trzeciorz ędowe i kredowe. W czwartorz ędowym pi ętrze wydzielono trzy poziomy wodono śne: przypowierzchniowy, mi ędzyglinowy i podglinowy. Poziom przypowierzchniowy wyst ępuje w obr ębie utworów piaszczystych zlodowace ń północnopolskich oraz w obr ębie utworów rzecznych i morskich holocenu. Jest on odkryty i charakteryzuje si ę nieci ągło ści ą wyst ępowania. Na poziomie tym bazuj ą wył ącznie studnie kopane, gdzie gł ęboko ść zwierciadła wody wynosi od 0,8 do 2,4 m. Ze wzgl ędu na zanieczyszczenie azotanami (do 53,1 mg/dm 3) i potasem (do 102 mg/dm 3) wi ększo ść wód zakwalifikowano do III klasy czysto ści. Mi ędzyglinowy poziom wodono śny reprezentowany jest przez utwory piaszczyste zlodowace ń środkowo- oraz północnopolskich i znajduje si ę na wi ększo ści obszaru arkusza. Wy- st ępuje pod nadkładem utworów słabo przepuszczalnych na gł ęboko ści od 14 do 68 m. Zwierciadło wody jest napi ęte i stabilizuje si ę na rz ędnych od 0 do 10 m n.p.m., co odpowiada gł ęboko ściom od 2,1 do 30 m. Współczynnik filtracji warstw poziomu mi ędzyglinowego, o średniej mi ąŜ szo ści 9,6 m, charakteryzuje si ę du Ŝą zmienno ści ą od 1,1 do 62,2 m/24h ( śred- nio 8,7 m/24h). Wydajno ść pojedynczych studni wynosi od 4 do 44 m3/h, przy depresji od 2 do 28 m. Mi ędzyglinowy poziom wodono śny wyst ępuje w łączno ści hydraulicznej z poziomem podglinowym i trzeciorz ędowym (mioce ńskim). Poziom podglinowy zwi ązany jest z osadami zlodowace ń południowopolskich i wyst ę- puje lokalnie w gł ębokich partiach dolin kopalnych (w okolicach Górska, 115 m p.p.t.). Po- ziom nie jest ujmowany na omawianym obszarze. Trzeciorz ędowe pi ętro wodono śne reprezentuje mioce ński poziom wodono śny, który buduj ą piaski drobno- i średnioziarniste, miejscami mułkowate. Utwory wodonośne wyst ępu- ją na gł ęboko ści od 13,5 do 74 m. Poziom ten prowadzi wody o zwierciadle napi ętym stabilizuj ącym si ę na rz ędnej od 0 do 1,5 m n.p.m., co odpowiada gł ęboko ści od 0,5 do 4,7 m. Przy mi ąŜ szo ści od 8,5 do 22 m, współczynnik filtracji wynosi od 5,7 do 32,8 m/24h. Wydajno ść pojedynczych studni jest mała i kształtuje si ę od 1 do 15 m 3/h, przy depresji od 3,9 do 7,5 m.

18 Pi ętro kredowe rozpoznano w zachodniej cz ęś ci arkusza. Słodkie wody podziemne znajduj ą si ę w sp ękanych i szczelinowatych marglach kredy górnej na gł ęboko ści od 116 do 141 m. Średnia mi ąŜ szo ść tego pi ętra wynosi 17,1 m. Wody posiadaj ą zwierciadło napi ęte stabilizuj ące si ę na gł ęboko ści od 2,1 do 19,4 m, co odpowiada rz ędnej od 1,9 do 3,8 m n.p.m. Średni współczynnik filtracji wynosi 7,9 m/24h, przy zmienno ści od 0,6 do 31,1 m/24h. Wy- dajno ść pojedynczych studni wynosi od 5 do 60 m 3/h, przy depresji od 1 do 59 m. Wody pi ętra: kredowego, trzeciorz ędowego i czwartorz ędowego (poziomu mi ędzygli- nowego) s ą bardzo dobrej jako ści i zaliczono je do Ia i Ib klasy czysto ści (Fuszara, 1998). Oznacza to, Ŝe nie wymagaj ą uzdatnienia lub konieczne jest uzdatnianie proste polegaj ące na od Ŝelazieniu i odmanganieniu. Wyniki badania wody z otworu w Jezierzanach (Landsberg- Uczciwek, 2002) wykazały, Ŝe st ęŜ enie sodu (232,8 mg/dm 3) w poziomie czwartorz ędowym jest podwy Ŝszone, co odpowiada wodzie II klasy czysto ści. Ocen ę jako ści wód podziemnych w roku 2006 (Praca zbiorowa, 2007 c) przeprowadzono zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z 11.02.2004 r. (DzU nr 32, poz. 284), w którym zdefiniowanych zostało 5 klas jako ści wód. Woda pobrana z punktu w Jezierza- nach, została zakwalifikowana do IV klasy jako ści wód (wody niezadowalaj ącej jako ści: war- to ści wska źników jako ści wody s ą podwy Ŝszone w wyniku naturalnych procesów oraz wyra źnego oddziaływania antropogenicznego). Otwór hydrogeologiczny w Jezierzanach to jeden z punktów sieci obserwacyjno- badawczej wód podziemnych Pa ństwowego Instytutu Geologicznego (otwór nie został zazna- czony na mapie). Najwi ększe znaczenie, jako źródło zaopatrzenia miejscowej ludno ści w wod ę pitn ą, ma- ją wody z utworów czwartorz ędowych, trzeciorz ędowych (mioce ńskich) i kredowych. Na mapie zaznaczono 2 uj ęcia komunalne (w Łącku i Jarosławcu), o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych powy Ŝej 50 m3/h. Według opracowania A. S. Kleczkowskiego (1990), na obszarze arkusza Nacmierz nie ma głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) wymagaj ących szczególnej ochrony. Dwa czwartorz ędowe zbiorniki, GZWP nr 105 i 106, zostały wyznaczone na wschód od omawianego obszaru (fig. 3). Nale Ŝy jednak doda ć, Ŝe aktualnie Ŝaden z nich nie figuruje w wykazie zbiorników wód podziemnych (zał. nr 1 do Rozporz ądzenia Rady Ministrów z 27.06.2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów wodnych).

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Nacmierz na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce, wymagaj ących szczególnej ochrony, w skali 1:500 000, wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 2 – obszar najwyŜszej ochrony (ONO), 3 – granica GZWP w o środku poro- wym. Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 105 – Zbiornik mi ędzymorenowy Słupsk, czwartorz ęd (Q M ); 106 – Dolina kopalna Machowino, czwartorz ęd (Q K) VIII. Strefa wybrze Ŝa morskiego

Fragment Morza Bałtyckiego, w granicach arkusza Nacmierz, charakteryzuje si ę bardzo łagodnym nachyleniem podwodnego skłonu brzegowego. Izobata 10 m przebiega zwykle w odległo ści 1,0–1,5 km od brzegu, natomiast przebieg izobaty 15 m układa si ę od 2,5 do 4,0 km od linii brzegowej. Izobata 20 m przebiega w odległo ści 4–10 km od brzegu. Na wysoko ści 245–249 km brzegu morskiego, obserwuje si ę znaczne podwy Ŝszenie dna morskiego, ci ągnące si ę a Ŝ do około 9 km w morze. Maksymalne, notowane na obszarze arkusza, gł ęboko ści przekraczaj ą nieco 25 m. W cz ęś ci zachodniej i centralnej orientacja brzegu ukła- da si ę z południowego-zachodu na północny-wschód, a w cz ęś ci wschodniej ma przebieg wschód – zachód. Wzdłu Ŝ wybrze Ŝa zauwa Ŝa si ę dominuj ącą tendencj ę do przemieszczania

20 si ę rumowiska w kierunku wschodnim. Na dnie Bałtyku zaznaczono strefy: o przewadze abrazji i redepozycji osadów dennych (Michałowska, Pikies, 1990). Podwodny skłon brzegowy przebiega od linii brzegowej do gł ęboko ści 8,0–10,0 me- trów. Na północ od jeziora Wicko zaznacza si ę forma akumulacyjna, zwana przez A. Miel- czarskiego (vide: Michałowska, Pikies, 1992) „garbem usteckim”. Forma ta ma kształt trójk ą- ta, którego jeden bok przylega do brzegu, a naprzeciwległy wierzchołek si ęga w morze na 6 km. Dno akwenu bałtyckiego, poni Ŝej podwodnego skłonu brzegowego, to w zdecydowanej przewadze równiny abrazyjno-akumulacyjne, a w cz ęś ci zachodniej – obszar współwyst ępo- wania reliktów pagórków morenowych i pagórków akumulacji morskiej (Michałowska, Pi- kies, 1990; 1992). Przy północnej granicy omawianego obszaru, na wysoko ści jeziora Wicko, cz ęść powierzchni dna zajmuj ą tarasy abrazyjne, które powstały w osadach piaszczystych i s ą prawdopodobnie pochodzenia wodnolodowcowego. Generalnie, w całym profilu tego obszaru, na glinach zwałowych zlodowace ń północ- nopolskich, zalega seria morskich osadów Ŝwirowo-piaszczystych, o mi ąŜ szo ści do 3 metrów. Mi ąŜ szo ść glin zwałowych jest bardzo zró Ŝnicowana (5–8 m). W strefie przybrze Ŝnej, na pół- noc i wschód od Jarosławca, gliny zwałowe nie wyst ępuj ą w ogóle – zostały zniszczone przez egzaracyjn ą działalno ść l ądolodu. Pozostały tylko w formie nieregularnych osta ńców abra- zyjnych, wokół których zagł ębienia wypełniaj ą osady piaszczyste. Najwi ększe mi ąŜ szo ści osadów czwartorz ędowych obserwowano w rejonie Jarosławca (ok. 130 m), gdzie le Ŝą one bezpo średnio na osadach kredy lub oligocenu. Wybrze Ŝe morskie południowego Bałtyku, w obr ębie obszaru arkusza Nacmierz, zawiera si ę pomi ędzy 240 a 258 km linii brzegowej. Brzeg jest tu przewa Ŝnie wydmowy, abradowany na odcinkach o długo ści od 0,5 do 2,5 km. W cz ęś ci wschodniej arkusza odcinki te przeplataj ą si ę z odcinkami brzegu wydmowego stabilnego (Zachowicz, Dobracki, 2003). Natomiast brzeg klifowy abradowany znajduje si ę na odcinku dwukilometrowym wybrze Ŝa w okolicach Jarosławca i sze ść setmetrowym w okolicach Wicka Morskiego. Wysoko ść skar- py brzegowej klifu jarosławickiego si ęga 24 m w jej środkowej cz ęś ci i obni Ŝa si ę do 9 m na wschodnim i zachodnim kra ńcu. Klif ma zró Ŝnicowan ą budow ę geologiczn ą. Jest to morena wyci śni ęcia, zbudowana głównie z czwartorz ędowych glin zwałowych oraz piasków, mułków i iłów mioce ńskich, zaburzonych glacitektonicznie. Wyst ępuj ą tu aktywne procesy geodynamiczne w postaci abrazji morskiej (zwłaszcza sztormowej), sufozji i ablacji deszczowej. Powoduj ą one cofanie si ę brzegu oraz zmiany szeroko ści i wysoko ści pla Ŝy (Salik, 1999).

21 Analiza morfodynamicza wybrze Ŝa (Zawadzka-Kahlau, 1999) wykazała, Ŝe najwi ększe ubytki linii brzegowej zanotowano na klifie Jarosławca i w rejonie Wydm Modelskich. Jako odcinki o minimalnych ubytkach oceniono rejon okolic jeziora Wicko i Wydm Zaleskich. Wysuni ęty w morze klif jarosławicki w latach 1842–1928 cofał si ę z szybko ści ą 0,55 m/rok. Budowa obiektów ochronnych na brzegu spowodowała zanik abrazji klifu i wymuszon ą akumulacj ę piaszczyst ą. Pierwsze drewniane ostrogi palisadowe powstały juŜ w 1873 r., a w 1910 r., wykonano pierwszy projekt betonowej opaski ochronnej. W latach dwudziestych XX wieku pla Ŝa poszerzyła si ę do 30 m, a we wschodniej cz ęś ci powstała nawet silnie ukształtowana wydma. Ponowne uaktywnienie si ę abrazji nast ąpiło po 1960 roku. Średnia pr ędko ść erozji osi ągn ęła wielko ść 1,4 m/rok, by w latach osiemdziesi ątych osi ągn ąć 2 m/rok. Obecnie pr ędko ść ta wynosi od 0,5 do 1,5 m/rok. Aktualnie klif jarosławiecki w środkowej cz ęś ci zabezpieczony jest opask ą brzegow ą (typu ścianka szczelna), o długo ści 1 260 m (od 254,77 do 256,03 km), z narzutem gwiazdo- bloków. Od 252,15 do 256,780 km dodatkowo wzmacnia go zespół ostróg (odst ępy ok. 150 m), wykonany w 1976 r. Zabudowa taka zmniejsza wpływ najgwałtowniejszego czynnika destrukcyjnego, jakim jest abrazja morska. Na podstawie wieloletnich obserwacji (Girjatowicz, 1985) wyznaczono granic ę strefy tworzenia si ę zwałów lodowych oraz okre ślono średni ą liczb ę dni z lodem, która na obszarze arkusza Nacmierz wynosi poni Ŝej 20 dni w roku. Na pla Ŝach wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry morskie o mi ąŜ szo ści 2–3 m, czasem wzbogacone w minerały ci ęŜ kie. Szeroko ść tej strefy dochodzi do 150 m i ulega corocznym zmianom. Bezpo średnio do pla Ŝ przylega pas równin piasków eolicznych (oprócz okolic Jarosławca), z których rozwin ęły si ę wały wydmowe. Od zachodu do okolic Wicka Morskiego osi ągaj ą one wysoko ści do 4 m i s ą to formy o małej powierzchni oraz małym stopniu zag ęszczenia. Natomiast na wschód od jeziora Wicko wydmy rozci ągaj ą si ę na szeroko ści do 1,5 km, tworz ąc wi ększe i bardziej urozmaicone formy o wysoko ści do 25 m. Charakterystyczna na omawianym obszarze jest płaska wydma mi ędzy Głogami a Zalesinem, oznaczaj ąca połu- dniowy zasi ęg zatoki morskiej morza litorynowego (Uniejewska, Nosek, 1985 b). W zachodniej cz ęś ci Jarosławca znajduje si ę latarnia morska, która wznosi si ę na ponad 50 m n.p.m., a jej światło widziane jest na 23 mile morskie, a przeciwmgielne syreny, słysza- ne na kilkadziesi ąt kilometrów od brzegu. O znaczeniu ochrony brzegów morskich przed erozj ą mo Ŝe świadczy ć Ustawa z 28.03.2003 r., o ustanowieniu programu wieloletniego „Program ochrony brzegów morskich” (Ustawa..., 2003). W śród przedsi ęwzi ęć , planowanych do wykonania w latach 2004–

22 2023, znalazły si ę tak Ŝe prace na odcinku wybrze Ŝa, poło Ŝonego w granicach arkusza Nac- mierz. W rejonie Jarosławca (253,8–256,5 km) planowane jest sztuczne zasilanie brzegu oraz modernizacja umocnie ń brzegowych. W 2008 roku rozpocz ęto realizacj ę zadania: budowa opaski brzegowej z kamienia ła- manego oraz remont odcinka opaski na 255 km w Jarosławcu. Prace zako ńczono w grudniu 2008 r.

IX. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z 9.09.2002 r., w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (Dz U nr 165, poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytkowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 8 − Nacmierz, umieszczono w tabeli 2. W celu porów- nania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995) − opró- bowanie w siatce 5x5 km. Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0−0,2 m), w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1 000 g była suszona w temperaturze pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temperaturze 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectro- metry ), z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ), z u Ŝyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100.

23 Tabela 2 Zawarto ść metali w glebach (mg/kg) Zakresy Warto ść prze- Warto ść przeci ętnych zawarto ści ci ętnych (me- (median) w glebach w glebach dian) obszarów Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie na arkuszu w glebach niezabudowanych lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra Śro- 8 − Nacmierz na arkuszu Polski 4) dowiska z 9.09.2002 r.) 8 − Nacmierz

Metale N=4 N=4 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0−0,3 0−2 0,0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5 − <5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 3 − 58 29 27 Cr Chrom 50 150 500 <1 − 9 8 4 Zn Cynk 100 300 1000 8 − 50 33 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 − <0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 2 − 4 4 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1 − 9 6 4 Ni Nikiel 35 100 300 1 − 8 7 3 Pb Ołów 50 100 600 4 − 17 10 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05 − 0,09 <0,05 <0,05 1) grupa A Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 8 – Nacmierz a) nieruchomości gruntowe wchodz ące w skład obszaru w poszczególnych grupach u Ŝytkowania poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, As Arsen 4 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Ba Bar 4 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego po- Cr Chrom 4 ziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagro Ŝenia Zn Cynk 4 dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów tych Cd Kadm 4 st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu fak- tycznego, Co Kobalt 4 2) Cu Mied ź 4 grupa B − grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Ni Nikiel 4 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, Pb Ołów 4 nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbanizowane Hg Rt ęć 4 z wył ączeniem terenów przemysłowych, u Ŝytków ko- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru palnych oraz terenów komunikacyjnych, arkusza 8 – Nacmierz do poszczególnych grup u Ŝytko- 3) grupa C − tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny wania (ilo ść próbek) komunikacyjne, 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 4 1:2 500 000, N – liczba próbek

Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwo- wego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako ści gwarantowały analizy wielo- krotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

24 Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka − jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały, wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem..., 2002).

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z 09.09.2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych, okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 2). Przeci ętne zawarto ści arsenu, kadmu, ołowiu i rt ęci w badanych glebach arkusza s ą ni Ŝ- sze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wy Ŝsze warto ści median wykazuj ą bar, chrom, cynk, kobalt, mied ź i nikiel; przy czym w przypadku: chromu i kobaltu wzbogacenie jest dwukrotne, a niklu ponad dwukrotne w stosunku do przyj ętych warto ści przeci ętnych. Pod wzgl ędem zawarto ści metali wszystkie badane próbki spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunkcyjne u Ŝyt- kowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady

W osadach, powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wyniku se- dymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a tak Ŝe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docieraj ącego ze ściekami przemysło- wymi i komunalnymi, jest zatrzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ązków organicznych trafiaj ących do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto

25 po średnio na zdrowie człowieka. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą potencjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie procesów chemicznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego po- ruszenia wcze śniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mog ą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi, oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z 16.04.2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (Dz U nr 55, poz. 498). Dla oceny jako ści osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicz- nych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, powy Ŝej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 3 zamieszczono obowi ązuj ące w Polsce dopuszczalne zawarto ści pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melio- racyjnych oraz warto ści ich tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i ich warto- ści PEL . Tabela 3 Zawarto ść pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych w osadach wodnych (mg/kg) Pierwiastek Rozporz ądzenie M Ś* PEL ** Tło geochemiczne Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05 Rubryka 2: * – Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z 16.04.2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (DzU nr 55 poz. 498). Rubryka 3: ** – MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines.

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś).

26 Próbki osadów jeziornych pobrano z gł ęboczków jeziora. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnow ą drobniejsz ą ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą kró- lewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS), tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej, przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść , Ŝadnego pierwiastka nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decyduj ących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów Spo śród jezior, znajduj ących si ę na obszarze arkusza, zbadane zostały osady jeziora Wicko. Osady te charakteryzuj ą bardzo niskimi zawarto ściami potencjalnie szkodliwych pierwiastków, zbli Ŝonymi do warto ści ich tła geochemicznego (tabela 4). S ą to zawarto ści ni Ŝsze od ich dopuszczalnych st ęŜ eń według rozporz ądzenia M Ś, s ą one tak Ŝe ni Ŝsze od ich warto ści PEL , powy Ŝej której obserwuje si ę szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. Tabela 4 Zawarto ść pierwiastków w osadach jeziornych (mg/kg)

Wicko Pierwiastek (2003 r.) Arsen (As) <5 Chrom (Cr) 10 Cynk (Zn) 40 Kadm (Cd) <0,5 Mied ź (Cu) 9 Nikiel (Ni) 9 Ołów (Pb) 13 Rt ęć (Hg) 0,043

27 Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka.

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993, 1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, przecinaj ących Polsk ę co 15". Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Profile pomiarowe s ą krótkie, gdy Ŝ wi ększ ą cz ęść obszaru arkusza Nacmierz zajmuj ą wody Morza Bałtyckiego. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

28 8 W PROFIL ZACHODNI 8 E PROFIL WSCHODNI

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Dawka promieniowania gamma

6046533 6046533

6045825 6045825

m 6044803 m 6044803

6043726 6043726

6042818 6042818

0 1 2 3 4 5 0 10 20 30 40 50 60 2 kBq/m nGy/h

29 29 St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Dawka promieniowania gamma

6049975 6049975

m 6048797 m 6048797

6043464 6043464

0 0.5 1 1.5 2 0 10 20 30 40 50 60 2 kBq/m nGy/h

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Nacmierz (na osi rzędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w przedziale od około 12 do około 50 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 30 nGy/h i jest ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 22 do około 48 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 35 nGy/h. Wzdłu Ŝ obydwu profili pomiarowych wy Ŝszymi dawkami promieniowania gamma (około 30–50 nGy/h) cechuj ą si ę gliny zwałowe, a ni Ŝszymi – piaski eoliczne i torfy (10– 25 Gy/h). St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ profilu zachodniego wynosz ą od 0,6 do 4,7 kBq/m 2, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego wahaj ą si ę od około 0 do 1,8 kBq/m 2

X. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w Ustawie z 27.04.2001 r., o odpadach (tekst jednolity z 2007 r. – DzU nr 39, poz. 251) oraz w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z 24.03.2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów (DzU nr 61, poz. 549). W nielicznych przypadkach przyj ęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartogra- ficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo Ŝliwo ści ą pó źniejszych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono: 1. tereny wył ączone całkowicie z mo Ŝliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in Ŝy- niersko-geologiczne; 2. tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej; s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS);

30 3. tereny nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo Ŝliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów, pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa, a tak Ŝe ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 5). Tabela 5 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów

Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów Mi ąŜszo ść Współczynnik filtracji k Rodzaj gruntów [m] [m/s] N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x 10 -9 Iły, iłołupki K – odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne 1 – 5 ≤ 1 x 10 -9 O – odpady oboj ętne ≥ 1 ≤ 1 x 10 -7 Gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie w obr ębie POLS: − warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli 5; − zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przy- kryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m; mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Omawiane wy Ŝej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Na obszarze arkusza Nacmierz brak jest otworów wiertniczych zlokalizowanych poza obszarami bezwzgl ędnych wył ącze ń, których profile mogłyby dostar- czy ć dodatkowych informacji dotycz ących wykształcenia warstwy izolacyjnej. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Ł ącko Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Fuszara, 1998). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest para- metrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dla- tego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczo- nymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyj-

31 no ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro Ŝeniu jako ści wód podziemnych. Informacje, zaprezentowane na tej planszy, zawierają elementy wiedzy o środowisku, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko przy projektowaniu składowisk odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska lub mog ących pogorszy ć jego stan.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Około 90% l ądowej cz ęś ci powierzchni arkusza Nacmierz obejmuje bezwzgl ędny zakaz lokalizowania wszystkich typów składowisk odpadów. Wył ączenia tych obszarów, w wielu przypadkach nakładaj ące si ę na siebie, wydzielono ze wzgl ędu na: − wyst ępowanie holoce ńskich osadów rzecznych w dolinach rzek: Klasztorna, Marszewka, Główny Rów i innych mniejszych cieków wraz ze strefą o szeroko ści 250 m; − tereny bagienne i podmokłe, w tym ł ąki na glebach pochodzenia organicznego wraz ze stref ą o szerokości 250 m; − tereny poło Ŝone w obr ębie zagł ębie ń bezodpływowych, wypełnione w znacznym stopniu osadami organicznymi (namuły torfiaste i piaszczyste); − tereny poło Ŝone w obr ębie moren z wyci śni ęcia w rejonie Złakowa; − tereny o nachyleniu powy Ŝej 10° w rejonie Rusinowa, Marszewa, Złakowa i na północ od Nacmierza; − kompleksy le śne o powierzchni powy Ŝej 100 ha; − obszary mis jeziornych i ich strefy kraw ędziowe wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m (Jezio- ra Wicko i Marszewo); − rezerwat torfowiskowy „Zaleskie Bagna”; − obszary Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 („Przymorskie Błota”); − teren lotniska w miejscowo ści Wicko Morskie oraz obszary zwartej i g ęstej zabudowy w obr ębie miejscowo ści: Nacmierz i Jarosławiec. Ze wzgl ędu na specyfik ę obszarów nadmorskich bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk odpadów obj ęto stref ę o szeroko ści 1 km wzdłu Ŝ wybrze Ŝa morskiego.

32 Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Rejony, w których lokalizacja składowisk jest dopuszczalna, zajmuj ą około 10% l ądo- wej cz ęś ci terenu arkusza, głównie w jej środkowej i południowo-zachodniej cz ęś ci. W granicach arkusza Nacmierz wyznaczono potencjalne obszary preferowane do lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych. Wydzielono je w miejscach, które posiadaj ą natural- ną warstw ę izolacyjn ą wykształcon ą w postaci pakietu gruntów spoistych, spełniaj ących wymagania izolacyjno ści podło Ŝa okre ślone dla naturalnych barier geologicznych (zgodnie z tabel ą 5). W obr ębie omawianego terenu cechy izolacyjne, spełniaj ące warunki pod składo- wanie odpadów oboj ętnych, wykazuj ą gliny zwałowe zlodowace ń północnopolskich (wisły). Obszary predysponowane do lokalizacji składowisk wyznaczono w obr ębie glin zwało- wych le Ŝą cych miejscami na iłach i mułkach zlodowace ń północnopolskich (wisły) stadiału głównego fazy pomorskiej oraz na glinach zwałowych fazy pozna ńskiej. Miejscami s ą pod- ścielone piaskami i Ŝwirami wodnolodowcowymi fazy pomorskiej. We wschodniej cz ęś ci omawianego obszaru gliny s ą pylasto-piaszczyste, a w zachodniej – ilaste. Analiza przekroju geologicznego (Uniejowska, Nosek, 1982) wykazuje, Ŝe ł ączna mi ąŜ- szo ść pakietu izolacyjnego zbudowanego z glin zwałowych mo Ŝe miejscami przekracza ć 30 m (rejon pomi ędzy Nacmierzem i Korolinem). W miejscach tych mo Ŝna spodziewa ć si ę wzmocnienia dobrych parametrów izolacyjnych naturalnej bariery geologicznej, poniewa Ŝ pod glinami zlodowace ń północnopolskich znajduje si ę ci ągły pakiet glin zwałowych zlodowace ń środkowopolskich. Mi ąŜ szo ść glin w obr ębie potencjalnych obszarów lokalizowania składowisk wynosi od 5 do 25 m, a miejscami przekracza 30 m i jest zgodna z wymaganiami dla utworzenia skła- dowiska odpadów oboj ętnych. W obr ębie obszarów wskazanych jako mo Ŝliwe do lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych wyznaczono rejony o zmiennych wła ściwo ściach izolacyjnych podło Ŝa, ze wzgl ę- du na przykrycie omawianych glin utworami piaszczystymi, o mi ąŜ szo ściach nie przekracza- jących 2,5 m. W zasi ęgu wyst ępowania piasków lodowcowych zlodowace ń wisły wyznaczono rejon pozbawiony naturalnej bariery geologicznej. W rejonie tym lokalizacja ewentualnego skła- dowiska odpadów jest mo Ŝliwa pod warunkiem wykonania sztucznych barier izolacyjnych dna i skarp składowiska. Pod wzgl ędem geomorfologicznym obszary preferowane pod składowiska odpadów znajduj ą si ę w obr ębie wysoczyzny polodowcowej, zajmuj ącej środkow ą i południowo-

33 zachodni ą cz ęść powierzchni l ądowej terenu arkusza. Ma ona charakter wysoczyzny more- nowej płaskiej. Ró Ŝnice wysoko ści wzgl ędnych nie przekraczaj ą 2 m, a k ąt nachylenia sto- ków wynosi około 2 °. W zasi ęgu wyznaczonych obszarów POLS znajduj ą si ę trzy pi ętra wodono śne: czwartorz ędowe, trzeciorz ędowe i kredowe. W czwartorz ędowym pi ętrze wydzielono trzy poziomy wodono śne: powierzchniowy, mi ędzyglinowy i podglinowy. Wi ększo ść omawianych obsza- rów POLS wyst ępuje w zasi ęgu czwartorz ędowego mi ędzyglinowego poziomu wodono śne- go, wyst ępuj ącego pod nadkładem utworów słabo przepuszczalnych na gł ęboko ści od 14 do 68 m, przy średniej mi ąŜ szo ści 9,6 m. Fragmenty obszarów POLS wyst ępuj ących na południe i południowy-wschód od miejscowo ści Królewo s ą w zasi ęgu trzeciorz ędowego (mioce ńskie- go) pi ętra wodono śnego. Warstw ę wodono śną tworz ą piaski drobno- i średnioziarniste, miejscami mułkowate. Zalegaj ą one na gł ęboko ści od 13,5 do 74 m, a ich mi ąŜ szo ść waha si ę od 8,5 do 22 m. Kredowe pi ętro wodono śne rozpoznano w zachodniej cz ęś ci arkusza. Wyst ępuje na gł ęboko ści od 116 do 141 m, przy średniej mi ąŜ szo ści ok. 17 m. W jego zasi ęgu znajduj ą si ę dwa obszary POLS (rejon Nacmierza). Wyznaczone preferowane obszary do lokalizacji składowisk wyst ępuj ą w rejonach o bardzo niskim i niskim stopniu zagro Ŝenia poziomów wodono śnych zanieczyszczeniem z powierzchni ziemi. Przedstawione na mapie preferowane obszary wydzielono na podstawie zgeneralizowa- nego obrazu budowy geologicznej przedstawionego na arkuszu Ł ącko Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Uniejewska, Nosek, 1985 a, b). Zaznaczy ć naleŜy, Ŝe charakterystyka litologiczna utworów stanowi ących naturaln ą barier ę geologiczn ą, przedsta- wiona w materiałach archiwalnych (otwory BDH) i obja śnieniach do Szczegółowej mapy geologicznej jest bardzo ogólna i nie opisuje w pełni cech izolacyjnych warstwy. Dlatego te Ŝ w przypadku omawianych rejonów ka Ŝdorazowa lokalizacja składowiska wymaga przepro- wadzenia szczegółowych bada ń geologicznych (maj ących na celu potwierdzenie rozprze- strzenienia poziomego i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej) oraz bada ń hydrogeologicznych. W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony warunkowych ogranicze ń (RWU) lokalizowania składowisk, wynikaj ące z istnienia obszarów podlegaj ących ochronie ze wzgl ędu na: − strefy ochronne zwi ązane z infrastruktur ą (b), − ochron ę przyrody (p).

34 Z uwagi na strefy ochronne zwi ązane z infrastruktur ą wyznaczono rejon warunkowych ogranicze ń w odległo ści 8 km od punktu referencyjnego lotniska w miejscowo ści Wicko Morskie. Ograniczenia warunkowe ze wzgl ędu na ochron ę przyrody wyznaczono w zasi ęgu Obszaru Chronionego Krajobrazu „Pas Pobrze Ŝa na Zachód od Ustki”. Lokalizacja składowiska w obr ębie rejonów posiadaj ących ograniczenia warunkowe powinna by ć rozpatrywana w sposób zindywidualizowany w ramach oceny jego oddziaływa- nia na środowisko, a w dalszej procedurze w ustaleniach z jednostkami administracji lokalnej i odpowiednimi słu Ŝbami: nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony przyrody, kon- serwatorem zabytków oraz administracj ą geologiczn ą.

Problem lokalizacji składowisk odpadów komunalnych Na terenie arkusza nie wyznaczono rejonów spełniaj ących wymagania pod lokalizacj ę składowisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalne), dla których wymaga- na jest przypowierzchniowa warstwa gruntów spoistych o współczynniku przepuszczalno ści <1x10 -9m/s i mi ąŜ szo ści od 1 do 5 m. Otwory archiwalne, w których stwierdzono wyst ępowanie skał spoistych spełniaj ących wymagania dla lokalizacji składowisk odpadów komunalnych, znajduj ą si ę na obszarach ob- jętych bezwzgl ędnym zakazem lokalizacji składowisk. Na obszarze arkusza Nacmierz nie ma składowisk odpadów komunalnych.

Ocena najkorzystniejszych warunków geologicznych i hydrogeologicznych do lokalizowania składowisk Najlepsze warunki naturalne dla składowania odpadów oboj ętnych, poza obszarami, na których obowi ązuje bezwzgl ędny zakaz składowania odpadów, wyst ępuj ą w południowej cz ęś ci arkusza (rejon Nacmierz – Nowe Łącko). Analiza otworów archiwalnych oraz Szcze- gółowej mapy geologicznej Polski – arkusz Ł ącko , wskazuje na wyst ępowanie w tym rejonie glin zwałowych fazy pomorskiej zalegaj ących bezpo średnio na glinach zwałowych fazy pozna ńskiej stadiału głównego zlodowace ń północnopolskich (wisły). Pod nimi wyst ępuj ą starsze gliny zlodowace ń środkowopolskich. Mi ąŜ szo ść tych utworów przekracza lokalnie 30 m. Wyst ępujący tu czwartorz ędowy mi ędzyglinowy poziom wodono śny ma dobr ą izolacj ę, a stopie ń jego zagro Ŝenia jest niski i bardzo niski. Jednak nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe omawiany rejon znajduje si ę w strefie ochronnej zwi ązanej z infrastruktur ą (tereny w promieniu 8 km od centrum lotniska). Korzystne warunki do składowania odpadów oboj ętnych wyst ępuj ą rów- nie Ŝ w południowo-zachodniej (rejon Rusinowa) oraz południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza (rejon Królewa). Mi ąŜ szo ść wyst ępuj ących tam glin zwałowych spełnia wymagania kryteriów

35 izolacyjnych wła ściwo ści gruntów dla odpadów oboj ętnych, a stopie ń zagro Ŝenia poziomu wodono śnego jest niski i bardzo niski. Równie Ŝ wymienione rejony w cało ści lub cz ęś ciowo znajduj ą si ę w strefie ochrony zwi ązanej z infrastruktur ą. Pewne utrudnienia przy projektowaniu wskaza ń lokalizacyjnych dla budowy składowisk odpadów obojętnych wyst ąpi ć mog ą w środkowej cz ęś ci obszaru arkusza i spowodowane b ędą nakładaj ącymi si ę warunkowymi ograniczeniami zwi ązanymi ze stref ą ochrony infrastruktury i ochron ą przyrody (OChK „Pas Pobrze Ŝa na Zachód od Ustki”).

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na obszarach wydzielonych do mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów brak jest wyrobisk, które mog ą stanowi ć nisze do składowania odpadów. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowa ć odpowiednie badania geologiczne i hydrogeologiczne. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko dla składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub pogorszy ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mog ą by ć u Ŝyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegra- dowanych. Plansza B prezentuje, więc zarówno wybrane aspekty odporno ści na środowisko jak i zapis istotnych wska źników zanieczyszcze ń, do których dostosowane powinny by ć szczegółowe rozwi ązania w zakresie zarz ądzania przestrzeni ą.

XI. Warunki podło Ŝa budowlanego

Warunki podło Ŝa budowlanego na obszarze arkusza Nacmierz opracowano na podstawie mapy topograficznej i Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 (Unie- jewska, Nosek, 1985 a, b) oraz obserwacji terenowych. Wykorzystano równie Ŝ opracowanie pt.: Mapy osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych (Gra- bowski i in., 2007 a, b). Ze wzgl ędu na skal ę prezentowanej mapy waloryzacja warunków geologiczno- in Ŝynierskich podło Ŝa budowlanego ma charakter orientacyjny. Wyró Ŝniono tylko dwa rodza-

36 je podło Ŝa budowlanego: obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa i obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Warunki podło Ŝa budowlanego okre ślono dla około 15% powierzchni l ądowej arkusza Nacmierz. Pomini ęto tereny: gruntów rolnych klas I–IVa, ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, lasów, zbiorników wód, pla Ŝ nadmorskich, rezerwatów i poligonu wojskowego. Dla pozostałej cz ęś ci obszaru arkusza wydzielono rejony korzystne dla budownictwa oraz rejony niekorzystne, utrudniaj ące budownictwo. Do obszarów o korzystnych warunkach podło Ŝa budowlanego zaliczono wyst ępowanie gruntów spoistych w stanie zwartym, półzwartym i twardoplastycznym. S ą to przede wszystkim gliny zwałowe zlodowace ń północnopolskich, w śród których spoiste grunty morenowe wyst ępuj ą w okolicach: Jarosławca, Górska, Złakowa i Marszewa. Korzystnymi warunkami dla budownictwa cechuj ą si ę tak Ŝe: eluwia glin zwałowych z okolic Jezierzan, gliny delu- wialne na północ od Złakowa oraz niespoiste grunty średniozag ęszczone (piaski drobne i pylaste) znajduj ące si ę na północny-wschód od Górska i na zachód od miejscowo ści Dołek. Na wszystkich terenach, dla których okre ślono korzystne warunki podło Ŝa budowlanego, zwierciadło wód gruntowych stabilizuje si ę poni Ŝej 2 m p.p.t. Do obszarów o niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo warunkach podło Ŝa zaliczono tereny podmokłe i zabagnione, tereny wyst ępowania holoce ńskich: gruntów organicznych (namuły i torfy), lu źnych piasków jeziornych i rzecznych oraz piasków eolicznych wzdłu Ŝ wybrze Ŝa. Do obszarów o niekorzystnych warunkach zakwalifikowano tak Ŝe pla- styczne grunty spoiste (gliny piaszczyste) zlodowace ń północnopolskich z okolic Ł ącka i Korlina. Wymienione wy Ŝej obszary cechuj ą si ę płytkim (do 2 m p.p.t.) zaleganiem zwier- ciadła wód gruntowych. Wszystkie analizowane na terenie arkusza grunty spoiste zaliczone s ą do nieskonsolidowanych, co rzutuje na ich zwi ększon ą odkształcalno ść i zmniejszon ą wy- trzymało ść na ściskanie. Budownictwo utrudnione jest równie Ŝ na stokach moren czołowych i kemów (Korlino) oraz w rejonach wyst ępowania kier glacjalnych i moren wyci śni ęcia (rejon Rusinowa, Nac- mierza, Marszewa i Złakowa), cz ęsto o nachyleniu przekraczaj ącym 12%. S ą to tereny zagro- Ŝone ruchami osuwiskowymi (Grabowski i in., 2007 a, b), na których mog ą wyst ępowa ć powierzchniowe ruchy masowe, szczególnie po pozbawieniu ich szaty ro ślinnej oraz w przypadku prowadzenia tam robót ziemnych i obci ąŜ enia obiektami budowlanymi. Przed przyst ą- pieniem do prac budowlanych w takich rejonach wymagane jest sporz ądzenie dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej. Wyst ępowanie wokół jeziora Marszewo, obszarów potencjalnych

37 powierzchniowych ruchów masowych (osuwisk, spełzywania zboczy), spowodowane jest obecno ści ą wycieków i wysi ęków wód podziemnych. Ruchy masowe mog ą wyst ępowa ć tak Ŝe na odcinku klifu nadmorskiego od Jarosławca do Wicka Morskiego, gdzie udokumentowano jedno osuwisko w Jarosławcu, o powierzchni 0,52 ha (Grabowski i in., 2007 a).

XII. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Nacmierz charakteryzuje si ę du Ŝym udziałem chronionych gleb i łąk oraz znaczn ą lesisto ści ą. Gleby chronione dla rolniczego u Ŝytkowania klas I–IVa stanowi ą około 35% powierzchni i wyst ępuj ą głównie w cz ęś ci południowej. Ł ąki na glebach pochodzenia organicznego obejmuj ą około 6% powierzchni i znajduj ą si ę w dolinie rzeki Klasztor- nej i Głównego Rowu oraz na bagnach: zaleskich, złakowskich i korli ńskich. W strefie nad- morskiej rosn ą lasy sosnowe z charakterystycznymi zbiorowiskami boru ba Ŝynowego i kwa śnej buczyny. Na torfowiskach za ś rozwija si ę bór bagienny ze zbiorowiskami: olszy czarnej, wierzby i brzozy. Ł ącznie lasy zajmuj ą około 25% powierzchni l ądowej arkusza. Ochron ą przyrody i krajobrazu obj ęta jest północna i środkowa cz ęść powierzchni l ą- dowej arkusza Nacmierz. W 1981 roku, Uchwał ą nr X/42/81 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Słupsku, utworzono tu obszar chronionego krajobrazu „Pas Pobrze Ŝa na Zachód od Ustki”, rozci ągaj ący si ę tak Ŝe na arkuszach: Darłowo, Sławsko i Ustka. Jego ł ączna powierzchnia wynosi 7 520 ha, w tym: 2 506 ha to lasy i 1 126 ha – wody powierzchniowe. Walorem tego terenu jest bezpo średnie s ąsiedztwo morza, bogata rze źba terenu i dwukilometrowy odcinek klifu jarosławieckiego. Cennym elementem zwi ększaj ącym warto ści krajobrazowe jest jezioro Wicko. W strefie wybrze Ŝa wykształciły si ę specyficzne zbiorowiska ro ślinne. Na pla Ŝach wyst ępuj ą słonoro śla. Na stykaj ącym si ę z obszarem pla Ŝ, pasmem wydm białych rosn ą trawy – wydmuchrzyca piaskowa i piaskownica zwyczajna oraz chroniony mikołajek nadmorski. Natomiast na wydmach szarych pojawia si ę wi ęcej gatunków ro ślin, m.in.: turzyca piaskowa, fiołek trójbarwny, kacanka piaskowa, bylica polna, jasieniec pospolity, ba Ŝyna czarna i wrzo- sy. Na osuwisku klifu jarosławieckiego rosn ą kolorowe kobierce murawy z przelotem pospo- litym i koniczyn ą ł ąkow ą oraz zaro śla rokitnika zwyczajnego, w śród których spotyka si ę: wierzby, osiki i buki. Torfowiska porastaj ą przede wszystkim turzyce, którym towarzysz ą: gorysz błotny, kosaciec Ŝółty, jaskier wielki, wełnianka w ąskolistna oraz torfowiec zakrzy- wiony i błotny. Okolice jeziora Wicko posiadaj ą bogat ą ro ślinno ść . Rosn ą tu ł ąki ramienico- we i rdestnice. W strefie brzegowej rozwija si ę pas szuwarów utworzony przez skupienia: trzciny pospolitej, pałki szerokolistnej, oczeretu jeziornego i tataraku zwyczajnego.

38 Bogaty jest świat zwierz ąt. Z ssaków mo Ŝna spotka ć: jelenie, sarny, dziki, zaj ące, wy- dry, a w przybrze Ŝnych wodach Bałtyku – foki i mor świny. Natomiast przedstawiciele gadów i płazów to: jaszczurki (m. in. padalce), zaskro ńce, Ŝmije zygzakowate, traszki, Ŝaby, ropuchy i kumaki nizinne. Z ryb, w strefie przybrze Ŝnej Bałtyku Ŝyj ą: śledzie, dorsze, łososie, trocie i minogi, a w wodach i jeziorach przymorskich: leszcze, płocie, szczupaki, sandacze, liny, jazgacze, karasie, w ęgorze i klenie. Jednak najbardziej bogaty i ró Ŝnorodny jest świat ptaków, który na omawianym arkuszu zwi ązany jest ze środowiskiem wodnym. Na jeziorze Wicko corocznie kolonie l ęgowe zakładaj ą mewy śmieszki i srebrzyste oraz rybitwy czarne. Nad jeziorami gniazduj ą: g ęsi g ęgawe, ró Ŝne gatunki kaczek, g ągoły i tracze. W śród ptaków dra- pie Ŝnych najcz ęś ciej wyst ępuj ą: jastrz ębie, myszołowy i krogulce, natomiast osobliwo ściami są: orlik krzykliwy, kobuz, kania czarna i sokół w ędrowny. Aktualnie na obszarze arkusza Nacmierz znajduje si ę równie Ŝ 1 rezerwat, 1 pomnik przyrody oraz 3 uŜytki ekologiczne (tabela 6). Tabela 6 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody, u Ŝytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych Nr obiektu Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Miejscowo ść na ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie 1 2 3 4 5 6 Postomino Nadle śnictwo Ustka, sławie ński T – „Zaleskie Bagna” 1. R Obr ęb: Królewice 2006 Ustka (401,99)* Obr ęb: Ustka słupski Postomino PŜ – grupa drzew 2. P Łącko 1978 sławie ński (7 lip drobnolistnych) Ustka bagno 3. U Zalesin 2009 słupski (0,55) Ustka torfowisko 4. U Zalesin 2009 słupski (1,29) Ustka bagno 5. U Zalesin 2009 słupski (80,55) * Postomino Nadle śnictwo Ustka, wydmy nadmorskie sławie ński 6. Z obr ęb Ustka, oddz. 133 oraz * „Babia Wydma” Ustka 133 A le śnictwa Zalaski (94,74) słupski

Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – uŜytek ekologiczny, Z – zespół przyrodniczo-krajobrazowy; Rubryka 5: * − obiekt projektowany przez słu Ŝby ochrony przyrody; Rubryka 6: rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej; rodzaj rezerwatu: T – torfowiskowy, * − cz ęś ciowo na obszarze arkusza Ustka (9).

39 W północno-wschodniej cz ęś ci obszaru arkusza Nacmierz, w 2006 r., utworzono rezerwat przyrody „Zaleskie Bagna”. Rezerwat powstał jako rezultat porozumienia pomi ędzy Wo- jewod ą Pomorskim i Zachodniopomorskim w zakresie ochrony cennych przyrodniczo tere- nów środkowej cz ęś ci Pomorza. Jego powołanie nast ąpiło na podstawie decyzji obydwóch wojewodów – zachodniopomorskiego (rozporz ądzenie nr 114/2006 z 27.09.2006 r.) i pomorskiego (rozporz ądzenie nr 89/06 z 04.12.2006 r.). Rezerwat zajmuje ł ącznie powierzchni ę 401,99 ha; z czego 287,75 ha jest w gminie Ustka, a 114,24 ha, wraz z Jeziorem Złakowo (o powierzchni 7,73 ha) – w gminie Postomino. Celem ochrony przyrody w rezerwacie jest zachowanie, ze wzgl ędów dydaktycznych i naukowych, rozległego torfowiska wysokiego typu bałtyckiego wraz z charakterystyczn ą ro ślinno ści ą. Rezerwat „Zaleskie Bagna” jest uni- katowym przykładem młodego, rozległego torfowiska wysokiego, które od niedawna tworzy si ę na torfowisku niskim. Na terenie rezerwatu stwierdzono wyst ępowanie ponad 83 gatunki ro ślin naczyniowych oraz 36 gatunków mszaków. Rezerwat zamieszkuje ponad 81 gatunków bezkr ęgowców oraz ponad 33 gatunki kr ęgowców. W śród kr ęgowców najliczniejsz ą grup ę stanowi ą ptaki (ponad 20 gatunków) oraz ssaki (10 gatunków) (Sta ńko i in., 2004). W styczniu 2009 r., uchwał ą Rady Gminy w Ustce, ustanowione zostały trzy u Ŝytki ekologiczne. S ą to torfowiska i bagna, zajmuj ące powierzchni ę od 0,55 do 80,55 ha. Jeden z nich kontynuuje si ę na obszar arkusza Ustka. Chronione s ą tu: ro ślinno ść bagienna i torfo- wiskowa oraz ostoje i miejsca l ęgowe zwierz ąt. Uchwał ą t ą zostały równie Ŝ zniesione u Ŝytki ekologiczne (ustanowione w 1997 r.), które znalazły si ę w granicach rezerwatu „Zaleskie Ba- gna”. Pomnikiem przyrody Ŝywej jest grupa, aktualnie siedmiu lip drobnolistnych, znajduj ą- cych si ę w parku przyko ścielnym w Ł ącku. W 2006 roku usuni ęto z rejestru pomników przyrody 3 lipy – utraciły swoje warto ści przyrodnicze. W Planie Urz ądzania Lasów Nadle śnictwa Ustka na lata 1998–2007 oraz w Programie Ochrony Przyrody Nadle śnictwa na ten sam okres, jak równie Ŝ w aktualnie opracowywanych dokumentach, projektowane jest utworzenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Babia Wydma” (tabela 6). Jest to fragment wydm nadmorskich, poro śni ętych suchymi postaciami nadmorskiego boru ba Ŝynowego, z ró Ŝnowiekowym drzewostanem sosnowym (od 5 do 115 lat), o zró Ŝnicowanym zwarciu, miejscami z udziałem sosny, brzozy lub kosodrzewiny w podszyciu oraz z udziałem chrobotków i widłaków w runie. Obiekt poło Ŝony jest w rejonie poligonu, ok. 6 km na północ od Złakowa. W opracowaniu pt. Waloryzacja przyrodnicza gminy Postomino (Kujawa-Pawlaczyk i in., 2003), proponuje si ę równie Ŝ obj ąć ochron ą kilka innych obiektów: torfowiska, bagna,

40 pas wzgórz wydmowych, alej ę drzew oraz pojedyncze drzewa. Z uwagi na fakt, i Ŝ nie sporz ą- dzono jeszcze dla tych obiektów stosownych projektów, nie zaznaczono ich na mapie. Krajowa sie ć ekologiczna ECONET (Liro i in., 1998) jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów w ęzłowych najlepiej zachowanych pod wzgl ędem przyrodniczym i reprezen- tatywnych dla ró Ŝnych regionów przyrodniczych kraju. S ą one wzajemnie ze sob ą powi ązane korytarzami ekologicznymi, zapewniaj ącymi ci ągło ść wi ęzi przyrodniczych w obr ębie tego systemu. W granicach arkusza Nacmierz, według systemu Econet, wyst ępuj ą fragmenty mi ę- dzynarodowego obszaru w ęzłowego „Wybrze Ŝa Bałtyku” oraz krajowego korytarza ekolo- gicznego „Wieprzy” (fig. 5).

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Nacmierz na tle systemów ECONET (Liro i in., 1998) 1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 2M – Obszar Wybrze Ŝa Bałty- ku, 9M – Obszar Pojezierza Kaszubskiego, 2 – Korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 6k – Korytarz Grabowej, 7k – Korytarz Wieprzy, 8k – Korytarz Słupi, 9k – Korytarz Łupawy

W granicach arkusza Nacmierz wyst ępuj ą fragmenty obszarów chronionych Europej- skiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. S ą to: − obszar specjalnej ochrony ptaków – Przybrze Ŝne Wody Bałtyku PLB 990002 (OSO);

41 − specjalny obszar ochrony siedlisk – Przymorskie Błota PLH 220024 (SOO). Ich charakterystyk ę przedstawiono w tabeli 7. Przybrze Ŝne Wody Bałtyku są obszarem morskim, poło Ŝonym wzdłu Ŝ zachodniej cz ę- ści wybrze Ŝa Polski. Obejmuje on przybrze Ŝny akwen o gł ęboko ści do 15 m, rozci ągaj ący si ę na odcinku ok. 200 km od nasady Półwyspu Helskiego do Zatoki Pomorskiej. Wyst ępuj ą tu skupiska drobnych skorupiaków zwi ązane głównie z podło Ŝem Ŝwirowym. Dno morskie charakteryzuje si ę znacznymi deniwelacjami, si ęgaj ącymi 3 m. Jest to wynik oddziaływania pr ą- dów przybrze Ŝnych (Ziarnek, Pi ątkowska, 2008). Przybrze Ŝne wody Bałtyku s ą przede wszystkim wa Ŝnym miejscem zimowania ptaków wodnych z północy Europy. W czasie zimy, kiedy akweny północnego Bałtyku skuwa lód, liczne stada tych ptaków przemieszczaj ą si ę na południe w poszukiwaniu po Ŝywienia i otwartej, niezmarzni ętej tafli wody. Wyst ępowanie i liczebno ści nurów rdzawoszyjego i czarnoszyjego oraz grupy ptaków północnych: lodówki, nurnika i uhli pozwalaj ą na sklasyfikowanie tego obszaru do sieci Natura 2000. Przybrze Ŝne Wody Bałtyku stanowi ą cze ść stałej trasy przelotów ptaków, które wzdłu Ŝ wybrze Ŝy połu- dniowego Bałtyku odbywaj ą w ędrówk ę dwa razy do roku. W tym regionie obserwowane s ą du Ŝe ssaki morskie – foki szare i obr ączkowane oraz mor świny. Zagro Ŝeniem dla obszaru s ą plany lokowania tutaj farm elektrowni wiatrowych, zrzuty ścieków do morza i spływ zanieczyszcze ń wodami rzecznymi, ska Ŝenie wodami z ęzowymi i wyciekami paliwa. Ponadto zagro Ŝeniem dla ptaków mog ą by ć równie Ŝ pewne formy rybo- łówstwa m.in.: sieci stawne i sznury hakowe (Błaszkowska, 2008). Ostoja Przymorskie Błota stanowi obszar specjalnej ochrony siedlisk ro ślinnych. Obej- muje fragment naturalnej przyrody województw pomorskiego i zachodniopomorskiego w okolicach Ustki. Zdecydowana cz ęść tej ostoi znajduje si ę na obszarze arkusza Ustka. Wyst ępuje tu a Ŝ 9 ró Ŝnych typów siedlisk, wa Ŝnych z europejskiego punktu widzenia. Cennym elementem ekosystemu jest Jezioro Modła (na arkuszu Ustka), b ędące ostoj ą dla ptaków wodno-błotnych oraz miejscem wyst ępowania licznych zbiorowisk ro ślinnych. Ostoja cz ęś ciowo stanowi Obszar Chronionego Krajobrazu „Pas Pobrze Ŝa na zachód od Ustki”. Wi ększo ść ostoi porastaj ą siedliska ł ąkowe i zaro ślowe, zajmuj ąc około 65% powierzchni terenu. Znaczne połacie zaj ęte s ą równie Ŝ przez lasy li ściaste i mieszane, w mniejszym stopniu przez typowe lasy iglaste. Cennymi zbiorowiskami s ą torfowiska, bagna i młaki.

42 Tabela 7 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej sieci Ekologicznej Natura 2000 Nazwa obszaru Poło Ŝenie centralnego Poło Ŝenie administracyjne obszaru Typ Kod i symbol oznacze- punktu obszaru * Powierzchnia Lp. obszaru obszaru nia Długo ść Szeroko ść obszaru Kod Województwo * Powiat * Gmina * na mapie geogr. geogr. NUTS * 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Przybrze Ŝne Wody 17º52'20" 54º50'10" 1 J PLB 990002 Bałtyku 19 4626,7 ha 0 morskie wody terytorialne Polski E N (P) zachodniopo- Przymorskie Błota 16º45'57" 54º32'55" sławie ński Postomino, 2 B PLH 220024 1 688,872 ha PL0B1 morskie (S) E N słupski Ustka pomorskie *

Rubryka 2: J – OSO (Obszar Specjalnej Ochrony), częś ciowo przecinaj ący si ę z SOO (Specjalny Obszar Ochrony) B – wydzielone SOO (Specjalne Obszary Ochrony), bez Ŝadnych poł ącze ń z innymi obszarami Natura 2000 Rubryka 4: w nawiasie symbol obszaru na mapie: P – obszar specjalnej ochrony ptaków, S – specjalny obszar ochrony siedlisk 43 43 * – informacje zaczerpni ęte z formularzy danych: „NATURA 2000 standardowy formularz danych dla obszarów specjalnej ochrony (OSO) dla obszarów speł- niaj ących kryteria obszarów o znaczeniu wspólnotowym (OZW) i dla specjalnych obszarów ochrony (SOO)”

Urozmaiceniem ekosystemu s ą stoj ące i płyn ące wody śródl ądowe. Obszar jest unika- towy w skali Europy ze wzgl ędu na wyst ępuj ące tu nast ępuj ące typy siedlisk: bory i lasy bagienne, d ąbrowy acydofilne, ni Ŝowe i górskie ł ąki u Ŝytkowane ekstensywnie, obni Ŝenia do- linkowe i pła mszarne, starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne, torfowiska przejściowe i trz ęsawiska, torfowiska wysokie z ro ślinno ści ą torfotwórcz ą ( Ŝywe), torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regresji, zmiennowilgotne łąki trz ęś licowe. Na obszarze Przymorskich Błot wyst ępuj ą stanowiska woskownicy europejskiej. Do niedawna ro ślina ta tworzyła duŜe skupiska, obecnie jest rzadko ści ą. Innymi wa Ŝnymi ro śli- nami tego terenu s ą groszek błotny i bobrek trójlistkowy. Najcenniejszymi okazami fauny obszaru s ą ptaki: mewa śmieszka, mewa pospolita, łab ędź niemy, rycyk, remiz, błotniak sta- wowy i ł ąkowy, b ąk, kwiczoł, gniazduj ące, głównie w rejonie Jeziora Modła. Najwi ększym zagro Ŝeniem w tym rejonie jest melioracja bagien, zanieczyszczanie wód doprowadzaj ące do ich eutrofizacji oraz zarastanie stanowisk ł ąkowych przez szuwarowe (Misztal, 2008).

XIII. Zabytki kultury

Spo śród wielu stanowisk archeologicznych i obiektów zabytkowych, znajduj ących si ę na obszarze arkusza Nacmierz, na mapie zaznaczono i opisano tylko te, które umieszczone s ą w rejestrach zabytków: Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i Zachodnio- pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Ponadto na mapie zaznaczono naj- cenniejsze stanowiska archeologiczne, które obj ęte s ą stref ą bezwzgl ędnej ochrony archeolo- gicznej „W”. Pierwsze ślady bytno ści człowieka na omawianym obszarze odkryto w okolicach Jaro- sławca i Rusinowa, gdzie na wydmach w dnach torfowych dolin, natrafiono na ślady osadnic- twa z okresu mezolitu. Aktualnie s ą to osady wielokulturowe, z udokumentowanymi stanowi- skami osadniczymi, od kultur: pucharów lejkowych, amfor kulistych, łu Ŝyckiej, pomorskiej, wielbarskiej, po wczesno- i pó źno średniowiecznej. Osady wielokulturowe znajduj ą si ę rów- nie Ŝ: na zachód od Złakowa (epoka br ązu – wczesno średniowieczne), na północ od Marszewa (kultura łu Ŝycka, wielbarska i wczesno średniowieczna) oraz na zachód od miejscowo ści Gór- ka (kultura wielbarska po wczesno średniowieczne). Natomiast na półwyspie jeziora Wicko znajduj ą si ę ślady wczesno średniowiecznego grodziska. Na obszarze arkusza Nacmierz zlokalizowanych jest wiele zabytków kultury zarówno sakralnych, architektonicznych jak i technicznych, odzwierciedlaj ących losy tych ziem. Do najcenniejszych zabytków sakralnych zaliczono:

44 − ko ściół pó źnogotycki w Ł ącku z przełomu XV i XVI w., przebudowany w XVII w., z oryginaln ą wie Ŝą , której pokrycie przypomina rybie łuski, wraz ze starym cmentarzem z gotyck ą bram ą; − ko ściół filialny w Marszewie, pw. Matki Boskiej Ró Ŝańcowej z 1863 r., wraz z gotyck ą wie Ŝą i cmentarzem przyko ścielnym; − ko ściół neoroma ński w Rusinowie, przy którym znajduje si ę miejsce widokowe, z którego rozci ąga si ę panorama na jezioro Kopa ń, morze i pobliskie wzgórza morenowe. Prawie cały obszar arkusza zaliczany jest do tzw. „Krainy w Krat ę”, z charakterystycznym budownictwem szkieletowym (szachulcowym), które w XVIII i XIX wieku było dominuj ącym elementem krajobrazu wiejskiego na Pomorzu. Znajduj ą si ę tutaj charakterystyczne domy rybackie o niskich szachulcowych ścianach parteru i wysokich dachach. Szczególnie cenne s ą zabudowania o konstrukcji ryglowej i szachulcowej, tworz ące zagrody czworobocz- ne z charakterystycznymi budynkami bramnymi i poło Ŝonymi wewn ątrz budynkami miesz- kalnymi. Wiele starych obiektów budownictwa ludowego, przewa Ŝnie z pierwszej połowy XIX w. (najstarszy z połowy XVIII w.), znajduje si ę w Ł ącku. W okresie wczesno średnio- wiecznym Ł ącko było znane z jarmarków, odbywaj ących si ę tutaj, co najmniej dwa razy w roku. W dokumentach z lat 1540 i 1628 Ł ącko wymieniane jest jako domena darłowska – własno ść ksi ąŜą t szczeci ńskich. Jak głosi legenda, w jednej z zagród w Ł ącku przebywał pó ź- niejszy ksi ąŜę Pomorza – Bogusław X, którego (wg legendy) opiekunem i nauczycielem, był Jan Długosz. W odległo ści około 1,5 km od Jarosławca poło Ŝona jest zabytkowa, zbudowana w stylu szachulcowym miejscowo ść Jezierzany. Osada ta słyn ęła niegdy ś z cz ęstych wizyt ksi ąŜą t z rodu Gryfitów. Ju Ŝ w XV wieku, arystokraci łowili tu ryby i wypoczywali. Opisane powy Ŝej obiekty budownictwa ludowego s ą pod opiek ą konserwatorsk ą, lecz nie zostały wpisane do rejestru zabytków. Nie zaznaczono ich zatem na mapie. Ochron ą konserwatorsk ą obj ęto równie Ŝ 2 parki – park przyko ścielny w Łącku (o powierzchni 3 ha, z drzewostanem 200–300 letnim) i park pałacowy w Złakowie (zało Ŝony na przełomie XIX i XX w.) oraz dziewi ętnastowieczny dwór w Królewie. Technicznym zabytkowym obiektem chronionym jest latarnia morska w Jarosławcu usytuowana 20,0 m n.p.m., której budow ę rozpocz ęto w 1829 roku. Aktualnie wysoko ść latarni wynosi 33,3 m. Wie Ŝę latarni podwy Ŝszano dwukrotnie (w latach 1853 i 1902), poniewa Ŝ przysłaniały j ą rosn ące wokół drzewa, na wycink ę, których nie zgadzała si ę miejscowa ludno ść . Zespół obiektów pomocniczych latarni zbudowano w latach 1800–1830. Sam Jaro-

45 sławiec jest miejscowo ści ą ryback ą i letniskow ą, poło Ŝon ą na tzw. Przyl ądku Wichrów – klifowy, zachodni kraniec Zatoki Słupskiej. Z uwagi na cenne walory przyrodniczo-krajoznawcze przez obszar arkusza Nacmierz prowadzi kilka szlaków turystycznych (rowerowych, pieszych), w tym m in. dwa szlaki mi ę- dzynarodowe (cz ęś ciowo wytyczone wzdłu Ŝ tej samej trasy): − Nadmorski Szlak Rowerowy R-10, wytyczony wzdłu Ŝ wybrze Ŝa (dookoła) Bałtyku, − Europejski długodystansowy szlak pieszy E-9, wiod ący z Portugalii, poprzez Francj ę, Niemcy i Polsk ę do Estonii, a na terenie Polski znany pod nazw ą: Szlak Nadmorski im. Czesława Piskorskiego.

XIV. Podsumowanie

Obszar arkusza Nacmierz jest terenem rolniczym o niewielkim uprzemysłowieniu. Gle- by dobrej jako ści wyst ępuj ą tu na około 35%, a lasy – 25% powierzchni l ądowej arkusza. 25% powierzchni l ądowej arkusza Nacmierz zajmuje poligon wojskowy. Najwi ększym walorem omawianego terenu jest malowniczy krajobraz oraz cenne walory przyrodnicze i kulturowe. Wyst ępuj ą tu piaszczyste pla Ŝe, urozmaicone urwistym brzegiem klifowym w okolicach Jarosławca i Wicka Morskiego oraz zalesione wydmy, które w kierunku wschodnim s ą coraz wy Ŝsze (do 25 m) i rozci ągaj ą si ę na coraz wi ększym obszarze (szeroko ść 1,5 km). Szczególnie cenne przyrodniczo obiekty zostały obj ęte ochron ą konserwatorsk ą: utworzono rezerwat torfowiskowy oraz kilka u Ŝytków ekologicznych. W granicach arkusza Nacmierz wyst ępuj ą fragmenty dwóch obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekolo- gicznej Natura 2000: obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO) – Przybrze Ŝne Wody Bałtyku PLB 990002 i specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO) – Przymorskie Błota PLH 220024. Charakterystycznym elementem hydrograficznym jest rozległy obszar przymorskiego jeziora Wicko. Z tego powodu du Ŝą rol ę odgrywa obsługa ruchu turystycznego. Prawie wszystkie miejscowo ści maj ą charakter letniskowy, a znajduj ące si ę w nich o środki wypoczynkowe, prywatne kwatery i gospodarstwa agroturystyczne s ą znakomit ą baz ą wypoczynku ludno ści. Przez obszar arkusza Nacmierz przebiegaj ą 2 mi ędzynarodowe szlaki turystyczne: pieszy i rowerowy. Na obszarze arkusza Nacmierz (na dnie Bałtyku) znajduje si ę kilka pól udokumentowanego w kat. C2 zło Ŝa piasków i Ŝwirów „Zatoka Koszali ńska”. Prowadzone w latach minio- nych prace penetracyjne i poszukiwawcze za zło Ŝami kopalin, nie dały podstawy do wyznaczenia jakiegokolwiek obszaru prognostycznego b ądź perspektywicznego. Zaznaczono jedy-

46 nie obszary negatywnego rozpoznania kopalin pospolitych: kredy jeziornej, kruszywa naturalnego, surowców ilastych ceramiki budowlanej i piasków. Wody podziemne s ą podstawowym źródłem zaopatrzenia w wod ę pitn ą. Uj ęcia tych wód zlokalizowano w dwu głównych pi ętrach wodono śnych: czwartorz ędowym i kredowym oraz cz ęś ciowo trzeciorz ędowym. Na obszarze arkusza Nacmierz obszary preferowane do lokalizacji składowisk zajmuj ą około 10% jego powierzchni l ądowej. Grupuj ą si ę w jego środkowej i południowo-zachodniej cz ęści. S ą one predysponowane jedynie dla składowisk odpadów oboj ętnych, ze wzgl ędu na wła ściwo ści naturalnej warstwy izolacyjnej, któr ą stanowi ą gliny zwałowe. Najbardziej korzystnych warunków nale Ŝy poszukiwa ć w południowej cz ęś ci obszaru arkusza, gdzie skon- solidowana warstwa izolacyjna osi ąga najwi ększ ą mi ąŜ szo ść przekraczaj ącą lokalnie 30 m. W przypadku podj ęcia decyzji o umiejscowieniu składowiska odpadów we wskazanych na mapie miejscach konieczne jest przeprowadzenie szczegółowych bada ń geologiczno- in Ŝynierskich i hydrogeologicznych, w celu potwierdzenia izolacyjnego charakteru podłoŜa. W regionalnych planach perspektywicznych stawia si ę przede wszystkim na rozwój i poszerzenie oferty usług turystycznych i rekreacyjno-wypoczynkowych oraz przedsięwzi ęć proekologicznych. Świadcz ą o tym m.in. opracowania planistyczne, wykonywane dla terenu gminy Postomino (Alkiewicz i in., 1995; Praca zbiorowa, 2007 a, 2007 d).

XV. Literatura

ALKIEWICZ J., ZAWADZKI K., WOJCIESZYK H., SZADKOWSKA-IZYDOREK M., KOCHANOWICZ G., ALKIEWICZ L., TASIEMSKI J., DYJECI ŃSKI A., BURA- CZEWSKA W., 1995 – Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Postomino. Słupsk. BAJOREK J., NIEDZIELSKI A., 1969 – Sprawozdanie geologiczne z bada ń przeprowadzonych w rejonie Sławno – Miastko, w celu udokumentowania surowców ilastych do produkcji ceramiki budowlanej. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. BŁASZKOWSKA B., 2008 – Pobrze Ŝa Południowobałtyckie. Przybrze Ŝne Wody Bałtyku. Charakterystyka obszaru. http://przyroda.polska.pl/regiony/pobrzeza_pd/przybrzezne_wody_baltyku/opis.htm BUTRYMOWICZ N., MAKSIAK S., UNIEJEWSKA M, 1974 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, arkusz Koszalin. A – Mapa utworów powierzchniowych. B – Mapa bez utworów czwartorz ędowych. Wyd. Geol., Warszawa.

47 BUTRYMOWICZ N., MAKSIAK S., UNIEJEWSKA M, 1975 – Obja śnienia do Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Koszalin. Wyd. Geol., Warszawa. FUSZARA P., 1998 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Ł ącko. Państw. Inst. Geol., Warszawa. GIENTKA M., MALON A., DYL ĄG J., (red.), 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce według stanu na 31.XII.2007 r. Państw. Inst. Geol., Warszawa. GIRJATOWICZ J., 1985 – Atlas zlodzenia wód polskiego wybrze Ŝa Bałtyku. Akademia Rol- nicza, Szczecin. GRUSZECKI J., 2003 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Nac- mierz (8). Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), DOBRACKI R., DOBRACKI K., RELISKO-RYBAK J., 2007 a – System Osłony Przeciwosuwiskowej. Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie zachodniopomorskim. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), JURYS L., NEUMANN M., WO ŹNIAK T., 2007 b – System Osło- ny Przeciwosuwiskowej. Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie pomorskim. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. GRZEGORZEWSKA I., WÓJTOWICZ J., 2009 – Mapa geo środowiskowa Polski w skali 1:50 000, arkusz Darłowo (18). Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. INSTRUKCJA opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JELI ŃSKI A., 1955 a – Piaski pla Ŝowe Wybrze Ŝa Bałtyku. Sprawozdanie z bada ń prowadzonych w roku 1955. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JELI ŃSKI A., 1955 b – Wst ępne sprawozdanie z bada ń poszukiwawczych za piaskami cyr- konowymi na Wybrze Ŝu Bałtyku – prowadzonych w roku 1955. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JELI ŃSKI A., PRZENIOSŁO S., SAŁDAN M., 1963 – Badania prospekcyjne rozsypisk mi- nerałów ci ęŜ kich na odcinku pla Ŝy bałtyckiej od Kołobrzegu do Jarosławca, wykonane w roku 1962. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JURYS L., 1990 – Sprawozdanie z prac badawczo-poszukiwawczych dla znalezienia złó Ŝ su- rowców ilastych do ceramiki budowlanej na terenie województwa słupskiego (w 10 rejonach). Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

48 KARGER M., 1989 – Sprawozdanie ze zwiadu generalnego nr 1 z poszukiwa ń złó Ŝ kredy jeziornej w północno-zachodniej cz ęś ci woj. słupskiego; gminy: Ustka, Postomino, Słupsk, Sławno, Kobylnica, D ębnica Kaszubska, K ępica. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI. A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 1988 – Geografia fizyczna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa. KUJAWA-PAWLACZYK J., PI ĄTKOWSKA D., WIRASZKA P., MOKOT M., ZIMNIC- KA-PLUSKOTA M., 2003 – Waloryzacja przyrodnicza gminy Postomino (operat generalny). Biuro Konserwacji Przyrody, Szczecin. LANDSBERG-UCZCIWEK M. (red.), 2002 – Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w roku 2001. Woj. Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie. LIRO A. (red.) i in., 1998 – Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Pol- ska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K., (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1: 500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MASŁOWSKA M., 1999 – Charakterystyka jako ści kopaliny oraz ekologiczne aspekty eksploatacji kruszyw bałtyckich. Arch. Pa ństw. Inst. Geol., O. Geologii Morza, Gda ńsk.

MASŁOWSKA M., MICHAŁOWSKA M., 1988 – Dokumentacja zasobowa w kategorii C2 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Zatoka Koszali ńska” na Bałtyku Południowym. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MICHAŁOWSKA M., PIKIES R., 1990 – Mapa geologiczna dna Bałtyku w skali 1:200 000, arkusz Koszalin. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MICHAŁOWSKA M., PIKIES R., 1992 – Obja śnienia do mapy geologicznej dna Bałtyku w skali 1:200 000, arkusz Koszalin. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

49 MISZTAL M., 2008 – Pobrze Ŝa Południowobałtyckie. Przymorskie Błota. Charakterystyka obszaru. http://przyroda.polska.pl/regiony/pobrzeza_pd/przymorskie_blota/opis.htm NOWAK-SIWEK A.,1978 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych za kru- szywem naturalnym, wykonanych w rejonie „Wsz ędzie ń A.” Arch. zakładowe Przedsi ębiorstwa Geologicznego S.A., Kraków. NOWAK-SIWEK A.,1979 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych za zło- Ŝem kruszywa naturalnego w wybranych rejonach województwa słupskiego. Arch. zakładowe Przedsi ębiorstwa Geologicznego S.A., Kraków. OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ędnieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PACZY ŃSKI B. (red. nauk.), JEZIERSKI H. J., MITR ĘGA J., PŁOCHNIEWSKI Z., SKRZYPCZYK L., WODZI ŃSKA I., 1995 – Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1:500 000. Cz ęść II: Zasoby, jako ść i ochrona zwykłych wód podziemnych. Pa ństw. Inst.. Geol., Warszawa. POR ĘBA B., BAJOREK J., 1972 − Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych przeprowadzonych za piaskami szklarskimi w województwie koszali ńskim. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PRACA ZBIOROWA, 2004 – Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2002–2003. Woj. Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie. PRACA ZBIOROWA, 2007 a – Plan rozwoju lokalnego gminy Postomino na lata 2007– 2013. Urz ąd Gminy Postomino. PRACA ZBIOROWA, 2007 b – Program monitoringu środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2007–2009. Woj. Inspektorat Ochrony Środowiska w Szcze- cinie. PRACA ZBIOROWA, 2007 c – Stan środowiska w województwie zachodniopomorskim w 2006 roku. Woj. Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie. PRACA ZBIOROWA, 2007 d – Strategia rozwoju turystyki gminy Postomino do roku 2020. Urz ąd Gminy Postomino. PRZENIOSŁO S., 2002 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce według stanu na 31 XII 2001 r. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PRZENIOSŁO S., 2003 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce według stanu na 31 XII 2002 r. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

50 PRZENIOSŁO S., 2004 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce według stanu na 31 XII 2003 r. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z 18.12.2001 r. w sprawie kryteriów bilansowo ści złó Ŝ kopalin. Dziennik Ustaw z 28.12.2001 r., nr 153, poz. 1774, z pó źn. zmianami. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z 16.04.2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw z 14.05.2002 r., nr 55 poz. 498. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z 09.09.2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw z 04.10.2002 r., nr 165, poz. 1359. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z 24.03.2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw z 10.04.2003 r., nr 61, poz. 549. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z 11.02.2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezen- towania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód. Dziennik Ustaw z 01.03.2004 r., nr 32, poz. 284. ROZPORZ ĄDZENIE Rady Ministrów z 27.06.2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów wodnych. Dziennik Ustaw z 14.07.2006 r., nr 126, poz. 878. ROZPORZ ĄDZENIE Wojewody Pomorskiego nr 89/06 z 04.12.2006 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody „Zaleskie Bagna”. Dziennik Urz ędowy Województwa Pomor- skiego nr 128, poz. 2663. ROZPORZ ĄDZENIE Wojewody Zachodniopomorskiego nr 114/2006 z 27.09.2006 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody „Zaleskie Bagna”. Dziennik Urz ędowy Wo- jewództwa Zachodniopomorskiego nr 103, poz. 1905. SALIK K., 1999 – Niektóre aspekty geotechniczne morskiego brzegu klifowego w Jarosław- cu. Mat. konf.: XIV Konferencja Katedr i Zakładów Geodezji na Wydziałach Niege- odezyjnych, Mielno, 281–289. SĘDŁAK J., MATUSZEWSKI A., 1986 – Sprawozdanie z przeprowadzonych bada ń za zło- Ŝem kredy jeziornej w rejonie miejscowo ści Ł ącko, województwo słupskie. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

51 SOCHAN A., 1971 – Perspektywy wyst ępowania złó Ŝ minerałów ci ęŜ kich w piaskach morskich i pla Ŝowych południowego Bałtyku. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. STA ŃKO R., UTRACKA-MINKO B., GAWRO ŃSKI A., CHŁOPEK K., 2004 – Dokumen- tacja przyrodnicza projektowanego rezerwatu przyrody „Zaleskie Bagna”. Świebo- dzin. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993, - Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1: 750 000. Wyd. PIG Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 - Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II: Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce; Wyd. PIG Warszawa. SYRNIK S., 1969 – Sprawozdanie (negatywne) z bada ń geologiczno-zwiadowczych wykonanych w powiecie Sławno. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SZAPLI ŃSKI A., 1973 – Projekt prac geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝami surowców ilastych do ceramiki budowlanej oraz do produkcji glinoporytu i keramzytu w powiecie Słupsk. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SZAPLI ŃSKI A., 1974 – Aneks do projektu prac geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝami surowców ilastych do ceramiki budowlanej oraz do produkcji glinoporytu i keramzytu w powiecie Słupsk. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. SZELEWICKA A., 1985 – Inwentaryzacja kopalin w gminie Postomino. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. UNIEJEWSKA M., NOSEK M., 1985 a – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Ł ącko (8). Inst. Geol., Warszawa. UNIEJEWSKA M., NOSEK M., 1985 b – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Ł ącko (8). Inst. Geol., Warszawa. USTAWA z 27.04.2001 r. o odpadach (tekst jednolity z 2007 r.). Dziennik Ustaw z 5.03.2007 r., nr 39, poz. 251. USTAWA z 28.03.2003 r. o ustanowieniu programu wieloletniego „Program ochrony brze- gów morskich”. Dziennik Ustaw z 18.04.2003 r., nr 67, poz. 621. ZACHOWICZ J., DOBRACKI R., 2003 – Geologiczne warunki ochrony i kształtowania po- łudniowego brzegu Bałtyku oraz obszarów uj ściowych Odry i Wisły. Etap. III. Obja- śnienia do Mapy geodynamicznej polskiej strefy brzegowej Bałtyku w skali 1:10 000. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

52 ZAWADZKA-KAHLAU E., 1999 – Tendencje rozwojowe polskich brzegów Bałtyku połu- dniowego. Gda ńskie Tow. Naukowe, Gda ńsk. ZIARNEK K., PI ĄTKOWSKA D., (red.), 2008 – Europejska Sie ć Ekologiczna Natura 2000 w województwie zachodniopomorskim. Biuro Konserwacji Przyrody, Szczecin.