B BOOM018 Tvc 2009-1.Indd 3 19-02-2009 16:58:37 Lokale Berichtgeving in Nederlandse Dagbladen
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Edmund Lauf en Rini A. Negenborn Lokale berichtgeving in Nederlandse dagbladen. Een vergelijking tussen 1987 en 2006 Regionale dagbladen bieden naast algemene bovenregionale informatie ook doelgericht regionaal en lokaal nieuws. Tussen 1987 en 2006 zijn vele regi- onale titels en kernkranten verdwenen en is er een duidelijke afname van de bovenregionale pluriformiteit te constateren. Inleiding1 In Nederland is een grote hoeveelheid landelijke nieuwsmedia aanwezig: televisie, radio, internet, opiniebladen en dagbladen. Samen bieden zij een pluriform aanbod. Echter, geldt deze situatie ook op lokaal niveau? Het belang van lokaal nieuws moet niet worden onderschat, lokale onderwerpen maken een belangrijk deel uit van de dagelijkse belevingswereld. Informatie over gebeurtenissen uit de directe omgeving van een lezer wordt meestal belangrijker gevonden dan wat er in Den Haag of Brussel wordt besloten. In verhouding tot het landelijke nieuws is het aanbod op de lokale nieuws- markten echter schaars. Desalniettemin toont onderzoek van Vergeer aan dat er in Nederland geen gemeente zonder een lokale informatievoorzie- ning bestaat (2006: 23). De voornaamste leveranciers zijn huis-aan-huisbla- den, nieuwsbladen en de lokale edities van regionale dagbladen. Van deze printmedia is het regionale dagblad nog steeds het meest belangrijke medi- um, omdat het dagelijks universeel over de gebeurtenissen in de leefomge- ving informeert, maar ook over de gehele regio, binnen- en buitenland. Regionale dagbladen zijn dus een landelijk, regionaal en lokaal nieuwsme- dium tegelijk. Daarbij staan ze in mindere mate in concurrentie met andere dagelijkse lokale media zoals regionale of lokale omroepen en in sterkere mate met landelijke dagbladen. De in verhouding tot landelijke dagbladen toegevoegde waarde van regionale dagbladen is hun centrale rol in de lokale informatie. Op gemeenteniveau is er (nog) geen goed alternatief voor het papieren dagblad. Diverse onderzoeken hebben de Nederlandse dagbladenmarkt door de jaren heen geanalyseerd en zijn tot de conclusie gekomen dat er sprake is van een toenemende concentratie wanneer gekeken wordt naar het aantal uitgevers en dagbladtitels (onder meer Bakker & Hendriks, 1994; Van Witteloostuijn, 1998). Ook op regionaal niveau is de positie van de uitgevers in de loop der De auteurs zijn verbonden aan de Hoofdafdeling Strategie, Beleid en Onderzoek van het Commis- sariaat voor de Media. Correspondentie met de eerste auteur: Postbus 1426, 1200 bk Hilversum. E-mail:[email protected]. 3 Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, Jaargang 37/2009 nr. 1 Guest (guest) IP: 170.106.35.76 B_BOOM018_TvC 2009-1.indd 3 19-02-2009 16:58:37 Lokale berichtgeving in Nederlandse dagbladen. Een vergelijking tussen 1987 en 2006 jaren sterk veranderd. Zo had de grootste uitgever in 1978 (Audet) slechts 16 procent van de totale regionale dagbladenmarkt in handen, terwijl in 2002 Wegener als grootste uitgever verantwoordelijk was voor 52 procent van de regionale markt (Broersma, 2003: 38). Broersma noemt deze groei van Wegener ‘het natuurlijke eindresultaat van de concentratie in de regio- nale dagbladpers van de afgelopen twintig jaar’ (Broersma, 2003: 40). Of dit daadwerkelijk een eindresultaat is, zal moeten blijken. De regionale dag- bladtitels hadden op zowel titel- als op oplageniveau met een terugloop te maken (Bakker, 2004: 3-4). De door het Commissariaat voor de Media op basis van de door Cebuco-oplagemetingen in kaart gebrachte oplageontwik- kelingen laten zien dat deze teruggang nog steeds aanhoudt (Commissariaat voor de Media, 2007). De situatie voor regionale dagbladen is anno 2006 niet rooskleurig: adver- tentie-inkomsten nemen af en productiekosten worden steeds hoger. Door samenwerking bij het drukken en verspreiden is een deel van de kosten te besparen. In toenemende mate wordt ook bij de redactie bespaard, bij de productie van inhoud. Aan de formule ‘minder inhoud voor hetzelfde geld’ zit het nadeel dat mensen hun abonnement opzeggen als ze dit herkennen. Om dat te voorkomen, kan ervoor gekozen worden om op een ander formaat te verschijnen. De toenemende overgang naar tabloidformaat en een luchti- ger opmaak kan dus voor ‘minder inhoud in een nieuwe verpakking’ staan en toch aantrekkelijker voor de lezer zijn. Zulke formaataanpassingen zijn niet meer dan een cosmetische ingreep. De centrale vraag is hoe de omvang en diversiteit van de lokale berichtgeving bij behoud van de bovenregionale berichtgeving kunnen worden gewaarborgd. Concentratie en lokale differentiatie De geschetste concentratie op de regionale dagbladenmarkt komt niet ten goede aan de pluriformiteit van het aanbod, wat een uitwerking heeft op de opinievorming en de Nederlandse democratie (Van Cuilenburg et al., 1990: 20-24; Vergeer, 2006: 1). Redacties zijn tegenwoordig op een dusdanige manier samengevoegd dat verschillende dagbladen dezelfde bovenregionale berichten presenteren. Dat zijn voornamelijk titels die op een bepaald moment opgaan in een bestaande titel of die worden samengevoegd tot één nieuwe titel. Deze titels blijven soms nog enige tijd functioneren onder hun eigen hoofdredacteur. Daarnaast wordt op het gebied van bovenregionaal nieuws door verschillende regionale dagbladtitels samengewerkt, met als resultaat een vrijwel identieke landelijke en internationale berichtgeving. Verschillende titels met identieke bovenregionale berichten worden in Duitstalige landen samengevat met de term Publizistische Einheit (Schütz, 2005). Het Commissariaat voor de Media (2007: 6) noemt dit verschijnsel ‘kernkrant’. Kernkrant staat voor de unieke bovenregionale berichtgeving van een redac- tionele producteenheid, die kan bestaan uit slechts één dagbladtitel met ei- gen, uniek landelijk en internationaal nieuws (bijvoorbeeld Het Parool) of uit meerdere samenwerkende kranten met dezelfde bovenregionale berichtge- ving. Dit laatste blijkt in de praktijk uit nagenoeg identieke voorpagina’s en overeenstemmende pagina’s voor landelijk en internationaal nieuws zoals bij de AD -dagbladen (onder andere Utrechts Nieuwsblad, Rotterdams Dagblad, Haagsche Courant) en de HDC -dagbladen (onder andere Haarlems Dagblad, 4 Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, Jaargang 37/2009 nr. 1 Guest (guest) IP: 170.106.35.76 B_BOOM018_TvC 2009-1.indd 4 19-02-2009 16:58:37 Edmund Lauf en Rini A. Negenborn Gooi- en Eemlander, Noordhollands Dagblad). Deze regionale dagbladen on- derscheiden zich alleen nog door een enkel regionaal of lokaal bericht op de voorpagina en afzonderlijke pagina’s met regionaal nieuws, al dan niet on- dergebracht in een apart katern. Het gebruik van kernkranten komt vooral voor bij regionale dagbladen. Een reden hiervoor is dat de verschillende re- gionale titels niet op dezelfde markt opereren en dat daardoor de kans klein is dat een lezer twee edities van dezelfde kernkrant leest. De algehele concentratie op de markt voor regionale dagbladen zet zich voort bij de kernkranten. In 1987 waren er in totaal 38 regionale kernkran- ten. In 2006 was dit aantal tot 17 gedaald. Met name deze terugloop zorgt voor een vermindering van de pluriformiteit. Immers, hoe meer kernkran- ten, des te groter het verschil tussen de verschillende titels. Het aantal regi- onale dagbladen per gemeente is volgens Bakker (2004) in de periode 1981- 2003 sterk afgenomen: in 2001 kon in 18 procent van de gemeenten gekozen worden tussen verschillende regionale dagbladen, in 1981 was dit nog 52 procent. Daarbij dient opgemerkt te worden dat er in 1981 809 gemeenten waren en in 2003 nog maar 489 (Bakker, 2004: 4). Het samengaan van ge- meenten heeft logischerwijze ook gevolgen voor de regionale informatie- voorziening. Zo kan het uitbreiden van een bestaande krant ervoor zorgen dat er over een groter gebied bericht wordt, waardoor een andere krant over- bodig wordt. Dat lokale monopolies ontstaan is nadelig voor de pluriformi- teit, maar hier ligt ook een kans voor de lokale informatievoorziening. Als er geen sprake is van concurrentie tussen lokale edities van dagbladen, dan is er ook geen noodzaak voor verscheidenheid in de bovenregionale berichtge- ving. Er kunnen vijf verschillende modellen voor besparingen bij de produc- tie van bovenregionale inhoud van regionale dagbladen worden onderschei- den: 1. Landelijke hoofdkrant. Hierbij wordt een landelijke kernkrant samenge- voegd met regionale kernkranten. Een voordeel van dit model is dat er al een centrale bovenregionale redactie bestaat. Er komen vervolgens titelspe- cifieke regionale en lokale katernen. Door het opheffen van de bovenregio- nale redacties worden kosten bespaard. Dit is het model dat in Nederland in de vorm van het AD gerealiseerd is. Deze constructie heeft vooralsnog tot een sterke daling van de totale oplage geleid. 2. Samengevoegde regionale kernkranten. Bij dit model worden regionale kernkranten samengevoegd met of zonder behoud van de eigen titel. De Telegraaf Media Groep heeft er zowel met de HDC -dagbladen als met de twee Limburgse dagbladen, nu in het bezit van Mecom, voor gekozen de titel in stand te houden, maar dat de bovenregionale berichtgeving centraal te laten verzorgen. Anders dan bij het bovenstaande theoretische alternatief van een landelijke hoofdkrant, in dit geval zou dat een samenvoeging van de lande- lijke De Telegraaf met de regionale kernkranten kunnen betekenen, moet eerst uit de bestaande redacties een centrale redactie voor algemeen nieuws worden opgebouwd. 3. Samenwerkende regionale kernkranten. Het ontbreken van directe con- currentie tussen regionale dagbladen biedt nog een andere