Concentratie En Pluriformiteit Van De Nederlandse Media 2006
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
mediaconcentratie in beeld concentratie en pluriformiteit van de nederlandse media 2006 © september 2007 Commissariaat voor de Media 01-03_colofon/inhoud.indd 1 12-09-2007 09:46:28 Colofon Het rapport Mediaconcentratie in Beeld is een uitgave van het Commissariaat voor de Media. Redactie Quint Kik Edmund Lauf Rini Negenborn Vormgeving FC Klap MediagraphiX Druk Roto Smeets GrafiServices Commissariaat voor de Media Hoge Naarderweg 78 lllll 1217 AH Hilversum Postbus 1426 lllll 1200 BK Hilversum T 035 773 77 00 lllll F 035 773 77 99 lllll [email protected] lllll www.cvdm.nl lllll www.mediamonitor.nl ISSN 1874-0111 01-03_colofon/inhoud.indd 2 12-09-2007 09:46:28 inhoud Voorwoord 4 Samenvatting 5 1. Trends 15 2. Mediabedrijven 21 2.1 Uitgevers en omroepen 22 2.2 Kabel- en telecomexploitanten 31 3. Mediamarkten 37 3.1 Dagbladen 37 3.2 Opiniebladen 42 3.3 Televisie 43 3.4 Radio 48 3.5 Internet 52 3.6 Reclame 56 4. Historische ontwikkeling dagbladenmarkt 61 4.1 Uitgevers 61 4.2 Titels 66 4.3 Kernkranten 69 5. Lokale dagbladedities in Nederland 77 5.1 Situatie 1987 en 2006 77 5.2 Lokale berichtgeving 1987 en 2006 79 5.3 Exclusiviteit van dagbladedities 83 5.4 Meer redactionele synergie, minder pluriformiteit 84 6. De gratis revolutie 87 Annex 99 A. Begrippen 99 B. Methodische verantwoording 103 C. Overige tabellen 113 Literatuur 122 01-03_colofon/inhoud.indd 3 12-09-2007 09:46:29 voorwoord Enkele maanden geleden trad een lang bepleite nieuwe wettelijke regeling voor media cross- ownership in werking. Met deze Tijdelijke wet mediaconcentraties krijgen mediaondernemingen ruimere mogelijkheden om zich crossmediaal te ontwikkelen op het terrein van dagbladen, radio en televisie, en uit te groeien tot ware multimediale ondernemingen. Tegelijkertijd stelt de Tijdelijke wet ook duidelijk grenzen aan aanbiedersconcentratie op mediamarkten door maxima te verbinden aan via fusies en overnamen te verwerven marktaandelen. De Mediamonitor 2006 is de zesde in een reeks die met de Monitor 2001 een aanvang nam. De Tijdelijke wet mediaconcentraties geeft de Mediamonitor een wettelijke status. De wetgever draagt het Commissariaat in de Tijdelijke wet op, de ontwikkelingen ten aanzien van concentra- ties en financieel-economische omstandigheden op de nationale en internationale mediamarkten te onderzoeken, de gevolgen daarvan voor de pluriformiteit en onafhankelijkheid van de infor- matievoorziening te analyseren en daarover jaarlijks te rapporteren. Deze wettelijke opdracht geeft de Monitor een duidelijke ratio en focus: inzet van de Monitor is – niet meer, niet minder – kennis en inzicht relevant voor mediabeleid, met als oogmerk een kwalitatief hoogstaande informatievoorziening aan de burgers in onze samenleving. Daarbij is uiteraard de gedachte dat mediaverscheidenheid en journalistieke en programmatische onafhankelijkheid gunstig zijn voor democratische meningsvorming. Meten is weten. Dat geldt ook hier. Om te “weten” brengt de Monitor ook deze keer gedetail- leerd de kwantitatieve verhoudingen tussen mediaondernemingen op de verschillende media- markten, pers, radio en televisie, in beeld. Daarnaast wordt zoals gebruikelijk uitvoerig aandacht besteed aan de financieel-economische context waarin de media opereren, aan de eigendoms- verhoudingen binnen de sector en aan trends die in het rap veranderende medialandschap zijn te ontwaren. Ook dit jaar worden daarnaast in de Monitor de schijnwerpers speciaal op enkele onderdelen van de mediasector gericht. Waar in de vorige Monitor op de Nederlandse nieuwsmarkt werd ingezoomd, is dit jaar gekozen voor de dagbladpers. In Hoofdstuk 5 staat de regionale dagbladpers centraal. Het Commissariaat heeft onderzocht hoe het regionale dag- bladaanbod zich tussen 1987 en 2006 heeft ontwikkeld. Om de validiteit en relevantie van de analyse van regionale kranten, titels en lokale edities te vergroten is een nieuw krantebegrip geïntroduceerd, namelijk kernkrant. Door middel van inhoudsanalyse is onderzocht welke rol lokale edities van regionale kranten spelen in de lokale informatievoorziening. Nog niet eerder werden lokale edities zo gedétailleerd beschreven als in dit hoofdstuk. Hoofdstuk 6 gaat over gratis dagbladen. Dr. Piet Bakker, mediaonderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam, in de Monitor uitgenodigd als gastschrijver, laat overtuigend zien hoe dit nieuwe type krant zich een stevige, niet te onderschatten positie verwerft op de nationale en internationale mediamarkt. Statistieken winnen aan waarde naar de lengte van hun tijdreeks. In de vorige Monitor zijn niet alleen de actuele mediamarkten beschreven, maar werd ook een analyse gepresenteerd van twee decennia televisiemarkt en radiomarkt. Deze Monitor beschrijft in Hoofdstuk 4 hoe de dag- bladsector zich tussen 1987 en 2006 heeft ontwikkeld, landelijk en regionaal. Zonder afbreuk te willen doen aan de rest van de Monitor, is dit hoofdstuk zonder meer een aanrader, want als het iets duidelijk laat zien dan is het wel de enorme dynamiek die de dagbladpers zo kenmerkt. Hilversum, september 2007 Commissariaat voor de Media mr. Inge Brakman, voorzitter prof. dr. Tineke Bahlmann, commissaris prof. dr. Jan van Cuilenburg, commissaris 4 04-14_voorwoord.indd 1 12-09-2007 09:46:49 samenvatting De Mediamonitor heeft tot doel jaarlijks te rapporteren over concentratie-ontwikkelingen op de mediamarkten en de mogelijke gevolgen daarvan voor pluriformiteit. Dit zesde rapport “Mediaconcentratie in beeld” onderscheidt zich van zijn voorgangers door een historische schets van de dagbladenmarkt over de afgelopen twintig jaar (hoofdstuk 4), een onderzoek naar lokale berichtgeving in dezelfde periode (5) en een beschrijving van het internationale fenomeen van gratis dagbladen (6). Verder zijn net als in voorgaande jaren hoofdstukken opgenomen over mediamarkten (3), mediabedrijven (2) en trends (1). Hieronder volgt een samenvatting. Trends Tijdelijke wet mediaconcentraties Op 13 juni 2007 is de Tijdelijke wet mediaconcentraties (Twm) in werking getreden, waarmee de bestaande beperkingen op het gebied van crossmedia eigendom zijn versoepeld. Deze wet maakt het voor zowel uitgevers als omroepen mogelijk om uit te groeien tot multimedia- ondernemingen. Om opiniemacht te voorkomen mogen mediabedrijven niet over meer dan 35 procent van de dagbladenmarkt beschikken. Op de drie markten samen - dagbladen, radio en televisie – geldt een grens van op 90 procent van de in totaal te verdelen 300 procent. De Mediamonitor van het Commissariaat heeft met de Twm een wettelijke basis gekregen. Het Commissariaat adviseert de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa), die belast is met het toezicht op de fusies en overnamen, over de marktaandelen van de betrokken partijen. Sinds de invoering van de nieuwe wet wachten verschillende fusies en overnamen op instemming van de NMa. De uitbreiding van het belang van Telegraaf Media Groep in Sky Radio Group tot 85 procent heeft begin juli doorgang kunnen vinden, maar in de tussentijd hebben ook investerings- maatschappij Mecom (dat een bod wil uitbrengen op Koninklijke Wegener) en RTL Nederland (dat Radio 538 en de televisieprogramma’s van Tien wil overnemen van Talpa) hun voornemen kenbaar gemaakt bij de mededingingsautoriteit. Kernkranten De ontwikkeling van het aantal dagbladtitels – ook wel aangeduid met de term ‘redactionele concentratie’ of ‘titelconcentratie’ – werd in voorgaande Monitorrapportages bepaald aan de hand van het tellen van het aantal kranten dat over een zelfstandige hoofdredactie beschikt. Dit blijkt in toenemende mate indelingsproblemen op te leveren. Zo blijven titels die op enig moment opgaan in een bestaande titel of worden samengevoegd tot één nieuwe, soms nog enige tijd functioneren onder hun eigen hoofdredacteur. Een tweede punt is dat op het gebied van bovenregionaal nieuws door verschillende regionale dagbladtitels wordt samengewerkt, met als resultaat vrijwel identieke landelijke en internationale berichtgeving. Zij beschikken meestal wel nog over een hoofdredacteur op regionaal of lokaal niveau, maar deze is niet meer voor de hele krant verantwoordelijk. Een derde ontwikkeling hangt samen met de lancering van het landelijke nrc.next. Deze nieuwe titel wordt weliswaar gemaakt door vrijwel dezelfde redac- tie als NRC Handelsblad, maar dat betekent niet dat de bovenregionale berichtgeving van beide bladen één-op-één overeenkomt. Zo zijn er aanzienlijke verschillen tussen de voorpagina’s en de krantenkoppen van beide kranten. Dit jaar introduceert de Mediamonitor een nieuwe term die een eind moet maken aan deze inde- lingsproblemen: ‘kernkrant’. De focus wordt hierbij verschoven van de redactie naar het product als identificatie van een op zichzelf staande redactionele producteenheid. ‘Kernkrant’ staat voor de unieke bovenregionale berichtgeving van zo’n redactionele producteenheid, die kan bestaan uit slechts één dagbladtitel met eigen, uniek landelijk en internationaal nieuws (bijvoorbeeld Trouw), of meerdere samenwerkende kranten met dezelfde bovenregionale berichtgeving. Dit laatste blijkt in de praktijk uit nagenoeg identieke voorpagina’s en overeenstemmende pagina’s voor landelijk en internationaal nieuws zoals bijvoorbeeld bij de AD-dagbladen (onder andere 5 04-14_voorwoord.indd 2 12-09-2007 09:46:49 kernkrant: hdc-dagbladen Afgebeeld zijn de voorpagina’s van vier titels uitgegeven door HDC Media op 7 december 2006. De Mediamonitor beschouwt dit als één kernkrant: de vier kranten presenteren dezelfde bovenregionale berichten en komen qua pagina-indeling overeen. Het Haarlems Dagblad en de IJmuider Courant zijn, met