O Misterio Do Trisquel Na Relixión Celta Ancestral Monoteísmo Trinitario Antecedente Do Presente Cristián
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
08.trisquel.qxp 26/05/2008 16:11 Página 167 O MISTERIO DO TRISQUEL NA RELIXIÓN CELTA ANCESTRAL MONOTEÍSMO TRINITARIO ANTECEDENTE DO PRESENTE CRISTIÁN Andrés Pena Graña Arqueólogo do Concello de Narón Ao meu carísimo amigo Eulogio Losada Badía, doutor de estado, egregio indoeuropeista. Cabalga xa con Rhiannon. In memoriam. Estes papeis forman parte da nosa tese, dirixida polo Académico José Mª Luzón Nogué, e pola enton directora do departamento de Historia I da USC Raquel Casal García. O autor agradece a axuda dos directores e máis a dos profesores Fernando Acuña Castroviejo e Francisco Marco Simón. Sin eles estes papeis non terían sido escritos. Postulando un enfoque monoteísta trinitario para a relixión celta -autopsia (“visión”), tamén compartida por outros estudosos da relixión celta ainda que dun xeito máis parcial e fragmentario-, o promptema desenvolvido polo autor na súa tese de doutoramento Treba e Territorium USC, 2004, agora compendiado nestes papeis, explica acaso por primeira vez (2004), neste tipo de literatura científica europea dun xeito coherente o funcionamento do sistema teocrático Celta, basicamente unha reiteración de categorías diviñas apostas a un Triple Deus ou a unha Triple Virxe. Sinalando a función do deus da roda solar como psicopompos condutor dos mortos, no seu aspecto decadente ou solsticial de segundo “paso do sol”, establecemos no ámbito xeográfico celtoatlántico, obxecto das nosas autopsias, o celebratorio piaculum da expulsión do inverno nas bandas indoeuropeas (2004). POLIFUNCIONAL PANTEÓN CELTA A divindade que máis veneran é Mercurio. As súas estatuas son as máis numerosas, ven nel ao inventor de todas as artes, considerándoo como o guía dos viaxeros nos camiños e o que ten o poder para outorgar as maiores gañancias monetarias e favorecer o comercio (César, B.G. VI. 17). Aínda podendo os cambios sociais provocar ao longo do tempo alteracións, xa nos esquemas míticos xa nos relixiosos, o certo é que as relixións, ao remontárense os seus inveterados usos a séculos se non a milleiros de anos de antigüidade, non adoitan reflectir nen nos seus contidos nen na súa praxe -talvez constitúa o Islam unha excepción- a realidade social dos seus actuais 08.trisquel.qxp 26/05/2008 16:11 Página 168 168 CÁTEDRA. Revista eumesa de estudios crentes ou practicantes. Pretender que vetustísimos mitos, transpasando séculos e aínda milenios, expresan hoxe nos seus ecos a actual realidade social dos crentes, pode resultar ilusorio. Convense en que os Deuses da Primeira Función, ás veces unha parella antitética, son ordenadores e administradores do Cosmos, correspondendo as súas funcións no plano político e temporal, é dicir na treba, coas do rei e coas do sacerdote; o deus Creador, o “Bo Pai”, o “Luminoso”, o “Todopoderoso”, tería pola súa banda como contrapunto ao deus desestabilizador, sombrío e treboso1. Os Deuses da Segunda Función son fortes, animosos e violentos, invocados como Segos “Vitorioso” no combate igual que entre os Cristiáns da Idade Media o Santiago Matamoros, fillo do Trono. Os Deuses da Terceira Función, máis complexos, virían teoricamente a ser, aínda que iso resulte inaplicable para a relixión celta2, os deuses que acrecen: os do amor, os da rexeneración, os da natureza viva que se renova e se incrementa, os da saúde, os da enfermidade, os da morte e os do Alén. O modelo funciona moi ben en xeral, permitindo distribuír por temas ou funcións, como os libros nos espazosos andeis dunha biblioteca, a deuses e divinas categorías, pero no baúl do autoritario réxime de padroado e clientela celta a trifuncionalidade só parece encaixar “a presión”, reducíndose esencialmente ás funcións no político entre os Celtas, igual que seica na arcaica Roma segundo mostra unha fragmentaria pasaxe de Festo á que nos referiremos ao falar sobre a orixe do sistema feudal Atlántico, a dous, descansando o sistema, xa en tempos de paz xa en tempos de guerra, sobre a vertical mutua relación de dereitos e obrigas establecida entre os señores ou propietarios e os granxeiros ou dependentes. Carecendo este sistema dunha clase ou caste exclusiva da segunda función, a relación horizontal interpares, entre iguais, derívase do ethos cabaleiresco no caso dos señores e dunha consuetam rationem de usos e costumes no caso dos non señores. Chegado o momento, ante unha alarma en tempo de guerra, toda a sociedade, o Grád Túaithe, os graos da sociedade laica dunha treba, os habitantes, as xentes, “gentes” ou “poboación” sen máis, os que se encontran en idade militar, os reservistas, e ata as mulleres e os pequenos se fai falta, comparten e soportan o Coloso de Braga, posible representación dun tonante 1. Pero no mundo céltico o papel social desempeñado ante a guerra polo rei e polo druída fai que a primeira función absorba á segunda, e aínda á terceira, pois ao entronizarse o rei vencéllase, “casa” coa Deusa Nai, encarnación da treba e do país, e esta unión garante, dependendo do seu recto goberno, a lactación das vacas e das ovellas, a fertilidade dos campos e a abun- dancia de froitos nas árbores. 2. Pois tamén aquí esencialmente moitos aspectos da terceira función son asumidos pola primeira p.e, Mars Coso, Cos / Iovi. 08.trisquel.qxp 26/05/2008 16:11 Página 169 169 O Misterio do Trisquel na Relixión Celta Ancestral Monoteísmo Trinitario Antecedente do Presente Cristián común destino da Treba: ardidos líderes e intrépidos capitáns cabalgando sobre os seus cabalos os señores propietarios; empuñando as espadas os colonos granxeiros ou tomando as lanzas os xóvens con virtude, arroxo e heroísmo de soldados sobre os seus firmes pés, e tras de todos van alentando as esposas e os fillos. Manténdose inalterado este modelo durante centos senón miles de anos, nos mitos celtas os deuses si parecen reflectir esta aparentemente ambigua ordenación. Os deuses celtas fóronnos transmitidos, como en Cabeço das Fraguas, Lamas de Moledo, etc.3, pola non sempre precisa interpretatio epigráfica celto-romana e a miúdo interpretados pola non menos ás veces aparvada interpretatio lingüística4. Nas fontes, através da mirada e interpretatio romana, chegáronnos fragmentariamente descritos os deuses celtas: vemos a Iuppiter / Taranus, a Esus e a Vulcano nos textos dos Comentarii de César5, definidos co que Dottin denomina “physionomie incomplète, sinon inexacte”6, ou nuns versos de Lucano dos Commenta Bernensia. En canto a Taranus, Júpiter / Taranis, o vello deus indoeuropeo do raio e do fulgor 7, aparece por exemplo na interpretatio celto-romana ora como Iuppiter Taraunucus, mencionado segundo Jan De Vries por unha inscrición de Scardona en Dalmacia8, ora como I.O.M.Tanaro9, mencionado por unha ins- crición do 168 d. C. ori- xinaria de Chester, ora como Taraunucus, mencionado por dúas inscricións de God- ranstein10, preto de Landau e de Böckingen11, xunto a Heilbronn, ambas en Alemaña. Máis complexa que a cristiá, ou seica similar a ela, existe segundo tenta- remos demostralo unha Típico exemplo do cristianismo celta galego 3. Inscricións nunca anteriores á segunda metade do século II d. C. 4. É o caso da invención en inscricións con teónimos celto-romanos expresados en textos epigráficos celto-latinos dunha lin- gua chamada “Lusitano”, como mostrei en 1995 (Pena 1995) e como confirma agora o cadro epigráfico evolutivo de Monteagudo García mediante unha datación absoluta en base aos miliarios das letras epigrafiadas nas inscricións latinas (exceptuando está claro a letra ‘p’ que nos epígráficos fragmenta ou “cachiños” da perdida inscrición de Arroyo del Puerco, misteriosamente, precedería en catro séculos ao resto das demais letras, segundo o establecido sen nengún xénero de dúbi- das, en principio, por un erudito, preciso e minucioso estudo de Francisco Villar). 5. G. WISSOW: Archiv für Religionwissenschaft, XIX, 1916-1919, pp.1-49. 6. GEORGES DOTTIN: Manuel pour servir à l’étude de l’antiquité celtique, 1906, p. 224. 7. Pena 1991: 156-162. 8. CIL III 2804. 9. CIL VII, 168. 10. CIL XIII, 6094. 11. CIL XIII, 6478. 08.trisquel.qxp 26/05/2008 16:11 Página 170 170 CÁTEDRA. Revista eumesa de estudios Trindade celta incluíndo a un Deus Pai indoeuropeo, montaraz e tempestuoso, deus do trono, do raio, do fulgor e da treboada, ao que coñeceríamos polos seus epítetos temáticos Oll Atair, Dagda, así como por topónimos relativos aos montes que lle serven de morada ou aos puntos onde se lle adicaron santuarios, como Larouco, Ladicus, Candamo, etc., na Gallaecia e Hispania. É o Poeninus nos pasos alpinos da Galia e o Uxellinus en Austria12. POLIFUNCIONAL SOBERANÍA A chamada función soberana, verticalmente de arriba abaixo, déixase sentir como unha fina choiva empapando no sistema piramidal celta a todas as demais funcións, sen que este tipo de estrutura social celta permita un panteón específico para cada unha das tres clásicas funcións dumezilianas. Aínda existindo etnias recoñecibles como celtas, aínda existindo indiscutibles linguas celtas e unha arqueoloxía institucional especificamente celta, o mundo céltico non está necesariamente restrinxido a aspectos “étnicos”, “lingüísticos” ou “arqueolóxicos”. Concibido amplamente como un conceito cultural13, o termo “celta” responde a unha forma de vida, a un equilibradísimo modelo organizativo territorial, a Territorios “Políticos Autónomos” internamente moi estruturados sobre un armazón clientelar de mutuas obrigas, entre señores e labregos, baixo un mando certo tan só limitado polo solemne compromiso do nobre rei que, no momento do seu entronización, obrígase a exercer con xustiza e rectitude, respeitando as leis humanas