DOCSLIB.ORG

Əbülfəz Rəcəbli QƏDİM TÜRK YAZISI ABİDƏLƏRİNİN DİLİ

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Əbülfəz Rəcəbli QƏDİM TÜRK YAZISI ABİDƏLƏRİNİN DİLİ Əbülfəz Rəcəbli QƏDİM TÜRK YAZISI ABİDƏLƏRİNİN DİLİ II Universitetlərin filologiya fakültələri üçün dərs vəsaiti BAKI - NURLAN - 2006 Elmi redaktoru: E.İ.Əzizov S İ N T А К S İ S filologiya elmləri doktoru, professor «Sintaksis» yunan dilindən alınmış sözdür, «birləşmə», «tərtibat» deməkdir. Dilçilikdə qrammatikanın söz birləşmələri Rəyçilər: M.D.Novruzov və cümlələrdən bəhs edən sahəsi bu terminlə adlandırılır. filologiya elmləri doktoru, dosent Sintaksis sözlərin söz birləşmələri və cümlələr kimi birləşməsi qaydalarını öyrənir. Buradan da sintaksisin iki bəhsi meydana t.D. Vəliyev çıxır: söz birləşmələri və cümlə. filologiya elmləri namizədi, dosent Sintaksis sözlərin hər cür birləşməsini yox, təkcə müəyyən qaydalar üzrə birləşməsini öyrənir. Məsələn, bəzən iki və ya daha çox söz birləşir. Sözlər müstəqil vurğularını itirir, Ə.Rəcəbli. Qədim türk yazısı abidələrinin dili. II hissə. Bakı, tam birikir və bir məfhum ifadə edir. Sözlərin belə birləşməsi Nurlan, 2006, 480 s. mürəkkəb söz yaradır; mürəkkəb sözlər sintaksisin tədqiqat obyektinə daxil olmur, onları dilçiliyin söz yaradıcılığı (bəzən morfologiya, bəzən də leksika) bəhsində öyrənirlər. Elə hallar «Qədim türk yazısı abidələrinin dili» adlı əsərdə göytürk olur ki, birləşən sözlərin biri, yaxud hər ikisi öz leksik-semantik mənasını itirir və ya dəyişir, məcazi mənada işlənir, lakin sözlər və qədim uyğur əlifbası ilə yazılmış kitabələrin dili araşdırılır. tam birikmir. Bu məqamda da birləşən sözlər bir sözün məna­ Kitabda bu abidələrin öyrənilməsi tarixi, onların dilinin fonetik sına uyğun məna, bir məfhum ifadə edir, lakin bir sözə çev­ quruluşu, leksikası məsələləri, morfoloji və sintaktik quruluşu rilmir. Sözlərin bu cür. birləşməsi də sintaksisin söz birləşmələri araşdırılır. Kitabın sonunda qədim türk yazısı kitabələrindən bəhsində araşdırılmır; sözlərin belə birləşmələrini dilçiliyin fia- mətnlər və bu mətnlərə aid qədim türkcə - azərbaycanca lüğət zeologiya bəhsində öyrənirlər. Sintaksis sözlərin elə birləş­ təqdim edilir. mələrini öyrənir ki, birləşən sözlərin müstəqil leksik-semantik Kitab universitetlərin filologiya fakültələrinin tələbələri, mənası olsun, bu sözlər birləşmə daxilində də öz əvvəlki leksik- magistrlər, aspirantlar, dilçilər və qədim türk dilləri ilə semantik mənalarını qorusun və nəhayət, birləşən sözlər maraqlananlar üçün nəzərdə tutulmuşdur. arasında müəyyən qrammatik, daha doğrusu, sintaktik əlaqə mövcud olsun. Buna görə də qrammatikanın sintaksis hissəsində söz birləşmələri və cümlə bəhsləri araşdırılmazdan əvvəl sözlər 4602000000 - 4.12 Qrifli nəşr arasında mövcud olan sintaktik əlaqələr öyrənilir. /V - 098 - 2006 Söz birləşməsi hələ nitq - insan dili demək deyildir. Ünsiyyətin, nitqin, insan dilinin ən kiçik vahidi cümlədir.1 ©Ə.Rəcəbli, 2006 1 Dilçilik ədəbiyyatında cümlə ən böyük dil vahidi adlandırılır. Burada cümlə ən kiçik ünsiyyət, nitq, insan dili vahidi adlandırıldı. Bununla fimemin ən kiçik dil vahidi olması inkar edilmir. Lakin ünsiyyət üçün fonem ən kiçik di! vahidi kimi götürülə bilməz. Ünsiyyətin ən kiçik vahidi cümlədir; böyümək istiqamətində cümlədən sonra fraza (ibarə), fovqəlfraza (fövqəlibarə), söyləm və mətn gəlir. 3 Həcminə görə cümlə söz birləşməsindən böyük də, kiçik min illər boyu formalaşma prosesi keçirmiş və həmin dövrdə də, bir leksik-semantik mənalı sözdən də, leksik-semantik mə­ sintaktik quruluşca zəngin bir dil şəklində təzahür etmişdir. nası olmayan sözdən də, hətta bir fonemdən də ibarət ola bilər. Buna görə də cümləyə verilən klassik tərif - bitmiş bir fikri X FƏSİL ifadə edən bir sözə və ya bir neçə sözün birləşməsinə cümlə deyilir - butun hallarda, bütün dövrlərdə, bütün dillərdə öz SİNTAKTİK ƏLAQƏLƏR gücünü saxlayır. Sintaksisin ikinci bölməsi sözlərin birləşib cümlə yarat­ Sözlərin birləşməsi və cümlə əmələ gətirməsi üçün ması qaydalarını, cümlənin müxtəlif baxımdan (intonasiya, onların arasında müəyyən əlaqələr olmalıdır. Adətən, sözlər bitkinlik, modallıq, cümlə üzvlərinin iştirakı, sadəlik, mü­ arasmdakı bu əlaqələri iki tipə ayırırlar: 1) daxili, yaxud məna rəkkəblik və s.) tiplərini, cümlə üzvləri və onlar arasındakı əlaqəsi; 2) xarici (formal), yaxud qrammatik (sintaktik) əlaqə. əlaqə və münasibətləri və bir sıra digər məsələləri öyrənir. İstər Sözlər arasındakı məna əlaqələri təbiətdə mövcud olan sözlərin birləşib cümlə əmələ gətirməsində, istərsə cümlə obyektiv əlaqələrdir. Bu əlaqələr əşyalar, yaxud əşya və üzvləri arasındakı münasibətlərdə, istərsə də mürəkkəb hadisələr arasındakı obyektiv münasibətləri göstərir. Əşyalar, cümlənin komponentləri arasındakı münasibətlərin yaran­ yaxud hadisələr arasında münasibətlər rəngarəng olduğu üçün masında sintaktik əlaqələr mühüm rol oynayır. Belə çıxır ki, bir sözlər arasındakı məna əlaqələri də müxtəlif və rəngarəngdir. tərəfdən, söz birləşmələrini təşkil edən sözlər arasında, digər Əşyalar və hadisələr arasında əlamət, kəmiyyət, zaman, tərəfdən, cümlə üzvləri və mürəkkəb cümlənin komponentləri istiqamət, səbəb, məqsəd, tam - hissə və s. məna əlaqələri arasında təzahür edən müxtəlif münasibətləri araşdırmaq üçün mövcuddur. Həmin məna əlaqələri sözlərlə ifadə edildiyi üçün ilk növbədə sintaktik əlaqələri öyrənmək lazımdır. onlar əşya və hadisələrin adları olan sözlər arasmda da təzahür Qədim türk yazısı abidələrinin dili zəngin qrammatik edir. Əşya və hadisələr arasındakı belə obyektiv məna quruluşa malikdir. Mürəkkəb cümlə məsələsini istisna etsək, əlaqələrinin sözlər arasında baş verən təzahürünü iki tipə qədim türk yaxası abidələrinin dilinin sintaksisi öz inkişafına ayırırlar: 1) predikativ əlaqələr; 2) qcyri-predikativ əlaqələr. görə müasir türk dillərindən heç də zəif deyildir. Bu dildə 1. Qədim türk yazısı abidələrinin dilində prcdikatiıv əlaqə zəngin ismi və feli söz birləşmələri işlənmişdir. Qədim türk mübtəda və xəbər arasındakı əlaqəni bildirir. Predikativ əlaqə yazısı abidələrinin dilində işlənən söz birləşmələrini, xüsusən felin şəkil, zaman və şəxs kateqoriyalarında, adlann xəbərlik, təyini söz birləşmələrini müasir türk dillərinin eyni tipli söz şəxs və kəmiyyət kateqoriyalarında təzahür edir. Elə buradaca birləşmələri ilə müqayisə etdikdə qədim türk yazısı abidələrinin qeyd edilməlidir ki, adlar arasındakı predikativ əlaqə üçüncü dilində, üçüncü növ təyini söz birləşmələrini çıxsaq, az qala, şəxsdə (həm təkdə, həm də cəmdə) formal əlamətlərə malik indiki türk dillərindəki kimi zəngin söz birləşmələrinin deyildir (qədim türk yazısı abidələrinin dilində adlar arasında işlənməsinə təəccüb edirsən. Qədim türk yazısı abidələrinin predikativ əlaqə çox az işlənir); ol amtı apığ yok (КТ c 3) «indi dilində işlənən təyini söz birləşmələri ifadə vasitələri və məna iğtişaş yoxdur»; iltə buQyok (КТ c 3) «eldə dərd yoxdur». Nadir çalarları baxımından indiki türk dillərinin çoxundan (bəlkə də hallarda üçüncü şəxs təkdə şəxs əvəzliyi şəxs şəkilçisi kimi əksəriyyətindən) daha zəngin və rəngarəngdir. Qədim türk çıxış edir; məsələn: Bilgə Тоуикик apığ ol (T 34) «Müdrik yazısı abidələri dilinin sintaksisinin bu qədər yüksək inkişafı Tonyukuk hiyləgərdir». Edgü ol (Ш 5) «Yaxşıdır». Yablak ol onu göstərir ki, qədim türk qəbilələrinin dili həmin dövr üçün (IB 13) «Pisdir». 4 5 olmayan, bərabərhüquqlu sözlər və cümlələr arasında təzahür 2. Qeyri-predikativ əlaqədə sözlər arasında xəbərlikedir. münasibəti olmur. Sözlər arasında qeyri-predikativ əlaqənin üç Qədim türk yazısı abaidələrinin dilində tabesizlik tipi məlumdur: əlaqəsinin işlənməsinin aşağıdakı tiplərinə rast gəlmək olar: a) Obyektiv əlaqə - buna bəzən tamamlıq əlaqəsi də 1. Həmcins mübtədalar arasında: Kisi oğlınta üzə eçüm- deyilir. Obyekt əlaqəsində təyinedici söz tamamlıq olur və təyin apam Bumın kağan, İstəmi kağan olurmıs (KT ş 1) «İnsan etdiyi sözün obyektini bildirir; məsələn: taş tokı (KT с 13) «daş oğlunun üzərində əcdadım Bumın xaqan, İstəmi xaqan otur­ toxu», taşka ur (КТ с 11) «daşı vur», ağı bir (КТ c 7) «hədiyyə muş». ver», balbal tik (KT ş 25) «balbal qoy», ilin al (KT ş 36) «elini 2. Həmcins xəbərlər arasında: Eçümiz-apamız Bumın ka­ al» və s. ğan tort bulutjığ kısmıs, yığmış, yaymış, basmıs (O 1) «Əcdadı­ b) Atributiv əlaqə - buna təyini əlaqə də deyilir. Bu mız Bumm xaqan dörd tərəfi sıxışdırmış, yığmış, yaymış, əlaqədə təyinedici üzv atribut (təyin) olur. Bu əlaqədə basmış». təyinedici söz cümlənin feli xəbərindən başqa bütün digər 3. Həmcins tamamlıqlar arasında:... katjım İltəris kağanığ, üzvlərini təyin edir. Qədim türk yazısı abidələrinin dilində atributiv əlaqə özünü ən çox birinci növ ismi (təyini) söz ögim İlbilgə katunığ te/Jri töpəsintə tutıp yögərü kötürmis erinç birləşmələrinin tərəfləri arasında göstərir; məsələn: Təmir kapığ (KT ş 11) «... atam İltəris xaqanı, anam İlbilgə xatunu tanrı (KT c 4) «Dəmir qapı», yetirıç ay (O 12) «yeddinci ay», bu bitig təpəsində tutub yuxarı götürmüş». 4. Həmcins təyinlər arasında: İçrə aşsız, taşra torısız, (KT c 13) «bu yazı», kötjültəki sab (KT c 12) «könüldəki söz», yabız, yablak bodunka üzə olurtım (KT ş 26) «Qamı ac, üstü yımşak ağı (KT c 5) «yumşaq hədiyyə», əlig yıl (KT ş 8) «əlli çılpaq, qorxaq və nankor xalqın üzərində (xaqan) oturdum». il», süçig sab (KT c 5) «şirin söz», sarığ altun (T 48) «san 5. Həmcins zərfliklər arasında: İlgərü Kadırkan yışka təgi, qızıl», örülj kümüş (T 48) «parlaq gümüş», səmiz buka (T 5) kirü Təmir kapığka təgi konlurmış (KT ş 2) «Şərqə Kadırkan «kök buğa» və s. meşəli dağlarına kimi, qərbə Dəmir qapıya kimi yerləşdirmiş». c) Relyativ əlaqədə təyinedici üzv, əsasən, fellə ifadə 6. Həmcins xitablar arasında:...ulayu iniyigünim, oğlanan, edilmiş üzvün (sözün) əlamətlərini göstərir; məsələn: tükəti
Load more

Recommended publications
  • FINAL BT2016.Pdf
    STUDIA ET DOCUMENTA TURCOLOGICA 3-4/2015-2016 President Academician Professor Ioan-Aurel POP, Ph.D. International Scientific Board Professor Jean-Louis BACQUÉ-GRAMMONT, Ph.D. (France) Professor Emeritus Peter B. GOLDEN, Ph.D. (U.S.A.) Academician Professor György HAZAI, Ph.D. (Hungary) Professor Mustafa KAÇALIN, Ph.D. (Turkey) Professor Emeritus Kemal KARPAT, Ph.D. (U.S.A.) Professor Barbara KELLNER-HEINKELE, Ph.D. (Germany) Academician Professor Raphael S. KHAKIMOV, Ph.D. (Russian Federation) Academician Professor Shahin MUSTAFAYEV, Ph.D. (Rep. Azerbaijan) Professor Yekta SARAÇ, Ph.D. (Turkey) Academician Professor Victor SPINEI, Ph.D. (Romania) Director Professor Călin FELEZEU, Ph.D. Editorial Board Editor-in-chief: Professor Tasin GEMIL, Ph.D. Deputy editor-in-chief : Nagy PIENARU, Ph.D. Editorial board secretary: Adina FODOR, Ph.D. Margareta ASLAN, Ph.D. Virgil COMAN, Ph.D. Giuseppe COSSUTO, Ph.D. Adriana CUPCEA, Ph.D. Zhala ISMAIYLOVA, Ph.D. Ilnur MIRGALIYEV, Ph.D. UNIVERSITATEA BABEŞ-BOLYAI INSTITUTUL DE TURCOLOGIE ŞI STUDII CENTRAL-ASIATICE STUDIA ET DOCUMENTA TURCOLOGICA 3-4/2015-2016 PRESA UNIVERSITARĂ CLUJEANĂ 2016 ISSN: 2344 – 6560 ISSN-L: 2344 – 6560 © 2016 Editorii volumului. Toate drepturile rezervate. Reproducerea integrală sau parţială a textului, prin orice mijloace, fără acordul editorilor, este interzisă şi se pedep- seşte conform legii. Tehnoredactare computerizată: Cristian-Marius Nuna Universitatea Babeş-Bolyai Presa Universitară Clujeană Director: Codruţa Săcelean Str. Hasdeu nr. 51 400371 Cluj-Napoca, România Tel./Fax: (+40)-264-597.401 E-mail: [email protected] http://www.editura.ubbcluj.ro CONTENTS DIPLOMATS, REFUGEES AND EMIGRANTS – BEYOND MISSION, CORRESPONDENCE AND MERCY .......................................................................... 9 Dan PRODAN (Romania), L’Ambassadeur turc Hamdullah Suphi Tanrıöver et l’Institut de Turcologie de Iassy – Roumanie (1939–1944) ......................................................................
    [Show full text]
  • The Decipherment of the Turkish Runic Inscriptions and Its Effects on Turkology in East and West
    THE DECIPHERMENT OF THE TURKISH RUNIC INSCRIPTIONS AND ITS EFFECTS ON TURKOLOGY IN EAST AND WEST Wolfgang-E. SCHARLIPP Introduction The term “Runes” for the letters of the Old Turkish alphabet, used mainly for inscriptions but also a few manuscripts, has lately been criticized by some Turkish scientists for its misleading meaning. As “Runes” is originally the term of the old Germanic alphabet, this term could suggest a Germanic origin of the Turkish alphabet. Indeed the term indicates nothing more than a similarity of shape that these alphabets have in common, which has also created the term “runiform” letters. As such nationalist hair-splitting does not contribute to scientific discussion, we will in the following use the term “Turkish runes” with a good conscience. This contribution aims at showing similarities and differences between the ways that research into this alphabet and the texts written in it, went among Turkish scientists on the one side and Non-Turkish scientists on the other side. We will also see how these differences came into existence. In order to have a sound basis for our investigation we will first deal with the question how the Turkish runes were deciphered. We will then see how the research into the inscriptions continued among Western scholars, before we finally come to the effects that this research had on scientists in Turkey, or to be more precise, in the Ottoman Empire and then in the Republic of Turkey. In the 19th century Several expeditions were sent out in order to collect material concerning the stone inscriptions in Central Asia.
    [Show full text]
  • Acta Historica
    ACTA UNIVERSITATIS SZEGEDIENSIS ACTA HISTORICA TOMUS CXII. HUNGARIA SZEGED 2002 ACTA UNIVERSITATIS SZEGEDIENSIS ACTA HISTORICA TOMUS СХП. HUNGARIA SZEGED 2002 ACTA UNIVERSITATIS SZEGEDIENSIS ACTA fflSTORICA Szerkesztő bizottság: DR. MAKK FERENC, DR. J. NAGY LÁSZLÓ, DR. MARJANUCZ LÁSZLÓ, DR. TÓTH SÁNDOR LÁSZLÓ, DR. ZIMONYI ISTVÁN A kötet a Középkori Egyetemes Történeti Tanszék kiadványa Kiadását az OTKA támogatta (T 035245 RGM sz. pályázat) Redegit: GYÖRGY GALAMB Szerkesztette: GALAMB GYÖRGY Műszaki szerkesztés: PETIT Irodalmi Stúdió HU ISSN 0324-6523 Acta Universitatis Szegediensis HU ISSN 0324-6965 Acta Historica Articles appearing in this journal are abstracted and indexed In Historical Abstact and America: History and Life GÁLFFY LÁSZLÓ EGY ISPOTÁLY MŰKÖDÉSÉNEK KEZDETEI A 12-13. SZÁZAD FORDULÓJÁN ANGERS-BAN A 12. század utolsó negyede látványos megújulást hozott a karitatív intézményháló- zat terén Anjouban.1 Megújulásról beszélhetünk, ugyanis a 11. század második felében gyarapodni látszó kezdeményezések a századfordulót követően elakadtak. A II. Plan- tagenet Henrik uralkodásának második felében kapott újabb lendület hátterében fel- fedezhető az uralkodó ezirányú érdeklődésének erősödése, egyes városok lakosainak aktív szerepe éppúgy, mint a III. lateráni zsinat egyes határozatainak ösztönzése. An- gers-ban a Szent János ispotály alapítását megelőzően néhány tekintélyes városi mo- nostor infirmáriája2, a 11. század közepén kifejezetten szegénygondozás céljából létre- jött Toussaint3 apátság, valamint a város északi szélén található
    [Show full text]
  • Handbuch Der Orientalistik Section Eight Central Asia
    A GRAMMAR OF OLD TURKIC HANDBOOK OF ORIENTAL STUDIES HANDBUCH DER ORIENTALISTIK SECTION EIGHT CENTRAL ASIA edited by DENIS SINOR · NICOLA DI COSMO VOLUME THREE A GRAMMAR OF OLD TURKIC A GRAMMAR OF OLD TURKIC BY MARCEL ERDAL BRILL LEIDEN • BOSTON 2004 This book is printed on acid-free paper Library of Congress Cataloging-in-Publication Data Erdal, Marcel. A grammar of Old Turkic / by Marcel Erdal. p. cm. — (Handbook of Oriental studies. Central Asia = Handbuch der Orientalistik. Achte Abteilung, Zentralasien ; 3 Bd.) Includes bibliographical references and index. ISBN 9004102949 (alk. paper) 1. Old Turkic language—Grammar. I. Title. II. Handbuch der Orientalistik. Achte Abteilung, Handbook of Uralic studies ; v. 3. PL31.1 .E694 2004 494’.31—dc21 00-056470 CIP Die Deutsche Bibliothek – CIP-Einheitsaufnahme Erdal, Marcel: A grammar of old Turkic / by Marcel Erdal. – Leiden ; Boston ; Köln : Brill, 2004 (Handbuch der Orientalistik : Abt. 8, Zentralasien ; 3) ISBN 90–04–10294–9 ISSN 0169-8524 ISBN 90 04 10294 9 © Copyright 2004 by Koninklijke Brill NV, Leiden, The Netherlands All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, translated, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without prior written permission from the publisher. Authorization to photocopy items for internal or personal use is granted by E.J. Brill provided that the appropriate fees are paid directly to The Copyright Clearance Center, 222 Rosewood Drive, Suite 910 Danvers MA 01923, USA. Fees are subject to change. printed in the netherlands For Eran and Talia This page intentionally left blank CONTENTS IINTRODUCTION .......................................................
    [Show full text]
  • Some Remarks on the Term Balbal of Ancient Turks
    Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi Sayı IV/1 – Temmuz 2018, 1-18 SOME REMARKS ON THE TERM BALBAL OF ANCIENT TURKS Anıl Yılmaz* Abstract Two important concept related to burial customs, evolved in the belief of Turkic tribes in Early Medieval Ages. The first is inhumation that anyone dies in the steppe as anywhere else in the world, have to bury somehow. The second is their cultic (memorial) sites; the structures built as an act of recalling in honor of those who have died. Archaeological and historical sources confirm that these cultic constructions were built mainly for representatives of the aristocrats. There are two different type of cultic sites in the steppe: The ones built for Kaghans (and their family members) are more complicated than the ones built for the Beghs (Lord, head of the tribe). Those built for the Beghs (and their families) are more common in the Steppe. A statue was placed in the east section of a square area made of slab stones and has a single stone line extending through east. Each stone in this line is called balbal. Different views exist among the researchers regarding the purpose of these stones, although many of them agree that each stone symbolizes the enemy killed by the buried in his lifetime. Despite this, there are uncertainties regarding the purpose and functions of these line of stone. In this article, our inquiry focus on this confusion about the meaning of the concept and propose the probable function according to historical, archaeological and social data overlooked by researchers. Keywords: Balbal, non-anthropomorphic stele, Turkic Khaganate, cultic site, Eurasian nomads Gök Türklerin Balbal Terimi Üzerine Bazı Notlar Öz Erken Ortaçağ’da, Türklerin gömü adetleri arasında iki farklı gelenek gelişti: İlki, dünyanın herhangi başka bir yerinde olduğu gibi, ölen birisinin kendi kültür ve geleneklerine göre toprak altındaki ebedi istirahatgâhına bırakılmasıdır.
    [Show full text]
  • Ongi Yazıtı Üzerine İncelemeler
    ILMi ARAŞTIRMALAR , Soyı25, 2008, 21 -38 Ongi Yazıt ı Üzerine İnce l emeler Erhan Ayd ın • Ongi Y az ıtı Üzerine İ n ce l e m e l e r Ongi Yazıtı 1891 yılında N. M. Yadrintsev tarafından Ongi ırmağı civarında, Tararnet yakınları n da bu l unmuş olup toplam 19 satırdı r. Bu yazıt ı l k kez W. Rad loff tarafından iş l enmiştir. Yazı t üzerinde en çok ses getiren ça l ışınayı ise 1957 yı l ında S. G. Clauson yapmıştır. Yazıt, Türkiye'de ilk kez 1936 yılında H. N Orkun tarafı ndan yayımlanmıştır. T. Tekin'in 2000 yılında yayımlanan Orhan Turkçest Gramerı adlı kitapta da yazıtın metni verilmiştir. Yazıt üzerinde ülke• nı izde yapı l an çalışmalar yok denecek kadar azdır. Bu çalışmada yazıt hakkında genel bilgiler verıldıkten sonra yazıtın yazı çevrimi, sôzliığiı ve kelime not l arı ve­ rı l dı Yazı çevrıın li metinde önceki naş i rler i n okuy uş şeki ll eri de dipnottarla gös• terildı Özellikle notlar bö l liıniınde bazı sorunlu keliınelerın önceki naşirler tara­ fından nasıl okunup anlaınlandırı l dığ ı üzerinde durulduktan sonra tarihi ve çağdaş Turk dill erindeki şek ill er i üzerinde duruldu. Anahtar Sazcukler. Ongi Yazıtı , Eski Türk Yazıtları , Eskı Türkçe, Kök Türkler Abstract The Ongi lnscription, which consists of 19 Ji nes, and which is located near the Ongı river and close to Taraıne l , was found by N M Yadrintsev. This inscription was first published by W Radloff. S G. Clauson made the most ı ınportant contri­ butı on to the lnscriptıon ın 1957 An article about the lnscription was fırst pub­ lished in Turkey in 1936 by H N Orkun The text of the lnscription was gıven ın T Tekin's book called Orhan Tıırkçest Grameri published ın 2000.
    [Show full text]
  • Takashi Ôsawa (Ôsaka)
    Festschrift in Honor of Talat Tekin İstanbul 2008, edited by Mehmet Ölmez Türk Dilleri Araştırmaları ı 8 (2008): 253-322 and our field works of Mongolia - Takashi Ôsawa (Ôsaka) Preface Discovery of site and stele: As to the history of discovery and researches of Ongi site and inscription,l as you know, it can be dated back to the period of Orkhon Expedition, which was organized and executed under the supervision of V. V. Radloff in the last quarter of the 19th century. A Russian archaeologist and ethnologist of Irkutsk N. M. Yadrintsev also participated in this expedition with other members. Radloff himself stayed in the Khosho Tsaidam Basİn during the days between 28 Julyand 7 August 1891, however, Yadrintsev continued to research old kurgans stone statues and deer stones from Erdeni-zuu to Oyanga som of Ubur Khangai through the Khökshin Orkhon River. On the way from Erdeni-zuu to the Sayin Noyan Buddhist Temple, he was informed that there was an unknown site and epigraphic stone near the Maanit Steppe from the Chinese traders. Then he looked for the unknown site and inscription hearing from local nomad Mongolians. At last on the date of 20 August 1891, Yadrintsev discovered this site in the Maanit Steppe along the Tarİmal River [Yadrintsev 1901:42-44]. The location of site: As to the investigation of Ongi site and Ongi stele, according to the International J oint Expedition between Japan and This proper name can be basis of natiye Mongohan view. And in the moderen Mongolian road map, this river is recorded as Ongi gol (Mongolia, Road ATLAS, Gazryn Zurag, 2005, p.42).
    [Show full text]
  • New Research on Historical Aspects and Interpretation of the Ongi Site and Inscriptions*
    New research on historical aspects and interpretation of the Ongi site and inscriptions* TAKASHI OSAWA The Ongi site with its stele and inscriptions is well known as one of the most im- portant of Old Turkic monuments. It has come to be appreciated internationally among scholars of Turkic philology, history and archaeology since its discovery in 1891 by N. M. Yadrintsev, a Russian geographer, ethnographer, archaeologist and historian. Many researchers have tried to clarify the date, the identity of the person buried, the author of the epigraphy, the cultural background of the con- struction of this site and the inscription, from the philological, historical and arc- haeological points of view. Initially, V. V. Radloff published Yadrintsev's original rubbing, and also a second, revised version with his interpretation. Secondly, we can also refer to the revised version of Yadrintsev's rubbing and interpretation by the philologist, G. Clauson. Until now, these two versions have been regarded as the basic sources, however, even now it seems that there are many arguments on the points of the date of construction, the establisher of site and the stele, and the historical background. The site and the stele have also been surveyed on several occasions. For ex- ample, G. Ramstedt and S. Pälsi surveyed it in 1908 for the Finno-Ugric Society. A Polish philologist, E. Tryjarski, and a Mongolian archaeologist, Namhaidakwa, tried to locate several fragments of the stele in 1962, and then a Russian archaeo- logist, E. Voitov, and a Mongolian archaeologist, D. Bayar, partly excavated the site and tried to research fragments of the site and stele in 1987.
    [Show full text]
  • An Introduction to Turkology
    A. RÓNA-TAS AN INTRODUCTION TO TURKOLOGY SZEGED 1991 Editionis curam agit KLÁRA SZŐNYI-SÁNDOR PREFACE The contents of this introduction had a long conception period. I tried to re- and reshape it since I begun teaching Turkology at the Attila József Univer- sity, Szeged, Hungary, in 1974.1 first outlined the basic contours of this variant in Bonn in the academic year 1982/83, when I tought there as a visiting profes- sor in the Zentralasiatisches SeminarComing' back to Szeged I changed the language from German to English and used the draft for graduate courses. In the meantime I learnt that several of my colleagues were preparing similar introductions. I almost left my manuscript unfinished when I met some of these colleagues and realized that our approaches were basically different. I became convinced that our respective introductions would fit into a greater framework complementing each other. Thus I set myself to finish the work. Unfortunetely other inevitable duties have hindered me to complete the entire work. This volume is only the first of a series but does not bear this numeral because I am in this respect superstitious. The second volume is practically ready. It will contain the introduction to the sources in the Manichean, Sogdian, Uighur and Arabic scripts. These systems of writing were used to render Old Turkic texts. In a further part I intend to deal with those writing systems in which we find Old Turkic words, names and isolated phrases, such as Chinese, Pahlavi, Geor- gian, Armenian, Greek, Latin, Cyrillic, Hebrew. In an Appendix I shall sum- merize our knowledge on the inscriptions written with the East European "Runic" script(s) wich I consider practically undeciphered.
    [Show full text]
  • Bildiri Özetleri Için Lütfen Tıklayınız
    HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ BİLDİRİ ÖZETLERİ ABSTRACTS тезисы докладов Bu kitap, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü ile Türk Dil Kurumu tarafından düzenlenen “Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl” konulu III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu bildiri özetlerini kapsar. The Present volume contains the abstracts of the papers which will be presented at the international symposium ”The 3rd International Turkish Studies Symposium: Turkology after the discovery of Orkhon Inscriptions and at the 21st Century” organized by Hacettepe University Turkish Studies Instutite and Turkish Language Institution. Yayına Hazırlayanlar / Edited by Ülkü Çelik Şavk Mikail Cengiz Gülhan Yaman Tevfik Orçun Özgün Grafik tasarım ve baskı / Graphic design and printing Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi / Hacettepe University Hospitals Printing House Baskı adeti / Printing run 500 Ankara / 2010 Sempozyum Düzenleme Komitesi / Organizing Committee Ülkü ÇELİK ŞAVK Âbide DOĞAN Özkul ÇOBANOĞLU İsmail Hakkı AKSOYAK Fatma S. KUTLAR OĞUZ Gonca GÖKALP ALPASLAN Hayati BEŞİRLİ Cahit GELEKÇİ Cafer GARİPER Fatih MÜDERRİSOĞLU Erdal AKSOY Turgay YAZAR Faruk GÖKÇE Eyüp BACANLI Ali Emre ÖZYILDIRIM Fatma TÜRKYILMAZ Bülent GÜL Mikail CENGİZ Tevfik Orçun ÖZGÜN Gülhan YAMAN ”Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl“ konulu 3. Uluslararası Türki- yat Araştırmaları Sempozyumu: Kültür ve Turizm Bakanlığı, T.C. Başbakanlık Tanıtma Fonu, TİKA (Türk
    [Show full text]
  • Revisiting the Ongi Inscription of Mongolia from the Second Turkic QaAnate on the Basis of Rubbings by G
    SUSA/JSFOu 93, 2011 Takashi SAWA (saka) Revisiting the Ongi inscription of Mongolia from the Second Turkic Qaanate on the basis of rubbings by G. J. Ramstedt "&~"B $?"*+"BB! !""""B $?"!!!" #$%$$9&~+~ collections of the Finno-Ugrian Society in Helsinki. This paper aims to reconstruct the ""B "!"!B R$ 1. Preface 1.1. The discovery of the Ongi site and stele B""1 site and inscription !!^B_ >$>$&~"$ $$%B?B !$"@ ª!*C%"(&C~&$%BB B<^<_ "=!@@$" ^<_""ªB!"- $X B- tion. At last on 20 August 1891, Jadrincev discovered this site in the Maanit steppe %&~+&'*M''$@\"\&~',@\"\ 2003: 75–78) 1 This name is based on native Mongolian usage. In the modern Mongolian road map, the river is given Bw_"B*++`B$'*$ Map 1. ^< Old Turkic Mandal sites and site steles in the Ikh-Khanui- Orkhon nuur site valley. Bugut site Khoshoo-Tsaidam site (Köl Tigin site and Bilgä Qaghan site) Karabalgasun site Ikh- Khangai Mountains Khoshoot " site Ongi site Khör-Asgat site Baikal Lake Tunyukuk site Khentei Mountains Khangai Mountains Ulaanbaatar Altai Mountains @ Unget site Khoshoo- Tsaidam site China #! Map 2. Old Turkic sites near the eastern Khangai Mountains in Mongolia. &'~ 1.2. The location of the site With regard to the investigation of the Ongi site and stele, the Japanese-Mongolian ?%^*M*&*++(B '*+a*+$,bB&+*&&a +*$`b^*&&+&G*$ #"B B - "&("=!<|"B$ ,++! !B$<= Mountain in the north and Xosh-Ula Mountain in the east. From the entrance to this site, a line of the balbal- *+,+M*+'+G@"&~~~&*M&*(B9$*B*!B*/ &~~~!*C&M*C*&~~~*C&M*C&*+++&~(M&~C*++C&'M&Z&&*$ Figure 1%!&,?:?@% %,'$^$Z}%\% 150 / Figure 2%;:?:?:Z\Z !!$`$%#\% Figure 3%;:?:?Z*\Z !!$`$%$\% &`& Figure 4.
    [Show full text]
  • REPUBLIC of AZERBAIJAN on the Rights of the Manuscript ABSTRACT
    REPUBLIC OF AZERBAIJAN On the rights of the manuscript ABSTRACT of the dissertation for the degree of Doctor of Philosophy WORD-FORMATION IN THE LANGUAGE OF ORKHON INSCRIPTIONS Speciality: 5704.10 – Turkic languages Field of science: philology – linguistics Applicant: Aysel Vidadi Ahmadova Baku – 2021 The work was performed at the department of the “Turkic languages” at Azerbaijan National Academy of Sciences Institute of Linguistics named after Nasimi. Scientific supervisor: academician Mohsun Zellabdin Naghisoylu Official opponents: Doctor of Philological Sciences, assoc.prof. Sevinj Novruz Aliyeva Doctor of Philological Sciences Ramiz Bakhsali Askerov Doctor of Philosophy, assoc.prof. Nurida Samed Novruzova Dissertation council – ED 1.06 of the Supreme Attestation Commission under the President of the Republic of Azerbaijan operating at the Institute of Linguistics named after Nasimi, Azerbaijan National Academy of Sciences. INTRODUCTION The actuality and the current state of research on the topic. Orkhon Inscriptions are among the oldest written sources of the Turkic languages and their study is important to learn the history of Turkic languages, as well as giving valuable material to learn the modern Turkic languages better. Thus the analysis of the linguistic features of the inscriptions and their comparison with the modern Turkic languages provide better understanding on the linguistic processes taking please in the modern period. The investigation of the word-formation in Turkish languages had primarily been limited with the works devoted to general grammatical and lexical features of the languages; later the works devoted to researches on the word-formation processes taking place in each Turkic language and generally the Turkic language family appeared.
    [Show full text]