I SŁAWOSZYNO N (1070)

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz SŁAWOSZYNO (5) i SŁAWOSZYNO N (1070)

Warszawa 2009 Autorzy: ElŜbieta Gawlikowska*, Krzysztof Seifert*, Izabela Bojakowska*, Anna Pasieczna*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Anna W ąsowicz**, Jerzy Król**

Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Olimpia Kozłowska* Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska* we współpracy z Joann ą Szyborsk ą-Kaszyck ą* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka*

* - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** - Przedsi ębiorstwo Geologiczne PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50 056 Wrocław

ISBN ......

Spis tre ści I. Wst ęp – K. Seifert ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – K. Seifert ...... 3 III. Budowa geologiczna – E. Gawlikowska, K. Seifert ...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – E. Gawlikowska, K. Seifert ...... 9 1. Ropa naftowa i gaz ziemny ...... 9 2. Sól kamienna...... 10 3. Otoczaki i głazy...... 14 4. Naturalne kruszywo piaskowo-Ŝwirowe ...... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – E. Gawlikowska, K. Seifert ...... 17 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – E. Gawlikowska, K. Seifert ...... 20 VII. Warunki wodne – E. Gawlikowska, K. Seifert ...... 23 1. Wody powierzchniowe...... 23 2. Wody podziemne...... 24 VIII. Strefa wybrze Ŝa morskiego – K. Seifert ...... 27 IX. Geochemia środowiska ...... 27 1. Gleby – A. Pasieczna, P. Kwecko ...... 27 2. Osady – I. Bojakowska ...... 30 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H.Tomassi-Morawiec ...... 32 X. Składowanie odpadów – A. W ąsowicz, J. Król ...... 34 XI Warunki podło Ŝa budowlanego – E. Gawlikowska ...... 42 XII. Ochrona przyrody i krajobrazu – E. Gawlikowska ...... 43 XIII. Zabytki kultury – K. Seifert ...... 51 XIV. Podsumowanie – E. Gawlikowska ...... 52 XV. Literatura ...... 53

I. Wst ęp

Arkusz Sławoszyno Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP) w skali 1:50 000 został wykonany w Oddziale Dolno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w 2009 roku. Przy jego opracowywaniu wykorzystano informacje zamieszczone na arkuszu Sławoszyno Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanego w roku 2003, w Przedsi ębiorstwie Geologicznym PROXIMA SA we Wrocławiu (Kwaśny, 2003). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MG śP (Instrukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, składowanie odpadów i geochemia środowiska, warunki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje przedstawione na mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Zaprezentowane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Niezb ędne materiały do opracowania tre ści mapy zbierano w archiwach: Pa ństwowego In- stytutu Geologicznego w Warszawie, Pomorskiego Urz ędu Marszałkowskiego w Gda ńsku oraz w Instytucie Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach. Wykorzystano równie Ŝ informacje uzyskane w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Gda ńsku, w sta- rostwach powiatowych, urz ędach gmin i od u Ŝytkowników złó Ŝ. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotycz ące poszczególnych złó Ŝ kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych Mapy geo środowiskowej Polski.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Sławoszyno wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne 18°00’–18°15’ dłu- go ści geograficznej wschodniej oraz 54°40’–55°00’ szeroko ści geograficznej północnej (obejmuje arkusz mapy topograficznej Sławoszyno i Sławoszyno N).

3 Ponad połow ę powierzchni zajmuje gmina Krokowa, która wraz z fragmentem gminy i miasta Władysławowo (północno-wschodnia cz ęść terenu arkusza) i fragmentem gminy Puck (cz ęść południowo-wschodnia) nale Ŝy do powiatu puckiego. Powiat wejherowski reprezentuj ą gminy Gniewino i Wejherowo, zajmuj ące południowo-zachodni ą i południow ą cz ęść terenu. Według podziału regionalnego (Kondracki, 2002) obszar arkusza poło Ŝony jest w makroregionie Pobrze Ŝe Koszali ńskie. Północna cz ęść nale Ŝy do mezoregionu Wybrze Ŝe Słowi ńskie, a cz ęść centralna i południowa do mezoregionu Wysoczyzna śarnowiecka. Mez- oregion Pradolina Łeby i Redy wkracza fragmentem na teren arkusza w jego cz ęś ci połu- dniowej (fig.1). Charakteryzowany obszar obejmuje tereny wybrze Ŝa Bałtyku z charakterystycznym krajobrazem wydmowym, pas nadmorskich nizin – ł ąk torfowych oraz rozległe tereny wysoczyzn morenowych w postaci k ęp nadmorskich: śarnowieckiej, Gniewinowskiej, Sławoszy ń- skiej i Warszkowskiej, rozdzielonych dolinami niewielkich rzek. Urozmaicony krajobraz zo- stał ukształtowany w wyniku bezpo średniej działalno ści akumulacyjnej l ądolodu zlodowace ń północnopolskich i erozyjnych procesów zwi ązanych z jego wodami roztopowymi. Wysoko- ści bezwzgl ędne na wysoczy źnie przekraczaj ą 120 m n.p.m. (na wschód od Lisewa), a deni- welacje dochodz ą do 30 m. Dalej na północ teren obni Ŝa si ę do 1–2 m n.p.m., gdzie w proce- sie sukcesywnego zamulania i zarastania zatoki odciętej od morza mierzej ą, powstał szeroki na 4–6 km pas nizin nadmorskich, b ędących fragmentem Pradoliny Kaszubskiej. Dzieli si ę on na Błota: Wierzchuci ńskie, Karwie ńskie i Bielawskie oraz Ł ąki Odargowskie. Wał wydm i piaszczystych pla Ŝ, powstały w wyniku akumulacji eolicznej i morskiej oraz abrazji, rozci ą- ga si ę w północnej cz ęś ci terenu arkusza. Wzgórza wydmowe osi ągaj ą wysoko ść od 3 do oko- ło 28 m n.p.m. Najwi ększy kompleks le śny tworzy Puszcza Dar Ŝlubska, która rozci ąga si ę na południu wzdłu Ŝ Pradoliny Łeby i Redy. W przewadze jest to bór, lokalnie wyst ępuj ą te Ŝ buczyny (na Kępie śarnowieckiej) i gr ądy. W lasach wybrze Ŝa dominuje bór suchy sosnowy z domieszk ą brzozy i d ębu. Na terenach u Ŝytkowanych rolniczo znaczny udział maj ą gleby wysokich klas bonitacyjnych. Piaszczysto-gliniaste gleby brunatne wyst ępuj ą na wysoczyznach, a w obni Ŝeniach terenu przy ciekach, na obszarach zastoiskowych i na nizinie nadmorskiej – ł ąki na glebach pochodzenia organicznego. Pod wzgl ędem klimatycznym teren ten znajduje si ę w regionie nadmorskim, charakteryzuj ącym si ę du Ŝą zmienno ści ą stanów pogody oraz, w porównaniu z innymi regionami, zimniejszym latem i łagodniejsz ą zim ą. Średnia temperatura lata wynosi +13,5 oC, a zimy

4 +1,8 oC. Średnie opady roczne nie przekraczaj ą 700 mm. Przez cały rok dominuj ą wiatry po- łudniowe i południowo-zachodnie. Charakterystycznym zjawiskiem s ą bryzy, a tak Ŝe cz ęsto przemieszczaj ące si ę ni Ŝe baryczne powoduj ące silne wiatry, sztormy i obfite opady. Pokrywa śnie Ŝna zalega 40–60 dni. Długo ść okresu wegetacyjnego dochodzi do 215 dni (Wo ś, 1999).

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Sławoszyno na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002)

1 – granice podprowincji, 2 – granice makroregionów; 3 – granice mezoregionów 4 – wi ększe jeziora

Podprowincja: Pobrze Ŝa Południowobałtyckie Makroregion: Pobrze Ŝe Koszali ńskie Mezoregion: 313.41 – Wybrze Ŝe Słowi ńskie, 313.45 – Wysoczyzna śarnowiecka, 313.46 – Pradolina Łeby i Redy Makroregion Pobrze Ŝe Gda ńskie Mezoregion: 313.51 – Pobrze Ŝe Kaszubskie, 313.52 – Mierzeja Helska Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Wschodniopomorskie Mezoregion: 314.51 – Pojezierze Kaszubskie

Cały obszar charakteryzuje si ę stosunkowo małym zaludnieniem, a wsie i osady s ą w miar ę równomiernie rozmieszczone. Najwi ększ ą z nich jest Krokowa, stanowi ąca lokalny ośrodek administracji (siedziba gminy) i usług. Omawiany teren pełni przede wszystkim

5 funkcj ę turystyczno-rekreacyjn ą i rolnicz ą. W mniejszym stopniu rozwini ęta jest gospodarka le śna. W Czymanowie zlokalizowana jest „Elektrownia Wodna śarnowiec” SA – najwi ększa w Polsce elektrownia szczytowo-pompowa, o mocy 716 MW. Ponad elektrowni ą, na jej potrzeby, wybudowano zbiornik wodny o pojemno ści 13 mln m 3. W Lisewie znajduje si ę elektrownia wiatrowa o mocy 150 KW. Po wschodniej stronie Jeziora śarnowieckiego, na terenie zaniechanej budowy Elektrowni J ądrowej „ śarnowiec”, utworzono Specjaln ą Stref ę Ekono- miczn ą. Wybrze Ŝe, urozmaicony krajobraz, du Ŝe kompleksy le śne i jeziora stwarzaj ą bardzo dobre warunki dla rozwoju turystyki. Do najpopularniejszych miejscowo ści letniskowych nale Ŝą D ębki, Karwie ńskie Błota I, Karwie ńskie Błota II i Karwia. Sie ć dróg jest dobrze rozwini ęta, zaspokaja w cało ści potrzeby regionu. Z terenami s ą- siednimi obszar ten poł ączony jest drog ą wojewódzk ą nr 213 prowadz ącą ze Słupska przez Krokow ą do Pucka i nr 218 z Krokowej do Wejherowa. Lokalna linia kolejowa relacji Wejhe- rowo-Słupsk jest od 1992 roku nieczynna. Przez obszar arkusza przebiega mi ędzynarodowy szlak pieszy E 9 i Szlak Cysterski (o znaczeniu ponadregionalnym).

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą obszaru arkusza Sławoszyno przedstawiono na podstawie arkusza Sławoszyno Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 wraz z obja śnieniami (Ostaficzuk 1976, 1978). Omawiany obszar poło Ŝony jest w granicach syneklizy perybałtyckiej, gdzie podło Ŝe kry- staliczne znajduje si ę na gł ęboko ści ponad 3000 m. Staropaleozoiczne pi ętro strukturalne (kambr–sylur) rozci ąga si ę w dwóch strefach rozdzielonych dyslokacj ą śarnowiec-Krokowa. Brak jest utworów górnego paleozoiku – od dewonu do dolnego permu (czerwonego sp ągow- ca). Osady mezozoiku i trzeciorz ędu charakteryzuj ą si ę licznymi nieci ągło ściami, natomiast osady czwartorz ędowe pokrywaj ą prawie cały obszar arkusza (fig. 2). Najstarsze utwory, stwierdzone wierceniami w okolicy Szarego Dworu, to skały prote- rozoiczne: granulity i gnejsy. W kambrze warunki sedymentacji były zmienne. Morze spłyca- ło si ę, a nawet całkowicie wycofywało w wyniku ruchów w obr ębie tarczy bałtyckiej. W kambrze dolnym powstały zlepie ńce, piaski i mułki, a w kambrze środkowym utwory facji ilasto-mułowcowej i piaszczystej. W górnym kambrze osadziły si ę piaskowce mułowcowe z glaukonitem, a nast ępnie skały ilasto-węglanowe. Mi ąŜ szo ść osadów kambryjskich, przewierconych w Szarym Dworze, wynosi 514,7 m.

6 Na rozmytej powierzchni kambru górnego osadziły si ę utwory ordowiku. Ich mi ąŜ szo ść waha si ę od 74 do 85 m. S ą to głównie zlepie ńce, piaskowce glaukonitowe, mułowce i iłowce, rzadziej wapienie i margle oraz wkładki bentonitów. W sylurze, w pogł ębionym zbiorniku morskim, osadziły si ę iłowce z wkładkami i so- czewkami wapieni oraz z przewarstwieniami mułowców, o mi ąŜ szo ści od 1770 do 1816 m. Utwory permu reprezentowane s ą przez osady cechsztynu. Ich mi ąŜ szo ść waha si ę od 224 do 399 m. S ą to ilaste łupki miedziono śne przechodz ące ku górze w dolomity. Ponad nimi zalegaj ą anhydryty, gipsy i sól kamienna oraz kompleks wapieni, dolomitów i dolomitów ilastych. W triasie dolnym (pstry piaskowiec), pocz ątkowo w warunkach sedymentacji morskiej, osadziły si ę iłowce i mułowce z wkładkami wapieni. Nast ępnie w efekcie regresji i akumulacji lądowej powstała seria piaskowca. Ł ączna mi ąŜ szo ść osadów triasu wynosi od 219 do 277 m. Osady jury na terenie arkusza Sławoszyno zostały przewiercone w kilkunastu miejscach. Ich mi ąŜ szo ść waha si ę w granicach od 122 do 219 m. Reprezentowane s ą przez piaskowce mułowcowe, mułowce piaszczyste, mułowce, iłowce i Ŝwiry kwarcowe. Wynurzenie i denudacja powierzchni w dolnej kredzie spowodowały znaczn ą erozj ę utworów jurajskich. Dopiero w cenomanie (górna kreda) rozpocz ęła si ę sedymentacja piasków kwarcowo- glaukonitowych z konkrecjami fosforytów. Mi ąŜ szo ść skał kredowych wynosi od 24 do 110 m. Utwory trzeciorz ędu zostały stwierdzone licznymi wierceniami oraz w kilku odsłoni ę- ciach w rejonie śarnowca i Sławoszyna. Najwi ększ ą mi ąŜ szo ść (114,7 m) osi ągają one w rejonie Opalina. W eocenie i oligocenie, w warunkach sedymentacji morskiej, powstały piaski glaukonitowe i mułki z bursztynem, mułowce z glaukonitem i fosforytami. W miar ę cofania si ę morza i tworzenia zbiorników śródl ądowych (miocen dolny) osadzały si ę piaski i mułki piaszczyste z domieszkami pyłu w ęglowego i z wkładkami w ęgla brunatnego. Na terenie arkusza, w wielu przypadkach utwory trzeciorz ędu wyst ępuj ą w postaci silnie poroz- cinanych utworów in situ. Obszar arkusza prawie całkowicie przykryty jest utworami czwartorz ędowymi. S ą to w przewadze osady zlodowace ń północnopolskich. Powszechny brak starszych osadów (z o- kresu zlodowace ń południowopolskich) świadczy o silnej erozji podczas kolejnych zlodowace ń.

8 Resztki osadów zlodowace ń środkowopolskich wyst ępuj ą w postaci utworów redepo- nowanych w pó źniejszym okresie. Mi ąŜ szo ść czwartorz ędu wynosi około 100 m na wysoczy źnie morenowej. W pasie nizin nadmorskich jest nieco mniejsza, przy czym brak jest tam bardziej mi ąŜ szych warstw glin zwałowych. Oscylacja czoła l ądolodu sprzyjała okresowemu gromadzeniu si ę moren czołowych, piasków i Ŝwirów na jego przedpolu. Wielokrotnie powta- rzaj ące si ę warstwy glin zwałowych, poprzedzielane piaskami i Ŝwirami, rzadziej mułkami nale Ŝą do stadiału górnego, a by ć mo Ŝe tylko do fazy pomorskiej zlodowace ń północnopolskich. W czasie ostatnich faz deglacjacji osadzały si ę równie Ŝ moreny wytopiskowe martwego lodu, a lokalnie na wysoczy źnie rozpocz ęło si ę rozmywanie glin zwałowych, z których powstały eluwia piaszczyste. Obni Ŝenia terenu zapełniane były piaskami i glinami deluwialnymi. Na obszarze Pradoliny Kaszubskiej osadziły si ę piaski i Ŝwiry rzeczne o mi ąŜszo ści do 20 m. Podczas holoce ńskich zmian poziomu Bałtyku, lokalne obni Ŝenia niziny nadmorskiej wypełniły si ę mułkami jeziornymi. W dolinie Jeziora śarnowieckiego, w dolinie Czarnej Wody (Wdy) i na północ od K ępy śarnowieckiej osadziły si ę gytie i kreda jeziorna, a na terenie Bielawskich Błot i w okolicy Wierzchucina – piaski lagunowe i jeziorne. Obecnie utwory te przykryte s ą torfami, które zajmuj ą rozległe przestrzenie w pasie obni Ŝeń nadmorskich, w dolinie Jeziora śarnowieckiego, w dolinie Czarnej Wody, a tak Ŝe w wielu zagł ębieniach na wysoczy źnie. Wzdłu Ŝ wybrze Ŝa morskiego wyst ępuj ą piaski i Ŝwiry mierzei i wałów brzego- wych cz ęsto przykryte piaskami eolicznymi. W strefie brzegowej osadziły si ę piaski eoliczne w wydmach, których mi ąŜ szo ść przy uj ściu Pia śnicy do morza przekracza 20 m, oraz piaski morskie pla Ŝowe o mi ąŜ szo ści do 2 m.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Sławoszyno udokumentowanych jest pi ęć złó Ŝ kopalin podstawo- wych – ropy naftowej i gazu ziemnego („Białogóra E”, „ śarnowiec W”, „ śarnowiec” i „D ębki”), soli kamiennej („Zatoka Pucka”) oraz dziewi ęć złó Ŝ kopalin pospolitych – otocza- ków i głazów („Czechy-Domatowo”) i naturalnego kruszywa piaskowo-Ŝwirowego („Min- kowice”, „Parszczyce II”, „Parszczyce III”, Parszczyce IV”, „Nadole”, „Tadzino”, „Tyłowo” i „Sulicice”) (tabela 1). Z bilansu zasobów wykre ślono zło Ŝe iłów ceramiki budowlanej „Sta- rzyno”, którego zasoby zostały wyeksploatowane i rozliczone (Topolska, 2003).

1. Ropa naftowa i gaz ziemny

W pasie nadbrze Ŝnym Bałtyku udokumentowano cztery zło Ŝa ropy naftowej oraz gazu ziemnego (kopalina towarzysz ąca). Kolektorem ropy i gazu s ą kwarcowe piaskowce środkowe-

9 go kambru, tworz ące od jednego do trzech poziomów. Ka Ŝdy poziom stanowi osobny zbiornik izolowany osadami ilastymi. Porowato ść skały zbiornikowej waha si ę od 5,48 do 8,0%, przepuszczalno ść maksymalna od 12 do 25 251 nm 2, a nasycenie por rop ą od 0,5 do 0,7%. Sp ąg piaskowców nasyconych rop ą i gazem znajduje si ę na gł ęboko ści od 2 711,5 do 2 765,0 m. Wyst ępuj ąca w zło Ŝach ropa zawiera małe domieszki w ęglowodorów aromatycz- nych, a towarzyszy jej gaz ziemny o znacznej zawartości kondensatu. Parametry geologiczno- górnicze i jako ściowe złó Ŝ przedstawiono w tabeli 2. Wobec faktu, Ŝe zło Ŝa te s ą kilkupozio- mowe na mapie pokazano kontur złó Ŝ. Zło Ŝa „D ębki” i „ śarnowiec” pierwotnie udokumentowano i eksploatowano jako jedno zło Ŝe „D ębki-śarnowiec” (Binder i in., 1977; Kicman, 1994). W roku 1996 rozdzielone zosta- ło ono na dwa odr ębne zło Ŝa „D ębki” i „ śarnowiec” (Zalewska, 1996). Ropa naftowa wyst ę- puje w trzech poziomach piaszczystych w zło Ŝu „D ębki” i w dwóch poziomach w zło Ŝu „śarnowiec”. Sp ąg zło Ŝa „D ębki” i zło Ŝa „ śarnowiec” zalega na gł ęboko ści 2 765,0 m. Udokumentowane w 1990 r. zło Ŝe „ śarnowiec W” wyst ępuje w obr ębie jednego poziomu piaskowców (O świ ęcimska, Sikorski, 1990). Sp ąg zło Ŝa znajduje si ę na gł ęboko ści 2 734,15 m. Zło Ŝe „Białogóra E” udokumentowane zostało w 1995 r. (Chru ści ńska, 1995), a w nas- tępnym roku opracowano dodatek do dokumentacji aktualizuj ący zasoby (Chru ści ńska, 1996). W zwi ązku z nieopłacalno ści ą eksploatacji zło Ŝa w 2006 r. wykonano dodatek rozliczeniowy (Chru ści ńska, 2006). Według stanu na 31.12.2006 r. pozostawione zasoby (tylko pozabilansowe) w kategorii C wynosz ą 11,58 tys. t ropy naftowej i 2,98 mln m 3 gazu ziemnego. Produkty rafinacji ropy naftowej przydatne s ą w przemy śle chemicznym i energetycz- nym, natomiast gaz ziemny to surowiec energetyczny.

2. Sól kamienna

Na obszarze arkusza Sławoszyno zlokalizowana jest zachodnia cz ęść zło Ŝa soli kamiennej „Zatoka Pucka” (Werner, 1978). Zło Ŝe to jest fragmentem serii solnej z obszaru Ni Ŝu Pol- skiego, która wykształciła si ę w do ść sprzyjaj ących warunkach jakie panowały w cechsztynie dla tego typu osadów. Pokład soli, o średniej zawarto ści NaCl 97,5%, rozci ąga si ę na powierzchni 10 100 ha od Sulicic a Ŝ po Zatok ę Pucką Sp ąg zło Ŝa zalega na gł ęboko ści od 650,0 do 959,6 m i łagodnie zapada w kierunku po- łudniowo-wschodnim. Mi ąŜ szo ść zło Ŝa wynosi od 5,0 do 197,0 m, średnio 65,1 m. Kopalina ta nadaje si ę jako surowiec dla przemysłu chemicznego i spo Ŝywczego.

10 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Wiek Stan Numer geologiczne Wydobycie Przyczyny kompleksu Kategoria zagospoda- Zastosowanie zło Ŝa Rodzaj bilansowe (tys. ton, Klasyfikacja zło Ŝa konfliktowo- Nazwa zło Ŝa litologiczno- rozpoznania rowania 3 kopaliny na kopaliny (tys. ton, (mln m )* ści surowcowe- 3 zło Ŝa mapie tys. m *) zło Ŝa go wg stanu na rok 2007 (Gientka i in., 2008) Klasy 1–4 Klasy A–C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 R Cm 0,38 1) C Z - Ch, E 2 A - 1 Białogóra E G* Cm 1,02* 1) C Z - E 2 A - R Cm 12,9 C G 1,03 Ch, E 2 A - 2 Dębki G* Cm 0,03* C G 0,03* E 2 A - R Cm 43,2 C G 0,11 Ch, E 2 A -

11 11 3 śarnowiec G* Cm 7,54* C G 0,08* E 2 A - R Cm 18,45 C G 0,12 Ch, E 2 A - 4 śarnowiec W G* Cm 8,27* C G 1,24* E 2 A -

5 Minkowice p Q 227 C1 G 1 Skb, Sd 4 A -

6 Parszczyce III p Q 308 C1* G - Skb, Sd 4 A -

7 Parszczyce II pŜ Q 143 C1* Z - Skb, Sd 4 A -

8 Parszczyce IV p Q 382 C1* Z - Skb, Sd 4 A -

9 Sulicice p Q 432 C1 G - Skb, Sd 4 A -

10 Zatoka Pucka* Na P 16 391 877 C1 N - Ch 2 A -

12 Nadole pŜ Q 260 C1 G - Skb, Sd 4 A -

13 Czechy-Domatowo gł Q 134 C1* N - Sd 2 B L

14 Tyłowo p Q 1006 C1 G 39 Skb, Sd 4 A -

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

15 Tadzino pŜ Q 90 C1 G 143 Skb, Sd 4 A - Starzyno i(ic) Q ZWB

Rubryka 2: * – zło Ŝe w wi ększej cz ęś ci poło Ŝone na obszarze arkusza Puck Rubryka 3: p – piaski, p Ŝ – piaski i Ŝwiry, gł – głazy i głazowiska, i(ic) – surowce ilaste ceramiki budowlanej, Na – sole kamienne, R – ropa naftowa, G – gaz ziemny, * – kopalina towarzysz ąca Rubryka 4: Q – czwartorz ęd, P – perm, Cm – kambr Rubryka 5: 1) – zasoby pozabilansowe, wg Dodatku rozliczeniowego do dokumentacji z 2006 r. Rubryka 7: zło Ŝa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – zło Ŝe wykre ślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: kopaliny: Sd – drogowe, Skb – kruszyw budowlanych, Ch – chemiczne, E – energetyczne Rubryka 10: zło Ŝa: 2 – rzadkie w skali całego kraju lub skoncentrowane w okre ślonym regionie, 4 – powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11: zło Ŝa: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe Rubryka 12: L – ochrona lasów

12 12

Tabela 2 Parametry geologiczno-górnicze i średnie parametry jako ściowe złó Ŝ ropy naftowej i gazu ziemnego Zło Ŝe Parametr „D ębki” „śarnowiec” Białogóra E „śarnowiec W” poziom I poziom II poziom III poziom II poziom III Ropa naftowa Powierzchnia zło Ŝa (ha) 7,0 215,5 163,0 420,0 241,5 151,0 154,5 Gł ęboko ść sp ągu (m) 2716,5 2 719,0 2 729,0 2765,0 2754,5 2 765,0 2 734,15 6,5–22,0; 7,5–16,0; 8,0–10,5; Mi ąŜ szo ść zło Ŝa (m) śr. 5,5 śr. 10,5 śr. 7,2 śr. 6,4 śr. 11,8 śr. 9,5 śr. – Ci ęŜ ar wła ściwy (Mg/m 3) 0,82 0,82 0,82 0,76 Węglowodory nasycone (% obj.) 89,6 91,52 91,52 96,17 Węglowodory aromatyczne (% obj.) 8,55 6,88 6,88 2,15 śywice (% obj.) 1,55 1,37 1,37 0,94 Asfalteny (% obj.) 0,30 0,23 0,23 0,74 Zawarto ść parafiny (% obj.) - 1,78 1,78 ślady Gaz ziemny 13 13 Metan (% obj.) 69,88 71,84 71,84 74,21 Etan (% obj.) 15,48 15,19 15,19 13,12 Propan (% obj.) 9,16 7,88 7,88 6,47 Butan (% obj.) 1,65 1,89 1,89 1,42 Warto ść opałowa (MJ/m 3) 48,53 47,25 47,25 45,78

3. Otoczaki i głazy

Na wschód od osady Świecin, na terenie lasów, zostało udokumentowane w formie kar- ty rejestracyjnej zło Ŝe otoczaków i głazów „Czechy-Domatowo” (Wojtkiewicz, 1983). Obej- muje ono dwa pola o ł ącznej powierzchni 2,80 ha. Zło Ŝe zbudowane jest z serii piasków, Ŝwi- rów i głazów moreny czołowej stadiału górnego zlodowace ń północnopolskich. Średnia mi ąŜ szo ść zło Ŝa wynosi 4,9 m, a średnia grubo ść nadkładu, który tworzy gleba – 0,2 m. W ramach bada ń jako ściowych kopaliny wykonano prób ę technologiczn ą, podczas której uzyskano trzy frakcje kruszywa: 0–5 mm, 5–8 mm i 8–16 mm. Średnie parametry jako ściowe uzyskanych frakcji przedstawiaj ą si ę nast ępuj ąco. Miał o średnicy 0–5 mm: zawarto ść ziarn pow. 4 mm – 20,4%, wska źnik piaskowy – 76, brak zanieczyszcze ń obcych. Grys o średnicy 5–8 mm: ścieralno ść w b ębnie kulowym – 41,4%, nasi ąkliwo ść frakcji grysowej – 0,7%, brak zanieczyszcze ń obcych. Grys o średnicy 8–16 mm: zawarto ść ziarn pow. 12 mm – 87,8%; ścieralno ść w b ębnie kulowym 28,9%, nasi ąkliwo ść frakcji grysowej 0,7%, zawarto ść siar- czanów i siarczków w przeliczeniu na SO 3 – 0,05%. Z głazów i otoczaków mo Ŝna produkowa ć kruszywo łamane dla budownictwa drogowego.

4. Naturalne kruszywo piaskowo-Ŝwirowe

Piaski i Ŝwiry ze wszystkich udokumentowanych złó Ŝ na obszarze arkusza Sławoszyno są pochodzenia wodnolodowcowego. Parametry jako ściowe kruszywa naturalnego z tych złó Ŝ przedstawiono w tabeli 3. Zło Ŝe piasków i Ŝwirów „Parszczyce (Mikołajczyk, 1978) zostało wyeksploatowane, a obszar jego wyrobiska ponownie rozpoznano i wraz z gruntami przyległymi od wschodu udokumentowano jako zło Ŝe piasków „Parszczyce IV” (Stepowicz, 1994). Kopalin ę w tym zło- Ŝu stanowi ą piaski ró Ŝnoziarniste o mi ąŜ szo ści 2,3 do 12,5 m, średnio 3,9 m. Jest to zło Ŝe pokła- dowe, o powierzchni 2,90 ha. Nadkład o grubo ści od 2,0 do 3,4 m, średnio 2,8 m, tworzy warstwa gleby oraz gliny piaszczyste. Zasoby zło Ŝa „Parszczyce” rozliczone zostały w dokumentacji zło Ŝa „Parszczyce IV’, jednak figuruje ono nadal w Bilansie zasobów (147 tys. ton). Z uwagi na fakt, i Ŝ zło Ŝe „Parszczyce” znalazło si ę w granicach zło Ŝa „Parszczyce IV” tego pierwszego zło- Ŝa nie uj ęto w tabeli 1 i nie zaznaczono na mapie. W pobli Ŝu zło Ŝa „Parszczyce IV” poło Ŝone jest zło Ŝe piasków i Ŝwirów „Parszczyce II” (Wójcik, 1979). Na powierzchni 1,15 ha udokumentowano w trzech polach (na mapie zazna- czone jednym symbolem) piaski i Ŝwiry o mi ąŜ szo ści od 3,2 do 9,0 m, średnio 6,6 m.

14 W podło Ŝu wyst ępuj ą piaski i piaski zaglinione, a w nadkładzie o grubości 1,0 do 5,0 m, średnio 2,2 m – gleba glina zwałowa. Na północ od zło Ŝa „Parszczyce II”, równie Ŝ w obr ębie serii piasków ró Ŝnoziarnistych, zlokalizowane jest zło Ŝe „Parszczyce III” (Stepowicz, 1993). Jego powierzchnia wynosi 1,84 ha, mi ąŜ szo ść od 2,0 do 14,7 m, średnio7,9 m. Nadkład stanowi ą: gleba, piaski gliniaste i pylaste średniej grubo ści od 0,3 do 5,1 m; średnio 1,9 m. Z kolei do ść jednorodne piaski drobno- i średnioziarniste buduj ą seri ę zło Ŝow ą „Min- kowice” (Matuszewski, Banach, 1996). Na powierzchni 1,59 ha mi ąŜ szo ść pokładu piasków waha si ę od 7,0 do 9,8 m, średnio wynosi 8,4 m. Kopalina zalega pod nadkładem gleby, piasku pylastego i piasku gliniastego o grubo ści od 0,2 do 3,0 m, średnio 1,6 m. Tu Ŝ poza zwart ą zabudow ą Sulicic, udokumentowano zło Ŝe piasków „Sulicice” (S ę- dłak, 1999). Zło Ŝe to zostało rozpoznane w dwóch polach – zachodnim o powierzchni 1,97 ha i wschodnim 0,80 ha (na mapie pola te zaznaczono jednym symbolem). Pod nadkładem gleby, piasków gliniastych i pylastych o grubo ści od 0,1 do 5,0 m, średnio 2,2 m wyst ępuj ą piaski oraz piaski z domieszk ą Ŝwirów o mi ąŜ szo ści od 3,5 do 14,2 m, średnio 9,4 m. W ich pod- ło Ŝu wyst ępuj ą utwory gliniaste z otoczakami oraz iły pylaste i ilaste. W miejscowo ści Nadole, w granicach starego wyrobiska, udokumentowano na powierzchni 0,60 ha zło Ŝe piasków i Ŝwirów „Nadole” (Helwak, 2002). W 2003 r. zło Ŝe zostało powi ększone do 0,75 ha (Helwak, 2003). Mi ąŜ szo ść zło Ŝa wynosi od 1,3 do 37,5 m, średnio 19,6 m. Grubo ść nadkładu waha si ę od 0,0 do 3,0 m. Na południe od miejscowo ści Tyłowo zlokalizowane jest zło Ŝe „Tyłowo” (Sobczuk, Sadowska, 1998; Gurz ęda, 2004). Na powierzchni 6,78 ha seri ę zło Ŝow ą buduj ą słabo wysor- towane piaski średnio- i gruboziarniste ze zmienn ą zawarto ści ą Ŝwiru. Mi ąŜszo ść zło Ŝa waha si ę od 4,0 do 14,4 m, średnio wynosi 9,1 m. Nadkład stanowi gleba i piasek gliniasty i muł- kowaty grubo ści od 0,0 do 0,2 m, średnio 0,07 m. Na północ od Tadzina, przy drodze asfaltowej, udokumentowano zło Ŝe piasków i Ŝwi- rów „Tadzino” (Helwak, 1997). Zajmuje ono na powierzchni ę 2,58 ha, jego mi ąŜ szo ść wynosi od 3,9 do 8,2 m, średnio 6,3 m, a grubo ść nadkładu (gleba i piasek gliniasty) od 0,8 do 2,2 m, średnio 1,6 m. We wszystkich zło Ŝach, poza zło Ŝem „Sulicice”, kopalina znajduje si ę w stanie suchym. Piaski i Ŝwiry z ww. złó Ŝ nadaj ą si ę do wykorzystania w budownictwie (do produkcji beto- nów i zapraw murarskich) oraz w drogownictwie.

15 Tabela 3 Średnie parametry jako ściowe kruszywa naturalnego piaszczystego i piaszczysto-Ŝwirowego z udokumentowanych złó Ŝ Warto ść Parametr (od-do; śr.) 1 2 Parszczyce IV Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 92,0–100; 93,3 Zawarto ść zanieczyszcze ń obcych (%) 0,0–0,0; 0,0 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 0,9–3,1; 2,1 Zawarto ść siarki w przeliczeniu na SO 3 (%) ślady Parszczyce II Zawarto ść ziarn do 2,5 mm (%) 32,8–66,6; 51,5 Ci ęŜ ar nasypowy w stanie utrz ęsionym (Mg/m 3) 1,74–1,90; 1,84 Zawarto ść zanieczyszcze ń obcych (%) 0,0–0,0; 0,0 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 0,4–3,2; 2,0 Zawarto ść ziarn słabych i zwietrzałych (%) 3,1–9,6; 6,5 Zawarto ść ziarn nieforemnych (%) 1,8–6,3; 3,3 Nasi ąkliwo ść (%) 0,8–5,2; 2,1 Mrozoodporno ść (%) 1,4–5,0; 3,0 Parszczyce III Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 92,5 Zawarto ść zanieczyszcze ń obcych (%) 0,0 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 2,4–3,3; 2,8 Zawarto ść siarki w przeliczeniu na SO 3 (%) 0,139–0,145; 0,142 Minkowice Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 94,2–97,0; 95,8 Zawarto ść zanieczyszcze ń obcych (%) 0,0 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 1,7–3,5; 2,5 Zawarto ść zanieczyszcze ń organicznych (barwa) nie ciemniejsza od wzorca Sulicice Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 82,6–100; 93,3 Zawartość ziarn powyzej 4 mm (%) 0,0–17,4; 6,3 Zawarto ść zanieczyszcze ń obcych (%) 0,0 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 0,6–1,2; 1,0 Zawarto ść zanieczyszcze ń organicznych (barwa) ja śniejsza od wzorca Nadole Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 47,3–99,8; 66,4 Ci ęŜ ar nasypowy w stanie utrz ęsionym (Mg/m 3) 1,785–2,045; 1,926 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 3,3–8,1; 4,1 Zawarto ść zanieczyszcze ń organicznych (barwa) ja śniejsza od wzorca Tyłowo Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 85,2 Zawarto ść ziarn do 4 mm (%) 89,8 Zawarto ść ziarn powy Ŝej 4 mm (%) 10,1 Ci ęŜ ar nasypowy w stanie utrz ęsionym (Mg/m 3) 1,836 Zawarto ść pyłów mineralnych (%) 3,5 Zawarto ść zanieczyszcze ń obcych (%) brak Tadzino Zawarto ść ziarn do 2 mm (%) 66,4–76,9; 72,3

Pod wzgl ędem konfliktowo ści złó Ŝ z chronionymi elementami środowiska przyrodniczego tylko zło Ŝe otoczaków i głazów „Czechy-Domatowo” uznano za konfliktowe z uwagi na poło Ŝenie na obszarze le śnym. Zło Ŝa podziemne ropy naftowej i gazu ziemnego znajduj ą

16 si ę cz ęś ciowo na obszarach prawnie chronionych (lasy, rezerwat, Nadmorski Park Krajobra- zowy, obszary Natura 2000). Zostały one uznane jednak za małokonfliktowe, poniewa Ŝ wszystkie szyby wydobywcze i towarzysz ąca im infrastruktura usytuowane s ą poza tymi obszarami. Tak Ŝe podziemne zło Ŝe soli kamiennej uznano za małokonfliktowe. Stopie ń konfliktowo ści złó Ŝ kopalin pospolitych został uzgodniony z geologiem Pomorskiego Urz ędu Mar- szałkowskiego, a w przypadku złó Ŝ małych (do 2 ha powierzchni i wydobyciu rocznym nie- przekraczaj ącym 20 tys. m3) z geologami powiatowymi.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Sławoszyno eksploatowane s ą trzy zło Ŝa ropy naftowej i gazu ziemnego oraz sze ść złó Ŝ kopalin okruchowych. Poszukiwania naftowe na Wyniesieniu Łeby prowadzone były od 1970 r. Doprowadziły one do odkrycia złó Ŝ ropy naftowej w utworach piaszczystych kambru środkowego. Jako pierwsze, w latach 1971–1972 zostało odkryte zło Ŝe „D ębki-śarnowiec” z przemysłowym dopływem ropy z dwóch odwiertów: D ębki-2 i śarnowiec IG-1. Zło Ŝe to w efekcie dalszych prac, prowadzonych w latach 1992–1995 podzielone zostało na dwa niezale Ŝne zło Ŝa: „D ęb- ki” i „ śarnowiec”. W latach 1973–1974 odkryto zło Ŝe ropy naftowej „ śarnowiec W”, a w 1987 r. zło Ŝe „Białogóra E”. Wła ścicielem dokumentacji geologicznych tych złó Ŝ oraz uŜytkownikiem jest Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA, wydobycie nadzoruje Oddział Zielonogórski Zakład Górnictwa Nafty i Gazu w Zielonej Górze. Pocz ątek eksploatacji złó Ŝ „D ębki” i „ śarnowiec” datuje si ę na pa ździernik 1972 r., czyli od momentu uzyskania dopływu przemysłowego do otworów wydobywczych. Dla złó Ŝ wyznaczono obszar i teren górniczy o powierzchni 150,00 ha („D ębki”) i 284,00 ha („ śarno- wiec”), a koncesje na wydobywanie ropy naftowej i gazu ziemnego s ą wa Ŝne do 2020 roku. Zło Ŝa te eksploatowane są w sposób samoczynny (zło Ŝe „D ębki” – 4 otwory, zło Ŝe „ śarno- wiec” – 1 otwór). Eksploatacja odbywa si ę raz na 3–7 dni, w zale Ŝno ści od stabilizowania si ę ci śnienia głowicowego. Wydobycie w jednym cyklu wynosi 2–5 ton na jeden odwiert. Ropa naftowa z tych złó Ŝ magazynowana jest w zbiornikach na terenie zakładu górniczego w D ęb- kach (ze zło Ŝa „ śarnowiec” przywo Ŝona jest autocystern ą). Gaz ziemny ze zło Ŝa „D ębki”, po osuszeniu kierowany jest do kolektorów, sk ąd gazoci ągiem transportowany jest do miejsco- wej sieci gazowniczej w D ębkach, natomiast gaz ze zło Ŝa „ śarnowiec” spalany jest w po- chodni przy odwiercie. Zło Ŝe „ śarnowiec W” obj ęte jest obszarem i terenem górniczym o powierzchni 177,07 ha. Koncesja na wydobywanie ropy naftowej i gazu ziemnego wydana w 1995 roku,

17 wa Ŝna jest do maja 2020 r. Zło Ŝe udost ępniono trzema otworami. Eksploatacja jest ci ągła, prowadzona z wykorzystaniem energii zło Ŝowej (samoczynnie). Gaz i ropa poprzez głowice eksploatacyjne, w ęzły redukcyjne i wymienniki ciepła prowadzone s ą na oddzielacze. Ropa gromadzona jest w zbiornikach, a gaz po osuszeniu kierowany jest do kolektorów, sk ąd gazoci ągiem przekazywany do zagospodarowania dla lokalnych celów komunalno-bytowych. Zło Ŝe „Białogóra E” było eksploatowane od 1991 r. do połowy 2006 r., jednym otwo- rem wydobywczym (koncesja wygasła w 2006 r.). W okresie tym wydobyto 2,92 tys. ton ropy naftowej i 2,42 mln m 3 gazu ziemnego. Eksploatacj ę zako ńczono ze wzgl ędu na nisk ą wydajno ść odwiertu, bardzo du Ŝe zasolenie ropy oraz koszty jej transportu i odsalania w innej kopalni. Aktualnie trwaj ą pracy przy likwidacji szybu wydobywczego. Zło Ŝe piasków „Parszczyce III” eksploatowane jest od 1995 r. roku, na podstawie koncesji udzielonej osobie prywatnej. Zło Ŝe obj ęte jest obszarem i terenem górniczym o powierzchni 1,87 ha. Koncesja wa Ŝna jest do kwietnia 2018 roku. Na północ od ww. zło Ŝa, od 2003 roku, trwa wydobycie piasków ze zło Ŝa „Minkowi- ce”. Koncesj ę, wa Ŝną do lutego 2017 roku, uzyskała firma „Marian Marszall, Zakład Wodno- Melioracyjny”. Wyznaczony obszar górniczy ma powierzchni ę 1,59 ha, a teren górniczy 2,00 ha. Przy eksploatacji wy Ŝej wymienionych złó Ŝ kruszywa naturalnego wykorzystywany jest sprz ęt mechaniczny – spycharka i koparko-ładowarka. Kruszywo sprzedawane jest bez przeróbki. Zło Ŝe piasków „Sulicice” eksploatowane jest przez prywatnego przedsi ębiorc ę na podstawie koncesji wa Ŝnej do sierpnia 2015 roku. Wyznaczono dwa obszary górnicze: dla pola zachodniego o powierzchni 1,97 ha i pola wschodniego – 1,18 ha. Teren górniczy jest wspól- ny i zajmuje 6,40 ha. Eksploatacja prowadzona jest jednym poziomem z zastosowaniem ko- parki z osprz ętem przedsi ębiernym. Woda z zawodnionej cz ęś ci zło Ŝa spływa grawitacyjnie do doliny rzeki Czarna Woda. W wyrobisku znajduje si ę prosty ci ąg technologiczny zło Ŝony z ta śmoci ągów i przesiewacza. Odsiewana jest frakcja 2–4 mm dla uzyskania piasku naturalnego do zapraw budowlanych i betonów oraz frakcja poni Ŝej 2 mm dla uzyskania kruszywa przydatnego w budownictwie drogowym i dla mieszanek mineralno-bitumicznych. Zło Ŝe piasków i Ŝwirów „Nadole” eksploatowano od roku 1984, najpierw na potrzeby zbiornika wodnego Elektrowni Szczytowo-Pompowej „ śarnowiec”, a od 2004 r. w ramach koncesji, wa Ŝnej do lipca 2009 roku. U Ŝytkownikiem zło Ŝa jest osoba prywatna. Wyznaczono obszar górniczy o powierzchni 0,86 ha i teren górniczy zajmuj ący 1,24 ha. W wyrobisku znajduje si ę zakład przeróbczy, w skład którego wchodz ą ta śmoci ągi i przesiewacze. U Ŝyt- kownik od 2007 roku nie wykazuje wydobycia kopaliny.

18 UŜytkownikiem zło Ŝa piasków „Tyłowo” jest osoba prywatna. Wa Ŝno ść koncesji przy- znanej u Ŝytkownikowi w 1998 r., a przedłu Ŝonej w 2005 r., upływa z ko ńcem 2029 roku. Zło- Ŝe zostało udost ępnione jednym poziomem w wyrobisku stokowo-wgł ębnym. W obszarze górniczym o powierzchni 6,78 ha i terenie górniczym zajmuj ącym 8,98 ha, prowadzone jest wydobycie i przeróbka kopaliny. Zakład przeróbczy kruszywa składa si ę z przesiewacza sa- mojezdnego i ta śmoci ągów. Piasek rozdzielony na frakcje sprzedawany jest na miejscu. Zło Ŝe „Tadzino” eksploatowane jest wyrobiskiem stokowym od 1998 r. Koncesja wydana w 1998 r., przedłu Ŝona w 2007 r. dla firmy „TOPAZ” SC., wa Ŝna jest do ko ńca 2030 roku. W wyrobisku znajduje si ę zakład przeróbczy, w którym piaski i Ŝwiry uszlachet- niane s ą poprzez odsianie frakcji powy Ŝej 4 mm, co pozwala na zastosowanie ich w budownictwie ogólnym i drogowym. Działalno ść górnicza i przetwórcza odbywa si ę w obszarze górniczym o powierzchni 3,31 ha, otoczonego terenem górniczym zajmuj ącym 5,63 ha. W roku 1989 zako ńczono eksploatacj ę zło Ŝa piasków i Ŝwirów „Parszczyce II”. Wydo- bycie prowadzone było od 1979 r. w polu zachodnim i południowym (pole północne nie zo- stało odkryte). Urobek przeznaczano do produkcji mas bitumicznych oraz do wykonywania podbudowy w budownictwie drogowym. Wytwórnia Mas Bitumicznych mie ści si ę i działa do dzisiaj w cz ęś ci wyrobiska poeksploatacyjnego pola zachodniego. W pozostałej cz ęś ci tego wyrobiska oraz w wyrobisku w polu południowym nast ępuje samorekultywacja. W podobnym stanie jest wyrobisko zło Ŝa „Parszczyce IV”, które było eksploatowane w latach 1994-2006. Do połowy lat osiemdziesi ątych XX wieku, w miejscowo ści Czechy, czynny był zakład produkcji grysów. Przerabiał on głazy i otoczaki wydobywane z nieudokumentowanego obszaru, obj ętego tylko sprawozdaniem (teren zło Ŝa otoczaków i głazów obj ęty kart ą rejestra- cyjn ą rozci ąga si ę w kierunku północno-zachodnim od byłej kopalni). Grysy o frakcji 5–8 i 8–16 mm wywo Ŝone były transportem samochodowym do wytwórni mas bitumicznych w Parszczycach. Ze zło Ŝa „Starzyno” w latach 1962–1992 wydobywano gliny ceramiki budowlanej, któ- re wykorzystywała miejscowa cegielnia. Do pocz ątków lat dziewi ęć dziesi ątych ubiegłego wieku produkowała cegł ę pełn ą klasy 50 i 75. Teren po dawnej eksploatacji został cz ęś ciowo zrekultywowany. W dolinie Pia śnicy (na południe od Jeziora śarnowieckiego, do okolic Tyłowa i Opalina) stwierdzono wierceniami gniazda piasków i Ŝwirów (Wojtkiewicz, Adamska- Jele ńska, 1977). Kruszywo to zostało wyeksploatowane w latach 80. ubiegłego wieku na po-

19 trzeby rozbudowy elektrowni szczytowo-pompowej i budowy elektrowni j ądrowej w śar- nowcu. Obecnie teren ten jest zabudowany infrastruktur ą elektrowni. Na terenie arkusza Sławoszyno znajduj ą si ę wyrobiska po „dzikiej” eksploatacji pia- sków i piasków ze Ŝwirem, m. in. w: Odargowie, Świecinie, Opalinie i Czymanowie.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

W granicach obszaru arkusza Sławoszyno, na podstawie analizy archiwalnych materia- łów geologicznych oraz wizji terenowej, wyznaczono trzy obszary prognostyczne kruszywa naturalnego i pi ęć obszarów prognostycznych torfów (tabela 4). Wszystkie poło Ŝone s ą w południowo-zachodniej cz ęś ci terenu, w gminie Gniewino. Obszarów perspektywicznych nie wskazano. Obszary prognostyczne nr I, II i III wyznaczono na zachód od Opalina (Wójcik, 1974). Obszary te ten obejmuj ą w wi ększej cz ęś ci plejstoce ński taras akumulacyjny oraz cz ęś ciowo skłon wysoczyzny morenowej. Seria piasków i Ŝwirów zalega pod nadkładem gleby, lokalnie piasku zaglinionego lub glin, o średniej mi ąŜ szo ści 0,2–1,2 m. Powierzchnia poszczególnych pól wynosi: 6,00 ha, 0,94 ha i 1,15 ha. Zasoby kruszywa naturalnego obliczono dla ka Ŝdego obszaru oddzielnie, natomiast jako ść kopaliny została podana ł ącznie dla wszystkich trzech. Kruszywo mo Ŝe by ć przydatne dla budownictwa. Obszary prognostyczne nr III–VIII wyznaczono dla holoce ńskich torfów mog ących znale źć zastosowanie w rolnictwie do nawo Ŝenia gleb (Ostrzy Ŝek, Dembek, 1996). W przypadku V i VII obszaru s ą to torfy zawodnione typu wysokiego, rodzaju mszarnego. W obszarze IV i VIII wyst ępuj ą torfy typu niskiego rodzaju olesowego i mechowisko-olesowego, a w obszarze VI torfy przej ściowe rodzaju brzezinowego. Wyznaczone obszary prognostyczne zajmuj ą powierzchni ę od 1,80 do 3,80 ha i maj ą średni ą mi ąŜ szo ść od 2,4 do 3,7 m. Z wyj ątkiem obszaru VIII, w sp ągu torfów wyst ępuj ą gytie o mi ąŜ szo ści od 0,7 do 2,5 m. Pod torfami wysokimi zalega gytia organiczna, pod niskimi w ęglanowa, a pod przej ściowymi krzemionkowa.

20 Tabela 4 Wykaz obszarów prognostycznych Grubo ść Wiek Średnia Numer kompleksu Zastosowanie Powierzchnia Rodzaj kompleksu Parametry grubo ść Zasoby w kat. D obszaru litologiczno- 1 kopaliny (ha) kopaliny litologiczno- jako ściowe nadkładu (tys. t, tys. m 3* ) na mapie surowcowego surowcowego (m) (od-do, średnia) (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 I 6,00 pŜ, p Q zawarto ść : 0,5 śr. 2,9 853 Skb ziarna <2,5 mm: 33,0–62,7%; II 0,94 pŜ, p Q pyły mineralne: 1,05–5,50%; 0,2 śr. 2,1 125 Skb zanieczyszczenia organiczne: ślady; ci ęŜ ar nasypowy: III 1,15 pŜ Q w stanie lu źnym: 1,76–1,81 Mg/m 3; 1,2 śr. 3,7 81 Skb w stanie utrz ęsionym: 1,93–2,0 Mg/m 3 popielno ść : 10,5%; 1,0–3,9 IV 3,50 t Q 0,2 99* Sr stopie ń rozkładu: 38% 2,9 V popielno ść : 5,0%; 1,0–3,4

21 21 1,80 t Q 0,2 46* Sr stopie ń rozkładu: 45% 2,6 popielno ść : 7,5% 1,0–5,4 VI 3,80 t Q 0,2 139* Sr stopie ń rozkładu: 35% 3,7 popielno ść : 8,1%; 1,0–4,3 VII 3,00 t Q 0,2 73* Sr stopie ń rozkładu: 30% 2,4 popielno ść : 10,1%; 1,0–5,7 VIII 3,30 t Q 0,2 109* Sr stopie ń rozkładu: 38% 3,3 Rubryka 3: pŜ – piaski i Ŝwiry, t – torfy Rubryka 4: Q – czwartorz ęd Rubryka 9: Skb – kruszywo budowlane, Sr – rolnicze

W ramach poszukiwania zło Ŝa bursztynu, przebadano w latach 1973–1975 r. rozległy obszar pomi ędzy D ębkami, wybrze Ŝem Bałtyku a Wierzchucinem i Jeziorem śarnowieckim (Karczewska, 1976). Odwiercono, wzdłu Ŝ wytyczonych linii profilowych, 311 otworów, do gł ęboko ści 10 m, o ł ącznym metra Ŝu 2 772 m. W przewierconych osadach rzecznych stwierdzono wyst ępowanie bursztynu, ale w formie pojedynczych, kilkumilimetrowych fragmen- tów, których znikoma ilo ść nie stanowi perspektyw do znalezienia złó Ŝ w tym rejonie. Z grupy 16 otworów zlokalizowanych koło Jeziora śarnowieckiego wydobyto 1,26 kg bursztynu. Były to jedynie lokalne, niewielkie nagromadzenia. Cały obszar poszukiwa ń uznano za nega- tywny. W celu udokumentowania złó Ŝ kredy jeziornej przebadano ł ąki, pastwiska i tereny podmokłe w okolicy Władysławowa, Odargowa, Kłanina, Warszkowa oraz Rybna. Wszystkie te obszary uznano za negatywne ze wzgl ędu na mał ą mi ąŜ szo ść utworów wapiennych lub za nisk ą zasadowo ść ogóln ą (Olszewski, 1988). W poszukiwaniu surowców ilastych dla cienko ściennej ceramiki budowlanej przebadano okolic ę od Odargowa (jeden otwór) przez Sobie ńczyce (dwa otwory), Lisewo-Karlikowo (16 otworów), po Połchówko (jeden otwór) (Matuszewski, Banach, 1972) oraz na północ od Krokowej (trzy otwory) (Czarnecki, 1972). W wykonanych otworach nie stwierdzono wyst ę- powania zakładanej serii iłów i mułków, a jedynie piaski pylaste i gliniaste z nielicznymi wkładkami gliny piaszczystej i mułków. Obszary uznano za negatywne. W rejonie niewielkiego wzniesienia, na północ od Odargowa, przeprowadzono roboty geologiczno-poszukiwawcze za piaskami kwarcowymi ( Świerkosz, 1972). Nawiercone mio- ce ńskie piaski drobnoziarniste i pylaste poprzerastane s ą mułkami i w ęglem brunatnym. Ze wzgl ędu na du Ŝy nadkład i słab ą jako ść (du Ŝa zawarto ść frakcji pylastej i zanieczyszczenie materiałem organicznym) nie spełniaj ą one kryteriów bilansowości. Na du Ŝym obszarze – Krokowa-Jeldzino-Goszczyno-Odargowo-śarnowiec oraz w rejonie Świecina i Tadzina – wykonano szereg wierce ń maj ących na celu udokumentowanie złó Ŝ piasków i Ŝwirów. Utwory te nawiercono jedynie pojedynczymi otworami, w których seria piaszczysto-Ŝwirowa ma mi ąŜ szo ść do 5 m, przy do ść znacznym nadkładzie – do 6,5 m (Juszczak, J ędrzejewska, 1988). Trzy otwory wykonane na północ od Minkowic nie potwier- dziły wyst ępowania warstwy kruszywa naturalnego (Surma, 1986b). Bez pozytywnych wyni- ków przebadano te Ŝ niewielki obszar poło Ŝony przy starej linii kolejowej ze Słowoszyna do Starzyna. W wykonanych pi ęciu otworach do 10 m gł ęboko ści, natrafiono na piaski pylaste, piaski zaglinione i gliny (Mikołajczyk, 1979).

22 Równie Ŝ w okolicy Wierzchucina i Brzyna w wi ększo ści otworów stwierdzono wyst ę- powanie gliny zwałowej o mi ąŜ szo ści od 1,0 do 6,0 m a piaski były w znacznym stopniu zaglinione (Wojtkiewicz, Buczy ńska, 1967). Podobne utwory natrafiono podczas wierce ń w rejonie Lubocina oraz na południe od Władysławowa (Wojtkiewicz, Adamska-Jele ńska, 1977). Z negatywnym rezultatem zako ńczono prace wiertnicze w okolicach Sobie ńczyc (Pro- fic, 1972a), Nadola i Karlikowa (Surma, 1986a) oraz Czymanowa (Wójcik, 1973). Nawierco- no jedynie gliny piaszczyste, piaski gliniaste i piaski pylaste, a tylko sporadycznie piaski ró Ŝ- noziarniste i piaski ze Ŝwirem o znacznym zapyleniu. Przebadane zostały te Ŝ dwa niewielkie obszary na zachód od Le śniewa. Ł ącznie wykonano 42 dwa otwory, od 5 do 20 m gł ęboko ści, w których nawiercono piaski ró Ŝnoziarniste, piaski gliniaste, pylaste oraz gliny. Jedynie w 4 otworach natrafiono na seri ę piaszczysto- Ŝwirow ą, jednak ze znaczn ą zawarto ści ą pyłów mineralnych (Surma, Solczak, 1983). Prace badawcze przeprowadzone na obszarach poło Ŝonych po wschodniej stronie drogi z Rybna do Wejherowa wykazały małe mi ąŜ szo ści warstw pospółki zalegaj ącej pod du Ŝym nadkładem (Bartnik, 1965). Z kolei prace poszukiwawcze przeprowadzone na zachód i połu- dnie od Rybna oraz na południe od Gniewina (cztery rejony) dały równie Ŝ rezultat negatyw- ny, natrafiaj ąc na piaski drobnoziarniste i pylaste oraz piaski i Ŝwiry przewarstwione glinami piaszczystymi i piaskami gliniastymi (Lipi ński, Wojtkiewicz, 1968; J ędrzejewska, 1972). Po- dobne osady stwierdzono wokół Warszkowa (Profic, 1972b).

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Sławoszyno poło Ŝony jest w dorzeczu rzek Przymorza. Ponad 50% jego powierzchni zajmuje dorzecze Pia śnicy, której zlewni ę wyznacza dział wód I rz ędu oddziela- jąc j ą od zlewni Płutnicy i Redy. Dominuj ącym elementem hydrografii jest Jezioro śarno- wieckie o powierzchni 14 700 ha. Drugi, co do wielko ści naturalny zbiornik – Jezioro Dobre, zajmuje 20 ha. Na wysoczy źnie, w bezodpływowych zagł ębieniach wytopiskowych po martwym lodzie, zachowały si ę liczne, niewielkie jeziora (Głodne, Bielawa) i stawy. S ą one płyt- kie i charakteryzuj ą si ę zmienn ą lini ą brzegow ą. Zachodni ą i południow ą cz ęść obszaru arkusza odwadnia rzeka Pia śnica. Pia śnica Górna (ponad Jeziorem śarnowieckim) odwadnia za- torfione i zmeliorowane dno Rynny śarnowieckiej. Piaśnica Dolna o długo ści około 5 km stanowi jedyny naturalny odpływ z jeziora. Uchodzi bezpo średnio do morza w miejscowo ści

23 Dębki. Odprowadzane s ą do niej wody z systemów melioracyjnych pomi ędzy Wierzchucinem i D ębkami. Do północno-zachodniej cz ęś ci Jeziora śarnowieckiego uchodzi rzeka Bychow- ska Struga. Kanał Karwianki jest ciekiem o długo ści około 6 km odwadniaj ącym cz ęść pół- nocnego skłonu wysoczyzny morenowej. Uchodzi bezpo średnio do morza w miejscowo ści Karwia. Czarna Woda (Wda) odwadnia północno-wschodni skłon wysoczyzny i cz ęść Bie- lawskich Błot. Płynie płask ą, zatorfion ą i zmeliorowan ą dolin ą. Jej zachodnia odnoga uchodzi do Bałtyku na wschód od Karwi. Około 3% powierzchni arkusza nale Ŝy do dorzecza Płutnicy. Odwadnia ona niewielki, południowo-wschodni jego skrawek w obr ębie Wysoczyzny śarnowieckiej (rejon Domato- wa). Na południu około 15% obszaru le Ŝy w dorzeczu Redy. Zarówno Płutnica jak i Reda uchodz ą do Zatoki Gda ńskiej. Na obszarze doliny nadmorskiej stosunki wodne regulowane s ą systemem rowów melioracyjnych. Przejawem wód gruntowych na powierzchni terenu s ą źródła, młaki i wysi ęki. Du Ŝy obszar źródliskowy znajduje si ę w rejonie Świecina, sk ąd zaczyna swój bieg Czarna Woda. Odwodnienie budowlane dla elektrowni szczytowo-pompowej spowodowało całkowity lub cz ęś ciowy zanik obszarów źródliskowych w rejonie Nadola i wybudowanej elektrowni. Z jedynego zachowanego w rejonie Czymanowa źródła, woda odprowadzana jest betonowym kanałem na ł ąki w dolinie Pia śnicy. Młaki i wysi ęki wyst ępuj ą w rejonie północnych brzegów Jeziora śarnowieckiego. W roku 2007 skontrolowano stan jako ści wody w dwóch punktach na Pia śnicy i w jednym na Kanale Karwianki (Raport..., 2008). Jako ść wody Pia śnicy była niezadowala- jąca – IV klasa, a Kanału Karwianki zła – klasa V. O niezadowalaj ącej jako ści wód Pia śnicy decydowały wska źniki z grup tlenowych, biogennych oraz zawarto ść w ęgla organicznego. Natomiast złej jako ści jest woda Kanału Karwianki, głównie z powodu znacznie przekroczo- nych dopuszczalnych zawarto ści fosforanów, azotu, fosforu, st ęŜ enia zawiesiny ogólnej oraz. przekroczenia wska źnika liczby bakterii grupy coli typu fekalnego.

2. Wody podziemne

Charakterystyka wód podziemnych została opracowana na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Sławoszyno (Sier Ŝę ga, Chmielowska, 2000). W granicach obszaru arkusza wydzielono dwa u Ŝytkowe pi ętra wodono śne: czwartorz ędowe i trzeciorz ę- dowe. Wody gł ębszych poziomów wodono śnych ze wzgl ędu na wysokie zasolenie nie wykazu- ją cech u Ŝytkowych. Na obszarze arkusza dotyczy to strefy w rejonie D ębek (Sier Ŝęga, 1979).

24 Zaleganie warstw wodono śnych czwartorz ędu nawi ązuje do warunków geomorfolo- gicznych. W obr ębie Wysoczyzny śarnowieckiej wyst ępuj ą dwie warstwy wodono śne. Pierwsz ą warstw ę tworz ą piaski wodnolodowcowe zlodowace ń północnopolskich. Wyst ępują one powszechnie, najcz ęś ciej na gł ęboko ści 40–100 m, lokalnie pozostaj ą w kontakcie z osadami tworz ącymi poziom trzeciorz ędowy. Warstwa piasków wodnolodowcowych stanowi podstawowe źródło zaopatrzenia w wod ę i rozpoznana została szeregiem wierce ń. Na całym obszarze Wysoczyzny śarnowieckiej charakteryzuj ą j ą podobne warunki wyst ępowania. Warstwa druga ma zasi ęg wył ącznie lokalny i wyst ępuje w obni Ŝeniach podło Ŝa czwartorz ę- dowego w rejonie Krokowej, Le śniewa, Kłanina i Gniewina, z reguły na gł ęboko ści 100– 110 m. W rynnie Jeziora śarnowieckiego wyst ępuj ą dwie warstwy wodono śne. Pierwsza wy- pełnia dno współczesnej rynny i zwi ązana jest ze schyłkiem plejstocenu. Zbudowana jest z piasków tarasów jeziornych i sto Ŝków napływowych. Zwierciadło wody przewa Ŝnie ma charakter swobodny, jego powierzchnia znajduje si ę na gł ęboko ści 1–5 m. Druga warstwa wodono śna wyst ępuje w sp ągowej partii rynny na gł ęboko ści około 70–93 m. Buduj ą j ą piaski zlodowace ń środkowopolskich pod ścielone glinami zwałowymi. Warstwa ta w rejonie Dębek, na gł ęboko ści około 300 m, ł ączy si ę z wodono śnymi piaskami triasu. Środowiskiem wodono śnym w obszarze nizin nadmorskich s ą piaski ró Ŝnych granulacji. Zwierciadło wody ma charakter swobodny. Wydajno ść potencjalna studni ujmuj ących wody poziomu czwartorz ę- dowego wynosi od 30 do 100 m 3/h, średni współczynnik filtracji 30 m/24h. Poziom ten jest zasi- lany przez opady bezpo średnio z powierzchni terenu. W niewielkich soczewkach piaszczystych i zagł ębieniach terenu wypełnionych holoce ńskimi mułkami i torfami wyst ępuj ą wody grun- towe. Bazuj ą na nich przede wszystkim studnie kopane. Trzeciorzędowe pi ętro wodono śne wyst ępuje w piaskach oligocenu i miocenu. Rozdziela je kompleks słabo przepuszczalnych iłów i mułków. Oligoce ńska warstwa o mi ąŜ szo ści 5–20 m zbudowana jest z drobno- i śred- nioziarnistych piasków kwarcowych wyst ępuj ących na gł ęboko ści od 47 do 125 m. Zwiercia- dło wody o charakterze subartezyjskim lub artezyjskim stabilizuje si ę na wysoko ści około 44 m n.p.m. Drobnoziarniste piaski miocenu wyst ępuj ą na gł ęboko ści 75–113 m w rejonach obni Ŝeń powierzchni podczwartorz ędowych i 16–18 m w rejonach kulminacji. Zwierciadła wód – subartezyjskie – układaj ą si ę na wysoko ści odpowiednio: około 48 i 3 m n.p.m. Wy- dajno ść potencjalna studni wynosi od 30 do 90 m3/h, a współczynnik filtracji waha si ę od 10 do 15 m/24h. Główn ą strefę zasilania tego pi ętra stanowi Wysoczyzna śarnowiecka, natomiast baz ę drena Ŝu tworzy dno Bałtyku.

25 Na mapie zaznaczono wi ększe uj ęcia wód podziemnych. S ą to głównie uj ęcia zlokalizowane na terenie byłych Pa ństwowych Gospodarstw Rolnych. Uj ęcia te wykorzystuj ą wody pi ę- tra czwartorz ędowego. W obr ębie omawianego obszaru znajduje si ę główny zbiornik wód podziemnych nr 109 – Dolina kopalna śarnowiec i niewielka cz ęść zbiornika nr 110 – Pradolina Kaszubska i rzeka Reda. Oba wymagaj ące najwy Ŝszej ochrony (fig. 3). Dla zbiorników tych zostały sporz ądzone szczegółowe dokumentacje hydrogeologiczne (Orłowski, 1996; Lidzbarski, 1994). Szacun- kowe zasoby dyspozycyjne zbiornika nr 109 wynosz ą 14 tys. m3/24h, a nr 110 – 194 m3/24h. Na mapie zaznaczono granice zbiorników wg dokumentacji.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Sławoszyno na tle głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony wg A.S. Kleczkowskiego (1990) 1 – Obszar Najwy Ŝszej Ochrony (ONO); 2 – Obszar Wysokiej Ochrony (OWO); 3 – granica GZWP w o środku po- rowym; 4 – wi ększe jeziora Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 107 – Pradolina rzeki Łeby, 108 – Zbiornik międzymorenowy Salino, 109 – Dolina kopalna śarnowiec, 110 – Pradolina Kaszubska i rzeka Reda, czwartorz ęd (Q), 111 – Subniecka gda ńska, kreda (K)

26 VIII. Strefa wybrze Ŝa morskiego

Obszar arkusza Sławoszyno obejmuje stref ę brzegow ą mi ędzy 137,2 a 153,2 km. Jest to wybrze Ŝe wydmowe. Wydmy wyst ępuj ą wzdłu Ŝ całego wybrze Ŝa, w pasie o szeroko ści 100– 600 m. Od strony morza zbudowane s ą z piasków wywiewanych z pla Ŝy w formie wału wydmowego o wysoko ści 3–10 m. Od strony l ądu wyst ępuj ą wzgórza wydmowe o wysoko ści 5– 25 m. Na mapie zaznaczono odcinek lokalnego przemieszczania si ę rumowiska – piasku drobnoziarnistego w kierunku wschodnim od D ębek do Jastrz ębiej Góry. Zmiana poło Ŝenia linii brzegowej wykazuje ubytek średni rz ędu 0,1 m/rok. Osady pla Ŝ osi ągaj ą szeroko ść do 100 m, natomiast pas wydm nadmorskich osi ąga szeroko ść maksymalnie 500 m (na zachód od D ębek), przy czym w strefie wybrze Ŝa stabilnego, na północ od Karwie ńskich Błot, pas ten zanika (Zachowicz i in., 2007). Wybrze Ŝe jest abradowane na krótkich odcinkach. W celu zabezpieczenia i utrzymania stanu brzegu morskiego podejmowane s ą roboty hydrotechnicz- ne. Na odcinku około 1 km na zachód od uj ścia Kanału Karwianki oraz na odcinku wybrze Ŝa od 138,2 km na wschód do granicy terenu arkusza (kontynuacja opaski do 135,4 km na terenie arkusza Puck) wybudowana jest opaska brzegowa w celu zabezpieczenia pasa wydm. Zasolenie wód podziemnych poziomów kenozoicznych w rejonie D ębek ma charakter naturalny i zwi ązane jest z kontaktem z wodami z poziomu triasowego w obr ębie gł ęboko wci ętej kopalnej doliny (Sier Ŝę ga, Chmielowska, 2000).

IX. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜeń metali okre ślone w Zał ączniku do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (DzU nr 165 z dnia 4 pa ździerni- ka 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝyt- kowania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza Sławoszyno, umieszczono w tabeli 5. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

27 Tabela 5 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg)

Zakresy zawarto- Warto ść prze- Warto ść przeci ęt- ści w glebach na ci ętnych (me- nych (median) Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie arkuszu 5 – Sła- dian) w glebach w glebach obszarów lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra woszyno na arkuszu 5 – niezabudowanych Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Sławoszyno Polski 4)

Metale N=6 N=6 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0–0,3 0–2 0,0–0,2 As Arsen 20 20 60 <5–<5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 2–25 20 27 Cr Chrom 50 150 500 <1–6 3 4 Zn Cynk 100 300 1000 9–31 21 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5–<0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 2–3 2 2 Cu Mied ź 30 150 600 <1–5 2 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1–5 3 3 Pb Ołów 50 100 600 <3–12 8 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 <0,05–0,07 0,06 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 5 – Sławoszyno 1) grupa A w poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntow e wchodz ące w skład obszaru As Arsen 6 poddanego ochronie na podstawie przepisów ustawy Ba Bar 6 Prawo wodne, Cr Chrom 6 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 6 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 6 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagro- Co Kobalt 6 Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obsza- Cu Mied ź 6 rów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze Ni Nikiel 6 stanu faktycznego, Pb Ołów 6 2) grupa B – grunty zaliczone do u Ŝytków rolnych Hg Rt ęć 6 z wył ączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewione, arkusza 5 – Sławoszyno do poszczególnych grup u Ŝyt- nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbanizowa- kowania (ilo ść próbek) ne z wył ączeniem terenów przemysłowych, u Ŝytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 6 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilo ść próbek

Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0–0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe.

28 Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia an- tropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90 oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry ) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry ) z u Ŝyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako- ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść pobierania próbek (1 próbka na około 25 km 2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc pobierania próbek (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 roku).

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopuszczalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 5). Przeci ętne zawarto ści: arsenu, baru, chromu, cynku, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu i ołowiu w badanych glebach arkusza s ą mniejsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ęt- nych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wi ększ ą warto ść mediany wykazuje jedynie zawarto ść rt ęci.

29 Pod wzgl ędem zawarto ści metali, badane próbki spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunkcyjne u Ŝytkowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady

W osadach, powstaj ących na dnie jezior, rzek i zbiorników zaporowych, w wynik sedymentacji zawiesin mineralnych i organicznych pochodz ących z erozji, a tak Ŝe składników wytr ącaj ących si ę z wody oraz osadzania si ę materiału docieraj ącego ze ściekami przemysło- wymi i komunalnymi, jest zatrzymywana wi ększo ść potencjalnie szkodliwych metali i zwi ąz- ków organicznych trafiaj ących do wód powierzchniowych. Zanieczyszczone osady wodne mog ą szkodliwe oddziaływa ć na zasoby biologiczne wód powierzchniowych i cz ęsto po śred- nio na zdrowia człowieka. Osady o wysokiej zawarto ści szkodliwych składników s ą poten- cjalnym ogniskiem zanieczyszczenia środowiska. Cz ęść szkodliwych składników zawartych w osadach mo Ŝe ulega ć ponownemu uruchomieniu do wody w nast ępstwie procesów che- micznych i biochemicznych przebiegaj ących w osadach, jak równie Ŝ mechanicznego poru- szenia wcześniej odło Ŝonych zanieczyszczonych osadów na skutek naturalnych procesów albo podczas transportu b ądź bagrowania. Tak Ŝe podczas powodzi zanieczyszczone osady mog ą by ć przemieszczane na gleby tarasów zalewowych albo transportowane w dół rzek.

Kryteria oceny osadów Jako ść osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ci ęŜ kimi oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony (DzU nr 55 poz. 498 z 14 maja 2002 r.). Dla oceny jakości osadów wodnych ze wzgl ędów ekotoksykologicznych zastosowano warto ści PEL (ang. Probable Effects Levels ) – okre ślaj ące zawarto ść pierwiastka, powy Ŝej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 6 zamieszczono obowi ązuj ące w Polsce dopuszczalne zawarto ści pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych oraz wartości ich tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i ich warto ści PEL .

30 Tabela 6 Zawarto ść pierwiastków i trwałych zanieczyszcze ń organicznych w osadach wodnych (mg/kg) Rozporz ądzenie Pierwiastek PEL ** Tło geochemiczne MŚ* Arsen (As) 30 17 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 Cynk (Zn) 1000 315 73 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 Mied ź (Cu) 150 197 7 Nikiel (Ni) 75 42 6 Ołów (Pb) 200 91 11 Rt ęć (Hg) 1 0,49 <0,05 * – ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ** – MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Devel- opment and evaluation of sediment quality assessment guidelines.

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS , zawieraj ącej wyniki bada ń geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowiska (PM Ś). Próbki osadów jeziornych pobrano z gł ęboczków jeziora. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcj ę ziarnowa drobniejsza ni Ŝ 0,2 mm. Zawarto ści arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metod ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-OES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą kró- lewsk ą, oznaczenia kadmu wykonano metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej w wersji płomieniowej (FAAS) tak Ŝe z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wod ą królewsk ą, a oznaczenia zawarto ści rt ęci wykonano z próbki stałej metod ą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w Centralnym Laboratorium Chemicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Prezentacja wyników Lokalizacj ę miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójk ąta o odmiennych kolorach dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych (czerwony) lub niezanieczyszczonych (fioletowy) i o nieprzekroczonych warto ściach PEL (niebieski). Przy klasyfikacji stosowano zasad ę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawarto ść , Ŝadnego pierwiastka nie przewy Ŝszała górnej granicy warto ści dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifikowania osadu do zanieczyszczonego ka Ŝdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decyduj ących o zanieczyszczeniu.

31 Zanieczyszczenie osadów Spo śród jezior znajduj ących si ę na arkuszu zbadane zostały osady jeziora śarnowiec- kiego. Osady tego jeziora charakteryzuj ą si ę bardzo niskimi zawarto ściami potencjalnie szkodliwych pierwiastków, s ą one ni Ŝsze ni Ŝ ich warto ści tła geochemicznego. S ą one ni Ŝsze od ich dopuszczalnych st ęŜ eń według rozporz ądzenia M Ś jak równie Ŝ ni Ŝsze od ich warto ści PEL , powy Ŝej której obserwuje si ę szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. Dane prezentowane na mapie umo Ŝliwiaj ą jedynie ocen ę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny by ć jednak sygnałem dla odpowiednich urz ędów i władz wskazuj ącym na konieczno ść podj ęcia bada ń szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszcze ń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawarto ści dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 7 Zawarto ść pierwiastków w osadach jeziornych (mg/kg) Jezioro śarnowieckie Pierwiastek (2002 r.) Arsen (As) <5 Chrom (Cr) 2 Cynk (Zn) 10 Kadm (Cd) <0,5 Mied ź (Cu) 4 Nikiel (Ni) 2 Ołów (Pb) <5 Rt ęć (Hg) 0,02

3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N −S, przeci- nających Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geo- fizyk ę” Brno (Czechy).

32 5 W PROFIL ZACHODNI 5 E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

6079840 6081648

6078158 6071650 6070626 m m 6067851 6068896 6066557 6066598 6065635 6064546 0 5 10 15 20 25 30 35 40 0 10 20 30 40 50 60 nGy/h nGy/h 33 33

St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

6079840 6081648

6078158 6071650 6070626 m m 6067851 6068896 6066557 6066598 6065635 6064546 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 kBq/m 2 kBq/m 2

Fig. 4. Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Sławoszyno (na osi rz ędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest mo Ŝliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ą sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w przedziale od około 10 do około 40 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 25 nGy/h i jest ni Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma zmieniaj ą si ę od około 15 do około 50 nGy/h i przeci ętnie wynosz ą około 30 nGy/h. Wzdłu Ŝ obydwu profili najwy Ŝszymi dawkami promieniowania gamma (około 30– 50 nGy/h) cechuj ą si ę gliny zwałowe, a najni Ŝszymi – torfy i piaski eoliczne (10–15 nGy/h). St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo ni- skie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłu Ŝ obu profili wahaj ą si ę od 0 do około 3,7 kBq/m 2.

X. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy okre ślaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzgl ęd- niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” oraz w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. W nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczno ści z mo Ŝliwo ści ą pó źniejszych weryfikacji i uszczegółowie ń na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznaczono:

34 1) tereny wył ączone całkowicie z mo Ŝliwo ści lokalizacji wszystkich typów składowisk ze wzgl ędu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki in Ŝy- niersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obr ębie składowisk odpadów, ze wzgl ędu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, s ą one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3) tereny nieposiadające naturalnej warstwy izolacyjnej, na których mo Ŝliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa, a tak Ŝe ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 8). Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie w obr ębie POLS: − warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami przyj ętymi w tabeli 8; − zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przy- kryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m; mi ąŜ szo ść lub jednorodno ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Omawiane wy Ŝej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Jednocze śnie na doł ączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizacj ę wybranych wierce ń, których profile geologiczne dokumentuj ą obecno ść warstwy izolacyjnej do gł ęboko ści 10 m. Otwory, zlokalizowane poza obszarami bezwzgl ędnych wył ącze ń, których profile wnosz ą istotne informacje dotycz ące wykształcenia warstwy izolacyjnej, zlokalizowano równie Ŝ na MGsP – plansza B. Tabela 8 Kryteria izolacyjnych wła ściwo ści gruntów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych opadów Współczynnik Mi ąŜ szo ść [m] Rodzaj gruntów filtracji k [m/s] N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x . 10 -9 Iły, iłołupki K – odpady inne ni Ŝ niebezpieczne i obojętne 1–5 ≤ 1 x . 10 -9 O – odpady obojętne ≥ 1 ≤ 1 .x 10 -7 Gliny

Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego, przeniesiony z arkusza Sławoszyno Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Sier Ŝę ga, Chmielowska, 2000). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo

35 niski) i jest on funkcj ą nie tylko warto ści parametrów filtracyjnych warstwy izoluj ącej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropoge- niczne uwarunkowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagro- Ŝeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze arkusza Sławoszyno około 65% powierzchni obejmuje bezwzgl ędny zakaz lokalizowania składowisk wszystkich typów odpadów. Wył ączeniom podlegaj ą: − obszary zwartej zabudowy w obr ębie miejscowo ści gminnych – Gniewina i Krokowej oraz innych wi ększych: Karwi, Sławoszyna, Wierzchucina i śarnowca, − obszary dwóch zbiorników, dolnego i górnego Elektrowni Wodnej śarnowiec – Jezio- ra śarnowieckiego i jego strefy kraw ędziowej oraz sztucznego Jeziora Czymanowo, a tak Ŝe innych mniejszych naturalnych zbiorników wód powierzchniowych z otacza- jącym je pasem o szeroko ści 250 m, − teren zaniechanej budowy Elektrowni J ądrowej śarnowiec, gdzie obecnie znajduje si ę Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna, − obszar pla Ŝy budowanej przez piaski morskie na całej długo ści brzegu morskiego oraz pasa wydmowego tworzonego przez formy pochodzenia eolicznego, ł ącznie z pasem wybrze Ŝa morskiego wraz ze stref ą 1 km w gł ąb l ądu, − tereny bagienne i podmokłe, w tym ł ąki na glebach pochodzenia organicznego – wyst ępuj ące na du Ŝych powierzchniach w północnej cz ęś ci opisywanego obszaru oraz na południowy wschód od Jeziora śarnowieckiego oraz doliny rzek Pia śnicy i Czarnej Wody (Wdy), a tak Ŝe innych mniejszych cieków wraz ze stref ą o szeroko ści 250 m, − obszary poło Ŝone w obr ębie zagł ębie ń bezodpływowych wypełnionych w znacznym stopniu osadami organicznymi (torfy, namuły), − obszar równin: lagunowej i torfowej o szeroko ści 4–6 km ci ągn ący si ę równolegle do linii brzegowej wzdłu Ŝ północnych zboczy wysoczyzny wypełnionej torfami i gytiami, − tereny wyst ępowania utworów deluwialnych oraz koluwialnych wypełniaj ące suche doliny i wyst ępuj ące u podstawy stoków na całym terenie, a tak Ŝe rejony wyst ępowa-

36 nia sto Ŝków napływowych u wylotów suchych dolin z uwagi na mo Ŝliwo ść powsta- wania ruchów geodynamicznych (spłukiwanie, spływanie, spełzywanie), − tereny o nachyleniu powy Ŝej 10° wyst ępuj ące w wielu miejscach na obszarze arkusza, zaj ęte przez tereny zalesione głównie na wi ększych powierzchniach na wschód, za- chód oraz południowy wschód od Jeziora śarnowieckiego, w niektórych miejscach predysponowane do ruchów masowych (Grabowski i in.), 2007), − kompleksy le śne o powierzchni powy Ŝej 100 ha, wyst ępuj ące głównie w centralnej i południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza, − tereny znajduj ące si ę w obr ębie obszarów obj ętych programem Europejskiej Sieci Eko- logicznej Natura 2000 specjalnej ochrony siedlisk: „Białogóra”, „Pia śnickie Ł ąki”, „Wi- dowo” i „Trzy Młyny” oraz specjalnej ochrony ptaków: „Bielawskie Błota”, „Puszcza Dar Ŝlubska” i „Lasy Lęborskie”, − rezerwaty przyrody: „Widowa”, „Pia śnickie Ł ąki”, „Długosz Królewski w Wierzchuci- nie”, „Zielone”, „Bielawa” i „ Źródliska Czarnej Wdy”, − obszary ochrony udokumentowanych czwartorz ędowych głównych zbiorników wód podziemnych GZWP nr 109 Dolina Kopalna śarnowiec (Orłowski, 1996) oraz GZWP nr 110 Pradolina Kaszubska (Mły ńczak, 2000), − tereny źródliskowe wyst ępuj ące w okolicach Świ ęcina oraz źródła zlokalizowane wzdłu Ŝ kraw ędzi Wysoczyzny śarnowieckiej.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składo- wania odpadów oboj ętnych Poza terenami bezwzgl ędnie wył ączonymi lokalizacja składowisk jest dopuszczalna. Preferowane do tego celu s ą jednak obszary posiadaj ące naturaln ą warstw ę izolacyjn ą, zgodn ą z wymaganiami dotycz ącymi naturalnej bariery geologicznej (tabela 8). W obr ębie omawianego obszaru rol ę naturalnej bariery izolacyjnej spełniaj ą plejstoce ń- skie gliny zwałowe (górne) zlodowace ń północnopolskich. Wymienione utwory pokrywają znaczn ą cz ęść wysoczyzn i wyst ępuj ą na powierzchni terenu głównie w centralnej, zachodniej, wschodniej i południowo-zachodniej cz ęś ci arkusza. Stanowi ć mog ą one warstw ę izolacyjn ą wył ącznie dla bezpo średniej lokalizacji składowisk odpadów obojętnych. Gliny zwałowe górne obejmuj ą dwa rodzaje glin: pierwszy z nich obejmuje glin ę Ŝółto- szar ą, o mi ąŜ szo ści kilku metrów, piaszczyst ą, wapnist ą, sp ękan ą, z głazami i porwakami skał (piasków, Ŝwirów, mułków, iłów). W cz ęś ci południowej obszaru jest ona przewarstwiona piaskami i Ŝwirami, lokalnie przykryta przez glin ę drugiego typu, o mi ąŜ szo ści około 2 m,

37 piaszczyst ą lub pylast ą, br ązow ą lub Ŝółt ą, niewapnist ą, zawieraj ąca liczne głazy skał krysta- licznych (Ostaficzuk, 1978). Na wi ększych i zwartych powierzchniach glina ta wyst ępuje pomi ędzy Toliszczkiem a Lisewem oraz w rejonie Krokowej, a jej średnia mi ąŜ szo ść wynosi od 5 do 10 m. Jak wynika z analizy przekrojów geologicznych (Ostaficzuk, 1976) oraz otwo- rów znajduj ących si ę w obszarze wydzielonych POLS, gliny zwałowe górne le Ŝą na glinach dolnych starszych tego samego zlodowacenia, tworz ąc pakiet o mi ąŜ szo ści dochodz ącej do 19,5 m w okolicach Kłanina i osi ągaj ąc 51 m koło Gniewina. Z tego wzgl ędu mo Ŝna zało Ŝyć, Ŝe mi ąŜ szo ść naturalnej bariery izolacyjnej w tych rejonach znacznie przekracza kilkadziesi ąt metrów, co stanowi bardzo dobre zabezpieczenie przed migracj ą zanieczyszcze ń z powierzchni terenu. Zmienne wła ściwo ści izolacyjne wyznaczono ze wzgl ędu na przykrycie naturalnej bariery geologicznej utworami piaszczysto-Ŝwirowymi o genezie wodnolodowcowej i mi ąŜszo- ści do 2,5 m (głównie w okolicach Sobie ńczyc, Lisewa, Sławoszyna, Le śniewa oraz Gniewi- na) oraz utworami eluwialnymi - piaskami, głazami i Ŝwirami o niewielkiej grubo ści, w gór- nym odcinku doliny Wdy. Lokalizacja składowisk odpadów w tych miejscach b ędzie wyma- gała usuni ęcia warstwy nadkładu piaszczystego na etapie prac przygotowawczych. W zasi ęgu obszarów preferowanych pod składowiska odpadów oboj ętnych znajduj ą si ę uŜytkowe pi ętra wodono śne – czwartorz ędowe oraz trzeciorz ędowe (neoge ńsko-paleoge ńskie) (Sier Ŝę ga, Chmielowska, 2000). Pi ętro czwartorz ędowe dzieli si ę na dwa poziomy: mi ędzymorenowy – warstw ę I i II warstw ę wodono śną. Poziom mi ędzymorenowy wyst ępuje w piaszczystych utworach wodnolodowcowych na wysoczy źnie w rejonie: śarnowca, Kro- kowej, Pochówka, Karlikowa i Le śniowa oraz pomi ędzy Strzebielinkiem a Rybnem. We wskazanych obszarach preferowanych pod składowiska jest on izolowany warstw ą glin zwa- łowych lub mułków zastoiskowych o mi ąŜ szo ści od kilku do kilkudziesi ęciu metrów. Zwier- ciadło wody ma charakter swobodny lub napi ęty i wyst ępuje w ro Ŝnych przedziałach gł ębo- ko ściowych (40–100 m). Poziom II warstwy wodono śnej nie ma znaczenia u Ŝytkowego. Główny u Ŝytkowy poziom wodono śny znajduje si ę w wi ększo ści na obszarze o wysokiej lub średniej odporno ści i o ograniczonym dost ępie. W niektórych miejscach poziom ten znajduje si ę w obszarze o średniej odporno ści bez ognisk zanieczyszcze ń (rejony: Rybna, Warszowic, Le śniewa, Płochówka) oraz o średniej odporno ści z ogniskami zanieczyszcze ń (rejony: Lise- wa, Sulicic, Sławoszyna, Odargowa). Pi ętro trzeciorz ędowe (neoge ńsko-paleoge ńskie) obejmuje obszary wydzielone pod składowiska odpadów oboj ętnych w rejonie Brzyzna-Strzebielinka oraz Sulicic. Warstwy wodono śne s ą dobrze izolowane seri ą glin zwałowych i mułków zastoiskowych o mi ąŜ szo ści

38 do 125 m, a u Ŝytkowe pi ętro wodono śne znajduje si ę w obszarze o wysokiej lub średniej odporno ści i o ograniczonym dost ępie. Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych na wi ększo ści wyznaczonych POLS jest niski i bardzo niski. Jedynie w okolicach Goszczyna i Minkowic został okre ślony jako średni. W obr ębie wyznaczonych POLS wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) wyró Ŝnione na podstawie ogranicze ń lokalizowania składowisk, wynikaj ących z ochrony przyrody oraz zabudowy mieszkaniowej. Ograniczenia te nie maj ą charakteru bezwzgl ędnych zakazów, lecz powinny by ć rozpatrywane indywidualnie w ocenie oddziaływania na środowisko potencjalnego składowiska, a w dalszej procedurze w ustaleniach z odpowiednimi słu Ŝbami: nadzoru budowlanego, ochrony przyrody oraz administracji geologicznej. Ograniczenia warunkowe ze wzgl ędu na ochron ę przyrody wyznaczono w zasi ęgu dwóch obszarów chronionego krajobrazu: „Nadmorskiego” (w okolicy Sławoszyna, Odargo- wa) oraz „Puszczy Dar Ŝlubskiej” (rejon Lubocina, Warszkowa oraz Le śniewa), natomiast ze wzgl ędu na zwart ą zabudow ę wokół miejscowo ści gminnych: Gniewina oraz Krokowej. Po- zostałe wyznaczone miejsca pod lokalizacj ę składowisk odpadów oboj ętnych nie posiadaj ą warunkowych ogranicze ń składowania odpadów. Wyznaczone obszary POLS maj ą du Ŝe powierzchnie, co umo Ŝliwia wybór miejsca pod ewentualn ą budow ę takiego obiektu jak składowisko odpadów w dogodnej odległo ści od za- budowa ń miejscowo ści. Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniaj ących wymagania dla składowania odpadów komunalnych. Na terenie arkusza w obr ębie wychodni osadów zastoiskowych zlodowace ń północno- polskich (wisły) wskazano jeden niewielki obszar spełniaj ący wymogi lokalizowania składo- wisk odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalnych). Na powierzchni opisywanego obszaru, w okolicy Kłanina, wyst ępuj ą mułki ilaste oliwkowoszare, silnie wapniste, z domieszk ą drobnego piasku. Ich mi ąŜ szo ść ustalona na podstawie przekroju geologicznego do Szczegółowej mapy geologicznej Polski (Ostaficzuk, 1976) wynosi około 5 m. Powy Ŝszy obszar znajduje si ę w rejonie wyst ępowania głównego u Ŝytkowego czwartorz ędowego poziomu wodono śnego. Zwierciadło wody ma charakter napi ęty. Warstwy wodono śne s ą dobrze izolowane mi ąŜ szymi pakietami utworów słaboprzepuszczalnych, poziom wodono śny znajduje si ę w obszarze o średniej odporno ści, bez ognisk zanieczyszcze ń (Sier- Ŝę ga, Chmielowska 2000). Na tym obszarze nie wyznaczono ogranicze ń warunkowych skła- dowania odpadów.

39 W obszarach, gdzie dopuszczalne jest składowanie odpadów oboj ętnych oraz w obszarach pozbawionych przypowierzchniowej warstwy izolacyjnej zaznaczono otwory wiertnicze dokumentuj ące płytkie wyst ępowanie mułków, spełniaj ących wymogi bariery izolacyjnej dla odpadów komunalnych. W śarnowcu, w obr ębie obszaru nieposiadaj ącego naturalnej bariery geologicznej, nawiercono na gł ęboko ści 1,5 i 6,0 m czwartorz ędowe mułki zastoiskowe o mi ąŜ szo ści 39,5 i 4 m. Nawiercone zwierciadło wody znajduje się tam odpowiednio na gł ęboko ści 41 i 64 m p.p.t. Kolejny otwór w rejonie Le śniczówki Sobie ńczyce zlokalizowany jest w obr ębie obszaru, o zmiennych wła ściwo ściach izolacyjnych. Warstwa mułków nawiercona została tam na gł ęboko ści 2 m, a jej mi ąŜ szo ści wynosi 2 m. Nawiercone zwierciadło wody znajduje si ę poni Ŝej sp ągu mułków, na gł ęboko ści 107 m p.p.t. Mi ąŜ szo ść mułków wyst ępuj ących w wymienionych rejonach udokumentowanych otworami jest wystarczaj ąca i zgodna z wymaganiami dla bariery izolacyjnej pod składowiska odpadów komunalnych. Jednak ze wzgl ędu na małe rozpoznanie litologii tych utworów nale- Ŝy przed przyst ąpieniem prac w celu lokalizacji składowiska przeprowadzi ć szczegółowe ba- dania geologiczne (maj ące na celu potwierdzenie rozprzestrzenienia poziomego i pionowego naturalnej warstwy izolacyjnej), hydrogeologiczne oraz geologiczno-in Ŝynierskie. W przypadku stwierdzenia zaburze ń glacitektonicznych budowa składowiska odpadów b ędzie wy- magała wykonania dokumentacji geologiczno-in Ŝynierskiej oraz prawdopodobnie dodatko- wych sztucznych zabezpiecze ń dna i ścian składowiska.

Ocena najkorzystniejszych warunków geologiczno-hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk odpadów Wśród wydzielonych na mapie obszarów predysponowanych do składowania odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalnych) najkorzystniejszy jest obszar, który znajduje si ę w okolicy Kłanina. Mi ąŜ szo ść kompleksu mułków wynosi około 5 m, a wyst ępuj ący na tym terenie czwartorz ędowy poziom wodono śny charakteryzuje si ę o średni ą odporno ści ą na zanieczyszczenia i nie posiada ognisk zanieczyszcze ń. Dodatkowym atutem jest brak wyst ępowania na tym obszarze ogranicze ń warunkowych składowania odpadów. Korzystne obszary do lokalizacji składowisk odpadów wyst ępuj ą równie Ŝ pomi ędzy Strzebielinkiem a Rybnem i śarnowcem a Lubocinem, w okolicy Sulicic, Kłanina oraz Poł- chówka. Obszary te spełniaj ą warunki do lokalizacji składowisk wył ącznie odpadów oboj ęt- nych. Wpływa na to du Ŝa mi ąŜ szo ść kompleksu glin zwałowych osi ągaj ąca nawet do 51 m (w okolicy Gniewina). Sprzyjaj ące lokalizowaniu składowisk odpadów s ą równie Ŝ warunki

40 hydrogeologiczne czwartorz ędowego u Ŝytkowego poziomu wodono śnego, który charakteryzuje si ę wysok ą i średnia odporno ści ą na zanieczyszczenia. Wskazane w tych rejonach obszary POLS nie posiadaj ą ogranicze ń warunkowych.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Na terenach nieobj ętych bezwzgl ędnym zakazem lokalizowania składowisk wskazano tak Ŝe odpowiednimi symbolami wyrobiska po eksploatacji kopalin (kruszywa naturalnego), które z racji pozostawienia niezagospodarowanych nisz i zagł ębie ń w morfologii terenu, mo- gą by ć rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów pod warunkiem stwo- rzenia sztucznej bariery izolacyjnej. Przestrzenny zasi ęg tych wyrobisk mo Ŝe ulega ć zmianom, st ąd zaznaczono je na Planszy B wył ącznie w formie punktowych znaków graficznych. Na obszarze omawianego arkusza wyst ępuje siedem wyrobisk, które po odpowiednim przystosowaniu mog ą stanowi ć nisze do składowania odpadów. W pobli Ŝu miejscowo ści Odargowo znajduje si ę odkrywka po niekoncesjonowanej eksploatacji kruszywa naturalnego. Na północ od Krokowej znajduj ą si ę trzy odkrywki złó Ŝ kruszywa naturalnego; dwie z nich s ą nadal eksploatowane w zło Ŝach „Minkowice” i „Parszczyce III”, natomiast w złoŜu „Parsz- czyce IV” eksploatacja została zaniechana. Na południu od Sulicic znajduje si ę odkrywka eksploatowanego zło Ŝa kruszywa naturalnego „Sulicice”, a w Starzynie jest to nieczynna odkrywka po eksploatacji glin. Ostatnia z odkrywek znajduje si ę na północny zachód od Tadzi- na. Jest to wyrobisko czynnego zło Ŝa kruszywa naturalnego „Tadzino”. Wyrobiska eksploatacyjne złó Ŝ „Minkowice”, „Tadzino” i „Sulicice” oraz punkt niekoncesjonowanej eksploatacji w Odargowie zlokalizowane s ą w obszarach pozbawionych naturalnej izolacji, dlatego ewen- tualne wykorzystanie tych miejsc pod składowisko odpadów b ędzie wi ązało si ę z wykona- niem sztucznych zabezpiecze ń dna i skarp wyrobiska przy u Ŝyciu izolacji syntetycznych lub barier gruntowych. Natomiast wyrobiska złó Ŝ „Parszczyce III” i „Parszczyce IV” oraz punktu po eksplatacji gliny w Starzynie usytuowane s ą w obszarach posiadaj ących naturaln ą barier ę izolacyjn ą. Nale Ŝy wspomnie ć, Ŝe przestrzenny zasi ęg wyrobisk eksploatowanych złó Ŝ: „Min- kowice”, „Parszczyce III”, „Sulicice” oraz „Tadzino” mo Ŝe ulega ć zmianom, co w efekcie przyczyni si ę do powi ększenia potencjalnej powierzchni niszy do składowania odpadów. Wskazane na mapie wyrobiska posiadaj ą ograniczenia warunkowe wynikaj ące z ochrony przyrody i obiektów dziedzictwa kulturowego, ochrony złó Ŝ oraz zabudowy mieszkaniowej. Na południe od Rybna znajduje si ę czynne składowisko odpadów komunalnych, gdzie składowanie odpady pochodz ą z powiatu wejherowskiego.

41 Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyró Ŝnio- nych typów odpadów nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą przesłank ą nie tylko dla składowania odpadów, lecz powinny by ć równie Ŝ uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mogących pogorszy ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mog ą by ć u Ŝyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Plansza B prezentuje, wi ęc zarówno wybrane aspekty odporno ści na środowisko jak i zapis istotnych wska źników zanieczyszcze ń, do których dostosowane powinny by ć szczegółowe rozwi ązania w zakresie zarz ądzania przestrzeni ą.

XI. Warunki podło Ŝa budowlanego

Na obszarze arkusza Sławoszyno ocen ę warunków podło Ŝa budowlanego przeprowadzono na podstawie mapy geologicznej i mapy topograficznej w skali 1:50 000. Z analizy warunków podło Ŝa budowlanego wył ączone zostały obszary wyst ępowania gleb chronionych klas I–IVa i ł ąk na glebach pochodzenia organicznego, rozległe tereny le śne, obszar Nadmor- skiego Parku Krajobrazowego i rezerwatów przyrody oraz obszary powierzchniowych złó Ŝ kopalin. Warunków podło Ŝa budowlanego nie okre ślono równie Ŝ dla obszaru elektrowni szczytowo-pompowej „ śarnowiec” i obszaru byłej budowy elektrowni j ądrowej „ śarnowiec” ze wzgl ędu na znaczny stopie ń przeobra Ŝenia antropogenicznego. Teren elektrowni szczytowo-pompowej le Ŝy w obr ębie K ępy Gniewinowskiej. Utwory powierzchniowe nale Ŝą do ostatniego zlodowacenia. Wyst ępowała tu warstwa glin zwałowych pod ścielonych piaskami fluwioglacjalnymi. Misa zbiornika górnego uformowana została z materiałów miejscowych, jego powierzchnia przykryta płytami betonowymi na poduszce Ŝwirowej. Obszar byłej budowy elektrowni j ądrowej znajduje si ę na tarasie kemowym powstałym u schyłku plejstocenu. W wyniku prac ziemnych taras ten został przemodelowany i poszerzony przez nasyp w kierunku Jeziora śarnowieckiego. Do gł ęboko ści 20–25 m w podło Ŝu wzniesionych obiektów znajduj ą si ę piaski ró Ŝnoziarniste, pospółki i Ŝwiry, które pod ściela warstwa piasków drobno- ziarnistych o mi ąŜszo ści 15–20 m.

42 Na pozostałej (około 10%) powierzchni arkusza, wydzielono dwie kategorie obszarów – o korzystnych i niekorzystnych warunkach dla budownictwa. Analizowane obszary s ą rozpro- szone, maj ą nieregularne kształty i na ogół niewielkie powierzchnie. Utwory stanowi ące o korzystnych cechach geotechnicznych, przy braku zjawisk geodynamicznych i z niskim poło Ŝeniem lustra wody gruntowej (poni Ŝej 2 m p.p.t.), s ą na obj ętym ocen ą terenach powszechne. Warunki takie spełniaj ą obszary poło Ŝone na Wysoczy źnie śar- nowieckiej, zbudowanej głównie z glin zwałowych oraz piasków i Ŝwirów wodnolodowcowych stadiału górnego zlodowace ń północnopolskich. Mamy tu do czynienia z gruntami spo- istymi w postaci gliny zwi ęzłej, gliny piaszczystej i piasku gliniastego. Grunty te maj ą konsy- stencj ę twardoplastyczn ą lub półzwart ą. Osady wodnolodowcowe w postaci gruntów niespo- istych w stanie średniozag ęszczonym reprezentowane s ą przez piaski od drobno- do grubo- ziarnistych, pospółki i Ŝwiry. Wyst ępuj ą w charakterystycznych dla tego obszaru k ępach wy- soczyznowych, w partiach stropowych s ą w zasadzie bezwodne. Warunki niekorzystne dla budownictwa dotycz ą najcz ęś ciej obszarów nizin nadmorskich i otoczenia jezior oraz licznych zagł ębie ń po martwym lodzie na wysoczyznach. Zwier- ciadło wody gruntowej znajduje si ę w strefie przypowierzchniowej tworz ąc liczne podmokło- ści i zabagnienia. W rejonach tych wyst ępuj ą grunty słabono śne, reprezentowane przez utwory organiczne, takie jak: torfy, torfy na mułach piaszczystych oraz torfy piaszczyste na piaskach rzecznych lub wodnolodowcowych, plastyczne i mi ękkoplastyczne grunty spoiste oraz lu źne piaski. Obszar arkusza Sławoszyno charakteryzuje si ę młod ą, urozmaicon ą geomorfologi ą. Wśród form maj ących wpływ na warunki budowlane nale Ŝy zwróci ć uwag ę na kraw ędzie wysoczyzn, które zdecydowanie oddzielaj ą si ę morfologicznie od nizin nadmorskich. Nachy- lenie stoku, miejscami przekraczaj ące 12% nale Ŝy uzna ć za niekorzystne dla celów budowlanych. W strefach tych mog ą wyst ępowa ć zagro Ŝenia osuwiskowe (Grabowski i in., 2007).

XII. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Sławoszyno przewa Ŝaj ą typowe formy polodowcowe: wysoczyzny morenowe, jeziora wytopiskowe i rynnowe oraz doliny niewielkich rzek. Na wysoczyznach morenowych dominuj ą gleby wysokich klas bonitacyjnych. Ł ąki na glebach pochodzenia organicznego wyst ępuj ą na rozległych terenach nizin nadmorskich, w rynnie Jeziora śarno- wieckiego oraz w dolinach niewielkich rzek. Zwarte kompleksy le śne zajmuj ą około 40% powierzchni arkusza. Porastaj ą pas wydm nadmorskich, K ępę śarnowieck ą i Gniewinowsk ą oraz południowo-wschodni obszar arkusza.

43 Na terenie arkusza Sławoszyno znajduje si ę fragment parku krajobrazowego, sze ść re- zerwatów przyrody, trzy obszary chronionego krajobrazu oraz liczne pomniki przyrody, u Ŝyt- ki ekologiczne oraz stanowisko dokumentacyjne przyrody nieo Ŝywionej (tabela 9). Nadmorski Park Krajobrazowy (NPK) został utworzony w 1978 roku. Obejmuje on północn ą cz ęść Pobrze Ŝa Kaszubskiego, Mierzej ę Helsk ą, cz ęść Wybrze Ŝa Słowi ńskiego oraz Zatok ę Puck ą. Jego powierzchnia wynosi 18 804 ha (w tym 11 352 ha morza), a powierzchnia otuliny 17 540 ha. Otulina wyznaczona jest tylko na l ądzie. NPK w granicach arkusza Sławo- szyno chroni pas wydm oraz tereny nizin nadmorskich, gdzie zachowały si ę nieliczne torfowiska typu atlantyckiego. Lasy spełniaj ą rol ę umocnienia wydm. S ą to bory suche sosnowe z domieszk ą brzozy i d ębu. Z ro ślinno ści zielnej, wydmowej najbardziej rozpowszechniony jest mikołajek nadmorski, a na ł ąkach i torfowiskach dominuje wrzosiec bagienny i kosaciec syberyjski. Ekosystem uzupełniaj ą liczne gatunki płazów, gadów, ptaków i ssaków oraz bogata flora ł ąk, bagien i lasów. W 1994 r. utworzono trzy obszary chronionego krajobrazu: Nadmorski Obszar Chro- nionego Krajobrazu (NOChK), Obszar Chronionego Krajobrazu Puszczy Dar Ŝlubskiej (OChKPD) i Obszar Chronionego Krajobrazu Pradoliny Redy-Łeby (OChKPR-Ł). Nadmorski Obszar Chronionego Krajobrazu spełnia rolę otuliny NPK. Zajmuje całko- wit ą powierzchni ę 14 940 ha i na omawianym obszarze obejmuje Równin ę Błot Przymor- skich (Wierzchuci ńskie Błota i Karwie ńskie Błota) oraz fragment K ępy śarnowieckiej. Wy- st ępuj ą tu zespoły ro ślinno ści wydmowej, torfowiskowej i łąkowej oraz bór sosnowy (w okolicach Odargowa i Szarego Dworu). Najbardziej zalesiony, południowo-wschodni fragment arkusza zajmuje Obszar Chro- nionego Krajobrazu Puszczy Dar Ŝlubskiej. Rozci ąga si ę on na powierzchni 15 908 ha i si ęga aŜ po Wejherowo. Znajduj ą si ę tu źródła Pia śnicy i Czarnej Wody. Przewa Ŝa bór sosnowy z enklawami buczyn i gr ądów. Przy południowej granicy arkusza znajduje si ę fragment Obszaru Chronionego Krajo- brazu Pradoliny Redy-Łeby. Całkowita jego powierzchnia wynosi 19 516 ha. Obejmuje on szerok ą pradolin ę wraz ze stref ą kraw ędziow ą Wysoczyzny śarnowieckiej. Rosn ą tu buczyny i bór mieszany. Rezerwat „Widowo” utworzony został w 1999 r. na powierzchni 97,1 ha. Chroni fragment wybrze Ŝa morskiego z zespołem form wydmowych (wały i pagóry wydmowe, wydmy paraboliczne, niecki i rynny deflacyjne, ró Ŝnokształtne obni Ŝenia mi ędzywydmowe) wraz z lasami d ębowo-sosnowymi i borami nadmorskimi.

44 Przedmiotem ochrony rezerwatu „Pia śnickie Ł ąki” jest najlepiej zachowany fragment zmiennowilgotnych ł ąk w widłach rzeki Pia śnicy i jej starorzecza. Spotyka si ę tu równie Ŝ mozaik ę roślinno ści niele śnej i le śnej (głównie lasy brzozowo-dębowe). Rezerwat istnieje od 1959 r. i zajmuje powierzchni ę 56,23 ha. Rezerwat „Długosz Królewski w Wierzchucinie”, utworzony w 2003 r., obejmuje ochron ą powierzchni ę 148,19 ha, na której znajduje si ę stanowisko paproci – długosza kró- lewskiego oraz najwi ększa w regionie gda ńskim populacja widłaka jałowcowatego, pozosta- ło ści torfowiska wysokiego i przej ściowego wraz z wła ściwymi dla tych ekosystemów gatun- kami i zbiorowiskami ro ślinnymi. Powstały w 1983 r. rezerwat „Zielone” ma powierzchni ę 17,08 ha. Chroni najbogatsz ą populacj ę wiciokrzewu pomorskiego w województwie, fragmenty brzeziny bagiennej i lasów brzozowo-dębowych. Najwi ększy obszarowo rezerwat „Bielawa” powstał w 1999 roku, a w 2005 r. powi ęk- szono jego powierzchni ę do 721,41 ha. Cz ęść rezerwatu znajduje si ę na obszarze s ąsiedniego arkusza Puck. Jest to torfowisko wysokie typu atlantyckiego z charakterystyczn ą ro ślinno ści ą i ostoj ą ptactwa wodno-błotnego. Wyst ępuj ą tu m.in.: je Ŝogłówka i wrzosiec bagienny, prze- szło 20 gatunków motyli, Ŝmija zygzakowata oraz kilkana ście gatunków ptaków zagro Ŝonych wygini ęciem. Rezerwat „ Źródliska Czarnej Wody” – utworzony w 1999 r. na powierzchni 50,58 ha – to zachowany w stanie niezmienionym zespół źródlisk i rzadkich regionalnie gleb zbli Ŝonych do parar ędziny wapiennej, porastaj ących je zbiorowisk le śnych i źródliskowych oraz rzadkich i chronionych gatunków ro ślin i zwierz ąt. Ochron ą w formie pomników przyrody obj ęte zostały pojedyncze drzewa lub ich skupi- ska oraz głazy narzutowe. W śród drzew pomnikowych znajduj ą si ę klony, d ęby szypułkowe i bezszypułkowe, buki i sosny. Cz ęsto wyst ępuj ą w granicach parków podworskich lub na sta- rych cmentarzach. Jednym z najwi ększych głazów na Pomorzu jest le Ŝą cy około 1 km od Odargowa, „Poga ński Kamie ń”. Jego obwód ma ponad 20 m, a wysoko ść około 3,5 m. UŜytki ekologiczne to miejsca chroni ące pozostało ści ekosystemów takich środowisk jak: śródle śne i śródpolne oczka wodne, k ępy drzew i krzewów, bagna i torfowiska. Na obszarze arkusza Sławoszyno utworzono 8 u Ŝytków ekologicznych o powierzchni od 1,17 do 8,51 ha. W miejscowo ści Szary Dwór, w wyrobisku po eksploatacji piasków, znajduje si ę odsło- ni ęcie osadów kemowych wraz z wyst ępuj ącą na nich kopaln ą bielic ą i przykrywaj ącymi je piaskami eolicznymi. Tak dobrze zachowana gleba kopalna jest rzadko ści ą i dlatego odsłoni ęcie obj ęto ochron ą prawn ą w formie stanowiska dokumentacyjnego przyrody nieoŜywionej.

45 Tabela 9 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody, u Ŝytków ekologicznych i stanowisk dokumentacyjnych Nr Forma obiektu Gmina Rok Rodzaj obiektu ochrony Miejscowo ść na Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha)

mapie 1 2 3 4 5 6 Krokowa L – „Widowo” 1. R Le śnictwo Lisewo 1999 pucki (97,1) Krokowa Fl – „Pia śnickie Ł ąki” 2. R Le śnictwo Lisewo 1959 pucki (56,23) Fl – „Długosz Królewski Le śnictwo Krokowa 3. R 2003 w Wierzchucinie” Wierzchucino pucki (148,19) Krokowa Fl – „Zielone” 4. R Le śnictwo Lisewo 1983 pucki (17,08) Krokowa, Włady- 1999 T – „Bielawa” 5. R Bielawskie Błota sławowo (2005 – po- (721,41)* pucki wi ększenie) Krokowa L – „ Źródliska Czarnej Wody” 6. R Le śnictwo Starzyno 1999 pucki (50,58) Le śnictwo Lisewo, Krokowa Pn – G (granit skandynaw- 7. P 1955 oddz. 9d pucki ski) Krokowa 8. P Wierzchucino 1976 PŜ – lipa drobnolistna pucki Krokowa 9. P Wierzchucino 1976 PŜ – jesion wyniosły pucki Krokowa 10. P Wierzchucino 1976 PŜ – d ąb szypułkowy pucki Krokowa 11. P Brzyno 1989 PŜ – sosna pospolita pucki Krokowa 12. P Brzyno 1989 PŜ – 2 d ęby szypułkowe pucki Krokowa Pn – G 13. P Krokowa 1984 pucki (granit skandynawski) Krokowa 14. P Krokowa 1984 PŜ – d ąb szypułkowy pucki Krokowa 15. P Krokowa 1974 PŜ – platan klonisty pucki Krokowa 16. P Krokowa 1974 PŜ – klon pospolity pucki Krokowa 17. P Krokowa 1993 PŜ – miłorz ąb dwuklapowy pucki Krokowa PŜ – wi ąz bezszypułkowy, 18. P Krokowa 1984 pucki lipa drobnolistna Krokowa 19. P Krokowa 1988 PŜ – klon jawor pucki Krokowa 20. P Krokowa 1995 PŜ – d ąb szypułkowy pucki Le śnictwo Starzy- Krokowa 21. P 1995 PŜ – buk pospolity no, oddz. 21d pucki Krokowa 22. P Kłanino 1974 PŜ – dwa d ęby szypułkowe pucki

46 1 2 3 4 5 6 Le śnictwo Gnie- Gniewino 23. P 1995 PŜ – sosna pospolita wino, oddz. 180b wejherowski Le śnictwo Gnie- Gniewino 24. P 1996 PŜ – jesion wyniosły wino, oddz. 180a wejherowski Gniewino 25. P Nadole 1966 PŜ – lipa drobnolistna wejherowski Le śnictwo Starzy- Krokowa 26. P 1996 PŜ – bluszcz pospolity no, oddz. 28a pucki Krokowa 27. P Lisewo 1995 PŜ – olsza czarna pucki Le śnictwo Dama- Krokowa 28. P 1995 PŜ – buk pospolity towo, oddz. 29i pucki Le śnictwo Dama- Krokowa 29. P 1995 PŜ – buk pospolity towo, oddz. 29l pucki Le śnictwo Dama- Krokowa 30. P 1995 PŜ – buk pospolity towo, oddz. 29l pucki Le śnictwo Starzy- Krokowa 31. P 1996 PŜ – bluszcz pospolity no, oddz. 34i pucki Le śnictwo Starzy- Krokowa 32. P 1996 PŜ – sosna pospolita no, oddz. 34j pucki Krokowa 33. P Połchówko 1995 PŜ – lipa drobnolistna pucki Le śnictwo Starzy- Krokowa 34. P 1996 PŜ – lipa drobnolistna no, oddz. 22a pucki Le śnictwo Starzy- Krokowa 35. P 1996 PŜ – d ąb szypułkowy no, oddz. 30b pucki Le śnictwo Dama- Krokowa 36. P 1995 PŜ – d ąb szypułkowy towo, oddz. 30b pucki Le śnictwo Starzy- Krokowa 37. P 1996 PŜ – sosna pospolita no, oddz. 26g pucki Le śnictwo Dama- Krokowa 38. P 1996 PŜ – buk pospolity towo, oddz. 30f pucki Le śnictwo Dama- Krokowa 39. P 1995 PŜ – buk pospolity towo, oddz. 30f pucki Le śnictwo Dama- Krokowa 40. P 1955 PŜ – buk pospolity towo, oddz. 8a pucki Krokowa 41. P Połchówko 1995 PŜ – 3 buki pospolite pucki Krokowa 42. P Połchówko 1995 PŜ – 4 buki pospolite pucki Le śnictwo Dama- Krokowa 43. P 1996 PŜ – buk pospolity towo, oddz. 56c pucki Le śnictwo Dama- Krokowa Pn – G 44. P 1955 towo, oddz. 5d pucki (granit skandynawski) Le śnictwo Starzy- Krokowa 45. P 1995 PŜ – d ąb bezszypułkowy no, oddz. 55a pucki Krokowa Le śnictwo Dama- 46. P pucki 1996 PŜ – buk pospolity towo, oddz. 56c

Le śnictwo Dama- Krokowa Pn – G 47. P 1955 towo, oddz. 77b pucki (granit skandynawski) Le śnictwo Starzy- Krokowa 48. P 1996 PŜ – sosna pospolita no, oddz. 54g pucki

47 1 2 3 4 5 6 Gniewino PŜ – grupa 12 drzew (lipy 49. P Gniewino 1989 wejherowski drobnolistne i klon pospolity) le śnictwo Kolko- Gniewino Pn – G 50. P 1955 wo, oddz. 208k wejherowski (granit skandynawski) Le śnictwo Gnie- Gniewino 51. P 1996 PŜ – daglezja zielona wino, oddz. 180 wejherowski Le śnictwo Rybno, Gniewino 52. P 1996 PŜ – bluszcz pospolity oddz. 217b wejherowski Le śnictwo Doma- Puck 53. P 1996 PŜ – buk pospolity towo, oddz. 131a pucki Le śnictwo Doma- Puck 54. P 1995 PŜ – jarz ąb brekinia towo, oddz. 126k pucki Le śnictwo Dama- Puck 55. P 1996 PŜ – bluszcz pospolity towo, oddz. 142 pucki Gniewino 56. P Rybno 1955 PŜ – dwa d ęby szypułkowe wejherowski Puck 57. P Le śniewo 1984 PŜ – d ąb szypułkowy pucki Gniewino 58. P Kostkowo 1984 PŜ – dwa d ęby szypułkowe wejherowski Le śnictwo Krokowa torfowisko przej ściowe 59. U 1999 Sobie ńczyce pucki (1,19) Le śnictwo Krokowa torfowisko przej ściowe 60. U 1999 Starzyno pucki (2,46) Le śnictwo Krokowa szuwary turzycowe 61. U 1999 Domatowo pucki (1,25) Le śnictwo Krokowa jezioro eutroficzne 62. U 1999 Domatowo pucki (8,51) Le śnictwo Krokowa torfowisko przej ściowe 63. U 1999 Starzyno pucki (3,22) Le śnictwo Krokowa torfowisko przej ściowe 64. U 1999 Mechowo pucki (3,62) wilgotna ł ąka i torfowisko Krokowa 65. U Le śnictwo Pia śnica 1999 przej ściowe pucki (3,80) oczko wodne „Pia śnickie Le śnictwo Krokowa 66. U 2000 Oparzelisko” Le śniewo pucki (1,17) Krokowa Wr (po eksploatacji piasku) 67. S Szary Dwór 1999 pucki (0,5)

Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody, U – u Ŝytek ekologiczny, S – stanowisko dokumentacyjne przyrody nieo Ŝywionej Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: Fl – florystyczny, T – torfowiskowy, L – le śny, rodzaj pomnika przyrody: PŜ – Ŝywej, Pn –nieo Ŝywionej, rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy, Wr – wyrobisko, * – rezerwat cz ęś ciowo poło Ŝony na obszarze s ąsiedniego arkusza

Według tworzonej Europejskiej Sieci Ekologicznej–ECONET (Liro, 1998) na arkuszu Sławoszyno znajduje si ę obszar w ęzłowy o znaczeniu mi ędzynarodowym Wybrze Ŝe Bałtyku (2M), chroni ący najbardziej specyficzne typy ekosystemów na tym terenie oraz fragment ko- rytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym – Redy-Łeby (fig. 5).

Fig. 5. Poło Ŝenie arkusza Sławoszyno na tle systemu ECONET (Liro, 1998)

1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 2M – Wybrze Ŝe Bałtyku, 2 – korytarz ekologiczny o znaczeniu mi ędzynarodowym, jego numer i nazwa: 1m – PobrzeŜa Kaszubskiego, 3 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 10k – Redy–Łeby; 4 – wi ększe jeziora

Według systemu NATURA 2000 na obszarze arkusza Sławoszyno znajduj ą si ę 4 ostoje ptasie o randze europejskiej – Przybrze Ŝne Wody Bałtyku, Bielawskie Błota, Lasy L ęborskie i Puszcza Dar Ŝlubska oraz 4 ostoje siedliskowe – Pia śnickie Ł ąki, Białogóra, Widowo, Trzy Młyny (tabela 10). Pierwszy z wymienionych obszarów obejmuje wody przybrze Ŝne morza o gł ęboko ści do 20 m, od Zatoki Pomorskiej na Półwyspie Helskim ko ńcz ąc. Zimuj ą tu cenne gatunki pta- ków, m.in. nur czarnoszyi i nur rdzawoszyi. Puszcza Dar Ŝlubska i Lasy L ęborskie stanowi ą zwarte kompleksy le śne stanowi ące ostoj ę licznych gatunków ptaków, w tym jednego z polskich gatunków sów – włochatki (gniazduje tu powy Ŝej 1% populacji krajowej). Bielawskie Błota to rozległe mokradła i torfowiska Błot Przymorskich, od wschodu si ęgaj ące po dolin ę Czarnej Wody. Stanowi ą ostoj ę ptaków.

49 Tabela 10 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Nazwa obszaru Poło Ŝenie centralnego punktu Typ Poło Ŝenie administracyjne obszaru w granicach arkusza i obszaru Powierzchnia Lp. ob- Kod obszaru symbol oznaczenia na Długo ść Szeroko ść obszaru (ha) Kod szaru Województwo Powiat Gmina mapie geogr. geogr. NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Przybrze Ŝne Wody 16 o46’39’’ 54 o37’39’’ Krokowa, 1 J PLB990002 Bałtyku 194626,73* PL0B2 pomorskie pucki E N Wejherowo (P) Pia śnickie Ł ąki 18 o5’30’’ 54 o48’53’’ 2 E PLH220021 1084,99* PL0B2 pomorskie pucki Krokowa (S) E N Białogóra 18 o55’28’’ 54 o49’03’’ 3 E PLH220003 1 132,80* PL0B2 pomorskie pucki Krokowa (S) E N Widowo 18 o7’44’’ 54 o23’41’’ 4 B PLH220054 91,50 PL0B2 pomorskie pucki Krokowa (S) E N Bielawskie Błota 18 o15’10’’ 54 o47’57’’ Krokowa,

50 50 5 A PLB220010 1 101,29* PL0B2 pomorskie pucki (P) E N Władysławowo Trzy Młyny 18 o12’15’’ 54 o45’08’’ 6 B PLH220029 765,88 PL0B2 pomorskie pucki Krokowa (S) E N Puszcza Dar Ŝlubska 18 o16’50’’ 54 o39’13’’ PL0B2 pucki Puck 7 A PLB220007 6452,63* pomorskie (P) E N wejherowski Wejherowo Lasy L ęborskie 18 o57’49’’ 54 o39’00’’ 8 A PLB220006 8 565,33* PL0B2 pomorskie wejherowski Gniewino (P) E N

Rubryka 2: A – wydzielone OSO (obszary specjalnej ochrony) bez Ŝadnych poł ącze ń z innymi obszarami Natura 2000, E – SOO (specjalny obszar ochrony), który graniczy z innym obszarem Natura 2000 – OSO lub SOO, ale si ę z nim nie przecina, J – OSO, cz ęś ciowo przecinaj ący si ę z SOO,.. B – Wydzielone SOO, bez Ŝadnych poł ącze ń z innymi obszarami Natura 2000. Rubryka 4: P – obszar specjalnej ochrony ptaków, S – specjalny obszar ochrony siedlisk Rubryka 7: na terenie arkusza znajduje si ę tylko cz ęść obszaru Rubryka 8: nazwa regionu: PL0B2 – Gda ński

Obszary: Białogóra, Pia śnickie Ł ąki i Widowo obejmuj ą fragmenty pasa przybrze Ŝnego z kompleksem lasów na wydmach, unikalnym na południowych wybrze Ŝach Bałtyku kompleksem zbiorowisk torfowiskowych i le śnych, tworz ących naturaln ą seri ę sukcesyjn ą. Stwierdzono tu równie Ŝ bardzo rzadkie w skali kraju zbiorowiska ro ślinne o charakterze atlantyckim. Natomiast obszar Trzy Młyny obejmuje źródliska Czarnej Wody i porastaj ące ten teren szczególnie cenne ł ęgi olszowo-jesionowe. Na omawianym obszarze brak jest propozycji pozarz ądowych (Shadow List) do obj ęcia ochron ą kolejnych obszarów w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000.

XIII. Zabytki kultury

Obszar arkusza Sławoszyno na pocz ątku pierwszego tysi ąclecia p.n.e. znajdował si ę w zasi ęgu kultury łu Ŝyckiej, któr ą około 500 lat p.n.e. zast ąpiła kultura wschodniopomorska. Osadnictwo pradziejowe i średniowieczne zarejestrowano w kilkudziesi ęciu miejscach. S ą to cmentarzyska kurhanowe, grobów skrzynkowych lub wielokulturowe m. in. w Wierzchucinie, Brzynie i Domatowie. Osady i ślady osad datowane s ą od mezolitu po średniowiecze. Wcze- sno średniowieczne grodziska odkryto w Brzynie, Lubkowie i Tyłowie. Wi ększo ść miejscowo ści ma swój średniowieczny rodowód. W niektórych z nich znajduj ą si ę obiekty otoczone opiek ą konserwatora zabytków. W D ębkach zachowała si ę chata rybacka z XVIII wieku o konstrukcji szkieletowej wypełnionej glin ą. Tam te Ŝ znajduje si ę kaplica Ksi ęŜ y Zmartwychwsta ńców pw. Matki Boskiej Cz ęstochowskiej. Drewniana kaplica została wzniesiona w latach 1934–35. Jej architektura kaplicy nawi ązuje do tradycji kaszub- skich. Wie ś Karwie ńskie Błota I i II maj ą form ę rz ędowej zabudowy holenderskiej (układ ruralistyczny). Tam te Ŝ znajduje si ę dom mieszkalny z XIX wieku i nieczynny ju Ŝ cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku. Zabytkowe obiekty sakralne zlokalizowane s ą te Ŝ w Tyło- wie (prezbiterium ko ścioła pw. Oczyszczenia NMP z Tyłowa) i w Krokowej (ko ściół para- fialny pw. św. Katarzyny z połowy XIX wieku). W Wierzchucinie zachował si ę ko ściół ewangelicki z ko ńca XIX wieku, a w śarnowcu zespół klasztorny cystersek z folwarkiem i ko ściołem parafialnym z XIII–XV wieku, zespół dworsko-ogrodowy z folwarkiem z XIX wieku oraz dwojak mieszkalny. Zespoły dworsko-pałacowe znajduj ą si ę równie Ŝ w Sulicicach (pałac, spichlerz, park), Krokowej (pałac, brama wjazdowa z reliktami ogrodze- nia, park) i Kłaninie (pałac, spichlerz, park). Prawie 190-letni dom z obor ą i stodoł ą stoi w Sławoszynie. W Nadolu znajduje si ę miniskansen – Zagroda Gburska, który obejmuje cha- łup ę, obor ę, stodoł ę, wozownie, piec chlebowy, studnie i kierat. Cała zagroda pochodzi z XIX wieku. W Świecinie zlokalizowany jest jedyny zabytek techniczny. Jest to tzw. zespół Roba-

51 kowskiego Młyna, w skład którego wchodz ą: młyn wodny z urz ądzeniami mły ńskimi, dom młynarza wraz z mał ą architektur ą. Podczas II wojny światowej na terenie Puszczy Dar Ŝlubskiej miały miejsce masowe mordy dokonane przez hitlerowców. W lasach koło wsi Pia śnica Wielka i Rybno znajdują si ę zbiorowe mogiły i pomniki ofiar.

XIV. Podsumowanie

Obszar arkusza Sławoszyno to tereny o wysokich du Ŝych walorach przyrodniczo- krajobrazowych, zwi ązanych z wybrze Ŝem morskim oraz du Ŝymi zwartymi kompleksami leśnymi. Najcenniejsze przyrodniczo obszary obj ęto ochron ą w formie Nadmorskiego Parku Krajobrazowego, sze ściu rezerwatów przyrody, trzech obszarów chronionego krajobrazu oraz uŜytków ekologicznych i stanowiska dokumentacyjnego przyrody nieo Ŝywionej. Na terenie arkusza znajduj ą si ę obszary obj ęte europejskim systemem ochrony Natura 2000 – 4 ostoje ptasie – Przybrze Ŝne Wody Bałtyku, Bielawskie Błota, Lasy L ęborskie i Puszcza Dar Ŝlubska oraz 4 ostoje siedliskowe – Pia śnickie Ł ąki, Białogóra, Widowo, Trzy Młyny. Dominuj ącą rol ę pełni turystyka, rolnictwo i le śnictwo. Coraz mniejsze znaczenie ma rybołówstwo i przetwórstwo ryb. Miejscowo ści D ębki i Karwia, niegdy ś osady rybackie, przekształciły si ę w miejscowo ści letniskowe. Na omawianym obszarze udokumentowano cztery niewielkie zło Ŝa ropy naftowej i gazu ziemnego, jedno soli kamiennej, osiem złó Ŝ piasków i Ŝwirów oraz jedno zło Ŝe głazów. Eksploatowane s ą trzy zło Ŝa ropy naftowej i gazu ziemnego oraz sze ść złó Ŝ kruszywa naturalnego. Na podstawie obecnego stopnia rozpoznania geologicznego wyznaczono trzy obszary prognostyczne piasków i Ŝwirów oraz pi ęć obszarów prognostycznych torfów. Źródłem zaopatrzenia w wod ę s ą liczne studnie ujmuj ące poziomy wodono śne w utworach czwartorz ędowych. W granicach arkusza Sławoszyno wyznaczono obszary predysponowane do lokalizowania składowisk innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne (komunalne) i oboj ętnych. Rejon wy- dzielony do składowania odpadów komunalnych wyst ępuje na niewielkiej powierzchni w rejonie Kłanina, gdzie wyst ępuj ą czwartorz ędowe mułki zastoiskowe. Rejony jako preferowane do składowania odpadów obojętnych wskazano w jego centralnej oraz południowo-zachodniej cz ęś ci. Na powierzchni wyst ępuj ą tu gliny zwałowe zlodowace ń północnopolskich. Najkorzystniejszych warunków dla składowania odpadów komunalnych nale Ŝy spo- dziewa ć si ę w rejonie Kłanina, w obr ębie wyst ępowania mułków, gdzie wyst ępuje średni sto-

52 pie ń zagro Ŝenia u Ŝytkowego poziomu wodono śnego, natomiast dla lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych s ą to obszary pomi ędzy Strzebielinkiem a Rybnem, śarnowcem a Lubo- cinem, oraz rejonie Sulicic, Kłanina i Pochówka, gdzie mi ąŜ szo ść kompleksu glin zwałowych dochodzi do kilkudziesi ęciu metrów, a u Ŝytkowy poziom wodono śny charakteryzuje si ę wysok ą oraz średni ą odporno ści ą na zanieczyszczenia. Warunkowe ograniczenia lokalizacji składowisk wynikaj ą z ochrony zabudowy miesz- kalnej (wokół Gniewina oraz Krokowej) oraz ochrony przyrody (w rejonie Rybna, Sławoszy- na, Odargowa, Lubocina, Warszkowa oraz Le śniewa). Lokalizacja składowisk odpadów na preferowanych obszarach powinna by ć poprzedzo- na szczegółowymi badaniami geologiczno-in Ŝynierskimi i hydrogeologicznymi, które pozwo- lą na dokładne rozpoznanie parametrów okre ślaj ących wła ściwo ści izolacyjne glin i iłów, ich mi ąŜ szo ści, rozprzestrzenienie, jak i potencjaln ą mo Ŝliwo ść ska Ŝenia wód poziomu u Ŝytko- wego przez składowisko. Głównym bogactwem naturalnym tego obszaru s ą du Ŝe, ró Ŝnorodne kompleksy le śne oraz atrakcyjne wybrze Ŝe morskie. Bogata szata ro ślinna, ciekawy i urozmaicony krajobraz wraz z wybrze Ŝem, stwarzaj ą bardzo korzystne warunki dla rozwoju turystyki. Powi ększenie bazy noclegowej i udost ępnienie interesuj ących przyrodniczo terenów, moŜe przyczyni ć si ę do rozwoju gospodarczego tego terenu.

XV. Literatura

BARTNIK E., 1965 – Sprawozdanie z prac geologiczno-poszukiwawczych za kruszywem naturalnym przeprowadzonych w rejonie wsi Rybno. Archiwum Geologiczne Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. BINDER I., LECH I., SIKORSKI B., 1977 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa ropy naftowej „D ębki – śarnowiec”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geo- logiczny, Warszawa. CHRU ŚCI ŃSKA J., 1995 – Dokumentacja geologiczna w kategorii C zło Ŝa ropy naftowej „Białogóra E”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. CHRUŚCI ŃSKA J., 1996 – Dodatek nr 1 Dokumentacja geologiczna w kategorii C zło Ŝa ropy naftowej „Białogóra E”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

53 CHRU ŚCI ŃSKA J., 2006 – Dokumentacja geologiczna w kategorii C zło Ŝa ropy naftowej „Białogóra E”. Dodatek nr 2. Wniosek o rozliczenie zasobów. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. CZARNECKI A., 1972 – Sprawozdanie z geologicznych prac zwiadowczych za zło Ŝami iłu do produkcji wyrobów cienko ściennych ceramiki budowlanej w rej. woj. gda ńskie- go. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. GIENTKA M., MALON A., TYMI ŃSKI M. (red.), 2008 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2007 r. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), JURYS L., NEUMANN M., WO ŹNIAK T., 2007 – System osłony przeciwosuwiskowej. Etap I: Mapa osuwisk i obszarów predysponowanych do wyst ępowania ruchów masowych w województwie pomorskim. CAG PIG, Warszawa. GURZ ĘDA E., 2004 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa natural-

nego „Tyłowo” w kat. C 1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

HELWAK L., 1997 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Tadzino”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geolo- giczny, Warszawa. HELWAK L., 2002 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego Nadole w kat.

C1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. HELWAK L., 2003 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa kruszywa naturalne-

go „Nadole” w kategorii C 1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. INSTRUKCJA opracowania i aktualizacji Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, 2005. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. JĘDRZEJEWSKA W., 1972 – Dokumentacja geologiczna badań nie zako ńczonych ustaleniem zasobów wykonanych w rejonie Rybskiej Karczmy. Archiwum Geologiczne Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. JUSZCZAK E., J ĘDRZEJEWSKA W., 1988 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych złó Ŝ kruszywa naturalnego w N cz ęś ci woj. gda ńskiego. Archiwum Geologiczne Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. KARCZEWSKA I., 1976 – Zestawienie materiałów dotyczących wyst ępowania bursztynu w rej. Jeziora śarnowieckiego. Archiwum Geologiczne Urzędu Marszałkowskiego, Gda ńsk.

54 KICMAN W., 1994 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa ropy naftowej D ębki- śarnowiec w kategorii C. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH Kraków. KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. KWA ŚNY L., 2003 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Sławo- szyno (4) wraz z obja śnieniami. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. LIDZBARSKI M., 1994 – Dokumentacja hydrogeologiczna głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP) nr 110 – Pradolina Kaszubska i rzeka Reda. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. LIPI ŃSKI K., WOJTKIEWICZ J., 1968 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-zwiadowczych za kruszywem naturalnym w Rybienku. Archiwum Geologiczne Urz ędu Marszał- kowskiego, Gda ńsk. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdro Ŝenia krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. MACDONALD D., 1994 – Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 – Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. MATUSZEWSKI A. BANACH M., 1972 – Sprawozdanie z geologicznych prac zwiadowczych za zło Ŝami iłu do produkcji wyrobów cienko ściennych ceramiki budowlanej na terenie województwa gda ńskiego. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. MATUSZEWSKI A. BANACH M., 1996 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kate-

gorii C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego drobnego – piasku „Minkowice”. Centralne Ar- chiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. MIKOŁAJCZYK D., 1978 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Parszczyce”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

55 MIKOŁAJCZYK D., 1979 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych zło Ŝa kruszywa naturalnego w rejonie miejscowo ści Sławoszyno. Archiwum Geologiczne Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. MŁY ŃCZAK A., 2000 – Aneks nr 2 do dokumentacji hydrogeologicznej GZWP – nr 110 Pradolina Kaszubska i rzeki Redy. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. OLSZEWSKI J., 1988 – Sprawozdanie ze zwiadu generalnego w poszukiwaniu złó Ŝ kredy jeziornej w północnej cz ęś ci woj. gda ńskiego. Archiwum Geologiczne Urz ędu Mar- szałkowskiego, Gda ńsk. ORŁOWSKI R., 1996 – Dokumentacja hydrogeologiczna głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP) nr 109 – Dolina Kopalna śarnowiec. Centralne Archiwum Geologicz- ne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. OSTAFICZUK S., 1976 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Sławoszy- no (5). Instytut Geologiczny, Warszawa. OSTAFICZUK S., 1978 – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Sławoszyno (5). Instytut Geologiczny, Warszawa. OSTRZY śEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złó Ŝ torfowych w Polsce spełniaj ących kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzgl ęd- nieniem wymogów zwi ązanych z ochron ą i kształtowaniem środowiska. Instytut Me- lioracji i UŜytków Zielonych, Falenty. OŚWI ĘCIMSKA A., SIKORSKI B., 1990 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa ropy naftowej „śarnowiec-W”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologicz- ny, Warszawa. PROFIC A., 1972a – Dokumentacja geologiczna bada ń nie zako ńczonych ustaleniem zaso- bów zło Ŝa kruszywa naturalnego w rejonie miejscowo ści Sobie ńczyce. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. PROFIC A., 1972b – Dokumentacja geologiczna bada ń nie zako ńczonych ustaleniem zaso- bów zło Ŝa kruszywa naturalnego w rejonie Warszkowa. Archiwum Geologiczne Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. RAPORT o stanie środowiska województwa pomorskiego w 2007 roku, 2008 – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Biblioteka Monitoringu Środowiska w Gda ńsku. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz st ęŜ eń substancji, które powoduj ą, Ŝe urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw nr 55 z 14 maja 2002 r., poz. 498.

56 ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw nr 165 z dnia 4 pa ź- dziernika 2002 r. , poz. 1359. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegóło- wych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw nr 61

z dnia 10 kwietnia 2003 r., poz. 549.

SĘDŁAK I., 1999 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Sulicice”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geo- logiczny, Warszawa. SIER śĘ GA P., 1979 – Przyczyny zasolenia wód podziemnych w rejonie miejscowo ści D ębki i Jeziora śarnowieckiego. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. SIER śĘ GA P., CHMIELOWSKA U., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Sławoszyno (0005). Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

SOBCZUK H., SADOWSKA M., 1998 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C 1 zło Ŝa kruszywa naturalnego „Tyłowo”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwo- wy Instytut Geologiczny, Warszawa. STEPOWICZ E., 1993 – Karta rejestracyjna zło Ŝa piasków „Parszczyce III”. Centralne Ar- chiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. STEPOWICZ E., 1994 – Karta rejestracyjna zło Ŝa piasków „Parszczyce IV”. Centralne Ar- chiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Pol- sce; Mapa st ęŜ eń cezu w Polsce. Skala 1:750000. Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy radioekologiczne Polski. Cz ęść II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. PIG. Warszawa. SURMA D., 1986a – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych złó Ŝ kruszywa naturalnego dla celów budowy elektrowni atomowej w rejonie Sobie ńczyc, Karliko- wa i Nadola. Archiwum Geologiczne Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk.

57 SURMA D., 1986b – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych złó Ŝ kruszywa naturalnego dla celów budownictwa komunikacyjnego. Archiwum Geologiczne Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. SURMA D., SOLCZAK D., 1983 – Sprawozdanie z wykonanych prac poszukiwawczych za zło Ŝami kruszywa naturalnego „Pia śnica Wielka” i „Domatowo”. Archiwum Geolo- giczne Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. ŚWIERKOSZ W., 1972 – Sprawozdanie z robót geologiczno-poszukiwawczych za piaskami kwarcowymi do produkcji szkła. Archiwum Geologiczne Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. TOPOLSKA G., 2003 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa surowców cerami-

ki budowlanej :Starzyno” w kat. A i C 1. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ń- stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. USTAWA o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dziennik Ustaw nr 39, poz. 251 (tekst jed- nolity) z dnia 05 marca 2007r.

WERNER Z., 1978 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa soli kamiennej w kategorii C 1 w rejonie Zatoki Puckiej. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geolo- giczny, Warszawa. WOJTKIEWICZ J., 1983 – Karta rejestracyjna zło Ŝa otoczaków i głazów do produkcji gry- sów „Czechy-Domatowo”. Centralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. WOJTKIEWICZ J., ADAMSKA-JE ŃSKA M., 1977 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno- poszukiwawczych za zło Ŝami kruszywa naturalnego w północno-zachodniej cz ęś ci powiatu puckiego. Archiwum Geologiczne Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. WOJTKIEWICZ J., BUCZY ŃSKA K., 1967 – Sprawozdanie z prac geologiczno- poszukiwawczych za kruszywem naturalnym wykonanym w rejonach Choczewa i Starbienina. Archiwum Geologiczne Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. WO Ś A., 1999 – Klimat Polski. PWN, Warszawa. WÓJCIK A., 1973 – Dokumentacja geologiczna bada ń wykonanych w rejonie miejscowo ści Czymanowo. Archiwum Geologiczne Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. WÓJCIK B., 1974 – Dokumentacja geologiczna z bada ń poszukiwawczych zło Ŝa kruszywa naturalnego w rejonie Opalina. Archiwum Geologiczne Urz ędu Marszałkowskiego, Gda ńsk. WÓJCIK B., 1979 – Karta rejestracyjna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Parszczyce II”. Cen- tralne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

58 ZACHOWICZ J. (red), 2007 – Aktualizacja i opracowanie cyfrowe w systemie Arc-Info 32 arkuszy „Mapy geodynamicznej polskiej strefy brzegowej Bałtyku południowego w skali 1:10 000”. Odcinek wschodni: Łeba-Gdynia. Centralne Archiwum Geologicz- ne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. ZALEWSKA M., 1996 – Dokumentacja geologiczna w kategorii C zło Ŝa ropy naftowej „D ębki - śarnowiec”. Dodatek nr 2 – wniosek o zmian ę decyzji zasobowej. Central- ne Archiwum Geologiczne, Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.