MAZOWIECKIE BIURO PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO I ROZWOJU REGIONALNEGO

======

STUDIUM UWARUNKOWA Ń

ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

OBSZARÓW CHRONIONYCH

W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM:

NADBU śAŃSKI PARK KRAJOBRAZOWY

------WRZESIE Ń 2005

Dyrektor prof. dr hab. Zbigniew Strzelecki

Zast ępca Dyrektora

mgr Bartłomiej Kolipi ński

Zast ępca Dyrektora

mgr in Ŝ. arch. Tomasz Sławi ński

Dyrektor Oddziału Terenowego w Siedlcach

dr Stefan Białczak

*****

Prowadz ący:

Andrzej Dombrowski

Współpraca:

Stefan Białczak, Zbigniew Cieszkowski, Barbara Dymna, Urszula Gadomska, Anna Olszewska

Opracowanie graficzne: Danuta Aleksandrowicz Dariusz Dyl, Dariusz Oleszczuk

2

SPIS TRE ŚCI

I WPROWADZENIE 5 II CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA I SPOŁECZNO- GOSPODARCZA NADBU śAŃSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO 7

1.POWIERZCHNIA I POŁO śENIE PARKU 7 2.CHARAKTERYSTYKA ABIOTYCZNYCH SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA 8 PRZYRODNICZEGO 3. CHARAKTERYSTKA WALORÓW BIOTYCZNYCH 11 4. FORMY SZCZEGÓLNEJ OCHRONY PRZYRODY 14 5. CHARAKTERYSTYKA WALORÓW KRAJOBRAZOWYCH, KULTUROWYCH 14 I TURYSTYCZNYCH 6. SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA 18 III CELE I ZASADY OCHRONY A ZASADY ZAGOSPODAROWANIA 21 PRZESTRZENNEGO

1.CELE I ZASADY OCHRONY W PRZEPISACH ORGANÓW ODPOWIEDZIALNYCH 21 ZA OCHRON Ę PRZYRODY 2. CELE I ZASADY OCHRONY A ZASADY ZAGOSPODAROWANIA 24 PRZESTRZENNEGO ZAWARTE W DOKUMENTACH PLANISTYCZNYCH GMIN: STUDIACH UWARUNKOWA Ń I KIERUNKACH ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNE IV UWARUNKOWANIA DLA OBSZARÓW CHRONIONYCH 31

1. UWARUNKOWANIA WYNIKAJ ĄCE Z SYTUACJI PLANISTYCZNEJ PARKU I 31 JEGO OTULINY 2. UWARUNKOWANIA FUNKCJONALNO – PRZESTRZENNE W OBSZARZE PARKU I 34 JEGO BEZPO ŚREDNIM OTOCZENIU 3. PROBLEMY WYNIKAJ ĄCE Z ZAPISÓW W MIEJSCOWYCH PLANACH 36 ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO – ZAGRO śENIA ŁADU PRZESTRZENNEGO 4.PRZYKŁADOWE ZAPISY W PROJEKTACH MIEJSCOWYCH PLANÓW 37 ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO, DOTYCZ ĄCE OCHRONY WALORÓW PRZYRODNICZYCH V ZAGRO śENIA ŚRODOWISKA, KOLIZJE I KONFLIKTY POMI ĘDZY 44 ISTNIEJ ĄCYM ZAGOSPODAROWANIEM A OCHRON Ą PRZYRODY

1. IDENTYFIKACJA ZAGRO śEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 45 2. DELIMITACJA KONFLIKTÓW SPOŁECZNYCH 53 VI KIERUNKI 54

1. WDRO śENIE Planu Ochrony Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego 54 2.OGRANICZANIE ZAGRO śEŃ ZE STRONY TURYSTYKI I BUDOWNICTWA 54 LETNISKOWEGO 3. ZADANIA W RAMACH „Programu ochrony środowiska woj. mazowieckiego” 55

4. ZADANIA W RAMACH „Krajowego programu zwi ększania lesisto ści” 57

5. WDRO śENIE PROGRAMÓW ROLNO ŚRODOWISKOWYCH 58

3 6.POSTULATY ZMIAN W EKOLOGICZNYM SYSTEMIE OBSZARÓW CHRONIONYCH 62

7.ZALECENIA PRAKTYCZNYCH DZIAŁA Ń NA RZECZ OCHRONY WALORÓW 64 PRZYRODNICZYCH VII WNIOSKI 67

VIII MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE 71

IX ZAŁ ĄCZNIK 75

1. TABELE 77 2. RYCINY 81 3. MAPY 1:100 000 93

4

I. WPROWADZENIE

Niniejsze opracowanie wykonano zgodnie z akceptowanym przez Zarz ąd Województwa planem pracy Mazowieckiego Biura Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego. Stanowi ono realizacj ę wymogu ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym w zakresie prowadzenia przez organy samorz ądu województwa analiz i studiów, odnosz ących si ę do obszarów problemowych. Celem opracowania jest analiza uwarunkowa ń zagospodarowania przestrzennego w gminach, na terenie których wyst ępuj ą wielkoobszarowe formy ochrony przyrody, a w szczególno ści: Kampinoski Park Narodowy i Parki Krajobrazowe: Bolimowski, Chojnowski, Kozienicki, Mazowiecki, Nadbu Ŝański. Jak wykazały m.in. prace nad Planem zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego, obszary te są miejscem wyst ępowania licznych kolizji w zagospodarowaniu przestrzennym i z tym zwi ązanych konfliktów społecznych. Jednocze śnie we wszystkich dokumentach wyznaczaj ących strategiczne cele i kierunki rozwoju województwa mazowieckiego sprawa ochrony przyrody jest traktowana w sposób priorytetowy. W zwi ązku z tym, w odniesieniu do wyró Ŝnionych gmin i obszarów zaistniała uzasadniona potrzeba podbudowania polityki przestrzennej uszczegółowiaj ącymi (w stosunku do Planu województwa ) analizami i studiami. Przeprowadzone dla poszczególnych parków analizy koncentrowały si ę na nast ępuj ących zagadnieniach: • charakterystyce obszaru z punktu widzenia jego walorów przyrodniczych i cech społeczno- gospodarczych; • celach i zasadach ochrony przyrody wyra Ŝonych w dokumencie konstytuuj ącym park, w zestawieniu z celami lokalnych polityk przestrzennych, zapisanych w studiach gminnych; • prawnych uwarunkowaniach polityki ochronnej i przestrzennej wynikaj ących z miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego; • zagro Ŝeń środowiska i kolizji przestrzennych, • kierunkach działa ń na rzecz równowa Ŝenia rozwoju i zapobiegania konfliktom.

Opracowanie zostało wykonane z my ślą o wykorzystaniu go jako podstawy do działa ń koordynacyjnych, realizowanych m.in. poprzez opiniowanie i uzgadnianie studiów gminnych oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Mo Ŝe by ć ono przydatne tak Ŝe przy

5 sporz ądzaniu planów ochrony parków i innych dokumentów, okre ślaj ących zasady i kierunki ochrony środowiska przyrodniczego.

Cało ść opracowania składa si ę z sze ściu zeszytów zawieraj ących analizy odnosz ące si ę do poszczególnych parków krajobrazowych i Kampinoskiego oraz z zeszytu syntetycznego, zawieraj ącego omówienie: • formalno-prawnych uwarunkowa ń prowadzenie gospodarki przestrzennej na obszarach obj ętych prawn ą ochron ą przyrody, • krótk ą charakterystyk ę poszczególnych parków obj ętych analiz ą, • wnioski wynikaj ące z przeprowadzonych bada ń i propozycje dotycz ące ogólnych rozwi ąza ń prawno -organizacyjnych w zakresie planowania przestrzennego w powi ązaniu z ochron ą przyrody.

Ka Ŝdy zeszyt po świ ęcony poszczególnym parkom składa si ę z cz ęś ci tekstowej i graficznej, przedstawionej w formie wielowektorowych map 1:100 000 (wykonanych w oprogramowaniu MapInfo) oraz wykresów i kartogramów.

6

II. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA I SPOŁECZNO- GOSPODARCZA NADBU śAŃSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO

1. POWIERZCHNIA I POŁO śENIE PARKU

Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy (NPK) utworzono w roku 1993, przedłu Ŝaj ąc prawne trwanie tej wielkoobszarowej formy ochrony przyrody, rozporz ądzeniem nr 25 Wojewody Mazowieckiego z dnia 3 wrze śnia 2004 roku zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego (Dz. U. Woj. Maz. 237 z 17 wrze śnia 2004). Celem utworzenia NPK było zachowanie walorów przyrodniczych i kulturowych doliny dolnego Bugu, uj ściowego odcinka Narwi i terenów przyległych. Powierzchnia NPK wynosi 113.671,7 ha, w tym otulina - 39.535,2 ha. NPK obejmuje fragment prawobrze Ŝnej oraz lewobrze Ŝną cz ęść doliny dolnego Bugu od gminy Platerów do uj ścia rzeki Liwiec. Zachodni skraj Parku w obecnych jego granicach obejmuje fragmenty doliny dolnej Narwi oraz Zbiornika Zegrzyńskiego pod Pułtuskiem. W granicach NPK i jego otuliny poło Ŝonych jest ( w cało ści lub cz ęś ciowo) 20 gmin wiejskich: Nur, Zar ęby Ko ścielne, Ceranów, Sterdy ń, Kosów Lacki, Liw, Łochów, Miedzna, Sadowne, Stoczek, Korytnica, Pokrzywnica, Pułtusk, Jadów, Platerów, Przesmyki, Korczew, Paprotnia, Sabnie, Repki oraz trzy miasta: Kosów Lacki, Łochów i Pułtusk. Poło Ŝenie fizycznogeograficzne Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego okre śla przeprowadzony przez J. Kondrackiego podział fizyczno-geograficzny Polski, nawi ązuj ący do europejskich jednostek taksonomicznych. Według tej regionalizacji, obszar Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego nale Ŝy do: megaregionu - Pozaalpejska Europa Zachodnia, prowincji - Ni Ŝ Środkowoeuropejski i Ni Ŝ Zachodniorosyjski, podprowincji - Niziny Śodkowopolskie i Wysoczyzna Podlasko-Białoruska, makroregionów - Nizina Północnopodlaska, Nizina Północnomazowiecka, Nizina Środkowomazowiecka, Nizina Południowopodlaska, mezoregionów - Wysoczyzna Wysokomazowiecka, Dolina Dolnej Narwi, Mi ędzyrzecze Łom Ŝyńskie, Dolina Dolnego Bugu, Równina Wołomi ńska, Podlaski Przełom Bugu, Wysoczyzna Siedlecka.

Zgodnie z wykonan ą przez R. Gumi ńskiego regionalizacj ą klimatyczn ą Polski dla potrzeb rolnictwa centralne tereny parku poło Ŝone s ą w klimatycznej „Dzielnicy Środkowej”, natomiast wschodnie

7 tereny w „Dzielnicy Podlaskiej”. Według najnowszej regionalizacji klimatycznej Polski W. Okołowicza obszar parku znajduje si ę w granicach Mazowiecko-Podlaskiego regionu klimatycznego. 2.CHARAKTERYSTYKA ABIOTYCZNYCH SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 2.1 Budowa geologiczna i rze źba terenu Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy w wi ększo ści poło Ŝony jest na terenie Obni Ŝenia Polskiego (wg podziału Polski na jednostki geologiczne W. Po Ŝaryskiego). Podło Ŝe tego obni Ŝenia stanowi ą utwory kredy i trzeciorz ędu. Wapienno-margliste utwory kredowe wyst ępuj ą na znacznych gł ęboko ściach. Utwory trzeciorz ędowe reprezentowane s ą przez osady: •oligocenu – wyst ępuj ącego w postaci ró Ŝnoziarnistych piasków glaukonitowych z wkładkami iłów i mułków, •miocenu – wyst ępuj ącego w postaci piasków, mułków i iłów z wkładkami węgla brunatnego, •pliocenu – wyst ępuj ącego w postaci iłów pstrych z przewarstwieniami piasków drobnych. Na utworach trzeciorz ędu zalegaj ą osady czwartorz ędu reprezentowane przez kilka poziomów glin rozdzielonych utworami wodnolodowcowymi b ądź zastoiskowymi plejstocenu oraz holocenu. Utwory te charakteryzuj ą si ę zró Ŝnicowan ą mi ąŜ szo ści ą oraz du Ŝą zamienno ści ą poziom ą i pionow ą. Plejstocen reprezentowany jest przez gliny zwałowe, piaski wodnolodowcowe i lodowcowe, iły, mułki oraz piaski akumulacji zastoiskowej. Holocen reprezentowany jest przez mady, iły, piaski, mułki akumulacji rzecznej i jeziornej oraz torfy. Utwory plejstoce ńskie wyst ępuj ą w obr ębie wysoczyzny polodowcowej, równin erozyjno- akumulacyjnych oraz tarasów nadzalewowych rzek. Utwory holoce ńskie wyst ępuj ą w obr ębie dolin Bugu i Narwi, dolin ich wi ększych dopływów oraz zagł ębie ń terenu. Współczesna rze źba terenu parku jest wynikiem działalno ści lodowca z okresu zlodowacenia środkowo-polskiego oraz procesów denudacyjnych z okresu zlodowacenia bałtyckiego. Obszar parku poło Ŝony jest w obr ębie 3 jednostek morfologicznych: •tarasów dolin Narwi i Bugu, •równin erozyjno-akumulacyjnych, •wysoczyzny polodowcowej. Doliny obu rzek stanowi ą formy rozległe o szeroko ści od 5-11 km. W ich obr ębie wyró Ŝni ć mo Ŝna 2 tarasy: zalewowy (holoce ński) i nadzalewowy (plejstoce ński). Taras zalewowy, wyniesiony do 2,0 m nad średni poziom wody w rzece tworzy powierzchni ę płask ą, urozmaicon ą starorzeczami,

8 niewielkimi strumieniami i obni Ŝeniami o podmokłym, zabagnionym dnie. Taras nadzalewowy wyniesiony jest około 2,0-2,5 m nad średni poziom wody w rzece i tworzy powierzchni ę lekko falist ą urozmaicon ą licznymi wydmami, obni Ŝeniami i zagł ębieniami terenu. W tej postaci taras ten jest dobrze rozwini ęty na lewym brzegu Bugu, na prawym brzegu wyst ępuje w formie odosobnionych fragmentów. Pomi ędzy dolinami Narwi i Bugu wyst ępuj ą równiny erozyjno-akumulacyjne, które tworz ą prawie płask ą powierzchni ę bardzo słabo nachylon ą ku południowemu zachodowi i opadaj ącą wyra źną kraw ędzi ą ku dolinom obu rzek. Kraw ędź ta jest bardzo wyra źna, stroma, osi ąga do 25 m wysoko ści i charakteryzuje si ę spadkami ponad 15%. Równiny erozyjno-akumulacyjne wyst ępuj ą równie Ŝ na południe od doliny Bugu. Obejmują tereny poło Ŝone na zachód od wsi Lipki Stare, Lipki Nowe, Stoczek, i Zgrzebichy, które łagodnie schodz ą ku dolinie rzeki bez wyra źnych form kraw ędziowych. Pozostały obszar parku stanowi wysoczyzn ę polodowcow ą. Jest to słabo falista równina o spadkach terenu najcz ęś ciej około 2%. Powierzchni ę wysoczyzny urozmaicaj ą doliny niewielkich rzek, dolinki erozyjno-denudacyjne, zagł ębienia bezodpływowe, ozy i kemy. W obr ębie w/w głównych jednostek morfologicznych wyst ępuj ą formy mniejsze, które wpływaj ą na urozmaicenie rze źby terenu. S ą to pagóry kemowe, ozy, wzgórza moren czołowych, wydmy oraz obni Ŝenia terenu.

2.2 Gleby Na obszarze NPK dominuj ą gleby bielicowe, mułowo-bagienne, murszowe i torfowe oraz mady. W obr ębie równin akumulacyjnych i wysoczyzny polodowcowej wyst ępuj ą gleby bielicowe wytworzone z piasków lu źnych lub słabogliniastych. W s ąsiedztwie rzek i w obni Ŝeniach terenu wyst ępuj ą płatowo gleby mułowe, murszowe, mady i torfy. W strukturze jako ści gleb dominuj ą gleby V i VI klasy bonitacyjnej.

2.3 Wody powierzchniowe i podziemne Obszar NPK jest poło Ŝony w zlewni rzek: Narew i Bug. Narew jest prawobrze Ŝnym dopływem Wisły, II rz ędu, o powierzchni zlewni 75 090 m2. Bierze pocz ątek w bagnach wschodniego skraju Puszczy Białowieskiej na terenie Białorusi. Jej całkowita długo ść wynosi 484 km. W parku płynie na długo ści 87 km z północnego wschodu na południowy zachód. Jej wa Ŝniejszymi dopływami na terenie parku s ą rzeki: Pokrzywnica, Struga, Prut i Bug. Bug jest lewostronnym dopływem Narwi o powierzchni zlewni 39 407 km2 (z czego w granicach kraju 19 327 km2). Ł ączna długo ść rzeki wynosi 625 km. Na obszarze parku rzeka płynie na

9 długo ści około 137 km. Płynie najpierw z południowego wschodu na północny zachód, a od okolic Małkini z północnego wschodu na południowy zachód. Bug meandruje tworz ąc liczne starorzecza i obszary podmokłe. Wa Ŝniejszymi dopływami Bugu na obszarze parku s ą: Buczynka, Brok, Kosówka, Tuchełka i Liwiec. Wszystkie rzeki na terenie parku s ą rzekami nizinnymi. Charakteryzuj ą si ę wzgl ędnie mał ą roczn ą zmienno ści ą pr ędko ści i wielko ści przepływu oraz nisk ą zasobno ści ą w wod ę. Rzeki te zasilane s ą głównie z opadów atmosferycznych. Na obszarze parku wyst ępuj ą równie Ŝ zbiorniki wodne pochodzenia naturalnego i pochodzenia antropogenicznego. Zbiorniki pierwszego typu to zagł ębienia bezodpływowe, stanowi ące pozostało ści po istniej ących niegdy ś jeziorkach polodowcowych oraz odci ęte zakola rzeczne. Zbiornikami sztucznymi s ą torfianki w dolinach rzecznych, wypełnione wod ą wyrobiska poeksploatacyjne, odci ęte przez wały przeciwpowodziowe odcinki koryt rzek, stawy rybne oraz zbiorniki przeciwpo Ŝarowe. Wody pi ętra trzeciorz ędowego stanowi ą główny poziom wodono śny na obszarze NPK. Jednak utwory z tego okresu poło Ŝone s ą na du Ŝych gł ęboko ściach. Z tego wzgl ędu studnie wiercone na terenie parku czerpi ą wod ę z pi ętra czwartorz ędowego, którzy zawiera od 1 do 4 poziomów wodono śnych. Pierwszy poziom wodono śny zasilany jest przez wody opadowe. Cz ęść wód tego poziomu przes ącza si ę w gł ąb zasilaj ąc poziomy ni Ŝsze, a cz ęść jest drenowana przez rzeki i rowy melioracyjne. W obr ębie wysoczyzny polodowcowej drugi poziom wodono śny zasilany jest przez gliny zwałowe znajduj ące si ę pomi ędzy obydwoma poziomami wodono śnymi. Zasilanie trzeciego i czwartego poziomu odbywa si ę na obszarach wysoczyznowych i ma charakter po średni, tzn. z poziomu wy Ŝszego głównie poprzez gliny zwałowe. Pierwszy poziom wodono śny prawie na całym obszarze parku jest odkryty, przez co jest zagro Ŝony zanieczyszczeniami pochodz ącymi z powierzchni. Drugi u Ŝytkowy poziom wodono śny na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci wyst ępuje pod warstw ą glin, która stanowi izolacj ę od powierzchni. Tylko w dolinie Bugu i Narwi brak jest tej gliniastej izolacji. Stwarza to zagro Ŝenie ska Ŝenia zanieczyszczeniami tego poziomu. Poziomy gł ębsze, ze wzgl ędu na zasilanie po średnie s ą dobrze izolowane od powierzchni i przez to zabezpieczone przed zanieczyszczeniami. 2.4 Klimat Obszar parku nale Ŝy do do ść chłodnych obszarów Polski ze średni ą roczn ą temperatur ą powietrza 7,0°c-7,5°C. Najcieplejsze s ą obszary poło Ŝone w dolinie dolnej Narwi, pomi ędzy Pułtuskiem a Serockiem (7,5°C). Najchłodniejsze s ą tereny wschodniej cz ęś ci obszaru parku na wschód od Broku z temperatur ą poni Ŝej 7,0°C. Średnia temperatura najcieplejszego miesi ąca wynosi 17,7- 18,4°C, natomiast najchłodniejszego od -3,7 do -4,6°C. Średnio w roku jest 122,2-131,1 dni

10 przymrozkowych. Okres bezprzymrozkowy trwa 160-170 dni, a okres wegetacyjny 205-210 dni. Najwi ększe zró Ŝnicowanie przestrzenne warunków termicznych wyst ępuje mi ędzy dolinami i terenami podmokłymi a obszarami wyniesionymi o gł ębszym zaleganiu wód gruntowych. Tereny wyniesione ponad dna dolin i obni Ŝeń charakteryzuj ą si ę dobrymi warunkami termicznymi, natomiast doliny rzeczne stanowi ą obszary inwersyjne z tendencj ą do zalegania chłodnego powietrza i mgieł. Najlepsze warunki wilgotno ściowe panuj ą na obszarach wysoczyznowych, dobrze przewietrzanych, o gł ębokim zaleganiu wód gruntowych, a tak Ŝe na obszarach wydmowych pokrytych lasem. Zjawiskiem ści śle zwi ązanym z temperatur ą i wilgotno ści ą powietrza jest mgła. Średnia roczna liczba dni z mgł ą wynosi 25-30. Mgły najcz ęś ciej wyst ępuj ą w dolinach i obni Ŝeniach terenu oraz na terenach o podwy Ŝszonej wilgotno ści powietrza. Średnia roczna wielko ść zachmurzenia na tym terenie wynosi 6,3-6,4 stopnia pokrycia nieba w skali 10-stopniowej. Najwi ększym zachmurzeniem charakteryzuje si ę okres trwaj ący od listopada do lutego, minimalne zachmurzenie wyst ępuje we wrze śniu. Zachmurzenie nie wykazuje zmienno ści przestrzennej. Obszar parku otrzymuje średnio 500 do 540 mm opadu. Jest to ilo ść mniejsza w stosunku do innych obszarów Polski, gdzie najcz ęś ciej opad przekracza średnio 600 mm. Najni Ŝsze opady notowane s ą w styczniu-kwietniu, natomiast najwy Ŝsze w lipcu. Najwi ęcej opadu otrzymuje wschodnia cz ęść parku. W ci ągu roku notuje si ę średnio 15-20 dni z burz ą. Najwi ększ ą liczb ą dni burzowych charakteryzuje si ę południowo-zachodnia cz ęść doliny dolnej Narwi. Na obszarze parku wyra źnie przewa Ŝaj ą wiatry zachodnie. Cz ęsto te Ŝ wyst ępuj ą wiatry z kierunku południowo-zachodniego i północno-zachodniego. Średnia roczna temperatura pr ędko ść wiatru wyniosła 3 m/s.

3. CHARAKTERYSTKA WALORÓW BIOTYCZNYCH (Powi ązania przyrodnicze, siedliska, ekosystemy, flora i fauna)

Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy jest poło Ŝony w obr ębie kilku obszarów funkcjonalnych:

- Zielone Płuca Polski, - Euroregion Bug, - Transgraniczny Obszar Chroniony „ Przełom Bugu”, - Paneuropejski Korytarz Ekologiczny, - Mi ędzynarodowa Ostoja Ptaków (IBAE: 095),

11 - Obszar w ęzłowy rangi mi ędzynarodowej nr 24M w koncepcji ECONET, - Ostoja przyrody CORINE nr 199, - w europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000: Dolina Dolnego Bugu (Dyrektywa Ptasia), Ostoja Nadbu Ŝańska (Dyrektywa Siedliskowa). W roku 1996 powstała koncepcja kolejnego obszaru funkcjonalnego pod nazw ą Nadbu Ŝańska Strefa Ekologiczna (NSE). Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy utworzono na 3 odr ębnych terenach, a powi ązania w postaci wielkoobszarowych form ochrony przyrody, dotycz ą tylko 2 fragmentów poło Ŝonych w cz ęś ci wschodniej-poł ączonych Nadbu Ŝańskim Obszarem Chronionego Krajobrazu (gm. Jabłonna Lacka) – ryc.1 (Zał ącznik). Na obszarze Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego wyst ępuj ą wszystkie typy krajobrazów w uj ęciu przyrodniczym (fizjocenoz), charakterystycznych dla tej cz ęś ci woj. mazowieckiego. Uwzgl ędniaj ąc zasi ęg obszarowy, zró Ŝnicowanie wewn ętrzne i wzajemne powi ązania przestrzenne, najlepiej rozwini ęte s ą krajobrazy: dolinny, rolniczy i le śny. Uwzgl ędniaj ąc kolejny poziom ekologicznej struktury środowiska, czyli ekosystem, wyró Ŝniaj ą si ę na terenie NPK zbiorniki wodne naturalnego pochodzenia (starorzecza) i środowiska bagienne w niewielkich, lokalnych obni Ŝeniach terenu. Te swoiste środowiska znajduj ą si ę w otoczeniu wymienionych krajobrazów tworz ące specyficzne ekosystemy charakterystyczne dla Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego. Kolejn ą cech ą charakterystyczn ą dla ekosystemów i krajobrazów przyrodniczych NPK jest wzajemne przenikanie si ę poszczególnych typów środowisk, zwłaszcza silnie urozmaicona jest mozaika krajobrazu rolniczego z dolinnym oraz wzajemne przenikanie si ę tych typów fizjocenoz. Cech ą wyró Ŝniaj ącą obszar Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego na tle województwa mazowieckiego jest bardzo wysoka jego lesisto ść , wynikaj ąca z obecno ści rozległych kompleksów le śnych: Bory Łochowskie i pozostało ści Puszczy Sterdy ńskiej . Znaczna cz ęść drzewostanów odznacza si ę niekorzystn ą – ze wzgl ędów przyrodniczych – struktur ą gatunkow ą – dominuj ą uprawy sosnowe. Analogicznie jest ze struktur ą wiekow ą – przewa Ŝaj ą drzewostany w ni Ŝszych klasach wiekowych. Struktura przestrzenna lasów jest wyj ątkowo korzystna - ci ągło ść poszczególnych fragmentów kompleksów le śnych. Ze wzgl ędów czysto przyrodniczych, wyst ępuj ące tu znaczne rozwini ęcie linii brzegowej lasów jest generalnie korzystne, bowiem znaczna jest długo ść ekotonu le śno-łąkowego, wzbogacaj ącego (w gatunki ekotonalne) styk tych trzech ró Ŝnych typów krajobrazów. Zwi ększa si ę przez to poziom lokalnej ró Ŝnorodno ści biologicznej. Jednocze śnie, oprócz ekotonowej i brzegowej strefy le śnej, obecny jest znaczny areał

12 strefy wn ętrza lasu. Wyst ępuj ą tu zatem gatunki fauny i flory charakterystyczne dla zwartych i du Ŝych kompleksów borowych, np.: gil, mysikrólik, sosnówka i bocian czarny. Generalnie, w strukturze przestrzennej krajobrazu le śnego jeszcze jedna cecha jest pozytywna. Otó Ŝ lasy ł ącz ą si ę z rozległymi kompleksami s ąsiaduj ącymi z Nadbu Ŝańskim Parkiem Krajobrazowym, dzi ęki korytarzom ekologicznym jakie stanowi ą doliny rzek. Wi ększo ść dolin przecina kompleksy le śne równole Ŝnikowo: dolina Ugoszczy, Buczynki, natomiast pozostałe przeciwnie, odznaczaj ą si ę przebiegiem południkowym: doliny Kołodziejki, Kosówki, Liwca i Tocznej. Przy rowach melioracyjnych i małych rzekach ci ągn ą si ę przystrumykowe ł ęgi olszowo-jesionowe, wzdłu Ŝ których mo Ŝe odbywa ć si ę swobodna dyspersja le śnych przedstawicieli fauny i flory. Odgrywaj ą one szczególn ą rol ą w rozległych dolinach rzek, gdzie dominuj ą raczej otwarte środowiska (ł ąki i pastwiska). Najwi ększe kompleksy ł ąk i pastwisk poło Ŝone s ą wzdłu Ŝ doliny Bugu i Ugoszczy. Dolina Bugu stanowi korytarz ekologiczny o randze mi ędzynarodowej (paneuropejski korytarz ekologiczny), równie Ŝ dolina Liwca odznacza si ę mi ędzynarodow ą rang ą przyrodnicz ą, podczas gdy dolina Tocznej stanowi korytarz o randze regionalnej. Pozostałe, niewielkie dolinki odgrywaj ą rol ę lokalnych korytarzy ekologicznych. Oprócz krajobrazów le śnych i dolinnych, najbardziej wpływaj ących na kształtowanie ró Ŝnorodno ści biologicznej i funkcjonowanie ekosystemów, trzeci typ, czyli krajobraz rolniczy dominuje w cz ęś ci południowej Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego. Agrocenozy składaj ące si ę głównie z gruntów ornych, odznaczaj ą si ę najni Ŝszym poziomem bogactwa gatunkowego oraz najszybszym spływem pestycydów i nawozów sztucznych do rzek i dalszego ich zanieczyszczania (eutrofizacji). Nale Ŝy jednak podkre śli ć silne rozdrobnienie upraw oraz znaczn ą długo ść ekotonu polno-le śnego. Obie te cechy s ą bardzo korzystne dla funkcjonowania krajobrazu rolniczego. Stosunkowo niewiele jest śródpolnych drzew oraz ich k ęp i skupie ń krzewów, co z kolei nale Ŝy uzna ć za niekorzystne – dla ró Ŝnorodno ści biologicznej – cechy struktury krajobrazu. Na terenie Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego wyst ępuj ą te Ŝ swoiste ekosystemy, które stanowi ą zbiorniki wodne. S ą to naturalne starorzecza Bugu (tzw. bu Ŝyska) oraz poeksploatacyjne „oczka” wodne w bardzo ró Ŝnym stopniu zaro śni ęte. Najwi ększe starorzecza s ą skupione pod Morzyczynem, a najwi ększy „archipelag” sztucznych zbiorników wodnych znajduje si ę w gminie Stoczek i Kosów Lacki. Szczególnie interesuj ący jest archipelag o śmiu zbiorników wodnych koło Kał ęczyna - malowniczo poło Ŝony w obr ębie starych borów sosnowych lub na ich skraju. S ą to poeksploatacyjne zbiorniki, zaro śni ęte w bardzo ró Ŝnym stopniu (od 1% do 20%). Znaczna jest rola wszystkich zbiorników dla reprodukcji płazów. Bory otaczaj ące zbiorniki odznaczaj ą si ę bardzo dobrym stopniem zachowania – znaczna cz ęść drzewostanów pochodzi z samosiewu. W otoczeniu zbiorników wodnych wyst ępuj ą te Ŝ enklawy torfowisk przej ściowych i wysokich: z łochyni ą,

13 bagnem zwyczajnym, wełniank ą i mchami torfowcami. Wi ększo ść zbiorników, zwłaszcza na skraju lasów w s ąsiedztwie pól jest silnie zeutrofizowanych (prze Ŝyźnionych), o czym świadcz ą lokalne płaty pałki wodnej. Dwa zbiorniki zachowały dotychczas dystroficzny charakter. Walory przyrodnicze omawianych zbiorników s ą tak du Ŝe, Ŝe jego ranga jest wyra źnie ponadregionalna (ranga rezerwatu przyrody). Jednak najwi ększym sztucznym zbiornikiem wodnym na terenie NPK jest tzw. cofka Zb. Zegrzy ńskiego na Narwi (gm. Pułtusk i gm. Pokrzywnica) oraz stawy rybne pod Przekopem i Szczeglacinem (gm. Korczew).

4. FORMY SZCZEGÓLNEJ OCHRONY PRZYRODY Poszczególne gminy s ą w ró Ŝnym stopniu reprezentowane pod wzgl ędem udziału na ich terenie okre ślonych form ochrony przyrody (Tab. 1 - Zał ącznik). W cało ści na terenie NPK jest poło Ŝona tylko , natomiast uwzgl ędniaj ąc dodatkowo otulin ę NPK- równie Ŝ gmina Korczew. Zró Ŝnicowany jest udział u Ŝytków ekologicznych, które najwi ększ ą powierzchni ę zajmuj ą w gminach Kosów Lacki, Sadowne i Stoczek. Na terenie NPK i otuliny dotychczas utworzono 13 rezerwatów przyrody o ł ącznej powierzchni 683, 95 ha: „Sterdy ń” (le śny), gm. Ceranów (11,91 ha), „Biele” (florystyczny), gm. Ceranów (27,90 ha), „Bojarski Gr ąd” (florystyczny), gm. Kosów Lacki (7,02 ha), „Przekop” (le śny), gm. Korczew (21,08 ha), „Kaliniak” (le śny), gm. Korczew (54,41 ha), „D ębniak” (le śny), gm. Korczew (20, 84 ha), „Czaplowizna” (le śny), gm. Łochów (213,23 ha), „Jegiel” (le śny), gm. Łochów (18,58 ha), „Wilcze Błota” (florystyczny), gm. Łochów (89,26 ha), „Śli Ŝe” (torfowiskowy), gm. Jadów (44,29 ha), „Mokry Jegiel” (le śny), gm. Sadowne (116, 13 ha), „Moczydło” (torfowiskowy), gm. Stoczek (58, 1 ha), „Dzier Ŝeni ńska K ępa” (faunistyczny), gm. Pokrzywnica (1,2 ha). 5. CHARAKTERYSTYKA WALORÓW KRAJOBRAZOWYCH, KULTUROWYCH I TURYSTYCZNYCH 5.1 Walory krajobrazowe Obszar parku odznacza si ę wysokimi walorami krajobrazowymi i geomorfologicznymi. Krajobraz stanowi mozaik ę zbiorowisk le śnych, ł ąkowych i pastwiskowych oraz upraw polowych. Pod

14 wzgl ędem geomorfologicznym s ą to tereny wysoczyzny polodowcowej przewa Ŝnie lekko faliste, urozmaicone głównie dolinami rzek Bug, Liwiec i Narew oraz dolinami mniejszych rzek. Rzeka Bug płynie szerok ą i gł ęboko wci ętą dolin ą tworz ąc liczne i gł ęboko wci ętą dolin ą tworz ąc liczne, malownicze meandry i starorzecza. Wzdłu Ŝ północnego brzegu doliny ci ągnie si ę wyra źnie widoczna w terenie wysoka kraw ędź erozyjna. Wysoka skarpa stanowi bardzo atrakcyjne punkty widokowe. Dodatkowym urozmaiceniem rze źby terenu s ą wydmy, wzgórza moren czołowych oraz liczne zagł ębienia wypełnione wod ą. Walory krajobrazowe podnosi tak Ŝe obecno ść pi ęknych, zadziwiaj ących wiekiem i rozmiarami drzew wyró Ŝniaj ących si ę w krajobrazie. Najwi ększe d ęby wyró Ŝniaj ą si ę 3,5 m obwodem, a lipy - nawet do 4 m. Najstarsze drzewostany d ębowe i lipowe licz ą ponad 200 lat. Wszystkie wy Ŝej wymienione elementy powoduj ą, Ŝe omawiany obszar jest interesuj ący pod wzgl ędem krajobrazowym, co ma du Ŝy wpływ na atrakcyjno ść turystyczn ą.

5.2 Walory kulturowe Na omawianym obszarze zachowało si ę wiele obiektów b ędących dziedzictwem kulturowym i materialnym tych ziem. Obiekty zabytkowe reprezentowane s ą przez architektur ę sakraln ą (ko ścioły, kapliczki, cmentarze), zespoły pałacowe i dworskie oraz wiele innych miejsc historycznych. Na podstawie „Rejestru zabytków woj. mazowieckiego”, najstarsze nielicznie zachowane obiekty zabytkowe pochodz ą z gotyku. Do zabytków architektury reprezentuj ących gotyk, nale Ŝą : ruiny dworu warownego w Miedznej, pozostało ści zespołu dworskiego obronno - rezydencjonalnego w Jadowie (pow. wołomi ński), zamek w Liwie, ko ściół w Górkach (gm. Platerów). Najokazalszymi najlepiej zachowanym z tego okresu jest zespół Zamku Biskupów Płockich, usytuowany na dawnym grodzie średniowiecznym, obecnie przeznaczony na Dom Polonii. Sztuk ę renesansu równie Ŝ reprezentuj ą nieliczne przykłady. Nale Ŝą do nich ko ścioły np. w Knychówku (gm. Korczew), zespół ko ścioła Św. Krzy Ŝa w Pułtusku. Okres baroku zaowocował licznymi budowlami zarówno świeckimi jak i sakralnymi. Najbardziej warto ściowe z nich to: ko ściół bazylikowy w Sterdyni, jednonawowy, otoczony parkiem krajobrazowym, oraz pó źniej wznoszone trójnawowe w Przesmykach, Gródku (gm. Sabnie), zespół klasztoru Reformatorów (ob. wi ęzienie) wraz z ko ściołem Św. Józefa w Pułtusku. Najstarsze zabytki architektury dworskiej pochodz ą z okresu baroku. Przykładem s ą: dwór w Paplinie, ruiny dworu w Miedznej. Przełom XVIII i XIX wieku, to budownictwo klasycystyczne i z tego okresu pochodzi najwi ększa liczba zabytków. Obiekty sakralne reprezentowane s ą przez ko ścioły m. in. w Jabłonnie Lackiej, w

15 Wyroz ębach Podawcach (gm.Repki), w Korytnicy. Charakterystyczne dla tego terenu s ą pałace i dwory. Pałace zostały w wi ększo ści przebudowane w stylu klasycystycznym, który wszedł w tym czasie do architektury pałacowej. Ten okres przyniósł próby stosowania wzorów palladia ńskich, zwłaszcza w kształtowaniu fasad. Jako przykład podać nale Ŝy pałac w Sterdyni, z ko ńca XVIII w. Najwi ększy zespół pałacowo - parkowy zachował si ę w Korczewie. Najokazalsz ą rezydencj ą magnack ą na tym terenie jest pałac w Starej Wsi, wielokrotnie przebudowywany. Obecny kształt angielskiego zamczyska z okresu el Ŝbieta ńskiego zawdzi ęcza pracom modernistycznym uko ńczonym w 1843 r. Druga połowa XVIII w. przyniosła redukcj ę form architektonicznych. Powstawały dwory parterowe, drewniane, np. w Baczkach (gm. Łochów) i Paplinie (gm. Korytnica). W śród zabudowa ń dworskich wyró Ŝniały si ę okazało ści ą spichlerze np. w Sterdyni, w Korczewie. Jako nieliczna w Polsce zachowała si ę do dnia dzisiejszego, drewniana karczma w Korczewie z przełomu XVIII-XIX w. Na omawianym terenie wyst ępuj ą równie Ŝ młyny wiatraki. Młyny wodne mo Ŝna ogl ąda ć m.in. w Tokarach i Dra Ŝniewie (gm. Korczew), Niewiadomej (gm. Sabnie) oraz w Korytnicy; a młyny motorowe w Miedznej, Rudnikach (gm. Repki), Płatkownicy (gm. Sadowne). Wiatraki zachowały si ę w Bartkowie Nowym (gm. Korczew), Ostrom ęczynie (gm. Platerów), Gródach (gm. Sterdy ń), Sawicach Broniszach (gm. Repki). Z pocz ątku XIX w. istnieje równie Ŝ wiele obiektów architektury mieszkalnej – drewnianej, dobrze zachowanej np. w Urlach (gm. Jadów), w Szczeglacinie, w Laskowicach (gm. Korczew). Przykładem zabytkowych obiektów przemysłowych i u Ŝyteczno ści publicznej jest : zespół dworca kolejowego w Łochowie, zespół Fabryki Maszyn Rolniczych w Baczkach i zespół Fabryki Mebli Metalowych w Ostrówku (gm. Łochów). Znaczn ą grup ę stanowi ą budowle reprezentuj ące eklektyzm, wzniesione w okresie historyzmu w XIX i XX w. S ą to głównie ko ścioły i cerkwie. Z tego okresu pochodz ą ko ścioły neogotyckie: w Starej Wsi (gm. Liw), w Kosowie Lackim i w Liwie. Niew ątpliwie najwa Ŝniejszym i najtragiczniejszym obiektem jest Mauzoleum w Treblince, po świ ęcone pami ęci m ęcze ńskiej śmierci Źydów w czasie II wojny światowej. Pomnik wzniesiono na miejscu dawnych komór gazowych, w których zgin ęło 800 000 śydów. Analiza przestrzennego rozmieszczenia obiektów zabytkowych oraz interesuj ących z innych wzgl ędów, wskazuje na najwi ększ ą ich koncentracj ę w cz ęś ci południowo-wschodniej (Ryc. 11- Zał ącznik).

5.3 Szlaki turystyczne i ście Ŝki przyrodnicze Rozpoznanie obszaru parku pod k ątem ciekawych przyrodniczo i historycznie miejsc i aktywny wypoczynek umo Ŝliwiaj ą ciekawe trasy wycieczkowe – samochodowe, rowerowe i piesze.

16 Najbardziej znana trasa samochodowa to Trasa Polonijna biegn ąca od Pułtuska, gdzie znajduje si ę Centrum Polonijne przez Brok, Zuzel ę, Ciechanowiec do Białowie Ŝy. Przez obszar parku przebiega te Ŝ liczna sie ć szlaków pieszych i rowerowych, z których najciekawsze to: 1. Okr ęŜ ny Szlak Le śny ze stacji PKP w Toporze przez Uroczysko Ku źniarki, Czaplowizn ą, Ur. Chom ąta do Topora. Szlak ma 16 km długo ści i oznakowany jest na Ŝółto, 2. Szlak im. Juliana Ejsmonda z Łochowa, przez Jerzyska, rezerwat Jagiel, Ur. Wil Ŝanka, Nadkole do Kamie ńczyka. Trasa ma długo ść ok. 24 km i oznakowana jest na czarno, 2.Szlak Słoneczny z Urli przez Iły, Strachów, Puste Ł ąki, Nadkole, Kamie ńczyk do Rybienka (24 km) i oznakowany jest na Ŝółto, 4. Szlak Wielkiej Przygody z Sadownego do Kamie ńczyka, o ł ącznej długo ści 36 km, oznakowany jest na czerwono. Najdłu Ŝsze i najbardziej interesuj ące pod wzgl ędem przyrodniczym i historycznym s ą szlaki turystyczne PTTK zilustrowane na mapie ” Zasoby i walory środowiska przyrodniczego”: 1. Szlak turystyczny „Dolin ą Bugu” od Knychówka do Łochowa (140 km), oznakowany na niebiesko, 2. Szlak turystyczny „Dolin ą Liwca” od Chodowa do Łochowa (83 km), oznakowany na zielono. Obszar parku z lasami, polanami i ł ąkami oraz z wieloma zabytkami jest stworzony dla miło śników turystyki rowerowej. W/w szlaki turystyczne nadaj ą si ę tak Ŝe do jazdy rowerowej a lokalna sie ć dróg utwardzonych umo Ŝliwia, równie Ŝ turystyk ę rowerow ą. Na terenie parku wyznaczono równie Ŝ ście Ŝki przyrodnicze przedstawiaj ące bogactwo florystyczne lasów, jeziorek dystroficznych, torfowisk i ł ąk nadbu Ŝańskich. S ą to mi ędzy innymi ście Ŝki – „Uroczysko Ceranów”, „Uroczysko Sterdy ń”, „Jeziorka Kał ęczy ńskie” i „Torfowisko Kules” oraz rowerowa ście Ŝka przyrodnicza „Huta – Treblinka”.

5.4 Baza turystyczna Korzystanie z walorów przyrodniczych i walorów kulturowych wymaga zagospodarowania turystycznego. Warunki techniczne i sanitarne bazy turystycznej w obr ębie NPK s ą zró Ŝnicowane. Dobrym standardem odznacza si ę baza hotelarska. Pozostałe rodzaje obiektów przedstawiaj ą znacznie ni Ŝszy poziom, dotyczy to zwłaszcza o środków wczasowych z domkami turystycznymi. Baz ę turystyczn ą na obszarze parku tworzy 11 obiektów noclegowych zbiorowego zakwaterowania z 1059 miejscami noclegowymi, głównie sezonowymi. Są to nast ępuj ące obiekty (z liczb ą podana w nawiasie): hotele (4), o środki wczasowe (1), o środki kolonijne (1), domy wycieczkowe (2), zespoły ogólnodost ępnych domków turystycznych (1), campingi (1), pozostałe niesklasyfikowane (1). W roku 2003 z noclegów w tych obiektach skorzystało 19949 osób, w tym 1647 turystów

17 zagranicznych. Na obszarze parku przewa Ŝa wypoczynek zbiorowy, głównie w o środkach wczasowych, kolonijnych i domkach turystycznych. Wynika to z du Ŝych walorów wypoczynkowych (rzeka, las, dobry klimat), z tradycji i dogodnej komunikacji. Te same czynniki sprawiaj ą, Ŝe najatrakcyjniejsze tereny omawianego obszaru wykorzystywane s ą jako tradycyjne miejsca wypoczynku pobytowego i sobotnio-niedzielnego w prywatnych domach letniskowych. Koncentracja tzw. „drugich domów” wyst ępuje w gminach: Pułtusk, Pokrzywnica, Jadów i Łochów. W ostatnich latach rozwin ęła si ę bardzo atrakcyjna forma turystyki – agroturystyka. Gospodarstwa agroturystyczne działaj ą w gminach: Pułtusk (2), Sadowne (3), Stoczek (2), Liw (3), Nur (3), Korczew (3), Repki (2) i Przesmyki (2). W okresie letnim baz ę noclegow ą powi ększaj ą schroniska młodzie Ŝowe, które mieszcz ą si ę w budynkach szkolnych.

6. SYTUACJA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA. Tendencje w procesach społeczno-gospodarczych przedstawiono w formie tabelarycznej, graficznej i tekstowej. Przeprowadzona analiza wybranych zjawisk opiera si ę na przetworzonych danych zaczerpni ętych z bazy danych regionalnych w przekroju gmin. Obszar parku i jego otuliny obejmuje w cało ści lub w znacznej cz ęś ci powierzchni ę tylko kilku gmin. S ą to: Sadowne, Korczew (cała powierzchnia), Sterdy ń, Ceranów, Stoczek, Kosów Lacki, Łochów i Jadów (więcej ni Ŝ połowa gminy). Pozostałe gminy uwidocznione w tabelach i na mapach tylko nieznaczn ą cz ęś ci ą swej powierzchni partycypuj ą w powierzchni parku lub jego otuliny. Nale Ŝy doda ć, Ŝe miasta Łochów, Pułtusk i Kosów Lacki s ą poło Ŝone na terenie otuliny b ądź poza parkiem i otulin ą. Tylko male ńki fragment Pułtuska poło Ŝony jest na terenie parku. W komentarzu tekstowym będą brane pod uwag ę przede wszystkim zjawiska obserwowane w gminach stanowi ących zasadnicz ą cz ęść parku.

6.1 Ludno ść Obszar NPK charakteryzuje si ę nisk ą g ęsto ści ą zaludnienia. Na obszarach wiejskich tylko w gminach Łochów i Jadów g ęsto ść zaludnienia przekracza 50 osób/1 km 2 (Ryc.2 - Zał ącznik). Większo ść gmin charakteryzuje si ę szybkim lub bardzo szybkim procesem wyludniania. Najwi ększy ubytek ludno ści (powy Ŝej 5% w latach 1999-2002) miał miejsce w gminach: Kosów Lacki, Ceranów, Sterdy ń, Sabnie, Repki (powiat sokołowski) oraz Korczew (powiat siedlecki). W gminach Sadowne, Łochów, Stoczek, Miedzna (powiat węgrowski) ubytek ludno ści był mniejszy (2,5-5%). Przyrost ludno ści w omawianym okresie miał miejsce jedynie w mie ście Łochów i w gminach Pokrzywnica i Nur (Ryc.3 - Zał ącznik). W latach 1990-2002 przyrost ludno ści wyst ąpił tylko w miastach Łochów i Pułtusk, w pozostałych gminach wyst ępował ubytek ludno ści,

18 najwi ększy we wschodniej cz ęś ci parku na terenie powiatu sokołowskiego i siedleckiego (Ryc.4 - Zał ącznik). Ubytek ludno ści jest rezultatem zarówno ujemnego przyrostu naturalnego jak i ujemnego salda migracji. Najni Ŝszy przyrost naturalny ( średni z lat 1999-2002 na 1000 ludno ści) posiadały gminy: Sterdy ń (-6,0), Ceranów (-5,1), Sabnie (-4,3) i Korczew (-4,2) (Tab. 3, Ryc.5 - Zał ącznik). Dodatni przyrost naturalny posiadały tylko miasta Łochów i Pułtusk i nieliczne gminy, które tylko bardzo małymi fragmentami wchodz ą w obszar parku lub otuliny. Średni roczny ubytek migracyjny ludno ści w przeliczeniu na 1000 ludno ści był w badanym okresie najwi ększy w gminach: Ceranów (-10 osób), Korczew (-8,2) i Nur (-9,3). Generalnie – wi ększy ubytek był w gminach wschodniej cz ęś ci badanego obszaru, a znacznie mniejszy ubytek lub przyrost w cz ęś ci zachodniej, pozostaj ącej w strefie wi ększych wpływów Warszawy. 6.2 Mieszkalnictwo Obserwowany na badanym obszarze proces wyludniania sprawia, Ŝe ruch budowlany jest tu niewielki. W gminach Przesmyki, Nur i Miedzna w latach 1999-2002 nie oddano ani jednego mieszkania. W zdecydowanej wi ększo ści gmin średnia roczna liczba oddanych do u Ŝytku mieszka ń w przeliczeniu na 1000 ludno ści nie przekraczała 0,5. Najwi ęcej mieszka ń budowano w miastach Pułtusku i Łochowie (tab. 4, ryc.7-Zał ącznik). 6.3 Dochody i wydatki bud Ŝetów gmin Dochody bud Ŝetów gmin w przeliczeniu na osob ę wykazywały w latach 1999-2002 systematyczny przyrost. W 2002 roku najwy Ŝszy poziom dochodów na osob ę posiadały gminy miejsko-wiejskie: Łochów (1921 zł), Kosów Lacki (1734 zł) i Pułtusk (1446 zł) (ryc.8-Zał ącznik). Udział dochodów własnych w dochodach ogółem w wi ększo ści gmin mie ści si ę w przedziale 20-35%. Tylko w gminie Pułtusk przekraczał ok. 50%, a w gminie Sterdy ń 35% (ryc.9-Zał ącznik). Wydatki inwestycyjne w poszczególnych gminach w kolejnych latach s ą bardzo zró Ŝnicowane. Skala inwestowania przez gminy najprawdopodobniej w du Ŝym stopniu zale Ŝy do mo Ŝliwo ści i umiej ętno ści pozyskiwania środków z zewn ątrz. Wysokim poziomem inwestowania wyró Ŝniaj ą si ę gminy: Stoczek, Łochów, Kosów Lacki, Sadowne (ryc.10-Zał ącznik). Dokładne wska źniki w poszczególnych gminach i latach zawiera tablica 6.4 Wyposa Ŝenie w infrastruktur ę komunaln ą Systemy infrastruktury komunalnej w gminach wchodz ących w obszar Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny s ą słabo rozwini ęte. Z sieci wodoci ągowej w 2002 r. korzystało około 85% mieszka ńców miast i około 40% mieszka ńców wsi tego obszaru ( w woj. mazowieckim – odpowiednio 87% i 60%).

19 Najwi ększy post ęp w wodoci ągowaniu terenów wiejskich nast ąpił w latach 90. i proces ten jest kontynuowany. Źródłem wody dla wodoci ągów zbiorowych s ą uj ęcia wód gł ębinowych. Dla wielu gmin zaopatrzenie w wod ę jest inwestycj ą priorytetow ą, gdy Ŝ w około 40% badanych studni indywidualnych stwierdza si ę zł ą jako ść wody. Najwy Ŝej zwodoci ągowanymi gminami wiejskimi są: Platerów w powiecie łosickim oraz Liw, Łochów i Stoczek w powiecie w ęgrowskim. Istnieje ra Ŝą ca dysproporcja mi ędzy rozwojem systemów zaopatrzenia w wod ę a zorganizowanym odprowadzaniem i oczyszczaniem ścieków sanitarnych. Z sieci kanalizacyjnej w roku 2002 korzystało tylko około 64% mieszka ńców miast i poni Ŝej 1% mieszka ńców wsi i s ą to wska źniki du Ŝo ni Ŝsze ni Ŝ średnie w woj. mazowieckim ( 81% i 5% ). Nale Ŝy jednak podkre śli ć, Ŝe proces kanalizowania i budowy oczyszczalni ścieków w małych miastach i na wsi rozpocz ął si ę dopiero w ostatnich latach. Sie ć kanalizacji sanitarnej na terenach wiejskich wyst ępuje tylko w 6 gminach i najlepiej rozwini ęta jest w gminach Platerów (pow. łosicki) i Repki w powiecie sokołowskim. W roku 2002 sie ć wodoci ągowa w analizowanym obszarze była 23 razy dłu Ŝsza ni Ŝ sie ć kanalizacyjna. W miastach stosunek ten wynosił 2,5, a na terenach wiejskich – 53. Analizowany obszar jest bardzo nisko zgazyfikowany. Spo śród 3 miast tylko Pułtusk posiada sie ć gazu ziemnego, z której w 2002r. korzystało około 14% jego mieszka ńców ( średnio w miastach województwa 66%). Na terenach wiejskich dost ęp do gazu sieciowego posiadaj ą w niewielkim stopniu mieszka ńcy 5 gmin (najwi ęcej w gminie Platerów pow. łosicki i gminie Liw pow. w ęgrowski). Dane dotycz ące wyposa Ŝenia gmin w infrastruktur ę komunaln ą w okresie 1999 – 2002 r. przedstawia Tabela nr 6 (Zał ącznik).

20 III. CELE I ZASADY OCHRONY A ZASADY ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

Celem niniejszego rozdziału jest porównanie odpowiednich przepisów „ochronnych” obowi ązuj ących na terenie Parku i w jego bezpo średnim otoczeniu, tj.: aktów prawnych powołuj ących Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy oraz Nadbu Ŝański Obszar Chronionego Krajobrazu cz ęś ciowo pokrywaj ący si ę z otulin ą NPK. Ponadto Obszar Chronionego Krajobrazu w d. woj. ostroł ęckim i łom Ŝyńskim. Powy Ŝsze zestawiono z ustaleniami studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin jako dokumentów okre ślaj ących polityk ę przestrzenn ą gmin . Zestawienie to powinno odpowiedzie ć na poni Ŝsze pytania: -czy polityki przestrzenne gmin uwzgl ędniaj ą zasady ochrony zawarte w przepisach powołuj ących Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy i Nadbu Ŝański Obszar Chronionego Krajobrazu? -czy zapisy studiów s ą na tyle jednoznaczne (lub niejednoznaczne), Ŝe pozwalaj ą na przeniesienie ich do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego?.

1. CELE I ZASADY OCHRONY W PRZEPISACH ORGANÓW ODPOWIEDZIALNYCH ZA OCHRON Ę PRZYRODY

1.1 Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy

Zgodnie z Rozporz ądzeniem Nr 25 Wojewody Mazowieckiego z dnia 3 wrze śnia 2004r. (Dz. U. Nr 237 z 17 wrze śnia 2004r.) zmieniaj ącym rozporz ądzenie w sprawie Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego na podstawie art.16. ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880) w Parku zakazuje si ę:

1) realizacji przedsi ęwzi ęć mogących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z pó źn. zm.); 2) umy ślnego zabijania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronie ń i miejsc rozrodu oraz tarlisk i zło Ŝonej ikry, z wyj ątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynno ści w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, le śnej, rybackiej i łowieckiej; 3) likwidowania i niszczenia zadrzewie ń śródpolnych, przydro Ŝnych i nadwodnych, je Ŝeli nie wynikaj ą z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpiecze ństwa ruchu

21 drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urz ądze ń wodnych; 4) pozyskiwania dla celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniało ści, w tym kopalnych szcz ątków ro ślin, zwierz ąt, a tak Ŝe minerałów i bursztynu; 5) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu, z wyj ątkiem prac zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budow ą, odbudow ą, utrzymaniem, remontem lub napraw ą urz ądze ń wodnych; 6) dokonywania zmian stosunków wodnych je Ŝeli zmiany te nie słu Ŝą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, le śnej, wodnej lub rybackiej; 7) budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szeroko ści 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyj ątkiem obiektów słu Ŝą cych turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej; 8) likwidowania, zasypywania, przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych; 9) wylewania gnojowicy z wyj ątkiem nawo Ŝenia własnych gruntów rolnych; 10) prowadzenia chowu i hodowli zwierz ąt metoda bez ściółkow ą; 11) utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych; 12) organizowania rajdów motorowych i samochodowych; 13) u Ŝywania łodzi motorowych i innego sprz ętu motorowego na otwartych zbiornikach wodnych. Zakaz, o którym mowa w pkt 4 nie dotyczy wydobywania kopalin pospolitych na powierzchni nie przekraczaj ącej 2 ha przy przewidywanym wydobyciu nie przekraczaj ącym 20 000 m 3, a działalno ść b ędzie prowadzona bez u Ŝycia materiałów wybuchowych – z zachowaniem odr ębnych przepisów. Zakaz, o którym nowa w pkt 10 nie dotyczy hodowli nie przekraczaj ącej 50 DJP z zachowaniem odr ębnych przepisów. Zakaz, o którym mowa w pkt 13 nie dotyczy szlaków Ŝeglownych rzek Bug i Narew z zachowaniem odr ębnych przepisów.

1.2 Nadbu Ŝański Obszar Chronionego Krajobrazu:

Zgodnie z Rozporz ądzeniem Nr 63 Wojewody Siedleckiego z dnia 24 lipca 2002r. w sprawie wprowadzenia obszarów chronionego krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 212, poz. 5297 z pó źn. zm.) na podstawie art. 26, 26a i 32 ustawy z dnia 16 pa ździernika 1991r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2001r. Nr 99, poz. 1079 z pó źn. zm.) zarz ądza si ę, co nast ępuje:

22

1.Wprowadza si ę „Nadbu Ŝański” Obszar Chronionego Krajobrazu o powierzchni 23451,0 ha, na terenie powiatu siedleckiego, sokołowskiego i łosickiego w gminach: Sterdy ń, Platerów, Jabłonna Lacka, Repki, Przesmyki, Sabnie. 2. Na terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu zakazuje si ę: 1) lokalizowania nowych obiektów zaliczanych do przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu przepisów o ochronie środowiska, 2) lokalizacji budownictwa letniskowego poza miejscami wyznaczonymi w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, 3) utrzymania otwartych rowów i zbiorników ściekowych, 4) dokonywania zmian stosunków wodnych, je Ŝeli słu Ŝą , innym celom ni Ŝ ochrona przyrody i zrównowa Ŝone wykorzystanie u Ŝytków rolnych i le śnych oraz gospodarki rybackiej, 5) likwidowania małych zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych, 6) wylewania gnojowicy, z wyj ątkiem nawo Ŝenia własnych gruntów rolnych, 7) lokalizacji o środków chowu, hodowli – posługuj ących si ę metod ą bez ściółkow ą przekraczaj ących 50 DJP, 8) organizowania rajdów motorowych i samochodowych oraz pokazów lotów akrobacyjnych, 9) likwidowania zadrzewie ń śródpolnych, przydro Ŝnych i nadwodnych, 10) umy ślnego zabijania dziko Ŝyj ących zwierz ąt, niszczenia nor, legowisk zwierz ęcych, tarlisk i zło Ŝonej ikry, ptasich gniazd oraz wybierania jaj, 11) wypalania ro ślinno ści i pozostało ści ro ślinnych, 12) wydobywania skał, minerałów, torfu, 13) niszczenia gleby, 14) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcaj ących rze źbę terenu, z wyj ątkiem obiektów zwi ązanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym. 3. Zakazy, o których nowa w pkt. 2, nie dotycz ą zada ń realizowanych na rzecz obronno ści i bezpiecze ństwa pa ństwa, w przypadkach zagro Ŝenia bezpiecze ństwa pa ństwa. 4. Zakaz, o którym mowa w pkt. 2 ppkt. 1, nie dotyczy inwestycji realizuj ących cele publiczne oraz przedsi ęwzi ęć zaliczanych do mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu przepisów o ochronie środowiska słu Ŝą cych obsłudze ruchu komunikacyjnego i turystyki oraz przedsi ęwzi ęć bezpo średnio zwi ązanych z rolnictwem i przemysłem spo Ŝywczym. 5. Zakaz, o którym mowa w pkt. 2 ppkt. 8, nie dotyczy dolin rzecznych, torfowisk i lasów.

23 6. Zakaz, o którym mowa w pkt. 1 ppkt. 9 nie dotyczy usuwania zadrzewie ń zagra Ŝaj ących bezpiecze ństwu ludzi i mienia, a tak Ŝe tych, których usuni ęcie jest zwi ązane z budow ą i utrzymywaniem istniej ących urz ądze ń melioracji wodnych z zachowaniem odr ębnych przepisów. 7. Zakaz, o którym mowa w pkt. 2 ppkt. 10, nie dotyczy gospodarki łowieckiej lub rybackiej prowadzonej w oparciu o odr ębne przepisy oraz racjonalnej gospodarki rolnej i le śnej. 8. Zakaz, o którym mowa w pkt. 2 ppkt. 12, nie dotyczy wydobywania kopalin pospolitych na powierzchni nie przekraczaj ącej 2 ha przy przewidywanym rocznym wydobyciu nie przekraczaj ącym 20.000 m 3, a działalno ść b ędzie prowadzona bez u Ŝycia materiałów wybuchowych - z zachowaniem odr ębnych przepisów.

2. CELE I ZASADY OCHRONY A ZASADY ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO ZAWARTE W DOKUMENTACH PLANISTYCZNYCH GMIN: STUDIACH UWARUNKOWA Ń I KIERUNKACH ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

2.1 Przedmiotowe studia w wi ększo ści powstały pod ustaw ą z dnia 7 lipca 1994r. o zagospodarowaniu przestrzennym . Ogólny zakres tych studiów był wypełnieniem zapisów art. 6 w.w.ustawy: - tj. w studium okre śla si ę w szczególno ści: -obszary obj ęte ochron ą środowiska przyrodniczego i kulturowego, -lokalne warto ści zasobów środowiska przyrodniczego i zagro Ŝenia środowiskowe, -obszary rolniczej przestrzeni produkcyjnej, w tym wył ączone z zabudowy, -obszary zabudowane, ze wskazaniem w miar ę potrzeby, terenów wymagaj ących przekształce ń i rehabilitacji , -obszary, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudow ę, ze wskazaniem w miar ę potrzeby obszarów przewidzianych do zorganizowanej działalno ści inwestycyjnej, -kierunki rozwoju komunikacji i infrastruktury technicznej, - obszary dla których sporz ądzanie planów miejscowych jest obowi ązkowe na podstawie przepisów szczegółowych lub ze wzgl ędu na istniej ące uwarunkowania . 2.2 Generalnie podawano, Ŝe celem opracowania studium jest okre ślenie polityki gminy z uwzgl ędnieniem celów i kierunków polityki województwa mazowieckiego. Studium stanowi ć będzie podstaw ę dla wyboru terenów obejmowanych miejscowymi planami zagospodarowania

24 przestrzennego i umo Ŝliwi władzom gminy prowadzenie prawidłowej i racjonalnej polityki w zakresie zagospodarowania przestrzennego. Równie Ŝ w wi ększo ści studiów zamieszczano wszystkie zasady okre ślone w obowi ązuj ących w latach 90. rozporz ądzeniach Wojewody o powołaniu Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego oraz obszarów chronionego krajobrazu. 2.3 W „Studiach ...”, dla których dost ępne były Powszechne Inwentaryzacje Przyrodnicze Gmin (wykonywane kilka lat wcze śniej), wskazano znacznie bogatsz ą w tre ść delimitacj ę postulowanych form ochrony przyrody (u Ŝytki ekologiczne, rezerwaty przyrody). Najwi ększe ró Ŝnice dotycz ą gmin Kosów Lacki, Ceranów oraz Stoczek-w tych trzech gminach wskazano w „Studiach.....” kilkakrotnie wi ęcej obszarów o randze u Ŝytku ekologicznego w porównaniu z ”Powsz. Inwent. Przyr.”

2.4 Przykłady zapisów w wybranych „Studiach uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego” Przykładem szczegółowo ści odpowiednich zapisów dotycz ących sfery przyrodniczej „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Pułtusk. Kierunki zagospodarowania przestrzennego” – maj 2002 r., wykonane przez zespół ekspertów z Instytutu Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej pod kierownictwem dr in Ŝ. arch. Zdzisława Rezmera ( nr upr. 467/88) w składzie: mgr Katarzyna Donimirska, dr in Ŝ. Teresa Kaszy ńska, dr in Ŝ. arch. Zdzisław Rezmer, mgr Ewa Szymkiewicz, mgr in Ŝ. Izabella Zydorowicz. Zgodnie z ustaw ą o zagospodarowaniu przestrzennym, b ędącą formaln ą podstaw ą opracowania, przedstawione opracowanie studium okre śla kierunki rozwoju zagospodarowania przestrzennego na obszarze gminy w zakresie przewidzianym przez ustawę. Na podstawie przeprowadzonych bada ń mo Ŝna stwierdzi ć, Ŝe na obszarze gminy Pułtusk wyst ępuj ą trzy główne grupy czynników stanowi ących uwarunkowania dalszego rozwoju zagospodarowania. Wypływaj ą one z: •jako ści i stanu środowiska przyrodniczego, •rozwoju społeczno-gospodarczego i wynikaj ących z niego funkcji gminy, z których podstawowymi funkcjami zewn ętrznymi s ą: produkcja przemysłowa i gospodarka rolna, a funkcj ą wewn ętrzna obsługa mieszka ńców miasta i gminy, •jako ści i stanu istniej ącego zagospodarowania. Dla oceny stanu mo Ŝliwo ści rozwoju zagospodarowania gminy Pułtusk w perspektywie 10-15 lat, dokonano analizy:

25 •warunków przyrodniczych, •sytuacji społeczno-gospodarczej oraz funkcji gminy, •zagospodarowania obszaru o środka gminnego oraz terenów wiejskich, •struktury u Ŝytkowania i własno ści gruntów. Kierunki zagospodarowania przestrzennego gminy Pułtusk (tekst i plansza graficzna) oraz plansza Kierunki rozwoju komunikacji zostały skorygowane w zakresie: •terenów przeznaczonych pod zabudow ę letniskow ą – w wyniku uzgodnie ń z Dyrekcj ą Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego, •przebiegu obwodnicy w ci ągu drogi krajowej nr 61 – w wyniku uzgodnie ń z Generaln ą Dyrekcja Dróg Publicznych, •struktury przestrzennej i funkcji obszaru zawartego mi ędzy aktualnym przebiegiem drogi nr 61, a skorygowan ą tras ą obwodnicy miejskiej oraz wewn ętrznego układu komunikacyjnego miasta jako konsekwencji przemieszczenia obwodnicy, •relokacji cmentarza komunalnego oraz w konsekwencji uwag Wojewody Mazowieckiego zgłoszonych w takcie opiniowania studium, uzupełnione o problematyk ę dotycz ącą: •zagro Ŝeń powodziowych w ramach zarz ądzania kryzysowego, •stref ochronnych uj ęć wody, •rekultywacji terenów zdegradowanych. W studium okre ślono równie Ŝ struktur ę przestrzenna miasta i gminy Pułtusk. W obszarze gminy Pułtusk wyra źnie wyodr ębnia si ę jej pasmowa struktura przestrzenna funkcji i zagospodarowania. Pasma uło Ŝone na kierunku N – S nawi ązuj ą do osi rzeki Narwi, która w strukturze obszaru odgrywa decyduj ącą rol ę. Pasmo wschodnie o dominuj ącej funkcji przyrodniczo-rekreacyjnej, obejmuj ące pradolin ę rzeki wraz z jej korytem, z wyj ątkiem zurbanizowanej enklawy w rejonie miasta (Popławy-Grabowiec) obj ęte zostało ochron ą prawn ą w ramach Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego. Pasmo centralne ci ągn ące si ę wzdłu Ŝ korony prawobrze Ŝnej skarpy tworzy obszar zurbanizowany, ci ągn ący si ę od Kacic na południu poprzez miasto Pułtusk – stanowi ące centrum układu poprzez wsie: Kacice, Lipa, Chmielewo, Boby, a Ŝ po Gnojno na północy. Pasmo zachodnie stanowi obszar o dominuj ącej funkcji rolniczej z osadnictwem zwi ązanym głównie z produkcj ą roln ą na glebach o wysokiej warto ści bonitacyjnej. Warto ściowe gleby wyst ępuj ą tak Ŝe w bezpo średnim s ąsiedztwie zainwestowania miejskiego, zwłaszcza w pólnocno- zachodniej cz ęś ci miasta.

26 Ustalenia w zakresie zagadnie ń wynikaj ących z przepisów ustawy. Zgodnie z ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym w studium okre ślono w szczególno ści:

Lokalne warto ści środowiska przyrodniczego i zagro Ŝenia środowiskowe Lokalne warto ści środowiska przyrodniczego zwi ązane są z poło Ŝeniem gminy. Walory środowiska przyrodniczego gminy tworz ą: -Narew wraz z jej dopływami. Narew i jej brzegi o urozmaiconym ukształtowaniu i niskim stopniu przekształce ń krajobrazu oraz zró Ŝnicowane typy zbiorowisk le śnych, stanowi ą najwi ększ ą warto ść lokalnego środowiska przyrodniczego. Lasy gminy nie maj ą jednak wi ększego znaczenia gospodarczego’ -Unikalny krajobraz nadnarwia ński – dobrze zachowany naturalny fragment rozległego krajobrazu nizinnego, nad swobodnie meandruj ącymi du Ŝymi rzekami Polski – Narwi i Bugu; miejsce l ęgowe ptaków wodnych bytuj ących w dolinie i na wodach rzek; malownicza skarpa dziel ąca cz ęść wy Ŝynn ą gminy i dolin ę rzeki; lasy ł ęgowe oraz lasy ze 150-letnim drzewostanem sosnowym; -Cenne obiekty przyrodnicze – park podworski w Kacicach i pojedyncze drzewa stanowi ące pomniki przyrody; -Du Ŝe kompleksy dobrych gleb sprzyjaj ące rozwojowi rolnictwa; -Dogodne warunki posadowienia zagospodarowania osadniczego; -Surowce mineralne sprzyjaj ące rozwojowi produkcji materiałów budowlanych, w tym ceramiki budowlanej. Walory krajobrazowo-przyrodnicze zagro Ŝone s ą głównie przez nadmierne Ŝywiołowe rozprzestrzenianie si ę zabudowy letniskowej, a ści ślej mówi ąc, przez nadmierne skupienie zabudowy letniskowej lokalizowanej na terenach najbardziej cennych przyrodniczo, gdzie nast ępuje: -zanieczyszczenie wód gruntowych, -za śmiecanie terenu, -lokalizacja obiektów na stromych zboczach, co mo Ŝe uruchomi ć proces erozji zboczy, -wycinanie drzew na działkach le śnych. W celu ochrony środowiska przyrodniczego przed nadmiern ą koncentracja zabudowy letniskowej w studium wyznaczono obszary pod skoncentrowan ą zabudow ę poza granicami Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego. Istotnym zagro Ŝeniem dla walorów środowiska przyrodniczego jest zanieczyszczenie rzeki Narew przez dopływy rzek i cieków usytuowanych na terenie gminy i miasta Pułtuska. Na terenie miasta są to kanały zanieczyszczone ściekami komunalnymi; na terenach wiejskich – ścieki sanitarne z

27 gospodarstw domowych. Ścieki komunalne s ą zagro Ŝeniem dla czysto ści cieków wodnych spływaj ących do Narwi i dla jako ści wód wgł ębnych pierwszego poziomu wodono śnego. Powa Ŝnym zagro Ŝeniem dla jako ści Ŝycia mieszka ńców Pułtuska jest nadmierny ruch tranzytowy i miejscowy w centrum miasta, a szczególnie baza transportowa PKS usytuowana w centrum miasta. Obszary obj ęte lub wskazane do obj ęcia ochron ą na podstawie przepisów szczególnych Na obszarze gminy Pułtusk wyst ępuj ą nast ępuj ące obiekty i obszary obj ęte ochron ą: -Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy utworzony Rozporz ądzeniem Wojewody Ciechanowskiego Nr 15/94 z dnia 8 kwietnia 1994r. w celu ochrony unikatowych walorów doliny rzeki Narwi i przyrodniczych powi ąza ń z obszarami rzeki Bug; -Ustalenia dotycz ące zagospodarowania terenów odnosz ące si ę do miasta i gminy Pułtusk stanowi ą około 1/3 obszaru gminy, w tym około ½ obszaru miasta. Tereny poło Ŝone na wschód od drogi krajowej Warszawa – Ró Ŝan – Ostroł ęka znalazły si ę w otulinie Parku, b ądź w jego strefach o wzmo Ŝonej ochronie, w tym i szczególnej ochronie walorów ekologicznych i o ochronie rezerwatowej. W konsekwencji tego rozporz ądzenia na terenie NPK, poza uzgodnionymi z Zarz ądem Parku obszarami, zakazuje si ę m.in. lokalizowania nowych o środków wypoczynkowych i letniskowych oraz powi ększania ju Ŝ istniej ących. Dopuszcza si ę wynajem kwater prywatnych oraz w ograniczonym zakresie budownictwo letniskowe, w obr ębie istniej ącej zabudowy zagrodowej w formie adaptacji opuszczonych zagród wiejskich lub w lukach istniej ącej zabudowy. Zgod ę na programy i plany rozwoju zagospodarowania terenów NPK musi wyrazi ć Zarz ąd Parku. Dotyczy to wszystkich stref parku, w tyj mego otuliny. Rozporządzenie ponadto nakazuje dla stref I-IV Parku opracowa ć szczegółowe plany porz ądkowania i rewaloryzacji terenu. -Na terenie NPK zakazuje si ę poboru kruszywa i innych surowców mineralnych, z wyj ątkiem bie Ŝą cych potrzeb miejscowych gospodarstw. W wyniku rozporz ądzenia Wojewody w sprawie utworzenia NPK wydobycie niektórych surowców mineralnych mo Ŝe zosta ć jeszcze bardziej ograniczone. -Na terenie Parku i jego otuliny przewiduje si ę zalesienie gruntów nieprzydatnych i mało przydatnych dla gospodarki rolnej, z wyj ątkiem terenów uznanych za u Ŝytki ekologiczne oraz intensyfikowanie zadrzewie ń, ze zwróceniem szczególnej uwagi na zadrzewienia śródpolne, wzdłu Ŝ dróg, cieków oraz w obr ębie zabudowy mieszkaniowej, gospodarczej oraz handlowo-usługowej. -Rezerwat czapli siwej Czapliniec, poło Ŝony w okolicy wsi Pawłówek, około 4 km na północ od Pułtuska

28

Obszary rolniczej przestrzeni produkcyjnej, w tym wył ączone z zabudowy Główn ą funkcj ą zewn ętrzn ą osadnictwa wiejskiego gminy Pułtusk jest gospodarka rolna i produkcja Ŝywno ści. Obszary rolniczej przestrzeni produkcyjnej s ą podstawowym źródłem utrzymania wi ększo ści ludno ści wiejskiej. Ochrona gruntów rolnych na podstawie ustawy polega między innymi na ograniczeniu przeznaczenia ich na cele nierolnicze. Obszary zabudowane, ze wskazaniem, w miar ę potrzeby, terenów wymagaj ących przekształce ń lub rehabilitacji Obszary zabudowane w gminie tworz ą: -tereny zabudowy miejskiej o ró Ŝnych funkcjach, -tereny zabudowy wiejskiej o przewadze zagospodarowania zagrodowego, -tereny zabudowy rekreacyjnej. Studium uwarunkowa ń ... nie jest przepisem gminnym i z natury swojej okre śla jedynie kierunki rozwoju gminy. Nie wyznacza zatem szczegółowego przeznaczenia ka Ŝdej działki, operuj ąc wysokim stopniem agregacji ustale ń dostosowanym do skali 1:10 000. Studium ... nie stanowi podstawy do wydawania decyzji administracyjnych, a ustalenia w nim zawarte winny by ć przetworzone w planie miejscowym i dopiero w uchwale Rady znale źć form ę ustalenia obowi ązuj ącego konkretnego inwestora. Obszary, które mog ą by ć przeznaczone pod zabudow ę, ze wskazaniem, w miar ę potrzeby, obszarów przewidzianych do zorganizowanej działalności inwestycyjnej. Grunty wysoczyzny morenowej zajmuj ące około 2/3 powierzchni gminy, charakteryzuj ą si ę dobrymi i bardzo dobrymi warunkami dla zabudowy. Jedynie w strefie przykraw ędziowej skarpy istnieje mo Ŝliwo ść ruchów masowych, gdzie posadowienie obiektów budowlanych winno by ć poprzedzone badaniami stateczno ści skarpy. Obszary mieszkaniowo-usługowe , przeznaczone pod zabudow ę mieszkaniow ą z mo Ŝliwo ści ą lokalizacji urz ądze ń usługowych i innych drobnych zakładów, nieuci ąŜ liwych dla środowiska, niezb ędnych lub po Ŝą danych dla obsługi ludno ści zespołów mieszkaniowych oznaczone na rysunku studium Kierunki rozwoju zagospodarowania przestrzennego numerami 1-10. Obszary usługowe, przeznaczone pod urz ądzenia b ądź zespoły urz ądze ń usługowych wymagaj ące wi ększych terenów oznaczone na rysunku studium Kierunki rozwoju zagospodarowania przestrzennego numerami 11-22.

29 Obszary gospodarcze oznaczone na rysunku studium Kierunki rozwoju zagospodarowania przestrzennego numerami 21-30, wi ększo ść z nich tworzy strefy rozwoju ekonomicznego, przeznaczone pod lokalizacj ę b ądź rozbudow ę zakładów przemysłowych, składów, magazynów, hurtowni oraz urz ądze ń infrastruktury technicznej i innych urz ądze ń obsługi ludno ści i rolnictwa, uci ąŜ liwych dla otoczenia. Lokalizacja zagospodarowania gospodarczego wymaga pozytywnej opinii sanitarnej. Na obszarze miasta wyznaczono trzy zasadnicze strefy rozwoju ekonomicznego. Obszary rekreacyjne oznaczone na rysunku studium Kierunki rozwoju zagospodarowania przestrzennego numerami 31-50. Urz ądzenia obsługi podró Ŝnych (mop ) oznaczone na rysunku studium Kierunki rozwoju zagospodarowania przestrzennego numerami 51-53. Obszary, które mog ą by ć przeznaczone po zabudow ę mieszkaniow ą wynikaj ącą z potrzeby zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorz ądowej .

W gminie Pułtusk wyst ępuj ą potrzeby w zakresie komunalnej zabudowy mieszkaniowej, o standardzie przystosowanym do mo Ŝliwo ści inwestycyjnych gminy, a jednocze śnie zaspakajaj ącym potrzeby ludno ści, której nie sta ć na realizacje lub kupno mieszka ń. Kierunki rozwoju komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym obszary, na których b ędą stosowane indywidualne i grupowe systemy oczyszczania ścieków, a tak Ŝe tereny niezb ędne do wytyczenia ście Ŝek rowerowych. Obszary zagro Ŝone powodzi ą Problem zarz ądzania kryzysowego i ochrony ludno ści w kontek ście zagro Ŝenia powodziowego ze strony rzeki Narew ma dla miasta i gminy Pułtusk pierwszorz ędne znaczenie (dwukrotna powód ź w ci ągu 30 lat II połowy ubiegłego wieku). Bezpo średni ą ochron ę przed powodzi ą zgodnie z art. 70 ustawy Prawo Wodne sprawuj ą wła ściwe terenowe komitety przeciwpowodziowe, których przewodnicz ący s ą m.in. zobowi ązani do opracowania i stałej aktualizacji gminnych planów bezpo średniej ochrony przed powodzi ą z uwzgl ędnieniem zalece ń dot. ochrony ludno ści i zarz ądzania kryzysowego okre ślonych w wytycznych Wojewody Mazowieckiego i Starosty Pułtuskiego. Zgodnie z § 8 Zarz ądzenia Nr 32 Wojewody Mazowieckiego z dnia 24 marca 1999r. w sprawie powołania Wojewódzkiego Zespołu ds. Ochrony Przeciwpowodziowej i Ratownictwa, w którym zobowi ązuje si ę Burmistrzów i Wójtów Gmin do zorganizowania odpowiednich Zespołów na szczeblu gminnym.

30 IV. UWARUNKOWANIA DLA OBSZARÓW CHRONIONYCH 1. UWARUNKOWANIA WYNIKAJ ĄCE Z SYTUACJI PLANISTYCZNEJ PARKU I JEGO OTULINY Charakteryzuj ąc zró Ŝnicowany potencjał społeczno-gospodarczy gmin, naleŜy uzna ć, Ŝe jest on m.in. pochodn ą istniej ącego zagospodarowania przestrzennego i dalszych zamierze ń rozwojowych gmin, zawartych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Wa Ŝna z punktu widzenia celów ochronnych Parku jest sytuacja planistyczna rozumiana jako: -stopie ń pokrycia miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego, -wielko ść tych planów, -najwa Ŝniejsze ustalenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, -problemy i paradoksy wynikaj ące z zapisów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w kontek ście innych uregulowa ń prawnych. Sytuacja planistyczna pozwala okre śli ć stopie ń zagospodarowywania przestrzeni, przeznaczenie terenu, jego funkcje, sposób zagospodarowania w kontek ście wymogów ochronnych wokół Parku i w szerszym kontek ście kształtowania ładu (lub nieładu przestrzennego) wskazanie kolizji przestrzennych i zagro Ŝeń środowiska.

1.1 . Analiza stopnia pokrycia miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego

Do ko ńca roku 2004 na obszarze 20 gmin i 3 miast poło Ŝonych na terenie Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego sytuacja planistyczna była bardzo zró Ŝnicowana, o czym świadczy poni Ŝsza analiza przeprowadzona dla poszczególnych gmin.

Gmina Platerów - miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszaru całej gminy o pow.12900 ha, sporz ądzony na podstawie ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 r. Gmina Korczew – tylko jeden miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, uchwalony zgodnie z ustaw ą o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 r. Dotyczy niewielkiego obszaru cz ęś ci wsi Mogielnica o pow. 16, 21 ha, co stanowi 0,15% powierzchni gminy. Gmina Sabnie (poło Ŝona w otulinie NPK) - jeden miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, dotycz ący zbiornika retencyjnego “Niewiadoma” poło Ŝonego w dolinie rzeki Cetynia i wsi Nieciecz Wło ścia ńska, o pow. 70 ha, co stanowi 0,7% pokrycia powierzchni gminy. Gminy Sterdy ń i Repki nie posiadały aktualnego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

31 Gmina Nur - miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszaru całej gminy. Plan uchwalono w roku 2003, ale obowi ązuje od 2004 r. i uchwalony jest na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Gmina Stoczek - dwa miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego o ł ącznej powierzchni 18,054 ha, co stanowi 0,13% powierzchni gminy. Dotycz ą one wsi Gajówka Zachodnia i . W trakcie opracowania znajduj ą si ę miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego dla 26 wsi Uchwał ę podj ęto na podstawie ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 r. Gmina Łochów - jeden mały, uchwalony i aktualny miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla wsi Ostrówek, o pow. 375 ha, co stanowi 1,92 % pokrycia powierzchni gminy. Na obszarze gminy Liw - dwa miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, pokrywaj ące 0,41 % powierzchni gminy, dotycz ące cz ęś ci gruntów we wsi Jartypory, Połazie, Zawady, Liw, Krypy, Ruchna o ł ącznej powierzchni 70 ha. Gmina Jadów - jeden miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, obejmujący cał ą gmin ę. Powierzchnia opracowania wynosi 11687 ha, co stanowi 100% pokrycia planem gminy. Plan z 2004 r. uchwalony jest na podstawie nowej ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. Na obszarze gminy Pułtusk uchwalonych było do ko ńca roku 2004 zaledwie 13 miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego o ł ącznej powierzchni 87 ha, co stanowiło 0,65% pokrycia powierzchni gminy. Uchwalone zostały na podstawie ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym 7 z lipca 1994 r. Specyfik ą tych planów jest ich rozdrobnienie, tworzenie planów w małych cz ęś ciach. W gminie Pokrzywnica uchwalono do ko ńca roku 2004 tylko 7 miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, dotycz ących niewielkich obszarów o ł ącznej pow. 289, 02 ha, co stanowi 2,36% pokrycia gminy. Plany uchwalono zgodnie z ustaw ą o zagospodarowaniu przestrzennym z 7 lipca 1994 r.

32 Stopie ń pokrycia miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego gmin poło Ŝonych w Nadbu Ŝańskim Parku Krajobrazowym i jego otulinie (uwzgl ędniono całe powierzchnie gmin) – stan na 31.12. 2004:

Nazwa gminy Ilo ść Powierzchnia planów % pokrycia planami sporz ądzonych gminy planów (ha) Liw 2 70,00 0,41 Stoczek 2 18,05 0,13 Łochów 1 375,30 1,92 Platerów 1 12900,00 100,00 Korczew 1 16,21 0,15 Repki 0 0,00 0,00 Sterdy ń 1 0,00 0,00 Sabnie 1 70,00 0,7 Jadów 1 11700,00 100,00 Nur 1 10300,00 100,00 Pułtusk 13 87,00 0,65 Pokrzywnica 7 289,02 2,36

1.2.Charakterystyka miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

1. Wprowadza bardzo ogólne zapisy dotycz ące infrastruktury technicznej i ochrony środowiska. 2. Ustalenia dotycz ące przeznaczenia terenów, s ą bardzo zró Ŝnicowane, cho ć w wi ększo ści planów struktura funkcji jest do ść zło Ŝona i dopuszcza kilka rodzajów u Ŝytkowania jako funkcji podstawowej, uzupełniaj ącej i dopuszczonej. Tylko kilka drobnych planów dla poszczególnych działek miało charakter monofunkcyjny i dotyczyło jednego rodzaju uŜytkowania. 3. Dla wi ększo ści sporz ądzonych planów dominuje funkcja mieszkaniowa, jednorodzinna, wolnostoj ąca, zgodnie z wła ściwymi rozporz ądzeniami Wojewody dotycz ącymi Parku i NOCHK. Jako funkcj ę uzupełniaj ącą dopuszcza si ę z reguły nieuci ąŜ liwe usługi oraz rozwój komunikacji i infrastruktury technicznej, tereny zieleni, rekreacji i sportu. 4. Wi ększo ść planów wprowadza wielko ść działek w ramach poszczególnych kwartałów i obszarów funkcji – min ich wielko ść wynosi od 1000 m 2 do 3300m 2 w cz ęś ci uzdrowiskowej gminy Konstancin – Jeziorna i zachowuje historyczn ą parcelacj ę na działkach le śnych. 5. W wi ększo ści planów ustanawiana jest powierzchnia biologicznie czynna , która stanowi co najmniej 60% powierzchni działki, pomimo tego, ze takiego wymogu nie ma w Rozporz ądzeniu Wojewody Mazowieckiego w sprawie utworzenia Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego oraz Nadbu Ŝańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.

33 6.W zakresie infrastruktury technicznej podawane s ą zasady uzbrojenia terenu, miejsca lokalizacji urz ądze ń i ich charakterystyka techniczna. 1.3 Najwa Ŝniejsze ustalenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dotycz ące wymogów ochrony przyrody i ochrony środowiska Ustalenia planów dotycz ące zarówno przepisów ogólnych, przepisów dotycz ących zasad ochrony środowiska i przyrody oraz przepisów szczegółowych, okre ślaj ących zasady i warunki zagospodarowania przestrzennego w poszczególnych terenach o wyznaczonych liniach rozgraniczaj ących przeznaczenia terenu (funkcji) wprowadzaj ą nast ępuj ące zapisy: Zasady i warunki zagospodarowania s ą zgodne z: Rozporz ądzeniem nr 25 Wojewody Mazowieckiego z dnia 3 wrze śnia 2004 roku zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego (Dz. U. Woj. Maz. 237 z 17 wrze śnia 2004). Rozporz ądzeniem Nr 63 Wojewody Mazowieckiego z dnia 24 lipca 2002r. w sprawie wprowadzenia obszarów chronionego krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 212, poz. 5297 z pó źn. zm.) 1.4 W zakresie przepisów dotycz ących zasad ochrony środowiska przyrodniczego i przyrody oraz szczegółowych warunków zagospodarowania przestrzennego w poszczególnych obszarach dominuj ą nast ępuj ące zapisy:

Na terenie Parku zakazuje si ę: -realizacji przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. – prawo ochrony środowiska,

Na terenie Parku dopuszcza si ę: -remonty i modernizacj ę istniej ącej zabudowy przy zachowaniu dotychczasowej funkcji, -lokalizacj ę niezb ędnych urz ądze ń liniowych dla potrzeb lokalnych pod warunkiem ich uzgodnienia ich przebiegu i warunków realizacji z wojewod ą,

2. UWARUNKOWANIA FUNKCJONALNO - PRZESTRZENNE W OBSZARZE PARKU I JEGO BEZPO ŚREDNIM OTOCZENIU

2.1. Zagospodarowanie przestrzeni na terenie Parku W obszarze Parku, podstawowe elementy struktury przestrzennej stanowi ą: -europejski korytarz transportowy, b ędący potencjalnym pasmem rozwoju: K1 Helsinki-Tallin- Ryga-Kowno-Warszawa, który na terenie Polski tworz ą droga nr 8 Szypliszki-Suwałki-

34 Białystok-Warszawa (Via Baltica) i linia kolejowa E75 Trakiszki-Białystok-Warszawa; fragment du Ŝej obwodnicy Warszawy: Mi ńsk Mazowiecki – Łochów- Wyszków (drogi nr 50 i nr 62), Łochów-Brok (nr 50) i fragment wielkiej obwodnicy Mazowsza: Siedlce-Sokołów Podlaski (droga krajowa nr 63) Siedlce-Sokołów Podlaski -Małkinia-Ostrów Mazowiecka (droga wojewódzka nr 677). - podlegaj ący coraz silniejszej zabudowie letniskowej obszar w cz ęś ci zachodniej, głównie gmin: Pułtusk, Pokrzywnica, Jadów, Łochów, Sadowne, Stoczek. - dolina Bugu jako korytarz ekologiczny o randze europejskiej, - krajowy ci ąg ekologiczny rzeki Liwiec, - regionalny ci ąg ekologiczny Tocznej, - lokalne ci ągi ekologiczne rzek: Cetynia, Ugoszcz, Buczynka, Kołodziejka i My śla, Poza terenem NPK, silnie rozwini ęty w cz ęś ci południowej i wschodniej jest system obszarów chronionych: Park Krajobrazowy Podlaskiego Przełomu Bugu, Nadbu Ŝański Obszar Chronionego Krajobrazu, Siedlecko-Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu, 2.2. Funkcje miast i gmin wchodz ących w skład Parku Obecne funkcje miast i gmin wchodz ących w skład Parku wynikaj ą ze stanu zagospodarowania, stanu środowiska przyrodniczego, z cech społeczno-gospodarczych przestrzeni. -Gminy na terenie całego NPK stanowi ą obszar zaplecza rekreacyjnego Warszawy, Siedlec i mniejszych miast, pełni ąc jednak głównie funkcje rolnicze, -Miasta Łochów i Kosów Lacki to lokalne o środki rozwoju, obsługuj ące mieszka ńców oraz turystów w sezonie letnim – przewidziane w PZPW do wspomagania rozwoju, Wa Ŝnym impulsem rozwojowym obszaru poło Ŝonego zarówno w samym parku, jak i w jego otoczeniu b ędą: 1.Modernizacja trasy Via Baltica, 2. Budowa obwodnicy Wyszkowa wraz z nowym mostem na Bugu, 3. Modernizacja drogi nr 677 Sokołów Podl.-Kosów Lacki-Małkinia Grn., (fragment Wielkiej Obwodnicy Mazowsza), wł ącznie z nowym mostem na Bugu w Małkini Grn. Powy Ŝsze przedsi ęwzi ęcia z pewno ści ą pogorsz ą stan walorów środowiskowych Parku 2.3. Predyspozycje rozwojowe - współzale Ŝno ść rozwoju - obszary ci ąŜ eń Na podstawie analizy struktury zagospodarowania przestrzennego i pełnionych funkcji przez poszczególne gminy, na obszarze Parku i otuliny mo Ŝna wyró Ŝni ć poni Ŝsze strefy i o środki: - Strefa ekstensywnego rolnictwa – obejmuj ąca głównie gminy w cz ęś ci wschodniej NPK,

35 - Dolina rzeki Bug, - Du Ŝe kompleksy le śne w cz ęś ci środkowej NPK, - Miasto Kosów Lacki, które mo Ŝe stanowi ć o środek aktywizacji lokalnej ludno ści w zakresie obsługi odwiedzaj ących teren obozu zagłady w Treblince, - Miasto Łochów, stanowi ące główny o środek lokalnej aktywizacji w cz ęś ci zachodniej NPK, - Miejscowo ść Korczew, zaliczona w PZPWM do lokalnych o środków wspomagania rozwoju, mo Ŝe w peryferyjnej, wschodniej cz ęś ci NPK stanowi ć wa Ŝne ogniwo aktywizacji rozwoju nie tylko w skali tej gminy - imprezy kulturalne o zasi ęgu krajowym),

3. PROBLEMY WYNIKAJ ĄCE Z ZAPISÓW W MIEJSCOWYCH PLANACH ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO – ZAGRO śENIA ŁADU PRZESTRZENNEGO 3.1 Obowi ązuj ące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego na terenie 20 gmin Parku powstałe pod „rz ądami” ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym nie posiadały obligatoryjnego zakresu ustale ń, zgodnie z art.10 ww. ustawy w” miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego ustala si ę w zale Ŝno ści od potrzeb”. St ąd ró Ŝny zakres planu i wcze śniej omówiona mo Ŝliwo ść ró Ŝnego stopnia szczegółowo ści regulacyjnej planów. 3.2 Obowi ązywanie dwu rozporz ądze ń Wojewody Mazowieckiego ( w sprawie utworzenia Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego i Nadbu Ŝańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu), jednak nie okre ślaj ących powierzchni biologicznie czynnej, mo Ŝe sprzyja ć zró Ŝnicowaniu tej warto ści, nawet na s ąsiaduj ących działkach. Nie rozwi ązuje tego problemu równie Ŝ konieczno ść uzgadniania miejscowych planów z instytucjami odpowiedzialnymi za ochron ę przyrodniczych walorów parku (w praktyce, Zarz ąd NPK uzgadnia m.p.z.p. w zakresie 60% warto ści powierzchni biologicznie czynnej, co jest swoistym kompromisem pomi ędzy mo Ŝliwo ściami wła ścicieli działek a konieczno ści ą ochrony walorów zieleni) 3.3 Na terenie otuliny parku nie okre ślono zasad ochronnych, co stanowi powa Ŝne odst ępstwo od poprzedniego Rozporz ądzenia powołuj ącego NPK (1993) bardzo precyzyjnie okre ślaj ącego zasady zagospodarowania przestrzennego oraz dopuszczalne formy działalno ści gospodarczej wraz z odp. re Ŝimami ochronnymi. Liberalizacja tych przepisów z pewno ści ą nie sprzyja zachowaniu walorów przyrodniczych w otoczeniu NPK oraz nie zabezpiecza podstawowej funkcji otuliny, jako swoistej strefy buforowej parku.

36 3.4 Zró Ŝnicowana sytuacja w otoczeniu NPK (otulina parku, obszar chronionego krajobrazu), „wykreowała” 3 kategorie gmin (niezale Ŝnie od faktu cz ęś ciowego poło Ŝenia gminy w samym parku): - gminy, których fragmenty są poło Ŝone wył ącznie na terenie otuliny parku (pozbawionej jakichkolwiek re Ŝimów ochronnych): Zar ęby Ko ścielne, Ceranów, Kosów Lacki, Liw, Łochów, Miedzna, Stoczek, Korytnica, Korczew, Paprotnia, Jadów, Pułtusk, Pokrzywnica, - gminy, których fragmenty s ą poło Ŝone wył ącznie na terenie NOChK, a wi ęc z obowi ązuj ącymi re Ŝimami ochronnymi: Jabłonna Lacka - gminy na których fragmentach nakładaj ą si ę zarówno otulina jak i obszar chronionego krajobrazu: Nur, Sabnie, Sterdy ń, Repki, Przesmyki, Platerów. Tę paradoksaln ą sytuacj ę pogł ębia dodatkowo fakt poło Ŝenia (w obr ębie tej samej gminy), niektórych jej fragmentów w obszarze chronionego krajobrazu lub tylko w otulinie parku (gm. Nur i Przesmyki) -pozbawionej odpowiednich prawnych ogranicze ń przeciwdziałaj ących zagro Ŝeniom walorów przyrodniczych w otoczeniu Parku, odznaczaj ącego si ę wyj ątkowo rozległ ą granic ą-stref ą potencjalnych zewn ętrznych zagro Ŝeń. 3.5 Ze wzgl ędu na utrudnion ą procedur ę opracowywania planów pod ustaw ą o zagospodarowaniu przestrzennym, ich sporz ądzanie etapami poprzez dzielenie sołectwa na cz ęś ci, tworzy nieczytelne odległo ści zabudowy, przestrzenie publiczne pozbawione pierzei i nieczytelne w krajobrazie. 3.6 Zmieniaj ące si ę przepisy - szczególnie w zakresie odległo ści obiektów budowlanych od linii brzegowej rzek - obecnie na mocy ustawy o ochronie przyrody wprowadzono 100 m pas szeroko ści w którym obowi ązuje zakaz zabudowy w Nadbu Ŝańskim Parku Krajobrazowym. Narzuca si ę zatem pytanie: czy dla najmniejszych cieków (Kołodziejka, Buczynka, Kosówka, My śla, Nowa Treblinka, Treblinka, Toczna) potrzebny jest a Ŝ tak szeroki pas?, szczególnie w kontek ście istniej ących dotychczas przepisów i obecnego zagospodarowania? Zapis powy Ŝszy powinien mie ć zastosowanie wył ącznie w odniesieniu do Bugu i najwi ększych starorzeczy tej rzeki. 3.7 W wi ększo ści planów dotycz ących obszarów wra Ŝliwych ekologicznie, o niskim poziomie zwierciadła wód gruntowych bardzo rzadko pojawiaj ą si ę zapisy o wypłyceniu przewodów kanalizacyjnych, czy wr ęcz zakaz ich umieszczania poni Ŝej zwierciadła wód gruntowych. 4. PRZYKŁADOWE ZAPISY W PROJEKTACH MIEJSCOWYCH PLANÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO, DOTYCZ ĄCE OCHRONY WALORÓW PRZYRODNICZYCH

37 4.1 Wybrany fragment projektu mpzp dla miasta Kosów Lacki (opracowanego w Oddziale Terenowym w Siedlcach MBPPiRR pod kierunkiem mgr Małgorzaty Rogowiec): „Rozdział 3. OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO § 32 W zakresie ochrony środowiska przyrodniczego ustala si ę: 1) zakaz lokalizacji inwestycji powoduj ących znacz ące oddziaływanie na środowisko; 2) nakaz wyposa Ŝenia obszarów zabudowy w zorganizowane systemy wodno- kanalizacyjne z odprowadzaniem ścieków do oczyszczalni; 3) do czasu realizacji systemu kanalizacji sanitarnej dopuszcza si ę odprowadzanie ścieków do szczelnych zbiorników bezodpływowych, okresowo opró Ŝnianych transportem asenizacyjnym dowo Ŝą cym ścieki do punktu zlewnego oczyszczalni; 4) ścieki technologiczne, przed odprowadzeniem do systemu kanalizacji sanitarnej lub zrzutem do punktów zlewnych, nale Ŝy doprowadzi ć do stanu odpowiadaj ącego przepisom odr ębnym w zakresie wprowadzania ścieków przemysłowych do komunalnych urz ądze ń kanalizacyjnych. Obowi ązek powy Ŝszy spoczywa na „producencie” ścieków; 5) nakaz stosowania do ogrzewania źródeł energii spełniaj ących wymagania ekologiczne; 6) podejmowanie działalno ści gospodarczej wi ąŜą cej si ę z wprowadzaniem do powietrza substancji zanieczyszczaj ących jest mo Ŝliwe wył ącznie po uzyskaniu decyzji o dopuszczalnej emisji na podstawie przepisów odr ębnych; 7) warunki realizacji lub adaptacji obiektów o funkcjach usługowo-produkcyjnych, składowych i innych mog ących pogorszy ć stan środowiska okre śli ka Ŝdorazowo Powiatowy Inspektor Sanitarny; 8) lokalizacja zbiorników paliw i materiałów ropopochodnych winna by ć ka Ŝdorazowo uzgadniana z Powiatowym Inspektorem Sanitarnym; 9) na terenach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, usług publicznych oraz usług komercyjnych obowi ązuje: a) zakaz lokalizacji obiektów mog ących powodowa ć stałe b ądź okresowe uci ąŜ liwo ści dla podstawowej funkcji terenu, b) zakaz adaptacji istniej ących obiektów dla funkcji mog ących powodowa ć stałe b ądź okresowe uci ąŜ liwo ści dla podstawowej funkcji terenu, c) ewentualna uci ąŜ liwo ść dla środowiska wywołana przez obiekty usługowe i inne nie mo Ŝe wykracza ć poza teren lokalizacji obiektu;

38 10) uci ąŜ liwo ść dla środowiska wywołana przez obiekty produkcyjne lokalizowane na terenach przemysłu oraz działalno ści gospodarczej, nie mo Ŝe wykracza ć poza granice tych terenów; 11) nakaz wykonania dro Ŝnych przepustów w nasypach drogowych i kolejowych, umo Ŝliwiaj ących przepływ okresowych wód powierzchniowych oraz migracj ę flory i fauny pod terenami kolejowymi oraz pod projektowanymi i istniej ącymi ulicami przecinaj ącymi lokalne obni Ŝenia terenu; 12) na terenach poło Ŝonych wzdłu Ŝ rzeki Kosówka, jej dopływu oraz istniej ących rowów melioracyjnych obowi ązuje zakaz realizacji ogrodze ń w odległo ści mniejszej ni Ŝ 5 m od górnej kraw ędzi skarpy rzeki lub rowu melioracyjnego. Zagospodarowanie terenów zdrenowanych jest uwarunkowane przebudow ą systemów drenarskich w uzgodnieniu z zarz ądzaj ącym sieci ą; 13) ochron ę istniej ących lasów wyra Ŝaj ącą si ę zakazem uszczuplania ich powierzchni; 14) ochron ę terenów poło Ŝonych w otulinie Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego; 15) obj ęcie ochron ą w randze zespołu przyrodniczo-krajobrazowego terenu obejmuj ącego; fragment doliny prawobrze Ŝnego dopływu Kosówki. Granice zespołu oraz zasady gospodarowania zostan ą okre ślone po opracowaniu dokumentacji; 16) obj ęcie ochron ą w randze u Ŝytku ekologicznego terenu wyrobiska po eksploatacji Ŝwiru. Granice u Ŝytku ekologicznego oraz zasady gospodarowania zostan ą okre ślone po opracowaniu dokumentacji.” 4.2 Fragmenty z opracowanego „Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Jadów” -po kierunkiem Mariana Rydla (Biuro Rozwoju w Łodzi) z roku 2001: „W całym obszarze plan ustala obowi ązek: 1) ogrzewania lokalnego budynków ze źródeł ekologicznie czystych (energia elektryczna, gaz przewodowy lub z butli, olej opałowy niskosiarkowy do 0,3% oraz inne ekologiczne no śniki energii), 2) gromadzenia i selekcji odpadów na posesjach w urz ądzeniach przystosowanych do ich gromadzenia zgodnie z systemem oczyszczania przyj ętym w gospodarce komunalnej gminy, 3) ochrony istniej ących pomników przyrody, zgodnie z aktami prawnymi uznaj ącymi je, 4) zachowania walorów środowiska przyrodniczego, w tym zieleni znajduj ącej si ę na terenie działek, a przede wszystkim zachowanie istniej ącej zieleni wysokiej, pojedynczych drzew, zadrzewie ń śródpolnych i przydro Ŝnych oraz zieleni ł ęgowej, obowi ązuje zakaz wycinania drzew, oprócz przypadków bezpo średniego zagro Ŝenia lub w zarysie lokalizacji obiektów liniowych i kubaturowych,

39 5) ochrony doliny rzeki Liwiec poprzez: a) zakaz realizacji obiektów w odległo ści min. 50 m od linii brzegowej rzeki Liwiec. W przypadku wyst ępowania brzegów wysokich odległo ść ta mo Ŝe by ć zmniejszona do 25 m licz ąc od kraw ędzi skarpy, b) plan dopuszcza lokalizowanie ogrodze ń (a Ŝurowych) w odległo ści umo Ŝliwiaj ących swobodny dost ęp do rzeki, c) rzeczywiste odległo ści wykluczaj ące inwestowanie powinny wynika ć z ustale ń operatu wyznaczaj ącego zasi ęg maksymalnych wylewów powodziowych. 1. Plan utrzymuje zasady ochrony i zagospodarowania terenów wchodz ących w obr ęb rezerwatu przyrody „ Śli Ŝe”, Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny oraz obszarów uznanych za u Ŝytki ekologiczne, okre ślone w aktach prawnych powołuj ących ich powstanie. 2. Na terenach charakteryzuj ących si ę niekorzystnymi warunkami gruntowo-wodnymi plan dopuszcza po przeprowadzeniu odpowiednich bada ń podło Ŝa, realizacj ę obiektów kubaturowych bez podpiwnicze ń. 3. Na terenach zmeliorowanych plan ustala obowi ązek dokonania, przed realizacj ą zabudowy, odpowiednich zabezpiecze ń lub przebudowy, umo Ŝliwiaj ących prawidłowe funkcjonowanie systemu na terenach s ąsiednich w uzgodnieniu z u Ŝytkownikiem tych urz ądze ń. 4. Plan zaleca wzbogacanie terenu zieleni ą (zadrzewienia, zalesienia, dolesienia) w obr ębie wyznaczonych ci ągów przyrodniczych (korytarzy i si ęgaczy ekologicznych). § 12 5.W całym obszarze plan zakazuje: 1) realizowania przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko, okre ślonych w przepisach szczególnych, za wyj ątkiem terenów oznaczonych w planie symbolami U/MM, U, U/P, NU, gdzie dopuszcza si ę przedsi ęwzi ęcia, dla których sporz ądzenie raportu oddziaływania na środowisko mo Ŝe by ć wymagane oraz za wyj ątkiem dróg 2) wprowadzania nie oczyszczonych ścieków do wód powierzchniowych lub do gruntu oraz tworzenia i utrzymywania otwartych kanałów ściekowych 3) lokalizowania obiektów i urz ądze ń oraz prowadzenia działalno ści usługowej i wytwórczej mog ącej powodowa ć: a) przekroczenia na terenach podlegaj ących ochronie akustycznej dopuszczalnego poziomu hałasu, w zale Ŝno ści od rodzaju zabudowy (zgodnie z obowi ązuj ącym Rozporz ądzeniem); -dla zabudowy jednorodzinnej, letniskowej i terenów wielogodzinnego przebywania dzieci i młodzie Ŝy (MN, MN/ML, ML, UO): 45 dB/A w porze dziennej, a 40 dB/A w porze nocnej,

40 -dla zabudowy jednorodzinnej z usługami rzemie ślniczymi oraz zagrodowej (MR/MN, MN/U): 50 dB(A) w porze dziennej, a 40 dB(A) w porze nocnej, b) emisj ę do powietrza zanieczyszcze ń o charakterze odorowym, c) wprowadzanie do powietrza atmosferycznego zanieczyszcze ń w ilo ściach mog ących powodowa ć przekroczenie norm dopuszczalnych st ęŜ eń, d) wytwarzanie odpadów, które ze wzgl ędu na pochodzenie, skład chemiczny, biologiczny i inne wła ściwo ści stanowi ć mog ą zagro Ŝenie dla Ŝycia i zdrowia ludzi lub dla środowiska 4) wprowadzania, w obr ębie obszarów le śnych (LS, ZN/LS), obiektów kubaturowych, za wyj ątkiem obiektów zwi ązanych z gospodark ą le śną oraz niezb ędnych urz ądze ń infrastruktury technicznej, 5) lokalizowania obiektów kubaturowych na terenach nie posiadaj ących zgody na zmian ę przeznaczenia z u Ŝytkowania rolniczego i le śnego. § 22 1.Dla terenu oznaczonego na rysunku planu stanowi ącego zał ącznik Nr 1 do uchwały symbolem A34MN/MR plan ustala: 1)adaptacj ę, rozbudow ę oraz modernizacje istniej ącej zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, gospodarczej i siedliskowej, 2)realizacje nowej zabudowy jednorodzinnej i siedliskowej na podstawie nast ępuj ących zasad i warunków podziału nieruchomo ści: a)podział na działki budowlane wymaga zapewnienia im obsługi komunikacyjnej zgodnie z ustaleniami planu oraz przepisami szczegółowymi dotycz ącymi gospodarki nieruchomo ściami, b)wydzielenie działek mo Ŝe odbywa ć si ę w ramach istniej ących podziałów własno ściowych b ądź w wyniku zniesienia własno ści po uprzednim wykonaniu wst ępnej koncepcji podziału terenu, c)wielko ść wydzielonych działek powinna by ć dostosowana do rodzaju zabudowy, przy zało Ŝeniu, Ŝe minimalne szeroko ści krótszego boku wydzielonych działek dla zabudowy mieszkaniowej nie powinny by ć mniejsze ni Ŝ: -20 m dla zabudowy jednorodzinnej wolnostoj ącej -30 m dla zabudowy siedliskowej -minimalna wielko ść wydzielonych działek dla zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej – 1000 m 2 -minimalna wielko ść wydzielonych działek dla zabudowy siedliskowej – 2500 m 2 2.Dla terenów rozbudowywanej i nowej zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej i siedliskowej, plan ustala nast ępuj ące zasady i warunki kształtowania zabudowy: 1)nieprzekraczalne linie zabudowy okre ślone w cz ęś ci D uchwały

41 2)maksymalna wielko ść nowej zabudowy: -budynki mieszkalne – do dwóch kondygnacji, w tym poddasze u Ŝytkowe -budynki gospodarcze i usługowe – 1 kondygnacja -nachylenie połaci dachy maksimum 45° o równym k ącie nachylenia -jednolita kolorystyka dachów dla poszczególnych terenów 3.Ogrodzenia frontowe działek a Ŝurowe z zakazem stosowania prefabrykatów betonowych, o maksymalnej wysoko ści 1,8 m usytuowane w ustalonej linii rozgraniczaj ącej drogi. 4.Plan ustala powierzchni ę biologicznie czynn ą: 1)60% - na terenach zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej 2)40% - na terenach siedliskowych 5.Dla zabudowy jednorodzinnej jako przeznaczenie dopuszczalne plan ustala: 1)budynki gospodarcze wbudowane w brył ę budynku mieszkalnego lub wolnostoj ące do 35 m 2 powierzchni zabudowy, 2)gara Ŝe wbudowane w brył ę budynku mieszkalnego lub wolnostoj ące, 3)usługi wbudowane w brył ę budynku mieszkalnego 6.Dla zabudowy siedliskowej jako przeznaczenie dopuszczalne plan ustala: 1)budynki gospodarcze wolnostoj ące o charakterze uzupełniaj ącym o maksymalnej wysoko ści 8 m, 2)gara Ŝe wbudowane w brył ę budynku mieszkalnego lub wolnostoj ące, 3)usługi w formie wbudowanych lub wolnostoj ących, przeznaczonych dla prowadzenia działalno ści gospodarczej zwi ązanej z zaopatrzeniem i bytowaniem mieszka ńców.” Szczególnie istotne dla tego terenu s ą zapisy dotycz ące zabudowy letniskowej: § 52 1.Plan ustala dla terenów oznaczonych na rysunku planu stanowi ącym zał ącznik nr 1 do uchwały symbolami D2ML, D3ML: 1) adaptacj ę, modernizacj ę istniej ącej zabudowy letniskowej 2) realizacj ę nowej zabudowy letniskowej na podstawie nast ępuj ących zasad i warunków podziału nieruchomo ści: a)podział na działki budowlane wymaga zapewnienia im obsługi komunikacyjnej zgodnie z ustaleniami planu oraz przepisami szczegółowymi dotycz ącymi gospodarki nieruchomo ściami b)wydzielenie działek mo Ŝe odbywa ć si ę w ramach istniej ących podziałów własno ściowych bądź w wyniku zniesienia własno ści po uprzednim wykonaniu wst ępnej koncepcji podziału terenu dla całej jednostki strukturalnej

42 c)wielko ść wydzielonych działek powinna by ć dostosowana do rodzaju zabudowy, przy zało Ŝeniu Ŝe minimalna szeroko ść krótszego boku wydzielonych działek nie powinna by ć mniejsza ni Ŝ 20 m d)minimalna wielko ść wydzielonych działek dla zabudowy letniskowej – 2000 m2 2. Dla terenów rozbudowywanej i nowej zabudowy letniskowej plan ustala nast ępuj ące zasady i warunki kształtowania zabudowy: 1)nieprzekraczalne linie zabudowy okre ślone w cz ęś ci D uchwały 2)maksymalna wysoko ść nowej zabudowy: a)budynki letniskowe – do dwóch kondygnacji w tym poddasze u Ŝytkowe b)nachylenie połaci dachowych maksimum 45° o równym k ącie nachylenia c)jednolita kolorystyka dachów dla poszczególnych terenów 3. Plan ustala realizacj ę budynków letniskowych do 110 m2 powierzchni u Ŝytkowej. 4. Plan dopuszcza wi ększ ą powierzchni ę u Ŝytkow ą je Ŝeli wła ściciel nabył dwie lub trzy działki le Ŝą ce obok siebie. 1)dla dwóch działek poł ączonych przyjmuje si ę na terenach letniskowych 85% działki biologicznie czynnej i wolnej od zabudowy kubaturowej (minimalna wielko ść działki przy scaleniu 3000 m2) 2)dla trzech działek poł ączonych przyjmuje si ę na terenach letniskowych 90% działki biologicznie czynnej i wolnej od zabudowy kubaturowej (minimalna wielko ść działki przy scaleniu 4500 m2) 3)dla pojedynczych działek o powierzchni do 3000,00 m2 przyjmuje si ę 110 m2 powierzchni uŜytkowej budynku letniskowego 4)dla pojedynczych działek o powierzchni od 3000,01 m2 plan ustala analogicznie jak dla punktu 1) i 2) powierzchni u Ŝytkowej budynku letniskowego 5. Ogrodzenia frontowe działek a Ŝurowe z zakazem stosowania prefabrykatów betonowych, o maksymalnej wysoko ści 1,8 m, usytuowane w ustalonej linii rozgraniczającej drogi. 6. Dla zabudowy letniskowej jako przeznaczenie dopuszczalne plan ustala: 1)budynki gospodarcze wbudowane w brył ę budynku letniskowego 2)gara Ŝe wbudowane w brył ę budynku letniskowego 7. Na terenach zalewowych plan dopuszcza realizacj ę zabudowy letniskowej po wykonaniu: 1)bada ń hydrogeologicznych 2)operatu wylewu wody stuletniej dla rzeki Liwiec stwierdzaj ącej mo Ŝliwo ść realizacji w/w zabudowy

43 V. ZAGRO śENIA ŚRODOWISKA, KOLIZJE I KONFLIKTY POMI ĘDZY ISTNIEJ ĄCYM ZAGOSPODAROWANIEM A OCHRON Ą PRZYRODY

1. IDENTYFIKACJA ZAGRO śEŃ ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 1.1 Zagro Ŝenia ze strony nadmiernego rozwoju budownictwa letniskowego

Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy posiada walory środowiska przyrodniczego tradycyjnie wykorzystywane do turystyki i wypoczynku. W najbardziej atrakcyjnych miejscach pod wzgl ędem turystyczno-wypoczynkowym znajduj ą si ę o środki turystyczno-wypoczynkowe. O środki znajduj ą si ę w nast ępuj ących miejscowo ściach: Gródek - gm. Jabłonna Lacka; Brok - gm. Brok; Urle- Borzymy, Strachów, Urle, Zawiszyn - gm. Jadów ; Kamie ńczyk, Koszelanka, Łazy - gm. Łochów; Bartnia, Szygówek, gm. Pułtusk. W najbardziej atrakcyjnych miejscowo ściach znajduj ą si ę równie Ŝ skupiska budownictwa letniskowego. S ą to nast ępuj ące miejscowo ści, gdzie wyst ępuje zwarta zabudowa letniskowa: - Mogielnica - gm. Korczew, - - gm. Stoczek, - Szumin, Kaliska, Jerzyska, Pogorzelec, Nadkole, Barchów, Łazy – gm. Łochów, - Letnisko Borzymy, Urle, Nowy Jadów - gm. Jadów, - Boby, Chmielewo, Gnojno, Brabowiec, Kacice, Lipa, Ponikiew, Pawłówek, Szygówek - gm. Pułtusk, - Pogorzelec, Karniewek, Gzowo, Dzier Ŝenin, Łubienica, Strzy Ŝe, Muranówka, Klusek - gm. Pokrzywnica, - Loretto, Świniotop, Rafa, Kamie ńczyk – gm. Wyszków. Powy Ŝej wymienione skupiska o środków wypoczynkowych i domów letniskowych charakteryzuj ą si ę brakiem wyposa Ŝenia w odpowiedni ą infrastruktur ę sanitarn ą, co grozi zachwianiem równowagi w gospodarce wodno-ściekowej. Rozproszenie zabudowy powoduje wzrost kosztów infrastruktury technicznej. Równie Ŝ du Ŝym zagro Ŝeniem walorów Parku jest za śmiecanie lasów. Wynika to z niedostatecznego rozwi ązania problemu opró Ŝniania kontenerów przez odpowiednie słu Ŝby. Degradacja walorów parku polega równie Ŝ na nadmiernym wydeptywaniu runa le śnego i płoszenia zwierzyny le śnej w lasach poło Ŝonych w pobli Ŝu skupisk o środków wypoczynkowych i budownictwa letniskowego, co mo Ŝe świadczy ć o przekroczeniu chłonno ści turystycznej. Szczelne wygrodzenie działek letniskowych uniemo Ŝliwia swobodn ą migracj ę zwierzyny le śnej.

44 Zagro Ŝeniem pochodz ącym ze strony wypoczywaj ących jest równie Ŝ nadmierna penetracja rekreacyjna pla Ŝ, wysp, muraw, a przez to nast ępuje niszczenie l ęgów ptaków gniazduj ących na ziemi. Dla walorów krajobrazowych Parku zagro Ŝeniem jest nieuporz ądkowane budownictwo – cz ęsto nowe domy letniskowe powstaj ą zbyt blisko rzeki lub w nowych miejscach zakłócaj ąc ład przestrzenny . Nadmierny rozwój rozproszonej zabudowy letniskowej nasilaj ący si ę w ostatnich latach, uzna ć nale Ŝy za główne zagro Ŝenie na terenie NPK i jego otuliny .

1. 2 Zagro Ŝenia wód powierzchniowych i podziemnych

Uwzgl ędniaj ąc „Raport o stanie środowiska powiatu sokołowskiego” (WiO Ś w Warszawie, Delegatura w Mi ńsku Mazowieckim, wrzesie ń 2003) nale Ŝy stwierdzi ć, ze najsilniej (w skali NPK) rozwini ęta sie ć monitoringu wód powierzchniowych dotyczy powiatu sokołowskiego, gdzie obj ętych jest nim 6 cieków wodnych. S ą to: Bug wraz z dopływami: Turn ą, Cetyni ą, Buczynk ą i Kosówk ą. Od roku 2000 wprowadzono dodatkowo pomiary dla rzeki Ko ściółek. Ł ączna liczba przekrojów pomiarowo kontrolnych ( p.p.k.) wynosi 12. Przekrój pomiarowy zlokalizowany w m. Nur na rzece Bug nale Ŝy do sieci pomiarowej monitoringu krajowego. Badania wód rzek: Bug, Cetyni ą prowadzone s ą ka Ŝdego roku, natomiast kontrole stanu czysto ści pozostałych rzek wyko- nywane s ą cyklicznie. W roku 2002 na terenie powiatu sokołowskiego WIOS prowadził kontrol ę stanu czysto ści wód nast ępuj ących rzek: - Bug w p.p.k. Nur, - Cetyni ą w 3 p.p.k. Sokołów Podlaski, Kupientyn, Białobrzegi.

Próby wód do analiz pobierano l raz w miesi ącu. Ka Ŝdorazowo oznaczano: temperatur ę, odczyn, przewodno ść elektrolityczn ą wła ściw ą, tlen rozpuszczony, BZT5, ChZTMn, substancje rozpuszczone, zawiesin ę ogóln ą, azot: amonowy, azotynowy, azotanowy, ogólny oraz fosforany, fosfor ogólny, miano coli. Raz w kwartale dodatkowo oznaczano: ChZTcr, metale (ołów, cynk, kadm, mied ź), potas, detergenty anionowe, fenole lotne oraz chlorofil „a" i wska źnik saprobowo ści sestonu. W p.p.k. Nur zakres bada ń był jeszcze szerszy (zgodny z zarz ądzeniem GIO Ś ).

Na podstawie rocznej oceny ogólnej stwierdzono we wszystkich p.p.k. wody nieodpowiadaj ące normom. Główn ą przyczyn ą były przekroczenia we wska źnikach fizyczno-chemicznych oraz bakteriologicznych.

45 Według wska źników fizyczno-chemicznych, wody we wszystkich przekrojach zakwalifiko- wano do „pozaklasowych". W rzece Bug stwierdzano przekroczenia w zawiesinie ogólnej (którym towarzyszyły wysokie st ęŜ enia chlorofilu „a") oraz w st ęŜ eniach cynku ( przekrocze- nie wyst ąpiło l raz w ci ągu roku). Znacznie gorzej przedstawiał si ę stan czysto ści Cetyni. Na całej długo ści obserwowano wy- sokie przekroczenia w st ęŜ eniach fosforanów i fosforu ogólnego oraz azotu azotynowego, a w niektórych przekrojach dodatkowo przekroczenia w stęŜ eniach potasu, azotu ogólnego, prze- wodno ści elektrolitycznej wła ściwej.

W ocenie bakteriologicznej wody rzeki Bug zakwalifikowano do III klasy czystości, za ś wo- dy Cetyni oceniono jako „pozaklasowe" ze wzgl ędu na wska źnik miana coli typu kałowego

W ocenie hydrobiologicznej (wska źnik saprobowo ści sestonu oraz chlorofil „a" wody Bugu oceniono jako „pozaklasowe" ze wzgl ędu na wyst ępuj ące przez ponad połow ę roku przekroczenia w st ęŜ eniach chlorofilu „a". Wody Cetyni w ocenie tej zakwalifikowano do n i III klasy czysto ści.

W stosunku do 2001 roku nie zaobserwowano wyra źnych zmian w jako ści badanych wód powierzchniowych. Stwierdzono jedynie nieznacznie ni Ŝsze st ęŜ enia biogenów. W rzece Cetyni nie odnotowano przekrocze ń w st ęŜeniach ołowiu, tak wi ęc nie potwierdzono zanie- czyszczenia wód tym metalem, które sygnalizowano w 2001 r.

W ramach krajowego monitoringu wód podziemnych w bezpo średnim s ąsiedztwie NPK wytypowany został jeden punkt poboru wód - w miejscowo ści Sokołów Podlaski. W punkcie tym badane s ą wody płytkiego kr ąŜ enia (gruntowe), pochodz ące z utworów czwartorz ędowych o małej gł ęboko ści stropu. Badania wykonane w roku 2000 oraz 2001 wykazały znaczn ą popraw ę jako ści wód. Wody zakwalifikowano do klasy Ib - wody dobrej jako ści. W 2002 roku stwierdzono jednak nieznaczne pogorszenie jako ści wód, wody zakwalifikowano do wód średniej jako ści ( klasa n ). Wska źniki przekraczaj ące normy dla wód do picia i na potrzeby gospodarcze ( Dz. U. Nr 82 z 2000r. poz.937) to st ęŜ enia Ŝelaza i manganu.

1.3 Przebieg elementów infrastruktury technicznej stanowi ący kolizje funkcji mi ędzy istniej ącym zagospodarowaniem a ochron ą przyrody Uwzgl ędniaj ąc opracowanie „Korytarz ekologiczny doliny Bugu-stan, zagro Ŝenia, ochrona” (IUCN, 2002) oraz własne materiały autorskie wynikaj ące z lustracji terenowych wykonanych w

46 okresie kwiecie ń-sierpie ń 2004, nale Ŝy szczegółowo opisa ć zagro Ŝenia na terenie doliny Bugu- stanowi ącej główny cel ochrony NPK. Rozmieszczenie przestrzenne głównych zagro Ŝeń tego terenu koncentruje si ę obecnie w trzech rejonach: - Wyszków - Brok, - Małkinia Górna - Nur - Terespol - Neple W ka Ŝdym z powy Ŝej podanych obszarów zdelimitowano czynniki oddziaływuj ące z ró Ŝnym nat ęŜ eniem na stan i funkcjonowanie ekosystemów. Poni Ŝej omówiono oddziaływanie poszczególnych elementów infrastruktury, bł ędnie zlokalizowanej, przez co najsilniej degraduj ącej ocalałe fragmenty ekosystemów. Zestawiono najwa Ŝniejsze zagro Ŝenia, wpływaj ące jednoznacznie negatywnie na walory przyrodnicze NPK:

1.3.1 wały przeciwpowodziowe - osuszaj ące zawale i w dłu Ŝszej perspektywie zmieniaj ące krajobraz dolinny w typowy krajobraz rolniczy z intensywnie nawo Ŝonymi ł ąkami i gruntami ornymi, Wały przeciwpowodziowe usypano na znacznej długo ści w Dolinie Dolnego Bugu oraz w Podlaskim Przełomie Bugu. W latach 1976-1981 obwałowano odcinek Bugu od Szumina do Bojar (38,3 km), a w roku 1982 rozpocz ęto obwałowanie odcinka Krzemie ń-Wólka Nadbu Ŝna, za ś w latach 1997-1998 usypano wały pomi ędzy Wólk ą Nadbu Ŝną a Bojarami. W roku 1999 rozpocz ęto sypanie wału wstecznego Kosówki pod Bojarami. Na lewym (południowym) brzegu rzeki wały rozci ągaj ą si ę na odcinku: Szumin-Krzemie ń Zagacie, a na prawym (północnym) brzegu wały rozci ągaj ą si ę na odcinku Budy Stare-Udrzyn. Ł ącznie z wałami wstecznymi pod Szuminem, Bojarami, Białobrzegami i Krzemieniem-Zagacie oraz krótkim odcinkiem w Wyszkowie, długo ść wałów wynosi 100 km. Stopie ń obwałowania dolnego biegu Bugu (oba brzegi rzeki) wynosi zatem 16%. Jakkolwiek nie jest to jeszcze warto ść znacz ąca, to nale Ŝy podkre śli ć Ŝe: - środkowy (poleski) i górny (woły ński) odcinki Bugu s ą prawie zupełnie pozbawione wałów, - mazowiecko-podlaski odcinek posiada wały w znacznym stopniu na terenach prawnie chronionych (Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy, Nadbu Ŝański Obszar Chronionego Krajobrazu). Paradoksalnie wi ęc, najbardziej zagro Ŝone stały si ę siedliska l ęgowej awifauny na rozległych obszarach najszerszego (do niedawna) tarasu zalewowego skupiaj ącego najliczniejsze populacje wielu gatunków ptaków z grupy silnie zagro Ŝonych. Równie paradoksalne jest obwałowanie prawie całego (92%) odcinka Bugu wchodz ącego w skład Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego. Tylko w uj ściu rzeczki Buczynki, przebieg wałów mo Ŝna uzna ć za optymalny, z pewno ści ą godz ący rygory ochrony przeciwpowodziowej (rozległy polder) z wymogami ochrony walorów

47 przyrodniczych (starorzecza pozostawione w strefie mi ędzywala). Niestety, na pozostałych odcinkach, wały zlokalizowano zbyt blisko rzeki, powoduj ąc zaw ęŜ enie strefy swobodnych wezbra ń wód powodziowych, przekre ślaj ąc mo Ŝliwo ści tworzenia polderów. Równie Ŝ znacz ące s ą straty przyrodnicze, a szczególnie: rozerwanie dotychczasowej ci ągło ści lasów ł ęgowych oraz odci ęcie wi ększo ści starorzeczy od regularnego zasilania w okresie wezbra ń wód w rzece. Szczególnie widoczny jest szybko post ępuj ący proces uproszczenia (zubo Ŝenia) struktury zgrupowa ń l ęgowych ptaków pod wpływem po średniego oddziaływania wałów. Dokładne badania wskazuj ą jednoznacznie, ze zagro Ŝenia dotycz ą głównie awifauny l ęgowej, a wi ęc tej grupy ptaków, która decyduje o najwy Ŝszych walorach doliny dolnego Bugu-walorach, które zdecydowały o wł ączeniu doliny dolnego Bugu na list ę Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) w sieci Natura 2000 (jako ostoja „Dolina dolnego Bugu”) oraz uznaniu tej rzeki za paneuropejski korytarz ekologiczny-obok doliny Wisły. Wpływ wałów przeciwpowodziowych na awifaun ę l ęgow ą nie jest oczywi ście bezpo średni. Wały ograniczaj ą czy wr ęcz uniemo Ŝliwiaj ą regularne zalewy ł ąk i torfowisk, które pozostały w strefie tzw. zawala. W efekcie nast ępuje osuszenie, murszenie i zakwaszenie gleb. Wzrost kwasowo ści gleb powoduje zubo Ŝenie bazy pokarmowej wa Ŝnej dla wykarmienia nielotnych młodych, głównie przedstawicieli rodziny siewkowych (ptaki dorosłe mog ą przemieszcza ć si ę na Ŝerowiska poło Ŝone w korycie rzeki). Podkre śli ć nale Ŝy, Ŝe zachodnia cz ęść obwałowanej doliny Bugu znajduje si ę w zasi ęgu stosunkowo wysokich opadów SO 2 i NO 2 (WIO Ś 1999), co dodatkowo sprzyja zakwaszeniu gleb. Nadmierne i długotrwałe zakwaszenie gleb sprzyja uwalnianiu jonów glinu, +2 + zwłaszcza kationów AL(OH) i Al(OH) 2 uznawanych za najbardziej toksyczne. Kationy te mogą m.in. odpowiada ć za łamliwo ść ko ści, zakłócenie reprodukcji płazów, nadmiern ą porowato ść jaj ptaków (wypieranie wapnia ze skorupy), a nawet zaburzenia oddychania ryb. Szczególnie nara Ŝone są ptaki rybo Ŝerne, bardziej od owado Ŝernych, a coraz wi ęcej publikacji donosi o wzro ście zawarto ści kadmu w w ątrobie ssaków, a tak Ŝe niektórych gatunków ptaków. Powszechny jest pogl ąd o toksyczno ści kadmu. Za podwy Ŝszon ą koncentracj ę kadmu w organizmach Ŝywych odpowiada wysokie zakwaszenie gleb. Omówione zale Ŝno ści ilustruje schemat wysoce prawdopodobnego oddziaływania wałów na awifaun ę zasiedlaj ącą ł ąki i torfowiska odci ęte od regularnych wylewów rzeki, zamieszczony w „Korytarzu ekologicznym doliny Bugu” (IUCN- Poland, 2002). Rowy opaskowe kopane wzdłu Ŝ wałów i prostopadle do nich rowy melioracyjne odwadniaj ą nie tylko opisane wcze śniej ł ąki i torfowiska, ale równie Ŝ starorzecza i bezodpływowe (dotychczas) zagł ębienia („oczka” i „smugi”) poło Ŝone na zawalu. Najgro źniejsze jest to, Ŝe dno rowów jest poło Ŝone na znacznej długo ści (górne i środkowe odcinki ) powy Ŝej poziomu ich uj ścia do Bugu

48 przez co ma miejsce wył ącznie efekt drenuj ący. Bł ędne jest zatem rozumowanie, Ŝe w przypadku wy Ŝszych poziomów wody w rzece lub w efekcie zamkni ęcia zastawek w śluzach wałowych, rowy mog ą oddziaływa ć równie Ŝ nawadniaj ąco. Niestety ró Ŝnica poziomów pomi ędzy dnem rowów (w odległo ści zaledwie 200-300 m od rzeki), a poziomem wody w Bugu mo Ŝe wynosi ć nawet 80-90 cm, a wahania poziomu wody w rzece w okresie kluczowym dla reprodukcji ptaków (kwiecie ń- czerwiec) wynosz ą na ogół 20-40 cm. Powy Ŝsze uwarunkowania tłumacz ą zanik gatunków gniazduj ących na starorzeczach, po wykopaniu rowów o gł ęboko ści 180 cm, podczas gdy maksymalna gł ęboko ść tych starorzeczy wynosiła zaledwie 80-120 cm. Poziom zastawek w śluzie wałowej jest na poziomie dna rowów, a wi ęc znacznie poni Ŝej poziomu dna dotychczasowych starorzeczy. W zwi ązku z tym mo Ŝliwe było całkowite osuszenie tych starorzeczy w bardzo krótkim czasie. Sytuacj ę powy Ŝsza stwierdzono m.in. na starorzeczach pod Białobrzegami (gm. Ceranów). Spo śród 6 starorzeczy odci ętych wałami od wylewów Bugu i Cetyni, a Ŝ 3 s ą tak znacz ąco wypłycone i zaro śni ęte wysok ą ro ślinno ści ą szuwarow ą, Ŝe nast ąpił zanik m.in. gr ąŜ yc, perkozów i rybitwy czarnej. Wpływ wałów przeciwpowodziowych na awifaun ę starorzeczy odci ętych od regularnych zalewów Bugu i jego dopływów przedstawiono w „Korytarzu ekologicznym doliny Bugu” (IUCN-Poland, 2002). Poniewa Ŝ na przewa Ŝaj ącej cz ęś ci (70 %) przebiegu wałów, zlokalizowano je zbyt blisko Bugu (100- 200 m od brzegów rzeki) równie Ŝ siedliska ł ęgów wi ązowo-jesionowych zostały nara Ŝone na degradacj ę podlegaj ąc procesom gr ądowienia i w efekcie nast ępuje wycofywanie si ę strumieniówki i dzi ęciołka. W mniejszym stopniu zjawisko to dotyczy ł ęgów wierzbowo-topolowych, których zasi ęg nad Bugiem wynosi od 50 m do 500 m, a zatem tylko w najw ęŜ szym mi ędzywalu (około 30 % obecnego przebiegu wałów) środowisko to jest powaŜnie zagro Ŝone. Dotychczasowe badania wykazały, Ŝe negatywne efekty oddziaływania obejmuj ą rozległ ą grup ę ptaków l ęgowych zwi ązanych ze starorzeczami, torfowiskami niskimi, ł ąkami, ł ęgami wi ązowo- jesionowymi, olsami i ł ęgami olszowo-jesionowymi, zwłaszcza na tych fragmentach doliny Bugu, które s ą pozbawione mniejszych dopływów tej rzeki. Grup ę t ą stanowi ł ącznie 36 gatunków ptaków, a wi ęc połowa gatunków w najwy Ŝszych kategoriach priorytetu ochrony. Niestety naleŜy oczekiwa ć dalszej degradacji środowisk poło Ŝonych na zawalu i w dłu Ŝszej perspektywie - zamiany przesuszonych łąk na grunty orne, a wi ęc całkowitego przekształcenia krajobrazu tarasu zalewowego w typowy krajobraz rolniczy zdominowany przez agrocenozy. Powy Ŝsze, negatywne oddziaływania wałów na struktur ę i funkcjonowanie poszczególnych ekosystemów, mog ą by ć znacznie mniejsze, w przypadku znacznego (500-600m) oddalenia wałów od rzeki. Sytuacj ę tak ą, jako wzorcow ą mo Ŝna wskaza ć zarówno dla rejonu uj ścia Buczynki do Bugu, jak i dla innych du Ŝych rzek. W uj ściowym odcinku Narwi, na wysoko ści wsi Kikoły oraz

49 Orzechowo Nowe, wały znajduj ą si ę w odległo ści około 600m od rzeki, dzi ęki czemu, wszystkie starorzecza oraz lasy ł ęgowe pozostały w strefie mi ędzywala. Dodatkowo, powstał tu polder, znacz ąco zmniejszaj ący negatywne oddziaływanie nagłych wezbra ń.

1. 3. 2 Przebieg dróg krajowych i wojewódzkich, które s ą drogami prowadz ącymi ruch tranzytowy o znacznym nasileniu ruchu. Przebieg elementów infrastruktury technicznej stanowi naturaln ą kolizj ę funkcji mi ędzy istniej ącym zagospodarowaniem i ochron ą przyrody . Są to drogi bezpo średnio przecinaj ące Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy: Siemiatycze - Wyszków, Siedlce - Ostrów Mazowiecka, Mi ńsk Mazowiecki - Ostrów Mazowiecka, Sokołów Podlaski - Małkinia Górna W przypadku wszystkich powy Ŝej podanych dróg nie zainstalowano odpowiednich przepustów, umo Ŝliwiaj ących swobodne przemieszczanie zwierz ąt: drobnych ssaków, płazów i gadów, Wi ększo ść dróg regionalnych pod wzgl ędem przestrzennym i wymogów techniczno- funkcjonalnych nie spełnia wymogów okre ślonych w warunkach technicznych dla tej kategorii dróg. Przebieg tych dróg oraz stan techniczny i potoki ruchu, jakie prowadz ą s ą z pewno ści ą zagro Ŝeniem dla środowiska przyrodniczego w sensie zanieczyszcze ń powietrza (głównie zwi ązkami siarki i azotu), na które najwi ększ ą wra Ŝliwo ść wykazuj ą szpilkowe gatunki drzew.

1. 3. 3 Potencjalne zagro Ŝenia ze strony ektroenergetyki Teren Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego oraz tereny zlokalizowane poza jego granicami, lecz obj ęte niniejszym opracowaniem s ą terenami lokalizacji ponadlokalnych i lokalnych sieci elektroenergetycznych pracuj ących w strukturze krajowego systemu przesyłowych sieci najwy Ŝszych napi ęć 400 kV i 220 kV oraz w strukturze zakładowych sieci rozdzielczych, składaj ących si ę z urz ądze ń wysokiego napi ęcia 110 kV, średniego napi ęcia 15 kV i niskiego napi ęcia 0,4 kV. Elementami sieci przesyłowych terytorialnie zwi ązanymi z obszarem NPK s ą dwie jednotorowe linie napowietrzne: -linia 400 kV relacji Miłosna-Narew, -linia 220 kV relacji Miłosna-Ostroł ęka. Przebiegaj ą one przez tereny parku tranzytowo nie bior ąc jednak bezpo średniego udziału w zasilaniu w energi ę elektryczn ą odbiorców tu zlokalizowanych.

50 Linie najwy Ŝszych napi ęć s ą elementami infrastruktury technicznej uci ąŜ liwymi dla środowiska, bowiem s ą źródłem niejonizuj ącego pola elektromagnetycznego, hałasu oraz zakłóceń fal RTV i telekomunikacyjnych. Na trasach linii wyst ępuj ą obszary ograniczonego u Ŝytkowania maj ące chroni ć ludzi przed oddziaływaniem pola elektromagnetycznego poprzez wył ączenie z zabudowy mieszkaniowej terenów, na których składowa elektryczna i magnetyczna pola elektromagnetycznego przekracza dopuszczalne przepisami warto ści nat ęŜ enia tych składowych. Linie NN s ą elementami pogarszaj ącymi walory krajobrazowe środowiska. Aktem prawnym ustalaj ącym dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku, w tym na terenach przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą, jest Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania tych poziomów, ogłoszone w Dzienniku Ustaw Nr 163 z 14 listopada 2003r., poz. 1883. Okre śla ono, Ŝe dla w/w terenów składowa elektryczna pól elektromagnetycznych o cz ęstotliwo ści 50 Hz (cz ęstotliwo ść sieciowa) nie mo Ŝe by ć wi ększa ni Ŝ 1 kV/m, a składowa magnetyczna nie mo Ŝe przekracza ć warto ści 60A/m. Rozporz ądzenie okre śla, Ŝe pomiary nale Ŝy wykonywa ć 2 m nad powierzchni ą ziemi. Przy zastosowaniu powy Ŝszych parametrów obszar wykluczony z zabudowy mieszkaniowej pod liniami NN wynosi: -po 29,5 m od osi linii 400 kV w jej obydwie strony, -po 18,5 m od osi linii 220 kV w jej obydwie strony. Są to odległo ści wyliczone matematycznie przy zastosowaniu słupów Y52 dla linii 400 kV i H52 dla linii 220 kV. Z uwagi na zmienne warunki terenowe, ró Ŝne długo ści prz ęseł oraz zró Ŝnicowane wysoko ści konkretnych słupów, ka Ŝdy przypadek lokalizacji obiektów mieszkalnych w pobli Ŝu linii NN 400 kV i 220 kV nale Ŝy rozpatrywa ć indywidualnie. Przepisy o ochronie ludzi i środowiska przed oddziaływaniem pola elektroenergetycznego, które obowi ązywały do roku 1998 podawały konkretne odległo ści budynków od skrajnego przewodu linii, powy Ŝej których nat ęŜ enie pola elektrycznego nie przekracza warto ści 1 kV/m, dla wszystkich rozwi ąza ń konstrukcyjnych linii. Dla linii 400 kV były to odległo ści po 33 m od skrajnych przewodów, a dla linii 220 kV po 26 m od skrajnych przewodów. Obowi ązkiem wła ściciela sieci NN – czyli spółki „Polskie Sieci Elektroenergetyczne – Operator S.A.” jest ci ągły monitoring stanu technicznego linii oraz dokonywanie pomiarów warto ści nat ęŜ eń pola elektromagnetycznego (zwłaszcza w pobli Ŝu budynków mieszkalnych), zgodnie z cytowanym powy Ŝej rozporz ądzeniem Ministra Środowiska.

51 PSE S.A. nie planuje na terenie NPK oraz w rejonach s ąsiaduj ących z nim budowy nowych elementów sieci przesyłowych. Istniej ące linie NN s ą w dobrym stanie technicznym. Elementami zakładowych sieci rozdzielczych (głównie Zakładu Energetycznego Warszawa-Teren S.A.) terytorialnie i funkcjonalnie powi ązanymi z obszarami obj ętymi niniejszym opracowaniem są: 1) ponadlokalne linie wysokiego napi ęcia 110kV o relacjach: Tłuszcz-Baczki k. Łochowa (biegnie przez tereny NPK), -Baczki-Wyszków -”- -Węgrów-Małkinia -”- -Siedlce-Siemiatycze -”- -Radzymin-Wyszków (biegnie poza terenami NPK), -Wyszków-Małkinia -”- 2) Ponadlokalne stacje transformuj ąco-rozdzielcze 110/15kV w Baczkach k. Łochowa (na terenach NPK) oraz w Wyszkowie, Pułtusku, Serocka, Radzyminie, Tłuszczu, W ęgrowie, Sokołowie Podlaskim, Siedlcach, Łosicach (zlokalizowane poza terenem NPK lecz zasilaj ące odbiorców na cz ęś ci jego terenów). 3) Lokalne sieci elektroenergetyczne średniego napi ęcia 15kV i niskiego napi ęcia 0,4 kV zasilaj ące poszczególne wsie zlokalizowane na terenach NPK i terenach s ąsiednich obj ętych opracowaniem. Napowietrzne linie WN 110kV s ą elementami infrastruktury technicznej negatywnie oddziaływuj ącymi na środowisko, cho ć zakres tego oddziaływania jest znacznie mniejszy ni Ŝ linii najwy Ŝszych napi ęć . Przy zastosowaniu wymogów wymienionego na wst ępie rozporz ądzenia w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych, obszar wykluczony z zabudowy pod liniami WN 110 kV wynosi po 8,5 m od osi linii w jej obydwie strony. Są to równie Ŝ odległo ści wyliczone matematycznie przy zastosowaniu słupów serii B2. Z uwagi na zmienne warunki terenowe, ró Ŝne długo ści prz ęseł, ró Ŝne rozwi ązania konstrukcyjne linii, ka Ŝdy przypadek lokalizacji obiektów mieszkalnych w pobli Ŝu linii WN 110 kV nale Ŝy rozpatrywa ć indywidualnie. W poprzednich (przed rokiem 1998) przepisach, odległo ść budynku mieszkalnego od skrajnych przewodów linii okre ślono na 14,5 m Wła ściciel sieci WN 110kV planuje w perspektywie do roku 2020 do ść istotn ą rozbudow ę i modernizacj ę tych sieci, cz ęść z tych zamierze ń inwestycyjnych dotyczy ć b ędzie linii i stacji 110/15kV zlokalizowanych na obszarze NPK lub w bezpo średnim jego s ąsiedztwie.

52 Głównym jednak problemem w zaopatrzeniu w energi ę elektryczn ą terenów obj ętych niniejszym opracowaniem jest ogólnie zły stan techniczny lokalnych sieci elektroenergetycznych zasilaj ących poszczególne wsie, zwłaszcza na terenach gmin nadbuŜańskich. W wielu z tych gmin ponad 50% wsi posiada lokalne sieci elektroenergetyczne wymagaj ące pełnych i pilnych modernizacji. Linie energetyczne NN, WW, SN (400kV, 220kV, 110kV i 15kV) s ą powa Ŝnym zagro Ŝeniem dla ptaków ze wzgl ędu na brak oznakowania linii i słupów energetycznych, zabezpieczaj ącego przed kolizjami w trakcie przelotów ptaków, W okresie l ęgowym równie Ŝ niebezpieczne s ą linie niskiego napi ęcia, które tworz ą w wielu miejscach do ść g ęst ą sie ć utrudniaj ąc przeloty ptaków z l ęgowisk na Ŝerowiska i w kierunku przeciwnym. Najbardziej nara Ŝone s ą młode, niedo świadczone osobniki. Regularnie spotykano na liniach 15kV pora Ŝone pr ądem młode bociany białe. Dotyczy to równie Ŝ wielu pozostałych gatunków, gniazduj ących poza tarasem zalewowym, ale regularnie tam Ŝeruj ących: myszołów, czapla siwa i kruk Linie najwy Ŝszego i wysokiego napi ęcia stanowi ą najwi ększe zagro Ŝenie dla ptaków przelotnych. Linie energetyczne s ą w dolinie dolnego Bugu tak zlokalizowane, Ŝe przecinaj ą dominuj ący kierunek przelotu. Nie prowadzono jednak dokładnych bada ń porównawczych nad wpływem tych linii na śmiertelno ść ptaków w okresie przelotów wiosennych, letnich oraz jesiennych. Jakkolwiek we wszystkich okresach spotykano martwe ptaki pod liniami energetycznymi, to jednak wydaje si ę Ŝe najwy Ŝsza śmiertelno ść ma miejsce wiosn ą. W tym okresie najcz ęś ciej spotykano rozbite o druty gatunki migruj ące noc ą: śpiewak, kos i rudzik. Pomimo tak wysokich strat nie zainstalowano na liniach energetycznych odpowiednich zabezpiecze ń redukuj ących śmiertelno ść ptaków w okresie intensywnych przelotów. Wydaje się, Ŝe znaczny udział w śmiertelno ści ptaków maj ą równie Ŝ słupy (maszty) wysokiego napi ęcia, pozbawione odpowiednich oznakowa ń lub o świetle ń ostrzegaj ących ptaki przed kolizj ą.

2. DELIMITACJA KONFLIKTÓW SPOŁECZNYCH We wcze śniejszym podrozdziale zidentyfikowano przede wszystkim zagro Ŝenia środowiska, b ędące skutkiem naturalnych kolizji i konfliktów przestrzennych wyst ępuj ących w wielofunkcyjnym, zło Ŝonym obszarze przyrodniczo cennym, jednocze śnie u Ŝytkowanym rolniczo i rekreacyjnie o post ępuj ącej presji zabudowy letniskowej na tereny atrakcyjne pod względem przyrodniczym i krajobrazowym. Zjawisko to wyj ątkowo silnie dotyczy zachodniej cz ęś ci parku: gm. I miasto Pułtusk oraz gm. Pokrzywnica. Na tym terenie najsilniej ujawniaj ą si ę konflikty zwi ązane wył ącznie z presj ą na nadwodne tereny –cofka Zb. Zegrzy ńskiego na Narwi. Ponadto, wyj ątkowo silna jest presja na wyspy stanowi ące siedliska chronionych gatunków ptaków l ęgowych.

53 VI. KIERUNKI

Zgodnie z dokumentami samorz ądu województwa: „Strategi ą rozwoju województwa mazowieckiego”, „Planem zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego ”, „Programem ochrony środowiska” , przyj ęto, Ŝe priorytetowymi kierunkami wojewódzkiej polityki przestrzennej jest poprawa warunków środowiska przyrodniczego. Polityka ta przeniesiona na obszar Parku i jego otoczenia wprowadza kilka sfer kierunków działa ń odniesionych do ochrony walorów przyrodniczych i poprawy standardów środowiska. Wiele z nich znajduje zastosowanie równie Ŝ na terenie NPK – kierunki te wraz z z pozostałymi, zalecanymi dla tego specyficznego terenu, przedstawiono poni Ŝej:

1. WDRO śENIE Planu Ochrony Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego (opracowywanego w latach 2002-2005 ), który okre ślił m.in. skal ę istniej ących i potencjalnych zagro Ŝeń, analiz ę skuteczno ści dotychczasowych form ochrony, cele obecnej ochrony, program działań ochronnych oraz ustalenia do studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin i do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gmin.

2.OGRANICZANIE ZAGRO śEŃ ZE STRONY TURYSTYKI I BUDOWNICTWA LETNISKOWEGO Dla dalszego rozwoju funkcji turystycznej parku nale Ŝy podj ąć szereg działa ń, do których nale Ŝy zaliczy ć: - popraw ę wyposa Ŝenia najwi ększych skupisk o środków turystyczno-wypoczynkowych i budownictwa letniskowego w niezb ędn ą infrastruktur ę sanitarn ą, - ograniczenie powstawania nowych terenów letniskowych i wtórnego podziału działek, na rzecz adaptacji istniej ących gospodarstw, wypełnienia luk w zabudowie zagrodowej oraz wykorzystanie rezerw terenowych przewidzianych w studiach gmin pod zabudow ę letniskow ą, - przekształcenie dawnych zakładowych o środków wypoczynkowych w baz ę ogólnodost ępn ą a tym samym podniesienie stopnia jej wykorzystania, - wdra Ŝanie na wi ększ ą skal ę agroturystyki i ekoturystyki (np. „birdwatching”) oraz zielonych szkół - wyznaczenie nowych pól namiotowych, miejsc postoju, deszczochronów, miejsc do rozpalania ognisk przy istniej ących szlakach pieszych i rowerowych oraz wyznaczanie nowych szlaków i ście Ŝek ekologicznych, w celu skanalizowania ruchu turystycznego i ograniczenia penetracji na terenach o wysokich walorach przyrodniczych,

54 - wdro Ŝenie, postulowanej przez Europejsk ą Federacj ę Cyklistów w roku 1995 ogólnoeuropejskiej sieci tras rowerowych „Euro Velo”: na terenie NPK, odcinek Euro Velo R-11 przebiega przez Jadów, Zawiszyn, Łochów, Majdan, Sadowne i Brok, - wykorzystanie odradzaj ących si ę tradycji i rzemiosła ludowego dla podniesienia atrakcyjno ści turystycznej, - promocja walorów NPK w mediach.

3. ZADANIA W RAMACH „Programu ochrony środowiska woj. mazowieckiego”.

Przeprowadzono analiz ę „Wykazu zada ń do realizacji. Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego” . Jest to opracowanie o charakterze uzupełniaj ącym (uszczegółowienie) podstawowy dokument Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego (przyj ęty Uchwał ą nr 118/2003 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 15 grudnia 2003 r.) okre ślaj ący polityk ę ekologiczn ą województwa w horyzoncie czasowym do 2011 r. W opracowaniu tym wskazano 4 zadania niezb ędne do realizacji w ramach Programu Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata 2004 -2007 i 2008-2011, dotycz ące obszaru NPK i jego otuliny w zakresie: - ochrony powierzchni ziemi - ochrony wód - ochrony wszystkich komponentów środowiska

Odno śnie zada ń w zakresie ochrony powierzchni ziemi wskazano na zamkni ęcie i rekultywacje składowiska odpadów w Łojewie (pow. w ęgrowski) do realizacji w latach 2004-2007.

Odno śnie zada ń ochrony wszystkich komponentów środowiska podano zadanie nr 29: „Opracowanie zało Ŝeń promocyjnego i gospodarczego wykorzystania przynale Ŝno ści północnego Mazowsza do obszaru funkcjonalnego "Zielone Płuca Polski" . Poniewa Ŝ cały obszar NPK nale Ŝy do obszaru funkcjonalnego ZPP zadanie to w znacznym stopniu dotyczy równie Ŝ tego terenu. Jako sposób realizacji tego zadania podano wdra Ŝanie „Strategii rozwoju obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski ”, wdra Ŝanie „Ramowego programu rozwoju obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski na lata 2001-2010” .

55 Zadania w dziedzinie ochrony wód

Szacunkowe koszty Cel Termin Potencjalne Jednostka w mln. PLN Lp. Zadanie główny realizacji źródła realizuj ąca Sposób realizacji W PO Ś zadania 2004-2007 2008-2011 finansowania 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10. Opracowanie pilota Ŝowych II, I Ministerstwo 2006 0,15 - bud Ŝet pa ństwa, - wybór wykonawcy w drodze przetargu, Środowiska, województwa, programów ochrony wód dla zlewni: - diagnoza stanu środowiska na obszarze samorz ąd fundusze poszczególnych zlewni, Liwca, Omulwi, Łydyni i Radomki wojew. ekologiczne - okre ślenie celów i zada ń realizacyjnych (poni Ŝej uj ścia Mlecznej) w zakresie gospodarki wodno- ściekowej, gospodarki odpadami,

retencji, odnawialnych źródeł energii, lesisto ści, rozwoju gospodarczego, - uzgodnienie harmonogramu realizacji zada ń z samorz ądami gmin

25. Roboty regulacyjne na Narwi i Bugu: IV RZGW fundusze realizacja zgodnie z planem bud Ŝetowym ekologiczne: RZGW i planem wykorzystania środków - ubezpieczenie rz. Bug w m. 2002-2004 0,55 NFO Ś i GW, pomocowych EBI Morzyczyn i Wilczog ęby, WFO Ś i GW, - remont kierownicy na rz. Narwi w 2003-2004 0,07 bud Ŝet pa ństwa, Pułtusku, fundusze unijne (EBI) - ubezpieczenie lewego brzegu rz. 2003-2004 0,40 Bug, w m. Szumin km 55, - ubezpieczenie lewego brzegu rz. 2004 0,40 Bug km 90-90,1 m. Kiełczew,

56 4. ZADANIA W RAMACH „Krajowego programu zwi ększania lesisto ści” w Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich

Pomimo znacznej lesisto ści obszaru NPK, wynosz ącej 40,8%, przewidywane jest w KPZL zwi ększenie lesisto ści równie Ŝ na terenie gmin poło Ŝonych w NPK.

Wyci ąg z tabeli Krajowego Programu Zwi ększania Lesisto ści (KPZL) - kategoryzacja gmin z obszaru Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego i otuliny ze wzgl ędu na ich preferencje zalesieniowe:

Lp. Liczba punktów Nazwa gminy 108 15,69 Korytnica 195 12,50 Stoczek 198 12,48 Paprotnia 223 11,73 Repki 226 11,66 Kosów Lacki 255 10,79 Sabnie 261 10,47 Liw 294 9,43 Łochów /w/ 308 8,88 Przesmyki 316 8,53 Miedzna 320 8,38 Sterdy ń 331 8,02 Łochów /m/ 332 7,95 Korczew 334 7,79 Sadowne 340 7,45 Ceranów 345 6,99 Platerów

W powy Ŝszej tabeli zastosowano wielokryterialn ą metod ę oceny preferencji zalesieniowych i przyj ęto nast ępuj ący zestaw dwunastu cech:

1) udział gleb najsłabszych w powierzchni u Ŝytków rolnych (%) 2) jako ść rolniczej przestrzeni produkcyjnej, tj. przydatno ść dla rolnictwa wg punktacji IUNG (pkt) 3) rze źba terenu (pkt) 4) wyst ępowanie stepowienia (ha) 5) zagro Ŝenie erozj ą wodn ą powierzchniow ą (ha) 6) poda Ŝ gruntów do zalesienia według bada ń ankietowych w gminach (ha) 7) lesisto ść (%) 8) udział ł ąk i pastwisk w powierzchni gminy (%) 9) stopie ń zwi ększania lesisto ści ze wzgl ędu na potrzeby ochrony przyrody (%) 10) wa Ŝniejsze wododziały (ha) 11) zlewnie chronione (ha) 12) ochrona wód podziemnych (ha)

57 5. WDRO śENIE PROGRAMÓW ROLNO ŚRODOWISKOWYCH (na podstawie „Materiału Informacyjnego Krajowy Program Rolno środowiskowy” Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 17 grudnia 2003)

Prawie wszystkie gminy z terenu NPK i jego otuliny (poza gm. Sabnie, Pułtusk i Pokrzywnica) zaliczono do I strefy priorytetowej woj. mazowieckiego: Strefa Bugu, Liwca, Narwi i Omulwi. Strefa I jest jedna z trzech wyznaczonych na terenie woj. mazowieckiego, zajmuj ąc powierzchni ę 981 754 ha. Wła ściwa realizacja Programu Rolno środowiskowego jest niezb ędnym warunkiem zrównowa Ŝonego rozwoju obszarów wiejskich, a Programy Rolno środowiskowe s ą jedynym obowi ązkowym działaniem, które kraje członkowskie musz ą realizowa ć w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). Po akcesji Polski do UE rozpocz ęła si ę realizacja w/w programów na szerok ą skal ę w całym kraju. Poni Ŝej przedstawiony jest kształt działania: Wsparcie dla przedsi ęwzi ęć rolno środowiskowych , który został umieszczony w projekcie PROW z grudnia 2003 i przesłany do Brukseli, w celu uzgodnie ń z Komisj ą Europejsk ą. Podobnie jak cały PROW, program rolno środowiskowy jest współfinansowany przez Sekcj ę Gwarancji Europejskiego Funduszu Gwarancji i Orientacji Rolnej, zgodnie z nowym rozporz ądzeniem 1783/2003, wysoko ść współfinansowania programów rolno środowiskowych ze strony UE w krajach Celu 1 (jakim b ędzie całe terytorium Polski) mo Ŝe si ęgn ąć 85%. Wspieranie przedsi ęwzi ęć rolno środowiskowych i dobrostanu zwierz ąt (Działanie 4 PROW na lata 2004-2006 dla Polski) Priorytet 2.2. Ochrona środowiska i zachowanie walorów przyrodniczych obszarów wiejskich Fundusz: EFOiGR – Sekcja Gwarancji 1.Podstawa prawna - Rozdział VI (art. 22-24) Rozporz ądzenia Rady (WE) nr 1257/1999 w sprawie wsparcia rozwoju wsi przez Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR); - Sekcja 6, art. 13-21, oraz zał ącznik II pkt. 9 Rozporz ądzania Komisji (KE) nr 445/2002 ustanawiaj ącego szczegółowe zasady stosowania Rozporz ądzenia Rady (WE) nr 1257/1999 dotycz ącego wspierania rozwoju wsi ze środków Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji dla Rolnictwa (EAGGF); - Rozdział VI (art. 22-24) Rozporz ądzenia Rady (WE) nr 1783/2003 zmieniaj ącego Rozporz ądzenie (WE) nr 1257/1999. 2.Cele Działania 4 - promocja systemów produkcji rolniczej prowadzonych w sposób zgodny z wymogami ochrony środowiska (przeciwdziałanie zanieczyszczeniom wód, erozji gleb), ochrony i kształtowania krajobrazu, ochrony zagro Ŝonych wygini ęciem gatunków dzikiej fauny i flory oraz ich siedlisk;

58 - ochrona zasobów genetycznych zwierz ąt gospodarskich; - poprawa stanu świadomo ści ekologicznej w śród społeczno ści wiejskiej. 3. Opis Działania 4 Zakres przedsi ęwzi ęć rolno środowiskowych Działanie 4 Wspieranie przedsi ęwzi ęć rolno środowiskowych oraz dobrostanu zwierz ąt zwane Krajowym Programem Rolno środowiskowym (KPR), którego zało Ŝeniem jest utrwalanie wzorców trwałej i zrównowa Ŝonej gospodarki rolnej, zwłaszcza na obszarach chronionych i zagro Ŝonych degradacj ą. KPR obejmuje 7 przedsi ęwzi ęć , zwanych dalej pakietami rolno środowiskowymi. Pakiety rolno środowiskowe s ą zwi ązane z gospodarowaniem rolniczym ukierunkowanym na ochron ę środowiska, zachowanie siedlisk o wysokich walorach przyrodniczych oraz zachowaniem zasobów genetycznych zwierz ąt gospodarskich. Ka Ŝdy pakiet posiada zestaw kilku ści śle sprecyzowanych wymogów, które wykraczaj ą poza zwykł ą dobr ą praktyk ę rolnicz ą (ZDPR) i nie pokrywaj ą si ę z innymi instrumentami WPR. Zwykła dobra praktyka rolnicza (ZDPR) okre śla poziom odniesienia dla tych działa ń rolnika, z których wynika wsparcie zobowi ąza ń rolno środowiskowych. Rolnik, przyst ępuj ąc do programu rolno środowiskowego musi stosowa ć si ę do zasad ZDPR na całym obszarze gospodarstwa, tj. nawet na tych działkach, które nie s ą obj ęte zobowi ązaniem, zgodnie z art. 20 i 29 Rozporz ądzenia Rady (WE) nr 445/2002. W ramach KPR przewidziano realizacj ę pakietów odnosz ących si ę do przyjaznych środowisku systemów produkcji rolniczej (ekologicznej lub zrównowa Ŝonej), które wykraczaj ą poza Zwykł ą Dobr ą Praktyk ę Rolnicz ą w Polsce i b ędą miały zastosowanie na gruntach rolnych w całym gospodarstwie (oznaczono je symbolem „S”). Natomiast pakiety oznaczone kodem „P” i „K” obejmuj ą działania zmierzaj ące ku zachowaniu priorytetowych siedlisk lub wzrostu udziału gruntów o znaczeniu buforowym w krajobrazie rolniczym i b ędą miały zastosowanie tylko w odniesieniu do tych gruntów rolnych. Wybór pakietów rolno środowiskowych został dokonany przez Wojewódzkie Zespoły Robocze, które przeprowadziły diagnoz ę stanu środowiska, zidentyfikowały kluczowe obszary dla regionu i instrumenty działa ń. Ze wzgl ędu na metodyk ę kalkulacji płatno ści i zasady monitorowania programu, pakiety rolno środowiskowe zró Ŝnicowano na 39 opcji o ró Ŝnym zasi ęgu wdra Ŝania. Uwzgl ędniaj ąc uwarunkowania przyrodniczo-rolnicze obszaru NadbuŜańskiego Parku Krajobrazowego, w pierwszej kolejno ści powy Ŝsze pakiety nale Ŝy wdra Ŝać w ekstensywnie u Ŝytkowanych dolinach rzek, do których z pewno ści ą zaliczy ć: doliny Bugu, Liwca, Tocznej, Ugoszczy, Cetynii, Kosówki i Buczynki.

59 Szczególnie wa Ŝne na wymienionych obszarach zaliczonych do I strefy priorytetowej jest wykorzystanie pakietów: - Rolnictwo zrównowa Ŝone - Utrzymanie ł ąk ekstensywnych - Ochrona gleb i wód

Rolnictwo zrównowa Ŝone odznacza si ę nie tylko ograniczeniem zu Ŝycia chemicznych środków ochrony ro ślin oraz nawozów sztucznych i przestrzeganiu odpowiedniego nast ępstwa ro ślin, ale w równej, mierze powinno zachowa ć wła ściw ą struktur ę upraw (rozdrobnienie, a przez to du Ŝy udział miedz, zamiast monokultur) oraz znaczny udział ł ąk i pastwisk oraz sródpolnych zadrzewie ń, mokradeł i oczek wodnych. Szczególnie wa Ŝne jest zachowanie płatów ekstensywnie u Ŝytkowanych trwałych u Ŝytków zielonych oraz zachowanie i tworzenie w s ąsiedztwie gruntów ornych swoistych środowisk wył ączonych z intensywnych zabiegów agrotechnicznych (miedze, pasy zakrzewie ń i zadrzewie ń, pasy trwałych, ekstensywnych ł ąk). Środowiska te stanowi ą ostoje ro ślin kluczowych dla zachowania ró Ŝnorodno ści florystycznej i zwi ązanej z ni ą ró Ŝnorodno ści faunistycznej w krajobrazie rolniczym. S ą niezwykle istotne dla zachowania walorów krajobrazowych przestrzeni rolniczej, a co wa Ŝniejsze, stanowi ą bardzo wa Ŝną barier ę biogeochemiczn ą, co opisano w dalszej cz ęś ci przy pakiecie dotycz ącym ochrony wód i gleb.

Utrzymanie ł ąk ekstensywnych – realizacja tego pakietu wi ąŜ e si ę nie tylko z przywróceniem lub kontynuacj ą wykaszania traw, w terminie od dnia 1 lipca wł ącznie, na ł ąkach jednoko śnych o wysokich walorach przyrodniczych, zagro Ŝonych degradacj ą. Wa Ŝne jest tu ograniczone zu Ŝycie środków chemicznych, a tak Ŝe w równym stopniu zaniechanie intensywnego odwodnienia, zachowanie śródł ąkowych, niedu Ŝych płatów zakrzewie ń i pojedynczych drzew oraz oczek wodnych i torfianek. Jednocze śnie, wykaszanie ł ąk jest koniecznym warunkiem do zachowania niektórych rodzajów siedlisk przyrodniczo cennych. Wsparcie dla ekstensywnego wypasu jest w warunkach polskich tym bardziej wa Ŝne, Ŝe – wbrew wskazaniom art. 19 Rozporz ądzenia Rady (WE) Nr 1257/1999 – ten sposób gospodarowania nie został uwzgl ędniony w PROW jako kryterium delimitacji obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania. W tej sytuacji, pakiety rolno-środowiskowe pozostaj ą jedynym narz ędziem promocji ekstensywnego wykaszania ł ąk w najbli Ŝszych latach. Łąki i pastwiska nale Ŝy w dolinach rzek chroni ć przed ich konwersj ą w grunty orne. Taka zamiana jest jedn ą z bardziej szkodliwych tendencji obserwowanych w polskim rolnictwie. Zarówno dlatego, Ŝe walory przyrodnicze ł ąk i pastwisk mierzone liczb ą wyst ępuj ących tam rzadkich kr ęgowców s ą wybitnie wi ększe od gruntów ornych, jak i z uwagi na to, Ŝe pojemno ść retencyjna gleb u Ŝytkowanych

60 jako ł ąki i pastwiska jest nawet trzykrotnie wi ększa od pojemno ści retencyjnej gruntów ornych. W epoce gwałtownych powodzi nawiedzaj ących Polsk ę niemal corocznie, działania zwi ększaj ące pojemno ść retencyjn ą zlewni stanowi ą podstawow ą szans ę na popraw ę tej sytuacji. Jest to równie Ŝ niezwykle wa Ŝne działanie przeciwdziałaj ące erozji wodnej, nie tylko na terenach górskich i podgórskich, gdy Ŝ erozj ą wodn ą zagro Ŝone jest ok. 30% gleb naszego kraju. W tych okoliczno ściach działanie tego pakietu zasługuje na jak najwi ększe upowszechnienie w warunkach doliny dolnego Bugu i jego dopływów na terenie NPK. Dotyczy to m.in. muraw kserotermicznych, muraw bli źniczkowych poło Ŝonych w wielu miejscach NPK. Cenne przyrodniczo siedliska wymagaj ące ekstensywnego wypasu nale Ŝą do marginalnych z ekonomicznego punktu widzenia. Bez wsparcia finansowego pochodz ącego z programów rolno środowiskowych, ta tradycyjna nadbu Ŝańska praktyka zostanie zarzucona. Rolnicy z terenu NPK powinni by ć zach ęcani do takich działa ń, bowiem mog ą stopniowo porzuca ć ten rodzaj praktyk, co w konsekwencji doprowadzi do zaniku najcenniejszych siedlisk ro ślin i zwierz ąt na terenach które obj ęto sieci ą Natura 2000. Ponadto wsparcia wymaga zachowanie ekstensywnego wypasu jako głównej-obok wykaszania- formy przeciwdziałanie procesom sukcesji wkraczaj ącej na tereny otwarte-najcenniejsze siedliska w NPK.

Ochrona gleb i wód polega nie tylko na stosowaniu mi ędzyplonów w celu zwi ększenia udziału gleb z okryw ą ro ślinn ą w okresie jesienno-zimowym. Realizacja tego pakietu polega równie Ŝ na realizacji zapisów Dyrektywy Azotanowej i zwi ązanym z tym ograniczeniem spływu biogenów, metali cięŜ kich itp. działaniach na rzecz ograniczenia eutrofizacji i ska Ŝeń wód powierzchniowych i podziemnych. Ponadto wa Ŝne s ą ró Ŝnorodne działania przeciwdziałaj ące spadkowi poziomu wód gruntowych – szybko post ępuj ącemu w wyniku osuszania torfowisk i oczek wodnych oraz pogł ębiania i prostowania rzek i budowy zbiorników retencyjnych w dolinach duŜych rzek. Opisany powy Ŝej jako szczególnie niepo Ŝą dany, jest proces zamiany ł ąk i pastwisk w grunty orne. Pojemno ść retencyjna gleb uŜytkowanych jako ł ąki i pastwiska jest nawet trzykrotnie wi ększa od pojemno ści retencyjnej gruntów ornych. Szczególn ą rol ę w ograniczaniu spływu azotanów i fosforanów do wód, odgrywaj ą środowiska wył ączone z intensywnej uprawy ze szczególnym uwzgl ędnieniem zadrzewie ń przy zbiornikach wodnych i ciekach. Ma to ogromne znaczenie dla niezb ędnej poprawy jako ści wód, szczególnie bior ąc pod uwag ę fakt, Ŝe około połowy ładunku azotanów w naszych rzekach pochodzi ze spływów z obszarów rolniczych. Wdro Ŝenie tego pakietu ułatwiłoby Polsce wywi ązanie si ę ze zobowi ąza ń mi ędzynarodowych w zakresie redukcji zanieczyszcze ń zwi ązkami azotu ze źródeł powierzchniowych, jakie wynikaj ą z konwencji z 9 kwietnia 1992 r. o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, zwanej Konwencj ą Helsi ńsk ą.

61 6. WDROśENIE ZMIAN W EKOLOGICZNYM SYSTEMIE OBSZARÓW CHRONIONYCH

6.1 NATURA 2000 Do sieci NATURA 2000 wł ączona została cała doliny Bugu z terenami przyległymi oraz dolina Liwca – jako Obszary Specjalnej Ochrony (OSO) ptaków. Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej nie przeciwstawiał si ę powstawaniu w dolinie Bugu, Sieci Natura 2000, ale zastrzegał umo Ŝliwienie prowadzenia robót konserwatorskich i utrzymaniowych na Bugu w celu zachowania jego Ŝeglowno ści oraz wszelkich prac przeciwpowodziowych. Na podstawie opracowania „Korytarz ekologiczny doliny Bugu” (IUCN, 2002) nale Ŝy szczególnie podkre śli ć konflikt funkcji i działa ń: ochrona walorów przyrodniczych a ochrona przeciwpowodziowa, co w świetle obowi ązuj ących przepisów jest konfliktem trudno rozwi ązywalnym ale mo Ŝliwym do kompromisowych działa ń, np. poprzez tworzenie polderów w obr ębie mi ędzywała, czyli na naturalnych tarasach zalewowych (np. pod Morzyczynem i Płatkownic ą oraz pomi ędzy Kiełpi ńcem a Przewozem Nurskim). 6.2 Postulaty zmian granic NPK Nie pojawiały si ę Ŝadne wnioski składane przez gminy lub inne organy odpowiedzialne za ochron ę przyrody, dotycz ące modyfikacji, zmian przebiegu granic Parku i jego otuliny oraz zasad zagospodarowania, tworzenia nowych form ochrony prawnej w granicach Parku . Natomiast zgodnie z postulatami środowiska przyrodników oraz Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody (zgodnie z opracowan ą w roku 2001 „Strategi ą ochrony fauny na Nizinie Mazowieckiej”, MTOF) do głównych kierunków działa ń na terenie NPK i w jego s ąsiedztwie, zaliczy ć nale Ŝy:

- przekształcenie Nadbu Ŝańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu w Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy (gmina Jabłonna Lacka) oraz powołanie parku krajobrazowego na terenach nie obj ętych dotychczas ochron ą (fragmenty gmin: Wyszków, Somianka, D ąbrówka, Bra ńszczyk. Zabrodzie, Brok), przy czym w przypadku koncepcji poszerzenia NPK w kierunku zachodnim, poni Ŝej uj ścia Liwca, z uwagi na znacz ące w okresie 1993-2004 zainwestowanie terenu (nowe osiedla letniskowe, budowa obwodnicy Wyszkowa itp. działania o znacznym zasi ęgu przestrzennym) granice przyszłego parku musz ą by ć szczegółowo konsultowane z lokalnymi władzami, w celu unikni ęcia konfliktu społecznego na miar ę obecnie obserwowanego pod Pułtuskiem. Natomiast obecnie, nale Ŝy na tym terenie niezwłocznie podj ąć działania na rzecz tworzenia form ochrony przyrody, zabezpieczaj ących ocalałe fragmenty doliny dolnego Bugu, wskazane w „Korytarzu ekologicznym doliny Bugu” (IUCN, 2002): u Ŝytki ekologiczne i

62 zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Obecnie trwaj ą konsultacje Zarz ądu NPK z samorz ądami powy Ŝej wymienionych gmin w sprawie utworzenia na ich terenie parku krajobrazowego,

- przekształcenie fragmentu obecnego NPK na terenie gmin Pułtusk oraz Pokrzywnica w cz ęść przyszłego Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Narwi i jednoczesne rozdzielenie administracyjne obu niezwi ązanych fizjograficznie cz ęś ci NPK (wschodniej i zachodniej)- zgodnie z tak ą koncepcj ą zamieszczon ą w „Strategii ochrony fauny na Nizinie Mazowieckiej” - MTOF, 2001.

- zgodnie z zaleceniami zawartymi w „Korytarzu ekologicznym doliny Bugu” (IUCN, 2002), nale Ŝy docelowo d ąŜ yć do utworzenia 2 parków: Doliny Dolnego Bugu (poni Ŝej Małkini Górnej) z siedzib ą w Wyszkowie oraz PK Podlaski Przełom Bugu (obecny PK PPB w granicach woj. mazowieckiego oraz wschodnia cz ęść obecnego NPK) z siedzib ą w Siedlcach.

6.3 Powołanie na terenie NPK 8 rezerwatów przyrody , o ł ącznej powierzchni 968 ha (w wariancie optymalnym – 1053 ha); granice poni Ŝej opisanych, postulowanych rezerwatów przyrody zaznaczono na zał ączonej mapie „Kierunki działa ń” 1:100 000):

„Nad Treblink ą” (gm. Kosów Lacki)-postulowany na pow. ok.35 ha (wariant ekstensywny) lub 120 ha (wariant optymalny), rezerwat le śny na siedlisku przystrumykowego ł ęgu olszowo-jesionowego w dolinie rzeki Treblinki. Obecnie jest to mozaika ró Ŝnowiekowych zadrzewie ń olszowych z domieszk ą brzozy, jesionu i zaro śli kilku gatunków wierzby. W wyniku postulowanego zaniechania jakichkolwiek działa ń gospodarczych (le śnych i rolnych) a wi ęc pozostawienia tego terenu pod wpływ naturalnych procesów spontanicznej sukcesji wtórnej, nale Ŝy oczekiwa ć odtworzenia dawniej wyst ępuj ących tu lasów ł ęgowych,

„Garnek” (gm. Ceranów)-postulowany na pow. 45 ha prywatnych silnie podmokłych lasów rezerwat le śny(siedlisko olsu i ł ęgu olszowo-jesionowego), ale równie Ŝ o znacznych walorach faunistycznych, zwłaszcza obecno śc kilku rzadkich l ęgowych gatunków ptaków,

„Noski” (gm. Ceranów )-postulowany na powierzchni około 95 ha w oddz.23, 24, 25, 26, 27 le śn. Ceranów, rezerwat faunistyczny stanowi ostoj ę rzadkich gatunków ptaków, poniek ąd cz ęś ciowo chroniony poprzez ustanowienie strefowej ochrony miejsc gniazdowania bociana czarnego i orlika krzykliwego, ale wymagaj ący powi ększenia z uwagi na ochron ę Ŝerowisk

63 obu gatunków ptaków oraz stanowisk l ęgowych 2-3 par Ŝurawia i 3-4 par brod źca samotnego i 2-3 par dzi ęcioła średniego i 2 par dzi ęcioła czarnego,

„Frankopol” (gm.Sokołów Podlaski)-postulowany na powierzchni 23 ha rezerwat le śny obejmuje gr ąd zboczowy z wiciokrzewem pomorskim-przypuszczalnie wprowadzonym tu sztucznie, ale doskonale zaadaptowanym do tych lokalnych warunków mikrosiedliskowych panuj ących na skarpie Bugu,

„Gr ąd Frankopolski” (gm. Sokołów Podlaski)-postulowany w s ąsiedztwie powy Ŝej wymienionego rezerwatu, przypuszczalnie w przyszło ści b ędzie poł ączony w jeden du Ŝy rezerwta, który na ł ącznej powierzchni około 20 ha zabezpieczy najdłu Ŝszy w dolinie Bugu odcinek naturalnej kraw ędzi doliny du Ŝej nizinnej rzeki z rzadkim zbiorowiskiem gr ądu zboczowego i łegu zboczowego. Ponadto teren ten posiada walory faunistyczne-głównie bezkr ęgowce. „Leonów ” (gm. Korczew) – postulowana do ochrony od co najmniej 1995 roku na obszarze około 100 ha, niezwykle interesuj ąca południowa cz ęść kompleksu le śnego odznacza si ę wyj ątkowo dobrze zachowanym ł ęgiem topolowym oraz wierzbowym. Ponadto zachowały si ę lasy gr ądowe oraz wyst ępuje kilka rzadkich gatunków ro ślin „Brzuze” (gm. Łochów) – postulowany na około 550 ha rezerwat krajobrazowy chroniłby wyj ątkowo dobrze zachowany fragment tarasu zalewowego Doliny Dolnego Bugu z kilkoma gatunkami rzadkich ro ślin naczyniowych. „Natolin” (gmina Ceranów) – fragment starego lasu ł ęgowego (projektowany wcze śniej rezerwat Ł ęg Natolin – 20 ha) oraz otaczaj ące zalewowe ł ąki i resztki torfowiska niskiego na ł ącznej powierzchni 100 ha tarasu zalewowego Podlaskiego Przełomu Bugu.

7. ZALECENIA PRAKTYCZNYCH DZIAŁA Ń NA RZECZ OCHRONY WALORÓW PRZYRODNICZYCH (na podstawie „Korytarza ekologicznego doliny Bugu – stan, zagro Ŝenia, ochrona”, IUCN, 2002) W celu eliminacji zagro Ŝeń bezpo średnio lub po średnio wpływaj ących na walory przyrodnicze NPK, nale Ŝy w pierwszej kolejno ści podj ąć nast ępuj ące działania: 1. Zaniechanie dalszego obwałowania Bugu oraz przesunięcie istniej ących wałów poza granic ę tarasu zalewowego z uwzgl ędnieniem ochrony przeciwpowodziowej nadbu Ŝańskich wsi. Nale Ŝy podkre śli ć, Ŝe ewentualna ekspertyza dotycz ąca nowej lokalizacji wałów nie b ędzie zbyt kosztowna poniewa Ŝ granice tarasu zalewowego zostały wyznaczone w ogólnie dost ępnych

64 opracowaniach fizjograficznych. Dotychczasowa lokalizacja wałów znacznie oddalonych od rzeki (powy Ŝej 500 m) mo Ŝe by ć utrzymana. Najpilniejsze jest przesuni ęcie wałów we wschodniej cz ęś ci Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego i zachodniej cz ęś ci Nadbu Ŝańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu tj. na odcinku Morzyczyn Wło ściański-Płatkownica, a w dalszej kolejno ści na odcinkach: Przewóz Nurski-Długie Kamie ńskie, Przewóz Nurski – Wieska . Istniej ące śluzy wałowe powinny by ć wykorzystane do utrzymania odpowiednio wysokiego poziomu wody w starorzeczach i na ł ąkach oraz w lasach łęgowych poło Ŝonych poza stref ą mi ędzywala. Obecnie śluzy te działaj ą jednokierunkowo, pełni ąc wył ącznie funkcj ę osuszaj ącą, co szczególnie jest widoczne poni Ŝej Krzemienia, a Ŝ do uj ścia Cetyni. U schyłku XX wieku nale Ŝy całkowicie zrewidowa ć dotychczasowe pogl ądy na temat ochrony przeciwpowodziowej, która powinna by ć realizowana poprzez zachowanie terenów zalewowych, a nie ich likwidowanie w wyniku sypania wałów. 2. Przywrócenie dawnej meandracji koryta Bugu na wyprostowanych sztucznie odcinkach tej rzeki: pod Szuminem oraz pod Budami. 3. Zaniechanie zbyt gł ębokiego (rz ędna powy Ŝej 20 cm) pogł ębiania rowów melioracyjnych oraz kopania nowych rowów. Istniej ące rowy nale Ŝy wyposa Ŝyć w zastawki zapobiegaj ące odpływom wód w okresie kwiecie ń-czerwiec. 4. Utrzymanie wykaszania ł ąk w całym areale istniej ących kompleksów trwałych u Ŝytków zielonych, a ograniczenie wykaszania wył ącznie w bezpo średnim s ąsiedztwie zaro śli i zadrzewie ń śródł ąkowych stanowi ących naturalne schronienie ptaków w okresie sianokosów. Przesuni ęcie pierwszego terminu sianokosów po 10 czerwca, co ułatwi unikni ęcie niebezpiecze ństwa przez dorastaj ące ptaki z rz ędu siewkowych. Rozpoczynanie koszenia od środka ł ąki do zewn ętrznych skrajów zamiast tradycyjnego (od skraju do środka) w celu umo Ŝliwienia ucieczki młodym ptakom. Ścisłe powi ązanie tego działania z odpowiednimi pakieatmi w ramach PRS. 5. Zaniechanie jakichkolwiek prac regulacyjnych w korycie Bugu, zwłaszcza budowy poprzecznych ostróg, prostowania zakoli i pogł ębiania głównego nurtu. Koncepcja drogi wodnej Wschód- Zachód (W-Z) powinna by ć odrzucona jako całkowicie sprzeczna ze zobowi ązaniami naszego rz ądu odno śnie ochrony korytarzy ekologicznych o mi ędzynarodowym znaczeniu (w Polsce dolina Bugu, Wisły i Odry nale Ŝą do paneuropejskich korytarzy ekologicznych). Coraz powszechniejsze staj ą si ę pogl ądy o konieczno ści zast ąpienia technicznej regulacji rzek przez regulacj ę naturaln ą lub ekologiczn ą (Ilnicki 1992). Jednak w przypadku dolnego Bugu, nad

65 którym znajduje si ę tylko jedno miasto, nale Ŝałoby odst ąpi ć od jakichkolwiek regulacji, zarówno technicznych jak i tzw. naturalnych. 6. Zaniechanie dawnej koncepcji budowy zbiornika Granne oraz jakichkolwiek zbiorników zaporowych na Bugu. Zgodnie z ratyfikowan ą przez Polsk ę konwencj ą z Ramsar oraz Konwencją o ochronie ró Ŝnorodno ści biologicznej niedopuszczalne s ą w korycie Bugu prace hydrotechniczne niszcz ące środowiska l ęgowe oraz Ŝerowiska ptaków. 7. Wstrzymanie wypasania i wycinania lasów ł ęgowych. Nale Ŝy podj ąć wszelkie działania dla odtworzenia dawnej ci ągło ści ł ęgów wierzbowo-topolowych, a w dalszej kolejno ści równie Ŝ wi ązowo-jesionowych. Nale Ŝy unika ć sztucznego zalesiania, poniewa Ŝ najtrwalsze s ą lasy odtwarzane w drodze naturalnej. W przypadku sztucznych zalesie ń istnieje dodatkowe niebezpiecze ństwo wykorzystywania ekotypów topoli białej i czarnej, obcych dla doliny Bugu pochodz ących ze szkółek le śnych spoza południowego Podlasia i wschodniego Mazowsza. W zwi ązku z powy Ŝszym najlepszym rozwi ązaniem zdaje si ę by ć pozostawienie nadrzecznych obszarów do spontanicznej sukcesji wtórnej. Nadrzeczny pas o szeroko ści 150-200 m powinien zosta ć, albo wykupiony od dotychczasowych wła ścicieli, albo nale Ŝy wynegocjowa ć zmian ę jego obecnego u Ŝytkowania - z rolniczego na le śny, z perspektywicznym i bardzo umiarkowanym pozyskiwaniem topoli i wierzby. 8. Murawy piaszczyste i suche pastwiska nie powinny by ć zalesiane, jako unikalne, seminaturalne środowiska Ŝerowiskowe i gniazdowe ptaków nale Ŝy zachowa ć w obecnym stanie, z zaniechaniem eksploatacji kruszywa i lokalizowania wysypisk śmieci. Nale Ŝy równie Ŝ ograniczy ć zasi ęg osiedli letniskowych w tym typie środowiska. 9. Na słupach wysokiego napi ęcia oraz liniach energetycznych nale Ŝy zawiesi ć metalowe sylwetki ptaków drapie Ŝnych (w dwóch kolorach: czerwonym - widocznym na tle nieba i srebrnym - widocznym na tle ziemi) rozwieszonych w odległo ści 50–200 m w zale Ŝno ści od szeroko ści doliny. Mo Ŝna te Ŝ zawiesza ć jaskrawe, du Ŝe kule, powszechnie stosowane w pozostałych krajach UE.

66 VII. WNIOSKI 1. Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy na obecnym etapie jego tworzenia, odznacza si ę poło Ŝeniem na trzech oddalonych znacz ąco obszarach. Dwa z nich s ą poło Ŝone w dolinie Bugu, a pozostała cz ęść - w dolinie Narwi. Stan taki z pewno ści ą utrudnia, zarówno bie Ŝą ce administrowanie jak i wdraŜanie ró Ŝnych projektów ochroniarskich. W zwi ązku z tym, jednym z najwa Ŝniejszych wniosków jest (zawarty w cz ęś ci po świ ęconej kierunkom działa ń), postulat przekształcenia fragmentu NPK na terenie gminy Pułtusk oraz Pokrzywnica w cz ęść przyszłego Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Narwi (zgodnie z tak ą koncepcj ą zamieszczon ą w „Strategii ochrony fauny na Nizinie Mazowieckiej” - MTOF, 2001) i jednoczesne rozdzielenie administracyjne obu cz ęś ci (wschodniej i zachodniej) NPK. Uwzgl ędniaj ąc dodatkowo zapisy zawarte w „Korytarzu ekologicznym doliny Bugu” (IUCN, 2002) nale Ŝy wdro Ŝyć nast ępuj ące działania: - przekształcenie Nadbu Ŝańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu w Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy na terenie gminy Jabłonna Lacka, - powołanie parku krajobrazowego na terenach nie obj ętych dotychczas ochron ą (fragmenty gmin: Małkinia Górna, Wyszków, Somianka, D ąbrówka, Bra ńszczyk. Zabrodzie, Brok), przy czym w przypadku koncepcji poszerzenia NPK w kierunku zachodnim, poni Ŝej uj ścia Liwca, z uwagi na znacz ące w okresie 1993-2004 zainwestowanie terenu (nowe osiedla letniskowe, budowa obwodnicy Wyszkowa itp. działania o znacznym zasi ęgu przestrzennym) granice przyszłego parku musz ą by ć szczegółowo konsultowane z lokalnymi władzami, w celu unikni ęcia konfliktu społecznego na miar ę obecnie obserwowanego pod Pułtuskiem. Natomiast obecnie, na tym terenie nale Ŝy niezwłocznie podj ąć działania na rzecz tworzenia indywidualnych form ochrony przyrody (u Ŝytki ekologiczne i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe) zabezpieczaj ących ocalałe fragmenty doliny dolnego Bugu, wskazane w „Korytarzu ekologicznym doliny Bugu” (IUCN, 2002): - zgodnie z zaleceniami zawartymi w „Korytarzu ekologicznym doliny Bugu” (IUCN, 2002), nale Ŝy docelowo d ąŜ yć do utworzenia 2 parków: Doliny Dolnego Bugu (poni Ŝej Małkini Górnej) z siedzib ą w Wyszkowie oraz Parku Krajobrazowego Podlaski Przełom Bugu (obecny PK PPB w granicach woj. mazowieckiego, powi ększony o wschodni ą cz ęść obecnego NPK) z siedzib ą w Siedlcach. 2. Na terenie otuliny parku nie okre ślono zasad ochronnych, co stanowi powa Ŝne odst ępstwo od poprzedniego Rozporz ądzenia powołuj ącego NPK (1993) bardzo precyzyjnie okre ślaj ącego zasady zagospodarowania przestrzennego oraz dopuszczalne formy działalno ści gospodarczej wraz z odp. re Ŝimami ochronnymi. Złagodzenie tych przepisów z pewno ści ą nie sprzyja

67 zachowaniu walorów przyrodniczych w otoczeniu NPK oraz nie zabezpiecza podstawowej funkcji otuliny, jako swoistej strefy buforowej parku. Zró Ŝnicowana sytuacja w otoczeniu NPK ( otulina parku, obszar chronionego krajobrazu ), „wykreowała” 3 kategorie gmin: - gminy, których fragmenty s ą poło Ŝone wył ącznie na terenie NOChK, a wi ęc z obowi ązuj ącymi (dla tej kategorii ochrony) re Ŝimami ochronnymi: Jabłonna Lacka, - gminy, których fragmenty s ą poło Ŝone wył ącznie na terenie otuliny parku (pozbawionej jakichkolwiek re Ŝimów ochronnych): Zar ęby Ko ścielne, Ceranów, Kosów Lacki, Liw, Łochów, Miedzna, Stoczek, Korytnica, Korczew, Paprotnia, Jadów, Pułtusk, Pokrzywnica, - gminy na których fragmentach nakładaj ą si ę zarówno otulina parku krajobrazowego jak i obszar chronionego krajobrazu: Nur, Sabnie, Sterdy ń, Repki, Przesmyki, Platerów. Tę paradoksaln ą sytuacj ę pogł ębia dodatkowo fakt poło Ŝenia (w obr ębie tej samej gminy), niektórych jej fragmentów w obszarze chronionego krajobrazu lub tylko w otulinie parku (gm. Nur i Przesmyki) - pozbawionej odpowiednich prawnych ogranicze ń przeciwdziałaj ących zagro Ŝeniom walorów przyrodniczych w otoczeniu Parku, odznaczaj ącego si ę wyj ątkowo rozległ ą granic ą - stref ą potencjalnych zewn ętrznych zagro Ŝeń.

3. Rolniczy charakter gmin poło Ŝonych na terenie NPK oraz przewaga ekstensywnych form gospodarowania (niewielki wpływ na wysokie walory przyrodnicze doliny Bugu i jego dopływów), pozwala na uznanie zada ń zwi ązanych z Programami Rolno środowiskowymi (szczegółowo omówionymi w rozdziale „Kierunki działa ń”), jako najwa Ŝniejszych na tym terenie - wł ączonym do I strefy priorytetowej na terenie woj. mazowieckiego.

4. Skupiska o środków wypoczynkowych i domów letniskowych charakteryzuj ą si ę zarówno znacz ącym rozproszeniem, jak i brakiem wyposa Ŝenia w odpowiedni ą infrastruktur ę sanitarn ą, co grozi zachwianiem równowagi w gospodarce wodno-ściekowej. Rozproszenie zabudowy (na du Ŝych działkach przy zachowaniu 60% powierzchni biologicznie czynnej) powoduje wzrost kosztów infrastruktury technicznej.

5. Uwzgl ędniaj ąc powy Ŝsze analizy, nale Ŝy podkre śli ć konieczno ść kontynuowania niniejszego opracowania („Studium uwarunkowa ń zagospodarowania przestrzennego obszarów chronionych woj. mazowieckiego – Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy”) z uwzgl ędnieniem analiz niektórych problemów oraz nowych istotnych dokumentów, które nabior ą mocy prawnej w ko ńcu roku 2005

68 (Plan Ochrony NPK). W zwi ązku z tym, monitoringowe badania planowane do wykonania w latach 2005-2007, w Oddziale Terenowym w Siedlcach (Mazowieckiego Biura Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego) powinny obj ąć poni Ŝsze zadania: 1. Opracowanie „Studium uwarunkowa ń zagospodarowania przestrzennego Obszaru Nadbu Ŝańskiego” z uwzgl ędnieniem zarówno NPK jak i s ąsiaduj ącego z nim PK Podlaski Przełom Bugu oraz Nadbu Ŝańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Wymienione obszary stanowi ą funkcjonaln ą o ś tego wyj ątkowo rozległego terenu zaliczonego – w Planie Zagospodarowania Przestrzennego woj. mazowieckiego - do kategorii: „obszarów wymagaj ących restrukturyzacji i wspomagania rozwoju” , ze szczególnym uwzgl ędnieniem: - aktualizacji (w uj ęciu przestrzennym) czynników środowiskowych, omówionych w rozdziale I. - aktualizacji danych do zagadnie ń opisanych w rozdziałach II-III, zwłaszcza współpracy z samorz ądami gmin i wła ścicielami gruntów, organizacjami pozarz ądowymi, Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, EkoFunduszem, RZGW, Zarz ądem NPK, itp. we wdra Ŝaniu Planu Ochrony NPK (planowanego do uchwalenia w 3. kwartale 2005), w zakresie przeciwdziałania zakłóceniom szeroko pojmowanego ładu przestrzennego i zwi ązanymi z tym zagro Ŝeniami środowiskowymi. - bie Ŝą cej analizy uchwalanych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego z terenu NPK, 2. Delimitacj ę najwa Ŝniejszych zapisów dotycz ących zagro Ŝeń środowiskowych oraz kierunków i zalece ń dotycz ących zagospodarowania przestrzennego na u Ŝytek Planu Ochrony OSO (Dolina Dolnego Bugu) i SOO (Ostoja Nadbu Ŝańska) w ramach planów ochrony obszarów zgłoszonych do sieci Natura 2000. 3. Analiz ę obecnie uchwalanych „Programów Ochrony Środowiska Gmin” - poło Ŝonych na terenie NPK – w kontek ście opiniowanych (przez MBPPiRR) Programów Ochrony Środowiska, sporz ądzonych w roku 2004 dla powiatów poło Ŝonych na terenie NPK. 4. Wnioskowanie do odpowiednich słu Ŝb ochrony przyrody w sprawie odst ąpienia od zapisu o zakazie zabudowy w pasie 100m od małych cieków, natomiast wzmacnianie argumentacji za utrzymaniem tego zapisu w przypadku Bugu i najwi ększych, dotychczas niezabudowanych starorzeczy. 5. Współprac ę z WZM i UW, RZGW oraz Zarz ądem NPK, w zakresie opracowania przez MBPPiRR-OT w Siedlcach, m.p.z. p na terenie wnioskowanego przesuni ęcia wałów przeciwpowodziowych pod Morzyczynem Wło ścia ńskim (gm. Sadowne).

69 6. Przekazanie niniejszego opracowania oraz wszelkich uzupełnie ń, na u Ŝytek planowanego do opracowania w latach 2006-2007 „ Planu Ochrony Obszaru Specjalnej Ochrony (Dolina Dolnego Bugu) Natura 2000”.

70 VII. MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE

Baza danych regionalnych dla Polski w przekroju powiatów i gmin za 2000 i 2002 r. – IMAGIS, Warszawa 2001, 2003 r.;

Dokumentacje hydrogeologiczne zbiorników wód podziemnych – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 1995-2001;

Ekspertyza uzasadniaj ąca celowo ść powołania Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego. Opracowanie wynikowe. Warszawa-Siedlce, 1992;

Geografia regionalna Polski, Kondracki J. PWN, 2003 r.;

Gospodarka odpadami pochodzenia przemysłowego w województwie mazowieckim – WIO Ś, Warszawa 2001;

II Polityka Ekologiczna Pa ństwa – Ministerstwo Środowiska, Warszawa, czerwiec 2000 r.

Jako ść i zagro Ŝenia wód powierzchniowych w woj. mazowieckim – Raport WIO Ś, Warszawa 2002 r.;

Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska – praca zbiorowa pod redakcj ą A. Liro. Fundacja IUCN Poland, Warszawa 1995 r.; Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju – Monitor Polski Nr 26/2001 poz. 432; Korytarz ekologiczny doliny Bugu stan, zagro Ŝenia, ochrona. IUCN-Poland, Warszawa, 2002 r.;

Krajowy plan gospodarki odpadami – Ministerstwo Środowiska, czerwiec 2002;

Krajowy Program Rolno środowiskowy. Działanie PROW na lata 2004-2006. Materiał Informacyjny, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 17.12.2003 r.; Mapa turystyczna „Nadbu Ŝański park Krajobrazowy”, Wydawca: Dyrekcja Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego w Siedlcach, Wydanie I, 2000; Mazowsze – W ędrówki po Polsce, Herz L., Wydawnictwo Wiedza i Zycie, Warszawa 2000.

71 Mazowsze-Agroturystyka, Informator Wojewódzkiego O środka Doradztwa Rolniczego w Warszawie, Warszawa, 2004; Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy, Warto ści kulturowe. W: Dokumentacja NPK, Ekspertyza nr 214/215/233, Zarz ąd Główny TUP, 1987; Nadbu Ŝański Park Krajobrazowy, Charakterystyka fizjograficzna terenu (elementy wybrane), Zeszyt nr 3 pod red. mgr Małgorzata Rogowiec. W: Dokumentacja NPK, Ekspertyza nr 214/215/233, Zarz ąd Główny TUP, 1987;

Narodowa Strategia Ochrony Środowiska na lata 2000-2006 – Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2000;

Narodowy plan rozwoju 2004-2006, dokument przyj ęty przez Rad ę Ministrów 14 stycznia 2003 r.

Ostoje ptaków o znaczeniu europejskim w Polsce, OTOP, Warszawa 2004 Plan Ochrony Kampinoskiego Parku Narodowego. Synteza. NFO Ś Lublin-Warszawa 1996; Plan rozwoju obszarów wiejskich na lata 2004-2006. Projekt. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, stycze ń 2004 r.; Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego, Mazowieckie Biuro Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2004 r.; Plan gospodarki odpadami dla województwa mazowieckiego na lata 2004-2011 – projekt, Warszawa wrzesie ń 2003 r.;

Podlasie – Przewodnik Tadeusz Glinka i inni Marian Kami ński, Marek Piasecki, Krzysztof Przygoda, Andrzej Walenciak

Polityka Ekologiczna Pa ństwa na lata 2003-2006 z uwzgl ędnieniem perspektywy na lata 2007- 2010 – Rada Ministrów, grudzień 2002 r.;

Polityka Le śna Pa ństwa – Ministerstwo Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Le śnictwa

(Warszawa 1997);

Program ochrony środowiska woj. mazowieckiego. Urz ąd Marszałkowski, Departament Rolnictwa i Ochrony Środowiska, Mazowieckie Biuro Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego, 2003 r.; Program ochrony środowiska dla powiatu siedleckiego na lata 2004-2011, Siedlce, 2004 r.;

Program ochrony środowiska dla powiatu sokołowskiego na lata 2004-2011, Sokołów Podlaski, 2004 r.;

72 Program ochrony środowiska dla powiatu w ęgrowskiego na lata 2004-2011,W ęgrów,2004 r.;

Program ochrony środowiska dla powiatu łosickiego na lata 2004-2011, Łosice, 2004 r.;

Program Rolno środowiskowy. Strefy priorytetowe we województwie. Samorz ąd Województwa Mazowieckiego, 2004 r. ; Program wykonawczy do II polityki ekologicznej pa ństwa na lata 2002-2010 – Ministerstwo Środowiska, Warszawa, grudzie ń 2002 r.;

Przewodnik po regionach. Wydawnictwo Sport i Turystyka, Muza S.A., Warszawa 1997; Ramowy program rozwoju obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski na lata 2001-2010, Białystok-Bydgoszcz/Toru ń-Gda ńsk-Olsztyn-Warszawa 2001; Raport o stanie środowiska powiatu sokołowskiego, WiO Ś w Warszawie, Delegatura w Mi ńsku Mazowieckim, wrzesie ń 2003 Rocznik Statystyczny woj. mazowieckiego – Urz ąd Statystyczny w Warszawie, 2002, GUS Warszawa

Rowerowa ście Ŝka przyrodnicza „-Treblinka” Wydawca: Zarz ąd Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego, Siedlce ul. Kazimierzowska 23; Rozporz ądzenie nr 25 Wojewody Mazowieckiego z dnia 3 wrze śnia 2004 roku zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego (Dz. U. Woj. Maz. 237 z 17 wrze śnia 2004). Rozporz ądzenie Nr 63 Wojewody Mazowieckiego z dnia 24 lipca 2002r. w sprawie wprowadzenia obszarów chronionego krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 212, poz. 5297 z pó źn. zm.) na podstawie art. 26, 26a i 32 ustawy z dnia 16 pa ździernika 1991r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2001r. Nr 99, poz. 1079 z pó źn. zm.) Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 Stan środowiska w woj. mazowieckim – Raport WIO Ś Warszawa 2003 r.; Strategia Ekorozwoju Polski – Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa, Warszawa 1993;

Strategia ochrony wód podziemnych w Polsce, praca zbiorowa pod redakcj ą A. Kleczkowskiego, Kraków 1990 r.;

Strategia rozwoju obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski - Zapis tezowy – wyd. Rada Programowa ZPP, stycze ń 1999 r.;

73 Strategia rozwoju województwa mazowieckiego – Sejmik Województwa Mazowieckiego – Warszawa, 2001 r.;

Strategia wdra Ŝania krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska – praca zbiorowa pod redakcj ą dr A. Liro – Fundacja IUCN Poland, Warszawa 1998 r.; Strategia ochrony fauny na Nizinie Mazowieckiej. MTOF, Siedlce, 2001 r.; Ście Ŝka przyrodnicza „Uroczysko Sterdy ń” Wydawca: Zarz ąd Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego, Siedlce ul. Kazimierzowska 23

Ście Ŝka przyrodnicza „Uroczysko Ceranów” Wydawca: Zarz ąd Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego, Siedlce ul. Kazimierzowska 23

Ście Ŝka przyrodnicza „Jeziorka Kał ęczy ńskie” Wydawca: Zarz ąd Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego, Siedlce ul. Kazimierzowska 23

Ście Ŝka przyrodnicza „Torfowisko Kules” Wydawca: Zarz ąd Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego, Siedlce ul. Kazimierzowska 23

Wdra Ŝanie koncepcji sieci NATURA 2000 w latach 2001-2003 – Ministerstwo Środowiska, grudzie ń 2002 r.;

Wojewódzki Program Rozwoju Regionalnego Mazowsza na lata 2001-2006 - Sejmik Województwa Mazowieckiego, Warszawa 2001;

Zabytki Architektury i Budownictwa w Polsce woj. siedleckie 36/1 i 36/2, O środek Dokumentacji zabytków,. Warszawa 1988.

74 IX. ZAŁ ĄCZNIK

Tabela 1. Powierzchnia (ha) Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego (NPK), otuliny NPK, Nadbu Ŝańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (NOCHK); * - Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Bugu i Nurca; rezerwatów przyrody (RP) i u Ŝytków ekologicznych (UE) na terenie NPK i jego otuliny (dla obszaru chronionego krajobrazu podano jego powierzchni ę na terenie całej gminy). Źródło danych: Zarz ąd Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego; stan na 31.12.2004

Powiat Gmina NPK Otulina NOCHK RP UE NPK NPK Otulina NPK ostrowski Nur 441,0 350,0 771,5* - - - Zar ęby Ko ścielne 72,0 133,0 - - - -

Ceranów 8950,0 1410,0 - 39,8 18,10 1,57 Sterdy ń 5393,0 5410,0 5131,0 - - 0,25 sokołowski Kosów Lacki 6455,0 5230,0 - 7,0 52,71 3,14 Sabnie - 1564,0 1564,0 - - 1,24 Repki 2371,0 3318,0 3318,0 - - - Jabłonna Lacka - - 11318,0 - - Liw 805,0 805,0 - - - Łochów 8475,0 6975,0 - 321,0 21,73 19,30 Miedzna 3375,0 1105,0 - - 2,37 - w ęgrowski Sadowne 14470,0 - - 116,1 43,72 - Stoczek 8750,0 3300,0 - 58,1 30,51 - Korytnica - 100,0 - - - - Przesmyki 225,0 2321,0 1800,0 - - - Siedlecki Korcze w 9894,0 620,0 - 96,3 8,11 - Paprotnia 11,0 314,0 - - - -

wołomi ński Jadów 840,0 3509,0 - 44,3 - 20,46

Pułtuski Pułtusk 2567,6 2075,7 - - 3,49 - Pokrzywnica 1007,9 675,5 - 1,2 - -

Łosicki Platerów 34,0 320,0 320,0 - - -

75 Tabela 2. Ludno ść w roku 2002 na terenie gmin poło Ŝonych w obr ębie Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny

Ludno ść

Gmina w liczbach na 1 km 2 1990 = 100 1999 = 100 bezwzgl ędnych

Razem 131508 49 92,5 97,2 Powiat łosicki Platerów 5242 41 92,9 99,8 Powiat ostrowski Nur 3546 34 90,2 100,2 Zar ęby Ko ścielne 3924 44 65,3 96,3 Powiat pułtuski Pokrzywnica 4712 39 97,0 100,3 Pułtusk - miasto 19166 840 102,5 99,3 Pułtusk - wie ś 4457 40 97,6 98,4 Powiat siedlecki Korczew 3129 30 87,9 93,7 Paprotnia 2842 35 96,2 98,9 Przesmyki 3808 33 72,2 96,1 Powiat sokołowski Ceranów 2652 24 85,0 94,4 Kosów Lacki - miasto 2182 189 92,9 93,8 Kosów Lacki - wie ś 4696 25 92,2 93,2 Repki 6015 36 89,1 93,8 Sabnie 4162 39 87,1 93,0 Sterdy ń 4775 37 85,9 92,0 Powiat w ęgrowski Korytnica 6959 39 94,4 98,3 Liw 7810 46 96,0 96,1 Łochów - miasto 6408 480 103,8 100,7 Łochów - wie ś 10996 61 95,8 97,2 Miedzna 4308 37 90,4 96,5 Sadowne 6424 44 92,8 97,1 Stoczek 5427 38 92,1 96,9 Powiat wołomi ński Jadów 7868 67 95,2 99,7

76

Tabela 3. Przyrost naturalny i saldo migracji ludno ści w latach 1999-2002 na terenie gmin poło Ŝonych w obr ębie Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny

Przyrost naturalny Saldo migracji razem w średni roczny razem w Gmina średnie roczne na liczbach na 1000 liczbach 1000 ludno ści bezwzgl ędnych ludno ści bezwzgl ędnych Razem -513,00 -0,2 -1851,00 -3,40 Powiat łosicki Platerów -23,00 -1,1 -86,00 -4,10 Powiat ostrowski Nur -49,00 -3,4 -133,00 -9,30 Zar ęby Ko ścielne 3,00 0,2 -125,00 -7,70 Powiat pułtuski Pokrzywnica 1,00 0,1 4,00 0,20 Pułtusk - miasto 160,00 2,1 -30,00 -0,40 Pułtusk - wie ś -22,00 -1,2 -65,00 -3,60 Powiat siedlecki Korczew -56,00 -4,2 -109,00 -8,20 Paprotnia 38,00 3,3 -76,00 -6,60 Przesmyki -58,00 -3,7 -116,00 -7,40 Powiat sokołowski Ceranów -57,00 -5,1 -111,00 -10,00 Kosów Lacki - miasto -7,00 -0,8 9,00 1,00 Kosów Lacki - wie ś -42,00 -2,1 -137,00 -6,90 Repki -25,00 -1,0 -192,00 -7,60 Sabnie -75,00 -4,3 -107,00 -6,10 Sterdy ń -122,00 -6,0 -131,00 -6,50 Powiat w ęgrowski Korytnica -21,00 -0,8 -139,00 -4,90 Liw 21,00 0,7 -120,00 -3,70 Łochów - miasto 108,00 4,2 42,00 1,60 Łochów - wie ś -111,00 -2,4 -3,00 -0,10 Miedzna -18,00 -1,0 -80,00 -4,50 Sadowne -50,00 -1,9 -122,00 -4,60 Stoczek -59,00 -2,6 -81,00 -3,60 Powiat wołomi ński Jadów -49,00 -1,6 57,00 1,80

77 Tabela 4. Dochody i wydatki bud Ŝetów gmin w latach 1999-2002 na terenie gmin poło Ŝonych w obr ębie Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny

Wydatki inwestycyjne w % wydatków Dochody ogółem na osob ę w zł. Dochody własne w % dochodów ogółem Gmina ogółem 1999 2000 2001 2002 1999 2000 2001 2002 1999 2000 2001 2002 Powiat łosicki Platerów 968 1155 1211 1430 31,8 27,0 32,4 27,5 18,2 29,0 34,3 27,8 Powiat ostrowski Nur 1088 1117 1183 1251 29,9 30,0 32,7 29,3 15,3 10,9 10,8 7,7 Zar ęby Ko ścielne 949 1092 1236 1362 26,2 25,8 31,3 32,6 29,2 16,4 23,3 19,4 Powiat pułtuski Pokrzywnica 980 1041 1146 1242 30,3 33,3 34,4 34,4 23,5 12,9 3,1 6,8 Pułtusk 978 1064 1135 1446 51,5 51,0 52,0 50,9 7,6 13,7 11,7 9,4 Powiat siedlecki Korczew 918 1053 1174 1319 29,8 26,2 25,8 28,9 2,7 10,0 27,7 13,4 Paprotnia 915 931 1136 1317 28,2 26,9 22,5 20,4 11,1 10,7 16,7 16,7 Przesmyki 864 991 1115 1137 32,1 28,5 28,8 29,3 23,5 14,7 7,9 16,6 Powiat sokołowski Ceranów 929 1011 1103 1251 31,7 27,7 28,9 28,7 0,2 5,4 0,5 0,5 Kosów Lacki 844 960 1008 1734 36,1 35,8 33,6 32,6 8,9 26,5 19,0 20,8 Repki 865 959 1106 1271 34,4 29,1 28,6 30,0 5,3 3,6 15,5 21,6 Sabnie 936 1032 1062 1288 38,4 35,0 35,9 33,8 0,6 8,0 6,2 16,8 Sterdy ń 858 1020 1044 1252 39,2 37,9 36,7 38,0 13,4 20,0 3,3 11,5 Powiat w ęgrowski Korytnica 874 956 1047 1212 26,9 24,1 25,8 27,2 9,8 7,4 27,5 18,1 Liw 1038 1070 1123 1374 33,8 29,3 31,2 28,5 23,7 12,4 12,5 26,1 Łochów 873 980 1019 1921 37,3 35,9 35,0 33,5 16,2 28,5 15,3 21,7 Miedzna 986 1062 1058 1280 27,9 26,4 29,0 30,4 14,7 16,9 12,0 23,2 Sadowne 987 1059 1045 1270 29,1 25,1 23,1 21,7 11,1 26,1 23,0 23,2 Stoczek 1095 1118 1238 1339 29,5 25,3 26,6 24,4 33,3 29,2 26,3 26,0 Powiat wołomi ński Jadów 1009 1033 1042 1259 30,8 37,3 35,2 31,6 23,7 17,1 20,5 14,2

78

Tabela 5. Infrastruktura komunalna w latach 1999-2002 na terenie gmin poło Ŝonych w obr ębie Nadbu Ŝańskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny

Długo ść sieci w km: Stosunek długo ści sieci kanalizacyjnej do Gmina Wodoci ągowej kanalizacyjnej gazowej wodoci ągowej 1999 2000 2001 2002 1999 2000 2001 2002 1999 2000 2001 2002 1999 2000 2001 2002 Razem 1197,20 1249,30 1352,60 1481,10 27,00 28,40 40,50 63,30 15,10 15,30 46,47 48,09 0,02 0,02 0,03 0,04 Powiat łosicki Platerów 123,70 106,30 106,30 106,30 0,00 0,70 0,70 13,60 0,00 0,00 8,17 8,54 0,00 0,01 0,01 0,13 Powiat ostrowski Nur 42,60 49,60 61,60 61,60 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Zar ęby Ko ścielne 30,10 40,00 63,30 86,90 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Powiat pułtuski Pokrzywnica 23,30 38,70 38,70 61,20 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 5,56 5,55 0,00 0,00 0,00 0,00 Pułtusk - miasto 42,10 45,60 46,00 46,40 16,30 17,50 20,00 21,20 15,10 15,30 16,37 16,67 0,39 0,38 0,43 0,46 Pułtusk - wie ś 55,50 58,30 69,30 86,40 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 2,73 2,83 0,00 0,00 0,00 0,00 Powiat siedlecki Korczew 32,20 32,20 32,20 32,20 1,20 1,20 1,20 1,20 0,00 0,00 0,00 0,00 0,04 0,04 0,04 0,04 Paprotnia 49,80 52,00 52,40 52,40 0,50 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,00 0,00 0,00 Przesmyki 45,50 45,50 56,50 67,50 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 4,29 4,77 0,00 0,00 0,00 0,00 Powiat sokołowski Ceranów 22,10 22,10 22,10 22,10 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Kosów Lacki – miasto 0,00 11,50 11,50 11,50 0,00 0,00 3,10 7,60 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,27 0,66 Kosów Lacki - wie ś 23,60 20,20 20,20 20,20 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Repki 67,10 67,10 70,10 83,40 7,50 7,50 7,50 7,50 0,00 0,00 0,00 0,00 0,11 0,11 0,11 0,09 Sabnie 45,30 45,30 45,30 52,10 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Sterdy ń 54,20 54,20 54,20 58,80 0,00 0,00 1,80 2,40 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,03 0,04 Powiat w ęgrowski Korytnica 50,40 57,10 57,10 57,10 0,70 0,70 0,70 0,70 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,01 0,01 0,01 Liw 124,40 124,40 130,40 130,40 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 9,35 9,73 0,00 0,00 0,00 0,00 Łochów - miasto 37,70 37,70 38,30 38,80 0,30 0,30 5,00 8,60 0,00 0,00 0,00 0,00 0,01 0,01 0,13 0,22

79 Łochów - wie ś 116,60 116,60 123,00 123,00 0,50 0,50 0,50 0,50 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Miedzna 52,10 52,10 69,20 87,10 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Sadowne 31,50 31,50 42,10 42,10 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Stoczek 97,90 97,90 97,90 108,70 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Powiat wołomi ński Jadów 29,50 43,40 44,90 44,90 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

80

81

82 83 84 85 86

87 88

89 90 91

92

MAPY 1: 100 000

Mapa nr 1. Zasoby i walory środowiska przyrodniczego Mapa nr 2. Zagro Ŝenia środowiska Mapa nr 3. Kierunki działa ń

93

94

95

96