Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY KATARZYNA POCHOCKA-SZWARC, STANIS£AW LISICKI G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — A. BER Koordynator regionu Mazur i Polski pó³nocno-wschodniej — S. LISICKI OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz Budry (68) i arkusz Budry N (1076) (z 1 tab. i 3 tabl.) Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiska za œrodki finansowe wyp³acone przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej WARSZAWA 2004 Autorzy: Katarzyna POCHOCKA-SZWARC, Stanis³aw LISICKI Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Redakcja merytoryczna: Zofia KLIMCZAK Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego prof. dr hab. Leszek MARKS ISBN 83-7372-663-2 © Copyright by Ministerstwo Œrodowiska and Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 2004 Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K 2 SPIS TREŒCI I. Wstêp..........................................................5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu..........................................7 III. Budowa geologiczna .................................................10 A. Stratygrafia.....................................................10 1. Kreda ......................................................10 a. Kreda górna .................................................10 2. Trzeciorzêd ...................................................10 a. Paleogen...................................................10 Paleocen ..................................................10 Eocen....................................................11 3. Czwartorzêd ..................................................11 a. Plejstocen ..................................................11 Zlodowacenia najstarsze ..........................................12 Zlodowacenie Narwi ..........................................12 Stadia³ dolny............................................12 Stadia³ górny............................................13 Zlodowacenia po³udniowopolskie .....................................13 Zlodowacenie Nidy ..........................................13 Stadia³ dolny ............................................13 Stadia³ górny ............................................13 Zlodowacenie Sanu 1 .........................................14 Stadia³ dolny ............................................14 Stadia³ górny ............................................14 Zlodowacenie Sanu 2 (Wilgi) .....................................14 Interglacja³ wielki .............................................16 3 Interglacja³ mazowiecki ........................................16 Zlodowacenie Liwca ..........................................16 Zlodowacenia œrodkowopolskie ......................................17 Zlodowacenie Odry ..........................................17 Stadia³ górny ............................................17 Interglacja³ lubelski..........................................17 Zlodowacenie Warty ..........................................18 Stadia³ dolny ............................................18 Stadia³ œrodkowy ..........................................18 Interglacja³ eemski .............................................19 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ......................................19 Zlodowacenie Wis³y ..........................................19 Stadia³ œrodkowy ..........................................19 Stadia³ górny ............................................20 b. Czwartorzêd nierozdzielony ........................................22 c. Holocen ...................................................22 B. Tektonika rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu ......................................23 C. Rozwój budowy geologicznej ..........................................23 IV. Podsumowanie ....................................................28 Literatura ......................................................29 4 I. WSTÊP Granice arkusza Budry1 s¹ okreœlone wspó³rzêdnymi 21°45’–22°00’ d³ugoœci geograficznej wschodniej i 54°10’–54°20’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Obszar objêty arkuszem ma po- wierzchniê oko³o 305 km2, z czego jeziora zajmuj¹ powierzchniê oko³o 10 km2. Obszar arkusza w ca³oœci le¿y w pó³nocnej czêœci Krainy Wielkich Jezior Mazurskich nale¿¹cej do Pojezierza Mazurskiego (Kondracki, 2000). Pod wzglêdem administracyjnym powierzchnia arkusza nale¿y do województwa warmiñsko-mazurskiego, powiatu wêgorzewskiego z gmin¹ Budry. Arkusz Budry Szczegó³owej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 zosta³ wykonany na pod- stawie Projeku badañ geologicznych (WoŸniak, 1987), zatwierdzonego decyzj¹ z dnia 03.07.1987 r. (KOPBG/015/2892/87). Z terenu arkusza Budry zebrano profile 60 otworów hydrogeologicznych, badawczych i karto- graficznych. Zestawiono dokumentacje i karty rejestracyjne trzech z³ó¿ surowców mineralnych. Na obszarze ca³ego arkusza by³y przeprowadzone poszukiwania i badania torfowisk, zebrane w opraco- waniu „Surowce mineralne powiatu wêgorzewskiego i mo¿liwoœci ich zastosowania” (Kociszewska, 1970). W celu udokumentowania pe³nego profilu osadów czwartorzêdowych i przeœledzenia stropu utworów podczwartorzêdowych w 1988 r. wykonano trzy otwory badawcze dla SMGP (kartograficzne): Budry (otw. 27), Olszewo Wêgorzewskie (otw. 16) i Skalisko (otw. 14). Do rozwi¹zania zadania geo- logicznego wykorzystano profile archiwalnych otworów przebijaj¹cych osady czwartorzêdowe: Wêgorzewo III (otw. 55) i KoŸlak (S³owañski, 1975b). W celu okreœlenia przybli¿onej g³êbokoœci za- legania osadów trzeciorzêdowych i rozdzielenia osadów czwartorzêdowych na poziomy glacjalne oraz uœciœlenia lokalizacji otworów kartograficznych wykonano w 1988 r. sondowania geoelektryczne (elektrooporowe o rozstawach AB/2 = 320–500 m w ci¹gach pokrywaj¹cych siê z liniami przekrojów geologicznych) — £uniewewski, Baran (1988). 1 Dotyczy równie¿ arkusza Budry N 5 Realizacjê arkusza rozpocz¹³ w latach osiemdziesi¹tych WoŸniak (1987). W latach 1989–1996 badania i prace geologiczno-zdjêciowe zosta³y zawieszone, a nastêpnie podjête przez Pochock¹-Szwarc i Lisickiego. Do 1999 r. wykonano wszystkie zaplanowane prace geologiczno-zdjêciowe (940 sondowañ rêcznych i 62 sondowania mechaniczne wiertnic¹ typu WH). £¹cznie w latach 1986–1999 wykonano 1940 sondowañ rêcznych i 130 sondowañ mechanicznych (oko³o 1300 m) oraz oczyszczono i opisano œciany 14 ods³oniêæ (³¹cznie oko³o 6,6 pkt na km2). W celu uzyskania charakterystyki litologicznej, genetycznej i stratygraficznej utworów czwar- torzêdowych wykonano badania laboratoryjne: — litologiczno-petrograficzne; z rdzeni wiertniczych otworów 14, 16 i 27 pobrano 105 próbek punktowych oraz 129 bruzdowych i wykonano analizy uziarnienia, stopnia obtoczenia ziaren kwarcu, zawartoœci wêglanów, sk³adu frakcji ciê¿kiej, a dla glin zwa³owych równie¿ sk³adu petrograficznego ¿wirów o œrednicy 5–10 mm (Gronkowska-Krystek, 1998); — palinologiczne osadów czwartorzêdowych (14 próbek ze stanowiska Budry — otw. 27) (Krupiñski, 1998). Badañ osadów trzeciorzêdowych nie wykonano ze wzglêdu na bardzo z³y stan zachowania rdzeni wiertniczych. Szczegó³owe prace kartograficzne — badania geomorfologiczne i badania geologii warstw przypowierzchniowych — rozpoczêto w tym regionie pod koniec ubieg³ego stulecia i by³y one prowa- dzone przez geologów niemieckich. Wynikiem ich pracy s¹ mapy w skali 1:25 000 wydane w latach 1900–1909 pod wspólnym tytu³em „Geologische Karte von Preussen und benachbarten Deutschen Landern”. S¹ to arkusze: Angerburg — Wêgorzewo (Gagel, 1903), Buddern — Budry (Krause, Pic- kard, 1903), Kutten — Kuty (Krausse, 1903) i Gr. Steinort — Sztynort (Gagel i in., 1903). Syntez¹ kartograficzn¹ obszaru arkusza Budry jest arkusz Kêtrzyn Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, wydanieAiBwraz z objaœnieniami (S³owañski 1974a, b, 1975a). O ogólnej budowie geologicznej i rozprzestrzenieniu osadów trzeciorzêdowych tego rejonu mo¿na wnioskowaæ na podstawie prac Ciuka (1966a-c) i Nowickiego (1965). Geologia czwartorzêdu tej czêœci Pojezierza Mazurskiego by³a tematem opracowañ: Rzechowskiego i in. (1975), Halickiego (1960), a w ostatnich latach Lisickiego (1996, 1997, 1998) równie¿ z Winter (Winter, Lisicki, 1998; Lisicki, Winter, 1999). Morfologi¹ i geomorfologi¹ omawianego terenu szczegó³owo zajmowa³ siê Kondracki (1952, 1957, 1972). Wspólne prace Kondrackiego i Pietkiewicza zosta³y opublikowane w 1961 i 1967 r. W 1975 r. ukaza³o siê opracowanie S³owañskiego (1975b), w którym s¹ zawarte i zinterpretowane dane uzyskane w trakcie realizacji Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 (S³owañski, 1974a,b, 1975a) dotycz¹ce budowy geologicznej okolic Wêgorzewa. Przy opracowywaniu arkusza Budry wziêto pod uwagê wyniki 6 prac wykonanych w ramach realizacji s¹siednich arkuszy Gi¿ycko (Szumañski, 1999) i Wêgorzewo (Pochocka-Szwarc, Lisicki, 1999). II. UKSZTA£TOWANIE POWIERZCHNI TERENU Przed³u¿eniem ku pó³nocy obni¿enia Krainy Wielkich Jezior Mazurskich jest Kraina Wêgorapy (Kondracki, 2000). Wiêksz¹ jej czêœæ obejmuje powierzchnia arkusza Budry. Nie ma tu wiêkszych zbiorników wodnych, a teren jest odwadniany przez rzekê Wêgorapê wyp³ywaj¹c¹ z jeziora Mamry (teren wyp³ywu rzeki po³o¿ony jest na wysokoœci 116 m n.p.m.). Rzeka p³ynie w kierunku pó³nocnym i opuszcza teren Polski na obszarze po³o¿onym na wysokoœci 87 m n.p.m. Centraln¹ czêœæ omawiane- go regionu zajmuje Niecka Skaliska, której dno znajduje siê na wysokoœci 95 m n.p.m. (najni¿ej po³o¿ony obszar na terenie arkusza). Krainê Wêgorapy ograniczaj¹ ze wszystkich stron wzgórza mo- renowe.