Kwartaalblad BOEDDHISME

Tiidl aaien in de zendo

Leraa tuele vriend Han

-...„,...00~~1111111111~1.1111111.11111~~ Tempel van de Tand

Jewe Heart

Kuifje in Tibet

Kringloop van Bardo's

Internet • Boeken • Tijdschrifte

Jaargang 3 Nr. 3 • Lente 1998 • f 9,75 / 190 13F

Kwartaalblad BOEDDHISME Inhoud Jaargang 3 nr 3 Lente 1998 II TEN GELEIDE 3 Leraar-leerling: onvoorwaardelijke toewijding aan het bestaan

Redactie Han F. de Wit 4 Dirk Bakkes Gerolf T'Hooft KLASSIEKE TEKST: Boeddhisme integreren in het dagelijks leven Wanda Sluyter Anneke Smelik Lama Karta E,- Frans Goetghebeur I0 Dick Verstegen Kuifje in Tibet Redactieadviesraad Rob Janssen Wanda Sluyter 14 Han F. de Wit Ton Lathouwers REISVERSLAG: Tijdloos verwaaien in de zendo Shotoku A. Peel 17 Khcmindá Merkus Dick Verstegen Hakuun Barnhard Jacques den Boer Jewel Heart Frans Goetghebeur Tonny Kurpershoek-Scherft Piet Soeters 23 Rients Ritskes Nico Tydema.n KUNST: De Tempel van de Tand

Redactiesecretariaat en advertenties Karel R. van Kooi) 26 Iemstukken 82 94o7 KN Assen VOETNOOT: Dialoog Tel 0592-347387 E-mail: [email protected]] Jacques den Boer 29

KWARTAALBLAD BOEDDHISME verschijnt in ZWART OP WIT januari, april, juli en oktober. Abonnements- 30 prijs per jaar (4 nummers): f 35,- / BF 65o,-; buitenland f 55,-. Losse nummers: f 9,75 / BOEKEN 32 190 BF, plus porto. http://www.telebyte.n1/—sluyter/boeddha.htm TIJDSCHRIFTEN 36 Abonnementen Kwartaalblad Boeddhisme VAN HER EN DER 40 Heidebloemstraat 173 6533 SN Nijmegen Tel: 024-356200o IN MEMORIAM: Ayya Khema 41 E-mail: [email protected] B OEDDHANET: Mandala's en modems Uitgever Stichting Vrienden van het Boeddhisme Wanda Sluyter 43 Secr.: mevr. J.M. van der Horst Bellestein 209, 6714 DR Ede AGENDA Tel.: 0318-623265 44

Betalingen t.n,v. Stichting Vrienden van het Boeddhisme, Nieuwerkerk a/d IJssel Voor Nederland: Postbank: 1520022 Rabobank: 15,78.90.805 Voor België: ABN•AMRO 721-5201482-41 Postcheque 000-1741903-74 Omslag: Eigentijdse Bodhidharma op een kamerscherm in de Tenryu-ji tempel te Kyoto. Foto: Dick Verstegen. Vormgeving en opmaak Gerolf T'Hooft

Druk en afwerking Drukkerij Wilco b.v., Amersfoort

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvou- digd en/of openbaar gemaakt door middel van E STICHTING VRIENDEN VAN HET BOLDHH SAT uitgeefster van dit blad, stelt zich ten druk, film, fotokopie of op welke andere wijze D doel bekendheid te geven aan het boeddhisme zonder voorkeur voor een bepaalde richting dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toe- of stroming. De stichting stelt zich open voor iedereen die op enigerlei wijze belang stelt in het stemming van de uitgever. boeddhisme. Geregeld houdt de stichting thema-bijeenkomsten met de nadruk op het hedendaagse boeddhisme, in het bijzonder in de westerse samenleving. ISSN 1382-6956 Donateurs zijn van harte welkom. De minimum-donatie bedraagt f 45,- per jaar, waarin begrepen een abonnement op het Kwartaalblad Boeddhisme. Aanmelding bij het secretariaat van de Stichting Vrienden van het Boeddhisme (zie hiernaast) of door overmaking van de donatie op één C) Stichting Vrienden van het Boeddhisme van de rekeningen van de stichting. Ten geleide

En... bent u al bekomen van de indringende blik van de cartoonach- tige figuur op de voorkant van dit nieuwe nummer? Onze redacteur Dick Verstegen kwam met zulke prachtige foto's uit Japan terug, dat enkele wel opgenomen moesten worden. Net als het verhaal hierbij over het "tijdloos verwaaien in de zendo" wat hij daar deed. Japan blijkt nog steeds vele fascinerende trekken te bezitten. Han de Wit schrijft over de onvoorwaardelijke toewijding die er bestaat tussen de boeddhistische leraar en leerling. Een niet geheel oncontroversieel onderwerp, zoals ook blijkt uit het interview met Pema Chëdr5n. Zij zou het een slecht idee vinden wanneer er een lijst met 'goede' en 'slechte' leraren zou komen en pleit meer voor een leven op het scherp van de snede waarbij de leerling niet de leraar afvalt maar hem oproept vanuit het hart te communiceren. De Dharma gaat immers niet over bestrijden maar over helen, aldus Pema. De tentoonstelling 'Kuifje in Tibet' in het Rijksmuseum voor Volkenkunde trekt al vanaf het begin volle zalen. Wij liepen mee met de vele bezoekers en ontdekten hoe een eenvoudig stripverhaal tot een spirituele zoektocht kan leiden. Jewel Heart is de groep in de Tibetaanse traditie die zichzelf pre- senteert in onze rubriek over boeddhistische groepen. Spiritueel leider is Kyabje Gelek Rinpoche die jaarlijks het actieve centrum in Nijmegen bezoekt. Karel van Kooij beschrijft de Tempel van de Tand, een gebouw dat een tand van de Boeddha als reliek bewaart en in de Sri Lan- kaanse stad Kandy staat. Oorlogen blijken er te zijn gevoerd over dit kleine lichaamsdeel, zo tonen de vele reliëfs op het gebouw aan. Kortom: een wederom zeer gevarieerd nummer dat in de eerste stralen van de lentezon gelezen kan worden.

Wanda Sluyter

Administrateur gevraagd

De Stichting Vrienden van het Boeddhisme is op zoek naar een bestuurslid (m/v) die de functie van administrateur wil vervullen. Het takenpakket omvat de abonnementen- en de financiële administratie van het Kwartaalblad Boeddhisme. Aan de functie is een bescheiden vergoeding verbonden. De hele administratie 'zit in de computer', zodat enige vaardigheid met de pc/mac wel vereist is. Overigens is gezond verstand belangrijker dan grote financiële of administratieve ervaring. Voor meer informatie kan men contact opnemen met het secretariaat van de Stichting: tel. 03t8-623 265.

KWARTAALBLAD 'BOEDDHISME JAARGANG 3 - NR 3 I,LNTE 1998 De leraar als 'spirituele vriend' Leraar-leerling onvoorwaardelijke toewijding aan het bestaan

Han F. de Wit

Toen zijn stervensuur ophanden was sprak de Dit thema resoneert in allerlei varianten tot op Boeddha tot zijn naaste leerling Ananda: "Mis- de dag van vandaag in het boeddhisme. In het Ma- schien Ananda, komt bij één van jullie deze ge- hayana- en Vajrayana-boeddhisme zijn bijvoor- dachte op: 'Het woord van de leraar is heengegaan; beeld vele verhalen (hagiografieën) te vinden over wij hebben geen leraar meer'. Maar dat moet niet leerlingen, die op een gegeven moment van hun le- zo gezien worden. De leer en de discipline, die raar te horen krijgen: "Ik heb je alles onderwezen door mij onderwezen en uiteengezet zijn, die zijn wat je nodig hebt om verlichting te bereiken. Ga na mijn heengaan jullie Leraar." (Mahaparinibba- nu naar die en die plaats en beoefen daar wat ik je na Sutra: 6.1, vert. R.H.C. Janssen). heb geleerd totdat je metterdaad verlichting hebt bereikt." Op een gegeven moment — en dat wordt AT ZEGT DEZE VEELVULDIG geciteer- meestal door de leraar aangegeven — moeten we de tekst over de relatie leraar-leerling ons begrip van het pad van de Dharma leren ver- in de boeddhistische traditie? Staat hier trouwen. Zulke verhalen hebben vaak het volgen- dat een persoonlijke relatie tussen leraar en leerling de veelzeggende vervolg: wanneer de leerling dan uiteindelijk niet belangrijk is? Hoe ligt de relatie verlichting bereikt en zijn of haar leraar wil opzoe- tussen de leraar, de leerling en de leringen in het ken om deze realisatie aan de leraar voor te leggen, boeddhisme? dan blijkt deze inmiddels gestorven te zijn... Uit- Om een antwoord op deze vragen te geven eindelijk zal de leerling ook zijn eigen verlichting moeten we bovenstaand citaat — volgens goed moeten leren vertrouwen. En niet zelden is de boeddhistisch gebruik — in zijn context plaatsen. dood van de leraar daar de katalysator voor... De context hier is de aanstaande dood van Sakya- muni Boeddha. Of anders geformuleerd: de con- Dharma op schrift text is het moment, waarop de fysieke nabijheid van leraar en leerling ten einde loopt. In die con- Maar de context van dit citaat bevat nog een ander text geeft de Boeddha dan te kennen dat hij de leer, belangrijk en enigszins paradoxaal aspect: er zou- (Sanskriet: dharma) en haar beoefening (Sanskriet: den nog een paar eeuwen overheen gaan voordat vinaya) volledig heeft overgedragen aan zijn leer- de leer (en dus ook het sutra waaruit dit citaat lingen en dat zij in dat feit vertrouwen moeten stel- stamt!) op schrift zou worden gesteld. De Boed- len. Zij kunnen de Boeddha-Dharma beoefenen én dha verwijst in dit citaat dus zeker niet naar teksten doorgeven aan volgende generaties. De leraar zelf, over de leer en haar discipline die hem na zijn ster- de Boeddha, kan dat niet langer voor hen doen. ven zouden kunnen vervangen, want die teksten

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - N R 3 LENTE 1998 1 bestonden nog niet. Waar verwijst hij dan wel gens de boeddhistische tradities zelf is de juiste in- naar? Naar mensen die de Dharma zoals door hem terpretatie er een, die de leerling in de richting van onderwezen, belichamen: zijn verlichte leerlingen, verlichting leidt. En die interpretatie ligt niet vast; die ieder voor zich — naast de algemene uiteenzet- er is niet per definitie één juiste interpretatie voor tingen van de Dharma — op hun persoon-(lijkheid) iedereen, maar hooguit één juiste interpretatie voor toegesneden Dharma-onderricht van de Boeddha een bepaalde (groep) leerling(en) op een bepaald hebben ontvangen. Voor de volgende generaties is moment in een bepaalde situatie. We vinden daar- persoonlijk contact met deze leerlingen van de van vele voorbeelden in de sutra's zelf. Effectiviteit Boeddha dan ook de manier om de Dharma te le- van onderricht hangt af van de soort leerling, de ren kennen en te leren beoefenen. Op de waarde leersituatie zelf en van wat er door welke leraar on- van zo'n relatie wijzen de boeddhistische scholen, derwezen wordt. ook in onze tijd, wanneer zij zich erop laten voor- Ook in de stijl waarin de Pali-sutra's zijn ge- staan een ongebroken lijn van transmissie van le- schreven, vinden we dit idee terug: ze beginnen raar op leerling te belichamen, een lijn die terug vrijwel altijd met het vermelden van waar, wanneer gaat op de Boeddha zelf. en aan wie de Boeddha onderricht gaf. En in het Van de Boeddha zelf zijn geen uitspraken be- Mahayana wordt gezegd dat een effectieve, dat wil kend waarin hij zijn leerlingen aanspoort om een en zeggen een tot verlichting leidende verwoording ander op schrift te stellen. Wel heeft het op schrift van de Dharma afhankelijk is van wat wel de Vijf stellen, dat rond de eerste eeuw v.Chr. begon, de Zekerheden worden genoemd: de tijd, de plaats, de relatie tussen leraar en leerling veranderd. Het (aard van) leerling, de leraar en de leringen. Deze opende immers de mogelijkheid om de Dharma vijf moeten op elkaar zijn afgestemd voor effectief niet te zien als een bepaalde visie die van leraar op onderricht. leerling wordt doorgegeven, maar haar te vereen- Een bekwame leraar is iemand die daar oog zelvigen met de neergeschreven teksten. En in som- voor heeft en oog op houdt. Het vermogen om mige tijden en scholen is de verleiding om de Dhar- Dharma te onderwijzen is dan ook gebaseerd op ma zo op te vatten zeker groot geweest. Toch zijn het onderscheidingsvermogen (Sanskriet: prajna), de neergeschreven teksten op zijn best de verwoor- dat de leraar in staat stelt de juiste Dharma op het ding van een visie, ze zijn niet de visie zelf. De ver- juiste moment aan de juiste persoon te onderrich- woording is een hulpmiddel om de Dharma te be- ten. Dat vermogen heeft hij of zij weer geleerd grijpen en te realiseren, het is niet de Dharma zelf van zijn of haar eigen leraar. Zoals een muziek- en kan het ook niet zijn, al was het maar omdat een leraar ons auditieve onderscheidingsvermogen effectieve verwoording hooguit effectief is voor traint om bepaalde fraseringen en dicties in een mensen in een bepaalde tijd en cultuur. Ook de muziekstuk te horen, ten gehore te brengen en la- verwoording kan en moet veranderen om verstaan- ter aan anderen te leren, zo oefent de boeddhisti- baar te blijven. De vraag doemt dan op hoe wij — le- sche leraar de leerling om een geestelijk onder- vend in ónze cultuur — deze teksten moeten lezen scheidingsvermogen te ontwikkelen, dat hem of en verstaan. Wat is de juiste interpretatie van deze haar in staat stelt de muziek van de Dharma te teksten? Wie kan ons daarbij helpen? Daarmee zijn horen en door te geven. we terug bij de leraar. In dat leerproces en in de relatie tussen leraar en leerling is er óók ruimte voor leringen die welis- Leraar als uitlegger waar niet de diepste, 'uiteindelijke Dharma' (Sanskriet: nitartha dharma) verwoorden, maar die Voor het vinden van de juiste interpretatie van wel als opstap daarheen, als 'voorlopige Dharma' deze teksten kunnen we niet zonder het contact (Sanskriet: neyartha dharma) waardevol zijn. Het met een Dharma-leraar. Maar wat is de juiste in- onderscheid tussen 'voorlopige' of 'voorbereiden- terpretatie? Is het de interpretatie die westerse filo- de' Dharma en 'uiteindelijke' Dharma is vergelijk- sofen, boeddhologen of godsdienstwetenschappers baar met het soort van voorbereidende natuur- eraan geven? Of kunnen we deze vraag beter aan kunde, dat op de middelbare school wordt onder- de boeddhistische tradities zelf voor leggen? Vol- wezen en dat — alhoewel niet geheel juist — toch als >

1.1111E1 KWARTAAL BLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 , 1 Leraar - leerling

opstap naar de universitaire natuurkunde dienst- het pad van de Boeddha niet daadwerkelijk zou doet. Ook daar speelt het inzicht van de leraar in kunnen gaan? wat voor de leerling op een bepaald moment be- Wat betekent het om het pad van de Boeddha te hulpzaam is een rol: heeft de leerling voldoende gaan? Het betekent het bewerkstelligen van een `voorbereidende' kennis om met hogere natuur- geestelijke transformatie; het ontdekken en culti- kunde aan te komen? Moet er misschien eerst nog veren van een manier van in het leven staan, die vrij meer neyartha worden onderwezen? Op dezelfde is van een egocentrisch perspectief en van bijbeho- wijze draagt de Dharma-leraar, die zelf ook leer- rende egocentrische emotionaliteit. Dat is een veel ling was (en in zekere zin altijd leerling blijft), bij ingrijpender proces dan boeddhistische teksten be- aan een juist begrip bij de leerling. studeren en proberen te begrijpen. Het gaat dieper dan het overnemen van boeddhistische opvattin- Persoonlijke leraar gen. Daadwerkelijk op pad gaan is een proces waar hart en ziel bij betrokken zijn; het gaat tot op het Toch is het wekken en overdragen van een juist bot. En juist daarbij hebben we een leidsman of begrip van de neergeschreven dharma maar een leidsvrouw nodig, iemand die dit pad uit eigen ervan de functies van een dharma-leraar. De leraar is varing kent; iemand die het ego-loze perspectief, niet noodzakelijk alleen maar exegeet en catecheet, waarnaar de Dharma-teksten verwijzen, in vol- alhoewel sommige leraren alleen deze functie uit- doende mate belichaamt om vanuit dat perspectief oefenen. Want begrip alléén is niet waar het om met ons om te gaan. Daarmee is al aangegeven dat gaat. De beroemde Tibetaanse yogi Milarepa een Dharma-leraar nog een andere functie kan placht dan ook te zeggen: "Verwar begrip niet met hebben: die van spirituele mentor. Als mentor heeft realisatie en realisatie niet met verlichting." Im- de leraar de functie om de leerling allereerst te mers, wat zou men er aan hebben intellectueel te brengen tot persoonlijke ervaring (realisatie) van begrijpen wat de Dharma, wat verlichting is, als wat verlichting is en op basis daarvan vervolgens men zich de geesteshouding en levenshouding van tot de staat van verlichting. In die functie komt de de Boeddha niet eigen zou kunnen maken, als men relatie tussen leerling en leraar ook anders te lig-

P EEN CONFERENTIE "De Dharma gaat niet over bestrijden, maar over heien" over de richting die het O boeddhisme in het Westen opgaat, stelden westerse dharma- Pema Chijdrein is misschien wel leraren richtlijnen op voor het ethi- de bekendste Amerikaanse non sche gedrag van leraren. Daarin binnen de Kagyii-lijn van het werden studenten aangemoedigd Tibetaans boeddhisme. Ze is om leraren op de vingers te tikken bij onfatsoenlijk gedrag en "om elk directrice van het klooster on-ethisch gedrag dat je onweerleg- Gampo Abbey in Cape Breton baar kunt bewijzen, in de publiciteit (Nova Scotia. ) en student van te brengen". Tricycle vroeg Pema wijlen Chiigyam Trungpa Chiiidriin naar de mate waarin een Rinpoche en zijn opvolger dergelijke aanpak heilzaam zou kunnen zijn. Sakyong Mipham Rinpoche. Pema CheicIrn: (...) Boeddhisme Zij is de auteur van onder meer gaat niet over de wereld zien als he- twee zeer succesvolle boeken, lemaal zuiver of denken dat de we- Dit is het Begin en De Vreugde reld helemaal zuiver kan zijn. (...) Ik van de Overgave, uitgegeven ben er bang voor dat richtlijnen zoals deze de status van een regerings- door Altamira (Heemstede). verklaring krijgen of een wet van Helen Tworkov interviewde haar voor het boeddhistische tijdschrift Meden en Perzen worden. Mijn Tricycle.. Fragmenten van dit interview volgen hierbij in de hele training in boeddhisme heeft vertaling van Ineke de Wit. me geleerd dat je op geen enkele manier alle losse eindjes aan elkaar

KW ARTAALBLA D .6OEDDH ES ME JAARGANG 3 - N12. 3 GEN 1998 gen: ze wordt persoonlijker, directer en gebaseerd verder dan de rijkdom aan overgeleverde teksten op groeiend onderling vertrouwen. In Mahayana- en de interpretatie daarvan. Hier gaat het niet om terminologie: de leraar wordt een 'spirituele de letter van de Dharma, maar om de levende vriend' (Sanskriet: kalyanamitra). Dharma en om de transmissie daarvan op de vol- Misschien is de spirituele mentor niet de groot- gende generatie van beoefenaars. Door contact te ste tekstgeleerde in de Dharma, geen pandit, maar maken met deze levende Dharma wordt de visie wel een mens die ons door zijn levenshouding laat van het boeddhisme meer dan een intellectueel ver- zien dat de weg naar boeddhaschap begaanbaar is. gezicht of een spirituele droom. En dat contact De persoonlijke leraar is mentor voorzover hij of wordt gemaakt in de persoonlijke relatie tussen zij de Dharma belichaamt en voorzover zo'n leraar mentor en leerling en in de persoonlijke begelei- de know how, de vaardigheid (Sanskriet: upaya) ding bij de beoefening van de spirituele disciplines, bezit om persoonlijke begeleiding bij de beoefe- die de mentor de leerling geeft. ning van de boeddhistische disciplines te geven. Die disciplines hebben betrekking op het trainen Toewijding en transmissie van de geest door middel van meditatie, en op het trainen van ons spreken en handelen, kortom op Wanneer de leerling ontdekt dat het opvolgen van alle aspecten van ons leven. De mentor is iemand de instructies van de mentor hem of haar inder- die individuele meditatie-instructie geeft. daad dichter bij de verwerkelijking brengt van de De vaardigheid om dit soort begeleiding te ge- boeddha-natuur, dan zal de leerling zich steeds ven is eveneens vanaf de Boeddha generaties lang meer openstellen voor de mentor en andersom. Zo van mentor op leerling doorgegeven. De Boeddha ontwikkelt zich tussen mentor en leerling een we- was zelf vooral een spirituele mentor. derzijdse vertrouwensband. Deze gevoelsband kan Deze vaardigheid vormt, ook in onze tijd, de tenslotte uitgroeien tot wederzijdse, onvoorwaar- praktische rijkdom van de boeddhistische scholen. delijke toewijding, tot een verlichte relatie tussen `Praktisch' omdat deze rijkdom zich aanpast aan twee mensen. Die relatie wordt niet meer bepaald de tijd en plaats waarin ze wordt gebruikt. Ze reikt of gekleurd door egocentrisme en de bijbehorende C> kunt vastknopen. (...)Je zult nooit Tricycle: Denkt u dat het boeddhis- de vijf kloostervoorschriften: niet een lief, net plaatje zonder rommel me in onze maatschappij te veel ge- doden, stelen, liegen en geen sexuele krijgen, hoeveel regels je ook richt is op zedelijkheid? omgang hebben, wat in dit geval maakt.(...) Pema Chiidrijn: Ik weet het niet. denk ik niet geïnterpreteerd moet Tricycle: Denkt u niet dat het goed Maar er zijn voorspellingen uit de worden als puur celibaat, maar als zou zijn om namen te noemen, om tijd dat Boeddha nog leefde, die trouw zijn aan een relatie die je publiciteit te geven aan die gevallen, zeggen dat wanneer er meer nadruk hebt, en als laatste: geen alcohol waarin boeddhistische leraren her- gelegd wordt op de regels en wetten drinken. Zo strikt te zijn met drin- haaldelijk terechtgewezen zijn door dan op bevrijding of realisatie dat ken en seksualiteit lijkt me als richt- hun studenten? een teken is van het verval van het lijn een beetje rigide. Ik heb discus- Pema Ch6clrón: Ik zou geen lijst boeddhisme. (...)Wat mij betreft sies met vrienden die het gevoel willen zien van slechte leraren en geeft het niet wat er gebeurt, zolang hebben dat je houden aan deze ook niet van goede (...) Ik houd van het allemaal maar openlijk gaat en voorschriften het boeddhisme defi- het gezegde: "Hij die zonder zonde we niet vervallen in de fundamente- nieert. Er zijn hierover veel ge- is, werpe de eerste steen". Je doet le bron van lijden, namelijk onwe- zichtspunten. Bijvoorbeeld dat het nooit helemaal goed en je doet tendheid. Het zou dodelijk zijn wanneer je je niet aan deze voor- het ook nooit helemaal verkeerd. voor de geest van het boeddhisme schriften houdt, je jezelf geen boed- Tricycle: U kunt het idee van ethi- als mensen zich ongemakkelijk of dhist kan noemen, of dat je, wan- sche normen voor leraren zoals dat bedreigd zouden voelen als ze te- neer je vlees eet, geen boeddhist in de brief wordt gesuggereerd niet genovergestelde gezichtspunten bent. Ik denk er zelf niet zo over, onderschrijven? hebben. maar ik geniet van een goed, leven- Pema Chdclriin: Mijn eigen leraar Tricycle: De brief zegt ook dat het dig debat met mensen die er wél zo hield er geen ethische normen op na "noodzakelijk is dat alle leraren over denken.(...) en mijn toewijding aan hem is on- naar de vijf lekenvoorschriften le- Tricycle: Houdt u zich zelf aan deze wrikbaar. Daarom blijf ik achter ven". voorschriften? met een grote koan. Pema ChMnïn: Ze bedoelen zeker Pema Chiidrein: Absoluut. Het is >

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 Leraar - leerling emoties van hebzucht, agressie en onverschillig- als 'onvoorwaardelijke toewijding' gemakkelijk heid. Mentor en leerling bevinden zich dan in de- misverstand: men denkt dan al gauw dat het hier zelfde geestelijke ruimte van onvoorwaardelijke om een houding gaat waarin geen plaats is voor kri- toewijding. En daarin vindt de persoonlijke trans- tische intelligentie, weerwoord of eigen initiatief. missie van de geest van de Boeddha plaats. Want Maar net zomin als onvoorwaardelijke toewijding die ruimte is de geest van de Boeddha. aan het bestaan betekent dat men alles maar over Met het ontwikkelen van onvoorwaardelijke zijn kant laat gaan, betekent onvoorwaardelijke toewijding aan de mentor is een begin gemaakt toewijding tussen mentor en leerling dat zij over en met de ontwikkeling van onvoorwaardelijke toe- weer alles maar voor zoete koek aannemen. wijding aan het bestaan. 'Onvoorwaardelijke toe- Toewijding heeft hier dan ook vooral de beteke- wijding aan het bestaan' benoemt de gevoelswaar- nis van openhartigheid. Die openhartigheid beoe- de, de affectieve kant, van de staat van verlichting fent de leerling ook met of aan zichzelf: boeddhis- zelf. En dat is waar het de mentor om gaat: dat de tische meditatie is een discipline die ons leert om leerlingen hun hart onvoorwaardelijk leren te ope- zonder terughouding en onvoorwaardelijk de ca- nen voor de wereld om hen heen. priolen van onze geest te zien. Onvoorwaardelijke Naarmate zich vertrouwen en toewijding tussen openhartigheid tegenover de mentor stelt de leer- mentor en leerling ontwikkellen., kan de mentor ling in staat om onder alle omstandigheden zich aan ook beter zien of en hoe de leerling vordert op het de mentor te laten zien zoals hij of zij is: de leerling pad van de Boeddha. Dan komt er een moment is dan in staat zijn of haar geest aan de mentor te to- waarop de mentor dit vertrouwen vorm geeft door nen. De leerling heeft zijn of haar geestelijke priva- de leerling te machtigen om zelf als mentor op te cy opgegeven. En omgekeerd kan de mentor dan treden. Zo voltrekt zich dan de transmissie van de zijn of haar geest tonen aan de leerling. Juist dat Dharma op een volgende generatie. maakt effectieve begeleiding mogelijk. In onze moderne westerse cultuur, met haar na- In termen van het Vajrayana-boeddhisme druk op individuele ontplooiing, 'zelf doen' en wordt deze ontwikkeling zo geformuleerd: wan- geestelijke privacy edenken is vrij'), wekken noties neer zich onvoorwaardelijke toewijding tussen niet zo dat ik niet van deze voor- deze voorschriften strikt zouden van een rolmodel, naar iemand die schriften houd. moeten volgen. je nooit zal kwetsen en altijd zal be- Tricycle: En twintig jaar lang hebt u Tricycle: Er is veel verwarring over vestigen, is heel dubieus. Als je je nooit de gelofte van celibaat gebro- wat de kwaliteiten van een echte le- echt op grondeloosheid wilt voorken? raar zouden moeten zijn. De brief bereiden, voorbereiden op de reali- Pema ChWrCM: Nooit. lijkt te suggereren dat het je houden teit van het menselijk bestaan, dan Tricycle: En hebben deze voor- aan deze voorschriften de leraar leef je op het scherp van de snede, schriften geholpen bij het cultiveren voor een nieuwe dharma-student en raak je gewend aan het feit dat van uw eigen gevoel van gronde- betrouwbaar maakt. dingen verschuiven en veranderen. loosheid? Pema ChOdriin: Veel mensen den- De dingen zijn niet zeker en niet Pema Ch6dr6n: Ja, deze voorschrif- ken dat ik, omdat ik me aan de blijvend en je weet niet wat er gaat ten staan voor het feit dat er geen voorschriften houd, boven alle poli- gebeuren. Mijn leraren hebben me uitweg is: The Wisdom of No Esca- tiek en schandalen sta. Daarom kan altijd in het diepe gegooid en dat pe (de titel van haar eerste boek, ik me voorstellen dat ze deze zuive- heeft mijn compassie gewekt voor red.). Ook ontnemen ze je de mo- re rolmodellen willen. Maar zuivere wat menselijke wezens eigenlijk be- gelijkheid om van jezelf weg te lo- rolmodellen waren voor mij nooit weegt. Ik ben bang dat we, als wes- pen — mogelijkheden die je meestal zo nuttig. Mijn voorbeelden waren terlingen met onze joods-christelij- aangrijpt om je ego op te bouwen of de mensen die buiten de conventio- ke achtergrond, te veel gericht zijn die je afleiden van grondeloosheid. nele geest traden en die in feite mijn geraakt op leerstelligheid en het (...) Ik leef naar deze voorschriften geest stopten en volledig bevrijdden vastleggen in regels of ethiek. En als én ik leef samen met mensen die — al was het maar voor een moment je daar de nadruk op legt, kan dit in naar deze voorschriften leven. Ik — van een conventionele, routine- hardvochtig oordelen omslaan. En heb gezien hoeveel ze eraan hebben. matige manier van naar dingen kij- dan is er geen werkelijk mededogen Maar het meningsverschil dat ik ken. Mensen zoeken kennelijk naar meer. soms met andere kloostervrienden verschillende rolmodellen. Maar Tricycle: We schijnen in een klimaat heb, is of alle boeddhisten eigenlijk naar veiligheid zoeken aan de hand te leven waarin we leraren wantrou-

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - N.R 3 LENTE 1998 mentor en leerling ontwikkelt, ontdekt de leerling kan zelfs het voortdurend verkeren in de fysieke de mentor als spreekbuis van de werkelijkheid. In nabijheid van de mentor een hindernis gaan vor- dit verband wordt de mentor wel de 'uitwendige men voor de ontwikkeling van onvoorwaardelijke meester', de externe goeroe, genoemd. Wanneer toewijding aan de werkelijkheid in haar totaliteit. deze onvoorwaardelijke relatie, die aanvankelijk Voor die laatste ontwikkeling is het dan ook soms op de mentor was gericht, zich verbreedt tot het nodig dat aan fysieke nabijheid een einde komt. gehele bestaan, dan begint de leerling de werkelijk- Ananda is daar zelf een veelzeggend voorbeeld van: heid als de spreekbuis van de mentor te zien. Dat hij is de leerling die volgens de overlevering vrijwel wordt ook wel de ontdekking van de 'inwendige voortdurend in de Boeddha's aanwezigheid ver- meester', de interne goeroe, genoemd. Deze inter- toefde en de woorden van de Boeddha letterlijk ne goeroe is niet anders dan de eigen boeddha- kon herhalen. Toch is hij in bovenstaand citaat juist natuur, en die is niet anders dan de geest van de ex- degene die de Boeddha vraagt hoe het nu verder terne goeroe zelf: "Leerling en leraar zijn één in het moet als de leraar zal zijn heengegaan. En juist hij is rijk van de geest" is daar een klassieke formulering de leerling die, in tegenstelling tot de 499 arhats, pas voor. En in doha's — devotionele gedichten uit het na de Boeddha's dood verlichting bereikte. Vajrayana-boeddhisme — wordt gezegd: "Waar ik ook kijk, ik zie het gezicht van de goeroe. Wat ik ook hoor, elk geluid is de stem van de goeroe en wat ik ook denk, het is de geest van de goeroe." Dr. Han P. de Wit werd in 1977 door de boeddhistische medi- Voor de ontdekking van de inwendige meester tatie-meester Chëgyam Trungpa gemachtigd om meditatie-onderricht te geven. Hij is verbonden aan de Shambhala Centra in moet zich dus allereerst een concrete relatie van Nederland. Hij is auteur van onder meer De Verborgen Bloei: toewijding aan de externe meester ontwikkelen. Over de psychologische achtergronden van spiritualiteit en Con- Dat betekent niet dat de leerling voortdurend in de templatieve Psychologie. Bovenstaande tekst is voor een deel fysieke nabijheid van de mentor moet zijn, maar ook opgenomen in De Lotus en de Roos: Boeddhisme in dia- wel dat de leerling een concrete, geestelijke relatie loog met psychologie, religie en ethiek, dat binnenkort bij Kok-Agora, Kampen verschijnt. met de mentor heeft. Wanneer dat het geval is, dan wen. Zelfs als we voor vijf jaar bij gebeurd, het is je eigen trip. Maar ik ander niet geheeld is, ben jij dat ook een leraar studeren doen we dat vraag: wil je écht de dingen helen? niet, en als jij niet geheeld bent, dan vaak zonder ons echt te binden, Of wil je alleen maar iemand zwart zijn zij het ook niet. Het gewone zonder een gevoel van gelofte. Als maken? (...) Wraak heelt nooit. En menselijke patroon is te proberen je je na zes maanden of na zes jaar anderen beschuldigen heelt niets. van onze eigen pijn af te komen ongemakkelijk gaat voelen bij de Maar wat gebeurt er als iemand uit door de blaam op anderen te wer- persoon van wie je beweert dat hij zijn hart tegen je spreekt? Ieder pen, of onszelf de schuld te geven. je leraar is, ga je weg. Hoe kun mens reageert beter op wat vriende- In beide gevallen maak je iemand je 'ego-vernietigende' beoefening lijkheid, wat openheid en wat helemaal zwart. doen als het ego altijd zijn gang kan nieuwsgierigheid dan op haat. (...) Waar de dharma over gaat is: in de gaan? Maar als jijzelf zonder agressie en grondeloosheid van niet goed/niet Pema ChMr6n: Dat kan je niet. met eerlijkheid te werk gaat, dan slecht te stappen; niet de zekerheid Daarom is het belangrijk om de le- kan dat de mate van agressie in de te hebben van goed óf fout — dat is raar goed te kennen voor je aan hem wereld veranderen. de grootste uitdaging; ruimer te of haar begint, want op een gegeven Waar de beoefening van de dharma denken dan alleen maar probleem- moment moet de verbintenis on- op neerkomt is: niet zo verstrikt te bestrijding. De Dharma gaat niet voorwaardelijk zijn. Het is hetzelf- raken in het idee dat iemand daarover bestrijden, maar over helen. de als: 'tot de dood ons scheidt.' (...) buiten de vijand is. Want dat voegt Dat is een beetje een New Age- Tricycle: Wat zegt u tegen vrouwen meer agressie toe. Het is geen dhar- woord. Het woord dat Trungpa die bij u komen en zich boos en ma om de leraar van wie je het ge- Rinpoche gebruikte was 'werkbaar.' verraden voelen door mannelijke le- voel hebt dat hij je kwaad doet, tot Alle situaties zijn werkbaar. Dat is raren of andere klachten over hen vijand te maken. Je moet proberen de aard van de werkelijkheid — zij is hebben? een manier te vinden om met de ge- werkbaar. 7 Pema ChMriM: Wanneer vrouwen voelens die deze leraar bij je op- bij me komen met deze klachten, roept, om te gaan en uit het hart zeg ik nooit: 0, er is niks verkeerds met hem te communiceren. Als een

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 Elk Boeddhisme integreren in het dagelijks leven

Boeddhisme in vertaling door Lama Karta en Frans Goetghebeur

De boeddhistische canon is een organisch I ET WESTEN ONTDEKT nu de rijkdom geheel. Tot op heden worden nog steeds van deze overlevering en de uitgeverijen trappelen van ongeduld... Vooral de verta- nieuwe teksten gevonden en aan de lers worden opgejaagd, met alle gevaren van dien bestaande canon toegevoegd. Naast de trouwens. Het is maar te hopen dat de wet van woorden die aan de Boeddha zelf worden vraag en aanbod niet tot inhaligheid leidt, gezien de gewoonte die het boeddhisme er op nahoudt toegeschreven, zijn er de talrijke nauwgezet de woorden van de Boeddha te bewaren commentaren en traktaten die in de loop en omzichtig te werk te gaan bij het vertalen naar van de geschiedenis van het boeddhisme andere talen. Commentaren mochten vroeger pas worden gepubliceerd nadat ze vele controles van door eminente geleerden of gerealiseerde geleerden uit talrijke kloosters hadden ondergaan. yogi's werden geschreven. Dit alles samen De gewoonte om terug te grijpen naar oor- vormt een schat aan teksten waarin spronkelijke teksten is dan ook een gezonde reac- tie: inderdaad, in een aantal talen op de wereld pareltjes van mystieke literatuur of (Sanskriet, Pali, Chinees, Koreaans, Japans en Ti- fijnbesnaarde dialectische filosofie te betaans, om maar enkele te noemen) ligt het boed- vinden zijn. dhisme goed opgeborgen.

Bardoteksten

De Tibetaanse canon omvat, naast de woorden van de Boeddha, mystieke gezangen van Milarepa, de filosofische uiteenzettingen van Nagarjuna, een rijke logicatraditie, en ook teksten die gebruikt worden als basis voor de meditatiepraktijk. Sommige daarvan waren in het begin van de geschiedenis van het boeddhisme niet noodzakelijk beschikbaar: zo werden de bardoteksten samengesteld door Pema Djoeng-Nee, de Khempo van Ogyen, ten tijde van de Tibetaanse koning Trisong Detsen op het einde van de achtste eeuw en nadien verborgen. Zeshonderd jaar later zou een lama, Kar- ma Lingpa, ze terugvinden. Deze lama staat aan de basis van wat hier in het Westen gemeenlijk het `Tibetaans Dodenboek' wordt genoemd. Sogyal Rinpoche's bijdrage op dit vlak is wereldwijd bekend en de vertalingen en essays van

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - NE 3 LENTE 1998 In zijn persoonlijke stijl vertelt Lama Karta hoe Lama Karta je de belangrijke momenten van het leven kunt be- schouwen vanuit het boeddhisme, hoe je het boeddhisme kunt integreren in het dagelijks leven. Waar we ook zitten — in een droom, in het volle leven, in meditatie of in het stervensproces — zijn raadgevingen zijn toepasbaar in het dagelijkse leven en klinken als een vertrouwelijk gesprek met een goede vriend.

Belangrijkste verzen

Helaas! Nu wordt de bardo van de geboorte een feit voor mij. De luiheid laat ik achter mij; daarvoor is er in dit leven immers geen tijd. Ik sla nu de weg in van het onverstrooide luisteren, overdenken en mediteren. Alles wat zich manifesteert en de geest veranderen in verschijningsvormen van de Drie Lichamen.

beschouwingen over leven, dromen, Nu ik een menselijk lichaam heb verworven, mediteren, sterven en geboren worden is er geen tijd meer om verstrooid te zijn.

Helaas! Nu wordt de bardo van de droom een feit voor mij. Trungpa Rinpoche zijn zeer afdoende. De mentale duisternis die mij als een dode in Lama Karta heeft onlangs een boek gepubli- slaap hield, geef ik op. ceerd: Kringloop van bardo's — beschouwingen Ik ga dan ook de weg op van de onverstrooi- over leven, dromen, mediteren, sterven en geboren de waakzaamheid. worden.1 Achterin in dit boek vindt de lezer enke- Door de controle op de droom veranderen de le klassieke teksten, waaronder de belangrijkste illusies in helder licht. verzen van de zes bardo's. Deze werden uit het Ti- Slaap niet meer als een dier, maar beoefen het betaans vertaald. De teksten beschrijven de ver- verenigen van de slaap en de waakzaamheid. schillende momenten die je doorloopt, en verwoorden raadgevingen in verband met de houding Helaas! Nu wordt de bardo van de meditatie die je in elk van die bardo's het best kunt aanne- een feit voor mij. men, of de overdenkingen die je daarin het best Ik laat de talloze gedachten en verwarringen kunt ontwikkelen. achter. Bardo betekent 'tussenstaat' en wordt meestal Zonder afleiding, zonder gehechtheid, los begrepen als de periode tussen een leven en het van deze twee uitersten, verwijl ik. volgende leven. In het boeddhisme wordt hier ook Ik moet standvastig worden in de twee fasen: elke tussenstaat mee bedoeld: ontwikkeling en absorptie. - tussen het inslapen — de droom — en het wakker Vrij van activiteiten in eenpuntige meditatie, worden; geef ik me niet over aan de waanbeelden van - tussen het begin van het leven — het leven zelf — storende emoties. en het einde van het leven; - tussen het begin van een gedachte — de gedachte Helaas! Nu wordt de bardo van het sterven zelf — en het einde van de gedachte, etc. een feit voor mij.

WARTAAI BI AD IJOFDDHIMI• JAARGANG j - NR 3 1.,EN.I. J, 1998 Boeddhisme in vertaling

Alle gehechtheden en hebzucht geef ik op. Tekstverklaring Zonder afleiding verwijl ik in de helderheid van de leringen. Om de smaak te pakken te krijgen en de sfeer aan Ik stoot het ongeboren bewustzijn uit in de te voelen van wat je zoal te horen krijgt als je aan ruimtelijke sfeer. de voet van een leraar zit, citeren we twee korte Bevrijd van dit lichaam van vlees en bloed, stukjes commentaar uit het hierboven genoemde zal ik het herkennen als een vergankelijk boek van Lama Karta. waanbeeld. Neem nu de eerste strofe van de bardoteksten:

Helaas! De bardo van de ware natuur wordt Helaas! Nu wordt de bardo van de geboorte een feit voor mij. een feit voor mij. Ik geef elke gedachte van vrees of van haat De luiheid laat ik achter mij; daarvoor is er in op. dit leven immers geen tijd. Ik onderken wat er zich ook voordoet als Ik sla nu de weg in van het onverstrooide mijn eigen projectie. luisteren, overdenken en mediteren. Ik weet dat dit alles een manifestatie van de Alles wat zich manifesteert en de geest bardo zelf is. veranderen in verschijningsvormen van de Eenmaal met dit beslissende moment gecon- Drie Lichamen. fronteerd, Nu ik een menselijk lichaam heb verworven, vrees ik nu noch de vredevolle noch de toor- is er geen tijd meer om verstrooid te zijn. nige godheden, die mijn eigen projecties zijn. Door over deze woorden na te denken beseffen we Helaas! De bardo van de wording wordt een dat er inderdaad zoiets bestaat als luiheid, die ge- feit voor mij. vaarlijke gewoonte om de dingen naar morgen Ik breng mijn geest samen tot een sterk ge- door te schuiven. Dat 'morgen' zeggen houdt na- concentreerde betrachting. tuurlijk nooit op. Om een positieve daad te stellen Ik zet mezelf ertoe aan positieve daden te heb je een sterke motivatie nodig. Het is echt niet stellen. voldoende wat te mijmeren over vergankelijkheid, De ingang tot de moederschoot zal ik sluiten je moet ook enthousiaste energie en toewijding in en ik moet eraan denken me ervan af te ke- de dharmapraktij k ontwikkelen. ren. De luiheid waarvoor dit leven geen tijd heeft. Je Wees standvastig, dit is de tijd voor zuiver in- beeldt je inderdaad in dat je een leven lang alles mag zicht. vergeten, laten voorbijgaan, dat je je kunt permitte- Geen jaloezie, mediteer op de Lama in ver- ren elke dag te zeggen: 'Ik doe het morgen wel.' eniging. Wie die houding daadwerkelijk achter zich wil laten, zo staat er heel duidelijk, moet de perfecte weg Bedenk toch de zinloze bezigheden van het opgaan van niet-verstrooid raken, van aandachtig leven. luisteren, van overdenken en van mediteren. Onverschillig voor de dood, Waarom? Omdat we sterk geneigd zijn te den- Terugkeren met lege handen, wat een ver- ken dat alles wat zich aan ons voordoet, alles wat dwazing! ons van buiten aantrekt, veel belangrijker is dan Weten wat nodig is, daartoe dient de edele onze geest zelf. Door ons vooral bezig te houden dharma. met onze waarnemingen, met datgene wat zich aan Waarom zou ik nu niet direct die edele dhar- ons manifesteert, veroorzaken wij onmiddellijk ma toepassen? bewegingen in de geest: gehechtheid, afkeer en Uit de mond van grote beoefenaars komen dergelijke. We zouden moeten inzien dat alles wat deze woorden: in onze geest opkomt of door onze geest ervaren Raadgevingen van de Lama niet in je geest wordt, een projectie is van diezelfde geest, deel uit- integreren, is dat niet jezelf misleiden? maakt van de werking van de geest zelf.

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 Verandert in verschijningsvormen van de drie staan en verschijnen in de geest. Met helderheid lichamen. Alleen de weg van luisteren, overdenken dus. Absorptie heeft meer te maken met leegte. en mediteren zal leiden tot de herkenning en de re- Beide aspecten, helderheid en leegte, zijn twee fun- alisatie van de drie lichamen: dharmakaya (lichaam damentele eigenschappen van de geest zelf en blij- van leegte), sambhogakaya (lichaam van gelukza- ven tijdens een goede meditatie, in een stabiele toe- ligheid) en nirmanakaya (lichaam van de emana- stand, onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het tie). Die drie lichamen bewerkstelligen, betekent gewaarzijn van helderheid en leegte komen beide eenvoudigweg de boeddhastaat bereiken. aan bod bij het doorlopen van de twee fasen in de Op dit ogenblik, nu ik een menselijk lichaam meditatie, respectievelijk de ontwikkelings- en de heb verworven, rest mij geen tijd meer om ver- absorptiefase. strooid te blijven. We hebben immers al zoveel le- De tekst gaat verder: alle activiteiten worden in vens achter de rug en het is absoluut niet zeker dat dit moment van globale meditatie gelaten voor wat we later weer over een menselijk lichaam zullen ze zijn en je geeft je niet meer over aan de storende kunnen beschikken. emoties, die je in verwarring brengen. Als je mediteert, ga je rechtop zitten, in meditatiehouding, en Helaas! Nu wordt de bardo van de meditatie je laat je niet meevoeren door de kracht van sto- een feit voor mij. rende emoties. Als je van heel ver komt, bijvoor- Ik laat de talloze gedachten en verwarringen beeld vanuit Nederland, om hier in Hoei4 te medi- achter. teren, dan is het natuurlijk ongewenst en onver- Zonder afleiding, zonder gehechtheid, los standig om je tijdens meditatie-sessies te laten lei- van deze twee uitersten, verwijl ik. den door storende invloeden. Het gebeurt wel eens Ik moet standvastig worden in de twee fasen: dat mensen bij meditatieoefeningen de hele tijd ontwikkeling en absorptie. door commentaar leveren, kwaadspreken en oor- Vrij van activiteiten in eenpuntige meditatie, delen over anderen. Dat lijkt nergens op: je moet geef ik me niet over aan de waanbeelden van niet zogezegd mediteren en je dan tegelijkertijd la- de storende emoties. ten meevoeren door storingen in de geest. Om zoiets te vermijden is het nodig de deugd van op- Mediteren lettendheid te ontwikkelen. Ze brengt ons ertoe goed te bekijken of datgene wat we doen inder- Wanneer je mediteert, gebeurt het vrijwel steeds daad positief of negatief is. dat een reeks van gedachten in je opkomt en je De manier waarop ik nu spreek, is die werke- meevoert. De derde strofe van de bardotekst die lijk goed? Helpt mijn spreken de ander of niet? we hier gebruiken, spreekt over een opeenhoping En mijn gedachten? En mijn handelingen? De ma- van verstoringen, vergissingen en dwalingen. nier waarop ik de dharma beoefen, gaat die in de Deze mentale duisternis wijst op de vele ge- goede richting? Het spreekt vanzelf dat deze op- beurtenissen die ons misleiden. Dat alles kunnen lettendheid in het begin het leven niet gemakkelijk we vermijden door in een toestand te verwijlen maakt. Je moet altijd maar ingrijpen en bijsturen, zonder referentie en zonder gefixeerd te zijn op je moet jezelf altijd corrigeren en je bekwamen. iets. In de meditatie verwijlen we zonder een enke- Als je iemand tegenkomt die zich om de haver- le vorm van gehechtheid: noch gehechtheid aan het klap verbetert, dan maakt diegene een ietwat bi- feit dat dingen er zijn, noch gehechtheid aan het zarre indruk op je. Nochtans is de oplettendheid feit dat dingen er niet zouden moeten zijn of er van groot belang: als je je steeds weer verbetert en niet zijn. tussenbeide komt om jezelf in de juiste richting te Daarnaast staat in de tekst: 'Ik moet standvastig sturen, zal dat in het begin lastig en onhandig lij- worden in de twee fasen, ontwikkeling en absorp- ken, maar wanneer je die inspanning volhoudt zul tie.'3. Dit zijn twee fasen in de meditatie. je mettertijd spontaan op de juiste manier kunnen Ontwikkeling, ook visualisatie genoemd, heeft reageren. vooral te maken met helderheid, met het vermogen Zo is alles het gevolg van gewoontevorming in om alles te doen opkomen, om alles te doen ont- de geest.

KWARTAALBLAD BOEDDH1 SM E JAARGANG 3 - N R 3 LENTE 1998 MIMI Boeddhisme in vertaling

Lama Karta bracht zijn jeugd door in India nabij Kaloe Rinpoche, een voor- aanstaande boeddhistische meester. Na studies in het klooster van Sonada en lessen op een En- gelse school in Dar- jeeling, resideert Lama Karta sedert 1987 in België. Hij geeft voortdurend voordrachten en cursussen in België, Nederland en Frankrijk. Zijn eerste boek Inleiding tot het boeddhisme wordt in veel scholen en bibliotheken als basislectuur over boeddhisme 117 aanbevolen. Dit boek werd in diverse talen vertaald. Frans Goetghebeur is nationaal voorzitter van de B.U.B (Boeddhistische Unie van België), en is Wanda Sluyter als vertaler verbonden aan de Tibetaanse instituten van Schoten en Huy in België. V `Record aantal bezoekers voor Leids museum' en 'De favoriete strip van de Dalai Lama', zo kop- Noten ten enkele kranten. Ze hadden het hier over de tentoonstelling 1. Lama Karta: Kringloop van bardo's — beschouwingen over Met Kuifje naar Tibet. In drie leven, dromen, mediteren, sterven en geboren worden. Ver- maanden tijd, vanaf de opening taald uit het Tibetaans door F. Goetghebeur. Kunchab Pu- op 25 september 1997, trok de blicaties, Tibetaans Instituut vzw, Kruispadstraat 33, 2900 Schoten, België, 1997. ISBN 90-74815-09-X. Ook verkrijg- expositie maar liefst 48.000 be- baar via Elmar. 90-389906-12-9. FL 34,50/BF 625. zoekers. Het Rijksmuseum voor 2. Twee extremen worden het best vermeden, en wel Volkenkunde had in zijn 150 jaar - het eternalisme: het extreme geloof in het vaste bestaan van oude bestaan nog nooit zoiets de werkelijkheid; meegemaakt. Tijdens de kerstva- - het nihilisme: het extreme geloof in het absolute niet bestaan van de werkelijkheid. kantie stonden er rijen voor de `Diegene die gelooft dat de dingen bestaan, is dom. Diegene kassa's. Een normaal beeld bij die gelooft dat de dingen niet bestaan, is nog dommer.' (Na- overzichtstentoonstellingen van garjuna) Van Gogh en andere grote mees- 3. Er bestaan veel meditatiemethoden: stille meditaties; methoden die gepaard gaan met het reciteren van teksten of het ters, maar toch zeker een onbe- uitvoeren van bewegingen of muziek; meditaties zonder een kend fenomeen als het om een steunpunt of met een steunpunt. In de meditaties waarbij stripverhaal gaat. Boeddhisme is men zich concentreert op een visualisatie, onderscheidt men hot, zoveel is wel duidelijk. twee fasen: de ontwikkelingsfase en die van de meditatieve Deze tentoonstelling is een absorptie. Tijdens de eerste wordt het object van de meditatie opgebouwd, ontwikkeld en gevisualiseerd. Tijdens de slimme koppeling van de beken- tweede gaat alles in licht op en verwijlt men in de ervaring de strip "Kuifje in Tibet" van de van datgene waartoe de meditatie leidt. Belgische tekenaar Hergé en van 4. Het retraitecentrum in Hoei, België organiseert regelmatig een uitbeelding van het dagelijks cursussen, seminars en retraites over boeddhisme. Drie Ti- leven en de cultuur van "het dak betaanse Lama's zorgen voor het onderricht en de spirituele begeleiding. van de wereld". De strip werd in 1959 getekend toen Hergé

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 whiskey en potten tabak. Na de opgestelde luidsprekers. nodige ontberingen, veel wijze Voor niet-boeddhisten is de raad van monniken en zelfs een uitleg die bij al dit moois — gro- ontmoeting met de Verschrik- tendeels afkomstig uit de eigen kelijke Sneeuwman (de Yeti, of collectie van het museum — ge- migoe zoals de Tibetanen hem geven wordt wel wat erg sum- noemen) vindt Kuifje zijn mier. Maar de kinderen, die in vriend. De abt van het nabijgele- groten getale aanwezig waren gen boeddhistische klooster tijdens de kerstvakantie en het ,infj komt hem daarna een witte sjaal zo te horen erg naar hun zin omhangen met de woorden hadden, konden toch goed uit "Wees gezegend, Zuiver Hart, hun opdrachten komen. Gewa- om de kracht van uw vriend- pend met een vel papier liepen schap en om uw moed en vol- ze naar speciaal ingerichte hoek- harding". jes om zich te kwijten van hun Tibet taak. Spirituele zoektocht In de gangen die de verbin- dingen vormen tussen de twee Het avontuur is daarmee ook hoofddelen van de tentoonstel- een spirituele zoektocht naar ling is bovendien nog een foto- (pseudoniem voor Georges ware vriendschap geworden, expositie te zien die acteur/foto- Remi, 1907-1983) in een per- van de geestelijk vader van de graaf Thom Hoffman maakte soonlijke crisis verkeerde. Vol- strip én zijn lezers. Het strip- over Tibetaanse kinderen die na gens het commentaar bij de ori- boek zou zelfs opgevat kunnen een lange, barre tocht door de ginele schetsen die in Leiden te worden als een politiek state- bergen om hun moederland te bewonderen zijn, is dit af te lei- ment omdat het uitgebracht ontvluchten in India opgevan- den uit een aantal elementen in werd kort nadat China het gen worden en daar onderricht het beeldverhaal. Zo is het ge- buurland Tibet was binnenge- krijgen. De kantine, waar een bruik van veel wit, het openla- vallen en de Dalai Lama met gratis kopje yakthee te verkrij- ten van grote vlakken, behoor- zijn gevolg naar Dharamsala, gen is, en de tijdelijke boekhan- lijk opvallend en huilt Kuifje India, moest vluchten. Maar of del met veel boeddhistische wanneer hij zijn vriend Tchang Hergé hier ook zo over dacht, spullen, die over gebrek aan be- terugvindt. Kuifje schijnt in al wordt niet vermeld op de ten- langstelling ook al niet te klagen de strips slechts bij een of twee toonstelling. heeft, zijn welkome stopplaat- andere momenten een traan ge- Het grootste deel van de ten- sen tijdens dit boeiende dagje uit laten te hebben. toonstelling gaat echter juist niet in eigen land. Het verhaal gaat over de over het stripverhaal maar over zoektocht van de journalist de Tibetaanse cultuur, die door- Tentoonstelling Naar Tibet met Kuifje en zijn twee onafscheide- drenkt is van boeddhisme. Zo is Kuifje en Foto-expositie Terug lijke metgezellen, de hond Bob- het binnenste van een tempel naar Tibet van Thom Hoffman, bie en kapitein Haddock, naar nagebouwd, kun je (linksom, Rijksmuseum voor Volkenkun- Kuifje's Chinese vriend Tchang. want zo hoort het, wordt door de, Steenstraat 1, Leiden, Tel. Deze is met zijn vliegtuig neer- Haddock uitgelegd) om een 071-516 88 00. Openingstijden: gestort in het Himalaya-geberg- chi5rten heen lopen en zijn er di t/m vr. 10-17 uur, za + zo 12- te en wordt vermist. Haddock vele rituele voorwerpen te be- 17 uur, Entree: volwassenen gaat zoals altijd mopperend mee zichtigen. De typische geluiden f 10, kinderen 4-18 jr, CJP, 65+ op expeditie maar hij neemt die voortgebracht worden in de f 7,50, MJK f3,— Nog te zien tot deze keer wel de juiste proviand Tibetaanse erediensten komen en met 3 augustus 1998 mee: een rugzak vol flessen luid en duidelijk uit de verdekt

KWARTAALBLAD BOEDDHISME' JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 Advertentie

Hen Het oog slaapt nooit Naar ce Zenrrichnnik' . in het Westen

Dernis aam» Sfixee,

Tijdloze boeken Zen-Boeddhisme Erik Bruijn Han van den Boogaard TANTRA, YOGA EN MEDITATIE ALS WEERLICHT AAN EEN HELDERE HEMEL De Tibetaanse weg naar verlichting Een voettocht over de Bodhi-la 3500 378 blz., geïll., pb. 4950 196 blz., pb. Erik Bruijn Dennis Genpo Merzel ONTMOETINGEN MET MEESTERS EN DWAZEN HET OOG SLAAPT NOOIT Achter de schermen van de oosterse spiritualiteit Naar de kern van zen 2950 204 blz., geul., pb 3950 178 blz., pb. Paul Carus Roland Rech HET EVANGELIE VAN BOEDDHA ZENMONNIK IN HET WESTEN 208 blz., geb. 3400 Gesprekken met Romana en Bruno Solt 156 blz., pb. Thubten Chodron 29" OPEN HART, HELDERE GEEST Prof. D. T. Suzuki Boeddhisme in het dagelijks leven INLEIDING TOT HET ZEN-BOEDDHISME Met een voorwoord van de Dalai Lama Met een voorwoord van prof. dr. C.G. Jung 232 blz., pb. 3950 220 blz., geb. 29" W.Y. Evans-Wentz (bew.) Thich Nhat Hanh HET TIBETAANSE DODENBOEK IN DE GEEST VAN LIEFDE Met een voorwoord van Lama Anagarika Govinda Afdalen in de traditie van het mahayana-boeddhisme,

246 blz., geïll., geb. 3970 124 blz., pb. 24" W E Evans-Wentz Thich Nhat Hanh MILAREPA IEDERE STAP IS VREDE De grote Tibetaanse yogi met eert voorwoord van Z.H. de Dalai lama 192 blz., geb. 26" 134 blz., pb. 29" Christmas Humphreys Ruud van der Ham CONCENTRATIE EN MEDITATIE ZEN, HIER NU Een handleiding tot bewustzijnsontwikkeling Een practische handleiding voor de beginner 222 blz., pb. 29" 92 blz. pb. 990 Marcel Messing MET BOEDDHA ONDER DE VIJGEBOOM Boeddhisme - christendom - gnosis Verkrijgbaar in de boekhandel of rechtstreeks bij: 320 bladzijden, geïllustreerd, paperback 3950

TIBETAANS BOEDDHISME _ ILLUSIE Een video-film over leven en dood. Met in de hoofdrol de Tibetaanse Lama Sogyal Rinpoche. Uitgeverij Ankh-Hermes

5950 Postbus 125, 7400 AC Deventer- Tel. (0570)67 8900 Fax: (0570) 62 46 32 55 minuten Internet: lop://wwwEese 81/arild - e-mail: [email protected]

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 — NR 3 LENTE 1998 Op zenbezoek in Japan, land van de paradox

TIJDLOOS VERWAAIE T\ DE ZE\DO

Dick Verstegen

Buiten staart de zon onbedaarlijk naar bene- P DE CENTIMETER PRECIES staat den. Binnen is de hitte van een andere orde. wagon H16 van de shinkansen, de Japan- Je zit in een gat in de grond vol kokendhete, O se sneltrein, stil bij het juiste instappunt loodgrijze modder. Op je hoofd heel potsier- met dezelfde lettercode. Exact op tijd. Via de aan- lijk een opgevouwen handdoekje. Nog smet- wijzing op de perronvloer schuift de levende queue nauwkeurig voorgevormd en pijlsnel naar teloos. Tegenover je leest een Japanner binnen. Daar gaat de muil alweer dicht. Je moet stoïcijns een hagelwit boek, dat hij met twee flink op je quivive zijn. Dat valt in elke situatie in handen beheerst drie centimeter boven de Japan aan te bevelen: voortdurende aandacht. modderspiegel houdt. Als het erin valt is het: Aan het raampje opent fluitist Chris Hinze een Dag boek! Maar dat gebeurt niet. Natuurlijk van de kleurige Japanse lunchdozen, die in alle niet. Dit is Japan, land van de paradox: de soorten en maten op elk station te koop zijn. Net als de vuistdikke stripboeken, waarmee 80 procent schijnbare tegenstelling. Vijftien Nederlanders van de Japanse treinreizigers zich dagelijks laat ver- reisden onlangs o.l.v. zenleraar en groeien. Chris is in zijn doosje op zoek naar sashi- managementtrainer Rients Ranzen Ritskes mi, rauwe stukjes vis, waar je sojasaus op doet uit door Japan. Wat hen samenbracht is hun be- een miniscuul plastic flesje — in visvorm natuurlijk. langstelling voor het zenboeddhisme. Dat be- Hij is verzot op deze Japanse lekkernij. Dat geldt paalde ook de reisdoelen, waaronder een ver- niet voor alle reisgenoten, haringeters of niet. Het landschap dat zich vanuit de trein ontrolt, blijf van vijf dagen in Buttsu-ji, een getuigt dichtbij van grote ordelijkheid, met afge- zenklooster in de bergen achter Hiroshima. paste lichtgroene rijstveldjes, landbouwpercelen en Acteur en tv-wereldreiziger Michael Palin wegen. Alleen huizen en andere bouwsels lijken als was er onlangs ook op bezoek. Onder de bladeren door een herfstwind te zijn neergegooid. deelnemers bevinden zich de fluitist Veraf bossen en bergen; onbebouwde droomland- Chris Hinze, bekend van zijn schappen, diepblauwe luchten. Hinze is de hele reis alert. Geïntrigeerd als hij is `meditatiemuziek' en recente Tibetopnamen, door sutra's (kloosterrecitaties), teisho's (praatjes en de jazzmusici Ineke van Doorn en Marc van zenmeesters), rituelen met bellen, kleppers en van Vugt. Onze redacteur Dick Verstegen houten kloppers, natuurgeluiden e.d. Op zijn re- maakte ook deel uit van de groep en doet cente cd Tibet impressions II is o.m. te horen hoe verslag. hij een krekel in kosmisch perspectief brengt en (Dit artikel is in verkorte vorm gepubliceerd hoe hij de stem van de Dalai Lama tot wereldbe- zwering maakt: "Peace of mind". Als dát zou kun- in het Eindhovens Dagblad onder de titel nen. Mocht het Japanse uitstapje een nieuwe cd D Ademen in een schaal van nachtgeluid')

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 Tijdloos verwaaien in de zendo

opleveren, dan zal die aanzienlijk anders zijn. Want het Japanse zenklooster kent een heel eigen klankleven. De leiding van de trip is in de zorgzame handen van Rients Ritskes, vers geschoren, zoals het een zenmonnik betaamt. Hij is ook een klein jaar lang praktiserend geweest in het klooster Tenryu-ji te Kyoto. Hij kreeg daar de boeddhistische naam Ran- zen, wat 'Hollandse zen' betekent. Ritskes was oorspronkelijk studiebegeleider, maar werd na het klooster zenleraar en managementtrainer. Er staan drie boeken op zijn naam: over het praktische nut Een kloostergebouw van Tenryu-ji. van zen bij studeren, management en keuzes maken. Hij woont sinds enkele jaren in Denemarken. hi, de zenmeester bij wie Ritskes bijna een jaar heeft gestudeerd tijdens zijn verblijf in dit klooster. De Tweewielers en tempels ontvangst is vriendelijk en formeel. Ongeschoeid zitten op de tatami-matten (ca 1 bij 2 meter), de Het begint op de fiets in Kyoto. De gehuurde leef- en bouwmaten van tientallen Japanse genera- tweewielers zijn krap aan de maat, maar wat wil je ties. Snoepjes en groene schuimthee, op rituele wij- in Japan. Fietsen doe je er bij voorkeur op de stoep, ze te nuttigen. Ritskes geeft vooraf instructie. die daartoe bij elke hoek in het plaveisel indaalt. Yaza op de warande van een van de kloosterge- Dat zich op het trottoir evenwel ook voetgangers bouwen van Tenryu-ji. Yaza is vrijwillige buiten- bevinden, alsmede kinderwagens, winkeluitstallin- meditatie. Niet te strikt, een beetje bewegen mag. gen, geloste vracht en bouwsteigers, levert bij ons Zie je wel, de krekel klinkt hier heel anders. Als we vijftienen in twee dagen honderden bijna-botsingen beginnen is het al donker. De sterren aan het diep- op. Maar niet één echte. Over aandacht gesproken. zwarte firmament geven wat gesluierd licht. We Je pijnigt ondertussen je hersens met de vraag of zitten vlak voor een vijver, maar je kunt het nau- fietsers, die ook op de rijweg mogen, óver- of juist welijks zien. Na verloop van tijd verglijden de ondergeprivilegieerd zijn in Japan. waarnemingen in elkaar en is er alleen nog maar Met mooi weer toch een ideaal vervoermiddel, ademen in een schaal van nachtgeluid. die ondermaatse fiets, behalve als je in heuvelstad Kyoto flink naar boven moet. In zo'n uurtje of Hiroshige en Latijn vier op de fiets doe je toch al gauw heel wat tempels. Eerst langs de Kamogawa met zijn boomom- In de passage van Sanjo Dori hangt de volgende zoomde flaneeroevers. En dan een van de tempel- dag opeens voor het raam van een kunstwinkeltje wijken in: naar Ryoan-ji, Nanzen-ji, Daitoku-ji of een -naar het lijkt- heuse Hiroshige, de befaamde Tofuku-ji — om er een paar te noemen — met hun Japanse prentkunstenaar (1797-1858), die ook Van adembenemende, vele eeuwen oude grind-, mos- Gogh destijds inspireerde en van wiens werk vorig en steentuinen (kare-sansui), beeldschone gebou- jaar een unieke overzichtstenstoonstelling te zien wen en kunstschatten. Maar ook de kleinere en was bij de Royal Academy of Arts in Londen. wat minder beroemde tempels, zoals Shisen-do en Binnen spreekt de eigenaar, traditioneel in seiza Taizo-in, herbergen een schat aan rust, natuur, zittend op de grond, zijn bezoekers toe. Een paar tuinkunst en architectuur. uur later zit hij nog zo. Dat zie je niet veel meer in het moderne winkel-Japan. Hij bevestigt dat het Op de warande een Hiroshige is, maar de taalbarrière verhindert echte conversatie. Om de hoek, aan de Broadway- In Tenryu-ji melden wij ons de tweede dag tegen achtige Kawaramachi Dori, tref je niet alleen ham- het eind van de middag bij Sasaki róshi, de jonge abt burgers van Mac Donalds aan. Bijna alle gevels zijn van het klooster. Hij is de opvolger van Hirata rós- getooid met schreeuwende Engelse neonteksten.

1~1., KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - N R 3 LENTE 1998 Die westerse waan is evenwel in het `Hiroshige- tieke en gecompliceerde smartlap ten gehore winkeltje' nog niet doorgedrongen. brengt, is een vocale verrassing. Er wordt wat af- Aan Kawaramachi Dori opeens ook levensgro- gezongen. We doen niet onder voor menig Japans te Latijnse gevelteksten op een hoog gebouw: managementteam, waar karaoke vaak een verplicht AMICITIA SAL VITAE (vriendschap is het zout sluitstuk is van een bedrijfsbijeenkomst. De ver- van het leven) en AMOR OMNIA VINCIT (lief- klaring van het feestje komt van Rients Ritskes: "Je de overwint alles) bijvoorbeeld. Op elke verdie- moet een beetje gammel het klooster ingaan, dat ping staat in kapitale letters zo'n oude Europese bevordert de verlichting." wijsheid. Een verrassende ontmoeting. Via later e-mailverkeer onthult prof. Taro Yamashita van Een boom, een meester het Kyoto Institute of Technology dat het hier louter gaat om een blijk van Japanse interesse in de Buttsu-ji. Een tempelcomplex diep in de bergen, westerse cultuur. omgeven door bossen en een eeuwigruisende berg- beek. De founders hall, 600 jaar geleden broeder- Karaoke lijk neergezet door een Chinese en een Japanse monnik, ligt ruim 400 traptreden hoger de berg op. Een paar passen verder vinden wij ons enkele uren Vanaf halverwege kom je tientallen stenen boed- later op kousevoeten terug in een séparee van een dha's tegen. Zonder een hand uit te steken helpen groot restaurant. Op de tatamivloer gezeten langs ze je verder naar boven. een lange tafel schuift veel bier en kleurloze sake We draaien met zes à zeven monniken mee in langs. En tempura (gefrituurde vis en kip) en na- een korte sesshin van vier dagen: om 04.00 uur op. tuurlijk sashimi voor Chris Hinze en geestverwan- Soetra's reciteren. Later een teisho van de klooster- ten. Ten behoeve van potentiële hapgrage gasten abt, zenmeester Sukun Tsushimoto. Samu, corvee bevat een vitrine op de stoep van het restaurant elke als bladeren vegen en lange houten kloostergangen schotel in levensechte kunststof. Dit gebruik houdt dweilen. De nadruk ligt op zazen, zitmeditatie, in Japan een complete industrietak op de been. zo'n zes uur per dag en 's avonds dokusan, een Ach, bier bevat weinig alcohol en sake is een persoonlijke ontmoeting met de zenmeester voor rijstwijn waar ook bijna niets in zit, maar onder- wie dat wil. En dan nog vrijwillige buitenmedita- tussen. Er staat, merkwaardig genoeg, een levens- tie: yaza. Dagelijks vier rituele maaltijden. Het grote televisie op een podium met een soort mi- programma vraagt elk moment van de dag volle en crofoon eraan. Als de val duidelijk wordt, is het al onverdeelde aandacht. Dat is de oefening. te laat. Op deze gevel stond KARAOKE, maar dat Op een van de uitgestrekte binnenplaatsen van was ons ontgaan. Dat wierookspecialist Joost de het klooster staat een boeddha-oude naaldboom. Wit, de bedaarde uitbater van boekhandel De He- Zijn zwaarste tak groeit een meter boven en paral- remiet in Eindhoven, zeven coupletten van een an- lel aan de grond. Hij wordt gestut door drie, vier wigvormige stokconstructies. Zijn groei weet van geen wijken. En dus moest het looppad wijken voor de oprukkende stokoude tak: de afrastering van het pad is weggebogen als in een `groter-dan'- teken. Monniken en andere passanten lopen aldus eerbiedig rond de oude meester. Want dat is die boomtak intussen wel geworden.

Ademen

Het zitten in de open zendo (meditatiehal) is een weergaloze ervaring. De zenpraktijk werkt met De auteur in concentratie op de adem en richt zich op het los- zazen komen van blokkerende programmering. Om- I>

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 Theekom van Kichizaemon XV

ringd door wind, bergstroom en bosgeluid wordt die niet alleen de monniken in vervoering brengt. de zendo zelf tot ademorgaan, waarin je opgaat, Aan het eind van onze reis zouden zij een reeks tijdloos verwaait. Bij dokusan zit de zenmeester in optredens geven in Tokyo, die gezien mogen wor- onbeweeglijke lotushouding voor een open raam, den als een voortzetting van hun internationale waardoor het eeuwige geluid van ruisend water doorbraak. klinkt. Je doet je best. Enkele reis naar inzicht en bewustwording? Eerst nog wat meer zitten, zeker. Bronzen appèl Trouwens, wat moest er ook al weer bereikt worden? Ook zen zit vol paradoxen. Als je de bus uitstapt bij de herdenkingsplaats in De avond voordat we vertrekken is het feest. Hiroshima heb je het eerst niet door. Ver weg Traditioneel met bier, sake, tempura, gehaktballe- klinkt, met onregelmatige tussenpozen, het luiden tjes en yakitori, gegrild vlees. Normaal is de kloos- van een klok. Maar je hoort het niet. Je neemt dat tervoeding strikt vegetarisch. Maar een feest is een geluid, zonder het te beseffen, mee op je wande- feest. De plaats van handeling is niet de geplande ling. Naar de enige resterende ruïne van de atoom- ontvangstruimte, waar stoelen en tafels militaire- explosie, een indringend monument. Naar de ri- ment in een carré staan opgesteld, maar gewoon op vier, die geen redding kon bieden. Of naar het mu- de grond van onze slaapvertrekken. Het kost eni- seum dat de verschrikking in een wat ingekleurd ge overreding om Sokun róshi zover te krijgen. historisch perspectief plaatst. Dan sta je ineens Maar hij wordt beloond met een buitengewoon voor een levensgrote bronzen klok. Wie geen her- mooi optreden van jazz-zangeres Ineke van haling van atoomgeweld wil, mag met een zware Doorn, begeleid door haar partner, de gitarist houten hefboom de klok luiden. Dan is de terug- Marc van Vugt. Ze brengen een Portugese song, weg anders. Je blijft — elke keer — het bronzen ap-

KWARTAALBLAD BOEDDHTSME JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 Tijdloos verwaaien in de zendo pèl horen dat anderen na jou doen en dat tot in die haar naam heeft gegeven aan een bijzonder, in- lengte van jaren zal blijven klinken, generatie na middels wereldbekend keramisch stookproces. generatie. Vanaf de 16e eeuw ging het ambacht over van va- Het piepkleine handdoekje dat de modderbad- der op zoon. De resultaten achter glas getuigen er- vrouw uitreikt dient twee doelen. Afdekken van van dat een ambacht in Japan tot de hoogste vor- het schaamdeel en je afdrogen (uit het klooster we- men van beeldende kunst kan leiden. Je blijft ver- ten we dat uitwringen herhaald gebruik mogelijk steend van verwondering staan voor een kom van maakt). De dames krijgen een grotere doek, want Chojiro(?-1589), de Koreaanse grondlegger van de die hebben een royalere lichaamsoppervlakte te dynastie, of van zijn nazaat Seinyu (1887-1944). bedekken. Beppu is de stad van de heetwater- en Waarom? Ze belichamen niet alleen eenvoud en modderbaden. De aardkorst is er dun en er borrelt ingetogenheid, maar ook een weidse oneindigheid. van alles naar de oppervlakte. En als je er maar Tegelijk weerloos en vol kracht. Ze ademen een even 'in' kunt, dan doet de Japanner dat, ordelijk ondefinieerbaar evenwicht tussen de spontane dy- en uren lang. Vooraf wassen met zeep en zorgen namiek van de maker en het tijdloze zijn van de dat er geen spatje in het publieke bad komt. Een kom zelf. Als zo'n kom er eenmaal is, is zij er altijd geheel ontspannen dikke Japanner doet het voor. al geweest. Zoiets. Schijnbaar in strijd daarmee Dan met z'n allen erin. Het genot gaat gepaard met hebben deze museumstukken vaak namen die juist het ondergaan van meedogenloze hitte. Soms getuigen van grote vergankelijkheid, zoals "Gebo- komt een medelijdende Japanner ons een handvol gen man in de wind" of "Winterse maan". modder brengen om ons in te zepen. Mogelijk ook Kichizaemon Raku is de vertegenwoordiger houdt zijn geste directer verband met onze blote van de vijftiende generatie, een bedaarde man van westerse dames die weinig last hebben van Japan- eind veertig. Rients Ritskes heeft jarenlang geleide- se preutsheid. lijk een relatie met hem opgebouwd. En daarom staat hij ons te woord in zijn aan het museum Grijze seks grenzende woonhuis, waar wij door zijn vrouw op traditionele wijze geserveerde groene schuimthee In één van onze ryokans, traditionele Japanse ho- drinken. Uit door hem gemaakte kommen! Wie telletjes, kun je onder je hoteltelevisie een mansho- via inschrijving bij gespecialiseerde handelshuizen ge stapel stripboeken aantreffen met heel wat por- aan een kom van Kichizaemon wil komen, moet noachtige beeldinformatie. Consequent met grijzi- rekenen op bedragen die in de buurt komen van ge cirkels, waar in Nederland het geslachtsorgaan een ton per kom. Uitsluitend de aanvraag van een zit. Ook de pay-tv in het western style-hotel werkt bekende theemeester of zenmeester kan tot bedui- met deze merkwaardige vervaging. Maar recent on- dend lagere bedragen leiden. Het gaat hier om een derzoek bevestigt dat de seksuele interesse van de erkenning over en weer, want het maken van thee- Japanner in de praktijk geen grijze gebieden kent. kommen is een echte `zenkunst'. Via Hagi, onvergetelijke pottenbakkersstad, terug naar Kyoto. Het is maar goed dat we allemaal `Gebroken kat' voor 45.000 yen p.p. (ca. f 720,-) voor twee weken een railpass gekocht hebben. Want alles bij elkaar De kommen van Kichizaemon hebben vaak forse hebben we straks ruim 3.000 kilometer in de trein en onverwachte vormen en kleuren. Ze kennen, gezeten. En met gewone kaartjes waren we zeker zoals hij zelf ook zegt, meer individuele expressie het dubbele kwijt geweest. dan de kommen van zijn voorgangers. Toch roept zijn werk dezelfde gevoelens van tijdloosheid op. Vier eeuwen Raku "Natuurlijk moet je een vakman zijn", aldus Kichizaemon, "maar bij de vereiste concentratie Na de keramische pracht in Hagi wacht ons in geef je ook ruimte om de handeling zichzelf te la- Kyoto een diep insnijdende belevenis. Het Raku- ten verrichten. Het proces voltrekt dan als het museum. Ze staan in sobere vitrines: theekommen, ware zichzelf." Hij maakt ongeveer twintig kom- gemaakt door vijftien generaties Raku, de familie men per jaar. Dat wil zeggen, hij houdt er een stuk D

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 Tijdloos verwaaien in de zendo

zaemon. Want 'het toeval' is een niet geschuwd element in het Japanse kunstbesef. Sindsdien heet de kom "Gebroken kat". Vorig jaar was de kunstschat voor het eerst in. grote omvang ook buiten Japan te bewonderen. De 106 stukken van alle Raku-generaties, eerder in 1997 te zien in Italië en Parijs, werden tot 8 maart dit jaar geëxposeerd in Keramiekmuseum Het Princessehof te Leeuwarden. Mogelijk gaat de expositie over enkele jaren ook naar Denemarken.

Westwaarts

De waarde van de Raku-kommen, ook die van Ki- chizaemon, is onbetwist. Zen.kunst wordt alom ge- waardeerd. Zen- en theemeesters dwingen overal in Japan nog onmiskenbaar respect af. Maar de kloosters zijn mager bezet en in het gewone leven boeten Bodhidharma komt steeds meer naar het Westen. zenaspecten wel aan kracht in. Het zenboeddhisme lijkt zich westwaarts te bewegen. En in Japan neemt de hectiek met de dag toe. Met één been staat of twintig per jaar in stand. De rest keurt hij af en het tot zijn knieën. in de oude tradities; het andere vernietigt hij eigenhandig. been heeft zich diepgaand genesteld .in razendsnel- Daar staat tegenover dat een goedgekeurde kom le 24-uurs-economie. Hoezeer de zencultuur er niet snel afgeschreven wordt. Kichizaemon vertelt straks nog kansen krijgt, zal de toekomst leren. dat zo'n kom een keer kapot viel toen de huiskat FESTINA LENTE, haast je langzaam, staat er door een plotseling binnenvalle.nde hond van de op de laagste verdieping van het handelsgebouw kook raakte. Hij repareerde de theekom met be- aan de Kawaramachi Dofi. Want de mens in Japan, hulp van een beproefd goudlij.mprocedé. "Ze is is die vandaag de dag over- of eerder ondergeprivi- er alleen maar mooier van geworden", zegt Kichi- legieerd ? V

De in het leven geroepen federa- een nationaal congres, te houden in BOEDDHISTISCHE UNIE tie van Belgische verenigingen verte- Brussel. Een gemeenschappelijke VAN BELGIE genwoordigt de tradities van Cam- kalender is thans beschikbaar, waar- bodjaanse, Japanse, Laotiaanse, in vermeld staan de feestdagen en de Na maanden van voorbereidende Thaise, Tibetaanse en Vietnamese grote gebeurtenissen bij de aange- gesprekken is de Boeddhistische tradities, alsmede de Europese stro- sloten verenigingen. Unie België op 5 september 1997 in mingen die alle actief zijn in België. Als nationaal voorzitter van de het leven geroepen. Een eerste alge- De B.U.B. zal ernaar streven alle B.U.B. is benoemd Frans Goetghe- mene vergadering heeft in novem- initiatieven aan te moedigen die de beur, vertegenwoordiger van Yeun- ber plaatsgevonden in aanwezigheid verenigingen in staat stellen elkaar ten Ling, als secretaris Christine Ro- van de eerste ledenverenigingen. beter te leren kennen en samen te lin, vertegenwoordiger van de Asso- De doelstelling is een organisatie te werken. ciation Zen, en als penningmeester vormen die op authentieke wijze Zondag 13 september 1998 viert mej. Oumavady, die het Laotiaans het boeddhisme vertegenwoordigt de B.U.B. een groot 'Feest van het Instituut vertegenwoordigt. ten overstaan van de Belgische boeddhisme' in Huy. Voor het vol- '7 authoriteiten. gende jaar voorziet de B.U.B. van

FVI A RTA:\ R7.n r.) in:) 'D M f AAT GAND 3 -- N R. TE 99 5 Jewel Heart

door Piet Soeters

N DE LENTE VAN 1985 werd het fundament voor I Jewel Heart gelegd toen Kyabje Gelek Rinpoche ons land bezocht op uitnodiging van zijn leerling Hélène van Hoorn. Rinpoche's warme Geluk Rinpoche bezoekt Jewel Heart C woorden en directe levendige stijl raakten velen. Meteen vormde zich een studiegroep, die zich ging toeleg- gaande groepen die wekelijks samenkomen. De gen op studie en meditatie van Lamrim, de kern bijeenkomsten bestaan uit inleiding, discussie, me- van Boeddha's leer, een weg naar verlichting in op- ditatie en persoonlijke begeleiding. Door uitwisse- eenvolgende stappen. len van gedachten en ervaringen in de beslotenheid De naam Jewel Heart is gekozen omdat het hart van kleine groepjes — vijftien à twintig personen — staat voor liefdevolle warmte zonder welke een krijgt het bestudeerde zijn plaats in de persoonlij- mens niet kan bestaan en juweel verwijst naar het ke situatie en het leven van alledag. Soms hoor je: zuivere innerlijke wezen van elk mens. `Dit heb ik echt nodig, eenmaal in de week de accu opladen!' Kleine groepen Elke werkdag is er wel een of andere activiteit in het JH-Centrum in Nijmegen: inscholing boed- Jewel Heart staat in de rijke traditie van het Tibe- dhisme op dinsdagochtend en donderdagavond; taans boeddhisme. Ze beoogt het behoud en het lamrim op maandag- en dinsdagavond en woens- doorgeven van het Mahayana Boeddhisme op een dagochtend; meditatie- en thangka-tekencursus wijze die aansluit bij de westerse cultuur. Het pro- twee-wekelijks op woensdagavond; vrij toeganke- gramma omvat methoden om liefde en mededogen lijke meditatie op vrijdagavond (20-21u.); vajraya- te vertalen in effectief handelen. Jewel Heart's na maandelijks op zaterdag. In Den Bosch is even- spirituele leider Gelek Rinpoche heeft de taak op eens een groep, die elke donderdagavond bijeen- zich genomen dit spirituele doel dichterbij te bren- komt. En dan zijn er nog meditatiedagen, retraites, gen door middel van onderricht en in de praktijk vieringen, en het jaarlijks hoogtepunt: Rinpoche's brengen van de Gelug-traditie van Je Tsong Kha- bezoek. pa (1357-1419) en Z.H. de Dalai Lama. Meditatie als dagelijkse beoefening en daarnaast Jewel Heart Training Program studie gericht op het verwerven van inzicht in onze eigen levenssituatie zijn de pijlers van de scho- De groepen werken aan de hand van Gelek Rin- lingsweg. Wij kozen voor werken in kleine door- poche's `Jewel Heart Training Program':

KWARTAALBLAD BOED DH S ME JAARGANG 3 - N R 3 LENTE 1998 Jewel Heart

1. Inleidende scholing in meditatie. De eerste kennismaking met Jewel Heart is vaak de wekelijkse open meditatie-avond. Die is niet uitsluitend gericht op mensen met belangstelling voor boeddhisme; iedereen die een uurtje wil komen zitten is welkom. Voor hen die tot een eigen dagelijkse meditatiebeoefening willen komen is er een cursus oefenen in aandacht. Daaraan loopt parallel een serie avonden waarin toepassing van meditatie in het leven van alledag toegelicht wordt aan de hand van boeddhistische kernthema's. Een derde ingang tot meditatie is de cursus thangka-tekenen, een vorm van meditatief tekenen. 2. Na deze basisoefeningen in meditatie beginnen velen aan de jaargroep inscholing in de boeddhistische levensfilosofie. Er wordt gewerkt met Gelek Rinpoche's commentaar op Tsong Khapa's 'Drie hoofdzaken van het pad naar verlichting'. Zij, die een spirituele weg willen gaan, maken in vogelvlucht kennis met het hele pad en krijgen alle ruimte om uit te vinden of die weg hun past. In deze fase is het spiegelen van de eigen psy- Geluk Rinpoche, spiritueel leider Jewel Heart che aan het boeddhistische gedachtengoed een grote ondersteuning om zicht te krijgen op wat men Heartgroepen. Allen tezamen, met Gelek Rinpo- zoekt: psychische of spirituele ontwikkeling. che als spiritueel middelpunt, vormen we de Jewel 3. In het laatste geval begeeft men zich na het in- Heart mandala. scholingsjaar monter op weg om onder de hoede van Rinpoche samen met padgenoten de vijf jaar Leraar voor het westen durende lamrim te doorlopen. Dat vraagt zelfre- flectie en distantie ten aanzien van wat patroonma- Gelek Rinpoche behoort tot het kleine aantal lera- tig opborrelt. Deze jaren bieden verdieping door ren dat nog in Tibet is opgeleid en nu als leek in studie, discussie en meditatie. Zo wordt stap voor het westen (V.S.) woont. Hij studeerde aan de stap het gehele lamrimpad doorgewerkt. Dat leidt kloosteruniversiteit van Drepung. De invoeling en onvermijdelijk tot bestaansverheldering. De on- betrokkenheid van Rinpoche naar zijn leerlingen derlinge band die ontstaat wordt als stimulerend toe is groot. Dat hij onze situatie door en door en ondersteunend ervaren. kent, is merkbaar. Voor en na het onderricht is hij 4. Na de nodige voorbereidingen volgt voor een altijd te midden van zijn studenten te vinden, aantal reizigers op het pad inwijding in vajrayana. speels, betrokken, goedmoedig plagend, iedereen De beoefenaar in de vajrayana groep volgt een de gelegenheid gevend met hem op te trekken. Een transformatieve weg. Hij/zij maakt zich daarbij student uit een Australisch dharma-centrum werd onder meer de archetypische beeldenrijkdom uit gevraagd waarom hij elke keer de hele afstand naar het Tibetaans boeddhisme eigen. Rinpoche's kende V.S. aflegde voor de dharma-lessen van Rinpo- nis van het westerse idioom 2n zijn affiniteit met che. Hij antwoordde: "Die verfrissende wervel- onze leefwijze zijn onmisbare elementen in de on- wind heb ik nodig!" Dat tekent Rinpoche. Voeg dersteuning van deze groep. daaraan toe zijn warmte, humor en onconventio- Alle groepen worden begeleid door oudere stu- nele stijl waarmee hij het klassieke onderricht toe- denten, door Rinpoche aangewezen en werkend gankelijk maakt, en de perfekte brug, klaar om onder zijn supervisie. In diverse steden in de V.S., door de leerlingen betreden te worden, is een feit. en in Malaysia en Singapore zijn eveneens Jewel- Elk jaar in de voorjaarsvakantie komt Rinpoche

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 zo'n dag of twaalf naar Nederland. Zo mogelijk Dan is er Dagyab Rinpoche, spiritueel leider komt hij ook in het najaar. Behalve de persoonlij- van Ch&lzong (Langenfeld Dld.), verbonden aan ke zorg voor inmiddels zo'n honderdtal Jewel de universiteit van Bonn. Ook hij is opgeleid in Ti- Heart-studenten zijn er openbare lezingen, work- bet, is houder van de meeste Gelugpa over- shops, een intensieve meerdaagse lessencyclus, vaj- leveringslijnen en ontving uitgebreid Sakya- en rayana-lessen en inwijding. Dit jaar vindt het be- Kagyu-onderricht. Hij neemt in Duitsland actief zoek plaats van 23 april tot 3 mei, met lezingen in deel aan de interreligieuze dialoog, is beminnelijk Den Bosch en Nijmegen en de workshop Op de en uiterst scherpzinnig. Ook hij gaf meerdere ma- grens van ontwaken; het raakvlak tussen spiritu- len in Nijmegen les en we hebben goede hoop dat aliteit en het leven van alledag in Nijmegen. De dat in 1998 weer het geval zal zijn. meerdaagse lessencyclus heeft als thema Odyssee Sinds we in 1985 startten met huiskamer-bij- naar vrijheid in vierenzestig stappen, een eigentijd- eenkomsten groeit Jewel Heart gestaag, zodat onze se lamrim, met afsluitend een inwijding in Witte studie- en meditatieruimte krap begint te worden. Tara. (Zie Agenda p. 44). We kijken uit naar een ruimere behuizing. Er zijn transscripten beschikbaar van lessen van Bezoekende leraren Gelek Rinpoche en andere leraren. Een overzicht met titels en inhoudsomschrijving is op aanvraag Tarab Tulku, verbonden aan de universiteit van verkrijgbaar. Drie maal per jaar verschijnt onze Je- Kopenhagen, bezocht ons al enkele malen. Hij wel Heart Nieuwsbrief. Een Nederlandstalige slaat een brug tussen boeddhistische filosofie en web-site is in opbouw. Ons adres is: westerse psychotherapie. Internationaal schoolt hij westerse psychotherapeuten in oosterse psycholo- Jewel Heart gie en technieken. Tarab Tulku zal het eerste Dommer van Poldersveldtweg 27a weekend van oktober in Nijmegen een workshop 6521NC NIJMEGEN geven met als thema: Nearness to oneself and open- tel. 024 322 69 85 ness to the world. homepage: www.jewelheart.org 7

(advertentie)

ZENKLUIZEN in de EIFEL ZEN-Verzend Brigit van Raaij Heerbaan 89, NL-6566 EE Millingen a/d Rijn Tel.: 0(031)481431780 of 0481432095; Fax: 0481431862 ZEN europees zenkwartaalschrift voor theorie en praktijk open voor alle zenscholen en richtingen sedert 1980

Een greep uit de themanummers van 1992 tot 1997: Zenwegen; Kritiek; Bodhisattva; Mimi Maréchal; Oorlog en vrede; Koan; Kinderen; Zen over ge- zondheid; Kunst; Heeft de computer boeddhanatuur? Zen: Ademklank; Literatuur...

Prijs jaarabonnement: Hfl 39,50 / 790 BF 2 proefnummers: Hfl io,00 / 200 BF

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 25 De Tempel van de Tand

Karel R. van Kooij

() P 25 JANUARI JL. werd een bomaanslag gepleegd op de Tempel van de Tand in Kandy, in Sri Lanka. Er kwamen zestien mensen om het leven. De schade aan de tempel is aanzienlijk. Een gedeelte van de muur en van het dak is ingestort. 'Het is een daad van zinloos geweld tegen een plaats van meditatie, vreugde en vrede,' verklaarde de algemeen directeur van de Unesco, Federico Mayor, enkele dagen na de gebeurtenis. Hij benadrukte dat door een aanval op een heilige plaats een slag wordt toegebracht aan het beste wat de mens heeft, namelijk zijn on- schuld en zuiverheid. Het gebouw staat op het terrein van het oude werd bewaard. Het koninklijk paleis stond in die paleis waar de laatste koningen van Sri Lanka re- tijd in de oude stad Anurádhapura, tot de 10e sideerden. Het reliek in de tempel, een tand van de eeuw de hoofdstad van Sri Lanka. Volgens de kro- Boeddha, wordt als zeer heilig beschouwd, en niek zou de relikwie oorspronkelijk uit India ko- wordt er al sinds de 14e eeuw bewaard. Op de eer- men, en wel uit een gebied dat nu in het huidige ste verdieping is een schrijn ingericht met een altaar Orissa ligt en toen Kalinga heette. waarop, achter kogelvrij glas, een kostbare reliek- De historische betrouwbaarheid van deze over- houder staat. De relikwie zelf is niet zichtbaar. Elke levering is hoogst onzeker, maar dat de relikwie in dag wordt de reliekhouder aan de toegestroomde elk geval een eeuw later in Sri Lanka was, wordt gelovigen getoond. Eenmaal per jaar, in augustus, bevestigd door een Chinese monnik, Faxian, die in wordt het reliek uit de tempel gebracht en met veel de 5e eeuw Anurádhapura bezocht en met eigen pracht en praal door de stad Kandy gevoerd. Deze ogen de reliekprocessie aanschouwde. In zijn dag- processie wordt perahera genoemd en is nog steeds boek noteert hij: 'Tien dagen van tevoren laat de een spectaculaire gebeurtenis die veel mensen trekt. koning een grote olifant prachtig optuigen en geeft De relikwie wordt dan in de reliekhouder op de hij opdracht aan een man die goed kan spreken om kop van een speciaal daartoe uitgekozen olifant zich koninklijk te kleden en, rijdend op een olifant, door Kandy gereden. Bij deze optocht was vroeger op de trom te slaan en om te roepen dat de tandre- ook de koning betrokken. Nu is het de president likwie over tien dagen naar buiten zal worden ge- van de Republiek Sri Lanka die deze rol heeft over- bracht en naar het klooster van Abhayagiri zal genomen, hetgeen een teken is van het grote belang worden gevoerd.' Na tien dagen,' schrijft Faxian, dat het bevoegde gezag nog steeds aan dit reliek `wordt het reliek langs de hoofdstraat gevoerd, die hecht. De Tempel van de Tand is dan ook niet al- prachtig is versierd. Talloze gelovigen offeren wie- leen een tempel, het is een nationaal monument. rook en bloemen. Als de stoet in Abhayagiri is In een Srilankaanse kroniek, het Crilavamsa, is aangekomen, wordt de relikwie in de grote Boed- beschreven hoe de relikwie in de 4e eeuw van onze dha-hal geplaatst, waar de geestelijkheid en talloze jaartelling in Sri Lanka kwam, hoe het door de leken zijn verzameld. Wierook wordt gebrand, toenmalige koning zelf in ontvangst werd geno- olielampen worden aangestoken, alle soorten van men, en vervolgens in een tempel vlakbij het paleis offers worden gebracht. De ceremonie gaat dag en

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - NR 3 LENTi 1993 Relikwieënoorlog. Reliëf op de Zuidpoort van de stoepa nr. 1 van Sanci, 1 e eeuw na Chr. Foto Karel R. van Kooij

3 13 1 glianetAIWEjlikaa

nacht door, zonder onderbreking.' Faxian was on- kwieën voorstelde. Eén reliëf op de zuidelijke toe- der de indruk. Na negentig dagen, vertelt hij, werd gangspoort (zie foto) geeft een ongewoon drama- de relikwie weer teruggebracht naar de tempel. tisch beeld van de oorlogsdreiging. De enorme Een andere Chinese monnik, Xuanzang, die in poorten van de stad Kuáinagara en de stadsmuren de 7e eeuw Sri Lanka bezocht, weet te vertellen dat met de gracht zijn goed zichtbaar. De verdedigers `de koning de Tand van de Boeddha driemaal per van de stad verweren zich met pijl en boog tegen dag wast met geparfumeerd water, soms met par- de aanvallers die van beide kanten, op olifanten en fums in poedervorm'. strijdwagens en gewapend met zwaarden en schil- Na de val van Anurádhapura werd het reliek den, de stad trachten binnen te trekken. Maar bo- steeds meegetroond naar alle volgende hoofdste- ven in het reliëf, zowel rechts als links, keren enke- den van het eiland totdat het uiteindelijk in de 14e le olifanten zich reeds om. Op hun kop is een klei- eeuw in Kandy, de laatste koninklijke residentie in ne reliekhouder te zien, die de relikwie moet be- Sri Lanka, terechtkwam. vatten die de brahmaan inmiddels aan hun ko- Koninklijke aandacht voor relikwieën van de ninklijke berijders heeft toebedeeld. De koningen Boeddha is zeer oud, en begint eigenlijk al meteen na keren ieder naar hun eigen stad terug, en zullen de de crematie van de Boeddha Sákyamuni. Volgens een relikwieën op feestelijke wijze bijzetten in monu- legende die in het Maháparinirvánastitra wordt ver- mentale stoepa's. De stad Kuáinagara lijkt ternau- teld, ontbrandt er zelfs bijna een oorlog om het bezit wernood aan een ramp ontsnapt. van de relikwieën van de Boeddha, die slechts door in- Vorstelijke belangstelling voor de relikwieën grijpen van een wijze brahmaan (!), die een diplomaat van de Boeddha blijkt ook bij de beroemde keizer van grote allure moet zijn geweest, kan worden voor- Moka. Hij zou de relikwieën hebben verzameld komen. De relikwieën worden vervolgens eerlijk veren ze vervolgens hebben verdeeld over niet minder deeld over acht koninkrijken in India en Nepal. dan 84.000 stoepa's die hij overal in zijn rijk liet Deze legende is ook in de beeldende kunst vast- oprichten. Deze overlevering kan niet worden be- gelegd. Reliëfs afkomstig van de grote stoepa in vestigd door de archeologie. Vrijwel geen enkele Sánci, in Madhya Pradesh, uit de eerste eeuw na stoepa kan worden gedateerd in de tijd van Moka, Chr., laten ons zien hoe men zich de oorlogsdrei- en bovendien noemt Moka ze ook nauwelijks in ging en de daarop volgende verdeling van de reli- zijn indrukwekkende reeks inscripties. Het neemt 1>

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 PS7 Kunst niet weg dat latere generaties de grote belangstel- in het boeddhisme. Ze worden in ere gehouden, ling van Agoka voor de relikwieën kennelijk van- maar ze zijn tevens kwetsbaar en moeten be- zelfsprekend vonden. schermd en soms ook verdedigd worden. Ze kun- Relikwieënoorlogen komen ook later nog nen een uitdaging vormen, in het bijzonder voor voor, in Myanmar (Birma) bijvoorbeeld, in de lle groepen die zich juist niet met deze plaatsen ver- eeuw toen koning Anuruddha van Pagan zich van bonden voelen en die weigeren het nationale ka- relikwieën wenste te voorzien, ter bevestiging van rakter ervan te erkennen. De claim die door de zijn macht. Toen hij deze niet goedschiks in han- autoriteiten op deze plaatsen wordt gelegd, door den kon krijgen, begon hij een oorlog tegen de ze officiëel tot nationale monumenten te verkla- Mon koning van Thaton, die hij ook won. ren, heeft behalve een religieuze ook een politie- Geschiedenis en legende zijn eensgezind in hun ke lading, die niet altijd met zoveel woorden nadruk op de relatie tussen relikwieënverering en wordt uitgesproken. Heilige plaatsen zijn soms koningschap. Ook de bereidheid van vorsten om minder onschuldig dan ze op het eerste gezicht desnoods met geweld een relikwie in handen te lijken. krijgen, komt uit meer dan één bron naar voren. Toch heeft de algemeen directeur van de Unesco Relikwieëntempels, en vaak ook stoepa's, wa- gelijk dat een ieder, tot welke groep hij of zij ook ren kennelijk van meet af aan monumenten die behoort, een heilige plaats dient te respecteren. Het met macht en koningschap waren verbonden, 'na- zouden inderdaad 'vrijplaatsen' moeten zijn, waar tionale monumenten' zouden wij nu zeggen. wapengeweld niet thuishoort, waar rust heerst en Heilige plaatsen als deze zijn vaak verbonden niemand wordt bedreigd. Ook dit is een goede oude met een gevoel van nationale identiteit, niet alleen traditie. Hoed af en schoenen uit!

(advertentie)

klang&stille Gespecialiseerd postorderbedrijf voor meditatie en boeddhistische artikelen

De magie van het dagelijks leven Het grootste assortiment artikelen voor meditatiebeoefening in Europa! Shambhala Training weekend van vrijdag Meditatiekussens in diverse vormen en kleuren 10 april 20:00 uur tot zondag 12 april 18:00 uur. Zitmatjes, meditatiekleding op maat, hakama's Speciale artikelen voor zazen De weg van de Krijger. Het programma van Sham- Japanse wierook van Shoyeido en Nippon Kodo Alle benodigdheden voor kalligrafie bhala Training wordt het "Hart van Krijgerschap" ge- Boeddha-beelden noemd en omvat een reeks van vijf meditatie- en stu- Tatami's, paravents, shoji-schermen dieweekenden. Uitgangspunt is dat we niet bang zijn Matten in foetonstijl voor yoga en shiatsu Oryoki, raku, klankschalen en gongs in alle soorten voor wie we zijn. Als we onze eigen ervaringen onbe- Shakuhachi's. windorgels, kleine tempelbellen vangen onder de loep nemen, vinden we daarachter Sieraden met boeddhistische symbolen een ononderbroken wakkerheid en openheid. Zo blij- Geselecteerde CD's, meer dan 300 boeddhistische boeken (Duits) en nog veel meer! ken we alles al te bezitten om een volwaardig leven te leiden. Deze traditie is door de meditatiemeester Chii- Internet (Engels en Duits): http://klang-stille.com gyam Trungpa van Tibet naar het Westen gebracht. Kosten: f 230,- Bestel onze catalogus (Engels en Duits) bij: De lezing vrijdagavond is kosteloos toegankelijk. Ulrich Bessel, Bevrijdingsweg 6, 3815 XL Amersfoort klang&stille, Hauptstr. 17, D-74189 Weinsberg, Duitsland Shambhala Centrum Amsterdam Tel.: 0049 7134 23448 - Fax: 0049 7134 23461 le Jacob van Campenstraat 4, 1072 BE Amsterdam E-mail: [email protected] tel. 020-6794753, e-mail: [email protected]

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 — NR 3 LENTE 1998 door Jacques den Boer Voetnoot

Dialoog soms beter verstaan door beel- reld van de ander, de niet-boed- den, of door muziek. dhist. Hij zal zo goed mogelijk `Bruggen tussen zen en de Terug naar de boeddhis- willen doorgronden wat de an- joods-christelijke traditie' zul- tisch-christelijke dialoog, op der bedoelt, bezighoudt, ervaart. len er worden geslagen, belooft een mooie zaterdag in een goed Hij keert zich maximaal naar de aankondiging van een bij- bevolkt zaaltje. De boeddhist buiten, weg van zichzelf. Als te- eenkomst met een lid van de je- richt zijn aandacht op de chris- genstelling tot meditatieve in- zuïetenorde. Het is een voor- telijke medemens en diens ge- keer zou je kunnen spreken van beeld van de druk beoefende dachtenwereld. Hij richt zich empathische uitkeer. Het is een dialoog tussen boeddhisten en dus naar buiten. Hij doet dat omweggetje waarlangs de wan- aanhangers van een andere reli- trouwens meestal in zijn wa- delaar na enige tijd weer op zijn gieuze traditie. Wat moeten we kende uren. Het boeddhistische eigen pad zal terugkeren. ermee? De vraag stellen is al pad verwijst echter naar binnen: Is dit allemaal gericht tegen verdacht. Dialoog, dat is toch geestelijke ontwikkeling is in- de dialoog? Nee. Op het mo- altijd goed? Dan ga je elkaar be- nerlijke groei. De Boeddha ment van de dialoog is de wan- ter begrijpen en verbeteren we stuurde zijn eerste volgelingen delaar even, op de stoel in dat de wereld, te beginnen bij ons- op weg om anderen te helpen zaaltje, langs het pad gaan zitten zelf. Ja toch? hun blik naar binnen te keren. en hij praat met een mede-wan- Misschien. Het hangt af van In de geest is de verlossing van delaar die over een ander pad de instelling waarmee de dia- het (geestelijk) lijden te vinden. aan kwam stappen. Niks op te- loog wordt gevoerd. En of het De bemoeienis met een andere gen, als er maar geen debat ont- geen tijden aandachtverspil- religie is een buitenwaartse acti- staat. Want een debat is een in- ling is. Wie het boeddhistische viteit en is dat eigenlijk niet de tellectueel duel, een strijd om pad bewandelt, of het christelij- verkeerde richting? concepten, met een overwinning ke of welk geestelijk pad dan De zaterdagse dialoog wordt van de een of de ander als inzet. ook, is in laatste instantie on- uiteraard vooral gevoerd in Voor een boeddhist ligt in een derweg naar een doel dat in het woorden — gepraat, begrippen, interreligieuze ontmoeting daar- boeddhisme nirvana wordt ge- concepten. De wandelaar op entegen een min of meer medi- noemd. Dat doel is een ervaring het boeddhistische pad beoogt tatieve houding voor de hand. die niet voor honderd procent iets anders. Hij wil de begrip- Zoals Sulak Sivaraksa bepleit in woorden kan worden uitge- penwereld verlaten, de woor- om vóór elke sociale activiteit drukt. Vandaar dat wordt ge- denloze ervaring ondergaan, door mediteren de juiste gees- zegd, bijvoorbeeld door lama om te beginnen de stroom van teshouding te bewerkstelligen. Govinda, dat woorden symbo- almaar veranderende processen Met een dergelijke houding len zijn waarmee deze ervaring in de geest opmerken, mogelijk zal er begrip zijn voor de veel- wel kan worden benaderd, met signalerende woorden, vormigheid waarin ervaringen maar nooit adequaat beschre- maar zonder redeneren. Inter- als die waaruit de Boeddha zijn ven. Beelden, twee- of driedi- religieus `dialogeren' is juist re- leer putte, in uiteenlopende cul- mensionaal, zijn daarom eigen- deneren. Is dat wel een passen- turen tot uitdrukking zijn geko- lijk betere symbolen. Maar een de bezigheid voor voornoemde men. Want dat is toch de basis dialoog in beelden - dat is te wandelaar? van de dialoog tussen religies: moeilijk voor ons die, zoals de Al luisterend en pratend in dat in beginsel ieder mens het filosoof Heidegger zei, wonen dat zaaltje zal hij, als oprecht juiste inzicht kan verwerven en in het huis van de taal. We heb- deelnemer aan de dialoog, zich dat er in alle tijden en culturen ben woorden nodig om elkaar proberen te verplaatsen in de mensen zijn die zo'n ervaring te verstaan. Onszelf kunnen we gedachten en voorstellingswe- metterdaad beleven.

KWARTAALBLAD BOEDDHISME 5AA RGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 Zwart ke bedenksels om zin aan het le- terse cultuur en godsdienst is er ven te geven. te veel vastgelegd. Pasklare ant- op wit Nu ontken ik niet dat die be- woorden doen het niet meer in denksels wellicht kernen van deze tijd. Daar ligt volgens mij waarheid bevatten. Maar wat de aantrekkingskracht van zen. telt is toch wat we er in ons le- (...) Er is een ervaring dat het be- ven mee doen, langs welke le- staan lichtvol is. In je hart weet Sola reincarnatione! vensweg ze ons voeren. En dan je dat de zachte krachten uitein- moet ik helaas constateren dat delijk zullen winnen.' (Naar aanleiding van Hugo Ver- de meesten van ons de beperkte De (zen)boeddhistische agen- brughs essay 'Ik word, dus ik vrijheid van één leven al niet da is druk bezet en Lathouwers ben — Karma en reïncarnatie: aankunnen. Gegeven de toe- is daar niet in alle opzichten van denkbeeld tot ervaring' in: stand van het terrein is de 100 even blij mee. 'Er is op dit ter- Karma, reïncarnatie en de roep meter al zo moeilijk te lopen. rein veel vraag en dan krijg je te om zingeving, S.W.Couwen- Moeten we er dan nog eens maken met marktwerking. En berg (red.), Kok Agora, 1977.) 5000 van maken?" het is helaas niet zo: hoe hoger Tja, en dan de vrijheid van de prijs, des te beter de zen- het reïncarnatiegeloof, althans Algemeen Dagblad, dec.'97 meester. Als een cursus prijzig zoals ze in de antroposofische Rex Brico in 'Geloofsbrief. is, word ik juist argwanend. (...) zin van Verbrugh gehanteerd We moeten af van de cursussen wordt. Ik gun hem dat geloof in van 125 gulden per dag. Boed- zo'n onbeperkte vrijheid zoals De boeddhist zwijgt dhisme alleen voor de rijken, dat ik joden en christenen hun veren zit stil vind ik een heel griezelig idee.' rijzenisgeloof gun en moslims hun geloof in het toekomstige Ton Lathouwers: 'Een religie Algemeen Dagblad, 22 dec. paradijs. Maar voor mij zijn het mag niet dogmatisch zijn, maar 1997. Carel Brendel in ge- in wezen toch allemaal menselij- moet vragen stellen. In de wes- sprek met Ton Lathouwers

(advertentie) NSPIRERENDE WERELD VAN HET BOEDDHISME

• Recent verschenen! Tonny Kumershoek-Scherft • Reeds eerder verschenen Hans Wolfgang Schumann De vragen van Milinda Boeddhisme — Stichter, scholen Nyanaponika Tweespraak lussen een Griekse koning Lama Anagari ka Govinda en systemen Het hart van boeddhistische en een boeddhistische monnik Boeddhistische beschouwingen 256 blz. — pb. — f 36,50 / 730 fr. meditatie (ASOKA KLASSIEKE TEKSTBIBLIOTHEEK 1) 314 blz. — f 39,50 / 790 fr. 282 blz. — pb. — je 37,50 / 750 fr. 136 blz. — geb. — f 32,50 / 650 fr. Mark Epstein Stephen Batchelor Gedachten zonder denker Kheminda Merkus Met anderen alleen 246 blz. — pb. — f 34,50 / 690 fr. De tuinen van wijsheid 180 blz. — pb. — f 32,50 / 650 fr. Kroniek van een innerlijke onlwikkeling Stephen Batchelor 416 blz. — pb. — f 42,50 / 850 fr. Het geloof in de twijfel 144 blz. — pb. — f 29,50 / 590 fr. Sharon Salzberg Liefdevolle vriendelijkheid Sulak Sivaraksa Een ander perspectief op geluk Zaden van vrede 208 blz. — pb. — f 32,50 / 650 fr, 152 blz — pb. — f 27,50 / 550 fr.

'422, HKERK rel. a.< L 5 ,7 ASA Ub‘ Uitgev erij Asoka OMM;2%

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 — NR 3 LENTE 1998 De zenfilosofie van Masao Wie het zelf ervaart zonder er haar goed te kunnen gebruiken.' Abe een vooropgezette idee van te (...) 'Je kunt geen objectief hebben, is in staat om alle beeld hebben van je zelf. Je kunt Het zenboeddhisme, met zijn dwangmatige gedachten, alle je zelf niet zien, je bent je zelf.' afkeer van al te rigide definities vooroordelen op te schorten en `Maar natuurlijk ben ik profes- en strikte ideologieën, is inmid- gewoon te zijn. Daarin schuilt sor Abe! Ik ben Masao Abe en dels deel geworden van de wes- volgens de zenboeddhisten de tegelijkertijd ben ik hem niet. terse cultuur. Abe juicht die ware vrijheid — in het "gewoon Als je van de buitenkant naar doorbraak van harte toe. 'De zijn".' mij kijkt, dan ben ik professor wereld wordt een global village. (...) 'Het zenboeddhisme Masao Abe. En het is handig dat We moeten daarom het gesprek probeert voorbij de menselijke we daaraan vasthouden in ons met elkaar aangaan' (...). rationaliteit te komen. Zen is gesprek.' Hij kijkt me lachend Daisetz Suzuki en Shin-ichi niet alleen maar rationalistisch, aan. 'Maar voor mijzelf, als ik Hisamatsu leerden Abe hoe hij het is diep existentieel. Rationa- van binnenuit kijk, dan zie ik the absolute nothingness te pak- liteit is belangrijk, maar niet al- mezelf niet als professor in de fi- ken kon krijgen. 'Eens per week machtig. Denk jij dat je langs ra- losofie. Ik ben. Punt. En nu wil beoefenden we in de tempel van tionele weg problemen kunt op- ik van jou wel eens weten wie Nishida het zogenaamde zazen, lossen?' de echte Abe is. Die man die jij een kwestie van gewoon gaan (...) 'Mensen zijn complexe aanspreekt met professor of dat zitten en proberen jezelf leeg te wezens. Ze hebben niet genoeg ondefinieerbare "Ik ben. Punt" maken. De kunst om jezelf al aan rationaliteit alleen. Er moet dat ik ervaar? (...) 'We kunnen mediterend te bevrijden van je een dieper begrip van het men- onszelf alleen van binnenuit vat- zelfbeeld, je godsbeeld en je we- selijke bestaan aan worden toe- ten'. reldbeeld, om het zelf als Abso- gevoegd. Pas als je de diepte van luut Niets — "Het is niet iets en je bestaan hebt ontdekt, kun je Uit: ben. Punt' door Erno niet niets" — te ervaren, onafhan- goed denken. Je moet de ratio- Eskens in: 'Filosofie Magazi- kelijk van woorden en beelden. naliteit dus eerst overstijgen om ne' Dec. '97/Jan.'98

SIM voor coordinatie van retraites Sedert september vorig jaar is een taakgroep bezig om de organisatie van Vipassana-retraites in Neder- land te verbeteren en op elkaar af te stemmen. De taakgroep bestaat uit Sietske Boersma, Dingeman Boot, Coby van Herk, Martin de Lange, Peter van Leeuwen en Akasa van der Meij (SJBN). De Stichting Jon- ge Boeddhisten Nederland o.l.v. Johan Tinge, Paul Boersma en Aad Verboom ondersteunt dit initiatief. Zij is bezig om met de taakgroep de bestaande stichting om te vormen. Voorgesteld is de naam SIM (Stichting Inzichts Meditatie). De taakomschrijving van de nieuwe Stichting is bevordering van de vipassana meditatie. Het doel van de stichting is: - organiseren van Vipassana meditatie-retraites; - samenstellen van een jaarprogramma van deze retraites en de hoofdactiviteiten van bestaande re- gionale vipassana-centra; - vormen van een fonds waarop minder draagkrachtigen een beroep kunnen doen voor deelname aan retraites. Het al dan niet slagen van dit initiatief zal in hoofdzaak bepaald worden door het financiële draagvlak dat de Stichting zal kunnen verwerven. Voor ondersteuning wordt gevraagd om vrijwillige bijdragen op gi- ronr. 5232118 t.n.v. SJBN Utrecht met vermelding 'bijdrage SIM.' Dit jaar zijn drie retraites georganiseerd (zie Agenda in dit nummer onder Vipassana-Centra: Wapserveen, Zaltbommel en Doetinchem).

KA Al2TAALBLAD BOIMD1-11SME JAARGANG 3 - NR 3 1.1'.NT1, 1998 Redactie Boeken en Tijdschriften: Dirk Bakkes

tot doel gesteld om de oor- Boeken spronkelijke geest van het boeddhisme en van zen in het bijzonder te verhelderen, en die kern "stevig te vestigen in onze snel veranderende, turbulente Albert Bodde de leer van karma en reïncarna- wereld". Zijn opzet is een gees- Karma en Reïncarnatie tie is het de moeite waard om telijk fundament te verschaffen Ankh-Hermes, 1997 deze publikatie naast het boek in een toekomstige mondiale ISBN 90-202-8139-9, f 19,50 van S.W. Couwenberg (red.) te samenleving. Daarom acht hij leggen. de vergelijkende en "dialogi- `Een zoektocht naar liefde en sche" studie van boeddhisme en logica in de schepping' luidt de westers denken (met inbegrip ondertitel van dit essay, dat als Masao Abe van het christendom) noodza- uitgangspunt "de reïncarnatie- Zen en het westerse denken kelijk. gedachte (...) als onmisbare Kok Agora/Pelckmans, 1997 Wat de zienswijze van de au- bouwsteen ziet om logische ISBN 90-391-0716-5/90-289-2412-4, teur omtrent toekomstige reli- antwoorden te kunnen geven ƒ 39,90 gieuze ontwikkelingen aangaat, op belangrijke levensvragen die leze men het hoofdstuk 'Religie ook de mensen van nu aanspre- Dit werk van Masao Abe is één in het heden en de toekomst', ken." van de belangrijkste werken af- met de in deze Nederlandse uit- Het boek is een poging tot komstig van de Japanse wijsge- gave intrigerende ondertitel nadere verklaring van de wetten rige 'Kyoto-school'. Hier heeft `Het einde van de wereldreli- van karma en reïncarnatie. Vol- Masao — mee door zijn grote gies, het doel van wereldreligie'. gens de auteur zouden met kennis van westerse filosofie en De vertaler heeft welbewust name diepere verbanden tussen religie — een brug geslagen naar een keuze uit de hoofdstukken oorzaak en gevolg, ons hande- onze geestelijke, culturele en fi- van de oorspronkelijke uitgave len en de terugwerking, veel as- losofische tradities. gemaakt. Zo is bijvoorbeeld het pecten van het menselijk be- Het boek kan niet worden fundamentele essay `D(5gen staan in een heel ander licht ko- gelezen zonder enige voorken- over Boeddha-natuur' opgenomen te staan als van de reïncar- nis van zowel het oosterse (in men in de onlangs verschenen natie-gedachte wordt uitgegaan. het bijzonder zen) als westerse uitgave Dogen Kigen: De Schat- Het is die roep om zingeving denken. Door zorgvuldige le- kamer van het Oog van de die het leven een liefdevol en zing van de essays maakt de le- Ware Leer (zie het Herfstnum- zinvol perspectief zou kunnen zer gaandeweg kennis met het mer van dit blad). bieden. Voor wie belangstelt in vermogen van de auteur om rechtstreekse ver-

Mama° Abc • banden te leggen S.W. Couwenberg (red.) tussen het denken Karma, reïncarnatie en de roep Zen en het zoals verwoord in om zingeving westerse geschriften van een Kok Agora/Stichting Civis Mundi, aantal boeddhisti- 1997, ISBN 90-391-0738-6, f 35,00 denken sche (Nágárjuna, Dogen) en westerse Zowel critici en tegenstanders tradities (Plato, van de leer van karma en reïn- Aristoteles, Kant, carnatie, alsook aanhangers Nietzsche, Heideg- wordt in deze bundel gelegen- ger, Whitehead). heid geboden hun gedachten Masao heeft zich uiteen te zetten. Voorts wordt

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 — NR 3 LENTE 1998 in enkele bijdragen een poging Wellicht wordt ondernomen aandacht te beste- een gemoderni- den aan de empirisch-weten- seerd concept Karnla, LICHT OP schappelijke toetsing, met name van karma en reïncarnatie Boeddhisme waar dit de vraag betreft naar reïncarnatie en de roep wat in wezen incarneert. Hoe is (volgens auteur 0111 .r ving dit te verklaren tegen bijvoor- Hugo Ver- beeld de genetische achtergrond brugh) de ko- van het menselijk bestaan. mende tijd een Er is de laatste jaren sprake en wellicht hét van een groeiende interesse voor leidmotief van de leer van karma en reïncarna- de mensheid bij tie, vanuit zowel uiteenlopende het zoeken naar religieuze invalshoeken, als wijs- zingeving. maakt naar de huidige tijd (zie gerige en wetenschappelijke Bij een onlangs gehouden de paragrafen 'abortus' tegen de richtingen. Daarbij is met name studium generale, georganiseerd achtergrond van de ahimsa-tra- de vraag naar de zingeving van door de Erasmus Universiteit ditie, en het thema 'mensenrech- het menselijk bestaan op de Rotterdam naar aanleiding van ten'. "Het boeddhisme leert dat voorgrond gekomen. "Voor deze publikatie, geeft de buiten- wij allen potentiële boeddha's veel aanhangers gaat het om een gewoon grote belangstelling van zijn. Sommige Mahayana-scho- innerlijk zeker weten. Voor an- de zijde van het publiek te ken- len brengen dit tot uitdrukking deren gaat het om een mogelijk- nen, dat de leer van karma en door te zeggen dat alle wezens heid die plausibel lijkt en serieus reïncarnatie zich niet meer uit- de 'boeddha-natuur' bezitten of genomen moet worden in de sluitend beperkt tot belangstel- het zaad van de verlichting in geest van de bekende uitspraak lenden in alleen het oosterse ge- zich dragen. Op grond van dit van M. Heidegger in zijn boek dachtengoed. gemeenschappelijke potentieel Sein und Zeit: Tlaer als die voor verlichting is ieder individu Wirklichkeit steht die MCiglich- respect waard en dus vereist de keit.'" David Keown rechtvaardigheid dat de rechten Negen auteurs, waaronder Licht op Boeddhisme van elk individu worden be- een aantal hoogleraren, een Servire, 1997 schermd". dichter/schrijver/columnist en ISBN 90-6325-552-7, f 34,50 In het slothoofdstuk 'Het een ex-priester hebben zich tot boeddhisme in het Westen' taak gesteld hun visies uiteen te Een beknopte en heldere inlei- staan behartigenswaardige ge- zetten. De essays zijn uiteenlo- ding in het boeddhisme, be- dachten over traditionele stand- pend van karakter, getuigend doeld als eerste kennismaking. punten, zoals de status van de van aarzeling en afwijzing tot en In een schets van het leven van vrouw, een maatschappelijk met uiteenzettingen die het de Boeddha, en de korte uiteen- geëngageerd boeddhisme, ont- vraagstuk van karma en reïncar- zetting over thema's als 'Karma wikkelingen die een nieuw natie 'the benefit of the doubt' en wedergeboorte' en 'de Vier boeddhisme voor het Westen willen geven. Ook al is niet elke Edele Waarheden' volgt de au- aanduiden en over de impact bijdrage geslaagd te noemen, de teur de Pali-canon, waarna de van de informatica ontwikkelin- totale benadering van de ver- ontwikkeling van de Mahayana- gen bij de verspreiding van het schillende hoofdstukken getuigt traditie en de verspreiding van boeddhistische gedachtengoed. van een ernstige poging tot be- de dharma in Azië worden be- "Als uit de geschiedenis van hoedzame benadering van een handeld. Pas dan roert Keown de verspreiding van het boed- cultuurfenomeen dat pas in de kort het thema 'meditatie' aan. dhisme naar andere culturen iets laatste tijd in het westerse den- In het hoofdstuk over ethiek te leren valt, dan is het wel dat er ken serieus onderzocht wordt. worden enkele sprongen ge- uit deze ontmoeting een echte D

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 — NR 3 LENTE 1998 Boeken

nieuwe, afzonderlijke vorm van 365 boeddhisme kan voortvloeien". Boeddhistische wijsheden Vimalo Kulbarz 365 Boeddhistische wijsheden BZZTOI-1, 1997 ISBN 90-90-5501-458-3, f 19,50

`Elke dag een goede dag', een verzameling korte of wat lange- re tekstfragmenten, meestal ge- put uit een reeks belangrijke boeddhistische geschriften vanuit diverse tradities. In het handige register zijn de teksten gerangschikt naar thema's, waardoor je dwars Jack Kornfield die het pad van hun grote leraar door het boek heen uitspraken Het kleine Boeddha boek volgden. Aan het slot een aantal over zaken als inzicht, lijden, East-West Publications, 1997 beoefeningen van meditatie, anatta, dharma, verlichting enz. ISBN 90-5340-047-8, f 25,00 waarbij zit-, wandel-, en eet- gemakkelijk kunt doornemen. meditatie, meditatie van liefde- Ook is in de Opmerkingen na- Dit handzame boekje bevat op volle vriendelijkheid, meditatie der ingegaan op de diepere be- elke pagina een korte uitspraak, van vergeving en meditatie van tekenis van een aantal van de afkomstig van leringen van de mededogen in het kort worden gepresenteerde uitspraken. Boeddha en van oude meesters belicht.

(advertentie) --t_.. International Zen Center % ..;g, N orderpoorto c'?t

Moonheart Summer School 1998 with Zen Master Gesshin Myoko Prabhasadharma from July lst till September 23rd

Information: Butenweg 1. 8351 GC Wapserveen Tel. +31(0)521321204 / Fax +31(0)5211412 e-mail: [email protected]

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 John Snelling dhistisch gebied aangeduid, universele betekenis van het be- Boeddhisme Vietnam daarentegen in het ge- grip mededogen door vele eeu- Ars Scribendi, 1997 heel niet. Een aantal van de mis- wen heen en in wereldwijd ver- ISBN 90-5495-117-6, f 39,50 stellingen in de tekst zijn wel- spreide gebieden op begrijpelij- licht het gevolg van vertaalslor- ke wijze verklaard. De auteur Snelling heeft in nog geen hon- digheden. hanteert daarbij poëzie, verha- derd groot formaat pagina's de Desalniettemin een fraai uit- len, kernachtige uitspraken en poging ondernomen om het gegeven, informatief en kleurrijk fragmenten uit verschillende ge- complete scala van boeddhisti- overzicht. schriften. Ook legt hij verbin- sche tradities uiteen te zetten. dingen met de huidige tijd, Of je de lezer, die een eerste waarin vele vrouwen en mannen kennismaking met het boed- Hein Stufkens door hun hulpvaardige activitei- dhisme verlangt, in zo'n kort Mededogen als menselijke be- ten getoond hebben de oude bestek met een verzameling stemming tradities van mededogen levend hoofdzakelijk feitenmateriaal Ankh-Hermes, 1997 te houden. een goede dienst bewijst, is de ISBN 90-202-8119-4,f 29,50 vraag. Er is op onderdelen nogal wat aan deze uitgave aan te Mededogen merken, zowel wat de tekst als als menselijke wat onderschriften bij het illus- bestemming tratiemateriaal betreft. Waarom bijvoorbeeld voortdurend spreken over godsdienst, en niet het neutralere woord religie gebruiken als het om het boeddhisme gaat? Is het correct om bij het zich ontwikkelend hedendaags boeddhisme nog uit te gaan van negatieve denkbeelden over vrouwen. In een van de kaartjes is geheel Indonesië als boed- Vanuit westerse en oosterse spirituele tradities, waarbij ook verschillende stromingen in het boeddhisme aan bod komen, zet BOEDDHISME Stufkens de betekenis uiteen van KUN C,I RUS het mededogen. IR I)R 1,01:0111115115Clij, Het belang van dit boek is vooral daarin gelegen, dat voor de westerse mens in het bijzonder de aandacht gevestigd wordt op het belang van mededogen, dat volgens de auteur vooral niet dient te worden vereenzelvigd met medelijden. Door een reeks inzichten te presenteren vanuit aloude geestelijke stromingen, wordt de

KWARTAA1,131,AD BOEDDHISMI: IAARCANI j — NR 3 II.NT1 1998 moment een breuk in de lineage Tijdschriften ontstaan. Overigens is deze hele "lineage-problematiek" niet het struikelblok bij het herintrodu- ceren van bhiksuni-ordinatie in de Theravada-traditie; wat daar speelt is eerder de wens tot het Buddhism Now een heel gewone menselijke re- zoveel mogelijk fysiek geschei- Vol.IX No 4 November 1997 actie te zijn. den houden van beide seksen Sharpham Coach Yard, Ash- Wanneer we in termen van teneinde achterklap door om- prington, Totnes, Devon TQ9 de wet van het karma daarover standers te voorkomen. 7UT, UK echter diep nadenken, betekent Niettemin komt langzaam- het dan dat we onze levens lei- aan in deze kringen die gewens- Ajahn Sumedo in de bijdrage den alleen maar door om wraak te hogere wijding weer op gang. loving Kindness', waarin hij te roepen? Of is er nog iets Ca.een jaar geleden ordineerde ondermeer over de oorlogen meer, zoals vergiffenis, ontwik- een aantal Sri-Lankaanse vrou- van de voorbije zestig jaar kelen van mededogen, tonen wen via de in India gevestigde schrijft: van liefdevolle vriendelijkheid Koreaanse bhiksuni-orde; de `Zelfs zonder dat ik in mijn ten opzichte van alle levende Taiwanese Mahayana-sangha leven te maken had met een he- wezens en niet alleen die welke van Fo Kuang Shan heeft in- leboel oorlog en andere onple- we aardig vinden, maar alle mo- middels te kennen gegeven zierigheden, zonder dat ik ver- gelijke wezens - demonische, eveneens Theravadin-vrouwen wikkeld raakte in moord, engelachtige of hoe dan ook?' de gelegenheid te willen geven. doodslag, plundering, verkrach- Uit: `Ching-Chien, An- tingen of verwoesting, zijn er Ling-Shou en Tessara's drie- toch tendensen in mij die me Een Weg - Centrum Ekayana honderd. Nonnen in het vroege om wraak willen laten roepen. Winter en voorjaar 1997/98 China. Een reconstructie') Dat is een algemene menselijke M. de Backerestraat 34, 4529 GS vorm van emotie. Als iemand Eede (Zld.) iets doet wat je afkeer oproept, Ekó wil je dat die de prijs daarvoor Het is onmogelijk nonnen- December 1997 Nr 75 betaalt. Dat schijnt nu eenmaal (bhiksuni) ordinatie los te zien Pretoriastraat 68, B-2600 Ant- van die van monniken (bhiksus). werpen-Berchem Zoals alles in de wereld op een of andere manier onderling ver- `Het spreken over de Leer van bonden is, zo zijn ook beide de Boeddha, wat een intellectu- sangha's niet van elkaar geschei- ele bezigheid is, zou een plei- den. Het heeft na het verdwij- dooi kunnen worden voor een nen uit het moederland India religie van het gemoed, het hart, enkele eeuwen geduurd voordat de buik. Want verstand en hart de monniken- en nonnen-ordes zijn niet-twee: "The intellect zich opnieuw in harmonie be- and the heart are good, insepa- vonden met het web van eigen rable companions. When one is regelgeving (...). Zelfs op Sri worried, the other shares it." Lanka, het eiland waar de Boed- (Suzuki: in The Eastern Bud- dha-Dharma beter gevestigd is dhist vol.VII-2, Oct.'74). Buddhism Now gebleven, resp. geworden dan Religie is bij uitstek een zaak elders is er (...) op een gegeven van het hart, het gevoel, de

KW ARTAA BLA D BOEDDHISME JAARGANG 3 - NE 3 LENTE 1998 emotie. Religieuze teksten, ritu- zichzelf comparatief filosoof. elen, zangen en gebruiken dra- Zijn thema was: 'Kan de compa- gen de mens op het ogenblik dat ratieve filosofie een bijdrage le- hij zelf de stappen niet meer kan veren aan de verzoening tussen zetten, op het ogenblik dat hij de religies?' Libbrecht wees geen richting meer uit kan, op erop dat de comparatieve filoso- het ogenblik dat het leven hem fie geen vergelijkende gods- parten speelt waardoor zijn dienstwetenschap is. Deze laat- emoties, zijn hartstocht, zijn ste houdt zich immers bezig met hoop of angst hem totaal hulpe- het vergelijken van religies zoals loos achterlaten. ze in hun oppervlaktestructuur Dan kan een gebaar met verschijnen, dat wil zeggen bin- bloemen, met wierook, een nen de context van een bepaalde tekst het hart tot rust brengen cultuur. en een eenvoudig devotioneel ri- De door Libbrecht ontwor- tueel de uitdrukking worden pen comparatieve filosofie gaat, van de bereidheid het leven op- vertrekkend vanuit de bestaande nieuw in overgave te aanvaar- religies, op zoek naar hun ge- genstelling tussen mannen en den, met alle vreugde en pijn die meenschappelijke dieptestruc- vrouwen uitmaken, en ook niet het in zich kan dragen.' tuur. Volgens Libbrecht is deze te antwoorden op de vraag dieptestructuur zelf geen religie waarom het zoveel tijd gevraagd en wil ook niet in de plaats ko- heeft voordat vrouwen het Interreligieus Perspectief men van de religie, ook niet als woord hebben kunnen nemen Jg 1 no 3, winter 1997 een soort "Vernunftreligion". om zich uit te drukken. A.Paulownastraat 78, 2518 BJ Gevolg is volgens Libbrecht Onderwerpen van deze aard Den Haag dat de comparatieve filosofie ten worden alleen aangesneden en aanzien van de religies geen zetten aan tot overdenkingen, Uit 'Verzoening is nauwelijks waardeoordelen velt: voor haar waarbij de redactie wil bijdragen mogelijk, maar we blijven pro- zijn alle religies niet alleen even- tot de verrijking van de dharma- beren': waardig, maar ook even waar; kennis. In het bijzonder aan- Ulrich Libbrecht noemt de ene niet meer waar dan de dacht voor 'De wijsheid, moe- andere en geen enkele de meest der van alle Boeddha's', samen- ware. vattend een lezing door Lama Karta. Binnen de Theravada-stro- Kunchab Magazine ming wordt er ondermeer over Kwartaalblad Tibetaans Insti- gedacht hoe je als monnik of als tuut non leven kunt. In dat kader Nr 4, 1997 wordt "op een bepaalde manier Kruispadstraat 33, B-2900 Scho- naar de vrouw gekeken, ... niet, ten namelijk! De monniken mogen niet naar een vrouw kijken", In 'De vrouw en het boeddhis-. bron van verderf als zij zou zijn me' stelt de redactie zich tot en storende emoties opwek- taak geen diepgaande studie te kend. Deze houding wordt maken over het "eeuwig vrou- sterk bepaald door de gewoonte welijke", evenmin antwoorden van het boeddhisme harmonieus te brengen op de fundamentele te leven in overeenstemming verschillen die gewoonlijk de te- met de maatstaven die in de pa-

KWARTAALBLAD 110 E;DDHI sm E JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 Tijdschriften triarchale samenleving, in casu dente wijsheid prajfiaparamita. helder oplichtend intuïtief in- de hindoe-samenleving, heersen. Ergo: een vrouw op welke wijze zicht in de vergankelijkheid, de Er dient echter te worden be- dan ook schade berokkenen, be- misère en de onpersoonlijkheid dacht dat het hier niet gaat om ginnend met roddel, brengt ver- van alle lichamelijke en geestelij- een voorbeeld van vrouwenhaat. regaande negatieve gevolgen met ke bestaansverschijnselen" (Ny- Immers, ook nonnen mogen zich mee. anatiloka). Vipassana is één van geen man aanraken! `Vele praktijken in het boed- de beide wezenlijke factoren Een ethische gedragscode dhisme houden verband met voor het bereiken van verlich- voor nonnen vertaald in een vrouwelijke aspecten. (...) Uit de ting; de andere factor is die van reeks van verplichtingen ken- teksten blijkt dat vrouwelijke het totrustbrengen van de geest merkt zich door een groter aan- aspecten sneller en efficiënter (s amatha). tal regels dan die voor monni- werken dan mannelijke die de Dat het vipassana-begrip ook ken. Dit wordt verklaard door gewoonte hebben om de tijd te binnen andere dan alleen de a) een vrouw heeft op het fysie- nemen vooraleer ze zich mani- Theravada-traditie een voorna- ke vlak meer problemen, is fy- festeren. Kortom, naargelang de me rol vervult, tonen de diverse siek misschien kwetsbaarder; b) cyclus van onderrichtingen die methoden aan waaronder men op sociaal vlak ondervindt de de Boeddha heeft gegeven en de onder de vlag van vipassana naar vrouw meer moeilijkheden dan filosofie daarachter, wordt het de andere oever te scheep gaat. de man. Een non mag volgens vrouwelijke enigszins anders Dat wordt in de volle breedte de stelregel dan ook nooit alleen benaderd.' van de hier geboden artikelen op stap gaan. verduidelijkt. Daarbij is het de In de Mahayana-traditie, vraag of het nog mogelijk is om waarin verwezen wordt naar Lotusblater het vipassana-begrip te reinigen ethisch gedrag en waarbinnen Zeitschrift fiir Buddhismus van toevoegingen, vooroordelen daadwerkelijke hulp voor alle 4/97+1/98 en misverstanden, of dat er ge- andere levende wezens en de Amalienstrafle 71, D-80799 woonweg een grotere reikwijd- zorg om niemand anders te München te aan moet worden toegekend. schaden hoog in het vaandel ge- Het is aan de lezer dit, na le- schreven staan, is geen sprake `Vipassana' luidt de titel van dit zing van deze artikelenreeks, te van onderscheid tussen man en winternummer. De redactie beoordelen. vrouw. Door het begrip 'vaardi- wenst bij de lectuur van de bij- ge middelen' te doen overeen- dragen op dit thema 'wat min- komen met het mannelijke, en der verwarring, wat meer ver- Maitreya Magazine het begrip 'wijsheid' met het duidelijking, versterking van de Jg 20, januari-maart 1998 vrouwelijke, is de onderlinge re- eigen motivatie en voor alles Heemhoeveweg 2, 8166 HA latie benadrukt. aansporing voor de eigen prak- Ernst De traditie van de 'geheime of tijk.' diamanten weg' (Vajrayana) De indruk bestaat als zou een Uit een interview met Andy kenmerkt zich door de conclusie vipassana-traditie kenmerkend Weber, de uit Duitsland afkom- dat wat uit het verleden voort- zijn voor een bepaalde boed- stige succesvolle thangka-schil- komt, wat zich nu manifesteert dhistische stroming (in casu der, wiens werk, afgedrukt op en wat zich zal gaan voordoen, Theravada), zoals ook de be- briefkaarten, over de hele we- vol is van leegte, van wijsheid en grippen 'Tantra' en 'Zen' ver- reld wordt verspreid, noteerden van het vrouwelijke. De leegte is wijzen naar een traditie. we het volgende: de moeder van alles wat bestaat. In dit nummer wordt gepro- "Ik vind dat de Nederlandse De Tibetaanse traditie bijvoor- beerd aan de hand van bijdragen maatschappij erg vooruitstre- beeld kenmerkt zich door een vanuit verschillende tradities te vend is, één van de meest voor- grote eerbied voor de moeder verduidelijken, dat vipassana uitstrevende op deze planeet. van alle Boeddha's, de transcen- (Sanskriet: vipashyana) is "een Vele ideeën worden hier gebo-

371 KWARTAALBLAD BOEDDHESMI-Ï JAARGANC 3 - NR 3 1,1':N TE, 190 schrift Wissen und Wandel, dat ZEN - Europees kwartaal- sinds 1955 elke twee maanden schrift voor theorie en praktijk als dubbelnummer verschijnt. Winter 1997/98 Daarnaast worden teksten uit Judith Bossert, Huffertsheck, het werk van Debes door In- D-54619 Lauzerath getraut Anders in boekpublica- ties uitgegeven, o.m. "Meiste- Zoals op de redactionele pagina rung der Existenz durch die is vermeld, 'leest u in dit eerste Lehre des Buddha". nummer van het eerste Europe- Dit werk is eind vorig jaar in se ZEN-schrift - dat boven alle een herbewerkte tweede druk zenscholen, richtingen en Euro- verschenen van bijna 1100 blad- pese nationaliteiten staat -, wat zijden. Het boek bevat "een leken uit oude en nieuwe tijden grondige behandeling van de ons te zeggen hebben.' leer van de Boeddha, zoals Paul Uit Jacques Dropsy's 'Zen Debes die in bijna vijftig jaar in toen en zen vandaag', waarin de het tijdschrift 'Wissen und 1000 jaar oude Koreaanse zen- ren, vele grote visies, die de hele Wandel' en in meer dan duizend traditie in het kader van kloos- wereld beïnvloeden, komen uit voordrachten gegeven heeft", al- terlijk leven geplaatst wordt te- dit land. (...) Waarom, heeft hij dus Ingetraut Anders in het genover de kwart eeuw jonge (Lama Yeshe) dit instituut naar woord vooraf. Europese traditie: Maitreya genoemd? Ik denk "Voor vrienden van het "In schril contrast met deze dat ook dat te maken heeft met boeddhisme die nog niet be- traditie hebben we in Europa de het vrije denken van de Neder- kend zijn met het werk van het ontwikkeling gezien van een se- landers, het visionaire aspect Buddhistisches Seminar, is dit rieuze belangstelling voor de van de mensen. En wie weet, boek tegelijkertijd oriëntering zenoefening bij mannen en misschien wordt Maitreya hier en wegwijzer. Het toont sa- vrouwen, die een stadsleven lei- wel geboren - als een vrouw, als menhangen die de mensen — den, dagelijks oefenen, deels in een mooie Nederlandse onszelf — aangaan. (...) Van de stedelijke meditatiehallen en vrouw". eerste bladzijden af wordt de deels in hun eentje thuis, terwijl lezer in zijn eigen bestaan, in ze tegelijkertijd alle functies en zijn ervaren van 'ik' en 'we- plichten van het dagelijks be- Wissen und Wandel reld', in zijn beleven aange- roeps- en gezinsleven vervullen. Anschauung und Lebensfhrung sproken en getroffen. Wie als (...) Maar slechts in zeldzame ge- nach Wegweisung des Buddha waarheidszoeker het boek tot vallen werd zen verbonden met Buddhistisches Seminar, Katzen- het einde toe leest, weet waar- een leefwijze, die een permanen- eichen 6, D-95463 Bindlach. om hij leeft en hoe hij zijn le- te terugtrekking uit het sociale ven leiden moet, om welzijn in leven betekende (...) met de mo- In 1948 werd het Buddhisti- plaats van lijden te ervaren. In- gelijkheid van diepgaande ver- sches Seminar door Paul Debes zoverre vervult het boek in anderingen in het persoonlijke opgericht, sedert 1954 onder- deze tijd van richtingen doelen sociale leven. steund door Ingetraut Anders- loosheid de voornaamste opga- (...) Deze oefening kon bin- Debes, met het doel het onder- ve die een geschreven woord nen hun dagelijks leven plaats- richt en de leer van de Boeddha kan hebben: opheldering geven vinden en dit transformeren, voor de hedendaagse westerse over het leven, het bestaan en zonder dat vanaf het begin een mens te ontsluiten. De hande- het meesterschap over dit be- radicale verandering in de uiter- lingen van dit seminar worden staan." (Verkrijgbaar via abon- lijke vorm vereist was." zowel mondeling, als ook op nement op 'Wissen und Wan- schrift gesteld door het tijd- del'

K \VARTAALIWAD .201::01)1HISMIr. JAARGANG 3 - NR 3 LENTE [998 L, 39 Dalai Lama: Wedergeboorte buiten Tibet

Van her Volgens de Tibetaanse vertaaldienst van radiosta- tion `Voice of America' in Washington zou de Da- lai Lama op 25 mei '97 tijdens een samenkomst en der van Tibetaanse ballingen in New York het volgende hebben gezegd: Dialoog "Als ik in ballingschap sterf en het Tibetaanse volk het instituut van Dalai Lama wil voortzetten, Tijdens de christelijk-boeddhistische dialoog van zal mijn reïncarnatie niet worden geboren binnen oktober '97 in de Aartsabdij S.Ottilien (Duitsland) de Chinese invloedssfeer." "De 15e Dalai Lama zal is besloten tot oprichting van het European Net- bekwamer en beter zijn dan de huidige", werd work of Buddhist-Christian Studies. Daarin zal daaraan toegevoegd. En voorts: "Die incarnatie zal aandacht worden besteed aan academisch onder- beslist niet onder Chinese controle komen, maar zoek en spirituele beoefening. Voorzitter is pro- daarbuiten, in de vrije wereld. Dit kan ik met gro- fessor A. Lande van de Universiteit van Lund in te stelligheid zeggen". De Dalai Lama zei dat hij Zweden. Tot het leidende team behoren voorts zijn verklaringen heeft afgelegd om beweringen te christelijke en boeddhistische vertegenwoordigers weerleggen dat China in staat zal zijn de keuze van van de verschillende deelnemende Europese lan- reïncarnatie te bepalen. den. Secretariaatsadres: Ertsabtei S.Ottilien, Bru- Maitreya Magazine, Jg 20, januari-maart 1998 der Josef Gaz OSB, D-89941 St.Ottilien. Lotusbliitter 4/97 + 1/98 Shin Buddhist Conference

Vredesmars De 10de Europese Shin Buddhist Conference zal van 5 tot 9 augustus dit jaar plaatsvinden in Wa- Vanaf 1 maart tot eind september zal dit jaar dwars dham College, Oxford, Engeland. De organisatie door de Verenigde Staten de eerste 'American zal plaatsvinden onder auspiciën van de Interna- Buddhist Peace Pilgrimage' plaatsvinden, een tional Association of Buddhist Culture, de Euro- boeddhistische vredesmars van de Zen-Peacema- pese tak van de International Association of Shin ker-Orde onder leiding van Clause Anshin Tho- Buddhist Studies en de Pure Land Buddhist Fel- mas. De mars gaat van de oost- naar de westkust. lowship. Ook deelnemers uit Europa zijn van harte wel- De conferentie zal in aanwezigheid van de kom. Opgave: Christine Hoffmann, Am Hessen- Eerw. Kosho Ohtani, Zenmon van Jodoshinshu berg 34, D-58313 Herdecke. Tel. 02230-623700. Nishi Hongwanji, en vele andere internationale Fax 02330-624009. boeddhistische geleerden worden gehouden. Lotusbldtter 4/97 + 1/98 Belangstellenden wordt gevraagd contact op te nemen met Jim Pym (OSBC), 3, Field Road, Kingham, Oxfordshire, OX7 6YR, U.K. Walpola Rahula

Eerw. Walpola Rahula Thera is op 18 sept. '97 in Sri Lanka, op de leeftijd van 86 jaar overleden. Walpola Rahula verbreidde de leer van de Boed- dha in de gehele wereld. Hij schreef meerdere boeken over het boeddhisme, waaronder het bekendst de inmiddels klassieke inleiding What the Buddha taught, dat in zeventien talen werd vertaald. Buddhayana-Zeitung 10/97

r 40 • KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 In memoriam met meditatie. Tien jaar later begon ze zelf meditatie-onderricht te geven in heel Europa, de Ver- enigde Staten en Australië. Uiteindelijk leidde dit Ayya Khema ertoe dat ze in 1979 op Sri Lanka tot boeddhistisch non in de Theravada-traditie werd geordonneerd. Toen ontving ze ook de naam "Khema", hetgeen veiligheid en zekerheid betekent ("Ayya" is een synoniem voor het Engelse "venerable", hetgeen lastig in het Nederlands te vertalen is.). Ze richtte in 1978 Wat Buddha Dhamma op, een klooster in de Theravada traditie, in een bosrij- ke omgeving vlakbij het Australische Sydney. In Colombo stichtte ze het International Buddhist Women's Center als een trainingscentrum voor Sri Lankaanse nonnen en Parappuduwa Nuns' Island voor vrouwen die intensief op retraite wilden of non wilden worden. Tevens was ze de spiritueel leider van het in 1989 opgerichte Buddha-Haus in Duitsland. Ook was ze een van de organisatoren van de eerste internationale conferentie van boeddhistische nonnen in de geschiedenis van het boeddhisme die in 1987 gehouden werd. Deze conferentie leidde tot de oprichting van Sakyadhita, een we- reldwijde organisatie voor boeddhistische vrouwen. Tenslotte schreef ze meer dan twee dozijn boeken over meditatie en de leer van de Boeddha. Het bekendste boek van haar hand is Being Nobody, Going Nowhere dat in 1988 de Christmas Humphreys Memorial Award toebedeeld kreeg. Haar autobiografie is pas verschenen in het Duits Op 2 november 1997 overleed Ayya Khema in en wordt in het Engels vertaald. WS haar Duitse woonplaats. Zij was een van de bekendste boeddhistische leraren van onze tijd. Ayya Khema werd in 1923 in Berlijn geboren als kind Selectie bibliografie: van Joodse ouders. In 1938 vluchtte ze uit Nazi- Duitsland tesamen met tweehonderd andere kin- Geen zelf geen ander (Being Nobody, Going deren en kwam in Schotland terecht. Haar ouders Nowhere), East-West Publications, 1991. gingen naar China en twee jaar later voegde Ayya Wanneer de ijzeren arend vliegt (When the Iron Khema zich bij hen in Shanghai. De Japanners in- Eagle Flies: Buddhism for the West), East-West terneerden hen echter bij het uitbreken van de oor- Publications, 1994. log in die regio en haar vader stierf in het kamp. Boeddha zonder geheimen (Buddha ohne Ge- Vier jaar na de Amerikaanse bevrijding van het heimnis), Altamira, 1993. kamp emigreerde Ayya Khema naar de Verenigde Wees een eiland voor jezelf (Be an Island unto Staten, trouwde daar en kreeg een zoon en doch- Yourself), Altamira, 1994 ter. Tussen 1960 en 1964 reisde ze met haar man en Kom en zie! (Die vier Ebenen des Gliicks), Asoka, zoon door heel Azië en maakte toen ook kennis 1998.

KWARTAALBLAD BOEDDHTSME JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 D HARMA BOEKWINKEL

gespecialiseerd in Tibetaans boeddhisme

Boeddhistische boeken: • Sutra's, tantra's en meditatie • Commentaren, biografieën • Hedendaagse schrijvers • Kunst en geschiedenis Steun de Tibetaanse cultuur • Psychologie - Algemene bijstand aan vluchtelingen Artikelen voor meditatie: - Steun aan monniken en nonnen • Meditatiekussens en meditatiematten - Behoud van kunst en literatuur • Wierook - In stand houden van tradities • Klankschalen - Sponsoren van de Wereld Vredes Boeddhistische artikelen: Ceremonie in Bodh Gaya, India • Thanka's, gebedsvlaggen, Boeddha-beelden, sierraden Openingstijden: Giro 66.22.895 di. t/m vrij. 12.00-18.00 uur Stichting Tibetan Aid Project zaterdag 12.00-17.00 uur Reguliersgracht 25, 1017 LJ Amsterdam Reguliersgracht 25, 1017 LJ Amsterdam Inlichtingen: 020-6205207 tel. 020- 6205207 - fax 020-6227143

Nyingma Centrum

Reguliersgracht 25, 1017 LJ Amsterdam, tel. 020-6205207 - fax 020-6227143

Het Nyingma Centrum in Amsterdam is verbonden met het Tibetan Nyingma Medita- tion Center (TNMC) in de Verenigde Staten. TNMC is in 1969 opgericht door de Tibetaanse leraar Tarthang Tulku, met als doel het Tibetaans boeddhisme toegankelijk te maken voor mensen in het westen.

In het Nyingma Centrum worden cursussen, retraites, workshops en lezingen georganiseerd. Het cursus programma is op aanvraag verkrijgbaar en omvat de onderwerpen: boeddhistische studies, Kum Nye (meditatieve bewegingsoefeningen), meditatie, vaardig handelen (het in praktijk brengen van spirituele waarden) en 'Ruim- te, Tijd en Kennis' (een ander perspectief op de werkelijkheid). Daarnaast organiseert het Nyingma Centrum werken kunstprojecten. De deelnemers aan deze projecten oefenen onder begeleiding met het integreren van meditatie en actie, en maken kennis met de waarde en betekenis van boeddhistische kunst.

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 Eri Takase is — zo te zien- een Japanse kunstenares die prachtige kalligrafische tekeningen maakt van o.a. Amida. Gezien de prijskaartjes zijn deze te koop maar hoe je er aan komt, wordt niet onthuld. Daarnaast zijn er op haar site ook verwijzingen naar bonsai en naar achtergrondinformatie over Ja- panse kunst. Adres: http://www.takase.com/BuddhistIcon.htm

Veel musea hebben al een 'showroom' op Internet geopend. Als u zelf weet dat een bepaald museum een grote collectie Aziatische kunst heeft, kijk dan eens of dat museum ook virtueel bestaat. Het Na- tionaal Kyoto museum in Japan heeft in ieder geval een groot aantal (boeddhistische) meesterwer- ken uit de collectie op het web gezet. Mandala's en modems: boeddhistische Adres: http://www.kyohaku.go.jp/meihin/menue.htm kunst op Internet Voor achtergrondinformatie over de Borobudur Voor degenen met een snelle computer en een nog (het boeddhistische monument op Java), verschil- snellere verbinding tot Internet loont het de moeite lende handmudra's, stupa's en mandala's is een site eens te gaan onderzoeken welke sites op het wereld- van een universiteit van Australië de aangewezen wijde computernetwerk gevuld zijn met mooie af- plek. Deze `Buddhist Art and Architecture Galle- beeldingen van boeddha's, bodhisattva's en andere ry' vormt een onderdeel van een groter geheel over boeddhistische figuren en iconen. De minder gefor- boeddhisme, dat een ware schat aan informatie tuneerden zouden wel eens last kunnen hebben van herbergt. een lange `inlaadtijd' van al die gekleurde plaatjes. Adres: http://www2.hawkesbury.uws.edu.au/ BuddhaNet/gallery.htm Een prachtige Nederlandse site is die van Asta Mangala. Dit is een galerie gevestigd in de Kerk- De particulier Bob Hudson maakt ook gebruik straat in Amsterdam die gespecialiseerd is in de van een universiteitssite van Australië. Op zijn ho- oude kunst en etnografische voorwerpen uit het mepage heeft hij vooral afbeeldingen van boed- gebied van de Himalaya. Het grootste deel van de dha's uit Burma en Thailand geplaatst met daarbij verzameling is boeddhistische kunst uit Tibet, met uitgebreide beschrijvingen en een lijst met aanbe- o.a. een collectie thangka's vanaf de 12e eeuw. volen boeken over dit onderwerp. Bronzen beelden, rituele voorwerpen en ook meu- Adres: http://felix.antiquity.arts.su.edu.au/—hudson/ bels en tapijtkleden worden er verkocht. Bestellen buddha.htm van achter de computer kan (nog) niet maar als op- warmer voor een bezoek aan de echte galerie is het Voor wie een pc heeft die niet goed op beeld is be- zeer de moeite waard. rekend, is er tenslotte ook in tekstuele vorm ge- Adres: http://www.n-Lcom/astamangala/index.htm noeg informatie over boeddhistische kunst te vinden. Zoals de 'short history' over Tibetaans boed- Silkroad is een Amerikaanse galerie die meer ge- dhistische kunst op richt is op Burmese, Thaise en Khmer kunstvoor- Adres: http://www.khazana.com/newari/newhist. werpen. De site bevat een catalogus die je door html kunt bladeren. Adres: http://www.silkroad.com/art/BuddhaI/ buddhist-sculptures-I.html

KWARTAALBLAD BOEDDHISME JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 Mit Agenda Sluitingsdata kopij: herfst 8 september, winter 8 december, lente 8 maart, zomer 8 juni. Agendaredactie: Dirk Bakkes, Iemststleken 8z, 94o7 KN Assen, Tel. 0592-347387 E-mail: [email protected]

Advayavada Infocenter-Amsterdam terdam, info A.de Vlieger 010-404.6501; Khemindá Merkus. Belangstellenden Postbus 10502, 1001 EM Amsterdam Tantrische Machtigingen door Gen vooraf telefonisch aanmelden. Info tfx 020-6269602, advaya@euro- Kelsang Sherab za 4 apr 14-19.30 u, De net.nl Scheepsbrug, Stationsplein, Rotterdam; Gemeenschap van Boeddhistische Info over het Advayavada-boeddhisme. zo 10 mei 14-19.30 u, Dojo Ken Ryu, Contemplatieven Maandelijkse bijeenkomsten: Amster- Voorhout 108, Stekene (bij Antwerpen), Throssel Buddhist Abbey, Carrshield, dam, Bloemgracht 90-92. België, info Ghantapa Centrum. Hexham, Northumberland, NE47 8AL, Engeland. Averbode, België Boeddhistisch Studie- en Meditatie- Vaste meditatie-avonden: Groningen, Zen in de Poort: elke laatste za in de centrum Oude Boteringestraat 57: le en 3e di maand meditatie in poortgebouw Abdij Karma Deleg Chéi Phel Ling, Stoepa- v.d. maand 18-21 u. Info Lies Bijl 050- Averbode. Staf Feyaerts 0032-(0)772.901. weg 4, 9147 BG Hantum. 3125.054/Inge Roelands 050-3143.489. Dagelijks: 6-8 u individuele meditatie; Vierdaagse sesshin in de Tiltenberg: 15- Boeddhayana Centrum 10-11 u Groene Tara Sadhana; 18-19 u 19 apr olv Eerw. Hakuun en Zr. Jina Internationaal Boeddhistisch Meditatie- Mahakala Bernachen Sadhana; 19-20 u van Plumvillage. en Studiecentrum Chenrezig Sadhana. Voor informatie Stephensonstraat 13, 2561 XP Den Haag over retraite en andere programma's tel India Instituut 0519-297.714 Postbus 75861, 1070 AW Amsterdam. Boeddhistisch Centrum Amsterdam Cursussen: Filosofische ontwikkelingen Vrienden van de Westerse Boeddhisten Boeddhistische Unie Nederland (BUN) in het Boeddhisme: vier avonden 26 Orde (VWBO). Palmstraat 63, 1015 HP Info over interreligieuze dialoog, ont- mrt-16 apr 19-21 u, docent Amsterdam. Te1.020-420.7097/632.7795. wikkeling lesmateriaal, documentatie en dr.A.R.Scheepers. Info 020-662.6662. Meditatie-avonden: elke wo 19.30 u; In- jaarlijkse bijeenkomst Erik de Ruyter troductiecursussen: 'Verzen uit de 020-691.2564. Jewel Heart Dhammapada' 12 mei-16 juni elke di Dommer van Poldersveldtweg 27a, 19.30-21.45 u; Dharma-avonden voor Buddharama Tempel 6521 NC Nijmegen. Tel. 024-322.6985. gevorderden: elke do 19.30 u; Meditatie- Loeffstraat 26-28, 5142 ER Waalwij k. Home page:http://www.jewelheartorg dagen: 19/4, 31/5, 21/6, 19/7, 23/8 van Tel. 0416-334.251. Meditatie open avond: wekelijks vr 20- 11-17 u; Dagretraite: zo 26 apr 11-17 u; Meditatiecursus: info Frieda Hemelrijk, 21 u (niet in juli/aug.); Thangka teke Volle Maan-avonden: ma 11/5 (Boed- Watercirkel 167, 1186 LS Amstelveen, nen: 2-wekelijks wo 20-22 u; Door- dhadag), wo 16/6, do 9/7 (Dharmadag), 020-441.9991 (19-21 u). Inleiding boed- gaande inscholings- en lamrimgroepen: za 8/8 telkens van 19.30-21.45 u; Boed- dhistische leer: elke laatste di v.d. maand wekelijks. Voorjaarsbezoek Gelde Rin- dhafestival: zo 10 mei 11-17 u, ma 11 19 u door Peter van Loosbroek; info poche: 23 apr-3 mei, programma 23 apr mei 19.30-22 u; Dharmafestival: do 9 073-532.4459. 20 u lezing 'De eerste stap naar vrijheid; juli 19.30-22 u, zo 19 juli 11-17 u; Re- begin van een innerlijke reis', Hervorm- traites: zomerretraite 5-12 juli in Buddhavihara Vipassana Meditatie- de Kerk, Kerkstr.20, Den Bosch; 24 apr Schoort; intensieve meditatie-retraite centrum 20 u lezing 'Op de grens van ontwaken; (gevorderden) 20-25 mei in Schoorl. St.Pieterspoortsteeg 29-1, 1012 HM raakvlak tussen spiritualiteit en het le- Amsterdam. Te1.020-626.4984, fax 020- ven van alledag' in Cult.Cent. De Parel, Boeddhistisch Centrum Ghantapa 420.7205, e-mail: [email protected] Postweg 43e, Nijmegen; 25-26 apr Kadampa Boeddhistisch Centrum van Weekend-workshop 'Op de grens van Amsterdam Centrum voor Shin-Boeddhisme ontwaken' op zelfde adres; 27 apr-1 mc Aakstraat 62, 1034 BP Amsterdam- Shintempel Jijoki, Pretoriastraat 68, retraite 'Odyssee naar Vrijheid' met Noord. Tel. 020-633.4921/ B-2600 Antwerpen-B erchem. Witte Tara lang-leven zegening nabij e-mail: [email protected] Int (00-32)-03-218.7363 / fax 03- Nijmegen. Vanaf maart 1998: Lezingen door Gen 281.6333/e-mail [email protected]. voor le- Kelsang Sherab: elke do 20 u, Singel 95, zingenreeks Introductie tot het boed- Kanzeon Sangha Nederland Amsterdam; elke vrij 20 u, DJOJ, An- dhisme in voorjaar 1998. Kraijenhofstraat 151, 1018 RG Amster- thony Duyklaan 5-7, R'dam-Hillegers- dam. Te1.020-627.6493 (di 18-20 u) 020- berg; elke ma 20 u, Den Haag (locatie Centrum Ekayana (Stichting Ching 618.1983. nog niet bekend); elke vrij 20 u, De Ege- Chueh Buddhist Association Nether- Wekelijkse zazen-bijeenkomsten: Am- lantier, Gasthuisvest 47, Haarlem; Basis- lands) sterdam, Kanzeon Centrum: ma t/m vr programma 'systematische studie boed- M.de Backerestraat 34, 4529 GS Eedc 8-9 u, di 20-22 u, elke 2e di v.d. maand dhistische pad naar de verlichting' door (Zeeuws Vlaanderen). Info bhiksuni Ra- avondsesshin 20-22.15 u; elke do 18.30- Gen Kelsang Sherab elke za.morgen tana telefax 0117.492.271. 20 u t/m 11 juni introductiecursus olv (Rotterdam) en za.avond (Amsterdam), Meditatie-weekends: 24-27 april en 29- Nico Tydeman/Maurice Knegtel; elke info Ghantapa Centrum; Meditaties elke 31 mei. do 20.15-22 u t/m 11 juni vervolg intro- wo 20 u, Aakstraat 62, Amsterdam; elke ductiecursus zenmeditatie olv Nico Ty- wo 20 u, Potowa Centrum, Fahrenheit- Dhamma-Kring Leiden deman/Meindert v.d. Heuvel; Enschede: straat 17, Den Haag, info 070-346.6492; Gekroonde liefdepoort 16, 2311 RT ma 20-22.30 u Toon Fugers, De Wonne, elke di 19.30 u, M. de Heiden, Binnen- Leiden. Tel. 071-5145116 Noorderhagen 25, 053-432.3102; Den weg 213, Heemstede; elke wo 20 u, Rot- Meditatie-avond: elke vrij. 20-22 u, olv

KWARTAALBLAD BOEDDHISME 'JAARGANG 3 - NR 3 LENTE 1998 Haag: wo 21-23 u, vr 9.30-12 u Kees v.d. Nyingma Centrum hin Hendriks 071-541.0998; Utrecht wo Bunt, Frankenslag 342, 070-350.4601; Reguliersgracht 25, 1017 LJ Amsterdam. 20-21.30 u Marjolein Jhana Verboom Hoorn: ma en di 20-22 u Dirk Beemster, Te1.020-620.5207. 030-254.5197; Zwolle Dominicanen- 0229-217.855; Leiden: wo 20-22.15 u Jos Kam Nye: Amsterdam do 19.45-21.45 klooster di 20-22 u Ben Rata Oosterman Luyben, Ch.de Bourbonhof 11, u en vrij 10-12 u olv Charaka Jurgens; 038-454.0135. Intensieve zen-ochtenden: 071-522.0352; Nijmegen: wo 17.30-19 u do 19-45-21 u olv Edzo Ebbens e.a. Krimpen a/d IJssel maandelijks za 6-14 Henk Hesselman, 024-323.2843, do (open meditatie-avonden), do 7-8 u olv u Janny Mudita de Wolf 0180-517.649. 19.30-21.30 u Dagkapel Dominicuskerk, Walborg Gunning, zo 10-13 u olv Wal- Vollemaan-ceremonie: Amsterdam, Frans Kampshoff 024-358.1507; Rotter- borg Gunning; 16 mei 10-17 u olv maandelijks wo info Maurits Kavi dam: ma 18.30-20 u/20.15-22.15 u Nico Meindert Gijzen en Walborg Gunning; Dienske 020-679.9126. Tydeman en Gretha Aerts; info Nelleke `Tap (Stichting Tibetan Aid Project) Be- Doornebal 010-475.3282. nefiet Diner' za 31 jan 18.30 u; Den Stichting Regenboog-Sangha 'De Ste- Haag, lx per 2 weken do 19.30-21.30 u nen Brug' Karma Kagyu Centra voor Diamant- olv Joleen Vries, 020-620.5207, Colum- Van Walbeeckstraat 66 hs, 1058 CW weg-Boeddhisme busstraat 131; Groningen ma 20-22 u Amsterdam. Residentiële leraar: Pauline Onder spirituele leiding van de 17de Kerklaan 31, Yvonne Engelman Ashtita Vegting. Info tel./fax: 020- Karmapa Thaye Dordje en Lama Ole 020-620.5207; 's-Hertogenbosch wo 673.5198. Nydahl. 19.45-21.45 u in De Poort, Luybenstraat Meditatie-bijeenkomsten: dag. 7.30-8.30 Amsterdam, 2de Schinkelstraat 30e, info 48-50 olv Charaka Jurgens; Leiden do. u; wekelijks di 9.30-11.30 u en 19.30- Michel v. Dinteren en Jodi den Besten 9.45-11.45 en 19.45-21.45 u, Sterrewacht 21.30 u (beginners); do 19.30-22.30 u, vr 020-6792917. Meditatie elke ma, do en vr 8 olv Wil van der Hulst 071-5131.192; 9.30-11.30 en 19.30-21.30 u. 20-22 u; Groningen, p/a C.H.Peters- Nijmegen di 20-22 u olv Charaka Jur- straat 21, info Marja Jongejan 050- gens, Mr Franckenstraat 74; Utrecht vrij Shambhala Nederland 5774582. Meditatie elke do 20-22 u. 10-12 u olv Joleen de Vries, Oude Tibetaans Boeddhistische Meditatie en Gracht 243, 030-231.0924; Zoetermeer Studie Centra opgericht door Chiigyam Maha Karuna Ch'an (Chinese Rinzai wo 9.30-11.15 en do 21-22.45 u olv Trungpa Rinpoche, geleid door Saky- Ch'an) Ewalda Buiting 079-351.3480, Wazoem, ong Mipham Rinpoche. le Jacob van Secr.: Betty Dewit, Bellemansheide 78, Van Beeckstraat 64. Kampenstraat 4, 1072 BE Amsterdam. B-1640 St.Genesius-Rode Te1.0(032)2- Inleiding Boeddhisme: Amsterdam Tel. 020-679.4753. e-mail: shama- 380.5486, of Jan Keet, Ten Hovestraat `Boeddhisme op nieuw terrein' 16 mei [email protected]. 83, 2582 RK Den Haag 0(031)70- 20.15 u; `Vajra Guru Mantra zingen' Amsterdam, zitmeditatie elke ma en di 355.2191. 11/5, 10/6, 7/7, 6/9, 5/10, 4/11, 3/12 17.30-19 u, wo 19-22 u, le zo. Zenavonden: Antwerpen, Markgravelei 20.15-22 u; 'Maandelijks Soetra lezen en v.d.maand 9-21.30 u; meditatie-instruc- 103, (vr) Orpha Verschaeren 03- mantra zingen' 3/5, 24/5, 21/6 19-20.30 tie en begeleiding elke wo 20-22 u en 237.3718; Breda, Nieuwe Boschstraat 4a u; Ruimte Tijd & Kennis: 'Het mysterie elke 2e en 4e do v.d.maand; le do (vr) Harrie de Kroon 076-521.7003; van ieder moment' oh, Meindert Gijzen v.d.maand 20 u Lezing over het pad van Brugge, Domeindreef 10 (3e wo elke vrij 19.30-21.30 u (18x). de Krijger. Vrij 10 apr 20 u Openbare le- v.d.mnd) Cecile Dheedene 050-318.332; zing over fundamentele goedheid koste- Izegem, Roeselaerstraat 293 (le di International Zen Center Noorder loos; vrij 10 apr 20 u-zo 12 apr 18 u v.d.mnd) Fernanda Desloovere 051- Poort Shambhala Training Weekend: De Ma- 227.604; Leuven, Univers.parochie, Butenweg 1, 8351 GC Wapserveen. Tel. gie van het dagelijks leven, f230,-; vrij Gr.Begijnhof 16 (di) Geert Mortier 016- 0521-321.1204, fax: 0521-321.412, 15 mei 20 u-zo 17 mei 18 u Mahayana 259.879; Lommel, Lesmortel 31, Mai e-mail: [email protected]. weekend: 'Open Hart'; di 26/5, 2/6, 9/6, Mannaerts 011-542.222, Lo-Reninge, Moon Heart Summer School olv Zen 16/6, 23/6 20 u Cursus: 'Levensrad: Markt 11, Paula Van Robaeys 058- Meester Gesshin Myoko Prabhasadhar- Boeddhistische Psychologie', f60,-; Lei- 288.204; Noord Limburg, Joy Michiels- ma: 1-12 juli Mindfull retraite (engels), den, Geversstraat 48, 2343 AB Oegst- plein, Ackal (ma & wo) Robert Kinable 15-26 juli Zenretraite (dai-sesshin, en- geest 071-541.0928 Lida Hospers zitme- 011-648.048/Marcel Schuurmans 011- gels), 12-23 aug. Mindfulness retraite ditatie wo 9-11 u, do 2-22 u; di 14, 21, 28 646.358; Schoten, Voorschotenlaan 29 (duits), 23-29 aug. Dichtkunst work- apr, 12, 19, 26 mei, 2 juni 19.30-22.30 u (zo) Rogel Dias 03-644.2496; Son en shop; Met Dharma Udaka Kanromon Mudra ruimte-gewaarzijnsoefeningen, Breugel, Leeuwstraat 2, (do) Jo Hoeks 18 apr. 9-21 u zendag; 6 mei zencursus f145,-; vrij 17 apr 20 u-zo 19 apr 18 u 0499-173.546; Temse, Fonteinstraat 9 (10x), 8-10 mei zenweekend, 10-14 mei Kyudo Boogschieten f225,-; wo 24 juni 9 (do) Rita Aubroeck 03-771.0123; werkweek, 26 mei-1 juni zenretraite, 12- u-za 27 juni 20 u Dharma Kunst, f375,- Utrecht, info Hans Verburgh 030- 14 juni zenweekend, 21-28 juni voorbe- ; Groningen, Vismarkt 36-A 0594- 231.839 en Netty Meyer 070-350.4601. reidingsretraite Summer School; met Jis- 503.231 (Han Sarolea) zitmeditatie elke hin Hendriks: 21-24 mei familieretraite. ma 19.30-22u; Utrecht, Jansveld 9bis, Maitreya Instituut 030-288.6032 Desirée van Woerden me- Heemhoeveweg 2, 8166 HA Ernst. Tel. International Zen Institute (IZI)-afd. ditatie elke wo 20-22.30 u, le wo 0578-661.450/fax 0578-661.851, e-mail: Nederland v.d.maand: Lezing; Arnhem, Rijnkade [email protected], home page: http:// Secr.: Tijmtuin 8, 2353 PH Leiderdorp. 65, 026-381.7262 Tom Berthoffi medita- home.pi.ned-maitreya/home.html Tel. 071-541.0998. tie elke di 20-21 u, meditatie-instructie Introduction to Tantra olv Alexander Wekelijkse zen-bijeenkomsten (ook voor elke di 20 u na telaanmelding. Berzin 3-5 april; Karma en Reïncarnatie beginners): Amsterdam ma 20-21.30 u olv Geshe Konchog Lhundup 17-19 Maurits Kavi Dienske 20-679.9126; Stichting Leven in Aandacht apr; Abhisamayalankara-filosofie: 1-3 Delft za. 8-10 u Annelies Jishin Hen- Postbus 10989, 1001 EZ Amsterdam. mei; Lezingen Geshe Sënam Gyaltsen: driks 071-541.0998; Heerenveen za. 9-11 Meditatiegroepen in traditie Thich Nhat Amsterdam, NSTG, Prinsengracht 200 u Cees Pala de Wit 0513-620.268; Krim- Hanh: (bij Westerkerk): 13 mei. Groningen, pen a/d IJssel vrij 19-22 u Janny Mudita Nederland, Alkmaar één zo v.d.maand Grandcafé 'De Bonte Koe', Spilsluizen de Wolf 0180-517.649; Leiden, Kapel 9.45-14 u info Gertje Hutschemaekers 9: 22 apr, 20 mei. Verbum Dei di 20.15-22 u Annelies Jis- 072-561.6289/Elizabeth v.Veen 072-

KWARTAALBLAD B OtDDhLIS.MF JAARGANG 3 — NIZ 3 LENTE 1998

Agenda

540.1707; Amsterdam vr 18-22 u info fie; Vierde jaar thema "Denken over Francisco 0541-351.315; Utrecht Jet Le- Sietske Roegholt 020-691.0480; Haar- God": Polytheïsme en monotheïsme, opold 030-271.0725/Beatrijs van de Lis- lem elke 14 dg 20-22.15 u info Gerard Spreken over God vandaag, God bestaat donk 030-695.6765; Venlo, Jacques Pee- Eggerdin.g 023-526.0657/Elly de Jong niet, God bestaat en bestaat niet; thema ters 077-354.6763; Antwerpen/Gent 023-526.1741; Leidschendam do 20- "Religie in de kering": Religie vandaag, Michel Trefois 09-282.6443. 22.30 u info Maaike v.d.Brink Wat betekent Boeddhisme in het Wes- 070-327.071.8; Nederhorst den Berg in ten, Relatie Griekse filosofie-jodendom- Tibetaans Instituut Karma Sonam Vietn.-Boeddh.Tempel. tussen H.sum Christendom, Chistendom in Chinese Gyamtso Ling Weesp elke 2e zo 10-17 u info Thich ogen. Vijf avondlezingen: Thema "Het Ki-uispadstraat 33, 2900 Schoten, België. Trong Tri 0294-254.393; Nijmegen Chinese wereldbeeld". Tel. 00.32.03.685.0919; fax 03.685.0991; 21/2, 21/3, 18/4, 23/5, 20/6 van 13.30- Volledige gegevens: Georges Bogaerts e-mail: [email protected]; homepage: 16.30 u; 21/2 en 20/6 vanaf 10 u. Info El- (zie boven). http://users.skynet.be/sky72508. len Dciman 024-360.1623/Noud de Voordrachten: Schoten: 23 & 30 apr. Haas 024-344.4953; gez.maaltijd info School voor Filosofie Oost-West Lama Karta, 'Het levensverhaal van de Tom Westerman 024-322.1976; Rade- Secr.: Helleberg 4, 5508 BI, Veldhoven. Boeddha'; 14 mei Lama Zeupa 'Alles is wijk di 20-21.30 u; stiltedagen 13/1, Alle cursussen in Vergader- en zalencen- vergankelijk'; 28 mei. Lama Zeupa 'Ge- 10/2. Info Miep Tromp van Bergen trum Vredenburg 19, Utrecht (nabij leide meditatie'; 11 en. 18 juni Lama Kar- 0523-216.550; Rotterdam elke 14 dg zo Centraal Station). ta 'Goedheid en wijsheid tegelijkertijd. 19-22 u info Alex. Westra 010- Eerste jaar Comparatieve filosofie, In- Verdere voordrachten in Aarschot, Ant- 436.0026/Marijk.e Khler 010-465.7795; dische filosofie, Spiritualiteit in het dage- werpen, Brugge, Gent, Ieper, Putte, Schiedam elke 2 weken di 20-22 u, wo lijks leven, Chinese filosofie, Westerse Veurne: info secr. Tibetaans Instituut. 10-12 u; Aandachtige dag 21/2 10.30-16 filosofie in de oudheid; Tweede jaar: Brussel: 'Les jardins de Bagatelle', Ixel- u. Info Magda Heesen 010-426.5973; Westerse filosofie in de moderne tijd, les, 17 Herderstra t: 29 april `Mahakala- Utrecht di 20-21.30 u info Ruth Ben- Indische filosofie, Spiritualiteit in het da- praktijk'; 13 mei `Boeddhisme: een trai- schop 030-271.4402/Jopie Hoor 030- gelijks leven, Chinese filosofie; Derde ning van de geest'; 27 mei `Boeddhisme: 271.5561; Winschoten za 9-10 u, een. jaar: Islamitische filosofie, Antieke en een geloof of wijsheid ?'; 10 juni 'Emo- week per 3 mnd elke avond 20-21 u, lx Middeleeuwse filosofie, Athene versus ties, een gif voor de geest?'; 17 juni per 3 mnd hele dag. Info Hannah Alt- Jeruzalem, Russische filosofie, Brug- `Voorbereiding op de dood'; elke huizen -597-645.168; Zoetermeer elke functies tussen Japan en liet Westen, wo.avond meditatie in centrum Paepe- 14 dg wo 20-22 u info Ruud Bruggeman Comparatieve filosofie; Themajaar: dellelaan 91, Oudergem tel (02)675.3805. 079-362.0427. Westerse filosofie in de moderne tijd, Tongeren: 9 mei 20 ti voordracht Lama België: Antwerpen, Van Schoonbekestr. Thema: 'Wat kunnen Oost en West van. Karta over betekenis mystieke Tibetaan- 39 di 19.30-21.30 u info Odette .Bauwe- elkaar leren?': Mensbeelden, Vrijheid lij- se gezangen, 21 u concert Mystieke ge- leers 03-257.2598; Bonheiden, De Ber- den mysterie; Twijfel aan liet moderne zangen uit Tibet. gen 25 Iste zondag elke mnd 10-16 ti denken, De onmidd.ellijke ervaring, Le- Amsterdam: OIBIBIO, Prins Hen- info Odette Bauweleers 03-231.7932/ vensaanvaardin als kern van spirituali- drikkade 20-21, Amsterdam tel 020- Edel Maex 03-230.5254; Rijmenam, teit, Bewustzijn sruimte waarheid. 553,9355/fax 020-553.9300. 29 mei: lachthoornlaan 21 za 10-12 u info Kam- Info over alle programma's: Trees TQllglen-meditatie; 19 juni Raadgevin- na Lawrence 015-511.575. Bloeyaert 040-254.2536/Hans Bosse gen integratie van meditatie in dagelijks 040-11.3344. leven. Info Marian de Garriga, Weerdes- School voor Comparatieve Filosofie tein 192, 1083 GM Amsterdam tel 020- Info Georges Bogaerts, Mispelstraat 126, Tao-Zen groepen in Nederland en Bel- 646.5544/fax 020-646.2095. B-9100 Sint-Niklaas. gië Tel (03)776.1488/fax (03)776./86.28, Postbus 1134, 1000 BC Amsterdam. Tongerlo, België e-mail: [email protected] Tel./fax: 020-420.2308. Amsterdam, Zen-meditatie in aansl. op gebedsavond Zaterdagcursussen: Eerste en tweede jaar Maarten Houtman iedere za./zo. 1 x per ma 19.45 u in Winterkapel Abdij van Inleiding, Chinese filosofie, Antieke mnd info 020-634.1955; Amsterdam Tongerlo info Magda Pieck Westerse filosofie, Indische filosofie, Henk Galenkamp en Jeanette Schut 0032-(0)14-546.782. Moderne Westerse filosofie; Derde jaar 020-482.3587; Arnhem Ad Verhage "Brugfiguren": Europees Chinabeeld 026-334.1654; Geldrop Gerdien Praag- Stichting Trezza di Tezza 17e-20e eeuw, Aurobindo en Krishna- man 040-283.3287; Groningen Eva Nieuwbrug 18, 3311 EH Dordrecht. murti, Hedendaagse Joodse denkers, Fi- Wolf 050-542.2659; Hardenberg, May- Info 010-414.7457 (19-20 u), of 078- losofie vanuit Zen, Comparatieve filoso- ke de Klerk 0523-265.446; Oldenzaal 7r. 614.1179 (vrij/za).

Kwartaalblad Abonnement: 1 jaar (4 nummers)

BOEDDHISME .f 35,- / BF 650,- / buitenland f 55,- n Ja, ik abonneer mij met ingang van het eerstkomende nummer. Ik betaal na ontvangst van een acceptgirokaart. Ik bestel de volgende reeds verschenen nummers à f 5,- per exemplaar (excl. porto):

(in blokletters invullen a.u.b.)

Dhr/Mw (KwB-ir) Inzenden aan Adres Administratie Postcode / plaats KWARTAALBLAD BOEDDHISME Heidebloemstraat 173 Tel./Fax 6533 SN Nijmegen Handtekening Tibetaans boeddhistische self-healing: helft 17 juli/21 juli; 2de helft 22 juli/26 Klooster van de Zusters Ursulinen info Self-healingdagen 27 en 28 juni, 31 okt. juli) info P.van Leeuwen, Groshans- Stephan Ludwig 0343-513.968. en 1 nov. straat 14B, 3023 SB Rotterdam 010- 477.4914. Zengroep `Oshida' Vipassana-Centra Alle info Han Fortmann Centrum, Meditatie wekelijks: Amsterdam-Cen- Vipassana-Sayagyi U Ba Khin Stich- René Descartesdreef 21, 6525 GL Nij- trum, `Buddhavihara', St.Pieterspoort- ting megen 024-361.9010. steeg 29 ma 18-20 u, do 9.30-11.30 u/be- Wijnbesstraat 57, 6543 TK Nijmegen. Zazen-bijeenkomsten: Han Fortmann ginners 18-19 u info 020-626.4984; Am- Tel. 024-377.1935 of 030-236.7762. Centrum ma-vr 8-9.30 u olv Chris sterdam-Noord, `Buddhavihara', Papa- Vipassana-meditatie, 19-29 juni & 18-28 Smoorenburg, Irene Klarenaar e.a.; di verweg 7b en c info 020-636.3104; De- sep olv Mother Sayamagyi & Sayagyi U 17.15-17.45 u olv Jan-Joseph Wijsmuller demsvaart, Adelaarsweg 69 olv Emiel Chit Tin in International Meditation 024-354.1668; do. 17.15-17.45 u olv Ch- Smulders elke di 20-22 u; hele dag 18 Centrc, Engeland, met groepsreis vanuit ris Smoorenburg en Leon Claessen; Nij- april 10-18 u; weekendretraite 1 mei 20 Nederland/België; Wekelijkse groepsme- megen, Dagkapel Dominicuskerk, Prof. u t/m 3 mei 16 u; Doetinchem, Abdij de ditaties: o.a. Utrecht en Nijmegen. Info Molkenboerstraat 7, Nijmegen ma 17- Slangenburg, Abdij laan 1, Retraite met cursussen binnen- en buitenland bij 18.30 u olv Wim den Biesen 024- Eerw. Mettavihari 16 okt 17 u tot 25 okt stichting. 641.2984, wo 17-18.30 u olv Henk Hes- 14 u, info Sietske Boersma, 035- selman 024-323.2843, do 19.30-21.30 u 685.7880/Dingcman Boot 038-465.6653; Zen in Han Fortmann Centrum Kanzeon Sangha olv Frans Kampshoff Groningen, Kamerlingh Onnesstraat René Descartesdreef 21, 6525 GL Nij- 024-358.1507; Studentenkerk, Erasmus- 71, Dharma discussie-avond 6 apr. en 4 megen 024-361.9010 laan 15, Nijmegen za 9-12 u olv Chris mei 20 u, 10 en 11 apr 9.30 u-21 u en 12 Introductiecursessen zazen olv Chris Smoorenburg 024-323.6124/27, Wim apr 9.30-16 u Paas-retraite, 26 apr 9.30- Smoorenburg info dit adres. Zazen- den Biesen e.a. 12 u meditatiemorgen, wekelijks op do bijeenkomsten: (zie onder `Zengroep 19.30-21.30 u, 29 mei klanken-meditatie, Oshida') Zenklausen in der Eifel 14-23 aug meditatie-retraite, info 050- Huufertsheck 2, D-54619 527.6051/Karina Rol 577.5562; `s-Her- Zen op de Tiltenberg Lautzerath/Leidenborn. Voor inl. 0049- togenbosch wo 19.30-21.30 u info Lau- Zilkerduinwcg 375, 2114 AM Vogelen- 6559.467. ra Wetzcr 073-614.6341; Leiden, Falje- zang. Tel. 0252-517.044, fax 0252-524.896. Lente-sesshin vr 15 mei 18.30 u tot za 23 rilstraat 8 di 19.30-21.30 u info Nel Meditatie op maandag: 20,27 apr, mei 10 u; Zomer-sesshin vr 7 aug 18.30 u 071-515.4862/ 4,11,18,25 mei, 8,22,29 juni; Zen week- tot za 15 aug 10 u; Herfst-sesshin vr 9 Han 071-361.7424; Maastricht, Hoek- ends: olv Christa Anbeek en Adine okt 18.30 u tot za 17 okt 10 u. weg 15, Meerssen, elke di 19.30-21.30 u Mansholt 15 mei 20 u tot 17 mei 18.30 u; info Marjan Bouhuijs 043-364.4180; Zen sesshin: olv Tenkei Coppens Sensci Zentrum Rotterdam, Kapel `Familiekerk', Noot- 29 mei 19.30 u tot 3 juni 16 u; olv Arul Oudegracht 297, Werf, Utrecht. Voor dorpstraat wo 20-22 u info Martin de Maria Arokia-Samy Gen-Un-Ken ROs- info 030-288.2528. Lange 010-511.5448; St.Annaparochie, hi 12 juni 19.30 u tot 16 juni 16 u, 17 Introductiecursussen tot juli di 17.45- Nieuwe Bildtdijk 294 do 20-22 u info juni 19.30 u tot 21 juni 16 u; olv Sokun 19.30 u & 20-21.45 u olv Cornelia Wie- Joke Bouma 0518-402.942; Utrecht info Tsushimoto ROshi en Rients Ranzen renga, wo 9.15-11 u olv Willem Schee- Henk 030-252.0435/Aad 030-288.8655; Ritskes 6 juli 12 u tot 12 juli 11 u; Vrou- pers, vr 20-21.45 u olv Willem Schee- Tilburg info Ank 013-571.0787/Koen wen en zen: olv Eerw. Hakuun Barn- pers; Doorgaande cursussen tot juli ma 013-543.6190; Zwolle, Tannananda', hard en Zr Juna 15 apr 19.30 u tot 19 apr & do 17.45-19.30 u & 20-21.45 u olv Hoefslagmate 44: elke ma. wo en do 16 u; Retraite in F.A.S.Society stijl: ge- Udaka Kanromon; wo 17.45-19.30 & yoga-(vipassana)meditatie 19.30-22 u; pland team Christa Anbeek, Ilse Bulhof, 20-21.45 u olv Nico Tydeman. Wapserveen, Zentrum Noorder Poort: Henrik Karlsson, Ton Lathouwers, Jeff Retraite met Sayadaw U Janakabhivam- Shore, Nico Tydeman van 29 juli 20 u Zonhoven, België sa en U Viyaja 22 apr 20 u tot 26 apr 14 tot 2 aug 16 u. Meditatie elke wo 20-22 u in Ontmoe- u en meditatieweekend 1 mei 19 u-zo 3 Info alle programma's in brochure bij tingscentrum Siloam info mei 16 u; info Dingcman Boot 038- secr. aan te vragen. 0032-(0)89-755.613. 465.6653; Zaltbommel, De Hurnse Ga- per, Jannestraat 1, Hurwenen (bij Zalt- Zendo-JAKU bommel) Retraite met Godwin uit Sri Meditatie in de Zen-traditie: di. en Lanka 17 juli 17 u tot 26 juli 17 u (of 1ste do.avond en vr.middag Driebergen,

Kwartaalblad Cadeau-abonnement: 1 jaar (4 nummers) (KwB-It) BOEDDHISME f 35, -/ BF 650, -/ buitenland f 55,- n Ja, ik geef een abonnement cadeau aan: Naam gever: (in blokletters invullen a.u.b.) (in blokletters invullen a.u.b.)

Dhr/Mw Dhr/Mw

Adres Adres

Postcode / plaats Postcode /plaats

Tel./Fax Tel./Fax

Handtekening Een acceptgiro wordt U toegezonden.

Inzenden aan: Kwartaalblad Boeddhisme - Abonnementen, Heidebloemstraat 173, 6533 SN Nijmegen Stichting Vrienden van het Boeddhisme BOEDDHISME EN NEW AGE

AMSTERDAM — 18 APRIL 1998

OE VERKLAAR JE DE positie van een ruim DE SPREKERS: - 2500 jaar oude traditie zoals het boeddhis- _ me in de tijd van Aquarius? De belang- Dr. Wouter Hanegraaf, godsdienstwetenschapper, stelling voor de leer van de Boeddha neemt toe, promoveerde in 1995 op een studie over New Age- maar ook de interesse in New Age. Dit lijkt in te- religie en de westerse cultuur bij Prof. R. Kloppen- genspraak met elkaar. Maar ligt dit eraan dat de in- borg. Hij heeft momenteel een aanstelling voor een teresse voor het boeddhisme ook het gevolg is van vervolg onderzoek en woont momenteel in Parijs. de secularisering van de samenleving? Is het een zoeken naar een zingeving voor de menselijke con- Frits Koster kwam in 1979 in aanraking met de traditie? Of een uiting van cultuurkritiek? Zijn boed- ditie van vipassana-meditatie. 1982 maakte hij een dhisten en New Age-aanhangers op zoek naar al- reis naar Azië, waar hij vervolgens als boeddhistisch ternatieven voor een maatschappij waarin het stre- monnik vijf jaar lang in kloosters in Thailand, Bir- ven naar een 24-uurs economie het credo is? ma en Sri Lanka mediteerde en boeddhistische psy- In New Age kringen wordt aandacht besteed chologie bestudeerde. Hij is inmiddels uitgetreden aan meditatie-methoden en aan therapieën die heil- en werkt als psychiatrisch verpleegkundige. Als me- zaam en helend zouden werken. De verscheiden- ditatiebegeleider is hij verbonden aan het Vipassana heid aan methoden en theorieën is heel groot en in Meditatie Centrum te Groningen. het geheel niet eenduidig. Boeddhisten daarentegen vinden dat hun doelstellingen klip en klaar Joke M. van der Horst, secretaris van de Stichting zijn. Het doel is door de Boeddha ontdekt en on- Vrienden van het Boeddhisme, is werkzaam ge- derwezen. Dat wordt aan ons doorgegeven door weest in het Tropeninstituut te Amsterdam. Door hen die de weg eerder hebben betreden en vanuit haar reizen naar Nepal in het begin van de jaren hun doorleefde ervaringen spreken. Boeddhisten zeventig, kwam zij in contact met het boeddhisme. koesteren deze ononderbroken overdracht van er- In het begin van de tachtiger jaren raakte zij door varing van het ontwaken met zijn beproefde me- haar verblijf in de Schotse commune Findhorn be- thoden, en die worden nu ook in het Westen on- trokken bij de New Age beweging. Zij studeerde derwezen. Als het gemeenschappelijk uitgangs- theologie aan de Hogeschool Holland en werd punt echter een zoektocht van de Westerling naar vervolgens voorganger bij een gemeente van de zingeving is, dan zou het boeddhisme inderdaad in Vrijzinnige geloofsgemeenschap NPB. Na zeven de New Age hoek passen. jaar bleek haar persoonlijke betrokkenheid toch bij Wanneer we naar vele methoden en doelstellin- het boeddhisme te liggen, al werkt zij incidenteel gen kijken en de verschillende vormen van zinge- nog voor de NPB. ving ontdekken, dan mogen we ons ook afvragen of er meerdere doelstellingen zijn die het menselij- Plaats: De Vrije Gemeente, Johannes Vermeer- ke bestaan de moeite waard maken om geleefd te straat 19, Amsterdam. worden. Ook in de boeddhistische tradities zijn — Bereikbaar: Joh. Vermeerstraat ligt ten oosten van naast het opheffen van het lijden of het ontwaken het Museumplein, achter het ANWB-gebouw. — nog wel andere redenen te noemen om aan een Tramlijnen vanaf C.S.: lijn 16 — halte Joh. Ver- nieuw bestaan te beginnen. Hoewel die vaak als re- meerplein, lijn z en 5 — halte Hobbemastraat of latieve doelstellingen worden omschreven. Stedelijk Museum. Een vraag als deze maakt het de moeite waard Info: 0I0-4157097/0318-623265/jehms@global/xs.nl om de verhouding tussen boeddhisme en New Kosten: (excl. koffie, thee en lunch) f 35,- (f 25,- Age en op welke wijze de verschillen en overeen- voor donateurs, f To,- op vertoon van studenten- komsten zich voordoen, te onderzoeken. kaart).