KOREKTY Ciąg Dalszy
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ KOMISJA ŚCIGANIA ZBRODNI PRZECIWKO NARODOWI POLSKIEMU KOREKTY ciąg dalszy Odpowiedź redaktorom i współautorom książki Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, red. B. Engelking, J. Grabowski, Warszawa 2018 na ich polemikę z moją recenzją Korekta obrazu? Refleksje źródłoznawcze wokół książki Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 1–2, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa 2018, Warszawa 2019. WARSZAWA 2020 Korekta obrazu II B5 2.indd 1 26-08-20 17:32 opracowanie redakcyjne: Wojciech Frazik projekt okładki: Katarzyna Dziedzic-Boboli skład i łamanie: Marcin Koc druk i oprawa: TZG Zapolex Sp. z o.o. ul. gen. Sowińskiego 2/4 87-100 Toruń © Copyright by Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020 ISBN 978-83-8098-213-0 Korekta obrazu II B5 2.indd 2 26-08-20 17:32 Tomasz Domański Korekty ciąg dalszy. Odpowiedź redaktorom i współautorom książki Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, red. B. Engelking, J. Grabowski, Warszawa 2018 na ich polemikę z moją recenzją Korekta obrazu? Refleksje źródłoznawcze wokół książki Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 1–2, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warszawa 2018, Warszawa 2019 W 2018 r. Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów działające przy In- stytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk opublikowało dwutomową pracę Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski pod redakcją Barbary Engelking i Jana Grabowskiego1. Książka ta spotkała się z niezwy- kle żywym zainteresowaniem opinii publicznej oraz badaczy. Ukazało się szereg jej recenzji i omówień, w tym także w 2019 r. moja obszerna recenzja zatytułowana Korekta obrazu?2. W odpowiedzi na przygotowaną przeze mnie recenzję redaktorzy oraz autorzy Dalej jest noc przedstawili swoje polemiczne teksty, które zostały zamieszczone na stronie internetowej Centrum3. Liczne uwagi i opinie, niekiedy bardzo krytyczne, skłoniły mnie do przygotowania własnej repliki, dzięki której będę mógł wyjaśnić autorom i wszystkim zainteresowanym czytelnikom podnoszone wątpliwości doty- czące ważności poruszonych przeze mnie zagadnień, zwłaszcza ze sfery interpretacji źródeł wykorzystywanych w Dalej jest noc. Starałem się odnieść do wszystkich kwe- stii występujących w odpowiedziach. Mam nadzieję, że nic mi nie umknęło. Swoje refleksje podzieliłem na część ogólną, gdzie odniosę się do wątków wspólnych oraz na części szczegółowe, w których odpowiadam na uwagi poszczególnych autorów. 1 W tekście na określenie książki Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, red. B. Engelking, J. Grabowski, Warszawa 2018 używam skrótu Dalej jest noc lub Dalej w na- wiasach, kiedy odnoszę się do poszczególnych odpowiedzi. 2 T. Domański, Korekta obrazu? Refleksje źródłoznawcze wokół książki Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 1–2, red. Barbara Engelking, Jan Grabowski, Warsza- wa 2018, Warszawa 2019. W tekście używam skrótu Korekta. 3 https://www.holocaustresearch.pl/index.php?show=555 [dostęp: 15 VII 2020 r.]. Teksty polemiczne (z wyjątkiem części autorstwa prof. Jeana-Charlesa Szurka) w wersji papierowej zostały przesłane do Instytutu z sugestią ich wydrukowania w wydawnictwie IPN. Instytut wyraził zgodę na tę propozycję, chcąc udostępnić swoje łamy na dyskusję polemiczną. Ostatecznie jednak badacze Centrum zrezygno- wali z publikowania swoich odpowiedzi w IPN. 3 Korekta obrazu II B5 2.indd 3 26-08-20 17:32 Zarówno w części poświęconej generaliom, jak i w szczegółowych odpowiedziach, krok po kroku, wykażę bezzasadność większości zarzutów formułowanych wobec mojej recenzji. Co ważne, wskażę nowe przykłady tych samych mechanizmów ko- rzystania ze źródeł, które szczegółowo opisałem w Korekcie, i budowania na tej podstawie kolejnych mitów czy stawiania fałszywych tez. Wśród problemów natury ogólnej, zgodnie ze schematem zaproponowanym w Korekcie, omówię kwestię doboru obszarów badawczych, administracji „niemiecko-polskiej” oraz znaczenia dla jakości badań naukowych pomijania bazy źródłowej przy tabelach i danych statystycznych. Część zasadniczą odpowiedzi rozpocznę od kwestii, która wydaje mi się jednak najważniejsza, a na pewno dla autorów jest na tyle ważna, iż jej echa pobrzmiewają niemal na każdej stronie poszczególnych tekstów. Dalekie od zasad polemiki naukowej są różnorodne, czasem obraźliwe i niewybredne sformułowania. Recenzja nazwana została „elaboratem” (B. Engelking), „wypracowaniem” (D. Swałtek-Niewińska), „tractatus” i „potiomkinowską wioską” (T. Frydel) czy nawet… „ripostą” (A. Skibiń- ska). Można odnieść wrażenie, że autorzy niemal prześcigają się w wymyślaniu co ciekawszych określeń. Dagmara Swałtek-Niewińska stwierdziła: „kolejne zastrzeżenia Tomasza Domańskiego dotyczące treści książki wynikają głównie z jego błędnych interpretacji, niedopatrzeń i przeinaczania przeczytanego tekstu. Ze stworzonym przez siebie wrogiem Domański następnie walczy, odnosząc się nie do zawartości obu to- mów, lecz do własnych interpretacji, które w wielu przypadkach są nieuprawnione” (odp., s. 2)4. Dla prof. Barbary Engelking recenzja jest „elaboratem mającym charak- ter paszkwilu” (odp., s. 1). Autorka nie uzasadniła jednak, na czym miałby polegać paszkwilancki charakter recenzji i manipulacje, których – jej zdaniem – miałem się dopuścić. Próbę dyskredytacji mojej pracy podjął również prof. Dariusz Libionka, pisząc: „opracowanie napisane na zlecenie, mające na celu […] zdyskredytowanie i ośmieszenie redaktorów i autorów tekstów, pokazanie ich jako ignorantów, hochszta- plerów i manipulatorów, a także cwaniaków, którzy sobie tylko znanymi sposobami otrzymują środki na swoją godną pożałowania, a przede wszystkim wrogą z punktu widzenia interesów państwa radosną twórczość” (odp., s. 2)5. Przytoczone określenia dalekie są – jak widać – od języka debaty historycznej i merytorycznej polemiki, których można by oczekiwać od przedstawicieli polskich i międzynarodowych śro- 4 Liczby w nawiasach odnoszą się do stron poszczególnych odpowiedzi przesłanych do IPN. Nume- ry stron różnią się w wersji przesłanej na papierze od wersji skopiowanej w programie Word ze strony internetowej Centrum. We wszystkich cytatach zarówno z polemiki, jak i materiałów archiwalnych za- chowano pisownię oryginalną. 5 O próbie zdyskredytowania pisze również Anna Zapalec. Chyba najwięcej argumentów ad perso- nam w swojej odpowiedzi zawarł prof. Jean-Charles Szurek, toteż szerzej odniosę się do tych kwestii w szczegółowej odpowiedzi. 4 Korekta obrazu II B5 2.indd 4 26-08-20 17:32 dowisk naukowych, posiadających tytuły profesorskie. Sposób argumentowania, używane pojęcia i język przekonują mnie o niezwykle emocjonalnym charakterze dyskusji wokół tematu Zagłady, a zwłaszcza relacji polsko-żydowskich pod okupacją niemiecką. Ton wypowiedzi świadczy również o pilnej potrzebie rozpoczęcia debaty naukowej opartej na sile argumentów, wolnej od uprzedzeń i przekonania o własnej nieomylności. Temu też celowi służyła Korekta i niniejsza replika, która – mam nadzieję – skłoni autorów do zweryfikowania swoich sądów na temat problemów poruszanych w Korekcie. Musi zasmucać to, że zamiast rzeczowej wymiany argumentów redaktorzy i współ- autorzy Dalej jest noc usiłują zdyskredytować i podważyć wiarygodność badacza, który „ośmielił” się napisać krytyczną recenzję naukową, wskazując manipulacje i rozliczne błędy popełnione podczas analizy i interpretacji źródeł historycznych. Do tego wątku polemiki wypada zaliczyć sugestie, że recenzja nie jest samodzielna oraz została przygotowana przez zespół historyków IPN. Profesor Anna Zapalec retorycznie zastanawia się nad tym, „dla kogo formułuje swoją odpowiedź?”. Dość podobnie wypowiada się prof. Jan Grabowski. Niemniej opinie prof. Grabowskiego są dla mnie niezwykle interesujące. Pozwalają bowiem zrozumieć (odsłonić?) mecha- nizm wysnuwania wniosków i stawiania tez, niezależnie od tego, czy przedmiotem analizy jest źródło historyczne, publikacja naukowa czy próba polemiki. W tym wy- padku recenzja. Autor odpowiedzi wskazuje więc, że „raz po raz” powołuję się „na niepublikowane maszynopisy” innych badaczy z IPN. Tymczasem łącznie na ustale- nia innych pracowników IPN w Korekcie powołuję się czterokrotnie6, na dokładnie 213 przypisów. Wątpię, czy można w tej sytuacji użyć określenia „raz po raz”, które przywodzi na myśl wielokrotne i obszerne odwołania lub zapożyczenia. Ale to nie wszystko. Powyższa, zupełnie nieprawdziwa teza posłużyła Grabowskiemu za pod- budowę kolejnego wniosku, w którym moją recenzję nazwał „zbiorowym wysiłkiem urzędników oddelegowanych przez przełożonych do zadania specjalnego, polegające- go – co mam zamiar wykazać – na próbie podważenia reputacji niezależnych badaczy, a nie na intelektualnej polemice” (odp., s. 1). Aż chciałoby się sparafrazować opinię Swałtek-Niewińskiej: Ze stworzonym przez siebie wrogiem Grabowski następnie walczy, odnosząc się nie do zawartości recenzji, lecz do własnych interpretacji, które w tym przypadku są nieuprawnione. W innym miejscu prof. Grabowski uzupełnił swoją wypowiedź o istotny szczegół, insynuując, że w dyskusję o Dalej jest noc włączyło się „państwo polskie w postaci IPN” (odp., s. 1). W oczach Grabowskiego mamy więc po jednej stronie urzędników (urzędnika) państwowych ergo państwo 6 Chodzi o maszynopisy: Tomasza Roguskiego, Katarzyny Pawlak-Weiss i Krzysztofa Kupcia (wspól- ny), Dawida Golika i Sebastiana Piątkowskiego. 5 Korekta obrazu II