Alokairuen igoeraren aurrean

Andrej Holm soziologoarekin elkarrizketa

3,90 € 2019 / 05 12 I

2.643 I

#

Mozambike hondoratu dute Idai Navarra Suma Silvia Federicirekin eta Kenneth zikloiek oldarrerako prest elkarrizketa 10 І NAZIOARTEA 32 І M26 HAUTESKUNDEAK 34 І FEMINISMOA Zerukotik lurrekora Emanaldi guztiak: San Telmo Museoa Donostia 19:00

Maiatzak 21 asteartea Maiatzak 22 asteazkena Koldo Izagirre Antton Olariaga Mendearen umeek Joseba Larratxe munduari desafio 100 urte, ehunka irudi Hitzaldia Hitzaldi ilustratua

Maiatzak 24 ostirala Maiatzak 28 asteartea Joxemari Ostolaza ‘Xalbardin’ Elixabete Josu Landa Garmendia Malores Etxeberria Euskarazko kazetaritzaren Enpeinatzea ez bada libre intrahistoria bat Errezitala Hitzaldia

LAGUNTZAILEA BABESLEAK 2.643 zenbakia І Maiatzak 12, 2019 Jabetza Komunikazio Biziagoa S.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea Lehendakaria Bego Zuza Panorama Iritziak Finkoak Erredakzioa Amaia Fernández, Amaia Lekunberri, 04 І Asteko argazkia 17 І Estitxu Garai Artetxe 39 І DENBORAREN MAKINA Axier Lopez, Eneritz Arzallus, Estitxu Eizagirre, Gorka Bereziartua, 06 І Aktualitatea 18 І Katixa Dolhare-Zaldunbide 40 І BIZI BARATZEA Jon Torner, Lander Arbelaitz, Mikel Asurmendi, Mikel Garcia, 07 І Gaizki erranka 19 І Nora Barroso 42 І ARGIA komunitatea Onintza Irureta, Pello Zubiria, Urko Apaolaza, Xabier Letona, Zigor Oleaga 07 І Ez hanka ez buru 19 І Itziar bardaji GOIKOETXEA 48 І KULTUR-KRITIKAk Diseinua Maitane Gartziandia 08 І Ekonomiaren talaian 20 І JON AlONSO 50 І ZUZENEKO EMANALDIA Argazkilaria 21 І Rebeka Ubera 51 І DENBORA-PASAK Dani Blanco Produkzioa eta inprimaketa 52 І ARGI-KONTRA: Antza S.A.L. Administrazioa: Maria Eugenia R. Palop Jone Arzallus, Mari Karmen Loiarte azaleko argazkia: sailen GOIBURUetako ilustrazioak: Salmenta Umbruch Bildarchiv Clipart courtesy FCIT 54 І BERANDUEGI Idoia Arregi, Ixabel Bereziartua, Karlos Olasolo, Maite Arrieta, Olatz Korta Idazkaritza Aloña Soraluze, Bego Zuza Web garapena Asier Iturralde Informatika Iametza interaktiboa, S.L. Lege gordailua SS 837-2012 ISSN 0213-909X Batzorde parekidea 72562 E 34 І Silvia federici GUREKIN HARREMANETAN JARTZEKO Iruñean izan da militante Gipuzkoa feminista eta bisita aprobetxatuz, Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria Katakrak argitaletxeak euskaratu Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoa berri duen Mundua berriz liluratuz: Xalbardin baita. 64122 Urruña Nafarroa S antesteban Feminismoa eta komunen politika Gazteluko Plaza 44, 3. eskuina

Josu bere lanaz jardun dugu. 31001 Iruñea Posta elektronikoak [email protected] [email protected] Telefonoa Elkarrizketak eta erreportajeak 943371545

10 І NET HURBIL 28 І Andde Sainte Marie

‘Idai’ eta ‘Kenneth’ zikloiak: “AHT-ren dosierra Ametzagaiña taldeko kidea da Klima zoratuak hondoratu du zerotan dago, epe ertainean Argia honako enpresekin batera: zor ustelek itotako Mozambike ez da mugituko” Pello Zubiria Kamino Mikel Asurmendi

12 І Ainara Azpiazu Aduriz 32 І politika “Marrazketa tresna ezin hobea da edozein ogibidetan aritzeko, baina Navarra Suma ez da trebezia moduan lantzen” oldarrerako prest Xabier Letona Danele Sarriugarte Mochales

22 І etxebizitza eskubidea 44 І MAITE LARBURU Berlin: Nola berreskuratu “Norbera bere norberarengana etxejabe handien pisuak hurbilarazi nahi izan dut, Doan eta libre herritarrentzat? ez disko intimo bat egin” Argiako edukiak kopiatu, moldatu, Lander Arretxea Bereziartua zabaldu eta argitara ditzakezu, gure Lander Majuelo egiletza aitortu eta baldintza beretan eginez gero. Are gehiago, gure edukiak ahalik eta gehien zabaltzea nahi dugu.

Ekonomia sozial eraldatzailearen sareko kide Lizentzia hau soilik ARGIAren edukientzat da baliagarria, baliteke beste testu eta argazki (HIZKUNTZA POLITIKARAKO batzuk lizentzia hau ez izatea. SAILBURUORDETZAK DIRUZ LAGUNDUA) Maiatzak 12, 2019 4 І SAILAREN IZENA

Maiatzak 12, 2019 SAILAREN IZENA І 5 Besarkada erraldoia Europako hauteskundeen atarian, Herrien Besarkada irudikatu dute Europako hainbat txokotan. Gurean, Biarritz, Donibane Lohitzune, Haz- parne, Iruñea eta Durangon (irudian). Migratzaileen eskubideak aldarri- katu, faxismoa arbuiatu eta Europako migrazio politikak salatu dituzte. “Europan kriminalizatu egiten dute errefuxiatu eta migratzaileengana- ko elkartasuna. Horregatik hartzen dugu elkarrekin bizitzeko konpromi- soa, gorroto eta bazterkeriazko politikak errefusatzekoa eta gizatasuna eta elkartasuna defendatzekoa", adierazi dute antolatzaileek. EKINKLIK

Maiatzak 12, 2019 6 І PANORAMA

Gipuzkoako Ehiza Federazioak deituta, 15.000 bat herritar bildu dira ehizaren aldeko manifestazioan. Kontramanifestazioa egin du Askekintza talde antiespezistak.

Harro sentitzen gara ehiztariak garelako, eta ehiza gure bizitzeko modua da; denon eskura dagoen ehizaren alde egiten dugu; ehizak landa eremuak zaindu, aberastasuna sortu eta ekonomia suspertzen laguntzen du; askatasunez eta bakean egin nahi dugu Guaidóren ehiza; ekologisten eta animaliazale bortitzen eraginpean ez dagoen administrazio librearen alde... altxamendu Gerardo Cantera, Goienan militarra

ARGIA Ehiztariek errespetua eskatu dute. Errespetatzen nauena are sozialetan zabaldutako bideo baten bitartez, herritarrak eta indar ar- errespetatzen dut nik, matuak Nicolás Maduroren aurka altxatzera deitu zituen Juan Guaidók, ingurumena errespetatzen apirilaren 30ean. Venezuelako militarrek etxe barruko arrestatzea zeu- duena eta animaliak S kan Leopoldo López askatu eta armadak Caracasen duen La Carlota egoitzara errespetatzen dituena, eraman zuten. López eta hainbat militar ondoan zituela grabatu zuen bideoa plazeragatik hil ordez Guaidók: “Usurpazioaren etetea gaur hasten da. Soldadu eta familia militar guz- @Andretxe tiari dei egiten diet, balentria honetan lagundu gaitzaten. Orain da momentua”. Indar armatuen babesa zuela adierazi zien herritarrei: “Venezuelako herria, beharrezkoa da denok batera kalera ateratzea, indar demokratikoak babestu eta gure askatasuna berreskuratzera. Antolatuta eta batuta, mobilizatu base militar nagusietan”. Donald Trumpen Gobernuak modu irekian babestu zuen estatu kolpea: “AEBetako Gobernuak erabat babesten du Venezuelako herriaren borroka bere Aurten ere, ehiztariek euren askatasunaren eta demokraziaren alde. Demokrazia ezin da garaitu”. hiltzeko zaletasuna eskubide Maduroren Gobernuak berriz, Miraflores Jauregian kontzentratzera deitu bezala aldarrikatu dute zituen herritarrak, estatu kolpea deitoratzeko. Venezuelako Botere Publikoek Donostiako kaleetatik. Honek ere estatu kolpea gaitzetsi zuten eta behin neutralizatzea lortu zutelarik, militar gure aldetik erantzuna izan du. Zaletasun bat ugarik salatu zuten engainatu egin zituztela estatu kolpearen aldekoek. ez dagoelako animalien Estatu kolpe saioak aurrera ez zuela egiten ikusirik, Leopoldo López eta bere bizitzeko eta ez sufritzeko familia Txileko enbaxadan babestu ziren. Saioan parte hartutako beste 25 mili- interesen gainetik. EHIZA tarrek berdin egin zuten Brasilgo enbaxadan. Juan Guaidó buruzagi matxinatua, HILKETA DA! bestalde, gorde egin zen. Lópezek eta Guaidók egunean zehar dei ugari egin @Askekintza zituzten herritarrak matxinadara batzeko, baina ez zuten lortu jendetzarik bil- tzea. Madurok jakinarazi zuen, justiziak parte hartuko duela matxinadan parte hartutakoak zigortzeko.

Maiatzak 12, 2019 PANORAMA І 7

GAIZKI ERRANKA ez hanka ez buru

ADUR LARREA Txioa www.adurlarrea.com

Santi Leoné

ataluniako preso politikoen kontrako epaiketan, irain kla- sikoekin batera bertzelako laidoak aipatu dituzte poliziek, Kiazko urrian giro larderiatsua nagusi zela erakusteko: “Vo- tarem” oihu egiten zigun jendeak. Nik dakidala, inork ez die poli- ziei gogorarazi bozkatzeko asmoa adieraztea ez dela iraina. “Vo- tarem” irain gisa sailkatu izanak ez du, berriz diot, nik dakidala, komentario handirik ekarri hedabideetan. Beharbada hori ez da hain arraroa, pentsatzen badugu, nik pentsatzen dudan bezala, oraindik martxan dagoen epaiketaren helburua independentis- moa kriminalizatzea dela, berez gaitzesgarria dela independen- tista izatea eta “Espainia hausteko asmoz” bozkatu nahi izatea. Egun hauetan, irratia edo telebista piztu eta “supremazista”, “arrazista” eta “fanatikoa” bertzerik ez da aditzen. Núria de Gis- pert politikari katalanak zerriak deitu die txio batean lau arerio politikori –Arrimadasi, Girautari, Montserrati eta Millori–. Hori- xe da independentismoaren egiazko izaera, erran dute aho batez tertulietan. Hor ditugu egunero Herrera, Jiménez Losantos, Sos- tres edo Inda bezalakoen ahotik ateratzen diren loreak, baina mintzagaia Gisperten txioa da, ez omen baita pertsona baten txio desegokia, independentismo osoaren izaeraren adierazgarri baizik. Beharbada hori ez da hain arraroa..., tira, esaldia arestian idatzi dut, azken paragrafoaren akaberan. Ez du hain sona handia izan, baina Hauteskunde Batzordeak isuna jarri dio Tv3-i presoen inguruko dokumental bat hautes- kunde garaian emateagatik. Nonbait, independentismoari bo- toak ematen dizkio errealitatea erakusteak –Batzordeak ez du zehazki horrela justifikatu bere erabakia, interpretazio librea egin dut–. Baina erabaki horrek, Gisperten txioak ez bezala, ez du ezeren –adibidez, demokrazia jakin baten– egiazko izaera erakusten.

“utzi ditzagun alde batera diskriminazio arrazistak” Fatima Hacine-Bacha Garcia, donostian hildako gaztearen ama Santi Coca Hacine-Bacha donostiarra jipoi baten ondorioz hil zen eta hilketari lotuta zabaltzen ari ziren gorroto mezu arrazista eta xenofoboen aurrean, lasaitasuna eskatu du amak: “Oinarritu gaitezen maitasunean, mantendu ditzagun bakea eta lasaitasuna, utzi ditzagun alde batera amorrua, diskriminazio arrazistak eta gorrotoa”. 2019/04/29

Maiatzak 12, 2019 8 І PANORAMA

EKONOMIAREN TALAIAN analisia Errekorra gastu militarrean

juan mari arregi

unduan gero eta gose eta migrazio gehiago dago, natura deusezta- Mtzen ari gara eta klima aldaketari ecuador ez diogu jaramonik egiten. Eta bitartean, gastu militarra hazi egin da 2010. urteaz et

geroztik lehen aldiz. Stockholmeko Ba- x ea kearen Ikerketarako Institutuaren arabe- ra, 2018an %2,6 igo da gastu militarra eta 1,8 bilioi dolarrekoa izan da (1,63 bilioi euro). Fidatzeko moduko datuak ditugu- Zer kontsumitzen dugu? netik –1988. urtetik– ez da halako kopuru handirik ezagutzen. amaia lekunberri ansola Errekor historiko hori AEBek eta Txinak bultzatu dute, hurrenez hurren autsak harrotu ditu –sarekoak bederen– El Corte Inglés saltokiak “amaren 694.000 milioi eta 250.000 milioi dolar eguna” delakoari begira egindako publizitate kanpainak. Iragarkian emaku- gastatu baitituzte armetan. Bien artean Hme bat ageri da, ondoko esaldia alboan: %97 besteei emana, %3 berekoia, Defentsarako aurrekontu globalaren er- %0 kexatia, %100 ama. Heteropatriarkatuaren arabera amatasunaren figura gore- dia baino gehiago batzen dute. Deigarria na litzatekeenari gorazarre ozen eta argia, bere buruari lehentasunen zerrendan da Saudi Arabiaren kasua, 67.600 milioi azken postua –kasurik onenean– eskaintzen dion emakume otzan, mendeko, gu- dolarrekin hirugarren postuan jarraitzen rari zein ametsik gabekoaren aldarri disimulurik gabea. Saltoki handien eremuko baitu eta arma inportatzaile nagusiena erraldoi espainiarrak, inoiz egin ez duen ezer baldin bada, bere eskuin muturreko baita oraindik. Baina ez gaitu harritu izaera ezkutatzea baita. Adibideak ez zaizkigu falta. behar, jakinik Yemengo interbentzio mili- Duela urtebetera arte, Dimas Gimeno zen enpresako lehendakaria, behin baino tarra gidatzen duela. Gogoan izan, bestal- gehiagotan Falangeko hautagai izandakoa. Hori nahikoa argigarri ez balitz, en- de, arma horien zati bat euskal enpresek presa aski seinalatua da langile eta sindikatuen kontra duen jarreragatik. Ahaztu produzitzen dutela eta Bilboko Portuaren barik zentsura erabiltzeko erreparorik ez duela, orain hamarkada bat pasatxo bidez iristen dela arabiar lurraldera. Soziedad Alkoholika musika taldearen diskoak erretiratu zituenean kasu. El Corte Frantziako Estatua bosgarren pos- Inglésen izaera eskuindar atzerakoia erakustera datozen adibideen zerrendaren tuan dago 63.800 milioi dolarrekin eta lagin bat besterik ez lirateke aipatutakoak, azken publizitate kanpaina bezalaxe. Espainiako Estatua hamaseigarren, Hain adibide argigarriak izanik, harritu nau azken publizitate kanpainak era- 2018an 18.200 milioi gastatu ondoren; gindako asaldurak. Publizitate mota hau indarkeria den heinetik salatzea zilegi ez azken honek NATOko kide gisa %7 igo ezik, beharrezkoa ere badela dudarik ez dut. Ados. Baina iruditu zait mezu askok zuen bere aurrekontu militarra iaz. dezente dutela sinesgaiztasunetik, saltokiak halakorik egitea pentsaezina baili- Beraz, ez da egia estatuen diru-kutxe- tzan. Jokatuko nuke iragarkiaren mezuak ez duela ezjakintasuna jatorri, arestian tan sosik ez dagoenik pentsioak, osasuna, aipatutako eskuin muturreko ideologia eta beronen iruditeria indartzeko asmo hezkuntza, menpekotasuna edo migra- garbia baizik. Eta bidenabar publizitateak sortutako polemikaren bidez zabalkun- tzaileentzako babes neurriak hobetze- dea eta irabaziak lortuz gero, ezin hobeto. ko. Leporaino armatzeko dirua daukate. Tamainako adierazpide matxista eta atzerakoiei ere atera ahal zaie onurarik or- Espainiako Gobernuak, bere burua so- dea: sortutako harrabotsak aukera paregabea luzatzen du ditugun kontsumo ohitu- zialistatzat omen daukan horrek, politi- ren inguruan hausnartzeko. Zilegi da gure printzipio politikoekin talka egiten duten ka sozialak egingo dituela dio... Ba gastu printzipioak –eta ondorioz jarrerak– dituzten saltokietan erostea? Faxismoaren militar horren aurrean zer egin pentsatu mamuak joko demokratikoan parte hartzen dutenen kopurua igo duen era berean, beharko luke lehenik eta behin. Eta gaine- El Corte Inglésen izaera eskuin muturrekoa estalgabetzen duen iragarkiak ere balio rako alderdiek, ezkerreko eta progresista dezake jendea kontsumo ohiturak aldatzera bultzatzeko. Aldaketari begira, gauza direla diotenek, baita herritarrek ere, ho- gutxirekin baitugu kontsumo ohiturekin baino eskumen gehiago. Beraz, ez dezagun rixe exigitu beharko liokete. arerioa finantzatu; ez behintzat beronen konplize bilakatu nahi ez badugu.

Maiatzak 12, 2019 PANORAMA І 9 Organikoa herrian konpostatzea, debekatuta

ZERO ZABOR

hernani Gipuzkoako Foru Aldundiak ukatu egin dio Hernaniko Udalari herrian atez ate bildutako hondakin organi- koa tratatzeko konpost planta txiki bat eraikitzeko baimena. Proiektuak Ma- drilgo Gobernuaren diru-laguntza bat ere badauka izendatuta, baina Aldun- diak ezetz dio eta ezezkoaren argu- @ par dio bakartzat aipatzen da GHK ari dela lurralde osorako konpost planta bat q uememoria eraikitzen Gipuzkoako Hondakinen Azpiegituren Lurralde Plan Sektoria- lean eta erabakita dagoela ezingo dela eraiki arau horietan aurreikusita dau- den azpiegiturez gain besterik. justizia eta aitortza fusilatuentzat usurbil SARTAGUDA. Memoriaren Egunean, urteroko hitzordua izan zuten maiatzaren 4an Usurbilgo Udalak atez ate biltzen Sartagudako Parkean. Ahanzturan eror ez daitezen, omenaldia egin zieten Fran- duen hondakin organikoaren parte kismoan fusilatutakoei, eta guztientzat justizia eta aitortza aldarrikatu zituzten. bat –100 tona urtean– herriko bi ba- Aurten, Alargunen Herria Elkarteko kideek bereziki bi lagun izan dituzte gogoan: serritarrekin elkarlanean konposta- Jaxinto Gomez eta Carlos Martinez. tzen hasteko proiektua zeukan abian, honek ere Espainiako Gobernuaren diru-laguntza lortuta. GHK kontsor- tzioak debekatu egin dio horrelako- rik egitea, bildutako hondakin guz- lurzaindia tiak bere eskumenekoak direla eta. donostia Donostia Bizirik plataformak eta 135.000 Errausketaren Aurkako Mugimen- 135.000 euroko mailegua kitatu nahi du Lurzaindiak eta duak salatu dute Donostia dela Gi- dirua lortzeko harpidetza kanpaina abiatu dute. Diru puzkoan gutxien birziklatzen duen horrekin, 38 hektarea lur ordainduko dira, bertan arituko udalerria eta mobilizazioa deitu dute diren hiru laborari laguntzeko asmoz: Bastien Cecchetto maiatzaren 17rako. eta Perrine Decarsin Donaixtin, eta Laura Daniel Ahurtin.

apustuak. Joko eta apustuen publizitatea aldizkari berria. Urkila aurkeztu dute, fakirraren ahotsa. 111 Akademiako ki- debekatzea onartu du EITBk. “Helburua da Bilboko aldizkari berria. “Errealitate politi- deek Harkaitz Canoren Fakirraren Ahotsa jokoak eta apustuek sor ditzaketen adik- koan eragiteko asmoz” sortu da, bi helburu (Susa, 2018) eleberria hautatu dute aurtengo zio arazo larrietatik pertsona ahulenak ba- nagusirekin: “Gertakari sozialen inguruan sariaren irabazle. Hiru fase izan ditu irabazlea bestea”, azaldu du EITBko zuzendari nagusi ukatua zaigun zapalduon ikuspuntua za- hautatzeko bozketak, eta hiruretan atera da Maite Iturbek. Salbuespenen artean da Es- baltzea” batetik, “desjabetuon kultura erai- garaile. Azken fasean, Katixa Agirreren Amek painiako Estatuaren eta ONCEren loteria. kitzen aletxo txikia jartzea” bestetik. ez dute (Elkar, 2018) izan du lehiakide. Maiatzak 12, 2019 10 І NET HURBIL

"idai" eta "kenneth" zikloiak klima zoratuak hondoratu du zor ustelek itotako mozambiKe

Klimaren aldaketa dagoenekoz hemen da eta herrialde txiroenak kolpatzen ditu gogorren. Afrika ekialdean batere ohikoak ez diren bi zikloi oso bortitz lurreratu dira Mozambike gainean, txikizio handiak eraginez mendeetako kolonialismoak, hamasei urteko gerra zibilak eta azkenaldian agintari ustelek herrialdearen bizkar sinatutako zor publiko izugarriak kinka larrian jarrita zeukaten herrialdean. Klimaren erotzeak baditu eragile irabazleak eta pairatzen duten galtzaileak.

Pello Zubiria Kamino

azio Batuen Erakundeak esan bitxia dela horrelako ekaitz handi bat tzagoak izatea. Bigarrenik, eskualdeak du: Kenneth zikloiak, Mozambike eta harrigarria zela bost asteko epean azken urteotan lehorte gogorra nozi- Ninoiz kolpatu duen ekaitzik bor- bigarrena iristea. tu du, klimaren prospekzioek eremu titzenak, utzitako orbainak sendatze- Idai-ren eraginez, Beira hiriaren horretarako aurreikusten duten lehor- ko herrialdeak nazioartearen laguntza –500.000 biztanle dituena– %90an sun- tzearen ildoan, lurzorua gogortuz eta beharko du. Martxoan Mozambikeko tsituta zuten uholdeek eta 600 jende hil. ura ez txukatzea eraginez. Hirugarre- erdi aldea suntsitu zuen Idai zikloia Gogorren kaltetutako eremuetara iritsi- nik, itsasoaren maila jada oin bete go- izan baldin bazen Afrikako eskualde tako lehen sorosleek aurkitu zituzten rago dago duela mende bat baino, eta honetan sekula ezagututako bortitze- jendeak zuhaitz eta teilatu gainetan igo- honek lehorrean barrurago irits arazten na, bost aste geroago Kenneth urakanak ta, nork erreskatatuko zain, artean urak du kostaldeko uholdea. hautsi du marka. gero eta gorago igotzen zirela. Zimbab- Gauzak gehiago okertzeko, urtetako Cabo Delgadotik sartuta, orduko 225 wetik zabaldutako hedabide sozialek idorteen ondorioz elikagai hornidura kilometrorainoko haizeteak zabaldu zi- erakusten zuten jendea itota uholdeak oso murritza da eta bereziki kaltetzen tuen estreina, eurite eta uholde handiak harrapatutako karriketan eta Mozam- ditu haurrak; ondorioz, haurren lana ondoren. Ipar aberatsean oso oihartzun biken airetik hartutako irudietan ager- eta derrigortutako ezkontzak eten barik ahula izan duten albisteek diote Ma- tzen ziren konta ezin ahala etxe urpean. ugaldu dira urteotan. Ehunka mila hek- comia eskualdean etxebizitza eta erai- Eskualde osoan, munduko txiroeneta- tarea soro eta nekazaritzako lur urpera- kinen %80 eraitsi dituela ekaitzak eta koa den horretan, hiru milioi pertsona tuta, eskualdea berriro azkar martxan bizileku barik laga 100.000 jende. Hilak inguru kolpatu zituen Idai-k. jartzeko esperantza gutxi dago. dozena batzuetan geratzeko itxaropena Holthausek martxoan Argiak inter- “Herrialde aberatsetan bizi garenoi zuten agintariek, Pemba hiriaren ingu- neten plazaratutako “’Idai’ zikloiak age- –dio Holthausek– zail egiten zaigu ho- rua ez delako oso jendetsua. rian utzi du klima aldaketaren oinarrian rrelako desastre bat irudikatzea, zeren Eric Holthaus meteorologo ezagunak datzan injustizia” artikuluan ohartarazi eta gure gizartea eraikita baitago, hein azaldu du egun luzez irauteko heldu zuen Idai zela froga garbi bat klimaren batean, muturreko eguralditik gu ba- zela Kenneth, atmosferaren goiko al- aldaketak munduko hainbat eskualde- besteko. Hau da krisi humanitario berri dean zeukan egoera bereziagatik ahul- tan dagoenekoz eragiten dituen hon- bat erakusten duena klimaren aldaketa- tzen joateko aukera gutxi zuelako: damendiena: “Idai zikloia ez da hon- ren oinarrian datzan injustizia”. “Inoiz ez da horrelakorik gertatu es- damendi naturala: ekaitza gaiztoagotu kualde honetan eta munduan ere oso dute klimaren aldaketak, mendetako Atunetarako baporeen aldi bakanetan jazo da, zikloi batek in- kolonialismoak eta nazioarteko eten- iruzur hura darrean irautea hainbeste egunez”. gabeko injustiziek”. Kenneth ekaitzak Ezbeharrek pobrea inoiz ez badute ha- Munduko Meteorologia Erakundea- arrazoi eman dio, ageri denez. rrapatzen une egokian, klimagatiko ren arabera Idai izan daiteke Hego He- Mozambikeko uholdeak gutxienez hondamendiok Mozambikeri kolap- misferioak sekula ezagutu duen zikloi hiru alorretan daude lotuta klimaren so ekonomikoan lur jota zegoela hel- tropikalik gaiztoena. Adituek 4. mailako aldaketari. Batetik, atmosfera beroago du zaizkio. Afrika osoak bezala mende zikloi izendatu zuten martxoko Idai, az- batek ur lurrun gehiagori eusten dio luzetako kolonialismoa jasan ostean, pimarratuz Afrikako itsas hegi horretan eta honek eragiten du euriteak borti- portugesengandik libratu zenean Mo-

Maiatzak 12, 2019 NET HURBIL І 11

Pemba hirian herritarrak euripean etsita "kenneth" zikloiak ekarri dien uholdeak harrapatuta.

zambike gerra zibil odoltsuan murgil- rara eraman duena eta zorpetze publi- zen, bost urteko epe laburrean, tartean du zen 1976 eta 1992 artean, Afrikan koak mundu osoan nola funtzionatzen 622 milioi gehiago kostaldearen zain- komunismoari hesia jartzeko aitzakian duen erakusten duena. keta hobetzeko, 538 milioi portuak ba- AEBek hauspotutako gerran. Ondorioz, 2013ko irailean gaude. Cherbourg, pore modernoei egokitzeko, 800 milioi suntsiketa ekonomiko handiez gain, mi- Frantziako Normandian. François Ho- lehenbiziko inbertsioak bermatzeko... lioi bat hildako eta lau milioi herrialde llande presidentea bera helduko da he- Tartean, Mozambike hondoratu duten barruan lekualdatuta, gehienak hirieta- mengo ontziolara hiru ministrorekin, operazioari etekina ateratzen aritu dira ko aldirietan eta uholdeen mende dau- Frantziak eskuratu duen kontratu oso Estatuko aparatuen buruak, ministro den eremuetan pilatuta. on bat ospatzera: atunetarako 24 bapo- eta zerbitzu sekretuetako goi karguak Geroztik, kanpo zorrak metatzen joan re eta armadarentzako 6 patruila-ontzi zerbitzu publikoen kontrata pribatuen da Mozambike, neoliberalismoaren esku militar. Mozambikeko arrantza bizibe- buruzagitzan ere badaudenak; ate bi- -makilak diren NDF Nazioarteko Diru Fun- rrituko omen dute eta kostalde arrisku- rakariak Afrikan ere. Alemania, Suitza, tsaren eta Munduko Bankuaren ustezko tsu hura zainduko piratetatik. Frantzia, Britainia Handia eta Errusiako garapen proiektuetan leporaino zorpetu- Bost urte geroago, txalupa guztiak bankuek beren sosak ondo lotu dituzte ta, Afrikako zordunetan txapeldun. egin eta entregatuta zeuden baina por- eta Mozambikek sinatu behar izan du Joan den udazkenean ATTAC erakun- tuetatik irten ezinik, Mozambike bere denetara 2.000 milioi euro ordaintze- de altermundialistak kontatu zuen Mo- zor publikoaren ordainketak etenda, ra derrigortuko duen finantzazio pla- zambikeko agintariak eta Europa eta herrialdeko inbertsioak berdin, gastu na, kalean herritarrek eta hainbat herri AEBetako konpainia errespetagarriak sozial guztiak murriztuta. Izan ere, 200 mugimenduk zor ustelari uko egitea es- zipriztinduta dauden eskandalu bat, milioi euroko inbertsioa izatekoa zena katzen zuten arren. Idai eta Kenneth-ek hain zuzen ere herrialdea kiebra egoe- azkenean 2.000 milioiko zorra bihurtua eman die azken errematea. l

Maiatzak 12, 2019 Ainara Azpiazu Aduriz Iruditeria anitzagoen alde

Marrazketa tresna ezin hobea da edozein ogibidetan aritzeko, baina ez da trebezia moduan lantzen

Hernanin hartu gaitu Ainara Azpiazu Aduriz ilustratzaileak, Andrekaleko bigarren zenbakian. Etxe horretan hazi zen Axpi, eta hantxe dauka orain lokala. Historia polita dakar kale horrek: ofizialki, Kardaberaz deitzen zen, baina, orain dela bost urte, herritarren ekimenez, tradizioz eman izan zaion izena berreskuratu zuen. Toki egokia da, dudarik gabe, gaurko elkarrizketa egiteko. Izan ere, horixe baita Axpiren lanaren ardatzetako bat: iruditeriatik at geratu direnak (emakumeak, adinekoak, haurrak) koloretara ekartzea.

danele sarriugarte mochales DANI BLANCO

Badira hamar urte afizioa ofizio goko nuela, baina ez zela izan nahi nuen tarako. Are gehiago, esango nuke oso gu- bihurtu zenuela, nola gertatu zen? ogibidea, edo, gutxienez, ez nuela geratu txietsia zegoela modu hori. Komikia, ilus- Txikitatik asko gustatzen zitzaidan ma- nahi zintzilik utzitako arte ederren bide trazioa, gauza figuratiboak egitea… ez zen rraztea, beste ume askori bezala, eta ez horri pixka bat heldu gabe, oraindik gaz- hori bultzatzen zena. Ilustrazioan topatu nion sekula utzi. Amak Donostiako denda tea nintzen-eta. Zortzi ordu zerbaitetan nuen nire bidea, ikastaroak eginda lehen- dotore batean egiten zuen lan, Nerecá- pasa behar dugu, izan dadila gustukoa. dabizi eta masterrean ondoren, Italian. nen, eta han bulego eta arte material uga- Soziologiak begirada ematen zidan, eta ri saltzen zen. Opariak handik ekartzen arte ederrek hori plazaratzeko modua. Komunikatu nahi zenuela diozu: zizkidan, bera ere oso artezalea zen eta zer ordea? tarteka dendatik mimoz ekarritako opa- Arte ederretan ere ez zinen ase, ordea. Adibidez, emakumeen irudiak ez ni- riekin garatu nuen zaletasuna haurtza- Lehen urteak oso dispertsoak ziren, han- tuen ikusten gizartean garrantzitsuak roan. Iritsi zen zer egin eta nora joan era- dik eta hemendik probatzen zen, eta nik, ziren tokietan, irudiak egon ohi diren bakitzeko garaia, eta etxean ez zuten oso ordurako, gauzak nahiko garbi neuzkan, tokietan: prentsako tiretan, aldizkarie- begi onez hartu arte ederren aukera, eta ez nuen denbora gehiago “galdu” nahi. tan… Ematen zuen munduaz hitz egi- erabaki nuen soziologia egitea. Nahiko Ahalegin handia eskatzen zidan aldi be- tea zela gizonen munduaz hitz egitea. nota txukunekin bukatu nuen, soziologo rean lana eta ikasketak egiteak. Teknikan Hala zen. Bazirudien mundua hura zela, lana atera zitzaidan eta ikerketa batzuk gehiago sakontzea zen nik behar nuena, baina hori zen munduaren frakzio txiki egin nituen. Orduan konturatu nintzen nahi nuena egiten segitzeko: munduare- bat. Faltan botatzen nituen, ez bakarrik soziologiak ematen zidan begirada eta kin komunikatzeko. Baina arte ederretan emakumeak, adineko jendea, umeak eta errealitatea aztertzeko giltza hori oso go- ez nuen ikusten aukera handirik horre- bestelakoak ere bai.

Maiatzak 12, 2019 Maiatzak 12, 2019 14 І Ainara Azpiazu Aduriz

Askotariko lanak egiten dituzu. Has dago gutxiago balio izatearekin. Umeen garriak izaten dituzte eta testuaren eta gaitezen liburu ilustratuekin. Nolakoa munduari lotuta egotea ez da berez txa- irudiaren arteko jolasa ere oso polita da esparru hori? rra, zoragarria da, niri asko ematen dit: izaten da. Nolabaiteko sentsazio ona Euskal Herrian oso gutxi produzitzen umetako askatasuna, ideien zabaltasu- uzten dute, askotan oso sakonak eta zu- dira, ez baita produzitzeko merkea. na… zoragarriak dira. Ematen du ume zenak dira. Liburuaren bidez eduki bat Itzulpenak bai, asko egiten dira, ede- eta heldu ezberdin garela, baina azken jasotzeko beste modu bat da, eta beste rrak gainera. Bertako produkzioa has- batean pertsona berdina da, garapen ba- esperientzia mota bat eskaintzen du, tapenetan dagoela esango nuke, badau- ten ondoren. Ez dakit zergatik gutxies- oso polita iruditzen zaidana. Sortzaile de argitaletxe batzuk apustu handiagoa ten ditugun gauza horiek. Bide bat dau- bezala goxoki bat da. egiten dutenak, zorionez, eta uste dut kagu egiteko horretan ere. goraka doala. Bestalde, beste herrialde Testuaren eta irudiaren arteko jolasa batzuekin konparatuz, Euskal Herrian Zein da zuretzat halako liburuen aipatu duzu. Nolakoa behar du? ez daukagu irudiaren kulturarik, batere xarma? Sortzaileak erabakitzen du nolakoa izan ez. Irudia umeen munduarekin lotzen da Uste dut jendearengana iristeko ahal- daitekeen. Garbi dagoena da ez duela oraindik ere, eta umeen mundua lotuta men handia dutela, zeren irudi zora- errepikakorra izan behar, irudiak ez duela errepikatu behar testuak esaten duena, ezta irudiak adierazi testuak esa- ten duena. Hortik aurrera hainbat harre- man sor daitezke. Batetik, kontraesana sor daiteke bien artean, eta horren bidez interesa piztu. Edo, bestela, irudiaren bidez historia zabaldu daiteke, bigarren mailako istorioak sortuz, adibidez. Niri interesgarriak zaizkit testu eta irudien artean jolasa sortzen dutenak, irakurlea- rekin konplizitatea sortzen dutenak.

Entzuna dizut baduzula gogoa biak zuk egiteko, testua eta irudia. Orain hasi naiz. Biak iruditzen zaizkit garrantzitsuak. Asko gustatzen zait bes- te baten buruan sortutakoak ilustratzea, konturatu naizelako niri okurrituko ez litzaizkidakeen gauzak sortzen direla, eta hori oso aberasgarria da. Nire tes- tuak egitea eta beste batekin lan egitea, biak eskatzen dizkit gorputzak.

Nola funtzionatzen du elkarlan horrek? Pertsonaren araberakoa da, oso. Nire ustez Arraroa-k ondo funtzionatu zuen idazten eta marrazten hasi aurretik ger- tatu zelako elkarrizketa.

Paulak [Estévez] eta biek erabaki zenuten historia zein izango zen, lanean hasi aurretik. Album batek, azken finean, zerbaiti bu- ruz hitz egiten du bi hizkuntzatan, zer- bait osoagoa sortuz. Orduan guk biok adostu genuen gaia, nola enfokatuko ge- nuen eta nondik arituko ginen. Gero ba- tek egingo du testua eta besteak irudia, baina aurretik erabakita dago oinarria. Iruditzen zait, gainera, modu horretan askoz aseago geratzen direla bai ilustra- tzailea bai idazlea.

Normalean hala izaten da prozesua? Normalean, lehenengoa testua izaten da. Testua iristen zaizu eta hor bilatu behar

Maiatzak 12, 2019 Ainara Azpiazu Aduriz І 15 duzu nola osatu liburua irudien bidez. berdin, sartu behar duzu begiratzera. Zu atzetik zatoz, nolabait esatearren. Kalean, hor dago, muralaren gauza ga- Horrek, batzuetan, ilustratzailearen la- rrantzitsu bat iruditzen zait. Geroz eta nari ez dizkio gauzak oso erraz jartzen. errespetu handiagoa ematen dit, urteak Testua nolakoa den, zenbat arnas uzten pasa ahala konturatu naizelako, kalean duen… Modu horretan idazlea izaten da inguruan dauden elementu guztiekin gaia erabakitzen duena, eta tarteka gaia funtzionatu behar duela. Armoniak bi- erabaki ahal izateko gogoa sentitzen latu behar direla iruditzen zait, eduki hasi nintzen, horregatik hasi nintzen behar zaiola errespetua murala dagoen nire testuak idazten. tokiari. Iruditzen zait dagoen toki horre- kin harremanetan egon behar duela. Ez Muralak ere egiten dituzu. Hemen da liburu bat; liburua ixten duzu eta hor ondoan badago handi bat, Hernaniko bukatzen da, murala ez. frontoiaren atzean. Maitea duzu, ezta? Bai. Ni hemengoa naiz, Andrekalekoa, Komikiak, horra hor zure lanaren eta anaia eta biok txikitan asko joaten beste ardatz bat. Tupust! kolektiboko ginen hara, aspertzen ginenean, esku-pi- kide zara, eta orain dela gutxi atera Ainara lotan aritzera. Etxe hau familiako etxea duzue izen bereko komiki-bilduma. izan da eta senide asko bizi izan Usaimena izeneko istorioa osatu dira hemen, eta Tilosetan [Ez- duzu. Maiz erabiltzen ditu- Azpiazu kiaga pasealekua] ere asko zun gaiak atera dituzu ibilitakoa naiz gaztaroan. hor ere: natura, ani- Aduriz Karga sinbolikoa dauka Nire etxean bizitza maliak, arbasoekiko , Hernani delako, Tilosak prozesuaren metafora lotura, komunitatea, hor direlako, oraindik ahizpatasuna… Axpi imajinatu ditzakedalako eta irakaspen asko Naturarena etxetik da- nire aiton-amonak eta animalien edo torkit. Nire aitona ehizta- 1980, HERNANI lagunak paseatzen, ema- landareen bidez ria zen, baita osabak, aita, kume pilotari bat agertzen anaia... Batzuek ehiza ikusi- delako horman… Niretzat ematen ziren ko dute begi txarrez, eta uler- gauza horiek denak oso garran- tzen dut. Nik ere urte luzeetan tzitsuak dira. kontraesan eta borroka handiak izan ditut, eta oraindik ere ez zait kontu erraza Zeuk egin zenuen dena, garabi handi egiten, urte luzez ez nuen ehizatutakorik batera igota. jan. Pentsa, begetarianoa ere izan nintzen. Abentura totala izan zen, odisea txiki han- Erruduntasuna sortzen zidan. Hala ere, di bat. Prozesua bera oso polita izan zen, badu beste alde bat, natura oso barrutik Soziologia eta Arte Ederrak ika- jende asko pasatzen zen, aspaldi hitz egin eta oso ondo ulertzeko moduak dituena. gabeko jende askorekin hitz egin nuen, eta Asko hausnartu, familiakoekin eztabaida- si zituen Bilbon, eta ilustrazioko orokorrean asko gustatu zitzaien murala. tu eta sufritu dut gai horrekin, baina nigan master bat egin zuen Italian. Ilus- arrasto ona ere utzi du. Nire etxean eduki Beka batekin egin zenuen, ezta? da sen oso handia eguraldiari begiratu eta tratzaile dabil azken hamar urteo- Hori da,Hernaniko lehenengo kale arte jakiteko zer giro egingo duen, kasik base- tan, hainbat lanetan: komiki-tirak, beka izan zen. Deialdia oso irekia zen. rritarrak bezala. Txikitan orduak pasatzen liburuak, tailerrak eta muralak Zuk proiektu bat aurkeztu behar zenuen, genituen errioan arrantzan. Animalia asko diziplina ez zegoen erabat zehaztua, bai ezagutu dut bertatik bertara: azkonarrak, egiten ditu. Autonomoa da, bai- ordea gehienez eska zenezakeen diru basurdeak, basahuntzak, orkatzak, aze- na, gaur egun, Kabiene elkarlan -kopurua. Pareta ilun-iluna zegoen, go- riak… Garai batean, gure harremanak ez gunean dabil, Usurbilen. 2017an roldio eta lizunez betea… Zoko tankera ziren gizakietara mugatzen, gure harre- zuen tokiak, egia esan. Udalari eskatu manak ziren landareekin, animaliekin, Etxepare saria eskuratu zuen, Pau- nion pareta hori txukuntzeko, gainontze- eguraldiarekin… Gaur egun, munduaren la Estévezekin batera egindako ko garabiak-eta proiektuaren kostuetan ulerkera honetan, ematen du aparte gau- Arraroa lanari esker. Tupust! ko- sartu nituen. Eta udalak onartu! Oso es- dela, nolabaiteko haustura bizi izan da, kertua nago. baina guk etxean ez dugu inoiz haustura lektiboko kidea da, eta Txalapar- bizi izan. Nire etxean bizitza prozesuaren tak berriki kaleratu duen izen be- Zer gustatzen zaizu muraletatik? metafora eta irakaspen asko animalien Kalean daudela. Jendea pasa egiten da edo landareen bidez ematen ziren. Gai- reko komiki-liburuan parte hartu kaletik, eta ikusi egiten du. Liburu bat nera, adibideak bilatzen hasita, denetik du. Haren lanetako batzuk ikusgai irekitzeko joan behar du liburu-dendara, dago, adibidez, bisigua hermafrodita da. daude Donostiako Lugaritz kultur erosi behar du liburua eta eduki behar Hori gustatzen zait, naturan ez dago ere- du denbora liburua leitzeko. Museoan du bakar bat, mila modu eta kolore baizik. etxean, ekainaren 14ra bitarte.

Maiatzak 12, 2019 16 І Ainara Azpiazu Aduriz

Zu orain Igeldon bizi zara. Naturarekin gertutasuna bilatu dut, behar dut. Ez badaukat, galduta bezala sentitzen naiz. Guk, nahiz eta kalekoak izan, oso pre- sente genuen natura, bailara hau batez ere, hemendik Goizuetarakoa. Belaunaldietan, naturarekin harremanetan bizi izan dire- nek gordetzen duten hori da interesatzen zaidana, natura irakurtzeko gaitasuna. Guk lehenago bagenuen kultura handi bat, osa- suna eta gure burua beste modu batera ulertzekoa, beste norabait begira ginen. Orain ematen du antropozentrismoan murgilduta gabiltzala, baina batzuetan hamsterrak bezala gabiltza, gurpilean, eta ez dakigu soluzioa bilatzen. Kultura horie- tara asko jotzen dut inspirazio bila. Inkisi- zioa, esaterako, oso gertaera garrantzitsua iruditzen zait gizartean aldaketa oso ga- curriculumean ez dutela leku duinik ez tarekin antzeko irakurketa egiten dela rrantzitsuak ekarri zituelako, basakeria arte plastikoek ez bisualek, eta albo- iruditzen zait, ahalmen berezi bat duzu, handia izan zelako, eta nik aipatu ditudan ratuta eta mespretxatuta daudela. Ma- edo ez duzu, eta kito. Eta ez da horrela, sustraiak deabrutu zituztelako. Galera han- rrazketa adibidez, tresna ezin hobea da inondik inora. Teknikak daude, trikimai- dia ekarri zuen horrek. edozein ogibidetan aritzeko, baina ez da luak, pauso konkretuak, behin ezagu- trebezia moduan lantzen. Horrek hutsu- tuz gero edozeinek marrazten ikastea Marrazketa eta komiki eskolak ere ne handiak sortzen ditu. ahalbidetzen dutenak. Edozeinek. Uste ematen dituzu. Zer iritzi duzu arte hez- Askok uste dute marraztea dohain bat dena baino askoz denbora gutxiagoan kuntzaren egoeraz? dela, lehen bertsolariekin gertatzen zen oinarriak oso ondo barnera daitezke. Gaiak beste elkarrizketa baterako eman bezala, uste zen bertsolaria jaio egiten Beharrezkoa ikusten dut hezkuntza pro- lezake, baina laburrean, esango nuke zela, berezkoa zuela dohaina. Marrazke- gramak hori kontuan hartzea.

ANTOLATZAILEAK BABESLEAK

Maiatzaren 15ean emango dira CAF-ELHUYAR sariak

Ekitaldia Beasaingo CAFen izango da, 18:00etan GONBIDATUTA ZAUDE!

Maiatzak 12, 2019 17

Estitxu Garai Artetxe Otsoen kontra ehu-KO iRAKASLEA

auteskundeen ajea kendu gabe gaude Hego Euskal Herrian eta zaio Sánchezi bateko zein besteko babe- eta berriro kanpainan bete-betean. sak bilatzeko. HJoan dira Espainiako Estatuaren hau- Katalunian independentistek Hauteskunde hauen eragina, alabai- teskunde orokorrak. PSOEk aise irabazi eta abertzaleek oso na, ezin da mugatu Espainiako Gobernu ditu, garbi erakutsita Pedro Sánchezek as- osaketari nola eragingo dioten aztertze- matu zuela hauteskundeak aurreratzen. emaitza onak izan dituzte. ra. Udal eta foru hauteskundeak hilabe- Ondo irakurri zuen Andaluziako hiruko Espainiako politika erabat te eskas barru izango dira, eta oraindik gobernu-akordio eskuindarrak ezartzen erabakigarriago dena: Nafarroako par- zuen marra eta aliantza hori estatu oso- espektakularizatuta lamentuko hauteskundeen atarian gau- ra hedatzeko arriskuak ezartzen zuen dagoen honetan, zaila de. Jakina da bozka emateko irizpideak polarizazioa. aldatzen direla, baina hautes-zita bien Kanpainan guztiek jarraitu dute joko zen begirada Madrilgo artean hain tarte laburra egoteak Es- hori, Voxek jotako doinuan dantzan, kalapitatik altxatzea painiako alderdiei egiten zien mesede a Alderdi Popularrarentzat (PP) biziki priori, zalantzarik gabe. kaltegarria izan dena. Aurretik dator- Zeharo hauteskunde ezberdinak izan kigun hilabetean Espainiako eskuinean arren, jada eskuartean ditugun Estatuko komunikazio politikoko analista eta zaila zen begirada Madrilgo kalapita- emaitzek joerak aztertzeko balio dute, estrategia-zale guztiek hurbiletik ja- tik altxatzea. Eskuinaren eta faxismoa- bederen. Navarra Suma koalizio espaino- rraitzeko mugimenduak egongo dira. ren aurrean, bertako alderdiak tresna lista indar bozkatuena izan arren, bozka Voxek lehengo lepotik aterako du bu- eraginkor gisa ikustea oso kontuan har- asko galdu ditu eta EH Bildu eta Geroa rua; Ciudadanosek ere diskurtso atze- tzekoa da. Jeltzaleak EAEko lehenengo Bai, ordea, goranzko joeran ageri dira eta rakoi, eskuindar eta zentralizatzailean indarra dira atzera ere eta lortutako 6 gaitasuna erakutsi dute Podemosen boto sakontzen jarraituko du sorpassoa lortu eserlekuak kiniela guztietan agertzen galerari atarramendua ateratzeko. Na- eta eskuinaren lidergoa irabazteko; eta dira Sánchezek babesa lortzeko dituen farroako aldaketaren lauko gobernuari PP, berriz, jasotako kolpearen ostean aukeren artean. Zenbakiei erreparatuta, begira, kezkagarria zen oso Podemosen birkokatu eta sasoi bateko moderazio ordea, ERC-EH Bildu aliantzak lortutako egoera. Horregatik baikorra da duela lau faltsua berreskuratu nahian arituko da. 19 eserlekuak dira PSOE eta Podemosen urte politikoki aktibatu ziren bozka ho- Lartxo hilabete bakarrean lortzeko. batuketari gehiengo osoa emango lioke- riek PSOE ez den beste aukeretara bi- Markoa erabat estatala izanagatik teen bakarrak. PSOEren ingurumariak deratzea. Badirudi hor EH Bilduk izan- ere, Hego Euskal Herrian eta Katalunian adierazi du jada bakarrik gobernatzeko go duela erronka handiena Hego Euskal independentistek eta abertzaleek oso nahia. Horregatik alderdi independen- Herri osoan. Edonola ere, analisi guztiek emaitza onak izan dituzte. Hauteskunde tistek inbestidura aurretik jokatu behar- oso emaitza estuak aurreikusten dituzte orokorrak beti izan dira plaza zaila, etxe- ko dute partida behinena eta Sánchezen Nafarroan eta bateko zein besteko boto tik kanpo jokatzea, eta horrek meritua gobernua ahalbidetzeko gutxiengoak aktibazioa izango da giltza. Ez aspertzeko bikoizten du. Espainiako politika erabat orain ezarri beharko dira. Behin inbes- moduko asteak datozkigu. Hurbiletik ja- espektakularizatuta dagoen honetan, tidura lortuta, bidea nabarmen errazten rraitu, gozatu eta sufrituko ditugu.

Maiatzak 12, 2019 18 І IRITZIAK

Ruanda: genozidioaren 25. urteurrena dela eta

Katixa uela 25 urte, 1994ko apiriletik den Kigaliko oroitzarrera joateko, eta Dolhare-Zaldunbide uztailera iragan zen Ruandako frantses enbaxadorerik ez dagoenez IDAZLEA DTutsien genozidioa: hiru hilabe- Ruandan azken lau urteetan, La Répu- tez, milioi bat presuna, Tutsi edo Hutu blique en Marche alderdi politikoko moderatu, erail zituzten Hutu erradi- 29 urteko diputatu gazte bat, ruandar kalek. Geroztik, bizirik atera zirenek frantsestua, igorri du Frantziaren or- etengabe lan egin dute egia osoa bila- dezkatzera –Alain Juppék publikoki tzeko, garai hartako goi-mailako fran- erran duenez, Ruanda herri arbuiaga- tses politikari, bankari eta militarren rriak ez zuen merezi-eta Frantziak mi- parte-hartze aktiboa salatuz. Miaketa nistrorik bidal ziezaion–. horietan diharduen Adélaïde Mukan- Baina zer interes ote zuten, zer in- tabana anderea behin eta berriz etorri teres dute oraindik frantses agintariek zaigu Euskal Herrira, herri eta ikaste- beren herria hein horretaraino zikin- txe zenbaitetan bere lekukotasun hun- tzeko Ruandako genozidio horretan? kigarria plazaratzeko. Azken aldian, Batez ere frankofoniaren zaintza. Ezen, Zuberoako Hau aldizkariak du gonbi- Ruanda, belgikar kolonia frankofono datu Maulera, apirilaren 29an. ohia da, herri anglofonoz inguratua. Beste ruandar anitzek bezala, Adé- Porrota ikaragarria izan da haatik isto- laïde Mukantabanak gutun irekia idatzi rio hori Frantziarendako: 2008tik goiti zion Emmanuel Macroni lehendaka- buruzagiek hizkuntza frantsesa kanpo- ri bihurtu zelarik, 2017an. Horretan ratu dute eskola egitarauetarik eta ad- koherentzia eskasa leporatu zion II. ministraziotik, ingelesa sarraraziz ha- Mundu Gerrako sarraskiak gaitzetsi ren partez. Egun, herritarren %6 baizik zituelako, eta ez 1994an François Mit- ez omen da frantsesez mintzatzeko gai. terrand, Edouard Balladur, Alain Juppé, Louise Mushikiwabo Atzerriko Ara- Nicolas Sarkozy edo Hubert Védrine zoetako ministro ohiak zioen 2011n, agintariek Ruandan eragin zituztenak. probokazioz: “Ingelesarekin, urrun Gutun horretan, Adélaïde Mukantaba- ikus dezakegu; frantsesarekin, ez gara nak azpimarratu zuen Emmanuel Mac- inora joanen”. Horrelako deklarazioak ron gaztetxoa zela orduan, eta bihotzez zaizkigu heltzen guri, eta menturaz galdegin zion Ruandari buruzko gaie- beste gisako gatazka bat ezkutatzen tan esku odoltsudunen ildo politikoa- digute, hori da tokiko hizkuntza den rekin hausteko, hots artxibo guztiak kinyaruandari lotutakoa. Ezen, Adélaï- historialari eta justiziari zabaltzeko, de Mukantabanak azaldu bezala, eta eta Frantziaren izenean ofizialki barka- literatura alemaniarrean gertatu ze- men galdegiteko –Belgikak, Amerikako naren antzera, lekuko kontalari, idazle Estatu Batuek, Vatikanoak eta Nazio eta artistek berrasmatzekoa dute ge- Batuen Erakundeak egin bezala–. nozidioko eragile eta hiltzaileek likistu Urrats historiko hori egin beha- hizkuntza: herraren sustatzeko erabili rrean, Emmanuel Macronek Ruandako mintzaira ez zen frantsesa izan bertako Turquoise operazio militarrean parte hedabideetan, baizik eta kolonialismo hartu zuen Lecointre jenerala Aitzin- aitzineko kultura eta memoria zeka- daritza Goreneko buruzagi izendatu rren kinyaruanda. Erronka izugarria du, eta modu arinegian hartu du geno- idazle gazteentzat, interes handirekin zidioaren 25. urteurren sinbolikoa: ez segi dezakeguna hizkuntz berreskura- PAULA ESTÉVEZ omen du astirik izan apirilean iragan tze prozesuei begiratzen diegunok.

Maiatzak 12, 2019 IRITZIAK І 19

Plastikoa

Nora Barroso ortzen dugun zaborra gure gor- zuten produkturik ez erosteko erronka EHU-ko irakaslea putzen eta ekintzen luzapena da. jarri genion gure buruari. Erosketara SBehin begi-bistatik kenduta, gure- etxeko oihalezko poltsekin ateratzen gi- kin zerikusirik ez duen zerbait bezala nen, bertan fruta eta barazkiak sartze- ikusi nahi dugu baina ez, ezin dugu pega- ko; isuriak izan zitezkeen jakietarako, tutako txiklea hain erraz gainetik kendu. tuper zaharrak; beirazko ontziak, aldiz, Alarma ugari daude piztuta. Batzuk lekaleen ale solteak, granelean erositako ezin ditugu ekidin, hainbat ez ditugu txokolate hautsa eta zerealak jasotze- ikusten, zenbait ez ditugu ikusi ere egin ko; jogurten potoak ekidin genituen... nahi. Halere, egunerokotasunaren tes- Tarteka zailtasunak eta azalpen ugari tuinguru bizi horretan sentitzen/esa- eman behar izan genituen. Asko ibiltzen ten/egiten ditugun horien presentziak ginen herrian oinez alde batetik bestera markatzen du oraina eta etorkizuna zer- gure erabakia kontuan hartzen zuten tzelatu dezakegu. elementuen bila; beraz, askotarikoak Hiruzpalau egunetan plastikoz be- ziren erosketak egiteko lekuak. Egune- tetako zakar poltsa botatzea eredu ba- rokoaren erritmoa lasaitzeko ere balio ten kirats usainaren adierazgarri dela izan digu, eta kartoiaren erabilpena ia deritzot. Zer ari gara egiten madalena erdira murriztu zen etxean. zorroaren barruan madalena solteak Egunerokotasunera bueltatzean, lan- plastikozko poltsatan sartzen/erosten/ ketarekin sortutako erreferentzia ga- kontsumitzen? Zeinen eta zeren bizka- rrantzitsuenak mantendu ditugu eta, rrera ari gara hori guztia eraikitzen? zero plastikoaren erronka mantentzea Nahikoa al da birziklatzearekin? ezinezkoa dela jakin arren, elementu Galderek zabaltzen dute bidea eta, horrekin dugun erlazioa desberdina da erantzun zehatza bilatu baino, etxekook orain, eta izugarri murriztu dugu ha- presentziak bizitzea erabaki genuen: ren erabilpena. Birziklatzea garrantzi- plastikoa garrantzirik gabeko euska- tsua da baina zabor gutxiago sortuko rri elementua izatetik kontuan hartzen bagenu arazoaren errora joko genukeela genuen objektua izatera pasatzea. Eta iruditzen zaigu etxekooi. Gure bizipena beraz, gure hautua plastikoa zuen gau- zuekin konpartitu nahi genuen, eta plas- za berririk ez erostea izan zen. Lehen tikoarekin duzuen erlazioarekin zuen hurbilpen gisa zazpi egunez plastikoa erronka bizitzera animatu ere bai.

Biji Kurdistan

Itziar bardaji iolentzia betikotzen denean ikus- koitzean, Afrin militarki okupatzen GOIKOETXEA lea immunizatzen da, txerto bat jar- duenean edo parlamentuan kurduera irakaslea Btzea modukoa da. Ural mendietatik hitzegiteagatik hogei urtetako kartzela haragoko errealitateei europar institu- zigorrak ezartzen dituenean. Europak zioek eta hiritarrek ez ikusiarena egi- PKK zerrenda terroristetan manten- ten diete, eraginkortasun txundigarriaz. tzen du eta ez du Turkia Europar Bata- Ehunka ekintzaile kurdu, zaila zenbat sunean (EB) sartzeko prozesua eteten. esatea, gose greban daude. Muturrerai- Asiarako pasabide estrategiko garran- no eramandako gose grebak dira, eta tzizkoegia da. Ordainetan, Turkiak EBri hiltzen ari dira. Beste batzuek beren gor- migratzaileak blokeatzeko lan zikinak putzei su emanda egiten duten aldarria: egiten dizkio, adibidez. azken 20 urteak kartzelan daramatzan Baina tira, “Espainiako hauteskun- Abdullah Öcalan PKKren buruaren era- deen parte-hartze maila handiak” be- bateko isolamendua amaitzea. zalako adierazpenek Europan demo- Europak alde batera begiratzen du krazia osasuntsua dela erakusten omen Turkiak kurduak erailtzen dituen ba- dute…

Maiatzak 12, 2019 20 І IRITZIAK

Apirilak 28

JON AlONSO IDAZlea

eltzaleen mundua ezagutzen duen neoliberalaren gainerako neurriekin se- adiskide batek deitu berri dit, apiri- Udal eta foral gitzeko, PSOEren papera erreforma ho- Jlaren 28ko hauteskundeen emaitzen hauteskundeak pasa arte riek pixka bat galgatzea eta makilatzea gainean berba egiteko. Harrituta dago: ez dugu jakingo zer itun izango dela. EH-Bilduk hauteskundeak EAJk inoizko emaitzarik onenak lortu baino lehen egiten zituen analisietan ere ditu, historikoak; bederatzi senatari, sei egingo den Madrilen, eta hauxe zen aurreikusten zuten hiru ager- diputatu, hau da, hamabost lagun Madri- bitarte horretan dena tokietako bat. len ongi kolokatuta; Araban lehen aldiz Beste paradoxa bat: Riveraren handi- irabazi, Bizkaian beti bezala eta Gipuz- izango da planta, itxura eta nahia da, beharbada, itun hori oztopa- koan ere bai… kalamarraren tinta; alabaina tzen ahal duena; baldin eta kalkulatzen Eta hala ere, bere aburuz, jeltzaleak badu oposiziora pasatuta PSOE desgas- prentsa aurrean agertu zirenean hau- igande gauean bertan tatu eta lau urte barru hauteskundeak teskunde gauean, hitzek gauza bat esa- gaztigatu zuen Sanchezek irabazten ahal dituela. Gizartean suma- ten zuten, eta aurpegiek beste zerbait. tzen den giro polarizatuak horretara Hitzak irabazleenak ziren, baina aurpe- berak ez diola inori gonbida lezake. Gaur eskainiko zaiona giek ez omen zuten hainbesterako poza atea ixten hartu ez, lau urte barru dena hartuko erakusten: “Hain ohituta al daude ira- duelakoan. Betiko dilema, eskura da- bazten, edo beste zerbaitek kezkatzen goen ondasunaren eta balizkoaren ar- zituen?” da bere buruari egiten dion gal- tean aukeratu beharra. dera. Sanchezek Ciudadanosekin ituna drilen, eta bitarte horretan dena izan- Nafarroan EH-Bildu Bel Pozueta Ma- egingo duela ziurtzat jotzen dutela izan go dela planta, itxura eta kalamarraren drilera eramateko puntuan egon da; lau- behar omen da jarrera horren erantzu- tinta; baina atzo bertan gaztigatu zuen rehun bat boto baino ez ditu falta izan. na. Alegia, hala izatera, hauteskunde Sanchezek berak ez diola inori atea ix- Geroa Baiko Koldo Martinez Voxen pare hauek ekarri dieten paradoxa dela his- ten, non eta “Riverarekin ez” oihuka ari geratu da, gutxi gorabehera. Dagoeneko toriako emaitzarik onenekin inoiz baino ziren jarraitzaile sutsuen saldo baten alferrekoak dira “gogoetarako deiak” eta zeresan gutxiago edukiko dutela Madri- aurrean. Espainiako tertuliano zuhur horrelakoak, aski argi baita elite poli- len, Sanchezek eta Albert Riverak bat askotxok ere PSOE-Ciudadanos ituna- tikoek ez dutela kalearen sentimendua egiten badute. ren alde egiten zuen argi eta garbi, atzo aintzat hartzen. Otoitz egitea baino ez Pentsa daiteke segurua dela foralak bertan, eta oso litekeena da horixe iza- zaigu geratzen, foru eta udal hauteskun- eta udal hauteskundeak pasa arte ez tea diruak nahi duena, pentsioen erre- deetan botoa bestela ematen dela diote- dugula jakingo zer itun egingo den Ma- formarekin eta programa ekonomiko nek arrazoia izan dezaten.

Leurtzako urtegi inguruan anfibioAK eta narrastIAK EZAGUTZEKO TXANGOA

LEURTZAKO URTEGIA MAIATZAK 18 IZEN-EMATEA* Informazio gunea 10:30-14:00 [email protected] *Kopuru mugatua: 35 pertsona

Maiatzak 12, 2019 IRITZIAK І 21

Joko arriskutsua hasi du Lanbide Heziketako Sailburuordetzak

Rebeka Ubera EH Bildu-ko legebiltzarkidea

arriduraz irakurri genuen Argiak Honi guztiari saretzea, proiektu bat eta bost proiektuko zerbitzu publikaturiko Irregulartasunak elkarlana, berrikuntzaren bat. Irakasleak komertzial lanetan. Honi HLanbide Heziketaren finantzia- guztiari saretzea, elkarlana, berrikuntza- zioan? artikulua (2630. zenbakian). Baina transferentzia deitu zaio. ren transferentzia deitu zaio. Hau ez al zur eta lur geratu ginen artikuluan aipa- da konpetentzia desleiala? Ez al litzate- tzen zen jarraibidea, Lanbide Heziketako Hau ez al da konpetentzia ke LHko ikastetxeetatik ateratzen diren ikastetxeetara bidaltzen zena, eskuratu desleiala? Ez al litzateke ikasleei lana kentzea, merke-merke? genuenean. Sinestezina Administrazio Lanbide Heziketako Larria da baita ere jarraibidean ageri Publikoan diharduen arduradun batek diren hainbat baieztapen. Adibidez: “Bisi- gisa horretako jarraibide bat idaztea. ikastetxeetatik ateratzen tak eta proiektuen definizioa finantzatuta Edo baliteke Lanbide Heziketan orain diren ikasleei lana kentzea, daudela aipatzea ekidin behar dugu”. En- arte hori oso jarduera normalizatua eta presa txikiak engainatu nahi dituzte ala? barneratua izatea, kontziente izan gabe merke-merke? Nola erabiltzen da guztion diru publi- Administrazio Publikoan diru publikoa koa? Jarraibidean zehazten da Lehenda- tartean dagoenean jarraitu beharreko karitzako %25eko laguntza baliatzeko, betekizunez eta deialdi publiko eta pro- enpresari zerbitzuaren %100eko balioa- gramak garatzeko araudi zehatzez, lehen tzeko aukera izan behar du? Hala bada, rekin aurkeztuko zaiola faktura eta ber- Lanbide Heziketako Zuzendaritzan eta ikastetxeek jarduera ekonomikoen zer- tan adieraziko zaiola %25eko laguntza orain Sailburuordetzan bertso librean gan alta eman beharko dute. Ematen du- aplikatuko zaiola. Fakturak prestakun- aritzeko inertziak bultzatuta, agian. ten Lanbide Heziketa familia bakoitzeko tza eta aholkularitza kontzeptuan, eta Argibideak eskatzeari ekin genio- jarduera ekonomikoen zergan alta bat ez berrikuntza kontzeptuan. Eta nola nean, lehen erantzuna jaso eta ikustean eman beharko dute? Eskaintzen dituzten fakturatzen da ikastetxe integratuetan? lehendakariak gaia zuzenean Hezkuntza zerbitzuei BEZa aplikatu behar bazaie, Bestelako ikastetxeetan? Hau irakurri Sailera eta, zehatzago, LHko Sailburuor- nola kobratuko dute eta nola aitortuko nuenean, ulertu nuen duela pare bat detzara igortzen zuela, lehendakariak dute? Nola ekidin da orain arte BEZa ez urte ikastetxe integratu bilakatzeko ze- ezer ez dakiela erantzuten zitzaigunean kobratzea? Erakundeetatik iruzur fiska- goen presa, IFZ identifikazio fiskaleko eta ezer argitzen ez zela ikusita, bereha- la bideratu eta legeztatu daiteke? zenbaki propioak izateko. Baina beste la ulertu genuen Argia zuzen ari zela Bidalitako erantzunetan hainbat lege ikastetxe ereduek Jaurlaritzako IFZ dute, bere artikuluan. Hala berretsi dugu Le- eta dekretu orokorreko artikulurekin edo? Ikastetxeak fundazioak sortzen ari gebiltzarrean ikusi dugunean apirilaren legebiltzarkideak nahasten saiatzen di- dira. Hainbat ikastetxe hainbat fundazio, 10erako deitua zegoen Hezkuntza sail- ren arren, agerian geratzen da programa horrela bideratuko da eta hori izango buru eta sailburuordearen agerraldia zehatz honen araudi falta. da lege zirrikitua? Erpin anitzak dituen atzeratu dutela agenda arazoak direla Ohiko finantzazioaz gain, ikastetxeak “joko” arriskutsua hasi du LHko Sailbu- eta. Bitxia hain justu egun berean sailbu- deialdietara aurkeztu behar izaten dira ruordetzak, berrikuntza eta saretzea- rua beste gai bat azaltzera etorri denean. programa eta laguntza desberdinetara ren izenean ikastetxe eta irakasleen fun- Agenda arazoak noiz arte luzatuko dira? sarbidea izateko. TKguneren progra- tzioak eraldatuz, irakasleei komertzial Maiatzeko hauteskunde ostera arte? Ala man ez! Ez ikastetxeak, ez eta enpresak funtzioak emateraino. gaia konpontzeko, jarraibidea aldatu, ere. Hemen, ez dakit nork erabakitako Sailburuordetza bikain ari da Lan- TKgune programaren dekretua onartu enpresen zerrenda bat pasatzen zaie bide Heziketaren ideia saltzen. Baina eta etxea ordenatzen duten arte? Horre- ikastetxeei. Eta zein da irizpidea? Zeren ideiatik harago, herritarron artean hain la bada, gaitzerdi. arabera enpresa batzuk bai eta ez bes- ezezaguna den Lanbide Heziketaren ku- Baina galdera nagusia da: eredu hau teak? Nahiz eta ikastetxeei, hala erabakiz deaketa ordenatu eta zuzendu beharko legeztatu behar da? Alegia, ikastetxe eta gero, beste enpresa batzuetara joateko luke Gobernuak; eta ez digu balio orain enpresen saretzea oinarritzen bada ikas- atea irekitzen zaien, baina finantzazio arte marko juridikorik izan ez duen ai- tetxeek zerbitzuak eskaini eta enpresek gehigarririk gabe. Bisitengatik, proiek- tzakia. Hasteko, ardura publikoek diru fakturak ordaintzean, programa honek tuengatik eta zerbitzuengatik jasotako publikoaren kudeaketa zuzena eska- edo ezohiko finantziazio honek legezta- diru gehigarria. Helburua, lau bisitako tzen dutelako.

Maiatzak 12, 2019 22 І ETXEBIZITZA ESKUBIDEA berlin Nola berreskuratu etxejabe handien pisuak herritarrentzat

“Etxejabe handiei milaka pisu kentzeko legea bozka dezakete Berlinen”, informatu zuen hedabide honen edizio digitalak aurtengo otsailean. Etxebizitzen garestitzeari aurre egin asmoz, tabu bat hautsi da Alemaniako iritzi-publikoan: etxejabe handien pisuak jabego publikora itzularazteko erreferenduma egitea mahai gainean dago. Herritarren bultzadari esker lortu da eztabaida sortzea pribatizatutako esparru bat gehiengoaren eskuetara itzuliko luketen politiken premiaz.

LANDER MAJUELO ITOIZ

ndrej Holm (Leipzig, 1970), sozio- handitzea; eta Berlin bezalako alokai- kairua igotzean. Soldataren erdia edo logoa eta Humboldt unibertsitate- ru-hiri batean ondorio sakonak ditu. %60 etxebizitzarako bada, diru gutxiago Ako irakaslea da. Urbanismoan eta dago lagunekin egoteko, janaria eros- gentrifikazioan aditua, Berlingo Udale- Inbertsio eta diru asko iristen ari da teko, eskolako liburuetarako edo opo- ko etxebizitza idazkari izendatu zuten hirira. Gentrifikazioa arazo nagusie- rretarako. Aldi berean, jendeak gehiago 2016an. Handik gutxira, presio politi- tako bat bilakatu da. Zein neurritan egiten du lan, bi edo hiru lanpostu har- koen eraginez, eta Stasin izan zuen ira- eragiten du auzokideen bizitzan? tuz, horrekin alokairua ordaintzeko, ez gana medio, Udaletik eta unibertsita- 90eko eta 2000ko hamarkadetan gen- bizitza hobetzeko. Gentrifikazio proze- tetik kaleratu zuten arte. Soziologiako trifikazioa auzo-arazo gisa behatzen ge- suaren beste aurpegia bizi mailan ger- ikasleek fakultatea hilabetez okupatu nuen. Eztabaidatzen genuen ea zein au- tatzen den kanporatze edo jaitsiera da: eta gero onartu zuten berriz. Egun Uda- zotan gertatzen zen edo ez; eta ikusten auzoetan dugun adierazle ikusgarriena leko etxebizitza saileko aholkulari gisa genuen auzokideen kanporatzea gerta- denda txikien edo komertzioaren desa- ere badihardu. Berlinen higiezinen espa- tzen zela beste auzo batzuetara alokai- gertzea da. Auzokideek baino babes me- rruak bizi duen egoeraz hitz egin dugu ruak eta bizi-kostua igotzen zirelako. kanismo gutxiago dituztelako. Irabazien berarekin, baita erreferendum proiek- 2012tik argi dugu alokairuen prezioen bila, lokal hauen jabeek errazago moztu tuak izan dezakeen potentzialaz ere. igoera ezin dela auzo batzuetara mugatu diezaiekete kontratua bere dendan pro- eta hiri osora zabaldu dela. Kanporatze duktuak merke saltzen dituzten saltzai- Urteak dira Berlin hiri gisa hazten ari prozesuak hiri barruti osoa barnebiltzen leei. Gero datoz Starbucks bezalako kate dela. Egun sekulako abiadan. Higiezi- du eta probintziaren zati batzuetara ere ezagunak edo ostalaritza orokortua. Au- nak al dira urre berria? hedatu da. Jada ez dago tokirik non esa- zokideek ez dute jada merke erosteko Hala da. 2009tik, finantza krisiaren os- ten ahal den “hau merkea da, hona etor edo elkarrekin topo egiteko lekurik. tean, higiezin enpresen aktibitatearen daitezke txiroak”. Gure ikerketek azale- bolumena sei mila milioitik egungo hogei ratzen duten egoeran, alokairua igotzen Etxegabetzeak dira gentrifikazioaren mila milioira igaro da Berlinen. Hirukoiz- ari da eta jendea txiroegia da kanporatua ondorio gogorrenetariko bat. Asko tu egin da. Eta ez da higiezinen kantitatea izateko. Mudantza bera ezin dute ordain- dira Berlinen ere. Zergatik ez da lortu bereziki igo, baizik eta daudenen prezioa. du. Ondorioa da auzokideek kanporatze hirian hauen aurkako eztabaida edo Higiezin enpresen sektorean “betoizko prozesuari uko egin eta euren etxe pro- borrokarik zabaltzea? urrea” esaera erabiltzen dute. Betoian pioak defendatzen dituztela. Beno, Bartzelona bezalako hiri batekin al- inbertitzea. Honek Berlinen badu beste Bestalde, gentrifikazioarekin diru gu- deratuta zenbakiak baxuagoak dira Berli- ondorio politiko bat: hiri osoaren balioa txien dutenak dira beti kolpatuenak alo- nen. Etxegabetze asko dugu halere, 7.000

Maiatzak 12, 2019 SAILHEAREZKNU INZETNAZA І 23

Maiatzak 12, 2019 mbruch bildarchiv U mbruch 24 І ETXEBIZITZA ESKUBIDEA bildarchiv U mbruch

herritarren aldarria. Mobilizazio jendetsuen bidez lortu dute berlinen etxebizitzaren arazoa udalaren agendan sartzea eta etxejabe handien pisuak jabego publikora bueltatu ahal izateko erreferenduma mahai gainean egotea.

edo 8.000 urtero. 23 bat genituen egu- din Paris edo Amsterdam izan, Berlinen tiketa bat, hiri askotan bezala. Esparru nero. 2015etik jaitsi egin dira eta egun 24.000 edo 25.000 alokatzen dituzte askotan Airbnb garestituriko alokairua hamar bat ditugu hiru milioi eta erdi biz- plataforma horren bidez. Airbnb bidez ordaintzeko erabiltzen da. Eta beste espa- tanleko hiri batean. Kaltetuentzat dra- alokatu pisuek etxebizitza beharraren rru askotan, negoziorako eredua da etxea matikoa da, baina ez da arazo nagusi gisa egoera zailtzen dute, ez baitaude esku- alokatzea. Horregatik saiatu behar dugu ikusten. Gehienentzat alokairuen pre- ragarri; eta auzo zehatzetan arazo ar- negozioa egin nahi dutenak mugatzen, ez zioen igoera da arazo nagusia. Eta horren gia dira, oporretarako ehunka pisu ger- bere etxeko gela bat alokatzen duen amo- ondorio nabarmenena, bizitzaren beste tu direla. Hiri mailan, ordea, arazoaren na. Legea nahiko berria da eta hor zuzen- esparruetatik aurrezten dela alokairua %0’8a besterik ez dira. Askoz garrantzi- ketak egin behar dira. Adibidez, kalean ordaintzeko beharrezkoa dena. 2014an tsuagoak dira ehunka milaka etxebizitza bizi diren etxegabeei aterpea ematen dien egin ziren saiakera militante batzuk, ka- alokatu edo eraikitzen dituzten higie- norbaitek ez luke arazorik jasan behar. leak moztuz etxegabetzeak geldiarazteko; zin enpresa handiak. Egungo gobernuak arrakastatsuak izan ziren, baina ez zuten (sozialdemokratak, sozialistak eta ber- Alokairuen merkatuan eraikuntza lortu beste estatu batzuetan bezala epe deak) argi adierazi du legedian, formula enpresa erraldoiak sartzeak gentrifi- luzerako izaerarik. Bada etxegabetzeen horretan etxe bat urtean soilik 30 egu- kazioaren arazoa gaindiezin bilaka- aurkako elkarte bat, PAHren antza han- nez alokatu daitekeela. tzen al du? dia duena eta laguntza zuzena eskaintzen Arazoa larritu eta alokairuen igoeraren duena, baina ez da masa mugimendu bat. Zaila da mugak ezartzea. Badira izen problema eremu berrietara zabaldu dute, propio baten atzean berrehun etxe- gentrifikagarriak ez zirela uste genuen Airbnb bezalako plataformak aspaldi bizitza alokatzen dituzten enpresak eremuetara. Nondik lortu dituzte egun bilakatu dira, etekin izugarri baina eta badira alokairua ezin ordainduta dauzkaten jabetzak?Lehenago politikatik betebehar gutxirekin, hirigintzan asteburuetan euren pisua alokatzen eman zen etxebizitza sozialen pribati- errotik eragiten duten aktore. duten auzokideak ere. zazioan dago jatorria. Higiezin enpresa Bai, ia Europa osoko hirietan bezala, ber- Hori arazoari gehitzen zaio. Hor bada za- handiek ez dituzte soilik etxe zaharrak

Maiatzak 12, 2019 ETXEBIZITZA ESKUBIDEA І 25 berritu eta garestitu. Ehunka milaka pisu zialak eraiki behar balira lursail berriak litika duela urte asko azpitik datozen pro- dituzte langile auzoetako blokeetan. Ber- erosteko. Ez da, beraz, lurzoru legearen testa mugimenduek landutako auziekin tan bizi da hirian beste inon alokairua erabateko erreforma, zeinean hiriko lu- osatu da. Horregatik behatu behar zaio ordaindu ezin duen jendea; eta halere, rra ez dagoen jada salgai; baina bai 180 itxaropenez. Berlingo higiezin enpresa prezioak igo dituzte. Gentrifikazioa zabal- graduko aldaketa bat. handiena desjabetzeko saiakera aurrera du dute eta ez dago nora joan. Etxebizitza ateratzen bada, ez da salbuespena izango sozialen parkea zena burtsan darabilte. baizik eta eraldaketa mugimenduen ha- "Etxebizitzaren auzian rian kokatu beharreko arrakasta. Askotan idatzi duzu auzokideen ahal- duntzeaz eta borroka amankomunen definizioaren bataila Nola gainditzen da mugimendu sozia- beharraz, bereziki ikuspegi migrante- auzokideek irabazi len edo auzokideen protesten eta poli- tik. Azpitik sorturiko aliantzak eraba- tika profesionalaren arteko harreman kigarriak suertatzen ari dira? dute, politikak arazoa ez zaila? 2010ean, alokairuen igoerak etxebizi- zuelako ikusi nahi izan" Dagoen fase zailenetariko bat da. Ezkerra tzaren krisia eragin zuenean, bere esta- eta berdeak azken urteetan oposizioan tistikei begira, gobernuak adierazi zuen egon dira, oinarrian dauden mugimen- egoera ez zela larria. Egunerokoan, bai- Aspaldian auzokideen protestek ez zu- duekin elkarlanean. Orain harremana al- na, sentsazio orokorra bestelakoa zen: ten eragin politikorik lortzen. Azken datu da. Kalean zegoen jende bat gober- alokairuen igoera eta kanporatua izatea- urteotan osatutako legeak antzuak nuan dago. Orokorrean, bada aukera bat ren bizipena. Auzokide elkarte ugari an- izan dira higiezinen prezio burbuila emateko jarrera, dagoen koalizioa eratzen tolatu eta etxebizitzaren arazoa publiko geldiarazteko ere. Nolatan da orain- ahal den ezkerreko koalizio hoberena de- egiten hasi ziren. Denbora luzez medioe- goan dena ezberdina? lakoan. Mugimendu sozialek duten inda- tan etxebizitzaren arazoaren inguruan Ez da hala baina. Berlinen historian eral- rra kontuan hartuta, ez dakarte kritika idatzi zena elkarte hauek idatzia zen. daketa politikoak ia beti protesten bidez gogorrik. Gehiago egiteko galdegiten zaio Edo kazetariek auzia lantzen zutenean ezarri dira. Adibide argi bat: 70eko ha- baina ez da gobernuaren dimisioa eska- auzokideek egindako ikerketa eta sala- markadan hiriaren berritzea etxebizitza tzen. Norabide egokian doala baina az- ketak zeuzkaten soilik eskura. Etxebizi- historikoak bota eta bloke berriak eraiki- karrago joan beharko lukeela diote. Ez tzaren auzian definizioaren bataila au- tzean zetzan. Baina 1980an protesten eta zegoen orain arte horrelako hartu-ema- zokideek irabazi dute, politikak arazoa ehunka etxebizitzaren okupazioaren bi- nen esperientziarik, ez gobernuan ez mu- ez zuelako ikusi nahi izan. dez, etxebizitza zaharrak babestu eta lor- gimendu sozialetan. Denek azkar ikasi Bestalde, auzokideek euren pisu eta tu zen, pausoka, eman beharreko hiriaren behar izan dute mugimendu bat ez dela blokeetako arazoak hain zehazki lan- berritzea. Egun ere, hiriko parke handie- gobernua; eta gobernua ez dela mugi- tzean eta konponbide zehatz eta eginga- na erreferendum baten bidez mantendu mendu bat. Hirian ahal bezain eraldaketa rriak aurkeztean eraikin eta auzoetara- da, politikak etxebizitzen eraikitze espe- sakonenak lortzeko hartu-emanak nola ko, etxebizitza politika orokor bat oratu kulatiboari ia emana baitzion. Hiriko po- osatu, horixe da denek orain abiatu duten dute apurka. Egungo gobernuak etxebi- zitza programan berez gutxi idatzi eta ia dena egina jaso du auzo elkarte eta auzokideen ekimen hauetatik. Azpitik osatutako antolaketak finean eraldaketa potentzial handiena ekarri du etxebizi- tza politika aurrerakoi honetara. Azken aldarria ere, Berlingo higiezin enpresa handien desjabetzea, azpitik dator go- bernuaren politikara.

Hiriko lurzoru legearen oinarrizko erreforma eta borondate politikoa lirateke konponbidea lortzeko beste osagaiak? Berlinek 90eko hamarkadatik hiri po- litika neoliberal drastiko bat jasan du. Lursail publiko ugari, eta asko ziren hirian, erosle hoberenari saldu zitzaiz- kion. Gero lursail hauek ez zeuden esku- ra hiria ongi garatzeko, eta behar izanez gero, berreskuratzeko ia ezinezkoak zi- ren. Egun, saldu beharrez gero, ikuspegi sozial batekin banatzen dira, ez erosle hoberenari, eta aldi berean bada duela hiru lau urte poltsa bat etxebizitza so-

Maiatzak 12, 2019 26 І ETXEBIZITZA ESKUBIDEA

manian antikomunismoa oso presen- te dago. Gerra Hotzaren garaian ereina, 1990eko batasunaren itzalpean eta Ale- mania ekialdeko bizipena izan zenaren mespretxuan hazi da. Sozialismoarekin zerikusia duen edozer zuzenean Stasire- kin, harresiarekin edota tiroekin lotzen da. Halere, eta etxebizitzaren auzian adi- bidez, sekulako potentziala dago, esaten ahal baitugu hiri honetan bertan beste praxi bat ere eman zela. Egon zen be- netako esperientzia bat, zeinean higie- zinak eta hiria beste era batera antola- tzen ziren. Ez da zergatik dena berriz ere berdin saiatu behar, baina publikoki etxebizitzaren auzia antolatzen haste-

I toiz ko adibide ona da. Beste ekonomia ere- du batzuen eztabaida oraindik ere zaila j uelo a da, baina etxebizitzaren auzian errea- M lismo zentzudun batek bidea egin du, zeinak argi duen ekimen pribatuak ez L ander duela arazoa konponduko. Inor ez da ari andrej Holm soziologoak argi dauka: "etxebizitzaren auzian errealismo zentzudun batek etxebizitza politikan eredu sozialista bat bidea egin du. argi geratu da ekimen pribatuak ez duela arazoa konponduko" ezartzeaz, baina “ardura soziala” edota “ongizate amankomunaren arautzea” ikasketa prozesua. Desjabetzearen ingu- etxebizitzaren eztabaidan. Bestela ere, berriz ere agertzen ari diren kontzeptu ruko erreferenduma saiakera ona da. Az- gaur egun asko hitz egiten dugu alema- ederretako batzuk dira. pitik sakon landu eta irabazitako errefe- niar gizartean diskurtsoaren lekualda- rendum bati ezin dio gobernuak uko egin. tzeez, baina betiere parlamentuan eskuin Gentrifikazioa arazo globala da. Eus- Ikusiko dugu, luzera begirako prozesua da populistarantz edo migrazioaren gaian kal Herrian ere ari da sakontzen. Badi- erreferendumarena. arrazismorantz hausten ari diren tabu ra protesta antolatuak, baina politika- humanistei buruz. Alegia, eztabaidetan ri gehienek oraindik ere modernizazio Berlingo higiezin enpresa nagusien gizartea eskuinerantz doalako sentsazioa prozesu positibo gisa dakusate. Pro- ehunka milaka etxebizitzaren dago. Eta etxebizitzaren auzian, kontrara, testa, erreferendum eta desjabetzeaz aurkako udal desjabetze edo aurkako norantzan oso bizkor doan bur- konponbide bat lortzeak ordea aukera bergizarteratze baten aukera dago buila bat dugu. Esperantza badugu etxebi- berri bat dakar. Izan liteke Berlin adi- mahaiaren gainean. Gaia duela zitzaren auziaren eta eguneroko politika- bide bat munduarentzat? gutxira arte tabua zen. ren eztabaiden bidez, gizarte-eraldaketen Beste inon ematen den mugimenduaren Bai. Arrazoietako bat da politika neoli- aukerara hurbiltzeko. Ardura publiko edo eragina etxean ezin da ziur neurtu. Baina beralaren garaian gestio pribatua ges- amankomunaren inguruko eztabaidaren hiri askotan gertatzen den prozesua da tio publikoaren aurretik lehenetsi zela ia bidez neurriak finkatzen ahal baditugu, hasieran gentrifikazioa politika ofizialetik leku guztietan. Gainera, historian zehar, eskuin populistak askoz zailagoa izanen garapen positibo gisa ulertzea. Zerikusia jabetza pribatuak publiko bihurtzea soi- du bere ideiak zabaltzeko. du oraindik ere nagusi dugun neolibera- lik gobernu sozialistetan gauzatu da. Lu- lismoaren lehia eta hazkunde logikarekin. rraren erreforma iraultzaren ostean lortu Diotenez, hazkunde oro, inbertsio pribatu da, edota Armada Gorria Alemanian sartu "Berlinen historian, oro, ona da eta eragin positiboak ditu. Bes- eta ekialdean ahalbidetu ostean. Interes eraldaketa politikoak telakoa da zuzeneko esperientzia masa kontua da. Milaka milioiko negozioa dugu turismoarekin edota higiezinen espekula- hemen. Tabua dator, higiezin enpresek ia beti protesten bidez zioarekin, ordea. Lisboan luzez esan zuen eta euren lobbyek lortu zutelako des- ezkerreko gobernuak ona zela mundu jabetzearen ideia diktadura sozialisten ezarri dira" mailan erakargarriak izatea, alde zaharra politikarekin lotzea. Egungo auzokideen salbatuko zutelakoan. Gero, baina, ostu ekimenek, baina, auziaren eztabaida ob- Kapitalismoaren ondorioek era hain dizuten antzoki batean esnatzen zara. Argi jektibo bat erdietsi dute. Eztabaida asko- argian bizitza eta hiriak txikitzen di- utzi behar zaie politikariei gentrifikazioak tan, ahoa aparretan dutela “komunistak tuztela, zergatik da oraindik ere hain ez duela garapenarekin zerikusirik, arazo bueltan datoz!” diotenen aurrean, argi zaila eredu ekonomikoari buruzko bat dela. Hori lortuta etorri ohi da politi- geratu da auzokideek dakartzaten propo- eztabaida bat zabaltzea? Ez al du ale- karien aitortza: arazo bat dela onartzen samenen erradikaltasuna ez dela ispilu maniar ekonomiaren osasun onak dute, baina beste biderik ez dela argudia- bat besterik, jasaten duten arazo larriare- gizartearen zati handi baten estutasun tu. Horren aurka, Berlingoa bezalako eki- na, alokairu igoerena eta kanporatzeena. ekonomikoekin talka egiten? menak garrantzitsuak dira, argi baitago Diskurtsoa harrigarriki mugitu da Desjabetzearen tabuaren antzera, Ale- beste bide posible bat izan, badela.

Maiatzak 12, 2019 OSASUNA І 27

Maiatzak 12, 2019 28 І POLITIKA Andde Sainte Marie Akitania Berria Eskualdeko kontseilaria

“AHT-ren dosierra zerotan dago, epe ertainean ez da mugituko”

1960, Landibarre (Baxenabarre). Laboraria eta politikaria. Akitania Berriko kontseilaria Alderdi Sozialistaren (PS) izenean eta ezkerreko independentez osatu zerrendan. Lanaldiaren bi heren hautetsi gisa ari da eta beste herena baserrian: “Ikasle laborari gazte mugimenduan barneratu nuen ezkerreko sozialista izatea, eta ezkerrekoa nintzelako bilakatu naiz abertzale”, erran digu.

mikel asurmendi dani blanco

Zergatik aurkeztu zinen Frantziako Harremanak nolakoak izan ziren? dinak ukanen nituela, baina harriduraz, Alderdi Sozialistarekin 2015eko Aki- Ustekabean gertatu al ziren? uste baino jarrera ezkor gutxiago ukan tania Eskualdeko bozetan? Bai, gutxien uste nuenean... 2015ean nuen, aipamen gehienak errespetuz eta Hemezortzi urtez geroztik engaiatua bozak heldu ziren eta Roussetek hautes normaltasun osoz jaso nituen. Kontra- egon nintzen Ipar Euskal Herriko ezker -zerrendetako lehen lekuetan ezkerreko koak ere izan ziren, baina gehienek ulertu abertzaleko kide gisa. Abertzale Batasu- beste mugimenduei aukera eman zien. zuten nire desmartxa politikoa. Esperien- neko (AB) bozeramaile lanetan bukatu PSk, Bearnon, CGTko kide bat onartu tziaz bi hitz: nahiz eta kontseilari lanetan nuen nire ibilaldia. 2012an, ABren ba- zuen, baita EHLGtik hurbil zegoen kide denbora asko eman behar dudan, ez dut rruan ildo estrategikoa eta programa- bati lekua irekitzea ere deliberatu zuen. kontseilari izatea ofizio esklusibo bezala tikoa landu genituenean, bi ildo garbi Rousset bera enekin jarri zen kontaktuan hartu, laborari gisa eta baserriarekin lo- agertu ziren: hauteskundeei begirako modu nahiko naturalean, ados ginen eta tua izateko beharra daukat oraindik. desadostasunak zeuden. Ez ziren bai- ez ginen puntuak eztabaidatu genituen tezpada, oinarri estrategiko ideologi- eta akordio bat sinatu genuen. Nik hain- Ontsa, beraz? koei buruz ezberdinak. Ildo batekoek bat baldintza jarri nituen: abertzale iza- Bai. EMAko kide, IK-ko preso politikoen abertzale ez diren ezkerreko indar po- teari uko egin gabe, Ipar Euskal Herriari sustengu komiteen bozeramaile, ABn litikoekin bidea lantzea defendatu ge- laborantza politikari dagozkion hainbat eta EH Bain aritu naiz. Hogei urte ingu- nuen. Gehiengoak kontrakoa erabaki proiektu eraikitzaileei lotzeko nahikaria ru nituelarik abertzale bilakatu nintzen, zuen eta utzi nion AB eta EH Bain mili- adierazi nion. Akitania Berriko konpe- aitzinetik ezkerrekoa nintzelako. Heme- tatzeari. tentzien bidez lan horri ekiteko kuraia zortzi urteetan gazte ikasle laborarien Anartean, Ipar Euskal Herriko La- banuela ikusi nuen, banuela nahikari aski mugimenduan ibili nintzen, hor barne- borantza Ganbarako zuzendaritzan ere. Proiektuen diruztatzaile nagusieta- ratu nuen ezkerreko ikuspegia, eta oro (EHLG) ari nintzen. Hautetsiekiko ha- riko bat da Bordeleko Kontseilu Nagusia. har ezkerreko sozialista izatea, ezkerre- rremanen ardura nirea zen eta EHLGren koa nintzelako naiz abertzale bilakatu. bitartez hautetsiekin harremanak sa- Abertzaleen artean nolako harrera Beste batzuek agian alderantzizko bidea kondu nituen. Akitania Berriko Kontsei- ukan zuen zure erabakiak? Ia lau urte- egin dute, ene ikuspegitik bederen. Po- lu Nagusiko zenbait hautetsirekin kon- ren ondoren zein da esperientziaren litikoki betiere izan dut nahikaria ezke- taktuak lotu nituen, baita Alain Rousset balorazioa? rreko sektoreengana hurbiltzeko, nahiz presidentearekin ere. Banekin abertzale mundutik ohar ezber- eta abertzaleak ez izan.

Maiatzak 12, 2019 POLITIKA І 29

Zure ideiak Akitaniako Kontseiluan dentzea ekarri du poliki-poliki. EH Bildu eta ezker ainitzekoez osatuta dago Aki- aitzina eraman ditzakezu, beraz? Hegoaldean eta EH Bai Iparraldean bide taniako Gobernua eta gehiengo politikoa. Bai. Ohartu naiz agian une ona zela bide horretatik doaz. Badago ere hurbiltze bat Halaber, komisioetan ez gara bakarrak, hori urratzeko, nahiz eta batzutan neka- haien artean, koherentzia eta errespetu eskuineko alderdiak ere badaude, baita dura fisikoa ere sentitzen dudan Akitania osoz eman behar dena seguraski. Oro har, eskuin muturra ere, oposizioko talde in- Berria eremu zabalean ibiltzean. Haatik, bakoitza bere rolean ari da. dartsuena bera da. Debateak gogorrak banuen aski indar, nire oinarri politikoe- dira batzuetan, baina eraikitzaileak. Poli- tatik aldendu gabe, nire asmoak aitzina Akitaniako PSko kideek zer-nolako ja- tika aberatsa eta irekia da. eramateko. Ardura politiko horren har- rrera izan dute zurekiko? tzeak betetzen nau. Lortu nahi nuen or- Batzuek, hasieran, animalia edo kabala Eskualdeko kontseilari kargutik nola dezkaritza badut: mendiko laborantzaren arraro bat deskubritu zuten... Gero, den- baloratzen duzu Frantziako Estatua- eta artzaingoaren ardura izatea. Ari naizen bora joan ahala normaltasunez hartu nin- ren lurralde erreforma? lekuan baliagarria naizela iruditzen zait. duten. Barne debateetan neure ikuspe- Eskualde Kontseiluak gero eta konpe- giak azaldu ditut, inolako arazorik gabe, tentzia gehiago eta handiagoak ditu, EH Bai uztean, “atera behar da nola- bazekiten haiek ados izan edo ez, nire bereziki Estatuko NOTRe legea –Esta- baiteko absolutismo abertzaletik”, ikusmoldea atxikiko nuela. Rousset presi- tuaren lurralde erreformarako legea– erran zenuen. Bizi izan dugun aro po- dentearekin hori adostu nuelako. onartu zenetik. Oro har, Eskualdeei eta litikoaren aldaketaren ondoren, nola Urteak joan ahala ohartu naiz bestei Herri Elkargoei eskuduntzak handitu ikusi duzu EH Bairen bilakabidea? buruz joateak duen eragin handia, baita zaizkie. Eskualdeek Estatuari konpeten- Egun ez nuke “absolutismo” hitza erabi- debatearen kontraesanetan ere sartzeak: tzia atal batzuk kendu dizkiote, hala ere, liko. Egoera politikoaren aldaketak poli- AHT-z, gizarte gaiez, Iparraldearen egitu- nire gusturako gutxi. Eskuduntza asko tika egiteko molde berrituak ekarri ditu. ratze politiko administratiboaz aritzeak. kendu zaizkie departamenduei. NOTRe- Nik ez dut nire burua abertzaletasunetik Areago nabari dut hori ingurumena, men- ren abiaburuan zegoen departamen- kanpo ikusten, ez naiz erabat barnean diko politika eta ekologiaz ari garenean, duak kentzea eta hori garatu behar da ere, ez naiz EH Baiko kide, baina hainbat kudeatzen ditudan gaiak direlako. Aber- oraino, baina Estatuaren barnean lobby atal programatikoetan bat egiten dut EH tzale izateak edo ez izateak ez du eraginik indartsuak daude, departamenduei atxi- Bairekin. Aipatu duzun aldaketa politiko debate horietan. PSk, Europa Ekologistak kitzeko ahalegin handiak egin dituzte. orokorra aldatzeak “absolutismotik” al- (EELV), PStik aldendu den Génération.s Izan ere, departamenduetako eskudun-

Maiatzak 12, 2019 30 І POLITIKA tzak hustuz joan dira, nekazal konpe- ga-eskualdean eragin du ere. Euskal naizenez gero, ene xedeak EHLGko as- tentzietatik %80 kendu diete departa- Elkargoa Akitania Berriko bigarren hi- moak Kontseilura eramatea izan da, ahal menduei eta eskualdeetara pasa dira. rigune elkargo haundiena da, politikoki nuen neurrian. Horretan ari naiz, ez es- Departamenduetan gizarte konpeten- oso garrantzitsua. Politika publiko be- klusiboki. Bi norabide agertzen dira argi- tziak geratu dira, eta gainerako gehienak rriak garatzea eta instituzio hori erai- ki: laborantza politika publikoa eraman eskualdeetara pasa. kitzen hastea Iparraldean aurrerapen daiteke ikuspegi produktibista eta libera- Bizkitartean, Ipar Euskal Herrian handia izan da. Pisu politiko berri horre- letik, FNSEAk egiten duen bezala. Edota Euskal Hirigune Elkargoa sortu da eta taz kontziente izan behar dute eragile beste ikuspegi politiko eta sindikala di- ondorioz konpetentzien banaketa in- guztiek, baita Alain Roussetek ere. tuen Confédération Paysanneren ildoan, portanteagoak izan dira. Nire kasuan, Iparraldeko EHLGk lantzen duena. Nik bi- Eskualdeko kontseilari izanki, aldake- Mendigunearen eta Artzaingoaren garren ildo hori lehenesten dut. Hala iza- ta horiek harrapatu naute bete-betean. ordezkaria zara. Kontseilari gisa zein nik ere, mendiko laborantza eta artzaingo Ipar Euskal Herriko gutienezko institu- dira zure xedeak? politikari buruzko proiektu guztiak ez zio hori sortzeak Akitania Berria me- ELBko eta EHLGko kide nintzen eta beti dira baitezpada EHLGn lantzen, Paueko Laborantza Ganbarak daramatzan ildo batzuk ere kontuan hartu behar ditut. Gure lurralderako proiektu eraikitzaileak eta osagarriak izanez gero, bi ildoak uz- tartzen saiatzen naiz.

“Hemezortzi urteetan ikasle laborarien mugimenduan ibili nintzen, hor barneratu nuen ezkerreko ikuspegia, eta oro har ezkerreko sozialista izatea, ezkerrekoa nintzelako naiz abertzale bilakatu”

Bi laborantza ganbara dira. Bitxia. Orokorrean erran nezake, panorama be- rezia eta berezitua dela, bakoitzak bere lekua hartu du aski naturalki. Azken hau- teskundeek Ipar Euskal Herriko laboran- tza ikuspegiaren ordezkaritza berdintsua atera dute. Emaitzen polemikaren gaine- tik, ELBk gehiengoa dauka. Debatea kon- trajarria da laborantza munduan, demo- kratikoa, batzuetan noziboa izaten ahal da, baina baita eraikigarria ere, bi aldeak ditu, politika orokorrean bezala funtsean.

EHLG zer da ilegala, alegala, legala? Hori bai fenomenoa! Hori gai funtsezkoa da niretzat. Rousse- ten proposamena onartzeko arrazoie- tako bat izan zen. 2015ean, eskualdeko ezkerreko gehiengoa bidelagun eragin- korra zen EHLG ofizialtzat hartu ahal

Maiatzak 12, 2019 POLITIKA І 31 izateko. Hautagai izatea onartzeko hori Akitaniako presidente Alain Rousse- jarraitzea. Hau da, gauza konkretuetan oso inportantea izan zen, eta harrez tek zer iritzi du Euskal Herriaz? zerbitzu publiko politikoa gauzatzea, gero, xumeki erran dezaket indartuta Roussetendako Euskal Herria urruna pragmatismotik bide egitea, eta azken atera garela elkarlan horretatik. Eskual- bezain hurbila da. Urruna, bera ez de- hitz hori ez da hitz itsusia ere. Pragma- deko Kontseiluarentzat Euskal Herri- lako euskalduna, ez delako hemengoa, tismoa sartzen dugu eguneroko gure ko Laborantza Ganbara bidelagun pre- hemengo errealitatea behatzen duela- bizitzan, –etxeko sukaldea kudeatzeko miazkoa da, sinesgarritasuna irabazi du. ko eremu zabalago batetik, beraz, bere moldean, haurrak eskolaratzean, edo au- Laborarien dosierrak lantzen ditu, nos- ikuspegia horren araberakoa da. Dosier zoarekin harremanak lantzean–. Prag- ki ondoan Paueko Ganbera dagoelarik. asko ditu trenkatzeko, hala ere, hurbi- matismo dosi batzuk politikan sartzea Proiektu batzuetan laguntza bientzat la da, hemengo indar harremanak, gu- ezinbestekoa da. EH Baik Euskal Elkar- ekartzea ezinbestekoa da Eskualdeko txi-asko, ezagutzen dituelako. Roussetek goaren eskuduntzaz harago joan nahi du, Kontseiluaren aldetik. , apaltasun osoz diot, Akitania Berrian funtsean nik ere bai, eta hori ere etorriko dinamika eta bizia inon bada –soziala, da bere momentuan. Estatuak bere le- Mendiko eta ordokiko laborantzak ekonomikoa, kulturala eta identitatea- gediaren bitartez Iparraldeko instituzio daude. Aise al da biak akomeatzea? ren aldekoa– berak badaki hori Ipar Eus- politiko baten sorrera ahalbidetzea ez da Gaia biziki minbera da. Nire jokamoldea kal Herrian dagoela. Eta, oro har, Euskal gauza tipia izan. Euskal Elkargoari den- sindikalgintza politikotik dator, dirutza Herrian osagai horiek badaudela, bere bora eman behar zaio osatzen joateko, publikoaren laguntza handienak, nola- lurraldea euskaldun gisa aldarrikatzen lan horretan ari da. Iparraldean dagoen bait, ordokietako laborantza handiei joa- duen populua, nahiz eta hiru eremu ad- potentzialtasunak ekarriko du edo ez Lu- ten zaizkie, arto eta zekale egileei, Aki- ministratiboetan banatuta izan, eta ba- rralde Elkargoa izatea. tanian estatuan baino gutxixeago, baina daki ere lurralde horren parte bat ad- nire gusturako gehiegi halere. Eskualde ministratzen duela, areago ezagututa Edonola ere, ezker abertzaleko zen- Kontseilua den “botere gune” horreta- Euroeskualdeak hartu duen pisua. Aki- bait militante historikoren hala nola tik badut aurrekontu bat kudeatzeko tania Berria zabala izanda ere, EAE, Na- berrien kritikak ere badaude: euska- ahalmena, eta saiatzen naiz oreka bat farroa eta Iparraldea, eta azken finean raren arloan arrenkurak daude. Nola ekartzen diru laguntza horiek banatze- Euskal Herria, Euroeskualdearen ipa- akomeatu horiek? rakoan. Nik uste, iraganean baino diru rrorratzak direla badaki, proiektu erai- Horietako asko ene aspaldiko bidelagu- publiko gehiago banatzen zaiola men- kitzaile nagusiak bertatik abian baitira. nak dira. Nik iraultzaile erreformista- diko laborantzari, baita hurbileko eta tzat dut nire burua. Alta bada, nahitaez, kalitatezko ekoizpenei ere. Horretan ari militantziako urteen pilatzeak adinare- naiz agintaldian. kin gure arteko errespetua handitzen du. Zuk bezala pentsatzen ez duenarekiko Garraioa hizpide. Nola ikusten duzu errespetua anitzez handiagoa da 50-60 AHTren proiektua? “Estatuak bere urtetan 20-30 urtetan baino. Ni 30 eta AHTri baino garrantzia handiagoa ema- 40 urteetan baino askoz fiteago asper- ten diot Baiona eta Donibane Garazi ar- legediaren bitartez tzen naiz ehunetik ehunean nirekin ados teko trenbideari. Lorpen handiak izan Iparraldeko instituzio denarekin. Loriatzen nau debate kontra- ditugu tokiko klase politiko orokorra- jarriak eta nolabait betetzen nau enekin ren kontra, Estatuaren kontra, Rous- politiko baten sorrera ados ez dagoenak, horrek ontzen nau ez- setek jakin izan du eraberritzen tren- ahalbidetzea ez da tabaidaren bukaeran ados ez izanik ere. bide hori eta orain eguneroko trenen Hark zerbait ekarri didala uste dut eta frekuentzia handiago ematea dagoki- gauza tipia izan” nik ere hari agian beste piska bat. Nire gu. Baina egina dago. Bestalde, AHT- kargu politikoa eramateko zereginetan ren dosierra zerotan dago. Nire iritziz, egunero bizi dut errealitate hori. epe labur eta ertainean ez da mugituko, Euskal Hirigune Elkargoa hizpide ez Rousseten ikuspegia aldatu delako, orain. Aldarrikatutako Lurralde El- inondik inora ere, berak baditu argu- kargoren ordez, abertzale gehienek dioak proiektua erabat ez baztertzeko: onartutako erakundea da. Abertzale egunero autobidetik pasatzen diren mi- batzuen frustrazioa agerikoa izan zen laka kamioak nahi ditu kendu eta haien halere. Zein da zure aburua? merkantzia trenbidean ezarri. Baina, Euskal Elkargoak hastapenean ez du de- badaki ere Akizetik Hendaiara doan non gogoa ase, eta egun ere ez, hala ageri AHT garestiegia dela, baita abiadura da EH Baiko hainbat kideren erranetan. handiko trena egungo trenbidetik pasa Baina, oro har, frustrazio horrekin bate- daitekeela ere, burdinbidea moldatuz ra, bidezkoak diren aldarrikapen politiko gero. Eztabaida orokorra da Frantziako abertzaleak bideratzen ari dira, sektore Estatuan eta tren mota horiek ez dute guztiak kontuan hartuta. Nire aburuz ez premiazko dirua lortuko, dirua ez da- dago kontraesanik, aipatu dugun egoera goelako mega-proiektuentzat eta bere- politikoaren aldaketak ekarri zuen abso- ziki Europatik heldu behar den sosa ere lutismo hartatik ateratzea, eta ondorioz, eskas delako. ekarri du ere Euskal Elkargoaren bidean

Maiatzak 12, 2019 32 І POLITIKA

Maiatzak 26 Navarra Suma oldarrerako prest

Espainiako hauteskunde orokorren biharamun politikoan gaude oraindik, baina begi bat dagoeneko maiatzaren 26ko udal eta foru hauteskundeetan dago bete-betean, bereziki Nafarroan. Lehia handia eta zorrotza egon da erresuma zaharrean eta ikustear da 2015eko aldaketak zutik iraunen duen, bestelako aldaketa mota bat gailenduko den edo corralitoa-ren erregimena itzuliko den. Aukera guztiak dira posible.

xabier letona raindik hauteskunde orokorren UPN-k eta PSN-k behera PSNrenak baizik, eta hor zailtasun han- olatuaren aparretan gaudela, Eskuinak ez du batu: Navarra Sumak diagoak ditu. PSN azken bi hamarkade- Oapirilaren 28ko datuekin gober- orain 107.000 boto lortu ditu, Vox-e- tan 45.000 eta 91.000 boto artean ibi- nua sostengatzen duen egungo gehien- ko 17.000ak gehituta 124.000 boto. li da, baina azken urteetan beherakada goa berresteak zientzia fikzioa dirudi. 2016an 127.000 boto eskuratu zuen handiarekin: 2007ko hauteskunde fora- Hauteskundeak bere testuinguru zaba- eskuin navarristak, beraz kontuan har- letan 74.000 boto, 2011koetan 51.000 lean irakurrita, dena den, bada aukera- tuta partehartzea ia %9 igo dela, orain eta 2015ean 45.000. Pentsa liteke orain rik oraindik, batez ere kontuan hartuta atzera egin du nabarmen. Hala ere, boto jaso dituen boto asko maileguan utzi- hauteskunde orokorretan eta foraletan kopuru handia da. Azken 20 urteetan takoak direla, eskuin neofrankistari au- desberdin bozkatzen dela. Historikoki, UPN eta enparauak 92.000 eta rre egiteko; gaitza da irudikatzen bederen, hala izan da. 139.000 boto artean dabiltza, orain horren behera jotzea, Komeriak izango dira lortzeko, bai- baina joera beheranzkoa baina emaitzen historiak na hainbat baldintza betetzen badira, da. Edozein modutan, erakusten du beti jaisten posible da: bat, eta agian garrantzi- oraingo emaitzetatik “53.000 botok dela asko Espainiakoe- tsuena, Geroa Baik bere emaitzak izu- koxka bat jaitsita ere, tatik Nafarroakoeta- garri hobetzea; EH Bilduk eta Podemo- erraz koka daitez- eraman zuten ra. Oraingoan ez da sek azken emaitzei eustea, eta akaso ke 90.000-100.000 Barkos gobernuko hain samurra izango, apur bat hobetzea... eskuina pixka bat boto artean. Orain, lehendakaritzara, baina PSOEk asmatu zuen jaistea eta PSNk ere nabarmen behera hala ere, Vox bere boz hauek udal hau- egitea. Posible ote da hori guztia? Mi- aldetik aurkezten da 2016ko abenduko teskundeak baino hi- raria? Bada, samurra ez da, baina po- eta ikusi beharko da orokorretan 14.000 labete lehenago dei- sible bai, 2015ean gertatu zen bezala. horrek nola eragiten boto lortu zituen eta tzearekin, apirilekoen Orduko gertaera garrantzitsuena izan dion UPNri. Logikoena orain 22.000” txanpak maiatzekoetan zen lehenbiziz lortu zela parekatzea litzateke horietako as- eragingo zuelakoan. Alde- aldaketaren indarrak eta UPN-PSN- kok Navarra Suma babestea, rantziz ere izan zitekeen, bai- renak. Podemosen agerpena giltzarri “Fronte Popularrekoek eta inde- na jokaldia ongi atera zaionez, orain izan zen balantzak aldaketa ekar ze- pendentistek” –haien hizkuntzan– Nafa- Pedro Sanchezek du olatua alde, eta zan eta eskuinaren banaketa ere bai, rroako Gobernua berriz eskura ez deza- ikusteko dago zein neurritan lagunduko Ciudadanosek 200 boto gehiago lortu ten. Ikusiko da. dion Maria Chiviteren hautagaitzari. Eta izan balitu, ez zen gobernu aldaketarik Javier Esparzak badu kezkatuta egote- edozein kasutan, ez da samurra hemen izango. Navarra Sumak hori saihestu ko arrazoirik, baina gobernura iristeko Navarra Suma-PSN gobernua irudika- nahi du, baina horrek bakarrik ez du bere arazorik handiena –soilik botoei tzea, Madrilen labankadaka ari direnean. dena konpontzen. erreparatuta– ez dira bere emaitzak, Beste faktore batek ere alderdi hauen

Maiatzak 12, 2019 POLITIKA І 33 IÑIGO URIZ / FOKU / URIZ IÑIGO

aurka egin ohi du: ohikoan hauteskun- tela pentsa liteke, baina ez da samurra (1999) eta Amaiurren (2011) ondo- de orokorretan partehartzea handiagoa hori ere, koalizio abertzalea bere orain ren, ezker soberanistak izandako emai- da eta emaitza hobeak izaten dituzte; arteko gorenetan dago eta. tzarik onenak dira. Bere hautesleria foraletan 4-5 puntu jaisten da partehar- nahiko fidela da historikoki, nahiz eta tzea eta horrek alderdi abertzaleen alde EH Bildu posizio onean, 2011ko gailurretik gaurdaino ibilbide egin ohi du. Hau da, herritar multzo ba- Geroa Bai oso estu gorabeheratsua izan duen. tentzat Nafarroako Legebiltzarra ez da Aldaketaren alderdietatik Uxue Barko- Espainiako Legebiltzarra bezain garran- sen koalizioak du askatzeko korapilo Bestelako aldaketarik? tzitsua eta paso egiten du. Historikoki, gaitzena: 2015eko foru hauteskundee- Aldaketaren alderdiak pozik agertu dira PSN da idatzi bako arau horren alderdi tako 53.000 botoek eraman zuten foru egindakoaz eta esperientzia errepika- kaltetuena. gobernuaren lehendakaritzara, baina tzeko desioa agertu dute. Baina ezin da 2016ko abenduko orokorretan 14.000 bestelako aldaketarik baztertu, are gu- Podemos orain ere giltzarri boto lortu zituen eta orain 22.000. Oso txiago PSNren apirileko emaitza itzelen Beste giltzetakoa Podemos eta Izquier- gutxi, kontuan hartuta 2011ko oroko- ondoren. PSNk behin baino gehiagotan da-Ezkerra dira. Asko jaitsita ere, orain rrek 42.000 boto eta diputatu bat eman adierazi du berak ikusten duela PSN oso emaitza ona lortu dute bien artean zizkiotela. Aldaketaren indarrek, eta eta Geroa Bai ardatz lukeen gobernua. –Unidas Podemos–: 68.000 boto; baina bereziki Geroa Baik, espero dute iragan Podemos eta Ezkerra ere eroso leudeke banatuta joango dira maiatzaren 26an. igandeko emaitza asko aldatuko dela hor. Eta eroriko litzatekeena EH Bildu Erabaki ulergaitza, ezkerreko zein al- datorren 26an eta legealdian zehar Bar- da, PSNren marra gorria baita. Hiru in- daketaren ikuspegitik eta erabakiga- kosek egindako kudeaketak boto asko dar horien artean gehiengo osoa lortzea rria izan daitekeena. Oraingo emaitza emango dizkiela. Hori litzateke logikoe- ere gaitza da ordea eta, beraz, eszenato- izanda, aldaketaren indarren artean go- na, eta desiragarriena, baina egia esan, ki honetan akaso EH Bilduri egokituko bernuko lehendakaritza ere euren esku 31.000 boto gehiago behar ditu, gutxie- zaio erabakitzea edo UPN-PSN gobernu legoke aise. 2015ean Podemos izan zen nez 2015eko foru hauteskundeetako bat ahalbidetzen duen edo PSN-Geroa aldaketa ahalbidetu zuen indar klabea emaitzak berdintzeko. Erronka aski gai- Bai-Podemos-Ezkerra gobernua sos- eta orain ere hala gerta liteke. Podemo- tza, baina posiblea Uxue Barkosen his- tengatzen duen legebiltzarretik. Esze- sen zatiketaren beldur dira aldaketaren torikoari begiratuta, bai Nafarroa Bain natoki gehiago ere posible dira, baina alderdiak, baina igandeko emaitzek es- –61.000, 62.000 eta 77.000 boto– bai ate gehiegi irekitzea litzateke oraindik perantzaren atea zabal-zabalik uzten Geroa Bain –42.000 eta 53.000 boto– emaitzak eskuan izan gabe. Edozein ka- dute, besteak beste, ez dagoelako his- lortutako emaitzengatik. sutan gauza bakarra dago argi, 2015ean toriko bat adierazten duena boto hauek EH Bildu askoz posizio hobean dago, bezala, bihotzeko arazoak dituztenek asko jaisten diren ala ez. Izatekotan, 2016ko 31.000 botoetatik 46.000ra kontuz ibili beharko dutela maiatzaren hauetako batzuk EH Bildura jo dezake- pasatu baita. Euskal Herritarrok-en 26ko gauan.

Maiatzak 12, 2019 34 І FEMINISMOA

Maiatzak 12, 2019 FEMINISMOA І 35

Silvia Federici “Geroz eta jende gehiago ari da ohartzen estatuak, kapitalismoak eta merkatuak ez dutela biziraupena bermatzen”

Apenas behar du aurkezpenik Silvia Federicik (Parma, Italia, 1942). Militante feminista, pentsamendu marxista eta feminista garaikideari egindako ekarpenengatik aski ezaguna da. Iruñean izan da Sorgin-ehizaren historiari buruzko I. topaketa feministan, eta bisita aprobetxatuz Mundua berriz liluratuz: Feminismoa eta komunen politika bere lanaz jardun dugu, Katakrak argitaletxeak euskaratu berri duena. Kapitalismo basatiaren aurrean, feminismoa eta komunen politika proposatu ditu aterabidetzat.

amaia lekunberri ansola josu santesteban

Titulutik hasi eta amaieraraino, beste. Praktikan, ondasun eta erlazio ko- lurrak okupatu eta landatzeari ekiten egungo gauzen ordena aldatzera dei munal guztienganako eraso bat ematen zion Ingalaterrako talde erradikal bat egiten duen lana da honakoa. Baina ari da, zeinaren ondorioz espazio komu- zen, lurraren pribatizazioari eta labo- gauzak argi uzte aldera: zer da zure- nitarioen gaineko kontzientzia garatu rarien kanporatzeari aurre egin ziona. tzat mundua berriz liluratzea? den, baita espazio publikoaren gainekoa Frantziar iraultzaren osteko garaietan Niretzat mundua berriz liluratzea da ka- ere. Geroz eta gehiago ari baita murriz- ere baziren komunen kontzeptua ze- pitalismoak ezberdindu dituen hainbat ten espazio publikoa, bizitzako aspektu rabilten iraultzaileak, lurra guztiona kontu berriz elkar lotzea. Bai jendarteari orori eragiten dion pribatizazio borti- eta pribatizatu ezina zela aldarrikatu zein norbanakook naturarekin dugun tza tarteko. Behinola gure kontrolpean zutenak. Baina XIX. mendetik aurrera, harremanari begira. egondako bizi eremuak merkantiliza- eta industrializazioa tarteko, aldaketa Saiakerak komunen politikari buruz tzen ari dira. Ondorioz, estatuak edo ka- bat eman zen. Komunen diskurtsoak dihardu, oso garrantzitsua bilakatu den pitalak gure biziraupena bermatzen ez oinarri izateari utzi zion trantsizio kontua delako, hainbat talde sozialen dutenaren kontzientzia garatzen ari da. momentua antzeman nahirik nabil, politikaren erdigune baita. Politika hori Uste dut horregatik datorrela bueltan honi buruz beste lan batean jardutea feminismoaz nola harremantzen den ere komunen diskurtsoa. gustatuko bailitzaidake. Sozialismoa- hartu dut hizpide, eta komunen aldeko ren, fabrikaren, iraultza industriala- feminismoaz jardun. Goraldia bizi badu ere, komunen ren, proletalgoaren eta marxismoaren diskurtsoak izan ditu joan-etorriak, garapen unean, komunen diskurtsoa Komunen politika bueltan da. mugimendu iraultzaileen erdigunean desagertu egin zen. Honen arrasto- Zerk eragin du? egoteari dagokionez. rik ez da soldatagatiko edo lan jardu- Politika neoliberalek masa pobretzea Kuriosoa da: XIX. mendera arte komu- na zortzi ordura murriztearen aldeko eragin dute, gehienbat emakumeoi era- nen diskurtsoa oso oinarrizkoa zen borrokan. Diskurtso iraultzailea asko giten diguna. Pobreziaren feminizazioaz, mugimendu iraultzaileetan. Adibidez, aldatzen da XVIII. mendetik XIX. men- desjabetzaz, desplazamenduez edo mi- XVI. eta XVII. mendeen bueltan, Dig- derako igarobidean, eta komunen dis- grazio olatuez hitz egiten da, besteak gers deiturikoak aurkitu ditzakegu: kurtsoa orain dator bueltan.

Maiatzak 12, 2019 36 І FEMINISMOA

Bueltan dator, baina komunaren Hainbat aspekturi begira, tzarako lehentasuna dira, harremanak ikuskera berriak ari dira sortzen. ezinbestekotzat dituzu komunak. eta produkzio ereduak aldatzeko gai di- Hau positiboa da zuk defendatzen Komunen sorkuntza garrantzitsua da ez ren antolakundeen sorrera ahalbidetu duzunari begira: aldez aurretik pen- bakarrik bizirauteko, baita borrokarako dezaketenak. Komunen eraikuntza in- tsatutako eta zaharkitutako komu- eta erresistentziarako ere. Antolakun- dartu gaitzakeen bide ahaltsua da, elkar- nen ideiez harago joan behar dugula. tasuna sortzea ahalbidetuz. Ez bakarrik Gaur eguneko komunan pentsatzen du- bizidunekiko elkartasuna, baita hilda- gunean iraganera itzulera irudikatzeak Politika neoliberalek koenganakoa ere: historia berreskura- ez dauka zentzurik. Iragana ez da erre- masa pobretzea eragin dute, tuz, gure borroka esperientzia testuin- pikatuko. Gainera, ez dago komuna ere- guru zabalagoan, zerbait handiagoan, du unibertsal bat. Ereduak borrokaren gehienbat emakumeoi kokatuz. Komuna iragana eta oroimen bidez garatzen dira, borrokaren ondorio eragiten diguna historikoa berreskuratzeko bidea ere izan behar dira, eta adierazten digute izan baitaiteke, isolamendu indibidual zer den posible. Borroka esperimentazio zein historikoa ekidin diezagukena. prozesu bat ere bada. Komunak, zerbait izatekotan, harreman sozialak direla diozu. Komunan pentsatzen dugunean ez dugu lur zati batean pentsatzen, baizik eta an- tolamendu sozialerako printzipio ba- tean, sistema sozial batean, estatuaren eta merkatuaren oso bestelako logika batean. Komunan pentsatzean aberasta- sun naturala eta ekoitzitako aberastasu- na nola elkarbanatu hausnartzen dugu, besteen bizitzekiko erantzule eginez eta indibidualismoa gaindituz, eta eraba- kiak modu kolektiboan eta asanblearioki hartzeari bide emanez. Hori da niretzat komuna: Estatuaren eta merkatuaren oso bestelako logikaz antolatutako jen- darte bat, zeinetan autogobernurako elementuen eraikuntzari ekiten zaion.

Antolamendurako asanblearismoan oinarritzen den jendarte baten alde- koa zara. Alabaina, kontsentsuare- kin kritikoa ere bazara. Kontsentsuak demokratikoa dirudien arren, sarri ez da hala. Adibidez, errepro- dukzioarekiko harreman ezberdin bate- tik abiatzen bagara, guztiok ezin gaitezke hamar orduko eztabaidetan murgildu. Horregatik esaten da sarri, kontsentsuak aproposa dirudien arren, indartsuena- ri zaiola lagungarri: familiarekiko bete- beharrik ez duenari, gau osoa eztabaidan eman dezakeenari. Garrantzitsua da kon- tu hauek guztiak mahaigaineratzea.

Komunen diskurtsoa are gehiago hedatuz joango dela baieztatu duzu. Derrigorrean hedatuko dela iruditzen zait, geroz eta jende gehiago ari baita ohartzen estatuak, kapitalismoak eta merkatuak ez dutela biziraupena ber- matzen. Krisi erreproduktibo ikaraga- rri baten ateetan gaudela ohartzen ari den era berean. Izan ere, etxetik kanpo lan egin, lana bukatutakoan merkatuan erosketak burutu, eta ostean garbiketa

Maiatzak 12, 2019 FEMINISMOA І 37 lanetan eta sukaldean aritzearen logika egoeretan, baliabideak eskuratzeari da- Berriz ari dira gertatzen masa desplaza- ez da sostengarria. Aurrez sukaldatu- gokionez gatazka sortzen da. mendu ikaragarriak. Erabateko desjabe- tako janaria erosi dezakegu, ados, bai- Bestetik, lanen berrantolaketaren pro- tze batez ari gara, milioika norbanako na haur bat izanez gero, zer egingo du blematika dugu. Hortxe dago lanak gi- egoera guztiz zaurgarrietan lan merka- merkatuak beronen biziraupena ber- zonekin elkarbanatzearen aukera, baina tura bideratzen dituena, eta produkzio matzeko? Bestalde, aurrez prestatuta- zer gertatzen da ez badugu ondoan gi- merkatuaren mendeko bilakatzen gai- ko janaria aipatu dugula aprobetxatuz: zon bat? Bakarrik bizi bagara? Edo beste tuena, derrigorrean. Hala bada, desjabe- janari zatar eta merke horrek gorputza emakume batekin? Noski gizonek lanak tu egiten gaituzte, merkatuarekiko geroz eta bizitza suntsitzen dizkigu, gaixota- emakumeekin elkarbanatu behar dituz- eta menpekoago bilakatuz. Horrek esan sun berriak azaleratzen dira, minbizi tela, baina hori ez da konponbidea. Ga- nahi du geroz eta diru gehiago iraba- epidemiak kasu. Eta honekin ez naiz ari koak antolatzeko modu komunitario eta zi beharrean aurkituko garela bizitza esaten bizitza aurrera atera ahal izate- kolektiboagoan datza. Erreprodukzio sostengatzeko, eta esklabutza egoerak ko aurrez prestatutako janaria erosten modu komunitarioagoak sortzeak sare sortzen ditu, pobretze kondizioak. Guzti duen emakumea erruduna denik. Esa- soziala sendotzen du, baita emakumeen honengatik hitz egiten dugu gehienbat ten ari naizena da erreprodukzio modu arteko harremanak ere. Are gehiago, es- emakumeak kaltetzen dituen metatze ezberdinak behar ditugula. tatuari aurre egiteko botere gehiago eta primitiboaren itzuleraz. aberastasunaren birjabetzarako modu Emakumeak dira erreprodukzio la- gehiago ahalbidetzen ditu. Hori da nire nez arduratu ohi direnak, lan indarra gaur eguneko postura. sortzeko oinarrizko egitekoa, eta Hori da niretzat komuna: hargatik, zure hitzetan, iraultzaren Komunaren eredu berri bat eraiki- Estatuaren eta merkatuaren oso “zero puntua”. Bere garaian, Soldatak tzeari begira, lan erreproduktiboen Etxeko Lanentzat mugimenduko par- berregituraketak oinarrizko egite- bestelako logikaz antolatutako taide izanik, erreprodukzio lanentza- koa behar luke. Zure iritziz, emaku- ko soldata aldarrikatu zenuen. meek egin beharreko lana da. jendarte bat, zeinetan Ezbairik gabe, etxeko lanengatiko solda- Emakumeak izan behar dira lan hori egi- autogobernurako elementuen taren aldarrikapena oso garrantzitsua ten dutenak, emakumeak direlako albo izan zen 70eko hamarkadan. Mugimen- kalte gehienak pairatzen dituztenak. Gi- eraikuntzari ekiten zaion du feministak indar handia zuen garai zonak ez dira lan horretaz arduratuko. hartan, harreman berriak kontratatze- Ezagutzen duzu haurren haziera berre- ko indarra zeukan: izan emakumeen gituratzeaz arduratzen den gizon talde- artean, emakume eta gizonen artean, rik? Beren programa sozialaren baitan emakumeen eta kapitalaren artean, haurtzaindegiei buruzko eztabaida txer- Metatze primitiboak hainbat mo- zein emakumeen eta estatuaren artean. tatzen duenik? Bada, ez. Horregatik, lan dutara kaltetzen ditu emakumeak, Gure bizitzak aldatu zitzaketen lorpenak hori gizonek egiteko zain bagaude, hil lurren desjabetze bidez, kasu. Horren egiteko indarra geneukan. Soldatape- gaitezke. Gainera, nik uste emakumeak adierazle, munduko hainbat tokitan ko lanak lanaldi bikoitza dakar, kapita- baduela belaunaldiz belaunaldi jasotako emakumeak gehiengoa dira lurraren lismoari mesedegarri zaiona, sekulako esperientzia. Trebatuenak eta interesa- desjabetzaren kontrako borroken aberastasuna ahalbidetzen baitio. Egun, tuenak gara. Honek ez du esan nahi gi- lehen lerroan. Itsasoz bestaldeko kide emakumeen %80ak etxetik kanpo lan zonek berregituraketa prozesuan parte hauek erresistentzia eredu berriak ari egiten du eta hala ere txiroenak, eta on- hartu ezin dutenik, baina erabakitzeko zaizkigu aditzera ematen? dorioz beldurtuenak, beraiek dira. Hala ahalmenak emakumeena behar luke. Bai, noski. Gaur egun, iraganean bezala, bada, etxeko lanengatik soldata exijitzen hainbat tokitan emakumeak dira komu- dugu, nahiko da ordaindu gabeko lanak Marx-ek metatze primitibo deitu nak sortu, defendatu eta lurra babesteko egiteaz. Kapitalismoa egiten ari garen zuena indarrean da gaur egun ere, borroken buru. Ohartzen baitira behin lanak ordaintzera derrigortzen dugu. Ez komunen diskurtsoaren itzulera lurra kutsatutakoan komunitatea osorik emakume izateagatik, baizik eta gizonek testuinguruan presente. Gainera, glo- galtzen dela, petrolio-konpainia batek egiten ez dituzten lanen ordainetan. balizazioarekin eta neoliberalismoa- esku hartzen duenean, adibidez: laboran- rekin, normalizatu ez ezik muturrera tzan jarraitzea eragozten du, bertan bizi- Gaur egun, gatazkak bere horretan eraman dela diozu. Zein aspektutan tzea galarazi. Bestetik, txirotzearekin eta dirau. Postura berbera mantentzen antzeman dezakegu? jendartearen urbanizatzearekin, komuna duzu? Egun metatze primitiboaz hitz egiten berriak sortzen ari dira. Jendea landa ere- Batetik, baliabideen problematika dago. da kapitalismoaren azken fasera muga- mutik hirira kanporatzeak kolektiboa- Jendeak lan eta lan dihardu, eta lan es- turiko zerbait ez zela izan adierazteko. goak diren erreprodukzio modu berriak parruaz kanpoko beharrizan oro lanean Hortxe dirau, eta une erabakigarrietan sortu ditu: jantoki herrikoiak, hiri bara- irabazten duenarekin erosi behar du de- ematen da, atzera-egite uneetan, kapi- tzeak,… sare komunitario oso bat sortzen rrigor: baita haur eta nagusiak zainduko tala bere oinarriak berreraikitzera de- dutenak. Liburuan hizpide ditut Hego dituen pertsona bat ere. AEBetan ema- rrigortzen duten krisialdietan. Egungoa Ameriketako zein Afrikako emakumeak, kume askok bi lan dituzte, eta zorpetu kapitalismo basatia da, zeina modu ez- hiriguneetan espazio publikoa okupatzen egiten dira hala ere, hilabete amaiera- berdinetako desjabetzeaz baliatzen ari dihardutenak, lur horretan erein eta ber- ra heltzeko zailtasunak medio. Halako den. Lurraren desjabetzea ematen ari da. tatik uzta jasotzeari ekin diotenak. Feno-

Maiatzak 12, 2019 38 І FEMINISMOA

dira hain eraikitzaileak, izatez harre- man sozialak indibidualistagoak bilaka- tzen ari dira, elkarrengandik urruntzen gaituzte. Gaiarekin loturan, oso garran- tzitsua den beste aspektu bati errepa- ratu behar zaio: tenologia horren ekoiz- penak ondasun komunal asko eta asko suntsitzen ditu, baliabide naturalen suntsiketa baitago ekoizpenaren oina-

Noski gizonek lanak emakumeekin elkarbanatu behar dituztela, baina hori ez da konponbidea

meno berria da, hiria eta landagunearen Elkarren artean batu, antolatu eta rrian. Honetaz ozen hitz egiten ez bada arteko bereizketa ezabatzen duena. Hala komunitatean bizitzearen aldeko ere, teknologia berri hauek lan eskla- bada, interesgarria da adibideoi errepa- ideia hedatzen ari bada ere, bidean buz ekoizten dira, babesgabetsun borti- ratzea, antzemateko nola indartzen duten oztopo handi bat identifikatu duzu: tza bizi duten langileen eskulanaz. Odol bai erresistentzia zein estatuari aurre egi- teknologiarekiko erakarpena. asko isurtzen da aparailu teknologiko teko gaitasuna, nola ahalbidetzen duten Gatazka daukat teknologia digitalare- hauen ekoizpen prozesuan. Nola, bada, zaurgarritasun egoeratik indar gehiagoko kin zerikusia duen oro ospatzen duen ospatu dezakegu teknologia hauen era- posizio bat hartzera igarotzea. Dagoena ikuskerarekin, mugikorra, iPad-a eta bilera? Birpentsatu beharko genuke defendatzeko balio die, baita birjabetze antzerakoak komunitate eraikitzaile zeri deitzen diogun aberastasuna, zer prozesuak antolatzeko ere. gisara ulertzeko joerarekin. Berez ez den balioa eta zeri ematen diogun.

Maiatzak 12, 2019 DENBORAREN MAKINA І 39

Urbasako jauregia Nagore Irazustabarrena gorriak ikusten ari da Uranga

rbasa mendilerroa (Nafarroa), 1699. Fernando Ramirez Bakedano UAndiako markesaren aginduz jau- regi bat eraikitzen hasi ziren toki bakartu hartan, eta lanak sei urte geroago amaitu zituzten. Agindua, berez, goragotik eto- rri zen; Espainiako Erresumako fiskalak erabaki zuen han jauregi bat eta kartze- la bat behar zirela, Errege Kontseiluko Auzitegiari jakinarazi zion erabakia eta hark markesari eman zion agindua, mar- kesaren eskutan baitzegoen Urbasa-An- diako jurisdikzio zibil eta kriminala. I ndalecio Andiako markesak ez zuen ziurre- nik horren beharrik ikusiko eta, hala, o

bakedanotarrek ez zuten sekula etxe- j anguren tzar bakartua bizileku izan, bi mende- tan jabetza markesarena izan arren. Buruhausteak eman zizkien, hala ere; mende erdia bete baino lehen, eraikina Urbasako jauregia ostatu izan zen Etxeberri enpresariak 1915ean erosi eta gero. erortzeko zorian zegoela eta, berritze lanak egin behar izan zituzten. Horregatik, Espainiako Estatuko kul- horretan, tarteka, puntu berdeak age- Markesaren etxezainak eta bertako tura eta natura ondarea babesteaz ar- ri dira, garai batean zerrenda gorrian kapilaua besterik ez ziren bertan bizi duratzen den Hispania Nostra erakun- egondako ondarea berritu eta egun izan. Inguruko artzainek, abeltzainek deak bere Zerrenda Gorrian sartu du arriskuz kanpo eta egoera onean dagoen eta bertatik pasatzen zirenek, behintzat, Urbasako jauregia, ondare hori galtzeko seinale. Horietako bat Urbasatik oso ger- aterpe gisa aprobetxatu zuten luzaroan. arriskuan dagoela salatzeko. Orotara, tu dago, Eulaten. Alvareztarren armategi 1915ean egurraren sektorean jardu- zerrenda horretan Hego Euskal Herriko kabo jauregia da, eraikin errenazentista, ten zuen Etxabarri enpresari olatzagu- 38 gune eta eraikin daude une honetan, Gerra Karlistetan, 1835ean, Córdova je- tiarrak erosi zuen, eta ostatu bihurtu. besteak beste, Donostiako Bellas Artes neralak suntsitua. Bi dorre eta fatxada- 1976an itxi zuten ostatua eta, orduz ge- antzokia, Barakaldoko Zubileta dorre- tako bat zutik zeuden oraindik, baina roztik, eraikina utzita eta egoera geroz txea, Toloñoko Andre Mariaren monas- egoera tamalgarrian, 2010ean Eulateko eta kaxkarragoan dago, 1990etik Nafa- terioa, Orbaizetako arma ola… Baina, Udalak sasitza garbitu eta editurak fin- rroako Gobernuaren esku egon arren. zorionez, puntu gorriz jositako mapa katu zituen arte.

2.000 urteko urdin bizia

rgazkiko arrastoak Kortsikako txanponaren garai berekoa da. Kristal etruriar eta erromatar garaiko urdinez egindako baltsamo-ontzi bat A(K.a. V. mendea – K.o. III. mendea) da, barruan ziurrenik lurrina gordetzen nekropoli batean aurkitu dituzte eta, zuena, eta emakume buru forma dauka. beraz, 2.000 urte inguru dituzte, baina Ontzitxo urdina ez da izan ezusteko / inrap / inkongruentzia bat dute, itxuraz; objek- bakarra, nekropolia bera ezustean aur- tu urdin horrek askoz berriagoa diru- kitu dute eta agerian utzi berri dituzte di, plastikozko botila baten tapoia-edo. industeke dagoen hilobi sakonago bate-

R. H aurillon R. Bada giza arrastoen eta aho inguruko ra daramaten eskilarak.

Maiatzak 12, 2019 40 landareak esaka

Malba arrunta edo ziguina (Malva Sylvestris) ikusten dugun tokian lurra oso ona izango da, aberatsa eta emankorra.

Jakoba Errekondo WIKIPEDIA [email protected]

andareek bereziki maite dituzte landaredi jakinarekin. Landaredi horre- ten ditugun tokia oso ona izango da, azi- toki jakin batzuk. Geure gisara, lan- tan borroka izugarria biziko da: nork dozale amorratuak baitira. Ldare bakoitza bat eta bakarra da. lurra hartu, nork ura bereganatu, nork Landare adierazlea esaten zaio. Hura Bakoitza horrek bere apetak eta zaleta- eguzkiaren edo itzalaren tartea okupa- non ikusi, toki hori, lur hori halakoa da. sunak ditu. Zaletasun horiek, aurretik tu. Baldintza jakin horietara ohituta da- Ardibidez, sapelarra edo txabarkoia dituen bizitzeko nahitaezko baldintzen goena, ondoen eta azkarren egokitzen edo sapa belarra (Stellaria media) edo atzetik datoz. dena gailenduko da. malba arrunta edo ziguina (Malva syl- Landarearen genetikak hagintzen du. Landare bakoitzaren egokitze gaita- vestris) ikusten dugun tokian lurra oso Batzuk sustraiak uretan izatera ohitu sun hori, alderantzizko bidea egiteko ona izango da, aberatsa eta emanko- ziren, beste batzuk izotzak izenik ere ez erabiliko dugu guk. Landare bat non to- rra. Azeri-buztana edo luki-buztana edo duen tokietara, baten bat itsasoko ga- patzen dugunaren arabera jakingo dugu eztainu-belarra edo azagaru-buztana tzak dena erretzen duen hareatzetara toki horrek baldintza jakin batzuk ditue- (Equisetum spp.) ikusten badugu, lur jarri zen... Orain bizi diren haien ondo- la. Zertarako? Ba geuk jarri nahi dugun itoa eta desegituratua, oso emankorra rengoek toki horiek behar dituzte. Behar beste landare batentzako bizitoki egokia behintzat ez dela adieraziko digu. An- beharrezko, edo ez hain beharrezko. edo jasangaitza izango den jabetzeko. tzekoa esaten ari zaizkigu ihia (Juncus Landarea bakarra izanagatik, ez da Adibidez, ahabia, Vaccinium myrtillus, spp.) eta larranbiloa edo kamamila (Ma- bakarrik bizi. Sortu zuen hazia non er- ekoizten hasi nahi dut eta badakit nahi- tricaria chamomilla). natu zenaren arabera ingurune jakin taezkoa duela lur azidoa. Txilarrak eta Esaten ari zaizkigu, beraz ikusi, en- bat topatuko du. Baldintza jakinekin eta ainarra (Erica spp. eta Calluna sp.) ikus- tzun eta antzeman, aditu.

Maiatzak 12, 2019 41

badatoz iruñeko eskola baratzeen lehen topaketak

Garazi Zabaleta

aiatzaren 16an Iruñeko Ingu- da batzuen eta besteen bizipenetatik ikas- ko zenbait ikastetxek baratzeak martxan rumen Heziketarako Museoan ten joatea eta ideiak biltzea. Ikasleek eta eduki arren, Udalak eskola berriei eskain- M eginen dituzte hiriburuko esko- irakasleek talde bereizietan eginen dute tza egin zien orduan: bi ikastetxerekin la baratzeen arteko lehen topaketak. Haur lan dinamikaren hasieran, ondoren atera- esperientzi pilotua jarri zuten martxan eta Lehen Hezkuntzako irakasle nahiz tako ideiak guztien artean partekatzeko. iaz, eta arrakasta ikusita, aurtengo ikas- ikasleei zuzenduta dago ekimena, eta es- “Aberasgarria da beste ikastetxe batean turterako deialdia zabaldu eta beste lau kola baratzeen udal programako parte zertan ari diren ezagutzea, zerk funtzio- ikastetxe batu dira proiektura: Errotxa- diren ikastetxeei ez ezik, Iruñerriko nahiz natzen duen edota zein zailtasun izan di- peako eta Sanduzelaiko ikastetxe publi- kanpoko beste eskolei ere zabaldu die- tuzten”, azaldu du teknikariak. Izan ere, koak izan ziren lehenengo biak, eta Doña te gonbidapena. “Ekimen xumea izanen eskola baratzeek haurren ikasketa proze- Mayor, García Galdeano, Mendillorri eta da, horrelako zerbait antolatzen dugun suari ekarpen handia egiten diotela kon- Mendigoitikoak ondoren sartu direnak. lehen aldia baita”, azaldu du Gurutze San- bentzituta daude proiektuaren bultza- Eskola baratzeak ingurumen heziketa txo Iruñeko Ingurumen Heziketarako lan- tzaileak, baina sarritan baratzeak eskolan haurrekin lantzeko baliabide direla dio taldeko teknikariak. ematen dituen aukera guztiak ez direla Santxok: naturarekin esperientzia po- ezagutzen ezta aprobetxatzen uste dute. sitiboa izatea da eman beharreko lehen besteen esperientzietatik ikasiz Aukera zabal horietan sakontzea dute pausoa. Horrez gain, eduki asko lantze- “Iruñeko eskola baratzeen proiektuak bi- erronka, baratzeoi zukua ateratzea. ko aukera ematen du baratzeak: biologia, garren ikasturtea egin duela-eta, garran- matematika, hizkuntzak… “Gainera, kon- tzitsua iruditzen zitzaigun ikastetxe ho- udaletik bultzatutako tuan izanda ikastetxe askotan patio guz- rientzat nahiz proiektutik kanpokoentzat programa tia hormigoizkoa dela, baratzeok badira esperientziak trukatzeko gunea irekitzea”, Iaz jarri zuten martxan Iruñeko eskola ba- ikastetxeak atseginagoak egiteko modu dio Santxok. Topaketen helburu nagusia ratzeen programa. Lehenagotik ere hiri- bat ere”, gehitu du.

Maiatzak 12, 2019 42 І KOMUNITATEA

ASTEKO PORTADA HAUTATUA argiak 100 urte 1977ko martxoaren 13a argazki nobelak 1981-1982an Goenkaleren aurrekaria ote? A rgiako argazki

koldo izagirre art

urreko batean, gure ekonomatu x iboa txikitxora hurbildu nintzenean, bazekitela esan zidaan kaiolari ba- A Zu ere itzuliko zara argazki-nobelaren lehen kapitulua. Ondoan, egileek elkarrekin Donostiako tek, bazekitela jaleoa izango zutela gaur Bulebarrean atera zuten argazkia, 1981ean: zutik Mikel Antza, Iñaki Uria eta Patxi Santamaria eta ate nagusiaren aurrean. Ez zutela ino- eserita Josu Landa eta Luis Otaegi (argazkilaria). lako jaleorik edukiko esan nioan, guar- diazibilek ez zietelako arrimatzen utzi- ko, errepidetik ari beharko zutela buila Miren Osa Galdona pixka bat ateratzen. Eta halaxe gertatu duk zorionez, tirorik gabe. Altabozekoa rgazki-nobela batekin egin zuten Aurreragoko zenbakietan pertsonaiak ez diagu ondo entzun gure patiotik, xe- topo Argiako irakurleek 1981ko aldatu egin ziren, aste bakoitzeko ar- rra prejitzen ari balira bezalako zarata Airailetik aurrera. Azkenean zu ere gazki-nobela besteengandik indepen- ateratzen zian, seguru ez dutela konpro- bueltatuko zara zuen izenburua eta aste- dentea baizen. Arestian aipatutako batu munizioa ondo zeukan. Horretara- ro kapitulu bat ikus zitekeen, astekariko maitasun istorioek, baina, bazituzten ko sindikalistak izaten zarete onenak, orri batean. bigarren maila batean lantzen ziren zuek pila berriak ipintzen dizkiezue beti Irakurle gazteontzat literatur genero zenbait mezu: bakardadea, indepen- altabozei manifestaziora ateratzen zare- ezezaguna izan daiteke argazki-nobela, dentzia eta lagunen arteko harremanak tenean. Gero betiko oihuak, presoak, am- egun ez baita ohikoa halako piezak kale- kasu. Betiko estereotipo eta estrukture- nistia... Eta Telesforo Monzonen kantua, ratzea. Irudi errealistez osatutako komi- tatik ihes egiteko ahaleginean, besteak Kalera kalera borrokalari kalera, hire in- kia da funtsean argazki-nobela, ohiko bi- beste, Simone de Beauvoirren aipuak darraren beharra diagu gure indarrare- neta eta bunbuiloekin. Ez zen lan makala jarri izana ere esanguratsua da. kin batera, zain dago ama zain aita zain izango hori egitea, eta lantalde zabal bat Moraleja bitxi batekin eman zioten andre eta lagunak… Amaitu dutenean elkartu zen: aktore nagusiak Maite Sa- amaiera hamasei kapituluko argazki Eusko Gudariak kantatu diagu guk ere, garzazu eta Eneko Olasagasti izan ziren; -nobelaren abenturari 1982ko iraile- hirugarren patioko gizonezkoek bezala. argazkiak Luis Otaegik egin zituen; eta ran, ordura arteko guztia argazki-nobe- Orain kartzelaren albo batera etorriko gidoigile, zuzendari eta errealizazio la- len parodia izan zela nabarmen agerian dituk manifestariak beren pankartekin, netan Mikel Antza, Josu Landa eta Iñaki jarriz: “etxetik nahiz nobioagandik al- poligono industrialean zehar, semeek, Uria aritu ziren. degindako guztiok, lehenbailen buelta anaiek eta senarrek hagen artetik egi- 1981ko iraileko lehen argitalpen hura zaitezte! Azkenean zu ere bueltatuko ten dizkieten diosalak ikusteko. Hezeta- eskuartean hartuta, argazki-nobelak baitzara…”. Hurrengo astean irakur- sun handia zagok patio honetan, barrura bikote herterosexual baten ohiko mai- leengandik jasotako iruzkinen bildu- noak. Gure ziegetatik ez zagok inor ikus- tasun istorio erromantikoa jorratuko ma ganberroa atera zuten eta bigarren terik, mendi puska batzuk besterik ez. duen kontakizun klasikoa dela pentsa argazki-nobela bat hasiko zela iragari: Dena duk benetako borrokalarientzat, daiteke: elkarri begietara begira ageri Esnatzearen burruka luzea. ziegarik onenak, ekonomatu hornituak, dira bi aktore nagusiak, mutilak neska- Geroztik ez da argazki-nobelarik itzuli senideak, kantuak… Amnistia oraindik ri gerritik heltzen dion bitartean. Ane irakurleon eskuartera. Argiatarrak, ze- ere luzatu litekeenez, ba, bisitan etorriko eta Xabierren gorabeherak kontatu ziz- ren zain zaudete berriz halako pieza bati bahintz poz handia. kieten irakurleei lehen argitalpenean. heltzeko?

Maiatzak 12, 2019 KOMUNITATEA І 43

ARGIA JENDEA Multimedian dago gakoa

Itsaso Zubiria Etxeberria anuen gogoa lagun honi ongi-eto- rria emateko. Orain urte batzuk Begin genuen topo beste proiektu ba- tean, eta aurretik elkar ezagutzen bage- nuen ere, hilabete horietan egin ginen la- gun. Eneritz Arzallus, poza eman dit zure izena Argiako lantaldean entzuteak. Eta zuri, irakurle, ezaguna egiten al zaizu? Urtarriletik dabil lanean ikus-entzunez- koen arloan eta urtebeterako etorri da. “Multimedia arloa indartzea da asmoa. Bideo atalari heldu diot nik, eta denetik egiten dugu", egin dit sarrera Arzallu- sek. Alde batetik Argiaren mendeurrena dago, horren baitan antolatzen ari diren ekitaldi, irteera, ekintza guztiak bideoan biltzen ari baitira, ondoren laburpen txi- kiak argitaratzeko. “Horretan ez da lanik falta, ospakizunean gaude!”, esan dit alai. Baina aktualitateak ematen dituen gaiak ikus-entzunezko euskarrietan, dosi txi- kietan sare sozialen bidez zabaltzeko indarra ere jarri nahi du Argiak, hori da apustua, eta lan horietan ere ari da lan- kide berria. Eta ez hori bakarrik, aldizka- DANI BLANCO riko edukiei ere plus bat emateko bideo laburrak egiten ari da. Ikusi duzu Gladys del Estalen inguruan egindako Larru- narekin batera prestatutako bideoa? Eneritz Arzallus eta Amaia Fernandez, begia zorrotz. Edo azkena, Wikileaks-en aferaren ingu- ruan atera berri dutena? Orain badakizu jarraitzeko ematen duen aukera aprobe- Talde-lanean gustura aritzen da, eta atzean noren lana dagoen, irakurle. txatu eta honi ikus-entzunezko landua- orain praktikaldia egiten ari den Amaia Ia egunero bideoren bat argitaratze- goak gehitzeko apustua egin dute. Hauek Fernandezen laguntzarekin ere oso ko helburua jarri dute. Bizimoduaren dira Eneritz Arzallusek gehien maite di- pozik dago, biak aritzen baitira multi- abiadura geroz eta azkarragoa da eta tuen lanak: berak gustuko duen gaia har- mediako lanetan. Emakumeon Mundu goranzko joera dute bideo laburrek. Ar- tu, aztertu, landu, eta mimoz egindako Martxako Nazioarteko Topaketetako giak ez du atzean geratu nahi aktualita- bideoak. Eguneroko abiadurak eskatzen komunikazio arduradun izanak ondo- tearen jarraipenean, nahiz eta ez duen dituen bideo azkar horiek, “egin beha- txo daki herrigintzan lan egiten, mai- horretan soilik geratzeko asmorik. As- rrekoak direnak”, onartzen du, dira gu- tasunez eta mimoz lan egiten. Eta hori tekariak aktualitatea sakon eta lasaiago txien gustatzen zaizkionak. emaitzan nabari da.

AZOKA azoka.argia.eus nola da musutruk? Ostegunetan 10:00etan jartzen ditugu Argia Jendea-ren- EHZ festibalerako sarrerak tzat musutruk dauden gaiak eta zozketarik gabe, bizkorren Ekainaren 28, 29 eta 30ean eramaten dituenarentzat dira. Ondasunak banatu ditza- musutruk jarriko den eguna: gun, urtean musutruk gai bat hartzea eskatzen da. Maiatzak 16, osteguna, 10:00etan 44 І KULTURA Norbera bere norberarengana hurbilarazi nahi izan dut, ez disko intimo bat egin” Maite Larburu, musikaria

“Inor ez omen da profeta bere herrian, baina ezta behar ere”. Hala hasi du Maite Larburuk bere izen-abizenez argitaratutako lehen diskoa (Hezurren azpian, Gaztelupeko hotsak) Hernanin aurkezteko kontzertua. Bere baitan dituen bi musikariak gerturatu ditu lan berriarekin: ogibide duen biolina gehitu dio Neighborrekin hasitako kantugile bideari. Egun batzuk lehenago, aretotik ehun metro eskasera elkartu ginen harekin solaserako: diskoaz, distantziez, hezurren azpian denaz…

Lander ARretxea bereziartua dani blanco

Lanagatik etengabe bidaiatzen dea hemengo errealitatearekin lotu zen… Entzun dizut, neurri batean, dutenak badirela entzun, eta Baina hala ere, ez nuen itzuli nahi. Eta hala antzinako musika jotzen duen Maite komertzialak edo enpresaburuak ere, itzuli naiz. Ze gauza absurdoa. Zer da Larburu hori presenteago dagoela etortzen zaizkigu kaskora. Kasu gauzak erabakitzen dituena? Burua? Edo disko honetan Neigborren baino. berezia da zurea. gorputzak erabakitzen du eta burua gero Bai, baina ez diskoak antzinako musi- Nik nire ingurukoei esaten diet galdera saiatzen da esplikazio bat ematen? Polita karen estetika duelako, biolina hartu errazak ez egiteko, horiek direlako nire- da, baina batez ere, harrigarria. Hiru dis- dudalako baizik. Hezurren azpian hau tzat erantzuten zailenak. Bolada batez koei begira jarrita, Ura patrikan sortu zen Maite Larburu izenarekin atera dut bai- non bizi nintzen galdetzen zidatenean Amsterdamen, Josh Cheatman nire bizila- na azken finean Neighborren jarraipe- ez nekien erantzuten ere. Nire lanbidea guna zenean. Bigarren diskoa sortu genue- na da. Josh Cheatman ez dago, baina bai azaltzeko modu sinpleena da autonomoa nerako, mundu hori hautsia zen, eta beraz, beregandik ikasi dudana. Bere gitarrak naizela esatea, kontratatzen nautela an- Amsterdam eta Hernani artean egindakoa ere bai, grabatzeko erabili ditudalako. tzinako musikaren zirkuitoan lan egiten da, mudantza disko bat, tartekoa. Hezu- Neighborren munduan biolina sartzea duten talde desberdinek, eta talde horiek rren azpian aldiz, itzulerako diskoa da. asko kostatzen zitzaidan. Ez nekien zer Europa erdialdean mugitzen direla. Kon- egin. Orain aldiz, errazagoa egin zait tratazio horien arabera antolatzen dut Erraza al da zure bi alde horiek pauso hori ematea. Baina beste instru- nire agenda. Eta gero, bestalde, kantak uztartzea, antzinako musika jotzen mentuak behar ditut, batez ere ez ditu- sortzen ditut, lehen Neighbour izenpean duena eta kantugilea? dalako ezagutzen, eta horrek ematen di- zabaltzeko, Maite Larburu izenarekin za- Nik uste batak besteari asko zor diola. Bi dalako espero ez nuen tokietara joateko baltzeko orain. Esan daiteke antzinako aldeak nigan daude, eta batetik bestera aukera. Biolinak ere, nahiz eta ondo eza- musika talde horiek Maite Larburu eta egiten dut salto. Batzuetan, ezjakintasu- gutu, harritu egin nau prozesu honetan, Neighborren babesleak direla. nak ematen dizun ausardiarekin egiten eta ederra izan da hori. da salto hori. Ez nuke esango antzina- Nomada zara musikaren aitzakian. ko musikan sekulako ezagutza dudanik. Antzinako musika jotzen ari Baina neurri batean, badirudi Baina ezagutzen dut, horretara dedikatu zarenean, taldeko kide bat gehiago Neighbor eta disko honetan egindako naizelako. Sorkuntzaren munduan ez zara. Neighborren bikote baten erdia. bidea izan direla Euskal Herrira dut hainbesteko ezagutzerik, eta horre- Orain aldiz zure izen-abizenekin itzularazi zaituztenak. tarako ausardia puntu bat behar da. Oso kaleratu duzu diskoa. Zamatsuagoa Nik ez nuen Euskal Herrira itzuli nahi. desberdinak dira, egia da, baina musika da ardura? Amsterdamen gure etxea zena bota zuten, musika da, eta nire baitan behintzat, ba- Antzinako musika jotzean hilda dagoen Negibhor sortu genuen, nire musikari bi- tak bestea elikatzen du. norbaitek konposatutakoa ari zara jo-

Maiatzak 12, 2019 SAILAREN IZENA І 45

Maiatzak 12, 2019 46 І KULTURA tzen, eta nahiz eta inguruan aditu asko Euskal musikaren historia garai- zehar barreiatuta. Nik nituen konple- izan, ardura ere txikiagoa da. Maite Lar- kidea adibidez josita dago: hanka xuen gainetik salto egiten irakatsi di- buru izenarekin ari naizenean lehen le- bat kanpoan izan duten musika- date, pare batek bereziki, oso-oso rroan nago, eta abestiak nireak dira. Hi- riek atzerrian ikusi eta ikasitakoak ekarpen handia eginez. Badira hegoak tzak ere bai. Pertsonalagoa da, baina hala ekarri dituzte gero hona. Zuri ere dituzten pertsonak, eta haiekin zau- ere, nik ez dut gauza intimoago bat egin asko eragin dizu Europa erdialdean denean lumak kutsatu egiten zaizkizu. nahi izan. Nik kanta horiek egiten ditut ezagututakoak? Beti pentsatzen dut, “ai, ea irauten du- entzulea norberarengana hurbil dadin. Ez dakit hemen influentzia bihurtu di- ten”. Elkar kutsatzen dugu, nork beretik Norbera bere norbera horrengana. Ni ren edo bihurtuko diren, baina ikasi di- dakarrena emanez. Hori badago dis- naiz aktorea, sortzailea eta interpretea, tudan gauza asko ekarri ditut. Gehien- koan, baina ez da izan han edo hemen eta normala da nahasgarria izatea, baina bat lankideengandik ikasia: lankide ikusi dudan talde edo kontzertu batean ez naiz ni kantetako protagonista. musikari zoragarriak ditut munduan aurkitutakoa, musika elkarrekin eginez ikasi dudana baizik, buruz buru.

Perkusioak diskoan duen papera esanguratsua da. Ez-ohiko instru- mentuekin, giro oso bereziak sortu dituzue. Historia luzea da. Nagore Legarreta ar- gazkilariari eskatu nion argazki batzuk egiteko diskorako, eta berak argazkiak egin ahala, bere proiektuetako baten berri eman zidan. Hysteron zuen izena; eta Nagorek argazkiak latekin egiten dituenez, Beñat Iturriotz eta Aida To- rresek ere lata kolekzio batekin jarri zioten soinu-banda proiektuari. Ideia jeniala iruditu zitzaidan, eta pentsatu nuen Hezurren azpian zerbait oso ger- tukoa zenez, latak eta kazuelak soinu egokia zirela. Uste dut asmatu dugula. Ez da oso formazio ohikoa zuzenekora- ko, eta agian horrek baditu bere mugak ere, baina oso polita izan da haiek eza- gutzea. Hezurren azpian izan zen disko honetarako egin nuen lehen abestia, baina Aida eta Beñat ezagutu nitue- nean, dena aldatzea erabaki nuen. Le- tra berarekin, kanta berria sortu nuen haientzat.

Txikia dena oso garrantzitsua da niretzat, ikara handia sortu izan dit handitasunak beti”

Letretara etorrita, baduzu joera hi- tzak ere musika tresna gisa erabil- tzekoa, ahoskerarekin asko joka- tzen duzu, ez soilik esanahiekin. Hizkuntza bakoitzak bere doinua du, bere ahoskera, bere tonua… Ikasi du-

Maiatzak 12, 2019 KULTURA І 47 dan zerbait izango da ziur asko, bes- Objektu txiki eta gertukoak hautatzen Ez bakarrik besteek zurea, baita nork teak beste Harkaitz Canorekin. Bereak dituzu gai potoloagoez aritzeko. As- berea ere. Grina beti izan da gizonez- dira letra batzuk. Hitzak berrasma- paldian, joera zabaldua da. koaren terrenoa: naturala da, ezin du tu egiten ditu, esanahi berriak eman. Nire kasuan behintzat, txikia dena oso kontrolatu. Emakumearena gauza itsusi Egia esan, beti gustatu izan zait idaz- garrantzitsua da. Ikara handia sortu dit kontsideratu da, edo existitzen ez dena. tea, nahiz eta ez ausartu inoiz ezer handitasunak beti. Zerbait txikitik hasten Hor dago juizio sozial guztia, Besteak publiko egitera. Asko gustatzen zait, naizela pentsatu behar dut, handian pen- beste, bortxaketetan gertatzen dena: niretzat bada ere. Neighborrekin ikasi tsatzen hasten banaiz buruko ordenagai- edan zenuen? Gona zeneraman? Dan- nuen nuen nire idazketen lekua kanta lua blokeatu egiten zaidalako. Marrazten tzan ari zinen? Hori oso mingarria eta zela, eta orain jarraitu dut horrekin. hasi nintzen Amsterdamen bolada txar gogorra da. Bortxatu batek ez du epai- bat izan nuenenean, eta gogoratzen naiz keta tribunaletan bakarrik jasaten, baita Noizbait jakingo dugu nola egiten zigilu baten tamainako paper batean hasi epaiketa soziala ere. “Jantzi ezazu gona” duen Canok hainbeste gauza aldi nintzela marrazten. Dena ahaztu zitzai- dio kantak, pentsatu nahi dudalako berean eta fin egiteko. dan kolpetik. Zerbait txikitik hastea da gona ona dela, ez zaiola uko egin behar. Aspaldi ezagutu nuen, 15 bat urte ni- ikarari ihes egiteko nire bidea. Ez dela bakarrik genero batena, deno- tuela-edo. Korrika Kulturala antolatu na dela; eta, denon erantzukizuna dela zen, nire ahizpak AEKn egiten zuen Eta txikitasun horretan, gorputza gona hori eramatea. Ez elementu feme- lan, eta hainbat musikari elkartu gi- oso presente. Extrasistolea kantak nino bezala bakarrik, gauza on, fresko nen zerbait egiteko. Baten batek esan Eider Rodriguez eta Bihotz handiegia bezala ere bai. zuen idazle bat ezagutzen zuela, eta gogorarazi dizkit. harekin osatu genuen emanaldia. De- Ba bitxia da, ze Eider Rodriguezek ere zente egin genituen gainera. Gero, bi- egin du bere ekarpena diskoan. Bihotz garren diskoan, eskatu nion zerbait, handiegia irakurri nuenean zoragarria baina azkenean ez nuen diskoan sartu. iruditu zitzaidan. Gona kantarekin buel- Eta oraingoan bai, denbora izan du niri taka nenbilen orduan, eta bat-batean iru- Grina beti izan eskaintzeko. Gaitasun asko du eta asko ditu zitzaidan Eiderrek lagundu behar zukutzen dugu guk, baina nik ere ez da- zidala horrekin. Ez nuen ezagutzen, baina da gizonezkoaren kit nola egiten duen. Berak ere bizitza lotsa galdu eta idatzi nion. Zirriborro bat terrenoa, bakarra du. bidali nion, eta irakurtzean esan zidan oso ederra zela, ez zuela uste ezer aldatu emakumearena Abesti hauetan, baina baita Neigh- behar zenik. Baina galdera bat egin zi- gauza itsusitzat borren ere, badira asko errepika- dan eta kolpetik goitik behera aldatu zi- tzen diren hitz batzuk: maletak, dan kanta: “kenduidazu gona” izatetik, jo izan da, harriak, haizea… “jar ezazu gona” izatera pasa zen. Buka- edo existitzen ez dena" Nork bere mundua du eta mundua tzean bidali egin nion, eta Eider izan zen adierazteko bidea. Nirean distantziak, kanta bukatua lehenengo entzun zuen joan-etorriak edo lekuz kanpo senti- pertsona. Berak esango du ez duela ezer Txakur berdea izateaz ere ari zara tzea asko errepikatzen dira… Elementu egin, baina galdera huts batekin nola alda kanta batean. Hala sentitzen zara zu horiek bazeuden Neighborren eta ba- dezakeen dena… Gauza txikia da, baina ere? daude orain. Distantziarena bereziki. ekarpen handia. Harro egotea kosta zait, baina banaiz bai. Beti izan da nire bizitzan elementu oso Hala sentitu naiz beti. Ez naiz inongo par- garrantzitsu bat: min asko eman dit, Gona kantak, modu jostarian bada ere, te sentitu. Nerabezarotik kosta zaidan baina askatasun asko ere bai. Bi pun- badu beste kanta batzuek baino alda- zerbait da, zalantza askorekin bizi izan tu nola gurutzatu, nola elkartu, horren rrikapen kutsu agerikoagoa, edo hala naiz, eta iruditzen zitzaidan besteak oso bueltan hausnartzen hasita konturatu interpreta daiteke behintzat. seguru zeudela beraien sentimendu eta naiz distantzia askotan buruan dagoe- Nik interpretazioa zabalik uzten dut. Nire konbikzioetan. Niri iruditzen zitzaidan la, gauza asko direla nigandik niregana ustez badago feminismoaren begirada, presio-eltze bat nuela lehertzeko zorian edo nigandik besteengana distantzia baina hori baino gehiago da kanta. Gona barruan, eta ez nuela ezer ulertzen. Txa- jartzen dutenak. Eta neurri batean, he- elementua erabiltzen da, emakumeekin kur berde izan naiz, kanpoan egonda zurren azpian dagoen horrek gertura- lotzen duguna, baina niretzat kanta ho- hemengoa izanda. Hemen bizi nintzen tzen gaitu. rren mezu nagusia da bestearen lekuan neurrian musika klasikoa eginda… Very jartzea. Berriz ere distantziaren kontua: uncool. Idazten dut baina ez naiz idaz- Zer dago, bada, hezurren azpian? nola elkartu, bestearen tokian jarrita. Hori lea, musika egiten dut baina mota asko- Galdera ona da, baina nik ere ez dakit. da gona jartzea. Kasu honetan, gizonez- takoa… Baina egia da harro egon gabe Ni nago, baina ez ni, Maite Larburu. Nai- koak gona janzten duenean emakumez- bada ere, onartu behintzat onartu dudala. zen zerbait, baina ez ni bakarrik: izatea, koaren lekuan jartzen da, baina hori kan- Bere onurak ere badauzka: “Tipa horrek nirea eta zurea. Eta ez dago hezurren taren esanahietako bat besterik ez da. idazten du; ez du oso ondo idazten, bai- azpian bakarrik, baina horrek egiten du na ez da idazlea”. “Kantatu egiten du: ez oso gertukoa, oso intimoa. Non hasten “Grina epaitzea” erraza dela ere oso ondo; baina ez da kantaria...”. Beti dut da zerua? Zaila da esaten, ezta? Ba hezu- kritikatzen du. aitzakia bat ihes egiteko. Txakur berdeak rren azpia ere hortxe hasten da. Hala dio kantak, eta uste dut baietz. zorte hori ere badu.

Maiatzak 12, 2019 48 І KULTUR-KRITIKAK

LIBURUA Miranderekin zer egin

Gauaz parke batean Jon Mirande Elkar, 1984

Aritz Galarraga

arte honetan berean, orain zor- banatuta: itzuliak eta asmatuak, “elka- Funtsean betiko debatea baitago, Mi- tzi urte inguru, debate ezdeus bat rrekin harremanik baldin badute ere”. randerekin zer egin. Kezka ez da gaur- Tebazten saiatu ginen: Martin Ugal- Interesgarrien guretzat hemen asma- koa, ea inork literatura ona egin deza- de, Gabriel Aresti, nor izan ote zen ipui- tuak –nahiz, Eduardo Gil Berak esan keen eta, era berean, eta besteak beste, na literatur genero moderno gisa landu bezala, “fue un excelente traductor”–, “antidemócrata y racista” izan. Afera zuen lehen euskal idazlea. Ebazten saia- 1951-1963 artean argitaratuak. Bi leit zahar eta arantzatsua, artearen eta mo- tu baino planteatu egin genuen, lehena -motiv darabiltzate, Urkizuren arabera: ralaren arteko harremanez hitz egite- nor izan zen ez baita sobera garrantzi- “Bat ia kontu guztietan: Izua. Bestea ra behartzen gaituena, obraz eta be- tsua; bai, ordea, jakitea garai bertsuan Irlanderako itzulpenean: Aberria”. Gil rau sortu duen gizabanakoaz. Mirande kezka bertsuei erantzun bertsuak ema- Berarentzat, aldiz, “morir y matar”, ho- idazle handi bat dena, aldiz, zalantzarik ten saiatu zela idazle bat baino gehia- riez dihardute ipuin guztiek –“excepto ez da, eleberri ahaztezin baten egile, XX. go. Hirugarren izen bat falta zitzaion uno que trata de la nostalgia”–. Ametsa mendeko euskal idazle garrantzisue- konpetizio absurdu hari, ordea: Jon Mi- izenburuko ipuinak, esaterako, zeinean netakoa. Joxe Azurmendiren hitzekin rande. Hori ematen digu aditzera Gauaz gizon batek bere emaztea akabatzen esateko: “Hain txairo zen euskal litera- parke batean bildumak. duen: “Zerendako ez zuen ulertu nahi turara Europako haize berrien igurtzea Azpitituluan Ipuin izugarriak, eta Pa- ez zuela hark gaiztakeriaz joiten, mai- dakarkigute bere poema eta ipuinek”. tri Urkizuren edizioan, jasotzen dira te zuelakotz baizik?”, irakur daiteke Hartara, haren obraren bindikapena “han-hemenka sakabanatuta zeuden bertan. Eta gauza goitikagarri gehiago. egiten jarraitu beharko genukeela iru- ipuinak, Herria, Euzko Gogoa, Gerni- “Idazleak bere nahigabe bat fantasma- ditzen zait. Eta batez ere irakurtzen, ka eta Egan aldizkarietan”; bi sailetan tzen du”, dio hitzaurreak. lehen eskutik ahal dela.

Maiatzak 12, 2019 KULTUR-KRITIKAK І 49

DISKOA Matxinadarako deia

Biziko bagara erregeen buruak zapaltzeko izango da Onki Xin OKX diskak, 2018

Joxi Ubeda Goikoetxea

elodia politak eta askotariko errit- Fer abeslariak eta Zigor DZ disko jar- moak, biziak eta dantzagarriak en- tzaileak abiatu dute Onki Xin proiektua, Mtzun daitezke Onki Xin taldearen eta grabazio saioetan zenbait kolabora- lehen diskoan. Samplerrak, scratchak, eta tzaile izan dituzte: Joseba Ponce, Arkaitz beste hamaika zaratatxo, ñabardura, zer- Miner, Ibai Ros, Beñat Atorrasagasti eta tzelada eta xehetasun. Izan ere, taldeki- Lizar Montagut Mendizabal. Grabazioa deek esaten duten bezala, Onki Xin leiho Peio Gorrotxategik egin du, eta azala eta ireki bat da, eta bertatik sartu eta atera- diseinu lana Ramon Zabalegik. tzen dira haize mota ugari, besteak beste, Fer El Corazon del Sapo, Estricalla, Ku- Hegoaldeko haize epelak eta Iparraldeko raia eta beste zenbait taldetan aritua da, haize hotzak. Rock, new wave, dance, funk, hardcore, punk eta rock doinuak lantzen, hip-hop, drum and bass eta beste hainbat eta Zigor DZ-k, Selektah Kolektiboa eta musika estiloren ukituak, olerkiak... Esne Beltza taldeetan aritzeaz gain, disko Horrekin guztiarekin, matxinadarako jartzaile saioak egiten ditu, eta gehienbat erritmoak, melodiak eta hitzak sortu di- hip-hop, reggae eta musika beltzean mur- tuzte. Aldarri egin, bidegabekeriak salatu gilduta ibiltzen da. Haien orain arteko eta borrokarako deia egiten dute. Oro har, ibilbideetan egindako urratsak eta izan- mezuak zuzenak dira baina bilatu beha- dako bizipenak eta esperientziak elkartu rreko mezu irekiak ere badaude. Altsasuko dituzte Onki Xin egitasmoan, bide berriak gazteen auzia, Maravillas, euskal presoak, bilatzeko eta bestelako parajeak ezagu- errefuxiatuak, eta beste hainbat gairi bu- tzeko asmoarekin. ruz mintzo dira, baina bihotzarekin ere Bidaia hasi berria dute, eta zeresana bai. Halaber, hitzetan, zenbait erreferen- emango dute. Jadanik ematen ari dira. tzia literario eta kultural antzeman daitez- Hasteko, oso disko ona egin dute. Kantak ke: Rosa Luxemburg, Charles Bukowski, gustura entzuten dira. Indarra, adorea eta Julio Cortazar, Alejandra Pizarnik, Joseba kemena transmititu eta kutsatzen dute, Sarrionandia, Xabier Montoia… gogo eta aldarte onarekin. Fer eta Zigor DZ. Argazkia: Onki Xin.

Maiatzak 12, 2019 50 І ZUZENEKO EMANALDIAK

“Tripak: huts bete hots” Gazte bete sormen ikuskizuna Noiz: Apirilak 21 Irati Majuelo Itoiz Non: Gazte Topaguna, Lemoa laura moscoso vila

opagunea dira lagunak, kontzer- siazko bost minutuak pasatzerako. Publi- Erabilitako bideo eta grabaketek sor- tuak, txandak, kanpina, hitzaldiak, koa isilik, artistak noiz agertuko. Haien kuntzaren istorioa osatzen dute gainera, Tresakak eta... bai, Euskal Herriko ordez bideo bat, paper zimurtuz estali- eguneroko batetik lapurtutako pusketak gazte sortzaileak ezagutzeko aukera ere tako egitura batean proiektatua. Lanpara eszenaratzean txertatu izan balituzte bai. Horretarako zegoen aurten bereziki itzali bat, aulkitxo bat eta koaderno bat bezala. Making off-a obran bertan plas- Lemoan Gazte Sortzaileen Plaza, gazteak lurrean botata. Edozer pasa liteke, eta pu- matua. Metaobra bat, azken finean. Bi- sortzen dabiltzana entzun, ikusi eta das- blikoa edozertarako prest dago. deo, hausnarketa, kanta, poema, keinu, tatzeko gunea. Karpatik pasa ziren trap Bi lagun agertu dira, naturaltasunez, errezitaldi bakoitzak azal bat eransten zaleak, txelo jotzaileak, antzerkilariak ohiko kontuei buruz hizketan, erraietatik dio obrari, barnekoak biluztu eta hau- eta dub bibrazioak. Baina oholtza han- datozkien oihartzunak taularatzen. Denok temandako hutsuneak janzteko aukera diaren bizkarrean, gaztetxeko areto eta berdin ikusten al ditugu koloreak? Ni naiz? emanez. Korapiloak egin eta desegin, geletan ere sortu ziren hainbat proiektu Zu? Noraino naiz ni, noraino zu? Elkarriz- artilezko jantzietan bezala. eta emanaldi interesgarri. Hara hurbildu keta eta poemen bidez nitasunaren eta “Tripak: huts bete hots” Eguzki Don- ginen igande bazkalostean, ez egunik kolektibotasunaren arteko harremanei nellan Armengod eta Haizea Beruete Lo- onenean (oraindik bizirik?), ezta ordu- buruz hausnarrarazten duen ikuskizuna petegi hasiberrien sormen proiektua da. rik onenean ere (siesta, agian?), baina topatu dugu, non eta gaztetxe batean. Adi- Gasteizko Gazte Sortzaileak bekari esker emateko zutena jasotzeko gogoz. bide hoberik ezin liteke egon subjektiboa sortu dute ikuskizuna bi artistek, Itziar “Tripak: huts bete hots” zioen egita- eta politikoaren arteko zeharkaldiak esze- Rekalde Luzarragaren gidaritzapean. rauak. Huts, nahiko huts zegoen gazte- naratzeko. Emanaldiaren hasieran hartu- Duela gutxi egin zuten lehen emanaldia txea hamar minuturen faltan, oraindik tako hari muturretatik tiraka jarraitu dute Gasteizen bertan, eta oraindik ere es- begietako bekarrak kendu eta azken une- saio guztian zehar bi lagunek, orain hitzez, trenatzeke omen dituzte zenbait eszena. ko kafea hartzen duten gazteak hartzeko orain idatziz, baita ikus-entzunezko eta Beraz, hasi berriek hasi berri duten bira zain. Eserlekuak betetzen joan ziren or- gorputz adierazpen bidez ere, tripetako segi, eta ea zer oihartzun ekartzen di- dea, eta aretoa txukun geratu zen korte- hutsak hotsez harilkatzen. zuen tripen hotsak.

Maiatzak 12, 2019 EGILEA i Ana Zambrano DENBORA-PASAK І 51 Hitz gezidunak

Gaugiro, gaueko Erromako Nahasia Frantsesez, 1 eguraldi zubi ------kalea 2 ------Intsektu ------Gaizki esaka Beldur bizi mota Sabela aritu

1 ------Ketari Geu Errusiako Gau den- enperadore 3 bora ------Ziurtasunez ------Elementu ------Mesede, Kiloa kimikoen Otoitza fabore nahastea Musika- tresnak tonuan jartzeko ------Zergatik

Piraten Errudun- Uranioa edaria tzat jo ------2 Zein tokitan 4 Erori Txakurrak aditzaren ------erroa Neska gu------rasoekiko Nafarroako herria Kontsonan- Xakean, te ez dena erregina Ikusi (la------burdura) Japoniako Joan den ------moneta gauean Tona Arroka Arku bolkanikoa ------Begirada Batzera (alderan- behartu tziz)

Xabier Armendariz

Arte- estiloa ------Irudikapena

3 Iñaki LL 4

7 6 8 9 1 3 5 4 2

9 2 4 6 7 5 1 3

Ebazpenak 8

5 1 3 2 4 8 9 6 7

Sudokua 5x5 NIKEL 5.

8 7 1 4 9 6 3 2 5

E J ILA 4.

2 9 5 7 3 1 6 8

Bete itzazu gelaxkak 1etik 9rako Zeharretara eta goitik behera, 4 AK R TI 3.

4 3 6 5 8 2 7 9

zenbakiak idatziz, zutabe, lerro eta 3x3 hitz bera. 1

2. IBILI 2. 3 4 7 1 2 9 8 5

koadro bakoitzean errepikatu gabe. 6 ITIN P 1. 1 5 9 8 6 4 2 7

1. Apur, pixka. 3 6 8 2 3 5 7 4 1 9

2. Oinez mugitu. 5x5:

1 8 6

A I S A T N A

3. Eskari edo salmenta handiak. F

O K O R R A

7 6 8 4. Ile-multzo trinko. B

I Z A R A T A

5 1 7 3 5. Elementu kimikoa. B I A T Z U A B A L N E Y

K I A M A D L A K O

9 2 4 B

R O R E K A R O O N R A

U T A L A S A N O R 8 1 7 9 U

I O S A P A I D R E K S

5 4 7 E

Z T I D L A U A G U

E R R U T Z 7 9 8 1 U

U T A E S I A

5 7 2 M

R L O

2 4 6 G

Maiatzak 12, 2019 52 І ARGI-KONTRA Maria Eugenia R. Palop Feminismoa faxismoari aurre egiteko “Feminismoa da antidotoaren antidotoa” Eskuin muturra indartzen ari den honetan, feminismoa da fenomeno horri aurre egiteko tresnarik eraginkorrena, Maria Eugenia R. Palopen iritziz. Biak hutsune eta porrot beretatik jaio direla uste du, baina erantzun antagonikoak direla izatez. Eskuin muturrak gizarte itxi eta punitibista proposatzen du, eta elkarrekiko zaintzan oinarritutakoa defendatzen du feminismoak. Horregatik balio du bigarrenak lehenari aurre egiteko.

ander perez JOSU SANTESTEBAN

Zer aldatu da eskuin muturraren eta zaurgarritasuna, dependentziak mehatxua benetakoa izateko? izan ohi duen estigma ezabatuz. Men- Lehen ezohikoa zena gehiengoa iza- pekoei zuzentzen zaie, zaurgarriei, teko bidean da. Eskuin muturreko beldur direnei, eta komunitate ezber- alderdiek Europako Parlamentua din baterako esperantza ematen die. Akademian eta kalean, kontrolatzeko aukera dute. Honez- kero eskuin muturreko 39 alderdi Bi erantzun antagoniko dira beraz. feminista daude Europan, gehiengo sozialak Zein da aldea? “Doktore tesitik hasita, hiru lerro nagusiren arriskuan jartzen dituztenak: po- Eskuin muturrak pobreari dio beldur, ikerketan aritu izan naiz: feminismoa, eko- break, etorkinak, emakumeak eta eta feminismoak pobreziari. Eskuin logismoa (beti elkarrekiko loturan, ikuspe- oro har munduaren %99a, jende muturra pobrearen beldur da, eta fe- zaurgarriena. Erretorika protekzio- minismoa aberatsen diru-gosearen gi ekofeministatik) eta bakea, biktimekin nista erabiltzen dute, ustez gehien- beldur. Eskuin muturrak etorkinari lotua. Frankismoaren, terrorismoaren eta goen alde aurkeztuz, baina badakigu dio beldur, feminismoak erbesteari. eskuin muturraren biktimen inguruan lan haien praktika ez datorrela bat dis- Oso ezberdina da arrazoien edo ondo- asko egin dut. Zuzenbidearen filosofia eta kurtso horrekin. rioen beldur izatea. giza eskubideen inguruko klaseak ematen ditut. Unibertsitatetik kanpora ere aritu Zure esanetan, oinarri beretik Bi erantzun aukerazko badira, sortzen dira eskuin muturra eta nola egin jendeak feminismoa naiz sarri, dibulgazio taldeetan, gizarte zi- feminismoa. aukeratu dezan? bileko elkarteetan, pentsamenduan, eta Eskuin muturrak beldur eta isola- Jendearentzat erakargarri egiteko, baita instituzioetan ere. Besteak beste, En mendu egoera bati erantzuten dio, pedagogia egiteko, feminismoak Comú Podem taldeko koordinatzailea izan eta egoera hori erreala da, 80ko ha- badu alde on bat: bizi esperientzia- naiz parlamentuan. Oraingoan, Europako markadatik gaur egunerako politika rekin lotuta dago, bizitzatik abiatzen neoliberalak sortu du. Feminismoa den teorizazioa da. Denok izan gara hauteskundeetarako Ahal Duguren ze- ere bada egoera horrekiko sentikorra. zainduak eta denok zaintzen dugu, rrendaburua naiz, baina erabat indepen- Hain justu, nik defendatzen dudan fe- eta denak gara elkarren menpeko, dentea naiz, ez naiz sekula alderdi batean minismoak, feminismo erlazionalak, bizitzaren une batzuetan gehiago. izen emanda egon” erdigunean jartzen du dependentzia Beraz, ez dio ezezaguna den ezeri

Maiatzak 12, 2019 ARGI-KONTRA І 53

“Ez da izan argiki emakumeak mespretxatu dituen autoritarismo matxistarik, emakumea mitifikatzera ere iritsi izan dira, baina gero espazio publikoan azpiratu egin dute”. egiten erreferentzia. Horretan ere badu Zaintza lanak erdigunean jarri izanak Baina horri ezin zaio feminismo deitu. antza eskuin muturrarekin, honek ere eraman du borroka feminista iraultza oso identifikagarriak diren gauzei egi- izatera? Baina kontziente dira gaia ten baitie erreferentzia. Bizitzarekiko Bai, eraldaketa soziala da, begirada eta lo- erdigunean dela. lotura horrek bihurtzen du garaile mu- gika erabat aldatu dituelako. Azpimarra Hori da. Ez dira saiatzen feminismoa gimendu bat, eta eskuin muturrak egi- erantzukizunaren kulturan jarri behar da, berenganatzen, ez dira horrekin identi- ten du, baina baita feminismoak ere. Bi eta ez hainbeste eskubide klasikoen kul- fikatzen, baina noski, programa oso bat bide oso ezberdin dira, baina bientzat turan. Eta ez dut esan nahi eskubideak al- dute emakumeentzat, eta programa hori da oinarri bizipena. Sozialdemokraziak, darrikatu behar ez direnik. Bai, baina ez bihurtu dute ardatz: lan merkatutik bota hain justu, horretan egin du porrot, bizi- pistola gisara ulertuta, besteengandik de- nahi gaituzte, etxera itzuli gaitezen, fami- tzaren esperientzietatik oso urrun dau- fendatzeko, baizik eta modu erlazionalean, lia heteropatriarkalaren menpe. Diktadu- den erreferentziak egin dituelako. elkarrizketarako zubi gisara. Gure gizartea ra eta autoritarismo matxista eta miso- eraikitzeko orduan eskubide zibilak jarri gino guztietan eman da hori. Ez da izan Zer dira zaintza lanak zuretzat? izan dira lehenengo, eta gero etorri dira es- argiki emakumeak mespretxatu dituen Zaintza lanek erabat aldatzen dute lo- kubide politiko eta sozialak. Pentsa aldre- autoritarismo matxistarik, emakumea mi- gika. Erantzun punitibistaren aurrean bes egingo bagenu: lehenbizi gizartearen tifikatzera ere iritsi izan dira, baina gero –tira, bada feminismo punitibistarik kohesioa eta justizia soziala, eta hortik era- espazio publikoan azpiratu egin dute. ere–, segurtasun eta harresien politiken torri daitezela norbanakoen eskubideak. aurrean, guk beste zentzu batean aur- Pentsa zein ezberdin litzatekeen. Antidotoaren antidotoa. Hori da kezten dugu segurtasuna: bizi ahal iza- zuretzat feminismoa. teko beharrezkoa dena edukitzea. Mili- Eskuin muturrak feminismoa Eskuin muturrak neoliberalismo erradi- zien segurtasunak ez digu segurtasunik bereganatu nahi du? kalari eta alderdi sozialdemokraten po- ematen. Segurtasuna etxe batek ematen Marine Le Penek egin zuen feminista be- rrotari erantzuten dio, eta horren aurkako digu, bizi ahal izateko lehengaiak eduki- zala agertzeko saiakera bat, baina bere bi- antidototzat du bere burua. Oligarkien eta tzeak, ura izateak. delagunak feminismoaren kontra aurkez- elite ekonomikoen kontra borrokatzen tu dira erabat, ez dute borroka hori bere dutela diote, eta antidoto gisara agertzen Zaintzek bermatzen dute hori? egin nahi izan. Edo, asko jota, emakume dira. Nik diodana da feminismoa dela an- Zaintzea hain justu hori da: komunak di- tradizionalaren nolabaiteko defentsa egin tidotoaren antidotoa, erantzuna garelako. ren ondasunez arduratzea. dute, frankismoan egin zitekeen bezala. Ez haiena bakarrik. Gehiagorena ere bai.

Maiatzak 12, 2019 54

Kronika seriosa egiteko

Bidali zure harrikadak: [email protected]

Realak Pablo Casado SAREAN ARrANTZATUA fitxatu nahi du entrenatzaile gisa datorren denboraldirako

–Orduan, handik atera behar dut? –Hogeigarren aldiz: BAI

Realeko zuzendaritzak iragarri duenez, du, baina ezer pasako ez balitz bezala Pablo Casado taldeko entrenatzaile pos- jarraitzen du. "Entrenatzaile perfektua turako fitxatzeko negoziazioak nahiko izango litzateke 2019-2020 denboraldia aurreratuta daude. Klub txuri-urdineko hasteko. Gero badakigu zer pasako den: iturriek diotenez, taldearen filosofiare- kalera botako dugu eta Imanol jarriko kin bat egiten du PPko liderrak: dena dugu denboraldia salbatzeko", azaldu #UNFOLLOW irabaztera ateratzen da, ia dena galtzen dute Realeko iturriek.

Bere burua ezagutzeko Indiara bidaiatu duen pertsona batek deskubritu du tontoa dela "Benetan nor naizen jakiteko deskonek- ko poliziarekin kontaktuan jarri ziren tatu egin behar nuen eta horretarako 43 urteko gizasemea bilatzeko. Taj Ma- noa Indiara", idatzi zuen Arkatz Lopez jal parean eserita aurkitu dute, lur jota: oiartzuarrak Facebooken bere bizitza "Tontoa naizela deskubritu dut", adie- markatuko zuen bidaiari ekin aurretik. razi du Lopezek, egindako negarraren- Indiara iritsi ostean, bi hilabetez ez zuen gatik deshidratatuta. Senideek lasaiago ezer argitaratu. Senideak kezkatu egin daudela diote. "Hori deskubritzeko ez ziren telefono deiak erantzuten ez zi- zuen zertan haraino joan", adierazi dute, tuela ikusi zutenean eta azkenik India- beren aldetik, haren koadrilakoek.

Maiatzak 12, 2019 SAILAREN IZENA І 55

Maiatzak 12, 2019 ARGIA.EUS/EGINARGIAKOA