Osasunbidea, Noren Esku? Zubian Barna 1 BINGEN AMADOZ J

Nafarroako gehigarria / Ostirala, 1994ko apirilak 1 / IV. urtea / 121. zenbakia

Osasunbidea, noren esku? Zubian barna 1 BINGEN AMADOZ j

Haize bilduak jotzen ari dira Osasunbidean. Marrantaturik eta baita sukarrarekin ere dabilela dionik bada, ez baitira eskasak aspaldi honetan jasaten ari den erasoak. Aste honetan bertan Iruñerrian dauden 12 lehen osasun laguntzarako zentroetako 19 arduradunek beren dimisioa aurkeztu dute, bertan egiten ari den politika dela eta. Haien arabera, osasun arloaren oinarria den sail honetako politika «zeharo okerra» da, eta osasun publikoaren prestigioaren galera ekar lezake. Halaber, Famili Plangintzarako Zentroak (COFES) paratzeko eskaera areagotu egin da hainbat zonatan, eta Iruñeko auzo batzuetan —Txantrea, Donibane, Azpilagaina eta Alde Zaharra— osasun zentrorik ez dagoelako kexu dira auzo elkarteak eta profesionalak. Atzean, pribatizazioaren mamua, Azpilagainean More kolorea hasi zen esperientziak aurrera egin rreibindikazio feministen ez bazuen ere; batzuen ustetan laguna bihurtu da egun mo- nahastea sortzeko asmoa Ere kolorea, alegia orain dela ez hainbese urte, aste santuko ospa- dago, bide hori indartu kizun erlijiosoekin guztiz lotuta ze- ahal izateko, Osasunbidea goena. Ez dakit gaur egun apaizek more kolorea eabiltzen duten san- esku pribatuetan tuak estalt£eko ezta orindik estal- uzteko, alegia. tzen dituzten ere, bainan kalean mo- rea emakume borrokatzaileen ja- begoa da beste inorrena baino. Ele- mentu berak esanahi desberdina izan dezake garaiaren araberaz. Ha- la gertatu da ere musika klasikoa- rekin. Garai batean aste santuan entzuten zen inoiz baino gehiago, derrigorrez gainera, ezbaitzen beste ezer aditzen ahal ostiral santuan. Nahi ta nahi ez denok izan behar ginen klasiko eta morezale. Jakina, ez dira sobera maite izaten inposa- turiko kolore eta musikak eta beharrik egun Bach eta Mozart ez direla erlijio edo politika zehatz batekin identifikatzen, da ezagutu di- tugula askatasunean. Aldatu eta ho- betzen ez direnak bestelakoak dira. Aspaldi honetan ez da izaten go- xoa estatu honetan komisaldegi batetik pasatzea. Askotxo dira egoitza horietan onik sartu eta hilik atera direnak eta askoz ere gehiago bertan egonda heriotza gertu sumatu dutenak. Jaime Iribarren beste bost gazteekin batera esperientzi latz ho- rretatik pasa arazi dute berriki. Tratu txar eta torturen ondorioak nabariak ziren Nafarroako gaztediaren or- dezkari nagusiarengan. Aurrez aurre duguna ikusteko ez da inongo laguntzarik behar. Gure gizarte hon- tako hipokresiari esker, errez egiten zaie batzuei urrun gertatzen diren gaiztakeriak salatzea eta hemen bertan oztopo guztiak jartzea beren menpeko indarrak buruturiko ekintza lazgarriak argitu ez daitezen. Itsuagorik ez da ikusi nahi ez duena baino eta badira gure artean horrelako jokabide dutenak. Bes- teok berriz ongi irekiak ditugu be- giak aspaldi honetan eta torturatzen dela jakiteak sentimendu bikoitzak sortzen dizkit. Batetik gertutasuna eta elkartasuna torturatuekiko eta amorru eta nazka torturatzaileekiko eta baita praktika ikaragarri horiek posible egiten dutenekiko. GURE AUKERAK

AHAZTU GABE! OOCO9ckxxxxxiooocxx>X)OOooooooooooooockxxx)OOOOO ERAKUSKETAK GAIZKA AFANGUREn 'Amazonia, azken paradi- TOPAKETAK sua' izeneko erakusketa zabalik Aberri Eguna. Zein Eguna? dago Iruñean apirilaren 24a arte. Asteburu luze honetan ekitaldi La Caixak antolatuta eta Iruñeko ugari izanen dira Etxarri-Ara- udalaren laguntzarekin, Gotor Zein Aberria? natzen, Jarrai mugimenduak Lekuko aretoan dago ikusgai. antolatuta. Gazte Topaketak delako hauetan musika, ber- Astelehenetik larunbatera arra- Garai bateko Eusko Al- Euskal Herrietaz mintzatu be- lukete bizkaitar bat bere lehen- tsoak, zinema, eztabaida, an- tsaldez dago zabalik, 18.30etatik 'derdi Jeltzalearen Al- harra dagoela. Zazpi Euskal dakari? Zenbatek inongo le- tzerkia, mendi ibilaldiak eta 20.30ak arte, eta igande eta jai derdi Eguna Aberri Eguna bi- Herri. Sei nahiko nuke nik! hendakaririk? Zertarako le- abar izango da. Atzo hasi bazen egunetan goizez, 12.00etatik hurtu zenetik hainbat udaberri Baina... Gaztelar eta Gipuz- hendakariak? (Hemen joera ere, oraindik pare bat egun ge- loratu da. Oraiko gazteek —eta 14.00etara. koarrek Nafarroa Garaia anarko-abertzale-nafarra na- ratzen dira, anitz gauza egiteko ez hain gazteek— 'Berpizte menderatu zutenetik, Goi eta baria da). aukera, beraz. Gaur gauean Igandea' Alderdiaren Eguna Beherekoak gero eta ezberdi- Igor Mitoraj eskultorearen Argi dago era honetako gal- kontzertu bikaina eskainiko ospatzeko data zela ez dakite. nagoak egin garelakoan nago. deren eta hausnarketen argita- dute Patagonia, Eskixu, EH Su- erakusketa zabalik dago Iruñean, Kointziden- Nafarroako Museoaren aretoan, karra, Platero y Tu eta Def Con tzia Nazio- Dos taldeek, hamarretatik au- maiatzaren 8a arte. Lan egunetan nal-Katolikoa rrera, honetarako bereziki an- goizeko lO.OOetatik 14.00etara ez da Espiritu tolatu den karpa erraldoi ba- eta arratsaldeko 17.00etatik Santuaren tean. Bihar, 'astelehena' pasa- 19.00etara ikus daitezke eta jai eraginaren tzeko edo, mendi martxa anto- egunetan goizez bakarrik. Aste- ondorio, as- latu dute San Donatora, goize- lehenetan itxita dago. paldian hilda- ko 9.30etan. Hala ere, haraino ko 'Euskal- joan nahi ez dutenek ere izanen dun-Fededun' dute zer egin eta zer ikusi he- binomioaren rrian bertan, erakusketak, tai- ezaugarria llerrak eta bestelakoa, hain zu- BERTSO SAIOAK baizik. zen. Arratsaldeko pelikula, antzerkia, jotak eta bestelako Jon Sarasua, Iñaki Murua, Alta, 'Egu- ekitaldien ostean Bittor Aiepe Manolo Arozena, Andoni Egaña, na', berpizte kantariak eskainiko du saio be- Xabier Euskitze eta Sebastian igandea iza- rezi bat. Ondoren, rokanrola Lizaso bertsolarien saioa izanen tearen hasie- nagusituko da, Jojo ta Ramun- da igande honetan, apirilak 3, rako arrazoia txo, Banda Basoti, Baldin Elizondon, arratsaldeko nagusiak ez BAda, La Polla Records eta Su 20.00etatik aurrera. Herriko pi- du gaur balio handirik. Nola Uste izaten dena baino gutxia- ratzeak ez diola kazetari bati Ta Gar taldeekin. Gaueko ha- lotalekuan ospatuko da, eta Patxi nahi ere, urtero igandea izateak go hala ere. Zorionez. lana aurkitzeko bidea errazten. maiketan izanen da kontzertua. Larretxeak eginen du gaijartzaile abantaila aunitz badu jendea 'Navarro de Nacion' zioen Eta zer!? Aspaldi honetan au- lana. biltzeko, eta nik bederen, ez Arturo Kanpionek. 'Estados tozentsuraz nazkatuta nago. dut, ateotasunak bultzatuta, Vascos Independientes' alda- Pentsatuko duzu, irakurle, zer- jenero xumekoak egunaren aldaketa eskatuko. rrikatzen zuen. 'Karistios, Estitxu Arozena, Igor Elortza, tan ari ote natzaizun nafar Bertzelakoa daordea' Aberria' Bardulos y Autrigones Vas- Aitor Sarriegi, Xabier Silveira, abertzaletasunaren zioaz... Hermes'en hobiarriko kontzeptuaz eta erranahiaz conizados' (probintzianoak) Unai Agirre, Urko Atxotegi, Aski lan badela euskal abertza- mezua dudan kezka. Izan ere, gero eta erran zuen Juan Cruz-ek Te- letasunaz Nafarroan zabaltzen Unai Iturriaga, Ibai Esoain, Ion Ez egin negar niregatik. irmotasun handiagoz ukatzen lecincon. Goi nafarren lehen holakokatramiletan sartzeko... Maia eta Ion Garmendia bertso- Hau ez zen nire aberria. dut 'Euskal Herria' NAZIOA lehendakariak, bai. Nafarroa- Hori da! Euskal abertzaleta- lariak ariko dira gaur, apirilak 1, Nire benetako aberrifik denik. Urteak aitzina, Euskal ko abertzaleak, nafar abertza- suna zabaltzen! Eta diot nik: Etxarri Aranatzen, Jarraik anto- erbesteratuta bizi izan Herriko lurrak eta jendeak ho- leak ala abertzale nafarrak? mekauen, baina zertarako? Ez latu dituen GAzte Topaketen ba- naiz. Orain nire aberrira be ezagutzen ditudala uste du- Berdina al da? Baigorrin urteo- al da errazago zabalduta, erro- rruan. Goizeko 9.30etan hasiko noa. Esfera biribil ze- dan heinean, orduan eta gezur ro ospatzen dugun Nafarroaren tuta dagoenari estalkia ken- da bertso emanaldia. rutiarrara nator, zeinera handiagoa iduritzen zait Eus- Eguna herrialde baten eguna tzea? Nafarron Aberria Nafa- banaka denok etortzeko kal Herria NAZIO bakar bat ala Nazioaren eguna da?. Zen- rroa da. Euskal Herria, Nafa- beharra bait dugu. dela. Gero eta ziurrago naiz, bat nafar abertzalek onartuko rroa Handia. Ez ala? Or.r) BESTELAKOAK OT ELIAS SARASA - ERRO ASTEKO PERTSONAIAK Mus, Partxis eta Xake txapel- ADI! ocxiooooooooooooooocooooooooooooooooo ketak antolatu ditu Iruñeko Zal- diko Maldiko elkarteak. Euskal- asiera batean txapela Lesakan geratuko zela bazirudien ere, azke- EUSKALERRIA IRRATIA FM91.4 dunentzat zuzenduak, astegune- Hnean Baztan aldera eraman zuen Bittor Elizagoien bertsolariak sari tan jokatuko dira kanporaketa ez- preziatu hau. Orain hamabost urte hasi zen lan honetan gazte hau, eta Egunero, astelehenetik ostira- berdinak, eta Nafarroako txapel- izugarri kontent agertu zen joan den igandean. Lehia handia sortu da lera, 'Zokobetailu' goizeko dunek Donostiako Arrano Beltza txapelketan, aurrekotan baino gehiago, baita istiluak ere, eta gazteek lO.OOetatik ll.OOetara. eta GAsteizko Bagare Elkarte- maila ona erakutsi dute, Estitxu Arozena bigarren geratu baita, puntu koen kontra jokatuko dute.Izena gutxitara gainera. Elizagoien ez zegoen faboritoen artean, azken urte X0RR0XIN IRRATIA FM 107.5 emateko Zaldikora hurbildu hauetan garaile izan den Arozena edota Arzalluzek zituzten alde apos- edota 21 04 30 telefonora deitu tu gehienak, baina azkenean kale. Txapela lortu eta gero, Bittor Eli- Egunero 20.00etati 22.00eta- Bittor Elizagoien behar da, arratsaldez. zagoienek gogoratu zituen orain dela hamabost urte Jexux Letek esan ra... 'Karakola segi hola' gaz- Bertsolaria ziona 'segi lanean, eta egunen batean txapeldun izanen zara'. teendako saioa.

ARALAR IRRATIA FM 106.2

ZINEMA erriro protagonista bihurtu zaigu Alfredo Jaime Iruñeko alkatea. Astean zehar 13.30etatik B 14.00etara... Bertako bizilagun 'Por encima de todo' izenbu- Aberri Eguna dela eta, ez dio Herri Batasunari Iruñean egin behar eta pertsonai ospetsuei elka- ruko pelikula botako dute heldu zituen ekitaldi batzuk egiteko baimena. Eta ez hori bakarrik. Euska- rrizketak. den ostegunean, apirilak 7, Ta- raren erabilera Administrazioan arautzeko aurkeztu berri den Dekre- fallako Español zineman. Herri- toa errekurrituko duela adierazi zuen alkateak joan den asteartean, bere ko KulturPatronatoak antolatuta, ustez, «Euskararen Legearen aldaketak somatzen baitira Dekretoan, KARRAPE IRRATIA FM 107.8 bi saio izanen ditu, bata arratsal- eta hortik ez naiz pasatuko». Hori bai, deus egin aurretik udaletxeko deko 20.00etan eta bestea gaueko zerbitzu juridikoek gaia sakonki aztertuko dutela ziurtatu zuen, «on- Asteanzehar, 12.20etatik 10.30etan. Sarrerak 200 pezetan doren, emaitzak ikusita erabakiko dugu, baina guk alegazioetan eskatu 12.35etara 'Gauza guztien gai- Alfredo Jaime netik' edertasuna eta osasuna, saltzen dituzte. Iruñeko alkatea duguna ez baita betetzen errekurtsoa jarriko dugu, eta pertsonaldi eramanen dut UPNera». sukaldaritza, ohiturak... HERRIZ BERRI

Aras Nmrreriako iturritik Pasioaren azken urtea? Juan Kruz LakastaW Jarioak TXARO SATRUSTEGI / IRUNEA Turrillas maisuak peñentzat idatziriko himno anitzen arabe- Pasioaren kapitulu guztiak ra, garai batean Iruñeak bazeuz- antzeztuko dituzte aurten ere kan Madrilek ez zituen zenbait Arasen, azken 13 urteotan egin gauza. Besteak beste, entzie- duten bezala. Hala ere, antola- rroak, neskak, Sanferminak eta tzaileek adierazi dutenez, gerta ospe handiko txakolina. Irakurle liteke aurtengoa azkena izatea, azkarra zaren horri berehala bu- «ez baitugu inolako laguntzarik ruratuko zitzaizun txakolinarena eta herriko jendea aspertzen ha- Turrillasen asmakizuna zela, sia delako. 150 biztanle gara eta Sanfermin eta txakolin hitzen ia guztiak gaude prestakizunetan errimaren itzalpean sorturikoa. sartuak». Errepresentazioaz Oker zabiltza, baina, burmuin gain, urtetik urtera gehitzen joan oker hori; izan ere, duela zenbait da bertara hurbiltzen den ikus- hamarkada Iruñerria mahatson- leen kopurua, beraz, herriko askok trafikoa antolatu, bereziki doz beterik zegoen, eta Ezkaba- jartzen duten tabernan lan egin ko txakolin gorria zen nafar hiri- eta bestelakoetan ibiltzen dira. buruko tabernetan gehien edaten «Laguntza txiki bat ematen digu zena. Nafarroako Gobernuak, baina ez Beste kanta batek —honako da nahikoa, ikusi egin beharko da hau ez da lehendakariaren aita- zer gertatzen den». ginarrebak idatzirikoa— zera dio, «...a, a, a, ardo gorri napa- Gaur arratsaldean hasiko da rra». Horixe da txakolinak porrot errepresentazioa, ordu bietan, egin zuenean haren lekukoa har- herriko pilotalekuan. Bertan, tu zuen edaria. Azken urteotan, Pasioaren kapitulu guztiak an- baina\ ardoarenak ere egin du. tzeztuko dituzte, orduko jantziak Banafta batzuek besterik ez dute eta hizkera erabiliz. Testuak Bi- Arasko herri osoa bilduko da prozesioan. hartzen «noski gaseosarekin» bliatik eta pelikula batetik hartu —euskaltegian dabilen lagun zituzten, eta jantzi batzuk aloka- tzen denean, guztien txaloak eta nagusienak zeharkatzen ditu, larik. Hauekin guztiekin batera, batek horrela esaten du «ardo tuak dira. Urtero jende berberak zorionak jasotzen dituzte. Hi- ibilbide luzea eginez: Katedrala, beste pertsonaia ugari ateratzen gorria gaseosarekin»—. Egun egiten ditu rol nagusiak: «Horre- tzekin batera, abesbatza ere iza- Navarreria kalea, Kale Nagusia, dira, garai hartakoak, orduko jan- garagardoa da jaun eta jgbe gaz- la ez dago hainbeste saio egin ten da bertan, urtero ezberdina, Ciudadela, San Anton, Gaztelu tziekin: juduak, erromatarrak, teria iruindarraren eztarrietan. beharrik, gogoratzen baitugu eszena bakoitzean kanta apro- Plaza, eta berriro Dormitaleria Jainkoaren herria eta beste ba- Jada galdera hau eginen ze- pertsonaia». posen bat abesteko. kalera, amaitzeko. tzuk gehiago. Milaka lagun biltzen dira he- Hamabi paso ateratzen dira: Ospe handia du prozesio ho- rrian Ostiral Santuan. «Gero eta IRUNFAN Iruñean ere ospe Ama Birjina, Azken Afaria, Je- nek. Parte hartzen jende ugari jende gehiago etortzen da, ba- PROZESIO handia du Ostiral sus Iltzatua, Jesus Gurutzetik biltzen da, aipatutako Herman- JENDETSUA _ tzuk, erlijiosoak direnak, Pa- SANTUKO PROZE jaisten, eta abar. Hauetaz gain, dad horretakoak eta hainbat es- sioaren historia berriro ikustera, sioak. Arratsaldeko zazpietan 'El arca de la alianza' izenekoa kola eta parrokiatakoak. Hauetaz eta beste batzuk ikuskizuna de- abiatuko da, Dormitaleria kaletik ere ateratzen da, ibilbidea egite- gain, ikusle asko hurbiltzen dira lako etortzen dira, pertsonaiak, (bertan baitago Hermandad de la ra. Mozorroek ematen dituzte pa- Alde Zaharrera, eta ibilbide osoa jantzi bereziak, dekoratuak eta Pasion del Señor antolatzaileen soak, morez eta zuriz jantzita- jendez gainezka izaten da, egu- muntaia polita direlako». Amai- egoitza) eta Alde Zaharreko kale koak, eskuan kandelak dituzte- raldiak laguntzen badu behintzat. Sara LuzaidF* nion zeure buruari: «Zertara dator gazteriaren zaletasun etili- Koldo Ameztoiren ipuin liburu berria Bolantak aterako koen azterketa soziohistoriko hau?» Bada, ohitura etilikoen al- diraigandehonetan daketa Alde Zaharzaleen alda- Nafarroa Behereko herrietako esaldiez rrikapen garrantzitsu baten oi- IRUNEA narria da. Mahatsardoa eta ga- ahozko lanetan dabilanaz gero, L.E. / BAIONA rrek pentsarazten zuela mozko- Bolantak kaleratuko dira ragardoa edatea ez da gauza bera, gauza guti idazten du edo bede- rraldi baten emaitza zela. Erran igande honetan Luzaiden, euren ezberdina baita oso edari baten Koldo Ameztoi ipuin kontalari ren argitaratzen. Duela lau urte gabe doa ipuin kontalari trebeak jantzi eder eta koloretsuekin, le- eta bestearen indar diuretikoa. ezagunak Bazko astelehenean lehendabiziko liburu bat argita- kontakizunaren estrategiak ze- hen inauterietan ospatzen zena Argi dago garagardoak eragiten Saran gertatuko den Idazleen ratu zuen Maiatzekin, 'Dena de- hazki erabiltzen dituela intere- egiteko. Behiala, herriko auzo dizun jarioa ardoak eragiten di- Biltzarrean 'Dena dela... Baxe- la... Lapurdiko' tituluarekin. saren eta irriaren sorrarazteko. bakoitzak —Azoleta, Gaindola, zuna baino askoz handiagoa de- nabarreko' liburu berria aurkez- Hor, Lapurdiko herrietan gaindi Detailearen erabilpena, euskal- Gainekoleta, Ondarrola eta Pe- la. tuko du. Bertan Nafarroa Behe- eramaten gintuen, irri frango dunen ohizko zuhurtzia eta ebi- koetxea— ospatzen zuen bere Ez dut ukatuko komuneko ila- reko 37 istorio agertzen ditu, he- sortuz. Aitzakia hau zen: herri dentziak, denak atseginez mani- inauteria, eta igandean denak ra harreman sozialetan aritzeko rrietako esaldien inguruan osa- bakoitzak badauka loturik ge- pulatzen ditu. Dena den, dionez biltzen ziren bolanten inguruan, leku aproposa dela, eta egon ba- tua. Maiatz Baionako argitale- hienetan esaldi bat, umorezkoa «hala bada, halabiz eta hala ez baina herria jendez hustu zenean, daudela maisu handiak ilara ho- txeak plazaratu du liburu hau, edo berezitasun bati lotua eta ho- baldin bada, halatsu!». Aste Santuko igandera pasatzea rietan ligatzeko gai ere badire- 152 orrialdekoa. Ipuin bakoitza- nen esplikazioaren bila zebilan Koldok horrela eskutik har- erabaki zuten, jende guztia he- nak. Baina, gau osoan zehar zen- rentzat, Irene Borda Oragarreko Koldo. tzen gaitu eta Nafarroa Behereko rrian izan zedin. Banderariek, bat ordu galtzen dira ilara horre- marrazkilariaren lan bat azaltzen Kontalariak egitura bera eman toki polit askotara eramaten gai- makilariek, giganteek, zapurrek tan? Hilara horretan zenbat aldiz da. Liburu atsegingarriaren itxu- dio hemengo istorio agerraldiari. tu, hauen ezagutza fina eskainiz. eta zaldikok, horrela, desfilea igaro dituzu une zinez latzak rako obra da. Umore ona pizten Hala nola kapitulu bat bada Bidaia hori liburuaren bidez la- egingo dute, eta muga zeharka- barne jarioari ezin eutsiz? Ardoa duen obretarik da eta ikusiz zein 'Ibarlako mozkorrak' izenekoa. saiki egin daiteke. Maiz norberak tuko, Arnegi bisitatzeko. Bertan hil da, is dead, garagardoaren umorezko obra guti agertzen den Herri txiki honen arrakasta doi uste izango du dena asmakizun atsoa eta bere lagunen arteko bo- erresuman bizi gara, eta erresu- Nafarroan edo beste herrialdee- bat txarra ikertu ondoan, dio ber- hutsa dela baina kontalari trebeak rroka antzeztuko da, gazteak ma honetan komunen handitzea tan bi aldiz azpimarratzekoa da. tako jendea maiz lokartua aurki- egia du erabiltzen bere logika be- arropak kentzen saiatzen diren premia larria da. Adi, tabenna Koldo Ameztoi kontalariak, tzen zela bide bazterretan eta ho- reziaren onduz. bitartean. baten jabe zaren hori. ALBERTO BARANDIARAN / IRUNEA Krisiaren irudia hartua dauka, ezin uka, Osasunbideak. Joan den astean Iruñerriko lehen osasun laguntza zentroetan egin zen greba azken tanta izan da, baina aspalditik dator arazoa. 1993ko martxora arte zentro hauek —funtsezkoak zenbait urtetik hona egiten ari den osasun erre- formaren barruan— goizeko zortzietatik arratsaldeko bostak arte zabaltzen ziren, baina ordutik aurrera goizeko zortzietatik arratsaldeko hiruretara murriztu zen ordutegia, eta uztailean la- rrialdietako hiru zentroetatik bi itxi. Ondoren bi osasun zentro arratsaldeko zortziak arte ireki ziren. Uztailean, Lehen Osasun Laguntzarako Zuzendaritzak erabaki zuen arratsaldeko zortziak arte irekitzea zentro guztiak, eta horren ondoren sortu dira arazoak. Zeintzuk diren horretarako arrazoiak? Sos kontuak, nonbait. Horregatik, hain zuzen ere, ha- serrea piztu du profesionalen artean. Ordutegi berria betetzea profesional finkoei eskaini zi- tzaien aurrenik, baina hauek ez zuten onartu, eta orduan ordezko langileari heldu zion Adminis- trazioak. Urrian ordu horiek lan- gile finkoek egin beharko lituz-

ketela jakinarazi zien zuzendari- Lehen osasun laguntza zentroetako hemeretzi zuzendarik dimisioa aurkeztu dute aste honetan. AITOR BAYO tzak langileei, baina hauen % 98ek sinatutako eskutitz baten ri dabil Osasunbidea, gaitzak pilatuta. Aste honetan hemeretzi zuzendarik dimisioa aurkeztu bidez horren kontrako jarrera eta gero kolokan jarri da Administrazioak ordutegiak zabaltzeko egiten ari den politika, eta agertu zuten. Izan ere, aipatu osasun erre- E COFES zentroak eta osasun zentro berriak paratzeko eskaerak ez dira ixildu. «Kaosa» da formaren barruan, gero eta ga- batzuen hitza, eta pribatizazioaren mamua ikusten hasiak dira asko. rrantzi handiagoa hartzen ari da prebentzioa eta promozioa, hau da, osasun zentroak ez dira izango gaixoak sendatzeko zentroak soilik, ekintza zabalagoak anto- Osasunbidea, eri latzeko egoitzak ere izango dira, osasunarekin estuki lotuta denak, (COFES) arazo franko sortu dute lak iaz aurkeztu zuen Euskal egiteko gomendatuko zaie herri- eta ordutegia zabaltzeak sakon direla deritzote askok. «Publi- Sakanan, Malerreka eta Tafallan. Osasun Arloko Sistemaren Es- tarrei. koan dirua purrustaka galtzen kaltetuko lituzke asmo horiek. Zer eragin dauka horrek guz- trategi Plana izeneko egitasmoa, Nafarroan izan zen saio bat da» dio Arantxa Zabala Alde Za- Parlamentuan azaldu zutenez, tiak eguneroko lanean? Ba- hainbat zerbitzu mugatu eta esku Azpilagaineko zentroaren priba- harreko Osasun Zentroko langi- langileengan presioa «areagotu» tzuendako handia, beste ba- pribatuetan uzteko. Konpetitibi- tizazioarekin, baina Gobernuak leak, «hainbeste funtzionariren egin da, eta osasun zentroen bar- tzuendako arazo teknikoa beste- tatea da egitasmo honetan oina- atzera egin behar izan zuen Par- artean inork ez baikaitu kontro- ne antolaketa zailago egin da. rik ez da. «Orain arte lortutakoa rrizko hitza, §istema berriaren lamentuak ez zuelako onetsi. Le- latzen. Bainapribatizazioahauen Halaber, kalitatearen maila jai- deuseztatzera joan dira» dio Ma- bidez, osasun zentroen arteko hen osasun laguntzaren arazoa eskuetan utziz gero desastrea li- tsiarazi duela argudiatzen dute nu Ezeolaza Burlatako Osasun lehia ezarri nahi baita, «gizarteak aurrera eramateko sortu zen tzateke, eta jendea kritikoa da. langileek, berez eman beharko Zentroko langileak, «eta beti era- zerbitzu hauetatik ahalik eta koordinakundea kontra azaldu da Hauen irizpidea dirua litzateke, liratekeen zerbitzuak —pren- biltzen dute aitzakia bera: dirurik garbi. «Guk aski profesionalak eta horren arabera lor liteke kali- bentzioa, ikerketa, ebaluaketa— ez dagoela. Baina Burlatako gara» dio Eziolazak, «eta molda tatea. Hori bai, langileen eta zer- ezin direlako eskaini, lan pilaketa COFESen, adibidez, hiru aldiz gaitezke dagoenarekin. Orain- bitzuen kalitatea neurtzeko bi- dela eta. Halaber, larrialdietara- aldatu dute ginekologoa hiru as- goz, baina, Administrazioak ez deak jarri behar dira». ko zerbitzuak kentzen ari dira, eta tetan». «Ezin da arazo guztiak razoez hitz egi- du soluziobiderik ematen, eta Hilaren 24an egindako bileran betebehar hori osasun zentroak nahastu» azaldu du Kiko Betelu teko gehien aipatzen kaosa gero eta handiagoa da. As- langileen % 80k egin zuten koor- bereganatzen ari dira. Martxora Txantreako Osasun Zentroko moa omen da kaosa sortzea gero dinakundearen alde, eta uste osoa arte, larrialdietarako zerbitzuak zuzendariak, «eta guretzat arazo den hitza pribatiza- aitzakia eder bat izateko pribati- dago bertan pribatizazioaren aur- bazituen berezko langileak, bai- teknikoa da. Lehen osasun lagun- zioa da, arlo publi- zaziorako». COFESen kasua ka egingo dela, baina herritarren na zeuden hiruretatik —Sandu- tzarako zentroetan oso erabaki koko mamurik han- garbia da. Itxaron zerrenda lu- artean horren kontzientzia lan- zelai, Burlata eta Soltxaga— ba- tekniko larriak hartzen ari dira, zeak, jendeak pribaturako bidea tzeko beharra azpimarratu du karra gelditzen da egun. eta langileekin batere negoziatu diena. hartzen du. «Dauden zentroak ez Ana Arillo Txantreako Osasun gabe». Horrekin batera, ez da osasun dituzte kentzen» aipatu du Bel Zentroko langileak. «Herri mai- zentro berririk irekitzeko plan- Hala ere, gehien aipatzen dena Pozueta Altsasuko COFES sor- lan indarra egiten badugu, gau- gintzarik, eta Arrosadia, Doni- pribatizazioa da, osasuna eta errentagarritasun handiena atera tzeko eratu den taldekoak, «indar zak maltsoago joanen dira. Pri- bane eta II Zabalgunean oraindik beste arlo publikoko mamurik ahal izateko». Zerbitzuen mu- handia dutelako, baina daudenak batizazioak kalitatearen jaitsiera lehengo kontsultak daude zaba- handienetakoa. Batzuen ustetan rrizketa ekarriko du gainera indartzeko inolako asmorik ez ekarriko luke, ordaintzen dena- lik. Iruñeko auzoen erdiak, bes- prozesu honen atzetik osasuna- EAEko Osasun Sailaren egitas- dago, eta COFESen barruan dau- ren arabera etorriko baita kalita- talde, osasun zentrorik gabe dau- ren zerbitzu zenbait esku priba- mo berriak, azken batean argi ze- denek ikusten dute hori». tea, eta dirudunek aukera gehiago de oraindik. Iruñerrian soilik tuetan uzteko ahalegina dago, haztu gabe dauden oinarrizko Duela zenbait hilabete ezta- izango dute. Horregatik, jendeak azaldu da arazoa, Nafarroako oso gertu dugun adibideari ja- zerbitzuak bakarrik hartuko bai- baida izan zen zentroetan bertan, jakin behar du zer gertatzen den, beste inguruetan arazo arras bes- rraiki. Izan ere, EAEn hasia bai- titu osasunaren sektore publi- eta gehienak publikotasunari eta mobilizazioak egin behar di- telakoak dituztelako, baina Fa- tute antzeko prozesua. Iñaki Az- koak bere baitan. Hori dela eta, eustearen alde badaude ere, zen- ra, oso gauza garrantzitsuak era- mili Plangintzarako zentroek kunak zuzendutako Osasun Sai- asegurua eta poliza pribatuak bait arazo konpondu beharrekoak bakitzen ari direlako». Osasunbideo, noren esku?

Lehen osasun Hainbat auzo osasun laguntzan aldaketak Hirugaitz zentrorik gabe Lehen osasun laguntzan sar- Egun 12 osasun zentro daude tutako aldaketek eragin dituzte, Iruñerrian, kontuan harturik Er- neurri batean bederen, egun Osa- mitagaina eta Mendillorrin za- sunbidean diren egoera istilutsua baldu berri diren biak, baina zona eta arazo gehienak. Astelehenean garrantzitsuek horrelako zerbi- Iruñerriko hamar osasun zen- tzurik gabe jarraitzen dute. Az- troetako zuzendari eta farmazia ken urteotan borroka sonatua arduradunek beren dimisioa aur- izan da Txantreako bizilagunek keztu zuten osasun sailaren arlo beren zentroa lortzeko egiten honetan egiten ari den politika- baina, honekin batera, Alde Za- rekin beren desadostasuna dela harrean, San Juanen, Amaiurko eta. Arazoak funtsezko bi adar Gazteluan eta Azpilagainean ez zituela azaldu zuten prentsau- da behar bezalako lokalik. rrekoan zuzendariek: aurrekon- Txantrean duela hiru urte hasi tuak osatzeko zentroetako ardu- ziren eskaerak Gobernuak osa- radunei egin zaien muzina, eta sun zentroa eraiki zezan, orain ordutegiaren zabalpena. duten zentroa egokia ez zela- Osasun zentruetako zuzenda- koan, baina gestioak gehiegi be- riaren figura duela bi urte sortu randutu dira, Iruñeko Udalak utzi zuen Osasunbideak, bi helburu nahi zuen egoitzarekin —zinema zituela: zentro hauei autonomia zaharra— arazo franko izan di- handiagoa ematea eta gestioa relako. Azkenean, beste orube egunerokoarekin lotura dutenen baten truke aldatu eta badirudi esku uztea. Bi urte hauetan de- Txantreak bere osasun zentrua sadostaunak eta arazo franko izango duela. Oraingo egoitzak izan dira zuzendarien eta Osa- ez dauka gelarik mintzaldiak sunbidearen artean, baina azken egin ahal izateko, eta sendagileek ziztada, Kiko Betelu Txantreako sotoan lan egin behar izaten dute, osasun zentruko zuzendariak oso kontsulta txikietan. Halaber, azaldu duenez, 1994ko aurre- administra^iokoek oso gela txi- kontuaren gaia izan da. «Ez digu- kia dute. • te ezta deitu ere egin aurrekon- Bertan, osasun zentroa hiru tuak eztabaidatzeko, eta itxi zai- urte hauetan egin den borrokari gu baita partida txikienetan ere esker lortu dela sinetsirik daude. negoziatzeko aukera. Badakigu «Bilera asko egin ditugu urte krisian gaudela, baina irizpide hauetan», azaldu du Ana Arillo eskasak erabili dira aurrekontuak Txantreako zentroko langileak, murrizteko, arlo orotan egin baita «eta koordinakundea sortu ge- murrizketa, arlo batzuek besteek nuen nahi genuena lortzeko. Hiru baina garrantzi handiagoa dutela manifestaldi, sinaduren bilketak, jakinik ere». Horrekin batera, mozioak udalean... denetarik, zuzendariendako 'eskupeko' baina maltsoegi joan da dena. benetan harrigarriak izan direla Osasun zentroa proposatu zigu- azaldu zuten, milioi erdi pezeta- tenean guk uste genuen ez zutela koak zenbaitetan. «Nola joan egin nahi, baina presiopean azke- gaitezke gure zentroetara dirurik nean egin behar izan dute». ez dagoela esanez?». Antzeko egoera bizi da Iruñe- Bigarren desadostasun nagu- ko Alde Zaharra. Egun bertako sia zentro guztietan paratu den biztanleek Olivetoko Kondean Langileak pribatizazioaren kontra daude. JOXEAN GOYA ordutegi berriari dago lotuta. dagoen eraikin erraldoira joan Parlamentuak onartu zuenez, behar izaten dute, hor baitago zentro guztiek ateak irekita izan Protesta egin ondoren, gauzak Eta Altsasun badute lokala, osasun zentroa, baina Alde Zaha- behar zituzten arratsaldeko zor- COFES indartzeko mugitu egin dira, eta Lizarran, iaz, COFES sortzeko dirua baze- rrean bertan egiteko lehendabizi- tziak arte, zerbitzua jende asko- kasu, duela bi urte onartuta ze- goela jakin zutenean, Udalari es- ko bilerak hasiak dira. Joan den rengana heltzeko xedez, baina bonmdaterik eza goen dirua gastatzea erabaki dute katu baitzioten. Honek maisuen larunbatean Auzo Elkartea zen- ondorioak konpondu nahi zen azkenean; zentroa ekainean za- etxe zaharretan eman zizkion bi bait erizain eta sendagilerekin gaitza baino franko okerragoak Familia Plangintzarako Zen- balduko da. Tafallan ere luze ga- gela, eta emakumeek proiektua bildu zen, eta udalaren eta go- izan direla diote medikuek. troetako (COFES) arazoaren in- be zentroa irekiko delakoan dau- aurkeztu zuten. Gobernuaren di- bernuaren aurrean harremanetan «Arratsaldean gutxienezko lan- guruan joan den otsailean bildu de bertakoak. Sakanan eta Ma- rua, baina, azkenean ez zen hel- hasteko lehendabiziko urratsak gileak soilik daude zentroetan, ziren Sakana, Malerreka eta Ta- lerrekan, arrastorik ez. Sakana- du. Aurten berriro gerta ez dadin emateko hitzarmena hartu zen. eta ahal dutena egiten dute, baina fallako hainbat emakume, horren koak Julio Perez Lehen Osasun mobilizazioak egingo dituzte eta Auzo Elkartearen aspaldiko es- ez da konpondu arazoa, goizean beharra azpimarratzeko eta ad- Laguntzako Administrazio eta maiatzaren 22rako manifestaldia kaera da osasun zentroarena, ematen diren zerbitzuak ez bai- ministrazioaren jokabidea sala- Zerbitzu Nagusiko buruarekin iragarri dute. Horrekin batera, ikastola edo oinezkoendako pla- taude». Halaber, arratsaldean tzeko. Egun 4.000 laguneko ze- bildu ziren joan den hilean, baina sentsibilizazio kanpainari ekingo nifikazioa diren gisan, baina as- ematen den zerbitzua baja eta rrenda dago Nafarroan, COFES honek Jose Luis Alli Fernandez diote inguruan. «Askotanhartzen moak ez du aurrera egin. PSOE oporretakoak ez betetzeagatik zentroetan bakarrik, eta zenbait Osasunbidea-ko gerentearenga- da emakumeen arazotzat, baina agintean zegoen garaian propo- ateratzen den diruarekin betetzen kasutan zortzi hilabetez esperoan na bidali zituen, gastuak agintze- herritar guztien arazoa da. Gaz- samena egin zen, eta Caldereria dela salatu dute medikuek, eta egon behar da ordua lortu arte. ko eskumenik ez zuela argudia- teen artean, adibidez, ez dakite kalea aipatu zen, baina dena eze- politikak haserre handia eragin Emakume hauen ustez, osasun tuz. Hara heldu, eta «ezeren be- planing bat zer den ere». Horre- rezean gelditu da. duela ohartarazten. politika globala eratu behar da, rririk» ez zuela azaldu zien ge- gatik, talde guztietara joko dute, Aipatu behar da osasun zentro- Dimisioa martxoaren 31n aur- batez ere hezkuntza sexualari da- renteak, eta harrituta gelditu zi- tokian tokiko kontzientziazioa ko langileak axolagabe direla gai keztu zuten zentroetako 20 ardu- gokionez, eta beste zonek dituz- ren emakumeak. «Lotsagarria egin dadin. honetan, eta asko orain dauden radunetatik 19k eta Jose Luis Alli ten eskubide berberak eskatzen izan zen», azaldu du Bel Pozueta Haien asmoen arabera, lau tokian segitzearen aldekoak dira. Osasunbidea-ko gerentearekin dituzte, «ez baikara bigarren Altsasukoak, «esan baitzigun ez pertsona beharko lirateke Saka- «Hemengo profesionalak eroso negoziaketan saiatu dira azken mailako biztanleak». Gogoratu zekiela zenbat diru zegoen ezta nan: egun erdiko ginekologo bat, daude hemen», dio Arantxa Za- hilabeteotan, emaitzarik gabe. behar da duela hamar urte onartu guk proiektu bat genuen ere. Or- hezlari bat, administrazio langi- bala bertako langileak, «baina Dimisioak ardura guztiak ez di- zela COFES egiteko erabakia, duan informazio guztia utzi ge- lea eta erizaina. Garbi dute erai- nik uste dut osasun zentro batek nion eta berriro biltzekotan gel- tuela ezabatuko azpimarratu zu- eta Nafarroan soilik Iruñean eta kina izateak ez dituela gaitz guz- oso kokapen ona izan behar due- ditu gara». ten. alabaina, zuzendariek. Tuteran daude egun. tiak konponduko. la, ezaugarri bereziekin. Miraria rraitu, beno beste aukera bat han geratzea istoria honen berri ez du inork, zen, baina txorakeri bat zen kilometro t'erdi oraintxe gertatua delako eta ino- ez zegoelako Etxarri eta Lixarrengo artean. ri kontatu ez diogulako, baina Orain pentsatzen dut erreka jarraitzea zen- jakingo duzuena ibaien egoera tzuzkoena izango zela, baina momentu har- izango da. Etxarrin, beste herri tan bestea hautatu genuen. batzuetan bezala ibaia igo egin Basoa ederra zen toki hartan, zuhaitz zen, eta baita gaineztatu ere. izugarriz beterik. Zuhaitzak oso handiak Beste urte batzutan —orain dela ziren, eta beraien larrua zulatua eta zimurtua zazpi, zortzi urte—igoerak han- zen. Beraien ostoak eroriak zeuden gehien diagoak izatera ailegatu ziren, bat, baina erori ez zirenak oso kolore arra- baina hemen azaltzen dena ipuin honen roarekin zeuden tintatuak, berde eta ma- ideia emateko nahikoa izan zen. rroiaren nahasdura batekin. Adarretan zehar HEtxarri Aranatz 1312. eta 1351. urteen kattagorriak ibiltzen ziren jolasean nonnahi, artea eraikia da eta orain arte Burunda ibaiak Jose Luis Asensio eta baita txoritxoak ere saltoka... 'Paz de Ziganda' IV. oroitgarriaren ehundaka aldiz gaineztatzeko hautatu duen (ETXARRI-ARANATZ) —Juan, trenbidea topatu dut! 9. ihardunaldiko partida, 1994ko lekuetako bat. Orain dela egun mordoxka martxoaren 20an jokatua (Xake Ak- berriro atera zen, eta lagun batzuekin batera tiboa: Ordu erdiko neurketak) ni ibaia ikustera joan nintzen. Iluntzen hasi Felix Izeta (Gipuzkoa)- Pedro zen eta lagunak joan egin ziren. Plazan Viñal (Nafarroa). itxarongo zigutela esan ziguten guk joan l-e4,c6;2.d4,g6;3.Zc3,d5;4.h3, nahi ez genuelako, bagenekielako erretzera Ag7; 5.Zf3, e4; 6.Ze4, Zf6; 7.Zf6 xa, joaten zirela. Ordu hartan Juan eta biok ba- f6; 8.Ae3, Ae6; 9.Ae2, Zd7; 10.0-0, karrik geratu ginen zubian, ibaiari begira. Zb6; 1 l.b3, 0-0; 12.c4,Dc7; 13.a4, Handik begiratuta, presan puskatzen ziren aG-d8; 14.Dcl, fG-e8; 15.a5, Zc8; korronteen ur marroiek itsasoak arroken 16.Gdl, Ze7; 17.Af4, Dc8; 18.Da3, aurka botatzen dituen olatuak ziruditen. Zf5; 19.aG-cl,g5; 20.Ah2, Zh4; Presara joan ginen eta tripetan hutsune an- 21.Zh4, h4; 22.d5. Txuriak itsutu tzeko batekin begiratu genituen presako egin dira, eremua irabazi nahian urak. Ez da ez gutxiagorako, zeren zorabia- ('Af3' hobeto zuten). Beltzek orain tzen zaren inpresio berbera ematen baitizu. oso erraza daukate partidaren kir- Uraren barnean turbinak zeudela zirudien, tena hartzea. 22...,Ad5; 23.d5, Ge2; 24.c6, c6; 25.Dc5, dG-e8; 26.Da7, eta irudi hura aurpegitik kentzeko aurrerago Ah6; 27.Gal, Df5; 28.Dd4. Beltzak joan nintzen, ur geldiagoetara. Momentu erasoan ditugu. Baina beren erregea hartan harrien gainean nengoen, grabila ere ez dago oso babestuta. Ikus koa- antzeko bat, eta atzeraka egitean irristatu eta droa. Kontu handiz prestatu behar uretara joan nintzen. Oraintxe bertan pen- da jarraipena. tsatzen dut: «Zer gertatu zatekeen presan 28...,Gf2. Ez da onena. Gerta li- erori banintz?» Eta ziurrenez txiki-txiki teke: 29.Gel,Gel xa; 30.Gel,Ga2; eginda geratuko nintzatekeela pentsatzen dut. Momentu hartan pentsatu nuen bakarra 31.Ge8 xa,Eg7; 32.Ad6. Bizitza petan auskintzen diren giltzaritariko bat Eta trenbideari segika Etxarriraino aile- emanen litzaieke txuriei. Erabakio- hau izan zen: nuen) zertarako nahi duzu? gatu ginen. Elkarri begiratu eta gure gura- rragoa '28...,Af3' zen: 29.Dg4 —Lagundu! Jainkoarren ez bakarrik —Ekarri eta ikusi. soen haserreak imaginatzea ezinezkoa zela xa,Dg4; 30.g4,Gf2; 31.Ehl,Gb2; utzi! Juan lagundu, lagundu! Haizea, haizea Klipa eman eta harrituta geratu nintzen. 32.Gd3. Ez legoke aise garaitzeko konturatu ginen, baina gauza arraro bat ze- behar dut, haiz... Kliparekin amu antzeko bat egin zuen eta modukoa, baina abantaila txikia goen han, gure arropak. Gure arropak gar- Nere onera etortzean Juanek neri zaplas- arropen tolesduren hariei lotu zuen. Gero mantenduko lukete beltzek. 29.Dg4 biak eta zimurrik gabeak zeuden, lixatu be- takoak ematen ziharduen eta ni ibaian makil bati lotu zuen hari eta errekara bota riak egongo balira bezala. Iluntzen hasi zen xa. Damen trukea une txarrean bi- edandako ur zikina botatzen hasi nintzen. latu dute. Partida iluna jarriko zaie zuen zerbait harrapatzeko asmoz, baina hori eta gu plazara joan ginen. Lagunak topatu Berak salbatu ninduen eta oraindik bizia zor txuriei. 29...,Dg4; 30.g4, eG-e2; Mac Giver edo Robinson Crusoe bezalako genituen eta hain normal ari ziren portatzen 31.Ehl, h3; 32.Gd3, g2 xa; 33.Egl, diot. Errekuperatu ondoren gosez genbil- mamuek bakarrik egin dezakete, eta ez 13 ze urduritzen hasi ginen. Etxeratzeko or- Gfl xa; 34.Gfl, fl=D xa; 35.Efl, tzala konturatu eta jateko bila hasi ginen. urteetako bi mutikok Aranak janez kendu duan etxera joan eta gurasoek ere berdin Gh2; 36.Gd6, Ga2; 37.b4, Ad2; Fruituak bakarrik topatu genituen eta ez zi- behar izan genuen gosea. zihardutela ikusi genuen. 38.Gd4, c5; 39.Gd8 xa, Eg7; 40.c5, ren nahikoak izan. Gosez lokartu ginen eta Nahi ta nahiez Etxarri eta Lixarrengo ar- Hurrengo egunean elkarri begiratu eta Aa5; 41.Ga8, Gal xa; 42.Ee2, Ac3; gosez esnatu. Bapatean Juanek ideia on bat tean egon behar genuen, zeren uretan den- dena azaltzeko azalpen arruntik ez zeudela 43.Gc8, Ae5; 44.c6, Gcl; 45.Ed3, izan zuen: bora asko egon arren Lixarrengoko zubia ez konturatu ginen, miraria izan ezik, eta libu- Eh6; 46.Ee4, Gc4 xa; 47.Ed5, Gd4 —Aizu, oraindik hemen al duzu giltza- genuen zeharkatu eta horren ondorioz nola rutegira joan ginen idaztera hau ez galtzeko, xa; 48.Ec5, Gg4; 49.Gd8, Ggl; rian edukitzen duzun klipa? itzuli pentsatzen hasi nintzen. Bi aukera ge- zeren oraindik inork ez ditu iraganeko ordu 50.Gd7, Eg6; 51.Gd2, h5; 52.Gc2, —Bai, badut (oraindik nuen zeren arro- nituen, erreka jarraitu edo trenbideari ja- haiek gogoratzen. h4; 53.Eb6, Gbl xa. Txuriek etsi zuten.

°°O°°°OOOOOCOCXXXXDOOOOOO^^ JUAMTXO URDIROZ ocxxx>oooooooooooooooooooooooo maldita sea la tierra que pisaredes zenbat sarraskiren sorburuak ez Saldias herriaren y la cama en que durmieredes, no ote diren izan. Baina honelako llueva elCielo sobre cosa vuestra, teinkak ez dira beti tomahawka- eskomikua sino fuego; y piedra: no gozeis dakaz amaitzen. Badira, legen- fruto de vuestros trabajos, ni ha- detan bederen, odolik ixuri gabe- 1723. urteko Otsailaren 7an ger- tiak segidako gutuna plazaratu lleis quien os socorra en vuestras koak. Esate baterako Iturgoiengo tatu zen. Saldias eta Eratsunen zuen. Zilegi bekit erdaraz pasar- necesidades: siempre que fuere- ermitaren kasua. Andia mendian artean bederatzi mugarri jarri zi- tea aldatzea, bere holan ikus de- des a juizio, salgais condenados; badago ermita bat, Hirurtasun tuzten, nori berea emanez, Atako- zazuen afera eta garaiko idazkera la maldicion de Dios os alcance: Sainduari emana. Andia mendia laiz izeneko dermiotik hasirik dasta. los Santos Angeles os desampa- denona denez, jendea ez zen ados Azango errekara bitarte horretan. Ez usteak '...y obstinado perseverias en ren, los demonios' os acompañen jartzen norena ote zen ermita. Le- Eta ahalegina alferrik gertatu zen, estado de condenacion e imitando zure atean joka de dia y de noche, y la tierra os hiaketa baten bitartez afera kon- saldiastarrek bederatzi mugarri- la dureza de Faraon, os hazeis trague vivos, para que en cuerpo pontzea erabaki zuten. Ermita be- tatik zortzi atera eta desagertarazi sordos a las vozes y clamores de rea zela uste zuten herriek korri- bait zituzten. Orduan, Saldiasko y alma descendais a los infiernos la Iglesia. Y es justo que donde Apaizak zioenez, y no quede entre los hombres me- kalari bana aukeratu zituzten. Er- apaiza zen Huarteko Mikelek afe- crece la malicia, crezca tambien la mitako kanpaiak jotzean, herri ra Inkisiziora eraman zuen, sal- saidiastarrak ez ziren moria vuestra. En cuya significa- pena: por tanto reagravando las cion mandamos matar candelea bakoitzatik atera behar zuten ko- distarren joera horrek sor zitza- dichas Censuras, pronunciamos y Ja ungoikoaren rrikalariek. Jaungoikoak ermita keen arriskuei kasu egiteko eska- en el agua y que arrojadas despues promulgamos contra nosotros beidur, por el suelo, sean holladas con los zaplandari beti bereganatzen tuz. Apaizak zionez, saldiastarrak anathema y maldicion. Anathe- pies, y nadie se sirva de ellas como utziko ez ziolakoan zegoen. Itur- ez ziren Jaungoikoaren beldur, eta ma: Maldita sea el manjar que eta are gutxiago cosa maldita...' goiengoak irabazi zuen, eta orain are gutxiago legegizon batenak. comieres, la bebida que bebiere- iegegizon batenak. Denok dakigu ze arriskutsuak Iturgoienek bere mugez kanpo Hori zela eta Iruñako Elizbarru- des, y el ayre que respiraredes, izaten diren muga kontu hauek, badu ermita bat. Bidegurutzean Igor Mitorajek gurasoak polo- tetik, askoz errezagoa delako zati niarrak baditu ere Alemanian jaio JUAN KRUZ LAKASTA / IRUNEA bat gogoratzea eskultura osoa go- zen, Oderanen, 1944. urtean. Orotara Igor Mitoraj eskultore goratzea baino». Krakoviako Arte Eskola eta Arte poloniarraren 36 eskultura dira Horren guztiaren bitartez, be- Akademian egin zituen margo- ikusgai egunotan Nafarroako re sustraiak bilatzen ditu. «Kla- laritza ikasketak, beti ere klasi- Museoan. Guziak marmol, sikotasuna bilatzen dut, eta ho- koetara begira. Bere koadroak brontze, burnia, terrakota eta rren barnean zer dagoen ikertzen Polonian ikusgai jarri eta gero, erretxinaz, 1990a eta 1994a bi- saiatzen naiz. Mediterraneoan 1968. urtean Parisera aldegin tartean egindakoak dira. Guzie- murgiltzen diren sustraiak bila- zuen, bertako Arte Ederretako tan giza gorputza da gai bakarra. tzen ditut. Hori, baina, gaur egun Eskola Nazionalean arte ikaske- Soinak, irudi irekiak eta antzeko egiten dut, une zehatz honetan». tekin aurrera segi- gai klasikoak lantzen ditu Mito- Hori dela eta, eskultore klasikoek tzeko. rajek. Horiei, baina, ikutu pertso- ezezik beste hainbat eskultorek 1974. urtera ar- nal eta modernoa ematen die. ere izan dute eragina berarengan. te ez zuen eskul- Mitorajena ez da klasikotasu- «Italian bizi naiz, eta Italiako turagintzan lehen naren ikuspegi arkeologikoa. egileek, klasikoek zein garaiki- urratsa eman. Ai- Berak klasikotasunaren ikuspegi deek, nigan izan duten eragina patu urte horretan Hego Amerikara bidaia egin zuen, eta orduan erabaki zuen eskulturak egiten hastea, kla- sikotasunean gehiago sakontzeko xedeaz. 1975. urtean estreinakoz erakusketa zabaldu zuen Parisen. Lortutako arrakastaren bultzadaz Parisen bertan eskultura estudioa ireki zuen Mitorajek. Geroago New Yorkera joan zen, eta tar- teka-marteka Greziara bidaiak egiten zituen klasikoen lana az- tertzeko. 1979. .urtean lehendabizikoz izan zen' ltalian, Carraran hain zuzen ere, eta bertan marmola lehengai ezin hobea zela erabaki zuen. Lau urte geroago, 1983an, surrealista, magiko eta fantasti- oso indartsua da, eta eragin hori Carraran estudio bat ireki zuen, koa ematen du. Horretarako es- gehiegizkoa izan ez dadin horren eta egun Italian ematen du urte kultura lehengaien erabilera bi- aurka borrokatzen naiz». erdia, eta Frantzian beste erdia. kainean oinarriturik, ikuspuntu Egun, klasikoen lan sistemak aniztasunerantz abiatzen da. ikertzen ari da, eta horien barnean Igor Mitorajen eskulturak Mediterraneoko klasikoengan- bereziki burnia lantzeko orduan maiatzaren 8ra arte izanen dira dik gertu, Miguel Anjelengandik erabiltzen zutena. Burniaz eta es- ikusgai Nafarroako Museoan. hurbil, eta Delvaux, Magritte eta kulturaz ari zelarik, Txillida mi- Ordura arte, lanegunetan goizeko Dalirengandik ez oso urrun, hor- resten duela azaldu zuen. Hala- hamarretatik arratsaldeko ordu txe kokatzen da Igor Mitoraj, ber, arkitekturaz ere mintzatu biak bitartean, eta arratsaldeko klasikotasunaren eta modernita- zen. Haren irudikoz, «eskulto- bostetatik ilunabarreko zazpiak tearen bidegurutzean. rearen eta arkitektoaren arteko arte zabalik izanen da erakusketa. Jaiegunetan, berriz, goizeko ha- Ekialdeko artista Iruñean izan aspaldiko harremana galdu da, maiketatik arratsaldeko ordu zen erakustaldiaren inaugura- eta hori txarrerako gertatu da». biak arte. zioan. Berak azaldutakoaren Egun Frantziako, EEBBetako eta arabera, bere obraren klasikota- Italiako hainbat plazatan paratu- suna «materialetan eta hauek lan- ko dituen eskulturetan lan egiten tzean lortzen den kalitatean da- ari da. tza». Modernitatea, berriz, «iru- dien zatiketan». Irudiak zatika lantzen ditu, gorputz atal ezber- dinak eskultura ezberdinetan landuz. «Batetik, eskultura horrela sentitzen dudalako, eta bes- «Ertzean utzi dugu batzen gaituena» Xabier

A. BARANDIARAN / IRUNEA dela eta, Iruñeko pertsonaia hauek izanik ere, ez zuten par- batekin topo egin genuen Do- taidetza jaisterik izan». Cunchillos Ez dira sobera lehen Aberri / nostiako Aberri Egun hartan, Orduan moztu zen katea. Egunez oraindik gogoratzen ezkutuan edo aldendu beha- direnak. Asko hil direlako, eta «Askapen Egun horiek ezaugarri komu- rrean, harro-harro zebilena, nak izan zuten: kontzentrazio gelditzen direnetako beste nazionalerako itxura eginez. Pertsonaia ho- ABERTZALEA hainbeste oroitzen ez direlako. handiak, ekitaldi folkloriko- mugimendua, rrek, frankismoaren garaian, artistikoak, eta ekitaldi politi- Batzuek ere nahita ahaztu dute. kargu garrantzitsua bete zuen, Xabier Cunchillos iruindarrak, 1936an, EAJn koak, orduko gizon ezaguneri eta nazionalista eta demokra- ordea, gogoan ditu ordukoen partaidetzarekin. «Askapen zegoen, orduko ten mailua izan zen. Ba, Aberri berriak, eta kontatzeko gogo- nazionalerako mugimendua, gure EAJ Egun hartan, oso atsegin solas- rik ere ez zaio falta. 1933an orduan, EAJn zegoen», azaldu tu zen nere familiako kideekin, Bilbon egin zen lehendabiziko ahantzezin du Cunchillosek, «gure orduko beste keinurik gabe». Aberri Egunean ez zuen ego- hartan». EAJ ahantzezin hartan. Hala- 1935ean Gasteizen egin zen ber, denok zuten ordena eta jatortasun handia, herriaren etsaiek aguanta ezin zezate- kena. Denok zuten kontrako jarrera bortitza, paratzen ziren oztopoak zirela eta». Garaiak aldatu dira, baina oztopoak ez, eta Alfredo Jaime alkateak aurtengo egunerako aipatu dituen debekuak bote- rearen «soberazko erabilera» dela dio abertzaleak. «Alka- teak badujoera nabaria besteen bizitza ezezik berarena ere konplikatzeko. Gaizki omen dabiltza gauzak bere partiduan horrelako karguak betetzeko bera baino pertsona hoberik ez badute, baina guretzat ona izan daiteke gabezia hori. Oso esan- guratsua da alkate baten inpar- tzialtasuna, eta festa hondatu Aberri Egunzalea Lehenengo Aberri Egunean ez zen izan, «autoan tokirik ez zegoelako». asmoz ari da, beste helbururik JOXE LACALLE gabe. Batzuetan harrotzen Angelun (Lapurdi) eta Iru- terik izan, baina, eta gogoz dea zuzentasunez aritu zen». Aberri Eguna, eta partaidetza duen 'bakezaletasunak' ez dio ñean ospatuko du Herri Bata- kontra. «Etxeko kotxea beteta Orduan antzemango zuen galarazten biolentziaren suari eskerga gogoratzen du Cun- sunak igande honetan Aberri zegoen, eta garai hartan gaz- Cunchillosek pertsonaia ba- chillosek, besteetan bezala. su ematea. Horri hipokresia Eguna, eta bi herrietan pole- teak helduen mesedetan sakri- tzuen jokaera maltzurra, Eus- Ospakizun hauetan antzeman deitzen zaio». fikatzen ziren. Orain aldrebes kal Herriak urtebete geraogo mika piztu da, bertako alka- ahal izan zen anaitasunezko Ordukoak eta gaurkoak gertatzen da, gazteak nagusi pairatuko zuen gerra zibilaren giro honek ondoren piztu zen konparatzeko batasuna azpi- teek azaldu dituzten kontrako izateko joera handia dagoela- iragarpen gisa. «Orduko nere gorrotoarekin zer ikusirik ez marratu du, dudarik gabe, Cun- jarrerak direla eta. Urrun ko. Nere belaunaldia bi joeren gaztetasuna eta igaro diren ur- zuela azaldu du euskaltzaleak. chillosek. «Ulergaitza da gaur arteko trantsizioak harrapatu teak gora-behera, gauza bitxi daude 36ko gerra aurreko «Ulergaitza da gure arerioek egungo jarrera, irizpideak eta du eta, oro har, ezer baino ge- batzuk gogoan ditut; orduan 36tik aurrera izan zuten jokae- jokaerak batzea inoiz baino be- Aberri Egunak, baina bada hiago sakrifizioak ezagutu di- harrigarriak egiten zitzaizki- ra. Elizaren pertsonaia askok harrezkoagoa delarik. Dara- oraindik gogoratzen dituenik, tugu guk. Bertan egon zirenek gun, baina ondoren azalpen ez ikusiarena egin zuten, eta magun itsukeriak ez digu uzten esan zutenez, Aberri Egun hura garbia antzeman genien. Or- bizi zituelako eta eragina izan gehiengoak suari su eman bes- berez batuak izan beharko lu- kontzentrazio gaitza izan zen, duko Errepublika gaztearen zutelako beregan. Xabier terik ez zuen egin. Hori lagun- keten ekitaldietara hurbiltzen, arlo guztietan». irudi laikoa eta erradikala za- garria izango zen geroago eto- eta bazterrean uzten dugu ba- Cunchillos iruindarra dugu baltzeaz temati arduratu ziren Hurrengo urteko Aberri rri ziren ondorioak azaltzeko». tzen gaituena. Halaber, nere horietako bat. Abertzaleen batzuk, nekazaritza erreforma Egunean izan zen Cunchillos, Eta 1936an Iruñean ospatu ustetan liderrari gehiegizko eta erlijio askatasuna zela eta, familian sortua, haste-hastetik eta hortik aurrera ahal izan zen Aberri Eguna. Oztopo ofi- garrantzia ematen zaio egun, eta beldurra zabaldu zuten, es- parfe hartu zuen orduko Abe- zuen guztietan hartu zuen par- zial ugarien artean egin zen eta oinarrietan iniziatiba falta kuina izutu arte. Gehien bel- te. «Familia osoa abiatu ginen Aberri Eguna, hain zuzen ere. areagotu egin da. Liderra iza- rri Egunetan, Bizkaiko hiri- durtzen zutena erreforma so- Donostiara, eta goizean goi- «Baimena egun batzuk lehe- tea lanbide bihurtzen ari da, eta ziala zen, eta horregatik ba- buruan egin zen lehendabizi- zetik hartu genuen parte han nago kendu zuten, eta bertan horrek arriskua badakar, he- tzuek bazuten esperantza eus- koan izan ezik. izan ziren ekitaldi guztietan. behera utzi behar izan zen. Az- rriarentzat benetan beharrez- kal mugimenduan, gure herria Eguna ederra izan zen, erres- kenean, beste egun batean os- koa zer den ikusten ez baitie kristau errotua zelakoan. Hori petu handiz egin zen, eta jen- patu zen. Agintarien maniobra uzten».