Istanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eskiçağ Tarihi Bilim Dali
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ESKİÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI DOKTORA TEZİ KILIKIA’DA PTOLEMAIOSLAR Evren ŞAR 2502040027 Tez Danışmanı Prof.Dr. Mustafa Hamdi Sayar İstanbul 2010 iii ÖZ/ABSTRACT Eskiçağ’da, anahatlarıyla batıda Pisidia ve Pamphylia, doğuda Suriye, kuzeyde ise Lykaonia ile sınır oluşturan Kilikia Bölgesi; M.Ö. 547 yılından Büyük İskender’in bölgeye girişine kadar Pers hakimiyeti etkisinde varlığını sürdürmüş ve Büyük İskender’in bölgeye girişinin ardından Pers egemenliğinden kurtulmuştur. Büyük İskender’in ölümünün ardından, yaklaşık 300 yıllık süreç içinde Ptolemaioslar; Doğu Akdeniz’deki bu stratejik açıdan büyük önem taşıyan bölge ile gerek siyasi gerek ticari gerekse kültürel alanda pek çok etkileşime girmişlerdir ve bölge uzun yıllar Seleukoslar ve Ptolemaioslar arasında mücadelelere sahne olmuştur. Antik Dönem Anadolu’su için, Akdeniz dünyasındaki stratejik konumu, toplumsal yapıları ve coğrafi zenginlikleriyle oldukça önemli bir yere sahip olan Kilikia Bölgesi’ndeki Ptolemaioslar’ın varlığı konusunda şimdiye kadar yapılmış toplu bir çalışma bulunmamaktadır. Bu açıdan çalışmamızda antik kaynaklar, modern çalışmalar, sikke katalogları ve yazıtların incelenmesi yoluyla; Hellenistik Dönem’de Kilikia Bölgesinin önemi aydınlatılmaya çalışılmıştır. Anahtar Sözcükler: Ptolemaioslar, Hellenistik Dönem, Kilikia, Mısır. iv ABSTRACT In the ancient times, Cilicia Region, which was restricted with Pisidia and Pamphylia in the west, Syria in the east and Lykaonia in the north, was under the control of the Persians since 547 B.C. until Alexander the Great. After the death of Alexander, being a successor of him the Ptolemies ruled over the Egypt for 300 years, and strategically continued to have economical, cultural and political relations with Cilicia Region. Therefore, over that region they were in rivalry with the Seleucids for a long period. As for the ancient history of Anatolia, there has not been any study directly mention to the existence of Ptolemies at the Cilicia Region, where used to have an importance depending on the strategical location, social structures and geographical diversity. In that respect, in our study by means of ancient resources, modern studies, coin catalogs and inscriptions, the significance of Cilicia Region in the Hellenistic Age has been examined. Keywords: Ptolemies, Hellenistic Age, Cilicia, Egypt. v ÖNSÖZ Bu çalışmada Büyük İskender’in ölümünün ardından yaşanan yaklaşık 300 yıllık süreç içinde Ptolemaioslar’ın Kilikia Bölgesi ile kültürel, siyasi ve ticari ilişkileri antik kaynaklar, yazıtlar, sikkeler ve diğer arkeolojik buluntular ışığında aydınlatılmaya çalışılmıştır. Başta bana bu konu üzerinde çalışmamı önererek bana kütüphanesini açan hocam Prof. Dr. Mustafa Hamdi Sayar’a, zor anlarımda yanımda olan ve yol gösteren hocam Prof. Dr. A. Vedat Çelgin’e, sabırla düzeltmelerime yardımcı olan ve yardımlarını esirgemeyen Prof. Dr. Oğuz Tekin’e ve önerileri ile kaynak konusundaki yardımları için Yrd. Doç. Dr. Hamdi Şahin’e en içten teşekkürlerimi sunmayı borç bilirim. Ayrıca başta bu çalışma oluşturulurken desteğini ve anlayışını esirgemeyen sevgili aileme, görüş ve önerileri ile büyük katkı sağlayan değerli hocam Prof. Dr. Gülnihal Küken’e, arkadaşım Arş. Gör. Dr. Derya Çığır Dikyol, Arş. Gör. Tuna Sağkol ve Arş. Gör. Serap Özkan Kılıç’a, her ihtiyaç duyduğumda yardımıma koşan Arş. Gör. Aliye Erol Özdizbay’a, misafirperverliği ve yardımları için Silifke Müzesi Müdürü Sayın İlhame Öztürk’e, teknik konularda bana destek veren sevgili arkadaşım Arş. Gör. Gamze İnan ile H. Oğuz Günaydın’a ve çizimler konusunda gecesini gündüzüne katan Sayın A. Melik Arslan’a da şükranlarımı sunmak isterim. Evren Şar Kasım 2010 * Bu çalışma İstanbul Üniversitesi Araştırma Fonu’nca desteklenmiştir. Proje No: 1416 vi İÇİNDEKİLER ÖZ/ABSTRACT .................................................................................................... iv ÖNSÖZ .................................................................................................................. vi İÇİNDEKİLER .................................................................................................... vii HARİTALARIN LİSTESİ.................................................................................... ix RESİMLERİN LİSTESİ........................................................................................ x GİRİŞ ..................................................................................................................... 1 I-KONUYLA İLGİLİ ANTİK KAYNAKLAR VE MODERN ARAŞTIRMALARIN TARİHÇESİ...................................................................... 7 II- KILIKIA BÖLGESİ’NİN TARİHİ COĞRAFYASINA VE BÜYÜK İSKENDER’İN ÖLÜMÜNE KADAR DOĞU AKDENİZ’İN SİYASAL DURUMUNA GENEL BAKIŞ ............................................................................ 17 III- DOĞU AKDENİZ’DE PTOLEMAIOSLAR EGEMENLİĞİNİN KURULMASI VE I. PTOLEMAIOS (SOTER) DÖNEMİNDE KILIKIA ..... 39 IV- II. PTOLEMAIOS (PHILADELPHOS) DÖNEMİNDE KILIKIA............. 49 V- III. PTOLEMAIOS (EUERGETES) DÖNEMİNDE KILIKIA .................... 57 VI - M.Ö. 221- M.Ö. 51 YILLARI ARASINDA PTOLEMAIOSLAR’IN DOĞU AKDENİZ POLİTİKALARI VE KILIKIA ....................................................... 62 VII- XIII. PTOLEMAIOS DÖNEMİNDE KILIKIA ......................................... 69 VIII- PTOLEMAIOSLAR DÖNEMİ’NDE MISIR - KILIKIA EKONOMİK İLİŞKİLERİ ......................................................................................................... 76 A- Sikke Yayılımı ............................................................................................. 76 B- Ticaret .......................................................................................................... 85 IX-PTOLEMAIOSLAR DÖNEMİNDE MISIR-KILIKIA KÜLTÜREL İLİŞKİLERİ ......................................................................................................... 94 A-Ptolemaioslar’ın Kültür Politikalarına Genel Bakış ................................... 94 B- Ptolemaioslar’ın Şehircilik Politikaları ve Eski Kilikia Kentlerine Uyguladıkları Politikalar ................................................................................100 C- Ptolemaioslar’ın Kilikia’da Kurdukları Yeni kentler ..............................113 vii 1-Arsinoe......................................................................................................113 2-Berenike ....................................................................................................128 D- Kilikia’da Mısır Kültleri ve Yayılımı ........................................................132 1-Isis, Horus ve Harpokrates Kültleri ........................................................132 2-Serapis Kültü ............................................................................................136 3- Ptolemaioslar’ın Kilikia’daki Dinsel Etkileri .........................................140 SONUÇ ................................................................................................................147 KAYNAKÇA .......................................................................................................154 A- Antik Yazarlar .......................................................................................154 B- Modern Eserler.......................................................................................158 EK 1: ANTİK YAZARLAR TESTIMONIA’SI ................................................188 EK 2: PTOLEMAIOSLAR HANEDANI’NIN ŞECERESİ HARİTALAR RESİMLER ÖZGEÇMİŞ viii HARİTALARIN LİSTESİ Hrt. 1 : İskender’in Doğu Seferi (Bugh, 2006, map 1) Hrt. 2 : Anadolu kıyılarında Ptolemaioslar’a ait yerleşimler (Mueller, 2006, s.6) Hrt. 3 : Ptolemaioslar Mısır’ı (Mueller, 2006, s.7) Hrt. 4 :Seleukos İmparatorluğu’nun parçası olarak “Kilikia” (Meyer, 2001, s. 515) Hrt. 5 : Meydancıkkale haritası (Laroche, 1998, fig.3) Hrt. 6 : Kilikia Haritası ix RESİMLERİN LİSTESİ Res. 1 : Kelenderis Sahili Res. 2 : Kelenderis Res. 3 : Kelenderis limanını, tersanesini ve çevresindeki yapıları tasvir eden zemin mozaiği, M.S. 5. Yüzyıl. Res. 4 : Meydancıkkale Res. 5 : Meydancıkkale Res. 6 : Meydancıkkale Res. 7 : Meydancıkkale’den görünüm Res. 8 : Kalykadnos (Göksu) Nehri - Silifke Res. 9 : Nagidos – Paşabeleni Tepesi Res. 10 : Nagidos akropolünün 200 metre güneyinde yer alan Nagidussa Adası Res. 11 : Nagidos ve Arsinoe arasındaki sınır sorununu çözümleyen yazıt. Mersin Müzesi. Res. 12 : Nagidos ve Arsinoe arasındaki sınır sorununu çözümleyen yazıttan detay. Mersin Müzesi. Res. 13 : Bronz Serapis Heykelciği, M.S. 2. Yüzyıl, Silifke Müzesi. x Res. 14 : Softa Kale Res. 15 : Tarsus Müzesi teşhirinde bulunan Ptolemaioslar’a ait sikkeler Res. 16 : Silifke Müzesi teşhirinde bulunan Ptolemaioslar’a ait sikkeler Res. 17 : Silifke Müzesi teşhirinde bulunan Ptolemais sikkeleri (M.Ö. 285- 246) Res. 18 : Silifke Müzesi teşhirinde bulunan Ptolemaioslar’a ait altın sikkeler xi KISALTMALAR LİSTESİ Bibliyografik Kısaltmalar AJA American Journal of Archaeology Anat.St. Anatolian Studies Anc.Soc. Ancient Society ANRW Aufstieg Und Niedergang der Römischen Welt AST Araştırma Sonuçları Toplantısı, T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü. CAH The Cambridge Ancient History I-XII, ed. J.B. Bury- S.A. Cook (Cambridge- London 1923- 1996). CIG Corpus Inscriptionum Graecorum. JHS Journal of Hellenic Studies, Society for the Promotion of Hellenic Studies. London. JRS The Journal of Roman Studies, London: Society for the Promotion of Roman Studies. KP Der Kleine Pauly. Lexicon der Antike. Auf der Grundlage von