Z Historii Jeleniej Góry I Regionu Z Dějin Jelení Hory a Regionu History
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Z HISTORII JELENIEJ GÓRY I REGIONU stała wystawa Z dějin jelení Hory a regionu stálá expozice History of jelenia góra and tHe region Permanent exhibition Jelenia Góra 2012 Muzeum Karkonoskie Redakcja: Katarzyna Kułakowska Korekta: Agata Kempiak Tłumaczenia: Aleksandra Barańska (język angielski) Tadeusz Kuchejda, Filip Koky (język czeski) Foto: Marcin Wegner (1–9, 12–22, 24–26, 40, 41, 43, 44, 52, 56–111, 114–136, 138, 145–149, 152, 157–162) oraz Bożena Danielska (166–168), Grzegorz Danielski (169), Anna Gul (10, 11, 23), Janusz Jaremen (217–220), Robert Kutkowski (180, 194, 221), Tomasz Mielech (141–144, 163), Janusz Moniatowicz (164), Katarzyna Szafrańska (176, 187) Druk: Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe ZAPOL Dmochowski, Sobczyk Sp.j. al. Piastów 42, 71-062 Szczecin tel. +48 91 435 19 00, www.zapol.com.pl Projekt wspołfinansowany / Projekt spolufinancovany / Project co-financed „Ożywienie czesko-polskiej tradycji szklarskiej na rzecz rozwoju turystyki” Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz z budżetu Samorządu Województwa Dolnośląskiego w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007–2013 Partner Wiodący – Mĕsto Nový Bor Partner Projektu – Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze „Oživeni česko-polské sklářské tradice pro rozvoj cestovního” Projekt spolufinancovany Evropskou unii z Evropského fondu pro regionalni rozvoj a z prostek samosprávy Dolnoslezského vojvodstvi v rámci Operačního programu přeshranični spolupráce Česká republika – Polská republika 2007–2013 Vedoucí partner – Mĕsto Nový Bor Partner projektu - Krkonošské Muzeum v Jelení Hoře ”Revival of the Czech-Polish Glass Making Tradition for the Developement of Tourism” Project co-financed by the European Union from the European Regional Development Fund and the Budget of the Self-Government of Lower Silesian Voivodeship within the Cross-border Cooperation Operational Programme Czech Republic - Republic of Poland 2007–2013 Lead Partner - Novy Bor sPis treści obsaH table of cONTENTS Wstęp / Úvod / Introduction . 5 Tomasz Miszczyk Najdawniejsze dzieje regionu jeleniogórskiego. Od pradziejów do średniowiecza / Nejstarší dějiny Jelenohorského regionu. Od pravěku do středověku / The ancient history of Jelenia Góra region. From prehistoric times to the Middle Ages . 11 Wojciech Szczerepa Zarys historii Jeleniej Góry od XIV do XX w. / Nástin dějin Jelení Hory od 14. do 20. století / Outline of the history of Jelenia Góra from the 14th to the 20th century . 50 Katarzyna Kułakowska, Elżbieta Ratajczak, Anna Szczodrak Sztuka i rzemiosło w Jeleniej Górze XVIII – XX w. / Umění a řemesla v Jelení Hoře od 18. do 20. století / Arts and crafts in Jelenia Góra from the 18th to the 20th century . 105 Halina Słomska, Katarzyna Szafrańska Kultura ludowa regionu jeleniogórskiego od XVIII do poł. XX w. / Lidová kultura v jelenohorském regionu od 18. do poloviny 20. století / Folk culture of the Region of Jelenia Góra from the 18th to the middle of the 20th century . 196 Słownik polskich i niemieckich nazw geograficznych / Slovník polských a německých geografických pojmů / Index of the polish and German geografic names . 256 WSTĘP Przygotowanie stałej wystawy z historii Jeleniej Góry i regionu to duże wyzwanie. Prace jeleniogór- skich muzealników trwały trzy lata i prowadzone były równolegle z realizacją projektu - „Modernizacja i rozbudowa Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze”. Przygotowanie stałych wystaw szkła i historii miało za zadanie dopełnienie oferty turystycznej regionu. Jeleniogórskie zbiory gromadzone są od ponad stu lat. Ze zbiorów muzeum, liczących przeszło dwa- dzieścia sześć tysięcy zabytków, wybraliśmy naszym zdaniem, najbardziej cenne i niezbędne dla ukazania dziejów obiekty. Wiele z nich pokazujemy po raz pierwszy. Udostępniona wystawa poświęcona jest historii, kulturze oraz sztuce miasta Jeleniej Góry i regionu. Znajdują się na niej zabytki z najodleglejszych czasów, poczynając od epoki kamienia i epoki brą- zu. Przedstawiamy życie miasta od średniowiecza po współczesność. Prezentujemy zabytki związane z jeleniogórskimi kupcami i rzemieślnikami, między innymi: tłoki pieczętne, wilkomy, zawieszki, trofea bractwa strzeleckiego. O bogatym wystroju kamienic świadczą zaprezentowane na wystawie barokowe kraty, dekoracyjne zamki do bram, kołatki, nakładki zamkowe. Obszerna część ekspozycji poświęcona jest sztuce sakralnej. Przedstawiamy także rozwój przestrzenny miasta w XIX i pierwszej połowie XX wieku, rozwój komu- nikacji, turystyki, usług, działalność stowarzyszeń sportowych i kulturalnych. Kolejna część wystawy to historia miasta po II wojnie światowej oraz problem osadnictwa w Kotlinie Jeleniogórskiej. Obszerna część ekspozycji dotyczy kultury ludowej regionu, a najstarsze zabytki prezentujemy w naj- bardziej naturalnym otoczeniu, jakim jest chałupa karkonoska. Wszystkie części wystawy uzupełnione zostały elementami multimedialnymi. Przygotowaniem wystawy zajmował się kilkunastoosobowy zespół muzealników, jednak wkład w jej powstanie mieli wszyscy pracownicy Muzeum Karkonoskiego, za co szczególnie dziękuję. Realizacja zadania w tak obszernym kształcie nie byłaby możliwa, gdyby nie pomoc i zaangażowanie osób i instytucji z zewnątrz. Wszystkim im należą się serdeczne podziękowania. Projekcje filmowe zostały przygotowane dzięki pomocy nieocenionego Zbigniewa Dygdałowicza oraz Grzegorza Pakulskiego. Pierwsze chwile ludności polskiej w Jeleniej Górze zarejestrował i udo- stępnił muzeum Wiktor Werc. Pomysł przedstawienia rozwoju miasta w formie interaktywnej mapy podsunął Eugeniusz Gronostaj. W przygotowania części dotyczącej historii zabytków architektury i treści komiksu włączył się Ivo Łaborewicz, a zgodę na wykorzystanie swoich ilustracji wyraził Jakub Chomicki. Komiks wydany z okazji dziewięćsetlecia Jeleniej Góry i część materiałów filmowych prezentujemy dzięki przychylności Jarosława Gromadzkiego – dyrektora Jeleniogórskiego Centrum Kultury. Materiały udostępnili również: Archiwum Państwowe we Wrocławiu Oddział w Jeleniej Górze, Biblioteka Uni- wersytetu Wrocławskiego, Zofia Zator, Władysław Stasieńko, Zbigniew Janc i wielu innych wspaniałych darczyńców. Z HISTORII JELENIEJ GÓRY I REGIONU 5 Ostateczny kształt ekspozycji nadała Pani Agnieszka Sowa-Szenk i współpracownicy. Prezentacje mul- timedialne przygotowała firma Audiotech, a sprzęt wystawienniczy wykonała firma Mega. Przygotowanie stałych wystaw umożliwiła realizacja europejskiego projektu pn. „Ożywienie czesko- -polskiej tradycji szklarskiej dla rozwoju turystyki”, w którym Partnerem Wiodącym jest miasto Novy Bor. Realizacja zadania nie byłaby możliwa bez wsparcia finansowego, dobrej współpracy z samorządem województwa dolnośląskiego oraz Dolnośląskim Urzędem Marszałkowskim. Słowa uznania należą się władzom Jeleniej Góry i mieszkańcom wspaniałej Kotliny Jeleniogórskiej, którzy nieprzerwanie od momentu uruchomienia Muzeum Karkonoskiego w 1914 roku, wspierają naszą instytucję. Gabriela Zawiła Dyrektor Muzeum Z HISTORII JELENIEJ GÓRY I REGIONU ÚVOD Příprava stálé expozice o historii Jelení Hory a regionu je velká výzva. Práce jelenohorských muzejníků trvala tři roky a probíhala souběžně s realizací projektu „Modernizace a rozšíření Krkonošského muzea v Jelení Hoře“. Příprava stálých expozic skla a dějin byla navržena tak, aby doplňovaly turistickou nabídku regionu. Jelenohorské sbírky jsou shromažďovány už více než sto let. Ze sbírek muzea čítajících více než 26 tisíc památkových předmětů jsme vybrali dle našeho mínění ty nejcennější a nezbytné pro nastínění dějin. Řadu z nich prezentujeme poprvé. Expozice je věnována historii, kultuře a umění města Jelení Hora a regionu. Obsahuje památkové předměty z nejstarších období, počínaje dobou kamennou a bronzovou. Ukazujeme život města od středověku až po současnost. Představujeme památkové předměty spojené s jelenohorskými kupci a řemeslníky, mimo jiné pečetidla, vilkumy, přívěsky, trofeje střeleckého spolku. O bohatství měšťanských domů svědčí barokní mříže, ozdobné dveřní zámky, klepadla a kryty na zámky, které jsou ukázány v rámci expozice. Rozsáhlá část výstavy je věnována sakrálnímu umění. Představujeme i územní rozvoj města v 19. a v první polovině 20. století, rozvoj dopravy, cestovního ruchu, služeb, činnost sportovních a kulturních spolků. Další část výstavy je věnována dějinám města po druhé světové válce včetně problému osídlení Jelenohorské kotliny. Rozsáhlá část výstavy se pak týká lidové kultury regionu, nejstarší památkové předměty prezentujeme v tom nejpřirozenějším prostředí, jímž je krkonošská chalupa. Všechny části expozice jsou doplněny multimediálními prvky. Na přípravě stálých expozic muzea pracoval tým muzejníků v počtu bezmála dvaceti osob, ale svůj podíl na jejich vzniku měli všichni pracovníci Krkonošského muzea, a za to jim velmi děkuji. Realizace tohoto úkolu v takovém rozsahu by nebyla možná ani bez pomoci a nasazení jednotlivců a institucí z okruhu mimo muzeum. Všichni si zaslouží srdečné poděkování. Filmové projekce byly připraveny s pomocí neocenitelného Zbigniewa Dygdałowicze a Grzegorze Pakulského. První okamžiky po příchodu polského obyvatelstva do Jelení Hory zaznamenal a muzeu předal Wiktor Werc. Myšlenku prezentovat rozvoj města formou interaktivní mapy navrhl Eugeniusz Gronostaj. Do přípravy části o historii architektonických památek a obsahu komiksu se zapojil Ivo Łaborewicz a souhlas s využitím svých ilustrací dal Jakub Chomicki. Komiks vydaný u příležitosti 900. výročí založení Jelení Hory a část filmového materiálu