Ho T Ộng Thƣơng Mi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
I HỌC HU TRƢỜNG I HỌ HO HỌ HOÀNG THỊ NH ÀO HO T ỘNG THƢƠNG M I - TRUYỀN GIÁO Ủ BỒ ÀO NH VÀ PHÁP Ở VIỆT N M (THẾ Ỷ XVI – XVIII) Chuyên ngành: LỊCH SỬ TH GIỚI Mã số: 62 22 03 11 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊ H SỬ THẾ GIỚI Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Nguyễn Văn Tận 2. PGS.TS. ặng Văn hƣơng HUẾ - NĂM 2017 LỜI M O N Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận của luận án chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào khác. Thành phố Huế, ngày….. tháng….. năm 2017 Tác giả Hoàng Thị nh ào LỜI ẢM ƠN Trong quá trình thực hiện Luận án, tôi đã nhận được sự hỗ trợ quý báu từ nhiều cá nhân, cơ quan và đơn vị. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Nguyễn Văn Tận và PGS.TS ặng Văn Chương – hai thầy giáo hướng dẫn khoa học đã luôn đồng hành, tận tâm giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và thực hiện đề tài. Chân thành cảm ơn Ban giám đốc, Ban ào tạo Sau đại học – ại học Huế, BGH Trường ại học Khoa học, Phòng ào tạo Sau đại học, BCN Khoa Lịch sử - Trường ại học Khoa học đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành Luận, án. Xin gửi lời tri ân sâu sắc đến quý thầy cô giáo thuộc Khoa Lịch sử, bộ môn Lịch sử thế giới và ông phương học trường ại học Khoa học Huế, bộ môn Lịch sử thế giới trường ại học Sư phạm Huế, đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện đề tài. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn tới quý thầy cô tại thư viện Trường HKH Huế, Phòng Tư liệu khoa Lịch sử - ại học Khoa học, Thư viện Tổng hợp Thừa Thiên Huế, Trung tâm học liệu H Huế, Thư viện Nhà văn hóa Pháp Lê Hồng Phong, Viện Nghiên cứu ông Nam Á, Viện Nghiên cứu châu Âu, Thư viện Quốc gia Hà Nội, Trường Viễn ông Bác Cổ, ại Chủng viện Huế… đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong quá trình tìm kiếm và sưu tầm tài liệu. Cuối cùng, xin gửi lời tri ân đến bạn bè, đồng nghiệp, đặc biệt là gia đình đã luôn chia sẻ, động viên và sát cánh bên tôi trong những thời điểm khó khăn nhất để tôi hoàn thành đề tài. Thành phố Huế, tháng 8 năm 2017 Tác giả Hoàng Thị nh ào MỤ LỤ Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục ý hiệu viết tắt Danh mục bảng biểu MỞ ẦU ........................................................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................... 3 2.1. Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................... 3 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................ 3 3. ối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 3 3.1. ối tượng nghiên cứu ....................................................................................... 3 3.2. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................... 3 4. Nguồn tư liệu ........................................................................................................... 4 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ...................................................... 5 5.1. Phương pháp luận ............................................................................................ 5 5.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 5 6. óng góp của luận án .............................................................................................. 5 6.1. Về phương diện khoa học ................................................................................. 6 6.2. Về phương diện thực tiễn ................................................................................. 6 7. BỐ CỤC LUẬN ÁN ............................................................................................... 6 HƢƠNG 1: TỔNG QU N LỊ H SỬ NGHIÊN ỨU ............................................ 7 1.1. Tình hình nghiên cứu vấn đề ở Việt Nam ........................................................ 7 1.2. Tình hình nghiên cứu vấn đề ở nước ngoài .................................................... 10 HƢƠNG 2: HO T ỘNG THƢƠNG M I – TRUYỀN GIÁO Ủ BỒ ÀO NH Ở VIỆT N M (1523 – 1665) ................................................................... 16 2.1. Cơ sở xác lập hoạt động thương mại và truyền giáo của Bồ ào Nha ở Việt Nam . 17 2.1.1. Bối cảnh Tây Âu thế kỷ XV - XVI .......................................................... 17 2.1.2. Bồ ào Nha với Quyền bảo trợ của Giáo hội Rome ............................... 18 2.1.3. Chính sách hướng biển và việc xâm nhập vào châu Á của Bồ ào Nha 21 2.1.4. Bối cảnh Việt Nam cuối thế kỷ XV đầu thế kỷ XVI ............................... 22 2.2. Hoạt động thương mại của Bồ ào Nha ở Việt Nam (1523 - 1665) .............. 24 2.2.1. Hoạt động thương mại của Bồ ào Nha ở Việt Nam (1523 - 1558) ....... 24 2.2.2. Hoạt động thương mại của Bồ ào Nha ở Việt Nam (1558 - 1665) ....... 26 2.3. Hoạt động truyền giáo của Bồ ào Nha ở Việt Nam (1523 - 1665) .............. 37 2.3.1. Hoạt động truyền giáo của Bồ ào Nha ở Việt Nam (1523 – 1614)....... 37 2.3.2. Hoạt động truyền giáo của Bồ ào Nha ở Việt Nam (1615 – 1665)....... 42 HƢƠNG 3: HO T ỘNG THƢƠNG M I – TRUYỀN GIÁO Ủ PHÁP Ở VIỆT N M (1659 - 1799) ........................................................................................... 66 3.1. Cơ sở xác lập hoạt động thương mại và truyền giáo Pháp ở Việt Nam ......... 66 3.1.1. Bối cảnh Tây Âu và tình hình nước Pháp thế kỷ XVII............................ 66 3.1.2. Sự hình thành Cơ chế ại diện Tông tòa thế kỷ XVII ............................ 71 3.1.3. Bối cảnh Việt Nam thế kỷ XVII .............................................................. 74 3.2. Hoạt động thương mại của Pháp ở Việt Nam (1659 – 1799) ......................... 77 3.2.1. Hoạt động thương mại của Pháp ở Việt Nam (1659 - 1697) ................... 77 3.2.2. Hoạt động thương mại của Pháp ở Việt Nam (1698 – 1768) .................. 83 3.2.3. Quá trình chấm dứt hoạt động thương mại của Pháp (1769 – 1799) ....... 85 3.3. Hoạt động truyền giáo của Pháp ở Việt Nam (1659 - 1799) .......................... 88 3.3.1. Hoạt động truyền giáo Pháp ở Việt Nam (1659 – 1777) ......................... 88 3.3.2. Hoạt động truyền giáo Pháp ở Việt Nam (1778 – 1799) ....................... 106 HƢƠNG 4: NHẬN XÉT HO T ỘNG THƢƠNG M I – TRUYỀN GIÁO Ủ BỒ ÀO NH VÀ PHÁP Ở VIỆT N M (THẾ Ỷ XVI - XVIII) ............ 111 4.1. ặc điểm chung của hoạt động thương mại - truyền giáo của Bồ ào Nha và Pháp ở Việt Nam ............................................................................................. 111 4.2. ặc điểm riêng trong hoạt động thương mại - truyền giáo của Bồ ào Nha và Pháp ở Việt Nam ............................................................................................. 117 4.2.1. Trên lĩnh vực hoạt động thương mại ...................................................... 117 4.2.2. Trên lĩnh vực hoạt động truyền giáo ...................................................... 121 4.3. Hệ quả của hoạt động thương mại - truyền giáo Bồ ào Nha và Pháp ở Việt Nam123 ẾT LUẬN ................................................................................................................ 130 D NH MỤ Á ÔNG TRÌNH HO HỌ Ủ TÁ GIẢ Ã ÔNG BỐ Ó LIÊN QU N ẾN LUẬN ÁN .................................................................... 133 TÀI LIỆU TH M HẢO ........................................................................................ 134 PHỤ LỤ D NH MỤ NHỮNG HỮ VIẾT TẮT DÙNG TRONG LUẬN ÁN 1 Cb Chủ biên 2 CIO La Compagnie Française des Indes Công ty ông Ấn Orientales Pháp 3 Cq Cầm quyền 4 CSS Compagnie du Saint-Sacrement Hội Thánh thế 5 EIC English East India Company Công ty ông Ấn Anh 6 MEP La Société des Missions Étrangères de Hội Truyền giáo Paris nước ngoài Paris 7 Nxb Nhà xuất bản 8 Pg Page Trang 9 Tr Trang 10 VOC Verenigde Oost – Indische Compagnie Công ty ông Ấn Hà Lan D NH MỤ Á BẢNG Bảng 2.1: Bảng số liệu thống kê tên những mặt hàng Bồ ào Nha mang đến ........................ 28 àng Trong (1614 – 1665) ....................................................................................................... 28 Bảng 2.2: Bảng số liệu hàng hóa trao đổi giữa Bồ ào Nha với àng Ngoài năm 1637 .............. 34 Bảng 3.1. Bảng số liệu những mặt hàng CIO mang đến àng Ngoài (1672 – 1682) .............. 79 Bảng 3.2. Bảng số liệu kết quả hoạt động truyền giáo của MEP ở àng Ngoài (1670 – 1678) ............98 Bảng 3.3: Bảng số liệu kết quả hoạt động truyền giáo của MEP (1699 – 1718) .................... 104 Bảng 4.1. Bảng số liệu tổng kết hoạt động truyền giáo của Bồ ào Nha và Pháp ................. 123 DANH MỤ Á BIỂU Ồ Biểu 3.1: Biểu đồ trọng lượng hành hóa giao thương bằng đường biển giữa CIO và àng Trong (1722 – 1788) ................................................................................................................. 87 MỞ ẦU 1. Lý do chọn đề tài Châu Âu thế kỷ XV - XVI là thời kỳ quá độ từ chế độ Phong kiến sang chế độ Tư bản chủ nghĩa với những phong trào có tính cách mạng như Văn hóa Phục hưng, Cải cách tôn giáo và Phát kiến địa lý. Từ sau Kỷ nguyên khám phá (Age of discovery), mạng lưới mậu dịch hàng hải được nối kết giữa phương Tây và phương ông, giữa châu Âu với Tân lục địa. iều này đã đóng vai trò quyết định trong việc thúc đẩy mạnh mẽ các hoạt động trao đổi buôn bán, mở rộng truyền giáo của các quốc gia Tây Âu ra khỏi phạm vi châu lục. Ở thế kỷ XVI – XVII là những thế kỷ Bồ ào Nha vươn lên chiếm ưu thế trên các tuyến hải thương, trở thành “đế chế mậu dịch” có một hệ thống nhượng địa rộng lớn ở những vùng đất phương ông. Nhưng từ giữa thế kỷ XVII, ở phương ông, Bồ ào Nha dần suy yếu, nhiều quốc gia Tây Âu khác đã vươn lên giành lấy vị trí của Bồ ào Nha để khẳng định vai trò của mình trong giao thương và truyền giáo.