P a Ń Stwowy Instytut Geologiczny Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1:50

P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz KA ŃCZUGA (1006)

Warszawa 2007 Autorzy: IZABELA LASKOWICZ*, KATARZYNA STRZEMI ŃSKA*, MAREK GAŁKA*, MICHAŁ ROLKA*, ANNA BLI ŹNIUK*, PAWEŁ KWECKO*, HANNA TOMASSI-MORAWIEC*

Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA* Redaktor regionalny: BARBARA RADWANEK-BĄK* Redaktor tekstu: IZABELA LASKOWICZ*, MARTA SOŁOMACHA*

* Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN

Spis tre ści I. Wst ęp (I. Laskowicz)...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (I. Laskowicz) ...... 3 III. Budowa geologiczna (I. Laskowicz)...... 6 IV. Zło Ŝa kopalin (I. Laskowicz) ...... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (I. Laskowicz) ...... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (I. Laskowicz) ...... 16 VII. Warunki wodne (I. Laskowicz)...... 17 1. Wody powierzchniowe...... 17 2. Wody podziemne...... 18 VIII. Geochemia środowiska ...... 20 1. Gleby (A. Bli źniuk, P. Kwecko)...... 20 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 23 IX. Składowanie odpadów (K. Strzemi ńska, M. Gałka, M. Rolka) ...... 25 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (I. Laskowicz)...... 32 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (I. Laskowicz)...... 34 XII. Zabytki kultury (I. Laskowicz) ...... 38 XIII. Podsumowanie (I. Laskowicz)...... 40 XIV. Literatura ...... 42

I. Wst ęp

Arkusz Ka ńczuga Mapy geo środowiskowej w skali 1:50 000 opracowano w 2007 roku w Oddziale Karpackim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Krakowie. Map ę wykonano zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005). Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (2002), wykonanym przez W. Woli ńskiego z Przedsi ębiorstwa Geologicznego SA Kraków. Mapa składa si ę z dwóch plansz. Pierwsza zawiera informacje dotyczące wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami, na tle wybranych elementów hydrogeologii, geologii in Ŝy- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Druga po świ ęcona jest za- gadnieniom zwi ązanym z geochemi ą środowiska oraz ze składowaniem odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą du Ŝą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Zawarte w niej treści mog ą by ć wykorzystywane w pra- cach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Ponadto mog ą stanowi ć pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Przy opracowaniu mapy wykorzystano materiały archiwalne zebrane mi ędzy innymi w wydziale ochrony środowiska urz ędów wojewódzkich i marszałkowskich województwa podkarpackiego, konserwatora zabytków w Rzeszowie, w starostwach powiatowych, urz ędach gmin i w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie. Przeprowadzono tak Ŝe wizje terenowe. Kwalifikacj ę sozologiczn ą złó Ŝ uzgodniono z geologiem wojewódzkim. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zamieszczono w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Ka ńczuga le Ŝy w centralnej cz ęś ci województwa podkarpackiego na styku pi ęciu powiatów. Centraln ą i północna cz ęść arkusza stanowi ą fragmenty gmin powiatu przeworskiego: Ka ńczuga, Ga ć, Zarzecze, Jawornik Polski. Pozostałe gminy to: Łańcut i Mar-

3 kowa (powiat ła ńcucki), Hy Ŝne i Dynów (powiat rzeszowski), Dubiecko i Krzywcza (powiat przemyski) oraz Pruchnik (powiat jarosławski).

Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Ka ńczuga na tle jednostek fizycznogeograficznych, wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica makroregionu, 2 - granica mezoregionu, mezoregiony Kotliny Sandomierskiej: 512.48 – Płaskowy Ŝ Kolbuszowski, 512.51 – Pradolina Podkarpacka, 512.52 – Podgórze Rzeszowskie; 512.49 – Płaskowy Ŝ Tarnogrodzki, 512.46 – Dolina Dolnego Sanu mezoregiony Pogórza Środkowobeskidzkiego: 513.64 - Pogórze Dynowskie, 513.65 – Pogórze Przemyskie,

Omawiany obszar usytuowany jest na pograniczu podprowincji Karpat oraz Podkarpa- cia (Kondracki, 2002). Jego północno-wschodnia cz ęść le Ŝy w granicach Pogórza Rzeszow- skiego b ędącego mezoregionem Podkarpacia Północnego, natomiast południowo – zachodnia jest fragmentem Pogórza Dynowskiego b ędącego mezoregionem Zewn ętrznych Karpat Za- chodnich (fig. 1). Granic ę mi ędzy Pogórzem Rzeszowskim a Pogórzem Dynowskim, stanowi wyra źny próg morfologiczny wyznaczony zasi ęgiem utworów fliszu karpackiego i osadów mioce ńskich. W morfologii terenu próg ten o wysoko ści od 60 do 100 m jest wyra źnie wi- doczny pomi ędzy miejscowo ściami Husów i Łopuszki. Charakterystyczne w morfologii Po-

4 górza Rzeszowskiego s ą płaskie garby o wysoko ściach wzgl ędnych od 215 do 270 m n.p.m. Wyra źnie wy Ŝsze wzniesienia mo Ŝna natomiast obserwowa ć w krajobrazie Pogórza Dynow- skiego. Wyrównana powierzchnia wy Ŝynna osi ągaj ąca wysoko ść od 350 do 440 m n.p.m. poprzecinana jest do ść licznymi ciekami o gł ębokich i stromych dolinach. Równoległe pasma wzniesie ń o przebiegu z północnego zachodu na południowy wschód odzwierciedlaj ą złu- skowania i fałdy utworów jednostki skolskiej orogenu Karpackiego. Obszar arkusza znajduje si ę w strefie klimatu podgórskiego w tarnowsko-rzeszowskim regionie klimatycznym. Średnia temperatura roczna w okresie od 1996 do 2000 r. wynosiła 9ºC, średnia temperatura stycznia -3ºC, a lipca 17ºC (Lorenc, 2005). Pokrywa śnie Ŝna utrzy- muje si ę przez około 60 dni w roku, a okres wegetacji trwa od 210 do 220 dni. W obszarze tym dominuj ą wiatry zachodnie. Najni Ŝsze opady atmosferyczne w obszarze arkusza wyst ę- pują na przedpolu Karpat, gdzie obserwuje si ę rocznie opad na poziomie do 650 mm, w obrę- bie Karpat przekracza on 700 mm, a na wierzchowinach osi ąga warto ść 750 mm. Wyst ępowanie gleb wysokiej jako ści (klasy bonitacyjne od I do IVa) na znacznych obszarach w północno – wschodniej cz ęś ci omawianego terenu, a tak Ŝe sprzyjaj ący klimat spra- wiaj ą, Ŝe jest to obszar typowo rolniczy. Dominuj ą tu gleby bielicowe, brunatne wyługowane i kwa śne oraz pseudobielicowe, wzdłu Ŝ rzek i potoków mady, a lokalnie wyst ępuj ą tak Ŝe czarnoziemy. W południowo – zachodniej cz ęś ci arkusza w obr ębie zrówna ń wierzchowino- wych i stoków zbudowanych z utworów fliszowych wytworzyły si ę gleby brunatne. S ą to głównie gleby kompleksów: pszennego bardzo dobrego, dobrego i wadliwego, Ŝytniego bardzo dobrego, zbo Ŝowo-pastewnego mocnego, pszennego górskiego oraz zbo Ŝowego górskie- go. Najwi ększ ą powierzchni ę (55%) wszystkich u Ŝytków rolnych zajmuj ą gleby klasy IIIa i IIIb. Gleby klasy IVa i IVb, charakteryzuj ące si ę mniej korzystnymi wła ściwo ściami fizycz- nymi, wyst ępuj ą na stromych stokach utrudniaj ących upraw ę i wymagaj ą cz ęsto stosowania zabiegów przeciwerozyjnych. Zajmuj ą one 33% powierzchni u Ŝytków rolnych arkusza. Gleby klasy II zajmuj ą powierzchni ę około 10% upraw (Woli ński, 2002). Jedynym miastem w obr ębie arkusza jest Ka ńczuga, licz ąca ponad 3 tysi ące mieszka ń- ców. Miejscowo ść ta jest najwi ększym w tym rejonie o środkiem przemysłowym, gdzie zlokalizowane s ą zakłady przemysłu przetwórstwa spo Ŝywczego i maszynowego. Wa Ŝnym ele- mentem gospodarki miasta jest prowadzona od 1963 r. eksploatacja gazu ziemnego ze zło Ŝa „Ka ńczuga”. Miejscowo ści omawianego rejonu s ą ze sob ą dobrze skomunikowane. W Ka ńczudze krzy Ŝuj ą si ę drogi wojewódzkie z Ła ńcuta do Przemy śla (nr 881) i z Przeworska do Dynowa

5 (nr 835). Układ komunikacyjny uzupełnia siec dróg drugorz ędnych i lokalnych. Przez obszar arkusza przebiega równie Ŝ nieczynna obecnie linia kolei w ąskotorowej ł ącz ąca Dynów, Ja- wornik Polski, Ka ńczug ę i Przeworsk.

III. Budowa geologiczna

Budow ę geologiczn ą arkusza Ka ńczuga omówiono na podstawie Map ę geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Przemy śl - Kalników, (Borysławski i in., 1979; Gucik, Wój- cik, 1982). Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Ka ńczuga jest na etapie opracowywania. Obszar ten jest poło Ŝony na pograniczu fliszowych Karpat zewn ętrznych i zapadliska przedkarpackiego (fig. 2). W granicach zapadliska przedkarpackiego znajduje si ę północno – wschodnia cz ęść omawianego terenu. Zapadlisko jest basenem przedgórskim wypełnionym mi ąŜ szymi osadami miocenu. Na omawianym terenie wyst ępuj ą osady wieku od badenu środ- kowego do sarmatu. Zalegaj ą one niezgodnie na utworach prekambryjskich, których strop stwierdzono na gł ęboko ści ponad 3 000 m w otworze PPN-J Ka ńczuga 15. S ą to przewa Ŝnie słabo zmetamorfizowane łupki okre ślane jako fyllity z wyra źnymi sp ękaniami i zlustrowa- niami. Na omawianym terenie zapadlisko przedkarpackie wypełnione jest osadami powstałymi w środowisku otwartego morza facji przybrze Ŝnej. Do najstarszych nale Ŝą osady formacji skawi ńskiej środkowego badenu (Łuczkowska, 1995) wykształcone w postaci łupków i mu- łowców marglistych z przewarstwieniami piasków i Ŝwirowców ilastych (Alexandrowicz, 1963). Mi ąŜ szo ść ich wynosi od 0,5 do 10 m. Ponad nimi zalegaj ą nale Ŝą ce do formacji wie- lickiej anhydryty, sole kamienne i gipsy przewarstwione wkładkami łupków środkowego badenu. Wy Ŝej le Ŝą ce górnobade ńskie warstwy grabowieckie wykształcone s ą jako iły z wkład- kami mułków i piasków o zmiennej mi ąŜ szo ści od 100 do 600 m. Sarmat reprezentowany jest przez tak zwane warstwy jarosławskie i przeworskie. Są to kompleksy iłów mułowcowych i marglistych z przewarstwieniami piaszczystymi. MiąŜ szo ść tej serii skalnej waha si ę od 600 do 1 500 m. Warstwy przeworskie le Ŝą bezpo średnio pod utworami czwartorz ędowymi. Centralna i południowo – zachodnia cz ęść arkusza mapy jest poło Ŝona w zasięgu jednostki skolskiej zewn ętrznych Karpatach fliszowych. Niewielki fragment terenu na południe od Rzeszowa nale Ŝy do tak zwanej zatoki rzeszowskiej, w obr ębie której na fliszu spoczywaj ą mi ąŜ sze osady miocenu.

Fig. 2. Poło Ŝenie arkusza Ka ńczuga na tle szkicu geologicznego regionu wg K. śytki (1989)

Karpaty fliszowe 1 – jednostka skolska, 2 – jednostka śląska Zapadlisko przedkarpackie 3 – obszar dolnego badenu molasowych osadów morskich facji przybrze Ŝnej; 4 – obszar górnego badenu molasowych osadów fliszu; 5 – obszar badenu i sarmatu morskich osadów molasowych facji przybrze Ŝnej i litoralnej; 6 – granica obszaru neoge ńskiego cyklu sedymentacyjnego na fliszu karpackim, 7 – dyslokacje; 8 – linie nasuni ęć jednostek tektonicznych; 9 – czołowe nasuni ęcie Karpat na przedpole

Osady fliszowe jednostki skolskiej nasuni ęte s ą na utwory przedgórskiego basenu mioce ńskiego. Najstarszymi utworami jednostki skolskiej na terenie arkusza s ą górnokredowo – paleoce ńskie warstwy inoceramowe, których wychodnie znajdują si ę w okolicach Jawornika Polskiego i Drohobycza (fig. 3). S ą to łupki ilaste przewarstwione cienko- i średnioławico- wymi piaskowcami. Lokalnie wyst ępuj ą cienkie wkładki margli (margle z Węgierki) i zlepie ńców. Powy Ŝej w profilu wyst ępuj ą paleoce ńsko – eoce ńskie łupki pstre i eoce ńskie łup- kowo – piaskowcowe warstwy hieroglifowe, których wychodnie znajduj ą si ę pomi ędzy Had- lem Szklarskim i Śliwnic ą. Formacja pstrych łupków osi ąga mi ąŜ szo ść do 120 m. Oligocen i doln ą cz ęść miocenu reprezentuj ą warstwy menilitowe i warstwy kro śnie ńskie górne. War- stwy menilitowe osi ągaj ące w tym rejonie mi ąŜ szo ść około 200 m, a buduj ą je ciemne łupki,

7 miejscami bitumiczne, krzemionkowe z przewarstwieniami rogowców, margli oraz piaskow- ców kliwskich. Warstwy kro śnie ńskie s ą młodsze stratygraficznie i reprezentuj ą dolny miocen. W tym zespole skalnym, o mi ąŜ szo ści kilkuset metrów, wyst ępuj ą piaskowce muskowi- towe oraz szare, margliste łupki mułowcowe. Piaskowce s ą zwykle średnio- i cienkoławico- we, ale wyst ępuj ą tak Ŝe wkładki gruboławicowe. Lokalnie w s ąsiedztwie brzegu nasuni ęcia karpackiego, na południowy wschód od Sie- dleczki i R ączyny na utworach fliszowych le Ŝy niezgodnie płat utworów miocenu wykształ- cony w postaci iłów, gipsów, anhydrytów i soli kamiennych zaliczanych do warstw wielic- kich i skawi ńskich. Płaty osadów miocenu stwierdzono tak Ŝe w południowej cz ęś ci omawianego obszaru (fig. 3). Utwory fliszowe s ą mocno sp ękane, zuskokowane i sfałdowane. Układaj ą si ę one w formie stromo nachylonych fałdów i łusek, o generalnym przebiegu równoległym do linii nasuni ęcia. W śród nich wyró Ŝniono szereg form tektonicznych: synklin ę Kramarzówki, fałd Helusza, synklin ę Skopowa, antyklin ę Babic-Hadel Ka ńczuckich, synklin ę Śliwnicy i fałd Dubiecka-Jawornika. Zazwyczaj fałdy te s ą nieznacznie obalone ku północy, przy czym skrzydła południowe zapadaj ą łagodniej w stosunku do skrzydeł północnych. Zarówno osady zapadliska przedkarpackiego jaki i fliszu karpackiego przykryte s ą utworami plejstocenu i holocenu. Osady te tworz ą nieci ągł ą pokryw ę starszych utworów. Naj- starszymi osadami zwi ązanymi z okresem zlodowace ń środkowopolskich i północnopolskich są lessy, które stanowi ą ci ągł ą pokryw ę osadów miocenu zapadliska przedkarpackiego, w pół- nocno – wschodniej cz ęś ci omawianego arkusza. W granicach Karpat pokrywa czwartorz ę- dowa nie jest ci ągła, w wielu miejscach osady starsze widoczne s ą na powierzchni. Znaczne obszary na stokach i u ich podnó Ŝy pokryte s ą osadami deluwialnymi, zbudowanymi z iłów, glin, piasków i rumoszu skalnego. Miejscami w okolicach Tarnawki, Łopuszki Wielkiej i Świebodna wyst ępuj ą pokrywy lessowe. W dolinach rzecznych zarówno w zapadlisku jak i w Karpatach zalegaj ą gliny, mułki, piaski i Ŝwiry pochodzenia fluwialnego. Najwi ększe pła- ty holoce ńskich utworów rzecznych wyst ępują w dolinie rzeki Mleczki w rejonie Ka ńczugi, i Krzeczowic. W terenie górskim liczne s ą osady koluwialne, o bardzo zró Ŝnicowanej strukturze i zmiennych mi ąŜ szo ściach dochodz ących do 30 m. Cz ęsto tworz ą one du Ŝe osuwiska struktu- ralne zło Ŝone z materiału holoce ńskiego i starszych skał fliszowych. Na wschód od Nienado- wej znajduje si ę jedno z najwi ększych osuwisk tego rejonu. Liczba zarejestrowanych dotychczas osuwisk jest znaczna, jednak Ŝe nie jest to nadal pełny obraz przejawów ruchów maso-

8 wych. Analiza materiałów kartograficznych oraz prace terenowe pokazuj ą, Ŝe obszarów po- krytych osadami koluwialnymi jest w tym rejonie znacznie wi ęcej.

Fig. 3. Poło Ŝenie arkusza Ka ńczuga na tle Mapy geologicznej Polski wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (2006)

Czwartorz ęd; holocen: 3- piaski, Ŝwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły, 4 – koluwia osuwiskowe, 5 – piaski eoliczne, lokalnie w wydmach, 8 – lessy, 9 – lessy piaszczyste i pyły lessopodobne; plejstocen: 10 – gliny, piaski i gliny z rumoszami, soliflukcyjno-deluwialne, 11 – piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 21 - piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 30 - piaski, Ŝwiry i mułki rzeczne, 32 - piaski, Ŝwiry sandrowe, 34 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i Ŝwiry lodowcowe, Neogen; miocen: 38 – wapienie organodetrytyczne, siarkono śne, Ŝwiry, piaskowce i gipsy; Kar- paty zewn ętrzne; Kenozoik; paleogen-neogen; oligocen-miocen: 115 – łupki, piaskowce i zlepie ńce, paleogen; oligocen: 116 – piaskowce, łupki, iłowce i rogowce, eocen-oligocen: 117 – piaskowce, łupki, zlepie ńce, margle, podrz ęd- nie iłowce i mułowce; paleocen: 119 – piaskowce i łupki, Mezozoik-Kenozoik; kreda-paleogen: 121 - piaskowce, mułowce i iłowce, Mezozoik; kreda górna: 122 – piaskowce, iłowce, margle i zlepie ńce, Mezozoik; kreda; kreda dol- na: 123 – iłowce, mułowce lokalnie z czertami, piaskowce, zlepie ńce i margle, 1 - nasuni ęcie karpackie, 2 – zasi ęg zlodowacenia sanu, 3 – uskoki, 4 – sie ć rzeczna

Zachowano oryginaln ą numeracj ę z Mapy geologicznej L. Marksa i in. (2006)

9 Współczesna rze źba tego terenu została ukształtowana w wyniku wietrzenia, erozji rzecznej i lodowcowej oraz ruchów masowych.

IV. Zło Ŝa kopalin

Na obszarze arkusza Ka ńczuga udokumentowanych jest dziewi ęć złó Ŝ kopalin (tabela 1). S ą to zło Ŝa: gazu ziemnego, gipsu alabastrowego, kopalin ilastych ceramiki budowlanej oraz kruszywa naturalnego piaszczysto - Ŝwirowego. Zło Ŝa gazu ziemnego zaliczane do kopalin podstawowych, znajduj ą si ę w północnej i centralnej cz ęś ci omawianego terenu. Dwa z nich „Husów-Albigowa-Krasne” i „Pruchnik- Pantalowice” tylko we fragmentach znajduj ą si ę w granicach arkusza Ka ńczuga. Pozostałe „R ączyna”, „Jodłówka” i „Ka ńczuga” z wyj ątkiem małego północnego fragmentu le Ŝą w ca- ło ści na omawianym obszarze. Ponadto w obr ębie zło Ŝa „Husów-Albigowa-Krasne” został utworzony podziemny magazyn gazu, funkcjonuj ący jako odr ębne zło Ŝe pod nazw ą „Husów PMG”, którego znaczny fragment znajduje si ę w północno – zachodniej cz ęś ci arkusza. Wszystkie zło Ŝa gazu ziemnego wyst ępuj ące na omawianym terenie, zwi ązane s ą z utworami brze Ŝnymi miocenu autochtonicznego (baden górny – sarmat dolny) zapadliska przedkarpackiego. Wyst ępuj ą w serii ilasto-piaszczystej i w mniejszym stopniu w serii ilasto-mułkowej. Najwi ększe powierzchniowo w tym rejonie zło Ŝe gazu ziemnego (5 891 ha) „Husów- Albigowa-Krasne”, odkryte zostało w 1961 roku (Dusza, Miziołek, 1994). Jest to monokli- nalna struktura zło Ŝowa typu warstwowego, zbudowana z 30 horyzontów, wyst ępuj ących na gł ęboko ści od 551,5 do 2 488,0 m. Skał ą zbiornikow ą s ą piaszczysto – łupkowe osady dolnego sarmatu. Gaz wyst ępuj ący w tym zło Ŝu charakteryzuje si ę wysok ą zawarto ści ą metanu przekraczaj ącą 97,0% oraz nisk ą zawarto ści ą azotu, średnio na poziomie 2%. Ponadto nie zawiera innych, niekorzystnych domieszek. Wodami wgł ębnymi zło Ŝa s ą solanki chlorkowo- wapienne o mineralizacji około 50g/l. W obr ębie wyeksploatowanego 12 horyzontu gazono śnego utworzono podziemny magazyn gazu „Husów PMG”. Jest on zlokalizowany w łagodnej antyklinie o kierunku osi po- dłu Ŝnej północny zachód – południowy wschód. Poziom ten jest ekranowany od dołu i od góry utworami ilastymi. Skała zbiornikowa zbudowana jest z piaskowców ró Ŝnoziarnistych i zlepie ńców, oraz wkładek mułowców. Średnia mi ąŜ szo ść horyzontu wynosi 48,0 m, a porowato ść piaskowców poziomu magazynowego średnio 21,3%. Średnia przepuszczalno ść wynosi: liniowa 369,2 mD, a radialna 1 615,2 mD. Granice strefy akumulacji wyznacza od strony zachodniej i północno-zachodniej kontur wód okalaj ących. W cz ęś ci południowo-zachodniej granica strefy akumulacji przebiega wzdłu Ŝ linii nasuni ęcia karpackiego, a od strony po-

10 łudniowej i południowo-wschodniej wyst ępuj ą granice litologiczne. Pojemno ść buforow ą magazynu gazu okre ślon ą w kat. B w ilo ści 372,88 mln m 3 zakwalifikowano do zasobów nie- przemysłowych na czas trwania działalno ści magazynowej (Bukowska, Bukowski, 1995). W 1960 r. w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza udokumentowano zło Ŝe gazu ziemnego „Ka ńczuga” (Głowacki i in., 1960, Bar, śmuda, 1984). Seri ę gazono śną tworz ą ilasto- piaszczyste osady dolnego sarmatu. Skała zbiornikowa tworzy wyra źną kopuł ę kompakcyjną nad tektonicznym wyniesieniem prekambryjskiego podło Ŝa, która od strony północno- wschodniej i północno-zachodniej jest obci ęta dyslokacjami. Jest to zło Ŝe typu warstwowego, w którym udokumentowano dwa poziomy gazono śne zalegaj ące pod nadkładem o mi ąŜszo ści od 1007 do 1629 m. Porowato ść skał zbiornikowych wynosi średnio 13,8%, a współczynnik nasycenia gazem 79,7%. Gaz cechuje wysoka zawarto ść metanu (98,7%) i niewielka zawar- to ść azotu (0,7%). Warto ść opałowa kopaliny wynosi od 35,93 do 36,33 MJ/m 3. Wody wgł ęb- ne nale Ŝą do typu chlorkowo-wapniowo-magnezowego o mineralizacji 14-40 g/l i zawieraj ą niewielk ą ilo ść jodu (Bar, śmuda, 1984). Z nasuni ęciem utworów karpackich na miocen autochtoniczny zwi ązane jest złoŜe gazu ziemnego „Pruchnik-Pantalowice” (Czernicki, Dusza, 1972). Jest to zło Ŝe typu warstwowego o powierzchni 972,7 ha. Pod nadkładem mi ąŜ szo ści od 480 do 1040 m udokumentowano 11 horyzontów gazono śnych. Wyst ępuj ący tu gaz jest wysoko metanowy (97,5%) z niewielk ą domieszk ą azotu (1,1%). Warto ść opałowa gazu w omawianym zło Ŝu osi ąga warto ść 37,88 MJ/m 3. Ci śnienie zło Ŝowe wynosi od 4,8 do11,2 MPa (Borys, i in., 1978). Zło Ŝe gazu ziemnego „R ączyna”, zlokalizowane jest w monoklinalnie zalegaj ących osadach miocenu autochtonicznego (Plezia i in., 1997). Struktura zło Ŝowa ograniczona jest od zachodu lini ą nasuni ęcia karpackiego, a od północnego-wschodu stref ą dyslokacyjn ą. Jest to zło Ŝe o powierzchni 972 ha, typu wielowarstwowego, w którym pod nadkładem mi ąŜ szo ści od 1790 do 1936,7 m udokumentowano dwa horyzonty gazono śne o mi ąŜ szo ściach 11,0 i 22,0 m. Porowato ść skał zbiornikowych wynosi średnio 18,0%, a przepuszczalno ść 80,0 mD. Gaz ziemny wyst ępuj ący w omawianym zło Ŝu charakteryzuje si ę bardzo wysok ą jakości ą. Zawarto ść metanu przekracza 99 %, a azotu maksymalnie wynosi 0,76 %. Ci śnienie zło Ŝowe kształtuje si ę na poziomie od 11,79 do 14,08 MPa, a warto ść opałowa od 37,63 do 37,665 MJ/m 3. Wody zło Ŝowe, których stopie ń mineralizacji wynosi 53,7 g/l nale Ŝą do typu chlorkowo-sodowo-wapiennego.

11 Tabela 1 Zło Ŝa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby geologiczne Katego- Wydobycie Stan Zastosowa- Nr Wiek komplek- bilansowe ria (tys. t, Klasyfikacja Przyczyny zagospodarowania 3 nie zło Ŝa Rodzaj su (tys. t, rozpo- tys. m *, złó Ŝ konfliktowo ści Nazwa zło Ŝa 3 zło Ŝa 3 kopaliny na kopaliny litologiczno- tys. m *, znania mln m **) zło Ŝa 3 mapie surowcowego mln m **) Klasy Klasy wg stanu na 31.12. 2005 r. (Przeniosło, 2006) 1-4 A-C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 Husów-Albigowa-Krasne* G Ng 700,10 ** A+B+C G 26,90** E 2 A 2 Ka ńczuga G Ng 48,35** A+B+C G 3,61** E 2 A 3 Ka ńczuga g(gc) Q 3 723* C2 N - Scb 4 B Gl, W 4 Łopuszka Wielka gi Ng 168* C1+C 2 Z - Sb, Sbb 1 A 5 Pruchnik-Pantalowice G Ng 825,58** B+C G 5,71** E 2 A 6 Rączyna G Ng 343,02** B G 31,55** E 2 A 12 12 7 Jodłówka G Ng 1116,48** A+B+C G 83,66** E 2 A 8 Husów PMG** G Ng 372,88** A+B+C G - E 2 A K, Gl, Natura 9 Bachórz 1 pŜ Q 438 C G 23 Sb 4 B 1 2000

Rubryka 2 - * - zło Ŝe kontynuuje si ę na arkuszu Rzeszów (982); - ** - podziemny magazyn gazu utworzony w horyzoncie 12 zło Ŝa „Husów-Albigowa-Krasne” Rubryka 3 - gi – gipsy, g(gc) – gliny ceramiki budowlanej, G – gaz ziemny, p Ŝ – piasek ze Ŝwirem Rubryka 4 - Q – czwartorz ęd, Ng - neogen Rubryka 6 - kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – C 1, C2; kopalin gazowych – A, B, C Rubryka 7 - zło Ŝa: G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane Rubryka 9 - E – kopalina energetyczna; Sb – budowlane; Sbb – budowlane bloczne; Scb – ceramiki budowlanej Rubryka 10 - zło Ŝa: 1 – unikatowe w skali całego kraju, o wyj ątkowej warto ści u Ŝytkowej; 2 – rzadkie w skali całego kraju lub skoncentrowane w okre ślonym regionie; 4 – powszechne, licznie wyst ępuj ące, łatwo dost ępne Rubryka 11 - zło Ŝa: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe Rubryka 12 - Gl – ochrona gleb, W – ochrona wód podziemnych, K – ochrona krajobrazu

W 1980 roku w okolicy Jodłówki odkryto jedno z najzasobniejszych złó Ŝ gazu ziemnego w utworach miocenu zapadliska przedkarpackiego. W wielopoziomowym zło Ŝu wyró Ŝ- niono 6 horyzontów gazowych pod nadkładem grubo ści od 1840 do 3230 m. Mi ąŜ szo ść nasy- conych gazem produktywnych poziomów piaskowcowych w centrum struktury zło Ŝowej wynosi do 96 m. Porowato ść skał zbiornikowych waha się w granicach od 6,8 do 15,7%, a przepuszczalno ść jest rz ędu 1,3 do 14,9 mD. Gaz ziemny z tego zło Ŝa jest wysoko metanowy, o zawarto ści metanu od 98,3 do 99,2 %. Reszt ę obj ęto ści stanowi ą w ęglowodory ci ęŜ sze i azot w ilo ści nieprzekraczaj ącej 0,95 %. Wartość opałowa kopaliny wynosi od 35,91 do 37,27 MJ/m 3 (Gawlik, 2000).

Na południe od Ka ńczugi, znajduje si ę udokumentowane w kategorii C 1+C 2 zło Ŝe gip- sów alabastrowych „Łopuszka Wielka” o powierzchni 2,5 ha (Smuszkiewicz, 1993). Wyst ę- powanie gipsu alabastrowego zwi ązane jest z seri ą gipsono śną w obr ębie warstw chodenic- kich. Kopalina tworzy nieregularne soczewki o zró Ŝnicowanej mi ąŜszo ści od 3,9 do 7,8 m, stwierdzone na gł ęboko ści od 3,0 do 60,0 m. W zło Ŝu wyst ępuj ą gipsy średnio- i drobnokry- staliczne, masywne, oraz włókniste. Odmiana drobnokrystaliczna nosz ąca nazw ę gipsu alabastrowego charakteryzuje si ę barw ą od śnie Ŝnobiałej do szarej. Spotyka si ę te Ŝ lokalnie odcie- nie Ŝółte, miodowe, ró Ŝowe i jasno niebieskie. Gips alabastrowy wyst ępuje z reguły w formie bryłowej, rzadziej w postaci warstw w śród osadów iłowców. Alabaster stanowi doskonały surowiec rze źbiarski i modelowy, a wraz z innymi odmianami gipsu średnio- i gruboziarni- stego oraz włóknistego mo Ŝe by ć stosowane równie Ŝ do celów medycznych i ceramicznych

(Galata, 1989). Zło Ŝe jest suche. Średnia zawarto ść CaSO 4 x 2 H 2O wynosi 95,56%. W obr ębie utworów lessowych w północnej cz ęś ci arkusza udokumentowano zło Ŝe glin lessowatych ceramiki budowlanej „Ka ńczuga” o powierzchni 18,16 ha. Seria zło Ŝowa o mi ąŜ- szo ści od 11,0 do 32,6 m znajduje si ę pod niewielkim nadkładem o średniej grubo ści 0,7 m. Jest to zło Ŝe zawodnione. Glina charakteryzuje si ę zawarto ścią margla ziarnistego rz ędu 0,2% i wytrzymało ści ą na ściskanie wyrobu wypalonego w temp. 950 0C średnio na poziomie 126 kG/cm 2 (Por ęba, 1971; Przewłocka, 1974). Surowiec nadaje si ę do produkcji cegły pełnej niskich klas wytrzymało ściowych (kl. 50-75). Jedynym udokumentowanym w obr ębie arkusza zło Ŝem kopalin okruchowych jest zło Ŝe „Bachórz-1”. Seria zło Ŝowa zbudowana z piasku ze Ŝwirem wyst ępuje w osadach rzecznych buduj ących lewy taras rzeki San (Surmacz, 2002). Mi ąŜ szo ść kopaliny waha si ę w granicach od 2 do 5 m, a powierzchnia zło Ŝa wynosi 11,99 ha. Średnia zawarto ść ziaren do 2 mm (punkt piaskowy) wynosi 37,8%, a pyłów mineralnych 1,37%. Zło Ŝe jest zawodnione. Kopalina wydobywana ze zło Ŝa znajduje zastosowanie w drogownictwie.

13 Z punktu widzenia ochrony środowiska, wi ększo ść udokumentowanych w obszarze arkusza złó Ŝ jest małokonfliktowa. Wyj ątek stanowi ą zło Ŝe glin „Kańczuga” oraz kruszywa naturalnego „Bachórz-1”, które zaliczono do złó Ŝ konfliktowych. Pierwsze z nich zlokalizowane jest w granicach strefy ochrony po średniej uj ęcia wody pitnej „Siedleczka-Łopuszka Mała”, a ponadto na glebach wysokich klas bonitacyjnych. Drugie natomiast znajduje si ę w Parku Krajobrazowym Pogórza Przemyskiego, obj ętego ochron ą przez sie ć Natura 2000 oraz na glebach klasy od I do IV a. Klasyfikacj ę konfliktowo ści złó Ŝ uzgodniono z Geologiem Wojewódzkim w Rzeszo- wie. Ze wzgl ędu na cz ęsto ść wyst ępowania zło Ŝa gazu ziemnego zaliczono do rzadkich w skali całego kraju, gipsów alabastrowych do unikatowych, zło Ŝa glin i kruszywa naturalnego do powszechnie, licznie wyst ępuj ących i łatwo dost ępnych.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Ka ńczuga z surowców mineralnych wydobywany jest gaz ziemny oraz kruszywo naturalne. Eksploatacj ę gazu ziemnego prowadzi si ę ze wszystkich udokumentowanych w tym rejonie złó Ŝ gazu ziemnego: „Husów-Albigowa-Krasne”, „Ka ńczuga”, „Pantalowice-Pruchnik”, „R ączyna” i „Jodłówka” na podstawie wa Ŝnych koncesji eksploatacyjnych (tabela 2). UŜytkownikiem tych złó Ŝ i podziemnego magazynu, jest Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA w Warszawie, Oddział Sanocki Zakład Górnictwa Nafty i Gazu w Sanoku. Tabela 2 Obszary i tereny górnicze złó Ŝ gazu ziemnego oraz okres wa Ŝno ści koncesji Powierzchnia obszaru Powierzchnia terenu Numer zło Ŝa na mapie Okres wa Ŝno ści górniczego górniczego i jego nazwa koncesji (ha) (ha) 1 Husów-Albigowa- 5891,0553 5891,0553 26.08.2019 Krasne 2 Husów PMG 5891,0553 5891,0553 26.08.2019 3 Ka ńczuga 1259,9850 1259,9850 26.11.2018 6 Pruchnik-Pantalowice 972,7550 1052,2549 22.04.2019 7 R ączyna 212,4742 212,4742 22.07.2019 8 Jodłówka 457,1545 457,1545 29.08.2019

W granicach obszarów górniczych poszczególnych złó Ŝ znajduj ą si ę otwory eksploata- cyjne. Eksploatacja złó Ŝ odbywa si ę systemem otworowym samoczynnie pod ci śnieniem zło- Ŝowym. Ł ącznie w granicach arkusza znajduje si ę 45 otworów, w tym na obszarze zło Ŝa:

14 „Husów-Albigowa-Krasne” – 27, „Kańczuga” – 8, „Pruchnik-Pantalowice” – 8, „R ączyna” – 1, „Jodłówka” – 18. Wydobyty gaz ziemny tłoczony jest do separatorów gdzie oddzielana jest woda zło Ŝo- wa, a nast ępnie gaz kierowany jest do stacji osuszania. Rurociągami poprzez stacje rozdziału gazu i odcinki pomiarowe przekazywany jest do zbiorczych kolektorów i dalej do odbiorców. Podziemny Magazyn Gazu – Husów („Husów PMG”) słu Ŝy do magazynowania gazu ziemnego pochodz ącego z importu z Rosji oraz z pozostałych horyzontów zło Ŝa „Husów- Albigowa-Krasne”. Granice obszaru i terenu górniczego zło Ŝa „Husów-Albigowa-Krasne” obejmuje równie Ŝ podziemny magazyn gazu „Husów PMG”. Posiada on wa Ŝną do 2019 roku koncesj ę na bezzbiornikowe magazynowanie gazu. Celem eksploatacji podziemnego magazynu gazu „Husów PMG” jest wyrównywanie sezonowych nierównomierno ści zapotrzebo- wania gazu. Magazyn ten posiada zdolno ści wydobywcze pozwalaj ące na sczerpywanie 400 mln m 3 gazu w okresie 150 dni. Podczas eksploatacji złó Ŝ gazu ziemnego substancj ą towarzysz ącą kopalinie jest woda zło Ŝowa. Jest ona magazynowana w zbiornikach, z których okresowo zatłaczana jest do góro- tworu. Zło Ŝe gipsu alabastrowego „Łopuszka Wielka” eksploatowane było przez ludno ść lokaln ą od bardzo dawna. Na wi ększ ą skal ę, szybikami podziemnymi, eksploatacj ę rozpocz ęto w latach 20-tych ubiegłego stulecia. Zgł ębiony został wówczas szyb wydobywczy do gł ębo- ko ści 48 m. Eksploatacj ę zło Ŝa prowadzono dwoma poziomami, systemem chodników i ko- mór, na zawał. Wydobyte bryły (o wymiarach ponad 0,5 m 3) alabastru oraz gipsu były sorto- wane. Drobniejszy materiał był kruszony, przemywany i szlamowany, a nast ępnie przekazywany do dalszej przeróbki. Produkowane były z niego gipsy medyczne, modelarskie a tak Ŝe wyroby galanteryjne. W 1976 roku, ze wzgl ędu na wyst ępowanie w wyrobiskach metanu, ruch kopalni został wstrzymany. Pomimo przeprowadzenia prac modernizacyjnych oraz uzy- skania koncesji w latach 90. XX w. nie wznowiono wydobycia. Aktualnie szyb wydobywczy kopalni jest niedost ępny z powodu zdewastowania i zasypania gruzem. W południowo – zachodnim naro Ŝniku mapy znajduje si ę fragment eksploatowanego zło Ŝa piasku ze Ŝwirem „Bachórz-1”. Wydobywanie kopaliny prowadzone jest na podstawie wa Ŝnej do 2013 roku koncesji. Obszar i teren górniczy o powierzchni 1,99 ha zostały ustano- wione we wschodniej cz ęś ci zło Ŝa w cało ści w granicach arkusza Ka ńczuga. Piasek ze Ŝwi- rem eksploatowany jest z wyrobiska wgł ębnego spod wody. Kopalina wydobywana jest sezo- nowo, na potrzeby lokalne.

15 W niewielkich ilo ściach na potrzeby własne mieszka ńców wydobywane s ą takie surow- ce jak: gliny i lessy do produkcji cegły oraz piaskowce zwi ęzłe i rozsypliwe. Ze wzgl ędu na nisk ą jako ść nie były one przedmiotem szerszego zainteresowania. Niekoncesjonowane wydobycie piaskowców prowadzi si ę w Tarnawce i Manasterzu, natomiast glin w Hadlach Ka ń- czuckich i Siedleczce. Ponadto na omawianym terenie istniało kilkana ście cegielni obecnie od wielu lat nieczynnych, po których nie pozostały zabudowania, a wyrobiska poeksploatacyjne uległy samorekultywacji.

VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin

Perspektywy wyst ępowania kopalin na obszarze arkusza Ka ńczuga dotycz ą głównie gazu ziemnego i w małym stopniu gipsów oraz kopalin ilastych dla ceramiki budowlanej. Perspektywy dla złó Ŝ gazu ziemnego zwi ązane s ą z utworami miocenu zapadliska przedkarpackiego. W obr ębie tych osadów wydziela si ę regionaln ą jednostk ę geologiczno – poszukiwawcz ą Przemy śl – Rzeszów (Jawor, 1990). W tej cz ęś ci zapadliska przedkarpackiego wyst ępuj ą utwory miocenu o najwi ększej mi ąŜ szo ści, przekraczaj ącej lokalnie 3 000 m. Oszacowano, Ŝe nasycenie gazem tych osadów osi ąga warto ść 224,8 mln m 3/km 2 zasobów geologicznych, a zasoby wydobywalne dla tej jednostki według wska źnika nasycenia na 2 3 1 km w kategorii D 1 i D 2 wynosz ą 53 813,5 mln m . Szczególnie korzystne warunki dla two- rzenia si ę struktur gazono śnych zarówno litologicznych jak i strukturalnych wyst ępuj ą w strefie kontaktu nasuni ęcia Karpat fliszowych na miocen autochtoniczny, czego potwierdzeniem są odkryte dotychczas liczne złoŜa gazowe w tym rejonie. W osadach miocenu w s ąsiedztwie udokumentowanego zło Ŝa gipsu alabastrowego w Łopuszce Wielkiej w wyniku przeprowadzonych prac geologiczno – poszukiwawczych stwierdzono prognostyczne nagromadzenie gipsów alabastrowych (tabela 3). Dla obszaru tego przyj ęto nazw ę „Łopuszka II” (Galata, 1989). Pod wzgl ędem makroskopowo-litologicznym oraz składu chemicznego, kopalina wyst ępuj ąca w obszarze prognostycznym „Ło- puszka II” jest tego samego typu co w zło Ŝu „Łopuszka Wielka”. Prace geologiczno – poszukiwawcze za gipsami alabastrowymi prowadzone w rejonie Siedleczki uznano za negatywne, z uwagi na nieci ągły charakter serii gipsono śnej. Przeprowadzona w 1990 roku inwentaryzacja złó Ŝ kopalin stałych dla produkcji mate- riałów budowlanych gmin województwa przemyskiego, wykazała mo Ŝliwo ść udokumento- wania w granicach arkusza niewielkich złó Ŝ mog ących stanowi ć surowiec do produkcji ceramicznych materiałów budowlanych na skal ę lokaln ą (Bogacz, 1990). Jeden z takich obszarów znajduje si ę pomi ędzy Siedleczk ą i Manasterzem, gdzie, stwierdzono wyst ępowanie lessów

16 plejstoce ńskich, które mogłyby stanowi ć surowiec do produkcji cegły pełnej, kratówki, dziu- rawki oraz nakryw kablowych, wszelkiego typu pustaków i rurek drenarskich. Tabela 3 Wykaz obszarów prognostycznych

1 ść ść ciowe ś (m) (m) (%) (ha) rednia Wiek (tys. t) Numer Rodzaj Zasoby od do– od do– Ś obszaru grubo Grubo kopaliny kopaliny nadkładu w kat. D Parametry kompleksu kompleksu jako litologiczno- Powierzchnia Zastosowanie surowcowego na mapie i jego nazwa litologiczno-surowcowego 1 2 3 4 5 6 7 8 9 zawarto ść : CaSO 4x 2H 2O 70,17-96,92 I wody higroskop. 0,00–4,91 Sb, „Łopuszka 9,7 gi Ng wody krystal. 14,68–20,28 42,8-83,2 05 – 9,4 706 Sbb, II” SiO 2 0,55–12,53 Sc, Sh Al 2O3 0,15 – 3,00 Fe 2O3 0,13 – 1,96 Rubryka 3 - gi – gipsy Rubryka 4 - Ng – neogen Rubryka 9 - Sb – budowlane; Sbb – budowlane bloczne; Sc – cementowe, Sh – hutnicze

Wyst ępuj ące w Hadlach Szklarskich łupki pstre były przedmiotem prac poszukiwawczych za kopalinami zeolitowymi o podwy Ŝszonej zawarto ści klinoptilolitu (Podstolski, 1994). Ze wzgl ędu na nisk ą zawarto ść klinoptilolitu, nieprzekraczaj ącą 19% oraz brak techno- logii wzbogacania surowca obszar ten nie został uznany za perspektywiczny. Cechy kopaliny uŜytecznej mog ą one zyska ć dopiero po przeprowadzeniu odpowiednich bada ń i atestacji pro- duktu handlowego powstałego na bazie tego surowca (B ąk i in., 1997).

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Obszar arkusza Ka ńczuga znajduje si ę w dorzeczu dopływów Sanu. Centralna i północ- na cz ęść arkusza le Ŝy w dorzeczu Mleczki Zachodniej i Mleczki Wschodniej, które ł ącz ą si ę tworz ąc Mleczk ę uchodz ącą do Wisłoka, lewobrze Ŝnego dopływu Sanu. Południow ą cz ęść omawianego terenu odwadniaj ą małe potoki mi ędzy innymi Szklarka, Drohobyczka i Ka- mionka, b ędące lewobrze Ŝnymi dopływami Sanu. Źródliska wi ększych rzek i potoków, prowadz ących swe wody zarówno na południe jak i na północ i północny wschód znajduj ą si ę w na terenie Karpat. W południowo-wschodniej cz ęś ci arkusza bierze pocz ątek Mleczka Wschodnia, której lewobrze Ŝnymi dopływami s ą:

17 Jodłówka, Potok Rzeplin i R ączyna. Obszar źródliskowy Mleczki Zachodniej znajduje si ę na zachód od omawianego terenu. Jest to najwi ększa na tym obszarze rzeka, a jej dopływami s ą: Tarnawka, Husówka, Nietesz i Markówka, Ł ęgi, Turzy Potok i Łopuszka. Ponadto na terenie Karpat znajduj ą si ę liczne źródła odwadniaj ące wodono śny poziom kredowo – paleoce ński i mioce ński (Chowaniec i in., 2000). S ą one cz ęsto wykorzystywane s ą jako uj ęcia wody pitnej dla gospodarstw indywidualnych. Najwy Ŝsze przepływy w rzekach obserwowane s ą od lutego do kwietnia, oraz na prze- łomie lipca i sierpnia. Jesieni ą rozpoczyna si ę okres ni Ŝówkowy trwaj ący do stycznia. Rzeki i potoki na omawianym terenie charakteryzuj ą si ę krótkotrwałymi i gwałtownymi wezbra- niami wody, nie ma jednak opracowanych map zasi ęgów wód powodziowych. W ramach realizacji programu małej retencji wód wzdłu Ŝ rzeki Mleczki Zachodniej wybudowano zbiornik „Łopuszka Mała”. Ponadto planuje si ę budow ę kolejnych siedmiu mniejszych zbiorników: „Ka ńczuga”, „Zagórze I”, „Zagórze II”, „Bar ć”, „Widaczów”, „Du Ŝy Potok” i „Hucisko Jawornickie” oraz du Ŝego zbiornika „Ka ńczuga – Zarzecze”, który jednak uzyskał negatywn ą opini ę RZGW i jego budowa aktualnie nie jest przes ądzona. W ostatnim dziesi ęcioleciu w obr ębie arkusza nie zlokalizowano punktów monitorowa- nia jakości wód powierzchniowych.

2. Wody podziemne

Charakterystyk ę warunków hydrogeologicznych na obszarze arkusza przedstawiono głównie na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski 1:50 000 ark. Ka ńczuga (Chowaniec i in., 2000). UŜytkowe poziomy wodono śne znajduj ą si ę w osadach czwartorz ędowych i fliszu karpackiego w obr ębie poziomu kredowo - paleoce ńskiego i mioce ńskiego. Poziom wodono śny czwartorz ędowy buduj ą utwory rzeczne doliny Sanu, Mleczki i Potoku Rzeplin. S ą to Ŝwiry i piaski osi ągaj ące mi ąŜszo ść do 10,0 m, a lokalnie do 20,0 m. Zwierciadło wody ma charakter przewa Ŝnie swobodny, rzadziej lekko napi ęty i znajduje si ę na gł ęboko ści około 5 m. Zasilanie wód podziemnych odbywa si ę poprzez bezpo średni ą infiltracj ę opadów atmosferycznych, a tak Ŝe infiltracj ę wód powierzchniowych. Potencjalne wydajno ści studzien ujmuj ących poziom czwartorz ędowy wahaj ą si ę w szerokich granicach od 0,1 m 3/h przy depresji 8,1 m do 43 m 3/h przy depresji 9 m. Wi ększe uj ęcia wód tego poziomu znajduj ą si ę w Ka ńczudze, Łopuszcze Małej, Siedleczce, Krzeczowicach, Pantalowicach, Rozburzu i Przedmie ściu Dubieckim. Wody te eksploatowane s ą przez lokalne wodoci ągi na potrzeby komunalne.

18 Jako ść wód czwartorz ędowego poziomu wodono śnego jest przewa Ŝnie średnia, wymagaj ąca prostego uzdatniania. Obserwuje si ę przekroczenia przede wszystkim Ŝelaza i manganu a lokalnie w okolicy Łopuszki Małej i Bachórza azotynów i amoniaku. W granicach omawianego arkusza zlokalizowane s ą cztery zbiorcze uj ęcia wody z poziomu czwartorz ędowego, przeznaczonej dla celów komunalnych: „Krzeczowice” – 20 m 3/h, „Łopuszka Mała” – 36 m 3/h, „Siedleczka” – 22 m 3/h i „Rzeplin-Rozbórz Okr ągły” – 41 m 3/h. Wszystkie te uj ęcia posiadaj ą zatwierdzon ą stref ę ochrony po średniej, przy czym dla uj ęć „Łopuszka Mała” i „Siedleczka” wyznaczono stref ę wspóln ą. Wodono śne utwory fliszowe Karpat zewn ętrznych zwi ązane s ą z zawodnionymi seriami sp ękanych piaskowców. Lokalnie spełniaj ą one rol ę poziomów u Ŝytkowych. Na omawianym terenie poziomy takie stwierdzono w rejonie wyst ępowania warstw kro śnie ńskich, piaskow- ców kliwskich i warstw inoceramowych pomi ędzy Hadlami Ka ńczuckimi i Nienadow ą Górną oraz pomi ędzy Szklarami i Chodorówk ą. Poziom kredowo - paleoce ński i mioce ński zbudo- wany jest z piaskowców średnio- i gruboławicowych przewarstwionych łupkami ilasto- marglistymi, oraz piaskowców cienkoławicowych przeławicanych pakietami łupków. Średnia mi ąŜ szo ść warstwy wodono śnej wynosi około 15,0 m, średnie warto ści współczynników filtracji 1,0 m/d. Zasilanie fliszowego poziomu wodono śnego odbywa si ę na drodze bezpo średniej infil- tracji opadów atmosferycznych na wychodniach sp ękanych piaskowców, a tak Ŝe poprzez pokryw ę zwietrzelinow ą, której mi ąŜ szo ść nie przekracza z reguły 3,0 m. Zwierciadło wody poziomu fliszowego ma charakter nieci ągły. Przepływ wód podziemnych w osadach fliszowych odbywa si ę w kierunku dolin rzecznych, gdzie nast ępuje jego odwadnianie bezpo śred- nio do cieków powierzchniowych oraz poprzez liczne źródła. Wydajno ść źródeł jest niska i nie przekracza 1 dm 3/s. Wydajno ści fliszowego poziomu u Ŝytkowego kształtuj ą si ę na poziomie od 1 m 3/h przy depresji 13 m do 22 m 3/h przy depresji ponad 30m. Wody tego poziomu eksploatowane s ą sporadycznie, wi ększe uj ęcie znajduje si ę w Hadlach Szklarskich. Jako ść wód fliszowego poziomu u Ŝytkowego ocenia si ę na dobr ą, niewymagaj ącą uzdatniania, jednak Ŝe istnieje mo Ŝliwo ść ich zanieczyszczenia gdy Ŝ poziom ten nie posiada izolacji. W południowo - zachodniej cz ęś ci omawianego terenu (fig. 3) wyst ępuje niewielki fragment głównego zbiornika wód podziemnych numer 430 Dolina rzeki San (Kleczkowski, 1990). Zbiornik ten buduj ą zaglinione, Ŝwirowo – piaszczyste czwartorz ędowe osady alu- wialne Sanu (Porwisz i in., 1995). Zwierciadło wody ma charakter przewa Ŝnie swobodny i jest poło Ŝone na gł ęboko ści od 1 m do 2 m p.p.t. Wody tego zbiornika miejscami pozbawio-

19 ne s ą warstwy izoluj ącej, st ąd lokalnie s ą złej jako ści. W dokumentacji okre ślono strefy ochrony zbiornika. S ą nimi tereny doliny rzeki San oraz tereny przyległe do niej gdzie istnieje mo Ŝliwo ść szybkiego przenikania zanieczyszcze ń do dna doliny.

Fig. 4. Poło Ŝenie arkusza Ka ńczuga na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagaj ących szczególnej ochrony, wg A. S. Kleczkowskiego (1990)

1 – obszar wysokiej ochrony (OWO); 2 – obszar najwyŜszej ochrony (ONO); 3 – granica GZWP w ośrodku poro- wym. Numer i nazwa GZWP, wiek utworów wodono śnych: 425 – Zbiornik D ębica – Stalowa Wola – Rzeszów, czwartorz ęd (Q), 430 – Dolina rzeki San, czwartorz ęd (Q),

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano warto ści dopuszczalne st ęŜ eń okre ślone w Załączniku do Rozporz ądzenia Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jako ści ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 pa ździernika 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne warto ści pierwiastków dla poszczególnych grup u Ŝytko-

20 wania, ich zakresy oraz przeci ętne zawarto ści w glebach z terenu arkusza 1006 – Ka ńczuga, umieszczono w tabeli 1. W celu porównania tabel ę uzupełniono danymi o zawarto ści przeci ętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody bada ń laboratoryjnych. Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomoc ą sondy r ęcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem s ą zanieczyszczenia antropogeniczne, a wi ęc pierwiastki słabo zwi ązane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ci ągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomoc ą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudze- niem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metod ą absorpcyjnej spektrometrii atomowej technik ą zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z u Ŝyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrol ę jako- ści gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

Prezentacja wyników Zastosowana g ęsto ść opróbowania (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do wykre ślenia izoliniowej mapy zawarto ści pierwiastków zgodnie z zasadami przyj ętymi w kar- tografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna prób- ka - jedna informacja na 1 cm 2 mapy dla całego arkusza). Wyniki bada ń geochemicznych zostały wi ęc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizacj ę miejsc opróbowania (wraz z numeracj ą zgodn ą z baz ą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyj ętym dla gleb zaklasyfi- kowanych do grupy A (zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.).

21 Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki bada ń geochemicznych gleb odniesiono zarówno do warto ści st ęŜ eń dopusz- czalnych metali okre ślonych w Rozporz ądzeniu Ministra środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r., jak i do warto ści przeci ętnych okre ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 4). Tabela 4 Zawarto ść metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Warto ść prze- Warto ść przeci ętnych to ści w glebach ci ętnych (me- (median) w glebach na arkuszu 1006- dian) w gle- obszarów niezabu- Warto ści dopuszczalne st ęŜ eń w glebie Ka ńczuga bach na arku- dowanych Polski 4) lub ziemi (Rozporz ądzenie Ministra szu 1006- Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r.) Ka ńczuga

Metale N=7 N=7 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Gł ęboko ść (m p.p.t.) Gł ęboko ść (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 31-53 40 27 Cr Chrom 50 150 500 5-8 6 4 Zn Cynk 100 300 1000 32-49 40 29 Cd Kadm 1 4 15 <1 <1 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 3-5 4 2 Cu Mied ź 30 150 600 7-12 8 4 Ni Nikiel 35 100 300 8-14 10 3 Pb Ołów 50 100 600 9-16 12 12 Hg Rt ęć 0,5 2 30 0,09-0,17 0,11 <0,05 Ilo ść badanych próbek gleb z arkusza 1006-Ka ńczuga w 1) grupa A poszczególnych grupach u Ŝytkowania a) nieruchomo ści gruntowe wchodz ące w skład obsza- As Arsen 7 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 7 wy Prawo wodne, Cr Chrom 7 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 7 o ochronie przyrody; je Ŝeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 7 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 7 gro Ŝenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Mied ź 7 szarów tych st ęŜ enia zachowuj ą standardy wynikaj ące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 7 2) Pb Ołów 7 grupa B - grunty zaliczone do u Ŝytków rol nych ą Hg Rt ęć 7 z wył czeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty le śne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- ne, nieu Ŝytki, a tak Ŝe grunty zabudowane i zurbani- sza 1006-Ka ńczuga do poszczególnych grup u Ŝytkowa- zowane z wył ączeniem terenów przemysłowych, nia (ilo ść próbek) uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C - tereny przemysłowe, u Ŝytki kopalne, tereny komunikacyjne, 7 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geoch emiczny Polski 1:2 500 000 N – ilo ść próbek

22 Przeci ętne zawarto ści arsenu i kadmu w badanych glebach arkusza s ą na ogół ni Ŝsze lub równe w stosunku do warto ści przeci ętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wy Ŝsze wartości median wykazuj ą bar, chrom, cynk, kobalt, mied ź, nikiel, ołów i rt ęć . Pod wzgl ędem zawarto ści metali, wszystkie spo śród badanych próbek spełniaj ą warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunk- cyjne u Ŝytkowanie gruntów. Z uwagi na zbyt nisk ą g ęsto ść opróbowania dane prezentowane na mapie nie umo Ŝli- wiaj ą oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalaj ą tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody bada ń Do okre ślenia dawki promieniowania gamma i st ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki bada ń gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłu Ŝ profili o przebiegu N-S, prze- cinaj ących Polsk ę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwy Ŝszonej promieniotwórczo ści pomiary zag ęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysoko ści 1,5 metra nad powierzchni ą terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizyk ę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe g ęsto ść opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej dla dwóch kraw ędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest moŜliwy, gdy Ŝ te dwie kraw ędzie s ą zbie Ŝne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporz ądzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywa- no informacje zawarte w profilach na arkuszu s ąsiaduj ącym wzdłu Ŝ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane s ą wyniki dawki promieniowania gamma obejmuj ące sum ę promieniowania pochodz ącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

23 i. . aicyzzna lb iriskm promien pierwiastkami gleb Zanieczyszczenia 5. Fig. 1006W PROFIL ZACHODNI 1006E PROFIL WSCHODNI (na osi rz osi (na Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

ę 5539039 dnych - opis siatki kilometrowej arkusza) arkusza) kilometrowej siatki opis - dnych 5538556 5537735

m m 5535999

5530753 5536685 5529808

0 10 20 30 40 50 60 0 10 20 30 40 50 60 70

24 nGy/h nGy/h

owrzm n osaz aksa Ka arkusza obszarze na iotwórczymi St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego St ęŜ enie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5539039 5538556 5537735

m m 5535999

5530753 5536685 5529808

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 0 1 2 3 4 5 6 ń czuga czuga kBq/m 2 kBq/m 2

Wyniki Warto ści dawki promieniowania gamma wzdłu Ŝ profilu zachodniego wahaj ą si ę w przedziale od około 30 do około 55 nGy/h. Przeci ętnie warto ść ta wynosi około 50 nGy/h i jest wy Ŝsza od średniej dla obszaru Polski wynosz ącej 34,2 nGy/h. Wzdłu Ŝ profilu wschodniego warto ści promieniowania gamma mieszcz ą si ę w zakresie od około 30 do około 60 nGy/h, przy przeci ętnej warto ści wynosz ącej tak Ŝe około 50 nGy/h. Powierzchni ę arkusza Ka ńczuga buduj ą ró Ŝnorodne utwory. W cz ęś ci południowej i zachodniej dominuj ą piaskowcowo-łupkowe osady kredy górnej i paleogenu w wielu miejscach przykryte przez osady deluwialne (iły, piaski, gliny z rumoszami). Na północy i północnym wschodzie na powierzchni zalegaj ą utwory lessowe. W dolinach rzek wyst ępuj ą plejstoce ń- skie i holoce ńskie osady rzeczne (mady, mułki, gliny, piaski i Ŝwiry). W obydwu profilach zarejestrowane dawki promieniowania s ą mało zró Ŝnicowane, (przewa Ŝaj ą warto ści 50-60 nGy/h), co świadczy o tym, Ŝe wyst ępuj ące na powierzchni utwory cechuj ą si ę zbli Ŝoną radioaktywno ści ą. W profilu zachodnim nieco ni Ŝszymi warto ściami promieniowania gamma (ok. 30nGy/h) cechuj ą si ę utwory kredy górnej (margle z W ęgierki), wyst ępuj ące na północno-zachodnim kra ńcu obszaru, a w profilu wschodnim – holoce ńskie osady rzeczne. St ęŜ enia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłu Ŝ obu profili s ą bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wahaj ą si ę w przedziale od około 0,1 do około 3,6 kBq/m 2 wzdłu Ŝ profilu zachodniego, a wzdłu Ŝ profilu wschodniego - od około 1,0 do około 5,5 kBq/m 2

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzgl ędniaj ąc zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.01.62.628) oraz Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skal ę i specyfik ę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyj ęto zmody- fikowane rozwi ązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umo Ŝliwiaj ące pó ź- niejsz ą weryfikacj ę i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk.

25 Przedstawione na Mapie geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów s ą zró Ŝnicowane w nawi ązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne, O – odpadów oboj ętnych Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wył ączenie terenów, na których bezwzgl ędnie nie mo Ŝna lokalizowa ć składowisk odpa- dów, • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i słu Ŝb, • wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawi ązaniu do powy Ŝszych kryteriów, wyznacza si ę: - obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, - obszary o warunkach izolacyjnych spełniaj ących przyj ęte kryteria dla okre ślonego typu składowisk odpadów, - obszary mo Ŝliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadaj ące naturalnej warstwy izolacyjnej. Wyst ępowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izolacyjno ści pozwala wyró Ŝni ć potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obr ębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowa ń (RWU) na podstawie:

- izolacyjnych wła ściwo ści podło Ŝa – odpowiadaj ących wyró Ŝnionym wymaganiom składowania odpadów,

- rodzajów warunkowych ogranicze ń lokalizacyjnych składowisk wynikaj ących z przyj ę- tych obszarów ochrony (b - zabudowy mieszkaniowej, obiektów u Ŝyteczno ści publicz- nej, p – przyrody i dziedzictwa kulturowego. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obr ębie RWU posiadaj ących wymienione ograniczenia warunkowe b ędzie wymagało ustale ń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotycz ącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotycz ące naturalnych cech izolacyjnych podło Ŝa i ścian bocznych potencjalnych składowisk s ą uzale Ŝnione od typu składowanych odpadów (tabela 5).

26 Tabela 5 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotycz ące naturalnej bariery geologicznej Typ składowiska mi ąŜszo ść współczynnik rodzaj gruntów [m] filtracji [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10 -9 iły, iłołupki K – odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne ≥ 1 ≤ 1×10 -9 i obojętne O – odpadów oboj ętnych ≥ 1 ≤ 1×10 -7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyró Ŝnienie: - warunków izolacyjno ści podło Ŝa zgodnych z wymaganiami dla okre ślonego typu skła- dowisk (przyj ętymi w tabeli 5), - zmiennych wła ściwo ści izolacyjnych podło Ŝa (warstwa izolacyjna znajduje si ę pod przykryciem osadami piaszczystymi o mi ąŜ szo ści do 2,5 m, mi ąŜ szo ść lub jednorod- no ść warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstw ą „Geochemia środowi- ska” wchodz ą w skład warstwy informacyjnej „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi” i s ą przedstawione razem na Planszy B Mapy geo środowiskowej Polski. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopie ń zagro Ŝenia głównego uŜytkowego poziomu wodono śnego przeniesiony z arkusza Ka ńczuga Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Chowaniec, i in., 2000). Stopie ń zagro Ŝenia wód podziemnych wyznaczono w pi ęciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcj ą nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporno ści poziomu wodono śnego na zanieczyszczenia), ale tak Ŝe czynników zewn ętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszcze ń czy obszarów prawnie chronionych. Stopie ń ten jest parametrem zmiennym i syntetyzuj ącym ró Ŝne naturalne i antropogeniczne uwarun- kowania. Dlatego te Ŝ obszarów o ró Ŝnym stopniu zagro Ŝenia nie nale Ŝy wprost porównywa ć z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o do- brej izolacyjno ści (POLS) mog ą współwyst ępowa ć z obszarami o ró Ŝnym zagroŜeniu jako ści wód podziemnych.

Obszary o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze obj ętym arkuszem Ka ńczuga bezwzgl ędnemu wył ączeniu podlegaj ą: - obszar o zwartej zabudowie miasta Ka ńczuga i Jawornik Polski (siedziba władz gminy), - obszary le śne o powierzchni powy Ŝej 100 hektarów,

27 - łąki na glebach pochodzenia organicznego, - tereny podmokłe i bagienne, - obszary zwartych pokryw lessowych, zajmuj ące północn ą i północno-wschodni ą cz ęść arkusza - obszar rezerwatu przyrody „Husówka”, - obszar obj ęty ochron ą w ramach systemu NATURA 2000: „Pogórze Przemyskie” (osto- ja ptasia), - doliny rzek: Mleczka, Szklarka, Drohobyczka, Kamionka i g ęsta sie ć mniejszych cie- ków, - zewn ętrzne strefy ochrony po średniej wyznaczone wokół uj ęć wód podziemnych „Krzeszowice”, „Łopuszka Mała”, „Siedleczka” i „Rzepin-Rozbórz Okr ągły” , - obszary (do 250m) wokół akwenów wodnych, - fragment udokumentowanego głównego zbiornika wód podziemnych nr 430 Dolina rzeki San wraz ze stref ą ochronn ą, - bardzo liczne strefy osuwisk, - tereny o spadkach przekraczaj ących 10º.

Problem lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych Wi ększo ść obszaru arkusza znajduje si ę w granicach fliszowych Karpat zewn ętrznych (złuskowana jednostka skolska i jednostka zgłobicka) i zapadliska przedkarpackiego. Znaczna cz ęść obszaru omawianego arkusza podlega bezwzgl ędnemu zakazowi lokalizowania wszystkich typów składowisk, z uwagi na wymagania bezpo średniej ochrony hydrosfery, środowiska przyrodniczego oraz wył ączenia wynikaj ące z warunków geologiczno- in Ŝynierskich (bardzo liczne osuwiska oraz pokrywa lessowa na du Ŝej cz ęś ci obszaru). Cz ęść północna i północno-wschodnia obszaru arkusza jest poło Ŝona w obszarze zapadliska przedkarpackiego. Jest to basen przedgórski wypełniony mi ąŜ szami osadami miocenu, które predysponuj ą do wyznaczania w obr ębie ich wyst ępowania lokalizacji dla składowisk odpadów. Na omawianym obszarze osady te s ą jednak przykryte nieci ągł ą pokryw ą osadów czwartorz ędowych głównie w postaci lessów. Mi ąŜ szo ść pokrywy lessowej jest bardzo zmienna i osi ąga maksimum ponad 30 m. Lessy z uwagi na bardzo małą wytrzymało ść na procesy erozyjno-denudacyjne oraz gwałtown ą zmian ę cech fizycznych pod wpływem na- wodnienia s ą skałami, w obr ębie których istnieje zakaz lokalizacji składowisk. Na obszarze arkusza wyznaczono kilkadziesi ąt (najcz ęś ciej niewielkich) obszarów, gdzie mo Ŝliwe jest lokowanie odpadów oboj ętnych. Obszary te zostały wyznaczone na pod-

28 stawie niepełnych danych o budowie geologicznej (materiały robocze do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, arkusz Ka ńczuga). Na podstawie bada ń geologicznych (Piotrowska, Kami ński, 2003) mo Ŝna stwierdzi ć, Ŝe niemal ka Ŝde ogniwo litostratygraficzne fliszu w omawianym regionie zawiera skały ilaste. Jednak z uwagi na zmienno ść litologiczn ą, obecno ść licznych soczew, warstw i przerostów piaskowców oraz znaczne zaburzenia tektoniczne ocena wła ściwo ści izolacyjnych poszcze- gólnych ogniw wymaga dodatkowych badań geologicznych i geologiczno-in Ŝynierskich. Znaczne powierzchnie na omawianym obszarze zajmuj ą osady czwartorz ędowe. Cz ęść z nich pod wzgl ędem litologicznym mo Ŝe by ć brana pod uwag ę przy wyznaczeniu potencjalnych miejsc dla składowisk odpadów oboj ętnych. Ich lokalizacja b ędzie jednak mo Ŝliwa po doko- naniu dodatkowej oceny geologicznej, potwierdzaj ących obecno ść naturalnej, ci ągłej warstwy izolacyjnej odpowiedniej mi ąŜ szo ści w wyznaczonych obszarach. Maj ąc na uwadze wy Ŝej wymienione cechy, ujemnie wpływaj ące na ci ągło ść naturalnej bariery geologicznej i jej wła ściwo ści izolacyjne, wyznaczono obszary preferowane do lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych w obr ębie czwartorz ędowych glin ró Ŝnej genezy z ru- moszem skalnym, mioce ńsko-oligoce ńskich łupków z Niebylca, oraz nierozdzielonych, gór- nokredowych łupków i piaskowców cienko- i średnioławicowych warstw inoceramowych. Zdecydowana wi ększo ść preferowanych obszarów wyznaczona została w obr ębie plejstoce ń- skich glin o ró Ŝnej genezie. Wychodnie skał starszych ni Ŝ czwartorz ędowe, mog ące stanowi ć naturaln ą barier ę izolacyjn ą, znajduj ą si ę głównie w południowej i wschodniej cz ęś ci arkusza. Warstwy inoceramowe nierozdzielone buduj ą łupki i piaskowce cienko- i średnioławi- cowe. Profil rozpoczynaj ą piaskowce, wy Ŝej znajduj ą si ę mułowce, margle i łupki. Piaskowce są najcz ęś ciej cienkoławicowe, na powierzchniach ławic wyst ępuj ą fragmenty zw ęglonego materiału organicznego. Zawieraj ą tak Ŝe klasty łupków mułowcowych. Przeławicaj ące piaskowce łupki mułowcowe s ą popielato-szare, zielonkawe i czerwone i zawieraj ą du Ŝo miki. Łupki z Niebylca stanowi ą górn ą cz ęść warstw kro śnie ńskich i buduj ą je łupki szare margliste z kilkucentymetrowymi przeławiceniami piaskowców drobno- i średnioziarnistych Mi ąŜ szo ść serii moŜe si ęga ć 100 m. Gliny, mułki, i iły miejscami z okruchami skał stanowi ą zwietrzelin ę skał podło Ŝa oraz utworów pylastych. Ich mi ąŜ szo ść waha si ę od kilku do kilkunastu metrów. Wyst ępuj ą one na znacznych obszarach w obr ębie omawianego arkusza. Z uwagi na zmienn ą litologi ę utworów fliszowych i czwartorz ędowych glin, uznano, Ŝe warunki izolacyjne w obr ębie wskazanych obszarów s ą zmienne.

29 Warunkowe ograniczenia dla wyznaczonych obszarów preferowanych do lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych zwi ązane s ą z ochron ą przyrody i zabytków dziedzictwa kulturowego (grupa p) oraz zabudow ą (grupa b). Wi ększo ść potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk (poza środkow ą cz ęś ci ą arkusza) znajduje si ę w obr ębie Hy Ŝnia ńsko- Gwo źnickiego lub Przemysko-Dynowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Dla prefero- wanego obszaru wyznaczonego w okolicach Husowa istnieje warunkowe ograniczenie zwi ą- zane z zabudow ą miejscowo ści. W południowej cz ęś ci obszaru arkusza wyznaczono tak Ŝe kilka obszarów, na których nie wyklucza si ę lokalizacji składowisk. Nie posiadaj ą one jednak naturalnej bariery izolacyjnej, a w strefie przypowierzchniowej wyst ępuj ą utwory fliszowe z dominuj ącym udziałem piaskowców. Lokalizacja składowisk odpadów na takich terenach mo Ŝliwa jest jedynie pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Na terenie obj ętym arkuszem odpady komunalne s ą składowane na składowiskach komunalnych w Grabniku k. Jawornika Polskiego i Bóbrce Ka ńczudzkiej, przy czym oba skła- dowiska przeznaczone s ą do zamkni ęcia i rekultywacji (Stan …, 2006).

Charakterystyka obszarów preferowanych do lokalizacji składowisk odpadów komunalnych Analiza wszystkich odsłaniaj ących si ę na omawianym obszarze skał doprowadziła do wniosku, Ŝe jedyn ą warstw ą, która mo Ŝe by ć uznana za naturaln ą barier ę geologiczn ą dla lokalizacji składowisk odpadów komunalnych s ą łupki pstre. Wyst ępuj ą one w dwóch niewielkich wychodniach zlokalizowanych w południowej cz ęś ci arkusza. Seri ę t ę buduj ą łupki pstre, czerwone, zielone, szare, be Ŝowe oraz plamiste, rzadko z wkładkami piaskowców drobno- ziarnistych, kwarcowych (niekiedy glaukonitowych). W śród łupków sporadycznie spotyka si ę przeławicenia margli, wapieni detrytycznych i zlepie ńców. Mi ąŜ szo ść łupków jest zmienna, mo Ŝna przypuszcza ć, Ŝe osi ąga kilkadziesi ąt metrów. Warunkowe ograniczenia dla wyznaczonych obszarów preferowanych do lokalizacji składowisk odpadów oboj ętnych zwi ązane s ą z ochroną przyrody i zabytków dziedzictwa kulturowego (grupa p). Znajduj ą si ę one w obr ębie Przemysko-Dynowskiego Obszaru Chro- nionego Krajobrazu.

Ocena najkorzystniejszych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Wyznaczone w obr ębie łupków pstrych serii śląskiej potencjalne obszary lokalizacji składowisk dla odpadów komunalnych maj ą najkorzystniejsze warunki geologiczne (zwłasz- cza pod wzgl ędem litologicznym). Seria łupkowa jest do ść jednorodna pod wzgl ędem litologicznym (wkładki innych skał cienkie i nieliczne), o znacznej mi ąŜ szości (do kilkudziesi ęciu

30 metrów). Jedynym utrudnieniem przy lokalizacji składowisk mo Ŝe by ć skomplikowana tekto- nika. Obszary te znajduj ą si ę w rejonie, gdzie nie wyst ępuje u Ŝytkowe pi ętro wodono śne, co eliminuje zagro Ŝenia zwi ązane z mo Ŝliwo ści ą zanieczyszczenia wód podziemnych. Morfolo- gia wyznaczonych obszarów jest mało korzystna. Wyznaczone przez autorów preferowane obszary obejmuj ą głównie zrównania wierzchowinowe i grzbietowe, poło Ŝone wysoko ponad obszarami zabudowa ń i w znacznych odległo ściach od infrastruktury komunikacyjnej. Budo- wa składowisk w takich miejscach, z uwagi na wysokie koszty wykonania dróg dojazdowych będzie mało opłacalna. Wi ększo ść obszarów preferowanych do lokalizacji składowisk oboj ętnych ma mniej korzystne parametry litologiczne, poniewa Ŝ serie ilaste zawieraj ą liczne, cienkie wkładki pia- skowców, a wykształcenie litologiczne glin czwartorz ędowych jest zmienne z uwagi na ich ró Ŝną genez ę. S ą to najcz ęś ciej obszary, gdzie u Ŝytkowy poziom wodono śny nie wyst ępuje lub stopie ń jego zagro Ŝenia określono jako średni (południowo-zachodnia cz ęść obszaru i pas o szeroko ści około 2 km pomi ędzy miejscowo ści ą Hadle Ka ńczuckie, a Nienadow ą Doln ą). W obr ębie omawianego arkusza tereny pozbawione u Ŝytkowych poziomów wodono- śnych zajmuj ą znaczne obszary. Na pozostałej jego cz ęś ci najbardziej nara Ŝone na wpływ czynników zewn ętrznych s ą wody czwartorz ędowego poziomu wodono śnego, zwłaszcza w dolinie Sanu i Mleczki. Stopie ń antropogenicznego zagro Ŝenia jest tu bardzo wysoki ze wzgl ędu na brak ci ągłej pokrywy utworów izoluj ących warstw ę wodono śną od wpływów zewn ętrznych oraz kontakt hydrauliczny płytko zalegaj ącego zwierciadła wód tego poziomu z zanieczyszczonymi wodami powierzchniowymi. Poziom ten wyst ępuje głównie w dolinach rzecznych, w obszarach o bezwzgl ędnym zakazie lokalizacji składowisk. W pozostałej cz ęś ci arkusza zagro Ŝenie jako ści wód poziomów wodono śnych (trzeciorz ędowego, trzeciorz ędowo- kredowego) jest średnie z uwagi na słab ą izolacj ę i obecno ść ognisk zanieczyszcze ń. Pokrywa utworów zwietrzelinowych wyst ępuj ąca w nadkładzie utworów fliszu, z którymi zwi ązane s ą poziomy wodono śne, ze wzgl ędu na niewielk ą mi ąŜ szość nie gwarantuje dostatecznej izolacji tych poziomów.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Wszystkie udokumentowane na obszarze obj ętym arkuszem czynne zło Ŝa surowców mineralnych znajduj ą si ę na terenach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów. Równie Ŝ nielicznie wyst ępuj ące wyrobiska poeksploatacyjne s ą ulokowane na terenach bezwzgl ędnie wył ączonych z mo Ŝliwo ści składowania odpadów.

31 Przedstawione na mapie tereny, na których nie wyklucza si ę lokalizacji składowisk nale Ŝy traktowa ć jako podstaw ę pó źniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawi ązaniu do nich projektowania odpowiednich bada ń geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymaga ń dotycz ących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamkni ęcia, jakim powinny odpowiada ć poszczególne typy składowisk na obszarze planowanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie bada ń geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje si ę w formie dokumentacji geologiczno–in Ŝynier- skiej i hydrogeologicznej, doł ączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny by ć uwzgl ędnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równie Ŝ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mog ących pogorszy ć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzgl ędnienia ogranicze ń prawnych, odnosz ących si ę do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmuj ą zasi ęgi wyst ępowania w podło Ŝu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowi ących dobr ą naturaln ą izolacj ę dla poło Ŝonych gł ębiej poziomów wodono śnych.

X. Warunki podło Ŝa budowlanego

Waloryzacji warunków podło Ŝa budowlanego w obr ębie arkusza Ka ńczuga dokonano na podstawie: analizy Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Przemy śl, Kalni- ków, A – mapa utworów powierzchniowych (Borysławski i in., 1980), map topograficznych i obserwacji terenowych. Z oceny wył ączono: obszary wyst ępowania gleb wysokich klas bonitacyjnych (I-IVa) oraz gleb na podło Ŝu organicznym, zwartych kompleksów le śnych, Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego oraz rezerwatu Ostry Stok. Obszary niewaloryzowa- ne zajmuj ą do 70% powierzchni omawianego arkusza. O warunkach geologiczno – in Ŝynierskich podło Ŝa decyduje kilka czynników: rodzaj i stan gruntów, morfologia terenu i gł ęboko ść poło Ŝenia zwierciadła wód gruntowych. Dla potrzeb mapy geo środowiskowej stosuje si ę dwa podstawowe wydzielenia: obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa oraz obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo. Obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa to tereny wyst ępowania gruntów spoistych: zwartych, półzwartych i twardoplastycznych oraz niespoistych średniozag ęszczo-

32 nych i zag ęszczonych, na których nie stwierdzono zjawisk geodynamicznych, a gł ęboko ść wody gruntowej przekracza 2 m od powierzchni terenu. Gruntami spoistymi s ą czwartorz ę- dowe, zwietrzelinowe gliny i gliny piaszczyste oraz pylaste, lessy, jak równie Ŝ mady holoce ń- skie. Warunki takie wyst ępuj ą na niewielkich obszarach istniej ącej ju Ŝ zabudowy, gdzie grunty s ą cz ęś ciowo zmienione antropogeniczne, głównie w rejonie miejscowo ści Ka ńczuga, Sie- terz, Husów, Krzeczowice, Siennów, Rozbórz, Bachórz i Nienadowa. Obszary o warunkach niekorzystnych, utrudniaj ących budownictwo, s ą to tereny wyst ę- powania gruntów słabono śnych (organiczne, grunty spoiste w stanie mi ękko-plastycznym i plastycznym, grunty niespoiste lu źne), w których zwierciadło wody gruntowej znajduje si ę na gł ęboko ści mniejszej ni Ŝ 2 m od powierzchni terenu. Niekorzystne warunki wyst ępuj ą na terenach podmokłych i zabagnionych, w dolinach rzek i potoków wokół Ka ńczugi i Bóbrki Ka ńczuckiej. Znajduj ą si ę tam rozległe obszary podmokłe okresowo, w czasie obfitych opa- dów zalewane. Niewskazane dla budownictwa s ą tak Ŝe, stromo nachylone zbocza, o spadkach terenu przekraczaj ących 20%. Na obszarze całego arkusza mapy licznie wyst ępuj ą jary, pa- rowy i gł ębokie doliny potoków okresowych. Miejsca te sprzyjaj ą wyst ępowaniu ruchów masowych i procesów sufozyjnych. Znaczne nasilenie tych zjawisk obserwowa ć mo Ŝna w okolicy Nienadowej, Jawornika Polskiego, Husowa, Jodłówki i Łopuszki Wielkiej. Liczne w tym rejonie osuwiska s ą realnym i potencjalnym zagro Ŝeniem dla zabudowy, infrastruktury, upraw polowych i le śnych. Z dost ępnych materiałów kartograficznych wynika, Ŝe mo Ŝna tu spotka ć wszystkie typy osuwisk: obrywy, zsuwy, spływy i spełzywanie (Kami ń- ski, 2002). Do najliczniej wyst ępuj ących nale Ŝą zsuwy. Czynnikami wpływaj ącymi na uru- chamianie ruchów masowych s ą przede wszystkim: ukształtowanie terenu (k ąt nachylenia zboczy), warunki klimatyczne (nasilenie, wielko ść i rozkład w czasie opadów, zmiany tempe- ratur), oraz budowa geologiczna. W obszarze Pogórza najbardziej podatnymi na powstawanie osuwisk, s ą łupki menilitowe, warstwy kro śnie ńskie oraz inoceramowe. Spływy natomiast tworz ą si ę najcz ęś ciej w obr ębie zwietrzeliny, a obrywy w dolinach potoków o du Ŝej dynami- ce przepływów. W północno-wschodniej cz ęś ci arkusza, gdzie rze źba terenu jest mniej urozmaicona a stoki łagodniejsze, osuwiska wyst ępuj ą znacznie rzadziej. Dominuj tutaj procesy sufozji rozwijaj ące si ę w obr ębie pokrywy lessowej. W obszarze arkusza Ka ńczuga, w miejscowo ści Łopuszka Wielka, w rejonie byłej kopalni alabastru, na niewielkiej powierzchni, wyst ępuje obszar zapadania nad podziemnymi wyrobiskami górniczymi. S ą to niegł ębokie leje i płytkie obni Ŝenia terenu, stanowi ące nie- uŜytki, poro śni ęte krzakami.

33 Pomimo generalnie trudnych warunków budowlanych, od wieków rozwija si ę tu osadnic- two, co nale Ŝy wi ąza ć przede wszystkim z wyst ępowaniem urodzajnych gleb, a w pó źniejszym okresie z s ąsiedztwem du Ŝych o środków miejskich. W rejonach wyst ępowania skomplikowa- nych warunków podło Ŝa budowlanego wskazane jest przed przyst ąpieniem do realizacji inwestycji budowlanych wykonanie ka Ŝdorazowo dokumentacji geologiczno – in Ŝynierskiej.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Ka ńczuga le Ŝy pomi ędzy dolinami rzek Wisłoki i Sanu na pograniczu Karpat i Kotliny Sandomierskiej. W krajobrazie dominuj ą rozległe, malownicze wzgórza roz- dzielone dolinami rzek i strumieni o przebiegu zbliŜonym do południkowego. Cieki w pół- nocnej cz ęś ci arkusza prowadz ą wody do Wisłoka, a w południowej do Sanu. Tereny o naj- cenniejszych walorach krajobrazu b ędącego mozaik ą u Ŝytków rolnych i lasów zostały obj ęte prawn ą ochron ą. W 1992 r. utworzono Hy Ŝnia ńsko - Gwo źnicki Obszar Chronionego Krajo- brazu, którego fragment znajduje si ę w zachodniej cz ęś ci arkusza. Bezpo średnio z nim grani- czy utworzony w 1987 r. Przemysko-Dynowski Obszar Chronionego Krajobrazu, którego znaczny fragment znajduje si ę w granicach arkusza mapy. W obszarach tych cennymi elementami s ą nie tyko walory krajobrazowe oraz pozostało ści prawie naturalnych form buczyny karpackiej czy rzadkie gatunki ro ślin i zwierz ąt, lecz równie Ŝ jest to przykład krajobrazu kulturowego charakterystycznego dla drobnej, rozproszonej własno ści chłopskiej. W południowo – zachodnim skraju omawianego obszaru znajduje si ę ponadto mały fragment utworzonego w 1991 r. Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego, które jest najbardziej na zachód wysuni ętą cz ęś ci ą Karpat Wschodnich. Ścisł ą ochron ą obj ęto dotychczas dwa fragmenty kompleksów le śnych. Florystyczny rezerwat „Husówka” został utworzony w celu zachowania naturalnego stanowiska rzadkiego gatunku flory - kłokoczki południowej. Dominuj ącym zespołem ro ślinnym na terenie rezerwatu jest gr ąd wysoki, w którym oprócz d ębu i grabu wyst ępuje buk. W sąsiedztwie wyst ępu- je cenny starodrzew modrzewiowy. Rze źba terenu rezerwatu urozmaicona jest przez liczne jary i potoki b ędące dopływami rzeki Husówki (tabela 6). W lasach granicz ących z Hadlami Szklarskimi projektowany jest rezerwat „Ostry Stok” (B ęben i in., 1995), w którym przedmiotem ochrony ma by ć gr ąd subkontynentalny z zachowanym starodrzewem. Na omawianym obszarze licznie wyst ępuj ą drzewa o randze pomników przyrody. Do- minuj ą w śród nich d ęby szypułkowe. Najliczniejsze grupy drzew pomnikowych znajduj ą si ę w Krzeczowicach, gdzie 58 drzew tworzy alej ę lipow ą oraz w Bachórzu gdzie w pozostało- ściach parku dworskiego rosn ą 32 d ęby szypułkowe.

34 Tabela 6 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody i u Ŝytków ekologicznych Nr obiektu Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu Miejscowo ść na mapie ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) 1 2 3 4 5 6 ń 1 R Sieterz Ka czuga 1995 Fl - „Husówka” Przeworsk (71,96) Wólka Jawornik Polski L - „Ostry Stok” 2 R * Hy Ŝne ńska Przeworsk (66,7) M. Ka ńczuga 3 P Ka ńczuga 1973 PŜ – d ąb szypułkowy Przeworsk Ka ńczuga PŜ – aleja drzew po- 4 P Krzeczowice 1973 Przeworsk mnikowych, 58 lip Zarzecze PŜ – 3 d ęby szypuł- 5 P Siennów 1960 Przeworsk kowe Zarzecze PŜ – 14 d ębów szy- 6 P Siennów 1971 Przeworsk pułkowych Zarzecze 7 P Siennów 1971 PŜ – wi ąz Przeworsk Zarzecze PŜ – 9 d ębów szypuł- 8 P Siennów 1971 Przeworsk kowych Zarzecze 9 P Siennów 1971 PŜ – 3 lipy Przeworsk Zarzecze 10 P Siennów 1971 PŜ – osika Przeworsk Zarzecze 11 P Siennów 1971 PŜ – wi ąz Przeworsk Zarzecze 12 P Siennów 1971 PŜ – sosna wejmutka Przeworsk Pruchnik 13 P Rozbórz Okr ągły 1998 PŜ – klon jawor Jarosław Pruchnik 14 P Rozbórz Okr ągły 1998 PŜ –dąb szypułkowy Jarosław Pruchnik 15 P Rozbórz Okr ągły 1998 PŜ –dąb szypułkowy Jarosław Dubiecko PŜ – grupa d ębów 16 P Śliwnica 1979 Przemy śl szypułkowych, Dynów 17 P Bachórz 1972 PŜ – świerk pospolity Rzeszów Dynów PŜ – 32 d ęby szypuł- 18 P Bachórz 1972 Rzeszów kowe Dynów 19 P Bachórz 1972 PŜ – 3 sosny pospolite Rzeszów Markowa kompleks ł ąk śródleś- 20 U Tarnawka * Ła ńcut nych i stawów (15 ha) Rubryka 2 -R – rezerwat; P – pomnik przyrody; U – uŜytek ekologiczny Rubryka 5 *-obiekt projektowany lub proponowany przez słu Ŝby ochrony przyrody Rubryka 6 -rodzaj rezerwatu: Fl – florystyczny. L - le śny -rodzaj pomnika przyrody: P Ŝ – Ŝywej

Na zachód od Tarnawki w dolinie rzeki Chmielnik projektuje si ę ponadto utworzenie uŜytku ekologicznego obejmuj ącego kompleks śródle śnych ł ąk i stawów (Witkowska-Wawer i in., 1998). Jest to cenny element zarówno krajobrazowy jak i biocenotyczny, b ędący miej- scem bytowania dla zwierz ąt wodnych i wodno-lądowych.

35 Nieczynny kamieniołom piaskowców kliwskich, zlokalizowany we wsi Tarnawka, pro- ponuje si ę uzna ć za stanowisko dokumentacyjne (tabela 7). Jest to bardziej południowe, wi ęk- sze i lepiej zachowane z dwu wyrobisk w tej miejscowo ści. Grube ławice piaskowców s ą przewarstwione w dolnej cz ęś ci profilu typowymi łupkami brunatnymi. Wy Ŝej jako przeławi- cenia wyst ępuj ą be Ŝowe łupki diatomitowe i diatomity z soczewkami rogowców. Wyrobisko ma około 90 m długo ści i skarpy dochodz ące do 15 m wysoko ści. Tabela 7 Wykaz proponowanych stanowisk dokumentacyjnych przyrody nieo Ŝywionej Numer Gmina obiektu Rodzaj Miejscowo ść Uzasadnienie wyboru na ma- Powiat obiektu pie 1 2 3 4 5 Nieczynny kamieniołom gdzie odsłaniaj ą się warstwy menilitowe. W ich obr ębie w odsłoni ęciu dominuj ą piaskowce kliwskie - osad charakterystyczny dla jednostki skolskiej. W sp ągowej cz ęś ci odsłoni ęcia wyst ępuje nietypowa ławica zlepie ńca, zbudowana 1 Tarnawka Markowa O z kwarcu i bardzo licznych du Ŝych klastów łupków zielonych. Ła ńcut W środkowej cz ęś ci profilu odsłania si ę bardzo charakterystyczny osad. Jest to osad spływu podmorskiego zło Ŝony z materiału dia- tomitowego, w którym tkwi ą pot ęŜ ne (ponad 1 m średnicy) za- okr ąglone bloki piaskowców kliwskich (Malata, 2005) Rubryka 4 - rodzaj obiektu: O – odsłoni ęcie Karpacka cz ęść arkusza pokryta jest lasami, zajmuj ącymi około 13 % powierzchni, zgrupowana głównie w kompleksach mało hektarowych. Wi ększe kompleksy le śne znajduj ą si ę w s ąsiedztwie Tarnawki, Woli Rzepi ńskiej, Drohobyczki i Nienadowej Górnej. Drzewo- stany zaliczane s ą do typu siedliskowego lasu świe Ŝego – wy Ŝynnego. Cechuje je zró Ŝnico- wany skład gatunkowy i wysoka zdrowotno ść . Dominuj ącymi gatunkami s ą: jodła – 35%, buk 34%, sosna – 10%, d ąb – 10% i modrzew – 5% powierzchni. Rzadziej wyst ępuj ą brzozy, olchy, topole i graby. Podstawowym typem siedliskowym lasu jest las wy Ŝynny. W dolinach zachowały si ę lasy wierzbowo-topolowe oraz wi ązowe. Du Ŝą rol ę na Pogórzu pełni ą na wpół naturalne zbiorowiska ł ąkowe. Na terenie zapadliska przedkarpackiego lasy praktycznie nie wyst ępuj ą, a wi ększa cz ęść terenu pokryta jest glebami klas od I do IVa. Zajmuj ą one w obr ębie arkusza około 60% powierzchni u Ŝytków rolnych, głównie w północno-wschodniej cz ęś ci arkusza. Gleby górskie wyst ępuj ące w południowej i zachodniej cz ęś ci omawianego terenu ze wzgl ędu na to, Ŝe po- ło Ŝone s ą na stromo nachylonych stokach, nara Ŝone s ą na erozj ę i ruchy masowe, dlatego te Ŝ na tym terenie gleb wysokiej jako ści jest niewiele. Znaczna cz ęść gruntów o niskiej klasie bonitacyjnej i poło Ŝonych w obszarach osuwiskowych przeznaczona jest pod zalesienie. Cen-

36 ne przyrodniczo s ą ł ąki na glebach pochodzenia organicznego. Mo Ŝna je spotka ć w dolinie Mleczki w północno-wschodnim fragmencie arkusza. Fauna reprezentowana jest przez takie gatunki jak: płazy – traszka; ptaki – pliszka; ssaki – ryjówka. Elementami fauny puszcza ńskiej s ą ssaki: wilk, sarna, kuna oraz z owadów chrz ąszcz – kozioróg d ębosz. Gatunkami typowo nizinnymi s ą: ptaki – skowronek borowy, kureczka nakrapiana, łozówka a z płazów ropucha paskówka. Według systemu ECONET (Liro, 1998), południowy fragment omawianego terenu znajduje si ę w obszarze węzłowym o znaczeniu mi ędzynarodowym 46M - Obszar Pogórza Przemyskiego (fig. 6). Swym zasi ęgiem obejmuje on Park Krajobrazowy Pogórza Przemy- skiego. Głównym typem siedlisk jest subkontynentalny gr ąd odmiany wy Ŝynnej, Ŝyzna bu- czyna karpacka i ł ęg wierzbowo-topolowy.

Fig. 6. Poło Ŝenie arkusza Ka ńczuga na tle systemu ECONET (Liro, 1998)

1 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu mi ędzynarodowym i jego numer; 46M – obszar Pogórza Przemyskiego: 2 – granica obszaru w ęzłowego o znaczeniu krajowym i jego numer; 24K – obszar Le Ŝajski, 25K – obszar Doliny Środkowego Sanu, 32K – obszar Pogórza Strzy Ŝowsko-Dynowskiego: 3 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym; 72k – korytarz Pogórza Dynowskiego

37 Obszar Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego został wł ączony do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 jako obszar specjalnej ochrony ptaków pod nazw ą Pogórze Przemyskie (PLB 180001) (tabela 8). Gniazduje tu 112 gatunków ptaków, a w okresie l ęgo- wym obszar ten zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej nast ępuj ących gatunków ptaków: bączek, bocian czarny, dzi ęcioł białogrzbiety, orlik krzykliwy, orzeł przedni, puchacz, pusz- czyk uralski, trzmielojad. W stosunkowo wysokim zagęszczeniu wyst ępuj ą tu: bocian biały, derkacz, dzi ęcioł czarny, g ąsiorek, muchołówka białoszyja, muchołówka mała. Tabela 8 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Poło Ŝenie centralne- Poło Ŝenie administracyjne obszaru w Typ Nazwa obszaru go punktu obszaru Powierzch- granicach arkusza Kod Lp. obsza- i symbol ozna- nia obszaru Woje- obszaru Szer. geo- Kod ru czenia na mapie Dł. geogr. (ha) wódz- Powiat Gmina gr. NUTS two 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Pogórze Prze- PL091 rze- PLB podkar- 1 J myskie 22 31 55 49 44 54 64 074,7 PL092 szow- Dynów 180001 packie P ski Rubryka 4 – w nazwie symbol obszaru na mapie P – obszar specjalnej ochrony ptaków

XII. Zabytki kultury

Pierwsze ślady pobytu ludzi na terenie obejmuj ącym arkusz Ka ńczuga pochodz ą z okolic Husowa i Siennowa i datowane s ą na młodszy paleolit. Z epoki kamienia zachowały si ę ślady działalności ludzi w rejonie rzeki Mleczki, Chodakówki, Sietesza. Około 3 tys. lat temu ludy kopiennicze rozwinęły w tym rejonie prymitywn ą upraw ę ro ślin na Ŝyznych glebach lessowych. Wiele ciekawych znalezisk archeologicznych pochodz ących z neolitu i epoki br ązu udokumentowano w okolicach: Tarnawki, Jodłówki, Rzeplina i Rozbórza, Ka ńczugi i Husowa, a z okresu wpływów rzymskich w Monastyrzu. Do wi ększych obiektów obj ętych stref ą obserwacji archeologicznych nale Ŝą osady, fortyfikacje ziemne, grodziska, kurhany, cmentarzyska (Jaskamin, 1998). Jedn ą z najstarszych osad na omawianym arkuszu jest Ka ńczuga, której zało Ŝycielem był Otton z Pilczy. Pierwsze informacje pisane dotycz ące osadnictwa na tym terenie pochodz ą z 1340 r. Prawa miejskie Ka ńczuga otrzymała w roku 1440 z r ąk króla Władysława Jagiełły. Miasto poło Ŝone było na skrzy Ŝowaniu traktów handlowych z Polski na W ęgry i z zachodu na Ru ś. Zapewniało mu to równomierny rozwój. Najazd wołoski w XV w. oraz kilka najazdów tatarskich spowodowało jego upadek. W pó źniejszych okresach Ka ńczuga słyn ęła z rzemiosła zwłaszcza druciarstwa i koronkarstwa. Najcenniejszymi zabytkami miasta s ą ko ściół z 1605

38 roku, renesansowa cerkiew grekokatolicka z dzwonnicą z 1600 roku i cmentarz z XIX w. Po- za zabytkami sakralnymi zachowały si ę tak Ŝe obiekty techniczne; w rynku oryginalna stara studnia, dworzec kolejki w ąskotorowej oraz magazyn oraz ruiny czterech baszt obronnych (Motylewicz, 1984). Interesuj ące zespoły dworskie wraz z parkami podworskimi zachowały si ę w Lipniku, Łopuszce Małej, Husowie, Hadlach Szklarskich, Krzeczowicach, Siteszu, Nienadowej i śu- klinie oraz pozostało ści parku podworskiego w Bachórzu. Park w Lipniku jest jednym z nielicznych, dwudziestowiecznych parków le śnych o bogatym składzie florystycznym, zarówno gatunków krajowych, jak i obcych. Zachowany jest tu w cało ści jednorodny układ przestrzen- ny według pierwszego rozplanowania. W Hadlach Szklarskich park stanowi ą rozległe ogrody krajobrazowe, rozplanowane w XVIII stuleciu cz ęś ciowo na reliktach wcze śniejszego zało Ŝe- nia. Otoczony jest z trzech stron dolin ą potoku z dwoma wjazdami na rampach ziemnych i głównym od strony dworu i mostu. Centralne miejsce pośród głównej kwatery w obramo- waniu starodrzewia zajmuje pałac murowany oraz drewniany dwór. Liczne s ą tak Ŝe na omawianym terenie zabytki architektury sakralnej. Cerkiew w Krzeczowicach została wzniesiona w drugiej połowie XVIII w., a na uwag ę zasługuj ą znajduj ące si ę w jej wn ętrzach ołtarze XVIII - wieczne i ławy drewniane z pocz. XX w. Z tego samego okresu pochodzi cerkiew w Hadlach Szklarskich, która po spaleniu w czasie powsta- nia styczniowego została odbudowana. Zespół ko ścioła pod wezwaniem Matki Bo Ŝej Pocie- szenia obejmuj ący ko ściół, kaplice, dzwonnic ę i cmentarz zachował si ę w Jodłówce. Zabyt- kowy ko ściół znajduje si ę tak Ŝe w Jaworniku Polskim, cmentarz Ŝydowski z XIX w. w Sie- dleczce, a grobowce z XIX w. rodzin Scipio del Campo i Władysława Skrzy ńskiego w Ło- puszce Wielkiej i Bachórzu. Interesuj ącym obiektem technicznym o randze zabytku jest w ąskotorowa kolej relacji Przeworsk – Dynów. Koncepcja budowy i eksploatacji kolei powstała w okresie cesarstwa austro-węgierskiego, a rozpocz ęcie budowy nast ąpiło w 1900 r. Zasadniczym celem funkcjo- nowania kolei było dostarczanie buraków do cukrowni w Przeworsku oraz przewóz z ziemi brzozowskiej płodów rolnych, drewna, Ŝwiru i kamienia. Do rejestru zabytków wpisano dworce kolejowe w Hadlach Szklarskich, Jaworniku Polskim, Manasterzu, Zagórzu, Ka ńczu- dze, Krzeczowicach i Bachórzu. Kolej jest obecnie eksploatowana w sezonie letnim jako po- ci ąg turystyczny.

39 XIII. Podsumowanie

Obszar obj ęty arkuszem Ka ńczuga posiada znacz ące walory przyrodniczo- krajobrazowe. Pokryte lasami wzgórza centralnej i południowo – zachodniej cz ęś ci arkusza mapy tworz ą nie tylko cenne ekosystemy, ale obok gł ęboko wci ętych dolin rzecznych stanowi ą charakterystyczny element pogórskiego krajobrazu. W północno – wschodniej cz ęś ci do- minuje natomiast krajobraz rolniczy. Uprawom polowym sprzyja wyst ępowanie gleb wysokiej jako ści i łagodny klimat. Du Ŝa cz ęść tego terenu jest obj ęta ró Ŝnymi formami ochrony głównie krajobrazu. Dla zachowania cennych przyrodniczo zespołów le śnych i faunistycz- nych utworzono rezerwat florystyczny. Omawiany teren jest bogaty w wyst ąpienia złó Ŝ kopalin zwłaszcza gazu ziemnego. Obecnie eksploatowane s ą cztery zło Ŝa gazu ziemnego: „Husów – Albigowa – Krasne”, „Ka ńczuga”, „Pruchnik – Pantalowice”, „R ączyna” i „Jodłówka”. W jednym z wyeksploato- wanych poziomów zło Ŝa gazu ziemnego „Husów – Albigowa – Krasne” zlokalizowano podziemny magazyn gazu „Husów PMG” słu Ŝą cy do magazynowania gazu pochodz ącego głów- nie z importu z Rosji. Pozostałe kopaliny maj ą niewielkie znaczenie gospodarcze. Na potrzeby lokalne eksploatuje si ę zło Ŝe Ŝwirowo piaszczyste „Bachórz-1”. Udokumentowane w prze- szło ści rozległe zło Ŝe glin lessowych „Ka ńczuga”, a tak Ŝe inne wyst ąpienia lessów i glin lessowych maja obecnie niewielkie znaczenie ze wzgl ędu na niska jako ść kopaliny. Niegdy ś stanowiły surowiec dla licznych w tym rejonie cegielni. Jednak Ŝe wiele lat temu zaniechano produkcji, a pozostałe po wydobyciu wyrobiska uległy samorekultywacji. Unikatowe w skali kraju jest wyst ąpienie zło Ŝa gipsu alabastrowego w Łopuszce Wielkiej. Było ono w przeszło- ści eksploatowane metodami podziemnymi. Ze wzgl ędu jednak na skomplikowane warunki geologiczno – górnicze i du Ŝą zmienno ść kopaliny wznowienie eksploatacji tego zło Ŝa nie jest obecnie ekonomicznie uzasadnione. Najwi ększ ą miejscowo ści ą licz ącą koło 1 tys. mieszka ńców i równocze śnie najwi ęk- szym o środkiem drobnego przemysłu jest Ka ńczuga. Znajduj ą si ę tam małe zakłady przemy- słu przetwórstwa owocowo-warzywnego, spo Ŝywczego i maszynowego obejmuj ącego produkcj ę oprzyrz ądowania dla rolnictwa, a tak Ŝe folii ogrodniczych i budowlanych. W innych miejscowo ściach w tym rejonie prowadzi si ę jedynie drobn ą produkcj ę drzewną. Na obszarach obj ętych waloryzacj ą podło Ŝa budowlanego dominuj ą warunki niekorzystne głównie ze wzgl ędu na stromo nachylone stoki oraz licznie wyst ępuj ące tu osuwiska. Zasoby wód tego rejonu nie s ą du Ŝe aczkolwiek wystarczaj ące do pokrycia zapotrzebo- wania mieszka ńców. Wodociągi gminne zaopatruj ą ludno ść w wod ę pitn ą pochodz ącą wy-

40 łącznie z eksploatacji wód podziemnych, a indywidualne gospodarstwa ujmuj ą ponadto wody bezpo średnio ze źródeł. Najwi ększa na obszarze arkusza rzeka Mleczka Wschodnia i Zachod- nia okresowo jest przyczyn ą lokalnych powodzi, st ąd te Ŝ w ramach programu małej retencji wód wybudowano ju Ŝ pierwszy z dziewi ęciu zaplanowanych zbiorników retencyjnych. Na obszarze arkusza Ka ńczuga wyznaczono kilkana ście potencjalnych obszarów dla lokalizowania składowisk oboj ętnych (w obr ębie czwartorz ędowych glin ró Ŝnej genezy z rumo- szem skalnym, mioce ńsko-oligoce ńskich łupków z Niebylca, oraz nierozdzielonych, górno- kredowych łupków i piaskowców cienko- i średnioławicowych warstw inoceramowych) oraz dwa obszary, gdzie mo Ŝliwe jest składowanie odpadów komunalnych (w obr ębie łupków pstrych). Z uwagi na bardzo ogólne dane geologiczne dotycz ące rozmieszczenia, mi ąŜszo ści i litologii poszczególnych ogniw fliszu, lokalizacja ka Ŝdego nowego składowiska wymaga przeprowadzenia dodatkowych bada ń geologicznych i geologiczno-in Ŝynierskich. Znaczna cz ęść obszaru omawianego arkusza podlega bezwzgl ędnemu zakazowi lokalizowania wszystkich typów składowisk, z uwagi na wymagania bezpo średniej ochrony hydrosfery, środowi- ska przyrodniczego oraz wył ączenia wynikaj ące z warunków geologiczno-in Ŝynierskich. Na terenie objętym arkuszem odpady komunalne s ą składowane na składowiskach komunalnych w Grabniku k. Jawornika Polskiego i Bóbrce Ka ńczudzkiej (obszary bezwzgl ęd- nie wykluczone z lokalizacji składowisk), przy czym oba składowiska przeznaczone s ą do zamkni ęcia i rekultywacji. Ewentualna lokalizacja składowisk odpadów na obszarze obj ętym arkuszem powinna by ć poprzedzona wnikliw ą analiz ą geo środowiskow ą ze wzgl ędu na walory przyrodnicze tych terenów. Wytypowane obszary przy analizowaniu funkcji gospodarczej terenów w planowaniu przestrzennym powinny by ć rozpatrywane jako miejsca lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi bądź pogarszaj ących stan środowiska jedynie w ostateczno ści. Wskazane tereny spełniaj ą w tym zakresie ogólne wymogi ochrony środowiska uj ęte w usta- wodawstwie polskim, ale połoŜone s ą w pobli Ŝu obszarów o du Ŝych walorach przyrodni- czych. Zasoby przyrodnicze i zabytki dokumentuj ące wielowiekow ą obecno ść człowieka na tych ziemiach s ą wystarczaj ące do rozwijania w tym rejonie funkcji turystyczno-rekre- acyjnych. Małe, zaciszne miejscowo ści, szczyc ące si ę kilkusetletnimi tradycjami oraz cennymi zabytkami architektury mog ą sta ć si ę w przyszło ści baz ą turystyczn ą i punktem wyjścia dla aktywnie wypoczywaj ących z dala od du Ŝych o środków turystycznych.

41 XIV. Literatura

ALEXANDROWICZ S. W., 1963 – Stratygrafia osadów mioce ńskich w Zagł ębiu Górno śląskim. Pra- ce Inst. Geol. 39. Warszawa. BAR J., śMUDA A., 1984 – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej zło Ŝa gazu ziemnego „Ka ń- czuga”. Sanocki Zakł. Górn. Nafty i Gazu, Sanok. BĄK B., JASIONOWICZ J., RADWANEK-BĄK B., SZEL ĄG A. 1997 - Ochrona zasobów kopalin i ocena mo Ŝliwo ści wykorzystania kredowych i eoce ńskich łupków pstrych w Karpatach jako surowców ilastych. Pa ństw. Instyt. Geolog, Oddział Karpacki, Kraków. BĘBEN M., GŁOWACKA B., KARPIERZ J., RUCI ŃSKI P., WITKOWSKA-WAWER L., ZAJ ĄC M., 1995 – Projekt docelowej sieci rezerwatów przyrody na gruntach b ędących w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych. Woj. przemyskie. Arch. Woj. Kons. Przyr., Rzeszów. BOGACZ A. 1990 – Inwentaryzacja złó Ŝ kopalin stałych do lokalnej produkcji materiałów budowlanych gmin: Ka ńczuga, Jawornik Polski, Zarzecze, Pruchnik, Dubiecko, Krzywcza, Dynów, Przeds. Geolog., Kraków. BORYS Z., ŚWI ĘTNICKA G., ZYCHOWICZ K. 1978 – Zbiorcza dokumentacja geologiczna zło Ŝa gazu ziemnego „Pruchnik-Pantalowice”, Przeds. Poszukiw. Nafty i Gazu w Ja śle, Jasło. BORYSŁAWSKI A., GUCIK S., PAUL Z., ŚLĄCZKA A., WÓJCIK A., śYTKO K. 1980 – Mapa geologiczna Polski, skala 1:200 000 arkusz Przemy śl, Kalników, Wyd. Geolog., Warszawa. BUKOWSKA M., BUKOWSKI J. 1995 – Kompleksowa ocena oddziaływania na środowisko eksploatacji zło Ŝa gazu ziemnego „Husów-Albigowa-Krasne”, Biuro Obsługi Inwestycji, Rzeszów. CHOWANIEC J., WITEK K., FREIWALD P. 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Ka ńczuga, Centr. Arch. Geol. Warszawa. CZERNICKI J., DUSZA R., 1972 – Dokumentacja zło Ŝa gazu ziemnego Pantalowice w rejonie Ka ń- czugi. Przedsi ębiorstwo Poszukiwa ń Naftowych w Ja śle. DUSZA R., MIZIOŁEK M. 1994 – Zbiorcza dokumentacja geologiczna zło Ŝa gazu ziemnego „Hu- sów-Albigowa-Krasne”. Dodatek nr 3 (Zło Ŝe: Krasne-Albigowa, Husów W, Husów E) Insty- tut Górn. Nafty i Gazu, Kraków. GALATA A. 1989 – Sprawozdanie z bada ń geologiczno-poszukiwawczych za zło Ŝem gipsów alabastrowych „Łopuszka Wielka-Siedleczka”, Przeds. Geolog. Kraków. GAWLIK U., 2000 - Dokumentacja geologiczna zło Ŝa gazu ziemnego „Jodłówka” – dodatek nr 3. 1999 – Przeds. Górn. Nafty i Gazu, Biuro Geologiczne „Geonafta” w Ja śle. GŁOWACKI E., REINISCH R., KARNKOWSKI P., 1960 – Wstępna dokumentacja geologiczna zło Ŝa gazu ziemnego w rejonie Ka ńczugi. Przedsi ęb. Pa ństw. Poszuk. Naft., Jasło GUCIK S., WÓJCIK A. 1982 – Obja śnienia do mapy geologicznej Polski, skala 1:200 000, arkusz Przemy śl - Kalników, Wyd. Geolog., Warszawa.

42 INSTRUKCJA opracowania Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, 2005. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. JASKAMIN D. 1998 – Katalog stanowisk archeologicznych obj ętych rejestrem zabytków nierucho- mych w Polsce (stan z 1993 r.), Zeszyty Generalnego Konserwatora Zabytków, Archeologia, Zesz. 2. Wyd. Stowarzysz. Naukowego Archeologów Polskich Oddz. Warszawa. JAWOR E. 1990 – Ilo ściowa ocena zasobów prognostycznych ropy naftowej i gazu ziemnego w mioce ńskim kompleksie strukturalnym Przedgórza Karpat, Zakład Poszukiwa ń Nafty i Gazu, Wyd. Technika Poszukiwa ń Geologicznych, Geosynoptyka i Geotermia, Kraków. KAMI ŃSKI M. 2002 – Obja śnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Ka ńczuga (materiały robocze), Oddział Warszawski Pa ństw. Inst. Geol.. Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) wymagaj ących szczególnej ochrony w skali 1:500 000, Inst. Hydrogeolog. i Geolog. In Ŝ. AGH, Kraków. KONDRACKI J. 2002 – Geografia regionalna Polski, Wyd. II poprawione, PWN, Warszawa. LIRO (red. ), 1998 – Econet, koncepcja krajowej sieci ekologicznej - Polska, 1995 - Wydawnictwo IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Pa ństw. Inst. Geol. Warsza- wa. LORENC H. (red.), 2005 – Atlas klimatu Polski. IMiGW Warszawa. ŁUCZKOWSKA E., 1995 – Korelacja biostratygraficzna miocenu z nowych wierce ń w Wieliczce. Geol. AGH 21, 4., Kraków MALATA T., 2005 - Karta ewidencyjna stanowiska dokumentacyjnego. Arch. Ministerstwa Środowi- ska, Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski, 1:500 000. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. MOTYLEWICZ J. 1984 – Dzieje Ka ńczugi, Biblioteka Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej, Tom VI, Przemy śl. PIOTROWSKA K., KAMI ŃSKI M., 2003 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Ka ńczuga (maszynopis). Centr. Arch. Geol. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PLEZIA B., RATUSZNIAK Z., SŁY Ś M., 1997 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa gazu ziemnego „R ączna” – dodatek nr 1. PGNiG Oddział Biuro Geologiczne Geonafta O środek Regionalny Jasło. PODSTOLSKI R. 1994 – Zeolity karpackie – nowy przyszło ściowy surowiec mineralny, Przegl. Geol. nr 6, Warszawa. POR ĘBA E. 1971 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa lessów przydatnych do produkcji cegły pełnej

„Ka ńczuga” w kat. C 2. Przeds. Geolog., Kraków.

43 PORWISZ B., KOWALSKI J., M ĄDRY J., OPERACZ T., 1995 – Dokumentacja hydrogeologiczna Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWP – 430 „Dolina Sanu”. Arch. Przeds. Geol. SA, Kraków. PRZENIOSŁO S. (red.), 2006 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2005 r. Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa. PRZEWŁOCKA M. 1974 – Sprawozdanie z robót i bada ń geologiczno-rozpoznawczych złoŜa lessów i glin lessowych „Ka ńczuga”, Przeds. Geolog. Kraków. ROZPORZ ĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 wrze śnia 2002 r. w sprawie standardów jako ści gleby oraz standardów jako ści ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 pa ździernika 2002 r., poz. 1359. SMUSZKIEWICZ A. 1993 – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej dotycz ącej południowo- wschodniej cz ęś ci zło Ŝa gipsów alabastrowych „Łopuszka Wielka”, Przeds. Projektowo Usługowe „Budgor”, Lublin. STAN środowiska w województwie podkarpackim w 2005 roku, 2006. Woj. Inspektorat Ochr. Śro- dowiska, Rzeszów. SURMACZ R., 2002 – Dokumentacja geologiczna zło Ŝa kruszywa naturalnego „Bachórz 1” w kat. C1. Ła ńcut. WITKOWSKA-WAWER L. (red.), 1998 – Ocena przyrodnicza obszaru gminy Markowa, woj. rzeszowskie. Arch. Woj. Kons. Przyr., Rzeszów. WOLI ŃSKI W., 2002 – Mapa geologiczno – gospodarcza Polski w skali 1: 50 000, ark. Ka ńczuga. Pa ństw. Inst. Geol. Warszawa. śYTKO K. (red), 1989 - Geological Map of the western outer Carpatians and their Foreland without Quatemary Formations, Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.