P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz KA ŃCZUGA (1006) Warszawa 2007 Autorzy: IZABELA LASKOWICZ*, KATARZYNA STRZEMI ŃSKA*, MAREK GAŁKA*, MICHAŁ ROLKA*, ANNA BLI ŹNIUK*, PAWEŁ KWECKO*, HANNA TOMASSI-MORAWIEC* Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA* Redaktor regionalny: BARBARA RADWANEK-BĄK* Redaktor tekstu: IZABELA LASKOWICZ*, MARTA SOŁOMACHA* * Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa, 2007 Spis tre ści I. Wst ęp (I. Laskowicz)......................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (I. Laskowicz) ............................................ 3 III. Budowa geologiczna (I. Laskowicz).................................................................................. 6 IV. Zło Ŝa kopalin (I. Laskowicz) ........................................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (I. Laskowicz) .......................................................... 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (I. Laskowicz) ..................................... 16 VII. Warunki wodne (I. Laskowicz)........................................................................................ 17 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 17 2. Wody podziemne.................................................................................................... 18 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 20 1. Gleby (A. Bli źniuk, P. Kwecko).............................................................................. 20 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ........................................ 23 IX. Składowanie odpadów (K. Strzemi ńska, M. Gałka, M. Rolka) ....................................... 25 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (I. Laskowicz)............................................................... 32 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (I. Laskowicz)................................................................ 34 XII. Zabytki kultury (I. Laskowicz) ........................................................................................ 38 XIII. Podsumowanie (I. Laskowicz)......................................................................................... 40 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 42 I. Wst ęp Arkusz Ka ńczuga Mapy geo środowiskowej w skali 1:50 000 opracowano w 2007 roku w Oddziale Karpackim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Krakowie. Map ę wykonano zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005). Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (2002), wykonanym przez W. Woli ńskiego z Przedsi ębiorstwa Geologicznego SA Kraków. Mapa składa si ę z dwóch plansz. Pierwsza zawiera informacje dotyczące wyst ępowania kopalin oraz gospodarki zło Ŝami, na tle wybranych elementów hydrogeologii, geologii in Ŝy- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Druga po świ ęcona jest za- gadnieniom zwi ązanym z geochemi ą środowiska oraz ze składowaniem odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą du Ŝą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Zawarte w niej treści mog ą by ć wykorzystywane w pra- cach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Ponadto mog ą stanowi ć pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Przy opracowaniu mapy wykorzystano materiały archiwalne zebrane mi ędzy innymi w wydziale ochrony środowiska urz ędów wojewódzkich i marszałkowskich województwa pod- karpackiego, konserwatora zabytków w Rzeszowie, w starostwach powiatowych, urz ędach gmin i w Centralnym Archiwum Geologicznym w Warszawie. Przeprowadzono tak Ŝe wizje terenowe. Kwalifikacj ę sozologiczn ą złó Ŝ uzgodniono z geologiem wojewódzkim. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zamieszczono w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Ka ńczuga le Ŝy w centralnej cz ęś ci województwa podkarpackiego na styku pi ęciu powiatów. Centraln ą i północna cz ęść arkusza stanowi ą fragmenty gmin powiatu przeworskiego: Ka ńczuga, Ga ć, Zarzecze, Jawornik Polski. Pozostałe gminy to: Łańcut i Mar- 3 kowa (powiat ła ńcucki), Hy Ŝne i Dynów (powiat rzeszowski), Dubiecko i Krzywcza (powiat przemyski) oraz Pruchnik (powiat jarosławski). Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Ka ńczuga na tle jednostek fizycznogeograficznych, wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica makroregionu, 2 - granica mezoregionu, mezoregiony Kotliny Sandomierskiej: 512.48 – Płaskowy Ŝ Kolbuszowski, 512.51 – Pradolina Podkarpacka, 512.52 – Podgórze Rzeszowskie; 512.49 – Płaskowy Ŝ Tarnogrodzki, 512.46 – Dolina Dolnego Sanu mezoregiony Pogórza Środkowobeskidzkiego: 513.64 - Pogórze Dynowskie, 513.65 – Pogórze Przemyskie, Omawiany obszar usytuowany jest na pograniczu podprowincji Karpat oraz Podkarpa- cia (Kondracki, 2002). Jego północno-wschodnia cz ęść le Ŝy w granicach Pogórza Rzeszow- skiego b ędącego mezoregionem Podkarpacia Północnego, natomiast południowo – zachodnia jest fragmentem Pogórza Dynowskiego b ędącego mezoregionem Zewn ętrznych Karpat Za- chodnich (fig. 1). Granic ę mi ędzy Pogórzem Rzeszowskim a Pogórzem Dynowskim, stanowi wyra źny próg morfologiczny wyznaczony zasi ęgiem utworów fliszu karpackiego i osadów mioce ńskich. W morfologii terenu próg ten o wysoko ści od 60 do 100 m jest wyra źnie wi- doczny pomi ędzy miejscowo ściami Husów i Łopuszki. Charakterystyczne w morfologii Po- 4 górza Rzeszowskiego s ą płaskie garby o wysoko ściach wzgl ędnych od 215 do 270 m n.p.m. Wyra źnie wy Ŝsze wzniesienia mo Ŝna natomiast obserwowa ć w krajobrazie Pogórza Dynow- skiego. Wyrównana powierzchnia wy Ŝynna osi ągaj ąca wysoko ść od 350 do 440 m n.p.m. poprzecinana jest do ść licznymi ciekami o gł ębokich i stromych dolinach. Równoległe pasma wzniesie ń o przebiegu z północnego zachodu na południowy wschód odzwierciedlaj ą złu- skowania i fałdy utworów jednostki skolskiej orogenu Karpackiego. Obszar arkusza znajduje si ę w strefie klimatu podgórskiego w tarnowsko-rzeszowskim regionie klimatycznym. Średnia temperatura roczna w okresie od 1996 do 2000 r. wynosiła 9ºC, średnia temperatura stycznia -3ºC, a lipca 17ºC (Lorenc, 2005). Pokrywa śnie Ŝna utrzy- muje si ę przez około 60 dni w roku, a okres wegetacji trwa od 210 do 220 dni. W obszarze tym dominuj ą wiatry zachodnie. Najni Ŝsze opady atmosferyczne w obszarze arkusza wyst ę- pują na przedpolu Karpat, gdzie obserwuje si ę rocznie opad na poziomie do 650 mm, w obrę- bie Karpat przekracza on 700 mm, a na wierzchowinach osi ąga warto ść 750 mm. Wyst ępowanie gleb wysokiej jako ści (klasy bonitacyjne od I do IVa) na znacznych ob- szarach w północno – wschodniej cz ęś ci omawianego terenu, a tak Ŝe sprzyjaj ący klimat spra- wiaj ą, Ŝe jest to obszar typowo rolniczy. Dominuj ą tu gleby bielicowe, brunatne wyługowane i kwa śne oraz pseudobielicowe, wzdłu Ŝ rzek i potoków mady, a lokalnie wyst ępuj ą tak Ŝe czarnoziemy. W południowo – zachodniej cz ęś ci arkusza w obr ębie zrówna ń wierzchowino- wych i stoków zbudowanych z utworów fliszowych wytworzyły si ę gleby brunatne. S ą to głównie gleby kompleksów: pszennego bardzo dobrego, dobrego i wadliwego, Ŝytniego bar- dzo dobrego, zbo Ŝowo-pastewnego mocnego, pszennego górskiego oraz zbo Ŝowego górskie- go. Najwi ększ ą powierzchni ę (55%) wszystkich u Ŝytków rolnych zajmuj ą gleby klasy IIIa i IIIb. Gleby klasy IVa i IVb, charakteryzuj ące si ę mniej korzystnymi wła ściwo ściami fizycz- nymi, wyst ępuj ą na stromych stokach utrudniaj ących upraw ę i wymagaj ą cz ęsto stosowania zabiegów przeciwerozyjnych. Zajmuj ą one 33% powierzchni u Ŝytków rolnych arkusza. Gleby klasy II zajmuj ą powierzchni ę około 10% upraw (Woli ński, 2002). Jedynym miastem w obr ębie arkusza jest Ka ńczuga, licz ąca ponad 3 tysi ące mieszka ń- ców. Miejscowo ść ta jest najwi ększym w tym rejonie o środkiem przemysłowym, gdzie zloka- lizowane s ą zakłady przemysłu przetwórstwa spo Ŝywczego i maszynowego. Wa Ŝnym ele- mentem gospodarki miasta jest prowadzona od 1963 r. eksploatacja gazu ziemnego ze zło Ŝa „Ka ńczuga”. Miejscowo ści omawianego rejonu s ą ze sob ą dobrze skomunikowane. W Ka ńczudze krzy Ŝuj ą si ę drogi wojewódzkie z Ła ńcuta do Przemy śla (nr 881) i z Przeworska do Dynowa 5 (nr 835). Układ komunikacyjny uzupełnia siec dróg drugorz ędnych i lokalnych. Przez obszar arkusza przebiega równie Ŝ nieczynna obecnie linia kolei w ąskotorowej ł ącz ąca Dynów, Ja- wornik Polski, Ka ńczug ę i Przeworsk. III. Budowa geologiczna Budow ę geologiczn ą arkusza Ka ńczuga omówiono na podstawie Map ę geologicznej Polski w skali 1:200