ISSN 2306-6106 AUDITIMI PUBLIK
KËRKIMORE SHKENCORE INFORMATIVE
15 2017
Shtypur në Shtypshkronjën “Classic Print” print CLASSIC 2017 Printing & Publishing Home 15
Seria: botime KLSH - 02/2017/69 Tiranë, 2017 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT Experentia mutua omnibus prodest
AUDITIMI PUBLIK
REVISTË KATËRMUJORE kërkimore-shkencore-informative shqip-anglisht
Nr. 15/2017, Tiranë ISSN 2308-6106 Viti i VI-të i botimit 2017 Shtator-Dhjetor 2016 Seria : botime KLSH - 02/2017/69
Titulli:
AUDITIMI PUBLIK NR. 15
Redaktorë : Irena Islami
Redi Ametllari
Art Design: Elisa Metaj
Seria : botime KLSH - 02/2017/69
Shtypur në Shtypshkronjën ”CLASSIC PRINT”
Tiranë 2017
ALBANIAN SUPREME AUDIT INSTITUTION
Experentia mutua omnibus prodest
PUBLIC AUDIT
EVERY FOUR MONTHS MAGAZINE of research, science and information in Albanian and in English
No. 15/2017, Tirana ISSN 2308-6106 September- December 2016 Series:Publications ALSAI - 02/2017/69
BORDI SHKENCOR
Dr. Bujar Leskaj, Kryetar i KLSH Kryetar
Prof. Dr. Omer Stringa Profesor, Fakulteti i Ekonomisë (UT) Anëtar
Prof. Dr. Dhori Kule, Dekan, Fakulteti i Ekonomisë (UT) Anëtar
Prof. Dr. Jorgji Bollano, Kryetar i Këshillit Kombëtar të Kontabilistëve Anëtar
Prof.Dr. Skënder Osmani, Fakulteti i Gjeologjisë dhe Minierave Anëtar
Prof. Dr. Ardian Nuni, Fakulteti i Drejtësisë Anëtar
Prof. Dr. Sotiraq Dhamo, Përgjegjës i Departamentit të Kontabilitetit FE (UT) Anëtar
Prof. Dr. Aurela Anastasi, Akademik, Fakulteti i Drejtësisë (UT) Anëtar
Prof. Dr. Argita Berisha, Profesor, Fakulteti i Drejtësisë (UT) Anëtar
Prof. Dr. Lindita Lati, Drejtore e Përgjithshme, KLSH Anëtar
Prof. Dr. Heinz-Dieter Wenzel, Profesor, Universiteti i Bambergut, Gjermani Anëtar
Dr. Igor Soltes, ish-President i Gjykatës së Auditimit të Sllovenisë Anëtar
Dr. Sang M. Lee, Universiteti i Nebraskës, SHBA Anëtar
Prof. Dr. Tonin Kola, Profesor, Fakulteti i Ekonomisë (UT) Anëtar
Prof. As. Dr. Sazan Guri, Instituti “ G& G Group” Anëtar
Prof.As. Dr. Manjola Naço, Drejtore e Përgjithshme, KLSH Anëtar
Prof.As.Dr. CPA Hysen Çela, Kryetar i IEKA, Managing Partner,nH EuroConsult Anëtar
Prof. As.Dr. Flutura Kola, Profesor, Fakulteti i Drejtësisë (UT) Anëtar
SEKRETARIATI
Irena Islami Sekretare Kolegjiumi
I NDERUAR LEXUES !
Kolana e botimeve të KLSH-së për vitin 2017 fillon me një nga botimet më të rëndësishme të KLSH-së, numrin e 15-të të Revistës Kërkimore Shkencore “Auditimi Publik”, në vitin e pestë të saj.
Në këtë numër të 15-të të Revistës kanë kontribuar me shkrimet e tyre personalitete të njohura të auditimit të jashtëm publik nga Gjykata Europiane e Audituesve, pedagogë të Fakultetit të Ekonomisë, drejtues të KLSH-së, etj.
Revista po vijon me sukses rrugën e nisur, mbështetur edhe në moton e Kongresit të XXII-të të INTOSAI-t që u zhvillua vitin e kaluar në Abu Dhabi, “Institucionet Supreme të Auditimit në shërbim të qytetarëve” dhe në frymën që përshkoi këtë Kongres në drejtim të menaxhimit të burimeve njerëzore “Të bashkuar në ambicie dhe vendosmëri “.
Janë të ftuar të publikojnë punimet dhe opinionet e tyre kontabilistë, financierë, ekonomistë të përgjithshëm, specialistë të enteve publike dhe private, akademikë, ekspertë të shoqërisë civile, profesionistë të pavarur si dhe çdo i interesuar që gjen me vend trajtimin e një çështjeje të caktuar me interes në auditimin dhe vlerësimin e administrimit publik të vendit, bazuar në moton e INTOSAI “Experentia mutua omnibus prodest (Eksperienca e Përbashkët ju shërben të gjithëve)”.
Bordi Shkencor i Revistës ju fton të shprehni vërejtjet dhe sugjerimet tuaja në funksion të përmirësimit, të rritjes së cilësisë dhe efikasitetit të saj me qëllim që kjo Revistë Shkencore, të jetë një mundësi më shumë për zhvillimin e debatit në fushën e auditimit dhe më gjerë.
Adresa e redaksisë Kontrolli i Lartë i Shtetit Bulevardi “ Dëshmorët e Kombit”, nr. 3, Tiranë Tel./ Fax. 04/ 228485, Tel. 04/ 251267 Web-site: www.klsh.org.al, E-mail: [email protected], [email protected]
PËRMBAJTJA
TITULLI AUTORI FAQE
Deklarata e Abu Dhabit INCOSAI XXII 11
Prof. Dr. Tonin Kola & Prof. Ass. Dr. Efektet e kursit të këmbimit mbi Elida Liko bilancin tregtar, në kushtet e 17 Fakulteti Ekonomik, Universiteti i ekonomisë shqiptare Tiranës
Dr. Rinald Muça Optimizimi i arbitrazhit valutor, një Drejtor i Departamentit të Auditimit të metodë për të gjurmuar fitimet në një 27 Performancës në KLSH mjedis riskoz
MSC. Merita Bejtja & Auditimi i Brendshëm dhe Menaxhimi i MBA. Ledia Bregu Riskut Operacional 39 Fakulteti Ekonomik, Universiteti i
Tiranës
Dennis Wernerues, Auditues i Lartë, Projekti IPA në Ballkanin Perëndimor Gjykata Europiane e Audituesve 55 Botuar në Nr.11 të Revistës së ECA-s
Risqet në publik, prej disproporcionit Prof. Dr. Sazan Guri 63 të taksave dhe shërbimeve “G&G” Group Prof.Assoc.PhD Dorina Kripa Fakulteti Ekonomik, Universiteti i Auditi offshore dhe ndikimi i tij në Tiranës 75 ekonominë shqiptare & MSc Dorina Ajasllari Deloitte Albania
Instrumentet Financiarë të Bashkimit Rosmarie Carroti, Kryeredaktore 91 Europian Marrë nga Nr.11 i Revistës së ECA-s
Rritja e kapaciteteve globale, për një Heather Santos, Kryeredaktore komunitet auditimi të fortë dhe 97 Revista e INTOSAI, Vjeshtë 2016 profesional
Performanca e Buxhetimit: Një diskurs Alex Brenninkmeijer, anëtar i Gjykatës Europiane të Audituesve 101 mbi vlerën e shtuar të BE-së Botuar në Nr.11 të Revistës së ECA-s
Aktivitete të KLSH-së Info nga vendi (Shtator-dhjetor 2016) 113
Destinacioni 2030: Auditimi i kapaciteteve për zbatimin e Iniciativa për Zhvillim e INTOSAI-t (IDI) Objektivave të Zhvillimit të Botuar në Nr. 22 të Revistës së 159 Qëndrueshëm EUROSAI-t
Zyra Kombëtare e Auditimit të Islandës Profil 165
CONTENT
TITLE AUTHOR PAGE
The Abu Dhabi Declaration INCOSAI XXII 171
Prof. Dr. Tonin Kola & Prof. Ass. Dr. Effects of exchange rate on the Elida Liko, UT commercial balance in the Albanian 177 Faculty of Economy, University of economy Tirana
Dr. Rinald Muça Director of Performance Audit Using Excel’s solver to optimize Department 187 currency arbitrage Albanian Supreme Audit Institution
MSC. Merita Bejtja & MBA. Ledia Internal Audit and Operational Risk Bregu 195 Management Faculty of Economy, Universities of Tirana
Dennis Wernerus EU pre-accession assistance for Senior auditor, European Court of strengthening administrative capacity 209 Auditors in the Western Balkans: A meta-audit Published in No.11 of ECA Journal
Prof. Dr. Sazan Guri Public risks, a consequence of tax and 217 services disproportion “G&G” Group Prof.Assoc.PhD Dorina Kripa Faculty of Economy, University of Offshore Audit and its impact in the Tirana 231 Albanian economy & MSc Dorina Ajasllari Deloitte Albania
Rosmarie Carroti EU financial instruments 245 Editor in Chief, ECA Journal
Cultivating capacity, for a more Heather Santos robust, prominent and professional 251 INTOSAI Journal, Autumn 2016 audit community of the future
Alex Brenninkmeijer, Member of Performance Budgeting: A Discourse European Court of Auditors 253 on EU Added Value Published in No.11 of ECA Journal
Events and activities of ALSAI The Chronicles of ALSAI (September-December 2016) 267
INTOSAI Development Initiative Destination 2030: Auditing the (IDI) preparedness for implementation of 311 Published in No. 22 of EUROSAI SDGs Journal
The Icelandic National Audit Office Profile 317
DEKLARATA E ABU DHABIT
Në datat 5-11 dhjetor 2016, në Abu Dhabi të Emirateve të Bashkuara Arabe zhvilloi punimet Kongresi INCOSAI XXII i INTOSAI-t. Kongresi organizohet një herë në çdo tre vjet dhe është aktiviteti më i rëndësishëm i INTOSAI-t, Organizatës Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit(SAI-t), e cila mbledh 192 SAI anëtare dhe 5 vëzhguese.
. 2. Profesionalizmi: çfarë mund të nxisë besueshmërinë e INTOSAI-t Në datat 5-11 dhjetor 2016, në Abu për ta bërë një organizatë Dhabi të Emirateve të Bashkuara ndërkombëtare me impakt? Arabe zhvilloi punimet Kongresi INCOSAI XXII i INTOSAI-t. Kongresi organizohet një herë në çdo tre vjet Kongresi diskutoi dhe miratoi dhe është aktiviteti më i rëndësishëm i strategjinë e re të zhvillimit të INTOSAI-t, Organizatës Ndërkombë- INTOSAI-t 2017-2022, përditësimin e tare të Institucioneve Supreme të plotë të standardit ndërkombëtar Auditimit (SAI-t), e cila mbledh 192 SAI ISSAI 30, “Kodit të Etikës”, si dhe ISSAI anëtare dhe 5 vëzhguese. të tjera të reja që kanë dalë nga praktikat e mira të punës audituese në të gjithë botën. Temat e Kongresit të XXII-të:
1. Si INTOSAI mund të kontribuojë në Axhendën 2030 të OKB-së për Deklarata e Abu Dhabit Zhvillim të Qëndrueshëm, duke A. Prezantim përfshirë qeverisjen e mirë dhe 1. Mbledhur në Emiratet e Bashkuara forcimin e luftës kundër korrup- Arabe në dhjetor 2016 në sionit? Kongresin e INCOSAI XXII, Organizata Ndërkombëtare e
AUDITIMI PUBLIK 11 AUDITIMI PUBLIK Deklarata e Abu Dhabit
Institucioneve Supreme të B. Ofrimi i një zëri publik Auditimit (INTOSAI) miratoi gjithëpërfshirës Deklaratën e Abu Dhabit. 3. Në Deklaratën e Pekinit në 2013, 2. Deklarata e Abu Dhabit u hartua në INTOSAI ka shprehur ambicien për bazë të kontekstit të mëposhtëm: të krijuar një zë global mbi Së pari, procesi i planifikimit auditimin publik. Kjo ambicie është strategjik, rezultoi në një plan të ri inkorporuar në strategjinë e re të strategjik për 2017-2022, me synimin miratuar 2017-2022 dhe i për të rritur kontributin e SAI-ve në parashtron disa sfida organizatës përforcimin e llogaridhënies dhe sonë me qëllim rritjen e impaktit. transparencës në menaxhimin 4. Në një nivel global, INTOSAI është financiar publik në të gjithë botën; angazhuar për të forcuar traditën e saj të gjatë të bashkëpunimit me Së dyti, rishikimi i statuteve të Kombet e Bashkuara. SDG-të i INTOSAI-t, për t’i përshtatur ato me ofrojnë INTOSAI-t një mundësi të strukturën aktuale, strategjinë dhe rëndësishme për të lëvruar më tej objektivat, me qëllim që të këtë marrëdhënie dhe për të përmbushin më mirë nevojat e siguruar që komuniteti i SAI-ve anëtarëve dhe palëve të interesit; kontribuon me një zë në nivel Së treti, miratimi nga OKB-ja i 17 global, rajonal dhe nën-rajonal mbi Objektivave të Zhvillimit të çështjet që lidhen me Axhendën Qëndrueshëm (SDG-të) në kuadër të 2030 të Zhvillimit të Qëndrueshëm. Axhendës 2030 për Zhvillim të 5. INTOSAI po formalizon gjithashtu Qëndrueshëm, e cila përforcon partneritetin me grupe kyçe të nevojën dhe kërkesën për një auditim interesit. Për shembull, duke publik efektiv; punuar përmes Komitetit Drejtues Së katërti, ngritja nga Komiteti i të Donacionit të INTOSAI për të Shkëmbimit të Njohurive të një koordinuar përpjekjet për zhvilli- Portalit të Përbashkët, për të min e kapaciteteve, me qëllimin lehtësuar shkëmbimin e dijeve; dhe së shkëmbimin e përvojave me fundmi, miratimi nga INTOSAI i një komitetin e zhvillimit ndërkom- kornize të re për prononcimet bëtar. INTOSAI planifikon që profesionale, si pjesë e përpjekjeve të përgjatë viteve të forcojë më tej vazhdueshme për të përmirësuar partneritetin me organizata ndër- standardet e INTOSAI-t dhe procesin e kombëtare, përfshirë ato që vendosjes së standardeve. përfaqësojnë parlamentet, mini-
12 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Deklarata e Abu Dhabit
stritë e financave, shoqërinë civile, me SDG-të, bazuar në grupet e biznesit dhe trupat eksperiencën e përbashkët të SAI- profesionale. ve. Këto iniciativa synojnë të jenë një demonstrim efektiv i rëndësisë C. Një kontribut me peshë në dhe dobishmërisë së rolit të Axhendën 2030 për Zhvillim të INTOSAI-t dhe output-it të Qëndrueshëm organizatave anëtare. 6. Kongresi identifikoi rëndësinë dhe 8. Për të ndjekur ambiciet tona mbi interesin në kryerjen e auditimeve Axhendën 2030 të Zhvillimit të dhe punëve rishikuese mbi SDG-të, Qëndrueshëm, INTOSAI do të bazuar në katër qasje të ndryshme, formojë një grup ekspertësh që do siç janë shtjelluar në planin t’i raportojë Komitetit Mbikëqyrës strategjik. Secila qasje do të mbi Çështjet Emergjente (SCEI). Ky mbështetet nga një kornizë grup, që do të përbëhet nga përkatëse, e cila do të ndihmojë ekspertë të brendshëm dhe të INTOSAI-n të përpilojë gjetjet kyçe jashtëm, do të mbikëqyrë nga puna e SAI-ve në këtë fushë. zhvillimin dhe zbatimin e korni- Mbi të gjitha, INTOSAI synon të zave. Grupi do të jetë reagues dhe shndërrohet në një zë të pavarur fleksibël në punën e tij dhe do të autoritativ për të adresuar sfidat përfshijë grupet e punës së me të cilat përballet komuniteti INTOSAI-t dhe burime të tjera të global në planifikimin dhe përshtatshme dhe efektive. implementimin e SDG-ve si dhe në 9. Kongresi identifikoi objektivat kyçe raportimin mbi progresin e tyre. si më poshtë për grupin e 7. INTOSAI planifikon të ofrojë një ekspertëve, që do të adresohen në feedback sistematik në komuni- periudhën deri në Kongresin XXIII- tetin tonë mbi çështjet e auditimit, INCOSAI në 2019: në lidhje me SDG-të, si qasjet, Zhvillimi i kornizave për metodologjitë dhe rezultatet, me implementimin e katër qasjeve qëllim që të angazhohet, të bazuar në iniciativat e SAI-ve informojë dhe të inkurajojë SAI-et dhe të një mekanizmi për që të realizojnë një punë efektive monitorimin e progresit dhe në këtë fushë. Sakaq, INTOSAI do mbledhjen e informacionit; të ofrojë analiza dhe hulumtime periodike për palët ndërkombëtare Përmes këtyre kornizave, të të interesit mbi auditimin dhe mbështesë hartimin e SDG-ve çështjet e llogaridhënies në lidhje mbi informacionin me cilësi të
AUDITIMI PUBLIK 13 AUDITIMI PUBLIK Deklarata e Abu Dhabit
lartë dhe t’i bashkëndajë ato me 13. Realizimi i një kontributi me peshë komunitetin e SAI-ve; dhe në Axhendën 2030 për Zhvillim të Qëndrueshëm kërkon një angazhim Sigurimin e marrëdhënieve nga të gjitha trupat e INTOSAI-t, që efektive me OKB dhe partnerë të rrisin mbështetjen profesionale të tjerë të jashtëm, përfshirë për të gjithë SAI-et dhe stafet e raportimin e informacioneve tyre, duke u mundësuar atyre që të dhe maksimizimin e vlerës në të japin produkte me cilësi dhe në ardhmen të simpoziumeve kohë. INTOSAI/OKB mbi këtë tema- tikë. INTOSAI po adreson këtë çështje përmes tre iniciativave të mëdha: 10. Qëllimi përfundimtar i INTOSAI-t është të mbështesë SAI-et që të Forcimin e procesit të standard- japin një kontribut me peshë në bërjes së INTOSAI-t; Axhendën 2030 dhe të përmirë- Mbështetjen e profesionalizmit në sojnë kështu jetën e qytetarëve në nivel global, rajonal dhe të SAI-ve; botë. dhe D. Profesionalizmi Shpalosjen e kornizës së matjes së 11. Qytetarët janë përfituesit kryesorë performancës së SAI-ve. të auditimit publik. Është detyrë e Forcimin e standardbërjes së SAI-ve të performojnë me auditime INTOSAI-t cilësore dhe t’i ofrojnë qytetarëve me raporte që mbështesin 14. INTOSAI ka krijuar Forumin e transparencën, llogaridhënien dhe Prononcimeve Profesionale (FIPP) besimin në qeverisje. Vetëm puna dhe ka rishikuar procesin për e mirë mund të bëjë ndryshim e kornizën e prononcimeve profesi- vërtetë në jetët e tyre. Për ata, onale (IFPP). Ekspertët teknikë të INTOSAI duhet të avancojë ambi- FIPP kanë përgjegjësinë kryesore ciet e profesionalizmit. për përmbajtjen, konsistencën dhe 12. Profesionalizimi është procesi i cilësinë e IFPP-së. FIPP e forcon vazhdueshëm me të cilën individët INTOSAI-n si një hartues i dhe organizatat e tyre përfitojnë standardeve ndërkombëtare dhe një nivel të lartë pavarësie, ekip- kontribuon në zhvillimin e ertize, kompetence, sjellje etike standardeve të përshtatshme për dhe cilësi, mbështetur në auditimin e jashtëm publik. standardet profesionale.
14 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Deklarata e Abu Dhabit
15. Proceset e standard-bërjes së 18. Për të lehtësuar implementimin e INTOSAI-t duhet të sigurojnë se produkteve teknike të arritur në SAI-et kanë akses në standardet një nivel global, është esenciale që ndërkombëtare të auditimit. Fokusi organizatat rajonale të INTOSAI-t i vazhdueshëm në përmirësimin e të vazhdojnë të luajnë një rol kyç cilësisë së prononcimeve prof- në komunikimin nga niveli global esionale dhe procesit të standard- në nivelin SAI dhe vice versa. Të bërjes do të ndihmojë të për- shtata organizatat rajonale të mbushë misionin e INTOSAI-t për INTOSAI-t, së bashku me strukturat të përforcuar zhvillimin e kapaci- e tyre nënrajonale, kanë qenë një teteve të SAI-ve. INTOSAI do të pikë qendrore e zhvillimit të luajë një rol aktiv në promovimin e INTOSAI-t për tre vitet e kaluara. zbatimit të ISSAI-ve. CBC ka krijuar Forumin Rajonal të Zhvillimit të Kapaciteteve, e cila i Profesionalizmi në nivel global, dedikohet angazhimit me organi- rajonal dhe SAI zatat rajonale dhe nën-rajonale. 16. INTOSAI, duke punuar ngushtësisht 19. Në nivelin e SAI-t, iniciativat e me Iniciativën e Zhvillimit (IDI), do zhvillimit profesional nga institut- të zgjerojë më tej përpjekjet në cionet individuale mbeten nivel global, rajonal dhe të SAI-ve thelbësore për arritjen e niveleve për të mbështetur profesionalizmin të larta të profesionalizmit. Këto e SAI-ve dhe stafit të tyre. përfshijnë: implementimin rigoroz 17. Në një nivel global, FIPP ka të standardeve të INTOSAI-t; identifikuar nevojën për të forcuar forcimin e integritetit dhe etikës; përpjekjet e INTOSAI-t drejt dhe trajnimin e vazhdueshëm kompetencave, aftësive profe- profesional për drejtuesit dhe sionale, etikës, vlerave dhe sjelljes stafin. së audituesve në sektorin publik, Shpalosja e kornizës së matjes së në kornizën e INTOSAI-t mbi performancës së SAI-t prononcimet profesionale. Një task-force drejtuar nga CBC do të 20. Në INCOSAI XXII, Korniza e Matjes vazhdojë të eksplorojë alternativat së Performancës së SAI-t (PMF) u më të mira për të krijuar një miratua për përdorim nëpërmjet themel solid për përforcimin e INTOSAI-t, si një mjet për kompetencave dhe aftësive të vlerësimin e bazuar në prova të audituesve në sektorin publik. performancës së SAI-t të dhe për identifikimin e mundësive për
AUDITIMI PUBLIK 15 AUDITIMI PUBLIK Deklarata e Abu Dhabit
përmirësim. INTOSAI inkurajon përdorimin e kornizës, e cila është
e aplikueshme për të gjitha format e SAI-ve, pavarësisht modelit të tyre organizativ, mandatit, kon- tekstit kombëtar dhe nivelit të
zhvillimit.
E. Implementimi i Planit Strategjik të INTOSAI-t, 2017-2022 21. Plani i ri strategjik përfshin disa nga ambiciet e ngritura në Kongres dhe reflektoi Deklaratën e Abu Dhabit. Është e nevojshme për lidershipin e INTOSAI-t që të adresojë sfidat e organizatës sonë që të përmbushë
këto ambicie me efektivitet. 22. Bordi Drejtues, me asistencën e Komitetit të Përhershëm mbi Çështjet Emergjente, katër komi- tetet kyçe dhe Sekretariati i Përgji- thshëm, luajnë një rol thelbësor në monitorimin e progresit në
realizimin e planit strategjik.
23. SCEI do të monitorojë prioritetet e INTOSAI-t për të siguruar që të jenë të integruara në strategjitë e ndryshme të INTOSAI-t dhe programet sipas qëllimeve strategjike.
24. Në INCOSAI XXIII në 2019, raporti i llogaridhënies do të ofrohet mbi aktivitetet e ndërmarra dhe deri në Përktheu: Redi Ametllari çfarë mase INTOSAI do të përmbushë objektivat e vendosura në planin Drejtoria e Komunikimit, Botimit dhe strategjik. Marrëdhënieve me Jashtë
16 Nr.15, shtator - dhjetor 2016
EFEKTET E KURSIT TË KËMBIMIT MBI BILANCIN
TREGTAR, NË KUSHTET E EKONOMISË SHQIPTARE
Rezultatet empirike mbështesin literaturën ekzistuese duke arritur në përfundimin se zhvlerësimi i monedhës është një politikë që nuk rekomandohet
të përdoret për të përmirësuar bilancin tregtar.
. Nga: Prof. Dr. Tonin Kola & Prof. Ass. nisen nga konsiderata të përgjithshme Dr. Elida Liko, UT1 teorike, pa u thelluar në kushtet specifike të ndërveprimit të kursit të këmbimit e bilancit tregtar. Në këtë mënyrë arrijnë në përfundime të gabuara duke i atribuar kursit të këmbimit një rol që nuk mund ta luajë në kushtet e ekonomisë shqiptare. Ata pretendojnë se ndryshimet në kurset e këmbimit ndikojnë në ndryshimin e vlerës së eksporteve dhe importeve duke ndryshuar dhe bilancin tregtar.
Më poshtë do të shohim se ky Në hapësira të ndryshme të lajmit konstatim/përfundim nuk është haset jo rrallë një qendrim, i pabazuar plotësisht i saktë. në kërkimet shkencore, në lidhje me Motivimi raportin kurs këmbimi-bilanc tregtar, ose, më saktë, të ndikimit të kursit të Analiza e bilancit tregtar dhe këmbimit në bilancin tregtar. Folësit e politikave alternative që mund të shkruesit, në shumicën e rasteve, ndihmojnë vendin me qëllim përmirë- simin, ose të paktën moskeqësimin e defiçitit tregtar kanë një rëndësi të 1 Autorët janë pedagogë në Fakultetin madhe për tu analizuar. Rritja e Ekonomik të Universitetit të Tiranës AUDITIMI PUBLIK 17 AUDITIMI PUBLIK Prof. Dr. Tonin Kola & Prof. Ass. Dr. Elida Liko, UT eksporteve është e një rëndësie jetike, këmbimit, kurse nga ana tjetër është sidomos për vendet e vogla e të rritur specializimi i vendeve, gjë që e hapura, si Shqiperia. Eksportet janë zbeh rolin e kursit të këmbimit. një burim thelbesor, i rëndësishëm e Historia e ekonomisë botërore fakton afatgjatë i rritjes ekonomike. Ato janë përdorimin e zhvlerësimit të mone- tregues sinjifikativ i rritjes së produkti- dhës vendase për të stimuluar eks- vitetit në një ekonomi, i cili do të portet. Në vitet ’80, ’90, të shekullit të nxiste Investimet e Huaja Direkte kaluar, ishin SHBA-të ato që e (Hoda, 2013). Orientimi i ekonomisë përdorën me sukses këtë politikë duke drejt prodhimit për eksport eshte rritur eksportet e tyre drejt Europës e paresor, ne kushtët ë rëja te zhvillimit Japonisë. Në kohën e sotme ështe të ekonomisë shqiptare në veçanti, Kina që dallohet në përdorimin e kësaj dhe të asaj botërore në tëresi. Ato politike megjithë debatet e kundër- duhet të bëhen faktori më i shtimet e vazhdueshme të partnerëve qendrueshëm në rritjen e GDP-së. Kjo të G20-ës. kërkon, ndër të tjera, ristrukturimin e prodhimit për eksport duke ju përgji- Objektivi kryesor i këtij studimi është gjur nevojave të tregut ndërkombëtar, përcaktimi i efektit të kursit real të nxitjen e prodhimeve që eksportohen këmbimit në bilancin tregtar në në mënyrë perm-anente, (në kushtet Shqipëri. kur një pjesë e mirë e eksporteve tona Rishikimi i literaturës sot janë të varura nga kushtet e motit Ndikimi i kursit të këmbimit në dhe konjuktura e çmimeve në tregjet bilancin tregtar është i analizuar nderkombetare), etj. kryesisht duke trajtuar më vete seritë Teoria dhe praktika ekonomike kohore të importeve dhe eksporteve. pranojnë dhe rolin e kursit të Mançellari, Mytkolli, Kola në një këmbimit në nxitjen e eksporteve. punim të vitit 1999 theksojnë se Egziston një literaturë e bollshme e hapësirat për përdorimin e politikave huaj dhe vendase që merr në analizë të mundshme valutore për të ndikuar problematikën e ndikimit të kursit të Bilancin tregtar janë shumë të këmbimit mbi bilancin tregtar. ngushta. Zhvillimi i ekonomisë botërore Salko dhe Osmani (2002), kanë karakterizohet nga dy dukuri. Nga analizuar seritë kohore të eksporteve njera anë është zgjeruar tregtia e dhe importeve vetëm në lidhje me të jashtme, gjë që rrit rolin e kursit të dhënat aktuale dhe të shkuara të
18 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 Efektet e kursit të këmbimit mbi bilancin tregtar, KLSH në kushtet e ekonomisë shqiptare
kursit të këmbimit. Ata gjejnë një flukset tregtare. Gjithashtu importet ndikim të mundshëm të zhvlerësimit ndikohen më shumë nga çmimet mbi eksportet por jo mbi importet relative. Eksportet mund të ndikohen në Afatgjate nga kursi i këmbimit Xhepa dhe Agolli (2002), kanë Lek/Euro. përdorur modelin e gravitetit me qëllim vlerësimin e tregtisë se jashtme Hoda (2012) studjon nëse vërtetohet në Shqipëri. Duke analizuar perform- kushti “Marshall-Lerner” në Shqipëri. ancën e eksporteve Shqipëtare ata Studimi arrin në përfundimin se konkluduan se kursi i këmbimit është flukset tregtare ndikohen në përgji- nje instrument pak i rëndësishëm që thësi nga të ardhurat, por edhe kursi i mund të ndikoj performancën e këmbimit ka ndikim pozitiv në tregtisë së jashtme. përmirësimin e Bilancit tregtar. Mançellari dhe Xhepa (2003), kanë Pllaha (2013) duke analizuar efektin e analizuar eksportet si funksion i REER “kurbes J” në tregtinë dy palëshe dhe dhe kredisë private, ndërsa imp si ndikimin e nënçmimit të monedhës në funksion e REER dhe GDP real. Sipas bilancin tregtar ndërmjet Shqipërisë tyre në afatgjatë imp janë më të dhe partnerëve kryesorë tregtarë, ndjeshme ndaj kursit sesa exportet, arrin në përfundimin se zhvlerësimi por dhe ky ndikim është i real ka një ndikim në bilancin tregtar papërfillshëm. dypalësh, të paktën në aspektin afatgjatë. Sojlli dhe Shtylla (2006), kanë nxjerë konkluzionin se kursi i këmbimit është Cakrani (2014) duke studjuar ndikimin variabël i rëndësishëm makro-ekono- e kursit të këmbimit mbi disa variabla mik për performancën afat shkurtër të makroekonomikë në Shqipëri (midis importeve shqiptare, por jo të tyre dhe eksport importin) arrin në eksporteve dhe se në afat gjatë kursi përfundimin se kursi real i këmbimit ka ndikim më të madh se PBB. nuk ka ndikim të rëndësishëm në ekonominë shqiptare. Vika (2006) përdori Modelin e Korrektimit të Gabimit për gjetjen e Rezultatet e punëve të mëparshme një lidhjeje midis flukseve tregtare empirike në lidhje me ndikimin e dhe ndryshimeve në të ardhurat, kursit të këmbimit në importet dhe çmimeve relative dhe kurseve të eksportet në Shqipëri nuk janë këmbimit. Studimi tregon rolin më të uniforme. Kjo përcaktohet si nga madh që kanë të ardhurat reale mbi gjatësia e periudhës kohore të marrë
AUDITIMI PUBLIK 19 AUDITIMI PUBLIK Prof. Dr. Tonin Kola & Prof. Ass. Dr. Elida Liko, UT në shqyrtim, ashtu dhe nga përfshirja Në kushtet e këtij zhvillimi të ose jo e faktorëve të ndryshëm që vrullshëm të tregtisë ndërkombëtare a ndikojnë këtë dukuri. Fokusi i këtij ka vend për përdorimin e politikave punimi do të jetë analiza e bilancit valutore në stimulimin e eksporteve? tregtar dhe jo seritë e veçuara të Autorë të ndryshëm kanë theksuar eksporteve dhe importeve. koston e lartë të përdorimit të Një analizë e shkurtër cilësore zhvleresimit të monedhës për të nxitur eksportet. Për vende si Historia e ekonomisë botërore tregon Shqipëria, me nivel të lartë importesh, se, në funksion të përmirësimit të zhvlerësimi i monedhës reflektohet bilancit tregtar janë të dy platformat, shumë shpejt në rritjen e çmimeve të si zëvëndësimi i importeve ashtu dhe importeve dhe, për pasojë, dhe në stimulimi i eksporteve. Një pjesë e rritjen e indeksit të çmimeve në tërësi. mirë e vendeve kanë treguar kujdes Pra, në rritjen e normës së inflacionit që zëvëndësimin e importeve ta (Mançellari et. al. 1999). shohin si një politikë afatshkurtër. Mbivlerësimi kësaj platforme nga një Zhvlerësimi i monedhës vendase, duke pjesë e vendeve solli një farë mbylljeje ulur çmimet e mallrave për eksport të të tyre ndaj tregut botëror, zhvilloi shprehur në monedhë të huaj, do të degë prodhimi inefiçiente, çoi në ulte dhe të ardhurat në monedhë të ndërtimin e kapaciteteve të tepërta huaj. Që të mos ndodh kjo duhet që përpunuese, etj. Bilancet e tyre rritja relative e eksporteve (për shkak tregtare e perkeqesuan duke sjellë të çmimit më të ulët) të jetë më e vështirësi të mëdha në financimin e madhe sesa ulja relative e çmimit. Pra tyre. nëse elasticiteti i kërkesës së të huajve për eksportet tona do të ishte i lartë. Nxitja e eksporteve konsiderohet si rruga më e mirë afatgjatë. Për një E kundërta, zhvlerësimi i monedhës pjesë të mirë të vendeve orientimi nga vendase rrit çmimin e të mirave të eksporti ka rezultuar si strategji më e importit të shprehur në monedhë mirë se ajo e zëvendësimit të vendase dhe normalisht do të sillte importeve. Tregtia botërore përjeton uljen e importeve dhe, në kushte të një frymë të theksuar liberalizimi e tjera të pandryshueshme, ngushtimin shprehur kjo, ndër të tjera, dhe në e defiçitit tregtar. Kjo do të ndodhte krijimin e marrëveshjeve të shumta të nëse ulja relative e sasisë se tregtisë së lirë si rajonale ashtu dhe importeve do të ishte më e madhe mbarëbotërore. sesa rritja relative e çmimeve. Pra
20 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 Efektet e kursit të këmbimit mbi bilancin tregtar, KLSH në kushtet e ekonomisë shqiptare
nëse kërkesa për importe është eksporteve të këtyre produkteve elastike. riinvestohen në vend, atëherë do të kishin ndikim pozitiv në ekonomi. Në të dy rastet faktori përcaktues është elasticiteti i kërkesës. Ky fakt Dy dukuri shprehet teorikisht në atë që quhet Nobelisti Paul Krugman në vitin 1986 Kushti Marshall-Lerner. Sipas tij, dhe 1987 analizoi dy dukuri që lidhen ndryshimi i kursit të këmbimit do të me raportin kurs këmbimi-bilanc ndikonte në vlerën e eksporteve ose tregtar. Dukuria e parë është importeve nëse shuma, në vlerë “exchange rate pass-thought”. Shpje- absolute, e elasticitetit të kërkesës për gimi i raportit kurs këmbimi-bilanc eksporte dhe importe është më e tregtar në këtë rast është i njejtë me madhe sesa 1. Pra: atë që njohim nga teoria. Pra, rivlerësimi i monedhës ul çmimet e x | I m |1 mallrave të importit në monedhë të Ku ηx elasticiteti kërkesës për eksporte brendshme dhe rrit çmimin e mallrave dhe ηIm elasticiteti i kërkesës për të eksportit në monedhë të huaj duke importe. stimuluar importet dhe frenuar Nëse do të analizonim, qoftë dhe eksportet. Zhvlerësimi do të kishte përciptas, elasticitetin e produkteve efekte të kundërta. tona të eksportit do të shihnim se, Dukuria e dytë është “pricing to- duke përjashtuar rieksportet market”. Sipas saj, çmimet e import- (prodhimet me mall të porositësit), teve dhe eksporteve nuk ndryshojnë. produktet primare dhe ato minerare Me rivlerësimin e monedhës vendase kanë një elasticitet të ulët të kërkesës. eksportuesit vendas nuk ndryshojnë Rieksportet, në të kundërt, kanë çmimin, duke pranuar humbje. Synimi elasticitet të lartë të kërkesës. Ndry- është të ruajnë segmentin e tregut që shimi i kursit të kembimit do të zotërojnë. Eksportuesit e huaj dhe ndikonte vetëm tek pjesa e shpenzi- importuesit vendas krijojnë fitime. Kjo meve në lekë për këto produkte, e cila politikë ndiqet atëherë kur kostot e nuk është e lartë. Zhvlerësimi i lekut rifutjes më vonë në treg janë më të reflektohet në uljen e këtyre shpenzi- mëdha se humbjet në periudhën e meve duke mundësuar nxitjen e tanishme (nga mos rritja e çmimit). aktivitetit prodhues, pra dhe të pro- Nëse kostot e rifutjes në treg janë më dhimit për eksport. Nëse të ardhurat të vogëla atëherë mund të rritet shtesë që vijnë si rezultat i rritjes së çmimi i mallrave të eksportit duke
AUDITIMI PUBLIK 21 AUDITIMI PUBLIK Prof. Dr. Tonin Kola & Prof. Ass. Dr. Elida Liko, UT nxjerë fitime në periudhën kalimtare. Në figurën 2 janë vendosur në të Realiteti ka provuar se në kushte njejtin grafik ecuria e eksporteve, rivlerësimi exportuesit kanë ulur/ruaj- importeve dhe bilancit tregtar ndaj tur çmimet duke ulur fitimin, por kanë PBB-së. Duke pranuar një zhvlerësim ruajtur segmentin e tregut, ndërsa në real të lekut shohim se kemi rritje të kushte zhvlerësimi nuk kanë preferuar eksporteve, rritje të importeve dhe zgjerimin e tregu por rritjen e fitimit thellim të defiçitit tregtar. Pra në afatshkurtër duke rritur çmimet. zhvlerësimi rrit si eksportet ashtu dhe importet, madje, rrit më shumë Si është gjendja e Bilancit tregtar në importet sesa eksportet, duke thelluar Shqipëri? defiçitin tregtar. Bilanci ynë tregtar ka rezultuar në Figura 2. Kursi i këmbimit dhe bilanci mënyrë përmanente me deficit, i cili tregtar është thelluar vazhdimisht deri në vitin 2011. Deri në vitin 2013, për shkak të një konjukture të favorshme tregu për mineralet dhe rritje se eksportit të energjisë elektrike nga kushtet e favorshme të motit, kemi një farë ngushtimi të defiçitit tregtar. Në vitin 2014 defiçiti ka filluar përsëri të zgjerohet për shkak të përkeqësimit të konjukturës së tregut për mineralet (kemi rënje të vazhdueshme të çmimit të lëndëve të para).
Figura 1 Ecuria e Bilancit tregtar Analiza empirike Metodologjia dhe vlerësimi Eksportet neto përcaktohen si diferenca e eksportit me importin NX=X-IM (1) Eksportet varen nga të ardhurat e huaja dhe kursi real i këmbimit,
ndërsa importet nga të ardhurat e vendit dhe kursi real i këmbimit. Duke
22 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 Efektet e kursit të këmbimit mbi bilancin tregtar, KLSH në kushtet e ekonomisë shqiptare
bërë zëvendësime në ekuacionin e Shenja e pritur e koefiçentit β2 është mësipërm përfitojmë gjithashtu e pa përcaktuar qartë nga
teoria ekonomike. Ajo mund të jetë (2) ose pozitive ose negative. Shenja e Ne ekuacionin e mesiperm me e eshte këtij koefiçenti varet në faktin nëse shenuar kursi nominal i kembimit, P faktorët e anës të ofertës dominojnë dhe Pf jane cmimet ne vend dhe faktorët e anës të kërkesës. jashte, Y dhe Yf jane te ardhurat ne Kushti Marshall –Lerner plotësohet në vend dhe jashte. rastin kur koefiçenti β3 është pozitiv, Nëse supozojmë se kursi real i duke treguar se nënçmimi real çon në këmbimit është stacionar mund të përmirësimin e bilancit tregtar. shkruajmë Të dhënat e përdorura janë tre
mujore, për periudhën e kohës (3) 1996Q1 -2015Q4. Burimi i të dhënave është Banka Qendrore, Instituti i TBt përfaqëson raportin e ekporteve ndaj importeve, duke lejuar që të Statistikës dhe Eurostat. Për të hequr gjithë variablat të shprehen në formë sezonalitetin e përfshirë në të dhënat logaritmi dhe heq nevojën për gjetjen tre mujore është përdorur metoda e e një indeksi të përshtatshëm të mesatares rrëshqitëse. çmimeve që të shpreh bilancin tregtar Tabele: Analiza e dekompozimit të në terma real. variancës VAR(1)
Në përputhje me teorinë klasike Tre NX Kursi i GDP GDPf mujori kembimit shenja e pritur e β1 mund të jetë si NX 1 .99216 .050153 .012865 .012608 pozitive ashtu edhe negative. Shenja 3 .99067 .050794 .013290 .013105 negative do të thotë se rritja e të 6 .98889 .052091 .013275 .013621 9 .98740 .053091 .013271 .014145 ardhurave reale të vendit rrit vëllimin Kursi i 1 .08073 .985460 .083979 .001415 e importeve duke përkeqësuar kembimit 3 .08978 .974090 .111410 .001305 6 .09377 .967700 .124810 .001033 bilancin tregtar. Nëse koefiçenti del 9 .09548 .965470 .128490 .000927 pozitiv do të thotë se rritja e të GDP 1 .00907 .048750 .980910 .011141 3 .01193 .086634 .933170 .011398 ardhurave reale në vend është 6 .01672 .143240 .880870 .013055 shoqëruar me një rritje të mallrave 9 .01901 .170870 .856330 .014472 GDPf 1 .01650 .001960 .045067 .985540 zëvendësuese të importit në vend, 3 .01910 .001297 .076587 .963000 duke përmirësuar bilancin tregtar. 6 .02591 .009494 .081829 .940390 9 .03343 .028079 .074468 .916650
AUDITIMI PUBLIK 23 AUDITIMI PUBLIK Prof. Dr. Tonin Kola & Prof. Ass. Dr. Elida Liko, UT
Pjesa kryesore e dekompozimit të Analiza e reagimit të impulsit variancës të bilancit tregtar është Generalised Impulse Responses to one SE shock in the equation for shpjeguar nga goditjet e vetë këtij LREER variabli. Goditjet në kursin real të 0.04 këmbimit shpjegojnë deri në 5.2 0.03 LNX përqind të variancës të gabimit të 0.02 0.01 parashikimit të bilancit tregtar. 0.00 Goditjet në GDP reale shpjegojnë deri LREER -0.01 në 1.3 përqind të variancës të gabimit 0 1 2 3 4 5 6 7 8 99 Horizon të parashikimit të bilancit tregtar. Goditjet në GDP e huaj shpjegojnë Efekti i një goditje në kusin real të deri në 1.4 përqind të gabimit të këmbimit mbi bilancin tregtar është i parashikimitt të bilancit tregtar pas tre menjëhershëm. Rritja e kursit real të tremujorësh. këmbimit shoqërohet me ulje të madhe në bilancin tregtar pas një Këto rezultate tregojnë se faktori kryesor që ndikon bilancin tregtar tremujori, më pas efekti shuhet është kursi real i këmbimit i pasuar gradualisht pas gjashtë muajsh. nga GDP –ja e huaj dhe ajo e vendit tonë.
Ndikimi i kursit real te kembimit ne bilancin tregtar eshte me i vogel ne Rezultatet empirike krahasim me ate te raportuar nga mbështesin literaturën studime te ngjashme bazuar ne te ekzistuese duke arritur në njejten metedologji. përfundimin se zhvlerësimi i monedhës është një politikë Faktorë të rëndësishëm që ndikojnë në variancën e gabimit të parashikimit që nuk rekomandohet të të GDP–së reale kombëtare janë përdoret për të përmirësuar goditjet në kursin real të këmbimit që bilancin tregtar shpjegojnë deri në 17 përqind pasuar nga ndryshimet në bilancin tregtar.
24 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 Efektet e kursit të këmbimit mbi bilancin tregtar, KLSH në kushtet e ekonomisë shqiptare
Literatura [7] Kruegman P, (1987) "Pricing to Market When the Exchange Rate [1] Altin, T., Rucaj, E., and Frasheri, A., Changes,", ed. S. Arndt, and J. (2007), “Is Sustainable the Deficit of Richardson. Cambridge, MA, MIT Current Account? The Case of Press, pp. pp. 48-70. Albania,” Bank of Albania Discussion Paper [8] Mançellari A, Mytkolli H, Kola T., (1997), “Leku në darën e zhvlerë- [2] Cakrani E, (2014), simit”, Ekonomia dhe biznesi, numër 4. http://www.doktoratura.unitir.edu.al/ wpcontent/uploads/2014/05/Doktora [9] Mançellari A, Mytkolli H, Kola T., tura Edmira Cakrani, Fakulteti i (1999), “Roli i kursit të këmbimit dhe Ekonomise, Departamenti i Ekono- tranzicioni ekonomik”, monografi, miksit.pdf Shtëpia botuese Toena [3] Drama, B., Herve, G., Shen, Y., and [10] Mancellari, A. and Xhepa, S., Amend, A., (2010), “The Effects of Real (2003), “Sustainability of the Current Exchange Rate on Trade Balance in Account Balance” The Fourth Cote d’Ivoire: Evidence from the Conference of Bank of Albania Cointegration Analysis and Error [11] Onafowora (2003), “Exchange Correction Models,” MPRA Paper No. Rate and Trade Balance in East Asia: Is 21810,http://mpra.ub.unimunchen.de there a J –Curve? ”Economic Bulletin, [4] Hernán, C. R., (2003), “Testing the Vol 5, No 18, pp 1-13 Susquehanna Short and Long Run Exchange Rate University” Effects on Trade Balance: The Case of [12] Pllaha A. (2013), “Efekti i “Kurbës Columbia,” http://www.banrep.gov.co J” në tregtine dypalëshe; ndikimi i [5] Hoda A. (2013), “Roli i kursit të nënçmimit të monedhës në bilancin këmbimit në modelet e tregtisë tregtar ndërmjet Shqipërisë dhe ndërkombëtare; A plotësohet kushti partnerëve kryesorë tregtarë”, Mate- Marshall-Lerner në rastin e Shqipë- riale diskutimi të Bankës së Shqipërisë, risë”, Materiale diskutimi të Bankës së 12 (71) 2013. Shqipërisë, 12 (71) 2013. [13] Salko, D., and Osmani, M., (2002), [6] Kruegman P, (1986) "Pricing to “Several Macroeconomic Patterns for Market When the Exchange Rate Albanian Economy over the Transition Changes," NBER Working Paper no, Period” The Second National Confe- w1926 rence of Bank of Albania.
AUDITIMI PUBLIK 25 AUDITIMI PUBLIK Prof. Dr. Tonin Kola & Prof. Ass. Dr. Elida Liko, UT
[14] Sojlli, E., and Shtylla, D., (2006), “Forecasting the Balance of Payment”, Discussion material of Bank of Albania [15] Tihomir, S., (2004), “The Effects of Exchange Rate Change on Trade Balance in Croatia,” IMF Working Paper No. 65 [16] Xhepa, S. and Agolli, M., (2002), “Albanian’s Foreign Trade through a Gravity Approach”, http://pde.ceu.hu
Nga: Prof. Dr. Tonin Kola & Prof.
Ass. Dr. Elida Liko, Universiteti i Tiranës
26 Nr.15, shtator - dhjetor 2016
OPTIMIZIMI I ARBITRAZHIT VALUTOR NJË METODË PËR TË GJURMUAR FITIMET NË NJË MJEDIS RISKOZ
Themeli i riskut është “rastësia”. E përkufizuar në mënyra të ndryshme, në fusha të ndryshme, studiuesit e konceptojnë rastësinë si dukurinë e ndryshimit të paparashikueshëm.
1 mes çmimeve të aseteve identike (në Dr.Rinald Muça, KLSH . rastin e këtij artikulli: të valutave).
Abstrakt
Ndonëse literatura e përkufizon arbitrazhin si një proces pa risk, për shkak se kohëzgjatja e angazhimit në proces është pothuajse zero, në
realitet nuk është tamam kështu, sepse nga momenti i marrjes së informacionit e deri në momentin e
dhënies së urdhrit për shitblerje kërkohet kohë për analizim. Shkurtimi i Ky artikull synon të zgjidhë një kësaj kohe është kritik në reduktimin e problem të arbitrazhit valutor – ose të riskut të ndryshimeve të çmimeve çdo arbitrazhi në përgjithësi – përmes përgjatë dinamikës së tregut. Për optimizimit kompjuterik, duke rrjedhojë artikulli do të prekë edhe përdorur Microsoft Excel. Arbitrazhi disa përkufizime e dimensione të riskut, të cilat pasqyrojnë idetë e është procesi i shitblerjes së autorit dhe jo domosdoshmërish ato njëkohshme në dy apo më shumë klasike të literaturës financiare. tregje për të përfituar nga diferencat Artikulli prek gjithashtu edhe aspekte të përpunimit kompjuterik të të
1 dhënave, në programe me të cilat Drejtor i Departamentit të Auditimit të Performancës AUDITIMI PUBLIK 27 AUDITIMI PUBLIK Optimizimi i arbitrazhit valutor një metodë për të gjurmuar fitimet në një mjedis riskoz shumica e lexuesve janë të të sjellë, konkluzioni është i qartë: në familjarizuar. pasiguri nuk disponohet informacion për të ardhmen dhe rrjedhimisht as Fjalët kyç: Risk, arbitrazh valutor, shkallë e mundësisë së ndodhjes së optimizim rrjeti, Solver. një ngjarjeje të caktuar. Në risk Pak Teori ekziston si informacioni për të ardhmen, ashtu edhe probabiliteti që Hyrje shoqëron këtë informacion (i nxjerrë Të gjithë e dimë se risku shoqëron një në rrugë objektive apo subjektive). lojtar fati që bëhet gati të hedhë zarat, Psikologjikisht pra, koncepti i riskut një pilot të Formula 1, apo një akrobat është pozitiv, sepse i mundëson që do të eci mbi një litar të varur. Në individit të përcaktojë shanset e tij këto dhe në gjithë aspektet e tjera të dhe të menaxhojë rrugën drejt aktivitetit njerëzor, koncepti i riskut suksesit. Risku rrjedhimisht nuk është buron nga paaftësia jonë për të veçse pasiguri e matshme. Detyra e parashikuar të ardhmen, nga pamun- një menaxheri (risku) është pikërisht dësia përllogaritëse e pasojave që të shndërrojë pasigurinë në risk dhe të mund të ketë një veprim i kryer sot identifikojë strategjitë, instrumentat prej nesh apo prej dikujt tjetër. E dhe kostot për ta shndërruar riskun në megjithatë duhet të jemi rigorozë në pasuri apo vlerë të shtuar. përkufizimin e riskut, sepse shumica e Risku gjithashtu nuk duhet të përdoruesve të tij i japin konceptit një përkëmbehet me rrezikun. Rrezik do ngjyrim negativ dhe shpeshherë të thotë mundësi për të humbur apo konfuz. për t’u dëmtuar, ndërkohë që risk Së pari, risku nuk mund të barazohet nënkupton shans jo vetëm për të me pasigurinë. Një turist i huaj në humbur, por edhe për të fituar. Shqipëri, që ecën në një rrugë të Matematikisht, risk do të thotë pandriçuar ku pusetat janë të hapura mundësi e ndodhjes së më shumë se sigurisht që po ndeshet me pasigurinë një ngjarjeje në të ardhmen. Pikërisht dhe ka të drejtë të ndihet deri diku i këtu hyn në lojë analiza statistikore e frikësuar. Gjithçka ndryshon kur bëhet riskut. fjalë për një shqiptar që banon në pallatin përbri, sepse ai/ajo e di se ku Evoluimi i konceptit “Risk” janë pusetat e hapura dhe mund ta A ndeshemi ne sot në Shqipëri dhe në menaxhojë rrugën për në shtëpi. botë me më shumë risk nga sa Pavarësisht thjeshtësisë së shembullit ndesheshin prindërit tanë? Apo
28 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Dr.Rinald Muça
thjesht jemi bërë më të ndërgjegj- individi dhe sot kur bëhen përpjekje shëm për risqet që na rrethojnë? Ose, për ta transferuar atë tek teknologjia. nëse duam të jemi më “analitikë” në I pari që e ka përkufizuar riskun në një pyetjet që shtrojmë: A janë risqet sot, kuptim shkencor ka qenë Frank Night, në cilësi dhe sasi, më të ndryshëm nga bashkëkohës i Keynes-it dhe dje? Sociologët kanë një përgjigje më Kolmogorov-it. Sipas tij, risku i përket saktë sesa të tjerët: Shoqëria jonë probabiliteteve objektive, pra proba- ndeshet me risqe të reja – ato të biliteteve të përcaktuara nga analiza e gjeneruara nga ne vetë. Beck dhe të dhënave homogjene apo proba- Giddens bëjnë dallimin ndërmjet atyre biliteteve që përmbahen në dukuri me që ata i quajnë risqe natyrore dhe simetri të brendshme. E megjithatë, ai risqeve të manifakturuara. Të parat që i “dizenjoi” riskut stilin modern me kanë qenë me ne që nga fillimi i kohës, të cilin jemi mësuar ta vlerësojmë sot sepse tek e fundit “ ... edhe të jetosh ishte Harry Markowitz. Modelet është biznes riskoz”, ndërsa të dytët parametrike, të cilat zenë një vend të janë rritur progresivisht që nga rëndësishëm në literaturën e hershme Revolucioni Industrial, atëherë kur mbi riskun, mbësheen pikërisht mbi njeriu filloi ta shndërronte natyrën me punën e Markowitz-it dhe pasuesve të ndihmën e teknologjisë. tij. Megjithëse është e vështirë të ndash Baza e Konceptit “Risk” se ku mbaron njëri dhe ku fillon tjetri, një gjë është e sigurtë: njeriu arriti të Themeli i riskut është “rastësia”. E ndërgjegjësohej atëherë kur u nda nga përkufizuar në mënyra të ndryshme, natyra dhe rrjedhimisht pjesa më e në fusha të ndryshme, studiuesit e madhe e risqeve më të cilët ndeshemi konceptojnë rastësinë si dukurinë e sot kanë një burim jonatyror. ndryshimit të paparashikueshëm. Konceptimi i riskut është pra, ndër të Kështu për shembull, në fizikë, parimi i tjera, produkt i progresit shoqëror dhe pasigurisë së Heisenberg-ut postulon ndërgjegjësimit human. Në këtë se nuk mund të njihet me saktësi në të këndvështrim, edhe shoqëria shqip- njëjtën kohë shpejtësia dhe vend- tare nuk bën dallim nga shoqëritë e ndodhja e një elektroni. Në fizikën tjera, veçanërisht ato perëndimore, të kuantike, ky parim lidhet me natyrën cilat në mënyrë konstante kanë valore të grimcave dhe mënyra sesi transferuar “riskun” nga hyjnorja tek kjo pasiguri transmetohet, nga bota feja, nga feja tek shteti, nga shteti tek kuantike në botën tonë makroskopike, u formulua nga Richard Feynman në
AUDITIMI PUBLIK 29 AUDITIMI PUBLIK Optimizimi i arbitrazhit valutor një metodë për të gjurmuar fitimet në një mjedis riskoz teorinë e tij të “shumave përgjatë Megjithë format e ndryshme të saj, historisë”. Sipas Feynman, pavarësisht rastësia është relative dhe dinamike. se në mekanikën klasike të Njutonit Për shembull, një i huaj që dëgjon për objektet lëvizin sipas një trajektoreje herë të parë të flitet shqip, mund t’i të përcaktuar, që është unike dhe e tingëllojnë rastësore gërmat dhe vetme, në fakt kjo trajektore është fjalët, por për një shqiptar që e di shuma ose rezultantja e të gjitha kodin zbërthyes të këtyre fjalëve trajektoreve të mundshme që ndër- biseda nuk është më rastësore. Po marrin grimcat kuantike që përbëjnë kështu, numri pi (π) është i pafundëm objektin përgjatë lëvizjes së tyre. dhe sekuenca e shifrave që e përbëjnë atë duket si rastësore, por në fakt, për Në biologji, rastësia është dukuria e ata që e dinë mekanizmin e nxjerrjes mutacionit gjenetik që pësojnë në së këtij numri, sekuenca është e mirë- kohë organizmat e gjalla. Pavarësisht përcaktuar. Ky aspekt dinamik i se qeniet e gjalla kanë karakteristika rastësisë i ka dhënë asaj ngjyrime të mirë-përcaktuara, që burojnë nga supersticioze nga njëra anë, por nga kodi gjenetik përkatës dhe mjedisi ku ana tjetër shërben si stimul për zhvillohen, në mjaft raste ndeshim zbulime të reja në shkencë dhe karakteristika rastësore. Për shembull, teknologji. qukat varen nga gjenet dhe ekspozimi ndaj dritës, por vendndodhja e tyre Figura 1 – “Happy birthday Albert speficike në lëkurë duket se është Einstein”, urimi nga Brian Green për rastësore. gjeniun e fizikës, ekzaktësisht në orën 3:14:15 PM. Në matematikë rastësia është probabilitet. Madje që të kemi rastësi të vërtetë në kuptimin matematik të fjalës, duhet që të ekzistojë një zgjerim i pafundëm i hapësirës së informacionit. Statisticienët përpiqen t’i parashikojnë dukuritë rastësore duke u bashkëlidhur atyre një shpër- ndarje probabilitare. Kjo shpërndarje nuk është veçse funksioni matematik që lidh vlerën e caktuar që mund të Karakteristikat e Riskut marrë variabli/dukuria në momentin e realizimit të saj me probabilitetin e Së pari, risku mund të jetë objektiv ndodhjes së këtij realizimi. ose subjektiv. Hedhja e një monedhe
30 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Dr.Rinald Muça
ka një risk objektiv, në aspektin që parëndësishëm, pra jo-riskoz për shanset janë të mirë-përcaktuara nga pasurinë e tyre. natyra e vetë eksperimentit në fjalë. Së treti, njerëzit dallojnë përsa i Pra risku është objektiv, atëherë kur përket qëndrimit që mbajnë ndaj probabilitetet që shoqërojnë ngjarjet riskut. Nëse dikush e nget makinën e mundshme përshkruhen rigorozisht shpejt për të takuar në kohë të nga teoria, eksperimenti apo natyra e fejuarën, atëherë pavarësisht riskut vetë dukurisë në shqyrtim. më të madh, personi mund të Përkundrazi, risku që shoqëron klasifikohet si racional, sepse po parashikimin e motit për javën e përkufizon një lidhje pozitive mes ardhshme është subjektiv, në aspektin riskut dhe shpërblimit që do të marrë. që secili prej nesh mund të japë Nëse përkundrazi, dikush e nget “mendjen” e vet dhe askush të mos e makinën shpejt, thjesht sepse rrugët ketë gabim. Pra risku subjektiv janë bosh, atëherë qëndrimi i tij është karakterizohet nga probabilitete që jo racional. evoluojnë në kohë, modifikohen nga të dhëna të reja, studime të Nevoja për analizimin e riskut dhe mëtejshme apo opinione të të tjerëve. rëndësia e tij Shumica e risqeve dhe veçanërisht ata Hapi i parë në analizën dhe modelimin për të cilët interesohet ekonomia e e riskut është identifikimi i nevojës për financa, janë subjektive dhe kjo ka të. E thënë thjesht: A ndeshemi me implikime të rëndësishme për të gjithë një nivel risku të atillë për të cilin do të ata që analizojë risqet dhe marrin ishte e nevojshme dhe frytdhënëse vendime mbi bazën e këtyre analizave. një analizë e kujdesshme? Analizimi Së dyti, përcaktimi i një dukurie si dhe vlerësimi i riskut ka njohur dhe po riskoze kërkon gjykimin personal të njeh një bum, jo vetëm në fushën gjithësecilit, madje kjo është e vërtetë ekonomiko-financiare, por pothuajse edhe për risqet objektive. Të vësh bast në çdo aspekt të jetës. me 10 lekë, sigurisht që është e Duke filluar nga mundësitë e sulmeve parëndësishme për secilin prej nesh, terroriste, aplikimet në mjekësi për të por nëse shuma rritet në 10.000 lekë, parandaluar ataket kardiake apo atëherë gjykimi ndryshon. Pjesa më e gjenet e sëmura, parashikimet se kush madhe e individëve do ta gjykonin do të fitojë në zgjedhjet e ardhshme, këtë bast si riskoz. E megjithatë, mund parandalimet e aksidenteve rrugore e të ketë disa shumë të pasur që edhe deri për probleme në dukje më pak të këtë bast do ta gjykonin si të rëndësishme, veçanërisht për kushtet
AUDITIMI PUBLIK 31 AUDITIMI PUBLIK Optimizimi i arbitrazhit valutor një metodë për të gjurmuar fitimet në një mjedis riskoz e Shqipërisë, siç mund të jenë ngrohja tojmë riskun duke reduktuar kohën globale apo kërcënimi për speciet në për vendim-marrje; 3. Je me fat. zhdukje. Nëse dikush nuk ka oreks për ta Në përgjithësi, analiza e riskut mund shndërruar kohën në flori, por thjesht të trajtohet në këndvështrimin mikro në bronz, atëherë mund ta menaxhojë ekonomik ose makroekonomik. riskun duke blerë polica sigurimi, Gjithashtu analiza e shëndoshë e qofshin këto standarde apo “të riskut ka baza statistikore, që do të qepura me porosi”. thotë se duhet ta kuantifikojë atë Në këtë artikull nuk do të merremi me (riskun) për ta bërë atë të këtë grup të dytë, menaxhimi i riskut krahasueshëm për asete apo tregje të të të cilëve është pasiv, por do të ndryshme, si edhe për agregim apo fokusohemi tek një teknikë aktive që i fragmentim në rastet kur kjo del e vjen në ndihmë personave të pikës 2 nevojshme. më lart. Përgjithësisht, pozitat risk-vlerësuese Përkufizimi i problemit dhe vendimmarrëse i përkasin nivelit menaxherial. Arbitrazhi (valutor) është procesi i Ilustrim i optimizimit të arbitrazhit angazhimit në strategjinë “bli lirë – valutor për të reduktuar riskun shit shtrenjtë”, me qëllim realizimin e fitimit. Procesi duhet realizuar Hyrje njëkohësisht në disa tregje, qofshin këto aktuale apo të ardhshme (future Kur profesorët nisin të shpjegojnë & forward). Përgjithësisht, konkurre- financën, thonë gjithnjë se “koha nca e ngushton mundësinë për fitime, është flori”. Optimizmi i tyre është si në kohë, ashtu edhe në volum, duke ndoshta derivat i profesionit, sepse në rritur riskun e dështimit të strategjisë. realitet “koha është risk”. Ajo mund të kthehet në flori, nëse: 1. Ke më shumë Rrjedhimisht, sigurimi i informacionit informacion se të tjerët; 2.Ke të njëjtin të saktë, procesimi i shpejtë dhe informacion me të tjerët, por teknika korrekt i tij, dhënia e urdhrit për superiore të analizimit të informa- blerje-shitje dhe riaplikimi i procesit cionit dhe vendimmarrjes mbi të. Në është kritik në maksimizimin e fitimit. këtë dimension do të shtjellohet edhe Arbitrazhi nuk duhet ngatërruar me arbitrazhi në këtë artikull, ku qëllimi spekulimin, sepse ky i fundit ynë do të jetë që përmes aplikimit të nënkupton ekspozim aktiv ndaj kohës, optimizimit kompjuterik të reduk- pra ndaj riskut, duke gjeneruar kështu
32 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Dr.Rinald Muça
më shumë risk e për rrjedhojë më Tabela 1 – Të dhëna fiktive për të shumë analiza statistikore të tij. ilustruar arbitrazhin valutor3 Strategjitë spekuluese janë: 1. Bli lirë sot dhe prit të shesësh shtrenjtë në të ardhmen, ose 2. Shit shtrenjtë sot një aset të marrë hua dhe prit ta riblesh lirë asetin në të ardhmen për të shlyer borxhin (e njohur ndryshe si: shitje e shkurtër). Çdo valutë kuotohet me dy çmime Përkundrazi, ajo që duhet bërë në kundrejt çdo valute tjetër, një herë me arbitrazh është gjetja e diferencave çmimin për blerje (bid) dhe një herë 2 midis çmimeve të aseteve të njëjta , me atë për shitje (sell). Të dhënat e në tregje të ndryshme dhe goditja e mësipërme tregojnë çmimin maksi- këtyre tregjeve përpara se të tjerët ta mal, ose nëse do të flisnim me gjuhën bëjnë këtë gjë. e rrjetave, rrugën më të gjatë nga Problemi është relativisht i thjeshtë njëra valutë tek tjetra. Për shembull, kur konsiderohen vetëm dy asete, por eurot mund të shiten në New York me rritet eksponencialisht me shtimin e çmimin bid të kuotuar atje, por mund numrit të tyre. të shiten edhe në Frankfurt, duke përdorur çmimin ask të kuotuar në Përdorimi i kompjuterit bëhet i FWB.4 detyrueshëm. Ndonëse ka shumë programe që e realizojnë optimizimin Përdorimi i çmimit maksimal në që kërkojmë të ilustrojmë, MS Excel tabelën më sipër është bërë është elegant dhe familjar për pothu- ajse të gjithë. 3 Ndonëse autori i artikullit u mundua shumë Le të supozojmë se kemi kuotimet e për të marrë të dhëna reale nga tregjet FOREX, ishte pothuajse e pamundur, sepse çdo treg i vë mëposhtme: në dispozicion këto të dhëna kundrejt një pagese (e cila gjithashtu duhet marrë në konsideratë përgjatë llogaritjeve të arbitrazhit). Të dhënat fiktive të përdorura janë zgjedhur qëllimisht për të gjeneruar fitime shpërpjesëtimore, sepse në fakt të dhënat nga arbitrazhi janë mjaft të ulëta për njësi 2 “Të njëjta” nënkupton identike përsa i përket monetare të angazhuar në proces. riskut që pozojnë këto asete. Dy asete 4 Mbani parasysh se çdo vend i kuoton valutat konsiderohen me risk të njëjtë, kur kanë të e huaja në terma direkte kundrejt valutës njëjtën sjellje të flukseve monetare që mëmë, që nënkupton një njësi të valutës së gjenerojnë dhe të njëjtin maturitet. huaj për disa njësi monetare të valutës mëmë. AUDITIMI PUBLIK 33 AUDITIMI PUBLIK Optimizimi i arbitrazhit valutor një metodë për të gjurmuar fitimet në një mjedis riskoz qëllimisht, meqenëse synimi është Duke përdorur Wolfram Mathematica vjelja e fitimit maksimal nga arbitrazhi. mund të përftojmë një pamje vizuale Në Excel kjo realizohet thjesht duke të rrjetës potenciale të arbitrazhit: përdorur funksionin “max”, tek Figura 2 – Rrjeta potenciale e funksionet statistikore të paraprogra- arbitrazhit për 5 valuta muara.
yen
sfr usd
euro paund
Duke e konvertuar problemin gjejmë rrugën optimale duke u nisur matematikisht, ajo që duhet të bëjmë rastësisht nga euro, atëherë kjo rrugë është gjetja e “rrugës më të gjatë, mbetet optimalja edhe nëse nisemi duke kaluar vetëm një herë në çdo nga valutat e tjera. segment të rrjetës”. Numri total i segmenteve është 5 nyje x 4 segmente/nyje = 20. Numri total i Formulimi matematiko - kompjuterik rrugëve të mundshme, duke u nisur dhe zgjidhja e problemit 20 nga çdo nyje është n 209. Duhet Tani që e përkufizuam problemin n2 parimisht, duhet ta shtrojmë dhe theksuar se rrugët janë të pavarura zgjidhim teknikisht. Së pari, duhen nga nyjat, që nënkupton se rruga listuar të gjithë segmentet dhe optimale është unike dhe e pavarur gjatësitë e tyre relative. Së dyti, çdo nga pikënisja e transaksioneve segmenti duhet t’i japim një peshë. arbitrazhuese. Për shembull, nëse 34 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Dr.Rinald Muça
Kjo peshë duhet të jetë binare (0 ose shmangur shumëzimin me zero, duhet 1), që nënkupton se nëse segmenti do pra t’i drejtohemi një operacioni tjetër të jetë pjesë e rrugës optimale, matematikor, ku numri zero është atëherë pesha që do i japë Excel-i neutral kah rezultatit final. Një gjatë zgjidhjes do të jetë 1 dhe nëse operacion i tillë është mbledhja. Që nuk do të jetë pjesë e rrugës mbledhja të jetë ekuivalente me optimale, atëherë pesha do të shumëzimin duhet që shumëzuesit të rezultojë 0. Së treti, duhet të shndërrohen në mbledhorë. Procesi shumëzojmë gjatësitë e segmenteve, që e bën këtë është logaritmimi. Pra pesha e të cilëve rezulton 1 pas ajo që duhet të bëjmë, është që procesit të optimizimit, për të gjatësitë e segmenteve t’i shprehim si llogaritur fitimin nga arbitrazhi. logaritma të çmimeve të kuotuara në tabelën 1 më lart. Kjo jepet në tabelën Si gjatësi të një segmenti duhet të 2 më poshtë: marrim normalisht çmimin e një valute kundrejt një tjetre. Por këtu ndeshemi me një pengesë. Fitimi nga
arbitrazhi përllogaritet duke shumëzuar çmimet e valutave në rrugën optimale me njëra-tjetrën dhe duke i zbritur numrin 1, që përfaqëson
pasurinë e angazhuar fillimisht në proces. Meqenëse jo të gjitha segmentet janë pjesë e rrugës optimale, atëherë Excel-i detyrimisht do u akordojë atyre peshën 0 gjatë optimizimit. Por meqenëse vetë optimizimi në Excel kërkon që të
shumëzohen gjatësitë e të gjitha segmenteve për të identifikuar rezultatin maksimal (pavarësisht zerove dhe njëshave), atëherë dalim në një non-sens, sepse shumëzimi me zero rezulton zero e për rrjedhojë të gjitha rrugët nuk do të rezultojnë optimale (ose në një këndvështrim tjetër të gjitha janë optimale). Për të AUDITIMI PUBLIK 35 AUDITIMI PUBLIK Optimizimi i arbitrazhit valutor një metodë për të gjurmuar fitimet në një mjedis riskoz
Tabela 2 – Lista e të gjithë të shprehura si logaritma segmenteve me gjatësitë respektive
Hapi tjetër është formulimi i kushteve segmenteve që dalin nga një nyje e korrekte për të përftuar rezultatin e dëshiruar duhet të jetë jo më e vogël dëshiruar. Së pari, pesha e çdo se një. segmenti duhet të jetë binare, 0 ose 1, Në këtë aplikim, kushti është vendosur që do të thotë se nëse niseni nga një që si nyje fillestare të shërbejë euro. valutë duhet medoemos ta përshkoni Së fundmi, duhet të maksimizojmë të gjithë segmentin deri tek tjetra. Së output-in, duke përfunduar në të dyti, rrjeti duhet të jetë i balancuar, që njëjtën nyje-valutë prej nga e nisëm nënkupton se nëse katër segmente (euro në rastin tonë). Dritarja e Solver- dalin nga një nyje-valutë, po aq (katër) it në MS Excel duhet të ketë pamjen segmente duhet të hyjnë në të. vijuese: Së treti, duhet t’ia nisim nga një nyje- valutë, që do të thotë se shuma e
Tabela 3 – Formulimi i kushteve në dritaren e Solver-it5
5 Komanda e Solver-it gjendet në këndin djathtas-lart të menusë Data. Nëse nuk ju shfaqet atje, duhet ta aktivizoni manualisht duke përzgjedhur Options, Add-ins, Excel Add-Ins, Go... dhe së fundmi ikonën Solver në dritaren përkatëse. 36 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Dr.Rinald Muça
Zgjidhja që gjeneron Solver-i tregohet në tabelën 4 dhe figurën 3 më poshtë: Tabela 4 – Zgjidhja optimale
AUDITIMI PUBLIK 37 AUDITIMI PUBLIK Optimizimi i arbitrazhit valutor një metodë për të gjurmuar fitimet në një mjedis riskoz
Figura 3 – Rruga optimale
Interpretimi i rezultatit informacioni i ri mund të hapte sërish oportunitete të reja. Sikurse konstatohet nga më lart, mund ta nisim arbitrazhin nga çdo nyje dhe të përfundojmë sërish në të, duke përfituar afro 334,79 euro për çdo euro të futur në lojë (ose çdo njësi tjetër monetare prej nga mund t’ia nisim). Në këtë ilustrim, nuk u morën në konsideratë komisionet, tatimet dhe kosto të tjera që shoqërojnë procesin. Këto kosto e reduktojnë fitimin rezultant dhe nga pikëpamja përllogaritëse ato do të shfaqeshin si kushte në dritaren e Solver-it më lart. Çdo arbitrazhist, me akses në informacion dhe teknika të sofistikuara përllogaritëse, do të nxitonte të bënte para, duke riskuar ta çonte tregun në ekuilibër përpara se të tjerët të fillonin shitblerjet. Me Dr.Rinald Muça, KLSH kalimin e kohës, mundësitë për arbitrazh do të shtereshin, por
38 Nr.15, shtator - dhjetor 2016
AUDITIMI I BRENDSHËM DHE MENAXHIMI I RISKUT OPERACIONAL
Kriza globale financiare që ka ndikuar në ekonomitë më të mëdha dhe grupet financiare në mbarë botën ka sjellë nevojën që autoritetet evropiane, BIS dhe agjencitë rregullatore të tjera të vendosin rregulla të reja dhe legjislacion për të gjitha kompanitë e listuara në sektorin financiar.
Në bazë të gjetjeve të auditimit qasja Nga: MSC. Merita Bejtja & MBA. 1 e bazuar në risk, duhet të kalojë Ledia Bregu përmes metodologjisë së mëposhtme:
Kriteret - Çfarë duhet të përcaktohet Përmbledhje (p.sh. si për rregullat e brendshme, Në ditët tona ka një ndryshim praktikat më të mira)? - Kushti perspektive në lidhje me kontrollet Çfarë ndodh në të vërtetë - Shkaqet - brenda institucionit dhe Auditimin e Pse ekziston një hendek (kusht i ≠ nga Brendshëm në formë dhe përmbajtje. kriteret) dhe Efekti - Ndikimi i Ka një pasim nga kontrolli statik - hendekut (p.sh. në drejtim të risqeve). qasja e bazuar e kontrollit- që përfshin Ka disa funksione kyçe që kanë të kontrolle të pajtueshmërisë kundër bëjnë me riskun dhe kontrollin brenda procedurave të përcaktuara, në organizatave të strukturuara, të tilla si: kontroll dinamik - Qasja e bazuar në Auditimi i Brendshëm, Nëpunësin e risk - që do të thotë zbatimi i Pajtueshmërisë, Inspektorëve të menaxhimit të riskut parandalues. Cilësisë, Menaxherët për kontrollin e Procedurat dhe kontrollet e mashtrimit dhe riskut. Këto funksione organizatës janë të strukturuara mbi janë vendosur në mes të linjës së dytë evoluimin e riskut. dhe të tretë të mbrojtjes. Sipas Direktivës 8 të Ligjit për Kompanitë i BE-së - neni 41: "Komiteti i auditimit duhet, ndër të tjera: të
1 monitorojë efektivitetin e kontrollit të Fakulteti Ekonomik, Universiteti i Tiranës AUDITIMI PUBLIK 39 AUDITIMI PUBLIK Auditimi i Brendshëm dhe Menaxhimi i Riskut Operacional
brendshëm të kompanisë, auditimi i organizative joefektive dhe konto- brendshëm [...] dhe sistemet e lleve të brendshme në vend. menaxhimit të riskut [...].", është një Menaxhimi i Riskut është të për- domosdoshmëri për të siguruar në qendrohet në raste të vetme pa marrë fillim, një vështrim mbi rolin dhe në konsideratë ndikimet në të gjithë përgjegjësinë për arritjen e një sistemi kompaninë. efektiv dhe efikas të menaxhimit të riskut, dhe së dyti një skemë Gjithashtu kur funksionet garantuese ndërveprimi në mes të aktorëve të si auditimi i brendshëm ka dështuar ndryshëm (p.sh. Bordi, fushat e për të komunikuar me Bordin dhe biznesit, auditimi i brendshëm etj); organet e mbikëqyrjes informacionin e duhur mbi risqet e rëndësishme dhe Pyetjet kryesore të ngritura në këtë efektivitetin e kontrolleve të brend- punim janë: Çfarë lloj bashkëpunimi shme . është i mundshëm në mes Mena- xhimit të Riskut Operacional dhe Pra, mungesa e harmonizimit midis Auditimit të Brendshëm? Çfarë duhet funksioneve garantuese në veçanti të kuptojë Menaxhimi i Riskut Opera- menaxhimin e riskut dhe të auditimit cional nga Auditimi i Brendshëm? të brendshëm ka çuar në konfuzion në nivelin e bordit. Kjo ishte një zbutje e Fjalët kyçe: Procesi i Biznesit në domosdoshme e dallimeve në mes të Kompani, Hapat e Auditimit, Vlerësimi gjuhës rrezikut dhe terminologjisë, si Vjetor i Riskut, Analiza e Incidenteve dhe në vlerësimin e proceseve të ngja- 1. Prezantimi shme ndërmjet njësive në kompani. Kriza globale financiare që ka ndikuar Objektivi kryesor është për të në ekonomitë më të mëdha dhe ndihmuar bordet, dhe në veçanti grupet financiare në mbarë botën ka komisionet / grupet e auditimit dhe sjellë nevojën që autoritetet evro- riskut me zbatimin e direktivave të BE- piane, BIS dhe agjencitë rregullatore së, veçanërisht nenin 41 të Direktivës të tjera të vendosin rregulla të reja së 8-të ligjit të kompanive europiane. dhe legjislacion për të gjitha kompa- Është zgjeruar fokusi i komite- nitë e listuara në sektorin financiar. Ka teve/grupeve të auditimit me përca- pasur çfarë të mësojnë nga kjo krize. ktimin e efektivitetit të kontrollit të Shumë e dobësi që janë identifikuar brendshëm të cilësisë së menaxhimit gjatë këtyre krizave i përkasin modelit të riskut, pajtueshmërisë, auditimi i të qeverisjes dhe strukturës brendshëm, auditimi i jashtëm. Artikulli pohon se:
40 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH MSC. Merita Bejtja & MBA. Ledia Bregu
Neni. 41: "komiteti i auditimit duhet, përfshira në menaxhimin efektiv të ndër të tjera: për të monitoruar riskut: efektivitetin e kontrollit të brendshëm 2.1 Funksionet që zotërojnë dhe të kompanisë, auditimi i brendshëm menaxhojnë risqet në funksionimin e [...] dhe sistemet e menaxhimit të biznesit. Menaxherët operative e riskut [...]. zotërojnë dhe menaxhojnë risqet. Ata "Objektivi i udhëzimit është të ndërtuan sistemin e brendshëm ndihmojë anëtarët e Bordit në kontrollues për zonën nën përgje- zbatimin e nenit. 41, duke krijuar gjësinë e tyre. Ata gjithashtu janë kështu çfarë dhe si për të vendosur përgjegjës për zbatimin e veprimeve funksionin e monitorimit. korrigjuese për të trajtuar mangësitë në procesin e kontrollit. Menaxhimi Udhëzimi përfshin: operacional identifikon, vlerëson, një pasqyrim mbi rolin dhe kontrollon, dhe e zbut këtë risk, duke përgjegjësinë që të arrihet një orientuar zhvillimin dhe zbatimin e sistem efektiv dhe efikas të politikave dhe procedurave të brend- menaxhimit të rrezikut; shme dhe siguron që aktivitetet janë skemën e një ndërveprimi mes në përputhje me qëllimet dhe aktorëve të ndryshëm (p.sh. Bordi, objektivat. Menaxhimi operacional fusha e biznesit, riskut). natyrshëm shërben si vijë e parë e 2. Tre linjat e modelit të mbrojtjes mbrojtjes për shkak se kontrollet janë të dizajnuara në sistemet dhe Një sfidë tjetër vjen pas krizës i cila proceset e menaxhimit operacional ishte me 3 linja të modelit të mbrojtjes, që është një mjet shumë i 2.2 Funksionet që mbikëqyrin risqet- rëndësishëm për integrimin, koordi- Kryesisht mbulohen nga menaxhimi i nimin dhe përafrimin e gjithë mbësh- riskut dhe funksionet e pajtuesh- tetjes dhe funksionit të garancive në mërisë. Ato ndihmojnë menaxhimin kuadër të një entiteti. operacional në zhvillimin e meto- dologjive dhe kontrollet për të Nën këto qasje, Bordi miraton tole- menaxhuar risqet dhe çështjet, në rancën e përgjithshme të riskut dhe bazë të oreksit të riskut të përcaktuar filozofinë e marrjes së riskut. nga Bordi. Funksioni i mbikëqyrjes Tre linjat e modelit të mbrojtjes identifikon hartën e risqeve kryesore dallojnë tri grupe (ose linja) të (me ndihmën e 1-rë dhe të vijë e 3-të), monitoron riskun në bazë të feedback-
AUDITIMI PUBLIK 41 AUDITIMI PUBLIK Auditimi i Brendshëm dhe Menaxhimi i Riskut Operacional
ut nga Linja e Mbrojtjes e 1-rë dhe e 3- . mbivendosje: dublikime të pane- të, ndihmon menaxhimin operacional vojshme të mbulimit dhe aktivi- në raportimin e informacionit mbi tetet në kontrollet; risqet për të gjitha nivelet brenda . boshllëqe: risqet e mëdha nuk organizatës dhe raportin e të Bordit mund të identifikohen ose të dhe Komitetit të Auditimit për menaxhohen në mënyrën e duhur; gjendjen e riskut. Ata luajnë 'funksion këshillimor "për zonën e biznesit për . Problemet në fushën e komuni- të pasur menaxhim më të mirë dhe kimit: mes mbikëqyrësit të riskut kontroll veçanërisht në funksionin e ri dhe Bordit. dhe proceset. Linja e dytë nuk ka vetë Bordi dhe Menaxhimi i Lartë. Ata risqet e biznesit. Kjo linjë nuk është duket se veprojnë jashtë modelit LEM plotësisht e pavarur, por është pjesë e (Linja e Mbrojtjes 3) , por në fund ata procesit të menaxhimit të riskut. luajnë një rol të rëndësishëm:Bordi ka Rreziku i menaxhimit ndihmon mena- përgjegjësinë përfundimtare të konto- xhimin për qeverisje më të mirë që llit të brendshëm dhe të sistemit të ofron siguri mbi efektivitetin e menaxhimit të riskut, për këtë arsye:Ai mjeteve të identifikimit, të vlerësimit ka përgjegjësinë dhe autoritetin për të dhe parandalimit të riskut. vendosur kornizën e kontrollit të 2.3 Funksionet që japin siguri të brendshëm dhe sistemit të mena- pavarur (linja e 3-të). Auditimi i xhimit të riskut, dhe për të monitoruar brendshëm. Ky është një funksion i përshtatshmërinë e saj; pavarur. Auditimi i brendshëm ofron Është marrësi kryesor i informacionit siguri mbi efektivitetin e qeverisjes, të raportuar nga LEM (Linja e menaxhimit të riskut, dhe proceset e Mbrojtjes 3) dhe e përdor atë për kontrolleve të brendshme. Ai përfshin vendimin (strategjik, buxhetin, objekti- veprimtarinë për të arritur vijën e dytë vat, etj). Ai mund të aplikohet pa të mbrojtjes. Nuk është e mjaftue- marrë parasysh strukturën organi- shme për t'u marrë me aktorë të zative. Një kuadër qeverisjeje e shumtë për rreziqet e organizatës. Kjo rrezikut duhet të përfshijë përgje- është një sfidë për një organizatë që gjësitë organizative të përcaktuara ka funksion të tillë në qendër të këtyre mirë për menaxhimin e rrezikut, që aktorëve. Sfida është që të bëjë role lidhet zakonisht me tri linjat e dhe përgjegjësi të qarta dhe për të mbrojtjes: arritur një koordinim efektiv midis tyre, kështu që mund të ndodhë:
42 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH MSC. Merita Bejtja & MBA. Ledia Bregu
1. Njësitë e biznesit janë vija e parë e zatës. Kjo ndihmon organizatën në mbrojtjes. përmbushjen e objektivave të saj 2. Linja e dytë e mbrojtjes përfshin një duke sjellë një qasje sistematike funksion të pavarur menaxhimit të dhe të disiplinuar për të vlerësuar riskut dhe gjithashtu përfshin një dhe përmirësuar efektivitetin e funksion të pavarur dhe efektiv të menaxhimit të riskut, kontrollit dhe përputhshmërisë. proceseve të qeverisjes. 3. Linja e tretë e mbrojtjes përbëhet Në industrinë bankare, çdo menaxhim nga një funksion i pavarur dhe efektiv i banke ka krijuar funksionin e saj të auditimit të brendshëm. Auditimit të Brendshëm. Për të zbatuar Linjën e modelit të Parimet kryesore aktuale të Mbrojtjes 3, është e nevojshme; për të funksionimit të auditimit të brend- përcaktuar gjerësinë e Linjës së shëm duhet të jenë: modelit të Mbrojtjes 2 (cilat janë - Parimet themelore të auditimit; funksionet e nevojshme) mbi bazën e integriteti, objektiviteti, konfidencia- një kuadri të menaxhimit të plotë dhe liteti, kompetenca dhe pavarësi në të integruar të riskut; të caktojë role planifikimin e auditimit, kryerja e specifike dhe përgjegjësitë brenda auditimeve, raportimin dhe vlerësimin Sistemit të Kontrollit të Brendshëm; e rezultateve. për të siguruar një koordinim të ngushtë dhe një shkëmbim të duhur - Për të përmbushur detyrën e tij, të informacionit mes aktorëve të Auditimi i Brendshëm ka të drejtë të ndryshëm. plotë dhe të pakufizuar të inspektimit dhe hetimit dhe të drejtën për 3. Bashkëpunimi mes linjës së tretë informim ("Klauzola e Mbulimit"). dhe të dytë të mbrojtjes - Auditimi i brendshëm i raporton Çfarë është Auditimi i brendshëm drejtpërdrejt tërë Bordit të Auditimi i brendshëm - është Menaxhimit në të gjitha çështjet e përcaktuar nga Instituti i auditimit. Auditorëve të Brendshëm (IIA) si "... një aktivitet i pavarur, objektiv - Fokus i veçantë i është dhënë pajtimit të rezultateve të auditimit dhe konsultimi i projektuar për të (raportet e auditimit draft) me njësitë shtuar vlerën dhe për të e audituara. Megjithatë, në rast të përmirësuar operacionet e organi- divergjencave në mendim, autoritetin
AUDITIMI PUBLIK 43 AUDITIMI PUBLIK Auditimi i Brendshëm dhe Menaxhimi i Riskut Operacional
për të marrë vendime përfundimtare Qasja moderne e auditimit duhet për është i Bordit. të përmbushur objektivat dhe detyrat e mëposhtme - Veprimet/veprime të veçanta janë subjekt i një procesi strikt pasues. Kjo Transformimi në vlerën e shtuar është përgjegjësi e njësisë së audituar për Bordin, Komitetin e Auditimit, për të raportuar për auditimin e por edhe aktorët e jashtëm; brendshëm mbi statusin e zbatimit, pa Veprimi Parandalimi-ngrenë çësh- kërkesë të veçantë në kohën e duhur. tje para se të dëmtojnë; - Auditimi i brendshëm duhet të Fokusimi në shkaqet (jo vetëm në raportojë për materiale/gjetjet e "gabime"), por pse kjo ndodh; auditimit të rënda dhe zonat e audituara, Komitetit të Auditimit dhe Risku dhe procesi orientues (plani, Bordit. auditimi, ndjekja). Qasja e bazuar tek risku i auditimit; Auditimi i brendshëm është një funksion i cili mbështet Bordin, në Të propozojë veprime për marrjen e përgjegjësive të monitorimit përmirësime si dhe për të siguruar dhe mbikëqyrjes. Për më tepër, zbatimin nëpërmjet një procesi të aktorët e jashtëm, sidomos audituesi i shtrënguar ndjekje; jashtëm dhe autoriteteve mbikëqyr- Audituesit duhet të kuptojnë rëse, pajisen me siguri në temat e veprimtarinë e punës, të surbje- audituara. Zhvillimi i një modeli të kteve të audituara dhe mjedisin e bazuar 3LEM (Linja e Mbrojtjes 3) të tyre (presioneve, konkurrencës, kontrollit të brendshëm rrit komuni- etj); kimin mes linjave përmes raporteve të integruara dhe opinionit të përgjith- Audituesit duhet të jenë "të lidhur" shëm. Në evolucionin e auditimit të me të punësuarit dhe menaxherët; brendshëm, duhen ndjekur disa Audituesit i duhet arsyetim dhe synime kryesore : ndjenjë prioritetesh. Duke qenë një aktor kyç në 1- Çfarë konsideron një institucion qeverisjen e korporatave risk operacional? "Risku i ndikimeve Asistencë ndaj organizatës për të negative financiare, të biznesit dhe / përmbushur qëllimet e saj ose reputacionit që rezultojnë nga procese të papërshtatshme ose të Duke u bërë një partner strategjik i dështuara të qeverisjes dhe biznesit të Bordit.
44 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH MSC. Merita Bejtja & MBA. Ledia Bregu
brendshëm, njerëzit, sistemet, apo nga Ai përfshin analiza mbi proceset ngjarjet e jashtme" kryesore dhe sistemet. Identifikimi i risqeve kryesore të proceseve, shka- Masat që merren nga risqet qet, ndikimin dhe gjasat. Vlerësimi i operacionale, autoritetet e tyre dhe riskut operacional. Duke ditur se detyrat e raportimit kontrollet e brendshme në vend dhe Linja e parë e mbrojtjes, njësitë vlerësimin e riskut të mbetur të operative, duhet të dinë thellësisht të proceseve. Përcaktimi i treguesve të gjitha proceset që drejtohen nga riskut kryesor (KRI) dhe raportimi për njësitë e tyre (departamentet). Ata të gjitha funksionet kryesore kanë nevojë për të koordinuar brenda Lidhja e këtyre proceseve me njësisë mbledhjen, dhe paraqitjen e funksionin AB. Nuk është një qasje e informacionit të duhur. Ata duhet të njëjtë në krijimin procesin ORM dhe vërtetojnë me menaxherin e biznesit risku i bazuar gjatë auditimit të plotë. të gjitha proceset dhe risqet. Bashkë- Të dy funksionet si audituesit e punimi i vazhdueshëm me riskun brendshëm dhe menaxherët e riskut operacional. ndajnë disa njohuri, shkathtësi dhe Angazhimi i Bordit është një domosdo- vlera. Përshembull, i kuptojnë kërke- shmëri në këtë proces. Ai kanë nevojë sat e qeverisjes së korporatave; kanë për të zbatuar kulturën e riskut. Kjo aftësitë për menaxhimin e projektit, është një domosdoshmëri për të aftësi analitike dhe lehtësuese dhe përcaktuar rolet dhe përgjegjësitë e vlerën që ka një ekuilibër i shëndet- qarta, dhe për të rritur ndërgje- shëm i riskut sesa marrjen përsipër të gjësimin e të gjithë të punësuarve të riskut ekstrem ose sjelljet shmangëse. kompanisë në të gjitha nivelet. Të dyja janë të lidhura me funksionet Ata duhet të krijojnë një mjedis të kryesore dhe objektivat e kompanisë. 'sigurt' dhe përmirësim të vazhdues- Pas këtij procesi rezultatet tregojnë hëm të procesit të menaxhimit të nivelin e maturimit të ORM. Ato janë riskut operacional. të lidhura me kulturën e rrezikut Ka pesë hapa kryesorë të nevojshëm operacional, organizimin dhe qeve- për krijimin e funksionit të mena- xhimit të riskut operacional:
Identifikimi/Vlerësimi/Monitorimi dhe
Raportimi/Kontrolli/Rregullorja dhe Qeverisja.
AUDITIMI PUBLIK 45 AUDITIMI PUBLIK Auditimi i Brendshëm dhe Menaxhimi i Riskut Operacional
risjen e riskut operacional, raportim dhe rezultatet e menaxhimit të riskut mbi risqet operacionale, dhe procesin operacional. e administrimit të riskut të objektivave 1. Roli i auditimit të brendshëm në menaxhimin e riskut
Burimi: IPPF- Korniza e Praktikave Ndërkombëtare Profesionale -www.theiia.org
Auditimi i brendshëm dhe llet janë të strukturuara mbi evoluimin administrimi i riskut operacional. e riskut. Çfarëlloj bashkëpunimi është i Funksionet kryesore që lidhen me mundshëm mes ORM dhe Auditimit? risqet dhe sigurinë janë: Audituesit e Ka një përvojë të gjerë dhe studime në brendshëm, Zyrtarët e Përputhsh- qeverisjen moderne në lidhje me këtë mërisë, Inspektorët e Cilësisë, Hetu- bashkëpunim. esit e Mashtrimit, Menaxherët e Riskut etj Sfidat kryesore për auditimin e brendshëm janë ndryshimi i meto- Siç tregohet në Figurën 1, bashkë- dikës nga qasja e bazuar në kontrollin punimi i auditimit të brendshëm është statik, i cili konsiston në kontrolle të i lidhur me rolin e tij në menaxhimin e përputhshmërisë kundrejt proce- riskut. durave të caktuara, tek qasja e bazuar Ai është i ndarë në tri funksione në riskun dinamik; menaxhimi i riskut kryesore: parandalues. Procedurat dhe konto- 46 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH MSC. Merita Bejtja & MBA. Ledia Bregu
Funksionet thelbësore. Kjo ndihmon i strategjisë së menaxhimit të riskut dhe i jep një garanci dhe ndihmë për miratim nga bordi. bordit dhe funksionit të riskut për të Pjesë e këtyre roleve garant- kuptuar se si zonat e biznesit i uese/këshilluese janë si më poshtë: aplikojnë dhe kuptojnë risqet. Dhënia e sigurisë në proceset e menaxhimit të Sistemi i Kontrollit të Brendshëm riskut. Nuk është një model i (SHKB) duhet të përfshijë: maturimit krijuar në to që të vlerësojë 1. Procesi i monitorimit dhe vlerësimit nivelin e ORM në një organizatë. të vazhdueshëm të efektivitetit dhe Dhënia e sigurisë nëse risku është përshtatshmërinë të politikave, proce- vlerësuar si duhet. Vlerësimin e durave dhe mekanizmave kontrolluese procesit të menaxhimit të riskut, nga brenda bankës, si dhe cilësia e kryerjes ad-hoc, bazë për t’u maturuar një (> së aktiviteteve të saj të kryera nga 94%). administrata, menaxhimi dhe mbikë- Vlerësimi i raportimit të risqeve qyrja e strukturave të bankës, si dhe kryesore. nga individë të cilët janë përgjegjës për funksionet e auditimit të brend- Rolet legjitime IA me masat shëm. mbrojtëse. Ky proces përfshin, duke lehtësuar identifikimin dhe vlerësimin 2. Planifikimi i aktiviteteve koherente e risqeve përmes angazhimit të të strukturave, mekanizmave dhe auditimit. Stërvitja e Bordit në procedurave të kontrollit që duhet të përgjigje të rreziqeve. Ndihma për ata sigurojnë: në veprime zbutëse dhe plani i i. Monitorimin e zbatimit të politikave vlerësimit në përgjigje të riskut. të bankës, duke vlerësuar se si Koordinimi aktiviteteve ERM / ORM. objektivat e shprehur në këto politika raportimi i konsoliduar për risqet. janë përmbushur. Këto mjete janë për të kontrolluar ii. Vlerësimin e efektivitetit të saktësinë dhe në kohë të këtyre veprimtarisë bankare dhe financiare. raporteve. Duke pasur të njëjtën gjuhë dhe klasifikim. Ruajtjen dhe zhvillimin iii. Identifikimi, informatizimi dhe e kornizës ERM, duke i dhënë siguri monitorimi i nivelit të riskut, si dhe Bordit në lidhje me plotësinë dhe parandalimi dhe administrimi efektiv i efektivitetin e këtyre proceseve. risqeve. Përkrahja për krijimin e ERM. Zhvillimi iv. Sigurimi i aktiviteteve.
AUDITIMI PUBLIK 47 AUDITIMI PUBLIK Auditimi i Brendshëm dhe Menaxhimi i Riskut Operacional
v. Informacion të përshtatshëm, të Struktura Standarde Organizative saktë dhe të besueshëm të gjendjes Siguron: financiare të bankës dhe trajtimin e • Kufizimet e vendosura nga bordi i këtij informacioni në përputhje me bankës në lidhje me nivelin e procedurat e bankës. autoritetit, si objektivat kryesore dhe vi. Përputhshmëria (uniformitetin) me detyrat e organizimit, të cilat duhet të ligjet vepruese dhe aktet nënligjore si jenë në mënyrë të qartë të detajuara dhe me zbatimin e politikave, rregu- në përshkrimet e punës. llave dhe procedurave të brendshme • Ndarja e detyrave të miratuara nga bordi mbikëqyrës ose bordi drejtues. • Parimet Katër-sy Strukturat e Kontrollit të Brendshëm • Monitorimi i konfliktit të interesit etj Strukturat kryesore përgjegjëse për Procedurat e kontabilitetit sigurojnë: kryerjen e të gjitha funksioneve të • Saktësia dhe efiçienca e mbajtjes së SHKB-së janë: shpenzimeve në minimum. Bordi Mbikëqyrës • Lehtësimi në përgatitjen e raporteve Komiteti i Auditimit; të brendshme që korrespondojnë me Bordi dhe çdo strukturë tjetër përgjegjësitë e mbikëqyrësve të drejtuese me karakter ekzekutiv në veçantë dhe të punësuarve kyç. bankë; • Mbrojtja e aseteve fizike auditimi i brendshëm; Administrimi i riskut siguron: Organe të veçanta mbikëqyrëse që mund të vihen nga Bordi, në një • Procesi i monitorimit (mbikëqyrjes) mënyrë për të kontrolluar çështjet administrimi i riskut ka për qëllim specifike që lidhen me kontrollin e identifikimin e dobësive të bankës brendshëm të bankës kundër të gjitha risqeve, llogaritjen, administrimin dhe monitorimin e Sistemi i Kontrollit të Brendshëm nivelit të riskut. përbëhet nga: • Si pjesë e sistemit të kontrollit të • kontrolli administrativ; brendshëm, banka ka dizajne (drafte) • administrimi i riskut monitorimi; dhe zbaton metodat dhe procedurat e auditimit për administrimin e riskut. • raportimi dhe informacioni.
Elementet themelore të një SHKB
48 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH MSC. Merita Bejtja & MBA. Ledia Bregu
Raportimi dhe Informacioni kategori/klienti dhe kritere të tjera të aplikuara. Banka ka procedura të aplikueshme për zbatimin e raportimit dhe Përgjegjësia e Bordit është të komunikimit, të cilat mundësojnë miratojë në mënyrë periodike dhe të përdorimin e informacionit në përpu- rishikojë: thje me të drejtat e punonjësve të • Organizimi, administrimi dhe bankës, dhe mundëson shkëmbimin e funksionimit të strukturave të informacionit në përputhje me sa më bankës, në veçanti të atyre poshtë: strukturave që janë përgjegjës për Nga poshtë-lart, në mënyrë që realizimin e auditimit të brend- autoritetet udhëheqëse të jenë të shëm, për raportimin dhe kont- vetëdijshëm për operacionet, risqet rollin në kuadër të bankës; dhe zhvillimet aktuale të bankës; • Rregullat dhe procedurat që Nga lart-poshtë, në mënyrë që përcaktojnë kufijtë e kompeten- punonjësit të informohen mbi cave, delegimin dhe shpërndarjen strategjitë dhe objektivat bankare dhe e tyre në mesin e administratorëve mbi politikat, rregullat dhe vendimet e dhe punonjësve të bankës: miratuara nga organet drejtuese, në • Kompetencat për autorizimin, lidhje me detyrat dhe përgjegjësitë e ndjekjen dhe raportimin e opera- tyre; cioneve të bankës; Horizontalisht, në mënyrë që të • Rregullat dhe procedurat e brend- sigurojë që informacioni është shpër- shme për të monitoruar risqet dhe ndarë në mënyrë të barabartë në të për të vlerësuar efiçiencën e gjitha strukturat e bankës. metodave dhe procedurave të për- Banka mban gjurmët e të gjitha dorura në administrimin e risqeve transaksioneve dhe operacioneve të të brendshme; regjistruara në sistemin e saj të • Metoda e raportimit e të metave të brendshëm në kohën e duhur dhe të identifikuara dhe mangësitë e plotë dhe rend kronologjik, sipas sistemit të kontrollit të brendshëm procedurave të para-përcaktuara. të bankës; Të gjitha dokumentet bankare dhe / • Kodi etik i trajtimit të konfliktit të ose fotografi të tyre të bazuara në interesit në mesin e administra- dokumente elektronike, të klasifikuara sipas llojit të operacionit/veprimit,
AUDITIMI PUBLIK 49 AUDITIMI PUBLIK Auditimi i Brendshëm dhe Menaxhimi i Riskut Operacional
torëve dhe këshillit drejtues të të reja dhe ndryshimet bankës; operacionale, në mënyrë që të identifikohen më mirë rreziqet • Rregullat për papajtueshmëritë para kohe. dhe ndalimet në ushtrimin njëkohësisht të më shumë se një Përgjegjësia e Auditimit të funksioni që lidhet me autorizimet, Brendshëm • Implementimi dhe raportimi i Sistemet informative dhe të operacioneve bankare; raportimit, duke përfshirë sistemin elektronik të informacionit dhe shërbi- • Sistemi i kualifikimit (trajnimit), meve bankare elektronike, teknolog- vlerësimit dhe motivimit të gjisë e sistemit të informacionit dhe personelit në funksionet audituese. saktësinë e informacionit të të • Kompetenca tjera që shërbejnë në dhënave. përmirësimin e performancës së Konsistenca (përputhshmëria) e sistemit të auditimit të brendshëm. aktivitetit me ligjet dhe aktet Përgjegjësia e Bordit Drejtues nënligjore, zbatimin e politikave, • Angazhohet në ekzekutimin e rregullave dhe procedurave të brend- përditshëm dhe kontrollin e shme, si dhe arritjen e objektivave të veprimtarive të bankës, zbatimin e vendosura nga autoritetet ekzekutive. të procedurave për identifikimin, Efiçienca dhe efektiviteti i aktivitetit të informatizimin, monitorimin, të përgjithshëm. Sistemet e adminis- përcaktuara nga këshilli drejtues trimit të riskut në praktikë, metoda dhe mbajtja e risqeve nën kontroll projektuar për të monitoruar përputh- me të cilat përballet banka ; shmërinë e politikave të brendshme • I raporton bordit mbikëqyrës të në lidhje me kapitalin, si dhe para- paktën një herë në vit për ecurinë metrat mbikëqyrëse që janë ngritur. e sistemit të auditimit të Zbatimi i procedurave të punësimit brendshëm dhe për procedurat e dhe kualifikimit të të gjithë të vlerësimit të kërkesave të bankës punësuarve. Përputhja e përshkrimeve për kapital; të punës të përshkruara në rregulloren • Siguron që njësia e auditimit të e punës me detyrat e përcaktuara. brendshëm të informohet në kohën e duhur për të gjitha
zhvillimet, iniciativat dhe produkte
50 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH MSC. Merita Bejtja & MBA. Ledia Bregu
Auditimi i brendshëm është procesin e biznesit duke u bazuar në projektuar për të: gjetjet e auditimit. • Shtuar vlerën dhe përmirësuar ORM duhet të ketë dijeni për risqte veprimtarinë e organizatës; paraprakisht dhe ndikimin e tyre / gjasat (ex ante), planifikimet dhe • Ndihmuar një organizatë për të përgjigjet e riskut në bazë të procesit përmbushur objektivat e saj duke sjellë të vlerësimit të riskut. (Risku i një qasje sistematike, të disiplinuar; mbetur), incidente (ex post) Gjithë ky • Vlerësuar dhe përmirësuar informacion i jepet në mënyrë efektivitetin e menaxhimit të riskut, periodike auditimit të brendshëm. Ai kontrollit dhe proceseve të qeverisjes. ndihmon në vlerësimin e gjithë Sfida në vazhdimësi në të ardhmen procesit auditues dhe për identifikimin për Auditimin e Brendshëm është; e zonës së riskut që duhet të auditohet. Ky është çelësi për të kryer • Identifikimi, zbatimi dhe përmirësimi i planin e auditimit të bazuar në risk. sistemeve të teknologjisë informative për të dhënë dhe mbështetur plotësisht Çfarë duhet të dinë ERM / ORM, nga nevojën e biznesit, parandalimin e auditimi i brendshëm? risqeve të bankës. Auditimi i brendshëm vlerëson • Nxitja e menaxherëve përgjegjës për përshtatshmërinë e modelimit të kryerjen e proceseve të ndjekjes së procesit me qëllim të identifikojë zbatimit të rekomandimeve gjysmë saktë risqet operative, besueshmërinë vjetore, për zbatimin më të shpejtë dhe e riskut të vetë-vlerësimit nga njësitë e implementimin e gjetjeve nga biznesit. Ky është tregues kyç për auditimet. funksionimin ORM që ndihmojnë për të vlerësuar në planin e tyre të 5- Sinergjia midis Auditimit të nevojave për përmirësimin e procesit Brendshëm dhe ORM të hartës, rivlerësimin dhe rishikimin. Informacioni ERM / ORM që duhet Një tjetër pikë që Auditimit i ditur në kryerjen e aktiviteteve të tij Brendshëm ndihmon ORM është Është e rëndësishme që ata të dinë statusi i zbatimit të planit të dhe të kenë informacion të plotë për përgjigjeve të riskut që kanë nevojë proceset e biznesit dhe rëndësinë e për vëmendje dhe monitorim. tyre. Është përgjegjësi e funksionimit Auditimi i brendshëm vlerëson të biznesit për të raportuar. Auditimi i saktësinë e planit të reagimit të riskut brendshëm asiston për të shqyrtuar dhe veprimit dhe zbutjen siç është AUDITIMI PUBLIK 51 AUDITIMI PUBLIK Auditimi i Brendshëm dhe Menaxhimi i Riskut Operacional
rënë dakord me menaxhimin dhe tregut që mund të ndodhë në fushën e bordin, dhe siguron nëse nivelin i ekzekutimit të operacioneve të oreksit të riskut (toleranca) të caktuar politikës monetare dhe ORM: Rreziku nga bordi është zbatuar. Një tjetër identifikuar dhe i vlerësuar: disa pikë në të cilën ndihmon Auditimi punonjës mund të përdorin është saktësia e raportimit të informacionin konfidencial për të incidentit, kjo ndihmon ekipin e ORM marrë një fitim personal (p.sh. bërë në eksplorimin dhe vlerësimin e investime). Risku vlerësohet si "i risqeve të reja që duhet të adresohen. gjelbër" për shkak të mundësisë shumë të ulët dhe ndikimit të ulët. Pas Një shembull i sinergjive midis kësaj për shkak të profilit të punës auditimit dhe ORM të treguara në ekipi ORM duhet të shqyrtojë të gjithë figurën më poshtë. Gjatë angazhimit procesin. të auditimit është gjetur se: njësia kompetente e organizatës nuk ka identifikuar rrezikun e abuzimit të Figura 2. Sinergjitë midis Auditimit / ORM
Gjetjet e
auditimit
E
T
R
E
O
Q
S
A
E
K
Y
H
R S K METODOLOGJIA ORM DHE SUPORTI NGA NJËSIA ORM VETVLERËSIMI NË VLERËSIMI I VLERËSIMI I PROCES NGA RISKUR ORM NË RISKUR ORM NË NJËSIA PËRKATĘSE T1 T1
E BIZNESIT
L
L
O
R
T
T
E
N O K Procesi i analizimit të incidenteve
Një sfidë e ardhmja: shkëmbimi i seancave metodologjike, mbi informacionit apo më shumë rrjedhjen e informacionit në integrim? dispozicion në sigurinë e kombinuar. ''Çfarë lloj kontributi i jep funksioni Kjo është vlera e shtuar në procesin e ORM, për "sigurinë e kombinuar"? ndërveprimit të vazhdueshëm të Çfarë sigurie nuk mund të japin ORM - 52 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH MSC. Merita Bejtja & MBA. Ledia Bregu
“Risku operativ është krejtësisht • risqet dhe ndikimi i tyre / gjasat kontrolluar”? • planet e reagimit ndaj riskut Çfarë sigurie mund të japi ORM: • incidentet - Analiza e incidenteve Ka një vetëdije në mesin e njerëzve të • procesi i auditimit - vlerësimi vjetor i risqeve të mjedisit kryesore, që janë riskut dhe para auditimit identifikuar dhe vlerësuar me një metrikë të përbashkët. Mundësia për bashkëpunim midis linjës së dytë dhe të tretë mund të Përgjigja e riskut është në përputhje vlerësohet me anë të takimit vjetor të me tolerancën e riskut të përcaktuar IAD "tour de table" me linjën e dytë të nga masat që ka marrë Bordi për mbrojtjes, kontrollorët. (Menaxherët zbutjen e riskut që janë planifikuar e Riskut, Përputhshmërisë, Zyrtarët e dhe / ose implementuar. Mashtrimit etj) Çfarë lloj kontributi jep funksioni Është një sfidë zbatimi i 3 linjave të ORM për "sigurinë e kombinuar"? mbrojtjes për të gjithë organizatën. Çfarë sigurie nuk mund të japë ORM Zbatimi i linjës së 2-te është shumë i është se risqet operative kontrollohen rëndësishëm. Duhet të ketë një ndarje totalisht. Ndërsa ORM mund të të qartë midis linjës së 1-rë dhe linjës sigurojë se ekziston vetëdija në mesin së 2-të të mbrojtjes. Kjo duhet të jetë e njerëzve të mjedisit të riskut. Risqet e qartë dhe e përcaktuar nga Bordi. kryesore janë identifikuar dhe Ndarja duhet të sigurohet në nivel vlerësuar me një metrikë të hierarkie për të shmangur konfliktin e përbashkët, të njëjtën gjuhë dhe interesit dhe për të siguruar taksonomi. Përgjigja e riskut është në efektivitetin e kësaj linje. Linja e dytë e përputhje me tolerancën e riskut të mbrojtjes duhet të ketë strukturë të përcaktuar nga Bordi dhe masat e qartë dhe linjën e raportimit, për të zbutjes së riskut janë planifikuar dhe / siguruar përshtatshmërinë e sistemit ose zbatuar. të brendshëm të kontrollit të vijës së parë. Ata duhet të ndihmojnë linjën e Çfarë lloj bashkëpunimi është i parë në implementimin e zbutjes së mundshëm mes ORM dhe auditimit? riskut në fushën e veprimtarisë së Informacioni i përbashkët që ORM organizatës. merr ka të bëjë përgjithësisht me:
• proceset e biznesit dhe rëndësinë e tyre
AUDITIMI PUBLIK 53 AUDITIMI PUBLIK Auditimi i Brendshëm dhe Menaxhimi i Riskut Operacional
Literatura: [email protected] -Instituti i Audituesve të Brendshëm-"Roli i auditimit të brendshëm në menaxhimin e gjerë të riskut të Kompanive. "Direktiva e 8-të e Bashkimit
Europian - Mbi Ligjin e Kompanive IORWG - Grupi Punës Për Riskun Operativ Ndërkombëtar - www.iorwg.org
Korniza Ligjore mbi Praktikat Ndërkombëtare Profesionale IPPF- -www.theiia.org
Përktheu nga anglishtja: Jorida Zhegu Audituese, Departamenti i Auditimit të Shoqërive Publike
54 Nr.15, shtator - dhjetor 2016
PROJEKTI IPA NË BALLKANIN PERËNDIMOR
Raporti Special 21/2016: “Asistenca Evropiane e para-asociimit për forcimin e kapaciteteve administrative në Ballkanin Perëndimor: Një meta auditim”.
Parimet, politikat, ligjet, praktikat, detyrat dhe objektivat ekzistuese të institucioneve të BE-së përmblidhen në atë që quhen acquis communautaire apo acquis. Në qendër të negociatave për anëtarësim, acquis përbëhet nga 35 kapituj të ndryshëm për të cilat negociohet ndërmjet BE-së dhe secilit vend kandidat. Për shembull, kapitulli 23 mbulon gjyqësorin dhe të drejtat themelore dhe kapitulli numër 24 mbulon drejtësinë, lirinë dhe sigurinë.
. Nga leximi i raporteve të progresit të Nga Dennis Warnerus, Auditues i Komisionit, është e qartë se janë të Lartë në ECA shumta pengesat në rrugën e tyre (Marrë nga Nr.11 i Revistës së ECA-s) drejt anëtarësimit në BE. Një prej tyre Të gjithë aspirojnë të hyjnë në BE, është një kapacitet i dobët Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, administrative dhe forcimi i saj mbetet Kosova, ish-Republika Jugosllave e një kusht i nevojshëm për të siguruar Maqedonisë, Mali i Zi dhe Serbia, respektimin më të mirë të sundimit të pjesë e Ballkanit Perëndimor, një rajon ligjit dhe qeverisjes së mirë. Përkun- që ka një trashëgimi të hidhur drejt këtij sfondi, Instrumenti për konfliktesh, krimi të organizuar dhe Asistencën e Para-Anëtarësimit (IPA) korrupsioni. Në dritën e vendndodhjes është instrumenti i vetëm i BE-së për së tyre në mes të shteteve anëtare të ndihmë strukturore në të gjashtë BE-së, demokracitë e Ballkanit vendet e Ballkanit Perëndimor. IPA Perëndimor janë të dobëta dhe është gjithashtu instrument i vetëm ekonomitë e tyre në tranzicion ende donator i BE-së për përgatitjen e po kalojnë nëpër një proces të Ballkanit Perëndimor për të miratuar ngadalshëm transformimi. acquis communautaire dhe për përthithjen e miliardave nga Fondi
AUDITIMI PUBLIK 55 AUDITIMI PUBLIK Projekti IPA në Ballkanin Perëndimor
Evropian për Strukturat dhe Inves- shqyrtimit të peizazhit në një temë të timet që është i disponueshëm vetëm veçantë, auditimi meta- na shtyn të pasi anëtarësimi në BE bëhet realitet. shqyrtojmë: • Raportet speciale të ECA, si dhe të
auditimet e shumta të Komisionit, Çfarë janë acquis communautaire? vlerësimet dhe raportet e Parimet, politikat, ligjet, praktikat, monitorimit; detyrat dhe objektivat ekzistuese të • 52 projekte kombëtare dhe tre institucioneve të BE-së përmblidhen programe rajonale, duke përfshirë një në atë që quhen acquis communautaire apo acquis. Në qendër vlerësim të rezultateve të tyre. Ne së të negociatave për anëtarësim, acquis pari shqyrtuam punën dhe vlerësimin përbëhet nga 35 kapituj të ndryshëm ekzistues të auditimit dhe më pas për të cilat negociohet ndërmjet BE-së vazhduam me punën shtesë audiuese dhe secilit vend kandidat. Për për të mbushur boshllëqet e mbetura shembull, kapitulli 23 mbulon në fushëveprimin e auditimit (p.sh gjyqësorin dhe të drejtat themelore Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina,
dhe kapitulli numër 24 mbulon çështjet e gjyqësorit). Auditim u krye drejtësinë, lirinë dhe sigurinë. prej marsi 2015 deri në qershor 2016 Çfarë është një "meta-auditimi"? dhe u fokusua në dy pyetje kryesore: Përkufizimi, fushëveprimi dhe 1. A e ka menaxhuar mirë Komisioni kriteret e auditimit. instrumentin IPA në Ballkanin Që nga viti 2007, Gjykata Evropiane e Perëndimor? Audituesve ka grumbulluar një përvojë 2. A i ka forcuar IPA kapacitetet të gjatë në auditime në Ballkanin administrative në Ballkanin 1 Perëndimor , me dëshirën për të Perëndimor? ofruar një produkt të ri auditimi, duke Ne përzgjodhëm si Komisionin ashtu zgjeruar përvojën në një perspektivë edhe vendet përfituese të Ballkanit më të gjerë, rajonale. Në udhëkryqin e Perëndimor dhe audituam sektorët e sundimit të ligjit (të të drejtave 1 Këto raporte të gjithë mund të gjenden në themelore të njeriut, drejtësinë dhe www.eca.europa.eu: CARDS (Raporti special 5/2007), punët e brendshme) si dhe atë të Ballkani Perëndimor drejtësia dhe punëve të brendshme (Raporti special 12/2009), reformës në administratën publike Kroacia (Raporti Special 14/2011), Sundimi i ligjit në Kosovë (Raporti special 18/2012), gjatë viteve 2007-2013, periudhë e Serbia (Raport special19/2014), ish-Republika programimit (IPA I) si dhe fillimin e Jugosllave e Maqedonisë (Raporti special 11/2016) dhe Mali i Zi (Raporti Special 20/2016). periudhës 2014-2020 (IPA II). 56 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Dennis Warnerus, Auditues i Lartë në ECA
Në sektorin e sundimit të ligjit, miratuara nga rregulloret e IPA-s, e përzgjodhëm projekte në fushën e drejta ndërkombëtare (për shembull, zbatimit të ligjit, luftën kundër në lidhje me koordinimin e korrupsionit dhe krimit të organizuar, donatorëve), si dhe menaxhimi i si dhe ndihmën për prokurorinë, shëndoshë financiar (Vlerësimi i gjykatat dhe shoqërinë civile. Në qëndrueshmërisë së projektit). sektorin e reformës së administratës Dobitë dhe mangësitë e IPA-s në publike, përzgjodhëm asistencën Ballkanin Perëndimor: Mesazhi teknike, trajnimet dhe projektet kryesore i raportit publike të menaxhimit të financave, duke përfshirë mbledhjen e taksave, Ne elaboruam në detaje përfundimet buxhetimin, prokurimin, kontrollin e dhe rekomandimet në raportin tonë. brendshëm financiar publik, auditimin Përkthyer në terma të dobive dhe e jashtëm dhe statistikat. Në meta- mangësive, këto ishin mesazhet tona auditim u aplikua standardi i INTOSAI-t, kryesore për Komisionin: ISSAI 3000 dhe u përfshinë kriteret e DOBITË MANGËSITË Strategjia, menaxhimi Objektiva rajonal specifik dhe të matshëm Menaxhimi i tërthortë: Absorbimit penguar Output-et dhe rezultatet Rezultatet e synuara Sundimi i ligjit: Reforma e administratës publike: Është - Dështoi për të kthyer shumicën e menaxhuar të mbulohet pjesa më e madhe e rezultateve të projektit në rezultate të output-eve në projektit në rezultate të qëndrueshme qëndrueshme - Nuk ka evidenca të rasteve të suksesshme gjyqësore. Financimi i vogël për fushat kryesore të mbizotërimit të ligjit: prokurorisë,luftës kundër korrupsionit, lirisë së medias
Kushtet, monitorimi dhe vlerësimi Efektiv në monitorim dhe vlerësim Nuk janë zbatuar në mënyrë sistematike kushte të rrepta dhe follow up për to.
Nuk i ka inkurajuar vendet përfituese që ta përdorin IPA-n si shembull në pjesë të tjera të administratës së tyre
Koordinimi i Donatorëve, bashkëpunimi rajonal, Dialogu
AUDITIMI PUBLIK 57 AUDITIMI PUBLIK Projekti IPA në Ballkanin Perëndimor
- Nuk ka ndikim të rëndësishëm të Këshillit - Ka luajtur një rol pozitiv në koordinimin e të Bashkëpunimit Rajonal dhe Shkollës donatorëve Rajonale për Administratë Publike - Bashkëpunimi rajonal: Ndikimi pozitiv i - Progres i kufizuar në dialogun për kornizës së investimeve në Ballkanin sundimin e ligjit Perëndimor - Pak progres në dialogun për reformën e administratës publike
Duhet theksuar se qëndrueshmëria e mund të duket si një shumë e projekteve ndikohet kryesisht nga konsiderueshme, por duhet të mungesa në vendet përfituese e vendoset në kontekstin e duhur. Në vullnetit politik për të reformuar mënyrë të ngjashme ashtu si shtetet institucionet, mungesa e buxhetit dhe anëtare marrin fonde ESIF, IPA personeli i pamjaftueshëm, si dhe shpërndahet, nga njëra anë në gjashtë koordinimi i dobët. vende dhe të tjera në programe rajonale të BE-së. Efekti i shpërndarë i fondeve IPA dhe qasje e bazuar në sektor e Komisionit Fondet IPA I të alokuara në Ballkanin Perëndimor (2007-2013) Në IPA I (2007-2013) dhe IPA II (2014- 2020), autoriteti buxhetor i BE-së ka alokuar në vendet e Ballkanit Perëndimor më shumë se pesë miliardë euro për një periudhën shtatëvjeçare. Kjo
Shënim: përqindjet janë të rrumbullakosura. Burimi i informacionit: Komisioni Evropian, 31 dhjetor 2015
58 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Dennis Warnerus, Auditues i Lartë në ECA
Megjithatë, në krahasim me ESIF, IPA diskutime dhe ndryshime në mesin e ka një fushë më të gjerë asistence. përfituesve të këtyre fondeve. Duke Përveç zhvillimit të bujqësisë, si dhe aplikuar një qasje rajonale dhe të sektorët që mund të bashkë- fokusuar në sundimin e ligjit dhe financohen nga ESIF në çdo shtetet reformën e administratës publike, ne anëtare të BE-së (p.sh. punësimi, theksuam rëndësinë e ndihmës në energjia, mjedisi, transporti), me këto fusha. Ne gjithashtu përforcuam fondet IPA janë financuar reformat në mesazhet e përcjella nga auditimet e drejtësi dhe punët e brendshme. Për mëparshme të performancës të ECA të këtë arsye, rreziku i efektit kryera në rajon. Megjithatë, për të shpërndarës të fondeve IPA është pasqyruar ndikimin e plotë të raportit, natyrisht më i lartë se i fondeve ESIF. duhet të presim diskutimin e tij në komitetin CONT dhe në Këshill Megjithatë, kemi vënë re se qasja e (parashikuar të zhvillohet në dhjetor). bazuar në sektorë e Komisionit i ka zbutur risqet. Në mënyrë që burimet Promovimi i meta-auditimit të orientohen më mirë, që prej vitit Raporti ynë është promovuar mirë në 2012 Komisioni ka zhvilluar një qasje shtyp. Z. Istvan Szabolcs Fazakas, të bazuar në sektorë megjithëse anëtarë i grupit të auditimit, i zbatimi i saj për fondet IPA ishte i ngarkuar me raportimin ka prezantuar avashtë. Kjo ka zgjeruar "qasjen mesazhet kryesore të auditimit në një fillestare kryesore". Sipas një qasje të audiencë të gjerë afërsisht në të gjithë tillë, negociatat e pranimit duhet të rajonin e Ballkanit Perëndimor. Si një fillojë dhe të përfundojë me të nga auditimet e para të performancës ashtuquajturit kapituj themelore, në të cilin është përdorur sistemi i ri i sidomos kapitullin e "sundimit të ligjit" menaxhimit i palëve të interesit të kapitujt 23 dhe 24, siç është aktualisht ECA-së (SMS), raporti është shpër- rasti i Malit të Zi dhe Serbisë. ndarë me shpejtësi tek një numër i Ndikimi i meta-auditimit mbi madh i palëve të interesuara, duke planifikimin e ndihmës së BE-së në të përfshirë edhe deputetë, mjetet e ardhmen ndryshme të shtypit dhe institucionet studimore. Meta-Auditimi ka kontribuar në vlerësimi afatmesëm 2017 të Lista e mëposhtme është një Komisionit për fondet IPA II dhe panoramë e aktiviteteve të komuni- shpresojmë se do të nxisë disa kimit të raportit me qëllim për të
AUDITIMI PUBLIK 59 AUDITIMI PUBLIK Projekti IPA në Ballkanin Perëndimor promovuar auditimin tek palët e Šoltes (MEP), Zëvendës-Kryetar i interesuara: Komisionit CONT dhe Radoslav Sretenoviq, Auditori i Përgjithshëm - 15 shtator, gjatë konferencës "Java i Serbisë, paraqitën raportin para e biznesit të Makro rajonit të eurodeputetëve dhe ligjvënësve Danubit 2016" në Vjenë. Raporti serbë. është prezantuar gjatë konferencës me temën "Juncker investime vs. Z. Fazakas, IPA meta-auditimi në financime, Konkurrueshmëria e Ballkanin Perëndimor, para Rajonit të Danubit,, SME Finance, mediave në selinë e Delegacionit të Lidhja Globale". Bashkimit Evropian në Sarajevë, 13 tetor 2016 - 16 shtator. Në Konferenca ndërparlamentare "Mbikëqyrja e ©Gjykata Evropiane e Audituesve fondeve IPA: Suksesi dhe sfidat", organizuar në Beograd nga Parlamenti Evropian dhe Asambleja Kombëtare e Republikës së Serbisë. Raporti u paraqit nga Derek Vaughan (MEP), Zëvendës-Kryetar i Komitetit CONT: Ky raport u paraqit në nënpikën "Mbikëqyrja parlamentare e instrumenteve të jashtme, në veçanti fondeve IPA". Në konferencë morën pjesë ligjvënës nga Ballkani Perëndimor dhe eurodeputetë nga Parlamentit - 26 shtator, në konferencën e 12-të Evropian dhe komitetet CONT dhe të Rajoneve dhe qyteteve REGI. evropiane në Salzburg. Raporti - 23 shtator, BE-Serbi, takim i është prezantuar gjatë konferencës Komitetit Parlamentar të Stabilizim me temën "Qëndrueshmëria në Asociimit (SAPC) në Beograd, rajonet dhe qytetet e Evropës". bashkëkryesuar nga Eduard Kukan - 12 tetor, si një temë e veçantë në (MEP) dhe Kryetari i Kuvendit të takimin e 30-të të Bordit të Këshillit Republikës së Serbisë, Vladimir dhe Bashkëpunimit Rajonal në Orliç të cilët organizuan një sesion Sarajevë. Raporti është prezantuar pune. Gjatë kësaj seance, Igor dhe diskutuar me zyrtarë të lartë të
60 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Dennis Warnerus, Auditues i Lartë në ECA
kësaj organizate ndërkombëtare. pjesë në komunikimin e rezultateve Në takim morën pjesë përfaqësues të auditimit, kjo vetëm mund të nga EEAS, shtete anëtare të BE, kontribuojë në forcimin e imazhit Turqia dhe gjashtë vendeve të të ECA-s dhe lehtëson shpërn- Ballkanit Perëndimor. Në të njëjtën darjen e konkluzioneve dhe ditë, Szabolcs Fazakas u takua me rekomandimeve të auditimit në një përfaqësuesin e lartë, Valentin audiencë më të gjerë. Inzko dhe Zëvendësin e
Përfaqësuesit të Lartë, Bruce G. Berton, për të diskutuar vërejtjet e meta auditimit për Bosnjë dhe Hercegovinë. - 13 tetor, në delegacionin e BE-së në Sarajevë, Szabolcs Fazakas Anëtar i grupit raportues të ECA dhe ambasadori i BE-së dhe Përfaqësuesi Special i BE në Bosnje
dhe Hercegovinë, Lars-Gunnar Wigemark, dhanë një deklaratë për mediat. Përveç raportit, amba- sadori theksoi rëndësinë që BE i jep
sundimit të ligjit. Këto deklarata u shoqëruan me prezantime nga anëtari i ngarkuar me prezantimin e raportit nga Dennis Wernerus për
diplomatët e Shteteve Anëtare të BE-së, stafit të organizatave ndër- kombëtare, përfaqësuesve të
shoqërisë civile dhe gazetarëve, si dhe përfaqësues të administratës publike të Bosnje dhe Herce- govinës. Shumë prej tyre përfituan
për të bërë pyetje gjatë sesionit të dedikuar për pyetje e përgjigje. - Kur ECA përmbush pritshmëritë e palëve të interesuara për të marrë AUDITIMI PUBLIK 61 AUDITIMI PUBLIK Projekti IPA në Ballkanin Perëndimor
Prezantimi i IPA mata auditimit në selinë e Delegacionit të Bashkimit Europian në Sarajevë. Nga e majta në të djathtë: z.Dennis Wernerus, Drejtues i Grupit të Auditimit, z.Istvan Szabolcs Fazakas, Anëtar i grupit raportues të ECA, z. Lars-Gunnar Wigemark, Drejtues Delegacionit të Bashkimit Evropian në Bosnjë dhe Hercegovinë dhe Përfaqësues special i Bashkimit Evropian në këtë vend, z. Melvin Asin Drejtues për bashkëpunimin në Delegacionin e Bashkimit Evropian në Bosnjë dhe Herzegovinë.
©European External Action Service
Përktheu: Alma Shehu, Specialiste Drejtoria e Komunikimit, Botimit dhe Marrëdhënieve me Jashtë
62 Nr.15, shtator - dhjetor 2016
RISQET NË PUBLIK, PREJ DISPROPOCIONIT TË TAKSAVE DHE SHËRBIMEVE
Depozitimet e mbetjeve urbane dhe inerte, shkarkimet industriale, të ujërave të zeza të zonave të banuara, të ndotësve bujqësorë (pesticide, insekticide, etj), si dhe mungesa e menaxhimit të cilësisë së ujërave, kanë çuar në një degjenerim të përhapur të sipërfaqes së tokës dhe të ujërave sipërfaqësorë në Lumin e Tiranës.
. 1 nuk merr atë për të cilën paguan. Dhe Nga Prof. Dr. Sazan Guri nëse analizon në total, qytetari jo vetëm që paguan e nuk merr, por rrezikohet në shëndetin e vet. Të tilla shërbime janë jo të pakta, por le të përmendim disa prej tyre, si mbledhja dhe largimi i mbeturinave, ofrimi në rubinetet tona i ujit të pijshëm, marrja mbrapsh e ujit të përdorur, energjia elektrike dhe përdorimi i karburanteve për lëvizjet motorike. 1. MBLEDHJA DHE LARGIMI I
MBETURINAVE Prej kohësh, publiku ballafaqohet me 1.1 Tarifa dhe shërbimi ndaj faktin që nga njëra anë paguan më mbetjeve familjare shumë, dhe nga ana tjetër merr shërbim më të vogël dhe jo në cilësi. Në bazë të ligjit “Për largimin publik të Me fjalë të tjera, janë një sërë mbeturinave, 21.03.1996, institut- shërbimesh që ofrohen nga cionet vendore detyrohen të largojnë institucione dhe ente shtetërore, ku mbeturinat e caktuara me bazë qytetari paguan gjithnjë e në rritje dhe familje, aktivitet biznesi deri edhe për nivelet institucionale për t’i sistemuar
1 President i “G&G Group”, Ekspert i ato në një gropë ekologjike, e quajtur Jashtëm në KLSH AUDITIMI PUBLIK 63 AUDITIMI PUBLIK Risqet në publik, prej dispropocionit të taksave dhe shërbimeve ndryshe vend sanitar ekologjik ose 6000 lekësh/vit. Pra, kemi të bëjmë landfill. Dhe për këtë lloj shërbimi, me dhjetëfishimin e kësaj takse në qytetari me bazë familje dhe ai me kosto financiare për familje, duke bazë biznesi i është dashur të paguajë marr pothuajse të njëjtin shërbim apo një taksë, fillimisht në vitet 2000, prej trajtim të mbeturinave. 600 lekësh/vit, dhe duke filluar nga vitet pas 2010, paguhet një taksë prej
Ndërmarrjet aktive sipas formës ligjore Gjendje në fund të vitit Pronare/administratore Forma ligjore Numër femra Numër % Gjithsej 152,288 47,706 31.3 Fermerë 19,543 1,564 8.0 Persona Fizikë 103,414 40,208 38.9 Persona Juridikë 29,331 5,934 20.2 Shoqëri me Përgjegjësi të Kufizuar 23,643 4,356 18.4 Shoqëri Aksionare 911 145 15.9 Ndërmarrje Shtetërore 935 296 31.6 Administrata Publike 498 87 17.5 OJF, Org. ndërkombëtare 2,410 861 35.7 Shoqëri të tjera 934 190 20.3 Burimi INSTAT, 2015
1.2 Situata e mbetjeve në vend nga një flotë prej 125 automjetesh. Gjithë qyteti urban i Tiranës me Menaxhimi i mbetjeve për qytetin e gjashtë ish Komunat e Bashki (Vorë, Tiranës është një problem madhor Dajt, Paskuqan, Farkë, Kashar dhe dhe për ata që e kuptojnë, sa vjen e Vaqar) depozitojnë mbetjet në Sharrë. po behet një uragan i vërtetë, ku Nga këto, 800-900 ton mbeturina që papritur mund të na pushtojë nëse na do të thotë 1000m3 depozitohen çdo gjen të papërgatitur. Aktualisht, qyteti ditë në venddepozitimin e Sharrës. i Tiranës gjeneron 250 mijë ton/vit Gjithashtu, shllami ose uji që drenon mbetje, të cilat grumbullohen në nga mbetjet nuk trajtohet, por 3000 kontenierë dhe transportohen
64 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Prof. Dr. Sazan Guri
derdhet në lumin Erzen, duke e ndotur ndryshme të kryeqytetit ndeshesh me atë. Shllami përmban elemente pirgje mbeturinash, të cilat nuk kanë një destinacion se ku mund të grumbullohen. Përgjatë shtratit të lumit të has syri mbeturina dhe mbetje të ndryshme. Në të nuk mungojnë hedhjet pa kriter të mbetjeve të cilat shpesh herë digjen, duke çliruar në ajër elementë të dëmshëm ndër ta dhe Bisfenoli A, që gjendet tek shishet e polikarbonateve, organike në nivele të larta, si: azoti, pajiset elektronike dhe tek mbetjet e fosfori, aminoacide, yndyra, si dhe tjera. Ky element imiton funksionin metale të rënda si kadmium, plumb, dhe strukturën e hormonit estradiol arsenik, etj., të cilat dëmtojnë sepse lidhet dhe aktivizon receptorët ekosistemin ujor, duke rritur nevojën e estrogjenit si një hormon natyral. biologjike për oksigjen. Pasi janë bërë Bisfenoli A mund të kalojë edhe në analizat fiziko-kimike është vërejtur që ushqimet apo pijet që nga ambalazhi uji i lumit Erzen ka parametra të lartë ku ato mbahen dhe në këtë mënyrë ndotje mbi normën e lejuar. mund të shpërndahet me lehtësi në organizmin tonë, duke shkaktuar një Depozitimet e mbetjeve urbane dhe sërë sëmundjesh gjenetike, kanceroze, inerte, shkarkimet industriale, të por edhe sëmundje të tjera ujërave të zeza të zonave të banuara, hormonale. të ndotësve bujqësorë (pesticide, insekticide, etj), si dhe mungesa e menaxhimit të cilësisë së ujërave, kanë çuar në një degjenerim të përhapur të sipërfaqes së tokës dhe të ujërave sipërfaqësorë në Lumin e Tiranës. Aftësia vetëpastruese e ujërave të këtij lumi, si pasojë e rritjes së urbanizimit, nuk arrin të përballojë shkarkimet e ujërave urbane të patrajtuara duke vënë në rrezik shëndetin e banorëve dhe duke dëmtuar botën ujore. Në rrethina të AUDITIMI PUBLIK 65 AUDITIMI PUBLIK Risqet në publik, prej dispropocionit të taksave dhe shërbimeve
Mbetjet urbane ose të quajtura trajtim i integruar i mbetjeve urbane ndryshe bashkiake vazhdojnë të kenë nuk korrespondon aspak me atë që pothuajse të njëjtën perfomancë duhet kosto përfitim. Përkundrazi, shërbimi nga institucioni përgjegjës, qytetarët paguajnë për t’u rrezikuar sikundër vite më parë. Ato hidhen nga edhe më. familjarët në të njëjtët kazan me 1.3 Risqet e krijuara volum prej 1,7m3, me të njëjtën skemë prezantimi, si pa kapak, pa Praktikisht, mbetjet në kazan këmbë, të lodhur, të pazëvendësuar, qëndrojnë në vende të hapura, të madje në të njëjtat pozicione e të padizefektuara, në shumë raste pranë pastudiuara. Më pas, këto mbetje dhe afër me pikat e shitje-blerjeve në merren e transportohen nga kompani rrugë, duke shoqëruar kështu jetën të caktuara drejt gropave të urbane me një aromë ndotëse dhe të ashtuquajtura ekologjie për t’iu rrezikshme për jetën e banorëve. nënshtruar procesit të asgjësimit. Mandej, atje ku mbetjet shkojnë, duke Kësisoj, mbetjet nuk trajtohen si lëndë qenë se rrinë të pambuluara natyrore që kanë ende vlerë, që rrezikojnë edhe më jetën e banorëve normalisht ato duhet të ndaheshin jo vetëm përreth, sepse emetojnë në qysh në burim. Kjo do të kërkonte ajër me qindra ton lëndë kazanë të diferencuar për mbetje të kancerogjene në vit, si metale të diferencuara, duke siguruar lëndën e rëndë, dioksina, furane. Duke qenë se parë për kompanitë e riciklimit ose nuk iu trajtohen ujërat leksiviate, kursim dhe fitim kundrejt burimeve shkarkimet e tyre të lëngta natyrore të vendit. Në kazanët e përfundojnë me anë të rrëkeve në destinuar për familje hidhen dhe ujërat lumorë, duke u kthyer përzihen edhe ato të aktiviteteve të përgjegjëse për ndotjen e ujërave bizneseve deri në supermarkete, të nëntokësorë dhe të produkteve cilët kanë tarifë tjetër shërbimi dhe iu bujqësore. Problemi tjetër është se ofrohen zgjidhje të zakonshme ose jo institucioni përgjegjës nuk arrin të të specializuara. Mbasi mbetjet kontrollojë gjithë territorin, ku përfundojnë në vend-hedhje, ato nuk i mbetjet nuk mblidhen në zonat nënshtrohen proceseve të trajtimit të periferike apo sub-urbane të qytetit mëtejshëm për asgjësim përfundi- dhe nuk mblidhen aspak në zonat mtar. Ndërkohë, që tarifa ndaj fshat të bashkive të sotme, ku shpesh qytetarëve apo edhe bizneseve për edhe digjen apo hidhen buzë rrëpirave shërbimin e quajtur menaxhim dhe të lumenjve, duke kërcënuar direkt
66 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Prof. Dr. Sazan Guri
jetën e banorëve, çka shprehet me kur ende nuk ofrohet ndonjë shërbim numër të lartë të pacientëve, me ndryshe nga Bashkia, aq më tepër, kur sëmundje që shtohen drejt moshave nga ky mosshërbim sillen risqe në më të reja, etj., dhe të gjitha këto, në shëndetin e tyre. kuadër të një shërbimi të pandryshuar 1.4 Alternativat e zgjidhjeve në vite, madje rutinë, me të vetmin ndryshim tarifë apo taksë ndaj 1. Pikësëpari, mbetjet urbane duhet qytetarëve dhjetë herë më të madhe të ndahen qysh në burim në disa dhe ndaj bizneseve njëqind herë më të kazanë sipas llojit përkatës të madhe. Për këtë shërbim, institucioni mbetjeve, duke stimuluar flakjen e përgjegjës mbledh vetëm nga sistemi tyre secili lloj në kazanin e vet, duke familjar shumën prej 200,000 familje x shërbyer në këtë mënyrë si bazë për 6000 = 1,200,000,000 lekë ose rreth sigurimin e lëndëve të para për 850 milionë euro /vit. Ndërkohë që industrinë e riciklimit. tarifë pastrimi ose për mbetje kanë 2. Një alternativë tjetër është ndarja edhe të gjitha llojet e aktiviteteve të sipas sistemit të njomë e të thatë me bizneseve, duke filluar nga shoqatat, bazë dy kazan të mëdhenj, ku në studiot deri te ato të mëdha, ku njërin vendosen së toku mbetjet si paguhet përsëri 6000 lekë të tjera për plastikë, qelq, alumin, karton e letra, vit, përpos tarifës së pastrimit prej të cilat iu shiten kompanive të 10,000 lekë /vit. Ndërsa, bizneset e riciklimit, duke lehtësuar taksën e mëdha arrijnë të paguajnë qytetarëve dhe duke i shërbyer dhjetëfishin e kësaj tarife. Në total, cilësisë së mjedisit dhe në tjetrin institucioni përgjegjës, le të themi vendosen mbetje kuzhine me po atë Bashkia e Tiranës p.sh., mbledh qëllim. afërsisht 10 milionë euro në vit si 3. Vendosja e koshave të mesëm e të tarifë, ku vetëm mëse një milion euro, vegjël në pozicione të favorshme dhe ai vë në dispozicion për transferimin e lehtësisht të aksesueshme nga mbetjeve nga qyteti për në damp. qytetarët. Askush nuk di se çfarë bëhet me pjesën tjetër të kësaj tarife qytetare, 4. Grumbullimi dhe trajtimi i emisioneve të gazta nga vendgroposja ekologjike, siç mund të jetë aplikimi për rastin Sharrë. 5. Grumbullimi dhe trajtimi i daljeve të lëngta nga vendgroposja ekologjike,
AUDITIMI PUBLIK 67 AUDITIMI PUBLIK Risqet në publik, prej dispropocionit të taksave dhe shërbimeve siç mund të jetë aplikimi për rastin për shkak të përzierjeve me ujëra të Sharrë. zeza. Nga ana tjetër, tarifa merret e plotë si për sasinë e siguruar edhe për 6. Mbulimi i përditshëm i mbetjeve cilësinë e tij. në hapësirën e caktuar për vend- hedhje. 2.2 Risqet që pasojnë nga përdorimi i ujit jo cilësor 2. SIGURIMI I UJIT TË PISHËM 2.1 Tarifa dhe shërbimi ndaj ujit të pishëm Të gjitha institucionet bashkiake, mbështetur në Kushtetutën e Republikës dhe në Ligjin 111 të vitit 2012 mbi “menaxhimin e burimeve ujore”, janë përgjegjëse në sigurimin e ujit të pijshëm kundrejt shtetasve të
Cilësia, shpesh herë jashtë standardit e ujit të pijshëm, pavarësisht nga tarifa e shtuar në vite ka bërë që me vet, shërbim ndaj së cilës merret një qindra raste të ka pasur probleme tarifë e caktuar. Normalisht, ky lidhur me shëndetin e banorëve. Në produkt paguhet për sasi konsumi të 3 rastin e përdorimit të ujit, zë vend harxhuar në m ose litra/familje, por shprehja nëse krimi ‘vret’ një apo dy, jo vetëm. Sepse qytetari paguan edhe ndotja e mjedisit ‘vret’ me qindra deri për cilësi shërbimi apo cilësinë e në një komunitet të tërë, sikundër ka produktit. Gjatë gjithë kësaj periudhe, ndodhur në jo pak raste me grupe uji në rubinete nuk ndodh që ta kemi qytetarësh shqiptarë. Kështu që tarifa të garantuar në cilësi, madje shpesh e paguar prej qytetarëve, fillimisht me herë porositemi që të bëjmë kujdes, shumën 100lek/familje/muaj dhe sot
68 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Prof. Dr. Sazan Guri
1200 lek/familje/muaj, pra 12 herë më 3.2 Risqet që pasojnë nga mos tepër, nuk justifikohet me shërbimin e trajtimi i ujit të përdorur ofruar, për shkak se ofron ende të Shkarkimi i ujërave industrialë dhe ose njëjtën cilësi të këtij produkti. Pra, ato familjarë, mbasi janë përdorur, edhe në këtë rast perfomanca e duke qenë të ndotur dhe të ngarkuar shërbimit nuk përputhet me tarifën si nga pikëpamja fizike dhe nga ajo apo taksën ndaj shërbimit, madje kimike, bëjnë që të shpërndahen kjo taksa paguesi paguan për të vuajtur ndotje në ujëra sipërfaqësorë. pasoja shëndetësore. Ndikimi, në dukje të parë bie mbi 3. UJI I PËRDORUR mjedisin, por në fakt ndikimi bie mbi shëndetin e banorëve ose taksapa- 3.1 Tarifa dhe shërbimi ndaj ujit të guesve. Sepse ujërat e ndotura tash- përdorur më sipërfaqësorë, me anë të komuni- Uji përdorur është një taksë tjetër, ku kimit me ujërat nëntokësorë bëjnë që qytetarët ndeshen me një shërbim të të përcjellin ndotjen drejt përdorimit ofruar nga institucioni përgjegjës, por të këtyre ujërave dhe më tej akoma që nuk e marrin për asnjë rast, si për drejt rrënjëve të bimëve, derisa arrin sasi dhe cilësi të kryer. Praktikisht, çdo në produktet bujqësore që përdoren familje shqiptare, në faturën e ujit të prej atyre që kanë paguar një taksë pijshëm detyrohet të paguajë edhe një për të mos patur këtë lloj shërbimi. farë takse për ujin e përdorur. Deri Derdhjet e ujërave urbane të këtu tingëllon normale, sepse në të Babrrusë,Paskuqanit,Bathores dhe gjithë rruzullin, pothuajse kështu Kamzës kanë çuar në përqendrime të ndodh. Ndërkohë që në vendin tonë, larta të amoniumit, nitrateve dhe tarifa e ngarkuar për familje në muaj fosfateve. Sipas specialistëve këto nuk korrespondon me shërbimin e vlera i tejkalojnë normat e Direktivës ofruar, ku institucioni përgjegjës nuk së BE. Po cili është ndikimi i këtyre ndalet të ofrojë zgjidhjen e duhur. Siç elementëve? dihet, ujërat e përdorura në familje apo në çdo aktivitet biznesi, pavarësisht nga tarifa, nuk trajtohen dhe as nuk iu nënshtrohen ndonjë procesi përpunues, por veçse shkarkohen në ujëra të tjerë sipërfaqësorë, liqenorë, lumor e detarë.
AUDITIMI PUBLIK 69 AUDITIMI PUBLIK Risqet në publik, prej dispropocionit të taksave dhe shërbimeve
NH4+(amonium) - Sipas një studimi të oksidojnë jonet Fe2+ të hemoglobinës kryer përqendrimi mesatar i në Fe3+, duke dëmtuar seriozisht amoniumit në Lumin e Tiranës aftësinë e hemoglobinës për të lidhur rezulton rreth trembëdhjetë herë më i oksigjenin (sëmundja quhet lartë se vlera mesatare e raportuar për methaemoglobinanemi); së dyti, stacionet e lumenjve europianë. Në nitratet mund të çojnë në formimin e pH 8,5 rreth 40 % e NH4+ kalon në nitrozoaminave, të cilat kanë veti NH3(amoniak) dhe vlerat tepër të kancerogjene. Për më tepër, në këtë larta të këtij të fundit kanë çuar në lumë derdhen edhe ujërat e spitalit zhdukjen e peshqve. infektiv, shpesh të patrajtuara për arsye të mosfunksionimit të rregullt të P-PO4 (fosfatet)- Rritja e përqendrimit impiantit përpunues. Nga ana e të fosfateve mbi vlerat e nevojshme të Bashkisë nuk ka asnjë përpjekje për t’u prodhimit të biomasës përbën rrezik, ardhur në ndihmë këtij degradimi duke nxitur lulëzimin e algave dhe ekologjik. kalimin e ujërave në gjendje eutrofike deri edhe distrofike duke i bërë ujërat 4. Karburanti që furnizon automjetet e Lumit të Tiranës të papërshtatshëm tona për përdorim nga njerëzit. Burimet Prej kohësh, çmimi i karburantit në kryesore të fosfateve në ujërat e këtij treg, që ka çmimin më të shtrenjtë se lumi janë detergjentet dhe plehrat edhe kryeqyteti i luksit europian, vetë fosfatike. Luksemburgu. Në pamje të parë duket Nitratet(NO3-)- Nitratet janë kryesisht se ndonjëherë çmimet andej, edhe me origjinë urbane dhe bujqësore janë disa cent deri një euro më lart, (nga shkarkimet e lëngëta urbane, por nëse llogarisim sesi ky shejtan i zi blegtorale dhe plehrat bujqësore) të shqiptar i merr pak e nga pak ymrin si cilat përfundojnë në lumë nga makinës dhe të zotit, mund të themi shpëlarjet dhe erozioni i tokave. Vlerat me plot gojë që nafta ose gazoili e larta të nitrateve në këto ujëra kanë shqiptar është më i degjeneruari në nxitur eutrofikimin, lulëzimin e algave rajon, më i pisti në Europë dhe më i dhe vështirësi të ecurisë së mëtej- shtrenjti në botë. Dihet se nafta ka shme të jetës. Rrezik shumë i madh formulën kimike më të gjatën ndër është kalimi i nitrateve në ujin e komponentët kimik, se ka të gjitha pijshëm kjo ndodh për dy arsye: së elementët e tabelës së Mendelejevit, pari, në aparatin tretës, nitratet mund duke dashur të themi se me përbërësit të kalojnë në nitrite; këto kanë veti të e saj mund të ofrosh energji, lëvizje,
70 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Prof. Dr. Sazan Guri
ngrohje deri në komoditet për njerëzit atmosferë, del si një nënprodukt i ose edhe e kundërta, siç ndodh te ne, naftës me numër oktani 45. Më që mund t’iu nxish marmitën, përpara, kur Uzina e Përpunimit të motorin, filtrin e ajrit, pompën, Thellë të Ballshit punonte, ajo rifutej mjedisin, por t’ju zhvatësh kuletën nëpër procese të tjera distilimi dhe dhe jetën njerëzve, kjo kërkon të pasurohej, le të themi me numër matet perfomanca e shërbimit te saj. oktanësh, ku arrinte deri në 65. Duke qenë se kjo uzinë dihet se në ç’kushte është sot, ajo grumbullohet pranë Doganës së Fierit dhe pret radhën për ç’doganim për eksport që të pasurohet andej dhe të na vijë si zonjë me numrin e duhur të oktanëve. Këtu fle lepuri, që në vend se të ç’doganohet për jashtë shtetit, ajo me siguri që ç’doganohet për brenda vetit dhe përzihet në masën 15% me gazoilin që vjen nga importi dhe me
standarde që as e vë në dyshim këtë. Skema e thjeshtuar e procesit të Mirëpo çmimi i gazoilit është 0,15 distilimit të fraksioneve të naftës, nga i USD/litër dhe së bashku me gazoilin cili merret benzina (si dhe shitet në vlerën që dihet me rreth 1.2 nënproduktet e tjera). euro. Kjo përbën hapin e parë të Nuk ka nevojë të ballafaqosh apo të evazionit fiskal, që d.m.th se 15% e bësh rolin e një gazetari investigativ gazoilit që na serviret, shitet jo nga 0,5 apo të një audituesi të KLSH, por euro/litër në 1.2 euro, por nga 0,15 mjafton të vrasësh pak mendjen e të euro në 1,2 euro. E po mirë këtu e ha pyesësh? Pse marmitat ekologjike të shteti, edhe taksa paguesit indirekt. automjeteve të prodhuara nga vitet Nga kjo përzierje kemi prishje të 2006 e këtej prishen ose dalin jashtë motorëve të makinave, të pompave, përdorimit? Dhe përdoruesit ose e por më tepër të marmitiva katalitike heqin, ose e blejnë 1200 euro ose i dhe/ose ekologjike. Këtyre marmitave, bëjnë një birrë, duke nxjerrë gazet e mbasi iu bëhen birra, ato nxjerrin padjegshme apo ndotës në atmosferë. gjithë ndotjen që nuk arrin të digjet si Shumë e thjeshtë! Komponenti nafta mbetje, sipas procesit të post- virxhin, që do të thotë distilim në kombustimit (pas djegës), që ato kanë
AUDITIMI PUBLIK 71 AUDITIMI PUBLIK Risqet në publik, prej dispropocionit të taksave dhe shërbimeve të montuar qysh nga fabrika. Proces Radhën pastaj e ka pompa që në post-kombustues d.m.th një vendin tonë, ajo ka një rendiment 2-3 shpërthim brenda katalizatorit për të herë më të ulët, që d.m.th ta riblesh djegur mbetjet e gazoilit, por nafta atë 2-3 herë më shpejt me nga 1000- virxhin që ka veti detonuese më të 1500 euro. Në fund fare e ka radhën shpejtë dhe të shpeshtë bën që ta sistemi i filtrit të ajrit, ku dihet se në nxjerrë jashtë përdorimit atë. Është prodhimet e viteve të pas 2006, çdo pikërisht komponenti naftë virxhin me automjet ka FAP-in e vet, pra sistemin ‘fleshpoint’ ose me pikën e ndezjes e filtrave për të kapur edhe flakë më të ulët që arrin të shkaktojë nanopartikulat ose grimcat deri në 10-9. një mori parandezjesh dhe të Janë grimca, që nuk i mban dot as shkatërrojë ‘hard-diskun’ e marmitës hunda e as gypi i mushkërisë, por ekologjike, që përkthehet në xhep të shkojnë drejt e në gjak. Ky sistem mjeruar të taksapaguesit dhe në kushton për çdo makinë 1600 euro. mjedis të ndotur për të. Pas marmitës Si përfundim, pa katalizator dhe filter e ka radhën motori, që duke qenë se FAP, edhe në rastin se kemi gazoil të ne përdorim makina të prodhuara rregullt, makina do të prodhojë jashtë, ato llogariten për naftën apo gjithmonë e më tepër tymra, sesa benzinën me parametra standard është parashikuar nga normat euro- euopianë dhe punojnë me një volum piane. Sepse, katalizatori transformon të caktuar të ajrit. Por është pikërisht gazrat e dëmshëm dhe mbetjet e pa nafta virxhin ajo që ndërhyn në djegura të karburantit në gaz karbonik volumin e ajrit që i duhet motorit për dhe në ujë përpara se t’i shkarkojë ato punë normale, dhe është ky që e në natyrë. Mirëpo, katalizatori ka pëson menjëherë pas marmitës dhe je nevojë për ngrohje paraprake dhe i detyruar ta zëvendësosh 2-3 herë më fillon të jete efektiv pas 5 ose 10km. shpejt ose 2-3 motorra me nga 3000 Pra, distancat e shkurtra janë armiku i euro për një jetë gjatësi normale të katalizatorit. Filtri i pjesëve të imta parashikuar për automjet. Po nga e di (pluhura shumë kancerogjene me ti, do thoni ju të dashur lexues. Po e di diametër më pak se 2.5 mikron) FAP-i ore, se ndaj jam inxhinier, ku kam filtron dhe vetëpastrohet me djegie mësuar se pika e flakërimit të saj nuk automatike. Ai është gjithmonë është 550 po të gatitej me numër efektiv. Gazrat në hyrje të këtij oktani 65, por është 450, edhe 350, ansambli filtër katalizator kanë duke qenë se ka numër oktani të ulët, parametra: 3% për CO dhe në dalje siç e thamë më lart. 0.1% për CO, kurse pjesëzat e imta 72 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Prof. Dr. Sazan Guri
nga 1400mg/km zbresin në vlerën shqiptar) paguan për së dyti herë që 1mg/km. të marr këtë produkt. Kjo dukuri në çfarëdolloj varianti qoftë justifikimi Nga gjithë kjo kuptojmë se ulja që nuk ka sens. Në këtë vorbull është bota perëndimore i bën përmbajtjes rasti i fundit, ku TVSH i shet ndeshjet e së squfurit në gazoilët tona deri në futbollit të Kampionatit Europian masën 10ppm ose 10 grimca squfuri televizionit Dixhitalb, ndërkohë që ka për milion është një sukses, por për detyrë të ofrojë shërbimin për suksesi më i madh për shëndetin e taksë të paguar nga qytetari. Ndeshje qytetarëve është pikërisht sistemi FAP të tilla nuk anashkalohen në asnjë prej që kap grimcat e gjakut dhe mos televizioneve kombëtare të vendeve funksionimi i tij është direkt vrasje e të tjera. ngadaltë e njeriut, siç është rasti shqiptar. Kur blejnë naftën më të 5.2 Risqet që pasojnë nga shitja e së shtrenjtë, 2-3 herë motorra, 2-3 herë drejtës publike televizive pompa, 2-3 herë marmita, doktora pa Risku në këtë rast është mungesa e fund, tani gjeje kush është më i pasur, besimit ndaj televizionit kombëtar, gjerman vëllai apo ne?! Këtu nuk ka perceptimi negativ që krijohet ndaj problem mjedisor apo shëndetësor, informacionit shtetëror, krijimi i por vend për abuzim fiskal. Ndaj, shko modelit nga vetë shteti të kulturës së e kontrollo, do doja t’i drejtohesha mos shërbimit kundrejt taksës së Institucionit Oaz Europian, siç është ai paguar prej qytetarëve. i Kontrollit të Lartë të Shtetit, i vetmi Institucion shqiptar, ku Europa ndihet ROLI I KLSH NË REALIZIMIN E si në Gjykatën e vet të Auditit Suprem. PERFOMANCËS SË SHËRBIMIT INSTITUCIONAL NDAJ TAKSËS 5. TAKSË PËR TVSH SHQIPTARE, PUBLIKE SHËRBIM I TAKSUAR EDHE NGA TV PRIVATE Nga sa më sipër kupton se për problemet e mësipërme komunale 5.1 Tarifa dhe shërbimi ndaj ekziston një mospërputhje jo e vogël Televizionit Shtetëror midis asaj që qytetari ofron me tarifën Kohët e fundit, taksa paguesi shqiptar e paguar dhe asaj që merr prej po përballet me një dukuri të re, ku shërbimeve institucionale, ku për mbasi paguan Televizionin shqiptar secilën prej tyre, qytetarit i ofrohet një për shërbime të nivelit kombëtar, siç shërbim i dobët për cilësi të kryer, sic mund të jetë transmetimi i ndeshjeve është rasti mbetjeve urbane, ose i ujit ndërkombëtare të futbollit, ai (publiku të pijshëm, ose i energjisë elektrike,
AUDITIMI PUBLIK 73 AUDITIMI PUBLIK Risqet në publik, prej dispropocionit të taksave dhe shërbimeve ose i karburantit, dhe në disa raste i ofrohet mungesë totale shërbimi, siç është rasti i trajtimit të ujit të përdorur, i transmetimit të ndeshjeve televizive ndërkombëtare, etj.
Përfundim Në këto kushte, do të sugjeronim fort që për të forcuar lidhjen taksë qytetari me shërbimin institucional të ndër- merren hapa nga ana e KLSH për të kryer audite të perfomancës pikërisht për këto marrëdhënie.
Nga Prof. Dr. Sazan Guri
74 Nr.15, shtator - dhjetor 2016
AUDITI OFFSHORE DHE NDIKIMI I TIJ NË EKONOMINË SHQIPTARE
Qëllimi i këtij punimi është që të prezantojë një diskutim teorik për mënyrën se si ofruesit e shërbimeve të auditimit janë duke reaguar ndaj tendencave aktuale në industrinë e auditimit dhe në mënyrë specifike në lidhje me praktikat e auditit offshoring.
Prof. Asoc. Dr. Dorina Kripa për të dhënë informacione shtesë, i Fakulteti i Ekonomisë, Universiteti i cili mund t’i ndihmojë ata të forcojnë Tiranës pozitat dhe konkurrueshmërinë në [email protected] tregun ku operon. Por në të njëjtën kohë është rritur kërkesa ndaj ofruesve të shërbimeve të auditimit, MSc. Dorina Ajasllari për të qenë më konkurrues, në një Deloitte Albania kohë kur shërbimet e konsulencës [email protected] janë duke fituar më shumë terren brenda firmave të shërbimeve Abstrakt profesionale. Në dritën e këtyre zhvillimeve, auditorët janë në kërkim Auditimi i shërben një qëllimi të mënyrave se si të përmirësojnë thelbësor ekonomik dhe luan një rol të efikasitetin dhe konkurrencën e rëndësishëm në shërbim të interesit shërbimeve që ofrojnë dhe në të publik. Auditimi forcon llogaridhënien njëjtën kohë të ofrojnë shërbime me dhe rrit besimin në raportimin cilësi të lartë për klientët e tyre. financiar. Gjatë dekadës së fundit industria e auditimit është përballur Qëllimi i këtij punimi është që të me shumë sfida. Ndër to mund të prezantojë një diskutim teorik për përmendim rritjen e presionit nga ana mënyrën se si ofruesit e shërbimeve e klientëve të firmave të auditimit për të auditimit janë duke reaguar ndaj të rritur standardet e cilësisë së tendencave aktuale në industrinë e auditimit të pasqyrave financiare dhe auditimit dhe në mënyrë specifike në
AUDITIMI PUBLIK 75 AUDITIMI PUBLIK Auditi offshore dhe ndikimi i tij në ekonominë shqiptare lidhje me praktikat e auditit si një proces ku pasqyrat financiare të offshoring. Qendrat e ofrimit të organizatave publike, private, shërbimeve të auditit offshore janë bamirësie apo firma të shërbimeve një realitet i kohëve të fundit në profesionale, i nënshtrohen një industrinë e shërbimeve profesionale shqyrtimi në detaje, në mënyrë që t’i në Shqipëri dhe sipas mendimit tonë, mundësojë audituesit të formojë një ato përfaqësojnë një mundësi të mirë opinion për saktësinë, vërtetësinë dhe për zhvillimin e tregut të shërbimeve plotësinë e këtyre të fundit1. Qëllimi i profesionale në vend dhe për auditimit është të japë një siguri të zhvillimin e tregut të punës në arsyeshme se informacioni i paraqitur përgjithësi. Në mendimin tonë, duke në raportet financiare, marrë në marrë në konsideratë numrin e të tërësi, jep një përfaqësim të saktë dhe rinjve shqiptarë të diplomuar në të drejtë të gjendjes financiare të shkencat ekonomike, qasjes pozitive organizatës në një datë të caktuar. ndaj gjuhëve të huaja, aftësitë e Raportimi financiar përfshin Bilancin komunikimit dhe përkushtimin ndaj të Kontabël, Pasqyrën e Performancës, mësuarit dhe rritjes profesionale; Pasqyrën e ndryshimeve në Kapital, vendi ynë i ka të gjitha mundësitë për Pasqyrën e Fluksit Monetar dhe t'u bërë vendi kryesor në rajon në shënimet shpjeguese, të cilat ofrimin e shërbimeve të auditit përmbajnë një përmbledhje të offshore dhe shërbimeve të tjera politikave kontabël të përdorura nga profesionale. kompania dhe shënime të tjera shpjeguese2. Auditimi i shërben një Fjalët kyçe: audit, offshoring, cilësi e qëllimi thelbësor ekonomik dhe luan auditimit. një rol të rëndësishëm në shërbim të JEL code: M40 interesit publik. Auditimi forcon 1. Auditimi dhe rëndësia e tij në llogaridhënien dhe rrit besimin në ekonomi raportimin financiar. Firmat e auditimit ofrojnë një shërbim Auditimi i jashtëm, i referuar edhe si thelbësor për tregjet e kapitalit. Duke auditimi financiar apo auditimi i promovuar integritetin në raportimin ligjshmërisë (për qëllimet e këtij financiar, auditimi ndihmon në punimi do t’i referohemi me termin reduktimin e kostove të financimit dhe auditim), përfshin ekzaminimin dhe siguron një alokim më efikas të vlerësimin e pasqyrave financiare të kapitalit, duke kontribuar kështu në një organizate. Auditimi përkufizohet rritjen ekonomike3.
76 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Prof. Asoc. Dr. Dorina Kripa, Fakulteti i Ekonomisë, UT MSc Dorina Ajasllari, Deloitte Albania
Nevoja për auditimin e jashtëm lind nuk mund të jenë në një marrëdhënie kryesisht nga "problemi i agjencisë". kontraktuale me shoqërinë, përfitojnë "Problemi i agjencisë" i referohet një nga shërbimet e auditimit3. Pasqyrat konflikti interesi midis menaxhimit të financiare, të cilat janë kontrolluar kompanisë dhe aksionarëve të dhe verifikuar nga një auditor i kompanisë4. Ndarja e pronësisë nga jashtëm konsiderohen më të menaxhimi është gjithmonë e besueshme në tregun e biznesit se sa pranishme në kompanitë e mëdha, në ato që nuk janë të audituara. Pasqyrat të cilat aksionarët delegojnë të financiare, të auditura nga një menaxherët qeverisjen e kompanive auditues i jashtëm, u japin të tyre në emër të tyre. Një studim i huadhënësve, investitorëve dhe hershëm nga Jensen dhe Meckling4 klientëve potencial siguri të analizon disa nga çështjet lidhur me arsyeshme se pasqyrat financiare janë ndryshimin midis menaxhimit dhe pa gabime dhe janë të besueshëm për financimit të një biznesi dhe tregon se t’iu akorduar një hua, investim ose për si ndarja midis menaxhimit dhe t’u bërë një klient i ri6. Kjo sepse pronësisë rrit nevojën për shërbimet e opinioni i një audituesi të jashtëm të auditimit. Shqetësimet në lidhje me pavarur, përmban një vlerësim të saktësinë dhe besueshmërinë e paanshëm dhe ekspert të pasqyrat informacionit financiar shpjegojnë financiare të një njësie ekonomike. faktin se pse auditimi shihet si një Duke u bazuar në njohuritë e tyre mekanizëm i rëndësishëm për multidisiplinare, audituesit e jashtëm aksionarët për t’u siguruar se mund t’u ofrojnë klientëve të tyre menaxherët janë duke drejtuar këshilla në lidhje me një sërë fushash kompaninë në interesin më të mirë të në të cilat ata posedojnë ekspertizë. aksionerëve3. Auditimi redukton Ato mund të ofrojnë këshilla teknike kostot e agjencisë duke verifikuar se mbi çështje që lidhen me menaxhimin pasqyrat financiare, të paraqitura nga dhe qeverisjen e kompanisë, menaxherët, reflektojnë një paraqitje llogaridhënien financiare, çështje të drejtë dhe të saktë të pozicionit etike, programet antikorrupsion, financiar të kompanisë5. Megjithatë, vlerësimin efektiv dhe menaxhim të kjo nuk është arsyeja e vetme, e cila riskut, kontrolleve të brendshëm, shpjegon rëndësinë e auditimit. proceset e biznesit, sistemin e Aktorë të tjerë duke përfshirë edhe teknologjisë së informacionit, rregullatorët, bordet e drejtorëve dhe menaxhimin e projekteve dhe fusha të palët e tjera të treta, të cilët mund ose tjera që ndikojnë në efektivitetin,
AUDITIMI PUBLIK 77 AUDITIMI PUBLIK Auditi offshore dhe ndikimi i tij në ekonominë shqiptare efikasitetin dhe ekonomicitetin e të madhe edhe nga ndryshimet e operacioneve të organizatës6. mëdha teknologjike që ka pësuar mjedisi i biznesit ku operojnë klientët 2. Tendencat aktuale në industrinë e e auditimit. auditimit Themeli i besueshmërisë në një Jensen&Meckling tregojnë se auditimi auditim është pavarësia e audituesit, e është një aktivitet monitorues, i cili i 4 cila është një siguri për cilësinë e jep vlerë të shtuar një kompanie . 8 7 auditimit . Pavarësia e audituesit Sipas Obazee auditimi mund të është çelësi i besueshmërisë së tyre si përkufizohet si një aktivitet i pavarur një verifikues i jashtëm i pasqyrave dhe objektiv, i cili shton vlerë dhe financiare. përmirëson operacionet e një kompanie. Auditimi ndihmon në Studiuesit argumentojnë se kur një kompanitë të arrijnë objektivat e tyre, auditues i pavarur jep një opinion të duke i mbështetur me një metodë paanshëm, qëllimi kryesor i auditimit, i sistematike të vlerësimit të riskut cili është t’u japë siguri të arsyeshme menaxherial dhe kontrollit të përdoruesve të pasqyrave financiare operacioneve. Grupi i auditimit duhet për saktësinë dhe vërtetësinë e tyre, të kuptojë biznesin ku operon klienti është përmbushur. Megjithatë, gjatë dhe duke identifkuar fusha ku klienti dekadës së fundit, zhvillimet në mund të përmirësohet, i japin vlerë të industrinë e auditimit kanë shtuar shtuar shërbimit të auditimit. frikën e investitorëve rreth cilësisë së auditimit, duke e vënë këtë të fundit Ndryshimet në mjedisin ekonomik në pikëpyetje. Edhe pse një shërbim kanë ndikuar në mënyrën sesi auditimi auditimi mund të ofrohet nga një perceptohet nga përdoruesit e tij dhe person ekspert kontabël, industria e publiku në përgjithësi. Ka pasur një auditimit dominohet nga kompanitë ndryshim radikal nga roli i auditimit si Big Four, të cilat janë një kontroll periodik i saktësisë së Deloitte&Touche, KPMG, PWC dhe pasqyrave financiare të një kompanie Erns&Young. Pozicionimi i tyre në në një funksion vlerë-shtues, i cili tregun e shërbimeve të auditimit kontribuon në menaxhimin e riskut është më i fortë se kurrë10. Skandali i dhe performancën e kompanisë. Ky cili çoi në falimentimin e firmës së transformim është shoqëruar edhe me auditimit Arthur Anderson, solli një ndryshim në qasjen e firmave të intensifikimin e punës së auditimit dhe auditimit dhe klientëve të tyre ndaj rreptësimin e standardeve kontabël auditimit, ndryshim i diktuar në masë
78 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Prof. Asoc. Dr. Dorina Kripa, Fakulteti i Ekonomisë, UT MSc Dorina Ajasllari, Deloitte Albania
dhe të auditimit përmes aktit të Përgjatë katër viteve të fundit, Sarbanes-Oxley. Për këtë arsye, kur të kompanitë Big Four kanë pasur norma analizojmë tendencat aktuale në rritëse të të ardhurave nga shërbimet industrinë e auditimit, do t’i jo-audit, ndërkohë që normat e rritjes referohemi statistikave të marra nga së të ardhurave nga shërbimet audit kompanitë Big Four. kanë qenë në rënie, siç mund të shihet në tabelën e mëposhtme12. Prej vitit 2007, firmat e shërbimeve profesionale, të cilat ofrojnë shërbime Tabela 1: Niveli i të ardhurave të Big të auditimit dhe sigurisë, kanë rritur Four, sipas linjave të biznesit (në linjat e tyre të biznesit përsa i përket milion dollar) shërbimeve të këshillimit financiar11.
2012 2013 2014 2015 % % % ndryshimit ndryshi ndryshi 2013 mit mit 2014 2015
Audit 35.888,00 35.907,00 36.974,00 36.555,00 0,14 3 - 1
Tax 19.383,00 20.091,00 21.307,00 21.741,00 4 6 2
Konsule 23.689,00 25.340,00 27.960,00 30.155,00 7 10 8 ncë
Burimi: Punim i autoreve në temën: Tendencat aktuale të industrisë së auditimit (Kripa & Ajasllari, 2016)
Edhe pse të ardhurat nga shërbimet e kryesor të të ardhurave për firmat e auditimit mbeten burimi kryesor i të shërbimeve profesionale, duke i lënë ardhurave për Big Four, ato priren të shërbimet e auditimit në hije12. Kjo kenë një rënie në krahasim me të tendencë globale në strukturën e të ardhurat nga shërbime jo-audit. Duke ardhurave në kompanitë Big Four supozuar se niveli i rritjes së të është e pranishme edhe në vendin ardhurave nga shërbimet jo-audit do tonë. Sipas një analize të të ardhurave të vazhdojë të rritet me këto ritme, së të kompanive Big Four në Shqipëri, të shpejti ato do të kthehen në burimin ardhurat nga shërbimet jo-audit kanë
AUDITIMI PUBLIK 79 AUDITIMI PUBLIK Auditi offshore dhe ndikimi i tij në ekonominë shqiptare pasur ritme rritëse më të mëdha në e shohin auditimin vjetor si një kosto krahasim me të ardhurat nga ose si një të keqe të domosdoshme, i shërbimet audit. Në vendin tonë, ky cili i shton pak ose aspak vlerë biznesit fakt shpjegohet edhe me mungesën e të tyre. Ofrimi i një shërbimi cilësor një tregu kapital, i cili është përfituesi është çelësi i kënaqësisë dhe mbajtjes kryesor i shërbimeve të auditimit. Në së klientit. Firmat e auditimit janë këto kushte zotëruesit dhe drejtuesit e duke u përballur gjithnjë e më shumë kompanive, priren më shumë drejt me kërkesa dhe pritshmëri më të larta shërbimeve të konsulencës për t’u nga klientët e tyre, në një kohë kur dhënë një vlerë të shtuar biznesit të kostoja që klienti dëshiron të tyre, në krahasim me shërbimet e përballojë për shërbimin e auditimit auditimit. Këto fakte kanë shtuar duhet të jetë sa më e vogël. Kjo ka dyshime të investitorët, nëse cilësia çuar edhe në të ashtuquajturin dhe pavarësia e audituesit cenohet, në “commoditiazion” të auditit. momentin kur firmat e ofrimit të Fenomeni ka të bëjë përgjithësisht me shërbimeve audit ofrojnë dhe faktin se klientët e shërbimeve të shërbime jo-audit për klientët e tyre. auditimit e kufizojnë zgjedhjen e firmës së auditimit bazuar vetëm në Steve Harris, një anëtar bordi i një faktor, çmimin e shërbimit. Institutit për Qeverisjen e Korporatave Praktikisht, klienti e shikon auditimin në Shtete e Bashkuara të Amerikës, ka si një shërbim bazë dhe madje si theksuar se “është tejet e detyrim dhe do të paguajë çmimin më rëndësishme që profesioni i audituesit të ulët për këtë shërbim, por në të të mos pësojë regres, duke cenuar 13 njëjtën kohë ka pritshmëri për një pavarësinë e tij” . Skandalet shërbim të cilësisë së lartë. financiare, si rasti i Enron në SHBA apo kompanisë së sigurimeve HIH në Në kushte të tilla, firmat të cilat Australi, kanë shkaktuar dyshime në ofrojnë shërbimet e auditimit janë pavarësinë e audituesit dhe vlerën e duke kërkuar mënyra se si të shtuar të auditimit. përmirësojnë cilësinë e auditimit duke ruajtur efiçiencën dhe kënaqur Pra, në kushte të tilla, industria e klientët15. Këto mënyra përfshijnë auditimit po përballet me dilemën e nxitjen e inovacionit, teknologjisë, ofrimit të një shërbimi cilësor që i mjeteve analitike në përdorim të shton vlerë klientit nga njëra anë dhe audituesit, si dhe qendrat e auditimit të qenit konkurrues nga ana tjetër. Për offshoring16. Në pjesën e dytë të fat të keq, shumë zotërues kompanish diskutimit tonë, do të fokusohemi në 80 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Prof. Asoc. Dr. Dorina Kripa, Fakulteti i Ekonomisë, UT MSc Dorina Ajasllari, Deloitte Albania
shërbimet e auditit offshore, impaktin shumë çështje sesa thjesht një e tij në industrinë e auditimit në kontroll periodik të saktësisë dhe përgjithësi dhe veçanërisht në vendin vërtetësisë së pasqyrave financiare17. tonë. Klientët kanë rritur presionin e tyre 3. Auditi offshore ndaj firmave të auditimit për rritjen e cilësisë në auditimin e pasqyrave Intensifikimi i konkurrencës në financiare, si dhe ofrimin e industrinë e auditimit, rritja e shërbimeve shtesë të cilat e standardeve për cilësinë e auditimit ndihmojnë klientin të përballojë dhe kërkesat në rritje për shërbime të konkurrencën dhe të rrisë potencialin auditimit, kanë nxitur firmat e e tij17. Për të ofruar një auditim të një shërbimeve profesionale të përdorin cilësie të lartë, të besueshëm, por metoda të reja për të përmbushur edhe që i shton vlerë klientit, kërkesat e klientit dhe të industrisë, audituesit duhet të përballen me një por në të njëjtën kohë të mos rrisin mori informacionesh për të kuptuar stafin e auditimit apo çmimet e një mjedisin kompleks të biznesit ku shërbimi audit. Transformimi që operon klienti. Duke kuptuar industria e auditimit ka pësuar në aktivitetet dhe mjedisin e biznesit të dekadën e fundit ka çuar në klientit, audituesi mund të japë ndryshime, si në operacionet e rekomandimet e tij për rritjen dhe përditshme, ashtu edhe në strategjinë stabilitetin financiar të klientit17. Por afatgjatë të profesionistëve të në një mjedis biznesi kaq kompleks përfshirë në këtë industri. Klienti dhe dhe të globalizuar, për të njohur dhe nevojat e pritshmëritë e tij, mbetet në kuptuar klientin dhe biznesin e tij fokus të vendimeve të marra nga audituesit i duhet të këshillohet me drejtuesit e firmave të auditimit. një pafundësi burimesh informacioni Partnerët e auditimit kërkojnë të dhe dokumentesh të detajuar. Për të përmirësojnë cilësinë e auditimit, përmbushur këto pritshmëri të marrëdhëniet me klientin, dhe klientëve, kompanitë e auditimit janë efikasitetin në zhvillimin e aktiviteteve duke praktikuar auditimin offshore të auditimit. Bazuar në një studim të duke përfituar nga reduktimi i Deloitte, 46% e anëtarëve të bordit kostove, ndarja e punës në më shumë drejtues të klientëve dhe 59 % e persona duke patur gjithsecili më përdoruesve të pasqyrave financiare tepër kohë për t’iu përkushtuar do të donin që profesioni i auditimit të klientit, dhe duke ruajtur cilësinë e jetë më proaktive, duke adresuar më auditimit falë teknologjisë moderne16. AUDITIMI PUBLIK 81 AUDITIMI PUBLIK Auditi offshore dhe ndikimi i tij në ekonominë shqiptare
Offshoring është një trend i dekadës prodhimit apo prodhimin e plotë të së fundit në industrinë e auditimit. mallrave të ndryshëm, kompanitë e Offshoring, ose outsourcing, ka të bëjë auditimit delegojnë në qendrat e me zhvendosjen e bazës së prodhimit auditimit offshore aktivitete dhe dhe shërbimeve në rajone ku kostot e procedura të auditimit, me qëllim prodhimit apo shërbimit janë të ulta. maksimizimin e shërbimit që u ofrojnë Përdorimi i offshoring për të përfituar klientëve të tyre nga tregu global i punës i ka Firmat e shërbimeve profesionale mundësuar kompanive, të cilat e kanë rritur në mënyrë të praktikojnë offshoring, të ruajnë vazhdueshme përdorimin e praktikave konkurrueshmërinë e tyre dhe të offshore të shërbimeve profesionale, shtrihen në tregje të reja19. Offshoring duke përfshirë edhe auditimin ndihmon kompanitë të cilat operojnë 20 offshore . Gjatë 13 viteve të fundit, në të gjitha industritë të rriten dhe të firmat e auditimit kanë deleguar zgjerojnë tregjet e tyre. Ashtu si volume gjithnjë e më të mëdha të kompanitë të cilat operojnë në 19 aktiviteteve audit . Në një kohë kur industri të tjera, edhe kompanitë e kompanitë e auditimit synojnë të shërbimeve të auditimit mund të delegojnë sa më shumë aktivitete përfitojnë nga praktikat offshore, të auditi në qendrat e auditimit offshore, cilat e bëjnë auditimin më të lirë për duke përfituar nga reduktimi i t’u zhvilluar18 dhe duke ndihmuar kostove, ata nuk duhet të humbasin kompanitë e auditimit të rrisin pjesën fokusin kryesor, i cili është ofrimi i një e tyre të tregut, të përmirësojnë shërbimi të cilësisë së lartë ndaj efiçiencën dhe të rrisin klientit. Edhe pse auditimi offshore përfitueshmërinë. Praktikat offshore është një alternativë e mirë në rritjen nuk janë një fenomen i ri në industrinë e efiçiencës së auditimit, ai është një globale, por janë një praktikë e re alternativë e mirë për sa kohë që përsa i përket praktikave të auditimit, klientët marrin një shërbim cilësor dhe veçanërisht në krahasim me janë të kënaqur. kompanitë prodhuese, por edhe me shërbimet e taksave, të cilat ofrohen Auditi offshore është një praktikë e po nga firmat e shërbimeve njohur për kompanitë amerikane të profesionale19. Por dallimi kryesor auditimit dhe ato europiane. Për qëndron në faktin se në një kohë ku shembull, sipas Reuters, rreth 5% e kompanitë prodhuese delegojnë në aktiviteteve të auditimit në Shtetet e qendrat offshore një pjesë të Bashkuara të Amerikës zhvillohet në
82 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Prof. Asoc. Dr. Dorina Kripa, Fakulteti i Ekonomisë, UT MSc Dorina Ajasllari, Deloitte Albania
Indi, krahasuar me 1-2% që zhvillohej njëri-tjetrin, por grupi i auditimit rreth pesë vite më parë, kur filluan onshore mund t’i delegojë punë grupit projektet pilot të auditit offshore21. të punës offshore, i cili mund t’i Publikime nga vetë kompanitë Big performojë këto aktivitete në Four tregojnë se shërbimet e auditit distancë. offshore janë një trend i ri i Një nga arsyet kryesore se pse ne rëndësishëm në industrinë e auditimit. mendojmë se offshoring është një Duke përdorur praktikat e auditit alternativë e mirë për industrinë e offshore, kompanitë e auditimit arrijnë auditimit, është sepse në fund të të kenë më tepër fleksibilitet në fundit auditimi është një punë e aktivitetet e tyre, duke përmirësuar vështirë, por edhe shumë voluminoze edhe konkurrueshmërinë dhe dhe e lodhshme. Të zhvillosh një efiçiencën. auditim të mirë do të thotë të punosh Firmat e auditimit përfitojnë nga shumë dhe në mënyrë të zgjuar në të shërbimet e auditit offshore, por njëjtën kohë, gjë e cila shpesh nuk fillimisht duhet të vlerësohet niveli i është gjëja më e thjeshtë për t’u cilësisë së shërbimit që i ofrohet arritur. Praktikat offshore bëjnë të klientit, e cila reflektohet edhe në mundur që pjesa e grupit të punës, e kënaqësinë e klientit dhe mbajtjen e cila ndodhet offshore, të performojë tij. Ekziston një korrelacion pozitiv aktivitete rutinë, të përsëritura si për midis zhvillimit të teknologjisë dhe shembull rishikimi i dokumenteve, rritjes së praktikave offshoring19. verifikimi i shifrave në pasqyrat Firmat e shërbimeve profesionale financiare etj, ndërkohë që grupi i theksojnë se arsyeja kryesore e punës onshore mund t’i dedikojë më përdorimit të praktikave offshoring shumë kohë aktiviteteve të fokusuara është rritja e efiçensës, ulja e kostove te klienti. Auditi offshore ka të bëjë dhe ruajtja e marzheve të fitimit. me kryerjen e procedurave dhe Praktikat offshore funksionojnë vetëm testeve të auditimit në largësi, të cilat nëse përdoret një teknologji efikase, e më pas rishikohen nga grupi i auditit cila mundëson përpunimin e onshore21. Kjo alternativë paraqitet si besueshëm dhe efikas të volumeve të një mundësi e mirë reagimi e mëdha të informacionit, gjë e cila nuk industrisë së auditimit ndaj do ishte e mundur para viteve 200022. zhvillimeve të dekadës së fundit. Falë teknologjisë, grupet e auditimit Përmes praktivave offshore, arrihet të offshore dhe onshore jo vetëm mund ruhet ekonomiciteti i kryerjes së një të komunikojnë në çdo moment me auditimi, duke e bërë industrinë e AUDITIMI PUBLIK 83 AUDITIMI PUBLIK Auditi offshore dhe ndikimi i tij në ekonominë shqiptare auditimit më konkurruese dhe në të administrimin e certifikimit të njëjtën kohë i jep mundësi grupit të kontabilistëve dhe audituesve) dhe auditimit onshore të fokusohet në Autoriteti i Regjistrimit (përgjegjës për aktivitetet që i japin më shumë vlerë implementimin e procedurave të të shtuar klientit. Sipas ish drejtuesit regjistrimit për kompanitë e të PCAOB, për sa kohë që puna e kontabilitetit dhe auditimit, si vendase auditimit kryhet në mënyrën e duhur, ashtu dhe të huaja)23. praktikat offshore janë mëse të Sipas të dhënave të Regjistrit mirëpritura, por rreziku qëndron se Kombëtar të Audituesve të Certifikuar, aktivitetet e auditimit mund të i përditësuar në Maj 2015, në Shqipëri kërkojnë një trajnim dhe ekspertizë veprojnë rreth 212 auditues të më të thelluar sesa ajo që zotërojnë certifikuar dhe 57 kompani auditimi pjesëtarët e grupit të auditimit 24 vendase dhe të huaja , shifër të cilat offshore. janë rreth 50% më të larta krahasuar 4. Auditi Offshore në Shqipëri me pesë vite më parë23. Edhe pse në vend operojnë rreth 60 kompani Profesioni i kontabilistit dhe i auditimi, tregu i shërbimeve të audituesit u zhvillua natyrshëm pas auditimit dominohet nga kompanitë ndryshimeve politike, sociale dhe Big Four. ekonomike të viteve ’90 në Shqipëri. Ndryshime si përmirësimi i tregut Një realitet i viteve të fundit në financiar dhe ekonomik, ardhja e industrinë e auditimit në vendin tonë kompanive të mëdha të huaja në janë qendrat e auditit offshore midis vend, vendosja e Qeverisjes së vendit Deloitte Albania në bashkëpunim me drejt integrimit europian, si dhe Deloitte Itali25. Kjo qendër ekselence e faktorë të tjera kanë rritur kërkesat auditit offshore përbëhet nga një ndaj profesionit të kontabilistit dhe numër profesionistësh të rinj të audituesit për të ofruar shërbime të vendosur në Tiranë, Shqipëri. një cilësie të lartë23. Instituti i Aktivitetet e kësaj qendre kanë të Ekspertëve Kontabël të Autorizuar bëjnë me ofrimin e suportit në (IEKA) në Shqipëri operon si një zhvillimin e aktiviteteve të auditimit organizatë e pavarur, e mbikëqyrur për klientë italianë. Qendra e nga Bordi i Mbikëqyrjes Publike. IEKA auditimit offshore në Deloitte Shqipëri asistohet në aktivitetet e tij nga dy punëson rreth 40 profesionistë, një organizma të veçantë, të cilët janë numër pothuaj të barabartë me Autoriteti i Certifikimit (përgjegjës për numrin e profesionistëve, të cilët
84 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Prof. Asoc. Dr. Dorina Kripa, Fakulteti i Ekonomisë, UT MSc Dorina Ajasllari, Deloitte Albania
ofrojnë shërbimet e auditimit për Në kushtet kur ekonomia shqiptare po klientë shqiptarë25. Ka disa arsye të pëson shumë ulje-ngritje përgjatë cilat mund të shpjegojnë se përse rrugës së integrimit në Bashkimin është zgjedhur Shqipëria, për hapjen e Europian, qendrat e ofrimit të auditit një qendre auditimi offshore. Sipas offshore paraqesin një mundësi të statistikave të INSTAT, rreth 40% e mirë punësimi për të rinj të studentëve shqiptarë diplomohen në sapodiplomuar dhe gjithashtu shkencat sociale dhe ekonomike, çka kontribuojnë në mbajtjen e individëve përbën një bazë të mirë për formimin të kualifikuar në vend. Një avantazh e profesionistëve të ardhshëm në tjetër është fakti se këto qendra të fushën e kontabilitetit dhe auditimit26. shërbimit të auditimit low-cost, u Të rinjtë e diplomuar shqiptarë kanë ofrojnë individëve të kualifikuar paga gjithashtu njohuri të mira të gjuhëve relativisht më të larta në krahasim me të huaja, jo vetëm italishtes por nivelin mesatar të pagave në vend kryesisht të anglishtes. Edhe pse (por përgjithësisht më të ulëta se anglishtja nuk është një gjuhë zyrtare niveli i pagave për grupin e auditimit në vendin tonë, ligji rreth arsimit në “onshore”). Ngritja e këtyre qendrave Shqipëri nxit dhe promovon të ekselencës low-cost në vendin tonë, përvetësimin e gjuhës angleze në të jo vetëm do bënte që firmat e gjitha nivelet e edukimit në vend. auditimit të përfitonin nga kostot e Gjuha angleze gjithashtu konsiderohet ulëta dhe cilësia e lartë, por do të si gjuha e biznesit për kompanitë e sillnin edhe përfitime të mëdha për auditimit, të cilat operojnë në vendin vendin; ku mund të përmendim uljen tonë. Marrëdhënia e mirë me gjuhët e e numrit të personave që largohen huaja është një kriter thelbësor në nga vendi për arsye punësimi, trend i realizimin e aktiviteteve të auditimit cili ka qenë në rritje vitet e fundit. offshore. Së fundmi, por jo më pak e Ashtu si çdo realitet tjetër ekonomik, rëndësishme është edhe përkushtimi i edhe shërbimet e auditit offshore të rinjve të diplomuar shqiptarë drejt kanë avantazhet dhe disavantazhet e formimit dhe rritjes profesionale. tyre. Më poshtë po listojmë një numër Marrëdhënia midis audituesit dhe avantazhesh dhe disavantazhesh për klientit është në thelb një angazhim, i grupin e auditimit “offshore” dhe cili kërkon shumë përkushtim ndaj “onshore”, në bazë të përvojës punës së auditimit, gjë që shqiptare. profesionistët e rinj shqiptarë e zotërojnë më së miri.
AUDITIMI PUBLIK 85 AUDITIMI PUBLIK Auditi offshore dhe ndikimi i tij në ekonominë shqiptare
Avantazhet dhe disavantazhet e në uljen e entuziazmit dhe grupit të auditimit “offshore”: kënaqësisë në punë, për personat e përfshire në skuadrën “offshore” 1. Qendrat e ofrimit të shërbimeve të auditit offshore ofrojnë mundësi të 5. Të qenit pjesë e skuadrës reja pune për të sapo diplomuarit “offshore” dhe të punuarit back- në kompanitë më të mëdha të office, mund të reduktojë shërbime profesionale në botë, mundësitë për rritje profesionale duke u dhënë këtyre brenda Firmës, pra një tjetër profesionistëve të rinj mundësinë disavantazh është edhe kufizimi në për të punuar për klientë mundësitë e rritjes në karriere. ndërkombëtare me një grup pune 6. Avantazhet dhe disavantazhet e auditimi ndërkombëtar. grupit të auditimit “onshore”: 2. Qendrat e ofrimit të shërbimeve të 7. Në një kohë kur delegojnë auditit offshore ofrojnë nivele aktivitete rutinë dhe me vlerë të pagese relativisht më të larta shtuar të ulët, grupi i auditimit krahasuar me mesataren e pagave “onshore”, kanë më tepër kohë për në vend dhe promovojë praktikat e t’iu dedikuar aktiviteteve, të cilat zhvillimit dhe trajnimit të stafit. kërkojnë më shumë gjykim 3. Duke punuar me klientë profesional dhe që i ofrojnë dhe ndërkombëtarë dhe Projekte të më shumë vlerë të shtuar Komunitetit Europian, pjesëtarët e shërbimit që i ofrohet klientit. grupit të auditimit offshore fitojnë 8. Ndarja e aktiviteteve me ekspertizën e duhur për t’u profesionistë të tjerë, sidomos përballur me zhvillimet potenciale gjatë periudhës së ‘Busy season’, të ekonomisë shqiptare, në kuadër ndihmon që volumi i tyre i punës të të integrimit në BE. reduktohet, duke ndihmuar në 4. Si një disavantazh, mund të përmirësimin e balancave punë - përmendim faktin se një pjesë e jetë personale, gjë e cila në shumë konsiderueshme e aktiviteteve të raste është e vështirë për t’u punës së auditimit që zhvillohet ruajtur kur punon në industrinë e nga skuadra “offshore” është punë auditimit. rutinë dhe përsëritëse, e cila 9. Grupi i auditimit “onshore” ka kërkon përfshirjen e një gjykimi të detyrën të rishikojnë punën e pakët profesional. Kjo mund të çojë zhvilluar nga grupi i auditimit
86 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Prof. Asoc. Dr. Dorina Kripa, Fakulteti i Ekonomisë, UT MSc Dorina Ajasllari, Deloitte Albania
“offshore”, gjë e cila në disa raste kompanitë e tjera Big Four, të cilat i mund të jetë shumë e vështirë. kanë ndjekur këto praktika edhe në Teknologjia mundëson që një fletë vende të tjera, ku mund të pune të jetë në dispozicion si të përmendim qendrat e ofrimit të skuadrës “onshore” dhe asaj shërbimeve të auditit offshore në Indi, “offshorë”, por kjo gjë nuk mund të ku janë të punësuar rreth 22,000 krahasohet me kontaktin “sy më profesionistë. sy” midis anëtareve të një grupi Sigurisht, që rritja e aktiviteteve të auditimi. Në këtë rast, komunikimi shërbimeve të auditit offshore në përbën një problem për të dyja vendin tonë, kërkon ndërtimin e një palët, por të cilin fatmirësisht kornize specifike ligjore dhe metodat moderne të komunikimit rregullatore, në mënyrë që të arrijnë ta reduktojnë. përcaktohen të drejtat dhe detyrat e 1. Edhe pse profesionistët, të cilët secilës palë të përfshirë në këtë bëjnë pjesë në grupin e auditimit proces, duke marrë parasysh faktin se “offshore” mund të kenë auditimi ka një ndikim thelbësor në ekspertizën e nevojshme për të ekonomi dhe shoqëri. Si përfundim, zhvilluar aktivitetet e auditimit, ata duke marrë në konsideratë të gjitha mund të mos kenë njohuritë e avantazhet dhe disavantazhet e duhura për praktikat e auditimit që përmendura më sipër, në mendimin ndjek grupi “onshore” dhe për tonë projekte të tilla duhen kuadrin rregullator të shërbimeve inkurajuar, sepse në momentin që ato të auditimit në vendin ku ndodhet menaxhohen në mënyrën e duhur, skuadra “onshore”. sjellin përfitime për të gjitha palët e përfshira në këtë proces. Projekti i ofrimit të shërbimeve auditit offshore midis Deloitte Albania dhe 2. Përfundime dhe rekomandime Deloitte Itali ka qenë një projekt i Gjatë dekadave të fundit, industria e suksesshëm dhe vende të tjera auditimit është përballur me shumë europiane kanë shprehur interesimin sfida, në një kohë kur kërkesat e për zhvillimin e projekteve të klientëve për cilësinë janë në rritje ngjashme. Në dritën e këtyre dhe shërbimet e tjera jo-audituese zhvillimeve, ne presim një rritje të brenda firmave të auditimit janë duke projekteve për ofrimin e shërbimeve fituar më shumë rëndësi. Kjo është një të auditit offshore në vendin tonë, jo prirje e re jo vetëm në tregun global të vetëm në Deloitte, por edhe në auditimit, por edhe në vendin tonë, në
AUDITIMI PUBLIK 87 AUDITIMI PUBLIK Auditi offshore dhe ndikimi i tij në ekonominë shqiptare
Shqipëri. Në kushte të tilla, audituesit përgatitur për të ndjekur zhvillimet janë duke u përpjekur për të gjetur e ekonomisë shqiptare gjatë mënyra për të rritur efikasitetin dhe procesit të integrimit në BE, duke cilësinë e shërbimeve të tyre, dhe në qenë se ata do të punojnë me mënyrë të veçantë kanë pësuar rritje klientët ndërkombëtarë dhe praktikat e offshoring. Praktikat e projekte të Komunitetit Europian. offshoring në fushën e auditimit janë 3. Nevojitet zhvillimi i një kuadri më një realitet i kohëve të fundit në të plotë ligjor në lidhje me tregun e auditimit në Shqipëri. Në shërbimet e auditimit offshore, për mendimin tonë këto praktika të vendosur të drejtat dhe detyrat ndihmojnë në zhvillimin e tregut e secilës palë të përfshirë, duke shqiptar të shërbimeve profesionale marrë parasysh ndikimin dhe dhe në tregun e punës në përgjithësi. rëndësinë e shërbimeve të Në bazë të përfundimeve të punimit auditimit në ekonomi dhe shoqëri. tonë, rekomandimet e mëposhtme duhet të mbahen në konsideratë: 1. Firmat ndërkombëtare të auditimit, Referencat të cilat operojnë në vendin tonë, [1] Awe, O. I. (2002). Auditing and duhet të marrin në konsideratë Financial Control in an Information mundësinë për të ofruar shërbime Age . Wale Awe Library , të auditit offshore, duke pasur http://waleawe.blogspot.al/2012/03/ parasysh numrin e të rinjve auditing-and-financial-control-in.html. shqiptarë të diplomuar në shkencat [2] PriceWaterHouseCoopers. (2016). ekonomike, aftësitë e tyre PWC Global. Tratto il giorno August komunikuese, qasjen pozitive ndaj 2016 da gjuhëve të huaja dhe përkushtimin http://www.pwc.com/m1/en/services ndaj të mësuarit dhe rritjes /assurance/what-is-an-audit.html. profesionale. [3] Audit Quality Forum . (2005). Audit 2. Ofruesit e shërbimeve të auditit Quality; Agency theory and the role of offshore në vendin tonë duhet t’i audit. United Kingdom : Insitute of kushtojnë rëndësi të veçantë edhe Charted Accountants in England and trajnimit dhe formimit të Wales. profesionistëve që punojnë për ta, pasi ata janë profesionistët, që në [4] Jensen, M. C., & Meckling, W. H. të ardhmen ata të jenë më të (1976). Theory of the firm: Managerial
88 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Prof. Asoc. Dr. Dorina Kripa, Fakulteti i Ekonomisë, UT MSc Dorina Ajasllari, Deloitte Albania
behavior, agency costs and ownership [11] Mithu, D., Tessoni, D., & Ashok, R. stucture. Journal of Financial (2014). Advisory Services Rise Again at Economics, 305-360; Large Audit Firms. The CPA Journal, http://www.sciencedirect.com/scienc https://www.questia.com/magazine/1 e/article/pii/0304405X7690026X. P3-2768163171/advisory-services- rise-again-at-large-audit-firms. [5] Gunther , J. W., & Moore, R. R. (2002). Auditing the auditors: [12] Kripa, D., & Ajasllari, D. (2016). Oversight or overkill. Federal Reserve Current trends in the audit industry . Bank of Dallas. Konferenca e II-te Kombetare e Finances (p. 4- 7). Tirana: [6] Kizza, L. (2013). Is external audit in Departament of Finance, Faculty of public financial management Economy. justifiable? https://www.academia.edu/7462880/ [13] Harris, S. B. (2014). The Rise of External_Auditing: Academia.edu. Advisory Services in Audit Firms. Practicing Law Institute 12th Annual [7] J.O.Obazee. (2009). Practical Directors' Institute on Corporate challenges in implementing IFRS in Governance. New York: Nigeria. ABWA Journal , 7-14. http://pcaobus.org/News/Speech/Pag [8] Caswell, B., & Allen, C. (2001). The es/11242014_Harris.aspx#_ftn3. Engagement Team Approach to [14] Anderson, A. W. (2012). TOTAL Independence. Journal of CLIENT SERVICE: DID YOU DELIVER ALL Accountancy, 1-9 . OF YOUR SERVICES OR JUST THE [9] Megrath, Siegel, S., Dunfee, A., AUDIT? Glazer , A. S., & Jaenicke , H. R. (2001). https://www.kscpa.org/writable/files/ A framework for Auditor Self-Study/AAE/10._aae_self- Independence. Journal of study.pdf. Accountancy, 887- 897 [15] The Economist. (2013). Strategic [10] Marx, B., & Dijkman, J. (2009). moves; Big consulting and accounting Accountancy SA. Tratto da Challenges firms are making a risky move into facing the modern day auditing strategy work. profession: [16] (2014). Current trends in the http://www.accountancysa.org.za/cha Audit Industry. IFIAR Media. llenges-facing-the-modern-day- auditing-profession/ [17] Deloitte. (2015). Investors, Audit Committees Look to Audit Profession AUDITIMI PUBLIK 89 AUDITIMI PUBLIK Auditi offshore dhe ndikimi i tij në ekonominë shqiptare to Address Evolving Demands of Review: An International Business Capital Markets. American City Journal, Vol. 19 Issue 3. Business Journals, deloitte-investors- [23] Shkurti , R., Leka, B., Bahiti, R., & auditcommittees-look-to-audit- Manoku, E. (2011). CHANGES IN profession-to-address-evolving- FINANCIAL AND ACCOUNTING demands-of-capital-markets-. ENVIRONMENT IN ALBANIA AND THE [18] Orlik, R. (2011). Is offshoring audit IMPACT ON PRACTITIONERS. Annales a passport to success. Accountancy Universitatis Apulensis Series Age, Oeconomica, 13(1). https://www.accountancyage.com/aa [24] Institute of Certified Public /analysis/2100225/offshoring-audit- Accountants of Albania. (2015). Per passport-success. Veprimtarinë e Këshillit Drejtues të [19] Farnet, M. (2016). Globalization Institutit të Ekspertëve Kontabël të and Offshoring: the Effects of a Autorizuar per vitin 2014. Tirana, Globalized Workplace on Auditing Albania: Institute of Certified Public Procedures. Accountants of Albania. http://surface.syr.edu/cgi/viewconten [25] Deloitte Albania. (2016). Deloitte. t.cgi?article=1945&context=honors_ca Tratto da pstone: Syracuse University. http://www2.deloitte.com/al/sq/page [20] Lyubimov, A., Arnold, V., & s/audit/articles/data-analysis- Sutton, S. G. (2013). An Examination vacancy111.html of the Legal Liability Associated with [26] INSTAT. (2014). Shqiperia ne Outsourcing and Offshoring Audit shifra. Tirana: Insitituti i Statistikave. Procedures. AUDITING: A Journal of Practice & Theory. [21] Reuters. (2012). Analysis: As more U.S. audit work moves to India, concerns arise. Small business news, p. http://www.reuters.com/article/us- usa-audit-india- idUSBRE89F1GC20121016. Përktheu nga anglishtja: Ina Sokoli [22] Bahman, B. (2009). A look at Audituese, Drejtoria e Auditimit të outsourcing offshore. Competitiveness Brendshëm
90 Nr.15, shtator - dhjetor 2016
INSTRUMENTET FINANCIARË TË BASHKIMIT EUROPIAN Konferenca e Gjykatës Europiane të Audituesve, prezantuar nga Klaus-Heiner Lehne, President i ECA 15 Nëntor 2016
Instrumentet financiare, gjithnjë e më shumë janë përdorur për të siguruar mbështetje nga buxheti i Bashkimit Evropian në formën e huave, garancive dhe investimet në kapital.
Nga: Rosmarie Carotti, Kryeredaktore mblodhi së bashku një spektër të e Revistës së ECA-s gjerë të përfaqësuesve nga sektori publik dhe privat për të vlerësuar (Marrë nga Nr.11 i Revistës së ECA-s) mënyrën se si instrumentet financiare mund të përdoren më së miri në mënyrë që të sigurojë mbështetje financiare nga buxheti i BE-së. Konferenca përpiloi konkluzionet e fundit të Raportit Special të ECA-s -
“Zbatimi i buxhetit të BE-së nëpërmjet instrumenteve financiare - mësime të nxjerra nga program periudhës 2007- 2013”, dhe në opinionin e ECA-së për Nga e majta në të djathtë: Pier Luigi Gilibert, Shefi Ekxekutiv, Fondi Europian i EFSI. U ofrua një platformë për Invenstimeve;Ingeborg Gräßle, Anëtar i shkëmbimin e pikëpamjeve dhe ideve Parlamentit Europian, Kryetar i Komitetit të midis ekspertëve të nivelit të lartë të Kontrollit Buxhetor; Klaus-Heiner Lehne, President i ECA; Iliana Ivanova, Dekan e Dhomës institucioneve të BE-së, praktikuesit së Dytë, anëtare e ECA;Nicholas Martyn, dhe grupeve të interesit publikë dhe Zëvendës Drejtori i Përgjithshëm i Politikave, Përputhshmëria dhe Performanca, privatë. Konferenca përfshiu një panel në mëngjes, ku u diskutua tema e Konferenca e nivelit të lartë të ECA perspektivës globale, e ndjekur nga për Instrumentet Financiarë e mbajtur katër seanca në pasdite, ku ekspertë në Luksemburg të martën 15 nëntor, debatuan aspekte të ndryshme në
AUDITIMI PUBLIK 91 AUDITIMI PUBLIK Instrumentet financiarë të Bashkimit Europianë
lidhje me instrumentet financiare në Instrumentet financiare, gjithnjë e më një nivel më të thellë teknik, të cilët shumë janë përdorur për të siguruar janë përshkruar më poshtë. mbështetje nga buxheti i Bashkimit Pjesëmarrja aktive u inkurajua nga Evropian në formën e huave, garan- organizatorët. Pjesëmarrësit përmes cive dhe investimet në kapital. Ato webstreaming mund të prezantonin ndryshojnë nga grandet, të cilat janë komentet dhe pyetjet e tyre. një subvencion që përfituesi nuk pritet t’i kthejë. Kreditë e përziera dhe Roli i Instrumenteve Financiare për grandet janë bërë praktika të zakon- implementimin e buxhetit të BE-së. shme në financat ndërkombëtare të Një mënyrë më e mirë për të zhvillimit. A duhet të përdoren siguruar mbështetje financiare nga instrumentet financiarë së bashku me BE? mjete të tjera mbështetëse, në Moderator: Mark Rogerson, Zëdhënës mënyrë për të krijuar një përzierje të i ECA. mirë dhe ndikuese? Paneli: Nevoja për ndërhyrje publike dhe Ingeborg Rässle, Anëtar i Parlamentit investimeve e ka zanafillën tek Evropian, Kryetar i Komitetit të Kontrollit Buxhetor. ekzistenca e dështimeve të tregut dhe Pier Luigi Gilibert, Shefi Ekzekutiv i situata e vështirë ekonomike dhe Fondit Europian të Investimeve. politike e tanishme në Evropë. EFSI Vazil Hudák, Nënkryetar, Banka Europiane e Investimeve. (Fondi Evropian për Investimeve Nicholas Martyn, Zëvendës Drejtori i Strategjike), dhe iniciativa e SME-ve Përgjithshëm i Politikave, Përputh- janë shembuj të mirë të përgjigjes së shmërisë dhe Performance, Drejtoria e BE-së ndaj këtyre sfidave. Përgjithshme Rajonale dhe Politikave Urbane, Komisioni Evropian. Në vitet e fundit ECA ka prodhuar një Iliana Ivanova, Dekane e Dhomës së numër të raporteve të veçanta për Dytë, anëtare e Gjykatës Evropiane të Audituesve. instrumentet financiare, dhe ka një seksion të dedikuar për përdorimin e Për buxhetin e BE-së, instrumentet tyre në raportin e saj vjetor. Sipas financiare kanë shumë rëndësi. Ato mendimit ECA-së, instrumentet finan- mund të ndihmojnë në mobilizimin ciare kanë potencialin për të qenë të shtesë të parave publike dhe private. dobishëm dhe efektive. Megjithatë Duke lejuar ripërdorimin disa herë e ato kanë një numër dobësish në fondeve të njëjta duke ofruar kuadrin ligjor 2014-2020. Për më mbështetje financiare. tepër, është e nevojshme përmirësimi i mëtejshëm i kuadrit rregullator.
92 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Rosmarie Carotti, Kryeredaktore e Revistës së ECA-s
Ka diversitet të madh në atë çfarë Roger Havenith, Zëvendës Shef Ekzekutiv, mund të adresohen përmes instru- Fondi i Investimeve Europiane. Patrycja Wolińska-Bartkiewicz, Drejtor menteve financiarë. Ndërsa vlerësimi i Menaxhues për fondet e BE, Banka ECA është se instrumentet financiarë Gospodarstwa Krajowego, Poloni. kanë një rol të dobishëm, zëra kritikë shtrojnë pyetjen nëse Komisioni nuk është shumë naiv në entuziazmin e tij për përdorimin dhe aftësinë për të qenë leva. Instrumentet financiare duhet të përzgjidhen dhe nuk janë të përshtatshme për të gjitha situatat. Gjithashtu, investitorët shpesh herë hezitojnë t’i përdorin ato sepse rregu- llat janë shumë komplekse dhe stimujt Qëllimi është për të vepruar në një janë të pamjaftueshëm. hendek të rrezikshëm të tregut financiar dhe të nxiten investime në Komisioni mund të bënte më shumë. projektet me nevoja domethënëse. Autoritetet lokale dhe kombëtare Por si të tërheqim kapitalin privat? duhet të përfshihen në një masë më të madhe në promovimin e përdorimit Kapitali privat kërkon të përfitojë nga të tyre. Duhet më shumë punë në investimet, dhe sektori publik kërkon drejtim të qartësimit, thjeshtimit, të mësojë mënyrën për të investuar standardizimit, edukimit dhe vlerë- në të ardhmen në mungesë të parave simit. Më shumë do të varet se si publike. Të dy duhet të mësojnë nga instrumentet e reja janë zbatuar në njëri-tjetri. praktikë e në terren. Instrumentet financiare duhet të Levat e kapitalit privat: Si instru- bëhen sa më tërheqëse të jetë e mentet financiare mund të jenë më mundur. Por kapitali privat ndonjë- të suksesshëm në tërheqjen e kapi- herë nuk është i interesuar për para talit të sektorit privat? publike për shkak të barrës ahmini- strative që sjell ai. Gjithashtu, ekziston Moderator: Tony Murphy, Shefi i Zyrës kompleksiteti i vlerësimit dhe rapor- Private të Iliana Ivanova, timit. Investitorët nuk janë të qetë me Paneli: të tilla modele hibride. Sophie Barbier, Drejtori i Divizionit të Çështjeve Evropiane. Ekziston nevoja për një përkufizim të Fabio D'Aversa, Partneri PwC përbashkët të levave të fondeve Luxembourg. AUDITIMI PUBLIK 93 AUDITIMI PUBLIK Instrumentet financiarë të Bashkimit Europianë
private dhe publike. Levat mund të Kenroy Quellenec-Reid, Menaxheri përcaktohen si raport i përgjithshëm Financiar i Inxhinierisë, Njësia e Programeve Europiane, Greater London financave të mobilizuar nga kontri- Authority UK. butit BE-s, por në praktikë instru- Riciklim, do të thotë të ripërdorim të menteve financiare u mungon një njëjtat fonde gjatë cikleve të metodologji e përbashkët. Është e ndryshme të investimeve. Por natyra vështirë për të krijuar levat ex-ante rrotulluese e një instrumenti dhe për të përcaktuar vlerën e shtuar. financiar nuk është një qëllim në Debati vjen në kohën e duhur. vetvete. Instrumentet financiare nuk ishin të Në periudhën 2007-2013, fondet e suksesshme në levat e fondeve ngritura në nivel kombëtar dhe private, sipas raportit të veçantë të rajonal nuk kanë krijuar efektin e ECA-s për periudhën sipas programit dëshiruar shumëzues për shkak të 2007-2013. Për të tërhequr më shumë vonesave në ngritjen e kapitalin privat janë të nevojshme: një instrumenteve. Performanca e tyre strukturë e parashikueshme ligjore, në sigurimin e fondeve ka qenë e një libër të vetëm rregullash, dobët. Efekti rrotullues mbetet një riorganizimi përmes një koncepti të aspiratë vetëm për periudhën e vetëm të auditimit dhe komunikimit të programit të ri 2014-2020. mirë. Standardizimi dhe asistenca teknike mund të ndihmojë investitorët Një libër rregullash i zakonshëm dhe autoritetet lokale. mund të jetë i dobishëm për të siguruar që instrumentet financiare Efekti riciklues: Si të sigurojmë që të përdoren në mënyrë efektive dhe instrumentet financiare të ri- të kenë një efekt riciklues. Në një përdoren në mënyrë efektive? treg relativisht të qëndrueshëm Moderator: Niels-Erik Brokopp, rregullat ndryshojnë gjithmonë, por Menaxheri Kryesor, ECA nga ana tjetër shihen si një pengesë e Paneli: madhe. Giorgio Chiarion Casoni, Shef i Njësisë për Financimin e ndryshimeve klimatike, Në një masë të caktuar, levat dhe politikat e infrastrukturës dhe Euratom, efekti riciklues kundërshtojnë Drejtor i Përgjithshëm për çështjet vetveten. Tregu krijon një fond Ekono-mike dhe Financiare, Komisioni investimi vetëm një herë. Fitimet Evropian Frank Lee, Shefi i instrumenteve shkojnë për investitorët, të cilët mund financiare Këshilluese, Banka Europiane e të vendosin për të riinvestuar ato në Investimeve projekt. Kjo i jep fleksibilitet. BE-ja
94 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Rosmarie Carotti, Kryeredaktore e Revistës së ECA-s duhet të punojë sa më afër tregut të nuk ka nevojë për standardizim. Është jetë e mundur dhe të sigurohet që më e lehtë për Komisionin të ushtrojë rregullat nuk do të bëhen të ngrira ndikimin e tij kur fondet janë mirë menaxhuar Tarifat dhe kostot e menaxhimit: Si të implementojmë instrumentet Iniciativa EFSI dhe SME-të: Rruga financiare me kosto të arsyeshme? përpara për instrumentet financiarë Moderator: Martin Weber, Drejtori i Moderator: Mark Rogerson, Dhomës së Dytë, Gjykata Evropiane e Zëdhënësi i ECA Audituesve Paneli: Folësit dhe panelistët diskutuan edhe Hubert Cottogni, Zëvendës Drejtor, Shef i Menaxhimit të Mandateve, Fondi çështjen nëse instrumentet financiare Evropian për Investime janë shumë të kushtueshme. Nuk ka Lucia Cusmano, Ekonomist i lartë, një përgjigje të vetme për këtë pyetje; Sipërmarrjet e vogla dhe të mesme dhe kjo është një çështje e projektimit dhe Zhvillimi Lokal, OECD Merete Clausen, Shef i Njësisë për përvojës. Megjithatë shumica e Financime, konkurrencës dhe punësimit instrumenteve bëhen shumë të të politikave, Drejtor i Përgjithshëm i kushtueshëm nëse duan të Çështjeve Ekonomike dhe Financiare, kombinojnë levat e larta me Komisioni Evropian Mihails Kozlovs, Anëtar i ECA mundësinë e auditimit të mirë. Por në Iliyana Tsanova, Zëvendës Drejtor krahasim me grande të cilat kanë të Menaxhues, Fondi Evropian për njëjtat efekte, instrumentet financiare Investimeve Strategjike. mbeten të lira. Më 14 shtator 2016, ECA publikoi Si të rregullojmë shpenzimet në opinionin e saj mbi propozimin e nivelin e duhur? Këtu qëndron Komisionit për EFSI 2 dhe dolën në mosmarrëveshja midis përgjegjësisë përfundim se është shumë shpejt për publike dhe tregjeve financiare. të kaluar në këtë fazë të dytë. Komisioni po përpiqet për të megjithatë, Komisioni ndjen nevojën rregulluar situatën e përgjithshme dhe për një sinjal të qartë se EFSI do të për të ndërtuar elemente të vazhdojë, pasi rezultatet do të ndihen performancës. Shpresohet që të nga ekonomitë vetëm mbasi investimi përdoret përvoja nga periudha 2014- te jetë bërë. 2020 për përmirësimin e të ardhmes. Një vlerësim i pavarur doli në Lloji dhe numri i taksave varet nga përfundimin se EFSI është jetike për instrumenti. Për të ulur shpenzimet mobilizimin e fondeve shtesë dhe rrit
AUDITIMI PUBLIK 95 AUDITIMI PUBLIK Instrumentet financiarë të Bashkimit Europianë
vullnetin e EIB-së për të marrë financiare. Për të kontribuar më tej, rreziqe. Iniciativa e SME – s, e cila ECA është duke planifikuar për të është një instrument i përbashkët kryer një auditim të performancës financiar i Komisionit Evropian dhe në EFSI dhe të publikojë një raport Grupit EIB, e cila ka për qëllim të të veçantë për këtë temë në stimulojë financimin e SME-ve duke gjysmën e parë të vitit 2018. siguruar mbulesë të pjesshme të rrezikut të SME-ve për portofolat e huave të origjinës për institucionet financiare – kjo është veçanërisht e suksesshëm.
Megjithatë, ekziston nevoja për më shumë mbështetje teknike për tregun dhe për përgatitjen e propozimeve legjislative për Kishte 180 pjesëmarrës në sallë periudhën mbas-2020. Shkallëzimi i dhe 400 ndjekës nëpërmjet EFSI nga këndvështrimi i disa webstreaming ekspertëve është parë si një sinjal i rëndësishëm në tregun e vazhdimësisë, edhe pse ata ndajnë shqetësimet e shprehura nga ECA për dobësi në monitorimin dhe kapacitetin. Konkluzioni Buxheti i BE-së ka përmasë të kufizuar dhe nuk ka gjasa të rritet ndjeshëm në të ardhmen e afërt. Nga ana tjetër, ka kërkesa për financimin e prioriteteve të reja të BE-së. Ekziston një marrëveshje e përgjithshme midis grupeve të interesit- EP, EIB, EIF (Fondi i Përktheu: Xhein Xhindoli Investimeve Europiane) dhe Auditues, Departamenti i Auditimit të Komisionit-për rëndësinë e Buxhetit Vendor përdorimit të instrumenteve
96 Nr.15, shtator - dhjetor 2016
RRITJA E KAPACITETEVE GLOBALE, PËR NJË KOMUNITET AUDITIMI TË FORTË DHE PROFESIONAL
Mos kini frikë për të kontribuar. Kontributi nuk duhet të jetë një koncept i madh apo i ri. Ai nuk duhet të jetë një mijë fjalë. Çelësi është për të shtuar vlerën për
komunitetin i cili nuk mund të ndodhë në qoftë se mendimet, idetë nuk janë të përbashkëta. Ndonjëherë, ne duhet t’i krijojmë këto mundësi.
Nga: Heather Santos, Kryeredaktor mirë INTOSAI-n dhe komunitetin e auditimit të qeverisë në përgjithësi. Ka (Marrë nga Revista e INTOSAI-t, një sasi të jashtëzakonshme në ide, Vjeshtë 2016) njohuri dhe përvojë që mund të Në takimin e Komitetit për forcimin e shfrytëzohen e të shkëmbehen e të kapaciteteve në Cape Town, në cilat mund të sjellin ndryshime Afrikën e Jugut, idetë me kryesore që pozitive. u parashtruan, më kanë frymëzuar Ndryshimi mund të jetë i vështirë. sesi së bashku mund të ngremë Ndryshimi mund të jetë i ngadalshëm. kapacitete të mëtejshme, duke bërë Megjithatë, unë e kam pyetur veten, kështu, të kontribuojmë për një pavarësisht kufizimeve që kemi, a jemi Organizate më të fuqishme, më të duke bërë mjaftueshëm? A jemi duke shquar, për ta bërë më profesionale marrë hapa të drejtë, duke marrë Organizatën Ndërkombëtare të vendime të drejta, duke kryer Institucioneve Supreme të Auditimit veprimet e duhura për të krijuar një (INTOSAI). organizatë të kualifikuar, të Kur iu bashkova GAO-s për të pandashme dhe të vazhdueshme në mbështetur Revistën Ndërkombëtare transferimin e njohurive? të Auditimit të Qeverisë, ndjehesha e Fjala "ne" përfshin Revistën, e cila emocionuar që do të isha pjesë e duhet të jetë një forcë e madhe "zërit" të INTOSAI-t. Pasi kam lexuar lëvizëse për të mësuar, ofruar dhe shumë paraqitje (punime) të muajve siguruar një rrugë për të promovuar të fundit, kam arritur të kuptoj më transparencën dhe qeverisjen e mirë,
AUDITIMI PUBLIK 97 AUDITIMI PUBLIK Rritja e kapaciteteve globale, për një komunitet auditimi të fortë dhe profesional një mjet për të komunikuar të gjitha ngritjen e kapaciteteve."Qëllimi është idetë, njohuritë dhe përvojën që që të nxjerrë në pah mjete, udhëzime INTOSAI ka për të ofruar. dhe rekomandime nga komuniteti i auditimit dhe të frymëzojë kontributet Unë dëshiroj të citoj idetë e që mund të përdoren dhe zbatohen Presidentit të Revistës, James- në të gjitha nivelet. I ftoj të gjithë për Christian Blockwood, i cili, në një të kontribuar. Le të shikojmë të editorial në janar 2015, ka shprehur ardhmen, se si mund të përfshihemi, dëshirën për vazhdimësinë e të merremi më shumë, me mënyrën mëtejshme të komunitetit familjar në se si ne mund të jemi një pjesë e mesin e anëtarëve të INTOSAI-it. Me ndryshimit të mirë. një ftesë të hapur për audituesit për të ndarë sfidat e tyre, shqetësimet dhe Ndërsa në INCOSAI XXII, do të kemi praktikat më të mira me Revistën, më shumë mundësi për transferimin e qëllimi është që audituesit të aplikojnë njohurive dhe përvojës, më shumë këto njohuri jo vetëm individualisht, mundësi për të mësuar nga njëri-tjetri, por edhe në nivel rajonal dhe global. më shumë mundësi për rritje. Kongresi i këtij viti parashikon një Mos kini frikë për të kontribuar. diskutim të hapur në disa zhvillime te Kontributi nuk duhet të jetë një rëndësishëm dhe do të lejojë refle- koncept i madh apo i ri. Ai nuk duhet ktimin e vendimeve, mendimeve të të jetë një mijë fjalë. Çelësi është për mëtejshme në rrugën e INTOSAI-t i cili të shtuar vlerën për komunitetin i cili nuk do të përfshihet në planin e nuk mund të ndodhë në qoftë se ardhshëm strategjik. mendimet, idetë nuk janë të përbashkëta. Ndonjëherë, ne duhet ti Plani Strategjik 2017-2022 rezultoi më krijojmë këto mundësi. gjithëpërfshirës në disa pika kryesore, përfshirë dhe rikonfirmimin në drejtim "Suksesi i INTOSAI dhe rajoneve të saj të vendosjes së standardeve, varet nga mënyra se si ne zhvillimin e kapaciteteve dhe kontribuojmë kolektivisht për perfor- shkëmbimin e njohurive, si gurët e mancën dhe kapacitetin e SAI-t” -Einar themelit të aktiviteteve të INTOSAI-t; Johan Gorrissen, Drejtor i Përgjith- Angazhimi në shqyrtimin dhe përcje- shëm, Iniciativa për Zhvillimin e lljen e Axhendës së 2030 ka luajtur një INTOSAI-t (IDI). rol të madh mbi Zhvillimin e Ka një seksion të ri që e bën debutimin Qëndrueshëm nisur nga Kombet e e tij në këtë çështje, "Ndriçim për Bashkuara në vitin 2015; INTOSAI
98 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Heather Santos, Kryeredaktore
mbështet dhe siguron të gjithë udhëtim me komunitetin INTOSAI dhe anëtarët e tij dhe mbron pavarësinë e shpresoj që dhe ju të jeni gjithashtu! SAI-ve nga ana administrative,
operacionale dhe financiare; ndërtimin e rajoneve INTOSAI për të siguruar një mbështetje më profesionale të SAI-ve; dhe
përmirësimin e relevancës, përgjegjshmërisë dhe shërbimeve te ofruara nga INTOSAI për anëtaret e SAI-ve.
Duke theksuar faktin e arritjes së një komuniteti auditimi më të fortë, më të dukshëm dhe më efikas, janë temat kryesore të këtij viti për eventin
trevjecar:
Tema I- Si mund të kontribuojnë INTOSAI në Axhendën 2030 për zhvillim të qëndrueshëm, duke përfshirë qeverisjen e mirë dhe forcimin e luftës kundër korrupsionit? Tema II- Profesionalizimi: Çfarë mund të nxisë besueshmërinë e INTOSAI-t për tu bërë një nga organizatat më të
shquara ndërkombëtare?
Unë mezi e pres eventin trevjecar dhe ndihem i emocionuar në lidhje me të gjitha mundësitë që do të vijnë për të treguar vlerën e INTOSAI-t dhe për të Përktheu: Amantja Patozi, specialiste diskutuar me njëri tjetrin për mënyrat e reja të zgjerimit. Ne duhet të kapim Drejtoria e Komunikimit, Botimit dhe çdo mundësi, ti krijojmë ato kur janë Marrëdhënieve me Jashtë inekzistente, dhe ti theksojmë ato. Një
sfide e tille me emocionon shumë dhe më bën të etur për të shkuar në këtë AUDITIMI PUBLIK 99
PERFORMANCA E BUXHETIMIT: NJË DISKURS MBI VLERËN E SHTUAR TË BE-së
Efektiviteti i politikave dhe i shpenzimeve të fondeve të BE-së pritet të jetë i lartë kur ka një koordinim mes politikave të BE, kombëtare dhe rajonale. Objektivat e politikave duhet të vlerësohen në një nivel meso për të shmangur objektivat kontradiktore.
Nga: Alex Brenninkmeijer, anëtar i europianë kanë përfituar subvencione ECA-s. për më shumë se gjysmë shekulli. Megjithatë, sektori i bulmetoreve ka (Marrë nga Nr. 11. i Revistës së pësuar rokadë sa në një krizë e në një Gjykatës Europiane të Audituesve) tjetër. Prandaj, pyetja që lind është “Më në fund, mund të jemi pjesë e sesa efektive janë subvencionet dhe tregut global”! Ky mendim përshkoi sesi po përdoren ato nga fermerët. mendjen e shumë prodhuesve të Një përgjigje shtrihet në stimujt qumështit në Holandë pas heqjes së “perversë” të subvencioneve. Sektori kuotave në prill 2016. U ndërtuan privat, i shquar për maninë ndaj fitimit ferma të reja dhe prodhimi i dhe me një stimul të natyrshëm për qumështit u rrit me 20%. Por, tregu prodhim, nuk e ka ndjerë nevojë e nuk ishte gati. inovacionit për të mbijetuar për shkak të parave falas që u jep qeveria Kina i rezistoi importeve shtesë, Rusia europiane (FD, 2016). “Është e qartë u bojkotua dhe prodhimi pësoi rritje se Mbretëria e Bashkuar është bërë edhe në vende të tjera. Në përgjigje të gjithnjë e më pak tërheqëse si vend pakënaqësive dhe ankesave, Bashkimi për të bërë shkencë”. Në një tjetër Europian u ofroi fermerëve bulmetorë nivel, por jo më pak të rëndësishëm, holandezë 23 milionë euro (nga 500 po zë fill një “eksod” i largimit të milionë euro të shpërndara në të punëtorëve të huaj me kapacitete gjithë BE-në). Kjo shumë u dyfishuar intelektuale të larta. më tej nga qeveria holandeze, por kjo s’është risi për BE-në: fermerët
AUDITIMI PUBLIK 101 AUDITIMI PUBLIK Performanca e buxhetimit: Një diskurs mbi vlerën e shtuar të BE-së
Frika nga dalja nga BE-ja ka krijuar një Bashkimit Europian. Për të fashitur mori risqesh, veçanërisht për shkencë- këtë perspektivë të kufizuar, propozoj tarët. Ata druhen se mund të një model mikro-meso-marko për një humbasin fondet e Bashkimit Europian strukturim buxhetor bazuar në për kërkim shkencore nga Hirozon performancë. 2012, se mund t’u krijohen pengesa Në mënyrë që sistemet e feedback-ut nga mospasja e një pasaporte të jenë optimal, nuk mund të britanike dhe një rënie e paundit e përdorim qasjen “one size fits all”. bën më pak tërheqëse për të fituar Kësisoj, duhet të bëjmë një diferencim para me monedhën britanike. Për të në tre nivele të feedback-ut: mikro, mos përmendur pastaj koston në rritje meso dhe makro. Në kalimin nga që mund të krijohet me organizatat mikro në një nivel makro, perfor- kërkimore që përçapen të tërheqin manca është me vështirë për t’u talente të huaja e të importojnë matur për shkak se lidhja shkak-pasojë teknologji. bëhet edhe më komplekse. Dhe, s’kemi përmendur të gjitha Nga perspektiva europiane, këto kufizimet tregtare dhe të rënies së të nivele mbulojnë konceptet si vijon. ardhurave që kjo do të sjellë për të Niveli mikro mbulon performancën e gjithë popullsinë britanike (Financial buxhetimit dhe auditimet e Times, 2016). performancës për projekte të veçanta Këto shembuj tregojnë sesi një në BE. Këtu përfshihen rastet si perspektivë e limituar mbi perfor- mashtrimi me TVSH ose transporti i mancën e buxhetit europian mund të mallrave me hekurudhë. Niveli meso ndikojë në “shëndetin” e Bashkimit përfshin fondet dhe politikat rajonale. Europian. Po ashtu, thekson sesa e Efektiviteti i politikave dhe i shpenzi- rëndësishme që të tregohet qartazi meve të fondeve të BE-së pritet të jetë sesi BE mund të përmirësojë situatën i lartë kur ka një koordinim mes e shteteve anëtare. politikave të BE, kombëtare dhe rajonale. Objektivat e politikave duhet Një këndvështrim më gjithëpërfshirës të vlerësohen në një nivel meso për të mbi performancën e buxhetimit mund shmangur objektivat kontradiktore. të ndihmojë në përkufizimin e eptimi- Një shembull i mirë i objektivave zimit të një programi mbi fermat kontradiktore është objektivi për të bulmetore. Mund të qartësojë se cilat reduktuar emetimet e CO2; por do të jenë përfitimet dhe njëkohësisht lejohen nga parlamenti disavantazhet e të qenit një anëtar i
102 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Alex Brenninkmeijer, ECA
rrugë ku mund të ecet me shpejtësi mesme. Buxheti është i përvitshëm 130 km në orë. dhe rrallë ndodh që politikat me shtrije disa vjeçare të mbivendosen Niveli makro ka të bëjë me vlerën e me njëra tjetrën. Ndërkohë, nuk ka shtuar të BE-së. Në librat e vlerësime mbi periudhën afat- institucioneve europiane mund të shkurtër, të cilat do të ishin të gjejmë përkufizime të ndryshme mbi dobishme në rastin e ndërhyrjeve të vlerën e shtuar të BE, por parakohshme. përgjithësisht e përkufizojmë si progres i bërë në një vend për shkak Në fund të viteve 1990, pas dështimit të anëtarësisë në Bashkimin Europian. të Menaxhimit të Ri Publik, u shtuan zëra se sistemi buxhetor kishte nevojë Para se të shkojmë më thellë në për përmirësime të ndjeshme. Këto teorinë dhe praktikën e këtij modeli, zëra mbështesnin pikërisht sistemin e mund të jetë dobiprurëse të sotëm të buxhetimit bazuar në shpjegojmë arsyet e krijimit të performancë. Ky sistem (i bazuar në modelimit të buxhetimit të bazuar në rezultate) synon të ofrojë më shumë performancë. Para se revolucioni i qartësi në procesin e buxhetimit duke buxhetimit bazuar në performancë u fokusuar tek rezultatet e politikave. përshkoi shumicën e vendeve të BE, Ka nevojë jo vetëm për informacion qenë identifikuar disa probleme mbi financiar (përdorimin e indikatorëve mjetet klasike të buxhetimit. Buxheti kyç të performancës) dhe analizon karakterizohej si i mjegullt dhe i jetëgjatësinë e politikave dhe lejon paqartë. Kjo u bë edhe me e qartë kur ndërhyrje afatshkurtra. të huajt u ndërmendën se do të ishte ide e mirë të lexohej një raport i buxhetit. Përpos kësaj, buxheti fokusohej vetëm në shumën e parave të shpenzuara. Vitet e fundit janë vërejtur shumë Nuk prezantonte asgjë rreth lëkundje të performancës së rezultateve dhe për shkak se efiçienca buxhetimit. Një nga problemet financiare nuk është e njëjtë me kryesore është se indikatorët kyç të performancën e politikave, efektiviteti performancës përdoren në masë të i politikave matej vetëm nga arritja e madhe, duke sjellë që organizatat e objektivave financiarë. Problemi i audituara të kthehen tek qasja e tretë i modelit tradicional të përputhshmërisë, të kundërtën e asaj buxhetimit ishte pikëpamja afat- që performanca e buxhetimit synon të
AUDITIMI PUBLIK 103 AUDITIMI PUBLIK Performanca e buxhetimit: Një diskurs mbi vlerën e shtuar të BE-së arrijë. Këto kufizime do të diskutohen rezervave, në kontrast të asaj që po më tej në seksionin Mikro, vijuar me ndodh në BE. Shtetet anëtare i shpjegimet në seksionet meso dhe përdorin të gjitha paratë që marrin makro. përndryshe do të përfitonin më pak nga buxheti për vitet pasuese. Kjo sjell Mikro atë fenomenin e njohur se paraja Në nivelin mikro të vlerësimit, ne shkon pas projekteve në vend që fokusohemi tek buxhetimi i bazuar në projektet të konkurrojnë për paranë. performancë. Ky sistem vlerësimi Në Austri, përdorimi i kësaj kornize ka supozohej se ishte përgjigjja rezultate pozitive: e ashtuquajtura përfundimtare ndaj një nga pyetjeve “ethet e dhjetorit”, pra të më esenciale të ofruesve të shpenzimeve të të gjitha parave në shërbimeve publike: si të alokohen me fund të vitit, duket se është e kufizuar. efiçiencë burimet nga qeveria? Megjithatë, disa probleme janë Politikanët kanë zbuluar se buxhetimi shfaqur në fazën e parë të bazuar në performancë është një mjet performancës së buxhetimit. Maarten për t’u premtuar taksapaguesve më de Jong (2016) mbështeste një qasje shumë vlerë për paratë e shpenzuara nga lart-poshtë duke përdorur ose si një mjet për të shkurtuar matricat e indikatorëve kyç që shpenzimet publike për t’i hapur rrugë rezulton në një kornizë të ngjashme fondeve për prioritet. Nga ana tjetër, me një burg, me disa qeli bosh. Akoma palët e interesit po rrisin presionin më keq, ajo përforcon mentalitetin e ndaj qeverisë që të jetë llogaridhënëse përputh-shmërisë që të çon tek ato ndaj rezultateve. indikatorë me pak rëndësi, për të mos Austria është një shembull i një vendi thënë qesharakë. ku sistemi i buxhetimit bazuar në Janë parë shumë shembuj e të pasurit performancë është implementuar si indikatorë vetëm për shkak se duhen pjesë një paketë të një reforme me domosdo. Përveç kësaj, indika- ambicioze buxhetore. Vërehet përdo- torët e dobishëm për ministrinë “A” rimi i një kornize shpenzimesh afat- nuk mund të jenë të dobishëm edhe mesme. Në një kornizë të tillë, për ministrinë “B”. Edhe në Austri u fleksibiliteti i ministrive garantohet vërejt kjo dhe disa problematika të duke u dhënë atyre lirinë për të tjerë. Sfidat gjatë fazës së zbatimit përdorur fondet e mbetura nga viti ishte ndryshimi i kulturës në mesin e aktual për vitet pasuese. Me fjalë të politikave dhe punonjësve të ahmini- tjera, nuk ka një përcaktim në zëra të
104 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Alex Brenninkmeijer, ECA
stratës dhe mungesa e fokusit në përdorim me efiçiencë të këtij çështjet kyçe(shumë indikatorë të informacioni. Mund të rezultojë në një performancës). mentalitet përputhshmërie sesa performance, siç ishte rasti në Këta indikatorë nuk ishin mjaftueshëm Holandë. të verifikueshëm, të krahasueshëm përgjatë periudhës dhe konsistent Këshilla nga De Jong (2016) konsiston mes ministrive. Në Holandë, çështjet e në atë se Indikatorët Kyç të lartpërmendura duket se janë Performancës duhet të indikojnë adresuar gjatë viteve të fundit, ku ka qartazi sukses ose dështim, në mënyrë filluar implementimi selektiv i që kur hasen politika të dështuara, të indikatorëve të performancës, me një ndërmerren ndërhyrje e bëhen shkurtim prej 50%. vlerësime. Përpos kësaj, nuk ka një qasje “one – Një tjetër aspekt i rëndësishëm i size-fits-all” ndaj indikatorëve; buxhetimit bazuar në performancë, që ministritë përdorin indikatorë të është subjekt i auditimeve të ndryshëm. përputhshmërisë, është përdorimi i informacionit jo-financiar. Ky Komisioni shprehet kështu rreth informacion ka një natyrë të indikatorëve të performancës: ndryshme dhe nuk mund të auditohet “Ndonëse ka gjithmonë hapësirë për në një mënyrë të ngjashme si përmirësim, vetë indikatorët i informacioni financiar. Një strukturë e nënshtrohet një shqyrtimi të një buxheti performance është e efiçiencës së kostos pasi ka një kosto pamundur kur informacioni i në përcaktimin dhe monitorimin e një performancës i nënshtrohet kritereve indikatori. Indikatorët e një sistemi të të përputhshmërisë, sepse kjo krijon përbashkët duhet të jenë operacional, një mjedis ku personat që ofrojnë që do të thotë se të dhënat duhet të informacionin jo-financiar mendojnë jenë reale e të disponueshme se duhet të plotësojnë të gjithë kutitë (ECA2015). boshe të informacionin. Në 2004, Me fjalë të tjera, indikatorët e IOFEZ (eprori financiar i të gjitha performancës duhet të jenë realë dhe ministrive holandeze) deklaroi se nuk kërkimi nga ECA e një informacioni të duhet të ketë auditim jozyrtar mbi gjerë nga Komisioni për çdo indikator cilësinë e politikës së informacion. Në nuk rezulton gjithnjë në një shkëmbim Holandë, ky problem është njohur dhe dobiprurës informacioni dhe në një është duke u adresuar. Marten de
AUDITIMI PUBLIK 105 AUDITIMI PUBLIK Performanca e buxhetimit: Një diskurs mbi vlerën e shtuar të BE-së
Jong, në prezantimin e tij të fundit në rezervën e performancë një “fasho Komision deklaroi se për të marrë financiare” e jo një mjet për të informacion të besueshëm për zhdukur burimin e mungesës së vlerësimin e performancës është e performancës. Një gjë e tillë mund të nevojshme të jesh pragmatist. Kjo arrihet jo vetëm duke përdorur nënkupton se duhet të lejojmë vlerësimin e performancës si një fleksibilitet në metodologji dhe të stimul financiar por edhe duke nxjerrim dobi nga informacioni i përdorur një vlerësim publik e kritik si vlefshëm mjet për të kërkuar me agresivitet përmirësime aty ku është e Meso nevojshme. Në nivelin meso të vlerësimit, Në Raportin vjetor të 2014 të ECA-s shqyrtohet efektiviteti i fondeve mund të gjejmë më shumë kritikë mbi rajonale. Politikat kohezive zbatohen rezervat e performancë. Ato theksojnë përmes programeve që operojnë se Komisioni nuk alokon fonde mes përgjatë ciklit 7 vjeçar të buxhetit të shteteve anëtare, por vetëm brenda BE-së. Para alokimit të fondeve, shteteve anëtare. Si pasojë, financimi i programet duhet të plotësojnë disa projekteve efiçiente është i kufizuar kushte të kornizës së performancës. nga kufijtë kombëtar. Së dyti, Progresi i këtyre fondeve do të matet Komisioni rialokon fonde bazuar tek përkundrejt disa kritereve të paratë e pashpenzuara e jo të performance dhe dhënia e fondeve të performanca e dobët e projekteve. mëtejshme do të varet nga rezultatet Shpesh, indikatorët nuk ishin e këtyre kritereve (të ashtuquajtura indikatorë performancë, por më rezerva të performancës). Këto shumë indikatorë të tipit input-output. rezerva shërbejnë si stimuj për Në Letoni, për shembull, fondet shpenzimin me efiçiencë të fondeve alokoheshin për të stimuluar rritjen e dhe përbëjnë rreth 6 % të alokimit punësimit. U identifikuan 46 total. indikatorë, nga të cilët 16 ishin Programet me nën-performancë nuk indikatorë input-i dhe 30 indikatorë përfitojnë stimuj, por ato do të kenë output-i. Së treti, korrigjimet përdorur 94% të fondeve të alokuara financiare nga Komisioni janë në një mënyrë jo të duhur, që do të kryesisht të bazuar mbi çështjet e thotë mos përdorim me efiçiencë të përputhshmërisë dhe ligjshmërisë e jo parave të taksapaguesve. Kjo e bën mbi indikatorët e performancës.
106 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Alex Brenninkmeijer, ECA
Objektivat e Komisionit për programin Ato ofrojnë gjithashtu një kontekst të Horizon 2020 gjykohen se janë tepër kufizuar mbi përdorimin e disa të hapërdarë dhe të paqarta. Kjo do të indikatorëve kyç të performancës, të thotë se do të jetë e vështirë të cilat kryesisht masin sasinë e inputeve vlerësohet nëse shpenzimet e BE-së (numrin e studentëve) në vend të kanë kontribuar në përmbushjen e cilësisë së rezultateve (nivelin e këtyre objektivave. edukimit dhe mundësinë e punësimit). Siç nxori në pah Komisioni në raportin Megjithatë, çështja kryesore është ajo e katërt të vlerësimit, për periudhën që është deklaruar më parë në 2007-2013, “nuk është e mundur të Raportin vjetor të 2012 të ECA-s: identifikohet kontributi i saktë i secilit është një sfidë të arrish rezultate prej programeve financiare, në cilësore nga skemat ku fondet para- përmbushjen e objektivave Europë alokohen mes shteteve anëtare dhe 2020”. ku përthithja e këtyre fondeve është një objektiv i padiskutueshëm. Fokusi Komisioni publikoi raportin e gjashtë në vlerësimin e shpenzimeve të vlerësimit në qershor 2016 (mbi buxhetore mbetet ende tek input-et. vitin financiar 2015). Kjo përfshin më Për shembull, masa e burimeve të shumë informacion mbi Europë 2020 planifikuara për shpenzim në një shtet sesa raportet e mëparshme: për anëtar mbetet e fiksuar për Kornizën shembull, ofron një përllogaritje të Financiare Shumëvjeçare të BE-së. përmbledhur të progresit kah arritjes Shkalla e përthithjes së fondeve është së objektivave Europë 2020. prioriteti kryesor dhe rezultati i Raporti përfshin disa referenca mbi shpenzimit është më pak i kontributin e programeve individuale rëndësishëm. në përmbushjen e Europë 2020. Makro Megjithatë, këto referenca janë të kufizuara. Përpos kësaj, raporti jep pak Kur analizojmë vlerën e shtuar të BE- shpjegime mbi atë se pse disa gjëra së në nivel makro nuk merremi me shkuan keq dhe si mund të bëhen detajet e politikave të një shteti përmirësime në të ardhmen. Zgjidhja specifik. Ne sugjerojmë se vlera e e vetme e vërejtur është rritja e shtuar e BE-së mund të përkufizohet si shpenzimeve në fusha të cilat nuk progresi i arritur nga shtetet që pas funksionojnë mirë. anëtarësimit të tyre në Bashkimin Europian.
AUDITIMI PUBLIK 107 AUDITIMI PUBLIK Performanca e buxhetimit: Një diskurs mbi vlerën e shtuar të BE-së
Ky progres mund të matet duke shqyrtuar administratën publike dhe progresin ekonomik. Nëse shohin Norvegjinë, një vend që paguan për të patur akses në të gjitha tregjet, rezulton se të qenit një anëtar i BE-së është dobiprurës, edhe nëse duhet të paguash për këtë. Megjithatë, ne nuk kërkojmë përgjigje të shpejta, por duhet të kryejmë një rrugëtim të gjatë. Kështu, morën një kampion nga tre vende, me variabla të ndryshme: Poloni, Greqi dhe Holandë. Grafiku i mësipërm tregon ndryshimin në qeverisjen publike në të gjithë Cilësia e qeverisjes është një faktor i vendet e BE-së dhe disa vende të rëndësishëm për një rritje afatgjatë tjera. Greqia është vendi me ekonomike (Aubyn, 2007). Mirëqe- performancën më të dobët në verisja përkufizohet si “procese Europën Juglindore, kryesisht për politike e institucionale dhe rezultate shkak të kontrollit të kufizuar të që janë të nevojshme për të arritur korrupsionit. Korrupsioni është një objektivat e zhvillimit” (Kombet e nga rreziqet më të mëdha për Bashkuara, 2014). funksionimin e qeverive. Studimi i Një qeverisje efektive kërkon Hertie (2015) mbi integritetin publik objektiva të qartë, veprime të ka treguar se organizimi i sistemeve mirëkoordinuar dhe masa që efektive të feedback-ut, si i drejtësisë vlerësojnë proceset dhe rezultatet dhe organeve audituese, formojnë (Perry dhe Christensen, 2015) bazën për një strategji të suksesshme kundër korrupsionit. Audituesit forcojnë transparencën ndaj sistemit duke audituar ligjshmërinë dhe rregullshmërinë e financave publike dhe raportojnë mbi vlerën për para të përfituara nga investimet publike. Aspekte të tjera si llogaridhënia dhe stabiliteti politik janë në nivele të
108 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Alex Brenninkmeijer, ECA
ulëta në Greqi. Holanda ka një rënie të strategjike nuk kanë një bazë të fortë vogël, por ka ruajtur pozicionin e saj evidencash që mund të justifikojnë, në majën e vendeve mirë- mbështetin dhe masin efikasitetin dhe performuese ndërkohë që Polonia ka efiçiencën e vendimmarrjes politike. rritur performancën qeverisëse. Reformat e rëndësishme për performancë në ekonomi dhe forcim Performanca e dobët e Greqisë (dhe të shoqërisë duhet të bazohen në të tjerëve si Italia dhe Portugalia) evidenca. Vlerësime ex-ante të mund të shpjegohet, sipas (Galanti impaktit, ndonëse të detyrueshme në 2011), duke analizuar strukturën e parim, janë tepër të dobëta në cilësi tyre publike. ose nuk realizohen fare. Vlerësimet Një dimension esencial për cilësinë e ex-post, të cilat do të ishin burokracisë është llogaridhënia, e instrumentale në monitorimin dhe përkufizuar si mekanizëm i përdjeg- vlerësimin e iniciativave rregulluese, jmërisë së burokratëve për punën e janë jo ekzistente. tyre. Kërkimet empirike, si në vendet e Një tjetër çështje është se kombinimi i zhvilluar dhe ato në zhvillim, kanë faktorëve - një qeveri e dobët, treguar se rëndësia e transparencës mungesa e të dhënave dhe dhe llogaridhënies për funksionimin e evidencave dhe një strategji e mirë të administratës publike, ku një pazhvilluar e burimeve njerëzore- ka theksim të veçantë i kushtohet edhe krijuar një mjedis jo efektiviteti (OECD etikës profesionale të nëpunësve civilë 2012). Në kontekstin e Greqisë, (Matheson etal., 2007) burimet janë shpërndarë për Ekzistenca e sistemeve të vlerësimit të avantazhe sociale, ekonomike, në një performancës dhe stimujt për nxitjen mënyrë jo efiçiente duke mos e një sjelljeje të përgjegjshme në prodhuar vlerë të shtuar. mesin e nëpunësve civilë është një Formalizmi ligjor, për shembull, shenjë e cilësisë së administratës ndonëse ka si synim mbrojtjen e (Galanti, 2011). administratës nga ndërhyrjet politike Në Greqi, progresi në administratën dhe ruajtjen e integritetit, është i publike mungon për shkak të tepruar në atë mase saqë i ka bërë pamundësisë për të adoptuar një proceset administrative/politike të menaxhim bazuar në performancë, hallakatura dhe komplekse, duke bërë pjesërisht kjo rrjedhojë e mungesës së që sjellja individuale të minojë të dhënave të sakta dhe se reformat interesin e përgjithshëm.
AUDITIMI PUBLIK 109 AUDITIMI PUBLIK Performanca e buxhetimit: Një diskurs mbi vlerën e shtuar të BE-së
Në aspektin ekonomik, anëtarësimi në fazës aktuale të integrimit të tregut të BE ka sjellë efekte pozitive sipas brendshëm. Byrosë Holandeze për Analizat e Ministria e Punëve të Jashtme të Politikave Ekonomike. Anëtarësimi në Polonisë shkroi një raport për BE në përgjithësi çon në një rritje të përvjetorin e 10-të të anëtarësimit të tregtisë mes shteteve anëtare me BE, ku analizohet sesi Polonia ndryshoi rreth 34%. Po ashtu, anëtarësimi falë anëtarësimit në Bashkimin mund të kontribuojë në tregti duke i Europian. Ata zbuluan se krahasuar nxitur vendet që të përmirësojnë me vendet që iu bashkuan BE-së në institucionet e tyre. Si rrjedhim, 2004 dhe 2007, Polonia ka përdorur tregtia rritet me 22 % nëse më së mirë mundësitë e ofruar nga institucionet përmirësohen, duke e integrimi, ku sipërmarrësit polakë e çuar rritjen e tregtisë në 56%. Kjo kanë shfrytëzuar mësë miri mundësitë hapje i rrit të ardhurat me 37.5% sipas e tregut evropian. vlerësimit të Byrosë Holandeze. Përmirësimi i institucioneve ka një Konkluzion efekt pozitiv tek të ardhurat, totali që Shkurtimisht, ka disa aspekte të nivelit përfitohet nga anëtarësimi në BE mikro që kufizon implementimin e është 39 % për dhjetë shtetet që u suksesshëm të Buxhetimit bazuar në anëtarësuan në 2004. Kjo nënkupton performancë: tepria e indikatorëve se anëtarësimi në BE ose efekti i saj dhe mungesa e përdorimit të tek tregtia dhe institucionet mund të informacioneve jo financiare. Çështja sjellë përfitime të mëdha ekonomike thelbësore në nivelin meso është për shtetet e reja anëtare. struktura e ngurtë e buxhetit, e Byroja Holandeze për Analizën e dominuara nga kufijtë kombëtar. Politikave Ekonomike ka vlerësuar se Fondet e BE-së nuk do të përdoren tregut i brendshëm dhe anëtarësimi kurrë me efektivitet nëse secili shtet në BE, gjatë 65 viteve të fundit, ka anëtar këmbëngul që të marrë pjesën rezultuar në një rrogë ekstra mujore “e vet” nga buxheti i Bashkimit (rreth 1500-2.200 euro), ¼ e së cilës Europian. Shtetet anëtare druhen se vjen nga aderimi në euro. Kjo rritje në mund të marrin më pak fonde nëse të ardhura mund të shpjegohet nga nuk i përdorin paratë e përthithura, një rritje në tregti, konkurrencë, duke dëmtuar kështu performancën. specializim, inovacion dhe ekonomive Në një nivel makro, mungesa e një të shkallës. Përpos kësaj, rreth 4-6% e buxheti performance në Greqi, përpos PPB në Holandë mund t’i atribuohet dobësive institucionale, ishte një nga 110 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Alex Brenninkmeijer, ECA
shkaqet e një qeverisjeje nënperfor- përbën një vlerë të shtuar të BE-së mancë. Ndërsa nga ana tjetër, Polonia duhet të vazhdojë sepse i prezanton dhe Holanda duket se po përfitojnë qytetarëve të Bashkimit Europian një goxha nga kufijtë e hapur dhe botëkuptim më të qartë të arsyes së mundësitë e reja e të bërit biznes që ekzistencës së BE-së. Po ashtu, e bën ofron integrimi në BE. më të qartë nevojën për një përdorim më fleksibël të buxhetit, pasi një Nga kjo mund të konkludojmë se për ndryshim i përkufizimit të Vlerës së ofruar një transparencë të plotë mbi Shtuar të BE-së nënkupton një vlerën e shtuar të BE-së, duhet të ndryshim të prioriteteve në buxhet. zgjerojmë gamën e buxhetimit bazuar Kjo nevojë e përforcuar për në performancë. Një përdorim më i fleksibilitet mund të arrihet me një plotë i këtij buxhetimi përfshin përdorim më të mirë të buxhetimit thyerjen e kufijve kombëtar kur vjen bazuar në performance. puna tek fondet e BE-së dhe kryerjen e shpenzimeve për të arritur rezultate References e jo për të plotësuar kuotat Aubyn, M. (2007). Moder-nising kombëtare të përthithjes së fondeve. public administration and economic Votuesit e Brexit e kanë një panoramë groëth. In: Good practices in Slovene të qartë të kësaj situate dhe public administration 2007, Cookson, C. prodhuesit e atjeshëm të qumështit (2016, August 23). Brexit: An nuk marrin po aq fonde sa merrnin. E experiment full of risk for British ndërsa kjo mund të avantazhojë science. Financial Times. Retrieved shpirtin e tyre të sipërmarrjes, duke i September 29, 2016, from stimuluar për inovacion, kjo mund të https://www.ft.com/content/1f0d2 shihet si një përmirësim edhe për 2c2-6619-11e6-8310-ecf0bddad227 qytetarët e BE-së. Ata mund të CPB (2008). The internal market and kërkojnë që fondet të shpenzohen për the Dutch economy: Implications for programe që sjellin më shumë vlerë. trade and economic growth. The Hague: CPB Netherlands Bureau for Një buxhet më fleksibël i ofron një Economic Policy Analysis. vlerë të shtuar Bashkimit Europian. Ky De Jong, M. (2016, January 14). është një koncept pa një përkufizim të Why Agencies Budget For Results. qartë. Është diçka që ndryshon Erasmus University Rotterdam. përgjatë kohës, i kushtëzuar ndaj Retrieved from http:// mjedisit ku qëndron. Me ndryshimin e hdl.handle.net/1765/79334 rrethanave, diskursi mbi atë se çka
AUDITIMI PUBLIK 111 AUDITIMI PUBLIK Performanca e buxhetimit: Një diskurs mbi vlerën e shtuar të BE-së
European Commission,. (2016). 2015 Ministry of Foreign Affairs, Republic Annual Management and of Poland (2014). 10 years of Performance Report for the EU Budget. Poland’s EU membership. European Court of Auditors,. (2016). OECD (2012). Greece: Review of the Annual report on the imple- central administration. Paris: mentation of the budget. European Organization for Economic Co- Court of Auditors. Retrieved from operation and Development http://www.eca.europa.eu/Lists (OECD). ECADocuments/annualreports Perry, James L., and Robert K. 2014/annualreports-2014-EN. pdf Christensen (2015). Effective Galanti, Maria Tullia (2011). Is Italian governance, effective admini- Bureaucracy Exceptional? strators. In: Paul A. Volcker (ed.), Comparing the Quality of Southern Handbook of public ahmini-stration. European Public Administrations. Sociaal & Cultureel Planbureau,. Bulletin of Italian Politics. (2015). Public sector achievement in Hertie School (2015), Research 36 countries. report “Public integrity and trust in United Nations (2014). Website: Europe”. http://www.ohchr. Henk, F., & Jeltsje, van. der Meer- org/en/Issues/Development/Good Kooistra (2016, August 23). Houders Governance/Pages/GoodGovernan van melkvee moeten weer gaan ceIndex.aspx accessed on 4 March innoveren. Retrieved September 2013 29, 2016, from Het Financieele
Dagblad, https:// fd.nl/opinie/1164496/houders- van-melkvee-moeten-weer- gaan- innoveren
Interdepartmentaal Overlegorgaan Financieel Econom-ische Zaken (IOFEZ), (2004). Eindrapport VBTB- Përktheu: Redi Ametllari evaluatie. Lejour, A. M., Solanic, V., & Tang, P. J. Drejtoria e Komunikimit, Botimit dhe G. (2006). EU accession and income Marrëdhënieve me Jashtë groëth an empirical approach. The Hague: CPB.
112 Nr.15, shtator - dhjetor 2016
Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
AKTIVITETE TË KLSH-së PËR PERIUDHËN SHTATOR – DHJETOR 2016
Drejtorisë së Komunikimit, Botimit KLSH merr pjesë në tryezën e dhe Marrëdhënieve me Jashtë dhe rrumbullakët për Pavarësinë e SAI-ve, z.Flavjo Xhuveli, jurist. organizuar në Sarajevë Në datën 8 shtator 2016, me iniciativë të Zyrës së Auditimit të Institucioneve të Bosnje dhe Herzegovinës (SAIBiH), rrjeti i Institucioneve Supreme të Auditimit të vendeve kandidate dhe para-kandidate për në BE dhe Gjykata Evropiane e Audituesve (ECA) u Punimet e takimit u hapën me takuan në Sarajevë dhe diskutuan rezultatet e një sondazhi për lidhur me Pavarësinë e SAI-ve. pavarësinë e SAI-ve, në të cilin kanë Në këtë aktivitet morën pjesë marrë pjesë SAI-t e vendeve kandidate përfaqësuesit e tetë SAI-ve nga: dhe para-kandidate për në BE, si edhe Bosnjë dhe Hercegovina, Mali i Zi, Gjykata Evropiane e Audituesve. Nga Maqedonia, Kosova, Shqipëria, Serbia, përgjigjet e sondazhit rezulton se disa Rumania dhe Turqia. Morën pjesë SAI gëzojnë një nivel dukshëm më të gjithashtu përfaqësues të ECA dhe të lartë të pavarësisë se të tjerët. Sipas SIGMA, të cilët ishin pjesë e realizimit përgjigjeve të paraqitura nga dhjetë dhe e mbështetjes së aktivitetit. Në SAI-t, mund të konkludohet se SAI-t e këtë tryezë kishte 45 pjesëmarrës. Shqipërisë, Kosovës, Turqisë, Maqedo- Delegacioni Shqiptar u përfaqësua në nisë dhe Republikës së Bosnje këtë aktivitet nga zj.Manjola Naço, Hercegovinës janë në pozita më të Drejtore e Përgjithshme, z.Ermal favorshme në lidhje me nivelin e tyre Yzeiraj, Drejtor i Departamentit të përgjithshëm të pavarësisë. Nga Juridik, zj.Irena Islami, Drejtore e ana tjetër, SAI-t e Malit të Zi, Serbisë
AUDITIMI PUBLIK 113 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH dhe Federatës së Bosnjës dhe Gjatë diskutimeve iu kushtua rëndësi Hercegovinës përballen me sfida më edhe faktit që pavarësia e SAI-ve është të mëdha të shkaktuara kryesisht nga shumë e rëndësishme edhe në kuadër devijimet apo boshllëqet në mes të të detyrave që kanë vendet kandidate asaj që është përcaktuar zyrtarisht nga dhe para-kandidate për integrimin në ligjet dhe asaj që ndodh në realitet. BE. Gjatë takimit pati diskutime nga të Në fund të takimit u theksua që SAI-t gjitha SAI-t pjesëmarrëse lidhur me: mund të përmirësojnë dhe të mbrojnë Pavarësia statutore dhe impakti i pavarësinë e tyre duke treguar në ligjeve dhe rregulloreve të tjera në mënyrë të vazhdueshme vlerat dhe veprimtarinë e SAI-ve; Ndikimi i dobitë e punës së tyre. Takimi i radhës auditimeve të detyrueshme me ligj në i network-ut do të jetë në muajin punën e SAI-t, përfshirë edhe audi- nëntor 2016 në Ankara dhe takimi i timin e partive politike. Sfidat e vitit 2017 do të organizohet në pavarësisë financiare dhe liria në Shqipëri. përdorimin e burimeve të alokuara. KLSH merr pjesë në Konferencën e Gjatë shqyrtimit të sfidave të Integritetit, organizuar nga SAI i pavarësisë së SAI-ve dhe të çështjeve Hungarisë që lidhen me të, është e rëndësishme Në datat 14-15 shtator 2016, me që të merret në konsideratë konteksti iniciativën e Task- Forcës së EUROSAI-t ku operon SAI. U theksua që pavarësia për Auditimin e Etikës nga SAI i është një çështje jashtëzakonisht e Hungarisë u zhvillua në Budapest të rëndësishme për SAI-et, sipas dekla- Hungarisë Konferenca mbi Integri- ratës së Limës dhe të Meksikos. Kjo tetin. Në këtë konferencë morën pjesë çështje është reflektuar gjithashtu në përfaqësues të 18 SAI-eve dhe 2 Mars të vitit 2012 në Rezolutën organizatave ndërkombëtare. 66/209 të Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara, duke Konferenca u çel nga Presidenti i SAI promovuar llogaridhënien, efektivi- të Hungarisë, i cili theksoi se përtej tetin dhe transparencën e ahmini- auditimit të integritetit në subjektet e strimit publik, duke forcuar SAI-t, të audituara, qëllimi i SAI-ve duhet të cilat mund të përmbushin detyrat e jetë përmirësimi i instrumenteve të tyre me objektivitet dhe efektivitet integritetit brenda SAI-t duke synuar vetëm nëqoftëse ato janë të pavarura udhëheqjen nëpërmjet shembullit. nga entiteti që auditohet dhe janë të Një nga zhvillimet kryesore në fushën mbrojtura nga ndërhyrjet e jashtme. e auditimit të integritetit është
114 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
miratimi nga grupi i punës së INTOSAI-t performancës, e përdorur gjerësisht i draftit përfundimtar të ISSAI 30- Kodi nga anëtarët e INTOSAI-t dhe INTO- i Etikës. Drejtuesi i grupit të punës, SAINT, instrumenti inovativ i zhvilluar Këshilltari i Presidenti të SAI-t të nga SAI i Holandës. Polonisë, z. Jacek Jezierski bëri prezent Gjatë zhvillimit të konferencës u disa nga ndryshimet kryesore që ka diskutuan dhe çështje të tjera që kanë pësuar ISSAI 30. Ndër ndryshimet të bëjnë me një nga sfidat e radhës së kryesore që ka pësuar ISSAI 30 është Institucioneve Supreme të Auditimit formulimi i ri i vlerave kryesore që sikurse është kryerja e Auditimit të përforcojnë sjelljen etike. Etikës dhe integritetit në Entitetet e Sektorit Publik, nëse ky lloj auditimi mund të kryhet si auditim përputh- shmërie apo performance, etj. Objekt diskutimi ishin trajtimi i problema- tikave të tjera që kanë të bëjnë me etikën e cila në vetvete është e lidhur me kulturën dhe moralin e punonjësve
dhe vështirësitë që ka ky lloj auditimi Ndryshimi tjetër thelbësor është në praktikë. synimi që ky dokument të aplikohet Ky instrument i rëndësishëm i ndih- nga SAI-et dhe stafi i tyre. I gjithë stafi mon SAI-t të vetëvlerësojnë integri- i SAI-t dhe ata që angazhohen të tetin brenda organizatës së tyre, të punojnë për të duhet të udhëhiqen analizojnë dhe vlerësojnë risqet dhe të nga vlerat kryesore si në aktivitetin e miratojnë sisteme dhe struktura për tyre auditues ashtu edhe në jetën e çështjet e integritetit. Instrumenti tyre private. Dokumenti i ri ka një fokusohet në parandalimin e korru- strukturë të re e cila përfshin Pream- psionit dhe ndihmon në hartimin e bulën, një kapitull në të cilin rekomandimeve që mbështesin mena- theksohet qasja ndaj sjelljeve etike, xhimin e integritetit në institutcion. përgjegjësitë kryesore të SAI-t dhe kapitullin në të cilin trajtohet çdo vlerë Në prezantimet e tjera u vu theksi tek: themelore. rëndësia e investimit në çështjet e Përfaqësues të SAI të Indonezisë dhe integritetit; Holandës bënë prezent instrumentet rëndësia e çështjeve të integritetit ekzistuese për auditimin e etikës të në Institucionet Supreme të cilat janë: korniza për matjen e Auditimit;
AUDITIMI PUBLIK 115 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH
përfitimet afatshkurtra dhe shpjeguan konceptin e tyre mbi afatgjata të përdorimit të zhvillimin e qëndrueshëm dhe rolin e instrumentit IntoSAINT; Institucioneve Supreme të Auditimit progresi në përdorimin e në arritjen e objektivave të tij. Qëllimi instrumentit të IntoSAINT. i këtij seminari ishte:
Në këtë aktivitet Kontrolli i Lartë i Njohja me konceptin e zhvillimit të Shtetit u përfaqësua nga Sekretari i qëndrueshëm; Përgjithshëm, znj. Luljeta Nano, Njohja me tendencat e fundit dhe Drejtori i Departamentit Juridik, zhvillimet në lidhje me zhvillimin e Kontrollit të Zbatimit të Standardeve qëndrueshëm të miratuara nga dhe Etikës, z. Ermal Yzeiraj dhe specia- Organizata e Kombeve të listja e Drejtorisë së Komunikimit, Bashkuara; Botimit dhe Marrëdhënieve me Prezantimi me aktivitetet e Jashtë, znj. Alma Shehu. vazhdueshme në nivel të INTOSAI-t KLSH, në takimin e 14-të të Grupit të në lidhje me auditimin e zhvillimit Punës për Auditimin e Mjedisit të të qëndrueshëm; EUROSAI-t Raste praktike mbi auditimin e zhvillimit të qëndrueshëm. Ky takim u organizua nga SAI i Estonisë i cili është edhe drejtues i Në seminar referuan kolegë nga EUROSAI/WGEA, ndërsa vendi mik- Gjykata Evropiane e Audituesve, pritës ishte Maqedonia. Në të morën Polonia, Austria, Gjermania, Bullgaria pjesë 74 përfaqësues nga 23 dhe Indonezia. Gjithashtu referuan Institucione Supreme Auditimi anëtarë edhe përfaqësues të Kabinetit të të EUROSAI-t, të ftuar specialë nga Zëvendës Kryeministrit të Maqedonisë ECA dhe INTOSAI/WGEA si dhe dhe përfaqësuesi i Ministrisë së ekspertë të çështjeve mjedisore nga Mjedisit të Maqedonisë. vende të ndryshme të Europës. Referuesit përveç njohjes me konce- Kontrolli i Lartë i Shtetit u përfaqësua ptet e zhvillimit të qëndrueshëm nga z. Artur Hasanbelliu, Drejtor sollën edhe përvojën e SAI-ve respe- Drejtorie, zj. Alma Shehu audituese, zj. ktive mbi auditimin e zhvillimit të Ermira Vojka audituese dhe Prof. Dr. qëndrueshëm. Gjatë seminarit u Sazan Guri Ekspert i Jashtëm. Në ditën diskutua mbi rëndësinë që kanë e parë më datë 26 shtator, u zhvilluar Institucionet e Auditimit në sigurimin seminari me temë “Auditimi i e qëllimeve të zhvillimit të qëndru- Zhvillimit të Qëndrueshëm” në të cilin eshëm. ekspertë të njohur ndërkombëtarë 116 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
Në panelin e diskutimeve i cili u ISSAI 5120 – Auditimi i Mjedisit, drejtua nga z. Alar Karis Auditues i auditimi financiar dhe auditimi i Përgjithshëm i SAI-t të Estonisë dhe përputhshmërisë; njëkohësisht Kryetar i EUROSAI/WGEA ISSAI 5130 – Zhvillimi i qëndrueshëm u diskutua mbi sfidat dhe mundësitë – roli i Institucioneve Supreme të për auditimet në fushën e zhvillimit të Auditimit; qëndrueshëm dhe të mjedisit si dhe u ndanë eksperiencat që secili kishte në ISSAI 5140 – Si SAI-t mund të këto auditime. bashkëpunojnë në auditimin e marrëveshjeve ndërkombëtare të Bazuar në axhendën e planifikuar në mjedisit. datat 27-29 shtator takimi i përvit- shëm vazhdoi nën moton “Let’s audit Takimi u mbyll me prezantimin e Green” ku u diskutuan dy tema aktiviteteve të INTOSAI/EUROSAI kryesore: WGEA si dhe me përthithjen e ideve nga pjesëmarrësit për hartimin e 1) Instrumentet e tregut me bazë Strategjisë dhe Planit të Zhvillimit mbrojtjen e mjedisit, temë e cila 2018-2020 të EUROSAI/WGEA. kishte për qëllim të prezantonte përfundimet e një projekti kërkimor të Kryetari i KLSH takon Ambasadorin e INTOSAI WGEA si dhe eksperiencat e ri të Polonisë fituara nga auditimet e kryera apo që Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit, ishin në zhvillim. z.Bujar Leskaj takoi në datën 7 tetor 2) Standardet Ndërkombëtare ISSAI 2016 Ambasadorin e ri të Polonisë në mbi Auditimin e Mjedisit, ku u Shqipëri, z. Karol Bachura. Ambasadori diskutua eksperienca e SAI-ve lidhur Bachura vlerësoi kontributin e KLSH në me implementimin e këtyre standar- zgjerimin dhe forcimin e marrë- deve specifike. dhënieve mes Polonisë dhe Shqi- përisë, nëpërmjet një partneriteti dhe Për pjesëmarrësit u bënë me dije bashkëpunimi të frytshëm me Zyrën përditësimet që janë bërë në Shtetërore të Auditimit të Polonisë standardet e auditimit të mjedisit (NIK) gjatë viteve 2012-2016. Ai përkatësisht në: sugjeroi që kjo eksperiencë e sukse- ISSAI 5110 – Udhëzues mbi zhvillimin sshme të shtrihej dhe në vendet e e auditimeve me fokus çështjet e tjera të rajonit, si në Kosovë, mjedisit; Maqedoni, Mal të Zi dhe Bosnje- Hercegovinë, në marrëdhëniet e bashkëpunimit mes këtyre institut-
AUDITIMI PUBLIK 117 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH cioneve supreme të auditimit (SAI-ve) Audituesi i Përgjithshëm i Kosovës dhe NIK. viziton KLSH, takon Presidentin e Republikës dhe personalitete të tjera të vendit Audituesi i Përgjithshëm i Kosovës, z. Besnik Osmani zhvilloi në datën 17 tetor 2016 një vizitë pune në Kontrollin e Lartë të Shtetit. Në takimin me Kryetarin e KLSH, z. Bujar Leskaj, z. Osmani vlerësoi partneritetin e ngushtë të dy institucioneve Kryetari i KLSH cilësoi se audituesit supreme të auditimit të Kosovës dhe shqiptarë kanë mësuar për teknikat e Shqipërisë, të nisur me nënshkrimin e auditimit dhe qasjen e duhur në marrëveshjes së bashkëpunimit në auditim nga eksperienca e bashkë- shkurt të vitit 2012. Më tej ai bëri një punimit me NIK-un polak dhe besojnë prezantim të punës dhe rezultateve të në të ardhmen e këtij bashkëpunimi. institucionit të tij pas emërimit të tij si Auditues i Përgjithshëm në mars 2016, Ambasadori polak theksoi ndjenjat e si dhe të riorganizimit dhe ndry- simpatisë dhe të miqësisë që populli shimeve thelbësore të fundit të Zyrës polak ushqen ndaj Shqipërisë dhe Kombëtare të Auditimit (ZKA) të popullit shqiptar dhe tha se do të Kosovës, duke fituar një qasje më punojë që prania e Polonisë të ndihet efektive në auditim, e orientuar nga më shumë në ekonominë shqiptare auditime më cilësore dhe më pranë dhe në investimet e huaja në vend. Ai qytetarit kosovar, si dhe me informa- u shpreh se sot përparësitë kryesore cione më të drejtpërdrejta për në Ambasadori Bochura paraqiti idenë Kuvendin e Kosovës. e tij të një dhënieje eksperience horizontale për institucionet kryesore publike në Shqipëri, lidhur me hapat e anëtarësimit në BE, duke ndjekur një shembull të suksesshëm e konkret si anëtarësimi polak. Z. Leskaj vlerësoi idetë e bashkë- punimit të Ambasadorit Bochura dhe u shpreh i gatshëm për të ndihmuar si KLSH në realizimin e tyre. 118 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
mira evropiane, nëpërmjet semina- reve dhe konferencave vjetore indivi- duale ose të përbashkëta, e deri tek auditime të përbashkëta për tema me rëndësi si për ekonominë dhe administrimin publik të Kosovës, ashtu dhe të Shqipërisë. Për këtë qëllim, do të rinovohet marrëveshja e lidhur mes dy institut- cioneve në vitin 2012, duke zgjeruar gamën e aktiviteteve të përbashkëta dhe duke përfshirë Planin e Veprimit KLSH-ZKA të vitit 2017. Z. Osmani u takua dhe me Prof. Dr.
Lindita Lati, Kryetaren e Autoritetit të Z. Leskaj prezantoi punën e Konkurrencës së Shqipërisë. Zj. Lati e institucionit të KLSH gjatë vitit 2016, njohu Kryeaudituesin e Kosovës me rezultatet dhe auditimet më të eksperiencën e një partneriteti të rëndësishme, si dhe kontributin e suksesshëm me KLSH, të nisur që në institucionit për përmirësimin e mirë- vitin 2012, me shkëmbimin e informa- qeverisjes publike, nëpërmjet thellimit cioneve dhe të rasteve kur aktiviteti i te luftës kundër korrupsionit. Më tej, strukturave publike sillte deformimin të dy drejtuesit e institucioneve e konkurrencës në treg. supreme të auditimit të Kosovës dhe Shqipërisë diskutuan për planin e Audituesi i Përgjithshëm i Kosovës u ardhshëm të aktiviteteve, si në takua në mesditë me Inspektorin e kuadrin e bashkëpunimit dypalësh dhe Përgjithshëm të Inspektoratit të Lartë në atë më të gjerë të bashkëpunimit të Deklarimit dhe Kontrollit të Pasu- rajonal dhe mbarë evropian mes rive dhe të Konfliktit të Interesave z. institucioneve anëtare të organizatës Shkëlqim Ganaj. Z. Ganaj i paraqiti z. EUROSAI. Osmani rezultatet e bashkëpunimit me KLSH-në dhe praktikën efiçiente të Aktivitetet do të jenë të larmishme, deritanishme të shkëmbimit të indi- nga shkëmbimi i përvojave në nivel cieve mes të dyja institucioneve. praktik dhe teknik për zbatimin e plotë të standardeve ndërkombëtare të Audituesi i Përgjithshëm i Kosovës auditimit publik dhe praktikave të gjatë qëndrimit në Tiranë takoi
AUDITIMI PUBLIK 119 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH
Presidentin e Republikës, SH.T.Z. Bujar Nishani. Presidenti vlerësoi kontri- butin e Zyrës Kombëtare të Auditimit të Kosovës në mirëqeverisjen publike të shtetit më të ri të Evropës. Kryetari i KLSH-së, z.Bujar Leskaj në takimin e Komitetit të Kontaktit të SAI-ve të vendeve të BE-së
Në datat 20-21 tetor u zhvillua në Takimi u vlerësua dhe u përshëndet kryeqytetin e Sllovakisë, Bratislavë, edhe nga Kryetari i Parlamentit takimi i Komitetit të Kontaktit të Sllovak, z. Andrej Danko, i cili në fjalën Institucioneve Supreme të Auditimit e tij theksoi rëndësinë e (SAI) të vendeve anëtare të BE. Në bashkëpunimit mes institucioneve të këtë takim morën pjesë 34 SAI vendeve të BE-së, duke veçuar europiane dhe 104 pjesëmarrës, rëndësinë që ka thellimi i përfaqësues të EUROSAI, SIGMA dhe marrëdhënieve institucionale dhe IDI-t ndërsa me statusin e vëzhguesit njerëzore. Vendet e BE-së duhet të SAI-t e vendeve kandidate dhe para- bashkëpunojnë, duke ruajtur kandidate për në BE. SAI mikpritës, SAI diversitetin e tyre. Sllovak mban edhe Presidencën e Çështjet që trajtoi takimi i Komitetit të radhës Kontaktit lidhen me problematikën Takimi u hap dhe u përshëndet nga aktuale të vendeve të BE-së dhe Presidenti i SAI-t Sllovak, z.Karol konkretisht me politikat e energjisë Mitrik, i cili në fjalën e tij falënderoi dhe ndryshimet klimatike në BE, me presidentët dhe delegacionet e SAI-ve tregun europian të energjisë dhe pjesëmarrëse për prezencën në këtë parashikimin e auditimeve që do të takim të rëndësishëm. Zoti Mitrik bëri kryhen në të ardhmen në këtë fushë, një panoramë të shkurtër të historikut transformimin e sistemit të energjisë të SAI-t Sllovak që nga krijimi i përmes transmetimit të qëndrue- Dhomës së parë të Llogarive në vitin shëm, auditimi i implementimit të 1761 në kohën e perandorisë Austro- politikave të energjisë, etj. Hungareze deri në vitin 1993, kur u Përfaqësues të Gjykatës Europiane të krijua Institucioni Suprem i Auditimit Audituesve u fokusuan në analizën e të Republikës Sllovake. rezultateve të auditimeve të kryera nga ECA dhe SAI-t e vendeve anëtare
120 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
të BE-së në fushën e energjisë dhe të energjinë e rinovueshme dhe sigurinë ndryshimeve klimatike. e energjisë së përdorur. Përveç kësaj, ka ende potencial për më shumë punë Gjatë zhvillimit të punimeve të në lidhje me risitë në fushën e takimit, Kryetari i KLSH-së takoi energjisë, të integrimit të tregjeve të përfaqësues dhe drejtues të SAI-ve energjisë evropiane, duke u partnere si Presidentin e SAI-t të përshtatur me ndryshimet klimatike. Polonisë z. Krzysztof Kwiatowski, Presidentin e Gjykatës Portugeze të Komiteti i Kontaktit mirëpriti gatish- Llogarive, z.Vitor Caldeira, Presidentin mërinë e SAI-ve për të ndarë informa- e SAI-t të Kroacisë, z. Ivan Klesic, cion dhe rezultatet e auditimeve në Presidentin e SAI-t të Bullgarisë z. fushën e energjisë dhe të klimës, dhe Tzvetan Tzvetkov, Presidentin e SAI-t sugjeroi që puna e grupeve përkatëse Cek Miroslav Kala, Presidentin e të INTOSAI-t dhe EUROSAI-t të ketë në Senatit të SAI-t të Malit të Zi, z. Milan konsideratë këto rezultate. Dabovic, zv/Presidentin e Gjykatës Në këtë vizitë, Kryetari i KLSH-së Turke të Llogarive, z.Fikri Ozkok, etj. shoqërohej nga zj.Irena Islami, Takimi i Komitetit të Kontaktit i mbylli Drejtore e Drejtorisë së Komunikimit, punimet me miratimin e konkluzion- Botimit dhe Marrëdhënieve me Jashtë neve, nëpërmjet të cilave vuri në dhe zj.Armanda Begaj, specialiste. dukje se çështjet e energjisë dhe ato Një grup audituesish të KLSH-së klimatike paraqesin sfidat kryesore zhvilluan një vizitë studimore në strategjike të shteteve anëtare të BE- Poloni së. Këto sfida kërkojnë qe të veprohet nga autoritetet respektive të vendeve Nga data 24-28 Tetor 2016, një grup anëtare të BE-së, si edhe nga audituesish të KLSH-së zhvilluan një Institucionet Supreme të Auditimit vizitë studimore në Poloni mbi dhe Gjykata Evropiane e Audituesve. forcimin e kapaciteteve të auditimit të jashtëm dhe zgjidhjet polake për të Komiteti i Kontaktit evidentoi se luftuar korrupsionin dhe mashtrimin. vetëm duke punuar së bashku, SAI-t Kjo vizitë është pjesë e projektit të mund të realizojnë detyrat e tyre të binjakëzimit, i cili me vendim të vështira. Komisionit Evropian po implemen- Ky takim evidentoi faktin që SAI-t e tohet në KLSH nga SAI i Polonisë në BE-së kanë realizuar një numër të bashkëpunim me SAI-n e Kroacisë. konsiderueshëm auditimesh mbi tema Në ditën e parë të punimeve, në lidhje me efikasitetin e energjisë, audituesve i uroi mirëseardhjen
AUDITIMI PUBLIK 121 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH zv/Presidenti i NIK, z. Wojciech Kutyla, fikoi parregullsitë e rëndësishme të i cili theksoi bashkëpunimin e sukse- zbuluara nga audituesit e NIK-ut, duke sshëm midis NIK-ut të Polonisë dhe paraqitur edhe rezultatet e këtyre KLSH-së. auditimeve. Presidenti i NIK z. Krzysztof Në ditën e dytë, grupi i audituesve u Kwiatkowski përshëndeti audituesit, takua me përfaqësues të Byrosë duke theksuar rolin e institucioneve Qendrore të Hetimit dhe të Policisë supreme të auditimit në eliminimin e Kombëtare, të cilët referuan për fenomeneve që nuk funksionojnë në aktivitetin antikorrupsion dhe kundër administratën publike. Ai theksoi se mashtrimit të këtyre institucioneve lufta efektive kundër korrupsionit dhe rolin e tyre në implementimin e është e mundur, nëse do të ketë një Strategjisë Qeveritare Antikorrupsion. bashkëpunim të mirë ndërmjet akto- Në po këtë ditë, grupi i audituesve të rëve të angazhuar për ta kryer atë. KLSH-së bëri dy vizita të rëndësishme, në zyrat e Kryeministrisë dhe të Ministrinë e Financave. Në Kryemi- nistri, u prit nga përfaqësuesja e Kryeministres znj. Malgorzata Sokolowska, Drejtore e Kontrollit në Administratën Shtetërore, e cila refe- roi mbi organizimin e kontrollit të Referimet në këtë vizitë u hapën nga brendshëm në administratën publike z. Zbyslaw Dobrowolski, Drejtor i dhe qeveritare, ndërsa në Ministrinë e Degës Rajonale të Zielna Gora, i cili Financave, nga përfaqësues të kësaj bëri një prezantim të Strategjisë Qeve- ministrie u referua mbi sistemin e ritare Antikorrupsion, duke theksuar kontrollit për pastrimin e parave. rolin e përcaktuar të NIK në këtë Dita e tretë e kësaj vizite, u karakte- strategji, në bashkëpunim me struk- rizua nga një debat interaktiv me turat e tjera antikorrupsion, si dhe ekspertët e Byrosë Qendrore Anti- rezultatet e arritura nga zbatimi i kësaj korrupsion, lidhur me trajtimin e strategjie. Gjithashtu z. Dobrowolski rasteve të korrupsionit në ahmini- bëri prezantimin e sistemit të mena- stratën publike, mënyrën e trajtimit të xhimit të kontrollit në Poloni dhe rolin tyre nga kjo njësi, bashkëpunimi i saj e tij në luftën kundër korrupsionit. me NIK-un e Polonisë, si dhe gjetjet e Në referimin e tij z. Jacek Koscielniak, konstatuara nga audituesit e KLSH-së. Këshilltar i Presidentit të NIK, identik-
122 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
Dita e katërt dhe e pestë e kësaj vizite përbërje ishte Drejtori i Departamentit u zhvilluan në Degën Rajonale të NIK- Juridik, Kontrollit të Cilësisë dhe Zba- ut në Zielona Gora. Në këto ditë timit të Auditimi, z.Ermal Yzeiraj, referuan përfaqësuesit e Rajonit të Drejtori i Departamentit të Auditimit Policisë së Distriktit të Zielina Gora, të Aseteve dhe Mjedisit, z. Alush Zaçe, mbi rolin e policisë në mbrojtje të Kryeaudituesit z. Selfo Zeneli, z. interesave ekonomike të shtetit, Muhamed Kavaja, audituesit z. Fatmir përfaqësues të Dhomës Rajonale të Zilja, z. Bajram Lamaj, z.Artan Topjana, Llogarive, mbi rolin e këtij institucioni z. Luan Kuka, z.Agron Opari, z. Altin në sigurimin e menaxhimit financiar Dinaj, z. Benet Koka, z. Anesti Gjikaj, z. nga qeverisja vendore, profesori i Andi Buzo, z. Emiliano Doko, z. Flavjo Fakultetit Juridik të Zielona Gora Xhuveli, z. Berti Mecaj, z. Erion Muho, Boguslaw Banazak, mbi korrupsionin znj. Jorida Zhegu, z. Besmir Pajaj si dhe në jetën publike, përfaqësues të eksperti i jashtëm, z. Engjëllush Musa Bashkisë, mbi menaxhimin e sistemit Profesori i shquar amerikan Sang M. të kontrollit si mjet për të luftuar Lee leksion me audituesit e KLSH-së parregullsitë në qeverisjen vendore, përfaqësues të Zyrës së Taksave, mbi Më datë 28 tetor 2016, në sallën e mbrojtjen e interesave ekonomike të Akademisë së Shkencave, profesori i Shtetit, parandalimin dhe identifikimin shquar amerikan, Sang M. Lee, e parregullsive në administratën University Eminent Scholar dhe publike, si dhe profesorë të universi- Regents Distinguished University teteve publike, mbi rolin e universi- Professor Emeritus, i Universitetit të teteve dhe të OJQ-ve në luftën kundër Nebraskës-Lincoln, i cili erdhi në korrupsionit. Shqipëri për një vizitë disa ditore, zhvilloi një leksion me temë Ditët e vizitës studimore, përfshinë shkëmbimin e eksperiencës dhe prak- “Inovacioni, si mjet për krijimin e një tikave më të mira midis institucioneve shoqërie efiçiente në Epokën Dixhitiale”, në kuadër të çeljes së të Polonisë të përfshira në luftën antikorrupsion dhe KLSH-së, si pjesë e Javës së Hapur për Qytetarët nga programit të binjakëzimit të financuar Kontrolli i Lartë i Shtetit. nga BE. Ky shkëmbim eksperience do Në këtë aktivitet morën pjesë Kryetari ti shërbejë institucionit si në të i KLSH-së, z.Bujar Leskaj, Dekani i tashmen ashtu dhe në të ardhmen. Fakultetit të Ekonomisë, Prof. Dr. Dhori Kule, Prof. Dr. Sazan Guri, Prof. Në këtë vizitë studimore merrnin pjesë 20 auditues të KLSH-së, ku në
AUDITIMI PUBLIK 123 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH
Dr. Kozeta Sevrani, si dhe audituesi të KLSH-së.
Zhvillimit të leksionit i parapriu një Profesor Lee u prit gjithashtu nga ceremoni nderimi nga Presidenti i Kryetari i Akademisë së Shkencave, Republikës, Bujar Nishani, i cili i Akademik Myzafer Korkuti dhe akordoi Prof. Sang M. Lee Medaljen personalitete të tjera të shquara të “Për Merita të Veçanta Civile” me shkencës shqiptare, si Prof. Shaban motivacionin: “Për kontributin e vyer Sinani, Prof. Vaso Tole, etj. Akademik dhënë në fushën e shkencës dhe në Korkuti vlerësoi kontributin e dhënë atë akademike; në vlerësim të nga Prof. Lee në vite për Fakultetin ndihmesës së çmuar për ristrukturimin Ekonomik të Universitetit të Tiranës, e Universitetit të Tiranës, si dhe për Programin e parë Master në Shqipëri institucionalizimin e konsolidimin e dhe për shkencën e menaxhimit, si ekonomisë së tregut sipas standar- dhe u shpreh i gatshëm të bashkë- deve më të përparuara bashkë- punojë me Universitetin e Nebraskës- kohore”. Linkoln. Ditë e enjte më datë 27 tetor 2016, Në fjalën e tij përshëndetëse, Kryetari me ftesë të Kryetarit të Kuvendit, z. Ilir i KLSH-së, z.Bujar Leskaj, u shpreh se Meta, Profesor Lee ndoqi punimet e çelja e Javës së Hapur në Kontrollin e Kuvendit në seancë plenare. Lartë të Shtetit me leksionin e Profesor Lee vjen si dëshmi e transpa- rencës dhe llogaridhënies së KLSH, nga auditorët universitarë e deri tek ambientet e punës. Duke e vlerësuar personalitetin e tij si një erudit i përmasave botërore, Kreu i KLSH-së nënvizoi se Dr. Lee është një ekspert i njohur ndërkombëtarisht. “Puna e tij
124 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
prej pionieri në Programimin e profesorati dhe studentë shqiptarë. Qëllimit për Vendimmarrjen Objektive Kam pasur fatin të specializohem edhe të shumëfishtë është e njohur unë pranë këtij universiteti të njohur gjerësisht në të gjithë botën. Kohët e në botë dhe të ndjej nga afër fundit, hulumtimet e tij në ekonomitë mikpritjen dhe interesimin e jashtë- në tranzicion, në zhvillimin e organi- zakonshëm të një personaliteti si Prof. zatave të klasit botëror, në disiplinën Lee”, nënvizoi z.Leskaj. shkencore të Convergenomics-it dhe Në përfundim të fjalës së tij, Kryetari i në inovacionin e hapur janë botuar KLSH-së theksoi se Profesor Sang M. gjerësisht. Ai është autor ose bashkë- Lee është një mik i shtrenjtë i autor i 70 librave deri në muajin tetor Shqipërisë, i profesoratit dhe student- 2016, një pjesë e mirë e të cilëve ka tëve shqiptarë në fushën e shkencave njohur ribotime të shumta”, u shpreh ekonomike. Në dekadat e fundit, kreu i KLSH-së. mund të thuhet pa hezitim se Prof. Më tej, Kryetari Leskaj theksoi se në Sang M. Lee është personaliteti plejadën e angazhimeve botërore të ndërkombëtar që ka i dhënë më profesor Lee, një vend të veçantë zë shumë shkencës dhe kërkimit të Shqipëria, duke dhënë një kontribut aplikuar shqiptar në fushën e ekonom- madhor në zhvillimin e mendimit misë dhe menaxhimit. shkencor ekonomik shqiptar. “Në vitin Nga ana e tij, Profesori Lee fillimisht 1996, me inisiativën personale të Prof. shprehu falënderimin për nderimin e Lee dhe me ndihmën e programeve të bërë nga Presidenti Bujar Nishani duke USAID, Universiteti i Tiranës, Fakulteti u theksuar se ndonëse ka vizituar i Ekonomisë startoi Programin e parë shumë vende të botës, me Shqipërinë Master në Shqipëri, në bashkëpunim ka një marrëdhënie të veçantë. me Universitetin e Nebraskës-Lincoln. Fillimisht lëndët e Masterit për Leksioni i Profesorit të shquar Administrim Biznes jepeshin në gjuhën amerikan kishte në fokus disiplinën angleze nga profesorë amerikanë dhe shkencore të Convergenomics-it dhe shqiptarë, pastaj programi u dha inovacionin. Dr. Lee solli në krejtësisht në gjuhën shqipe. Me vëmendjen e pjesëmarrësve etapat e kontributin personal të Profesorit zhvillimit njerëzor: revolucionin gjatë më shumë se një dekade janë bujqësor, atë industrial me trajnuar, specializuar dhe laureuar automatizimin e punës së dorës, pranë Universitetit të Nebraskës me revolucionin informativ dhe së fundi qindra studiues, përfaqësues nga revolucionin që ai e quajti të konvergjencës me optimizimin dhe AUDITIMI PUBLIK 125 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH shtimin e punës mendore dhe të qëllimeve. Sipas Lee, inovacioni duhet dijeve. Në mënyrë analoge, shoqëria të vihet tërësisht në shërbim të rritjes njerëzore ka kaluar nga një shoqëri së GDP-së, Produktivitetit, Vendeve të agrare, në një shoqëri industriale, Reja të Punës dhe Të Ardhurave. E shoqëri informatike dhe tani sfida e gjitha kjo skemë gjendet e trajtuar saj është të kthehet në një shoqëri të imtësisht në disiplinën e re shkencore dijeve. të Convergenomics-it, të krijuar nga Profesori. Dr. Lee ngriti pyetjen: a do Prof. Lee trajtoi raportin e inovacionit të jetë Procesi i Inovacionit Dixhital me historinë dhe zhvillimin e eskluziv? Ai i kategorizoi fazat e njerëzimit, duke e parë të parin në inovacionit si (a) interneti; (b) funksion të përgjigjes së pyetjes: si të interneti i makinave që mendojnë dhe jemi me efiçientë në atë që bëjmë? Ai (c) interneti i trurit, për të kaluar në dha edhe etapat e zhvillimit të vetë inteligjencën artificiale dhe makinat inovacionit, për të ardhur sot në që marrin informacionin direkt nga trajtën e tij dixhitale, në epokën e truri i njeriut. njohurive dhe të dinamikës së konvergjencës. 90 përqind e njohurive Profesor Sang M. Lee prezantoi shifrat që disponon shoqëria njerëzore sot globale impresionuese të ndarjes është krijuar në 10 vitet e fundit. ekonomike(p.sh. 80 njerëzit më të pasur të botës kanë sa 3.4 miliardë Pajisjet e ndërlikuara, makinat që ecin banorët më të varfër), të ndarjes vetë, sensorët që shikojnë dixhitale (p.sh. 4 miliardë njerëz kanë majtas/djathtas, para/prapa dhe internet, kurse 3.3 miliardë nuk kanë), inteligjenca artificiale po ndryshojnë apo të ndarjes së qëllimeve (me jetën tonë. konfliktet në Lindjen e Mesme, Mesazhi qendror i leksionit, ndoshta terrorizmi-shteti islamik, konfliktet edhe risia dhe investimi themelor i raciale, të pabarazisë gjinore, etj.). jetës dhe veprës së Profesorit të “Problemi kryesor sot, sfida me të shquar dhe të njohur në mbarë botën cilën përballemi është ndarja e Sang M. Lee, ishte teza e përqendrimit objektivave”, theksoi ai. Gjithshka do të informacionit për të krijuar një të mbështetet në katërkëndëshin shoqëri të zgjuar, duke zëvendësuar “STEM”(Shkencë-Teknologji-Inxhinieri- “të mundshmen” me “mundësinë”, Matematikë). duke gjetur zgjidhje inteligjente për të adresuar pabarazitë shoqërore, si Indeksi i mirëqenies varet nga: pabarazia dhe ndarja ekonomike, (1) Qëllimi –të pëlqen puna që bën; ndarja dixhitale dhe ndarja e 126 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
(2) Marrëdhëniet – marrëdhëniet me Përndjekurve Politikë në Periudhën e kolegët; Tranzicionit”, ku morën pjesë përfa- (3) Siguria Financiare dhe jeta në një qësues të të gjithë Shoqatave të ish të komunitet të mirë; Përndjekurve Politikë të vendit tonë, (4) Gjendja Fizike - të jemi të drejtori i Institutit të Integrimit të ish shëndetshëm. të Përndjekurve Politikë z. Bilal Kola dhe përfaqësues të tjerë të stafit të Sipas Prof.Lee, njerëzit që mësojnë këtij Instituti, drejtori i Institutit të çdo ditë gjëra të reja nuk plaken kurrë. Studimit të Krimeve të Komunizmit z. “Shqiptarët janë shumë krijues”, u Agron Tufa, ish të burgosur politikë, shpreh Profesori. “Duhet të kërkojmë disa OJF, përfaqësues të medias, të kemi një qeveri të zgjuar, e cila studiues, etj. ndihmon krijimin e shoqërisë së zgjuar”, cilësoi Profesori i shquar, duke shpalosur kërkesat e sistemit dhe kërkesat e kulturës dhe mendësisë, për të realizuar shoqërinë e zgjuar në epokën dixhitale. Duhet të kemi po ashtu drejtësi sociale dhe llogari- dhënie (nëse thua diçka duhet ta mbash: përgjegjësi për atë që ke thënë). Inovacion do të thotë IDE. Në fjalën e hapjes së këtij aktiviteti Sipas Prof. Lee, qeveria nuk duhet ta Kryetari i KLSH-së, z. Bujar Leskaj, shikojë veten si ligjvënëse, edhe pse theksoi rëndësinë e auditimit të ajo qëndron prapa shumicës së performancës me temë: “Rehabilitimi projekt-ligjeve, por si shërbestare e i ish- të Përndjekurve Politikë në qytetarëve. Njerëzit kanë nevojë të periudhën e tranzicionit”, që zhvillo- shërbehen, jo të drejtohen. het për herë të parë në vendin tonë, Rehabilitimi i Ish-të Përndjekurve ku paraqiti një analizë të efektivitetit Politikë në Periudhën e Tranzicionit të dispozitave ligjore të miratuara për këtë problem dhe zbatimin e tyre në Në kuadër të Javës së Hapur të praktikë që nga viti 1991, gjendjen e organizuar nga Kontrolli i Lartë i kësaj shtrese të shoqërisë, rolin e Shtetit me Qytetarët nga datat 28 strukturave shtetërore dhe mundësitë Tetor - 4 Nëntor 2016, në datë 4 e pashfrytëzuara për një rehabilitim sa nëntor, u zhvillua aktiviteti i preza- më të plotë të ish-të përndjekurve ntimit të auditimit të Departamentit politikë. Kryetari i KLSH-së paraqiti të Performancës “Rehabilitimi i ish-të AUDITIMI PUBLIK 127 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH rekomandimet më të rëndësishme të në këtë material janë trajtuar të gjitha punës audituese, për përmirësimin e problematikat që janë hasur gjatë gjendjes dhe rritjen e vetëdijes së viteve të demokracisë. strukturave shtetërore dhe publikut të Z. Agron Tufa, drejtor i Institutit të gjerë për këtë problem thelbësor të Studimit të Krimeve të Komunizmit, në shoqërisë sonë. Z. Leskaj u shpreh se fjalën e tij u shpreh se KLSH, ka dhënë me ritmet e 5 vjetëve të fundit në një kontribut të madh në drejtim të drejtim të vlerës së dëmshpërblimit të analizës së gjendjes së kësaj shtrese akorduar nga qeveritë, duhen 18 vjet dhe se ky Raport duhet të botohet për për të shlyer gjithë faturën e miratuar t’u njohur më nga afër me vuajtjet, për këtë qëllim; kur dihet se nga ish të gjendjen ekonomike, ligjet e dala në përndjekurit dhe të burgosurit polikë drejtim të rehabilitimit të kësaj shumë pak kanë mbetur gjallë. Ai vuri shtrese dhe zbatimin e tyre, në theksin në rekomandimin e dhënë nga mënyrë që të njihen jo vetëm ish të KLSH për Ekzekutivin: për shlyerjen e përndjekurit politikë, por edhe publiku dëmshpërblimit brenda vitit 2017 për i gjerë. dosjet e ish-të përndjekurve politikë që janë dorëzuar në Ministrinë e Pas prezantimit në mënyrë të Drejtësisë në vitet 2007 – 2008 dhe përmbledhur të rezultateve të këtij brenda vitit 2018 për aplikimet e ish- auditimi nga drejtori i departamentit të përndjekurve politikë të dorëzuara të auditimit, z.Rinald Muça, diskutuan pas vitit 2008 në Ministrinë e rreth auditimit dhe problemeve të Drejtësisë; për këtë dhe 20% të të shtresës së ish të përndjekurve ardhurave nga privatizimi i sektorëve politikë kryetarë të shoqatave kombë- strategjikë të shkojë për dëm- tare të ish të përndjekurve, ish të shpërblimin e ish-të dënuarve dhe të dënuar nga regjimi komunist, etj, nga përndjekurve politikë; rekomandim ky të cilët mund të përmendim: z. Tanush i lënë nga Kontrolli i Lartë i Shtetit që Mulleti, z. Xhaferr Agaraj kryetar i në vitin 2012. Shoqatës së të Dënuarve Politikë për Integrim me Drejtësi dhe Unitet, z. Në fjalën e tij z. Bilal Kola, drejtor i Ndrec Gjoni, ish i burgosur politik, z. Institutit të Integrimit të ish të Gjoç Gjoçi, Kryetar i Shoqatës Përndjekurve Politikë vlerësoi punën e Kombëtare të Trashëgimtarëve të të Kontrollit të Lartë të Shtetit në Pushkatuarve Politikë të Shqipërisë auditimin e kryer për “Rehabilitimin e dhe z. Bedri Blloshmi, ish i burgosur ish- të Përndjekurve Politikë në periu- politik. dhën e tranzicionit”, duke theksuar se
128 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
Në fjalën përmbyllëse Kryetari i KLSH- Europiane për të realizuar këtë Peer së, z. Leskaj, duke falënderuar të Review. gjithë pjesëmarrësit e shtresës së ish Në datën 4 nëntor 2016, në sallën e të përndjekurve, theksoi punën që do Akademisë së Shkencave, Drejtori i të bëjë ky institucion për ndjekjen me Përgjithshëm i Gjykatës së Auditimit të konsekuencë të zbatimit të grekoman- Austrisë, z. Robert Sattlrer, në prani të dimeve të lëna në këtë auditim ndaj përfaqësuesve të profesoratit, të institucioneve shtetërore, në ndihmë shoqërisë civile, medias dhe të ish të përndjekurve politikë, si pjesë audituesve të KLSH, prezantoi Rapor- e detyrimeve të KLSH-së për përdo- tin “Peer Review (Rishikim mes Kole- rimin me efektivitet, efiçiencë dhe gëve)” për Kontrollin e Lartë të Shtetit. ekonomicitet të burimeve dhe fond- eve publike, gjë që ka si qëllim forcimin e besimit të qytetarit dhe publikut ne tërësi. Gjykata e Auditimit të Austrisë prezanton Raportin për pavarësinë e KLSH-së KLSH iu përgjigj pozitivisht në vitin 2015 thirrjes së INTOSAI-t, drejtuar të Ai vlerësoi pavarësinë e lartë të gjithë Institucioneve Supreme të institucionit, të fituar duke zbatuar me Auditimit, anëtarë të kësaj organizate, përpikëri standardet ndërkombëtare nëpërmjet së cilës i ftonte që të ishin të auditimit të jashtëm publik, ISSAI, si pjesë e një Peer Review (rishikim mes dhe ligjin e ri integral të miratuar nga kolegësh) mbi pavarësinë e SAI-ve. Kuvendi i Shqipërisë në nëntor 2014. Kontrolli i Lartë i shtetit u vetëofrua Z. Sattler dha rekomandimet për për të qenë pjesë e këtij procesi, duke forcimin e mëtejshëm të pavarësisë së vlerësuar si parësore pavarësinë e KLSH, ndërsa Kryetari i KLSH-së, z. institucionit për realizimin e misionit Bujar Leskaj, pasi falënderoi kolegët kushtetues. austriakë për ndihmesën me raportin Kontrolli i Lartë i Shtetit u përzgjodh objektiv dhe të detajuar, theksoi se nga Organizata Ndërkombëtare e rekomandimet e Gjykatës së Auditimit Institucioneve Supreme të Auditimit të Austrisë do të jenë një plan konkret (INTOSAI) si përfaqësues i Institu- pune për zbatim nga KLSH, i përfshirë cioneve Supreme të Auditimit (SAI) natyrshëm në objektivat dhe masat
AUDITIMI PUBLIK 129 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH për realizimin e strategjisë 2013-2017 duke u shndërruar kështu në një të zhvillimit të institucionit. forum mes parlamentarësh dhe komunitetit të audituesve të rrjetit. KLSH merr pjesë në konferencën me KLSH u përfaqësua nga një delegacion temë “Zhvillimi i marrëdhënieve SAI- i kryesuar nga Kryetari z. Bujar Leskaj, Parlament” ndërsa Parlamenti nga deputeti Ervin Në datën 8-9 nëntor në Ankara të Koçi, anëtar i Komisionit për Turqisë u zhvillua Konferenca e Ekonominë dhe Financat. Institucioneve Supreme të Auditimit të Kjo konferencë e nivelit të lartë të vendeve kandidate dhe vendeve para këtyre SAI-ve kishte si objektiv kandidate dhe Gjykatës Europiane të miratimin e manualit të hartuar mbi Audituesve (ECA) me temë “Zhvillimi i marrëdhëniet ndërmjet SAI-ve dhe marrëdhënieve efektive ndërmjet Parlamentit, i cili u hartua me Institucioneve Supreme të Auditimit kontributin e Institucioneve Supreme dhe Parlamenteve”, organizuar nga të Auditimit të vendeve kandidate dhe SIGMA në bashkëpunim me Gjykatën vendeve potencialisht kandidate dhe e Llogarive të Turqisë. Në konferencë Gjykatës Europiane të Audituesve. morën pjesë SAI-et e Shqipërisë, Kosovës, Maqedonisë, Turqisë, Konferenca çeli punimet me fjalën Bosnjë-Hercegovinës, Serbisë, Malit të përshëndetëse të kreut të Gjykatës së Zi, Letonisë si dhe përfaqësues të Llogarive të Turqisë, z.Seit Ahmet Gjykatës Europiane të Audituesve, DG Bash, i cili vuri theksin tek rëndësia e Budged dhe SIGMA-s. SAI-t si një agjent i parlamentit: “Kompetenca e Parlamentit është miratimi i buxhetit, ndërsa e qeverisë është ekzekutimi. Parlamenti mund të sigurojë llogaridhënien e qeverisë nëpërmjet Institucionit Suprem të Auditimit. Jemi ne si SAI që i ofrojmë Parlamentit mjetin që qeveria të jetë llogaridhënëse për ekzekutimin e buxhetit”. Pjesëmarrja reflektoi qëllimin e temës Konferenca vijoi punimet nëpërmjet së përzgjedhur ku të ftuar ishin paneleve të diskutimit, ku mori pjesë përfaqësues të SAI-ve dhe edhe KLSH. Në prezantimin e Parlamenteve të vendeve kandidate marrëdhënieve që KLSH ka me dhe potencialisht kandidate të BE-së, Parlamentin, në veçanti me 130 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
Komisionin për Ekonominë dhe dobitë e Institucioneve Supreme të Financat, Audituesi i Lartë, z.Sali Agaj Auditimit-të bësh ndryshimin në jetën vuri në dukje marrëdhëniet e mira që e qytetarëve”, parimi 6 “Komunikimi ka KLSH me Parlamentin dhe efektiv me palët e interesit”, dhe me Komisionin e Ekonomisë dhe të qëllim njohjen më të plotë dhe të Financave, me Kryetarin e Parlamentit drejtpërdrejtë të veprimtarisë së Insti- dhe gjithashtu me Kryetarin e tucionit nga qytetarët, Kontrolli i Lartë Komisionit të Ekonomisë dhe të i Shtetit organizoi Javën e Hapur për Financave. Në vazhdën e diskutimit Qytetarët, nga datat 28 Tetor-04 trajtoi kontributin Komisionit Nëntor 2016. Parlamentar të Ekonomisë dhe Duke vlerësuar misionin e tij si agjent i Financave në miratimin e ligjit të ri të publikut dhe i Kuvendit, për përdo- Kontrollit të Lartë të Shtetit, një ligj që rimin me efektivitet, efiçiencë dhe inkorporoi standardet e INTOSAI-t në ekonomicitet të burimeve dhe fond- auditimin e jashtëm në Shqipëri dhe eve publike, KLSH synon forcimin e që përforcoi pavarësinë e institucionit. besimit të qytetarit dhe publikut në Gjithashtu theksoi se prezenca e tërësi, nëpërmjet njohjes më nga afër deputetit Ervin Koçi në këtë të veprimtarisë së tij, auditimeve dhe konferencë, së bashku me rezultateve të tyre, si dhe partneri- delegacionin e KLSH-së, është një tetet që ka krijuar brenda dhe jashtë dëshmi e marrëdhënieve të mira që vendit për të përmirësuar qeverisjen ekzistojnë mes Kontrollit të Lartë të publike, duke u përpjekur të luftojë Shtetit dhe Komisionit për Ekonominë korrupsionin. dhe Financat. Gjatë kësaj jave, qytetarët vizituan Delegacioni i KLSH-së, i kryesuar nga mjediset e Kontrollit të Lartë të Shtetit Kryetari Bujar Leskaj, përbëhej nga dhe u njohën me historikun dhe Drejtori i Auditimit të Brendshëm, z. arritjet e institucionit në 91 vitet e Artur Hasanbelliu, Audituesi i Lartë, z. ekzistencës së tij nëpërmjet mini- Sali Agaj, dhe audituesit, z. Alfonc muzeut në koridorin qendror të KLSH, Gabili, z.Redi Ametllari dhe znj.Nertila dhe takimeve qe patën me drejtues, Dule. auditues dhe ekspertë të ndryshëm të KLSH zhvillon javën e hapur për institucionit, duke marrë të gjithë qytetarët informacionin për të cilin ata ishin të interesuar duke përfshirë edhe Mbështetur në standardin ndër- auditimet në proces. kombëtar të institucioneve supreme të auditimit, ISSAI 12, “Vlerat dhe AUDITIMI PUBLIK 131 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH
Kryetari i KLSH-së, z. Bujar Leskaj njoftoi fillimin e javës së hapur në KLSH në datën 28 tetor 2016 në sallën Drejtoresha e Përgjithshme e KLSH-së, e Akademisë së Shkencave, gjatë një zj.Manjola Naço dhe Drejtori i Depart- leksioni të mbajtur nga profesori Sang amentit të Auditimit të Performancës, M. Lee, nga Universiteti i Nebraskës, z.Rinald Muca zhvilluan një takim me SHBA.Leksioni i Profesorit të shquar studentë të Fakultetit Ekonomik të amerikan kishte në fokus disiplinën Universitetit të Tiranës, në datën 1 shkencore të Convergenomics-it dhe nëntor 2016. Zonja Naço dhe zoti inovacionin. Dr. Lee solli në vëme- Muça i njohën studentët me llojet e ndjen e pjesëmarrësve etapat e zhvilli- auditimeve që realizon KLSH dhe me mit njerëzor: revolucionin bujqësor, menyrën e funksionimit të institut- atë industrial me automatizimin e cionit. Biseda u përqendrua kryesisht punës së dorës, në Auditimet e Performancës të revolucionin informativ dhe së fundi realizuara ne vitet e fundit në KLSH, si revolucionin që ai e quajti të konver- një fushë e re dhe me interes për gjencës me optimizimin dhe shtimin e studentët. punës mendore dhe të dijeve. Në mënyrë analoge, shoqëria njerëzore ka kaluar nga një shoqëri agrare, në një shoqëri industriale, shoqëri informatike dhe tani sfida e saj është të kthehet në një shoqëri të dijeve.
Pranë institucionit shfaqën interes për javën e hapur një grup prej 20 studentësh të Universitetit Bujqësor
132 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
të Tiranës, Dega e Financë-Konta- mori pjesë edhe dekania e fakultetit bilitet, viti i dytë, për t’u njohur me Prof. Assoc. Dr. Azeta Tartaraj. historikun, funksionimin dhe rezul- tatet e punës së KLSH. Grupi i studentëve u prit dhe u informua lidhur me pyetjet nga Z. Bajram Lamaj, auditues me përvojë të gjatë. Pas prezantimit dhe njohjes me ambientet e KLSH, studentët u njohën me historikun e prezantuar në stendat e vendosura në këto ambiente. Me grupin e studentëve u bë një Zj. Nano mbajti një leksion ne lidhje bashkëbisedim me pyetje përgjigje ku me prezantimin e institucionit të u prezantua performanca e treguesve KLSH-së, referuar zhvillimit meto- të punës së këtij institucioni dhe dologjik dhe profesional të orientuar metodologjitë e auditimit. Studentët drejt zbatimit të kërkesave të morën përgjigje për të gjitha pyetjet e standardeve ndërkombëtare të bëra dhe veçanërisht mbi pritshmëritë auditimit ISSAI si dhe guidave dhe që ka nga ky institucion në luftën udhërrëfyesve të gjeneruara nga kundër korrupsionit dhe si organi më i INTOSAI, si udhëzuesin e posaçëm për lartë i auditimit publik në Shqipëri. menaxhimin e burimeve njerëzore të Pyetjet mbi menaxhimin e burimeve IDI-t, indikatorët e Kornizës se Matjes njerëzore dhe rekrutimeve, për së Performancës së INTOSAI-t, etj., trajnimet dhe mundësitë e pjesë- kuadrin ligjor, rregullator dhe marrjes, morën përgjigje profesionale zhvillimin institucional. Z. Stefani nga stafi i KLSH-së. Leksion në mbajti një leksion në lidhje me Universitetin e Durrësit standarded e auditimit ISSAI dhe Në universitetin “Aleksandër Moisiu” implementimin e tyre ne KLSH, pjesë e në Durrës, në datë 3 nëntor 2016, në Strategjisë për Zhvillim Institucional, kuadër të nismës "KLSH e hapur për 2013 - 2017, e rishikuar. Në funksion publikun", znj. Luljeta Nano, Sekretar i të zhvillimit metodologjik sipas llojeve përgjithshëm dhe Z. Edvin Stefani, të auditimit, KLSH ka orientuar planet Drejtor i Metodologjisë dhe Zhvillimit, vjetore të zhvillimit dhe trajnimit në KLSH, zhvilluan një leksion me profesional që synojnë forcimin e studentë të këtij fakulteti. Në takim kapaciteteve audituese te KLSH-së.
AUDITIMI PUBLIK 133 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH
Në datën 3 tetor, ora 09.00-12.00 u Gjithashtu, në datën 4 Nëntor, në zhvillua një workshop në bashkëpunim ambientet e KLSH, të gjithë studentët me “Albanian Platform for Policy që po zhvillojnë praktikën mësimore Advocacy (APPA)” dhe u trajtua tema në institucion, u njohën me një “Prezantimi i gjetjeve nga monitorimi i prezantim të institucionit dhe punës qeverisë për vitin 2015 dhe 6 mujorin së bërë në lidhje me aplikimin e e parë të vitit 2016”. Përfaqësues të standardeve të auditimit në KLSH bënë një bilanc të të gjitha metodologjinë audituese, prezantim i auditiveve të kryera si dhe numrin e kryer nga z. Edvin Stefani, Drejtor i kallëzimeve të dërguara në prokurori. Metodologjisë dhe Zhvillimit. Takimi u Fusha ku ka pasur më shumë abuzime zhvillua në formën e prezantimit të është ajo e prokurimit publik, historikut të institucionit duke iu ndërkohë një tjetër sektor i gjetur me referuar stendave të ekspozitës që shkelje kanë qenë Zyrat e Regjistrimit ndodhen në ambientet e institucionit. të Pasurive të Paluajtshme. Në Gjithashtu në sallën e mbledhjeve u raportin përfundimtar të Auditimit në mbajt një leksion në lidhje me kuadrin Autoritetin Portual Durrës, KLSH është rregullator të institucionit dhe zhvilli- bazuar edhe tek informacionet dhe min institucional që pasoi ligjin e ri gjetjet e Organizatës “Albanian organik të KLSH-së. Në këtë leksion u Platform For Policy Advocacy” në trajtua përmirësimi i Metodologjisë lidhje me procesin e shkarkimit, audituese në KLSH, përgatitja e depozitimit dhe evadimit të tuba- studiuar e programit vjetor të cioneve, materialeve të nevojshme veprimtarisë së KLSH-së që lidhet me dhe makinerive të projektit TAP. përcaktimin e prioriteteve të mund- shme, argumentimin dhe përfshirjen në programin e auditimit të surbje- kteve të auditimit mbi bazën e vlerësimit të riskut dhe përcaktimit të materialitetit, duke i kombinuar këto
134 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
auditime edhe me detyrimet mbajtur një leksion në këtë kushtetuese e ligjore që ka KLSH, për universitet. auditimin periodik të tyre.
Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit, Z. Bujar Leskaj, zhvilloi takime të Zoti Bujar Leskaj zhvilloi një takim me veçanta dhe me një grup gazetarësh rektoren e Universitetit të Durrësit, të njohur në vend, z. Arur Çani, z. Znj. Kseanela Sotirovski. Fillimisht zoti Engjëll Musai, z. Sami Neza, znj.Ornela Leskaj e uroi znj.Sotirovski për marrjen Liperi z. Gëzim Saliu, z. Qamil Xhani, z. e detyrës si rektore në një ndër Kliti Topalli, drejtorin e gazetës “Sot” universitetet më të rëndësishme në zotin Arjan Prodani dhe zotin Sofokli vend. Biseda mes tyre u fokusua Duni , botues i gazetës “Standard”. kryesisht tek zhvillimi i arsimit Zoti Leskaj, uroi fillimisht për rezultate universitar. Duke qenë se zonja të punës së tyre këmbëngulëse dhe Sotirovski ka qenë anëtare e komi- vlerësoi rolin e tyre për përçimin e sionit për Provimin e Shtetit në MASH, fjalës së lirë, duke lënë kështu gjurmë një rëndësi e madhe iu kushtua pozitive në punën e tyre. reformës në arsimin universitar. Palët Gjithashtu z. Leskaj theksoi se aksesi i ndanë mendime dhe qëndrime përsa i lirë në informacion luan një rol kyç në takon situatës së sotme në promovimin e transparencës dhe në universitete dhe cilësisë e tyre. Zoti parandalimin e korrupsionit, dhe si i Leskaj e cilësoi arsimin e lartë në vend tillë institucionet shtetërore duhet ta shumë të rëndësishëm për të ofrojnë atë në kohë dhe në mënyrë të ardhmen e Shqipërisë sepse aty plotë për qytetarët, me qëllim që të formohen brezat e ardhshëm. Po garantojnë një përdorim sa më efektiv ashtu vlerësoi dhe rolin e Universitetit të tij. Gjatë këtij takimi u diskutua të Durrësit, i cili ka në fokus të tij dhe edhe një nga misionet kryesore të një sërë degësh profesionale. Rektorja Kontrollit të Lartë të Shtetit që është e Universitetit ftoi zotin Leskaj për të informimi i publikut dhe sfida më e madhe në vazhdim është që KLSH të
AUDITIMI PUBLIK 135 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH jetë një burim i rregullt informacioni raportin përfundimtar të Auditimit në për çështje me interes për shoqërinë. Autoritetin Portual Durrës, KLSH është bazuar edhe tek informacionet dhe gjetjet e Organizatës “Albanian Plat- form For Policy Advocacy” në lidhje me procesin e shkarkimit, depozitimit dhe evadimit të tubacioneve, materia- leve të nevojshme dhe makinerive të projektit TAP.Prezantimi i raportit të
Gjykatës Austriake të Auditimit Kryetari i KLSH, z. Bujar Leskaj, pati një takim dhe me një grup inxhinierësh, Në datën 4 tetor, ora 10.00-12.00 u z.Faruk Kaba, President i Shoqatës zhvillu prezantimi i Raportit final të Shqiptare të Inxhiniereve Konsulentë Peer Review (rishikim mes kolegesh) dhe z. Sokol Xhixha, anëtar bordi i lidhur me “Pavarësinë e SAI-t”, kësaj shoqate,të cilët ndanë me z. realizuar nga Gjykata Austriake e Leskaj mendime dhe eksperiencë mes Auditimit. Drejtori i Përgjithshëm i tyre. Në fokus të bisedës ishte Gjykatës Austriake të Auditimit, z. ekonomia e vendit dhe performanca e Robert Sattlrer, në prani të përfa- institucioneve publike. Zoti Leksaj qësuesve të profesoratit, të shoqërisë vlerësoi shumë figurën e ekspertëve civile, medias dhe audituesve të KLSH, dhe rolin tyre në ekonominë e vendit. prezantoi Raportin “Peer Review Në datën 3 tetor, ora 09.00-12.00 u (Rishikim mes Kolegëve)” për zhvillua një workshop në bashkëpunim Kontrollin e Lartë të Shtetit. me “Albanian Platform for Policy Në kuadër të Javës së Hapur të Advocacy (APPA)” dhe u trajtua tema organizuar, nga Kontrolli i Lartë i “Prezantimi i gjetjeve nga monitorimi i Shtetit me Qytetarët nga datat 28 qeverisë për vitin 2015 dhe 6 mujorin Tetor - 4 Nëntor 2016, më datë 4 e parë të vitit 2016”. Përfaqësues të nëntor, u zhvillua aktiviteti i preza- KLSH bënë një bilanc të të gjitha ntimit të auditimit të Departamentit auditiveve të kryera si dhe numrin e të Performancës “Rehabilitimi i ish-të kallëzimeve të dërguara në prokurori. Përndjekurve Politikë në Periudhën e Fusha ku ka pasur më shumë abuzime Tranzicionit”, ku morën pjesë përfa- është ajo e prokurimit publik, qësues të të gjithë Shoqatave të ish të ndërkohë një tjetër sektor i gjetur me Përndjekurve Politikë të vendit tonë, shkelje kanë qenë Zyrat e Regjistrimit drejtori i Institutit të Integrimit të ish të Pasurive të Paluajtshme. Në të Përndjekurve Politikë z. Bilal Kola
136 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
dhe përfaqësues të tjerë të stafit të të ruajtur pasurinë ujore të vendit këtij Instituti, drejtori i Institutit të tonë. Studimit të Krimeve të Komunizmit z. Një tjetër takim shumë të rëndë- Agron Tufa, ish të burgosur politikë, sishëm, kreu i KLSH, Z. Bujar Leskaj, disa OJF, përfaqësues të medias, zhvilloi me Prof. Dr Skënder Osmanin studiues, etj. dhe Prof. Dr. Jorgji Bollanon. Në bisedën që zoti Leskaj pati me zotin Osmani, u diskutua për zhvillimin e inxhinierisë dhe informatikës në vendin tonë. Z. Osmani është matematicien dhe gjeolog shumë i njohur. Ai njihet në vendin tonë si nismëtar i futjes së disa lëndëve në fakultetet inxhinierike të Shqipërisë si Informatikës, Metodave Numerike, Në kuadër të kësaj jave, Kryetari i Elementëve të Fundëm, Programim KLSH-së realizoi takime me persona- dhe Kërkim Operacional, Modelim, etj. litetet të vendit të fushave të Ndërsa biseda me Prof. Dr. Jorgji ndryshme. Bollano u fokusua tek fusha e Në datën 1 nëntor 2016, Kryetari i kontabilitetit. Zoti Bollano është Kontrollit të Lartë të Shtetit z. Bujar anëtar i Komitetit Kombëtar të Leskaj, pati një takim me Prof. Dr. Drejtimit dhe Kryetar i Këshillit Niko Pano. Në takim u bisedua për Kombëtar të Kontabilitetit dhe anëtar probleme të ndryshme të shoqatës i Autoritetit të Çertifikimit të “Mbrojtja dhe Ruajtja e Ujërave të Ekspertëve Kontabël të Miratuar. Në Shqipërisë”, ku z. Pano kryen detyrën vitet 1994-1996 ka qenë Drejtor e Kryetarit të kësaj Shoqate. Një Finance dhe Kontrolli në Ministrinë e rëndësi e madhe iu kushtua situatës Jashtme. ujore në vend, rezervave të vendi Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shteti, tonë, apo dhe rrezikut nga përmby- Z. Bujar Leskaj, pati një takim të tjet. Zoti Pano është një ndër ngrohtë dhe miqësor edhe me dy ekspertët më të mirë në vend të kësaj figura të njohura të aktualitetit fushe dhe ka kryer me dhjetra studime shqiptar, z. Sazan Guri dhe z. Sherif mbi rezervat ujore të vendit tonë. Në Bundo. Situata ekonomike në vend, takim u kërkua të bëhet më tepër për sistemi fiskal dhe korrupsioni ishin ndër temat ku u fokusua biseda mes AUDITIMI PUBLIK 137 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH zotit Leskaj dhe Zotit Bundo. Z. Bundo është një ndër financierët më të njohur në Shqipëri dhe hartues i shumë politikave fiskale. Duke qenë se fokusi i KLSH është pikërisht auditimi mbi shpenzimet buxhetore dhe lufta ndaj korrupsionit, Z. Leksaj dhe Z. Bundo shkëmbyen mendime dhe Duke i uruar mirëseardhjen z.Leskaj, eksperiencat e tyre. Presidenti i Gjykatës Kushtetuese, z. Ndërsa takimi me zZ. Guri u fokusua Arslan vlerësoi marrëdhëniet e shkël- më tepër në fushën e mjedisit. Duke qyera që ekzistojnë mes Kontrollit të qenë se Z. Guri është një ambientalist Lartë të Shtetit dhe Gjykatës Turke të shumë i njohur, pati biseda mbi Llogarive (TCA) në veçanti dhe mes politikat mjedisore dhe çfarë duhet institucioneve turke dhe institucion- përmirësuar më tepër për një vend të neve shqiptare në përgjithësi. Në këtë shëndetshëm dhe pa probleme për të kuadër, presidenti Arslan e njohu ardhmen. z.Bujar Leskaj me projektin e binja- Kryetari i KLSH-së, z.Bujar Leskaj, këzimit mes Gjykatës Kushtetuese të takon Presidentin e Gjykatës Turqisë dhe Gjykatës Kushtetuese të Kushtetuese të Turqisë, z. Zühtü Shqipërisë. Arslan dhe anëtarin e Gjykatës, Në përfundim, z. Zühtü Arslan theksoi z.Recai Akyel se takimi me z.Leskaj do t’i shërbejë Në datën 9 nëntor 2016, në ambientet përforcimit të marrëdhënieve TCA- e Gjykatës Kushtetuese të Republikës KLSH dhe reflekton marrëdhëniet e së Turqisë, Kryetari i Kontrollit të Lartë veçanta që ekzistojnë mes Shqipërisë të Shtetit, z.Bujar Leskaj, u prit në një dhe Turqisë. Si bazë të këtyre marrë- takim nga Presidenti i Gjykatës, z. dhënieve, z. Arslan solli si shembull Zühtü Arslan dhe anëtari i Gjykatës, faktin se shumë personalitete turke z.Recai Akyel, ish-president i Gjykatës janë me orgjinë shqiptare, si Mehmet Turke të Llogarive. Aqif Ersoji, autor i himnit të flamurit turk. Nga ana e tij, Kreu i KLSH-së, z.Bujar Leskaj i falënderoi për mikëpritjen z.Arslan dhe z.Akyel dhe e konsideroi një privilegj takimin me dy nga personalitetet shtetërore më të 138 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
shquara të Turqisë në ambientet e një për Zhvillim dhe Bashkëpunim dhe e institucioni të rëndësishëm si Gjykata konsideroi këtë takim si një mbësh- Kushtetuese, duke e uruar z.Recai tetje të dyfishtë për Kontrollin e Lartë Akyel për detyrën e re si anëtar i kësaj të Shtetit, e cila sipas z.Leskaj, është gjykate. edhe një projeksion i marrëdhënieve të mira që ekzistojnë mes Turqisë dhe Shqipërisë. KLSH merr pjesë në edicionin e 19 të Panairit të Librit Më 9-13 nëntor 2016, Kontrolli i Lartë i Shtetit mori pjesë në edicionin e 19 të Panairit të Librit, duke shënuar kështu për të katërtin vit radhazi një pjesëmarrje serioze, me botime që Në vlerësimin e marrëdhënieve mes reflektojnë menaxhimin, perfor- TCA-KLSH, z.Leskaj u shpreh se ky mancën dhe sfidat e KLSH-së. Stenda e bashkëpunim i ngushtë dhe produktiv KLSH-së në panair përfaqëson një është meritë e z.Akyel, ish-presidentit moment ballafaqimi me qytetarët, ku të Gjykatës Turke të Llogarive. Kryetari libri është gjuha e komunikimit që Leskaj theksoi se z.Akyel ka treguar jo institucioni ka përzgjedhur të ketë me vetëm një angazhim institucional, por qytetarët dhe palët e interesit. edhe personal, duke pasur një Biblioteka e KLSH-së është e kontribut të spikatur në rritjen e aksesueshme online për cilindo të kapaciteteve audituese të KLSH-së në interesuar dhe librat mund të nivelin e standardeve INTOSAI, ku falë shkarkohen falas e të bëhen pjesë të intensitetit të trajnimeve, çdo audi- bibliotekës personale për të tues i KLSH-së është trajnuar të paktën interesuarit. një herë pranë Gjykatës Turke të Llogarive. Z.Leskaj theksoi se z.Akyel është afirmuar si një personalitet i lartë në komunitetin e SAI-ve dhe ka mbështetur KLSH-në edhe në cilësinë e zv/Presidentit të EUROSAI-t. Në përfundim, Kryetari i KLSH-së, z.Bujar Leskaj vlerësoi edhe bashkëpunimin me Agjencinë Turke AUDITIMI PUBLIK 139 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH
Në kuadër të këtij panairi, Kontrolli i Lartë i Shtetit promovoi botimet e reja për vitin 2016, ku morën pjesë drejtues e auditues të KLSH-së, Prof. Dr. Jorgji Bollano, Kryetar i Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit, Prof. Dr. Aurela Anastasi dhe anëtarë të shoqërisë civile si z.Sazan Guri dhe z.Aulon Kalaja. Sekretarja e Përgjithshme, Znj. Luljeta Në prezantimin e botimeve të reja të Nano bëri një konspekt të botimit Kontrollit të Lartë të Shtetit, “Analiza vjetore e punës 2015”, Drejtoresha e Drejtorisë së Komuni- botuar edhe në anglisht, duke e kimit, Botimit dhe Marrëdhënieve me konsideruar botimin një përmbushje Jashtë, znj. Irena Islami u shpreh se të detyrimit ligjor të KLSH-së. “Libri për herë të parë në vitin 2013, KLSH u është i modeluar në shtylla, në mena- paraqit në Panairin e Librit me 28 tituj xhimin e institucionit dhe në progresin të rinj dhe pas katër vitesh institucioni e shënuar. Raporti i performancës së prezanton 67 tituj. “Çdo vit ne e kemi KLSH-së, për vitin 2015, është kryer rritur numrin e botimeve, por nuk e bazuar në Dokumentin Standard kemi parë numrin e botimeve të ndarë INTOSAI të Matjes së Performancës së nga cilësia, gjerësia e informacionit SAI-ve i dhe në Analizën SWOT, e cila dhe profesionalizmi për çdo titull dhe na lejon të identifikojmë pikat e forta përmbajtje libri”. dhe të dobëta të aktivitetit auditues Në përfundim të fjalës së saj, znj. dhe të menaxhimit institucional. Islami theksoi se të gjitha botimet e Botimi në anglisht i këtij libri ka ardhur KLSH-së i shërbejnë rritjes së transpa- në funksion të kërkesës së partnerëve rencës dhe llogaridhënies, duke bërë tanë ndërkombëtarë për t’u njohur një hap të rëndësishëm sasior dhe me veprimtarinë dhe performancën e cilësor në kontributin ndaj mirë- KLSH-së”. Znj. Nano prezantoi edhe qeverisjes, përmes bërjes publike dhe librin “Konferenca e IV Shkencore e transparente të të gjithë veprimtarisë KLSH: Analiza e Riskut”, duke e së tij dhe rritjes se kapaciteteve në konsideruar si një botim unik ku fushën e auditimit publik. personalitete të spikatura të komunitetit INTOSAI dhe rreth 40 profesorët të shquar bëjnë një analizë të riskut në fusha të ndryshme.
140 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
Drejtoresha e Përgjithshme e KLSH-së, të audituara gjatë periudhës 2012- znj.Manjola Naço, bëri një prezantim 2013. Ai është maja e ajsbergut të të numrave 12 dhe 13 të Revistës mijëra e mijërave faqeve të lexuara e Kërkimore-Shkencore “Auditimi studiuara me kujdes nga kolegët e Publik”. Znj.Naço theksoi se arritja deri performancës dhe departamenteve të tek nr.13 i revistës është një dëshmi e tjera, qindra pyetësorëve, intervistave, suksesit të shënuar nga KLSH në këtë minutave të takimit me punonjës të zhanër që për nga vetë formati si administratës publike në të gjithë Revistë Kërkimore Shkencore përbën Shqipërinë. një sfidë të vërtetë. “Botim që ka Sfidat që parashtron integrimi ardhur duke u rritur në cilësi dhe duke evropian janë pjesë e linjës së përmbushur më së miri moton e botimeve të KLSH-së, reflektuar kjo organizatës sonë INTOSAI me botimin “Direktiva e BE-së mbi “Eksperienca e përgjithshme i shërben Porkurimin Publik dhe kontratat të gjithëve. Shprehemi të kënaqur që koncesionare”. Audituesja e Lartë, znj. iniciativa e Kryetarit të KLSH, e parë Miranda Haxhia, njëkohësisht reda- me skepticizëm si nga audituesit dhe ktorja e këtij botimi, u shpreh se ky nga qarqet akademike të cilat e libër nuk përbën në vetvete publikimin quajnë kërkimin si fushë ku audituesi e rutinë të një ligji, por një studimi e ka të vështirë të përshtatet ka arritur analizimi të tyre në funksion të asaj në nivele të kënaqshme”. sesi mund të maksimizohen kapa- Departamenti i Auditimit të Perfor- citetet e shoqërive tregtare të vogla e mancës u prezantua në këtë panair të mesme në Shqipëri. “Parë në këtë me botimin “Auditimi i Performancës këndvështrim, botimi ndihmon për të në KLSH: Eksperienca 2012-2015”, kuptuar qartë risitë e këtyre dire- përgatitur nga Kryetari i KLSH-së, ktivave të BE-së dhe përqasjen e tyre z.Bujar Leskaj dhe nga z.Rinald Muça, me legjislacionin shqiptar”, u shpreh Drejtori i Departamentit të Auditimit znj.Haxhia. të Performancës. Z.Muça u shpreh se Në funksion të transparencës me ky botim pasqyron rrugëtimin 4-vjeçar qytetarët, KLSH prej tre vitesh ka në të këtij auditimi risi në KLSH, që kolonën e saj botimin “Audituesit e pikënisje ka vitin 2012, periudhë që KLSH-së në Shtypin e Përditshëm”. cili përkon me krijimin e Departamentit të përmban një përzgjedhje të shkrimeve Auditimit të Performancës. Libri më të mira të audituesve për pasqyron punën e shtrirë në 30 periudhën janar-qershor 2015. auditime dhe në mbi 130 institucione Znj.Amantia Patozi, redaktore e librit,
AUDITIMI PUBLIK 141 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH u shpreh se botimi vjen në kuadër të misionin kushtetues për të informuar qytetarin për menaxhimin me ekono- micitet, efektshmëri dhe efiçiencë të fondeve dhe pronës publike. “Prandaj, krahas njoftimeve për shtyp për rezultatet e auditimeve, krahas boti- meve të raporteve tona të perfor- mancës, kemi zgjedhur një qasje të thjeshtë dhe të drejtpërdrejt me Në ditën e parë të punimeve, qytetarët”. audituesve u uroi mirëseardhjen Në përfundim të ceremonisë së përfaqësuesi i SAO, i cili theksoi promovimit, Drejtoresha e Drejtorisë bashkëpunimin e suksesshëm midis së Komunikimit, Botimit dhe Marrë- SAO të Kroacisë dhe KLSH-së. Përfaqë- dhënieve me Jashtë, znj. Irena Islami, i suesi i SAO përshëndeti audituesit, ftoi të pranishmit për të vizituar duke prezantuar, funksionin dhe stendën e KLSH-së, duke theksuar se organizimin e SAO të Kroacisë, duke fund të këtij viti numri i titujve të theksuar rolin e institucionit suprem kolanës së botimeve do të jetë 67 të auditimit në eliminimin e ndërkohë që deri në fund të vitit 2018, fenomeneve dhe problematikave të KLSH do të ketë një kolanë prej 100 konstatuara në administratën publike. botime. Organizimi SAO funksiononte me Vizitë studimore të një grupi Zyra Rajonale Auditimi audituesish të KLSH-së në Kroaci Në ligjin përkatës për SAO janë Nga data 16-18 Nëntor 2016, në kudër përcaktuar edhe llojet e auditimit si: të zbatimit të marrëveshjes së . Auditimi Financiar; bashkëpunimit me Zyrën e Auditimit . Auditimi Përputhshmërisë; të Kroacisë një grup audituesish të . Auditimi i Performancës; KLSH-së zhvilluan një vizitë studimore . Auditime të Kombinuar; në Kroaci mbi forcimin e kapaciteteve Auditimi financiar ishte në procesin e të auditimit të jashtëm. ndarjes në Auditim Financiar dhe në Auditim për certifikimin e Pasqyrave Financiare. Ndër auditimet e Perfor- manës të kryera gjatë vitit 2016 vlen të përmendet edhe Auditimi i Etikës
142 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
në Institucionet Publike. Gjatë kësaj Kontrolli i cilësisë në fazën e dite u prezantua edhe Procesi i raportimit kryhej kryesisht nga Planifikimit Strategjik të auditiveve, i drejtoria përkatëse dhe Drejtoria e cili fokusohet në Vetëvlerësimin dhe Auditimit Ligjor. Auditimin e pavarur të jashtëm. Për tu - Në prezantimin e gjetjeve dhe theksuar është faza e përgatitjes së rekomandimeve u theksua se lënia planit strategjik ku definohen e rekomandimeve për zbatim bëhej prioritetet; ekonomi, bujqësi, etj. mbas një konsultimi të gjatë dhe Vlerësimi strategjik bëhet mbi bazën e dakortësimi paraprak me subjektet riskut sipas sistemit të pikëzimit. për zbatimin e rekomandimeve, të Gjithashtu ditën e parë u prezantua cilat përgjithësisht nuk kalonin edhe Procesi i Planifikimit Vjetor të numrin 5. auditimeve. Për masat e rekomanduar subjektet Disa nga elementët kryesorë që duhet të hartojnë një plan veprimi të merreshin parasysh në planin vjetor të cilin duhet ta përcjellin në SAO`s auditimeve janë: brenda 60 ditëve. Numri i audituesve; Gjithashtu nga SAO`S kontrollohet Hartimi i një liste me subjektet ku zbatimi i rekomandimeve të cilat sipas bazë është buxheti i azhornuar për Raportimit dhe kontrollit ka rezultuar çdo subjekt. të realizohen në masën 90%. Prezantimi i kësaj dite u karakterizua Në ditën e tretë, grupi i audituesve të nga debate dhe pyetje të ndërsjella KLSH-së bëri një vizitë, në zyrën mbi planin strategjik, dhe atë vjetor, rajonale të SAO në Cakovec. Nga kryesisht në përcaktimin e indika- drejtuesi i zyrës rajonale u bë një torëve, prioriteteve, afateve të audi- prezantim i shkurtër i punës audituese timit, procesi i vlerësimit me pikë dhe për vitin 2016 dhe problematikat e risku operacional. Gjithashtu u preza- konstatuar. ntuan dhe eksperiencat e përbashkëta në këtë fushë. Ditët e vizitës studimore, përfshinë shkëmbimin e eksperiencës dhe Në ditën e dytë u prezantuan praktikave më të mira të auditimit procedurat e auditimit nga SAO midis SAO`s të Kroacisë dhe KLSH-së, simbas fazave të auditimit si: si pjesë e programit të binjakëzimit të - Planifikimi i auditimit, zbatimi i financuar nga BE. auditimit, raportimi dhe ndjekja e rekomandimeve.
AUDITIMI PUBLIK 143 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH
Në këtë vizitë studimore merrnin Auditori i Përgjithshëm i Kosovës. pjesë 15 auditues të KLSH-së, me Takimet u zhvilluan në ambientet e eksperiencë dhe vjetërsi në punë në Zyrës së Auditimit të Kosovës. këtë institucion : Bexhet Zeqiri, Pjeter Beleshi, Andrea Kristo, Mimoza Bedini, Nerenxa Llapashtica, Ibrahim Ndreu, Pullumb Beqiraj, Qemal Shehu, Vjollca Selmani, Vladimir Rizvani, Bashkim Arizaj, Mariola Llanaj, Emiliano Gjergji, Agim Mandri, Xhovan Domi. Auditues të KLSH zhvillojnë një vizitë Vizita ishte e karakterit studimor dhe studimore në Zyrën Kombëtare të shkëmbimit të eksperiencave. Temat e Auditimit të Kosovës diskutuara ishin Ligji i ri i ZKA dhe zhvillimi i metodologjisë audituese të Në kuadër të shkëmbimit të kontrollit dhe sigurimit të cilësisë në eksperiencave dhe si pjesë e planit të adutim në ZKA Kosovë. trajnimeve në datat 17 dhe 18 nëntor u zhvillua një vizitë studimore në Në lidhje me diskutimin e parë u Zyrën Kombëtare të Auditimit të trajtua rrugëtimi ligjor i Zyrës së Kosovës. Në këtë vizitë ku morën Revizionit të Kosovës, e krijuar në vitin pjesë 14 auditues, z. Albi Anxhaku, z. 2003 si shtet i ri dhe me struktura që Aleksandër Papadhimitri, z. Blerin po ngriheshin, të cilat drejtoheshin Shkurti, z. Dorino Meçe, zj. Elira nga Organizata Ndërkombëtare me Çukalla, z. Halil Isufi, z. Josif Lile, z. një përfaqësues të vendosur nga Koço Sokoli, z. Meald Habazaj, z. Pal Bashkimi Evropian, e cila drejtonte Daçi, z. Përparim Gjuzi, z. Ryisim ketë institucion dhe kish si detyrë të Xhaja, zj. Valdete Berisha, z. Hysen raportonte tek Përfaqësuesi i Organi- Metko si dhe z. Edvin Stefani Drejtor i zatës Ndërkombëtare. Mbas aprovimit Drejtorisë së Metodologjisë dhe të Kushtetutës, në vitin 2008, u kryen Zhvillimit nga Kontrolli i Lartë i Shtetit dhe ndryshime te amendamenteve dhe nga Zyra e Auditorit të dhe si struktura u emërtua Zyra e Përgjithshëm të Kosovës, përfaqësues Auditimit të Kosovës. të Drejtorisë së Metodologjisë dhe Gjithashtu u trajtuan ligji mbi Zhvillimit si dhe të Drejtorisë Juridike funksionimin dhe Organigrama e të Zyrës së Auditimit të Kosovës. krijuar mbas vitit 2008 deri ne vitin Grupin e audituesve të Kontrollit të 2016, mbi ndryshimet dhe emërtimet Lartë të Shtetit e priti në takim dhe si dhe ndryshimet ligjore dhe dhënia e 144 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
plote e kompetencave Zyrës së ISSAI dhe praktikat më të mira Kombëtare e Auditimit Kosovë, rapor- botërore. timi në Kuvendin e Kosovës me Në përfundim të vizitës grupi i ndryshimin e amendamenteve ligjore audituesve të Kontrollit të Lartë të raporton vetëm ne Kuvendin e Shtetit vizitoi ambientet e punës të Kosovës. Zyrës Kombëtare të Auditimit të Nga Auditori pati shume pyetje dhe Kosovës, ku u njoh me audituesit dhe interesim mbi temën e trajtuar. stafin menaxherial të ZKA, Kosovë. Diskutime pati në lidhje me Kryetari i KLSH-së viziton Zyrën krahasimet me punën audituese në Kombëtare të Auditimit të Kosovës KLSH dhe shkëmbim të eksperiencave mes kolegësh. Në datën 22 nëntor 2016, Kryetari i KLSH-së, vizitoi Zyrën Kombëtare të Në datën 18 Nëntor 2016 u diskutua Auditimit të Kosovës (ZKA), i mbi Kontrollin dhe Sigurimin e Cilësisë shoqëruar nga një grup prej 12 në Auditim. Referuan tre Auditues të audituesish të KLSH-së, i ftuar nga ZKA, të cilët trajtuan Organigramën, Auditori i Përgjithshëm i ZKA, z.Besnik Udhëzimet, Doracakun për auditimet Osmani, për të marrë pjesë në e rregullshmërisë. ceremoninë e çertifikimit të audi- U trajtuan Kontrolli i cilësisë në ZKA, tuesve të Zyrës Kombëtarë të zinxhiri i kontrollit, komunikimi, Auditimit të Kosovës dhe rinovimit të rishikimi nga DEMCA lista konto- Marrëveshjes së Bashkëpunimit të lluese, programet vjetore, komunikimi nënshkryar mes të dy institucioneve, dhe rishikimi i cilësisë, rishikimi i lidhur në shkurt të vitit 2012. Mbi memove, cilat janë praktikat e bazën e kësaj marrëveshje, të dyja aplikuara në KLSH dhe dokumentet e SAI-t kanë realizuar shumë aktivitete cilësisë, rishikimi në fazën finale dhe të përbashkëta, si trajnime, konfe- raportimi, lista kontrollues e fazës së renca e seminare pune, vizita të ekzekutimit. Interes pati evidentimi i ndërsjella me qëllim shkëmbimin e përshtatjes së metodologjisë audi- eksperiencave më të mira, etj. ZKA ka tuese nga auditori i përgjithshëm qenë pjesëtar aktiv në analizat vjetore ndërkombëtar në tranzicionin drejt dhe konferencat shkencore të KLSH auditorit të përgjithshëm kosovar, për vitet 2012, 2013, 2014 dhe 2015, përshtatje e cila rriti sensin praktik duke përshëndetur dhe dhënë dhe lokal të përpjekjeve audituese në mendime me vlerë. përputhje me standardet e auditimit
AUDITIMI PUBLIK 145 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH
Parlamenteve respektive). Temat e përzgjedhura për t’u audituar do të kenë interes kombëtar dhe rajonal dhe do t’i shërbejnë zhvillimit të strategjive kombëtare të të dy vendeve. Pas nënshkrimit të marrëveshjes së bashkëpunimit, Kryetari i KLSH-së përshëndeti në ceremoninë e Mbështetur në eksperiencën pozitive çertifikimit të audituesve të Zyrës të marrëveshjes së parë, Kryetari i Kombëtarë të Auditimit të Kosovës. Kontrollit të Lartë të Shtetit, Z. Bujar Leskaj dhe Auditori i Përgjithshëm i ZKA, Z. Besnik Osmani nënshkruan Marrëveshjen e Bashkëpunimit dhe Planin e Veprimit për aktivitete të përbashkëta për vitet 2017-2018, në Prishtinë, në datën 22 nëntor 2016. Marrëveshja e re përfshin shkëmbimin e përvojave në nivel praktik dhe teknik për zbatimin e plotë të standardeve ndërkombëtare të auditimit publik dhe praktikave të mira evropiane, Në fjalën e tij, z. Bujar Leskaj theksoi vijimin e traditës së krijuar midis dy faktin që misioni i KLSH-së dhe ZKA, si institucioneve për realizimin e semina- institucione supreme të auditimit reve, workshop-eve dhe trajnimeve të është që të zhvillohen dhe avancojnë përbashkëta, të cilat synojnë forcimin si organizata profesionale, të cilat e kapaciteteve të audituesve të KLSH respektojnë në mënyrë rigoroze dhe ZKA, sesione edukative dhe standardet e INTOSAI-t dhe udhëheqin këshilluese me qëllim përditësimin e nëpërmjet shembullit, duke perfe- materialeve të metodologjisë në ksionuar performancën përmes auditim, për fushat me interes të respektimit të rregullave etike, përbashkët, si dhe 6 auditime të integritetit të plotë dhe ofrimit të përbashkëta në dy vitet në vijim ekspertizës së specializuar, duke (qëllimi i auditimit dhe çështjet kyçe vepruar me ndershmëri, objektivizëm do të vendosen bashkërisht dhe dhe me përkushtim ndaj cilësisë së raportet e auditimit do t’u dërgohen 146 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
auditimit dhe interesit publik të ofruar gjatë këtyre viteve, por qytetarëve dhe taksapaguesve. sidomos për projektin e ristrukturimit dhe modernizimit të mëtejshëm e të Në funksion të rritjes dhe thellimit të qëndrueshëm të ZKA-së, të cilin e dijes në auditim-vijoi z.Bujar Leskaj, ideoi dhe po e zbaton Auditori i po zhvillohet edhe kjo ceremoni e Përgjithshëm i Kosovës, z. Besnik çertifikimit të audituesve të ZKA, pas Osmani. një bashkëpunimi të shkëlqyer me Shoqatën e Kontabilistëve dhe të Pas ceremonisë, përfaqësuesit e KLSH- Auditorëve të Çertifikuar të Kosovës. së, z. Xhafer Xhoxhaj, Drejtor Departa- Një aktivitet i tillë është shprehje e menti, z. Niko Nako, KryeAuditues dhe zhvillimit intensiv të dijes audituese audituesit, z. Bledi Dervishaj, z. brenda institucionit më të lartë Hekuran Avdulaj, z. Julian Adili, z. Piro auditues publik të Kosovës, e rritjes së Bregaj, z. Skender Hajdari, zj. Irma kapaciteteve të audituesve të ZKA-së Shkupi, z. Dritan Kore, z. Fatmir Iljazi në dobi të plotësimit sa më të mirë të dhe zj. Eva Leka, morën pjesë edhe në detyrave gjithnjë e më sfiduese në sesionin tematik “Sfidat e ndërtimit të kuader të procesit integrues të kapaciteteve institucionale dhe njerë- Kosovës për në BE. Ky proces nuk zore të Institucioneve Supreme të mund të mendohet pa rritjen e Auditimit”, në të cilën edhe audituesit përgjegjshmërisë dhe të kërkesës së e KLSH-së diskutuan dhe dhanë llogarisë në administrimin e fondeve mendimet e tyre për këtë çështje. Me publike, kërkesa këto të kahershme interes, u ndoqën diskutimet e dhe të patjetërsueshme të Bashkimit Kryeaudituesit, z. Niko Nako dhe Evropian si për Shqipërinë, Kosovën, auditueses se re, zj. Eva Leka. ashtu dhe për të gjitha vendet e tjera Një delegacion i KLSH merr pjesë në kandidate apo aspirante për t’u punimet e Kongresit të XXII-të të anëtarësuar në BE. INTOSAI-t Në mbyllje, Kryetari i KLSH-së, z.Bujar Në datat 5-11 dhjetor 2016, në Abu Leskaj, edhe në emër të të gjithë D’habi të Emirateve të Bashkuara audituesve të KLSH-së, shprehu Arabe u zhvillua Kongresi INCOSAI XXII vlerësimin maksimal për nivelin e i INTOSAI-t. Kongresi organizohet një dijeve dhe përkushtimin e integritetin herë në çdo tre vjet dhe është e audituesve supremë publikë të aktiviteti më i rëndësishëm i INTOSAI-t, Kosovës, për gadishmërinë, mirëd- Organizatës Ndërkombëtare të ashjen, mirëkuptimin, bashkëpunimin Institucioneve Supreme të Auditimit vëllazëror dhe të shkëlqyer që na kanë
AUDITIMI PUBLIK 147 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH
(SAI-t), e cila përmbledh 192 SAI Gjatë pushimeve të ndërmjetme të anëtare dhe 5 vëzhguese. Kongresit, Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit, z. Bujar Leskaj zhvilloi një Temat që trajtoi Kongresi i XXII-të: sërë takimesh me homologë dhe 1. Si INTOSAI mund të kontribuojë në personalitete të shquara ndërkombë- Axhendën 2030 të OKB-së për Zhvillim tare në fushën e auditimit, si Dr. Harib të Qëndrueshëm, duke përfshirë Al Amimi, President i Institucionit të qeverisjen e mirë dhe forcimin e luftës Auditimit Shtetëror të Emirateve të kundër korrupsionit? Bashkuara Arabe dhe Kryetar i 2. Profesionalizmi: çfarë mund të nxisë INTOSAI-t, z. Gene L. Dodaro, besueshmërinë e INTOSAI-t për ta Kontrollor i Përgjithshëm i Zyrës së bërë një organizatë më të shquar Auditimit të Qeverisë (GAO) së ndërkombëtare? Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Dr. Vitor Caldeira, President i Gjykatës Portugeze të Llogarive, z. Krzysztof Kwiatkowski, President i Zyrës Supreme të Auditimit të Polonisë dhe me z. Besnik Osmani, Auditor i Përgjithshëm i Zyrës Kombëtare të Auditimit të Kosovës.
Kongresi diskutoi dhe miratoi strategjinë e re të zhvillimit të INTOSAI-t 2017-2022, përditësimin e plotë të standardit ndërkombëtar ISSAI 30, “Kodit të Etikës”, si dhe ISSAI të tjera të reja që kanë dalë nga praktikat e mira të punës audituese në të gjithë botën. Një delegacion i KLSH, i përbërë nga z. Bujar Leskaj, Kryetar, z. Ermal Yzeiraj, Drejtor i Departa- mentit Juridik, të Kontrollit të Zbatimit të Standardeve dhe Etikës dhe Muhamed Kavaja, Kryeauditues morën pjesë në punimet e INCOSAI
XXII.
148 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
Në takimin me z.Dodaro, Kontrollor i konsideron si udhërrëfyes në procesin Përgjithshëm i Zyrës së Auditimit të e auditimit dhe atë të zhvillimit Qeverisë (GAO) së Shteteve të institucional të KLSH-së. Bashkuara të Amerikës, Kryetari i Ne theksoi, Z. Dodaro do vazhdojmë KLSH-së, e falenderoi përzemërsisht Z. të mbështesim SAI-n Shqiptar në Dodaro në lidhje me mbështetjen që rritjen e mëtejshme të kapaciteteve të ai i ka dhënë deri tani Kontrollit të tij institucionale dhe këtë propozim Lartë të Shtetit duke pranuar sërish tuajin ne do ta shqyrtojmë me edhe për vitin 2017, ashtu si dhe në prioritet. Zoti Dodaro e njohu vitin 2016, trajnimin në zyrat e GAO-s Kryetarin e KLSH-së me mundësitë që në SHBA të dy audituesve të tjerë të ofronte GAO nëpërmjet Qendrës së lartë të KLSH-s, si dhe e njohu Z. Ekselencës, e cila kishte si mision Dodaro me perfomancën institut- promovimin e mirëqeverisjes, ndër- cionale të KLSH-së përgjatë këtyre dy timin e kapaciteteve organizative, viteve të fundit. vendore dhe ndërkombëtare, si dhe Kryetari i KLSH-së i paraqiti Z. Dodaro ofrimin e trajnimeve të cilësisë së kërkesën zyrtare të KLSH-së që në lartë, asistencës teknike dhe produkte vitet në vazhdim dy auditues të GAO-s apo shërbime konkrete në fushën e të atashohen në KLSH, për të auditimit. kontribuar kështu drejtpërsëdrejti në Kryetari i KLSH-së, ashtu si dhe shumë trajnimin e stafit auditues, kryerjen e drejtues të tjerë të SAI-eve në auditimeve me synim luftën kundër Kongres, i shprehu konsiderata dhe korrupsionit dhe mashtrimit financiar, falënderime Z. Dodaro në lidhje me si dhe hartimin e Strategjisë së re paraqitjen në Kongres të punës që ai institucionale 2018-2022. Kjo, u kishte bërë në cilësinë e kryetarit të shpreh Kryetari i KLSH-së, mund të grupit për hartimin e Planit Strategjik ideohet si një projekt dhe të kalojë të INTOSAI-t 2017-2022, i cili u përmes USAID-it, të cilit KLSH i është miratua në Kongres, duke i kërkuar që drejtuar tashmë, ose mund të GAO të mbështeste dhe KLSH-në në mbështetet financiarisht edhe nga hartimin e Planit të ri Strategjik të institucione të tjera. Dihet tashmë se institucionit 2018-2022. Ne dëshi- prej dy vjetësh KLSH ka përkthyer dhe rojmë, theksoi Kryetari i KLSH-së, që botuar standardet e përgjithshme të ky plan të hartohet në bashkëpunim GAO-s (librin e verdhë), të cilat së me audituesit e GAO-s. bashku me standardet ndërkombëtare të auditimit (përmes projektit 3i), i Në takimin e zhvilluar mori pjesë edhe James-Christian Blockwood, Drejtor AUDITIMI PUBLIK 149 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH
Menaxherial i Planifikimit Strategjik KLSH vendosi që ta bazonte analizën dhe Marrëdhënieve me Jashtë në vjetore të veprimtarisë së institucionit GAO. pikërisht në frymën e INTOSAINT. Në ditën e dytë të punimeve të Kongresit të XXII-të, të INTOSAI-it, Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit, z. Bujar Leskaj zhvilloi një takim me Presidentin e Zyrës së Auditimit Shtetëror të Hungarisë z. Laszlo Domokos Qëllimi i këtij takimi ishte rritja e bashkëpunimit ndërmjet dy SAI-ve në zhvillimin e auditimeve të SAI Shqiptar, në ndërmarrjen e këtij integritetit si pjesë e rolit dhe hapi të rëndësishëm institucional të veprimtarisë që SAI-t duhet të luajnë angazhimit në kryerjen e auditimeve tashmë në luftën kundër korrupsionit. të integritetit, kërkon mbështetjen Në këtë takim Kryetari i KLSH-së, i bëri dhe partneritetin e një SAI me me dije homologut Hungarez faktin që eksperiencë në këtë fushë, siç është tashmë auditimi i integritetit do të edhe SAI Hungarez, eksperienca gati jetë pjesë e planeve të përvitshme të 10 vjeçare e të cilit evidentohet fare auditimit të KLSH-së, kjo në zbatim qartë edhe në dokumentet dhe edhe të rekomandimeve të bëra në raportet më të fundit të këtij SAI. raportin më të fundit të Transparency Për këtë arsye, theksoi Kryetari i KLSH- International. KLSH ka mbi 3 vite që i së, “Ne kërkojmë që SAI Hungarez, së është përkushtuar studimit teorik dhe bashku me ndonjë SAI partner, si marrjes së eksperiencës së SAI-ve më p.sh., SAI Hollandez apo ai Austriak, të të përparuara Evropiane në lidhje me jetë lideri dhe partneri ynë kryesor në auditimin e integritetit. Për këtë, KLSH zhvillimin e auditimeve të integritetit ka dërguar përgjatë këtyre viteve në në Shqipëri. Këto auditime, të cilat do këto SAI, përfshirë këtu edhe SAI-in të fillojnë në radhë të parë nga Hungarez, një numër të konside- institucioni i KLSH-së dhe më pas do të rueshëm audituesish dhe drejtuesish shtrihen në institucione të tjera të institucionit si dhe ka përkthyer dhe qendrore dhe vendore do t’i botuar së fundmi edhe Manualin e shërbejnë detyrimeve dhe angazhi- Vetëvlerësimit të Integritetit për meve që shtrohen në Progres Institucionet Supreme të Auditimit – Raportet e Komisionit Evropian mbi INTOSAINT. Madje në vitin janar 2015 Shqipërinë.
150 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
Në fjalën e tij Presidenti i SAI-it Hungarez, Z. Laszlo Domokos shprehu gatishmërinë e tij dhe të stafit të tij për të ndihmuar dhe bashkëpunuar me SAI-in Shqiptar në zhvillimin e auditimeve të integritetit. SAI hungarez do të sjellë në Shqipëri drejtpërdrejt përvojën e auditimeve të Për zhvillimin korrekt, mbulimin tij që ai ka zhvilluar në Hungari, profesional e me kompetence të veçanërisht dy vitet e fundit. temave që u trajtuan, në dy ditët e Në fund të takimit Kryetari i KLSH-së aktivitetit, morën pjesë një grup i dhe Presidenti i SAI-it Hungarez ranë revizorëve të DRI. Aktiviteti u dakord që gjatë ditëve në vazhdim të moderua nga Zv. Presidenti i SAI-t të zhvillimit të Kongresit të XXII-të, të Malit të Zi, z. Gaga Gegaj. INTOSAI-it në Abu Dhabi të Përshëndetjen në emër të DRI, për nënshkruajnë edhe një marrëveshje të grupin pjesëmarrës të audituesve të re bashkëpunimi ndërmjet të dyja SAI-ve. KLSH-së Shqipëri, e bëri Prof. Dr. Milan Daboviç, President i Senatit të SAI-t të Audituesit e KLSH-së, vizitë studimore Malit të Zi. Në fjalën e hapjes në SAI-n e Malit të Zi z.Daboviç bëri një përmbledhje të Në kuadër e zbatimit të Marrëveshjes shkurtër të arritjeve të SAI-t Mali Zi, të Përbashkët midis dy Institucioneve, vlerësoi bashkëpunimin midis dy Kontrollit të Lartë të Shtetit të Institucioneve të vendeve tona, Shqipërisë dhe Institucionit të shkëmbimin e eksperiencave dhe Revizorëve Shtetëror (DRI) të Malit të zgjerimin e mëtejshëm të tij në të Zi, një grup i audituesve nga ardhmen. Departamentet e KLSH-së, mori pjesë në aktivitetin e vizitës studimore, të zhvilluar në Budva të Malit të Zi. Ky aktivitet dy ditor, u zhvillua në datat 8, 9 dhjetor të vitit 2016.
Në ditën e parë, nga audituesit e DRI, u mbajtën temat në lidhje me planifikimin e punës vjetore audituese
AUDITIMI PUBLIK 151 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH të institucionit, me zbatimin e theksin në zbatimin e dy ligjeve: ligjin procedurave e fazave të auditimit dhe për organizimin e funksionimin e DRI shkrimin e raporteve përfundimtare të dhe ligjin Elektoral të Malit të Zi. Në auditimit. SAI i Malit të Zi kryen këtë të fundit është përcaktuar në auditime financiare, të zbatimit të mënyrë eksplicite e drejta dhe dety- rregullshmërisë dhe auditime të rimi i DRI për të audituar fondet që performances. Planifikimi i auditimeve jepen nga shteti për funksionimin e dhe miratimi i tyre kalon në disa faza, partive politike. deri me marrjen e miratimit Për zbatimin e metodologjisë në përfundimtar nga Senati. planifikimin e përgatitjen e progra- Në ditën e dytë u vazhdua me meve, realizimin në terren të auditi- eksperiencën e audituesve të DRI, meve dhe përmbylljen me raportimin lidhur me dhënien e rekomandimeve përfundimtar e dhënien e rekomandi- subjekteve të audituara, komunikimin meve, nga DRI e Malit të Zi janë e vazhdueshëm ndërmjet audituesve e përgatitur udhëzues të ndryshëm, në subjekteve për zbatimin në kohë dhe bazë të të cilëve qëndrojnë Standardet plotësisht të rekomandimeve. Ndërkombëtare. Mbas çdo prezantimi të temave, nga Trajtimi i rasteve, jo vetëm teorikisht, audituesit e KLSH-së u bënë pyetje të por edhe në praktiken e auditimeve të ndryshme për procedurat dhe fazat, së njëjtës natyrë apo objekt, në dy afatet e realizimit të secilës prej tyre vendet respektive, e bëri këtë vizitë etj, që ndiqen nga kolegët e SAI-t të më tërheqëse për audituesit, më Malit të Zi. Nga Presidenti i SAI-t të rezultativ dhe efektiv për zgjerimin e Malit të Zi dhe audituesit, u dhanë njohurive të secilit, duke arritur përgjigje, njëkohësisht u shpalos edhe qëllimin e aktivitetit. përvoja e pasur e KLSH-së për Në vizitën studimore, organizuar në probleme të veçanta. Malin e Zi në datat 8, 9 dhjetor 2016, Në auditimet e kryer nga kolegët e morën pjesë audituesit: Aqif Klosi, Malit të Zi, është i veçantë auditimi i Redina Karapici, Lolita Baholli, Besim subjekteve politike, për funksionimin e Bileri, Artan Mirashi, Ergys Dhami, të cilëve shteti jep fonde në masën Bashkim Shehu, Gentiana Shata, 98%. Një sqarim i hollësishëm për Qemal Meta, Vasil Vane, Vasillaq Peci, planifikimin e auditimeve të fondeve Ymer Stafa, Fadil Dekovi, Genci Koka, të partive politike, të procedurave dhe Raimond Koci dhe Mirosh Bogdo. fazave të auditimit, u dha nga Presidenti z.Daboviç, duke vënë 152 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
KLSH merr pjesë në Konferencën Po kështu në këtë event morën pjesë finale të IPA ADRIATICA dhe përfaqësues të vendeve përfi- tuese të implementimit të projekteve Në datë 12 dhjetor 2016 në L”Aquila IPA Adriatica si z. Aldrin Dalipi Kryetar Itali u organizua konferenca i Këshillit Bashkiak të Tiranës, Greta “Parandalimi dhe luftimi i Bardeli Kryetare e Këshillit të Qarkut parregullsive financiare dhe mashtrimi të Shkodrës, z. Ljubo Beslic, Kryetar i në programet e Bashkëpunimit Bashkisë së Mostarit, Bosnje Herce- Territorial Europian” në kuadër të govinë. projektit IPA ADRIATICA. Kontrolli i Lartë i Shtetit u përfaqësua Në këtë konferencë morën pjesë në këtë konferencë nga znj.Luljeta përfaqësues të nivelit të lartë të Nano (Sekretare e Përgjithshme), institucioneve Italiane dhe Parlamentit znj.Valentina Sulo (Audituese), znj. Europian dhe vendeve të rajonit si: Prishila Rama (Juriste), znj.Miranda Z.Giorgio Toschi, Gjeneral-Komandanti Berdo (Audituese) dhe z.Rezart i Guardia di Finanza; Michela Giuffrida Golemaj (Auditues). Komisionere për zhvillimin rajonal në Parlamentin Europian; Angelo Ky takim u organizua nga Autoriteti i Buscema, Presidenti i koordinimit të Menaxhimit te Projekteve IPA seksioneve në Gjykatën e Llogarive; ADRIATICA, projektet e të cilëve Luciano D’Alfonso, Presidenti i Rajonit shërbejnë si Instrumente për Asiste- të Abruzzos; Paola Di Salvatore, ncë të Para-Anëtarësimit në BE për përfaqësuese e autoritetit të vende si: Turqia, Shqipëria, menaxhimit të Programit IPA Maqedonia, Shqipëria, Bosnje Herce- Adriatica; Francesco Attardi govina, Kosova, Malit i Zi dhe Serbia. Komandant Njësisë së Guarda Di IPA është dizenjuar që t’i plotësojë në Finanza për parandalimin e mashtrimit mënyrë precize këto nevoja me një në vendet Europiane. instrument të vetëm por fleksibël, me qëllim që qytetarët të përfitojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë. Projektet janë përgatitur me synimin që vendet kandidate dhe ato potencialisht kandidate, t’i afrojë në linjë me standardet e BE-së. Fjala e hapjes në këtë konferencë u mbajt nga Gjeneral Komandant i Guarda di Finanza Gen.C.A.Giorgio AUDITIMI PUBLIK 153 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH
Toschi, duke theksuar rëndësinë dhe Avv.Paola di Salvatore, përfaqësuese e angazhimin që ka ky institucion për autoritetit të menaxhimit të Programit parandalimin e mashtrimeve IPA Adriatica, u shpreh se kjo financiare. konferencë e sponsorizuar nga programi IPA finalizoi udhëtimin e Znj. Michela Giuffrida, Komisioneria gjatë te kryer nga pjesëmarrësit, për Zhvillimin Rajonal në Parlamentin kontribuesit dhe nivelet e larta të Europian, përgëzoi pjesëmarrësit në institucioneve politike dhe teknike, këto programe, njëkohësisht duke italiane dhe europiane, me qëllim të pranuar se realizimi i suksesshëm i përhapjes në të tetë vendet pjesë- këtyre iniciativave financiare nuk ka marrëse të një metodologjie të qenë i lehtë për BE, kjo për shkak të përbashkët në përputhje me parimet një shtrirjeje makro territoriale të dhe burimet e të dhënave të vendeve përfituese, disa prej të cilave Bashkimit Europian, në lidhje me nuk janë ende pjesë e BE si rasti i rëndësinë e zhvillimeve financiare të Shqipërisë, Maqedonisë, Malit të Zi, Programeve të Bashkëpunimit Terri- Bosnja dhe Hercegovina. torial. Analizat e përbashkëta të Në hapat e para të hartimit të shteteve në metodologjinë e programeve për mbështetje finan- parandalimit të parregullsive dhe ciare, vetë anëtarët e BE nuk e mashtrimeve financiare, kanë besonin se këto fonde do të sillnin evidentuar qasje të ndryshme, zhvillim, theksoi Komisioneria e PE por normativa dhe procedura që kërkojnë sot jemi të sigurtë kur pranojmë se mbrojtje të balancuar nga unioni kemi ngritur kapacitete të fuqishme europian për një aksion të përbashkët për një zhvillim ekonomik të në forcimin dhe plotësimin e qëndrueshëm me një shpërndarje funksioneve të menaxhimit dhe territoriale kaq të gjerë. kontrollit të Autoritetit Menaxhues. Përfshirja si partner dhe implementimi Në përfundim pjesëmarrësit theksuan me sukses i Programeve IPA Adriatica që konferenca ishte një kontribut më në vendet strategjike të zhvillimit u shumë në shkëmbimin e eksperten- vlerësua edhe nga Angelo Buscema, cave të përfaqësuesve të institut- President i Koordinimit në Gjykatën e cioneve më të rëndësishme që janë të Llogarive, megjithatë theksoi ai rastet interesuar dhe që operojnë në fushën tregojnë se këto vende duhet të e zbulimit, investigimit dhe auditimit bashkëpunojnë midis tyre për të të parregullsive financiar e më gjerë. siguruar transparencë dhe kooperim financiar. 154 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
KLSH në takimin e EUROSAI-t në Në vazhdën e takimit, Drejtori i Qipro, për auditimin e zonave të Kërkimeve Detare dhe Peshkimit të mbrojtura detare Republikës së Qipros znj. Marina Argyrou, bëri një prezantim mbi Në kuadër të takimeve të organizuara politikat e ndjekura nga ky institucion nga EUROSAI WGEA (Grupi i Punës për menaxhimin e zonave detare të mbi Auditimin e Mjedisit), në datat 14- mbrojtura, duke e shoqëruar këtë 15 Dhjetor 2016, në qytetin e prezantim me një material filmik Nikosisë, Qipro, u zhvillua takimi interesant. Më pas u fol rreth qëllimit paraprak për auditimin e përbashkët të këtij takimi dhe miratimit të një të zonave të mbrojtura detare, në të strukture auditimi të zonave të cilin morën pjesë edhe përfaqësues të mbrojtura detare, mbi të cilën u Kontrollit të Lartë të Shtetit. diskutua gjerësisht nga pjesëmarrësit. Në këtë aktivitet morën pjesë Nga përfaqësuesit e KLSH-së u gjithashtu përfaqësues nga Institu- prezantua materiali i përgatitur për cionet Supreme të Auditimit të Qipros, identifikimin e risqeve në zonat e Portugalisë, Maltës dhe Greqisë. mbrojtura detare, material që u ndoq me interes nga pjesëmarrësit, të cilët bën pyetje të ndryshme rreth këtij materiali. Nga përfaqësuesit në këtë takim, u ra dakord që nga ana e të gjithë SAI-ve pjesëmarrëse, të reali- zohen brenda vitit 2017 auditimet për menaxhimin e zonave detare të mbrojtura në rang kombëtar, të cilat
do të jenë bazë e një auditimi të Në ditën e parë të takimit përbashkët në vitin 2018 me të gjithë pjesëmarrësit u përshëndetën nga pjesëmarrësit. Audituesi i Përgjithshëm i Zyrës së Në këtë takim, organizuar në Qipro në Auditimit të Republikës së Qipros datat 14 - 15 dhjetor 2016, nga z.Odysseas Michaeidas, i cili pasi uroi Kontrolli i Lartë i Shtetit morën pjesë punime të mbara të këtij takimi, z.Alush Zaçe, Drejtor i Departamentit nënvizoi rëndësinë e bashkëpunimit të të Administrimit të Aseteve, Kontrollit Institucioneve të auditimit të vendeve të Territorit dhe Mbrojtjes së Mjedisit pjesëmarrëse, për auditimin e dhe Prof. Sazan Guri, ekspert i përbashkët të zonave të mbrojtura jashtëm. detare. AUDITIMI PUBLIK 155 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH
Kryetari i KLSH takon Ambasadoren e përgjegjësinë materiale, dëmsh- Gjermanisë përblimin e të përndjekurve politikë, etj. Në datën 27 dhjetor 2016, Kryetari i KLSH-së z. Bujar Leskaj takoi zj. Susanne Schütz, Ambasadoren e re të Gjermanisë në Shqipëri. Kryetari Leskaj i shprehu Ambasadores gjer- mane mirënjohjen për rolin dhe kontributin e vendit të saj në progresin e Shqipërisë gjatë gjithë këtyre viteve dhe veçanërisht për përkrahjen e veçantë të kancelares Merkel për reformën në drejtësi dhe Kryetari Leskaj theksoi në paraqitjen e për mbështetjen e Gjermanisë në tij rritjen me disa herë të treguesit të procesin e integrimit të Shqipërisë në dobishmërisë së institucionit, në BE. Ai i paraqiti Ambasadores Schütz raport me vitin 2010(i cili shprehet në arritjet e KLSH-së gjatë pesë viteve të raportin një lek i harxhuar nga KLSH fundit 2012-2016, të përqendruara në me sa lekë janë kërkuar për rimbursim zbatimin e mandatit kushtetues të të dëmit ekonomik në Buxhetin e KLSH dhe të standardeve ndërkombë- Shtetit nga institucioni, si rezultat i tare të fushës ISSAI, si dhe në hapjen gjetjeve në auditim, nga 10.4 lekë në dhe transparencën e plotë të vitin 2010 në 180.1 lekë në vitin 2015), institucionit ndaj qytetarëve, duke si dhe rritjen me mbi katër herë të shërbyer si institucion “watchdog” për numrit të kallëzimeve penale të KLSH taksapaguesit dhe Kuvendin. Zoti për periudhën 2012-2016, në Leskaj përmendi disa nga grekoman- krahasim me periudhën 2008-2011. dimet kryesore të KLSH për “Për ne e rëndësishme është të shëndoshjen e financave publike dhe luftohet anti-kultura e pandëshkuesh- përmirësimin e administrimit të mërisë, e cila për fat të keq, është Buxhetit të Shtetit, si vendosjen në instaluar në vend. Nëse niveli i Kushtetutë të një tavani për borxhin zbatimit të rekomandimeve tona për publik, kërkesa për shlyerjen e largimin nga puna të nëpunësve të borxheve të akumuluara të Qeverisë mesëm të administratës sonë publike, ndaj biznesit, rekomandimet për të cilët kanë abuzuar me pronën dhe kryerjen e reformës administrative e fondet publike, është relativisht i teritoriale, hartimin e ligjit për kënaqshëm, 60 përqind, ai për
156 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Info Kontrolli i Lartë i Shtetit
largimin nga puna të zyrtarëve të lartë kapaciteteve, me qëllim përmirësimin është shumë i ulët, 20-25 përqind. Kjo e cilësisë së punës dhe të impaktit të step edhe Prokurorinë në ndjekjen e auditimeve të KLSH-së. rasteve të denoncuara nga ne për këtë kategori drejtuesish të lartë”, vijoi Kryetari i KLSH-së. Pavarësisht se Institucioni në çdo shtatë ditë nis një kallëzim penal, jemi të ndërgjegjshëm që duhet të bëjmë më shumë për të luftuar korrupsionin, me qëllim përmirësimin e qeverisjes. Një nga rekomandimet më thelbësore të KLSH- së, i cili jepet për vitin e tretë radhazi, është përgatitja dhe miratimi në Kuvend i Ligjit për Përgjegjësinë Materiale të Nëpunësit Publik. Ambasadorja gjermane Schütz vlerësoi këtë rekomandim dhe theksoi se lufta kundër korrupsionit nënkupton që njerëzit që e prodhojnë atë duhet të mbahen përgjegjës si ligjërisht, ashtu edhe materialisht. ”Efektiviteti në luftën kundër korrupsionit është kushti kryesor dhe një nga përparësitë që Bashkimi Evropian kërkon nga Shqipëria për të çelur bisedimet për hapjen e negociatave për anëtarë- simin e vendit në BE”, u shpreh Schütz. “Vendi ka nevojë për institucione të fuqishme, jo për politikanë të fuqishëm”, theksoi Ambasadorja e Gjermanisë. Ambasa- dorja Schütz vlerësoi punën e deritanishme të KLSH-së dhe rekomandoi thellimin e punës audituese, forcimin si edhe rritjen e
AUDITIMI PUBLIK 157
DESTINACIONI 2030: AUDITIMI I KAPACITETEVE PËR ZBATIMIN E OBJEKTIVAVE TË ZHVILLIMIT TË QËNDRUESHËM
Tre dimensionet e zhvillimit të qëndrueshëm - ekonomik, social dhe mjedisor
mund të sigurohen nëpërmjet implementimit të 17 Objektivave të Zhvillimit të
qëndrueshëm të detajuara në 169 fusha.
Iniciativa për Zhvillim e INTOSAI-t kanë pranuar axhendën, duhet të jenë (IDI) drejtuesit e llogaridhënies të Hyrje qeverisjes së shteteve respektive drejt Destinacionit 2030. ‘Të transformojmë botën tonë”: SAI-et munden që nëpërmjet Axhenda 2030 për Zhvillimin e auditimeve të tyre të japin një Qëndrueshëm është një rezolutë kontribut të çmuar për të matur ambicioze dhe tejet e rëndësishme e progresin, monitoruar implementimit adoptuar nga Kombet e Bashkuara në dhe identifikuar përmirësimet në të sesionin e shtatë të Asamblesë së gjithë setin e Objektivave të Zhvillimit Përgjithshme. Preambula e rezolutës të Qëndrueshëm (SDG-të). Vlera e pasqyron rëndësinë e axhendës për qenësishme e SAI-ve për të forcuar gjallërimin e prosperitetit në planetin besimin tek qeverisjet, duke siguruar Tokë për njerëzit e saj. llogaridhënie, forcim të auditimit të Objektivat duhet të trajtohet si një e jashtëm publik, transparencë dhe tërë dhe adresojnë tema si uljen e kontribut për rritjen ekonomike dhe varfërisë, rritjen e qëndrueshme dhe përdorimin me ekonomicitet, gjithëpërfshirëse, mbrojtjen e të efiçiencë dhe efektivitet të fondeve drejtave të njeriut, fuqizimin e gruas publike, u jep atyre një rol të dhe ndër të tjera mbrojtjen e planetit rëndësishme për të mbështetur Tokë dhe burimeve të saj. implementimin e SDG-ve. Institucionet Supreme të Auditimit (SAI), me prezencën e tyre të kudogjendur në të gjithë vendet që AUDITIMI PUBLIK 159 AUDITIMI PUBLIK Destinacioni 2030: Auditimi i Kapaciteteve për Zbatimin e Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm
efektivitetin e programeve qeveritare të lidhura me SDG-të.
Auditimi i sistemeve Qasje e tretë lidhet me Objektivin 16 Performanca e kombëtare për programeve që ndjekjen dhe kontribuojnë tek SDG- implementimin e SDG- që trajton forcimin e institucioneve, e të ve cila është e lidhur ngushtësisht me mandatin e SAI-ve. Qasja e katërt Të qenit model i transparencës dhe Vlerësimin e SDG 16 llogaridhënies konsiston në atë sesi SAI-et mund të kontribuojnë tek SDG-të, duke qenë një model i transparencën dhe llogaridhënies. Figura 1 – Katër qasjet e INTOSAI-t për të mbështetur implementimin e SDG- Është e rëndësishme që të ve njihen sfidat me të cilat
INTOSAI ka vendosur të përfshijë SDG- përballen SAI-et gjatë të në qendër të Planit Strategjik 2017- përmbushjes së përgjegjësive të tyre madhore për të kontribuar 2022. Në diskutimet e zhvilluar në INCOSAI 2016, INTOSAI identifikoi në implementimin e SDG-ve. katër qasje përmes të cilave Këto objektiva janë të përhapura në të gjitha sferat e Organizata dhe SAI-et mund të kontribuojnë në zbatimin e SDG-ve. qeverisjes. Pavarësisht se kanë
Figura 1 tregon katër qasjet e një rol specifik të parashikuar në SDG 16, është e rëndësishme që identifikuara nga INTOSAI. të veprojnë edhe në objektivat
SAI-t mund të kontribuojnë në mënyra ku SAI-t kanë fushëveprim. të ndryshme për të mbështetur zbatimin e SDG-ve. Qasja e parë është e lidhur me auditimin e sistemeve dhe Disa prej këtyre qëllimeve janë të mekanizmave që vendet kanë ndërvarura dhe të lidhura me vendosur për të ndjekur aktivitetet, shërbimet e ofruara nga qeveritë. pavarësisht implementimit të SDG-ve. Megjithëse SAI-et kanë vepruar në SAI-et mund të kontribuojnë në qasjen fusha të ndryshme, do të jetë një sfidë e dyte përmes kryerjes së auditimeve përshtatja e punës së tyre për të performancës për të verifikuar balancimin e përgjegjësive me ekonomicitetin, efiçiencën dhe burimeve e nevojshme. Kur analizohet gatishmëria, disa sfida mund të jenë
160 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Destinacioni 2030: Auditimi i Kapaciteteve për Zbatimin e Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm
mungesë e papërcaktueshmërisë së SDG-ve. Si organe të INTOSAI-t, IDI përgjegjësive lidhur me SDG-të në dhe Komiteti i Shkëmbimit të qeverisje dhe mungesë e sistemeve të Njohurive (KSC) do të mbështesë dhe besueshme për të matur progresin në inkurajojë çdo SAI për të kontribuar në implementimin e objektivave. përmbushjen e objektivave. Kjo do të realizohet kryesisht përmes programit IDI-KSC Programi mbi auditimin e “Auditimi i SDG-ve” që do të ofrojë një Objektivave të Zhvillimit të mbështetje metodologjike për SAI-t Qëndrueshëm për të ndërmarrë auditime Duke marrë parasysh se SDG-të janë performance mbi gatishmërinë për adoptuar së fundmi në nivelin e OKB- implementim. Kjo fazë mund të së nga të gjitha vendeve, kjo do të kategorizohet nën qasjen 1 të ishte një kohë e përshtatshme për të INTOSAI-t – Auditimin e sistemeve vlerësuar gatishmërinë e sistemeve në kombëtare të ndjekjes së zbatimit(të vendet e tyre për të mbajtur SDG-ve). angazhimeve në implementimin e
Manuali mbi Auditimin e Auditim bashkëpunues mbi Gatishmërisë së Zbatimit të gatishmërinë e SDG-ve Implementimit të SDG-ve
Komuniteti i Praktikave Mësimet e nxjerra dhe përmbledhja e gjetjeve të mbi SDG-t auditimit Figura 2 – Komponentët e Programit IDI-KSC mbi Auditimin e SDG-ve
Manual mbi auditimin e implementimit të SDG-ve. Për këtë, Gatishmërisë për Implementimin e manuali propozon një model auditimi SDG-ve të përbërë nga dy komponentë. I pari do të fokusohet në të gjithë Manuali do të ofrojë një orientim qeverisjen për të analizuar rreth realizimit të auditimeve të gatishmërinë në rrafshin e politikave, performancës mbi gatishmërinë e
AUDITIMI PUBLIK 161 AUDITIMI PUBLIK Destinacioni 2030: Auditimi i Kapaciteteve për Zbatimin e Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm
mekanizmave institucional dhe nën SDG 16 i jepet misionit 16.5 sistemeve të ndjekjes dhe raportimit “Reduktimin në themel të korrupsionit të sistemeve dhe kapaciteteve. Kjo dhe ryshfetit në të gjitha format”. Kjo lidhet me temën e Forumit të Nivelit ka një rëndësi madhore pasi të Lartë Politik (HPLF) 2016- Askush të korrupsioni mund të dëmtojë mos lihet prapa. I dyti fokusohet në përpjekjet e sistemeve qeveritare për SDG 5(Arritjen e barazisë gjinore dhe të implementuar SDG-të. Një skuadër fuqizimin e gruas dhe femrave) dhe e gjerë me auditues nga SAI-et, SDG-në 16 (Promovimin e shoqërive organet e INTOSAI-t, IDI, OKB po të paqta dhe gjithëpërfshirëse për hartojnë këtë manual. Versioni i parë zhvillimin e qëndrueshëm, garantimin i manualit u prezantua në Kongresin e e një drejtësie të barabartë për të Abu Dhabit. gjithë dhe ndërtimin e institucioneve
efektive dhe llogaridhënëse në të gjitha nivelet). Një fokus i veçantë Figura 3 – Modeli i mbështetjes së IDI-t
ANGAZHIMI I SAI-T
Marrëveshje WORKSHOP MBI TEMATIKAT DHE me menaxhme METODOLOGJINË
ntin e lartë Fokusi në Takim mbi planifikimin të SAI tematikën dhe e auditimit
metodologji Mbështetje Takim mbi shqyrtimin e për grupet në e auditimit auditimit audituese gjatë Mbështetje Kontrolli i Cilësisë
planifikimit për të auditimit finalizimin e Vlerësim i raportit të pavarur mbi auditimit cilësinë e auditimit
162 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Destinacioni 2030: Auditimi i Kapaciteteve për Zbatimin e Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm
Auditimi për gatishmërinë e kanë kryer auditime mbi këto implementimit të SDG-ve tematike. SAI-t do të inkurajohen që të skicojnë portofolin e tyre të IDI do të ofrojë një mbështetje të auditimeve e të kontrollojnë se deri në ndërthurur (online dhe ballë për ballë) çmasë kanë mbuluar tematikat e për 40 SAI në realizimin e një auditimi përfshira në SDG. performancë mbi gatishmërinë e implementimit të SDG-ve. Modeli i një Mësimet e nxjerra dhe përmbledhja e auditimi bashkëpunues tregohet në gjetjeve të auditimit figurën 3. Hapi parë do të jetë IDI dhe KSC do të lehtësojnë një marrëveshja dhe angazhimi i proces për të dokumentuar mësimet menaxhimit të lartë të SAI-t në nga auditimet bashkëpunuese. Këto program. Manuali i zhvilluar në 2016 do të përfshijnë leksione nga do të përdoret për të trajnuar grupet e implementimi i modelit të auditimit. SAI-ve, për të mbështetur dhe Përpos kësaj, dokumenti do të garantuar auditime me cilësi. Përgjatë përmbajë një përmbledhje, analizë auditimeve, IDI do të ofrojë dhe një konkluzion mbi gjetet e mbështetje duke trajtuar grupet e SAI- auditimeve bashkëpunuese. ve. Në kuadër të modelit të përbashkët të auditimit, auditimet e Mësimet e nxjerra dhe përmbledhja kryera do t’i nënshtrohen kontrollit të do të jetë e disponueshme në portalin cilësisë për të vlerësuar masën e IDI-KSC në vitin 2019. përputhshmërisë me ISSAI-et. Komuniteti i Praktikave të Auditimit të Objektivave të Zhvillimit të
Qëndrueshëm
Me qëllim ofrimin e një platforme për shkëmbimin e informacionit, të shkëmbimit të njohurive, të ndërveprimit dhe zhvillimit të kapacitete mbi auditimin e SDG-ve, IDI dhe KSC-ja e INTOSAI-t kanë ngritur online një komunitet të praktikave
(CoP). Meqenëse SDG-të mbulojnë një listë të gjerë tematikash, shumica e SAI-ve në komunitetin e INTOSAI-t AUDITIMI PUBLIK 163 AUDITIMI PUBLIK Destinacioni 2030: Auditimi i Kapaciteteve për Zbatimin e Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm
Konkluzion Me “Auditimin e Programit SDG”, IDI synon të bashkëpunojë me INTOSAI nën qasjen 1 dhe të mbështesë SAI-t që të kryejnë auditime të SDG-ve me cilësi të lartë. IDI i kupton dhe i njeh sfidat me të cilat përballen SAI-et mbi auditimin e gatishmërisë për të implementuar SDG-të dhe, përmes këtij programi dhe produkteve të saj, synon të ofroje asistencë për SAI-t për të përmbushur këtë arritje madhore.
Përktheu: Redi Ametllari Drejtoria e Komunikimit, Botimit dhe Marrëdhënieve me Jashtë
164 Nr.15, shtator - dhjetor 2016
ZYRA KOMBËTARE E AUDITIMIT TË ISLANDËS
Zyra Kombëtare e Auditimit të Islandës (Rikisendurskodun) është një organ i pavarur që vepron nën ombrellën e Parlamentit Islandez. Zyra Kombëtare e Auditimit të Islandës monitoron veprimtarinë e ekzekutivit.
mesatare e të punësuarve është rreth 52 vjeç. Organ i pavarur i Monitorimit SAI Islandez është e angazhuar për Zyra Kombëtare e Auditimit të punësimin e një personeli të mirë Islandës (Rikisendurskodun) është një arsimuar dhe përqindja e të organ i pavarur që vepron nën punësuarve me diplomë universitare ombrellën e Parlamentit Islandez. Zyra është rreth 90%. Shumica e Kombëtare e Auditimit të Islandës punonjësve me arsim të lartë janë të monitoron veprimtarinë e ekzekutivit. diplomuar në administrim biznesi apo Roli i saj kryesor është të auditojë ekonomi, por të tjerët janë të pasqyrat financiare të organeve të diplomuar në shkenca politike apo qeverisjes qendrore, të monitorojë administrim publik, drejtësi, shkenca dhe të nxisë përmirësime në kompjuterike dhe disiplina te tjera. Kjo menaxhimin financiar të Shtetit dhe Zyrë ka në stafin e saj Kontabilistë dhe në përdorimin me ekonomicitet, disa prej tyre janë të çertifikuar (CIA). efiçiencë dhe efektivitet të fondeve Disa prej tyre janë Auditues publike. Profesionistë të Çertifikuar nga Zyra Kombëtare e Auditimit të Qeveria (CGAP), dhe ka gjithashtu Islandës ka 47 persona të punësuar auditues të certifikuar në Auditimin IT me kohë të plotë. Raporti midis (CISA). meshkujve dhe femrave është Auditimet ndërmerren në funksion të pothuajse i barabartë dhe mosha statutit ose me kërkesë të Parlamentit Islandez, ministrive ose organeve
AUDITIMI PUBLIK 165 AUDITIMI PUBLIK Zyra Kombëtare e Auditimit të Islandës qeverisëse. Megjithatë, Kushtetuta institucionet, agjencitë dhe shoqëritë sanksion qartë se Zyra e Kombëtare e aksionare, jashtë Grupit A të Auditit të Islandës ka pavarësi në qeverisjes qendrore. Divizioni II ushtrimin e punës së saj audituese. auditon subjektet e Grupit A të Kjo përfshin të drejtën që ka Zyra e Qeverisjes Qendrore, me përjashtim Auditimit për të vendosur mbi të institucioneve në varësi të propozimet dhe detyrimin që Ministrisë së Financës ndërsa Divizioni auditimeve të realizohen me III auditon organet nën varësinë e objektivitet dhe në përputhje me Ministrisë së Financave dhe fokusohet standardet. Kushtetuta i jep gjithashtu në auditimin e kontrollit të brendshëm të drejtën për të pasur akses të të institucioneve dhe të procedurave pakufizuar në informacion. për vlerësimin e riskut. Zyra Kombëtare e Auditimit të Marrëdhëniet ndërkombëtare Islandës i përcjell raportet tek Në mënyrë që të sigurohet që subjektet e audituara dhe ministritë e funksionimi i NAO-s të zhvillohet në varësisë. Por, disa raporte bëhen harmoni me prirjet ndërkombëtare publike dhe i dërgohen Parlamentit dhe praktikat më të mira, Zyra ka dhe mediave. Kjo zbatohet vendosur marrëdhënie të mira veçanërisht për auditimet e bashkëpunimi me homologët e saj perfomancës në organe qeveritare jashtë vendit. dhe agjenci, që lidhen me tema specifike. Zyra ka një histori të gjatë të bashkëpunimit me zyrat kombëtare të Organizimi strukturor auditimit të vendeve nordike. Zyrat Aktiviteti i Zyrës së Auditimit ndahet kombëtare të auditimit të vendeve në katër departamente kryesore: nordike organizojnë takime të Divizionet I-III të Auditimit Financiar, rregullta dhe seminare, ku ata ndajnë Divizioni i Auditimit të Performancës, eksperiencat dhe praktikat më të Divizioni i Auditimit të Ligjshmërisë mira. dhe Mjedisor si dhe Auditimi i NAO gjithashtu merr pjesë në grupet e Sistemeve të Informacionit. punës të EUROSAI-t dhe INTOSAI-t. Auditimi konvencional financiar Audituesi i Përgjithshëm i Islandës, përfaqëson pjesën më të madhe të z.Sveinn Arason, është aktualisht aktiviteteve të Zyrës së Audiimit të anëtar i Bordit drejtues të EUROSAI-t. Islandës. Ky auditim ushtrohen në tre Punonjësit e Zyrës shpesh marrin divizione. Divizioni I përfshin
166 Nr.15, shtator - dhjetor 2016 KLSH Zyra Kombëtare e Auditimit të Islandës
pjesë në konferencat dhe seminaret e INTOSAI-t dhe EUROSAI-t. Zyra merr pjesë në auditimin e organizatave ndërkombëtare, në të cilat Islanda është anëtare , p.sh. EFTA. Audituesi i Përgjithshëm është anëtar i Bordit të Audituesve të EFTA-s (EBOA) dhe punonjësit kanë marrë pjesë aktive në auditimin e projekteve të financuara nga Fondi për Zhvillim i EFTA-s. Për më tepër, Zyra ka krijuar lidhje të ndërsjellta me zyrat e auditimit kombëtar të disa vendeve, vecanërisht I-NAO ka krijuar lidhje të forta me Zyrën Kombëtare të Auditimit të Mbretërisë së Bashkuar, dhe ka pasur mbështetjen e saj në projekte të ndryshme gjatë viteve të fundit.
AUDITIMI PUBLIK 167
CONTENT
TITLE AUTHOR PAGE
The Abu Dhabi Declaration INCOSAI XXII 171
Prof. Dr. Tonin Kola & Prof. Ass. Dr. Effects of exchange rate on the Elida Liko, UT commercial balance in the Albanian 177 Faculty of Economy, University of economy Tirana
Dr. Rinald Muça Director of Performance Audit Using Excel’s solver to optimize Department 187 currency arbitrage Albanian Supreme Audit Institution
MSC. Merita Bejtja & MBA. Ledia Internal Audit and Operational Risk Bregu 195 Management Faculty of Economy, Universities of Tirana
Dennis Wernerus EU pre-accession assistance for Senior auditor, European Court of strengthening administrative capacity 209 Auditors in the Western Balkans: A meta-audit Published in No.11 of ECA Journal
Prof. Dr. Sazan Guri Public risks, a consequence of tax and 217 services disproportion “G&G” Group Prof.Assoc.PhD Dorina Kripa Faculty of Economy, University of Offshore Audit and its impact in the Tirana 231 Albanian economy & MSc Dorina Ajasllari Deloitte Albania
Rosmarie Carroti EU financial instruments 245 Editor in Chief, ECA Journal
Cultivating capacity, for a more Heather Santos robust, prominent and professional 251 INTOSAI Journal, Autumn 2016 audit community of the future
Alex Brenninkmeijer, Member of Performance Budgeting: A Discourse European Court of Auditors 253 on EU Added Value Published in No.11 of ECA Journal
Events and activities of ALSAI The Chronicles of ALSAI (September-December 2016) 267
INTOSAI Development Initiative Destination 2030: Auditing the (IDI) preparedness for implementation of 311 Published in No. 22 of EUROSAI SDGs Journal
The Icelandic National Audit Office Profile 317
THE ABU DHABI DECLARATION
Meeting in the United Arab Emirates in December 2016 at its Congress (XXII INCOSAI), the International Organisation of Supreme Audit Institutions (INTOSAI) agreed the Abu Dhabi Declaration. The XXII INCOSAI builds on INTOSAI’s past achieve-ments and initiatives, which aim at enabling SAIs to help their respective governments to improve performance, enhance transparency, ensure accounta-bility and fight corruption. . 2. The Abu Dhabi Declaration was developed within the following A. Introduction context: 1. Meeting in the United Arab Firstly, INTOSAI’s comprehensive Emirates in December 2016 at its strategic planning process which Congress (XXII INCOSAI), the resulted in a new strategic plan for International Organisation of 2017-2022, aiming to increase the Supreme Audit Institutions contribution SAIs make to (INTOSAI) agreed the Abu Dhabi improving accountability and Declaration. The XXII INCOSAI transparency in public mana- builds on INTOSAI’s past achieve- gement around the globe; ments and initiatives, which aim at Secondly, INTOSAI’s revision of the enabling SAIs to help their statutes to align them more closely respective governments to with the current structure, strategy improve performance, enhance and objectives in order to help it transparency, ensure accounta- better meet the needs of its bility and fight corruption. The members and stakeholders; declaration sets out the key Thirdly, the endorsement by the outcomes of the Congress and how UN of the 17 Sustainable they will guide INTOSAI in the years Development Goals (SDGs) at the to come. heart of the 2030 Agenda for Sustainable Development, which
PUBLIC AUDIT 171 PUBLIC AUDIT The ABU DHABI Declaration
reinforces the need and demand regional and sub-regional levels on for effective public audit and matters relating to the independent scrutiny and the action already audit contributions SAIs can make to taken by INTOSAI entities relating the 2030 Agenda for Sustainable to auditing the implementation of Development. the SDGs; 5. INTOSAI is also strengthening its Fourthly, the establishment by the partnerships with other key groups of Knowledge Sharing Committee of a stakeholders. For example, working Community Portal to facilitate the through the INTOSAI Donor Steering sharing of knowledge; and Committee to coordinate capacity Finally, the adoption by INTOSAI of development efforts and to share the new framework for lessons with the international professional pronouncements as development community. INTOSAI part of the ongoing efforts to plans over the next few years to improve INTOSAI’s standards and further strengthen its partnerships standard-setting process as well as with international organizations all the ISSAIs and other INTOSAI including those representing parlia- professional pronouncements end- ments, ministries of finance, civil orsed to date. society organizations, business groups B. Providing a global public voice and professional bodies while upholding the independence of 3. INTOSAI set out its ambition to INTOSAI and the SAIs. create a global voice on independent public audit in its Beijing Declaration C. Making a meaningful independent of 2013. This ambition is anchored in audit contribution to the 2030 the newly-approved 2017-2022 stra- Agenda for Sustainable Development tegic plan, and challenges our 6. The Congress identified the organization to become more importance of, and interest in, prominent and externally facing. undertaking audit and review work on 4. At the global level INTOSAI has the SDGs, and doing so through four committed to strengthening its long different approaches, as elaborated in tradition of collaborating with the the strategic plan. Each approach will United Nations. The SDGs provide be supported by a dedicated INTOSAI with a significant opportunity framework which will help INTOSAI to deepen further this relationship compile the key findings from SAIs’ and ensure that the SAI community work in this area. Overall, INTOSAI contributes a valuable voice at global, aims to become an authoritative 172 No.15, september - december 2016 ALSAI The ABU DHABI Declaration
independent voice on the challenges 9. The Congress identified the facing the global community in following key objectives for the expert planning and implementing the SDGs group to address in the period leading and reporting on their progress. up to the XXIII-INCOSAI in 2019: 7. INTOSAI plans to provide regular • Developing and delivering frame- feedback to our own community on works for implementing the four SDG-related audit issues, such as approaches based on SAIs’ initiatives, approaches, methodologies and and a mechanism for monitoring results, in order to engage with, progress and collecting information; inform and encourage SAIs to do • Supporting the production of high effective work in this area. In addition, quality SDG-related information INTOSAI will provide analysis and through these frameworks, and its insight on a periodic basis to our sharing within the SAI community; and international stakeholders on audit and accountability issues related to • Ensuring effective relations with the the SDGs, informed by the collective UN and other external partners, experience and work of SAIs. These including informative and accessible initiatives aim to be an effective reporting and maximising the value of demonstration of the importance and future INTOSAI/UN symposia on the utility of the role of INTOSAI and the theme. output of its member organizations. 10. INTOSAI’s overall goal is to support 8. To follow through on our ambitions SAIs to make a decisive contribution for the 2030 Agenda for Sustainable to the success of the 2030 Agenda, Development, INTOSAI will form an and thereby help improve the lives of expert group to be led by the INTOSAI citizens around the world. Chair, and reporting to the D. Professionalization Supervisory Committee on Emerging 11. Citizens are the ultimate Issues (SCEI). This group, which will beneficiaries of public auditing and comprise internal and external experts have expectation for professionalism. acting as a community of practice, will It is the SAIs duty to perform the oversee the development and highest quality audits and provide application of the frameworks. It will citizens with reports that support adopt agile and responsive ways of transparency, good accountability and working, and will involve INTOSAI’s trust in government. Only the best working bodies and other resources as work can make a real difference to appropriate and effective.
PUBLIC AUDIT 173 PUBLIC AUDIT The ABU DHABI Declaration their lives. For them, INTOSAI must strengthens INTOSAI as an advance its professionalization ambi- international standard setter, and tions. contributes to the development of appropriate standards for public 12. Professionalization is the ongoing sector auditing. process by which individuals and their organisations gain high levels of 15. INTOSAI’s standard-setting proce- independence, expertise, compe- sses should help ensure that SAIs have tence, ethical behaviour and quality, access to high quality, internationally- underpinned by professional stan- recognised auditing standards. A dards. continuous focus on improving the quality of the professional 13. Making a decisive contribution to pronouncements and the standard improving professionalization requires setting processes will help fulfil a commitment from all parts of INTOSAI’s mission to foster SAI INTOSAI to grow the professional capacity development and perfor- support available to all SAIs and their mance improvement. INTOSAI will staff, thereby enabling them to deliver play an active role in promoting the timely, relevant high-quality products. use and implementation of ISSAIs. An INTOSAI is addressing this through adequate resource base is vital for three major initiatives: strong standard setting structure and • Enhancing INTOSAI’s standard processes, and to the setting and setting; maintenance of high quality • Professionalization at global, pronouncements. regional and SAI levels; and Professionalization at global, regional • Rolling out the SAI performance and SAI levels measurement framework. 16. INTOSAI, working closely with the Enhancing INTOSAI’s standard setting INTOSAI Development Initiative (IDI), will further expand its efforts at 14. INTOSAI has created the Forum of global, regional and SAI levels to INTOSAI Professional Pronouncements support the continued professiona- (FIPP) and revised the due process for lization of SAIs and their staff. SAIs INTOSAI’s framework of professional should encourage cross-border pronouncements (IFPP). FIPP’s interactions between young auditors technical experts have the general of different SAIs. responsibilities for the content, consistency and quality of IFPP. FIPP
174 No.15, september - december 2016 ALSAI The ABU DHABI Declaration
17. At a global level, the FIPP has professionalism. These include: identified the need to strengthen rigorous implementation of INTOSAI INTOSAI efforts towards compe- standards; strengthening ethics and tencies, professional skills, ethics, integrity; and continuous professional values and attitudes for public sector training for both management and auditors in INTOSAI’s framework for staff. professional pronouncements. A task Rolling out the SAI performance force headed by the CBC will continue measurement framework to explore the best options for creating a solid foundation for further 20. At the XXII-INCOSAI, the SAI reinforcing the competencies and Performance Measurement Frame- skills of public sector auditors. work (PMF) was adopted for use throughout INTOSAI as a compre- 18. To facilitate the implementation of hensive tool for evidence-based the technical products delivered at the assessment of SAI performance and global leveI, it is critical that INTOSAI’s for identifying opportunities for regional organizations continue to improvement. INTOSAI actively play a key role in the communication encourages the use of the framework, from global to SAI level, and vice which is applicable to all types of SAIs, versa, for that reason it would be regardless of organizational model, necessary to improve channels of mandate, national context and communication between different development level. bodies of INTOSAI and regional organizations. The seven regional E. Implementing the INTOSAI Stra- organizations of INTOSAI, along with tegic Plan 2017-2022 their sub-regional structures, have 21. Our organization’s new strategic been a focal point of the INTOSAI plan captures many of the ambitions development over the past three raised by the Congress and reflected years. The CBC has created the in this Abu Dhabi Declaration. It is Regional Forum for Capacity necessary for INTOSAI’s leadership to Development which is dedicated to challenge our organization to fulfil engagements with regional and these ambitions comprehensively, subregional organizations. transparently and efficiently. 19. At the SAI level, professional 22. The Governing Board, with the development initiatives by individual assistance of the Standing Committee institutions remain crucial for on Emerging Issues, the four key achieving the highest levels of Committees and the General
PUBLIC AUDIT 175 PUBLIC AUDIT The ABU DHABI Declaration
Secretariat, plays a fundamental role in monitoring progress in achieving the strategic plan, and following up as necessary. 23. The SCEI will monitor INTOSAI’s crosscutting priorities to ensure that they are being consistently and thoroughly integrated into INTOSAI’s various strategies and programs under its strategicgoals. 24. At the XXIII-INCOSAI in 2019, an accountability report will be provided on the activities undertaken and more importantly on the extent to which INTOSAI are fulfilling the intention and spirit of the cross-cutting priorities, goal and objectives established in the strategic plan.
176 No.15, september - december 2016
EFFECTS OF EXCHANGE RATE ON THE COMMERCIAL BALANCE IN THE ALBANIAN ECONOMY
The empirical results support the existing literature and concluded that the depreciation of the currency is a policy that is not recommended to be used to improve the commercial balance.
.
By: Prof. Dr. Tonin Kola & Prof. Ass. theoretical considerations, without Dr. Elida Liko, UT1 going into the specific interaction of the exchange rate and commercial balance. Thus, they arrive at wrong conclusions attributing to the exchange rate a role that it cannot play in the Albanian economy. They claim that changes in exchange rate affect the change in value of exports and imports, and the commercial balance. Below we will see that this finding/conclusion is not entirely
correct. Quite frequently in the news, we often Motivation encounter a non scientific approach Analyses of commercial balance and on research related to exchange rate alternative policies that can help the and commercial balance, or, more country improve, or at least not accurately, the impact of exchange damage the commercial deficit have a rate on commercial balance. Speakers great importance for analysis. Growth in most cases, depart from the general in exports is of vital importance, especially for small and open 1 Authors are Professors in the Faculty of countries, like Albania. Exports are an Economy, University of Tirana PUBLIC AUDIT 177 PUBLIC AUDIT Prof. Dr. Tonin Kola & Prof. Ass. Dr. Elida Liko, UT essential, important resource for long rate, and on the other the increasing - term economic growth. They are specialization of countries, which significant indicators of the weakens the role of the exchange rate productivity growth in the economy, The history of the world economy which would encourage Foreign Direct proves the use of local currency Investment (Hoda, 2013). The devaluation to stimulate exports. In orientation of the economy towards the 80s, 90s of the last century, the US production for export is primary, in had used them successfully by the new conditions of the increasing their exports to Europe and development of the economy in Japan. At the present time it is China particular and the world in general. that stands in the use of this policy They should become a more stable despite continued objections G20 factor in the growth of GDP. This partners. requires, among other things, the restructuring of production for export, The main objective of this study is to responding to the needs of the determine the effect of the real international market, the promotion exchange rate in Albania's commercial of products that are exported balance. permanently (at a time when a large Literature Review part of our exports today are The impact of the exchange rate on dependent on weather conditions and commercial balance is analyzed conjuncture prices in international separately mainly addressing time markets), etc. series of imports and exports. Economic theory and practice Mançellari, Mytkolli, Kola in a 1999 recognize the role of the exchange paper point out that the space for a rate to promote exports. There is possible use of foreign policy to abundant foreign and domestic influence the commercial balance are literature on issues that analyze the very strict. impact of exchange rate on commercial balance. Salko and Osmani (2002), have analyzed the time series of exports The development of the world and imports only about current and economy is characterized by two past record of the exchange rate. They phenomena. On one side it is the find a potential impact of the expanding of foreign trade, which devaluation on exports but not on increases the role of the exchange imports Xhepa and Agolli (2002), have
178 No.15, september - december 2016 ALSAI Effects of exchange rate on the commercial balance in the Albanian economy
used the gravity model to assess Hoda (2012) has stated that if the external trade in Albania. Analyzing Marshall-Lerner" condition" is verified the performance of Albanian exports in Albania, the study concludes that they concluded that the exchange rate trade flows are affected in general by is a less important instrument that can income, but also the exchange rate affect the performance of foreign has a positive impact on improving the trade. commercial balance. Mançellari and Xhepa (2003), have Pllaha (2013) while analyzing the analyzed exports as a function of REER effect of "curve J" in the bilateral and private loans, and imports as a trade and impact of depreciation on function of REER imp function and real the commercial balance between GDP. According to them in the long Albania and the main trading partners, term they are more imp sensitive to concludes that real depreciation has exchange than exports, but this an impact on the bilateral commercial impact is negligible. balance, at least in long term. Sojlli and Pillar (2006), took out the Cakran (2014) studying the impact of conclusion that the exchange rate is the exchange rate on some an important short-term macro- macroeconomic variables in Albania economic variable on the perfor- (among them, export and import) mance of Albanian imports, but not on concludes that the real exchange rate exports, and that in the long-term the has no significant impact on the exchange rate has a greater impact economy. than GDP. Previous results of empirical work on Vika (2006) has used the Error the impact of exchange rate on Correction Model to find a imports and exports in Albania are not relationship between trade flows and uniform. The focus of this paper will changes in income, relative prices and be the analysis of the commercial exchange rates. The study shows the balance and not separate series of greater role that real income has on exports and imports. trade flows. Imports also are more A Brief Quality Analysis affected by relative prices. Exports may be affected by ALL/ Euro The history of world economy shows exchange rate. that the improvement of commercial balance is due to two platforms, such as the replacement of imports and
PUBLIC AUDIT 179 PUBLIC AUDIT Prof. Dr. Tonin Kola & Prof. Ass. Dr. Elida Liko, UT stimulated exports. Many countries Depreciation of the local currency, have been careful on substituting reducing prices for export imports viewing it as a short-term commodities denominated in foreign policy. Overestimating this platform currency, would reduce income and by some countries brought some foreign currency. In order to prevent closure to their market global, this from happening, the relative developed inefficient manufacturing, growth of exports (due to lower price) led to the construction of excess needs to be higher than the relative processing capacity, etc. Their price reduction, thus the elasticity of commercial balances worsened demand for our exports is higher. bringing great difficulties in financing. In contrast, local currency devaluation Export promotion is regarded as the increases the price of imported goods best long - term way. For many denominated in domestic currency countries export orientation have led and normally would entail the to a better strategy, than import reduction of imports and, in substitution. World trade is unchanged conditions, narrowing the experiencing a pronounced spirit of trade deficit. This would happen if the liberalization through multiple relative reduction of the quantity of agreements of free trade both imports will be greater than the regionally and worldwide. relative price increase. So if demand for imports is elastic. In terms of the rapid development of international trade, is there a place for In both cases, the determining factor the use of foreign policy to stimulate is the elasticity of demand. This fact is exports? expressed theoretically in what is called Marshall - Lerner condition. Various authors have highlighted the According to him, the change of the high cost of using the depreciation of exchange rate will affect the value of the currency to boost exports. For exports or imports if the amount, in countries like Albania, with high level absolute value, of the elasticity of of imports, the depreciation of the demand for exports and imports is currency is reflected very quickly in greater than 1. So: the rising of import prices and, consequently, and the price index x | I m |1 growth as a whole, thus leading to the increase of the inflation rate Where ηx is export demand elasticity (Mançellari et. Al. 1999). and ηIm is elasticity of the demand for
180 No.15, september - december 2016 ALSAI Effects of exchange rate on the commercial balance in the Albanian economy
imports. If we analyze the elasticity of The second phenomenon is "market our export products, we will see that, pricing." According to him, the prices excluding re-exports, the principal of imports and exports do not change. commodity products and mineral Revaluation of the local currency with primary products have a low elasticity local exporters does not change the of demand. Re-exports, in contrast, price, accepting loss. The aim is to have high demand elasticity. Change retain control of the market segment. in the exchange rate would affect only Foreign exporters and domestic the spending in ALL for these importers create profits. This policy is products, which is not high. followed when re-introduction costs in Depreciation of the currency reduces the market are higher than the losses these costs by allowing the promotion in the current period (by not raising of productive activity, ie production prices). If the re-introduction into the and export. If additional revenues market costs is lower, we may resulting from the growth of exports increase the price of export goods by of these products are reinvested in legislated profits in the transitional the country, it will have a positive period. Reality has proven that impact on the economy. conditions have reduced the revaluation exporters/maintain prices Two Phenomena by reducing profit, but have Nobel laureate Paul Krugman in 1986 maintained market segment, while and 1987 analyzed two phenomena depreciation conditions have related to the exchange rate and preferred to expand the market but commercial balance. The first increase profit by increasing prices in phenomenon is the "exchange rate the short term. pass-thought". Explanation of the How is Albania's commercial balance? exchange rates and commercial balance in this case is the same with Our trade balance has resulted in a what we know from the theory. So, permanent deficit, which was the revaluation of the currency lowers continuously deepening by 2011. By prices of imported goods and 2013, due to a favorable conjuncture domestic currency increases the price of the market for minerals and of export goods in foreign currency to increase the export of electricity from stimulate exports and control imports. favorable weather conditions, we Depreciation would have adverse have some narrowing of the effects. commercial deficit. In 2014 the deficit
PUBLIC AUDIT 181 PUBLIC AUDIT Prof. Dr. Tonin Kola & Prof. Ass. Dr. Elida Liko, UT started to widen again due to the exports, while deepening the deteriorating market conjuncture in commercial deficit. minerals (continuous decreases in the price of raw materials) Empirical Analysis Figure 1 Performance of the Commercial Balance Methodology and Evaluation Net exports are defined as the difference between exports – imports NX=X-IM (1) Exports depend on foreign income and the real exchange rate, while imports from the proceeds of land and real exchange rate. Making substitutions in the above equation Figure 2. Exchange Rate and we have: Commercial Balance
(2)
In the above equation E is the nominal exchange rate, P and Pf are the prices in the country and abroad, Y and Yf are the revenues into the country and abroad. If we assume that the real exchange rate is stationary we can write:
In Figure 2 are located on the same graph the performance of exports, (3) imports and commercial balance to TBT represents the ratio of exports to GDP. Recognizing a real depreciation imports, allowing that all variables are of the lek we see an increase in expressed in logarithm form and exports, rising imports and the removes the need for finding an commercial deficit deepening. So appropriate price index to express the depreciation increases both exports commercial balance in real terms. In and imports; imports rise more than accordance with the classical theory the expected sign of β1 can be both
182 No.15, september - december 2016 ALSAI Effects of exchange rate on the commercial balance in the Albanian economy
positive and negative. The negative 9 .09548 .965470 .128490 .000927 GDP 1 .00907 .048750 .980910 .011141 sign means that the growth of real 3 .01193 .086634 .933170 .011398 income of the country has increased 6 .01672 .143240 .880870 .013055 9 .01901 .170870 .856330 .014472
the volume of imports worsening the GDPf 1 .01650 .001960 .045067 .985540 commercial balance. If it turns out to 3 .01910 .001297 .076587 .963000 6 .02591 .009494 .081829 .940390 be positive, it means that the increase 9 .03343 .028079 .074468 .916650 in real income in the country is associated with increased import replacement products in the country The main part of the variance by improving the commercial balance. decomposition of the trade balance is explained by the variable shocks The expected sign of the coefficient β2 themselves. Shocks explain the real is also not clearly defined by the exchange rate to 5.2 percent forecast conomic theory. It can be either error variance in commercial balance. positive or negative. Signs of this Real GDP shocks explain up to 1.3 coefficient depend on whether the percent forecast error variance in supply side factors dominate the commercial balance. Foreign shocks demand side factors. explain GDP to 1.4 percent error Marshall - Lerner condition is met forecast to commercial balance after when β3 coefficient is positive, three quarters. showing that the real depreciation These results indicate that the main leads to an improvement in the factor that affects the commercial commercial balance. balance is the real exchange rate of The data used are quarterly for the the GDP, followed by foreign and local period 1996 Q1 – 2015 Q4. The source currency. of data is the Central Bank, the The impact of the real exchange rate Institute of Statistics and Eurostat. on the commercial balance is smaller Table: Analiza e dekompozimit të compared to that reported from variancës VAR(1) similar studies based on the same methodology. Tre NX Kursi i GDP GDPf mujori kembimit Important factors that affect the NX 1 .99216 .050153 .012865 .012608 3 .99067 .050794 .013290 .013105 forecast error variance of the real 6 .98889 .052091 .013275 .013621 national GDP are collisions in the real 9 .98740 .053091 .013271 .014145 Exch. 1 .08073 .985460 .083979 .001415 exchange rate that explain up to 17 rate 3 .08978 .974090 .111410 .001305 6 .09377 .967700 .124810 .001033 PUBLIC AUDIT 183 PUBLIC AUDIT Prof. Dr. Tonin Kola & Prof. Ass. Dr. Elida Liko, UT percent, followed by changes in the Literatura commercial balance. [1] Altin, T., Rucaj, E., and Frasheri, A., (2007), “Is Sustainable the Deficit of Impulse response analysis. Current Account? The Case of Albania,” Bank of Albania Discussion Generalised Impulse Responses to one SE shock in the equation for Paper LREER 0.04 [2] Cakrani E, (2014),
0.03 LNX http://www.doktoratura.unitir.edu.al/ 0.02 wpcontent/uploads/2014/05/Doktora
0.01 tura Edmira Cakrani, Fakulteti i Ekonomise, Departamenti i Ekono- 0.00 LREER miksit.pdf -0.01 0 1 2 3 4 5 6 7 8 99 [3] Drama, B., Herve, G., Shen, Y., and Horizon Amend, A., (2010), “The Effects of Real Exchange Rate on Trade Balance in The effect of a shock in the real Cote d’Ivoire: Evidence from the exchange rate on the commercial Cointegration Analysis and Error balance is immediate. The growth of Correction Models,” MPRA Paper No. the real exchange rate is associated 21810,http://mpra.ub.unimunchen.de with greater reduction in the commercial balance after one quarter, [4] Hernán, C. R., (2003), “Testing the then gradually extinguished effect Short and Long Run Exchange Rate after six months. Effects on Trade Balance: The Case of Columbia,” http://www.banrep.gov.co
The empirical results support [5] Hoda A. (2013), “Roli i kursit të the existing literature and këmbimit në modelet e tregtisë concluded that the depreciation of the currency is ndërkombëtare; A plotësohet kushti a policy that is not Marshall-Lerner në rastin e Shqipë- recommended to be used to risë”, Materiale diskutimi të Bankës së improve the commercial Shqipërisë, 12 (71) 2013. balance. [6] Kruegman P, (1986) "Pricing to Market When the Exchange Rate Changes," NBER Working Paper no,
w1926
184 No.15, september - december 2016 ALSAI Effects of exchange rate on the commercial balance in the Albanian economy
[7] Kruegman P, (1987) "Pricing to [14] Sojlli, E., and Shtylla, D., (2006), Market When the Exchange Rate “Forecasting the Balance of Payment”, Changes,", ed. S. Arndt, and J. Discussion material of Bank of Albania Richardson. Cambridge, MA, MIT [15] Tihomir, S., (2004), “The Effects of Press, pp. pp. 48-70. Exchange Rate Change on Trade [8] Mançellari A, Mytkolli H, Kola T., Balance in Croatia,” IMF Working (1997), “Leku në darën e zhvlerë- Paper No. 65 simit”, Ekonomia dhe biznesi, numër 4. [16] Xhepa, S. and Agolli, M., (2002), [9] Mançellari A, Mytkolli H, Kola T., “Albanian’s Foreign Trade through a (1999), “Roli i kursit të këmbimit dhe Gravity Approach”, http://pde.ceu.hu tranzicioni ekonomik”, monografi,
Shtëpia botuese Toena
[10] Mancellari, A. and Xhepa, S., (2003), “Sustainability of the Current Account Balance” The Fourth Conference of Bank of Albania
[11] Onafowora (2003), “Exchange
Rate and Trade Balance in East Asia: Is there a J –Curve?” Economic Bulletin, Vol 5, No 18, pp 1-13 Susquehanna University
[12] Pllaha A. (2013), “Efekti i “Kurbës J” në tregtine dypalëshe; ndikimi i nënçmimit të monedhës në bilancin tregtar ndërmjet Shqipërisë dhe partnerëve kryesorë tregtarë”, Mate- riale diskutimi të Bankës së Shqipërisë, 12 (71) 2013. [13] Salko, D., and Osmani, M., (2002), “Several Macroeconomic Patterns for Albanian Economy over the Transition Period” The Second National Confe- rence of Bank of Albania
PUBLIC AUDIT 185 PUBLIC AUDIT Prof. Dr. Tonin Kola & Prof. Ass. Dr. Elida Liko, UT
Prof. Dr. Tonin Kola: Prof. Assoc. Dr. Elida Liko: He graduated from the Faculty of Professor since September 2000 at the Economics, University of Tirana, University of Tirana, branch of Political Economy in 1985. In Faculty of Economics, 1992 – 1994, he conducted a postgraduate specialization at the Department of Economics. University of Constance, Germany for 2006 PhD in Economics, University of Macroeconomics, International Tirana, Faculty of Economics, Finance mainly. In 1996 he discusses Department of Economics. his degree "Doctor of Science". He holds the academic title "Professor". Only in 1998 - 1999 it disconnected from the Faculty of Economics, Department of Economics and works as Director General of the insurance company "INSIG". In the years 1999 –
2006, he has benn a member of the Supervisory Council of the Bank of Albania. In this position he was elected again in December 2014 for a period of seven years. In the period 2003 - 2005 has been advisor to the Prime Minister. There have been long - term and short - term positions at several universities (University of Constance, Translated in English: Xhuljeta Çelaj of Kiel's, of Siegen's and Bamberg, Senior Auditor in the Department of Germany, Polytechnic University and Performance Audit one German - Budapest, Hungary). These positions have been used for research, preparation of lectures, By: Prof. Dr. Tonin Kola & Prof. Ass. referrals, project preparation. Since Dr. Elida Liko, Universiteti i Tiranës 2016, he was elected chief of the Department of Economics at the
Faculty of Economics, UT.
186 No.15, september - december 2016
USING EXCEL’S SOLVER TO OPTIMIZE CURRENCY ARBITRAGE AN APPLICATION
Currency arbitrage is the process of engaging in “buy low – sell high”
transactions in order to get riskless profits.
different markets. The number 5 is Dr.Rinald Muça, KLSH chosen at random, for it does not affect the solution when more or fewer currencies are used. The
software employed to generate the network map is Wolfram Mathematica. Then, the critical step is to define the conditions which will be
satisfied when Solver generates the optimized route. Since arbitrage is in fact a multiplying process rather than
an additive one, I’ll have to convert the currency quotes to their logarithmic Abstract counterparts, recalling than the logarithm of a product is equal to the This paper aims to set up a currency sum of respective logarithms. Finally, arbitrage problem – or, for that I’ll apply the Solver to maximize the matter, any arbitrage problem – as an arbitrage result using all the optimization one, and then using currencies. This is equivalent of finding Excel’s Solver to get the solution. First the longest route in a network I’ll show how to create the arbitrage problem. Since the number of possible network using 5 currencies and their routes is somehow large, it takes Excel quotations to one another in 5
PUBLIC AUDIT 187 PUBLIC AUDIT Using Excel’s Solver to Optimize Currency Arbitrage An application almost 2-3 seconds to generate manually alone. So we have to turn to results, in a quad core Intel Processor. computers. Although there are many software available for optimizing Keywords: Currency arbitrage, these kind of problems, Excel is an network optimization, Solver. elegant one and almost everybody Introduction - Defining the problem knows how to operate it, at least at the beginner level. Currency arbitrage is the process of engaging in “buy low – sell high” Let’s suppose for the sake of the transactions in order to get riskless argument that the quotes for 5 1 profits. This process must take place currencies are as follows : at the same time in different markets, Table. 1. Fictive data to illustrate the being them spot, forward or future currency arbitrage ones. Since arbitrage opportunities are short-lived, getting the right information, processing it quickly and giving immediate orders, is crucial in making the most out of it. Arbitrage must not be mistaken for speculation, since the latter one involves time, hence risk. In speculation the strategies are: buy low and wait to sell high, or sell high while borrowing and Of course, every currency is quoted then buy low and repay the loan twice to any other currency, once as (short sale). On contrary, what you bid and then as ask. But the above have to do in arbitrage is finding the data show only the maximum price, or discrepancies in prices for same assets equivalently the longest route, from in different markets and then beating one currency to the other ones. So, the markets before others beat you to them. 1 Although the author of this paper tried hard to get real information from FOREX markets, it The problem is easy when there are was almost impossible, since every market charges for this kind of data, except one in US only two assets involved, but when and one in Switzerland, namely the number increases it becomes “exchange.com” and “oanda.com”. The fictive almost impossible to find a valuable data I use are intentionally chosen to generate disproportionate results, so the profit from opportunity and then exploiting it arbitrage may seem large, when in reality is very small. 188 No.15, september - december 2016 ALSAI Dr.Rinald Muça
you can sell euros for dollars in New each edge. The total number of edges York, using the bid price quoted there, is 5 vertices x 4 edges/vertex = 20. The but also in Frankfurt using the ask total number of possible routes price quoted there.2 I have taken into beginning from every node is account the highest price, since my 20 n 209. These routes don’t add up objective is to make the maximum n2 profit out of arbitrage. This can be for every node, because the optimized done easily in Excel using the function route is unique and independent from “max” under the Statistical functions. where you start your arbitrage The network map, generated by transactions, meaning that if you find Mathematica is given below: the best route starting for example from euro, then that route is the best one even when you start from usd, yen, etc.
yen
sfr usd
euro paund
Figure. 1. Network map using 5
currencies and their highest quotations to each-other
Now what we have to do is finding the
longest route by going once through
2 Keep in mind that in every country, the foreign currencies are quoted in direct terms to home currency, which means, one unit of foreign currency per units of home currency. PUBLIC AUDIT 189 PUBLIC AUDIT Using Excel’s Solver to Optimize Currency Arbitrage An application
Setting up and solving the problem Solver gives the value 0 for an edge, all the product is set to zero, thus Now that I’ve stated the problem, all I deforming the arbitrage outcome. have to do is fairly technical. First of Recalling that the logarithm of a all, I have to list all the edges and their product is equivalent to the sum of respective lengths. To measure the logarithms, the result is shown below: length of every edge I must turn to logarithms, because in mathematical terms, arbitrage is a multiplication process and since the weight of an edge must be binary (0 ore 1), when
Figure. 2. List of all edges and their respective logarithmic lengths
The next step is to write the correct have to go all the way through conditions for getting the desired reaching the other. Secondly, the result. First of all, the weight of every network must be balanced, meaning edge must be binary, 0 or 1, meaning that if four edges leave one node that if you leave one currency, you (currency), the same number of edges 190 No.15, september - december 2016 ALSAI Dr.Rinald Muça
must enter it. Thirdly, you have to Now all you have to do is hit Enter. start from somewhere, so the sum of The result is showed in figure 4. Using all edges leaving the desired currency Mathematica we can create the map must be greater or equal to one. In my suggested by Solver to have a clear application I started from euro, my picture of what we are doing. The map favored currency, since Germans is showed in figure 5. invented it. And finally you have to maximize the output ending where you started. The Solver window must be as in figure 3.3
Table 3 – Conditions written in Solver window
3 The Solver command is positioned at the top- right angle of Data commands. If it doesn’t appear there, then you have to activate it by selecting Options, then Add-Ins, then Excel-Add Ins, then Go, and then selecting the Solver icon
at the respective window. PUBLIC AUDIT 191 PUBLIC AUDIT Using Excel’s Solver to Optimize Currency Arbitrage An application
Table 4 – Optimal Solution
Figure. 5. The optimized route suggested by Solver
192 No.15, september - december 2016 ALSAI Dr.Rinald Muça
Interpreting the results References [1] Alan C. Shapiro, “Multinational As it seems from the diagram above, Financial Management”, “Forex we can start from every node, ending Markets”, pp 279, 9th edition, John in that particular node, making a profit Wiley and Sons, Inc, 2010. of circa 334,79 euros/euro. In this example I didn’t take into [2] Simon Benninga, “Modeling in consideration the commissions, taxes Finance”, 3rd edition, MIT Press, 2008. and other costs associated in doing [3] G. Panayotova, “Modeling Network business with banks in 5 countries. Flow”, Trakia Journal of Sciences, Vol. These costs reduce vastly the profit 8, Suppl. 3, pp 12-15, 2010 from arbitrage, but nevertheless the point is made. What you have to do in Excel is writing carefully some more
conditions in Solver and voila.
Any investor with access to such information and technique will rush to make money, so if you want to end up rich, you have to be fast and put in as much money as you can. Over time,
these routes will dry up but other arbitrage opportunities might rise so stay tuned.
Dr.Rinald Muça, ALSAI
PUBLIC AUDIT 193
INTERNAL AUDIT AND OPERATIONAL RISK MANAGEMENT
The global financial crisis that affected the biggest economies and financial groups over the world created the need that European authority, BIS and other
regulators agencies to establish new rules and legislation for all listed companies in financial sectors.
Criteria -What should be in place (e.g. By: MSC. Merita Bejtja & MBA. Ledia 1 as per internal rules, best practices,) - Bregu Condition
What is actually in place – Cause - Abstract Why a gap (condition ≠ from criteria) exists and Effect -The impact of the In our days there is a change of gap (e.g. in terms of risks). perspective about controls within an institution and the Internal Audit in the form and content. There is some key function that deal There is a pass from static control – with risk and control within structured control based approach – that organizations, such as: Internal Audit, includes compliance checks against Compliance Officer, Quality defined procedures, in dynamic Inspectors, Fraud Officer and Risk control – Risk based approach – that Manager. These functions are placed means application of the preventive between second and third line of risk management. The procedures and defence. controls of organisation are structured th As per 8 EU Company Law Directive- upon risk evolution. - Art.41:“the audit committee shall, Based on risk-based approach audit inter alia: monitor the effectiveness of finding has to pass through the the company’s internal control, following methodology: internal audit […] and risk management systems […].”, it a must
1 to assure first, an overview on roles Fakulteti Ekonomik, Universiteti i Tiranës PUBLIC AUDIT 195 PUBLIC AUDIT Internal audit and operational risk management
and responsibility to achieve an Also the assurances functions such as effective and efficient risk mana- internal audit failed to communicate gement system, and second an to the Board and oversight bodies the interaction scheme among different appropriate information on significant players (i.e. Board, business areas, risks and internal controls effective- internal audit etc.); ness. The main questions raised on this So the lack of harmonization between paper are: What kind of cooperation is assurances function especially risk possible between Operational Risk management and internal audit led to Management and Internal Audit? the confusion at the level of the What does Operational Risk board. It was a must mitigation of Management need to know from differences between in risk language Internal Audit? and terminology, and also in assessment of similar processes Key Words: Business process, Audit between units in the companies. Universe, Annual Risk Assessment, Incident Analyses The main objective is to help boards, and in particular audit and risk 1. Introduction committees with implementation of The global financial crisis that affected EU directives, especially article 41 of the biggest economies and financial the 8-th European Company Law groups over the world created the Directive. It was extended the focus of need that European authority, BIS and audit committees with effectiveness other regulators agencies to establish of internal quality controls, risk new rules and legislation for all listed management, compliance, internal companies in financial sectors. There Audit, external audit. The article state were a lot less and learn from this that: crises. A lot of weakness identified Art. 41:“the audit committee shall, during this crisis belongs to inter alia: monitor the effectiveness of governance model and ineffective the company’s internal control, organisational structure and internal internal audit […] and risk controls in place. management systems […].” Risk management was focus on single Guidance objective is to assist Board cases without taking in consideration members in enforcing art. 41, thus impacts on the whole company. establishing what and how to deploy monitoring function.
196 No.15, september - december 2016 ALSAI MSC. Merita Bejtja & MBA. Ledia Bregu
Guidance includes: and ensuring that activities are consistent with goals and objectives. -an overview on roles and Operational management naturally responsibility to achieve an effective serves as the first line of defence and efficient risk management system; because controls are designed into -an interaction scheme among systems and processes under their different players (i.e. Board, business guidance of operational management areas, risk, internal audit ecc.); 2.2-Functions that oversee risks– 2. Three lines of defence model Mainly are cover by risk management Another challenge comes after crisis and compliance functions. They assists was 3 lines of defence model, which is operational management in a very important tool for integrating, developing methodologies and coordinating and aligning all support controls to manage risks and issues, and assurances function within an on the basis of risk appetite defined entity. by the Board. Oversight function identifies the map of key risks (with Under this approach the Board the help of the 1-st and of the 3-rd approves overall risk tolerance and line), monitors risks based on feed- the philosophy of taking risk. back from 1st e 3rd LD, assists Three Lines of Defence model operational management in reporting distinguishes three groups (or lines) information on risks to all levels within involved in effective risk management: organization and report to the Board 2.1-Functions that own and manage and Audit Committee on the risk risks – business operation. situation. They play ‘advisory function’ Operational managers own and for the business area on having better manage risks. They built the internal management and control especially controlling system for the area under on new function and processes. The their responsibility. They also are second line does not own business responsible for implementing risks. It is not fully independent, it’s corrective actions to address process part of the risk management process. and control deficiencies. Operational Risk management help management management identifies, assesses, for better governance providing controls, and mitigates risks, guiding assurance on the effectiveness of risk the development and implementation identification, assessment and of internal policies and procedures prevention tools.
PUBLIC AUDIT 197 PUBLIC AUDIT Internal audit and operational risk management
2.3-Functions that provide internal control and risk management independent assurance (3rd line). system, and to monitor its adequacy; Internal Audit. It is an independent It is the main addressee of the function. Internal audit provides information reported by 3LoD and assurance on the effectiveness of uses it for the decision (strategic, governance, risk management, and budgeting, objectives etc). internal controls processes. It includes the activity of achieving second line of It may be applied regardless of defence. organisational structure. It is not sufficient to deal with multiple A risk governance framework should players for organization’s risks in a include well defined organisational proper manner. It is a challenge for an responsibilities for risk management, organisation having such function on typically related to three lines of focus of this players. The challenge is defence: to make it clear roles and 1. Business units are first line of responsibility and to achieve an defence. effective coordination among them, 2. Second line of defence includes an hence it may occur: independent risk management -overlaps: unnecessary duplications of function and also includes an coverage and activities in controls; independent and effective compliance function. -gaps: significant risks may not be 3. Third line of defence consists of an identified or managed appropriately; independent and effective internal -problems in communications: audit function. between the risk overseers and the To enforce 3 Lines of Defence model, Board. it is required; to establish the width of the 2ndLoD (what are the necessary Board and Senior Management. They functions) on the basis of a complete seem to play outside 3 LOD model, and integrated risk management but eventually they play a critical role: framework; to assign specific roles Board has the ultimate responsibility and responsibilities within the Internal of the internal control and the risk Control System; to ensure a tight management system, therefore: coordination and an adequate It has the responsibility (and the exchange of information among authority) to decide the framework of different players.
198 No.15, september - december 2016 ALSAI MSC. Merita Bejtja & MBA. Ledia Bregu
4. Cooperation between third and - Internal Audit reports directly to the second line of defence whole Board of Management in all audit matters. 1- What’s Internal Auditing? Internal auditing – is defined by the - Special focus is given to the Institute of Internal Auditors (IIA) as reconciliation of audit results (draft “… an independent, objective audit reports) with the audited units. assurance and consulting activity However, in case of diverging designed to add value and improve opinion, the authority to take final an organization's operations. It helps decisions lies with the Board. an organization accomplish its - Actions/special actions are subject to objectives by bringing a systematic, a stringent follow up process. It is disciplined approach to evaluate and the responsibility of the audited unit improve the effectiveness of risk to report to Internal Audit on the management, control, and status of implementation without governance processes.” special request in due time. Internal Audit tasks, its authorities - Internal Audit has to report on and reporting duties material/severe audit findings and In the Banking Industry, every Bank the audited areas to the Board and Management has established its the Audit Committee. function of Internal Audit. Internal Audit is a function which The main current principles of Internal supports the Board, Audit in assuming Audit functioning should be: their respective monitoring and supervision responsibilities. Further- - Fundamental principles of auditing, more, external stakeholders, espe- that are; integrity, objectivity, cially the external auditor and the confidentiality, competency and supervisory authorities, are provided independence in audit planning, with assurance on the topics audited. performing audits, reporting and Development of a 3LOD-based assessing results. internal control model enhance - To fulfill its task, Internal Audit is communication among lines through entitled to a comprehensive and integrated reports and overall opinion. unlimited right of inspection and In the evolution of internal auditing, investigation and a right to few key goals should be chased: information (“Blanket Clause”).
PUBLIC AUDIT 199 PUBLIC AUDIT Internal audit and operational risk management
Being a key player in the corporate inadequate or failed internal governance governance and business processes, Assisting the organization to meet people, systems, or from external its goals events” Becoming a strategic partner of the Operational Risk tasks, its authorities Board. and reporting duties Modern audit approach need to First line of defense, Operational accoplish the following objectives units, have to know in deep all and tasks processes that are run in their units Transformation in value added for (departments). They need to coordi- Board, Audit Committee, but also nate within unit to collect, and external stakeholders present the appropriate information. Prevention action – raise issues They have to validate with business before they hurt owner all processes and risks. Focus on root causes (not only on Continuous collaboration with opera- “mistakes”), but why this happen, tional risk. Risk and Process orientation (plan, The Board commitment is a must in audit, follow-up). Audit universe these process. They need to enforce risk based approach. the risk culture. It is a must to define Propose actions for improvement clear roles and responsibilities, and to and ensure implementation increase the awareness of all employs through a tight follow-up process of company in all levels. Auditors need an understanding of They have to create a ‘safety’ the business, the auditees and environment and continuous improve- their environment (pressures, ment of operational risk management competition, etc.) process. Auditors need to be “connected” to the employees and managers There are five main step necessary for Auditors need common sense and establishment of operational risk sense of priorities management function: Identification/Assessment/Monitoring 2- What does an institution consider and reporting/Control/Regulation and as operational risk? “The risk of government. negative financial, business and/or It includes analyses on main processes reputational impacts resulting from and systems. Identification of main 200 No.15, september - december 2016 ALSAI MSC. Merita Bejtja & MBA. Ledia Bregu
risks of processes, root causes, impact and value having a healthy balance of and likelihood. Assessment of Opera- risk rather than extreme risk-taking or tional Risk. Knowing internal controls avoidance behaviours. Both are linked in place and assessment of residual with main functions and objectives of risk of the processes. Defining of key the company. risk indicators (KRI) and reporting for After this process the results shows all main functions the maturity level of ORM. They are The link of these process with IA linked with Operational risk culture, function. There is a same approach in Organization and governance of ORM process mapping and Audit operational risk, report on operational Universe risk based creation. Both risks, and process of risk admini- function internal auditors and risk stration objectives and results of managers share some knowledge, operational risk management. skills and values.For example, 1. Internal Audit’s Role in Risk understand corporate governance Management requirements; have project manage- ment, analytical and facilitation skills
Source : IPPF- International Professional Practices Framework –www.theiia.org
Internal Audit and Operational risk cooperation is possible between administration. What kind of ORM and Audit?
PUBLIC AUDIT 201 PUBLIC AUDIT Internal audit and operational risk management
There is a wide experiences and Evaluating the reporting of key risks. studies in very modern governance Legitimate IA roles with Safeguards. regarding these cooperation. This process includes, facilitating The main challenges for internal audit identification and evaluation of risks is the methodical change from through audit engagement. Coaching staticcontrol-based approach, which Board in responding the risks. Assist- consist in compliance checks against ing them on mitigation actions and definite procedures, to dynamicrisk- risk response plan evaluation. Coordi- based approach; preventive risk nation ERM/ORM activities. Consoli- management. The procedures and dated reporting on risks. These means controls are structured upon risk checking accuracy and timely of these evolution. reports. Having the same language and taxonomy. Maintaining and The main risk related and assurances developing ERM framework, giving functions are: Internal auditors, assurance in the Board about the Compliance Officers, Quality Inspe- completeness and effectiveness of ctors, Fraud Investigators, Risk these process. Championing establish- Managers etc. ment of ERM. Developing risk As it shown in Figure 1. internal audit management strategy for board cooperation is linked with their role in approval. Enterprise Risk management. Part of this safeguard roles are as It is divided in three main functions: below advisory on: Core functions. This help and gives an Internal Control System (ICS) should assurances and assist to the board and include: risk function in understanding how the 1.The process of monitoring and the business areas applies and understand ongoing evaluation of the effective- the risks. ness and adequacy of policies, Giving Assurance on risk management procedures and controlling mechani- processes. There is a maturity model sms within the bank, as well as created on these that assess the level performance quality of its activities of ORM in an organization. Giving conducted by the administration, assurance if risks are correctly managing and supervision structures evaluated. Evaluating risk manage- of the bank, as well as by individuals ment process, from ad-hoc, basic to who are in charge of internal audit matured one (> 94%). functions.
202 No.15, september - december 2016 ALSAI MSC. Merita Bejtja & MBA. Ledia Bregu
2. Outlining of coherent activities of Specificoversights bodies that can be structures, mechanisms, and contro- put in place by the Board in order to lling procedures that must ensure: check specific matters that relate to the internal control of the bank i. Monitoring the bank’s policies implementation, while evaluating The Internal Control System consists how targets that are outlined in of: these policies are met. • Administrative control; ii. Evaluating the efficiency of banking • Monitoring risk administration; and and financial activities. • Reporting and information. iii. Identifying, computing and moni- Basic Elements of an ICS toring the risk levels, as well as preventing and effectively admini- The Standard Organizational stering risks. Structure in place ensuring: iv. Safeguarding of activities. • Limitations imposed by bank’s v. Suitable, accurate and credible board with regard to authority information on the financial status level, such as main objectives and of the bank and handling of this duties of organization, which information in accordance with should be clearly detailed in bank procedures. written job descriptions. vi. Compatibility (uniformity) with • Segregation of duties acting laws and by-laws and with • Four-eyes principles policy implementation, rules and • Conflict of interest monitoring etc. internal procedures as approved by The Accounting Procedures in place the supervisory board or by the ensuring: management board. • Accuracy and efficiency and holds Internal Control System’s Structures costs to a minimum. The main structures that are • Facilitate preparation of internal responsible for carrying out all of the reports that correspond with the functions of the ICS are: responsibilities of individual supervisors and key employees. • the Supervisory Board • The protection of physical assets • the Audit Committee; Risk administration in place ensuring: • the Board and any other directing structure of an executive character • The process of monitoring within the bank; (supervising) risk administration • the internal audit; aims to identify the bank’s PUBLIC AUDIT 203 PUBLIC AUDIT Internal audit and operational risk management
vulnerability against all risks, and order, according to pre-determined to calculate, administer and procedures. monitor the risk level. The bank documents of all its paper- • As part of the internal control based and/or electronic files, classified system, the bank has designs based on the type of operation, client- (drafts) and implements methods category and other criteria applied. and audit procedures on risk The responsibility of the Board is to administration. periodically approve and reviews: Reporting and Information • The organizing, administering and The bank has implements applicable functioning structures of the bank, reporting and communication proce- in particular of those structures dures, which enable information use that are responsible for executing in accordance to each employee’s the internal audit, for reporting rights, and enable information sharing and controlling within the according to the following: framework of bank; • Rules and procedures that From bottom-up, so that the leading determine the competency mar- authorities are aware of operations, gins, their delegation and distribu- risks and the bank’s current tion among administrators and developments; bank employees: From top-bottom, so that employees • The competency to authorize, are informed on banking strategies follow up and report on the bank’s and objectives and on policies, rules operations; and approved decisions by leading • Internal rules and procedures to authorities, as they relate to monitor risks and to evaluate the employees’ tasks and responsibilities; efficiency of methods and proce- Horizontally, so as to ensure that dures used in administering risks; information is distributed evenly • The method of reporting identified throughout all of the bank’s flaws and inadequacies of the structures. internal audit system of the bank; • The ethical code of treating conflict The bank keeps track of all of interest among administrators transactions and operations recorded and management board of the in its internal systems in a timely and bank; complete fashion and chronological
204 No.15, september - december 2016 ALSAI MSC. Merita Bejtja & MBA. Ledia Bregu
• Rules on discrepancies and on The responsibility of the Internal prohibiting the concurrent Audit execution of more than one Informational and reporting systems, function that relates to the including the electronic system of authorization, information and the electronic • Implementation and reporting of banking services, the technology and bank’s operations; information system and the accuracy • The qualification system (training), of data information. evaluation and motivation of the personnel in charge of audit The consistency (compatibility) of functions. activity with due laws and by-laws, • Other competencies that serve to policy implementation, internal rules the performance improvement of and procedures, as well as meeting the internal audit system. targets set by the executive The responsibility of Management authorities. Board The efficiency and effectiveness of the • Engages in daily execution and overall running activity. Risk admini- control of the bank’s activities, stration systems put into practice, the implementing the executive designed method to monitor the board’s set of procedures on compatibility of internal policies with identifying, computing, monitoring regard to capital, as well as and keeping the risks which the supervisory parameters set up. bank faces under control; Implementation of hiring and qualify- • Reports to the supervisory board at cation procedures of all the least once a year on the progress employees. Matching job descriptions of the internal audit system and on outlined in the occupational handbook the evaluation procedures of the with assigned tasks bank’s demand for capital; Internal auditing is designed to; • Ensures that the internal audit unit is informed in a timely fashion on • Add value and improve an all of the developments, initiatives organisation’s operations, and new products and operational • Help an organisation accomplish its changes, so as to better identify objectives by bringing in a risks ahead of time. systematic, disciplined approach,
PUBLIC AUDIT 205 PUBLIC AUDIT Internal audit and operational risk management
• Evaluate and improve the What does ERM/ORM need to know effectiveness of risk management, from internal audit? control, and governance processes. Internal Audit assess the adequacy of Internal Audit future continuously process modelling in order to correctly challenge is to; identify operational risks reliability of • Identify, implement and improve risk self-assessments from business the Information Technology Syste- units. This is key indicator for ORM ms to give a fully support business function that help to evaluate in their need, preventing the bank's risks. plan the needs for process mapping improvement and reassessment and • Push responsible managers reviewing. Another point that Internal through Semi Annual Follow Up-s Audit assist to ORM is status of processes, on faster and better implementation of risk responses plan audit finding’s implementation. that need attention and monitoring. 5- Synergies between Internal Audit Internal Audit assess the correctness and ORM of risk response plan and mitigation Information ERM/ORM gets to know action as agreed with management in performing his activities and board, and assures the level of risk appetite (tolerance) given by the It is important for them to know and board is implemented. Another point to have complete information for that Audit assist is accuracy of incident business processes and their criti- reporting, this help ORM team in cality. It is business operation exploring and evaluating new risks responsibility to report. Internal Audit that need to be addressed. assist them to review business process criticality based on audit finding. An example of synergies between audit and ORM in shown in below The ORM has to know in advance risks figure. During engagement Audit find and their impact/likelihood (ex ante), out: …the competent business unit did risk response plans based on risk not identify the risk of market abuse assessment process. (Residual risk), that may occur in the area of incidents (ex post).All this info is execution of monetary policy periodically given to internal audit. It operations … and ORM :Risk identified helps in assessment of Audit Universe and assessed: some employee might identifying risk area that need to be use confidential information to get a audit. This is key in order to compose personal earning (e.g. making Audit plan risk based investments). The risk is assessed as 206 No.15, september - december 2016 ALSAI MSC. Merita Bejtja & MBA. Ledia Bregu
“green” because of the very low likelihood and low impact. After this due to field work ORM team need to review all the process. Figure 2. Synergies between Audit/ORM
A future challenge: exchange of identified and assessed with a Information or more integration? common metrics. It is value added process continuous Risk response is consistent with the interaction methodological sessions risk tolerance established by the leverage on information flows Board and risk mitigation measures availablecontribution to ''combined were planned and/or implemented assurance’’.What kind of contribution What kind of contribution does the does the ORM function give to ORM function give to “combined “combined assurance”? What assu- assurance”? rance ORM can’t give - Operational risks are totally controlled. What assurance ORM can’t giveis that Operational risks are totally What assurance ORM can give: controlled. While ORM can assure that There is awareness among people of there is awareness among people of the risk environment main risks were the risk environment. Main risks were identified and assessed with a
PUBLIC AUDIT 207
EU PRE-ACCESSION ASSISTANCE FOR STRENGTHENING ADMINISTRATIVE CAPACITY IN THE WESTERN BALKANS: A META-AUDIT
Existing EU principles, policies, laws, practices, obligations and objectives are often referred to in the EU institutions as the acquis communautaire or acquis. At the heart of accession negotiations, the acquis consists of 35 different accession chapters to be negotiated between the EU and each candidate country. For instance, chapter number 23 covers judiciary and fundamental rights and chapter number 24 covers justice, freedom and security.
. By: Dennis Warnerus, Senior Auditor and Head of Task, ECA
Balkan democracies are weak and their transition economies are still Introduction undergoing a slow transformation All aspiring to join the EU, Albania, process. Bosnia and Herzegovina, Kosovo1*, From reading the Commission’s the former Yugoslav Republic of Progress Reports, it is clear that many Macedonia, Montenegro and Serbia obstacles hinder their way towards EU shape the Western Balkans, a region accession. Whilst one of them is a that inherited a bitter legacy of weak administrative capacity, streng- conflict, organised crime and thening this capacity remains a corruption. In spite of its location necessary condition to ensure better between EU Member States, Western adherence to the rule of law and good
PUBLIC AUDIT 209 PUBLIC AUDIT EU pre-accession assistance for strengthening administrative capacity in the Western Balkans: A meta-audit governance. Against this background, What is a “meta-audit”? Definition, the Instrument for Pre-Accession audit scope and criteria Assistance (IPA) is the EU’s sole Since 2007, the European Court of instrument for structural assistance to Auditors has accumulated a the six. longstanding audit experience in the 1 This designation is without prejudice Western Balkans2, hence the ECA’s to positions on status, and is in line wish to deliver a new audit product with UNSCR 1244 and the ICJ Opinion setting that experience in a broader, on the Kosovo Declaration of regional perspective. At the Independence. crossroads of a landscape review on a specific topic, the meta- audit led us Western Balkan countries. The IPA is to examine: also the only EU donor instrument preparing the Western Balkans to ECA Special Reports, as well as adopt the acquis communautaire and numerous Commission audit, for the shock of absorbing billions of evaluation, expert and monitoring European Structural and Investment reports; Funds (ESIF) that become available 52 national projects and three once EU accession becomes reality. regional programmes, including an assessment of their results.
What is the acquis communautaire? We first examined existing audit and evaluation work and then proceeded Existing EU principles, policies, laws, with additional audit work to fill the practices, obligations and objectives are often referred to in the EU institutions as remaining gaps in the audit scope (e.g. the acquis communautaire or acquis. At Albania, Bosnia and Herzegovina, the
the heart of accession negotiations, the judiciary). Conducted from March acquis consists of 35 different accession 2015 until June 2016, the meta-audit chapters to be negotiated between the EU addressed two main questions: and each candidate country. For instance, chapter number 23 covers judiciary and 1. Did the Commission manage well fundamental rights and chapter number the IPA in the Western Balkans? 24 covers justice, freedom and security. 2. Did the IPA strengthen administra- tive capacity in the Western Balkans?
We targeted both the Commission and the Western Balkan beneficiaries and covered the sectors of the rule of 210 No.15, september - december 2016 ALSAI Dennis Warnerus, Senior Auditor and Head of Task, ECA
law (fundamental rights, justice and The meta-audit applied INTOSAI’s home affairs) and public administra- ISSAI 3000 and included criteria tion reform during the 2007-2013 programming period (IPA I), taking derived from the IPA regulations, into account the beginning of the international law (for instance, with respect to donor coordination), as 2014-2020 period (IPA II). well as sound financial management In the sector of the rule of law, we (evaluation of project sustainability). selected projects in the field of law enforcement, the fight against corru- Strengths and weaknesses of the IPA ption and organised crime, as well as in the Western Balkans: The main assistance to public prosecution, courts messages of report and civil society. In the public We elaborated the conclusions and administration reform sector, we recommendations in our report in selected technical assistance, training detail. Translated in terms of strengths and public finance management and weaknesses, these were our key projects, including tax collection, messages for the Commission: budgeting, procurement, public inter- nal financial control, external audit and statistics.
STRENGTHS WEAKNESSES
STRATEGY, MANAGEMENT Specific and measurable regional objectives Objectives not always specific and measurable Indirect management: Absorption hampered OUTPUTS AND RESULTS Rule of law: Failed to convert most project Delivered intended outputs outputs into sustainable results Public administration reform: Managed No track record of successful judiciary cases to convert most project outputs into Little funding for key rule of law areas: sustainable results Public prosecution, fight against corruption, media freedom CONDITIONALITY, MONITORING AND EVALUATION Effective in monitoring and evaluating Did not systematically apply strict conditions and follow up on them
PUBLIC AUDIT 211 PUBLIC AUDIT EU pre-accession assistance for strengthening administrative capacity in the Western Balkans: A meta-audit
Did not encourage the beneficiaries to use IPA as a learning tool in other parts of their administration DONOR COORDINATION, REGIONAL COOPERATION, DIALOGUE Played a positive role in donor No significant impact of Regional coordination Cooperation Council and Regional School for Public Administration Regional cooperation: Positive impact of the Western Limited progress in the dialogue for the rule Balkans Investment Framework of law
Some progress in the dialogue for public administration reform
It should be stressed that project order to better target resources, the sustainability was first and foremost Commission developed a sector-based affected by the beneficiary countries’ approach, albeit its implementation lack of political will to reform for IPA was slow. This enhanced the institutions, insufficient budget and “fundamentals first” approach. Under staffing, as well as poor coordination. such an approach, accession negotiations should start and end with The IPA scattering effect and the the so-called fundamental chapters, Commission’s sector-based approach notably the “rule of law” chapters 23 Under IPA I (2007-2013) and IPA II and 24, as is currently the case of (2014-2020), the EU budget authority Montenegro and Serbia. allocated to the Western Balkan countries more than five billion euro per seven-year period. This may sound like a lot, but needs to be put into the right context. In a similar fashion as Member States receiving ESIF funding, the IPA is distributed between, on the one hand, six countries, and on the other, regional EU programmes. Nevertheless, we observed that the Commission’s sector-based approach mitigated this risk. Since 2012, in
212 No.15, september - december 2016 ALSAI Dennis Warnerus, Senior Auditor and Head of Task, ECA
Impact of the meta-audit on planning of future EU assistance
The meta-audit has contributed to the
Commission’s 2017 mid-term evalua- tion of IPA
Note: Percentages rounded up. Source: European Commission, 31 December 2015
However, by comparison with the II and will hopefully stir some ESIF, the IPA has a much wider scope discussions and changes among the of assistance. Apart from agricultural IPA beneficiaries. By taking a regional development, as well as sectors that approach and focussing on the rule of could be co-financed by the ESIF in law and public administration reform, any EU Member States (e.g. we reinforced the importance of these employment, energy, environment, areas of assistance. We also transport), the IPA also financed reinforced the messages conveyed by reforms in justice and home affairs. the ECA’s previous performance Hence, the risk of an IPA scattering audits conducted in the region. effect is inherently higher than in the However, to reflect the full impact of ESIF. the report, one should wait until its
PUBLIC AUDIT 213 PUBLIC AUDIT EU pre-accession assistance for strengthening administrative capacity in the Western Balkans: A meta-audit discussion at the CONT committee was presented under the item and the Council (foreseen in “Parliamentary oversight of External December). Instruments, in particular IPA”. The conference was attended by Promoting the meta-audit lawmakers from the Western Balkans Our report received good press and MEPs from the European coverage. Mr. Istvan Szabolcs Fazakas, Parliament’s AFET, CONT and REGI the reporting member, disseminated committees. the main audit messages to a wide 23 September. The EU-Serbia audience in or nearby the Western Stabilisation and Association Balkan region. As one of the first Parliamentary Committee (SAPC) performance audits to have used the meeting in Belgrade, co-chaired by ECA’s new stakeholder management Eduard Kukan (MEP) and the Speaker system (SMS), the report was quickly of the National Assembly of the distributed to a large number of Republic of Serbia, Vladimir Orlić, stakeholders, including MEPs, various organised a working session. During press outlets and think-tanks. The that session, Igor Šoltes (MEP), Vice- following list is a snapshot of Chair of the CONT committee and communication activities with the Radoslav Sretenović, Serbia’s Auditor purpose to promote the audit to General, commended the report to stakeholders: MEPs and Serbian lawmakers. 15 September. During the “Danube 26 September. At the 12th Macro Region Business Week 2016” in conference of European Regions and Vienna, the report was presented Cities (IRE) in Salzburg, the report was during the conference topic “Juncker presented during the conference Invest vs. Finance, Competitiveness topic “Sustainability in Europe’s Danube Region, SME Finance, Global regions and cities”. Connectivity”. 12 October. As a special item of the 16 September. At the inter- parliamentary Conference “Oversight 30th Board meeting of the Regional of IPA funds: Success and challenges”, Cooperation Council (RCC) in organised in Belgrade by the European Sarajevo, the report was presented to Parliament and the National Assembly and discussed by senior officials of of the Republic of Serbia, the report, this international organisation. The introduced by Derek Vaughan (MEP), meeting was attended by represent- Vice-Chair of the CONT committee, tatives from the EEAS, EU Member 214 No.15, september - december 2016 ALSAI Dennis Warnerus, Senior Auditor and Head of Task, ECA
States, Turkey and the six Western organisations, civil society represent- Balkan countries. The same day, at tatives and journalists, as well as the OHR, Szabolcs Fazakas met the representatives of Bosnia and High Representative, Valentin Inzko Herzegovina’s public administration. and the Principal Deputy High Many took the opportunity to ask Representative, Bruce G. Berton, to questions during a dedicated Q&A discuss the meta-audit’s observations session. about Bosnia and Herzegovina.
Mr. Fazakas presenting the IPA meta-audit on the Western 13 October. At the EU delegation in Balkans to the media at the EU Sarajevo, Szabolcs Fazakas and the EU delegation in Sarajevo, 13 Ambassador and EU Special October 2016. Representative in Bosnia and Herzegovina, Lars-Gunnar Wige-mark, issued media statements on the meta-audit and, beyond the report, ©European Court of Auditors the Ambassador emphasised the i ©Gjykata Evropiane e Audituesve n attachment of the EU to the rule of t law. These statements were followed e by presentations by the reporting r Member and Dennis Wernerus, the e s head of task, to EU Member State t diplomats, staff from international e
PUBLIC AUDIT 215 PUBLIC AUDIT EU pre-accession assistance for strengthening administrative capacity in the Western Balkans: A meta-audit
Presentation of the IPA meta-audit at the EU delegation in Sarajevo. From left to right: Dennis Wernerus, Head of Task; Istvan Szabolcs Fazakas, ECA Reporting Member, H.E. Lars-Gunnar Wigemark, Head of the Delegation of the European Union to Bosnia and Herzegovina and European Union Special Representative in Bosnia and Herzegovina, Melvin Asin, Head of Cooperation at the EU delegation.
©European External Action Service
By: Dennis Warnerus, Senior Auditor and Head of Task, ECA
216 No.15, september - december 2016
PUBLIC RISKS, A CONSEQUENCE OF TAX AND SERVICES DISPROPORTION
Deposition of waste and inert industrial or residential discharges, agricultural
pollutants (such as pesticides, insecticides, etc.), and lack of water quality management, have led to damages of the ground and water surfaces in the river of Tirana.
1 not take back what they paid for. By By: Prof. Dr. Sazan Guri analyzing the situation, it results that the citizen does not receive the service he paid for, and also his health is put in danger. There are many similar services, but we can mention some of them: the collection of waste, provision of drinking water in our taps, used water, electricity and use of fuels.
1. COLLECTION AND DISPOSAL OF WASTE For a long time, the public has faced 1.1 Tariffs and domestic waste the fact that on one hand it pays more service taxes, and on the other it gets bad According to the law "On public waste quality service. In other words, there removal", 21.03.1996, local are a number of services provided by institutions are obliged to remove institutions and public bodies, where certain waste coming from families, citizens pay more money and they do business activities and even institutions, in order to accommodate 1 President of “G&G Group” them in an ecological pit, also called PUBLIC AUDIT 217 PUBLIC AUDIT Public risks, a consequence of tax and services disproportion ecological sanitary spot or landfill. For dealing with a ten times greater tax this kind of service, the citizen, be it a and financial cost to families, receiving family or a business activity, had to almost the same service and pay a tax, initially 600 ALL / year in treatment. 2000, and starting from 2010, it went up to 6,000 ALL / year. Thus we are
Active enterprises by legal form End of the year situation Female Legal Form Number owner/administrator Number % Total 152,288 47,706 31.3 Farmers 19,543 1,564 8.0 Physical persons 103,414 40,208 38.9 Juridical persons 29,331 5,934 20.2 Limited Liability Companies 23,643 4,356 18.4 Joint Stock Companies 911 145 15.9 Public Enterprises 935 296 31.6 Public Administration 498 87 17.5 NGO,Intern. Organization 2,410 861 35.7 Other Companies 934 190 20.3 Source INSTAT, 2015
1.2 Waste situation in the country along with six former comunes of Vora, Dajt, Paskuqan Farka, Kashar Waste management for Tirana is a and Vaqarr deposit their waste in major problem and those who Sharra. This means that 800-900 tons understand, realise that it is becoming of waste, which is around 1000 m3, a real hurricane, where the are deposited daily in the Sharra unexpected can destroy us if we are landfill. Also, the water remaining unprepared. Currently, the city of from the waste is not treated, but is Tirana generates 250 thousand tons / thrown at the Erzen river instead, year of waste, which is collected in therefore polluting it. This water 3000 containers and transported by a contains organic elements at higher fleet of 125 vehicles. The city of Tirana 218 No.15, september - december 2016 ALSAI Prof. Dr. Sazan Guri
levels, such as nitrogen, phosphorus, residue. The dumped waste is often amino acids, fat, and heavy metals burned, releasing harmful elements in such as cadmium, lead, arsenic, etc. the air, such as Bisfenol A, found in This harms the aquatic ecosystem, polycarbonates’ bottles, electronic increasing the biological need for equipment and in other waste. This oxygen. After the physico-chemical element emulates the function and analysis were conducted, it resulted structure of the estradiol hormone, that Erzen river has high pollution because it binds and activates for the parameters. natural estrogen hormone receptors. Bisfenol A can also pass in food or drinks from the container where they are kept and thus can easily be distributed in our body, causing a variety of genetic diseases, cancer, and other hormonal diseases.
Deposition of waste and inert industrial or residential discharges, agricultural pollutants (such as pesticides, insecticides, etc.), and lack of water quality management, have led to damages of the ground and water surfaces in the river of Tirana.
The self-cleaning ability of this river, as a result of increased urbanization, Urban waste (also known as municipal fails to withstand discharges of waste) service by the responsible untreated wastewater, putting the authorities continues to have almost health of residents at risk and the same performance as many years damaging the aquatic world. In ago. Waste is thrown in containers, 3 various localities of the capital, we which have a volume of 1,7 m , with encounter piles of garbage, which do the same presentation scheme, not have a destination where they can without a cover or wheels, not be collected. Along the riverbed, one replaced in years, even in the same can notice different waste and positions. Subsequently, the residue is
PUBLIC AUDIT 219 PUBLIC AUDIT Public risks, a consequence of tax and services disproportion taken and transported by certain of tons of carcinogenic substances companies, to the so-called ecological into the air within a year, such as pits to undergo the process of heavy metals, dioxins, furans. Given annihilation. Thus, waste is not that the waste water is not treated, treated as natural material that still the liquid discharges end up in river has value. Normally, they should be waters, becoming responsible for the separated at the source. This would contamination of groundwater and require differentiated waste bins, agricultural products. The other providing raw materials to recycling problem is that the responsible companies or savings and profit along institution fails to control the entire the country's natural resources. Waste territory, where the waste is not of business activities and collected in peripheral areas or sub- supermarkets is thrown in domestic urban areas of the city and in the bins, while the latter have another countryside areas, where they are service fee and are offered common often burned or thrown in slopes of solutions. After complete on-site rivers, thus directly threatening the waste disposal, they are not subject to lives of residents. This explains the further treatment processes for final high numbers of patients, often of a disposal. Meanwhile, the fee for young age, with diseases, etc., and all citizens or businesses, for the so- this in the context of a routine service called “integrated waste management unchanged in years, with the only and treatment” does not correspond difference being the fee or tax, which at all with the cost-benefit ratio. is ten times greater for the citizens Rather, citizens pay to risk more. and a hundred times greater for businesses. For this service, the 1.3 Risks responsible institution collects the Practically, waste in the containers amount of 200,000 families x 6000 = stands in open spaces, is not 1,200,000,000 ALL or about 850 disinfected, in many cases closer and million euro / year. While there is a closer to the street merchants, cleaning fee for all kinds of business coupling the urban life with a polluting activities, ranging from associations and dangerous flavor for the life of and studios to larger ones, which pay residents. Then, where the remains another 6000 ALL per year, along with go, since they are uncovered, they can the cleaning fee of 10,000 ALL / year. further endanger the lives of people Big businesses pay a ten times greater around, because they emit hundreds fee. In total, the responsible
220 No.15, september - december 2016 ALSAI Prof. Dr. Sazan Guri
institution, the Municipality of Tirana 5. The collection and treatment of for instance, collects approximately 10 liquid outflow from ecological burial, it million euros per year as a fee, while may apply to the Sharra case. just over a million are made available 6. Daily recovery of waste in the space for the transfer of waste from the city designated for throwing it. to the landfill. Nobody knows what happens to the rest of the fees, when the service remains the same and endangers the citizens’ health. 1.4 Possible Solutions 1. First, urban waste should be separated by type at the source in some containers, encouraging people to throw them at the respective bins, thus serving as the basis for provision of raw materials for the recycling 2. ENSURING DRINKING WATER industry. 2.1 Drinking water fee and service 2. Another alternative is separating All municipal institutions, based on them into wet or dry waste, where in the Constitution of the Republic of one container waste such as plastics, Albania and the Law no. 111/2012 "On glass, aluminum and paper are placed, water resources management", are which are sold to recycling companies, responsible for providing drinking facilitating the citizens’ tax and water to its own citizens, towards a improving the quality of the certain fee. Normally, this product is environment. Kitchen waste can be paid based on the amounts spent on placed on the other container and consumption in m3 or liters per family, serve the same purpose. but not only. The citizen also pays for 3. Establishment of small secondary quality of the service and the product. containers in favorable positions and Throughout this period, the water in easily accessible to citizens. the taps is not going to have a quality gurantee, and often we are advised to 4. The collection and treatment of be cautious, because it is mixed with gaseous emissions from ecological sewage. On the other hand, the full burial, it may apply to the Sharra case. fee is taken for the amount and quality of the water.
PUBLIC AUDIT 221 PUBLIC AUDIT Public risks, a consequence of tax and services disproportion
2.2 Risks of consuming low-quality per family / month does not water correspond to the service provided, and the responsible institution fails to Quality, often below the standard, and provide the right solution. As it is despite the increasing fee over the known, used water from the families years has caused hundreds of health or any business activities, regardless problems for the residents. In the case of the fee, does not undergo any of using water, it is safe to say that if selection process, but it is only the crime “kills” one or two, discharged into lakes, rivers and seas. environmental pollution “kills” hundreds or a whole community, as it 3.2 Risks of not processing used has happened before with Albanian water citizens. Thus the fee paid by them, Discharge of industrial and family initially at the amount of 100 ALL per waters, after being used and family / month, today is at 1200 ALL contaminated from the physical and per family / month. The twelve times chemical point, get dispersed in other bigger fee is not justified by the water surfaces. At first, it seems like service provided, because it still offers the impact falls on the environment, the same quality of this product. So, in but in fact it falls on the health of this case, the performance of the residents or taxpayers. service does not match the fee. Actually, the tax payer pays for receiving health problems. 3. USED WATER 3.1 Used water fee and service Used water is another tax that citizens have to pay, but do not receive in any case, the appropriate quantity and quality by the responsible institution. Virtually all Albanian families, in the drinking water receipt, are obliged to By communicating with groundwater, pay a certain fee for used water. Up to wastewater pollutes other water this point it sounds normal, since this surfaces and even the roots of plants, happens almost in the whole world. until it reaches the agricultural But in our country, the fee charged
222 No.15, september - december 2016 ALSAI Prof. Dr. Sazan Guri
products, used by those who have from soil erosion. High values of paid a fee for this kind of service. nitrate in these waters have encouraged eutrophication; algae Urban water discharges in Babrru, flourish and further life difficulties. Paskuqan, Bathore and Kamza have The transfer of nitrates to the drinking led to high concentrated amounts of water is a very concerning risk for two ammonium, nitrates and phosphates. reasons: first, in the digestive tract, According to the experts, these nitrates can change to nitrites; these amounts exceed the rates set by the are properties that oxidize Fe2+ ions EU Directive. What impact do these in hemoglobin to Fe3+, impairing the elements have? ability of hemoglobin to bind oxygen NH4+ (ammonium) - According to a (called methaemoglobinanemi study, the average concentration of disease); secondly, nitrates can lead to ammonium in Tirana River is about the formation of nitrosamines, which thirteen times higher than the average have carcinogenic properties. reported for European river stations. Furthermore, hospital waste is also At pH 8.5 about 40% of NH4+ changes thrown in this river, often untreated to NH3 (ammonia) and very high due to the malfunctioning of the amounts of the latter have led to the regular processing plant. There is no extinction of fish. effort by the Municipality to fight this P-PO4 (phosphates) - Increased ecological degradation. concentration of phosphates, 4. Fuel used by our vehicles exceeding the necessary amount for For a long time, the market price of biomass production, poses a risk, fuel is higher than the luxury capital of promoting algal bloom and putting Europe, Luxembourg. At first glance it waters in a eutrophic or even seems that the prices there, are a few dystrophic state, making Tirana’s river waters unfit for use by humans. The main sources of phosphates in the waters of this river are detergents and phosphates fertilizers. Nitrates (NO3-) - Nitrates are primarily of urban and agricultural origin (liquid from urban discharges and fertilizers), ending up in the river
PUBLIC AUDIT 223 PUBLIC AUDIT Public risks, a consequence of tax and services disproportion cents to a euro above, but if you a byproduct of the oil with octane calculate how the fuel destroys the car number 45. Earlier, when Deep little by little, we can confidently say Processing Plant Ballsh worked, it that the Albanian oil is the absolute entered through other distillation worst in the region, the dirtiest in processes and got enriched; the Europe and the most expensive in the octane number reached up to 65. world. It is a known fact that oil has Because this plant is in poor the longest chemical formula among conditions today, the oil is collected in chemical components, it has all the the Fier Customs and awaits the elements of the table of Mendeleyev, customs export order, so it can be thus its ingredients can offer energy, enriched abroad and come to us with movement, heat and convenience for proper octane number. Here lies the people, but also the opposite may problem; instead of going abroad, it happen, that it might pollute the stays within the country and is mixed muffler, engine, air filter, pump, up to 15% with gasoline that comes environment, while damaging your from imports. But the price of gasoline wallet and life. There is need to is 0.15 USD / liter, while when sold measure the performance of its here; the value is about 1.2 euro. This service. is the first step to tax evasion, which means that 15% of the gasoline we Simplified scheme of the distillation receive is not sold from 0.5 euro / liter process of fractions of oil, from which to 1.2 euro, but from 0.15 euro to 1.2 gasoline is taken (and other euro. Oh well here the state is losing, byproducts). also the tax payers indirectly. This mix There is no need to do the role of an can damage car engines, pumps, investigative journalist or an auditor catalytic exhausts and / or the of the SAI, but it is enough to think a environment. People make a hole in little. Why vehicle exhausts these exhausts, so they release all the manufactured from 2006 onwards pollution that fails to burn as waste, break down or become unusable? And according to the post-combustion users either buy it for 1200 euro or process (after burn). The post- make a hole in it, generating combustion process is an explosion combustible gases or pollutants in the inside the catalyst to burn waste atmosphere. The answer is simple! gasoline, but Virgin oil has faster Virgin oil component, which means detonation properties, which leads to distillation in atmosphere, emerges as the disposal of the process. It is
224 No.15, september - december 2016 ALSAI Prof. Dr. Sazan Guri
precisely the Virgin diesel component Moreover, without the catalyst and with a low 'flashpoint' that causes a FAP filter, even if we have regular series of explosions and destroys the diesel, the car will emit excessive ecological exhaust, which translates fume, compared to the European into expenses for taxpayers and a standards. The catalyst transforms polluted environment. After the harmful gases and waste to carbon exhaust, it is the engine, and since our dioxide and water before releasing cars are manufactured abroad, they them in nature. However its took European oil and petrol preliminary heating needs and begins parameters into account. Virgin oil to be effective after 5 or 10 km. Thus, interferes with the volume of air that short distances are the enemy of the the engine needs for normal work, catalyst. The FAP filter (highly forcing you to change it 2-3 times carcinogenic dust with a diameter less faster than you would in normal than 2.5 microns) filters and cleans conditions. You may argue from itself through an automatic where I know all this. I know because I combustion. It is always effective. am an engineer, and I learned that the Gases in the entrance of the catalyst point of flare would not be 550 if the filter ensemble have the following octane number was 65, but 450, even parameters: 3% for CO and 0.1% for 350, because the octane number is CO output, and small particles from low. 1400mg / km go down to 1mg / km. The next one is the pump. In Albania, From all this, we can see that the it has 2-3 times lower performance, reduction the world is making to which means that you will have to reduce the sulfur content in gasoline rebuy it 2-3 times of 1000-1500 Euro down to 10ppm or 10 particles of each. At the end of the cycle, there is sulfur per million is a success, but the also the air filter. Cars manufactured biggest success for citizens' health after 2006 have the FAP system, system is the FAP that captures meaning that their filters can capture particles. If the blood does not nanoparticles (particles 10-9). They function correctly, it is slowly killing a cannot be captured even by the nose human, as it is the case in Albania. or the respiratory system, thus they When buying more expensive oil, 2 to reach our blood directly. This system 3 engines, pumps, exhausts, paying costs around 1600 Euro per car. doctors, guess who is now the richest, we or the German citizen?! It is not only an environmental or health PUBLIC AUDIT 225 PUBLIC AUDIT Public risks, a consequence of tax and services disproportion problem, but also a fiscal abuse. SAI’s ROLE IN THE IMPLEMENTATION Therefore, go and check! I would like OF INSTITUTIONAL PERFORMANCE to point to the Institution acting by SERVICE FEE FOR THE PUBLIC European standards, such as the From what is stated above, you can Supreme State Audit, the only understand that for the Municipal Albanian Institution working with high problems, there is a discrepancy standards. between what the citizen pays and 5. TAX FOR ALBANIAN PUBLIC TV, A what he receives from institutional SERVICE TAXED BY PRIVATE TVs services. For each of them, the citizen is offered a poor quality service, such 5.1 Public Television fee and service as waste, drinking water, electricity, Recently, the Albanian tax payer is fuel, and in some cases not provided a facing a new phenomenon, where service at all, such as the treatment of after paying the television services at used water, certain national TV the national level, like broadcasting programs, etc. matches of international football; the public pays for the second time to pick up this product. This phenomenon has Conclusion no reasonable justification. The last In these conditions, we would strongly case in this vortex is TVSH selling the suggest that the SAI conducts football matches of the European performance audits on the relations Championship to the private television between the institutional services and DIGITALB, while having the obligation the tax payer. to provide the service the citizen has paid for. Such games are broadcasted in national televisions of other countries.
5.2 Risks of selling public TV rights
The risk in this case is the lack of trust on national television, the negative perception created for state information, creating a model, where the state itself does not provide the service against tax paid by citizens.
226 No.15, september - december 2016 ALSAI Prof. Dr. Sazan Guri
Prof. Dr. Sazan Guri: Law”, “Environmental Diplomacy”, “Vlora në udhëkryqin e zhvillimit”, Prof. Dr. Sazan Guri is one of the most “Tirana, Bëmë apo Gjëmë”, etc. prominent personalities of the civil society, especially in the field of Prof. Dr. Sazan Guri is one of the environmental protection. Mr. Guri is closest collaborators of the Supreme a Geologist Oil Engineer and has held Audit Institution, contributing with his lecturer positions at the non-public professional expertise in increasing University UFO and Justinian I. the quality of environmental audits. During the years 1980-2001 he has conducted over ten studies, analysis of result interpretation, and reports of geological-geophysical works of different regions of Albanides. He has over three studies related to the introduction and development of new methodologies for processing and interpreting the measurement of sedimentology and developed manuals and programs for Sedimentology, seismic stratigraphy and sequential stratigraphy. They have contributed to the geological - geophysical studies and facilitated the Translated in English: Krisi Anastas use of their data by geologists and Auditor in the Department of geophysicists. Performance Audit Mr. Guri is the Executive Director of “Projects and Consulting for Environment and Geoscience – G & G group”. He is an Associate Professor in Geoscience and PhD in Geology, with the following thesis: “Interpretimi i Stratigrafisë Sekuenciale në Depozitimet Mollasike të UPA-së”. Mr. By: Prof. Dr. Sazan Guri Guri is the author of several publications such as “Environmental
PUBLIC AUDIT 227
OFFSHORE AUDIT AND ITS IMPACT IN THE ALBANIAN ECONOMY
The objective of this paper is to present a theoretical discussion about the way auditors
are reacting to the current trends in the audit industry and specifically about offshoring audit.
Prof. Asoc. PhD. Dorina Kripa are gaining more importance within the Faculty of Economy, University of professional services firms on the other hand. At the light of these developments Tirana auditors are looking for ways how to [email protected] improve their efficiency and competiti- veness and at the same time provide high MSc. Dorina Ajasllari quality services to their clients. Deloitte Albania The objective of this paper is to present a [email protected] theoretical discussion about the way auditors are reacting to the current trends
in the audit industry and specifically about Abstract offshoring audit. Offshoring audit centers Audits serve a vital economic purpose and are a recent reality in the Albanian play an important role in serving the professional services industry and in our public interest to strengthen accounta- opinion; they represent a good opportu- bility and reinforce trust and confidence in nity for the development of the Albanian financial reporting. During the last decade professional services market and for the audit industry has faced a lot of challenges development of the job market as a whole. such as: the increasing pressure from In our opinion; based on the graduated clients on audit firms to raise the quality youth in economics sciences, Albanian standards of financial statement audits youth pro activeness towards foreign and to provide additional benchmark languages, Albanian youth communi- information on which clients can clearly cations skills and commitment toward evaluate industry competitors on the one learning and professional growth; our hand; and the increasing demand to be country has all the opportunities to more competitive while advisory services become the leading country in the region
PUBLIC AUDIT 229 PUBLIC AUDIT Offshore audit and its impact in the Albanian economy offering offshoring audit and other auditors reduce financing costs, and professional services. contribute to an efficient allocation of capital contributing to economy growth 3.
The need for external auditing primarily Key words: audit, offshoring, audit arise from the “agency problem”. The quality. “agency problem” usually refers to a JEL code: M40 conflict of interest between a company’s 1. What is an audit and its importance in management and the company’s 4 economy stockholders . The separation of ownership and management is always External audit, also kwon as financial present in large companies, in which audit or statutory audit, hereafter stockholders delegate to managers the referred to as audit, involves the governance of their companies on their examination and evaluation of the behalf. An early study by Jensen and financial statements of an organization. Meckling 4 examines some of the issues Statutory audit is defined, as a process associated with the distinction between whereby the accounts of both public and managing and funding a business and private sector organizations, charitable, demonstrates how the separation of the trustees and professional firms are two gives rise to the need for audits. subjected to scrutiny in such detail as will Concern about trust and the reliability of enable the auditor form an opinion as to financial information helps to explain why 1 their accuracy, truthfulness and fairness . the audit is seen as an important The purpose of an audit is to make sure mechanism for shareholders to help that the information presented in the ensure that the directors are running the financial reports, taken as a whole, are a company in the shareholders’ best fair and accurate representation of the interests3. Auditing reduces agency costs financial position of the organization at a by verifying that the financial statements given date. The financial report includes a managers issue represent a company’s balance sheet, an income statement, a financial policies and condition fairly5. statement of changes in equity, a cash However, this is not the only reason flow statement, and notes comprising a explaining the importance of audit. Other summary of significant accounting stakeholders including regulators, boards 2 policies and other explanatory notes . of directors and other third parties, who Audits serve a vital economic purpose and may or may not be in a contractual play an important role in serving the relationship with the company have an public interest to strengthen accounta- interest in the audit 3. Financial statements bility and reinforce trust and confidence in that have been audited and verified by an financial reporting. Audit firms provide an external auditor are considered more essential service to the capital markets. By reliable in the business marketplace than promoting integrity in financial reporting, 230 No.15, september - december 2016 ALSAI Prof. Asoc. PhD. Dorina Kripa, Faculty of Economy, UT MSc. Dorina Ajasllari, Deloitte Albania
those that have not. An externally audited add value to the audit by identifying areas set of financial statements gives lenders, where the client can improve. investitors and potential client reasonable Changes in the economic environment has security that the financial statements are affected also the way that audit is free of error and are trustful to secure a perceived by its users and the public in loan, investment or new client 6. That general. There has been a perceived because the auditors opinion contains an transformation in the role of audit from unbiased and expert evaluation of the that of a periodic external check on the financial statements of an entity. Relying accuracy of a company’s financial in their multidisciplinary knowledge statements toward a value-adding external audits may provide objective, function integrated within and contri- expert advice in a range of areas in which buting to the company’s overall risk they possess expertise. They may provide management profile and business technical advice on issue related to good performance. This transformation has governance, accountability, ethical been accompanied by a shift in the way in practices, anticorruption programs, effe- which audit firms, and to an extent their ctive risk assessment and management, client companies, have approached the internal controls, sound business proce- audit task, a shift in part enabled, and in sses, information technology system, part necessitated, by the dramatic development operation, project manage- changes in client technology over the last ment, program evaluation and other areas decades. affecting the effectiveness, efficiency and economy of on organization operations6. The cornerstone of audit reliability is auditor’s independence, which is a 2. Current trends in audit industry passport to the audit quality, since it is the Jensen and Meckling hypothesize that an foundation for the public’s trust in the audit is one type of monitoring activity attest function 8. The independence of that increases the value of the firm4. auditor is also regarded as key to their According to Obazee7 audit can be defined credibility as external verifiers of external as an independent activity objectively, financial statements. Researches argue confirmatory and consultant determined that when independent auditors render to add value and improve the unbiased audit decisions, the broader goal organization’s operations and by helping of auditor independence, namely “to them to achieve their objectives through a support users’ reliance on the financial systematic and disciplined method to reporting process and to enhance capital evaluate and improve the effectiveness of market efficiency” is accomplished9. risk management and control processes Nevertheless, the last decade trends in governance. The audit team is expected to the audit industry has led investors to fear understand the clients’ business and to that the audit quality may be affected, as they independence has been putted in
PUBLIC AUDIT 231 PUBLIC AUDIT Offshore audit and its impact in the Albanian economy question. Even though audit services may are referring to the Big Four Firms be provided by Certified Accountants, the statistics. audit industry is dominated by the Big Since 2007, professional services firms, Four Firms, which are Deloitte& Touche, which typically deliver audit and KPMG, PWC and Erns&Young. More over assurance services, have increased their their position in the market is more consulting and financial advisory business powerful than ever 10. The scandal that lines11.During the last four years, Big Four brought down US-based accountancy firm Firms have registered increasing growth Arthur Andersen, gave rise to an increase rates of revenue from non-audit services, in work generated by the stricter while decreasing growth rates of revenue accounting and auditing standards in the from audit services as it is shown in the Sarbanes-Oxley Act. The increase in work table below 12. combined with limited resources in turn delivered greater leverage for demanding Table 1: Revenue level of Big Four and winning higher fees at the Big Four. Firms according their business lines For that reason when analyzing the (million dollar) current trends in the audit industry, we
2012 2013 2014 2015 % change % % 2013 change change 2014 2015
Audit 35.888,00 35.907,00 36.974,00 36.555,00 0,14 3 - 1
Tax 19.383,00 20.091,00 21.307,00 21.741,00 4 6 2
Adviso 23.689,00 25.340,00 27.960,00 30.155,00 7 10 8 ry
Source: Authors calculation on their previous paper Current trends in the audit industry (Kripa & Ajasllari, 2016)
Even though audit services revenue is these levels, soon they will became the main source of total revenue for the principal source of revenues of the Big Four Firms, they tend to have a professional services firms, leaving downward comparing to the non- audit services to the shadow 12. These audit services revenue. Supposing that global trends in the structure of Big the growth rates of non- audit services Four Firms revenue are present even revenue will continue to increase to in our country. According to an
232 No.15, september - december 2016 ALSAI Prof. Asoc. PhD. Dorina Kripa, Faculty of Economy, UT MSc. Dorina Ajasllari, Deloitte Albania
analyze of the Big Four revenues in quality client service is essential to Albania, non-audit services revenues client satisfaction and retention. More are experiencing higher growth rates and more audit firms are being compared to audit services revenues challenged by continued commodity- 12. In our country, these is also zation of historical services coupled explained by the lack of capital market with higher client expectations. and companies owners and directors Commoditization in the audit world is rely more on advisory services as an commonly referred to as the process value added service to their business client use to reduce their audit firm compared to audit services. These selection decision to the lowest facts have led investitors to the common denominator- price 14. This questions that the audit indepen- means that clients view the audit as a dence and quality may be affected commodity and want to pay the while audit services firms provide to lowest possible price but still expect clients also non-audit services. superior client service. As the auditing field becomes more diversified, firms Steve Harris, a board member of competing in the space are in constant America's Public Company Accounting search of ways to improve audit Oversight Board (PCAOB), gave quality while maintaining efficiency warning in a recent speech that “it is and client relationships15. This ways critically important that the profession include promoting innovation, not regress” to compromising its 13 promoting technology and other independence . Accounting scandals, analytical tools, offshoring and involving corporation such as Enron in delivery excellence center16. In the the US and HIH Insurance in Australia, second part of our discussion we will have cast doubt over the indepen- focus on the offshoring audit and its dence of auditors and overall value of impact in the audit industry in auditing. Therefore, in such condi- generally and especially in our tions, audit industry is facing the country. dilemma of offering to the client a quality value added service on the one 3. Offshoring audit hand and reaming competitive on the Intensifying audit competition, other hand. Unfortunately, most increasing audit quality standards, and business owners and organizations rising demand for audit services have typically regard the annual audit as a prompted accounting firms to adopt cost, or a “necessary evil” that adds new methods to meet client and little or no value to the business. High PUBLIC AUDIT 233 PUBLIC AUDIT Offshore audit and its impact in the Albanian economy industry demands while not quality while benefiting from cost, overextending audit staff or raising time, location and technological audit prices. The transformation the efficiencies16. accounting industry that has Offshoring is the word on everyone’s undergone in the last decade has led lips. Offshoring, otherwise known as to shifts in the daily and long-term outsourcing, consist on firms operations of the professionals in this establishing service centers in low- industry. Clients and their needs and cost regions, with a view to farming expectations remain at the forefront out simple procedures to make audit of decisions made by firm leaders and 18 cheaper to execute . The use of they seek to improve audit quality, offshoring to utilize a global workplace client relationships, and workplace has allowed firms to maintain their efficiency. Based on a Deloitte survey, competitiveness and expand to new “46 percent of audit committee markets to creatively respond to the members and 59 percent of financial 19 industry demand . Offshoring enables statement users would like the audit firms in all industries to grow and profession to be more proactive in capture a greater market; accounting addressing evolving demands” 17. firms also share this opportunity to Clients have increased pressure on increase market share, efficiency, and auditing firms to raise the quality ultimately profitability. While offsho- standards of financial statement ring is not something new on the audits and to provide additional global scale, the auditing practice was benchmark information on which a late arrival to this practice, especially clients can clearly evaluate industry when compared to manufacturing competitors 17. Understanding other industries or even the tax practice firms’ or other investments’ financial 19 within the accounting industry . One standing becomes more complicated major difference is that many as the marketplace becomes more consumer-based firms search for global, which increases demand for opportunities to offshore raw detailed documentation that leads to materials or unfinished goods, but clearly understanding global accounting firms desire to maximize businesses and their financial security the services they provide their clients and prospective growth 17. In order to by sending work to offshore offices. meet or exceed these expectations, audit firms have leveraged offshoring Accounting firms have steadily capabilities to capitalize on audit increased the use of outsourcing and
234 No.15, september - december 2016 ALSAI Prof. Asoc. PhD. Dorina Kripa, Faculty of Economy, UT MSc. Dorina Ajasllari, Deloitte Albania
offshoring of professional services on the sustainability of client including independent audit proce- satisfaction, since clients embody the dures20. Over the last 13 years, epitome of the audit industry. A auditing firms have increasingly correlation exists between the rise of offshored client work, employees, and technology and the rise of resources so they contribute to the offshoring19. Accounting firms hold foundation of company audits 19. that the primary reason for offshoring While auditor firms aspire to offshore is to increase efficiency, cut costs, and as much work as possible to continue maintain margins; offshoring only to reap the competitive benefits, the becomes effective if technology can firms must evaluate the risks to reliably and efficiently support high ensure they do not falter on offering volumes of information transfer, the best service to their clients. which was not the case prior to Though offshoring is an additional 200022. Thanks to technology, offshore benefit to the auditing firm, it is only a and onshore team not only can freely benefit as long as the clients remain communicate at any moment of the satisfied. time, but also the onshore team can deliver work to the offshore team Offshoring audit is a well know than can be performed thanks to practice for American and European remote methods enabled by the auditing firms. For example according technological developments. to Reuters about 5% of the U.S audit work is done in India compared to 1- 2% about five years ago when the One of the main reason why we firms launched offshoring pilot believe that offshoring is a good projects 21. Articles published by the solution in the audit industry is that Big Four firms also provided insight after all audit is hard work. Performing into the industry’s trends toward a good audit means to work hard and offshoring auditing work. As to work smart at the same time, which offshoring, mechanisms incorporate in some cases results not to be the fluidly into daily accounting practices, easiest thing. Offshoring practices accounting firms publish literature allows that offshore employee about their company’s focus and the perform routine, repetitive work such economic and competitive advantages as reviewing documents and cross each firm hopes to gain. Audit firms check numbers on balance sheet, benefits from offshoring audit, but while onshore employees may firm benefits must first be evaluated PUBLIC AUDIT 235 PUBLIC AUDIT Offshore audit and its impact in the Albanian economy dedicated their time to more client- of Chartered Auditors (IEKA) operates focused activities. Offshoring audit as an independent association but consist in performing back office audit supervised by the Public Supervisory procedures that are latter reviewed by Board and assisted in its activities by the onshore staff 21. That seem just two important separately functioning the right solution to the audit industry organisms, the Certification Authority dilemmas, because while being more (responsible to administer the process competitive using offshore resources, of certification of the new certified onshore audit team can offer more accountants and certified auditors), qualitative client focused services to and the Registration Authority their clients. And according to Douglas (responsible to implement the Carmichael former chief auditor of registering procedures of certified PCAOB, as long as the work is done auditors and auditing companies both properly, it would be Ok but the risks Albanian and foreign)23. Referring to are that work will be offshored that is the data from the National Registry of beyond the training, skills and Chartered Auditors, last updated in experience of the people that it's May 2015, Albania has around 212 offshored to 21. certified auditors and 57 domestic and foreign auditing firms24; which is 4. Offshoring audit in Albania about 50% more compared to five The introduction of the independent years ago23. Even though there are accounting and auditing professions about 60 auditing firms in our country, came naturally after the changes the market share is almost dominated experienced in the political, social and by the Big Four firms. economic life of Albania after the 90’s. A recent reality in the audit industry in Transformations like the sophisti- our country is the offshoring audit cation of the domestic financial and center initiated by Deloitte Albania in economic market; the entrance of collaboration with Deloitte Italy25. This important and big foreign companies delivery center consist in a group of in the Albanian economy; the young professionals based in Tirana, determination of the Government to Albania and performing back office proceed toward EU integration; as audit procedures for Italian audit well as other factors put an increasing clients. Nowadays the offshore audit pressure on the accounting/auditing center in Deloitte Albania hires about practitioners to offer services of a 23 40 professionals, almost as much as higher quality . The Albanian Institute the professional working for Deloitte 236 No.15, september - december 2016 ALSAI Prof. Asoc. PhD. Dorina Kripa, Faculty of Economy, UT MSc. Dorina Ajasllari, Deloitte Albania
Albania for the Albanian audit employment, and also giving a clients25. There are a number of contribution in retaining well qualified reasons of why this initiative might individuals in the country. A first have been taken and why Albania. mover advantage can be gained if According to ISTAT statistics, about accounting firms enter these lower 40% of Albanian students graduate in cost areas to provide high paying jobs social and economic science, which (in relation to the average wage, but provides a good initial base to form possibly lower than the onshore wage) future professionals in accounting- to well qualified individuals. By being /auditing services26. Albanian the first in such locations, the firm will graduates have also very good have the top pick of employees. relationships with foreign languages, Moving there not only benefits the not only with Italian but also mostly firm by low wage and high quality, but with English. Even though English is it also benefits the country by not an official language in our country, reversing the labor migration effects educations laws in Albania promote they currently experience. If firms English language in all the educational enter into already developed markets levels. English is also considered the they lose the advantage of setting official business language of the audit wage rates and first pick at highly firms in our country. This proactivity qualified employees 19. Nevertheless, toward foreign languages is a basic as any other reality, even offshoring but also an essential requirement to audit services has its advantages and perform offshoring audit services. At disadvantages. Below we will list a set last, by not by importance is the fact of advantages and disadvantages of that the relationship between the offshoring audit to the offshore and client and the auditor is an onshore team, based on the Albanian engagement, as such, it requires example. commitment, and Albanian graduated Offshore team advantages and youth has a lot of commitment toward disadvantages: learning and professional growth. 1. Offshoring audit centers offers In the conditions in which the new job opportunities to Albanian economy is experiencing a graduated youth into the most lot of ups and downs through its way well-known professional services in to integration to the EU, offshoring the world, giving to these young audit centers present a good professionals the opportunity to opportunity for graduated youth PUBLIC AUDIT 237 PUBLIC AUDIT Offshore audit and its impact in the Albanian economy
work with international teams, the lack of carrier growth clients, framework regulations. opportunities. 2. Offshoring audit centers offers Onshore team advantages and above the average wages disadvantages: compared to the country average 1. While delivering routine tasks to wages and promote the culture of the offshore team, the onshore staff training and development. team can be dedicated to more 3. While working with international activities that require professional clients and European Community judgements and which are the projects, offshore team members ones that provide more added gain the expertise to be in the values to the client. forefront of the country professi- 2. Having the support of other onals regarding to European professionals, principally during Community project and the needs the busy season, the amount of of new international companies their work is reduced and they can that may start their business in our have a better work-professional life country. balance, which in some cases is 4. As a disadvantage, we will difficult to find while working in mention the fact that more than audit services. half of the audit procedures work 3. The onshore team has the performed by the offshore audit obligation to review the work team is routine and standardized performed by the offshore team work, which do not involve audit and in some cases this may result judgment. This may lead to lack of very difficult, because you can see enthusiasm and job satisfaction to the working paper but it does not the professionals involved in the nearly compare to the eye-to-eye process. contact between audit team 5. Working as a back office audit members. In such cases, team member may reduce the communication becomes an issue, opportunity to grow within the which fortunately modern commu- organization in which you are nication methods tend to reduce. working for, so another 4. Even though the professionals disadvantage of offshoring audit is included in the offshore activities may have the required expertise to
238 No.15, september - december 2016 ALSAI Prof. Asoc. PhD. Dorina Kripa, Faculty of Economy, UT MSc. Dorina Ajasllari, Deloitte Albania
do the audit work, but may not managed in a proper way, they understand the Italian audit and represent a win-win situation for all regulatory environment. parties involved in the process. Maksim Caslli, country leader of 5. Main findings and recommend- Deloitte in Albania and Kosovo, during dations his speech at the 20th anniversary of During the last decades, the audit Deloitte in Albania 25, highlighted the industry has experienced a lot of fact that the offshoring project challenges while clients requirement between Deloitte Albania and Deloitte for quality are increasing and other Italy has been a successful one and non-audit services within the audit that Deloitte Albania has received firms are gaining more importance. many offers from other European This is a trend noticed not only in the countries for similar projects. In the global audit market, but also in the light of these developments, we Albanian audit market. In such expect an increasing of the offshoring conditions, auditors are trying to find audit services project in our country ways to increase efficiency and quality not only at Deloitte, but also by the of their services, and specifically they other Big Four Firms, which all have are increasing the offshoring similar histories in other countries, as practices. Offshoring audit practices we can mention that the Big Four are a recent reality in the Albanian offshoring centers in India employ audit market. In our opinion these more than 22,000 professionals 21. practices helps to develop the Of course that the increasing activity Albanian professional services market of offshoring centers in our country and the job market as a whole. In our requires also the application of a opinion, the following recommend- specific framework legal regulation, in ations should be taking into order to establish the right and duties consideration: of each part involved in the process, 1. International audit firms during that the audit work has a operating in our country should crucial impact in economy and society. consider the opportunity to offer As a conclusion, taking into account all offshoring audit services, the advantages and disadvantages considering the rate of Albanian discussed above, in our opinion, these graduated youth in economic projects must be supported and sciences, their communication encouraged because when they are skills, proactiveness towards
PUBLIC AUDIT 239 PUBLIC AUDIT Offshore audit and its impact in the Albanian economy
foreign languages and commitment Referencat to learning and professional [1] Awe, O. I. (2002). Auditing and growth. Financial Control in an Information 2. Offshoring audit services in our Age . Wale Awe Library , country should be also focused on http://waleawe.blogspot.al/2012/03/ the training and formation of the auditing-and-financial-control-in.html. professionals working for them, as [2] PriceWaterHouseCoopers. (2016). they are the potential future PWC Global. Tratto il giorno August professionals for the new 2016 da developments of the Albanian http://www.pwc.com/m1/en/services economy during the process of /assurance/what-is-an-audit.html. integration on the EU, during that them work with international [3] Audit Quality Forum . (2005). Audit clients and European community Quality; Agency theory and the role of projects. audit. United Kingdom : Insitute of Charted Accountants in England and 3. A more complete legal Wales. framework should be elaborated about offshoring audit services, in [4] Jensen, M. C., & Meckling, W. H. order to establish the rights and (1976). Theory of the firm: Managerial duties of each involved part, taking behavior, agency costs and ownership in consideration also the important stucture. Journal of Financial impact of audit services in Economics, 305-360; economy and society. http://www.sciencedirect.com/scienc e/article/pii/0304405X7690026X.
[5] Gunther , J. W., & Moore, R. R. (2002). Auditing the auditors: Oversight or overkill. Federal Reserve
Bank of Dallas. [6] Kizza, L. (2013). Is external audit in public financial management
justifiable? https://www.academia.edu/7462880/ External_Auditing: Academia.edu.
240 No.15, september - december 2016 ALSAI Prof. Asoc. PhD. Dorina Kripa, Faculty of Economy, UT MSc. Dorina Ajasllari, Deloitte Albania
[7] J.O.Obazee. (2009). Practical Directors' Institute on Corporate challenges in implementing IFRS in Governance. New York: Nigeria. ABWA Journal , 7-14. http://pcaobus.org/News/Speech/Pag es/11242014_Harris.aspx#_ftn3. [8] Caswell, B., & Allen, C. (2001). The Engagement Team Approach to [14] Anderson, A. W. (2012). TOTAL Independence. Journal of CLIENT SERVICE: DID YOU DELIVER ALL Accountancy, 1-9 . OF YOUR SERVICES OR JUST THE AUDIT? [9] Megrath, Siegel, S., Dunfee, A., https://www.kscpa.org/writable/files/ Glazer , A. S., & Jaenicke , H. R. (2001). Self-Study/AAE/10._aae_self- A framework for Auditor study.pdf. Independence. Journal of Accountancy, 887- 897 [15] The Economist. (2013). Strategic moves; Big consulting and accounting [10] Marx, B., & Dijkman, J. (2009). firms are making a risky move into Accountancy SA. Tratto da Challenges strategy work. facing the modern day auditing profession: [16] (2014). Current trends in the http://www.accountancysa.org.za/cha Audit Industry. IFIAR Media. llenges-facing-the-modern-day- [17] Deloitte. (2015). Investors, Audit auditing-profession/ Committees Look to Audit Profession [11] Mithu, D., Tessoni, D., & Ashok, R. to Address Evolving Demands of (2014). Advisory Services Rise Again at Capital Markets. American City Large Audit Firms. The CPA Journal, Business Journals, deloitte-investors- https://www.questia.com/magazine/1 auditcommittees-look-to-audit- P3-2768163171/advisory-services- profession-to-address-evolving- rise-again-at-large-audit-firms. demands-of-capital-markets-. [12] Kripa, D., & Ajasllari, D. (2016). [18] Orlik, R. (2011). Is offshoring audit Current trends in the audit industry . a passport to success. Accountancy Konferenca e II-te Kombetare e Age, Finances (p. 4- 7). Tirana: https://www.accountancyage.com/aa Departament of Finance, Faculty of /analysis/2100225/offshoring-audit- Economy. passport-success. [13] Harris, S. B. (2014). The Rise of [19] Farnet, M. (2016). Globalization Advisory Services in Audit Firms. and Offshoring: the Effects of a Practicing Law Institute 12th Annual Globalized Workplace on Auditing PUBLIC AUDIT 241 PUBLIC AUDIT Offshore audit and its impact in the Albanian economy
Procedures. [25] Deloitte Albania. (2016). Deloitte. http://surface.syr.edu/cgi/viewconten Tratto da t.cgi?article=1945&context=honors_ca http://www2.deloitte.com/al/sq/page pstone: Syracuse University. s/audit/articles/data-analysis- vacancy111.html [20] Lyubimov, A., Arnold, V., & Sutton, S. G. (2013). An Examination [26] INSTAT. (2014). Shqiperia ne of the Legal Liability Associated with shifra. Tirana: Insitituti i Statistikave. Outsourcing and Offshoring Audit
Procedures. AUDITING: A Journal of Practice & Theory. [21] Reuters. (2012). Analysis: As more U.S. audit work moves to India, concerns arise. Small business news, p. http://www.reuters.com/article/us- usa-audit-india- idUSBRE89F1GC20121016. [22] Bahman, B. (2009). A look at outsourcing offshore. Competitiveness Review: An International Business Journal, Vol. 19 Issue 3. [23] Shkurti , R., Leka, B., Bahiti, R., & Manoku, E. (2011). CHANGES IN
FINANCIAL AND ACCOUNTING Prof. Asoc. PhD. Dorina Kripa ENVIRONMENT IN ALBANIA AND THE Faculty of Economy, University of IMPACT ON PRACTITIONERS. Annales Tirana Universitatis Apulensis Series [email protected] Oeconomica, 13(1).
[24] Institute of Certified Public MSc. Dorina Ajasllari Accountants of Albania. (2015). Per Deloitte Albania Veprimtarinë e Këshillit Drejtues të [email protected] Institutit të Ekspertëve Kontabël të
Autorizuar per vitin 2014. Tirana, Albania: Institute of Certified Public Accountants of Albania.
242 No.15, september - december 2016
EU FINANCIAL INSTRUMENTS
A high-level ECA conference organised by Iliana Ivanova, ECA Member and dean of Chamber II, and introduced by Klaus-Heiner Lehne, ECA President 15 November 2016
Financial instruments are increasingly used to provide support from the
European Union budget in the form of loans, guarantees and equity investments.
By: Rosmarie Carotti1, Editor in Chief, The ECA high-level Conference on ECA Journal Financial Instruments, held in Luxembourg on Tuesday 15 November, brought together a broad
spectrum of representatives from the public and private sector to consider how financial instruments can best be used to provide financial support from
the EU budget.
The conference drew on the conclusions of the recent ECA Special From left to right: Pier Luigi Gilibert, Chief Report – “Implementing the EU Executive, European Investment Fund; budget through financial instruments Ingeborg Gräßle, Member of the European – lessons to be learnt from the 2007- Parliament, Chair of the Budgetary Control Committee; Klaus-Heiner Lehne, ECA 2013 programme period" and on the President; Iliana Ivanova, Dean of ECA’s opinion on the EFSI. It offered a Chamber II, ECA Member; Nicholas platform for exchanges of views and Martyn, Deputy Director-General for ideas between high-level experts from Policy, Compliance and Performance, DG the EU institutions, practitioners and Regional and Urban Policy, European other public and private stakeholders. Commission. The conference included a morning panel, which discussed the topic from
1 Editor in Chief, ECA Journal a global perspective, followed by four PUBLIC AUDIT 243 PUBLIC AUDIT Eu Financial Instruments sessions in the afternoon where Financial instruments are increasingly experts debated the different aspects used to provide support from the relating to financial instruments at an European Union budget in the form of in-depth technical level. They are loans, guarantees and equity described below. Active participation investments. They differ from grants, was encouraged from those attending. which are a subsidy the beneficiary is Those participating remotely via not expected to pay back. Blending webstreaming were able to submit loans and grants together has become their comments and questions. common practice in international Role of financial instruments for the development finance. Should financial implementation of the EU budget. A instruments be used together with better way to provide financial other support tools in order to create support from the EU? a better mix and impact? Moderator: Mark Rogerson, ECA The need for public intervention and Spokesperson investment stems from the existence Panellists: of market failures and the current difficult economic and political Ingeborg Grässle, Member of the situation in Europe. The EFSI European Parliament, Chair of the Budgetary Control Committee Pier Luigi (European Fund for Strategic Gilibert, Chief Executive of the European Investments) and the SME initiative Investment Fund Vazil Hudák, Vice- are good examples of the EU’s President, European Investment Bank response to these challenges.
Nicholas Martyn, Deputy Director- In recent years the ECA has produced General for Policy, Compliance and a number of special reports on Performance, DG Regional and Urban financial instruments, and has a Policy, European Commission section dedicated to their use in its annual report. In the ECA’s opinion, Iliana Ivanova, Dean of Chamber II, Member of the European Court of financial instruments have the Auditors potential to be useful and effective. However there are a number of For anyone interested in the EU weaknesses in the legal 2014-2020 budget, financial instruments matter framework covering them. Further very much. They can help mobilise tailoring of the regulatory framework additional public and private money. is necessary. By allowing the re-use of the same There is great diversity on what can be funds several times they provide addressed through financial revolving financial support.
244 No.15, september - december 2016 ALSAI Rosmarie Carotti, Editor in Chief, ECA Journal instruments. While the assessment of Panellists: the ECA is that financial instruments have a useful role to play, critical Sophie Barbier, Director of the European Affairs Division, Caisse des Dépôts France voices wonder whether the Commission was not too naïve in its Fabio D'Aversa, Partner, PwC enthusiasm for their use and their Luxembourg capability to leverage. Financial Roger Havenith, Deputy Chief Executive, instruments need to be targeted and European Investment Fund are not appropriate for all situations. Patrycja Wolińska-Bartkiewicz, Managing Investors are also often reluctant to Director for EU Funds, Bank use them because the rules are too Gospodarstwa Krajowego Poland complex and the incentives are The aim is to act in the highly risky insufficient. financial gap market, and leverage The Commission could do more. Local investment in projects with significant and national authorities need to be investment needs. But how to attract involved to a greater extent in private capital? promoting their use. And there is a lot Private capital wants to earn from to be done in terms of clarifying, investment, and the public sector simplifying, standardising, educating wants to teach how to invest in the and evaluating. And much will depend future without public money. Both on how the new instruments are should learn from each other. implemented in practice on the Financial instruments have to be made ground. as attractive as possible. But Leverage of private capital: How can sometimes private capital is not financial instruments be more interested in public money because of successful in attracting private sector the administrative burden it entails. capital? There also is the complexity of Moderator: Tony Murphy, Head of assessing and reporting. Investors are Private Office of Iliana Ivanova, not at ease with such hybrid models.
There is a need for a common
definition of leverage of private/public funds. Leverage can be defined as the ratio total finance mobilised/EU contribution, but in practice the financial instruments lack a common
methodology. It is difficult to establish
PUBLIC AUDIT 245 PUBLIC AUDIT Eu Financial Instruments leverage ex-ante or define added Revolving means to re-use the same value. funds over different investment The debate comes at the right time. cycles. But the revolving nature of a Financial instruments were not financial instrument is not an end to successful in leveraging private funds itself. says the ECA in its special report on The funds set up both at national and the 2007-2013 programme period. To regional level in the 2007-2013 period attract more private capital, a have not created the desired predictable legal framework, a single multiplier effect due to delays in rule book, streamlining towards a setting up the instruments. They single audit concept and good performed poorly in ensuring the communication are needed. funds were used multiple times. The Standardisation and more technical revolving effect remains an aspiration assistance might help investors and only for the new 2014-2020 local authorities. programme period, some voices said. Revolving effect: How to ensure that A common rule book might be useful financial instruments are effectively to ensure that financial instruments re-used? are used effectively and have a Moderator: Niels-Erik Brokopp, revolving effect. The permanently Principal Manager, ECA changing rules in a relatively stable market on the other hand are seen as Panellists: a major obstacle. Giorgio Chiarion Casoni, Head of Leverage and revolving also Unit for Financing of climate change, contradict themselves to a certain infrastructure policies and Euratom, extent. The market sets up an DG for Economic and Financial investment fund only once. The gains Affairs, European Commission go to the investors who may decide Frank Lee, Head of Financial to re-invest them in the project. This Instruments Advisory, European gives flexibility. The EU should work Investment Bank as closely as possible with the market and make sure that rules do not Kenroy Quellenec-Reid, Financial become a straight-jacket Engineering Manager, European Management fees and costs: How to Programmes Unit, Greater London implement financial instruments at a Authority UK reasonable cost?
246 No.15, september - december 2016 ALSAI Rosmarie Carotti, Editor in Chief, ECA Journal
How to fix the costs at the right level? Here lies the friction between public
accountability and the financial markets. The Commission is trying to fix overall caps and build in performance elements. It hopes to
use the experience from the 2014- Moderator: Martin Weber, Director of 2020 period for improving the future. Chamber II, European Court of The type and number of fees depends Auditors on the instrument. To lower the costs Panellists: there is need for standardisation. And it is easier for the Commission to exert Luigi Amati, Co-founder and CEO, META its influence when the funds are Italy managed centrally Christoph Kuhn, Director of Mandate Management Department, European EFSI and SMEs Initiative: The way Investment Bank forward for financial instruments
Nicholas Martyn, Deputy Director- General for Policy, Compliance and Performance, DG Regional and Urban Policy, European Commission
Audrius Zabotka, Director General of INVEGA (Lithuania) and Member of the Moderator: Mark Rogerson, ECA Board of AECM Spokesperson Speakers and panellists then discussed Panellists: the question of whether financial instruments are too costly. There is no Hubert Cottogni, Deputy Director, Head of Mandate Management, European single answer to that question; it is a Investment Fund matter of design and experience. However most of the instruments Lucia Cusmano, Senior Economist, SMEs become too costly if they want to and Local Development, OECD combine high leverage with good Merete Clausen, Head of Unit for auditability. But compared to grants Financing on innovation, which have the same effects, financial competitiveness and employment instruments remain cheaper. policies, DG Economic and Financial
PUBLIC AUDIT 247 PUBLIC AUDIT Eu Financial Instruments
Affairs, European Commission the ECA on weaknesses in monitoring Mihails Kozlovs, ECA Member and capacity
Iliyana Tsanova, Deputy Managing Conclusion Director, European Fund for Strategic The EU budget is of limited size and is Investments unlikely to increase significantly in the On 14 September 2016 the ECA near future. On the other hand, there published its opinion on the are demands to finance the EU’s new Commission’s proposal for EFSI 2, and priorities. There is a general came to the conclusion that it is too agreement between all stakeholders - soon to move to this second phase. EP, EIB, EIF (European Investment However, the Commission feels the Fund) and Commission - on the need for a clear signal that EFSI will importance of the use of financial continue, as the results will only be instruments. But concerning the EFSI 2 felt by the economies only years after the ECA prefers to warn early rather the investment is made. than report ex-post on what could An independent assessment came to have been implemented better. In the conclusion that EFSI is vital for order to contribute further, the ECA is mobilising additional funds and also planning to conduct a performance increases the willingness of the EIB to audit on the EFSI and to publish a take risks. The SME Initiative - which is special report on this topic in the first a joint financial instrument of the half of 2018. European Commission and the EIB Group and which aims to stimulate
SME financing by providing partial risk cover for SME loan portfolios of originating financial institutions - is particularly successful.
It was however said that there is need for more technical support to the market and for preparing legislative There were 180 participants on the spot proposals for the post-2020 period. and 400 followed via webstreaming. The scaling up of EFSI is seen by some experts as an important signal to the market about continuity, although By: Rosmarie Carotti, Editor in they share the concerns expressed by Chief, ECA Journal
248 No.15, september - december 2016
CULTIVATING CAPACITY, FOR A MORE ROBUST, PROMINENT AND PROFESSIONAL AUDIT COMMUNITY OF THE FUTURE
Don’t be afraid to contribute. It doesn’t have to be a big or new concept. It doesn’t have to be a thousand words. The key is to add value to the community, and that cannot take place if the thoughts, the ideas are never shared. Sometimes, we need to create those opportunities.
By: Heather Santos, Editor, despite the limitations, are we doing International Journal of Government enough? Are we taking the right steps, Auditing, Autumn 2016 making the right decisions, performing the right actions to create an organization With the Capacity Building Committe typified by seamless and continuous meeting in Cape Town, South Africa, knowledge sharing and transfer? wrapping up a few weeks ago, ideas The word “we” includes the Journal, brought to the forefront during the event which should be a major force driving this inspired me to share how, together we enlightenment—providing a conduit for can further advance capacity building, and learning, a path to promote transparency in doing so, contribute to a more robust, and good governance, a means to more prominent, more professional communicate all of the ideas, knowledge International Organization of Supreme and experience INTOSAI has to offer. Audit Institutions (INTOSAI). I echo the sentiments of the Journal When I joined GAO to support the President, James-Christian Blockwood, International Journal of Government who, in a January 2015 editorial, Auditing (the Journal), I was excited to be expressed a desire to further foster a part of the “voice” of INTOSAI. After community among INTOSAI members. having read numerous submissions over With an open invitation for public auditors the past few months and gaining a better to share their challenges, concerns and understaning of of INTOSAI and the best practices with the Journal, the goal is government auditing community in for auditors to apply this knowledge not general, there is an extraordinary amount only individually, but also regionally and of ideas, knowledge and experience that globally. can be harnessed, and if shared on a Don’t be afraid to contribute. It doesn’t larger scale, can truly affect positive have to be a big or new concept. It change. Change can be difficult. Change doesn’t have to be a thousand words. The can be slow. Yet, I have wondered, key is to add value to the community, and PUBLIC AUDIT 249 PUBLIC AUDIT Cultivating capacity, for a more robust, prominent and professional audit community of the future that cannot take place if the thoughts, the Development as launched by the United ideas are never shared. Sometimes, we Nations in 2015; ensuring INTOSAI need to create those opportunities. supports all its members and protects the ““The success of INTOSAI and its regions is independence of SAIs in financial, determined by how we collectively administrative and operational senses; contribute to the performance and building up INTOSAI regions towards capacity of the SAIs.” providing more professional support to —Einar Johan Gorrissen, Director General SAIs; and improving the relevance, INTOSAI Development Initiative responsiveness and services offered by There is a new section that makes its INTOSAI to its member SAIs. Adding to the debut in this issue, “Spotlight on Capacity emphasis of achieving a stronger, more Building.” The intent is to highlight tools, visible and efficient audit community are guidance and testimonials from the audit the themes at this year’s triennial event: community and inspire contributions that Theme I— can be used and implemented across all How can INTOSAI contribute to the 2030 levels. I invite all to contribute. Let us look Agenda for Sustainable Development, to the future, to how we can get more including good governance and involved, to how we can be a part of strengthening the fight against change—good change. corruption? As we head into INCOSAI XXII, we will Theme II— have more opportunities for the transfer Professionalization: What can promote of knowledge and experience, more INTOSAI’s credibility to become a more opportunities to learn from one another, prominent international organization? more opportunities for growth. This year’s I look forward to the triennial event and Congress provides for an open discussion am excited about all the opportunities to on several pivotal developments and will come together to demonstrate the value allow for further reflection and decisions of INTOSAI and discuss with each other as we contemplate INTOSAI’s way new and enhanced ways to do so. We just forward—a future that includes the roll need to seize the opportunities, create out of the next strategic plan. the opportunities where they are The Strategic Plan 2017-2022 was created nonexistent, and capitalize on them. I am with a more inclusive approach that excited about such a challenge and am resulted in several key highlights including eager to go on this journey with the reconfirmation toward standard setting, INTOSAI community and hope that you capacity development and knowledge are too! sharing as cornerstones of INTOSAI’s activities; commitment towards playing a By: Heather Santos, Editor, and major role in the review and follow-up of International Journal of the 2030 Agenda on Sustainable Government Auditing
250 No.15, september - december 2016
PERFORMANCE BUDGETING: A DISCOURSE ON EU ADDED VALUE
The meso-level is the one entailing cohesion funds and regional policies, like the
agriculture subsidies and regional development policies. Not surprisingly, policy effectiveness and therefore effective spending of EU funds can be expected to be greatest when alignment exists between policy goals of European, national and regional governments. By: Alex Brenninkmeijer, ECA starvation, the European Union offered the Dutch dairy farmers 23 The background ar ticle of the speech million euro (500 million for the of Alex Brennink meijer at the EU entirety of the EU). This amount was Budget Focused on Results then doubled by the Dutch Conference - per for mance of the EU government. This is not a one-off for Budget and I mplications for the EU: it has subsidised the European European Added Value dairy farms for over half a century. Nevertheless, the dairy sector keeps tumbling from one crisis into another. “Finally, we can participate in the The question arises how effective the global market!” This was the thought subsidies are in the first place and of many milk producers in the how they are being used by the Netherlands after the quota was farmers. One answer lies in the abolished in April, 2016. New farms perverse incentives of the subsidies. were built, more cows were The private sector, famous for its harvested, and milk production rose striving towards profitability and with 20%. But the market was not “natural” incentive towards viable quite ready, to say the least. China production, did not feel the urge to resisted the additional imports, Russia innovate in order to survive thanks to was boycotted, and production was the free money of the (European) amped up in other countries as well. government (FD, 2016). “From reading In response to the quails, qualms, and the entries, it is clear that the UK has public outcries of milk-induced overnight become less attractive as a PUBLIC AUDIT 251 PUBLIC AUDIT Performance Budgeting: A Discourse on EU Added Value place to do science.” On a whole other define the utility of such a dairy farm level but no less important, a brain- program. It could have clearly stated drain of foreign workers from the what the benefits and disadvantages United Kingdom is starting to take are from being a member of the place. The fear of an actual exit out of European Union. To counter this the EU creates several risks for these, rather limited perspective, I propose mainly, scientists. They are afraid of the micro- meso-macro model for the losing the necessary EU research performance-based budgeting stru- funds from Horizon 2020, more cture. difficult regulations to get around In order to make feedback systems caused by their non-English passport, optimal, one cannot use a “one size and a fall in the pound makes it less fits all” approach. We therefore make attractive to earn income based on a distinction in three levels of the British Pound. Not to mention the feedback: the aforementioned micro, increased costs this creates for the meso and macro levels. Going from a research organisations, trying to micro to macro level, performance is attract foreign talent, import more difficult to measure and to equipment from overseas, and the account for because the relationship before-mentioned loss of EU funds, between cause and effect becomes which amount to one billion pound ever more complex. This obviously per year. And we haven’t even makes result-based accounting or mentioned all the restrictions in trade performance budgeting difficult. From and falls of income this will imply for the European perspective, these levels the British population as a whole cover the following concepts. The (Financial Times, 2016). micro-level amounts to performance- These examples show how a limited based budgeting and performance perspective on performance of the audits for single projects in the EU. European budget can affect the state Here we can think of cases like VAT- of the European Union. It also shows fraud or rail freight transport. The that it has increasingly become more meso-level is the one entailing mportant to be able to clearly show cohesion funds and regional policies, what and how the EU does to improve like the agriculture subsidies and the situation in the Member States. A regional development policies. Not more absolute view of performance- surprisingly, policy effectiveness and based budgeting could have helped therefore effective spending of EU
252 No.15, september - december 2016 ALSAI Alex Brenninkmeijer, ECA
funds can be expected to be greatest good idea to read such a budget when alignment exists between policy report. Besides this, the budget goals of European, national and focused purely on the amount of regional governments. Policies or money spent. It did not present policy objectives need to be evaluated anything about the results, and as on a meso-level in order to counter financial efficiency is not the same as contradicting objectives. A good policy performance, the effectiveness example of ex- ante contradicting of policies was judged only on meeting objectives on a purely national level in financial targets. The third problem the Netherlands is the aim to reduce with the traditional model of CO2 emissions; while at the same time budgeting was the medium-term high-speed zones of 130 km an hour view. Budgets normally run from year were allowed by parliament. The to year, and thus barely have any macro-level is all about the EU-added overlap for policies which take several value. In the books of the European years to deploy. Meanwhile, there Institutions, one can find several were no assessments on the short- different definitions of EU added term, which could have been helpful value, but we simply define it as the in case interim interventions were progress made it in the country due to required. being a member of the European Union.
Preparatory to going deeper into the theory and practice of this model, it can be useful to quickly go over the In the late 1990s, after the first wave reasons why performance-based of New Public Management had died budgeting was invented in the first down, voices were raised that the place. Before the revolution of budgeting system was in desperate performance-based budgeting rolled need for further improvement. These across most of the civilised countries voices converged in the performance- of the EU Member States, several based budgeting system we have problems with the classical way of come to know today. The budgeting had been identified. The performance-based (or results-based) budget was mainly characterised as budgeting system is intended to give opaque and unclear. This was all the more clarity in the budget process by more evident when outsiders got the focusing on the outcome of policies. It idea into their head that it would be a PUBLIC AUDIT 253 PUBLIC AUDIT Performance Budgeting: A Discourse on EU Added Value necessitates more than only financial budget staff understandably information (by the usage of key welcomes a tool that enables them to performance indicators), and looks distinguish between rewarding a both at the entire lifespan of a policy powerful budget claim from just as well as allowing for short-term rewarding a powerful claimant. interventions. Politicians have also discovered the appeal of PBB as a way of promising more value for money to taxpayers or as a way to curtail public spending to find funds for their priorities. Last but Performance-based budgeting not least, external stakeholders have exercised increasing pressure on the Recent years have seen rise to a lot of government to be accountable for backlash on the performance of results. performance-based budgeting. One of the problems was that key- Austria is one example of a country in performance indicators (KPI’s) were which a PBB system has been used in large quantities, causing the implemented as part of a audited organisations to revert to comprehensive package of ambitious compliance behaviour, the polar budget reforms. It uses a legally opposite of what the performance- binding medium-term expenditure based budget (PBB) tries to achieve. framework. In such a framework the These limitations will be further flexibility for ministries is guaranteed discussed in the following Micro by giving them the freedom to use the section, after which an explanation of left-over cash from the current budget the problems and opportunities in the year in the following years. In other meso and macro section will follow. words, there is no earmarking taking place over the reserves. This is in Micro contrast to what is currently At the micro level of evaluation, we happening in the EU. Member States focus on the performance-based use all the money they are assigned, budgeting system. This evaluation because otherwise they will receive system was supposed to be the less from the budget in subsequent ultimate answer to the one of the years. This causes the well-known most vital questions of public service phenomenon that money is looking providers: how to optimally allocate for projects instead of projects the resources by the government? The 254 No.15, september - december 2016 ALSAI Alex Brenninkmeijer, ECA
competing for the money. In Austria, in the recent years. A more selective the use of this framework had very use of performance indicators was positive results: the so- called implemented, where the number has “December-fever” (spending the been cut by 50%. Besides this, there is entire left- over budget at the end of no longer a “one-size-fits-all” the year) deemed to be contained. approach to the indicators; ministries now make use of different kind of However, several problems arose in indicators. the initial stage of the implementation of PBB. Maarten de Jong (2016) stated The Commission says the following a top-down approach using uniform about performance indicators: “While KPI matrices usually results in a there will always be scope for framework resembling a prison with improvement, indicators are many empty cells. Even worse, it themselves subject to considerations reinforces a compliance mentality of cost efficiency as there is a cost to leading to indicators of little relevance establishing and monitoring or even outright ridiculous ones. Many indicators. Indicators which are international implementations illus- retained in a common system must be trate these dynamics of having operational, i.e. data must be indicators present for the sake of realistically available.” (ECA, 2015). In having indicators. Besides this, useful other words, the performance indicators for ministry “A” do not indicators must be realistic and the constitute meaningful indicators for ECA requesting more information ministry “B”. In Austria, too, these and from the Commission by the hand of other issues were detected. The more and more common KPI’s does challenges during the implementation not always result in better information phase were the cultural shift towards exchange and more efficient use of results among politicians and this information. It might also result administration employees, and the in more compliance than efficiency lack of focus on key issues (too many thinking, as was the case in the performance indicators). The Netherlands before. The advice from performance indicators also were not De Jong (2016) is that KPI’s should sufficiently verifiable, comparable clearly be meant for indicating over time, and consistent between success-or-failure, so that the and within ministries. In the question is if a certain policy is Netherlands, the above described issues seem to have been addressed PUBLIC AUDIT 255 PUBLIC AUDIT Performance Budgeting: A Discourse on EU Added Value successful or an intervention is Meso required, can be quickly assessed. At the meso-level of evaluation, we Another important aspect of PBB question the effectivity of the regional which is subject to compliance funds. Cohesion policy is implemented focused audits is the use of non- through program mes which run for financial information. Non-financial the duration of the EU seven-year information has a different nature and budget cycle. Before funds are cannot be audited in a similar way as disbursed, programmes need to meet financial information. A performance several performance framework budget structure is impossible when conditions. Progress of these funds the performance information is still will be measured against certain subject to compliance criteria, as this performance criteria, and further creates an environment where the funds are contingent on the results on people who provide the non-financial these performance criteria (so-called information feel like they need to tick performance reserves). The perfor- all the necessary information boxes. mance reserves are meant to function Already in 2004, the IOFEZ (the as an incentive for the funds to financial top of all the Dutch behave well, and are about 6% of the ministries) stated that there should be total allocation. Programs which no official audit on the quality of the underperform do not get an incentive, policy information. In the but they will still have used 94% of the Netherlands, this problem has been allocated funds (or parts of it) in an recognised and is being dealt with. incorrect way, which means a non- Maarten de Jong, in his latest efficient use of taxpayer’s money. This presentation to the Commission, makes the performance reserve more stated that in order to end up with of a Band-Aid than a means to reliable information that is useful for eradicate the source of the lack of critical performance assessment, performance. This could be achieved there is a need to be pragmatic. This by not just using performance means we need to allow assessments as a financial incentive methodological flexibility and make but also by using critical (and use of the already-available preferably publicly available) information. assessment as leverage for demanding aggressive improvement plans if
necessary. In the 2014 Annual Report
256 No.15, september - december 2016 ALSAI Alex Brenninkmeijer, ECA
of the ECA more criticism on the financial programmes in achieving performance reserves can be found. Europe 2020 targets’. They state that the Commission is The Commission published its sixth unable to reallocate money in evaluation report in June 2016 (on the between Member States, only within financial year 2015). This includes Member States. Funding for the most more information on Europe 2020 efficient projects is thus limited by than its predecessor: for example, it national boundaries. Second, the provides a summary account of Commission only reallocated funding progress towards Europe 2020 due to the money not being spent targets. The report also includes instead of bad performances of several references regarding the projects. Indicators were often not individual programmes’ contribution performance indicators, but more like to the achievement of Europe 2020. input and output indicators. In Latvia, These references, however, are for example, funding was released in limited. Besides this, the report order to stimulate employment and explains too little why certain things growth. 46 indicators were identified, exactly went wrong, why they went of which 16 were input indicators and wrong, and how this can be improved 30 were output indicators. Third, in the future. The only solution noted financial corrections by the is to increase spending in the areas Commission are mainly based on which are not working well. They also compliance and legality issues, not so provide too little context for the use much on performance indicators. of certain KPI’s, which anyway mainly The goals of the Commission for the measure the quantity of inputs Horizon 2020 program are judged to (number of students) instead of the be too broad and unclear. This means quality of outcomes (level of it will be difficult to evaluate if EU education or the education resulting spending has contributed to fulfilling in better chances at the job market). these objectives or if the objectives The main issue, however, is something have been reached at all. As the which has already been stated in the Commission noted last year in its 2012 Annual Report of the ECA: it is a fourth evaluation report, for the 2007- challenge to obtain good qualitative 2013 programming period ‘it is not results from schemes where funds are possible to single out what has been pre-allocated among Member States the exact contribution of each of the and where absorption of these funds
PUBLIC AUDIT 257 PUBLIC AUDIT Performance Budgeting: A Discourse on EU Added Value is an implicit objective. The focus in country, and one of the founding evaluating budget spending still lays members. on inputs. The quality of governance is an For example, the amount of resources important factor of long-term agreed to be spent in a particular economic growth (Aubyn, 2007). Good Member State for the MFF remains governance is defined as the “political fixed. The absorption rate of the funds and institutional processes and is the main priority and the outcome outcomes that are deemed necessary of the spending is less relevant. to achieve the goals of development” (United Nations, 2014). Effective Macro governance requires clear missions, When looking at EU added-value on shared goals, well-coordinated macro-level, one does not have to go collective action and measures, and it into all the details of what every policy evaluates processes and results (Perry adds to the current state of a specific and Christensen, 2015). nation. We suggest that the EU added- value can simply be defined as the progress made in countries since the day these countries entered the European Union. This progress can be measured by looking at their state of public administration and economic progress. A quick look at Norway, a country which is paying in order to get access to all the necessary markets, would suggest that being a member of the EU is beneficial, even if one needs to pay for this. However, we are not The graph above shows the change in here looking for quick answers, but we the public governance situation in all are in this for the long haul. We thus EU countries (and a few others). took a small sample of three Greece is the worst-performing countries, differing in a variety of Southern European country, mainly variables: Poland, Greece, and the because of the very limited control of Netherlands; a fairly recent joiner, an corruption. Corruption is one of the apparent improvement-resistant strongest dangers to the credibility and functioning of governments. The
258 No.15, september - december 2016 ALSAI Alex Brenninkmeijer, ECA
Hertie study (2015) on public integrity servants (Matheson et al., 2007). The has shown that organising effective existence of systems of performance independent feedback systems, such evaluation and of specific incentives as the judiciary and audit bodies, form to induce a responsible attitude the basis of a successful strategy among civil servants is also a sign of against corruption. Auditors add bureaucratic quality (Galanti, 2011). transparency to the system by In Greece, the progress in the public auditing the legality and regularity of administration is lacking due to the public finance and, ideally, reporting struggle to introduce performance- on the value for money gained by based management, partially due to public investments. the absence of precise data, and Other aspects such as accountability reform strategies lacking a strong and political stability also score rather evidence base which would justify, poorly in Greece. support – and quantify – effective and efficient policy decisions. Important The Netherlands have decreased reforms of the kind necessary to turn slightly, but maintained their position around economic performance and in the top performing countries, while strengthen society need to be Poland has been able to increase their anchored in evidence. Ex ante impact government performance. The bad assessments, whilst now compulsory performance of Greece (and others in principle, are mostly of very poor like Italy and Portugal) can be quality, or not done at all. Ex post explained, according to Galanti (2011), assessments, which would be by looking at their public structures. instrumental in the monitoring and A crucial dimension for the quality of evaluation of regulatory initiatives, are bureaucracy is its accountability, virtually non-existent. understood as mechanisms that hold Another issue is that a combination of bureaucrats responsible for their factors – a weak Centre of work. Empirical research in both Government, the absence of basic developing and developed countries data, the lack of evidence-based policy has shown the importance of making and an undeveloped HR transparency and accountability for strategy – has created an environment the predictable and correct conducive to rent seeking (OECD, functioning of public administration, with particular emphasis being placed 2012). In the Greek context, the on the professional ethics of civil framework conditions in the public
PUBLIC AUDIT 259 PUBLIC AUDIT Performance Budgeting: A Discourse on EU Added Value administration provide especially joined in 2004. This implies that EU ample opportunities for rent seeking, membership, or its effect on trade and in which resources of the public institutions, could lead to large administration are appropriated for economic gains for new member political, economic or social states (see also table below). advantage, without generating any added value. Legal formalism, for example, whilst originally intended to protect the administration against political interference and to secure its integrity, has become excessive to the point that it renders administrative/political processes opaque and complex, providing a screen for individual behaviours that undermine the common good. The Dutch Bureau for Economic Policy In economical aspect, membership of Analysis also calculated that the the EU has brought nothing but good internal market and the membership according to the Dutch Bureau for of the EU of the past 65 years resulted Economic Policy Analysis. They state in an extra month salary (about 1.500 that membership tot the EU in general to 2.200 euro). A quarter of which leads to an increase in trade between originates from accession to the Euro. two of its member states with about This increase in income can be 34%. EU membership may also explained by a growth in trade, contribute to trade by inducing competition, specialisation, innova- countries to improve the quality of tion, and economies of scale. Besides their institutions. Trade increases by this, about 4 to 6 percent of GDP in another 22% if institutions improve, the Netherlands can be ascribed to yielding a total trade increase of 56%. the current stage of internal market Improved openness increases income integration. In the table below, one by 37.5% according to their estimates. can find the percentage increases for Adding a small direct effect of the Netherlands due to access to the improved institutions on income, the internal market for imports and total income effect of EU membership exports, separated by goods, services, is 39% for the ten members who and Foreign Direct Investments.
260 No.15, september - december 2016 ALSAI Alex Brenninkmeijer, ECA
The Polish Ministry of Foreign Affairs and the lack of use of non-financial wrote a report for their 10-year information. The fundamental issue at anniversary of being part of the EU. In the meso-level is the rigid budget this they look into the question how structure, dominated by national Poland changed thank to their EU borders. EU funds will never be used membership. They find that, most effectively if every Member compared with other countries that State insists on receiving at least joined the EU in 2004 and 2007, “their” part of the EU budget. This is Poland has made the best use of the partly inspired by the lack of opportunities offered by EU earmarking, and partly by the lack of membership. They owe this to their overarching European cohesion in the mobilisation and effective internal so ironically named Cohesion funds. policy, but most of all to the initiative Member States are afraid to receive of Polish entrepreneurs who have less of the budget when they not use made good use of Poland’s presence their full absorption rate and thus on the single market. Other positive performance suffers. On macro-level, effects are the successful integration a lack of a performance budget- with EU markets, the effective use of structure in Greece can be found, EU funds and the significant decrease among other institutional weaknesses, in unemployment and poverty rates. as one of the causes for a slightly On the other hand, the effects of underperforming government. While migration and the sometimes uneven on the other hand, Poland and the distribution of benefits among citizens Netherlands seem to be profiting do not seem favourable. According to immensely from the open boundaries most Poles, however, the net result of and the subsequent, new business EU membership is certainly positive. opportunities membership of the EU Public opinion polls confirm that the has to offer. situation is far better than most Polish From this, we can conclude that in citizens expected in 2003. order to offer full transparency about full EU-added value, we need to broaden our scope of performance- Conclusion based budgeting. A more complete In short, there are three aspects at the use of performance- based budgeting micro-level which limit the successful includes breaking national boundaries implementation of the PBB: no when it comes to EU funding, earmarking, an abundance of KPIs, spending in order to obtain results PUBLIC AUDIT 261 PUBLIC AUDIT Performance Budgeting: A Discourse on EU Added Value instead of fulfilling national absorption what the raison d'être of the EU is, rates, and less of a compliance- what the reason is why certain policies oriented auditing structure which or projects are being made. It also makes use of non-financial makes clear that there is a strong information to learn and improve and need for more flexible use of the does not strive for a “one size fits all” budget, as a changing definition of EU KPI structure. Brexit-voters would Added Value means a change in have a clear view of the situation they priorities in the budget. This enhanced are in now, dairy milk farmers would need for flexibility can be achieved possibly not receive as much of the with a better use of performance- funds as they did. While this might based budgeting benefit their own enterprise spirit, giving an incentive to innovate, this would have been an improvement for the EU citizens as well. They would see funding go to programmes which are making most of their money.
A more flexible, clever EU budget delivers more EU Added Value. The problem is that no one is able to present a clear, undisputed definition of EU Added Value. The meaning does not only change from year to year, but there are also many differing views. EU Added Value should be seen as a concept without a clear definition. It is something which changes throughout time, liable to the environment in which it stands. Like the circumstances continue to change, the discourse on what constitutes EU Added Value should continue to be held. Such an ongoing discourse would present the citizens of the European Union with a better, clearer story on
262 No.15, september - december 2016 ALSAI Alex Brenninkmeijer, ECA
References ECADocuments/annualreports- 2014/annualreports-2014-EN. Aubyn, M. (2007). Moder- pdf nising public administration Galanti, Maria Tullia (2011). Is and economic groëth. In: Italian Bureaucracy Exceptional? Good practices in Slovene public Comparing the Quality of administration 2007, Southern European Public Cookson, C. (2016, August 23). Administrations. Bulletin of Italian Brexit: An experiment full of risk Politics. for British science. Financial Times. Hertie School (2015), Research Retrieved September 29, report “Public integrity and trust 2016, from in Europe”. https://www.ft.com/content/1f0 Henk, F., & Jeltsje, van. der Meer- d22c2-6619-11e6-8310- Kooistra (2016, August 23). ecf0bddad227 Houders van melkvee moeten CPB (2008). The internal market weer gaan innoveren. Retrieved and the Dutch economy: September 29, Implications for trade and 2016, from Het Financieele economic groëth. The Hague: Dagblad, https:// CPB Netherlands Bureau for fd.nl/opinie/1164496/houders- Economic Policy Analysis. van-melkvee-moeten-weer- De Jong, M. (2016, January 14). gaan-innoveren Why Agencies Budget For Results. Interdepartmentaal Erasmus University Rotterdam. Overlegorgaan Financieel Econom- Retrieved from http:// ische Zaken (IOFEZ), hdl.handle.net/1765/79334 (2004).Eindrapport VBTB-evaluatie. European Commission,. (2016). Lejour, A. M., Solanic, V., & Tang, P. J. 2015 Annual Management and G. (2006). EU accession and Performance Report for the EU income groëth an empirical Budget. approach. The Hague: CPB. European Court of Auditors,. Ministry of Foreign Affairs, (2016). Annual report on the imple- Republic of Poland (2014). 10 mentation of the budget. years of Poland’s EU membership. European Court of Auditors. OECD (2012). Greece: Review of the Retrieved from central administration. Paris: http://www.eca.europa.eu/Lists Organization for Economic Co-
PUBLIC AUDIT 263 PUBLIC AUDIT Performance Budgeting: A Discourse on EU Added Value
operation and Development (OECD). Perry, James L., and Robert K. Christensen (2015). Effective governance, effective admini- strators. In: Paul A. Volcker (ed.), Handbook of public ahmini- stration. Sociaal & Cultureel Planbureau,. (2015). Public sector achievement in 36 countries. United Nations (2014). Website: http://www.ohchr. org/en/Issues/Development/Goo dGovernance/Pages/GoodGovern anceIndex.aspx accessed on 4 March 2013
By: Alex Brenninkmeijer, ECA
264 No.15, september - december 2016
News in brief from ALSAI
EVENTS AND ACTIVITIES OF ALSAI DURING SEPTEMBER – DECEMBER 2016
External Relations Department and ALSAI participates in a roundtable on Mr. Flavjo Xhuveli, lawyer. SAI Independence, organized in Sarajevo On September 8, 2016, at the initiative of the Audit Office of Bosnia and Herzegovina, the network of Supreme Audit Institutions of the candidate and pre-candidate countries for the EU and the European Court of The meeting started with the results Auditors (ECA) met in Sarajevo and of a survey on the independence of discussed on the SAI independence. SAIs, which was performed from SAIs The event was attended by eight of the candidate and pre-candidate representatives of SAIs from: Bosnia countries to the EU, as well as the and Herzegovina, Montenegro, European Court of Auditors. The Macedonia, Kosovo, Albania, Serbia, results show that some SAIs have a Romania and Turkey. It was also significantly higher level of attended by representatives of ECA independence than others. According and SIGMA, who were part of the to the responses submitted by ten implementation and support of the SAIs, it can be concluded that Albania, activity. The Albanian delegation was Kosovo, Turkey, Macedonia and the represented by Mrs. Manjola Naco, Republic of Bosnia and Herzegovina Director General, Mr. Ermal Yzeiraj, are in a more favorable position in Director of the Legal Department, relation to their overall level of Mrs. Irena Islami, Director of the independence. On the other hand, the Communication, Publication and SAI of Montenegro, Serbia and the Federation of Bosnia and Herzegovina
PUBLIC AUDIT 265 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI face greater challenges caused mainly context of the duties of candidate and by deviations or gaps between what is pre-candidate countries for the EU. formally defined by law and what At the end of the meeting it was noted happens in reality. that SAIs can improve and protect During the meeting there were their independence showing steadily discussions by all participating SAIs values and benefits of their work. The with regard to: statutory next meeting of the network will be in independence and the impact of other November 2016 in Ankara and the laws and regulations in the SAI meeting of 2017 will be organized in activity, the impact of the mandatory Albania. audits by law in the SAI performance, ALSAI participates in the Integrity including audit of the political parties, Conference, organized by the SAI of challenges of financial independence Hungary and freedom in the use of allocated th resources. On 14-15 September 2016, at the initiative of the EUROSAI Task Force In reviewing the SAI-s independence on Audit of Ethics it took place in challenges and issues associated with Budapest the Conference on Integrity. it, it is important to consider the The conference was attended by context within the SAI operates. It was representatives of 18 SAI-s and two emphasized that independence is an international organizations. extremely important issue for SAIs, according to the statement of Lima The conference was welcomed by the and Mexico. This issue is also reflected President of the SAI of Hungary, who in the March 2012 Resolution 66/209 emphasized that beyond the audit of of the General Assembly of the United integrity in public sector entities, the Nations, promoting accountability, purpose of SAIs should be the efficiency and transparency of public improvement of the integrity. administration by strengthening SAIs, One of the main developments in the which can fulfill their duties field of integrity is the adoption by the objectively and effectively only if they working group of INTOSAI of the final are independent from the auditee and draft of ISSAI 30- Code of Ethics. The are protected from outside Head of the working group Mr. Jacek interference. Jezierski presented some of the main During the discussions it was also changes on ISSAI 30. Among others it emphasized the fact that the SAI’s was the new formulation of core independence is very important in the 266 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
values that reinforce the ethical integrity in public sector entities, if behavior. this type of audit can be performed as a compliance audit or performance one, etc. The discussion also addressed other issues relating to ethics which are linked to the employee culture and morale and the difficulties of this type of audit in practice.
This important tool helps SAIs to self- Another fundamental change was the assess integrity within their aim that this document should be organization, analyze and evaluate applied by SAIs and their staff. All the risks and adopt systems and SAI's staff and those who commit structures for integrity issues. The themselves to work for should be instrument focuses on the prevention guided by key values in their audit of corruption and helps in making activity and in their private lives. The recommendations that support the new document has a new structure integrity management of the which includes the Preamble, a institution. chapter in which states the approach In the other presentations the to ethical behavior, the main emphasis was placed on: responsibilities of the SAI and the final chapter which addresses each - the importance of investing in fundamental value. integrity issues; Representatives of the SAI of - the importance of integrity issues in Indonesia and the Netherlands named Supreme Audit Institutions; the existing instruments for auditing - short-term benefits and long-term the ethics which are: the framework use of IntoSAINT instrument; for performance measurement widely used by INTOSAI members and - progress in the use of IntoSAINT INTOSAINT. instrument. During the course of the conference In this event ALSAI was represented there were discussed other issues by the General- Secretary, Mrs. Luljeta dealing with the challenges of Nano, Director of the Legal Supreme Audit Institutions such as the Department of Standards Control and performance of Ethics Audit and Ethics, Mr. Ermal Yzeiraj and
PUBLIC AUDIT 267 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI specialists of the Directory of • Informations on the latest trends Communication, Publication and and developments related to Foreign Relations, Mrs. Alma Shehu. sustainable development adopted by the United Nations; ALSAI attends the 14th meeting of the Working Group on Environmental • Presentation of ongoing activities at Auditing of EUROSAI the level of INTOSAI in connection with the audit of sustainable This meeting was organized by the development; Estonian SAI which is also EUROSAI / WGEA steering, while the host country • Practical cases on the audit of was Macedonia. It was attended by 74 sustainable development. representatives from 23 Supreme There were discussions from Audit Institutions and EUROSAI colleagues from the European Court of members, special guests from the ECA Auditors, Poland, Austria, Germany, and the INTOSAI / WGEA and experts Bulgaria and Indonesia. Also on environmental issues from representatives of the Cabinet of different European countries. ALSAI Deputy Prime Minister of Macedonia was represented by Mr. Artur and a representative of the Hasanbelliu, Director, Mrs. Alma Macedonian Ministry of Environment Shehu auditor, Mrs. Ermira Vojka referred. auditor and Prof. Dr. Sazan Guri, External Expert and distinguished In addition to familiarity with the personality in the environmental concepts of sustainable development issues. some speeches brought the experience of SAIs on the sustainable On the first day, dated September 26, development. The seminar discussed it was held the seminar entitled the importance of the Audit "Sustainable Development Audit" in Institutions in ensuring the goals of which distinguished experts explained sustainable development. their concept of sustainable development and the role of Supreme In the seminar which was chaired by Audit Institutions in its objectives Mr. Alar Karis, Auditor General of the achievement. The purpose of the Estonian SAI,and the Chairman of workshop was: EUROSAI/WGEA, there were discussed the challenges and opportunities for • Introduction of the concept of audits in the field of sustainable sustainable development; development and there were shared experiences from different audits.
268 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
Based on the planned agenda for on the Strategy and Development Plan September 27 to 29, the annual 2018-2020 EUROSAI / WGEA. meeting proceeded under the slogan The Chairman of ALSAI meets the "Let's audit Green" and was focused new Polish Ambassador on two main topics: The Chairman of ALSAI Mr. Bujar 1) market- instruments based on th Leskaj met on 7 October 2016 the environmental protection which newly appointed Ambassador of intended to present the findings of a Poland in Albania, Mr. Karol Bachura. research project of INTOSAI WGEA Mr. Bachura praised the ALSAI and experiences gained from the contribution to the expansion and audits carried out strengthening of relations between 2) ISSAI International Standards on Poland and Albania, through a fruitful Environmental Audit, which discussed partnership and cooperation with the the experience of SAIs regarding the State Audit Office of Poland (NIK) implementation of these specific during 2012-2016. He suggested that standards. this successful experience should be extended to other countries in the The participants were informed on the region, as in Kosovo, Macedonia, latest updates in the environmental Montenegro and Bosnia-Herzegovina. auditing field standards respectively: ISSAI 5110 - Guidance on the development of audits focusing on environmental issues; ISSAI 5120 - Environmental audit, financial audit and compliance audit; ISSAI 5130 - Sustainable Development - Role of Supreme Audit Institutions;
ISSAI 5140 - How SAIs may co-operate Another fundamental change was the on the audit of international aim that this document should be environmental agreements. applied by SAIs and their staff. All the The meeting ended with the SAI's staff and those who commit presentation of the activities of themselves to work for should be INTOSAI/EUROSAI WGEA and the guided by key values in their audit absorption of ideas from participants activity and in their private lives. The new document has a new structure PUBLIC AUDIT 269 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI which includes the Preamble, a integrity management of the chapter in which states the approach institution. to ethical behavior, the main In the other presentations the responsibilities of the SAI and the final emphasis was placed on: chapter which addresses each fundamental value. - the importance of investing in integrity issues; Representatives of the SAI of Indonesia and the Netherlands named - the importance of integrity issues in the existing instruments for auditing Supreme Audit Institutions; the ethics which are: the framework - short-term benefits and long-term for performance measurement widely use of IntoSAINT instrument; used by INTOSAI members and - progress in the use of IntoSAINT INTOSAINT. instrument. During the course of the conference In this event ALSAI was represented there were discussed other issues by the General- Secretary, Mrs. Luljeta dealing with the challenges of Nano, Director of the Legal Supreme Audit Institutions such as the Department of Standards Control and performance of Ethics Audit and Ethics, Mr. Ermal Yzeiraj and integrity in public sector entities, if specialists of the Directory of this type of audit can be performed as Communication, Publication and a compliance audit or performance Foreign Relations, Mrs. Alma Shehu. one, etc. The discussion also addressed other issues relating to ALSAI attends the 14th meeting of ethics which are linked to the the Working Group on Environmental employee culture and morale and the Auditing of EUROSAI difficulties of this type of audit in This meeting was organized by the practice. Estonian SAI which is also EUROSAI / This important tool helps SAIs to self- WGEA steering, while the host country assess integrity within their was Macedonia. It was attended by 74 organization, analyze and evaluate representatives from 23 Supreme risks and adopt systems and Audit Institutions and EUROSAI structures for integrity issues. The members, special guests from the ECA instrument focuses on the prevention and the INTOSAI / WGEA and experts of corruption and helps in making on environmental issues from recommendations that support the different European countries. ALSAI was represented by Mr. Artur 270 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
Hasanbelliu, Director, Mrs. Alma Macedonian Ministry of Environment Shehu auditor, Mrs. Ermira Vojka referred. auditor and Prof. Dr. Sazan Guri, In addition to familiarity with the External Expert and distinguished concepts of sustainable development personality in the environmental some speeches brought the issues. experience of SAIs on the sustainable On the first day, dated September 26, development. The seminar discussed it was held the seminar entitled the importance of the Audit "Sustainable Development Audit" in Institutions in ensuring the goals of which distinguished experts explained sustainable development. their concept of sustainable In the seminar which was chaired by development and the role of Supreme Mr. Alar Karis, Auditor General of the Audit Institutions in its objectives Estonian SAI,and the Chairman of achievement. The purpose of the EUROSAI / WGEA, there were workshop was: discussed the challenges and • Introduction of the concept of opportunities for audits in the field of sustainable development; sustainable development and there were shared experiences from • Informations on the latest trends different audits. and developments related to sustainable development adopted by Based on the planned agenda for the United Nations; September 27 to 29, the annual meeting proceeded under the slogan • Presentation of ongoing activities at "Let's audit Green" and was focused the level of INTOSAI in connection on two main topics: with the audit of sustainable development; 1) market- instruments based on environmental protection which • Practical cases on the audit of intended to present the findings of a sustainable development. research project of INTOSAI WGEA There were discussions from and experiences gained from the colleagues from the European Court of audits carried out Auditors, Poland, Austria, Germany, 2) ISSAI International Standards on Bulgaria and Indonesia. Also Environmental Audit, which discussed representatives of the Cabinet of the experience of SAIs regarding the Deputy Prime Minister of Macedonia implementation of these specific and a representative of the standards.
PUBLIC AUDIT 271 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI
The participants were informed on the region, as in Kosovo, Macedonia, latest updates in the environmental Montenegro and Bosnia-Herzegovina. auditing field standards respectively: ISSAI 5110 - Guidance on the development of audits focusing on environmental issues; ISSAI 5120 - Environmental audit, financial audit and compliance audit; ISSAI 5130 - Sustainable Development - Role of Supreme Audit Institutions; ISSAI 5140 - How SAIs may co-operate on the audit of international environmental agreements. The meeting ended with the presentation of the activities of
INTOSAI / EUROSAI WGEA and the absorption of ideas from participants Mr. Leskaj presented the work of on the Strategy and Development Plan ALSAI institution in 2016, the results 2018-2020 EUROSAI / WGEA. and the most important audits, as well as the institution's contribution in The Chairman of ALSAI meets the improving public governance through new Polish Ambassador enhancing the fight against The Chairman of ALSAI Mr. Bujar corruption. Further, the two heads of Leskaj met on 7th October 2016 the supreme audit institutions of Kosovo newly appointed Ambassador of and Albania discussed the future plan Poland in Albania, Mr. Karol Bachura. of activities, both in the framework of Mr. Bachura praised the ALSAI bilateral cooperation and in the contribution to the expansion and European-wide cooperation between strengthening of relations between EUROSAI’ members. Poland and Albania, through a fruitful Activities will be varied, from the partnership and cooperation with the exchange of experiences in a practical State Audit Office of Poland (NIK) and technical level to the full during 2012-2016. He suggested that implementation of international this successful experience should be public auditing standards and extended to other countries in the European best practices through 272 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
seminars and annual individual or Chairman of ALSAI, Mr. Bujar Leskaj joint conferences, to the joint audits participates in the meeting of the topics important both for the Contact Committee of the SAIs of EU economy and public administration in On 20-21th October it was organized Kosovo and Albania. in Bratislava, Slovakia the meeting of For this purpose the agreement signed the Contact Committee of SAIs of the between the two institutions in 2012 EU member states. In this meeting will be renewed, expanding the range participated 34 European SAI and 104 of joint activities and including the participants, representatives of ALSAI - OAG 2017 Action Plan. Mr. EUROSAI, SIGMA and IDI and also SAIs Osmani met with Prof. Dr. Lindita Lati, of candidate and pre-candidate Chairman of the Competition countries to the EU. The meeting was Authority of Albania. Mrs. Lati opened and was greeted by the informed Mr. Osmani on the President of the Slovak SAI Mr. Karol experience of a successful partnership Mitrik who thanked the presidents with ALSAI through the exchange of and the delegations of participating information and cases where public SAIs for the presence in this important structures activity brings distortion of meeting. Mr. Mitrik gave a brief competition in the market. overview of the Slovak SAI history from the creation of the first Chamber Then Mr. Osmani met with the of Accounts in 1761 at the time of the General- Inspector of the High Austro-Hungarian Empire until 1993 Inspectorate for the Declaration of when it was created the Supreme Assets and Conflict of Interest Mr. Audit Institution of the Slovak Shkelqim Ganaj. Mr. Ganaj presented Republic. Mr. Osmani with the results of cooperation with ALSAI and the efficient practice so far of the data exchanged between the two institutions. Mr. Osmani during his stay in Tirana met also the President of the Republic, Mr. Bujar Nishani who praised the contribution of the
National Audit Office of Kosovo in the public governance of the newest The meeting was praised and was country in Europe. greeted also by the Chairman of the PUBLIC AUDIT 273 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI
Slovak Parliament, Mr. Andrej Danko President of the Senate of the SAI of who stressed the importance of Montenegro, Mr. Milan Dabović, Vice/ cooperation between the institutions President of the Turkish Court of of the EU countries, highlighting the Accounts, Mr.Fikri Ozkok, etc. importance of deepening the The Contact Committee meeting institutional and human relations. The ended with the adoption of EU countries must cooperate while conclusions which noted that energy preserving their diversity. and climate issues represent key The issues addressed in this Contact strategic challenges of the EU member Committee meeting were related to states. These challenges require the the current issues of EU countries and intervention of the respective specifically with energy policy and authorities of EU member states, as climate change in the EU, the well as the Supreme Audit Institutions European energy market and forecast and the European Court of Auditors. of audits to be conducted in the future This meeting highlighted the fact that in this field, transformation of the the SAIs of the EU has conducted a energy system through the sustained number of audits on topics related to transmission, audit of energy policy energy efficiency, renewable energy implementation, etc. and security of energy. In addition, Representatives of the European there is still potential for more work Court of Auditors focused on the related to innovations in the field of analysis of the results of audits carried energy and the integration of out by the ECA and the SAIs of the EU European energy markets, adapting to Member States in the field of energy climate changes. and climate change. The Contact Committee welcomes the During the course of the meeting, the willingness of SAIs to share Chairman of ALSAI met information and results of the audits representatives and partner SAI 's in the field of energy and climate, and leaders such as President of the SAI of suggested that the work of the Poland Mr. Krzysztof Kwiatowski, respective groups of INTOSAI and President of the Portuguese Court of EUROSAI should take into account Auditors, Vitor Caldeira, President of these results. the SAI of Croatia, Mr. Ivan Klesic, During this visit Mr. Leskaj was President of the SAI of Bulgaria Mr. accompanied by Mrs. Irena Islam, Tzvetan Tzvetkov, President of the SAI Director of the Communication, of Czech Republic, Mr. Miroslav Kala, 274 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
Publication and Foreign Relations and Mrs. Armanda Begaj, specialist. ALSAI auditors in a study visit in Poland On October 24-28, 2016, a group of auditors from ALSAI paid a study visit in Poland. The main topic of this visit The speeches in this visit were opened was strengthening the external audit by Mr. Zbyslaw Dobrowolski, director capacity and the Polish solutions to of the Regional Branch of Zielna Gora, fight corruption and fraud. This visit is who made a presentation on part of the twinning project which is Government Anti-Corruption Strategy being implemented by the SAI of emphasizing the defined role of NIK in Poland in cooperation with the SAI of this strategy, in conjunction with Croatia. other anti-corruption structures, as On the first day the auditors were well as the results achieved by the welcomed by the Vice/President of implementation of this strategy. Also NIK, Mr. Wojciech Kutyla, which Mr. Dobrowolski made a presentation emphasized the successful of the management control system in cooperation between NIK and ALSAI. Poland and its role in the fight against corruption. Also the President of NIK Mr. Krzysztof Kwiatkowski welcomed the auditors In his speech Mr. Jacek Koscielniak, emphasizing the role of supreme audit Advisor to the President of NIK institutions in the elimination of identified significant irregularities phenomena that are not working uncovered by the NIK's auditors, by properly in public administration. He presenting the results of these audits. stressed the fact that the effective On the second day the auditors met fight against corruption is possible if with representatives of the Central there is a good cooperation between Bureau of Investigation and the the actors involved to do it. National Police, who referred to anti- corruption and anti-fraud activities of these institutions and their role in the implementation of Government Anti- Corruption Strategy. On the same day, a group of SAI's auditors made two important visits in
PUBLIC AUDIT 275 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI the Prime Minister's office and the representatives of the Municipality on Ministry of Finance. At the Prime the control system management as a Ministry the group was welcomed by tool to combat irregularities in local the Prime Minister’s representative government; representatives of the Mrs. Malgorzata Sokolowska, Director Tax Office for the protection of State of the State Audit Administration, who economic interests, preventing and made a presentation on the identifying irregularities in public organization of internal control in administration, as well as professors public administration and government of public universities on the role of while the representatives at the universities and NGOs in the fight Ministry of Finance held a against corruption. presentation on the control system for The study visit included the exchange money laundering. of experience and best practices The third day of the visit was among Polish institutions involved in characterized by an interactive the fight against corruption and ALSAI discussion with experts of the Central as part of the twinning program Anti-Corruption Bureau, concerning funded by the EU. This exchange of cases of corruption in public experience will serve the institution as administration, how they addres at present and in the future. them, its cooperation with NIK as well The visit was attended by 20 auditors as the findings identified by the SAI's from ALSAI: Director of the Legal auditors. Department, Quality Control and The fourth and fifth day of the visit Audit Enforcement Mr. Ermal Yzeiraj, took place in the Regional Branch of Director of the Department of the NIK in Zielona Gora. During these Environment and Assets, Mr. Alush days the presentations were referred Zaçe, senior auditors Mr. Selfo Zeneli by the Region representatives of the and Mr. Muhamed Kavaja and the Police of Zielina Gora District on the auditors Mr. Fatmir Zilja, Mr. Bajram role of the police in protecting the Lamaj, Mr. Artan Topjana, Mr. Luan state's economic interests; Kuka, Mr. Agron Opari, Mr.Altin Dinaj, representatives of the Regional Mr. Benet Koka, Mr. Anesti Gjikaj, Mr. Accounting Chamber on the role of Andi Buzo, Mr. Emiliano Doko, Mr. this institution in providing financial Flavjo Xhuveli, Mr. Berti Mecaj, Mr. management by local governments; Erion Muho Mrs. Jorida Zhegu, Mr. Mr. Boguslaw Banazak professor at Besmir Pajaj and external expert, Mr. the Faculty of Law in Zielona Gora; Engjëllush Musa.
276 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
The distinguished American professor institutionalization and consolidation Sang M. Lee addressed a lecture with of the market economy by the most the SAI auditors advanced contemporary standards". On October 27, 2016, at the invitation On October 28, 2016, the of the Speaker of Parliament, Mr. Ilir distinguished American professor, Meta, Professor Lee attended the Sang M. Lee University Eminent Assembly plenary sessions. Scholar, Regents Distinguished University Professor, University of Nebraska-Lincoln, held a lecture on "Innovation as a tool for creating an efficient society in the Digital Age", within the framework of the Open Week for citizens. The event was attended by the Chairman of ALSAI, Mr. Bujar Leskaj, and the Dean of the Faculty of Economics, Prof. Dr. Dhori Kule, Prof. Professor Lee was also received by Dr. Sazan Guri, Prof. Dr. Kozeta President of the Academy of Sciences Sevrani, as well as ALSAI auditors. Mr. Myzafer Korkuti and other prominent personalities of the Albanian science, Prof. Shaban Sinani, Prof. Vaso Tole, etc. Mr. Korkuti praised the contribution made by Prof. Lee in the Economic Faculty of Tirana University, the first Master's Program in Albania and management science, and expressed his willingness to cooperate with the University of The lecture was preceded by a honoring ceremony of the President Nebraska-Lincoln. of the Republic, Mr. Bujar Nishani, In his speech the Chairman of ALSAI who awarded Prof. Sang M. Lee with said that the lecture with Professor the Medal "For Special Civil Merit" Lee comes as an evidence of with the motivation: "For the valuable contribution in the field of science and transparency and accountability of academia; in recognition of valuable ALSAI. Considering his personality as contribution to the restructuring of the an erudite world-wide, Mr. Leskaj University of Tirana, as well as the PUBLIC AUDIT 277 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI noted that Dr. Lee is an internationally these courses at this university and I recognized expert. "His pioneering felt closer the hospitality of a work in programming of Intent for personality like Prof. Lee", underlined multiple objectives decision making is Mr. Leskaj. widely recognized throughout the At the conclusion of his speech the world”. Recently his research in Chairman of ALSAI stated that economies in transition, in the Professor Sang M. Lee is a dear friend development of world-class organiza- of Albania, the Albanian professors tions, the scientific discipline and students in the field of economic Convergenomics's and open innova- sciences. In recent decades, one can tion are widely published. He is say without hesitation that Prof. Sang author/co-author of 70 books, many M. Lee is an international personality of which have numerous reprints. who has given a lot to science and Further Mr. Leskaj stressed that applied research in the Albanian Professor Lee gave a special economy and management. importance to Albania, giving a major On his side Professor Lee originally contribution to the economic expressed appreciation for the development of the Albanian scientific decoration by the President Bujar research. "In 1996 with the personal Nishani, emphasizing that although he initiative of Prof. Lee and the help of visited many countries he has a special USAID programs, the Faculty of relationship with Albania. Economy launched the first Master's Program in Albania, in cooperation The lecture was focused on the with the University of Nebraska- scientific discipline of Conver- Lincoln. Initially the Master of Business genomics's and innovation. Dr. Lee Administration courses were given in brought to the attention of the English by American and Albanian participants the stages of human professors, and then the program was development: the agricultural delivered entirely in Albanian. With revolution, the industrial automation the personal contribution of Professor of the work, the informative Lee over more than a decade there revolution and finally the revolution were trained, specialized and laureate which he called the convergence of at the University of Nebraska optimization and enhancement of hundreds of researchers, and mental work and knowledge. In an representatives of the Albanian analogous way, human society has students. I had the chance to take passed from an agrarian society to an industrial an information society and 278 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
its challenge now is to turn into a created by Professor. Dr. Lee raised society of knowledge. the question: will the Digital Innovation Process be exclusive? He Prof. Lee addressed the report of the categorized the stages of innovation innovation to the history and such as (a) the Internet; (B) the development of mankind, seeing the Internet machines that think and (c) first function as the answer of the Internet brain to switch to artificial question: how could we be the most intelligence and cars to get efficient in what we do? He presented information directly from the human also the stages of innovation brain. development, to come today in its digital form, in the era of knowledge Professor Sang M. Lee presented the and convergence dynamics. 90 impressive figures of global economic percent of knowledge that human division (for e.g. the 80 richest people society possesses today has been in the world have a patrimony equal created in the last 10 years. to the 3.4 billion poorest inhabitants), the digital division (e.g. 4 billion Complex devices, machines that can people have Internet access, while 3.3 walk, sensors that look left/right, billion have not), or separation of front/back and artificial intelligence is goals (with conflicts in the Middle changing our lives. East, terrorism, Islamic state, racial The central message of the lecture, conflicts, gender inequality, etc.). perhaps the novelty and the "The main problem today, the underlying investment of the life and challenge facing us is to share work of distinguished professor objectives," he said. Everything will be worldwide Sang M. Lee, was the thesis based on the rectangle "STEM" of information concentration to create (Science-Technology-Engineering- a smart society, replacing "the Mathematics). possible" with the "possibility", finding intelligent solutions to address social The welfare index depends on: inequalities, as economic inequality 1) The goal – do you like the work you and division, the digital and goals do; division. According to Lee, innovation 2) Relations - relations with collea- should be completely put at the gues; service of growth of GDP, productivity, 3) Financial Safety and life in a good new jobs and income. This entire community; scheme lies thoroughly in the new 4) Physical Condition to be healthy. scientific discipline Convergenomics's, PUBLIC AUDIT 279 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI
According to Prof. Lee, people who political prisoners, some NGOs, media learn every day new things never are representatives, researchers, etc. growing older. "Albanians are very creative", said the professor. "We should seek to have a smart govern- ment, which facilitates the creation of smart society revealing the system requirements and demands of culture and mentality, to realize the smart society in the digital age. We should have social justice and accountability In his opening speech, the Chairman (if you say something you must keep Mr. Bujar Leskaj stressed the it: the responsibility for what you say). importance of this performance audit Innovation means IDE”. According to topic held for the first time in our Prof. Lee, the government should not country, where he presented an see themselves as legislators, analysis of the effectiveness of legal although it stands behind most of the provisions adopted for this problem bills, but as ministers of citizens. and their implementation in practice “People need to be served, not adder- since 1991, the state of this segment ssed”, highlighted the distinguished of society, the role of state structures Professor. and untapped opportunities for a Rehabilitation of Former Politically more complete rehabilitation of Persecuted in the Transition Period former political prisoners. In the framework of the Open Week The Chairman presented the key th for Citizens, on 4 of November, it recommendations of the audit work to was presented the Performance audit improve the situation and increase on the "Rehabilitation of Former awareness of state structures and the Politically Persecuted in the Transition general public about this fundamental period", attended by representatives problem of our society. Mr. Leskaj said of all associations of former Perse- that with the pace of the past five cuted, the director of the Institute for years in terms of the compensation the Integration of the former amount awarded by governments, Persecuted Mr. Bilal Kola and other there are needed 18 years to repay representatives, the director of the the entire bill approved for this Institute of Study of the Communist purpose; when we are facing the fact Crimes Mr. Agron Tufa, former that a few of them are still alive. He
280 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
highlighted the recommendations Gjoci, president of the National given by ALSAI to the Executive: the Association of the Descendants of the compensation is paid in 2017 to the political executed and Mr. Bedri files of former political prisoners Blloshmi a former political prisoner. submitted to the Ministry of Justice in In the closing speech Mr. Leskaj the years 2007-2008 and in 2018 for thanked all the participants and the former persecuted applications highlighted the work that will conduct submitted after 2008; 20% of the this institution to consistently follow- incomes from the privatization of up the implementation of the strategic sectors should go to the recommendations of this audit, to compensation of former prisoners and assist the former political prisoners. politically persecuted; This recommendation was submitted by The Austrian Court of Audit presents ALSAI in 2012. the Report on ALSAI independence In his speech Mr. Bilal Kola, director of In 2015, the State Supreme Audit the Institute of persecuted Integration Institution of Albania participated in Policy praised the audit work of ALSAI, the Peer Review on SAI independence, noting that this report addressed all organized by INTOSAI. the problems encountered during The Albanian State Supreme Audit these years of democracy. Institution considers independence of Mr. Agron Tufa, director of the the institution as its main Institute for the Study of Communist constitutional mission and was self- Crimes said that ALSAI gave a major offered to be part of this process. contribution in terms of analyzing the ALSAI was selected by INTOSAI to be situation and that this report should the representative of the EUROSAI in be published to bring to the light the organizing this Peer Review. suffering of the persecuted. On November 4, 2016 in the Science After the presentation of the audit Academy hall, the General- Director of results, the representatives from the the Austrian Court of Audit, Mr. former political prisoner’s field held a Robert Sattler, presented in the discussion on these problems. The presence of professors, civil society, discussions were held by Mr. Tanush media and auditors the report on Mulleti, Mr. Xhafer Agaraj chairman of “Peer Review” related to the Albanian the Association of Political Prisoners Supreme Audit Institution. for Integration, Mr. Ndrec Gjoni a former political prisoner, Mr. Gjoc PUBLIC AUDIT 281 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI
On 8-9th of November, in Ankara, Turkey was organized the Conference with the theme “Developing effective working relationships between SAIs and Parliaments” for SAI’s of candidate and potential candidate countries together with the European Court of Auditors (ECA), organized by He valued the high levels of SIGMA in cooperation with the Turkish independence of the institution, which Court of Accounts (TCA). Part of this is due to the precise compliance with conference were SAIs of Albania, the ISSAI guidelines and standards, Kosovo, Macedonia, Turkey, Bosnia thanks also to the new law of the and Herzegovina, Montenegro, Latvia Albanian Supreme State Audit and the representatives of the Institution, approved by the Albanian European Court of Audit, DG Budget Parliament in November, 2014. and SIGMA. Mr. Sattler gave his recommendations related to the further initiatives that should be taken for the independence of ALSAI, while the Chairman of the Albanian Supreme State Audit Institution thanked his Austrian colleagues for the objective and well detailed report that they had prepared and highlighted that the The guests of this conference, such as recommendations given by Austrian representatives of SAIs and Parlia- Audit Court will be a concrete work ments of the candidate countries of plan, part of the objectives of the EU reflected the selected topic of the institutional development strategy for conference, thus transforming this 2013-2017. event into a forum among represent- The Albanian Supreme Audit tatives of Parliaments and the Institution participates in the Auditors. The Supreme Audit of conference with the theme Albania was represented by the “Developing effective working Chairman, Mr. Bujar Leskaj while as relationships between SAIs and the Parliament by the MP Mr. Ervin Parliaments”
282 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
Koçi, which is also a member of the the ALSAI has with the Parliament and Economic and Financial Commission. the Commission of Economy and Finance, with the Chairman of the The main purpose of the conference, Parliament and the Head of the hosted by TCA, was to share the Commission of the Economy and knowledge and experiences of the Finance. He also discussed about the relationships that SAIs have with their contribution of the Commission of respective Parliaments in order to Economy and Finance in the approval contribute in the approval of a draft of the new law of ALSAI, which guidance for the relations SAI- incorporated the INTOSAI Standards in Parliament. the external audit in Albania and The conference started with the strengthened the independence of the welcoming speech of the President of institution. He also emphasized that Turkish Court of Accounts, Mr. Seit the presence of the member of the Ahmet Bash, which emphasized the Parliament, Mr. Ervin Koçi in this important role of SAI as an agent of conference together with the ALSAI, is the Parliament: “The competence of a proof of such good relationships that Parliament is the approval of budget, exist among the State Supreme Audit while the competence of the Institution of Albania and the government is executing it. The Commission of Economy and Finance. Parliament can ensure the accounta- ALSAI was represented by the bility of government through the Chairman, Mr. Bujar Leskaj, the Supreme Audit Institution. It is the Director of Internal Audit, Mr. Artur SAI’s duty to offer the Parliament the Hasanbelliu, the Senior Auditor, Mr. tools through which the government Sali Agaj and the auditors, Mr. Alfonc can be accountable in executing the Gabili, Mr. Redi Ametllari and Ms. budget”. Nertila Dule. The conference continued with The Supreme Audit Institution different discussions with the Albania organizes the open week for participation of the State Supreme its citizens Audit Institution of Albania. Talking about the relationships that the From 28th of October to 4th of Supreme Audit Institution Albania has November, according to ISSAI 12, with the Parliament and especially stating that “The Value and Benefits of with the Commission for Economy and Supreme Audit Institutions – making a Finance, the Senior Auditor, Mr. Sali difference to the lives of citizens”, Agaj noted the good relationships that principle 6 “Communicating PUBLIC AUDIT 283 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI effectively with stakeholders” and for with the focus on the science informing citizens about the activity of discipline of Convergenomics and the institution, ALSAI organized the innovation. Dr. Lee mentioned the Open Week for its citizens. stages of human development: agricultural development, industrial, Considering its mission as an agent of informatics revolution and the the public and the Parliament in convergenomics revolution that is assuring that public funds have been being developed recently by used with effectiveness, economy and optimizing knowledge and mental efficiency; and in order to strengthen work. Then, he made an analogy with the trust of the citizen and the public, the human society that is now facing ALSAI organized this event to bring the the challenge of transforming into a citizens closer to the activities and knowledge society. audit results of this institution, in its work for the improvement of governance and fighting corruption. During this week, citizens had the opportunity to visit the institution and learn about its activities in its 91 years of existence by discussing with different auditors, experts and leaders of SAI Albania and get all the information they needed.
On November 1, 2016, the Director General, Mrs. Manjola Naço, and the Performance Audit Director, Mr. Rinald Muça held a meeting with students of the Faculty of Economics at University of Tirana. Mrs. Naço and Mr. Muça mentioned different types of audit programs that ALSAI conducts The Chairman of ALSAI Mr. Bujar and the strategy on which the Leskaj held the opening speech in the institution functions. The meeting was Science Academy hall, in a lecture held especially focused on the Performance by the professor of Nebraska Audits executed recently by ALSAI, University in USA, Mr. Sang M. Lee, 284 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
materials that can be interesting for lecture at Aleksander Moisiu students to study on. University of Durrës related to the initiative “ ALSAI, open for the public”. The dean, Prof. Assoc. Dr. Azeta Tartaraj participated in this meetting.
A group of 20 students of the Agricultural University of Tirana, and from accounting and finance faculty, visited the institution in order to get to know its history, functions and work results. Mr. Bajram Lamaj, an Mrs. Nano held a lecture about the experienced auditor of ALSAI assisted ALSAI institution, related to its their visit and informed them about professional and methodological the background of the institution by development in compliance to the touring them around the mini- ISSAI requirements and guidance of museum of the institution. Students INTOSAI together with the guidelines had the opportunity to ask different of HR management IDI, performance questions about the performance indicators, legal and regulatory indicators of this institution and the framework, etc. Mr. Stefani held a audit methodology. Mr. Lamaj and a lecture about the ISSAI standards and part of the ALSAI staff answered all their implementation in ALSAI, which their questions and gave the infor- is part of the reviewed Institutional mation they needed related to the Development Strategy 2013-2017. For institution’s expectations for its war developing the audit capacity and against corruption and about the skills according to each type of audit human resource management, recur- programs, SAI Albania has prepared itment and different training sections the annual development and where students can participate. professional training plans and strategies. On November 3, 2016 Mrs. Luljeta Nano, the General Secretary of ALSAI and Mr. Edvin Stefani, the Director of Methodology and Development held a
PUBLIC AUDIT 285 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI
Methodology and Development, held a training section for all the interns of ALSAI, related to the institution’s results, audit standards and methodology. This event included some presentations of the historical background of the institution by also On 3th October was organized the referring to the stands put in the workshop with the theme “The ALSAI building for this purpose. A presentation of audit findings from lecture related to the institutional the government monitoring for 2015 regulatory framework and the new and the first half of 2016”, with the law of the Supreme Audit Institution cooperation of the NGO, The Albanian of Albania was held in the meeting Platform for Policy Advocacy (APPA). room. The improvement of the audit The representatives of ALSAI made an methodology of the annual program overview of all audit results and the was treated as an important topic of total of criminal charges deposited in this lecture by also mentioning the the prosecution. Public procurement involvement of the audit’s institutions is the sector with the greatest findings according to their risk levels and and abuses, and the Offices of Real materiality in the constitutional and Estate Registration is the second. In legal liability of Supreme Audit the final report of auditing the Port Institution for their periodical audits. Authority of Durres, ALSAI is based on the information and findings of APPA related to the discharge process, storage and evading pipelines, or other aspects related to TAP project.
Mr. Bujar Leskaj held a meeting with the rector of the University of Durres, Ms. Kseanela Sotirovski. Firstly, he congratulated Ms. Sotirovski for her In addition, on 4th November, Mr. promotion and becoming the rector of Edvin Stefani, the Director of one of the most important universities
286 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
in Albania. The focus of their director of “Sot” Journal, Mr. Arjan discussion was the development of Prodani and Mr. Sofokli Duni, university education. Regarding the publisher of “Standard” Journal. fact that Ms. Sotirovski has been a Firstly, Mr. Leskaj congratulated them member of the commission for the for the results of their persistent work State Test in the Ministry of and appreciated their role in Education, they especially discussed enhancing the free press in Albania. about the university education reform. They shared their opinions In addition, Mr. Leskaj emphasized the about the current educational role of free speech in transmitting situation and quality in universities. information for the promotion of Mr. Leskaj considered the teaching transparency and corruption preve- provided in universities very ntion. As such, the state institutions important for the future of the should offer it in full time and Albania because it is where the future dimensions, in order to be as effective generations start their professional as possible for the citizens. They also growth. He appreciated the role of discussed about one of the main Durres University in this process. The missions of the ALSAI, in informing rector of Durres University invited Mr. people and being a regular source of Leskaj to hold a lecture in this information for them, which remains a university. challenge for the institution.
The Chairman on the Albanian State The Chairman of ALSAI, Mr. Bujar Supreme Audit Institution, Mr. Bujar Leskaj held a meeting with a group of Leskaj organized a meeting with a engineers, Mr. Faruk Kaba, the group of well-known journalists in President of the Albanian Consultant Albania such as, Mr. Arur Çani, Mr. Engineering Society and Mr. Sokol Engjëll Musai, Mr. Sami Neza, Ms. Xhixha, a member of board of this Ornela Liperi, Mr. Gëzim Saliu, Mr. society, where they shared their Qamil Xhani, Mr. Kliti Topalli, the opinions and experiences. The
PUBLIC AUDIT 287 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI economy of state and the public meeting with well-known institutional performance was in focus personalities of the country. of their discussions. Mr. Leskaj th On 1 of November 2016, the appreciated the contribution of Chairman of ALSAI Mr. Bujar Leskaj, experts in the economy of state. held a meeting with Prof. Dr. Niko On 4th of October, was presented the Pano. The focus of their discussions Final Report on Peer Review by the were different issues of the Austrian Court of Audit related to the “Protection and Maintenance of “SAI Independence”. The Director Water Resources in Albania” General of the Austrian Audit Court, association. They also mentioned the Mr. Robert Sattler made a situation of water resources in our presentation for the Peer Review country and the risk of flooding, as a Report related to ALSAI, in the topic of great importance. Mr. Pano is presence of professors, civil society, one of the best experts in the country media and auditors. in this area of studies and has made many analyses and researches on the From October 28 to November 9, in water resources in Albania. They both accordance to the open week was agreed that there should be more organized for the citizens of the implemented strategies for the Albanian State Supreme Audit protection of water resources of our Institution the presentation of the country. performance audit report on “The Rehabilitation of Ex-Politically Another important meeting was the Persecuted in Totalitarian Regime” one that the Chairman of ALSAI held with the presence of all Ex-politically with Prof. Dr. Skënder Osmani and persecuted Societies in Albania, the Prof. Dr. Jorgji Bollano. They discussed director of the Institute for Integration about the further development of of Ex Politically Persecuted, Mr. Bilal engineering and informatics in our Kola and other representatives of this country. Mr. Osmani is a popular institution, the director of the mathematician and geologist. He is Research Institute on Communism well-known for his initiatives on Crimes, Mr. Agron Tufa, ex-political opening some new departments at persecuted, NGO, representatives of the faculty of engineering such as media, researchers, etc. Informatics, Numerical Methods, Finite Elements, Operational Progra- As part of this week events, the mming and Research, Modeling, etc. Chairman of the Albanian State Supreme Audit Institution held a 288 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
The focus of discussions with Prof. Dr. Jorgji Bollano was on accounting. Mr. Bollano is the Chairman of National Accounting Council and a member of the Association of Certified Accoun- tants. From 1994 to 1996, he has been the Director of Finance and Control at the Ministry of Foreign Affairs. The Chairman of the ALSAI, Mr. Bujar Leskaj had a friendly meeting with two The Chairman of SAI Albania, Mr. well-known personalities of Albania, Bujar Leskaj meets the President of Mr. Sazan Guri and Mr. Sherif Bundo. the Constitutional Court of Turkey, The economic situation in the country, Mr. Zühtü Arslan and the member of the fiscal system and corruption were Court, Mr. Recai Akyel in focus of the discussions. Mr. Bundo th is one of the distinguished financiers On 9 November 2016, at the in Albania and one of the initiators of premises of the Constitutional Court many fiscal policies. Regarding the fact of the Republic of Turkey, the that the focus of ALSAI work is Chairman of the Supreme Audit auditing the budgetary expenses and Institution of Albania, Mr. Bujar Leskaj the war against corruption, Mr. Leskaj held a meeting with the President of and Mr. Bundo exchanged their ideas the Court, Mr. Zühtü Arslan and the and experiences on these issues. member of Court, Mr. Recai Akyel, also the ex-president of Turkish Court On the other hand, the meeting with of Accounts. Mr. Guri was focused on environmental issues. They discussed about environmental policies and what needs to be improved in order to have a healthy environment for the future, since Mr. Guri is a well-known environmentalist.
Mr. Arslan, the President of the Constitutional Court, welcomed Mr. Leskaj and appreciated the excellent relationships that exist between ALSAI
PUBLIC AUDIT 289 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI and the Turkish Court of Accounts, and between Turkish and Albanian institutions in general. In this context, Mr. Arslan informed Mr. Bujar Leskaj the twining project between the Constitutional Court of Turkey and the Constitutional Court of Albania. At the end, Mr. Zühtü Arslan emphasized the purpose of this meeting which is the further Appreciating the relationships strengthening of the relationships between TCA and SAI Albania, Mr. between TCA- ALSAI, reflecting the Leskaj mentioned that this close and special relationships that exist productive cooperation is a merit of between Albania and Turkey. Mr. Mr. Akyel, ex-president of the Turkish Arslan mentioned as an example of Court of Accountants. Mr. Leskaj said such relationships many Turkish that he has shown not only an personalities that are actually institutional commitment, but also Albanian, such as Mehmet Aqif Ersoji, personal, by contributing on the the author of the Turkish national further development of ALSAI’s audit anthem. capacity in the compliance to INTOSAI standards, due to the intense training The Chairman of ALSAI, Mr. Bujar sections of ALSAI auditors at TCA. Mr. Leskaj thanked Mr. Arslan for his Leskaj mentioned that Mr. Akyel is hospitality and considered a privilege affirmed to be one of the most meeting two eminent personalities of important personalities in the SAIs an important institution such as the community and he has supported Constitutional Court and ALSAI as a Vice President of EUROSAI congratulated Mr. Recai Akyel for his as well. new post as a member of this court. To conclude, the Chairman of ALSAI, Mr. Bujar Leskaj appreciated the cooperation with the Turkish Agency for Development and Cooperation, considering this meeting as a double support for ALSAI, which according to Mr. Leskaj is a projection of the good
290 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
relationships that exist between In the presentation of the new Turkey and Albania. publications of the Albanian State Supreme Audit Institution, Mrs. Irena SAI Albania participates in the 19th Islami, the Director of the Commu- edition of Book Fair nication, Publications and Foreign From November 9 to 13, SAI Albania Relations, said that for the first time in participated in the 19th edition of 2013, SAI Albania participated in the Book Fair, showing for the fourth year Book Fair with 28 new books and now, in a row a serious commitment with after 4 years the institution presents many editions related to the mana- 67 publications. “Each year we have gement, performance and challenges increased the number of publications, of ALSAI. The stand of ALSAI in this without distinguishing quality with the book fair represents a meeting point size of information and the with the citizens. The book is the form professionalism in each title and of language that ALSAI has selected content”. for communicating with citizens and In the end of her speech, Ms. Islami stakeholders. ALSAI has an online emphasized that all the editions of library, where all books can be ALSAI serve for the transparency and downloaded free of charge. accountability, making an important qualitative and quantitative step forward, accessible and transparent for the general public and increasing the capacities of public audit.
For this purpose, SAI Albania promoted its new publications for 2016, with the participation of the heads of the institution, auditors, Prof. Dr. Jorgji Bollano, Prof. Dr. Aurela The General Director, Mrs. Luljeta Anastasi, the Chairman of the National Nano made a conspectus for the Accounting Council and members of edition “The annual work analysis for civil society such as Mr. Sazan Guri 2015”, also translated in English, and Aulon Kalaja. PUBLIC AUDIT 291 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI considering publication a legal INTOSAI motto “Mutual Experience obligation of ALSAI. “The book is benefits all”. We are pleased that the organized in columns, in institution’s Chairman’s initiative has achieved managements and in achieved such great standards, despite the progress. ALSAI performance report skepticism of auditors and academics for 2015 is prepared in compliance that consider research a difficult field with the INTOSAI f Performance for the auditor to adapt.” Measurement Framework of SAI and The Performance Audit Department SWOT Analysis that helps in the participated in this fair presenting the identification of strengths and publication “ALSAI Performance Audit: weaknesses of the audit activity and 2012-2015 Experience”, prepared by institutional management. The the Chairman of ALSAI, Mr. Bujar publication in English of this book is Leskaj and Mr. Rinald Muça, the made due to the interest of our Performance Audit Director. Mr. Muça international partners for the activity said that this publication is a reflection and performance of ALSAI”. Mrs. Nano of a 4-year journey of this new type of presented also the book “The 4th audit in ALSAI, with a starting point in Scientific Conference of ALSAI Albania: 2012 when the Department of Risk Analysis”, considering it a unique Performance Audit was created. The publication with the participation of book contains the work done in 30 important personalities of INTOSAI audit programs and over 130 community and that contains 40 institutions during 2012-2013. It is the different risk analysis in different result of thousands of pages of studies areas of study prepared by by the performance and other remarkable professors. departments’ staff, hundreds of The Director General of ALSAI, Ms. professors, interviews and meetting Manjola Naço, made a presentation of with public administration employees 12th and 13th editions of Scientific- all around Albania. Research Journal “Public Audit”. Ms. EU challenges are also part of the Naço mentioned that publishing the ALSAI publications, reflected in the 13th journal is an indication of the publication “EU directives on Public achieved success of ALSAI in this field, Procurement and Concessions”. The which is a real challenge due to its Senior Auditor, Mrs. Miranda Haxhia, scientific format. “This publication is a the editor of this publication, said that reflection of the increased value in this book is not only a routine quality by specifically following the publication of the law, but a study of
292 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
factors that can maximize the Study visit of a group of ALSAI’s capacities of small and medium auditors in Croatia trading companies in Albania. “From From 16 to 18 November 2016, within this viewpoint, the publication helps in the implementation of the coope- the identification of EU directives and ration agreement with the Croatian their adaption with the Albanian Audit Office, a group of ALSAI’s legislation system”, said Mrs. Haxhia. auditors conducted a study visit in Related to the transparency with its Croatia on the strengthening of citizens, ALSAI has published the external audit capacities. edition “SAI auditors in the Daily Press”, which contains a selection of the best auditor’s publications for January-June 2015. Ms. Amantia Patozi, the book editor said that this edition is prepared due to the constitutional mission of SAI to inform citizens on the economy, effectiveness and efficiency management of public funds and property. “On this purpose, On the first day of work, the auditors from the press publications related to were welcomed by the SAO’s audit results and performance reports, representative, who highlighted the we have selected this direct and successful cooperation between the simple method for communicating Croatian SAO and ALSAI. The SAO’s with the citizens”. representative greeted the auditors In the end of the promotion and introduced the functioning and ceremony, the Director of Communi- organization of the Croatian SAI, cation, Publication and Foreign stressing the role of the supreme Relations, Ms. Irena Islami invited the audit institution in addressing the participants of this fair to visit the problems in the public administration. ALSAI stand and mentioned that until SAO’s Organization is based on the end of the year there will be 67 Regional Audit Offices. editions of ALSAI and around 100 in 2018. The corresponding law on the SAO defines the audit types such as:
- The Financial Audit; -The Compliance Audit; PUBLIC AUDIT 293 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI
- The Performance Audit; there were introduced the mutual - Combined Audits. experiences in this field. The financial audit was in the splitting On the second day there were process into Financial Audit and Audit introduced the SAO audit procedures of Financial Statements Certification. related to its stages such as: Among the performance audits - Audit planning, implementation of accomplished in 2016 it is worth audit, reporting and recommend- mentioning the Ethics Audit in Public dations follow-up. The quality control Institutions. During this day, it was in the reporting stage was carried out also introduced the Process of Audits mainly by the respective department Strategic Planning, which focuses on and by the Compliance Audit Self-assessment and External Indepen- Department. dent Audit. Worthy of note is also the stage of preparing the strategic plan in - In the findings and recommendations which are defined priorities. Strategic presentation was emphasized that the assessment is carried out on risk basis phase of imparting recommendations according to the scoring system. in order to apply them came after a Moreover, on the first day was also long consultation and preliminary introduced the Process of Audits accordance with entities for the Annual Planning. observance of the recommendations, which generally did not exceed Some of the main elements taken into number 5. account from the annual audit plan are: For the recommended measures the entities must draw up an action plan - Number of auditors; to be submitted in the SAO within 60 - Drafting of a list of entities whose days. base is the updated budget for each entity. The implementation of recommend- dations as well, which is fulfilled at The presentation of this day was 90% according to Reporting and marked by discussions and mutual Control, is reviewed by the SAO. questions on the strategic and annual plan, mainly on the determination of On the third day, the auditors group of the indicators, priorities, audit the ALSAI visited the SAO regional deadlines, scoring evaluation process office in Cakovec. The director of the and operational risk. Furthermore, regional office made a brief
294 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
introduction of the audit work for Albanian Supreme Audit Institution 2016 and the noticed problems. and representatives from the Kosovo General Auditor’s Office, the The study visit days included Methodology and Development experience exchange and best Directory and the Legal Directory of practices on auditing between the Audit Office of Kosovo. The team Croatia’s SAO and the ALSAI, as part of of ALSAI’s auditors was hosted by the twinning program funded by the General Auditor of Kosovo. Meetings EU. were held in the premises of the Audit This study visit was attended by 15 Office of Kosovo. ALSAI’s experienced and senior auditors: Bexhet Zeqiri, Pjeter Beleshi, Andrea Kristo, Mimoza Bedini, Nerenxa Llapashtica, Ibrahim Ndreu, Pullumb Beqiraj, Qemal Shehu, Vjollca Selmani, Vladimir Rizvani, Bashkim Arizaj, Mariola Llanaj, Emiliano Gjergji,
Agim Mandri, Xhovan Domi. The visit had a study and experience ALSAI’s auditors conduct a study visit exchange character. The topics to the National Audit Office of discussed were the new law on the Kosovo NAO and the development of the Within the exchange of experiences audit methodology of quality control and as part of the training plan, on 17- and assurance at the Kosovo’s NAO. th 18 November was held a study visit With regard to the first discussion, it at the National Audit Office of Kosovo was treated the legal journey of (NAO). This visit was attended by 14 Kosovo’s Revision Office, created in auditors: Mr. Albi Anxhaku, Mr. 2003 with structures that were being Aleksandër Papadhimitri, Mr. Blerin raised and run by international Shkurti, Mr. Dorino Meçe, Mrs. Elira organizations with a European Union Çukalla, Mr. Halil Isufi, Mr. Josif Lile, representative, who led this Mr. Koço Sokoli, Mr. Meald Habazaj, institution and whose duty was that of Mr. Pal Daçi, Mr. Përparim Gjuzi, Mr. reporting to the International Ryisim Xhaja, Mrs. Valdete Berisha, Organization’s representative. After Mr. Hysen Metko and Mr. Edvin the approval of the Constitution in Stefani Director of Methodology and 2008, changes and amendments were Development Directory at the
PUBLIC AUDIT 295 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI added and the structure was renamed ALSAI’s Chairman visit to the National as Audit Office of Kosovo. Audit Office of Kosovo It was also discussed the law on the On 22nd November 2016, the chairman functioning and the organization of the ALSAI visited the National Audit established after 2008 until 2016; the Office of Kosovo, accompanied by a modifications, denominations and group of 12 ALSAI’s auditors, invited legal revisions, as well as the full by the General Auditor of the NAO, assignment of the powers to the Mr. Besnik Osmani, to participate in Kosovo’s National Audit Office; the the ceremony of certification of the reporting to the Kosovo’s Parliament National Office of Kosovo auditors and (with the becoming effective of the for the renewal of the Cooperation new legal amendments, reportings are Agreement signed between the two made only to the Assembly). institutions in February 2012. On the basis of this agreement, both SAIs The auditors had a lot of questions have conducted many mutual and interest in the topic addressed. activities such as trainings, workshops Discussions were about comparisons and conferences, reciprocal visits in with the audit work in the ALSAI and order to exchange best practices, etc. the exchange of experiences between NAO of Kosovo has been an active colleagues. participant in the annual analysis and On November 18, 2016, they scientific conferences of the ALSAI for discussed about the Quality Control the years 2012, 2013, 2014 and 2015, and Assurance in Auditing. Three attending them and giving valuable NAO’s auditors made a presentation contributions. and treated the Organization Chart, the Guidelines and the Manual for Regulatory Audits.There was also discussed the Quality Control in the NAO, the control chain, communication, review of the checklists, annual programs etc. At the end of the visit, the ALSAI’s auditors team visited the work offices of the National Audit Office of Kosovo, Based on the positive experience of where they met AOK’s auditors and the first agreement, the Chairman of managerial staff. the ALSAI Mr. Bujar Leskaj, and
296 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
General Auditor of the AOK, Mr. Besnik Osmani, signed in Prishtina, on November 22, 2016, the Cooperation Agreement and the Action Plan for joint activities for the years 2017- 2018. The new agreement includes the exchange of experiences in a practical and technical level for the complete implementation of international public auditing standards and good In his speech, Mr. Bujar Leskaj European practices, the continuation emphasized that “the mission of ALSAI of the established tradition between and NAO, as supreme audit the two institutions to conduct institutions, is to develop and improve seminars, workshops and mutual as professional organizations, which trainings, which aim at strengthening strictly comply with the INTOSAI the capacities of the ALSAI’s and standards and lead by example, by AOK’s auditors, educational and mastering performance through counseling sessions with a view to ethical rules compliance, full integrity updating the audit methodology and delivery of specialized expertise, materials in auditing for areas of acting with honesty, objectivity and common interest, as well as six joint commitment to audit quality and audits in the following two years public interest of the citizens and (audit scope and key issues will be set taxpayers”. mutually and audit reports will be sent “In order to increase and deepen the to the respective Parliaments). The knowledge in auditing - Mr.Bujar topics chosen to be audited will have Leskaj continued - is being held this national and regional interest and will ceremony for the NAO’s auditors serve the national strategies certification, after an excellent development of both countries. cooperation with the Association of After signing the Cooperation Certified Accountants and Auditors of Agreement, the ALSAI’s chairman took Kosovo. Such an activity is an his word and greeted during the expression of intense development of ceremony of auditors’ certification of auditing knowledge within the highest the National Audit Office of Kosovo. public audit institution of Kosovo. The strengthening of the NAO’s capacities
PUBLIC AUDIT 297 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI will contribute to better face the capacities of Supreme Audit challenging tasks in the integration Institutions", in which the ALSAI's process of Kosovo to the EU. This auditors discussed and gave their process cannot be accomplished opinions for this topic. The discourses without increasing the accountability of Mr. Niko Nako, chief auditor, and in the management of public funds, a Ms.Eva Leka, junior auditor, were long-standing and inalienable demand eagerly followed. of the European Union for Albania, ALSAI participates in the INCOSAI XXII Kosovo and for all the other candidate or aspiring countries to join the EU”. From 5 -11 December 2016 in Abu D'habi, United Arab Emirates, took In his closing, the President of ALSAI place the Congress of INTOSAI. The Mr. Bujar Leskaj, on behalf of all the Congress is held once every three ALSAI's auditors, expressed “my years and is the most important utmost appreciation for the activity of INTOSAI, the International knowledge level and the commitment Organization of Supreme Audit and integrity of Kosovo’s supreme Institutions (SAI), which includes 192 public auditors, for the readiness, SAI members and 5 SAI observers. kindness, understanding, fraternal and excellent cooperation that have The touched topics of the XXII offered to us over the years, but Congress were as following: especially for the sustainable 1. How can INTOSAI contribute to the restructuring and modernization of the 2030 UN Agenda for Sustainable NAO, which is masterminded and Development, including good implemented by the General Auditor governance and strengthening the of Kosovo, Mr. Besnik Osmani.” fight against corruption? After the ceremony, the SAI's 2. Professionalism: how can the representatives: Mr. Xhafer Xhoxhaj, INTOSAI credibility be promoted in Department Director, Mr. Niko Nako, order to become a more prominent Chief Auditor and the auditors Mr. international organization? Bledi Dervishaj, Mr. Hekuran Avdulaj, Mr.Julian Adili, Mr. Piro Bregaj, Mr. Skender Hajdari, Mrs. Irma Shkupi, Mr. Dritan Kore, Mr. Fatmir Iljazi and Ms.Eva Leka, also participated in the thematic session "The challenges of building institutional and human
298 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
Audit, Mr. Krzysztof Kwiatkowski, President of the Supreme Audit Office of Poland and Mr. Besnik Osmani, General Auditor of the National Audit Office of Kosovo.
Congress discussed and adopted the new development strategy of INTOSAI 2017-2022, the complete updating of the international standard ISSAI 30, "Code of Ethics" and other new ISSAI-s that have emerged from the best practices worldwide of the audit work. An ALSAI’s group of delegates composed of Mr. Bujar Leskaj, Chairman, Mr. Ermal Yzeiraj, Director of the Legal Department, Standards Control and Ethics and Mr. Muhamed Kavaja, senior auditor, participated in the XXII INCOSAI. During the meeting with Mr. Dodaro, During the intermediate break of the General Comptroller of the Congress, the Chairman of the Government Audit Office (GAO) of the Albanian Supreme State Control, Mr. United States of America, the Bujar Leskaj, conducted a series of President of ALSAI cordially thanked meetings with counterparts and Mr. Dodaro for the support given so international eminent personalities in far to the Albanian Supreme State the audit field, like Dr. Harib Al Amimi, Control, admitting again for the year President of the State Audit Institution 2017, as back in 2016, training in of the United Arab Emirates and the GAO's offices in the US for two other INTOSAI Chairman, Mr. Gene L. ALSAI senior auditors, and also Dodaro, General Comptroller of the acquainted Mr. Dodaro with the ALSAI Government Audit Office (GAO) of the institutional performance over the last United States, Dr. Vitor Caldeira, two years. President of the Portuguese Court of
PUBLIC AUDIT 299 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI
Chairman of the ALSAI presented to high-quality training, technical Mr. Dodaro an official request of the assistance and concrete products or ALSAI that for the next two years, two services in the audit field. GAO's auditors can be attached to the Mr. Bujar Leskaj expressed to Mr. Albanian SAI, in pursuance of the Dodaro his consideration and direct contribute to the audit staff gratitude concerning the submission training, of performing audits aimed to the Congress of the work Mr. at fighting corruption and fraud, as Dodaro has done in his capacity as the well as the drawing up of the new chairman of the group for drafting the institutional Strategy 2018-2022. “This INTOSAI Strategic Plan 2017-2022. In one - claimed Mr. Chairman - can be this context, the chairman of ALSAI designed as a project and pass extended a request to GAO for through USAID, to which the Albanian support in drafting the new Strategic SAI is already addressed, or can be Plan 2018-2022 for the Albanian financially supported from other Supreme Audit Institution. “We would institutions. It is already known that like – pointed out Mr. Leskaj - that this for two years the ALSAI has translated plan may be drafted in cooperation and published the GAO general with the GAO's auditors”. standards (yellow book), which are considered, both with the The meeting was also attended by international audit standards (through James Christian Blockwood, Managing 3i project), as a guide in the audit and Director of Strategic Planning and ALSAI's institutional development External Relations at the GAO. process.” On the second day of the XXII “We will continue - noted Mr. Dodaro Congress, the Chairman Mr. Bujar – supporting the Albanian SAI in Leskaj held a meeting with the increasing further its own institutional President of the Hungarian State Audit capacities and will consider this Office Mr. Laszlo Domokos. The proposal as a priority.” Mr. Dodaro purpose of this meeting was to briefed Mr. Chairman with the increase the cooperation between the opportunities offered from the GAO two SAIs in developing integrity audits through the Center for Excellence, as part of the role that SAIs should whose mission is the promotion of play in the fight against corruption. At good governance, organizational the meeting, Mr. Leskaj informed Mr. capacity building, both local and Domokos that integrity audits will be international, as well as providing part of the ALSAI’s annual audit plan, based also in the recommendations 300 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
made in the latest report of main partner in developing the Transparency International. For over integrity audits in Albania. These three years, ALSAI has been devoted audits, which will start in the first on theoretical studies and leanings place in ALSAI and will subsequently from the experience of the most be extended to other central and local advanced European SAIs about the institutions, will serve to accomplish integrity audit. In this context, the obligations raised in the Progress auditors from ALSAI have participated Report of European Commission for in seminars and conferences Albania”. organized by various SAIs, including The President of the Hungarian SAI, the Hungarian SAI, and have Mr. Laszlo Domokos expressed the translated and published recently the willingness of its institution to self assessment instrument of INTOSAI cooperate with ALSAI in the - IntoSAINT. In January 2015, ALSAI development of integrity audits. based its annual analysis in the spirit Hungarian SAI will bring to Albania the of IntoSAINT. experience of its integrity audits, particularly the experience of the last two years. At the end of the meeting, the Chairman of ALSAI and the President of the Hungarian SAI agreed to sign a new cooperation agreement between the two SAIs.
In undertaking this important step in SAI's auditors, study visit at the carrying out integrity audits, ALSAI Montenegro’s SAI requires the support and partnership Within the implementation of the of experienced SAIs in this field, such Joint Agreement between the two as the Hungarian SAI, with an institutions, the Supreme State Audit experience of 10 years in integrity of Albania and State Revisers audits. Institution (DRI) of Montenegro, a For this reason, the Chairman of ALSAI group of SAI Departments auditors highlighted that: "We would like the participated in the study visit activity held in Budva, Montenegro. This Hungarian SAI, together with any two-day event was held on 8 and 9 partner SAI, such as the Dutch or December 2016. Austrian SAI, to be the leader and our
PUBLIC AUDIT 301 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI
procedures and audit stages and the drafting of the final audit reports. The Montenegrin SAI performs financial audits, regularity and performance audits. The audits planning and approval goes through several stages, until the final approval by the Senate. For a professional and proficient The second day was followed by the coverage of the topics that were experience of DRI auditors, related to discussed in, the two-day activities the assignment of recommendations were attended by a group of revisers to auditees, continuous communi- of the DRI. The event was directed by cation between the auditors and the the Montenegro SAI's Vice President, auditees as for the prompt and Mr. Gaga Gegaj. The greeting on thorough implementation of the behalf of the DRI, for the participant recommendations. group of Albanian auditors was made by Prof. Dr. Milan Dabović, President After each topic presentation, the of the Senate of Montenegro. In his ALSAI's auditors raised several opening z. Daboviç gave a brief questions over the procedures and summary of the achievements of stages followed by the Montenegrin Montenegro’s SAI and appreciated the SAI colleagues. The President of the cooperation between the two Montenegrin SAI, as well as the institutions of our countries, the auditors, gave answers, but, at the experiences exchange and its further same time, was revealed the rich expanding in the future. experience of the Albanian SAI regarding particular issues. In audits conducted by the Montenegrin colleagues, a peculiar type of audit is that of the political parties, for whose the state provides funds to the extent of 98%. A detailed explanation for the audit planning of political parties funding, procedures On the first day, the DRI auditors and audit phases, was given by introduced topics related to the President Mr. Dabovic, putting planning of the annual audit work of emphasis on the implementation of the institution, the implementation of two laws: the Law on the Organization 302 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
and Functioning of the DRI and the irregularities and fraud in the Electoral Law of Montenegro. In the European Territorial Cooperation latter is explicitly defined the right and programs" in the framework of the obligation of the DRI to audit funds IPA Adriatic project. provided by the state for the The conference was attended by high operation of political parties. level representatives of the Italian In order to implement the metho- institutions, European Parliament and dology in planning and on field work region countries: Mr. Giorgio Toschi, phase, the Montenegrin DRI has General-Commander of the Guardia di prepared various guidelines, based on Finanza; Michela Giuffrida, Commi- the International Standards. ssioner for Regional Development in the European Parliament; Angelo Treatment of cases, not only theore- Buscema, President of Sections tically, but also under the practice of Coordination at the Italian Court of audits of the same nature or object, in Accounts; Luciano D'Alfonso, Presi- the two respective countries, made dent of the Abruzzo Region; Paola Di this visit even more attractive to Salvatore, representative of the auditors, more effective and efficient management authority of the IPA for the enrichment of everyone’s Adriatic Program; Francesco Attardi, knowledge, reaching the goal of this Unit Commander of the Guardia di activity. Finanza for the prevention of fraud in The study visit organized in European countries. Montenegro on December 8 and 9, 2016 was attended by the following auditors: Aqif Klosi, Redina Karapici, Lolita Baholli, Besim Bileri, Artan Mirashi, Ergys Dhami, Bashkim Shehu, Gentiana Shata, Qemal Meta, Vasil Vane , Vasillaq Peci, Ymer Stafa, Fadil Dekovi, Genc Koka, Raimond Koci and Mirosh Bogdo.
ALSAI participates in the Final This event was also attended by Conference of the IPA ADRIATICA representatives of the beneficiary On December 12, 2016, in L'Aquila, countries for the implementation of Italy, was organized the conference IPA Adriatica projects: Mr. Aldrin "Preventing and combating financial Dalipi, Chairman of the Municipal
PUBLIC AUDIT 303 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI
Council of Tirana, Greta Bardeli, European Parliament, congratulated President of Shkodra District Council, the participants for these programs, Mr. Ljubo Beslic, Mayor of Mostar, and at the same time recognized that Bosnia and Herzegovina. the successful implementation of these financial initiatives has not been The Supreme State Control (ALSAI) easy for the EU, due to a macro was represented at the conference by territorial expansion of the beneficiary Mrs. Luljeta Nano (General Secretary), countries, some of which are not yet Mrs. Valentina Sulo (Auditor), Mrs. part of the EU as in the case of Prishila Rama (Lawyer), Mrs. Miranda Albania, Macedonia, Montenegro and Berdo (Auditor) and Mr. Rezart Bosnia and Herzegovina. Golemaj (Auditor). “In the first steps of the drafting This meeting was organized by the IPA programs for financial support, EU ADRIATICA Project Management members did not believe at all that Authority, whose projects serve as these funds would bring Assistance Instruments for Pre-EU development,” - said the Commissi- membership for countries such as oner of the EP - “but today we are Turkey, Albania, Macedonia, Bosnia sure when we recognize that we have and Herzegovina, Kosovo, Monte- raised strong capacities for sustain- negro and Serbia. IPA is designed to nable economic development with a so precisely meet these needs with a wide territorial distribution.” single but flexible instrument, so that citizens can directly benefit. Projects The including as a partner and the have been prepared with the scope successful implementation of the IPA that candidate countries and potential Adriatica Programs in strategic candidate ones may be aligned with development countries was estimated EU standards. even by Angelo Buscema, President of the Sections Coordination of the The opening speech of the conference Italian Court of Accounts, “however” - was made by the General Commander he pointed out – “cases show that of the Guarda di Finanza Gen. C. A. these countries should cooperate with Giorgio Toschi, stressing the each-other to ensure transparency and importance and commitment this financial cooperation.” institution has in the prevention of financial fraud. Attorney Paola di Salvatore, representing the authority of the IPA Mrs. Michela Giuffrida, Commissioner Adriatic Program Management, said for Regional Development in the that “this conference, sponsored by 304 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
the IPA program, concluded the long the city of Nicosia, Cyprus, was held journey completed by the participants, the preliminary meeting for the joint contributors and high levels of political audit of marine protected areas; it and technical institutions, both Italian was attended by representatives of and European, in order to spread the Albanian Supreme State Control. among the eight participating This event was attended as well by countries a common methodology in representatives of Supreme Audit accordance with the principles and Institutions of Cyprus, Portugal, Malta data sources of the EU, about the and Greece. importance of financial developments of the Territorial Cooperation Programs. The mutual analysis of the countries in the methodology of preventing irregularities and financial fraud have highlighted different approaches, norms and procedures that seek balanced protection from the European Union for a joint action to strengthen and supplement the management and control functions of On the first day of the meeting the the Managing Authority.” participants were greeted by the General Auditor of the Audit Office of In conclusion, participants stressed the Republic of Cyprus Mr. Odysseas that the conference was a supplement Michaeidas, who, after wishing a contribution to the exchange of successful work to the meeting, experiences from representatives of underlined the importance of the most important institutions are cooperation between the Audit interested in and operating in the field Institutions of the participating of detection, investigation and audit countries for the joint audit of marine of financial irregularities and beyond. protected areas. ALSAI in the EUROSAI's meeting in During the meeting, the Director of Cyprus for the audit of marine Marine Research and Fisheries of the protected areas Republic of Cyprus, Mrs. Marina In the context of the meetings Argyrou, introduced the policies organized by EUROSAI WGEA pursued by the institution for the (Working Group on Environmental management of marine protected Audit), on 14-15 December 2016, in areas, accompanying this presentation PUBLIC AUDIT 305 PUBLIC AUDIT Events and Activities of ALSAI with an interesting footage. Next, it particularly for Chancellor Merkel’s was largely discussed by the special support for the judicial reform participants about the purpose of the and Germany’s support in the process meeting and adoption of an audit of Albania's integration into the EU. structure of marine protected areas. The Chairman informed the Ambassador Schütz with the SAI's The representatives of the ALSAI achievements over the past five years presented the prepared material for 2012-2016, focusing on the execution identifying risks in marine protected of the constitutional mandate of the areas, which was eagerly followed by ALSAI, on the relevant international the participants, asking different ISSAI standards, as well as on the full questions. The representatives of all openness and transparency of the participating SAIs at the meeting institution to citizens, serving as a agreed to perform by 2017 audits on "watchdog" institution for taxpayers the management of marine protected and Parliament. Mr. Chairman areas at national level, which will be mentioned some of the key the basis of a joint audit in 2018 with recommendations of the ALSAI for all participants. healthier public finances and for This meeting, held in Cyprus on 14-15 improving the administration of the December, 2016, from the rows of the State Budget, such as establishing a Albanian Supreme State Audit, was limit in the Constitution for the public attended by Mr. Alush Zaçe, Director debt, claims for the repayment of of Assets Management, Territorial accumulated debt of the Government Control and Environmental Protection to businesses, recommendations for Department and Prof. Sazan Guri, the administrative and territorial external expert. reform, drafting of the law for ALSAI Chairman meets the German material responsibility, compensation Ambassador of political exiles, etc. On December 27, 2016, the ALSAI Chairman, Mr. Bujar Leskaj, met Mrs. Susanne Schütz, the new Ambassador of Germany in Albania. Mr. Leskaj expressed the German Ambassador gratitude for her country's role and contribution to Albania’s progress throughout these years and
306 No.15, september - december 2016 ALSAI Info ALSAI
The Chairman Mr. Leskaj underlined in consecutive year, is the drafting and this meeting the increased, by several approval in Parliament of the Law on times of the indicator on the Material Responsibility of the Public usefulness of the institution, in Employee.” relation to 2010 (which is expressed in German Ambassador Mrs. Schutz the proportion 1 Lek (ALL) spent from appreciated this recommendation and the ALSAI – x ALL claimed for underlined that the fight against economic damage reimbursement in corruption means that the people who the State Budget from the Institution produce it should be responsible as a result of the audit findings, from legally, as well as materially. "The 10.4 ALL in 2010 to 180.1 ALL in 2015), effectiveness in the fight against and the increasing by over four times corruption is a key condition and one the number of criminal charges from of the priorities that the EU seeks from the ALSAI for the period 2012-2016, Albania for opening the integration compared to 2008-2011. "For us it is negotiations with the EU," said Mrs. important to combat the impunity Schutz. "The country needs strong anti-culture, which, unfortunately, is institutions, not strong politicians", planted in the country. If the level of pointed out the Ambassador of the implementation of our Germany. Mrs. Schutz valued the recommendations for dismissal of ALSAI’s so-far-work and medium level employees in public recommended to further increase the administration, who have abused with audit work and the strengthening of the public property and funds, is audit capacities in order to improve relatively satisfying, 60 percent, the the quality of work and impact of the one for the dismissal of senior officials ALSAI's audits. is very low, 20-25 percent. This discourages the Prosecution Office in pursuing the cases reported by us for this senior executive category." Translated in English: Redina Karapici, continued the Chairman. “Despite that Auditor in the Departament of Public the Institution launches a criminal Enterprise Audit report every seven days, we are aware that we must do more to fight Dorel Balliu, Auditor in the corruption and to improve Department of Performance Audit governance. In this context, one of the Joana Troqe, Auditor in the ALSAI’s essential recommendations, Department of State Budged Audit which is provided for the third
PUBLIC AUDIT 307
DESTINATION 2030: AUDITING THE PREPAREDNESS FOR IMPLEMENTATION OF SDGs
The three dimensions of sustainable development – economic, social and
environmental can be ensured through the implementation of the 17 Sustainable
Development Goals (SDGs) detailed in 169 targets.
INTOSAI Development Initiative (IDI) of human rights for all, and empowerment of women, lasting Introduction protection of the planet Earth and its “Transforming our world: the 2030 resources among others. The Supreme Agenda for Sustainable Development’’ Audit Institutions (SAIs) with their is an ambitious and momentous ubiquitous presence in all countries resolution adopted by the United that have accepted the agenda need Nations at the seventieth session of to be the drivers of the accountability the general assembly. The preamble of the country systems and gover- of the resolution brings out the nance towards achieving Destination importance of the agenda for enabling 2030. SAIs can, through their audits prosperity in planet Earth for its and consistent with their mandates people. and priorities, make aluable contribu- tions to national efforts to track The three dimensions of sustainable progress, monitor implementation development – economic, social and and identify improvement opportu- environmental can be ensured nities across the full set of the SDGs. through the implementation of the The SAIs’ inherent value in fostering
17 Sustainable Development Goals trust in governments and good (SDGs) detailed in 169 targets. governance by ensuring government accountability, strengthening external financial control, improving transpa- The goals should be treated as a rency and contributing to increase whole and deal with themes like economy, efficiency and effectiveness eradicating poverty, sustainable and of the public services, places them in a inclusive economic growth, realisation
PUBLIC AUDIT 309 PUBLIC AUDIT Destination 2030: Auditing the preparedness for implementation of SDGs key position to support the The SAIs can contribute in the second implementation of SDGs. approach through conducting performance audits to verify the economy, efficiency and effectiveness of the government programmes related to SDGs. The third approach mentions SDG 16 that deals pecifically with strengthening of the institutions, which is closely connected to SAIs mandates. The fourth approach is about how the SAIs themselves can contribute to the SDGs, being models
of transparency and accountability. Figure 1 - INTOSAI’s four approaches for supporting implementation of SDGs It is important to recognize the challenges that confront the SAIs in fulfilling this onerous responsi- bility of contributing to the INTOSAI has decided to include SDGs implementation of SDGs. The quite centrally in its strategic plan SDGs span across the spheres of
2017-2022 as a cross cutting theme. In governance. Despite a specific its current discussions building up to role against SDG 16 pertaining to Peace, Justice and Strong the INCOSAI in December 2016, Institutions, it is important to act INTOSAI identified four approaches in the other goals as well in the through which INTOSAI and SAIs can SAIs’ scheme of things. contribute to the implementation of SDGs. Figure 1 shows the four Several of these goals are interrelated approaches identified by INTOSAI. and have strong linkages with service SAIs can contribute in different ways delivery by the governments. to support the implementation of Although the SAIs have worked with SDGs. The first approach is related to the different areas, it will be a auditing the systems and mechanisms challenge to scope their work to the countries are putting in place to balance the requirements of the follow-up the activities regarding the responsibility with their available implementation of the SDGs. resources. When it comes to the preparedness, some challenges could
310 No.15, september - december 2016 ALSAI INTOSAI Development Initiative (IDI)
be the lack of defined responsibilities approach 1 of INTOSAI – Auditing regarding the SDGs in the government national systems of follow-up. and lack of systems in place with Guidance on Auditing of Preparedness sufficient and reliable data to track for Implementation of SDGs The the progress of the goals’ guidance will provide advice on how implementation. to conduct an ISSAI based perfor- mance audit on preparedness. For that, the guidance proposes an audit model composed by two tiers. The first tier focuses on the whole of government and looks at systemic preparedness in terms of policy framework, institutional mechanisms, follow-up and reporting systems and capacity. This is aligned with the High IDI-KSc Programme on Auditing Level Political Forum (HPLF) 2016 Sustainable Development Goals theme – Ensuring that no one is left Considering that SDGs have been behind. The second tier focus on SDG recently adopted at UN level and by 5 (Achieve gender equality and all nations, this would be the right empower all women and girls) and time for SAIs to ascertain the SDG 16 (Promote peaceful and preparedness of their country level inclusive societies for sustainable systems in keeping their national development, provide access to commitments regarding the impleme- justice for all and build effective, ntation of SDGs. As INTOSAI bodies accountable and inclusive institutions the IDI and KSC will support and at all levels). One specific focus under encourage SAIs to contribute to SDGs by participating in awareness raising SDG 16 will be target 16.5 and advocacy. This will be done mainly ‘Substantially reduce corruption and through the programme ‘Auditing bribery in all their forms’. This is of SDGs’ that will provide methodological immense importance as corruption support to SAIs for conducting ISSAI can drain a lot of the resources and based performance audit on prepare- efforts of the government systems of dness for implementation. This piece the countries in the pursuit of the of work can be categorised under implementation of SDGs. A global team of resource persons from SAIs,
PUBLIC AUDIT 311 PUBLIC AUDIT Destination 2030: Auditing the preparedness for implementation of SDGs INTOSAI bodies, IDI, UN and some Spanish. It will also be available on the INTOSAI regions are developing the IDI-KSC community portal. guidance. The first version of the guidance will be presented at INCOSAI in December 2016. The guidance is being developed in English and will be translated into Arabic, French and
Cooperative Audit of Preparedness review meetings and providing online for Implementation of SDGs. support to the participant SAIs. Following the cooperative audit The IDI will provide blended (on line model, the audits conducted will also and face to face) support to 40 SAIs in be subject to quality assurance review conducting an ISSAI based perfor- to ascertain the extent of compliance mance audit on preparedness for with ISSAIs. implementation of SDGs. The IDI cooperative audit model is shown in figure 3. The first step will be the The SAIs will be invited to agreement and commitment of the participate in the IDI programme SAI top management with the based on the following criteria: SAI programme. The guidance developed commitment, readiness at SAI and country level, ability to influence in 2016 will be used to train SAI others and create impact in their teams, support and quality assure environments. The cooperative audits. During the audits the IDI will audits will be carried during 2017 and 2018. provide support by training SAI teams, facilitating audit planning and audit 312 No.15, september - december 2016 ALSAI INTOSAI Development Initiative (IDI)
Community of Practice on Auditing Conclusion Sustainable Development Goals In With the ‘Auditing SDGs programme’, order to provide a platform for IDI aims at cooperating with INTOSAI information exchange, knowledge on approach 1 and at supporting SAIs sharing, interaction and capacity to conduct high quality audits of SDGs. development support related to The IDI understands and recognizes auditing SDGs, the IDI and INTOSAI the challenges faced by SAIs on KSC have set up a web based auditing the preparedness and the community of practice (CoP) on implementation of the SDGs and, auditing SDGs. As SDGs cover a very through its programme and its comprehensive list of topics, most products, intends to provide support SAIs in the INTOSAI community that helps SAIs to accomplish this already conduct audits on these important and relevant achievement. topics. SAIs will be encouraged to map their current audit portfolio under the different SDGs to check the extent to which these topics are already covered. Lessons Learned and Compendium of Audit findings The IDI and KSC will facilitate a process to document lessons learned from the cooperative audits. These will include lessons from the implementation of the audit model as well as lessons from the IDI cooperative audit model. Besides that, the document will also contain a compilation, analysis and a general conclusion of the main findings from the cooperative audits. The lessons learned and compendium document will be globally available through the IDI-KSC community portal in 2019.
PUBLIC AUDIT 313
THE ICELANDIC NATIONAL AUDIT OFFICE
The Icelandic National Audit Office is an independent auditing and regulatory
body operating under the auspices of the Icelandic Parliament, Althingi.
for a period of six years and he employs the staff. The staff shall be Independent monitoring body completely independent of those The Icelandic National Audit Office is ministries and organizations where an independent auditing and the audit is being carried out. regulatory body operating under the Icelandic National Audit Office has 47 auspices of the Icelandic Parliament, employees: 25 of which are women Althingi. According to the National and 22 are men. Around 90% have Audit Act, the main tasks of the Office university degrees in various are to audit agencies and enterprises disciplines such as business under state ownership and to verify administration, accounting, law, that financial statements give a true political science and public and fair view of their operations and administration. The staff of this office financial position, to examine the is comprised by certified accountants. economy, efficiency and effectiveness Some of them are certified from the of public spending and whether state government CGAP and others are funds are administered as Parliament certified in IT Audit (CISA) intended, to evaluate whether internal control of state agencies is A large part of the projects adequate and whether their undertaken by the Office is either performance is satisfactory. statutory or performed at the request ofthe Presidential Committee of the The Presidential Committee of the Althingi, ministries or individual Althingi appoints the Auditor General central government bodies. The
PUBLIC AUDIT 315 PUBLIC AUDIT The Icelandic National Audit Office
National Audit Act clearly stipulates, audits in accordance with Article 8 of however, that the Office is the National Audit Act, while the independent in the performance of its Performance Audit Division is work. This entails the requirement responsible for carrying out that the Office takes initiative in the performance audits in accordance selection and organization of projects, with Article 9 of the same Act, as well and that its procedures are objective, as other tasks. Two units are professional and in conformance with responsible for support services: generally accepted auditing principles Financial Administration and IT and rules. The Act also stipulates that Services, and Legal and Archives the Office shall have access to all data Services. The Auditor General’s important for the performance of its Secretariat is responsible for a range auditing. of tasks, incl. monitoring the execution of the state budget, The Icelandic National Audit Office publishing and public relations, gives an account of most of its international relations, as well as projects in reports or opinions. These providing assistance to the Auditor reports are in all cases sent to the General. audited parties and to the ministries under which they belong. Some reports are also made public and sent International Relations to the Parliament and the media. This applies in particular to reports In order to ensure that the operation prepared in relation to performance of the INAO develops in tune with audits of bodies and enterprises, international trends and best reports relating to specific issues and practices, the Office has established various guidelines for public bodies. good relations and co-operation with The Audit of the Central Government its overseas counterparts. Accounts is always made public. The Office has a long history of co- operation with the national audit offices of the Nordic countries. The The Organisational Chart national audit offices of the Nordic The Organisational Chart of the INAO countries arrange regular meeings and came into effect on 1st of January seminars where they share know-how 2014. The Financial Audit Division is and expertise. responsible for carrying out financial
316 No.15, september - december 2016 ALSAI The Icelandic National Audit Office
The INAO also participates in the work of international associations in the field of state audit, EUROSAI and INTOSAI. The Office’s employees frequently attend both INTOSAI and EUROSAI conferences and seminars.
The Office participates in the auditing of international organisations of which Iceland is a member, e.g. EFTA. The Director of the Office’s Financial Audit Division, Ingi K. Magnússon, is a member of the EFTA Board of Auditors (EBOA) and employees have taken active part in the auditing of projects funded by the EFTA Development Fund. Moreover, the Office has established bilateral ties with the national audit offices of several countries. As an example, the Office has formed strong ties with the UK National Audit Office, and has enjoyed its assistance in various projects through the years.
Translate in English: Redi Ametllari
Directory of Communication,
Publication and Foreign Relations
PUBLIC AUDIT 317 ISSN 2306-6106 AUDITIMI PUBLIK
KËRKIMORE SHKENCORE INFORMATIVE
15 2017
Shtypur në Shtypshkronjën “Classic Print” print CLASSIC 2017 Printing & Publishing Home 15
Seria: botime KLSH - 02/2017/69 Tiranë, 2017