ISSN 2308-6106

REVISTË 4 - MUJORE Nr. 20

2018

ALSAI

Shtypur në Shtypshkronjën MORAVA

INTOSAI Kontrolli i Lartë i Shtetit Rruga “Abdi Toptani”, Nr. 1 2018 Tiranë Tel/Fax 04/228485, Tel.04/251267 Seria : botime KLSH - 12/2018/96 Web-site: www.klsh.org.al, e-mail: [email protected] 20 Seria : botime KLSH - 12/2018/96 Tiranë, 2018 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT

Experentia mutua omnibus prodest

AUDITIMI PUBLIK

REVISTË KATËRMUJORE kërkimore-shkencore-informative shqip-anglisht

Nr. 20/2018, Tiranë ISSN 2308-6106 Viti i VII-të i botimit 2018 Maj - Gusht 2018 Seria : botime KLSH - 12/2018/96

Titulli:

AUDITIMI PUBLIK NR. 20

Redaktore : Irena Islami

Amantja Patozi

Art Design: Elisa Metaj

Seria : botime KLSH - 12/2018/96

Shtypur në “Shtëpia Botuese Shtypshkronja Morava”

Tiranë 2018

ALBANIAN SUPREME AUDIT INSTITUTION

Experentia mutua omnibus prodest

PUBLIC AUDIT

EVERY FOUR MONTHS MAGAZINE of research, science and information in Albanian and in English

No. 20/2018, Tirana ISSN 2308-6106 May- August 2018 Series: Publications ALSAI - 12/2018/96

BORDI SHKENCOR

Dr. Bujar Leskaj, Kryetar i KLSH Kryetar

Prof. Dr. Omer Stringa Profesor, Fakulteti i Ekonomisë (UT) Anëtar

Prof. Dr. Dhori Kule, Dekan, Fakulteti i Ekonomisë (UT) Anëtar

Prof. Dr. Jorgji Bollano, Kryetar i Këshillit Kombëtar të Kontabilistëve Anëtar

Prof.Dr. Skënder Osmani, Fakulteti i Gjeologjisë dhe Minierave Anëtar

Prof. Dr. Ardian Nuni, Fakulteti i Drejtësisë Anëtar

Prof. Dr. Sotiraq Dhamo, Përgjegjës i Departamentit të Kontabilitetit FE (UT) Anëtar

Prof. Dr. Aurela Anastasi, Akademik, Fakulteti i Drejtësisë (UT) Anëtar

Prof. Dr. Argita Berisha, Profesor, Fakulteti i Drejtësisë (UT) Anëtar

Prof. Dr. Lindita Lati, Drejtore e Përgjithshme, KLSH Anëtar

Prof. Dr. Heinz-Dieter Wenzel, Profesor, Universiteti i Bambergut, Gjermani Anëtar

Dr. Igor Soltes, ish-President i Gjykatës së Auditimit të Sllovenisë Anëtar

Dr. Sang M. Lee, Universiteti i Nebraskës, SHBA Anëtar

Prof. Dr. Tonin Kola, Profesor, Fakulteti i Ekonomisë (UT) Anëtar

Prof. As. Dr. Sazan Guri, Instituti “ G& G Group” Anëtar

Prof.As. Dr. Manjola Naço, Drejtore e Përgjithshme, KLSH Anëtar

Prof.As.Dr. CPA Hysen Çela, Kryetar i IEKA, Managing Partner,nH EuroConsult Anëtar

Prof. As.Dr. Flutura Kola, Profesor, Fakulteti i Drejtësisë (UT) Anëtar

SEKRETARIATI

Irena Islami Sekretare Kolegjiumi

I NDERUAR LEXUES !

Numri 20-të i Revistës Kërkimore shkencore të KLSH-së është botimi i 96-të i kolanës së botimeve të KLSH-së. Në këtë numër të Revistës kanë kontribuar me shkrimet e tyre personalitete të njohura të auditimit të jashtëm publik, si z.Klaus-Heiner Lehne, President i ECA, drejtues të ECA dhe të INTOSAI-t. Një kontribut të veçantë në këtë numër të Revistës ka dhënë Kryetari i KLSH-së, Dr.Bujar Leskaj dhe SAI Bullgar, në cilësinë e organizatorit të Konferencës Shkencore mbi “Rolin e SAI-ve në forcimin e Llogaridhënies, Transparencës dhe integritetit në Sektorin Publik”, si edhe audituesit e KLSH-së me punimet e tyre shkencore të paraqitura në përfundim të Fellowship-it në Zyrën e Auditimit të Qeverisë së SHBA (GAO).

Janë të ftuar të publikojnë punimet dhe opinionet e tyre kontabilistë, financierë, ekonomistë të përgjithshëm, specialistë të enteve publike dhe private, akademikë, ekspertë të shoqërisë civile, profesionistë të pavarur si dhe çdo i interesuar që gjen me vend trajtimin e një çështjeje të caktuar me interes në auditimin dhe vlerësimin e administrimit publik të vendit, bazuar në moton e INTOSAI “Experentia mutua omnibus prodest (Eksperienca e Përbashkët ju shërben të gjithëve)”.

Bordi Shkencor i Revistës ju fton të shprehni vërejtjet dhe sugjerimet tuaja në funksion të përmirësimit, të rritjes së cilësisë dhe efikasitetit të saj me qëllim që kjo Revistë Shkencore, të jetë një mundësi më shumë për zhvillimin e debatit në fushën e auditimit dhe më gjerë.

Adresa e redaksisë Kontrolli i Lartë i Shtetit Rruga “Abdi Toptani”nr. 1, Tiranë Tel./ Fax. 04/ 228485, Tel. 04/ 251267 Web-site: www.klsh.org.al, E-mail: [email protected], [email protected]

PËRMBAJTJA

TITULLI AUTORI FAQE

Si ka ndikuar në modernizimin dhe në Dr. Bujar LESKAJ projektimin e së ardhmes Kryetar, KLSH 13 së institucionit (KLSH) Botuar në revistën e ECA Nr.9 ndihma e Bashkimit Europian GALF 2018 - Një forum për një Intervistë nga Klaus-Heiner shkëmbim të sinqertë dhe të LEHNE, President i ECA-s 19 hapur mes liderëve botërorë në Marrë nga revista ECA Nr.5, Maj auditimin publik 2018 Roli i Institucioneve Supreme të Raport përmbledhës i Auditimit në Përmirësimin e Konferencës Shkencore, Llogaridhënies, Transparencës 23 organizuar nga Zyra Kombëtare dhe Integritetit në Sektorin Bullgare e Auditimit Publik Prof.Dr.Hysen ÇELA. Skepticizmi profesional, esencial Kryetar 35 për një auditim cilësor IEKA Ndryshimi midis Zyrës së Auditimit të Qeverisë së SHBA dhe Kontrollit të Lartë të Shtetit Alma SHEHU, Audituese në auditimet e performancës me 41 Kontrolli i Lartë i Shtetit fokusin tek matja e efektivitetit të programeve qeveritare

Kontrolli i brendshëm në SHBA- Mësime për t’u ndarë me Alfons GABILI, Auditues 71 Shqipërinë Kontrolli i Lartë i Shtetit

Gaston MOONEN, Kabineti i Një SAI në Kongres: Pozicioni i Presidentit, ECA GAO-s dhe auditimet drejt 101 Marrë nga revista ECA Nr.6-7, Kongresit të SHBA Qershor –Korrik 2018 Gaston MOONEN, Kabineti i Presidentit, ECA Llogaridhënia e parlamenteve Intervistë me Daniele Lamarque, kontribuon në balancën e 107 Anetare e ECA-s pushteteve Marrë nga revista ECA Nr.6-7, Qershor – Korrik 2018 Dr. Arnus DULKYS, Auditues i Përgjithshëm i Republikes se Ndryshimet kanë nevojë për një Lituanisë Revista e INTOSAI, 113 person prapa tyre Verë 2018

Duke transformuar botën Shourjo CHATTERJEE, nëpërmjet përpjekjeve për Kryellogaritar ( Kontabilist i 117 zhvillim të qëndrueshëm Përgjithshëm) SAI i Indisë Revista e INTOSAI, Verë 2018

Kapitalizimi i standardeve, ndarja Betty Carrion RUIZ,Auditues e njohurive për të audituar SAI i Ekuadorit 123 përpjekjet për rimëkëmbjen nga Revista e INTOSAI, Verë 2018 fatkeqësitë

Aktivitete të KLSH – së Info nga vendi 127 (maj- gusht 2018)

Zyra Kombëtare e Auditimit të Profil 185 Australisë

Gjykata Marokene e Llogarive Profil 191

Table of Contents

Title Author Page

Dr. Bujar LESKAJ How EU pre-accession aid helped Chairman, ALSAI us modernize and shape the future 199 Interview in ECA Journal nr.9, 2018

2018 GALF – a forum for a frank Interview with Klaus-Heiner and open exchange between world LEHNE, ECA President 205 leaders in public audit ECA Journal nr.5, May 2018

Report from the conference organized by the Bulgarian The Role of Supreme Audit National Audit Office during Institutions in enhancing the Bulgarian Presidency of 209 accountability, transparency and the Council of the European integrity in the public sector Union

Prof.Dr.Hysen ÇELA Essential professional skepticism Chairman 221 for a quality audit IEKA

Differences Between U.S. Government Accountability Office Alma SHEHU, Auditor and Albania High State Control 315 ALSAI Approaches Toward Performance Audit with a Focus on Measuring the Effectiveness of Government Programs

Internal Controls in the USA: Alfonc GABILI, Auditor Lessons learned to share with 343 Albania ALSAI

Gaston MOONEN, Directorate A SAI in Congress: GAO’s position of the Presidency, ECA 367 and audits towards U.S. Congress ECA Journal Nr.6-7, June- July 2018

Gaston MOONEN, Directorate of the Presidency, ECA Accountability of parliaments Interview with Daniele contributing to the balance of 373 Lamarque, ECA Member powers ECA Journal Nr.6-7, June- July 2018

Dr. Arnus DULKYS, Auditor General of the Republic of Changes need a person behind Lituania, INTOSAI Journal, 379 them Summer 2018

Shourjo CHATTERJEE, Accountant General Transforming the world through 383 stustainability efforts SAI India INTOSAI Journal, Summer of 2018 Betty Carrion RUIZ,Auditor Capitalizing on standarts, SAI of Ecuador knowledge sharing to audit disaster 387 recovery efforts INTOSAI Journal, Summer 2018

Events and activities of ALSAI INFO 391 during May- August 2018

The Australian National Audit Profile 447 Office

The Court of Accounts of Marocco Profile 451

SI KA NDIKUAR NË MODERNIZIMIN DHE NË PROJEKTIMIN E SË ARDHMES SË INSTITUCIONIT (KLSH) NDIHMA E BASHKIMIT EUROPIAN Intervistë me Z. Bujar Leskaj, Kryetar i Kontrollit të Lartë të Shtetit të Shqipërisë, botuar në revistën nr.9 të ECA-s

Që nga fillimi i mandatit tim në vitin 2012, ne si SAI e kishim të qartë se për të përmbushur Kriteret e Kopenhagen (kriteret e pranimit) në fushën e auditimit të jashtëm publik, për një vend evropian si Shqipëria, e cila kërkon pranimin në BE,

nevojiteshin përpjekie të forta drejt modernizimit, për ti sjellë auditimet tona në përputhje me standardet e INTOSAI-t.

Nga: Bujar Leskaj, Kryetar i KLSH-së Pyetja 1: Zoti Leskaj, a ka përfituar KLSH pranimin në BE, nevojiteshin përpjekje nga ndihmat e BE për para aderimin? të forta drejt modernizimit, për ti sjellë auditimet tona në përputhje me Përpara fillimit të mandatit, në 1 Nëntor standardet e INTOSAI-t. 2017, kur unë prezantova në Komisionin Parlamentar për Ekonominë dhe Për të arritur këtë qëllim, në Shkurt të Financat dokumentin strategjik për vitit 2012 kemi aplikuar për mbështetje zhvillimin e KLSH, kam theksuar nevojën nga Delegacioni i BE-së në Shqipëri. e madhe për një vizion koherent për Ndërkohë, riaktivizuam bashkëpunimin KLSH-në, bazuar në përvojat më të mira me SIGMA e cila filloi një program të vendeve të BE-së dhe respektimin trajnimi për audituesit tanë në mesin e rigoroz të standardeve të njohura vitit 2012 dhe krijoi marrëdhënie shumë ndërkombëtarisht. Ky ka qenë edhe të mira me Drejtorinë e Buxhetit në KE. objektivi i parë strategjik. Në Nëntor të vitit 2012, një këshilltar i lartë i Drejtorisë së Përgjithshme të Që nga fillimi i mandatit tim në vitin Buxhetit, vizitoi Tiranën dhe mori pjesë 2012, ne si SAI e kishim të qartë se për në takimet këshillimore me palët e të përmbushur kriteret e Kopenhagen-it interesit (deputetët, ekspertët ligjor dhe (kriteret e pranimit) në fushën e financat publike, organizatat e shoqërisë auditimit të jashtëm publik, për një civile, qarqet akademike dhe mediat) vend evropian si Shqipëria, e cila kërkon gjatë diskutimeve publike mbi

AUDITIMI PUBLIK 13 AUDITIMI PUBLIK Si ka ndikuar në modernizimin dhe në projektimin e së ardhmes së institucionit (KLSH) ndihma e Bashkimit Evropian projektligjin e ri të KLSH. Më tej, të përballen me përvojat e tyre të Drejtoria e Përgjithshme e Buxhetit përditësuara. Kjo ishte një ndihmë e adresoi gjithashtu në Bruksel, konsiderueshme për ne. Ne vazhdimisht Instrumentin për Programin e Para- dërguam grupe të tjera audituesish, të Aderimit (IPA) me idenë se do të ishte e cilët fituan një përvojë të vlefshme. E frytshme një mbështetje e qëndrueshme njëjta gjë, megjithëse në një shkallë më për modernizimin e KLSH-së. të vogël (për shkak të mundësive konkrete) ndodhi me Zyrën Shtetërore Si rezultat, në vitin 2015, mësuam se të Auditimit të Kroacisë, pasi KLSH i është akorduar një projekt nënshkruam marrëveshjen e binjakëzimi nën Programin IPA 2013, me bashkëpunimit me ta në Nëntor 2012. një fond prej 2.1 milion Euro. Ne patëm Ata gjithashtu hapën dyert për mundësinë të përfitonim nga ky audituesit tanë. program për të drejtuar punën drejt procedurave të tenderimit, në Pyetja 3: A rezultoi i suksesshëm përzgjedhjen e partnerëve të orientimi juaj? binjakëzimit më të përshtatshëm, ndër Po. Mendoj se ishte çelësi i suksesit për vendet e BE. Në atë kohë kishim në mbështetjen e para-aderimit të BE-së që mendje Zyrën Supreme të Auditimit të morëm. Më 17 Shkurt 2016 u nënshkrua Polonisë (NIK) dhe Zyrën e Auditimit një kontratë e projektit të binjakëzimit Shtetëror të Kroacisë. midis KLSH dhe dy SAI-ve partnere nga Pyetja 2: Përse? Shtetet Anëtare të BE-së, NIK polak (si partner kryesor binjakëzues) dhe Zyra e Ne kishim vendosur marrëdhënie shumë Shtetërore e Auditimit Kroate, si partner të mira pune me ta. Në Korrik 2012, dy dytësor. Në Mars të vitit 2016, javë pasi nënshkruam në Varshavë, nënshkrova me Presidentin e NIK, z. Marrëveshjen e Bashkëpunimit me NIK Krzysztof Kwiatkovski në Varshavë, një Polak, bazuar në moton tonë memorandum mirëkuptimi, në të cilin të "Experentia Mutua Omnibus Prodest", dyja SAI-t u angazhuan të punonin së Presidenti i atëhershëm i NIK, z. Jacek bashku për të zbatuar projektin e Jezierski mirëpriti në qendrën e binjakëzimit. Projekti gjithashtu u trajnimit në Varshavë grupin e parë prej mbështet plotësisht edhe nga SAI i 15 audituesish shqiptarë. Ata u trajnuan Kroacisë, në veçanti nga Audituesi i mbi auditimin financiar dhe procedurat Përgjithshëm z. Ivan Klesic. Projekti filloi e auditimit të përputhshmërisë, si dhe më 16 Mars 2016 dhe përfundoi më 13 mbi vlerësimin e riskut. Korrik 2018. Për zbatimin e këtij Audituesit tanë patën mundësinë të projekti, partnerët tanë të binjakëzimit njihen me qasje të reja të auditimit dhe u angazhuan në 107 misione për të

14 Nr.20, Maj - Qershor 2018 Bujar Leskaj, Kryetar, KLSH

KLSH

përmirësuar kapacitetet e auditimit të masa për zbatimin e këtij udhëzimi. Ata KLSH-së. analizuan gjithashtu kuadrin ligjor të praktikave tona për ndjekjen e zbatimit Së bashku me partnerët tanë të të rekomandimeve. projektit në BE, ne po përpiqemi të përmbushim tre objektiva kryesore: (i) Konkretisht, ata: përmirësimin e kuadrit tonë ligjor në 1. analizuan hendeqet e reja ligjore të auditim, (ii) forcimin e kapaciteteve KLSH dhe identifikuan pengesat e tona institucionale dhe (iii) rritjen e mundshme në zbatimin e ligjit; ndikimit të auditimeve tona. 2. zhvilluan propozime për Pyetja 4: A pati rezultate të mira institucionalizimin e marrëdhënieve projekti? të KLSH me Parlamentin; Unë mendoj se po. Për objektivin e 3. krijuan Manualin e Auditimit IT të parë, ekspertët tanë të binjakëzimit KLSH; analizuan kuadrin ligjor të KLSH-së 4. shqyrtuan dhe përditësuan Manualin përkundrejt përputhshmërisë me e Auditimit të Performancës; standardet e INTOSAI dhe modelet e 5. shqyrtuan dhe përditësuan Manualin adaptueshme të SAI-ve të Shteteve e Auditimit Financiar; Anëtare të BE-së. Ata ofruan udhëzime 6. zhvilluan metodologjinë dhe qasjen praktike për zbatimin e ligjit të ri të për auditimin e pasqyrave financiare; KLSH në fusha specifike dhe një Plan Veprimi për hartimin e akteve 7. zhvilluan një strategji të nënligjore. Për të përmbushur qëllimin e përgjithshme për fazën e planifikimit dytë, partnerët tanë të projektit të procesit të auditimit; analizuan rregulloren e brendshme të 8. zhvilluan një strategji të KLSH dhe erdhën me propozime për ta përgjithshme për komunikimin e rishikuar dhe ndryshuar atë në brendshëm në KLSH; përputhje me ligjin tonë të ri, duke 9. zhvilluan një strategji të ofruar qasje të reja në auditimet e përgjithshme për komunikimin e përputhshmërisë, financiare dhe të jashtëm të KLSH; performancës, bazuar edhe në përvojat 10. mundësuan vizitat studimore të e tyre. Ata analizuan aktet rregullative audituesve tanë në Poloni, Kroaci për marrëdhëniet e KLSH me dhe Holandë për të mësuar nga Parlamentin dhe praktikat konkrete në përvoja e audituesve të pavarur në marrëdhëniet midis dy institucioneve SAI-t përkatëse. dhe erdhën me një projekt-udhëzim mbi institucionalizimin e marrëdhënieve Unë e vlerësoj në veçanti angazhimin tona me Parlamentin, si dhe një plan me dhe përfshirjen e drejtpërdrejtë të

AUDITIMI PUBLIK 15 AUDITIMI PUBLIK Si ka ndikuar në modernizimin dhe në projektimin e së ardhmes së institucionit (KLSH) ndihma e Bashkimit Evropian liderit të projektit dhe zëvendëskryetarit përputhshmërisë përmes hartimit të të NIK, z. Wojciech Kutyla dhe z. Jacek planeve vjetore të auditimit për vitin Jezierski, këshilltar i lartë i presidentit të 2017 dhe 2018; NIK.  të zhvillojmë manualin e auditimit IT; Pyetja 5: Pra, ata bënë një punë të  të zhvillojmë modulet e auditimit IT madhe. Cila ishte përgjigja juaj ndaj në trajnimin standard për audituesit rezultateve të kësaj pune? tanë;  të krijojmë Helpdesk; Ne mobilizuam të gjitha burimet tona  të shqyrtojmë Manualet e Auditimit njerëzore për t'u bashkuar dhe Financiar dhe Përputhshmërisë; mbështetur të gjitha misionet e  të hartojmë Fjalorin e Termave të binjakëzimit. Më 30 Qershor 2017, kam Auditimit; publikuar një urdhër të brendshëm për  të ndërtojmë një Plan të zbatimin nga KLSH, të të gjitha Qëndrueshmërisë për atë që do të rekomandimeve që vijnë nga misionet e ndodhë pas Projektit; Projektit të Binjakëzimit. Ky dekret u  të zbatojmë një skemë për pasua nga një plan veprimi i saktë dhe menaxhimin dhe dokumentimin e dy matrica për zbatimin e tyre, duke kohës së punës së auditimit; përcaktuar personat përgjegjës brenda  të rishikojmë procedurat dhe KLSH-së dhe afate fikse për praktikat për zhvillimin profesional përmbushjen e rekomandimeve. Tani të audituesve të KLSH; mund të themi se së bashku me  të përcaktojmë kompetencat dhe ekspertët e binjakëzimit jemi në gjendje komponentët e dëshiruar për të: procedurën e certifikimit të  përmirësojmë metodologjinë e audituesve tanë; auditimit në luftën kundër  të zhvillojmë procedura trajnimi të korrupsionit dhe mashtrimit; vazhdueshme.  të rishikojmë dhe përditësojmë Pyetja 6: A mundët të zhvilloni auditime manualin e auditimit të pilote në kohën e zbatimit të projektit? performancës, si dhe të trajnojmë intensivisht audituesit tanë në këtë Së bashku me tetë ekipe të ndryshme të fushë; auditimit dhe nën mbikëqyrjen e  të kompletojmë manualin për ekspertëve polakë dhe kroatë, pati një kontrollin dhe sigurimin e cilësisë testim pilot të manualeve të auditimit të dhe listat e kontrollit për këtë performancës dhe të auditimit financiar proces; gjatë katër auditimeve të performancës,  të zhvillojmë më tej qasjen e bazuar tri auditimeve financiare dhe një në risk në auditimet financiare dhe auditimi IT, të zgjedhur nga plani vjetor i 16 Nr.20, Maj - Qershor 2018 Bujar Leskaj, Kryetar, KLSH

KLSH

auditimit i KLSH-së për vitin 2017. të Zhvillimit 2013-2017. Sidomos, kemi Ekspertët e binjakëzimit dhanë marrë ndihmë substanciale në arritjen e mbështetje edhe në planifikimin e katër prej gjashtë objektivave kryesorë, auditimit, mbledhjen e evidencave të konkretisht objektivi nr. 1: ndryshimi i auditimit dhe fazat e raportimit. Ata bazës ligjore dhe rregullative të KLSH-së mbikëqyrën vazhdimisht progresin e në përputhje me standardet punës së ekipeve audituese. ndërkombëtare dhe praktikat e mira evropiane, objektivi nr. 2: ndërtimi i Auditimet pilot testuan procesin e kapaciteteve të auditimit dhe cilësia e përshkruar në doracakët dhe udhëzimet auditimit, objektivi nr. 3: rritja e cilësisë e përmirësuara dhe identifikuan dhe numrit të auditimeve të hendeqet dhe nevojat për përmirësim, performancës dhe objektivi nr. 4: duke përfshirë në to shembuj praktikë përdorimi i TI në auditime dhe zhvillimi i për t'i bërë ato më specifike dhe auditimeve të TI gjatë 2016-2017. relevante për kontekstin shqiptar. Merita më e madhe për përmbushjen Përvoja e fituar nga audituesit tanë nga në masën 80% të objektivave të auditimet pilot ishte e konsiderueshme. Strategjisë së Zhvillimit të KLSH-së, Gjatë zbatimit të projektit u realizuan 2013-2017 shkon në Projektin e edhe 6 vizita studimore. Audituesit e Binjakëzimit të BE-së IPA 2013. Ne po KLSH patën mundësinë të përfitonin punojmë për të konsoliduar këto arritje. përvojë nga kolegët polakë dhe kroatë në lidhje me të gjitha fazat e auditimeve Gjatë takimit vjetor të Komitetit të të performancës, financiare dhe Ndërtimit të Kapaciteteve të INTOSAI përputhshmërisë, si dhe në lidhje me (CBC) në qytetin e Kuvajtit më 3-5 luftën kundër korrupsionit dhe Shtator 2018, së bashku me SAI-n polak mashtrimit, procedurat për kontrollin (NIK), ne paraqitëm përvojën tonë të dhe sigurimin e cilësisë, politikat për binjakëzimit para një takimi të komunikimin e rezultateve dhe rritjen e përbashkët me Komitetin e Donatorëve. transparencës, si dhe politikat e Falë përvojës së fituar nga Projekti, burimeve njerëzore që synojnë rritjen e sidomos në përgatitjen e metodologjisë kapaciteteve profesionale të audituesve. për hartimin e planeve strategjike dhe Pyetja 7: Si do ta përdorni në të vjetore, ne hartuam dhe filluam ardhmen eksperiencën e fituar nga ky implementimin e Strategjisë së projekt? Zhvillimit të KLSH 2018-2022, me ambicien për projektimin e KLSH si një Mbështetja e BE-së nëpërmjet Projektit organizatë model për ti shërbyer të Binjakëzimit na ndihmoi të qytetarëve për vitet që vijnë. plotësojmë objektivat e Strategjisë sonë

AUDITIMI PUBLIK 17 AUDITIMI PUBLIK Si ka ndikuar në modernizimin dhe në projektimin e së ardhmes së institucionit (KLSH) ndihma e Bashkimit Evropian

Në përfundim, duke falenderuar revistën e ECA për mundësinë për të prezantuar komunitetin tonë të audituesve të jashtëm publik në Evropë, si dhe Gjykatën Evropiane të Audituesve për mbështetjen e ofruar nëpërmjet programeve të intershipit për audituesit tanë, mund të them se, mbështetja që kemi marrë deri më tani nga BE, na ka ndihmuar së tepërmi në modernizimin e kapaciteteve tona, në konsolidimin e të tashmes dhe projektimin e të ardhmes.

Faleminderit!

Përktheu: Redina KARAPICI, Audituese Departamenti i Autitimit të Performancës

Nga: Bujar Leskaj, Kryetar i KLSH-së

18 Nr.20, Maj - Qershor 2018

2018 GALF - NJË FORUM PËR NJË SHKËMBIM TË SINQERTË DHE TË HAPUR MES LIDERËVE BOTËRORË NË AUDITIMIN PUBLIK Intervistë me Klaus-Heiner Lehne, President i ECA-s, botuar në nr.5 të ECA, maj 2018

Presidenti i ECA-s Klaus-Heiner Lehne kryesoi takimin dy ditor dhe i kthehet konceptit, përmbajtjes dhe karakteristikave të GALF 2018 dhe këtij forumi për një shkëmbim të nivelit të lartë midis krerëve të organeve të auditimit publik në përgjithësi. Nga: Gaston Moonen, Drejtoria e identike me ato të G20-ës reale. Për më Presidencës, ECA tepër, koncepti dhe formati nuk janë të njëjta. Është një mundësi për ECA pranon çdo vit shumë vizitorë dhe udhëheqësit botërorë në auditimin organizon takime dhe konferenca të publik që të takohen dhe diskutojnë shumta. Por takimi i GALF 2018 ishte jo i çështjet aktuale të interesit të zakonshëm, sepse në të morën pjesë përbashkët. Dhe si GALF-G20, është një drejtuesit e auditimit publik nga forum me të vërtetë global me krerët institucionet e larta të auditimit (SAI) dhe përfaqësuesit e SAI-ve nga të gjitha nga pothuajse të gjitha kontinentet. anët e botës, nga Australia në Kinë deri Presidenti i ECA-s, z.Klaus-Heiner Lehne në SHBA. Dhe sigurisht nga disa vende kryesoi takimin dy ditor dhe iu referua evropiane. konceptit, përmbajtjes dhe karakteristikave të GALF 2018 dhe këtij Presidenti i ECA e konsideron GALF si forumi për një shkëmbim të nivelit të një mundësi të shkëlqyer për të lartë midis krerëve të organeve të shkëmbyer ide mbi tema të auditimit publik në përgjithësi. rëndësishme me krerët e tjerë të SAI-ve nga e gjithë bota. Megjithëse jemi GALF si G20 në auditim natyrisht një institucion evropian, Nga entuziazmi i tij, mund të thuhet shohim se shumë çështje kanë rëndësi lehtë që presidenti i ECA Klaus-Heiner për SAI-t në nivel global dhe për këtë Lehne e shikon këtë ngjarje si një takim arsye janë veçanërisht të dobishme për të këndshëm dhe të frytshëm të GALF të diskutuar këto çështje në një 2018 në ECA. Ai shpjegon se GALF është kontekst global. Ajo ndihmon përtej një lloj “G20” për botën e auditimit perspektivës evropiane dhe e sheh atë publik, duke shtuar se një etiketë e tillë nga një tjetër këndvështrim. Ai nënvizon mund të mos jetë krejtësisht e saktë. Së se audituesit nuk punojnë në vakum: paku sepse ka më shumë se 20 anëtarë “Komuniteti i auditimit duhet të ndajë dhe vendet e përfaqësuara nuk janë idetë dhe shqetësimet për të mbetur në AUDITIMI PUBLIK 19 AUDITIMI PUBLIK 2018 GALF - Një forum për një shkëmbim të sinqertë dhe të hapur mes liderëve botërorë në auditimin publik të ardhmen dhe të vazhdojë të shtojë SAI-t në parim janë të përfaqësuar në vlerën përmes punës së tij në emër të nivelin më të lartë. qytetarëve". Të bëhesh mikpritës i një takimi GALF Një çështje tjetër që ai e gjen shumë të Për sa kohë që ECA u bë SAI pritës për rëndësishme është vendosja tepër GALF 2018, Presidenti i ECA shpjegon se informale dhe numri i kufizuar i çdo SAI pjesëmarrës mund të paraqesë pjesëmarrësve. Kjo lejon një diskutim të kandidaturën e tij për të pritur GALF-in hapur ku mund të zhvillohen ide të reja. tjetër. “Dhe kjo është ajo që bëmë gjatë Mbi të gjitha, ky është thelbi i GALF për GALF-it të vitit 2017 të organizuar nga mua, kjo është një fabrikë idesh; një SAI danez, Rigsrevisionen. Vendimi që forum ku krijohen ide të reja për ECA do të organizonte takimin e GALF të zgjidhjen e çështjeve të rëndësishme, këtij viti u mor nga anëtarët. Përvoja me të cilat do të përballemi sot ose ime është që SAI-t që duan të presin nesër në botën e auditimit publik. takimin e ardhshëm GALF, në mënyrë Këtë vit GALF kishte saktësisht 20 joformale përpara se çështja të vihet në pjesëmarrës, dhe përveç kësaj një SAI votim duhet të bien dakord se kush mori pjesë si një mik - Dhoma e duhet të presë takimin e ardhshëm. Kjo Llogarive të Federatës Ruse. Sa i përket reflekton mirë karakterin konsensual të anëtarësimit të GALF, Klaus-Heiner forumit. Lehne specifikon se numri i vendeve GALF-i i vitit 2017 në Danimarkë ishte në pjesëmarrëse është i kufizuar dhe se një fakt GALF i parë për Klaus-Heiner Lehne, anëtarësim i ri kërkon pëlqimin e të të cilin ai kujton se ishte i organizuar gjithë anëtarëve. “Ekziston një numër shumë mirë dhe një shembull i mirë se maksimal i vendeve pjesëmarrëse. Kjo si mund të bëhet. “Ata e vendosën është e nevojshme për të ruajtur nivelin mjaft të lartë. Atje diskutimet u formatin informal dhe mjaft intim të përqendruan në punën e strategjisë në forumit. Gjithashtu në këtë drejtim, SAI dhe në vlerësimin e punës së GALF është i ndryshëm nga INCOSAI, auditimit - dy tema shumë interesante. Kongresi global i institucioneve më të Qëllimi ynë për vitin 2018 ishte të larta të auditimit të organizuar një herë përmbushnim standardin që ata në çdo tre vjet nga INTOSAI. GALF u vendosën por jo ta tejkalojmë atë sa i krijua për të ofruar një forum ku përket financimit dhe burimeve të tjera. çështjet e caktuara mund të “Ai thekson se ECA, si Danezët, nuk diskutoheshin në një nivel të lartë, por dëshironin që takimi të ishte shumë i në një mjedis jo-formal. INCOSAI i shtrenjtë. “Në fund, ne po flasim për shërben një qëllimi të ndryshëm dhe paratë e taksapaguesve”. prandaj nuk mund ta ofrojë këtë Sa i përket rezultatit të një takimi të mundësi. Kjo gjithashtu do të thotë që GALF, Presidenti i ECA i referohet asaj

20 Nr.20, Maj - Qershor 2018 Klaus-Heiner Lehne, President I ECA-s

KLSH

që tha më sipër: “Për mua, GALF duhet Duke folur për mënyrën sesi mund të të shërbejë si një fabrikë idesh. shkojmë tëk publiku më i gjerë: ECA si Pjesëmarrësit duhet t’i marrin këto ide organizata pritëse ka ofruar informacion në shtëpi dhe pastaj t’i zbatojnë në SAI-t në lidhje me takimin e GALF 2018 në e tyre në mënyrën dhe në masën që ata faqen e saj të internetit përpara, gjatë e konsiderojnë të nevojshme dhe të dhe pas takimit, Klaus-Heiner Lehne e vë dobishme. Ideja e forumit nuk është që këtë në perspektivë: “Aspekti publik nuk të ketë ndonjë rezolutë të detyrueshme është objektivi kryesor i forumit. Nëse ose jo- detyruese në fund. Kjo do të pjesëmarrësit mendojnë shumë për shkatërronte natyrën e saj. vëmendjen e publikut, ata mund të Ndarja e perspektivave dhe praktikave ndalojnë të mendojnë dhe të flasin të ndryshme lirshëm. Çfarë mund të marrë në fund vëmendjen e publikut janë ndryshimet Duke folur për përmbajtjen e diskutuar në punën e SAI-ve përkatëse, si rezultat në GALF e 5-të, Presidenti i ECA-së është i takimit të GALF”. i kënaqur me dy temat e përzgjedhura për GALF 2018. “Ne propozuam dy Duke synuar për diskutime joformale temat kryesore, pasi u morëm vesh me dhe mendime provokuese anëtarët e tjerë të GALF para se ata t’i Duke kaluar nga takimi i mëparshëm i perceptojnë këto tema. Në fund të GALF në atë të GALF 2018, Presidenti i fundit, temat duhet të jenë relevante ECA paraqiti një pamje mjaft të dhe interesante për të gjithë anëtarët. balancuar: “Çdo SAI mikpritës i “Ai shpjegon se dy temat e zgjedhura aktivitetit është krejtësisht i lirë si të nga ECA: Kryerja e auditimeve të organizojë takimin”. performancës në një kontekst politik: Karakteri inovativ, veçanërisht i cilat janë kufizimet? në ditën e parë dhe theksuar gjatë takimit të këtij viti në komunikimi i gjetjeve të auditimit në një Luksemburg, theksoi Presidenti i ECA. botë dixhitale: sfidat dhe mundësitë në “Formati i përdorur ishte shumë i ditën e dytë - u pritën shumë mirë nga ndryshëm nga ai i vitit të kaluar. Unë pjesëmarrësit. “Kjo për shembull u mendoj se ne ishim shumë me fat me tregua edhe nga diskutimet e hapura që moderatorët tanë që bënin një punë të kishim në to, me perceptime shumë të shkëlqyer duke mbajtur diskutimet e ndryshme në temën e parë dhe gjalla dhe të fokusuara. U jam shumë praktikat e ndryshme në temën e dytë. mirënjohës kolegëve tanë nga Zyra Më vonë ne konkluduam se pavarësisht Federale Zvicerane e Auditimit, Michel nga rreziqet dhe mangësitë e caktuara Huissoud dhe Brigitte Christ, si edhe lidhur me mediat dixhitale dhe sociale, folësit kryesor, zj. Ann Mettler të si SAI, ne do të duhet të përdorim këto Komisionit Evropian dhe z.Jorg Muller- mjete gjithashtu për të arritur tek palët Lietzkoë, profesor në Studimet e Medias e interesit dhe publiku i gjerë. PUBLIC AUDIT 21 AUDITIMI PUBLIK 2018 GALF - Një forum për një shkëmbim të sinqertë dhe të hapur mes liderëve botërorë në auditimin publik të Universitetit të Paderbornit, të cilët dobishme që të shikonim temat e ishin jashtëzakonisht të mirë në nisjen e diskutuara nga një tjetër kënd dhe diskutimeve, duke u dhënë atyre kundër backgraundeve të tjera. Në fund, drejtimin e duhur. Por ai gjithashtu qasjet tona gjithmonë do të jenë nënvizon se në fund, nuk ka nevojë të evropiane, të testuara dhe të rafinuara përsërisni një takim GALF çdo herë. në diskutim me njerëz nga vende të “Gjithashtu ne u përpoqëm të mësonim tjera të botës ". nga praktikat e mira të organizatorëve Takimi i gjashtë i GALF, vitin e ardhshëm të viteve të mëparshme. Për shembull, do të organizohet nga Kina, pasuar nga ne kemi ndërtuar punën e bërë nga India në vitin 2020. Klaus-Heiner Lehne kolegët tanë Danezë në lidhje me është i bindur se të dy SAI-t, ai kinez dhe dokumentet e vendeve të dorëzuar nga indian do të ofrojnë një takim të SAI pjesëmarrëse paraprakisht”. përgatitur me diskutime të shkëlqyera, Presidenti i ECA thekson se ECA interesante dhe frytdhënëse. “Një tipar i dëshiron të ruajë karakterin joformal, rëndësishëm i GALF është se çdo SAI duke e mbajtur numrin e pjesëmarrësve mikpritës është plotësisht i lirë në në mënyrë të arsyeshme të ulët dhe organizimin e takimit si në aspektin e nivelin e përfaqësuesve të lartë. “Ky përmbajtjes dhe strukturës. Mund të takim duhet të mbetet sa më informal jetë shumë ndryshe nga ajo që bëmë. për të ruajtur karakterin e tij unik. Si Mendoj, megjithatë, se në takimin e mikpritës, mendoj se është e GALF të këtij viti në ECA, zgjedhja e një rëndësishme të mos mbingarkoni numri maksimal të pjesëmarrësve në takimin me prezantime dhe elemente takimin e GALF dhe nivelin e formale. Diskutimet duhet të jenë të përfaqësimit, na ndihmoi ne për të sinqerta dhe të hapura. Dhe ato duhet siguruar karakterin unik të takimit për të të moderohen në një mënyrë që i ardhmen”. kushton respekt fondit të ndryshëm kulturor, politik dhe rregullator të pjesëmarrësve, në mënyrë që të Përktheu: Xhein Xhindoli, Auditues, sigurohet që secili pjesëmarrës të ndjehet i përfshirë dhe i vlerësuar”. Departamenti i Auditimit të Të kërkojmë për shkëmbime të reja në Vetëqeverisjes Vendore takimet e GALF-it 2019 dhe 2020 Për Klaus-Heiner Lehnet takimi i këtij viti i GALF-it ishte gjithashtu një përvojë Nga: Klaus-Heiner Lehne, President i shumë e mirë, falë ideve shumë ECA-s interesante të paraqitura nga kolegët e tij nga e gjithë bota: “Ishte shumë e

22 Nr.20, Maj - Qershor 2018

ROLI I INSTITUCIONEVE SUPREME TË AUDITIMIT NË PËRMIRËSIMIN E LLOGARIDHËNIES, TRANSPARENCËS DHE INTEGRITETIT NË SEKTORIN PUBLIK

Raport përmbledhës i Konferencës Shkencore organizuar nga Zyra Kombëtare e Auditimit të Bullgarisë, nën Presidencën Bullgare të Këshillit të Bashkimit Evropian

Sofia, 15 Maj 2018

Konferenca e nivelit të lartë "Roli i Konferenca u nda në 4 panele dhe një Institucioneve Supreme të Auditimit në forum diskutimi. Në secilin prej Përmirësimin e Llogaridhënies, paneleve, SAI-e të Shteteve Anëtare të Transparencës dhe Integritetit në BE-së ndanë praktikat dhe arritjet më të Sektorin Publik", u organizua nga Zyra mira në një fushë dhe SAI-e të vendeve Kombëtare Bullgare e Auditimit (BNAO) kandidate dhe potencial kandidate për nën Presidencën Bullgare të Këshillit të BE paraqitën pikëpamjet mbi sfidat me Bashkimit Evropian në datën 15 maj të cilat ballafaqohen. 2018, në Pallatin Kombëtar të Kulturës Qëllimi i Konferencës ishte që SAI-t e në Sofje. Shteteve Anëtare të BE-së, SAI-t e Në Konferencë morën pjesë kryetarët vendeve kandidate dhe potencial- dhe përfaqësuesit e 26 Institucioneve kandidate për në BE, të ndajnë përvojat Supreme të Auditimit Evropian (SAI), dhe praktikat kryesore në zbatimin e duke përfshirë 19 Shtete Anëtare të BE- parimeve të qeverisjes së mirë në së dhe Gjykatën Evropiane të sektorin publik - llogaridhënien, Audituesve (ECA). transparencën dhe integritetin. Kjo

AUDITIMI PUBLIK 23 AUDITIMI PUBLIK Roli i Institucioneve Supreme të Auditimit në përmirësimin e llogaridhënies, transparencës dhe integritetit në sektorin publik

qeverisje është e fokusuar në reformave në vendet e tyre dhe po përmirësimin e jetës së qytetarëve dhe bëhen "garant" që këto reforma të në justifikimin e besimit të tyre në arrijnë qëllimin e tyre. institucionet. Zyra Kombëtare Bullgare e Auditimit mbështet përpjekjet e kolegëve të saj nga rajoni për t’u zhvilluar më tej si SAI moderne dhe për të qenë "garantues" për rritjen e llogaridhënies, transparencës dhe integritetit në Hapja e Konferencës nga sektorin publik. Z. Tzvetan Tzvetkov, Kryetar i Zyrës Qeverisja e mirë e burimeve publike, Kombëtare të Auditimit të Bullgarisë parimet themelore të të cilave janë Konferenca u hap nga z. Tzvetan përgjegjshmëria, transparenca dhe Tzvetkov, Kryetar i Zyrës Kombëtare të integriteti, është një nga kushtet Auditimit të Bullgarisë dhe kryesues i kryesore për një të ardhme më të mirë takimit. Ai theksoi se Republika e dhe më të sigurt për qytetarët e BE. Bullgarisë është e bindur për Përgjegjshmëria nënkupton se perspektivën evropiane të fqinjëve të shpenzimet nuk bëhen thjesht në saj në rajon dhe mbështet përpjekjet e përputhje me legjislacionin, por për të tyre për të zbatuar reformat. Reformat sjellë përfitime reale për shoqërinë, siç që po bëhen për qytetarët e këtyre janë arsimi cilësor, shërbimet e kujdesit vendeve janë bërë jo vetëm për të shëndetësor, transportit dhe shërbimet përmbushur kërkesat për anëtarësim në administrative. BE. Transparenca nënkupton që shoqëria Institucionet Supreme të Auditimit të është informuar me kohë në lidhje me vendeve kandidate të BE dhe vendeve rezultatet e punës së institucioneve - kandidate të mundshme nuk janë vetëm nëse ata përmbushin detyrimet e tyre një vëzhgues i paanshëm i procesit të ligjore, si i menaxhojnë buxhetet e tyre, para-aderimit. Ata kanë një rol kyç për si i mbrojnë interesat e qytetarëve. vlerësime të pavarura të reformave të kryera nga qeveritë, si dhe Integriteti është një tjetër faktor kyç për rekomandime për intensifikimin e efektivitetin e institucioneve, sepse përpjekjeve dhe punës së qeverisja e mirë bazohet jo vetëm në institucioneve. Në këtë mënyrë, rregulla dhe procedura, por edhe në Institucionet Supreme të Auditimit janë vlerat e përbashkëta etike në të cilat një nga forcat lëvizëse pas proceseve të SAI-t besojnë dhe i zbatojnë në punën e rëndësishme në lidhje me zbatimin e

24 Nr.20, Maj – Gusht 2018 Zyra Kombëtare e Auditimit të Bullgarisë KLSH

tyre - ndershmëri, objektivitet dhe teknologjitë për të lehtësuar dhe kompetencë. përmirësuar aktivitetet e tyre. Kjo nënkupton dixhitalizimin e punës së Përmirësimi i qeverisjes dhe auditimit, zbatimin e produkteve llogaridhënies në sektorin publik është i moderne të softwerit dhe zgjidhjeve të pamundur nëse SAI nuk e kupton rolin e TI-së për kryerjen e auditimeve. saj si organizatë model. Që të jetë me të vërtetë një model dhe një shembull i SAI duhet të marrë parasysh qeverisjes së mirë, SAI duhet të ketë pritshmëritë e palëve të interesit dhe të pavarësinë e nevojshme institucionale, ketë bashkëpunim dhe komunikim të e cila do të sigurohet jo vetëm me mirë me ta në mënyrë që ata të mund kushtetutë, por edhe financiarisht, në të pajisen me informacione objektive mënyrë që të jetë në gjendje të kryejë për gjendjen e sektorit publik, sepse punën e saj në mënyrë objektive, informacioni objektiv është thelbësor profesionale dhe të paanshme. për gjenerimin e ndryshimeve pozitive. Misioni i SAI-t modern është të kryejë Gjatë viteve, ne gjithashtu kemi kuptuar auditime jo vetëm për të kontrolluar se nuk është e rëndësishme vetëm të përputhshmërinë me legjislacionin, por kemi rregulla dhe procedura të duhura, edhe për të përcaktuar nëse fondet por edhe një sistem vlerash në të cilin shpenzohen në mënyrë efektive dhe ne besojmë duke zbatuar parimet e eficiente, pasi objektivi kryesor është të integritetit dhe etikës. Për më tepër, ky përcaktojë nëse janë arritur rezultatet e sistem vlerash duhet të ndahet në planifikuara. mënyrë që të ndërtohet qeverisja e mirë. Për të përmbushur kompetencat e tyre, SAI duhet të ketë kapacitet adekuat Në përfundim, Z. Tzvetkov theksoi në administrativ. Kjo nënkupton që SAI-t të sloganin e Presidencës bullgare - "Të kenë një sistem funksional të bashkuar qëndrojmë të fortë", që është menaxhimit të burimeve njerëzore në një shprehje e të kuptuarit të një të mënyrë që të sigurojnë punonjës të ardhme të përbashkët europiane dhe kualifikuar, të motivuar dhe të solli në vëmendje të gjithë citatin e ndershëm. z.Stefan Stambolov, një burrë shteti dhe autor i Aktit të parë të Zyrës Kombëtare Në ditët e sotme, SAI-t moderne po të Auditimit të Bullgarisë: "Të bashkuar përballen me një sfidë tjetër - për t'u ne qëndrojmë të fortë dhe forca ruan transformuar në Institucione të Larta të pavarësinë". Kjo sipas nesh është Auditimit të shekullit të 21-të që formula që Institucionet e Larta të përshtaten me zhvillimin e shpejtë të Auditimit të jenë të suksesshëm. teknologjisë dhe që po përdorin

AUDITIMI PUBLIK 25 AUDITIMI PUBLIK Roli i Institucioneve Supreme të Auditimit në përmirësimin e llogaridhënies, transparencës dhe integritetit në sektorin publik

Fjala e mirëseardhjes nga Znj. Lilyana me fokus kryesor - perspektiva e BE-së Pavlova, Ministre për Presidencën për Ballkanin Perëndimor. Në këtë Bullgare të Këshillit të BE-së 2018 raport, ajo i njohu shumë përpjekjet e Zyrës Kombëtare të Auditimit të

Bullgarisë për të organizuar një konferencë të përbashkët në Sofje, në të cilën do të takoheshin Udhëheqësit e SAI-ve të Shteteve Anëtare të BE-së dhe Kryetarët e SAI-ve të Ballkanit Perëndimor dhe të Turqisë. Zonja Znj. Lilyana Pavlova, Pavlova përmblodhi shkurtimisht Ministre e Presidencës Bullgare të fokusimet e tjera të Presidencës Këshillit të BE-së 2018, i përshëndeti bullgare lidhur me debatin për të pjesëmarrësit dhe theksoi se SAI-të nuk ardhmen e Evropës, të rinjtë dhe janë armiqtë, nga të cilët qeveritë duhet kuadrin financiar shumëvjeçar. të kenë frikë, por një partner që i ndihmon ata të përshtatin strukturat e tyre dhe t'i bëjnë ato që të funksionojnë duke respektuar rregullat dhe ligjet. Ministria Pavlova gjithashtu vuri në dukje se kjo konferencë është një pjesë e rëndësishme e Kalendarit të Fjalimi përshëndetës i Presidencës bullgare, për shkak të rolit Znj. Mariya Ilieva, Kryetare e Nën- aktiv të SAI-ve në integrimin e Ballkanit komitetit të Llogaridhënies në Sektorin Perëndimor. Publik në Komisionin e Buxhetit dhe Financave të Asamblesë Kombëtare të Shkëmbimi i përvojave ndërmjet SAI-ve Republikës së Bullgarisë të Shteteve Anëtare të BE-së, Ballkanit Perëndimor dhe Turqisë është një Znj. Mariya Ilieva, Kryetare e Nën- proces i rëndësishëm për rregulla më të komitetit të Llogaridhënies në Sektorin mira dhe shfrytëzim të burimeve. Publik në Komisionin e Buxhetit dhe Stabiliteti dhe besimi në administratën Financave të Asamblesë Kombëtare të publike, integriteti dhe epërsia e ligjit Republikës së Bullgarisë,përshëndeti janë të pamundura pa institucionet e pjesëmarrësit e Konferencës dhe uroi auditimit. Zyrën Kombëtare të Auditimit të Bullgarisë për organizimin e një Ministria Pavlova gjithashtu paraqiti një evenimenti të tillë në kuadër të video të shkurtër mbi atë që është bërë Kalendarit të punimeve të Presidencës deri më tani gjatë Presidencës bullgare, bullgare. Znj. Ilieva theksoi se

26 Nr.20, Maj – Gusht 2018 Zyra Kombëtare e Auditimit të Bullgarisë KLSH

Parlamenti është veçanërisht i Perëndimor, dhe përmendi interesuar për bashkëpunimin e mirë bashkëpunimin e shkëlqyeshëm midis me Zyrën Kombëtare të Auditimit. ECA dhe Presidencës Bullgare, qysh në Raportet e auditimit janë një burim i fillim të Presidencës, kur Ministria besueshëm informacioni mbi gjendjen e Pavlova vizitoi ECA për të paraqitur sektorit publik. Kjo ndihmon Asamblenë prioritetet e Presidencës Bullgare. Kombëtare në procesin e Shkëmbimi i praktikave të mira midis vendimmarrjes legjislative dhe në SAI-ve të Shteteve Anëtare dhe atyre të ushtrimin e kontrollit parlamentar. vendeve kandidate është shumë tema e Ajo theksoi bashkëpunimin e mirë që konferencës, shtoi z. Lehne dhe shprehu ekziston midis BNAO dhe Parlamentit mirënjohjen e ECA-s ndaj Zyrës Bullgar dhe e ilustroi atë me shembuj të Kombëtare të Auditimit të Bullgarisë për auditimeve të caktuara për BNAO dhe ofrimin e mundësisë për të marrë një ndikimin e tyre - eficiencën dhe perspektivë të qartë nga vendet e efektivitetin e mbikëqyrjes bankare, Ballkanit Perëndimor. Aeroportin e Sofjes EAD, Qendrën e Z. Lehne paraqiti rezultatet dhe Mobilitetit Urban të EAD, si dhe konkluzionet kryesore nga një numër auditimin e shpenzimeve/ transfertave raportesh të veçanta që ECA ka shtesë në buxhetet e shpenzuesve të publikuar në vitet e fundit në lidhje me buxhetit të nivelit të parë. Znj. Ilieva shpenzimet e BE në rajonin e Ballkanit theksoi se Zyra Kombëtare Bullgare e Perëndimor dhe një raport sintezë Auditimit është e pavarur në lidhur me prokurimin publik në përmbushjen e përgjegjësive të saj. Ballkanin Perëndimor. Fjalimi kyç i z. Klaus-Heiner Lehne, Z. Lehne ndau edhe pikëpamjet e tij mbi kryetar i Gjykatës Europiane të disa nga temat kryesore të konferencës: Audituesve Pavarësia institucionale - SAI-t janë kujdestarë të financave publike dhe interesave të qytetarëve - duke theksuar ato gjëra që shkojnë mirë dhe ato që nuk kanë funksionuar siç duhet, që do të Në fjalimin e tij kryesor, thotë: zgjedhje e lirë e temave të z. Klaus-Heiner Lehne, Kryetar i ECA-s, auditimit, konkluzionet dhe theksoi rëndësinë e konferencës së rekomandimet të hartohen pa presion nivelit të lartë për një çështje kaq të të jashtëm. rëndësishme, perspektivën dhe Qeverisja e mirë në sektorin publik - lidhshmërinë europiane të Ballkanit thelbësore për besimin e qytetarëve në

AUDITIMI PUBLIK 27 AUDITIMI PUBLIK Roli i Institucioneve Supreme të Auditimit në përmirësimin e llogaridhënies, transparencës dhe integritetit në sektorin publik

institucionet e tyre; SAI-t duhet të Auditimit të Lartë mund të luajnë një rol udhëheqin nëpërmjet shembullit, duke të rëndësishëm në promovimin e qenë një organizatë model për qeverisje eficiencës, llogaridhënies, efektivitetit të mirë; roli i tyre si auditues nuk duhet dhe transparencës së administratës të jetë vetëm identifikimi i dobësive por publike - faktorë, të cilët gjithashtu edhe shkëmbimi dhe shpërndarja e ndihmojnë në arritjen e Objektivave të praktikave të mira për llogaridhënie, Zhvillimit të Qëndrueshëm. Për fat të transparencë dhe integritet më të madh keq, rezultatet e Anketës Globale të në të gjithë sektorin publik. INTOSAI-t në vitin 2017 mbi performancën dhe kapacitetet e SAI-ve Komunikimi me palët e interesuara, kanë zbuluar se ka disa zhvillime veçanërisht me qytetarët - sot SAI-t po shqetësuese në lidhje me pavarësinë e përballen me një sfidë dhe ndryshim të SAI-ve dhe theksojnë se gjendja e mjedisit politik, ekonomik, teknologjik pavarësisë së SAI-ve është duke u dhe social dhe ata duhet t'u përgjigjen përkeqësuar në krahasim me vitet e në kohë këtyre realiteteve të reja, gjë që kaluara - pavarësia për 56% të SAI është çon në nevojën e zhvillimit të një në rrezik; ligjvënësi mbikëqyr zbatimin e strategjie solide komunikimi me palët e buxhetit për 46% të SAI-ve; 75% e SAI-ve interesuara në një botë gjithnjë e më vuajnë nga ndërhyrje; më shumë se 50% shumë të digjitalizuar; roli i SAI-ve është e buxheteve të miratuara për SAI-t nuk të sigurojnë dhe shpërndajnë korrespondojnë me nevojat e tyre; 27% informacion të qartë, të besueshëm dhe e SAI-ve nuk mund të publikojnë asnjë të paanshëm për rezultatet e aktivitetit raport; 31% e tyre përballen me të tyre. kufizime në lidhje me publikimin e Përmbledhje e çështjeve kyçe të raporteve; 48% e SAI-ve nuk mund të trajtuara në këtë event mbajnë ndonjë seancë publike për të Paneli I: Pavarësia Institucionale - shqyrtuar auditimin e tyre; 18% nuk Faktori kyç për Efektivitetin e SAI kanë liri të plotë për të vendosur mbi përmbajtjen dhe kohën e raporteve të tyre të auditimit. Z. Wiklicky gjithashtu shtoi se INTOSAI dhe SAI kanë ndërmarrë një sërë masash për përmirësim, siç është qasja e Kombeve të Bashkuara duke kërkuar mbështetjen Z. Wolfgang Wiklicky, e Shteteve respektive ose nisjen e Drejtor i Përgjithshëm në Gjykatën programeve ndërgjegjësuese lidhur me Austriake të Auditimit, vuri në dukje se rëndësinë e SAI-ve të pavarura në të vetëm institucionet e pavarura të mirë të qytetarëve.

28 Nr.20, Maj – Gusht 2018 Zyra Kombëtare e Auditimit të Bullgarisë KLSH

zhvillimit të qëndrueshëm. Ka specifika rajonale që shpjegojnë pse disa tema janë më të rëndësishme se të tjerat. Kjo, megjithatë, nuk përjashton bashkë- punimin aktiv ndërmjet Institucioneve Z. Bujar Leskaj, Kryetar i Supreme të Auditimit, të cilat duhet të KLSH-së (ALSAI), bëri një prezantim mbi bazohen në parimet që mbështesin sfidat me të cilat është përballuar KLSH, efektivitetin e një aktiviteti të tillë. pasi ka filluar luftën për pavarësinë e saj - nga debatet në Kuvend, përmes analizës SËOT bazuar në pavarësinë institucionale, deri në miratimin e Ligjit të KLSH-së në nëntor të vitit 2014. Z. Leskaj kujtoi fjalët frymëzuese të ish- Sekretarit të Përgjithshëm të INTOSAI, Z. Duško Pejović, Kryetar dhe Auditor i Dr Josef Moser, se "Pavarësia e SAI-ve Përgjithshëm i Institucionit Shtetëror të është një gur themeli për funksionimin e Auditimit të Serbisë, theksoi se Shteteve. Ajo forcon parlamentet në Institucionet Supreme të Auditimit funksionet e tyre të mbikëqyrjes dhe shërbejnë si shtylla të rëndësishme të kontrollit dhe është e garantuar vetëm sistemeve demokratike kombëtare dhe nëse bazohet në ligj dhe sanksionohet luajnë një rol kyç në forcimin e në Kushtetutë ". performancës së sektorit publik, duke theksuar parimet e qeverisjes së mirë, Paneli II:Në rrugëtimin e auditimeve të transparencës dhe llogaridhënies. Duke orientuara drejt vlerës marrë parasysh interesin e shtuar të aktorëve të jashtëm dhe të brendshëm dhe shtrirjen e fushëveprimit të shërbimeve të auditimit të siguruara nga SAI, ka një sfidë në rritje për të treguar vlerat dhe përfitimet e SAI-ve. Kryetari i Zyrës Supreme Përgjigjja ndaj reagimit ndaj mjedisit në të Kontrollit të Republikës së Çekisë, z. ndryshim dhe pritshmërive të palëve të Miloslav Kala, prezantoi qasjet e reja interesit është një faktor kyç në krijimin përputhje me kërkesën sociale për e një ndryshimi pozitiv në jetën e kryerjen e aktiviteteve të auditimit që qytetarëve. nxisin administratën publike të jetë efektive dhe përmirësojnë cilësinë e jetës së qytetarëve në të gjitha fushat e

AUDITIMI PUBLIK 29 AUDITIMI PUBLIK Roli i Institucioneve Supreme të Auditimit në përmirësimin e llogaridhënies, transparencës dhe integritetit në sektorin publik

Forumi i diskutimeve: SAI – Të qenurit mënyrë efektive, ekonomike dhe një organizatë model për qeverisje të eficiente në përputhje me standardet mirë etike, parimet dhe llogaridhënien. Kontributi më i madh i SAI-ve në sigurimin e qeverisjes së mirë bëhet duke forcuar transparencën dhe llogaridhënien në përmbushjen e shërbimeve dhe proceseve të vendimmarrjes dhe duke paraqitur Znj. Tytti Yli-Viikari, shkeljet në Parlament dhe publik. Në Auditori i Përgjithshëm i Finlandës, vuri përputhje me këto parime, Gjykata në dukje se Institucionet Supreme të Turke e Llogarive, e cila është një entitet Auditimit aktualisht po përmirësojnë kushtetues, kryen aktivitetet e saj me kapacitetin e tyre për të ofruar qëllim të paraqitjes së informacionit të informacione të përshtatshme dhe në besueshëm dhe të mjaftueshëm tek kohë të auditimit. Për të reaguar ndaj Asambleja e Madhe Turke dhe publiku ndryshimeve të shpejta në mjedisin në lidhje me rezultatet e veprimtarisë së operativ, janë duke u zhvilluar administratës publike. kompetenca të reja. Për të ardhmen e SAI-ve, bashkëpunimi me SAI-t e tjera dhe palët e interesuara është jetik. Rrjetet kombëtare dhe globale janë platforma që na ndihmojnë të ndërtojmë kompetenca kyçe dhe të zhvillojmë praktika të reja. Në fjalën e tij, z. Tomaž Vesel, kryetar i Gjykatës së Auditimit të Sllovenisë, u përqendrua në mënyrat për të arritur qeverisjen e mirë të SAI-t. Ai ngriti çështjen e SAI-ve "shumë të forta", ato që janë subjekt i një interesi të madh publik dhe të cilat janë Seyit Ahmet Baş, adresuar për pjesëmarrje në debatet Kryetar i Gjykatës së Llogarive të publike, duke përfshirë edhe ato Turqisë, theksoi se qeverisja e mirë politike. Kjo, nga ana tjetër, mund të mund të përkufizohet si përmbushje e dëmtojë objektivitetin e tyre. Një tjetër nevojave në një mënyrë prioritare, duke çështje që zoti Vesel theksoi ishte marrë parasysh preferencat publike dhe rekrutimi, investimi dhe mbajtja e stafit kryerjen e shërbimeve publike në profesional për të siguruar punë të

30 Nr.20, Maj – Gusht 2018 Zyra Kombëtare e Auditimit të Bullgarisë KLSH

qëndrueshme të auditimit. Ai gjithashtu universitetet, jo vetëm për të rritur theksoi kontributin e mundshëm të SAI- cilësinë e raporteve të auditimit, por ve në jetën publike. SAI-t nuk do të jenë edhe për të rritur ndikimin e punës së vetëm kritike ndaj çështjeve të kaluara, SAI-t në jetën publike të vendit, por duhet dhe duhet gjithashtu të jenë parandalimin e konfliktit të interesave të orientuara drejt vizionit dhe dhe mbajtjen dhe zhvillimin e aftësive qëndrueshmërisë. Institucionet e profesionale të nevojshme për të kryer auditimit duhet të shohin përtej asaj që përgjegjësitë e auditimit. është aktualisht në agjendën e qeverive Paneli III: Kapaciteti administrativ dhe të përpiqen të parashikojnë për Modernizimi i SAI-ve - Shembull i shembull problemet financiare që mund Qeverisjes së Mirë në Sektorin Publik të lindin në të ardhmen. Z. Vesel tha gjithashtu se Gjykata e Auditimit të Sllovenisë përqendrohet në çështje me rëndësi relevante për shoqërinë, veçanërisht në kontekstin e proceseve demografike që lidhen me plakjen e popullsisë, ndryshimet në Z.Krzysztof strukturën demografike dhe Kwiatkowski, Kryetar i Zyrës Supreme migracionin. të Auditimit të Polonisë, deklaroi se Institucionet Supreme të Auditimit duhet të lëvizin nga SAI-t e monologut tek SAI-t e dialogut. Një sfidë e rëndësishme me të cilën përballen Institucionet Supreme të Auditimit është detyrimi për të komunikuar Z. Besnik Osmani, vazhdimisht me shoqërinë - për të Auditor i Përgjithshëm i Kosovës*, siguruar informacion të besueshëm mbi deklaroi se roli i Institucioneve Supreme punën e qeverisë dhe efektet e tij, të të Auditimit nuk ka qenë kurrë më i kuptueshme për opinionin publik. Ky rëndësishëm se sa është sot. Ai theksoi objektiv kryesor mund të arrihet duke parimet kryesore ku qeverisja e mirë fokusuar auditimet e planifikuara dhe të është ndërtuar - pavarësia, integriteti kryera tashmë në problemet reale; si të dhe besimi. Z. Osmani gjithashtu vuri në shtetit ashtu edhe të shoqërisë, dhe dukje disa nga aktivitetet e SAI-t lidhur vazhdimisht përmirësimin e me zbatimin e procedurave të kontrollit performancës së SAI-ve. të cilësisë - bashkëpunimi me AUDITIMI PUBLIK 31 AUDITIMI PUBLIK Roli i Institucioneve Supreme të Auditimit në përmirësimin e llogaridhënies, transparencës dhe integritetit në sektorin publik

Auditorit të Përgjithshëm të Irlandës, paraqiti një prezantim mbi temën "Këndvështrimi i palëve të interesuara" dhe ndau përvojën e SAI të Irlandës në komunikimin me palët e interesuara. Ajo që Zyra e Kontrollorit dhe Auditimit Z. Naser Ademi, të Përgjithshëm të Irlandës po synon të Zëvendës Auditori i Përgjithshëm i ish arrijë me punën e tij është t'i shtojë Republikës Jugosllave të Maqedonisë vlerë organizatave që auditon. Duke dhe z. Sasho Jakovchevski, Zëvendës paraqitur rekomandime që ndihmojnë Shef i Auditimit të TI-së, bënë një jo vetëm në performancën e tyre prezantim mbi sfidat për modernizimin individuale, por gjithashtu të e kapaciteteve administrative të SAO. Z. identifikojnë praktikat e mira që janë të Jakovçevski prezantoi Sistemin e zbatueshme në të gjithë shërbimin Menaxhimit të Auditimit (AMS) dhe vuri publik. SAI i Irlandës gjithashtu synon të në dukje se ofron qasje të standardizuar mbështesë procesin përmes të cilit të auditimit dhe qasje të shpejtë e të Parlamenti përmes Komitetit të lehtë në dosjet e kontrollit me Llogarive Publike i mban organet publike monitorimin online / real në kohë të përgjegjëse për përdorimin e këtyre përfundimit të aktiviteteve të planit të burimeve publike. auditimit; AMS gjithashtu ofron mundësinë e shkëmbimit të njohurive Në përfundim, Z. Kinsley shtoi se është (të mësuarit nga përvoja) në mesin e ende e rëndësishme që SAI të jetë i i audituesve, duke siguruar qasje në qartë në komunikimin e tij dhe informacionet në dispozicion nga konstruktiv në mënyrën se si auditimet e mëparshme dhe aktuale. komunikon. Paneli IV: Komunikimi me palët e interesuara dhe rritja e besimit të qytetarëve

Z. Hayo van der Wal, Këshilltar i Lartë Ndërkombëtar i Gjykatës Holandeze të Auditimit, paraqiti prezantim me temë "Besimi në Mr. Peter Kinsley, Z. bazë të Mirëkuptimit - Komunikimi me Peter Kinsley, Zëvendës Drejtor i palët e interesuara dhe rritja e besimit Auditimit në Zyrën e Kontrollorit dhe

32 Nr.20, Maj – Gusht 2018 Zyra Kombëtare e Auditimit të Bullgarisë KLSH

të qytetarëve". Ai theksoi shembuj nga Mesazhet kryesore, rezultatet dhe Holanda dhe vende të tjera, si dhe rekomandimet: tërhoqi vëmendjen e pjesëmarrësve në  Vetëm SAI-t e pavarura mund të aktivitetet e EUROSAI dhe interesin e luajnë një rol të rëndësishëm në përbashkët të të gjitha SAI-ve. Ai vuri në promovimin e eficiencës, dukje se vetëm më shumë transparencë llogaridhënies, efektivitetit dhe do të çojë në njohuri, e cila do të çojë në transparencës së administratës mirëkuptim, e cila nga ana e saj do të publike. çojë në besim nga publiku i gjerë. SAI-t kanë një rol të rëndësishëm në  Pavarësia e SAI-ve është një gur sigurimin e transparencës dhe të të themeli për funksionimin e shteteve. kuptuarit, për sa kohë që veprojnë në Ajo forcon parlamentet në funksion emër të popullit. të mbikëqyrjes dhe kontrollit dhe është e garantuar vetëm nëse është bazuar në ligj dhe e sanksionuar në Kushtetutë.  Buxheti dhe pavarësia financiare e SAI-ve, si dhe korrelacioni joproporcional ndërmjet rritjes së Z. Milan Dabović, kompetencave të tyre dhe burimeve Kryetar i Institucionit Shtetëror të të tyre financiare janë çështjet Revizionit të Malit të Zi, theksoi se kryesore që kufizojnë aktivitetet e rëndësia e bashkëpunimit midis SAI-ve. institucionit të lartë të auditimit dhe  Është e nevojshme të zhvillohen Parlamentit është reflektuar mbi të programe ndërgjegjësimi lidhur me gjitha në faktin se ata së bashku bëjnë rëndësinë e SAI-ve të pavarura që një sistem të balancuar të llogaridhënies veprojnë në dobi të qytetarëve. së qeverisë. Përmes punës së tij profesionale, institucioni suprem i  Një nga praktikat më të mira të disa auditimit përfaqëson një partner të shteteve anëtare të BE-së lidhur me rëndësishëm në Parlament dhe menaxhimin e marrëdhënieve midis kontributi i tij është i SAI-ve dhe Parlamentit është pazëvendësueshëm. ekzistenca e një organi parlamentar të dizajnuar për t'u marrë me

Institucionet Supreme të Auditimit.

 Shkëmbimi i informacionit dhe të dhënave të auditimit ndërmjet SAI-ve

AUDITIMI PUBLIK 33 AUDITIMI PUBLIK Roli i Institucioneve Supreme të Auditimit në përmirësimin e llogaridhënies, transparencës dhe integritetit në sektorin publik

do të jetë në dobi jo vetëm për punës së tyre të auditimit duke futur institucionet e auditimit, por produkte të avancuara (sofware)dhe gjithashtu do të kontribuojë në zgjidhje IT për të kryer auditime. ndryshime pozitive në të gjithë

sektorin publik.

 Cilësia e raporteve të auditimit ndikon sa mirë Parlamenti,të audituarit, mediat dhe qytetarët mund të përdorin gjetjet dhe

rekomandimet e auditimit.

 SAI mund të sigurojë besimin e qytetarëve duke paraqitur në Kuvend raportime të qarta, të balancuara

dhe të bazuara në dëshmi dhe për çështjet që mund të çojnë në përmirësime dhe që mund të ndihmojnë për shfrytëzimin më të mirë të burimeve publike.  Është e rëndësishme që SAI të jetë i qartë në komunikimin e tij dhe konstruktiv në mënyrën se si

komunikon.

 Rekrutimi i personelit të aftë profesionalisht dhe mbajtja e tij është e rëndësishme për të siguruar aktivitete të qëndrueshme të auditimit.  Nuk është e rëndësishme vetëm të Përktheu : Eni Kabashi, Audituese kemi rregulla dhe procedura të Departamenti i Auditimit të duhura, por edhe të ndahen vlerat Institucioneve Qëndrore dhe të zbatohen parimet e

integritetit dhe etikës.  Në kohën e zhvillimit të shpejtë të teknologjisë, SAI-t moderne po përballen me sfidën e digjitalizimit të

34 Nr.20, Maj – Gusht 2018

SKEPTICIZMI PROFESIONAL ESENCIAL PËR NJË AUDITIM CILËSOR

Skepticizmi nuk është thjesht dhe vetëm në qendër të auditimit, në të vertete ai

është pjesë e vetvetishme e brendshme e shumicës së audituesve. Një fakt i tillë nuk

është shumë i dukshëm për palët e treta, po të mbajmë parasysh që këto palë nga

njëra anë kërkojnë qe audituesit të jene më shumë skeptike, pra të rrisin dyshimin e tyre, dhe nga ana tjetër bëjnë presion ndaj tyre për të përmbushur deadline-et dhe

për të kryer auditimin brënda buxheteve financiare te shtrënguara. Pikërisht, këto

sjellje të stakeholdersve e bëjnë auditimin një sfide të vërtetë.

Nga: Prof.Dr.Hysen Çela, Kryetar, Instituti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar të Shqipërisë (IEKA)

ato janë ashtu siç duhet të jenë, bëhet Hyrje në mënyrë të natyrshme pjesë e sjelljes Audituesit e jashtëm gjatë angazhimit të së tyre profesionale. tyre në auditimin e pasqyrave financiare Skepticizmi nuk është thjesht dhe vetëm dhe të informacioneve të tjera në qendër të auditimit, në të vertete ai financiare historike, i përmbahen është pjesë e vetvetishme e brendshme gjithmonë kërkesave të standardeve e shumicës së audituesve. Një fakt i tillë teknike e profesionale. Këto standarde nuk është shumë i dukshëm për palët e kërkojnë që prej tyre, në çdo rast të treta, po të mbajmë parasysh që këto ndiqen të gjitha procedurat e duhura palë nga njëra anë kërkojnë qe dhe të zbatohet skepticizmi profesional, audituesit të jene më shumë skeptike, e veçanërisht e theksuar kjo në çështjet pra të rrisin dyshimin e tyre, dhe nga komplekse të ushtrimit të gjykimit ana tjetër bëjnë presion ndaj tyre për të profesional. Janë të shumtë audituesit përmbushur deadline-et dhe për të me eksperience, të cilët asnjëherë nuk e kryer auditimin brënda buxheteve humbasin dëshirën për të pyetur për financiare te shtrënguara. Pikërisht, shifrat që përfshihen në pasqyrat dhe në këto sjellje të stakeholdersve e bëjnë raportet financiare. Tundimi për të auditimin një sfide të vërtetë. pyetur se mbi çfarë baze janë llogaritur shifrat dhe nevoja për t'u siguruar që

AUDITIMI PUBLIK 35 AUDITIMI PUBLIK Skepticizmi profesional esencial për një auditim cilësor

Ndonëse konceptet për skepticizmin skepticizmit profesional si një mjet për profesional janë relativisht të thjeshta e të përmirësuar aftësinë e audituesit për pothuaj të drejtpërdrejta, në praktikën e të identifikuar rreziqet e anomalisë përditshme, kjo çështje gjen trajtime të materiale dhe për të reaguar ndaj ndryshme, kryesisht për shkak të rreziqeve të vlerësuara. Sipas po këtij mungesës sa të një kuptimi të standardi, një auditim i cili kryhet pa një përbashkët aq edhe të mungesës së qëndrim profesional skeptik nuk ka të udhëzimeve praktike mbi atë se çfarë ngjare të jetë një auditim cilësor. Tre është skepticizmi profesional dhe si elementet përbërës të skepticizmit duhet të zbatohet e dokumentohet ai profesional (i) atributet e audituesit, (ii) në praktiken e auditimit. mendësinë/te e të menduarit të audituesit dhe (iii) veprimet e audituesit 1. Një përkufizim për skepticizmin - përshkojnë të gjithë procesin e profesional auditimit dhe janë pjesë përbërëse e Fjala skepticizëm rrjedh nga fjala cilësisë së auditimit. "skeptik", e cila vjen nga greqishtja e Në mënyrë te sintetizuar skepticizmin vjetër, "skeptikos", dhe ka kuptimin profesional do ta përkufizonim si një "kureshtje ose reflektim". Kureshtje do qëndrim që përfshin të menduarit të thotë "të kërkosh informacion duke dyshues, të qenurit vigjilent (alert) ndaj pyetur; d.m.th.. të pyesësh”. Tiparet që kushteve, që mund të tregojnë për zakonisht lidhen me të qënurit skeptikë anomali të mundshme për shkak të përfshijnë marrjen në pyetje dhe gabimit ose mashtrimit dhe një vlerësim vëzhgimin e kujdesshëm, të kërkuarit kritik të evidencës se auditimit. përtej asaj që duket dhe shmangien e besimit të tepërt apo të paprovuar. 2. Lidhja midis gjykimit dhe Skepticizmi në një mjedis profesional skepticizmit profesional përfshin qëndrimin dyshues dhe Skepticizmi profesional është shumë i mosbesues, që bazohet në një standard domosdoshëm për një gjykim të kujdesit dhe nënkupton kujdesin e profesional cilësor. Megjithatë, ai është duhur në kontekstin e standardeve vetëm njëri nga komponentët që e profesionale, rregullave, mbikëqyrjes, ndihmon audituesin apo një profesionist proceseve, negocimit, mbledhjes dhe të fushës, të ushtrojë gjykime të vlerësimit të evidencës, gjykimit shëndosha profesionale. Për shembull, profesional, transaksioneve komplekse pavarësisht faktit që një profesionist të biznesit, stimujve dhe motiveve të mund të jetë skeptik, vetëm kjo nuk ndryshme, racionalizimit, etj. Standardi mjafton që profesionisti të bëjë gjykime Ndërkombëtar i Auditimit i IAASB-së,- cilësore dhe të marrë vendimet e SNA 200 kërkon përdorimin e duhura. Pra një gjykim profesional

36 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Prof.Dr.Hysen Çela, Kryetar, IEKA

KLSH

kërkon përveç skepticizmit edhe e të ardhurave pavarësisht përvojës së ekspertizën e nevojshme kontabël dhe mëparshme në auditimin e të ardhurave të auditimit si dhe eksperiencën të një entiteti dhe pavarësisht praktike. Në këtë kuptim, skepticizmi kompetencës dhe integritetit të mund të konsiderohet si një instrument individëve të emëruar në organet e për të iniciuar gjykimin profesional, drejtimit. Dyshimi i vazhdueshëm në ndonëse ky i fundit ka nevoje për më këtë drejtim supozon se mund të shume instrumente, ku përfshihen ekzistojë një shkalle pakujdesie, njohuritë, zotësitë dhe mënyrat paaftësie ose pandersh-mërie tek racionale të trajtimit të problemeve. hartuesit e informacioneve financiare historike. Shumë fusha në standardet e Literatura akademike e fushës, por edhe auditimit duket se kanë një perspektivë standardet përkatëse të kontabilitetit neutrale. Për shembull, "audituesi as dhe auditimit i referohen skepticizmit nuk supozon se drejtimi është i me fjalët “të menduarit dhe vlerësimi pandershëm dhe as nuk pranon kritik” lidhur me evidencën e auditimit. ndershmërinë e tij të padiskutueshme". Por, terma të tilla si “të menduarit Me një qasje të tillë, audituesi vlerëson kritik” dhe "vlerësimi kritik i provave të evidencën e grumbulluar me kujdes dhe auditimit" janë disi të paqartë dhe lënë objektivitet, por jo domosdoshmërisht vend për interpretim, sidomos kur lind duke supozuar se patjetër kemi të nevoja të analizohen dhe definohen se bëjmë me pakujdesi të drejtimit, cilat janë nivelet e përshtatshme të paaftësi apo mashtrim. mendimit dhe vlerësimit kritik. Gjithashtu, kjo paqartësi rritet kur Si përfundim mund të themi se vlerësohet mënyra se si kjo sjellje performanca e gjykimit profesional skeptike është demonstruar dhe ndihmohet nga skepticizmi profesional, dokumentuar në sfondin e rreziqeve të dhe realizohet përmes aftësisë, ndryshme në nivele të pohimeve për njohurive dhe motivimit të audituesit shumat në pasqyrat financiare, klasat e duke mbajtur gjithnjë parasysh mjedisin transaksioneve apo informacionet e në të cilin realizohet gjykimi. dhëna në shënimet shpjeguese të 3. Një fokus më i shtuar në pasqyrave. Literatura e auditimit skepticizmin profesional përshkruan perspektiva të ndryshme të skepticizmit profesional. Pamja Në kushtet e një ekonomie që tenton dyshuese duket në përputhje me drejt globalizimit, kur marrëdhëniet kërkesat specifike që parashikojnë midis entiteteve nga juridiksione të standardet e auditimit, d.m.th. supozimi ndryshme bëhen të natyrshme, se ekzistojnë rreziqe të konsiderueshme transaksionet e biznesit kanë prirjen të të mashtrimit, për shembull, në njohjen jenë gjithnjë e më komplekse. Është AUDITIMI PUBLIK 37 AUDITIMI PUBLIK Skepticizmi profesional esencial për një auditim cilësor

pikërisht ky kompleksitet në rritje, i cili ekzistencën e rrethanave ose të fakteve ka ndikuar edhe në standardet e apo të mënyrave që mund të ndikojnë raportimit financiar, të cilat kanë prirjen në mos paraqitjen drejt të efekteve dhe gjithashtu të sofistikohen. Një rol jo të ngjarjeve në të gjithë zinxhirin e vogël luan revolucioni në fushën e raportimit të informacionit financiar. teknologjisë së informacionit, efektet e Duke qënë themelor në punën të cilit po bëhen element thelbësor audituese, skepticizmi profesional është edhe i veprimtarive profesionale të vendosur sot në fokus të punës fushës kontabël dhe të auditimit. përmirësuese të Bordeve të standarteve Standardet e raportimit financiar të ndërkombëtare të auditimit dhe të bazuara gjerësisht në parime, raportimi i etikës (IAASB dhe IESBA) të IFAC-ut. mjaft elementëve në pasqyrat financiare Përfshirja e audituesve në të njëjtën duke përdorur koncepte të tilla si vlera e shoqëri tregtare edhe në ofrimin e drejtë dhe një numër çështjesh kontabël shërbimeve të tjera të jo auditimit, sic të njohjes dhe të matjes së vlerësimit të janë konsulencat, këshillat tatimore, elementeve, po e rrisin shumë nevojën etj., sikurse edhe vazhdimi i për njohuri dhe metoda të specializuara marrëdhënieve me të njëjtin klient për për të bërë gjykime të arsyeshme dhe të shume vite, janë elemente që pranueshme. Përmes gjykimeve eleme- potencialisht mund të kërcënojnë ntet në pasqyrat financiare marrin vlera cilësinë e auditimit, për shkak të dhe natyrisht profesionistët i rreziqeve të tilla si vetë rishikimi apo kontabilizojnë dhe regjistrojnë ato në familjarizimi. Në të tilla rrethana, mënyrë të përshtatshme. potencialisht “minohet” skepticizmi Në rolin e tyre të verifikuesit për profesional i audituesit, pasi ka shumë saktësinë dhe besueshmërinë e rapor- gjasa që pohimet e drejtimit të entitetit teve financiare, audituesit mbajnë të biznesit të pranohen si të vërteta, kur parasysh faktin që rritja e kompleksitetit ato mund të mos jenë të tilla. Audituesit në transaksionet dhe standardet e që ndodhen në këto konflikte interesi, raportimit e të kontrollit, rrit nevojën ka shumë të ngjarë të mos ndjekin në për gjykime të drejtimit, të cilat jo rrallë mënyrë rigoroze procedurat e kërkuara ndodh të jenë jo të duhura për shkak të nga standardet e auditimit. subjektivitetit dhe konflikteve të 4. Nevoja për një qëndrim profesional interesit. Në këto kushte, për të shtuar skeptik të vazhdueshëm besimin e përdoruesve tek raportimi financiar, audituesit adoptojnë qasje që Profesionistët e auditimit, në bazohen tek skepticizmi profesional, i bashkërendim me akademikët, hartuesit cili me fjalë të tjera nënkupton qasjen e standardeve, dhe rregullatorët, po që ka në themel dyshimin për synojnë të zhvillojnë një qasje sa më

38 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Prof.Dr.Hysen Çela, Kryetar, IEKA

KLSH

gjithëpërfshirëse dhe praktike të përmes procedurave të auditimit. skepticizmit profesional, e cila në sensin Skema ka në qendër paraqitjen e sjelljes praktik do të mundësonte plotësimin e skeptike të audituesit brenda një boshllëkut dhe mungesën e udhëzimeve segmenti besimi - nga besimi i plotë në të aplikimit të tij në praktikë. të majtë ku skepticizmi pothuaj nuk Propozimet më të fundit të IESBA dhe ekziston, deri tek mosbesimi apo IAASB e kanë venë theksin në zhvillimin dyshimi i plotë, ku skepticizmi është e një qasje zbatuese sa më praktike dhe pothuaj maksimal. racionale në këtë drejtim. Për audituesit, zbatimi i skepticizmit profesional duhet parë si një proces i vazhdueshëm, që lidhet me rrezikun e anomalive materiale dhe faktorët respektivë të rreziqeve të biznesit. Zbatimi i skepticizmit profesional në vazhdimësi, kërkon që audituesi të marrë në konsideratë të gjithë mekanizmin e vlerësimit të rrezikut, i cili nis me njohjen fillestare të entitetit, vlerësimin fillestar dhe paraprak të kujdesshëm e rigoroz të rrezikut, Përdorimi i skepticizmit profesional rishikimin dhe rivlerësimin e rrezikut në varet veç të tjerash, nga rrethanat dhe vazhdimësi gjatë gjithë fazave të mjedisi i operimit të entiteteve të auditimit, dhe reagimin e duhur ndaj biznesit. Disa nga faktorët që çojnë në rreziqeve të vlerësuara. Në të gjithë një qëndrim neutral ose më shumë këtë zinxhir aktivitetesh e fazash, dyshues dhe në këtë mënyrë, në audituesve ju duhet të zbatojnë një nevojën për më shumë ose më pak nivel të duhur të skepticizmit, i cili i evidence auditimi, janë listuar në pjesën garanton ata për mbledhjen dhe e fundit të skemës. Këta faktorë vlerësimin e evidencës së mjaftueshme bazohen kryesisht në rrezikun dhe dhe të përshtatshme të auditimit. Në ndjeshmërinë e anomalive materiale skemën më poshtë jepet një ilustrim i dhe në indikacionet e siguruara nga përdorimit të skepticizmit gjatë zbatimit evidencat e auditimit. të procedurave të auditimit dhe të Faktorët që çojnë në nevojën për dokumentimit të tyre. Skema nis me evidence auditimi shtesë lidhen me vlerësimin fillestar të rrezikut për te kompleksitetin e transaksioneve të ecur më tej, me rishikimin e këtij biznesit, përdorimin e zgjeruar të vlerësimi dhe reagimet përkatëse

AUDITIMI PUBLIK 39 AUDITIMI PUBLIK Skepticizmi profesional esencial për një auditim cilësor

vlerave të drejta, vlerësimet subjektive Literatura e konsultuar dhe ndryshimet e shpejta në standardet 1. IAASB, SNA 200, Objektivat e e zbatueshme të raportimit financiar. Të Përgjithshme të Audituesve të gjithë këta faktorë kanë tendencë të Pavarur dhe kryerja e një auditimi rrisin shkallën e gjykimit profesional dhe në pajtim me Standardet për rrjedhoje, të shtojnë skepticizmin që Ndërkombëtare të Auditimit, 2009. duhet të aplikojnë audituesit. New York, NY: IFAC. Si konkluzion mund të themi se 2. SNKC1 – Kontrolli i cilësisë për skepticizmi profesional duhet të firmat që kryejnë auditime dhe ushtrohet nga të gjithë kontabilistët rishikime të informacioneve finan- profesionistë, dhe jo vetëm nga ciare historike dhe angazhime të audituesit. Përgatitësit në veçanti, tjera të sigurisë dhe të shërbimeve duhet të ushtrojnë vetë skepticizëm të lidhura. 2009. New York, NY: IFAC para se t'i dorëzojnë informacionet 3. SNA 240, Përgjegjësitë e Audituesit audituesve të jashtëm. Komitetet e Lidhur me Mashtrimin në Auditimin auditimit dhe audituesit e brendshëm e PF 2009. New York, NY: IFAC. duhet të sfidojnë vetveten, kontrollet e 4. PCAOB AU 230, Due Professional vendosura dhe cilësinë e informacionit Care in the Performance of work, që prodhojnë, përpara se t'ia dorëzojnë 2006. www.pcaobus.org. audituesve të jashtëm. Nuk është detyra 5. Nelson, M.W. 2009. “A model and e audituesve të provojnë se drejtimi ka literature review of professional gabuar, është drejtimi që duhet të skepticism in auditing.” Auditing: A mbështesë pohimet e tij. Journal of Practice & Theory. Një skepticizëm efektiv kërkon që nga 6. Steven M. Glover & Douglas F. njëra anë asnjëherë të mos pranohet Prawitt, 2013 përgjigja e dhënë pa u siguruar, edhe 7. IESBA Code of Ethics for nëse ajo duket e besueshme, dhe nga professional accountants, 2016 ana tjetër, dyshimet të materializohen 8. Manuali i Auditimit të pasqyrave në pyetje të duhura, racionale, që financiare, bazuar në SNA-te e ndihmojnë të konfirmohet e vërteta ose qartësuara te IAASB-së, 2017, Hysen e kundërta e saj. Buxhetet, afatet, Cela praktikat e punës dhe metodologjitë nuk duhet të pengojnë ushtrimin e Nga: Prof.Dr.Hysen Çela, Kryetar, skepticizmit. Firmat e auditimit duhet të gjejnë mënyra më të mira, duke Instituti i Ekspertëve Kontabël të përfshirë potencialisht përdorimin e Autorizuar të Shqipërisë (IEKA) teknologjisë, për të mbajtur në nivelin e duhur skepticizmin profesional.

40 Nr.20, Maj - Gusht 2018

NDRYSHIMI MIDIS ZYRËS SË AUDITIMIT TË QEVERISË SË SHBA DHE KONTROLLIT TË LARTË TË SHTETIT NË AUDITIMET E PERFORMANCËS ME FOKUSIN TEK MATJA E EFEKTIVITETIT TË PROGRAMEVE QEVERITARE

Punim i paraqitur nga audituesja Alma Shehu, në përfundim të Fellowship-it në GAO

Në misionin e tij kryesor në mbështetje të Kongresit të SHBA, GAO synon të ndihmojë

në përmirësimin e performancës dhe të sigurojë llogaridhënien e qeverisë federale.

Për këtë GAO i kushton vëmendje të veçantë gjithë procesit të auditimit, i cili zhvillohet në përputhje me standardet e përgjithshëm të auditimit të pranuara nga qeveria (GAGAS). Pas pranimit të kërkesës së Kongresit, hartimit të pyetjes kryesore

të auditimit dhe përcaktimit të kritereve, procesi i auditimit fokusohet në grumbullimin dhe analizën e të dhënave.

Nga: Alma Shehu, Audituese, KLSH

Ndryshimi në menaxhimin e KLSH-së në dhjetor 2011, solli ndryshime të Përmbledhje ekzekutive rëndësishme në filozofinë e menaxhimit Misioni i Kontrollit të Lartë të Shtetit të këtij institucioni. Kryetari i ri i KLSH- (KLSH) si një institucion i pavarur së, z. Bujar Leskaj, theksoi se përveç kushtetues është të informojë publikun konsolidimit të auditimeve financiare, dhe Kuvendin mbi përdorimin e zhvillimi i mëtejshëm mund të arrihet burimeve publike nga qeveria qendrore duke zhvendosur vëmendjen tek dhe lokale dhe subjektet e tjera publike. auditimet e performancës1 të kryera në Gjithashtu, KLSH-ja promovon përputhje me standardet e INTOSAI-t. llogaridhënien dhe transparencën në të Qëllimi i këtij shkrimi është të gjithë sektorin publik në përputhje me prezantojë praktikat më të mira të Zyrës standardet dhe praktikat më të mira të Organizatës Ndërkombëtare të 1 Fjala e z. Bujar Leskaj, i propozuar nga Institucioneve Supreme të Auditimit Presidenti i Republikës së Shqipërisë për postin (INTOSAI), duke kontribuar në e kryetarit të KLSH, mbajtur në Komisionin e qeverisjen e mirë përmes luftës kundër Ekonomisë dhe Financave më 14.12.2011, me rastin e prezantimit të platformës së tij për korrupsionit. drejtimin e KLSH-së AUDITIMI PUBLIK 41 AUDITIMI PUBLIK Ndryshimi midis GAO-s dhe KLSH-së në auditimet e performancës me fokusin tek matja e efektivitetit të programeve qeveritare së Auditimit të Qeveris të Shteteve të veprimtarinëë e tij do të rrisë Bashkuara (GAO) që mund të jenë të besueshmërinë dhe kapacitetin e tij në zbatueshme për KLSH-në gjatë kryerjes kryerjen e auditimeve të performancës së auditimeve të performancës në për t'u përshtatur më mirë sfidave të adresimin e sfidave të ardhshme, reja dhe për të përmbushur veçanërisht në matjen e efektivitetit të pritshmëritë e qytetarëve shqiptarë, programeve qeveritare. Parlamentit dhe palëve të tjera të interesit. Në misionin e tij kryesor në mbështetje të Kongresit të SHBA, GAO synon të Objektivat ndihmojë në përmirësimin e Sa më sipër qëllimi i këtij shkrimi është performancës dhe të sigurojë të: llogaridhënien e qeverisë federale. Për këtë GAO i kushton vëmendje të  Përshkruajë qasjen e Kontrollit të veçantë gjithë procesit të auditimit, i cili Lartë të Shtetit në auditimin e zhvillohet në përputhje me standardet e performancës, veçanërisht në përgjithshëm të auditimit të pranuara matjen e efektivitetit; nga qeveria (GAGAS). Pas pranimit të  Të përshkruaj qasjen e Zyrës së kërkesës së Kongresit, hartimit të Auditimit të të Qeverisë së Shteteve pyetjes kryesore të auditimit dhe të Bashkuara për auditimin e përcaktimit të kritereve, procesi i performancës, veçanërisht në auditimit fokusohet në grumbullimin matjen e efektivitetit; dhe analizën e të dhënave. Të dhënat e mjaftueshme dhe të përshtatshme janë  Të analizojë ndryshimet mes qasjeve elemente kyçe që ndihmojnë audituesit të dy institucioneve; e GAO-s të arrijnë në konkluzione dhe të  Të propozojë disa ndryshime për hartojnë rekomandimet e duhura në përmirësimin e qasjes së KLSH-së në lidhje me efektivitetin e programeve auditimet e performancës, veçanë- qeveritare. Në procesin e follow up, që risht me fokus në matjen e konsiderohet si hap i fundit, por jo më efektivitetit. pak i rëndësishëm në procesin e Hyrje auditimit, GAO analizon zbatimin e rekomandimeve. Ky proces shqyrton Rënia e regjimit komunist dhe vendosja përmirësimet e programeve qeveritare e rendit demokratik në Shqipëri, si në të dhe se si rekomandimet e GAO kanë gjitha institucionet, u shoqërua me ndikuar që këto programe të jenë më ndryshime thelbësore në Kontrollin e efektive. KLSH duke analizuar praktikën Lartë të Shtetit, i cili deri në fillim të e GAO-s dhe përshtatur atë në viteve 1990 ishte një institucion

42 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Alma Shehu, Audituese, KLSH

KLSH

tërësisht në varësi të qeverisë. Reformat të cilat mbështesin ekipet e auditimit e thella demokratike që janë kryer në për të zgjedhur metodologjinë e duhur Shqipëri për të përmirësuar jetën e për grumbullimin dhe analizimin e të qytetarëve të saj dhe qëllimin kombëtar dhënave, duke kontribuar kështu në për anëtarësim të plotë në Bashkimin raporte auditimi të cilat në mënyrë të Europian u shoqëruan edhe me qartë adresojnë mangësitë e miratimin e Kushtetutës së re, në të programeve qeverisë dhe ofrojnë cilën nenet 162, 163, 164 dhe 165 rekomandime për përmirësimin e sanksionohet: efektivitetit dhe efikasitetit të këtyre programeve. - Autoriteti dhe funksioni i Kontrollit Ky shkrim synon të identifikojë (1) të Lartë të Shtetit; qasjen e Gao për kryerjen e auditimeve - Zgjedhja e Kryetarit të KLSH; të performancës, (2) aktorët e përfshirë - Objekti i aktivitetit të auditimit; në planifikimin, kryerjen dhe raportimin në auditimet e performancës dhe rolin e - Raportimi dhe marrëdhëniet me tyre specifik në procesin e auditimit të Parlamentin; GAO-s, (3) metodologjitë e përdorura - Marrëdhëniet me qeverinë. nga GAO për mbledhjen dhe analizimin e të dhënave, dhe (4) procesin e follow Ligji nr. 154/2014, "Për Organizimin dhe up të GAO me fokus në matjen e Funksionimin e Kontrollit të Lartë të efektivitetit të programeve qeveritare Shtetit", i cili është në përputhje të plotë me Standardet Ndërkombëtare të Kreu I Institucioneve Supreme të Auditimit 1.1 Struktura dhe kuadri i rregullator të (ISSAI) dhe praktikat më të mira KLSH evropiane qartëson të drejtën dhe detyrimin e KLSH-së për të kryerjen e Më 27 nëntor 2014, Kuvendi i Shqipërisë auditime të performancës. miratoi Ligjin e ri të KLSH-së nr. 154/2014 "Për organizimin dhe Në përmbushjen e detyrimeve të ligjit, funksionimin e KLSH", i cili hyri në fuqi KLSH ka themeluar Departamentin e në shkurt të vitit 2015. Ky ligj shënoi një Auditimit të Performancës, i cili vazhdon pikë kthese për institucionin, duke të ballafaqohet me sfida të ndryshme të profilizuar atë si një institucion modern tilla si si ngritja e kapaciteteve dhe të auditimit suprem që e bazon zhvillimi profesional i audituesve të veprimtarinë e tij në standardet performancës. INTOSAI. GAO, si një institucion udhëheqës në Institucioni i Kontrollit të Lartë të Shtetit komunitetin INTOSAI, ka krijuar procese, është i organizuar në nëntë procedura dhe struktura të brendshme, departamente, shtatë prej tyre AUDITIMI PUBLIK 43 AUDITIMI PUBLIK Ndryshimi midis GAO-s dhe KLSH-së në auditimet e performancës me fokusin tek matja e efektivitetit të programeve qeveritare departamente auditimi dhe kishte kryer rreth 152 auditime3, por Departamentin Juridik, Kontrollit të vetëm një ishte auditim performance. Zbatimit të Standardeve dhe Me synim kryerjen e aktiviteteve të Departamentin e Strategjisë dhe auditimit në përputhje me standardet Metodologjisë së Auditimit. Duke pasur INTOSAI-t dhe me qëllimin e parasysh fazat nëpër të cilat ka kalura informacionit multidimensional të KLSH dhe traditës institucionale, Parlamentit mbi përdorimin e parave aktiviteti i tij deri në vitin 2008 ishte publike, bashkë me ndryshimin në fokusuar në kryerjen e auditimeve të menaxhimin e KLSH në vitin 2011, përputhshmërisë dhe disa auditimeve vëmendje e veçantë iu kushtua financiare dhe të performancës. Është e auditimit të performancës. Në këtë rëndësishme të theksohet se Ligji për drejtim, në Dokumentin e Zhvillimit organizimin dhe funksionimin e KLSH nr. Strategjik 2013-20174, Objektivi i tretë u 8270, date 23 dhjetorit 1997, i fokusua në përmirësimin e cilësisë së ndryshuar me ligjin nr. 8599, datë 10 auditimit dhe rritjen e numrit të prill 2000, nuk jepte një përkufizim ose auditimeve të performancës. Ky nuk adresonte në mënyrë specifike dokument i rëndësishëm theksonte se auditimin e performancës si një nga "Auditimi i performancës do të jetë një llojet e auditimit. Ligji theksonte se: aktivitet i konsoliduar që synon rritjen e "Objektivi kryesor i Kontrollit të Lartë të numrit të auditimeve, me personel të Shtetit është të kontrollojë efektivitetin mire trajnuar që do të demonstrojë dhe dobinë e përdorimit të fondeve aftësi shumë të mira në kryerjen e këtij publike2 ..." por nuk i jepte një mandat lloj auditimi me ndikim në administratën të qartë KLSH për të kryer auditime publike shqiptare. Auditimi i performance. Performancës do të jetë një nga dy Nga strukturat e menaxhimit të aktivitetet më të rëndësishme në të institucioneve publike të atëhershme, gjithë veprimtarinë e institucionit të auditimi i performancës shihej si derivat KLSH-së. i llojeve të tjera të auditimit dhe jo si një lloj i ri auditimi, i cili kontribuon në ... Rezultatet e disa politikave të matjen e ekonomicitetit, efektivitetit institucioneve publike kanë treguar nga dhe efikasiencës. Në vitin 2011, KLSH njëra anë një hendek midis politikave dhe skemave të këtyre politikave, si dhe natyrën komplekse dhe gjithnjë në

3 Analiza vjetore e KLSH 2011, e publikuar në vitin 2012. 2 Neni 6 i Ligjit nr. 8270, datë 23 dhjetor 1997, 4 Dokumenti Strategjik i Zhvillimit 2013-2017, "Për Kontrollin e Lartë të Shtetit". faqet 22-24. 44 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Alma Shehu, Audituese, KLSH

KLSH

ndryshim të problemeve sociale dhe - stimulimi i kompetencës ekonomike të vendit nga ana tjetër. Ato profesionale të audituesve të KLSH- kërkojnë një lloj të ri përgjegjësie, në të së; cilin auditimi i sektorit publik duhet të - të ofronte një bazë për kryerjen me luajë rolin e tij duke pasur një qasje sukses të këtyre llojeve të dinamike dhe jo statike. KLSH do ta auditimeve; dhe t'i mundësonte fokusojë auditimin e performancës në publikut të gjerë dhe përdoruesve të rezultate dhe jo në procese, duke veçantë një perspektivë më të mirë theksuar nevojën për ndryshime, për një të të kuptuar qartë karakteristikat përmirësim të përgjegjshëm dhe të dhe profesionalizmin e KLSH5. vazhdueshëm të menaxhimit publik. Institucioni ka sfidën të shqyrtojë nëse Një tjetër moment i rëndësishëm në qëllimet dhe skemat e politikave lidhen punën e Departamentit të Auditimit të me problemet e jetës së përditshme dhe Performancës është botimi në vitin 2015 shqetësimin e palëve të interesuara ". i Manualit të Departamentit të Auditimit të Performancës. Ky manual jep Hapi i parë në përmbushjen e këtij udhëzime për audituesit e performancës objektivi të rëndësishëm, ishte në KLSH, duke përshkruar të gjitha fazat themelimi në tetor 2012 i e ciklit të auditimit të performancës siç Departamentit të Auditimit të janë: planifikimi strategjik, planifikimi Performancës në KLSH, i cili përbëhej vjetor, planifikimin i auditimit, qasjet e nga 16 auditues. Në vitin 2017, auditimit, kriteret, metodologjitë e Departamenti i Auditimit të auditimit, matricën e tij, grumbullimin Performancës përbëhej nga Drejtori i dhe analizimin e të dhënave, hartimin e Departamentit dhe 19 auditues. raportit dhe përcjelljen e raportit Me qëllim të kryerjes së punës së përfundimtar në subjekt. Në vitin 2015, auditimit në bazë të standardeve KLSH gjithashtu publikoi "Indikatorët e ndërkombëtare të auditimit dhe për tu Performancës", publikimi i cili i ardhur në ndihmë audituesve të këtij referohet përvojës britanike dhe departamenti të gjitha fazat e auditimit, konsiderohet si një udhëzues për KLSH publikoi “Udhëzuesin e Auditimit audituesit e performancës në të Performancës: ISSAI 3000-3100”. identifikimin, përcaktimin, shpjegimin Qëllimi i publikimit të këtij dokumenti dhe ilustrimin e grupeve të treguesve të nga KLSH ishte: performancës përmes të cilave një subjekt publik mund të vlerësohet nga - të ndihmonte audituesit në kryerjen palët brenda dhe jashtë organizatës. Në me cilësi të dhe të mbështetur në standard të auditimeve të 5 performances ; Udhëzuesi i Auditimit të Performancës: ISSAI 3000-3100, faqe 3. AUDITIMI PUBLIK 45 AUDITIMI PUBLIK Ndryshimi midis GAO-s dhe KLSH-së në auditimet e performancës me fokusin tek matja e efektivitetit të programeve qeveritare

kuadër të rritjes së kapaciteteve specifike e programeve qeveritare profesional të audituesve, KLSH i ka kundrejt reformave qeveritare dhe kushtuar vëmendje të veçantë administrative të ndërmarra nga programeve të trajnimit brenda dhe qeveria, vlerësimi i menaxhimit të jashtë vendit dhe sidomos trjnimit të financave publike, vlerësimi i audituesve të performancës. Gjatë vitit efektivitetit të strategjive të zhvillimit në 2012-2017, secili auditues i KLSH ka fusha të ndryshme, programet e kryer mesatarisht 25 ditë trajnimi. Për administratës fiskale dhe vlerësimi i periudhën 2002-2011, ky tregues ka reformave në to, kujdesi shëndetësor , qenë rreth 2.1 ditë trajnimi për reformat e arsimit vlerësimi i projekteve auditues. mjedisore dhe të atyre energjetike dhe vlerësimi i performancës së njësive të Që nga viti 2011, KLSH ka rritur çdo vit veçanta. Në fjalën e tij me rastin e numrin e auditimeve të performancës. analizës vjetore të KLSH për vitin 2016, Ky lloj auditimi përbënte vetëm 1 Kryetari, z. Bujar Leskaj theksoi se përqind të aktivitetit të auditimit të "Auditimi i performancës do të vazhdojë KLSH në vitin 2011, ndërsa përqindja e të mbetet prioritet i punës sonë, si një këtij lloji të auditimit u rrit në vitin 2015 auditim që parandalon para se të shkoi në 8 për qind dhe në vitin 2017 në penalizojë, studion në mënyrë analitike rreth 10 për qind. para se të krahasojë mekanikisht , Auditimet e performances për vitet rekomandon zgjidhje optimale, duke 2011-2017 synuar kryesisht ndryshimin e sjelljes Viti Numri Numri i Pasha ne dhe mentalitetit të zyrtarit publik total i auditimeve përqindje nëpërmjet komunikimit të hapur dhe auditimeve të e auditimeve të të kryera performancës performances konstruktiv, pa kompromentuar nga KLSH kundrejt totalit vendimmarrjen apo hartimin e 2011 152 1 1 politikave ". 2012 158 4 3

2013 153 6 4 Numri i gjetjeve, konkluzioneve dhe rekomandimit është rritur gjithashtu 2014 160 8 5 nga viti në vit. Në vitin 2017, totali ishte 2015 158 12 8 si më poshtë: 2016 154 13 8 528 gjetje; 424 konkluzione; 396 2017 156 15 10 rekomandime. Burimi: Publikimet “Analiza vjetore e KLSH” për Rekomandimet e audituesve të vitet 2011-2017 Departamentit të Auditimit të Mbulimi i auditimit të performancës Performancës kryesisht lidhen me aktualisht varion nga performanca përmirësimin e kuadrit ligjor dhe kuadrit

46 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Alma Shehu, Audituese, KLSH

KLSH

rregullator si dhe fokusohen në pritshme, grupi i auditimit në diskutime përmirësimin e aspekteve organizative të vazhdueshme me Drejtorin e të subjekteve të audituara. Departamentit harton pyetjen kryesore dhe matricën e auditimit. Duke pasur parasysh faktin se KLSH ndër vite ka kryer kryesisht auditime përputhshmërie dhe fakti që Shembulli i matrices së auditimit të institucionet e njohin këtë lloj të performances 6 auditimit, iniciimi dhe kryerja e auditimeve të performancës nuk ishte e lehtë. Një pjesë e madhe e zyrtarëve të çdo niveli në administratën publike kanë një qasje kontradiktore ndaj këtij lloji të auditimit dhe ende nuk e kuptojnë rolin e auditimit të performancës. 1.2. Matja e efektivitetit në auditimet e performancës të KLSH

Bazuar në ligjin e tij organik , KLSH mund të vendosë në mënyrë të pavarur Për pyetjen kryesore dhe nënpyetjet, dhe në çdo kohë për planin e grupi i auditimit përcakton kriteret, të aktiviteteve të auditimit. Para dhënat që nevojiten, burimet e të përfundimit të vitit, Kryetari i KLSH-së dhënave, metodat e përdorura për miraton Planin Vjetor të Auditimit për mbledhjen dhe analizimin e të dhënave, vitin e pasardhës në bazë të teknikat analitike, kufizimet në propozimeve të përcjella nga drejtorët e konkluzionet që mund të raportohen departamenteve, të cilët propozimet i dhe përshkrimin e ngjarjeve të kanë pasur subjekt të diskutimeve pazakonshme në bazë të kësaj analize. interne brenda departamentit. Pas Matja e efektivitetit të programeve dhe miratimit të Planit Vjetor të Auditimit, politikave të qeverisë qendrore dhe krijohen grupet e auditimeve që do të lokale është e lidhur ngushtë me kryejnë auditimin për secilën temë. burimet e të dhënave, autenticitetin Në fazën përgatitore, grupi i auditimit dhe besueshmërinë e tyre, metodat e auditimit përpiqet merr informacion për zgjedhura nga grupi i auditimit për veprimtarinë e subjektit që do të mbledhjen e të dhënave të cilat, pas audiztohet, politikat e tij dhe strukturën analizës, duhet të ofrojnë një pasqyrë të administrative. Pasi grupi i agjitimit ka identifikuar programin, objektivat e 6 KLSH, Manuali i Departamentit të Auditimit të programit, inputet dhe rezultatet e Performances, faqja 40. AUDITIMI PUBLIK 47 AUDITIMI PUBLIK Ndryshimi midis GAO-s dhe KLSH-së në auditimet e performancës me fokusin tek matja e efektivitetit të programeve qeveritare qartë për efektivitetin e këtyre seksion specifik që përshkruan secilën programeve. Pjesë e manualit të metodë që mund të përdoret për Departamentin e Auditimit të grumbullimin dhe analizimin e të Performancës është gjithashtu një dhënave udhëzues i shkurtër i qasjes/ 1.3. Follow up në KLSH si një metodologjisë së auditimit. Në këtë mekanizëm për matjen e efektivitetit të seksion theksohet "... Ky seksion duhet programeve dhe politikave të qeverisjes të listojë të gjitha teknikat për qendrore dhe lokale. mbledhjen, përpunimin, analizimin dhe publikimin e informacionit. Metodat Ligji i ri i KLSH "Për Organizimin dhe duhet të jenë në përputhje me qasjen e Funksionimin e Kontrollit të Lartë të zgjedhur. Për shembull, ekipi i auditimit Shtetit" përcakton qartë se si KLSH nuk mund të zgjedhë një qasje sasiore duhet të ndjekë zbatimin e dhe pyetësorët me pyetje të hapura të rekomandimeve. Neni 15 j, "Të drejtat përdoren si metodë për mbledhjen e të dhe detyrat e KLSH" parashikon që dhënave7". Të dhënat në auditimet e "Kontrolli i Lartë i Shtetit, kur është e performancës të KLSH-së kryesisht përshtatshme, në fillim, gjatë dhe / ose grumbullohen nga shqyrtimet e dosjeve, në fund të auditimit ... cakton afatin për intervistat e punonjësve të entitetit të zbatimin e rekomandimeve dhe duhet të audituar, pyetësorët e hapur dhe të informohet nga subjektet e audituara në mbyllur, hulumtimi aktiv dhe praktikat lidhje me zbatimin e rekomandimeve më të mira. Grupi i auditimit, bazuar në brenda 20 ditëve".Neni 30, paragrafi 2, përvojën audituese, njohuritë e fituara "Rekomandimet e KLSH-së dhe follow gjatë fazës studimore, trajnimet dhe up" parashikon që "subjekti i audituar i edukimit arsimor të anëtarëve të grupit raporton KLSH mbi ecurinë e zbatimit të të auditimit, është përgjegjës për rekomandimeve të dhëna brenda 6 përcaktimin e kritereve dhe metodat muajve nga përcjellje së raportit të për mbledhjen dhe analizimin e të auditimit". dhënave. Mungesa e njohurive të Rregullorja e Brendshme e KLSH-së dhe thelluara për metodologjinë për vendimi e Kryetarit të KLSH i vitit 2016 grumbullimin dhe analizimin e të "Për procedurat për kryerjen dhe dhënave dhe kufizimet e secilës metodë dokumentimin e punës për verifikimin e e bën të vështirë për audituesit e KLSH zbatimit të rekomandimeve të KLSH" të matin efektivitetin e programeve janë dokumentet udhëzuese për qeveritare. Manuali i Departamentit të kryerjen e follow up. Procesi i ndjekjes Auditimit të Performancës nuk ka një së zbatimit të rekomandimeve është një proces i rëndësishëm në KLSH dhe bëhet 7 Manuali i Departamentit të Auditimit të Performancës, për të gjitha llojet e auditimeve. Në faqe 51 48 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Alma Shehu, Audituese, KLSH

KLSH

auditimet pasardhëse, raportimi në qëndrueshëm ekonomik dhe social të lidhje me implementimin e vendit, duke përfshirë dhe angazhimet rekomandimeve përbën një pjesë të që lidhen me Qëllimet e Zhvillimit të rëndësishme të raportit të Auditimit. Qëndrueshëm. Dokumenti i SKZHI Gjithashtu në fund të çdo viti, KLSH paraqet vizionin për zhvillimin e kryen një auditim lidhur me mënyrën se demokracisë, zhvillimin social dhe si janë zbatuar planet e veprimit për ekonomik të vendit, duke nënvizuar implementimin e rekomandimeve të aspiratat për integrim në Bashkimin lëna më parë nga KLSH. Çdo Evropian. SKZHI paraqet si do të arrihet departament auditimi kryen ky vizion përmes politikave dhe monitorimin e rekomandimeve të lëna prioriteteve që synojnë: prej tij dhe raporton veçmas për këtë. - Nxitjen e zhvillimit të vendit, duke KLSH ende nuk ka konsoliduar një krijuar një rritje të qëndrueshme database për të gjitha rekomandimet e ekonomike, nëpërmjet një stabiliteti auditimit dhe kjo e bën të vështirë makroekonomik dhe financiar; ndjekjen e zbatimit të tyre. Kjo bëhet - Rriitjen e standardeve që i shërbejnë edhe më e vështirë për rekomandimet e qytetarëve, rritjen e mirëqenies dhe auditimeve të performancës, pasi siç sigurimin e mbrojtjes të drejtat e është përmendur më parë, tyre; rekomandimet e auditimimeve të - Transformimin e Shqipërisë në një performancës së KLSH-së lidhen me vend standard, për të bërë të natyrën organizative të çështjeve të mundur anëtarësimin në Bashkimin kontrollit të brendshëm dhe propozime Europian; dhe për përmirësimin e kuadrit ligjor dhe - Hartimin e politikave që rrisin rregullator. Subjektet tentojnë të konkurrencën dhe rritjen ekonomike zbatojnë më shumë rekomandimet për të vendit, në krahasim me vendet e përmirësimin e kontrolleve të rajonit dhe më gjerë. brendshme. Ndryshimet në ligjet dhe kornizat rregullatore kërkojnë kohë dhe Për shkak të kapaciteteve dhe përvojat përfshirjen e shumë palëve, dhe kjo e e saj të kufizuara, KLSH ende nuk ka bën të vështirë që Departamenti i hartuar një dokument / udhëzim Auditimit të Performancës të raportojë specifik për mënyrën e ndjekjes dhe mbi zbatimin e këtyre rekomandimeve. raportimit në Kuvend të përmbushjes së Qeveria e Republikës së Shqipërisë ka objektivave të Strategjinë Kombëtare hartuar Strategjinë Kombëtare për për Zhvillim dhe Integrim Zhvillim dhe Integrim (SKZHI) dhe ky dokument kombinon axhendën e integrimit në BE me zhvillimin e

AUDITIMI PUBLIK 49 AUDITIMI PUBLIK Ndryshimi midis GAO-s dhe KLSH-së në auditimet e performancës me fokusin tek matja e efektivitetit të programeve qeveritare

Kreu II e GAO-s nga ekzekutivi dhe i dha këtij institucioni një mandat të gjerë për të 2.1. Struktura dhe kuadri organizator i hetuar se si shpenzohen paratë GAO federale. Legjislacioni më vonë sqaroi - GAO është një institucion i pavarur, dhe zgjeroi rolin e GAO, por Akti i që punon për Kongresin e Shteteve Buxhetit dhe Kontabilitetit i vitit 1921 të Bashkuara të Amerikës. Misioni i vazhdon të shërbejë si bazë për tij është të mbështesë Kongresin në aktivitetin e këtij institucioni. GAO përmbushjen e përgjegjësive të tij drejtohet nga Kontrollori i Përgjithshëm, kushtetuese për përmirësimin e i cili ka një mandate 15-vjeçar. GAO performancës dhe për të siguruar është e organizuar në 14 departament, llogaridhënien e qeverisë federale Zyra e Këshillit të Përgjithshëm dhe Zyra për të mirën e qytetarëve e Inspektorit të Përgjithshëm. Aktiviteti i amerikanë. GAO mbështet auditimit i GAO-s bazohet në standardet mbikëqyrjen e Kongresit duke: profesionale dhe udhëzimet që - audituar veprimtarinë e agjencive përfshihen në dokumentin Standardet e federale për të përcaktuar nëse Përgjithshme të Auditimit të Qeverisë fondet federale janë shpenzuar në (GAGAS), i njohur edhe si Libri i Verdhë. mënyrë efektive dhe eficiente; Ky dokument siguron një kuadër rregullator për kryerjen e auditimeve - hetuar pretendimet për veprimtari me cilësi të lartë. Këto standarde të paligjshme dhe të pahijshme; përdoren gjithashtu nga audituesit e - raportuar se sa mirë programet dhe njësive të qeverisjes vendore dhe lokale politikat qeveritare po përmbushin dhe subjektet që marrin fonde objektivat e tyre; qeveritare. Këto standarde përmbajnë kërkesat dhe udhëzimet që kanë të - kryer analiza të politikave dhe bëjnë me etikën, pavarësinë, gjykimin evidentimin e opsioneve që merren dhe kompetencën profesionale të në shqyrtim nga Kongresi audituesve, kontrollin e cilësisë, Akti i Buxhetit dhe Kontabilitetit i vitit kryerjen e auditimit dhe raportimin. 1921 transferoi përgjegjësitë e auditimit 2.2. Auditimi i Performancës në GAO nga Departamenti i Thesarit në një agjenci të re dhe kështu nisi zanafilla e Aktiviteti auditues i GAO-s dhe veprimtarisë së Zyrës së Auditimit të produktet që i paraqiten Kongresit dhe Qeverisë8. Akti ligjor siguroi pavarësinë publikut janë kryesisht auditimet e performancës, auditimet financiare dhe 8 Zyra e Përgjithshme e Kontabilitetit në SHBA dëshmi. u bë Zyra e Auditimit të Qeverisë së SHBA në 1994. 50 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Alma Shehu, Audituese, KLSH

KLSH

GAO e inicion aktivitetin e saj auditues citetit, efektivitetit dhe eficiencës në me kërkesë të komisioneve ose nën auditimet e performancës. Më poshtë komisioneve të Kongresit ose kur është gjendet shembulli i matricës së auditimit e mandatuar nga ligjet ose raportet të të performances që përdoret nga grupet komisioneve të Kongresit. GAO e auditimit të GAO-së gjithashtu inicion auditime me iniciativën e Kontrollorit të Përgjithshëm. Në pranimin e kërkesave të anëtarëve të Kongresit, GAO mund të iniciojë aktivitet auditues vetëm brenda mandatit dhe kompetencave të saj. Për pranimin e kërkesave të Kongresit, së bashku me qëllimin dhe kohën e kryerjes së auditimit, GAO vlerëson nëse subjekti i audituer, një programi ose aktiviteti i veçantë është financuar ose do të financohet nga fonde federale ose kryhet sipas një ligjit ekzistues federal. Rreth 80 % e auditimeve të kryera nga GAO janë auditime performance.

Suksesi i punës së kryer nga GAO konsiston kryesisht në procesin e planifikimit të auditimit. Ky është procesi në të cilin grupi i auditimit përpiqet të kuptojë dhe qartësojë objektivat e auditimit, kryen hulumtime paraprake rreth kërkesës së marrë për të informuar palët e përfshira në auditim, harton matricën e auditimit dhe zhvillon fushëveprimin e propozuar dhe metodologjinë e auditimit. Grupi i auditimit, në bashkëpunim dhe diskutime të vazhdueshme me palët e tjera të përfshira në auditim, identifikon risqet dhe përcakton mënyrën e mbledhjes dhe analizimit të të dhënave për të hartuar gjetjet, konkluzionet dhe rekomandimet për matjen e ekonomi-

AUDITIMI PUBLIK 51 AUDITIMI PUBLIK Ndryshimi midis GAO-s dhe KLSH-së në auditimet e performancës me fokusin tek matja e efektivitetit të programeve qeveritare

Pyetja Kriteret dhe Qëllimi dhe Kufizimet Çfarë do ti lejojë Kryesore informacioni I metodologjia GAO-s të kërkuar dhe burimet përfshirë dhe shprehet analiza e tij besueshmërinë e të e kryer dhënave Cilës pyetje Cili është Si do ti përgjigjet Cilat janë Cilat janë po përpiqet ti informacioni që i ekipi çdo pyetje? kufizimet e rezultatet e përgjigjet nevojitet grupit të matrices së pritshme të grupi i auditimit për Përshkruani auditimit dhe si punës? auditimit? adresimin e pyetjes strategjitë për do të ndikojnë së auditimit? grumbullimin e ato tek produkti? Përshkruani informacionit apo çfarë mund të Identifikoni Për objektivat e të dhënave të Cito ndonjë shpreheni pas pyetjet kyçe të auditimit të kërkuara, të tilla si kufizim si rezultat kryerjes se auditimit. performancës që do marrja e mostrave i informacioneve auditimit. të vlerësojnë të të rastësishme, të marra ose Sigurohuni që dhëna kundrejt studime të rasteve qëllimit e Jepni një secila pyetje kritereve të qarta, të të ngjashme, metodologjisë të përshkrim të të jetë identifikohen grupet e fokusit, tilla si: rezultateve specifike, kriteret ose planet pyetësorët, - Cilësia e të paraprake për objektive, për mbledhjen e krahasimi me dhënave ose qëllime neutrale, e dokumenteve që praktikat më të besueshmëria e ilustruese, nëse matshme dhe nevojiten për mira, përdorimi i tyre. mundeni. e zbatueshme. përcaktimin e bazave ekzistuese -Pamundësia për Sigurohuni që kritereve që duhen të të dhënave, të aksesuar lloje përgjigja e Sigurohuni që përdorur. marrjen e të caktuara të të propozuar të të jenë të fotografive, dhënave ose për trajtojë pyetjen përcaktuara Për objektivat e regjistrimeve video të marrë të dhëna në kolonën e kushtet kyçe. auditimit të ose audio, etj. që mbulojnë parë. performancës që periudhën kohore nuk do të vlerësojnë Përshkruani fushën që auditohet . Nëse është e provat kundrejt e planifikimit të përshtatshme, kritereve të qarta, secilës strategji, - Kufizime të jepni një për por në vend të kësaj duke përfshirë klasifikimit të të shkrim për japin siguri në lidhje afatet kohore, dhënave për materialet video, me një program vendet për t'u shkak të sigurisë. audio, animacion (kriteret e vizituar dhe ose media të nënkuptuara), shtoni madhësitë e -Pamundësia për tjera që mund të "Kriteret: A6.03". mostrës. të përgjithësuar ndihmojnë në ose ekstrapoluar komunikimin e Identifikoni Përshkruani gjetjet për mesazhit të dokumentet ose teknikat analitike tërësinë e të auditimit llojet e informacionit që do të përdoren: dhënave që grupi i auditimit siç janë analiza e - Sigurohuni që të duhet të ketë. regresionit, analiza adresohet se si e përfitimit të këto kufizime do Identifikoni nëse kostos, analiza e të ndikojnë në

52 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Alma Shehu, Audituese, KLSH

KLSH

Pyetja Kriteret dhe Qëllimi dhe Kufizimet Çfarë do ti lejojë Kryesore informacioni I metodologjia GAO-s të kërkuar dhe burimet përfshirë dhe shprehet analiza e tij besueshmërinë e të e kryer dhënave mund të mblidhen ndjeshmërisë, produkt. fotografi, video, modelimi, analiza audio ose media të përshkruese, tjera për të rritur analiza e dokumentimin dhe përmbajtjes, dhe komunikimin e përmbledhje të informacionit. studimeve të rasteve të Identifikimi i planeve ngjashme, etj. për të adresuar funksionin e Përshkruani hapat kontrolleve të që duhet të brendshme dhe ndërmerren për të përputhshmërinë e vlerësuar aktivitetit. besueshmërinë e burimeve të të Identifikoni planet dhënave. për follow up për gjetjet e rëndësishme dhe rekomandime ende të pazbatuara që grupi i auditimit i ka gjetur në marrjen e informacionit gjatë fazës studimore

Identifikoni burimet e informacionit që ju nevojitet siç janë: bazat e të dhënave, studimet, ekspertë të fushave specifike, zyrtarët e programeve federale, modelet të ndryshme, etj.

Si pjesë e degës legjislative, e cila fakte dhe ndihmojnë agjencitë të ndihmon dhe mbështet Kongresin për identifikojnë sfidat dhe mangësitë dhe marrjen e vendimeve në dobi të të ndërmarrin veprime për të qytetarëve amerikanë, GAO i paraqet përmirësuar aktivitetin e tyre. GAO Kongresit raporte që janë të bazuara në përdor një qasje menaxheriale të bazuar

AUDITIMI PUBLIK 53 AUDITIMI PUBLIK Ndryshimi midis GAO-s dhe KLSH-së në auditimet e performancës me fokusin tek matja e efektivitetit të programeve qeveritare në risk në auditimet e performancës marrin pjesë në mbledhjet dhe përfshin ekspertë të ndryshëm që vendimmarrëse të grupit të auditimit. prej inicimit të aktivitetit auditues deri Specialistët mund të jenë avokatë / në publikimin e tij. Matrica e auditimit jurist dhe përfshirja e tyre në një përgatitur nga grupi i auditimit auditim varet nga ndjeshmëria ligjore. përshkruan objektivat, fushëveprimin Angazhimi i tyre mund të shkoj nga një dhe metodologjinë e auditimit. Përveç rishikim formal i produkteve të auditimit matricës, grupi i auditimit përgatit një që kanë pak ose aspak përmbajtje projekti plan i cili specifikon detyrat, ligjore deri në pjesëmarrjen e përgjegjësitë e personelit dhe datat e vazhdueshme në aktivitetet audituese parashikuara për përmbushjen e çdo që kërkojnë këshillim intensive ligjor. etape të auditimit. Ekspertët e metodologjisë së Ekipit të Metodave Kërkimore të Aplikuara 2.3. Palët e interesuara dhe roli i tyre (ARM) ose Qendrës së Dizenimit, në procesin e auditimit Metodave dhe Analizave të ARM ofrojnë Në varësi të kompleksitetit të temës dhe ndihmë në formulimin e pyetjeve të ndikimit që mund të ketë raporti i GAO- auditimit dhe në identifikimin e s, drejtorët dhe zëvendësit e tyre gjatë çështjeve që lidhen me metodologjinë. gjithë procesit të planifikimit të Specialistët e ARM-së përfshihen në auditimit identifikojnë aktorët e diskutimin dhe përzgjedhjen e qasjes mundshëm të brendshëm që mund të metodologjike audituese. Specialistët e jenë një vlerë e shtuar dhe të rrisin ARM ku përfshihen statisticienë, cilësinë e auditimit. Palët e interesuara specialistët për hartimin e pyetësorëve, ose aktorët e tjerë në procesin auditues ekonomistë dhe specialistë të tjerë të GAO-s janë drejtues ose staf, aftësitë konsultohen sipas rastit kur auditimet e të cilëve janë të nevojshme për përfshijnë qasje në fushat e tyre të përfundimin në kohë dhe me cilësi të ekspertizës. Për shembull, specialistët e auditimit. Termi i përdorur për palët e ARM-së janë shpesh përgjegjës për brendshme të interesuara është dokumentimin e planeve të mostrimit specialistë. Ata zakonisht përfshihen dhe anketave. FAIS i (Ekip i Auditimi prej fillimit në punën audituese si pjesë Forenzikës dhe Shërbimeve e grupit të auditimit për të hartuar Investigative) konsultohet kur audituesit matricën e auditimit, për të mbledhur identifikojnë raste mashtrim, shkelje dhe analizuar të dhënat, për të hartuar etike, konflikte interesi, shpërdorim, mesazhin e auditimit dhe hartimin e keqpërdorim, ose keqmenaxhim të raportit përfundimtar. Duke qenë se ata fondeve federale. Për të siguruar ndihmojnë në hartimin dhe rishikimin e përfshirjen efektive të të gjithë palëve produktit të auditimit, ata përgjithësisht të interesuara, specialistët janë

54 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Alma Shehu, Audituese, KLSH

KLSH

përgjegjës për kontributin e tyre në CDMA synon rritjen e cilësisë së punës auditim. Ata gjithashtu luajnë një rol të audituese të GAO-s, duke ofruar ndihmë rëndësishëm në përcaktimin e mesazhit në metodologji, analitikë dhe teknikë të produktit dhe rishikimin e gjetjeve, për grupet e auditimit. Misioni i CDMA konkluzioneve dhe rekomandimeve. është të prezantojë metoda të reja dhe të transferojë njohuritë për fushën e 2.4. Roli i Ekipit të Metodave të auditimit, të cilat janë në përputhje me Kërkimeve të Aplikuara (ARM) në standardet e GAO-s dhe standard të mbështetjen e aktiviteteve të auditimit tjera profesionale. Përfshirja e hershme Ekipi i Metodave të Kërkimeve të e CDMA lejon që specialistët e saj të Aplikuara është një nga 14 ekipet e GAO –s identifikojnë mundësitë kërkimore dhe që përbëhet nga profesionistë me të përcaktojnë avantazhet dhe ekspertizë në hartimin dhe aplikimin e disavantazhet e qasjeve të ndryshme. metodologjive të përshtatshme që Në fillim të çdo aktiviteti auditues një ndihmojnë grupet e auditimit të GAO- anëtar i stafit të CDMA diskuton me së për informimin e Kongresit rreth ekipin e auditimit qëllimin e auditimit veprimtarisë të qeverisë. ARM përbëhet dhe nevojën e pritshme për ndihmë. nga pesë ekipe: Qendra për studimet ekonomike  Qendra për hartimin e metodave (Center for Economics - CE) dhe analizës; Misioni i CE është të ofrojë ekspertizë  Qendra për studime ekonomike; në një gamë të gjerë çështjesh,  Qendra për analiza të zgjeruara; metodash dhe analizash ekonomike.  Qendra për Metodat dhe Çështjet e Ato mund të ndihmojnë ekipin e Vlerësimit; auditimit të identifikojë çështjet  Qendra për Shkencë, Teknologji dhe ekonomike relevante për auditimin dhe Inxhinieri. të diskutojë qasjet dhe metodologjitë Qendrat ofrojnë ekspertizë në shumë më të përshtatshme dhe më të fusha, duke përfshirë analizën e kostos, realizueshme për t'i adresuar këto dizenjimin e auditimit, ekonominë, çështje. Ekonomistët e CE analizën e të dhënave, vlerësimin, bashkëpunojnë me ekipet e auditimit shkencën, statistikat, anketat, për të identifikuar dhe mbuluar çështjet teknologjinë, inxhinierinë dhe sigurinë e ekonomike dhe për të kryer punë që IT. adreson objektivat e auditimit. CE përfshin ekonomistët me ekspertizë në Qendra për hartimin e metodave dhe çështjet që përfshijnë aktivitetin e analizës (Center for Design Methods, qeverisë dhe ekonominë federale, si: and Analysis CDMA) analizën e risqeve, njohuri për taksat

AUDITIMI PUBLIK 55 AUDITIMI PUBLIK Ndryshimi midis GAO-s dhe KLSH-së në auditimet e performancës me fokusin tek matja e efektivitetit të programeve qeveritare dhe subvencionet, si dhe efektet për qëllim forcimin e metodave të ekonomike të një ligji, akti rregullativ, vlerësimit, si dhe përmirësimin dhe projekti ose programi. Ekonomistët e CE promovimin e zhvillimit të njohurive. gjithashtu ofrojnë asistencë duke iu Qëllimi final i CEMI është të mbështesë përgjigjur shumë pyetjeve që, në shikim qeverisjen efektive dhe politikat e të parë, nuk mund të konsiderohen se bazuara në të dhëna të pakundër- përfshijnë çështje ekonomike. shtueshme, duke ndihmuar Kongresin dhe Degën e Ekzekutivit të përmbushin Qendra për Analizën e Avancuar përgjegjësitë e tyre. Për të promovuar (Center for Enhanced Analytics- CEA) qeverisjem efektive dhe politikat e CEA rrit cilësinë e punës së GAO-s, duke bazuara në të dhëna të u ofruar grupeve të auditimit ndihmë në pakundërshtueshme, CEMI: analizë të avancuar për të dhëna të  punon për përmirësimin e metodat e strukturuara dhe të pastrukturuara duke vlerësimit përdorur analizë parashikuese dhe përshkruese. Ekspertët e CEA mund të  propozon udhëzime për përfshirjen e ndihmojnë grupet e auditiimit gjatë çdo informacionit të vlerësimit në fazë të auditimit, por ndihma e tyre politikë, buxhet dhe menaxhimin e është më efektive në fillim të programeve; planifikimit të auditimit për të  promovon zhvillimin e njohurive. identifikuar metodat dhe qasjet Stafi i CEMI kryen studime të veta dhe analitike më të përshtatshme përgjatë në partneritet me ekipet e tjera, harton gjithë procesit të auditimit. dokumente orientuese dhe konsultohet Qendra për Metodat dhe Çështjet e mbi metodat dhe politikat e vlerësimit Vlerësimit (Center for Evaluation të programeve brenda dhe jashtë GAO-s Methods and Issues- CEMI) për të ndihmuar në shkëmbimin e njohurive dhe rritjen e kapacitetit të Misioni i CEMI është të përmirësojë vlerësimit të agjencive federale. vlerësimet që jep GAO-s dhe por edhe në mbarë qeverinë. CEMI harton Qendra për Shkencë, Teknologji dhe raporte dhe studime që përfshijnë Inxhinieri (Center for Science, vlerësimin e programeve qeveritare, Technology, and Engineering CSTE) matjen e performancës, statistika të CSTE ndihmon grupet e auditimit në aplikuara, hulumtime të aplikuar të auditimin e blerjeve në sistem, shkencave sociale dhe analiza të vlerësimin e kontraktonit, vlerësimin e orientuara drejt së ardhmes, të kostos, menaxhimin e investimeve dhe ashtëquajtura "largpamësi e bazuar". teknologjisë, sigurinë kompjuterike dhe Publikimet dhe përpjekjet e CEMI kanë vlerësimin e cenueshmërisë së këtyre

56 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Alma Shehu, Audituese, KLSH

KLSH

sistemeve, si dhe analizën e që përdorin pothuajse çdo lloj antiterrorizmit, duke përfshirë zbulimin teknologjie. e armëve dhe gatishmërinë për 2.5. Matja e efektivitetit në auditimet e katastrofat. CSTE gjithashtu identifikon performancës së GAO-s praktikat më të mira në sektorin privat dhe publik dhe i përdor ato si kritere për Siç u përmend më parë, e gjithë puna punën e GAO-s. dhe procesi i auditimit e kryer nga GAO është në përputhje me dokumentin e Ekspertiza e CSTE fokusohet në Standardeve të Përgjithshme të përmirësimin e sigurisë kompjuterike, Auditimit të Qeverisë (GAGAS). Në teknologjisë së informacionit dhe GAGAS, auditimet e performancës modernizimit të sistemeve, vlerësimi i përcaktohen si auditime që sigurojnë maturimit të teknologjisë për sigurinë e gjetje ose konkluzione bazuar në vendit duke siguruar në këtë mënyrë vlerësimin e dëshmive të mjaftueshme saktësinë teknike të punës së GAO-s. dhe të përshtatshme kundrejt kritereve. Stafi i CSTE që ndihmon ekipet e Auditimi i performancës në GAO me auditimit zotëron një gamë të gjerë objektiv të përcaktimit ose vlerësimit të aftësish dhe përvoje. Disa janë efektivitetit të programit mund të inxhinierë me ekspertizë në inxhinierinë përfshijë gjithashtu një objektiv shtesë e sistemeve, zhvillimin dhe blerjen e të vlerësimit të kontrolleve të software-ve, sistemet në kohë reale, brendshme për të përcaktuar arsyet për rrjetet e të dhënave dhe vlerësimet e mungesën e efektivitetit të një programi lidhura me teknologjinë dhe analizën e ose se si efektiviteti mund të kostos. Disa prej tyre kanë përvojë në përmirësohet. auditimet që lidhen me sigurinë, duke përfshirë sigurinë elektronike dhe Për auditimet e performancës, GAGAS kontrollet në sigurinë kompjuterike, të nuk përfshin standardet e tjera, por cilat përfshijnë sisteme testimi për të pranon se audituesit mund të përdorin identifikuar dobësitë. Të tjerë janë ose mund t'u kërkohet të përdorin shkencëtarë në fushat socialë dhe të standarde të tjera profesionale siç janë: edukimit , përvoja e të cilëve përfshin  Standardet Ndërkombëtare për hulumtime në fushën e shkencës dhe Praktikat Profesionale të Auditimit të teknologjisë për rastet e terrorizmit dhe Brendshëm të hartuar nga Instituti i përdorimit të armëve bërthamore, Audituesve të Brendshëm; biologjike dhe kimike. Stafi i CSTE mund të ndihmojë grupet e  Parimet Udhëzuese për Vlerësuesit, auditimit të identifikojnë dhe të hartuara nga Shoqata Amerikane interpretojnë kriteret për vlerësimin e e Vlerësimit; performancës së programeve federale

AUDITIMI PUBLIK 57 AUDITIMI PUBLIK Ndryshimi midis GAO-s dhe KLSH-së në auditimet e performancës me fokusin tek matja e efektivitetit të programeve qeveritare

 Standardet e Vlerësimit të rezultate. Në vlerësimin dhe matjen e Programit, të hartuara nga Komiteti i efektivitetit të një programi të caktuar Përbashkët mbi Standardet për përkundrejt qëllimeve dhe objektivave Vlerësimin e Arsimit; të përcaktuara të njësisë që auditohet, audituesit e GAO-s përfshijnë në planin  Standardet për Testimin Arsimor dhe e auditimit vlerësimin e politikave dhe Psikologjik, të hartuara nga Shoqata procedurave të brendshme. Në e Psikologëve Amerikane. vlerësimin e auditimit të brendshëm, Kapitulli 6 i GAGAS i është dedikuar audituesit e GAO-s fokusohen në standardeve të punës që kryhet në për raportimin se si planifikimi, organizimi, auditimet e performancës. Në hyrje të drejtimi dhe kontrolli i operacioneve të këtij kapitulli theksohet se "Qëllimi i programeve ndikojnë në efektivitetin e kërkesave të punës në terren është të programeve të caktuara qeveritare. krijojë një qasje të përgjithshme për 2.6. Të dhënat e përdorura në procesin audituesit që të aplikojnë siguri të e auditimit dhe rëndësia e mbledhjes arsyeshëm se të dhënat (dëshmitë) janë dhe analizimit të të dhënave në GAO. të mjaftueshme dhe të përshtatshme për të mbështetur gjetjet dhe Për të vlerësuar efektivitetin e agjencive konkluzionet " ... mjaftueshmëria dhe federale ose një programi të caktuar të përshtatshmëria e të dhënave të zbatuar prej tyre, GAO përdor metoda nevojshme dhe testimi i tyre do të të ndryshme për mbledhjen dhe ndryshojnë në bazë të objektivave, analiyimin e të dhënave. Metodologjia e gjetjeve dhe konkluzioneve të auditimit". mbledhjes dhe analizimit të të dhënave varet nga fushëveprimi dhe Në këtë kapitull, audituesit e GAO-s kompleksiteti i auditimit dh përshkruan njihen dhe mund të gjejnë një natyrën dhe shtrirjen e procedurave të përkufizim të efektivitetit në programet auditimit për mbledhjen dhe analizimin e qeverisë. Pra, efektiviteti i e këtyre të dhënave për të adresuar operacioneve të programit përcaktohet objektivat e auditimit. Sipas GAGAS, si kontrolli mbi operacionet e programit, audituesit duhet të hartojnë përfshirë politikat dhe procedurat që metodologjinë për të pasur siguri të njësia e audituar ka zbatuar për të arsyeshme se të dhënat janë të siguruar siguri të arsyeshme dhe që një mjaftueshme dhe të përshtatshme për program i përmbush objektivat e tij, të mbështetur gjetjet dhe konkluzionet duke marrë parasysh efektivitetin e dhe për të zvogëluar në këtë mënyrë kostos dhe eficiencën. Kuptimi i këtyre riskun e auditimit në një nivel të kontrolleve mund të ndihmojë pranueshëm. audituesit të kuptojnë operacionet e programit që konvertojnë inputet në

58 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Alma Shehu, Audituese, KLSH

KLSH

Koncepti i të dhënave të mjaftueshme dëshmitë e mbledhura për të hartuar dhe të përshtatshme është pjesë gjetjet, konkluyionet dhe rekoma- integrale e punës së audituesve të GAO-s. ndimet. Niveli i specifikimit mund të Në Librin e Verdhë (GAGAS), ndryshojë në varësi të llojeve të përshtatshmëria është përshkruar si analizave dhe sa njohuri disponohet për masë e cilësisë së të dhënave që këtë analiyë. Në GAO, grupet e auditimit përfshin rëndësinë, vlefshmërinë dhe kryejnë dhe dokumentojnë vlerësimet e besueshmërinë e tyre për të siguruar vlefshmërisë dhe besueshmërisë për të mbështetje për gjetjet dhe përfundimet gjitha të dhënat që përdoren në që lidhen me objektivat e auditimit. Në produktet e GAO-s për të mbështetur vlerësimin e përshtatshmërisë të të gjetjet, përfundimet dhe rekomandimet. dhënave, audituesit e GAO-s duhet të Audituesit, sipas rastit, ndjekin vlerësojnë nëse provat janë relevante, udhëzimet e GAO-s për vlerësimin e të vlefshme dhe të besueshme. besueshmërisë së të dhënave Mjaftueshmëria në Librin e Verdhë kompjuterike të përpunuara. Në fazën e (GAGAS) përshkruhet si masë e sasisë së raportimit, është e rëndësishme që të dhënave të përdorura për të audituesit të përfshijnë një përshkrim të mbështetur gjetjet dhe konkluzionet që metodologjisë së përdorur për lidhen me objektivat e auditimit. Në adresimin e objektivave të auditimit. vlerësimin e mjaftueshmërisë së Metodologjia e mbledhjes dhe provave, audituesi e GAO-s duhet të analizimit të të dhënave varet nga përcaktojnë nëse janë siguruar të dhëna fushëveprimi dhe kompleksiteti i të mjaftueshme për të bindur një person auditimit. me dije të mjaftueshme se gjetjet janë Tabela më poshtë paraqet metodat e të arsyeshme. mbledhjes së të dhënave të përdorura Etablimi i koncepteve të informacionit nga audituesit e GAO-s gjatë kryerjes së të mjaftueshëm dhe të përshtatshëm auditimeve të performancës, mbi të cilin mbështetet GAO fillon me përshkrimet e metodave, përdorimin procesin e planifikimit dhe vazhdon dhe përfitimet e përdorimit të secilës gjatë gjithë auditimit. Matrica e metodë. auditimit tregon se si do të përdoren

Metodat për mbledhjen e të dhënave të përdorura nga audituesit e GAO-s gjatë kryerjes së auditimeve të performances. Metoda Përshkrimi Përdorimi dhe përfitimet Pyetësorët Metoda e strukturuar e mbledhjes  Grumbullimi i të dhënave mund të përgjigjet së informacionit nga individë apo deri në njëfarë mase pyetje. institucione në një popullsi ose nga  Vlerësimi i saktë (me intervale konfidenciale) një masë kampionimi. mund të sigurohet kur përdorni një mostër.

AUDITIMI PUBLIK 59 AUDITIMI PUBLIK Ndryshimi midis GAO-s dhe KLSH-së në auditimet e performancës me fokusin tek matja e efektivitetit të programeve qeveritare

Metoda Përshkrimi Përdorimi dhe përfitimet Mënyra të ndryshme të grumbullimit të të dhënave (e vetëadministruar ose intervistuar) duke përdorur telefonin, postën, faksin, personalisht, në internet dhe e-mail. Intervista Një intervistues individ i bën pyetje  Intervistat gjysmë strukturuara dhe pa të një personi (të intervistuarit). strukturuara mund të zhvillohet mjaft shpejt. Mund të kryhet me telefon ose  Mund të mblidhet shumë informacion dhe personalisht. Tre lloje intervistash: lejon pyetje të mëtejshme. të strukturuara (pyetjet janë të  Lejon spontanitetin dhe hetimin gjatë standardizuara), gjyëm të intervistave. Mund të nxjerrë mendime nga strukturuara (disa pyetje janë të informatorët kyç, të vërtetojë provat nga standardizuara por lejojnë burime dhe të sigurojë pista për auditim. diskutime mëtë të thelluara) dhe jo strukturuar (pyetjet nuk janë të strukturuara). Shqyrtimi Hulumtuesi ndjek protokollin dhe  Mundëson grumbullimin sistematik të të dokumenteve përdor instrumentin e grumbullimit dhënave. ose të të dhënave të strukturuara që  Përmirëson aftësinë hulumtuese për të observacioni i më pas të vëzhgojë dhe regjistrojë analizuar më lehtë të dhënat e strukturuara të dhënat nga mbledhja fizike e grumbulluara. skedarëve, vendeve ose objekteve  Stafi i shumëfishtë mund të mbledhë të dhëna në të njëjtën kohë. Rastet Një vështrim në thellësi në një ose  Mund të ofrojë më shumë informacion për studimore më shumë ngjarje, incidente ose një temë. vende, burime të shumta  Qasje e metodave të shumëfishta për informacioni mund të përdoren për grumbullimin e të dhënave. Në disa raste të ndihmuar krahasimin, kontrastin studimore është vërtetuese. dhe kombinimin e perspektivave të  Rrit besueshmërinë dhe vlefshmërinë e ndryshme të të njëjtit proces. gjetjeve. Metoda e  Mund të ofrojë informacione të hollësishme grupeve të Prezantimi i metodave për të për një temë ose marrëdhënie ndërmjet vogla mbledhur mendime dhe ide nga një koncepteve. grupi i vogël njerëzish dhe për të  Të planifikuara për të siguruar ndërveprimin gjeneruar ide të përgjithshme. në grup për një temë të caktuar. Ka lloje të ndryshme, duke  Mund gjenerojë informacione dhe detaje të përfshirë grupet e fokusit dhe cilat nuk mund të merren nga intervistat sesionet e diskutimit. individuale apo intervistat e njëpasnjëshme.  Mund të merret informacion nga njerëz me ekspertizë të veçantë ose interes në një temë. Analiza e të dhënave ekzistuese si  Mund të analizohet grupi i plotë i të dhënave Të dhëna të pjesë e auditimit. Të dhënat mund për një temë. subjektit që të jenë nga bazat e të dhënave të  Zakonisht është më eficiente se mbledhja e auditohet krijuara dhe të mirëmbajtura nga të dhënave nga ana e grupit të auditimit për ose të dhëna agjenci të ndryshme qeveritare, një temë të veçantë. sekondare organizata të tjera si universitetet  Të dhënat administrative në përgjithësi nuk apo firma private kërkimore. janë objekt i paragjykimeve të

60 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Alma Shehu, Audituese, KLSH

KLSH

Metoda Përshkrimi Përdorimi dhe përfitimet vetëraportimit. Shqyrtimi i Vlerësimi i studimeve të publikuara  Përfshin grumbullimin sistematik të studimeve përfshin një sërë teknikash, duke hulumtimeve të njohura dhe mund të lejojë përfshirë rishikimin e një ose më adresimin e ankesave që shpesh mund të shumë studimeve, sintezën e bëhen në të dyja palët. vlerësimit dhe meta-analizën.  Mund të jetë shumë më i shpejtë se sa zhvillimi i kërkimeve individuale mbi këtë temë.  Duke vlerësuar cilësinë e studimeve dhe duke theksuar çdo kufizim, kjo mund të përbëjë vlerë të shtuar për trupin ekzistues kërkimor. Analiza e Metoda për strukturimin dhe  Ofron aftësi për të analizuar sistematikisht përmbajtjes analizimin e të dhënave cilësore si informacionin nga një material i shkruar. materiali i shkruar, filmi dhe media  Lejon përmbajtjen e të dhënave për të të tjera në mënyrë që të dhënat të udhëhequr zhvillimin e kategorive analitike. mund të renditen dhe thjeshtohen  Rezultati i analizës mund të përmblidhet një në tema që mund të përmblidhen kuptim. Burimi: GAO, Qendra e të mësuarit, Seminari i mbledhjes së të dhënave

2.7. Follow up në GAO si një  të adresojnë shkakun e mangësive të mekanizëm për matjen e efektivitetit identifikuara. të programeve dhe politikave të Pas kryerjes së auditimit, qëllimi i agjencive federale raportit të auditimit të GAO-s është (1) Në Librin e Verdhë (GAGAS) përcaktohet të komunikojë rezultatet e auditimit se rekomandimet e GAO-s janë efektive subjektit të audituar; (2) t'i bëjë kur veprimet e rekomanduara janë rezultatet më pak të ndjeshme ndaj specifike, praktike, me kosto efektive keqkuptimit; (3) t'i bëjë rezultatet të dhe të matshme. Këto rekomandime disponueshme për publikun, dhe (4) të duhet: lehtësojë follow up për të përcaktuar nëse janë ndërmarrë veprime  të ngrihen logjikisht nga provat e korrigjuese të përshtatshme. paraqitura;  të lidhen qartë me objektivat, katër Sipas GAGAS, si pjesë e përgjegjësive elementet e gjetjeve dhe audituese të GAO-s, kjo e fundit ndjek konkluzionet; rekomandimet që ka bërë dhe raporton  të specifikojnë veprimet që janë të në Kongres për statusin e tyre. realizueshme, me kosto efektive dhe Përvoja e GAO ka treguar se duhet kohë të matshme; që disa rekomandime të zbatohen. Për  të jenë të mbështetura në prova dhe këtë arsye, përqindja e rekomandimeve të jenë bindëse; të zbatuara, është përqindja e zbatimit

AUDITIMI PUBLIK 61 AUDITIMI PUBLIK Ndryshimi midis GAO-s dhe KLSH-së në auditimet e performancës me fokusin tek matja e efektivitetit të programeve qeveritare të rekomandimeve të bëra 4 vjet parë performancës e llogaridhënies dhe ato (p.sh. për vitin 2017 përqindja e zbatimit që konsiderohen të jenë me risk të lartë. të rekomandimeve i referohet Për çdo agjenci federale, GAO rekomandimeve të bëra në vitin fiskal identifikon programin dhe fushat 2013 që janë zbatuar deri në fund të kryesore që janë baza primare për vitit fiskal 2017). Përvoja e GAO-s është raportimin në Serinë e Performancës se nëse një rekomandim nuk është dhe Përgjegjshmërisë, të cilat : zbatuar brenda 4 viteve, nuk ka gjasa që të zbatohet. Statusi i zbatimit të  janë në qendër të vëmendjes së rekomandimeve raportohet në Kongresit dhe ekzekutivit; aplikacionin për ndjekjen e  kanë interes të lartë publik dhe / ose rekomandimit të GAO. Ky aplikacion i shpenzime të mëdha; bazuar në taktikën IT lejon stafin të  figurojnë në mënyrë të dukshme në përditësojë statusin e rekomandimeve planet strategjike të agjencive dhe gjatë gjithë vitit. Aplikacioni regjistron planet e raportet vjetore të informacion mbi statusin e performancës; rekomandimeve dhe nëse janë  njihen performancë e llogaridhënie ndërmarrë veprime të përshtatshme ose çështje me risk të lartë. korrigjuese dhe këto veprime janë kryer Faktorët cilësorë të përdorur nga GAO në kohë. Informacioni përdoret për të në përcaktimin e riskut të lartë për matur shkallën e zbatimit të programet e agjencive federale janë: rekomandimeve dhe në këtë mënyrë 9 matet edhe efektiviteti i programeve  shëndeti ose siguria ; qeveritare. Është e rëndësishme të  ofrimi i shërbimeve; theksohet se 80 % e rekomandimeve të  •siguria kombetare; GAO janë zbatuar nga agjencitë  mbrojtja kombëtare; federale.  rritja ekonomike;  privatësia ose të drejtat e Edhe pse shkalla e zbatimit të qytetarëve. rekomandimeve të GAO-s është e lartë, në mënyrë që të ndihmojë Kongresit për Risku i faktorëve të lartpërmendur të bërë qeverinë më të përgjegjshme gjithashtu mund të rezultojë në: GAO ka hartuar një dokument për  shërbime ndjeshëm të pabarabarta, programet qeveritare me risk të lartë.  dështime të një programi, Dokumenti "Përcaktimi i sfidave të  efektivitet të zvogëluar dukshëm , performancës e llogaridhënies dhe  eficencë të zvogëluar dukshëm, risqeve të larta" nënvizon kriteret dhe procesin e përcaktimit të sfidave të 9 Përcaktimi i Sfidave të Performancës e llogaridhënies dhe risqet e larta ", fq. 9 62 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Alma Shehu, Audituese, KLSH

KLSH

 lëndimi ose humbje të jetës së vlerësuar në mënyrë të pavarur qytetarëve, efektivitetin dhe qëndrueshmërinë e  të dhëna jo të besueshme për masave korrigjuese. marrjen e vendimeve,  Demonstrimi i progresit-A aftësi për  zvogëlon besimin tek qeveria, dhe të demonstruar progres në zbatimin  zbulimin, manipulimin ose e masave korrektuese dhe në keqpërdorimin e paautorizuar i minimizimin e zonave me risk të informacioneve sensitive, të tilla si lartë. menaxhimi i të dhënave financiare Për secilën zonë të riskut të lartë, GAO ose personale ose të të dhënave të jep një përshkrim përse kjo zone përbën mirëmbajtura në sistemet risk të lartë, çfarë ka gjetur GAO gjatë kompjuterike. auditimit të kësaj zone, çfarë duhet të Përvoja e GAO-s ka treguar se bëhet, përfitimet e arritura nga zbatimi elementët kryesorë që nevojiten për të i rekomandimeve të GAO-s. Lista aktuale bërë përparim në zonat me risk të lartë e GAO-s përmban 34 zona me risk të janë vëmendja e nivelit të lartë lartë. Tabela më poshtë tregon se si menaxherial të administratës ose GAO vlerëson përpjekjet e agjencive agjencive të bazuara në pesë kriteret federale për t'u larguar nga Lista e për largimin nga Lista e Riskut të Lartë . Riskut të Lartë. GAO për këtë ka përcaktuar pesë kritere të cilat si më poshtë:

 Angazhimi i lidershipit – Demonstrimi i përkushtim dhe mbështetja e lartë e lidershipit.  Kapaciteti - Agjencia ka kapacitetin (p.sh. njerëz dhe burime) për të minimizuar riskun.  Plani i Veprimit - Ekziston një plan veprimi korrigjues që përcakton shkaqet kryesore, zgjidhjet dhe Raporti mbi programet me risk të lartë siguron përfundimin substancial të publikohet nga GAO çdo 2 vjet dhe masave korrigjuese, duke përfshirë është në dispozicion të publikut. Këto hapat e nevojshëm për zbatimin e raporte ndihmojnë Kongresin që të zgjidhjeve të rekomanduara nga identifikojë përparimin e bërë nga GAO. agjencitë në adresimin e  Monitorimi - Është krijuar një rekomandimeve të GAO-s dhe të marrë program për të monitoruar dhe

AUDITIMI PUBLIK 63 AUDITIMI PUBLIK Ndryshimi midis GAO-s dhe KLSH-së në auditimet e performancës me fokusin tek matja e efektivitetit të programeve qeveritare masa (të tilla si shkurtimi i buxhetit) performancës me fokus në matjen e ndaj agjencive që nuk zbatojnë efektivitetit të programeve qeveritare. rekomandimet e GAO. Ky mjet i përdorur nga GAO është provuar të jetë shumë efektiv. Në raportin e botuar në shkurt të vitit 2017, raporti i GAO-s tregon se shumë prej 32 zonave me risk të lartë në listën e 2015-ës kanë treguar progres solid10. Njëzet e tre fusha me risk të lartë, ose dy të tretat e të gjitha zonave, kanë përmbushur ose pjesërisht plotësojnë të pesë kriteret për largimin nga Lista e Riskut të Lartë, 15 nga këto zona përmbushën plotësisht të paktën një kriter. Progresi është bërë i mundur përmes përpjekjeve të përbashkëta të Kongresit dhe udhëheqjes e stafit në agjencive federale.

KREU III Diferenca ndërmjet Zyrës së Auditimit të Qeverisë dhe Kontrollit të Lartë të Shtetit në matjen e efektivitetit të programeve qeveritare

Krahasimet midis qasjes së GAO-s dhe qasjes së KLSH-së në lidhje me kryerjen e auditimeve të performancës me fokus në matjen e efektivitetit të programit qeveritare ndihmon në identifikimin e fushave që kanë nevojë për përmirësime nga KLSH dhe gjithashtu kanë potencial për të adresuar në mënyrë efektive çështjet që përbëjnë shqetësim për KLSH. Tabela më poshtë paraqet një krahasim midis qasjes së GAO-së dhe qasjes së KLSH -së në kryerjen e auditimeve të

10 Seria e Dokumenteve të Listës me Risk të Lartë , shkurt 2017. 64 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Alma Shehu, Audituese, KLSH

KLSH

Qasja e GAO dhe qasja e KLSH-së për kryerjen e auditimeve të performancës Institucioni GAO KLSH Mandati Auditimi i përdorimit të parave Auditimi i përdorimit të parave publike nga agjencitë federale. publike nga entitetet qendrore, lokale dhe ente të tjera publike. Misioni GAO është një institucion i Misioni i Kontrollit të Lartë të Shtetit pavarur, jo-partizan që punon për si institucion i pavarur kushtetues Kongresin. Misioni i tij është të është të informojë publikun dhe mbështesë Kongresin në Parlamentin për përdorimin e përmbushjen e përgjegjësive të tij burimeve publike nga qeveria kushtetuese, për të ndihmuar në qendrore dhe lokale dhe subjektet e përmirësimin e performancës dhe tjera publike si dhe promovimin e për të siguruar llogaridhënien e llogaridhënies dhe transparencës në qeverisë federale për të mirën e të gjithë sektorin publik në përputhje qytetarëve amerikanë. me standardet dhe praktikat më të mira të Organizatës Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit (INTOSAI), duke kontribuar në qeverisjen e mirë përmes luftës kundër korrupsionit. Inicimi i Me kërkesën e anëtarëve të Është e lirë të vendoset për planin e aktivitetit Kongresit, përcaktimeve të bëra auditimit, temën e auditimit dhe auditues në ligje të veçanta dhe me kohën e përshtatshme për kryerjen e inicjativën e Kontrollorit të punës së auditimit. Përgjithshëm Llojet e 80% janë auditime performance Përgjithësisht auditime auditimit që dhe pjesa tjetër janë auditime përputhshmërie , por KLSH kryen kryhen financiare dhe dëshmi auditimi edhe auditime financiare, auditime performance dhe auditime IT. Standardet për Standardet e Përgjithshme të  Standardet Ndërkombëtare të kryerjen e Pranuara të Auditimit Institucioneve Supreme të auditimit Auditimit (ISSAI)  Manuali i Auditimit të Performancës  Udhëzuesi i Auditimit të Performancës  Indikatorët e Performancës Metodologjia Metodologji e detajuar e Mangësi në përshkrimin e detajuar të përshkruar në GAGAS për metodologjive për mbledhjen dhe

AUDITIMI PUBLIK 65 AUDITIMI PUBLIK Ndryshimi midis GAO-s dhe KLSH-së në auditimet e performancës me fokusin tek matja e efektivitetit të programeve qeveritare

mbledhjen dhe analizimin e të analiyimin e të dhënave në manualin dhënave dhe në dokumente të e Departamentit të Auditimit të tjera të GAO-s Performancës. Palët e interesit Drejtuesit e Lartë, Drejtori i Drejtori i Departamentit, grupi i të përfshira në Departamentit, Zv/Drejtori, ekipi i auditimit, Kryeaudituesi dhe ekspertë auditim auditimit (auditues, auditues të të jashtëm kur është e nevojshme. lartë dhe analistë) dhe specialistë të tillë si avokatët, statisticienët, specialistët për pyetsorë, ekonomistët dhe specialistë të tjerë me ekspertizë të veçantë konsultohen sipas nevojës kur auditimet përfshijnë qasje në fushat e tyre të ekspertizës. Follow up  Përvoja e GAO-s ka treguar se  Follow up bëhet në auditimet në duhet kohë që disa vazhdim, duke raportuar se si janë rekomandime të zbatohen. zbatuar rekomandimet e KLSH në Për këtë arsye, përqindja e auditimin e mëparshëm. rekomandimeve të zbatuara -  Në fund të çdo viti, KLSH kryen një është përqindja e zbatimit të auditim mbi mënyrën se si janë rekomandimeve të bëra 4 vjet zbatuar planet e veprimit të para një viti fiskal të caktuar raportuara nga subjektet e (p.sh. për vitin 2017 është auditimit. përqindja e rekomandimeve  KLSH ende nuk ka konsoliduar një të bëra në vitin fiskal 2013). bazë të të dhënave për  Follow up është pjesë e rekomandimet e auditimit dhe kjo procesit të auditimit në të e bën të vështirë follow up, njëjtat agjenci federale. veçanërisht për auditimet e Statusi i zbatimit të performancës. rekomandimeve raportohet në  KLSH nuk ka zhvilluar mjete dhe aplikimin për ndjekjen e procese për të identifikuar një listë Rekomandimit të GAO-s i cili të programeve qeveritare me risk të lartë. përditësohet çdo vit. GAO ka hartuar një dokument për programet qeveritare me risk të lartë. Dokumenti "Përcaktimi i Sfidave të Performancës e Llogaridhënies dhe Risqeve të Larta" nënvizon kriteret dhe procesin e përcaktimit të sfidave të performancës e llogaridhënies

66 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Alma Shehu, Audituese, KLSH

KLSH

dhe ato që konsiderohen si risqe të larta. GAO publikon çdo 2 vjet një raport mbi programet me risk të lartë dhe raporti është në dispozicion të publikut.

KREU IV qeveritare, KLSH-ja ende përballet me Konkluzione disa sfida. Disa nga këto sfida kërkojnë Shkalla e lartë e zbatimit të veprime brenda KLSH-së dhe varen rekomandimeve nga agjencitë federale tërësisht nga mjetet dhe procedurat që në Shtetet e Bashkuara demonstron do të hartohen nga lidershipi për t'iu edhe njëherë suksesin e GAO në përgjigjur këtyre sfidave. Sfidat e tjera përmbushjen e misionit të tij për të janë më komplekse dhe kërkojnë jo ndihmuar në përmirësimin e vetëm zhvillimin e politikave, por edhe performancës dhe sigurimin e përfshirjen dhe mbështetjen e palëve të llogaridhënies së qeverisë federale për interesit. të mirën e qytetarëve amerikanë. Ashtu Bazuar në analizën e bërë mësipërm, siç është theksuar në kapitujt e mund të merren të merret në mëparshëm, suksesi i GAO-s në matjen konsiderate sugjerimet e mëposhtme: e efektivitetit të programeve qeveritare mbështetet në krijimin e standardeve 1. Zhvillimi i një udhëzuesi dhe një dhe procedurave të suksesshëm të liste të programeve qeveritare me risk auditimit të cilat janë shumë të të lartë. detajuara dhe ndihmojnë audituesit në Për të rritur normën e zbatimit të të gjitha fazat e punës së auditimit. Në rekomandimeve të tij dhe për t'i përgjigje të nevojave të Kongresit, GAO raportuar Parlamentit dhe publikut për ka ndërtuar kapacitete institucionale efektivitetin e programeve qeveritare, dhe i ka kushtuar rëndësi të veçantë KLSH të hartojë një udhëzues për zhvillimit profesional të stafit të tij me përcaktimin e sfidave të performancës e qëllimi final të hartimit të produkteve llogaridhënies dhe riskut të lartë në cilësore të auditimit. programet qeveritare. Udhëzuesi duhet Duke analizuar qasjet e GAO-s dhe të përdoret si metodologji për hartimin KLSH-së në kryerjen e auditimeve të e një liste të programeve qeveritare me performances, veçanërisht me fokusin risk të lartë. Kjo listë do të ndihmonte tek matja e efektivitetit të programeve Parlamentin në marrjen e vendimeve efektive për miratimin e buxhetit dhe AUDITIMI PUBLIK 67 AUDITIMI PUBLIK Ndryshimi midis GAO-s dhe KLSH-së në auditimet e performancës me fokusin tek matja e efektivitetit të programeve qeveritare rritjen e besimit të publikut tek një Auditimit dhe zhvillimi i një politike qeverisje më transparente dhe tërheqëse për burimet njerëzore për llogaridhënëse. punësimin e ekspertëve të kualifikuar. 2. Të hartohet një udhëzues, mjete Për të siguruar që produktet e KLSH-së dhe procese të nevojshme për të janë të bazuara në metodologji të krijuar një bazë të dhënash për efektive auditimi, KLSH të riorganizojë ndjekjen e zbatimit të rekomandimeve Departamentin e Metodologjive dhe të auditimit të performancës. Politikave të Auditimit duke rritur numrin e punonjësve në këtë KLSH të hartojë një udhëzues, mjete dhe departament, të cilët kanë njohuritë procese të nevojshme për të krijuar një dhe përvojën e duhur për të ndihmuar bazë të dhënash për ndjekjen e zbatimit audituesit me metodologjitë e duhura të rekomandimeve të auditimit të gjatë gjithë procesin e auditimit. KLSH performancës. Etablimi i një baze të gjithashtu duhet të marrë në dhënash do të shërbejë si bazë për konsideratë zhvillimin e një politike raportimin e veprimeve të ndërmarra atraktive të burimeve njerëzore për nga qeverisja qendrore dhe lokale për të punësimin e ekspertëve të kualifikuar në përmirësuar programet e tyre dhe për KLSH. të matur efektivitetin e aktiviteteve të qeverisë. 5. Zhvillimi i politikave për përfshirjen e palëve të tjera të interesit në 3. Shqyrtimi dhe ndryshimi i Manualit mbështetjen e grupeve të auditimit të të Departamentit të Auditimit të performancës gjatë gjithë procesit të Performancës. auditimit. KLSH të rishikojë dhe ndryshojë KLSH të hartoj politika për përfshirjen e Manualin e Departamentit të Auditimit palëve të tjera të interesit (si specialist të Performancës për të siguruar që ky të pyetësorëve, ekonomistët dhe dokument thelbësor do të ndihmojë specialistë të tjerë) për të mbështetur audituesit me metodologji të grupet e auditimit të performances përshtatshme për mbledhjen dhe gjatë gjithë procesit të auditimit. analizimin e të dhënave, duke u dhënë Ekspertiza specifike e këtyre palëve të atyre një përshkrim të secilës metodë, interesit do të ishte një vlerë e shtuar, kur metoda mund të përdoret për duke siguruar që raportet e KLSH do të grumbullimin dhe analizimin e të jenë një burim i besueshëm dhënave dhe kufizimet e metodave informacioni për Parlamentin dhe specifike. publikun në matjen e efektivitetit të 4. Riorganizimi i Departamentit të programeve qeveritare. Metodologjive dhe Politikave të

68 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Alma Shehu, Audituese, KLSH

KLSH

6. Zhvillimi i programeve të trajnimit besueshëm i informacionit për për audituesit e performancës të cilat Parlamenti dhe publiku në matjen e do të përqendrohen në metodologjitë e efektivitetit të programeve qeveritare. mbledhjes dhe analizimit të të Lista e riskut të lartë për programet dhënave. qeveritare marrë si një eksperiencë dhe KLSH duhet të hartojë programe mjet i suksesshëm i hartuar nga GAO trajnuese që përqendrohen në dhe i aksesueshëm nga publiku do të metodologjitë e mbledhjes dhe rriste presionin ndaj entiteteve të analizimin e të dhënave. Këto programe qeverisjes qendrore dhe lokale për trajnimi duhet të jenë shumë specifike zbatimin e rekomandimeve të KLSH-së për të ndihmuar audituesit e për të përmirësuar programet dhe performancës të zgjedhin operacionet e tyre. metodologjinë e duhur mbledhjen dhe Objektivi i KLSH-së për ta bërë qeverinë analizimin e të dhënave të nevojshme më transparente dhe llogaridhënëse për të arritur përfundime dhe për të mund të arrihet duke hartuar hartuar rekomandime që matin metodologji që përqendrohen në efektivitetin e programeve qeveritare. analizimin e të dhënave të mbledhura KREU V për të arritur konkluzione dhe për të bërë rekomandime që lindin logjikisht Eksperience e përfituar nga provat e paraqitura, të lidhura qartë Përvoja 7 vjeçare ka treguar se, garancia me objektivat e auditimit të për suksesin e KLSH-së ishte dhe është performancës, dhe që specifikojnë angazhimi i fortë i lidership-it për të veprimet që mund të realizohen me bërë ndryshime të mëdha që kosto të matshme dhe efektive. Siç përqendrohen në përmirësimin e tregon edhe shembulli i GAO-s, suksesi i vazhdueshëm të politikave dhe auditimit të performancës në KLSH do të procedurave si dhe procesin e mësimit matet nga rekomandimet e dhe trajnimit të vazhdueshëm e implementuara nga subjektet e audituesve të tij. audituara dhe nga ndikimi i Bazuar në përvojën e GAO-s, një analizë rekomandimeve në rritjen e ekonomisë e suksesshme dhe e thelluar e sfidave të shqiptare dhe në përmirësimin e jetës përmendura më sipër dhe politikat dhe së qytetarëve të saj. procedurat e propozuara për të E gjithë kjo mund të arrihet vetëm me adresuar dhe kapërcyer këto sfida mund mbështetjen e Parlamentit dhe të përmirësojnë të gjithë procesin e bashkëpunimin e KLSH me palët e tjera auditimit të performancës, duke të interesit si dhe angazhimin e stafit në siguruar që KLSH të jetë burim i hartimin e produkteve cilësore.

AUDITIMI PUBLIK 69 AUDITIMI PUBLIK Ndryshimi midis GAO-s dhe KLSH-së në auditimet e performancës me fokusin tek matja e efektivitetit të programeve qeveritare

Lista e shkurtimeve GAO – Zyra e Auditimit të Qeverisë së SHBA KLSH– Kontrolli i Lartë i Shtetit BE – Bashkimi Evropian INTOSAI – Organizata ndërkombëtare e Institucioneve Supreme të Auditimit ISSAI – International Standards of Supreme Audit Institutions NSDA – Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim

Nga: Alma Shehu, Audituese, KLSH

70 Nr.20, Maj - Gusht 2018

Kontrolli i Brendshëm në Shtete e Bashkuara të Amerikës Mësime për t’u ndarë me Shqipërinë Punim i paraqitur nga audituesi Alfonc Gabili, në përfundim të Fellowship-it në GAO

Kontrolli i brendshëm nuk është një ngjarje apo rrethanë, por një seri veprimesh që përshkojnë aktivitetet e një njësie ekonomike. Këto veprime ndodhin në të gjithë proceset e një njësie ekonomike në mënyrë të vazhdueshme. Ato janë të përhapura dhe të qenësishme në mënyrën e menaxhimit të drejtimit të organizatës.

Nga: Alfonc Gabili, Auditues i Lartë, KLSH njësisë në vend se të ndërtohet mbi njësinë. Duke ndërtuar në kontrollin e Preambula brendshëm, ai bëhet pjesë e proceseve Kontrolli i brendshëm nuk është një themelore të menaxhimit të planifikimit, ngjarje apo rrethanë, por një seri ekzekutimit dhe monitorimit. Ndërtuar i veprimesh që përshkojnë aktivitetet e njësisë sipas kontrollit të brendshëm një njësie ekonomike. Këto veprime gjithashtu ka implikime të rëndësishme ndodhin në të gjithë proceset e një për kontrollin e kostove. Shtimi i njësie ekonomike në mënyrë të procedurave të reja të kontrollit që janë vazhdueshme. Ato janë të përhapura të ndara nga procedurat ekzistuese dhe të qenësishme në mënyrën e shton kostot. Duke u fokusuar në menaxhimit të drejtimit të organizatës. operacionet ekzistuese dhe kontributin Kontrolli i brendshëm është ndryshe nga e tyre në kontrollin e brendshëm këndvështrimi i disa vëzhguesve që e efektiv, dhe duke integruar kontrollet në shohin atë si diçka të shtuar në aktivitetet themelore operative, një aktivitetet e një njësie ekonomike ose si organizatë shpesh mund të shmangë një barrë e nevojshme. Sistemi i procedurat dhe shpenzimet e kontrollit të brendshëm është i panevojshme. ndërthurur me aktivitetet e njësisë dhe Njerëzit janë ato që bëjnë punën e është më efektiv kur është ndërtuar në kontrollit të brendshëm. Ajo realizohet infrastrukturën e njësisë dhe është nga individë brenda një organizate, me pjesë përbërëse e organizatës. Kontrolli atë që ata bëjnë dhe thonë. i brendshëm duhet të ndërtohet brenda AUDITIMI PUBLIK 71 AUDITIMI PUBLIK Kontrolli i Brendshëm në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës, Mësime pë t’u ndarë me Shqipërinë Rrjedhimisht, kontrolli i brendshëm nivelet e pranueshme të riskut në është i prekur nga njerëzit. Njerëzit rrethana të ndryshme dhe të vlerësojnë duhet të njohin rolet dhe përgjegjësitë e riskun në mënyrë sasiore dhe cilësore. tyre dhe kufijtë e autoritetit të tyre. Kontrolli i brendshëm është i përshtatur Çdo organizatë merret kryesisht me për arritjen e një serie të ndarë por të arritjen e misionit të saj. Subjektet ndërlidhur të objektivave të ekzistojnë për një qëllim - sektori publik përgjithshme. Këto objektiva të në përgjithësi merret me ofrimin e një përgjithshme zbatohen përmes nën shërbimi dhe një rezultat të dobishëm objektivave, funksioneve, proceseve dhe për publikun. aktiviteteve të shumta specifike. Cilado qoftë misioni, një organizatë do Audituesit janë pjesë e një strukture të të përballet me riskun për ta arritur atë. kontrollit të brendshëm të një Detyra e menaxhimit është identifikimi organizate qeveritare, por ata nuk janë dhe reagimi ndaj këtyre risqeve, për të përgjegjës për zbatimin e procedurave maksimizuar gjasat për arritjen e specifike të kontrollit të brendshëm në misionit të entitetit. Kontrolli i një organizatë të audituar. Roli i brendshëm mund të ndihmojë në audituesve është të auditojë politikat, adresimin e këtyre risqeve; megjithatë praktikat dhe procedurat e kontrollit të mund të sigurojë siguri të arsyeshme brendshëm të një organizate për të për arritjen e misionit dhe objektivave siguruar që kontrollet janë adekuate për të përgjithshme. të arritur misionin e organizatës. Megjithëse audituesit mund të jenë Pavarësisht se sa mirë është projektuar pjesë e organizatës që ata auditojnë, dhe operuar, kontrolli i brendshëm nuk është e rëndësishme dhe e mund të ofrojë siguri absolute të domosdoshme që të ruhet pavarësia e menaxhimit në lidhje me arritjen e tyre. Një njësi e auditimit të jashtëm objektivave të përgjithshme. Në vend të gjithashtu mund të luajë një rol në kësaj, udhëzimet pranojnë se vetëm një kontrollin e kontrollit të brendshëm të “nivel i arsyeshëm sigurie” është i njësisë qeveritare. arritshëm. Siguria e arsyeshme barazohet me një nivel të kënaqshëm I. Hyrje në Sistemet e Kontrollit të besimi në bazë të konsideratave të Brendshëm Shqiptar shpenzimeve, përfitimeve dhe risqeve. I.1. Albanian approach to Internal Përcaktimi se sa siguri është e Control. arsyeshme kërkon gjykimin. Në ushtrimin e atij gjykimi, menaxherët Kontrollet e brendshme ndihmojnë duhet të identifikojnë risqet e subjektet të arrijnë objektiva të qenësishme në operacionet e tyre dhe rëndësishme dhe të mbështesin dhe

72 Nr.20, maj - gusht 2018 KLSH Alfonc Gabili, Auditues i Lartë, KLSH

përmirësojnë performancën. Ato janë organizatave të tjera të auditimit të komponentë të rëndësishëm për rritjen brendshëm, u miratua një ligj i ri për e llogaridhënies në operacionet Auditimin e Brendshëm në Sektorin qeveritare. Politikëbërësit dhe Publik. menaxherët e programeve vazhdimisht Për më tepër, si pjesë e procesit të kërkojnë mënyra për të përmirësuar përmirësimit të legjislacionit, në vitin llogaridhënien në arritjen e një misioni 2008 Kuvendi miratoi ligjin nr. 9936 "Për të njësisë. Një faktor kyç në Menaxhimin e Sistemit Buxhetor në përmirësimin e llogaridhënies në Republikën e Shqipërisë". Ky ligj paraqiti arritjen e misionit të njësisë është udhëzimet për kontrollin e brendshëm implementimi i një sistem efektiv të në entitetet publike ose ashtu siç quhet kontrollit të brendshëm. Kontrolli i Financa e Brendshme Publike dhe brendshëm është një proces i krijuar Kontrollit (PFIC). Në vitin 2010, qeveria nga një organ mbikëqyrës, menaxhimi shqiptare krijoi një ligj lidhur me dhe personeli tjetër i një njësie menaxhimin financiar dhe kontrollin, i ekonomike që ofron siguri të arsyeshme cili deklaroi se Ministri i Financave është se objektivat që lidhen me operacionet, autoriteti përgjegjës për miratimin e pajtueshmërinë dhe raportimin do të udhëzimeve për menaxhimin financiar arrihen. Ajo shërben gjithashtu si linja e dhe kontrollin në entitetet publike. parë e mbrojtjes në ruajtjen e aseteve. Sipas këtij ligji, Kontrolli i Brendshëm Rrënjët e rregullimit të kontrollit të përcaktohet si “...një proces integral i brendshëm Shqiptar, fillojnë në vitin sistemit të menaxhimit financiar dhe 1992. Kjo ishte data e krijimit të kontrollit, si dhe i auditimit të Kontrollit të Lartë të Shtetit, brendshëm, i vendosur nga titullari i Institucionit Suprem të Auditimit njësisë publike, brenda objektivave të tij Shqiptar. Në vitin 2003, ligji i parë për qeverisës, për të ndihmuar në kryerjen e auditimin e brendshëm u miratua nga veprimtarive të njësisë publike me Parlamenti, i cili krijoi Departamentin e ekonomi, efektivitet dhe efiçencë.”. Përgjithshëm të Auditimit të Brendshëm Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli është brenda Ministrisë së Financave. Ky ligj definuar si: “...një sistem politikash, siguroi bazën për zhvillimin e konceptit procedurash, veprimtarish dhe të kryerjes së auditimeve në sektorin kontrollesh, të cilat vendosen, ruhen publik dhe themeloi strukturën e dhe përditësohen rregullisht nga titullari pavarur të auditimit të brendshëm. i njësisë publike dhe vihen në zbatim Bazuar në këtë ligj, strukturat e nga i gjithë person li, me qëllim për të kontrollit financiar u kthyen në struktura adresuar risqet e për të dhënë garanci të auditimit të brendshëm. Në vitin 2007, bazuar në praktikat më të mira të

AUDITIMI PUBLIK 73 AUDITIMI PUBLIK Kontrolli i Brendshëm në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës, Mësime pë t’u ndarë me Shqipërinë të mjaftueshme se objektivat e njësisë (ii) Grupi i pavarur dhe objektiv i publike do të arrihen nëpërmjet: Auditimit të Brendshëm (AB), për të mbështetur menaxhimin dhe për të 1. Veprimtarive efektive, efiçiente dhe siguruar siguri të arsyeshme që sistemet me ekonomi. e kontrollit të vendosen në përputhje 2. Pajtueshmërisë me legjislacionin dhe me rregullat dhe standardet, sipas me aktet e brendshme e kontratat. parimeve të një menaxhimi të 3. Informacioneve operative e financiare shëndoshë financiar. të besueshme e të plota. (iii) Njësitë Qendrore të Harmonizimit 4. Mbrojtjes së informacionit dhe (NJQH) në Ministrinë e Financave, për të aktiveve”. hartuar dhe zbatuar një metodologji dhe për të harmonizuar dhe Ministria e Financave ka nxjerrë një standardizuar sistemin e cilësisë për udhëzues që kërkon që të gjitha MFK dhe AB. subjektet publike të krijojnë dhe vlerësojnë sistemet e menaxhimit Me kërkesat për të qenë pjesë e financiar dhe kontrollit bazuar në Bashkimit Europian, u bë e detyrueshme metodologjinë e dhënë në udhëzim. që Qeveria Shqiptare të pajtohet me Entet publike përfshijnë: kërkesat e Bashkimit Europian për Kontrollin e Brendshëm të Financave Njësitë e qeverisjes së përgjithshme; Publike (KBFP). Sipas këtyre kërkesave, Shoqëritë tregtare, organizatat vendi kandidat duhet të pajtohet të jofitimprurëse dhe autoritetet e miratojë modelin e KBFP-së dhe të përbashkëta, të cilat zotërohen, prezantojë standardet ndërkombëtare kontrollohen, financohen ose të kontrollit të brendshëm. Sistemi i garantohen financiarisht nga një njësi e KBFP ka për qëllim të sigurojë siguri të qeverisjes së përgjithshme; dhe arsyeshme se fondet publike janë duke u përdorur për objektivat e Njësi të tjera që shpenzojnë fonde përzgjedhura nga autoriteti buxhetor publike, sipas një marrëveshjeje (qeveria dhe parlamenti). ndërkombëtare. Ministria e Financave në Shqipëri është Si rezultat, baza ligjore për një Kontroll përgjegjëse për: (1) miratimin e të Brendshëm Financiar Publik (KBFP) të udhëzimeve për kontrollet e brendshme harmonizuar përbëhet nga tri shtylla: në përputhje me standardet (i) Sistemet e menaxhimit dhe kontrollit ndërkombëtare të kontrollit të të shëndoshë financiar (MFK) si brendshëm; dhe (2) paraqitjen e përgjegjësi primare e menaxherëve në deklaratës vjetore të gjendjes së secilën njësi të shpenzimeve publike. kontrolleve të brendshme. Për të

74 Nr.20, maj - gusht 2018 KLSH Alfonc Gabili, Auditues i Lartë, KLSH

përmbushur këto detyra, Ministri i që menaxhimi duhet të zbatojë gjykimin Financave duhet të mbështetet nga profesional, gjatë monitorimit dhe struktura përgjegjëse për harmonizimin vlerësimit të efektivitetit të hartimit, e menaxhimit financiar dhe kontrollit që zbatimit dhe funksionimit të kontrolleve aktualisht quhet Njësia Qendrore e të brendshme. Për të mos qenë tepër Harmonizimit të Menaxhimit Financiar përshkrues në lidhje me kontrollin e dhe Kontrollit (NJQH / KMF) e brendshëm duhet të ekzistojë një themeluar në kuadër të Ministrisë së kornizë e shëndoshë që specifikon se Financave. NJQH / MFK kërkohet që: (a) çfarë përbën një sistem kontrolli të të zhvillojë, shpërndajë dhe përditësojë brendshëm dhe si të përcaktohet nëse strategjitë dhe udhëzimet metodo- kontrollet e brendshme zbatohen në logjike për menaxhimin financiar dhe mënyrë efektive. Megjithëse nuk mund kontrollin publik në përputhje me të garantojë rezultate të përsosura duke standardet e pranuara ndërkombë- lejuar përdorimin e gjykimit brenda tarisht mbi kontrollin e brendshëm dhe kufijve të përcaktuar me ligje, rregulla, me rregulloret dhe praktikat e mira; dhe rregullore, një korniza e shëndoshë e (b) të hartojë një raport vjetor të kontrollit të brendshëm, mund të rrisë konsoliduar për zbatimin dhe aftësinë e menaxhimit për të marrë funksionimin e KBFP-së në sektorin vendime më të mira për kontrollet e publik. Ky raport duhet të dorëzohet në brendshme. Parlament dhe në Institucionin e Lartë Në nëntor 2016, NJQH / MFK miratoi një të Auditimit të Shqipërisë (KLSH). udhëzues të ri mbi menaxhimin dhe Që NJQH / MFK të përmbushë në kontrollin financiar i cili u zhvillua për mënyrë efektive rolin e saj, është herë të parë në vitin 2010. Në vitin thelbësore që të ketë udhëzime cilësore 2013, Komiteti i Organizatave Sponso- dhe të kuptohet rëndësia e udhëzimeve rizuese të Komisionit të Udhërrëfyesit dhe implikimeve të tyre në hartimin, (Committee of Sponsoring Organizations zbatimin dhe funksionimin e një sistemi of the Treadëay Commission - COSO) të kontrollit të brendshëm. Sistemet e rifreskoi kuadrin e kontrollit të kontrollit të brendshëm mund të jenë brendshëm për herë të parë që nga joefektive edhe kur udhëzimet fillimi i kuadrit origjinal njëzet e një vjet zhvillohen duke përdorur standardet më parë. Kuadri i COSO-s përcakton ndërkombëtare dhe praktikat e mira pesë komponentët e kontrollit të nëse ka mangësi në dizajnimin, zbatimin brendshëm dhe shtatëmbëdhjetë pari- dhe funksionimin. Megjithatë, pa meve mbështetëse. Janë 77 pikë fokusi udhëzime të përshtatshme, sistemi i që paraqesin karakteristika të kontrollit të brendshëm nuk mund të rëndësishme që lidhen me parimet e që jetë efektiv. Është e pranuar gjerësisht mbështesin këty parime. Në udhëzuesin

AUDITIMI PUBLIK 75 AUDITIMI PUBLIK Kontrolli i Brendshëm në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës, Mësime pë t’u ndarë me Shqipërinë e MFK-së për menaxhimin financiar dhe bazuar në Programin Shqiptar të kontrollin e vitit 2016, nuk ekziston një Zhvillimit. dallim midis komponentëve dhe Ndërsa qeveria shqiptare ka ndryshuar parimeve dhe komponentët përshkrua- legjislacionin e Kontrollit të Brendshëm hen pothuajse ashtu siç ishin në të Financave Publike në përputhje me Udhëzimin e mëparshëm (2010). standardet ndërkombëtare, shumë njësi Megjithëse janë bërë disa ndryshime në publike nuk kanë zbatuar kontrollin e udhërrëfyesin e MFK-së për vitin 2016, brendshëm në përputhje me legjisla- ende ekzistojnë mundësi për zgjerim në cionin e KBFP-së ose nuk kanë sisteme mënyrë që NJQH / MFK të mund të efektive për të mbrojtur pasuritë e tyre. përmbushë rolin e vet si autoritet Kjo gjithashtu ndikon në zhvillimin e përgjegjës në mënyrë të përshtatshme. duhur të auditimit të jashtëm, pasi NJQH / KMF kërkohet të përgatisë një Institucioni Suprem i Auditimit të raport vjetor të konsoliduar për Shqipërisë (KLSH) vazhdon të zbatimin dhe funksionimin e KBFP-së, i përqendrohet kryesisht në auditimet e cili është një vlerësim i pesë kompone- pajtueshmërisë dhe zbulimin e ntëve të kontrolleve të brendshme. parregullsive. Kontrolli i brendshëm Sipas raportit vjetor të përgatitur nga duke përfshirë raportimin konsiderohet NJQH / MFK në maj 2016, menaxhimi thjesht financiar dhe nuk përfshin financiar dhe kontrolli nuk kuptohen informacion mbi performancën dhe nga menaxhimi i nivelit të lartë si dhe kontrollet operacionale. stafi në institucionet publike. Në raport Menaxhimi modern financiar kërkon nuk është bërë asnjë analizë e shkakut mbështetje të sistemeve moderne dhe rrënjësor për të përpunuar më tej arsyet të mirë integruara. Për këtë arsye, pse menaxhimi financiar dhe kontrolli burime të konsiderueshme do të duhej nuk janë kuptuar në mënyrë të duhur t'i kushtohen hartimit dhe zbatimit të dhe deri në çfarë mase niveli i tërësisë një Sistemi të Integruar të Menaxhimit mund të ketë kompromentuar hartimin Financiar (IFMIS) që mbështet të gjitha dhe zbatimin e kontrolleve të proceset kryesore të përfshira në brendshme. Si rezultat, NJQH / MFK menaxhimin e financave dhe aktualisht po e përdor këtë analizë si operacioneve të Qeverisë. Ligjet, shkak i gjendjes aktuale të sistemeve të rregulloret dhe sistemet e TI-së, kontrollit të brendshëm në Shqipëri, dhe megjithatë, nuk janë të mjaftueshme jo si një kusht që duhet adresuar për të arritur një administratë financiare përmes rekomandimeve. Përpjekjet e të profesionalizuar publike. Ministrisë së Financave në lidhje me KBFP-në gjithashtu janë subjekt i një Ministria e Financave të Shqipërisë vlerësimi vjetor nga Komisioni Evropian miratoi një strategji gjithëpërfshirëse të

76 Nr.20, maj - gusht 2018 KLSH Alfonc Gabili, Auditues i Lartë, KLSH

Menaxhimit të Financave Publike (MFP) zbutur riskun e mashtrimit dhe për periudhën 2014-2020 dhe një plan korrupsionit. Duke përjetuar korrupsi- veprimi përkatës. Objektivi i onin për një kohë të gjatë, sektori publik përgjithshëm i strategjisë së reformës së Shqiptar sot pranon se mashtrimi dhe MFP është që të arrihet një buxhet i keq menaxhimi i sektorit publik, minon balancuar dhe i qëndrueshëm me një besimin e njerëzve në zhvillimin raport të reduktuar të borxhit ekonomik, investimet e huaja dhe nëpërmjet menaxhimit më të fortë integrimin evropian. financiar dhe kontrollit dhe proceseve të Sipas ligjit, KLSH vlerëson funksionimin e auditimit dhe ku zbatimi i buxhetit përgjithshëm të sistemeve të kontrollit lidhet siç duhet me politikat e qeverisë. të brendshëm dhe organeve qeveritare I.2. Roli dhe Përgjegjësia e KLSH në që i nënshtrohen auditimit, duke dhënë Kontrollin e Brendshëm mendime dhe rekomandime. KLSH, sipas rastit, duhet të auditojë 1) Institucioni i Kontrollit të Lartë të Shtetit sistemin e kontrollit të brendshëm Shqiptar i është një institucion i ri që financiar publik dhe funksioneve të themelohet në vitin 1925, por filloi të auditimit të brendshëm; 2) integritetin funksionojë si një Institucion Suprem i dhe konsistencën e vendimeve Auditimit modern vetëm pas rënies së administrative të marra brenda njësisë regjimit komunist në vitin 1992. së audituar; dhe 3) sistemet e auditimit KLSH, në 6 vitet e fundit ka pësuar një të brendshëm në sektorin publik. ndryshim të rëndësishëm, të miratuar Për të përmbushur detyrat e tij, dhe pa nga Parlamenti përmes një ligji të ri cenuar të drejtën për të kryer vetë organik. Një inovacion i rëndësishëm i auditimet, Institucioni i Kontrollit të këtij ligji është fakti se KLSH mund të Lartë të Shtetit mund të përdorë gjetjet kryejë auditime financiare veçmas nga e auditimeve të kryera nga njësi të tjera. auditimet e pajtueshmërisë dhe se këto Institucioni i Kontrollit të Lartë të Shtetit auditime bazohen në standardet merr parasysh këto gjetje, vetëm nëse ndërkombëtare të auditimit. standardet e përdorura për këto Sistemet e kontrollit të brendshëm janë auditime janë në përputhje me thelbësore për identifikimin dhe standardet e veta dhe standardet adresimin e risqeve të rëndësishme për ndërkombëtare të auditimit. arritjen e objektivave të një njësie Ndryshe nga SAI i SHBA-ve, KLSH nuk ekonomike. Duke vlerësuar kontrollin e vendos standarde të kontrollit të brendshëm jo vetëm nëpërmjet një brendshëm, por kontrollon zbatimin e auditimi financiar, ai ndihmon zyrtarët standardeve të kontrollit të brendshëm qeveritarë të vlerësojnë risqet e lidhura nga institucionet Shqiptare. Në vitet e dhe kështu identifikojnë mënyrat për të AUDITIMI PUBLIK 77 AUDITIMI PUBLIK Kontrolli i Brendshëm në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës, Mësime pë t’u ndarë me Shqipërinë fundit, gjetjet në lidhje me kontrollin e zhvilluar, megjithatë shumë NJQP-të brendshëm ishin të pranishme në kanë probleme me zbatimin e një shumë raporte të auditimit, dhe sistemi efektiv të kontrollit të gjithashtu ishin të pranishme në brendshëm. raportet vjetore që KLSH prodhonte për Bazuar në Strategjinë e Menaxhimit Parlamentin. Financiar Publik 2014-2020, zhvillimet e Arsyet kryesore për gjetjet e KLSH-së ardhshme të KBFP-së të paraqitura në janë korniza e pakompletuar e kontrollit shtyllën pesë “Për kontrollin e të brendshëm në sistemin legjislativ brendshëm efektiv”, të këtij shqiptar, mungesa e kompletimit të dokumenti do të përbëhet kryesisht në kontrollit të brendshëm sipas modelit forcimin e zbatimit të sistemeve të COSO dhe mungesa e kuptimit të plotë kontrollit të brendshëm në të gjitha të procedurave të kontrollit të njësitë e qeverisjes së përgjithshme. brendshëm nga aktorët kryesorë Përveç kësaj, rekomandimet e raportit (drejtuesit e institucioneve dhe Zyrtarët të progresit të BE-së të ofruara çdo vit Kryesorë Financiarë). konsiderohen të planifikojnë reforma I.3. Sfidat e Kontrollit të Brendshëm për të forcuar sistemet e kontrollit të Shqiptar brendshëm. NJQH / KBFP planifikon të zhvillojë udhëzime të mëtejshme për të Republika e Shqipërisë ka ndërmarrë ndihmuar NJQP-të në zhvillimin e një aktivitete të shumta gjatë viteve të plani të qartë për zbatimin e sistemeve fundit për të krijuar dhe zhvilluar një të MFK. Ky udhëzim gjithashtu do të sistem koheziv të kontrollit të sigurojë mjete të ndryshme të MFK (të brendshëm, duke përfshirë: miratimin e tilla si tabela të qarta organizative, një dokumenteve strategjike fillestare, libër të proceseve, hartat e riskut dhe hartimin e ligjeve, krijimin dhe ngritjen e planet e kontrollit). Për më tepër, kapaciteteve organizative dhe zbatimin aktivitetet e kontrollit të mbështetura e sistemin e kontrollit të brendshëm nga teknologjia e informacionit, pritet të brenda njësive publike. Bazuar në forcohet në të gjitha nivelet në sektorin raportet e vlerësimit të OSBE-së dhe publik, me një kontroll më të rreptë të Drejtorisë së Përgjithshme për Zgjerim aksesit, plane të paparashikuara për të BE, në raportet vjetore të publikuara mbrojtjen e të dhënave dhe gjithashtu nga Ministria e Financave mbi zhvillimin e kapaciteteve të auditimit të “Funksionimin e Sistemit të Kontrollit të IT. Në fushën e auditit të brendshëm, Brendshëm të Financave Publike në zhvillimi i KBFP-së do të përfshijë Njësitë e Qeverisjes së Përgjithshme metoda për të rritur profesionalizmin e (NJQP)”, ata vunë në dukje se Shqipëria funksionit të AB-së në sektorin publik, ka një kuadër ligjor të KBFP-së mirë të

78 Nr.20, maj - gusht 2018 KLSH Alfonc Gabili, Auditues i Lartë, KLSH

përmes trajnimeve të vazhdueshme audituesve të brendshëm profesional të profesionale të ofruara nga NJQH / kualifikuar ka kontribuar në zhvillimin e KBFP. sistemeve të kontrollit të brendshëm në sektorin publik. Prandaj, nevojitet një Në Shqipëri ka fusha për përmirësimin e rivitalizim i funksionit të AB-së përmes praktikave dhe procedurave të zhvillimit të aftësive profesionale të përdorura për të vendosur sisteme stafit të AB-së. Menaxhimi, jo vetëm që efektive dhe efikase të kontrollit të duhet të krijojë sisteme të kontrollit të brendshëm për njësitë publike. Në brendshëm, por gjithashtu duhet t'i shumë njësi qeveritare, ekziston një kushtojë vëmendje të mjaftueshme mungesë e qartësisë në hapat që duhen vlerësimit dhe monitorimit të sistemeve ndërmarrë në zbatimin e këtyre të tilla në baza të vazhdueshme. sistemeve. Asnjë nga njësitë publike nuk Angazhimi i stafit profesional është një ka plan të miratuar për zbatimin e MFK. faktor i rëndësishëm për të siguruar Në përgjithësi, drejtuesit e njësive menaxhim efektiv dhe të suksesshëm të publike nuk janë të njohur me sistemet sistemeve të kontrollit të brendshëm të e tyre të kontrollit të brendshëm apo vendosur në njësitë publike. rolin e funksionit të AB në njësinë e tyre. Gjithashtu, një çështje e rëndësishme Sigurimi i cilësisë më të lartë të është pavarësia e njësive të auditimit të auditimit të brendshëm mbetet ende brendshëm. Shumica e tyre përballen një çështje e ndjeshme, megjithëse me vështirësi gjatë bërjes së planit të kërkohet zgjidhje në vlerësimet e tyre të pavarur të auditimit, duke kryer auditimit të brendshëm në sektorin një angazhim të pavarur dhe cilësor të publik. auditimit dhe rekomandimet në Menaxhimi i riskut është një proces i shumicën e rasteve nuk e zgjidhin zhvilluar dobët në NJQP-të, si dhe rrënjën e gjetjeve, por janë më të vlerësimi i riskut gjatë auditimit. Niveli i fokusuara në simptomat e tyre. testimit të auditimit të sistemeve të Gjithashtu, nivelet e gjetjes së kontrollit të brendshëm të NJQP është i ndryshimeve ndërmjet raporteve të paqartë. Për këtë qëllim nevojiten auditimit të brendshëm dhe raporteve trajnime shtesë për vlerësimin e riskut, të auditimit të KLSH. para së gjithash, për menaxherët në të II. Hyrje në Sistemet e Kontrollit të gjitha nivelet dhe për audituesit e Brendshëm të USA brendshëm. II.1. Historia dhe qasja e kontrollit të Rekrutimi dhe mbajtja e stafit brendshëm të USA. profesional në njësitë e auditimit të brendshëm mbetet një çështje në të SHBA-të përcakton kontrollin e gjitha nivelet e qeverisë. Mungesa e brendshëm në Standardet e Kontrollit të AUDITIMI PUBLIK 79 AUDITIMI PUBLIK Kontrolli i Brendshëm në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës, Mësime pë t’u ndarë me Shqipërinë Brendshëm për Qeverinë Federale (Libri lëshuar standarde të kontrollit të Jeshil) si: “...një proces i kryer nga organi brendshëm për qeverinë federale. mbikëqyrës i një njësie ekonomike, AIFMF gjithashtu kërkon që Zyra për menaxhimi dhe personeli tjetër që ofron Menaxhimin e Buxhetit nën varësinë siguri të arsyeshme se objektivat e një direkte të Presidentit të SHBA`ve (Office njësie do të arrihen. Këto objektiva dhe of Budget Managment - OMB) të lëshojë risqet e lidhura mund të klasifikohen udhëzime për vlerësimin e këtyre gjerësisht në një ose më shumë nga tri standardeve. AIFMF përcakton kërkesat kategoritë e mëposhtme: e mëposhtme për agjencitë në degën e ekzekutivit të qeverisë federale: (1)  Operacionet - Efikasiteti dhe Sipas AIFMF, agjencitë e degëve të efikasiteti i operacioneve ekzekutivit duhet të krijojnë sisteme të  Raportimi - Besueshmëria e kontrollit të brendshëm dhe financiar që raportimit për përdorim të sigurojnë siguri të arsyeshme për brendshëm dhe të jashtëm arritjen e objektivave të kontrollit të  Pajtueshmëria - Pajtueshmëria me brendshëm. (2) AIFMF kërkon që titullari ligjet dhe rregulloret në fuqi”. i agjencisë pjesë e degës ekzekutive të Libri Jeshil vazhdon më tutje dhe sigurojë një deklaratë vjetore të përcakton një sistem të kontrollit të sigurimit nëse agjencia ka përmbushur brendshëm si: “...një komponent i këto kërkesa. vazhdueshëm i inkorporuar i veprimeve, 1983: Për të qenë në përputhje me të kryera nga njerëzit, që siguron siguri AIFMF, GAO publikoi Librin e parë Jeshil. të arsyeshme, jo siguri absolute, që objektivat e një njësie do të arrihen”. 1999: GAO publikoi një Libër Jeshil të rishikuar në vitin 1999, pas Kontrolli i brendshëm në qeverinë përditësimeve të kornizave të tjera të federale ka evoluar gjatë viteve siç kontrollit të brendshëm, për të shihet në datat kryesore: harmonizuar me ato korniza dhe për të 1982: Kongresi miratoi Aktin e zvogëluar ngarkesën në komunitetin e Integritetit Financiar të Menaxherëve përdoruesve. Federalë (AIFMF). Ky akt përfshinte një 2001: Në përgjigje të komunitetit të deklaratë që “...kontrollet e brendshme përdoruesve duke kërkuar më shumë të secilës agjenci ekzekutive do të udhëzime në lidhje me Librin Jeshil të krijohen në përputhje me standardet e vitit 1999, GAO publikoi Instrumentin e përcaktuara nga Kontrollori i Menaxhimit dhe Vlerësimit të Kontrollit Përgjithshëm...”. Kjo i dha GAO të Brendshëm në 2001. Ky mjet ofron përgjegjësinë dhe autoritetin për të udhëzime shtesë për të ndihmuar përdoruesit në zbatimin e Librit Jeshil, 80 Nr.20, maj - gusht 2018 KLSH Alfonc Gabili, Auditues i Lartë, KLSH

por nuk është një standard formal mbi Menaxhimi i Centralizuar Financiar kontrollin e brendshëm. Federal: OMB-së iu dha përgjegjësi të gjera për drejtimin e menaxhimit 2014: GAO publikoi një Libër Jeshil të financiar federal, modernizimin e rishikuar në vitin 2014, pas sistemeve financiare të qeverisë dhe përditësimeve të kornizave të tjera të forcimin e raportimit financiar. Zyra e kontrollit të brendshëm, për t'u Menaxhimit dhe Buxhetit (OMB), i harmonizuar me ato korniza dhe për të shërben Presidentit të Shteteve të zvogëluar barrën në komunitetin e Bashkuara në mbikëqyrjen e zbatimit të përdoruesve. vizionit të tij në të gjithë Degën e Akti i Zyrtarëve Kryesorë Financiare Ekzekutivit. Në mënyrë të veçantë, (CFO) të vitit 1990 imponoi elemente të misioni i OMB-së është të ndihmojë reja kryesore në Menaxhimin Financiar, Presidentin në përmbushjen e si: objektivave të politikave, buxhetit, Menaxhimi Financiar Federal, menaxhimit dhe rregullatore, si dhe përmbushjes së përgjegjësive ligjore të Menaxhimi i centralizuar financiar agjencive. federal, U krijuan pozicionet e reja të CFO, Sisteme dhe plane të përmirësuara, pozicione që duheshin plotësuar nga Pasqyrat financiare të kontrolluara me individë me aftësi të demonstruar dhe mandat, përvojë praktike në kontabilitet, menaxhim financiar dhe sisteme Raportimi Vjetor Financiar i kërkuar, financiare, të cilët raportojnë titullarëve Matja dhe Raportimi mbi Performancën të agjencive. Nën përgjegjësitë e CFO dhe Kostot. janë kontabiliteti i konsoliduar, politikat Menaxhimi financiar i federal sipas Ligjit financiare, buxhetimi, kontrollet e të CFO duhet të jetë në gjendje të brendshme dhe funksionet e sistemit. prodhojë informacion financiar, të Nën Sistemet dhe Planet e Përmirësuara krijojë një sistem të integruar të bien planet e kërkuara 5 vjeçare të menaxhimit financiar, të zhvillojë menaxhimit financiar, duke marrë informacione mbi kostot, të kryejë parasysh strategjinë e integrimit, matje sistematike të performancës, të projektet e sistemeve dhe ndër- lidhë buxhetin dhe informacionin e shërbimin, pajisjet / personelin, targetat kontabilitetit, të kryejë menaxhimin e / kostot dhe planifikim strategjik i aseteve dhe të prodhojë raporte përditësuar çdo vit. financiare vjetore ekzekutimi i buxhetit. Raportet vjetore të menaxhimit financiar (që tani quhen raporte të

AUDITIMI PUBLIK 81 AUDITIMI PUBLIK Kontrolli i Brendshëm në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës, Mësime pë t’u ndarë me Shqipërinë performancës dhe llogaridhënies), kanë efektive dhe efikase të nevojshme për afat 60 ditë pas raportit të auditimit dhe përmbushjen e këtyre objektivave. përmbajnë pasqyrat financiare të Objektivat e Raportimit: Besueshmëria e audituara, opinionet mbi pasqyrat raportimit për përdorim të brendshëm financiare të audituara, raportin mbi dhe të jashtëm. kontrollin e brendshëm, raportin mbi pajtueshmërinë me ligjet dhe Objektivat e raportimit kanë të bëjnë rregulloret, diskutimet dhe analizat e me përgatitjen e raporteve për menaxhimit, dhe informacione të tjera përdorim nga entiteti ose palë të tjera të paaudituara. të jashtme. Objektivat e raportimit mund të grupohen më tej në Përqafimi i niveleve të reja të nënkategoritë e mëposhtme: llogaridhënies dhe transparencës është çelësi për arritjen e menaxhimit Objektivat e raportimit financiar të financiar federal të klasit botëror. Si jashtëm: Objektivat që lidhen me pjesë e vizionit të Aktit të CFO, agjencitë publikimin e performancës financiare të do të kishin modernizuar sisteme të njësisë ekonomike në përputhje me integruara, të cilat mund të prodhonin standardet profesionale, ligjet dhe analiza që do të ndihmonin menaxherët rregulloret e zbatueshme, si dhe pritjet e programeve dhe vendimmarrësit në e palëve të interesuara. zgjidhjen e mangësive të kontrollit në Objektivat e jashtme të raportimit kohë të gjatë dhe rritjen e raportimit jofinanciar: Objektivat që lidhen me financiar me kalimin e kohës. publikimin e informacionit jofinanciar në Objektivat e Kontrollit të Brendshëm përputhje me standardet e duhura ligjet dhe rregulloret në fuqi, si dhe pritjet e Grupi menaxhues grupon objektivat e palëve të interesuara. kontrollit të brendshëm në një ose më shumë nga tri kategoritë e mëposhtme: Objektivat e raportimit të brendshëm financiar dhe jo financiar: objektivat që Objektivat e Operacioneve: Efektiviteti lidhen me mbledhjen dhe komunikimin dhe efikasiteti i operacioneve. e informacionit të nevojshëm nga Objektivat e operacioneve lidhen me menaxhimi për të mbështetur operacionet e programit që ndihmojnë vendimmarrjen dhe vlerësimin e në arritjen e një misioni të njësisë. performancës së subjektit. Misioni i njësisë mund të përcaktohet Objektivat e Pajtueshmërisë: Pajtuesh- në një plan strategjik. Këto plane i mëria me ligjet dhe rregulloret në fuqi. përcaktojnë qëllimet dhe objektivat për një njësi së bashku me operacionet Në sektorin qeveritar, objektivat në lidhje me pajtueshmërinë me ligjet dhe

82 Nr.20, maj - gusht 2018 KLSH Alfonc Gabili, Auditues i Lartë, KLSH

rregulloret në fuqi janë shumë të synon të arrijë objektivat e tij. Ky rëndësishme. Ligjet dhe rregulloret vlerësim siguron bazën për zhvillimin e shpesh përshkruajnë objektivat e një përgjigjeve të duhura ndaj riskut. njësie qeveritare, strukturën, metodat Menaxhimi vlerëson risqet me të cilat për arritjen e objektivave dhe përballet entiteti nga burimet e jashtme raportimin e performancës në lidhje me dhe të brendshme. arritjen e objektivave. 3. Aktivitetet e Kontrollit Pesë Komponentët e Kontrollit të Aktivitetet e kontrollit janë menaxhimi i Brendshëm veprimeve të krijuara përmes politikave Pesë përbërësit përfaqësojnë nivelin më dhe procedurave për të arritur të lartë të hierarkisë së standardeve për objektivat dhe për t'iu përgjigjur risqeve kontrollin e brendshëm në qeverinë në sistemin e kontrollit të brendshëm, i federale. Pesë komponentët e kontrollit cili përfshin sistemin informativ të të brendshëm duhet të jenë në mënyrë entitetit. efektive të projektuar, zbatuar dhe 4. Informimi dhe Komunikimi operuar, dhe të veprojnë së bashku në një mënyrë të integruar, për një sistem Menaxhimi përdor informata cilësore të kontrollit të brendshëm efektiv. Pesë për të mbështetur sistemin e kontrollit komponentët e kontrollit të brendshëm të brendshëm. Informacioni efektiv dhe janë si më poshtë: komunikimi janë jetike për një njësi ekonomike për të arritur objektivat e 1. Mjedisi i Kontrollit saj. Menaxhimi i entitetit ka nevojë për Mjedisi i kontrollit është themeli i një qasje në komunikimin përkatës dhe të sistemi të kontrollit të brendshëm. Ai besueshëm në lidhje me ngjarjet e siguron disiplinën dhe strukturën, të brendshme dhe të jashtme. cilat ndikojnë në cilësinë e përgjithshme 5. Monitorimi të kontrollit të brendshëm. Ai ndikon në përcaktimin e objektivave dhe në Meqenëse kontrolli i brendshëm është strukturimin e aktiviteteve të kontrollit. një proces dinamik që duhet të Organi mbikëqyrës dhe menaxhimi përshtatet vazhdimisht me risqet dhe krijojnë dhe mbajnë një mjedis në të ndryshimet me të cilat një njësi gjithë entitetin që vendos një qëndrim ballafaqohet, monitorimi i sistemit të pozitiv ndaj kontrollit të brendshëm. kontrollit të brendshëm është thelbësor për të ndihmuar kontrollin e brendshëm 2. Vlerësimi i riskut të përafrohet me ndryshimin e Duke krijuar një ambient efektiv të objektivave, mjedisit, ligjeve, burimeve kontrollit, menaxhimi vlerëson risqet me dhe risqeve. Monitorimi i kontrollit të të cilat ballafaqohet entiteti përderisa brendshëm vlerëson cilësinë e

AUDITIMI PUBLIK 83 AUDITIMI PUBLIK Kontrolli i Brendshëm në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës, Mësime pë t’u ndarë me Shqipërinë performancës me kalimin e kohës dhe Në një sistem të kontrollit të brendshëm menjëherë zgjidh përfundimet e “efektiv”, pesë komponentët e auditimeve dhe rishikimeve të tjera. mëposhtëm punojnë për të mbështetur Veprimet korrektuese janë një plotësim arritjen e misionit, strategjive dhe i nevojshëm për të kontrolluar objektivave të biznesit të një njësie aktivitetet në mënyrë që të arrihen ekonomike. objektivat. 1. Mjedisi i Kontrollit Ekziston një marrëdhënie e Integriteti dhe Vlerat Etike drejtpërdrejtë midis objektivave të Angazhimi ndaj Kompetencës njësisë ekonomike, pesë komponentëve Bordi i Drejtorëve dhe Komiteti i të kontrollit të brendshëm dhe Auditimit strukturës organizative të një njësie Filozofia e Menaxhimit dhe Stili i ekonomike. Objektivat janë ato që një Operimit Struktura organizative njësi dëshiron të arrijë. Pesë Caktimi i Autoritetit dhe Përgjegjësisë komponentët e kontrollit të brendshëm Politikat dhe procedurat e burimeve janë ato që kërkohet nga njësia për të njerëzore arritur objektivat. Struktura organizative 2. Vlerësimi i Riskut përfshin njësitë operative, proceset operacionale dhe strukturat e tjera të Objektivat e gjithë kompanisë menaxhimit të përdorimit për Objektivat e nivelit të procesit Identifikimi dhe analiza e riskut të arritur objektivat. Kjo marrëdhënie Menaxhimi i ndryshimit përshkruhet në formën e një kubike të 3. Aktivitetet e Kontrollit zhvilluar modelit COSO. Politikat dhe procedurat Modeli COSO përcakton kontrollin e Siguria (Aplikimi dhe Rrjeti) brendshëm si “...një proces, i kryer nga Menaxhimi i ndryshimeve të aplikimit bordi drejtues i një njësie ekonomike, Vazhdimësia e biznesit / Backups menaxhimi dhe personeli tjetër, i Ekspertiza e jashtme dizajnuar për të ofruar siguri të 4. Informimi dhe Komunikimi arsyeshme për arritjen e objektivave në Cilësia e informacionit kategoritë e mëposhtme: Efektshmëria e komunikimit  Efektshmëria dhe efikasiteti i 5. Monitorimi operacioneve, Monitorimi i vazhdueshëm  Besueshmëria e raportimit financiar Vlerësime të ndara dhe Raportimi i deficencave  Pajtueshmëria me ligjet dhe Këto komponente punojnë për të krijuar rregulloret në fuqi”. themelet për kontroll të brendshëm

84 Nr.20, maj - gusht 2018 KLSH Alfonc Gabili, Auditues i Lartë, KLSH

brenda njësisë përmes udhëheqjes së kryerjes së angazhimeve. Audituesve u drejtuar, vlerave të përbashkëta dhe një kërkohet të marrin në konsideratë kulture që thekson përgjegjësinë për kontrollin e brendshëm pasi që lidhen kontroll. Risqet e ndryshme me të cilat me objektivat dhe fushëveprimin e ballafaqohet kompania identifikohen auditimit të tyre nga Standardet e dhe vlerësohen në mënyrë rutinore në Auditimit të Qeverisë. Është përgjegjësi të gjitha nivelet dhe brenda të gjitha e menaxhimit të krijojë dhe mbajë këto funksioneve në organizatë. Aktivitetet e kontrolle të brendshme brenda një kontrollit dhe mekanizmat e tjerë janë entiteti. Menaxhimi zbaton sisteme të të dizajnuara në mënyrë proaktive për kontrollit të brendshëm duke përdorur të trajtuar dhe zbutur risqet e standardet brenda Standardeve për rëndësishme. Informacioni kritik për Kontroll të Brendshëm në Qeverinë identifikimin e risqeve dhe përmbushjen Federale (Libri Jeshil), i cili siguron e objektivave të biznesit komunikohet kornizën e përgjithshme për krijimin dhe përmes kanaleve të ngritura lart, poshtë mirëmbajtjen e sistemeve efektive të dhe në të gjithë kompaninë. I gjithë kontrollit të brendshëm. Është sistemi i kontrollit të brendshëm përgjegjësia e audituesit për të monitorohet vazhdimisht dhe vlerësuar efektivitetin e këtyre problemet trajtohen në kohë. kontrolleve. Një faktor kyç në përmirësimin e llogaridhënies në II.2. Roli dhe Përgjegjësia e GAO në arritjen e një misioni të një njësie është Kontrollin e Brendshëm. zbatimi i një sistemi efektiv të kontrollit Misioni i GAO është të mbështesë të brendshëm. Një sistem efektiv i Kongresin në përmbushjen e kontrollit të brendshëm ndihmon një përgjegjësive të tij kushtetuese dhe të njësi ekonomike të përshtatet me ndihmojë në përmirësimin e mjediset që ndryshojnë, evolimin e performancës dhe të siguroj kërkesave, ndryshimet në risqe dhe llogaridhënien e Qeverisë Federale për prioritetet e reja. Me ndryshimin e të mirën e popullit amerikan. GAO ka programeve dhe entitetet që përpiqen zhvilluar një Kuadër të Sigurimit të të përmirësojnë proceset operacionale Cilësisë për të siguruar pajtueshmërinë dhe të zbatojnë teknologji të reja, me Standardet e Auditimit të Pranuara menaxhimi vazhdimisht vlerëson Përgjithësisht të Qeverisë (GAGAS). Si sistemin e kontrollit të brendshëm në pjesë e komponentit të Performancës së mënyrë që të jetë efektiv dhe i Angazhimit të Kornizës së Sigurimit të përditësuar kur është e nevojshme. Kualitetit të GAO, analistët dhe Vlerësimi i kontrollit të brendshëm fillon audituesit e GAO konsiderojnë kont- gjatë fazës së planifikimit të auditimit rollin e brendshëm gjatë planifikimit dhe dhe, në varësi të karakteristikave të

AUDITIMI PUBLIK 85 AUDITIMI PUBLIK Kontrolli i Brendshëm në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës, Mësime pë t’u ndarë me Shqipërinë auditimit, mund të vazhdojë përmes 4. Menaxhimi duhet të demonstrojë një fazës së zbatimit në terren dhe fazave të angazhim për të rekrutuar, zhvilluar dhe raportimit. Niveli i punës së auditimit të mbajtur individë kompetentë; dhe kontrollit të brendshëm i nevojshëm për 5. Menaxhimi duhet të vlerësojë të përfunduar vlerësimin, varet nga performancën dhe t'i mbajë individët objektivat, qasja, fushëveprimi dhe përgjegjës për përgjegjësitë e tyre të metodologjia e auditimit. Në fazën e kontrollit të brendshëm. planifikimit të auditimit, një auditues do të konsiderojë rëndësinë e kontrollit të Vlerësimi i riskut brendshëm në auditim dhe çfarë niveli 6. Menaxhimi duhet të përcaktojë qartë të vlerësimit është i nevojshëm për të objektivat për të mundësuar arritur objektivat e tij të auditimit në identifikimin e risqeve dhe për të mënyrë efektive. Gjatë fazës së punës përcaktuar tolerancat e riskut; në terren, identifikohen dhe vlerësohen 7. Menaxhimi duhet të identifikojë, kontrolle specifike të brendshme. Kjo analizojë dhe të përgjigjet ndaj risqeve punë arrin kulmin në fazën e raportimit që lidhen me arritjen e objektivave të ku janë gjetur gjetjet, i janë komunikuar përcaktuara; agjencisë dhe janë raportuar në raportin e auditimit. 8. Menaxhimi duhet të marrë në konsideratë potencialin për mashtrim GAO në mënyrë që të përmbushë kur identifikon, analizon dhe përgjigjet detyrat e tij ka përshtatur 5 ndaj risqeve; Komponentet dhe 17 Parimet e Kontrollit të Brendshëm, si më poshtë: 9. Menaxhimi duhet të identifikojë, analizojë dhe t'i përgjigjet ndryshimeve Mjedisi i Kontrollit të rëndësishme që mund të ndikojnë në 1. Organi mbikëqyrës dhe menaxhimi sistemin e kontrollit të brendshëm. duhet të demonstrojnë një angazhim Aktivitetet e Kontrollit për integritet dhe vlera etike; 10. Menaxhimi duhet të hartojë 2. Organi mbikëqyrës duhet të aktivitete kontrolli për të arritur mbikëqyrë sistemin e kontrollit të objektivat dhe për t'iu përgjigjur brendshëm të entitetit; risqeve; 3. Menaxhimi duhet të krijojë një 11. Menaxhimi duhet të hartojë strukturë organizative, të caktojë sistemin informativ të entitetit dhe përgjegjësinë dhe të delegojë aktivitetet përkatëse të kontrollit për të autoritetin për të arritur objektivat e arritur objektivat dhe për t'ju përgjigjur subjektit; risqeve; dhe

86 Nr.20, maj - gusht 2018 KLSH Alfonc Gabili, Auditues i Lartë, KLSH

12. Menaxhimi duhet të zbatojë si të fokusuara në kontrollet e aktivitetet e kontrollit përmes raportimit financiar dhe çdo kalim politikave. jashtë raportimit financiar në funksione operacionale është përmbushur me Informacioni dhe Komunikimi sukses të përzier. Nuk ka përgjegjësi të 13. Menaxhimi duhet të përdorë përcaktuar qartë të zyrtarëve të tjerë informacion cilësor për të arritur për të kuptuar dhe/ose shfrytëzuar objektivat e subjektit; kornizën e kontrollit të brendshëm. 14. Menaxhimi duhet të komunikojë në Menaxherët federalë kanë një mënyrë të brendshme informacionin e përgjegjësi themelore për të zhvilluar nevojshëm cilësor për të arritur dhe mbajtur kontrolle të brendshme objektivat e subjektit; efektive. Kontrollet e brendshme 15. Menaxhimi duhet të komunikojë nga efektive ndihmojnë që programet të jashtë informacionin e nevojshëm të menaxhohen me integritet dhe burimet cilësisë për të arritur objektivat e të përdoren në mënyrë efikase dhe subjektit. efektive përmes tri objektivave: operacionet efektive dhe efikase, Monitorimi raportimi financiar i besueshëm dhe 16. Menaxhimi duhet të krijojë dhe të pajtueshmëria me ligjet dhe rregulloret kryejë aktivitete monitoruese për të në fuqi. Ruajtja e aseteve është monitoruar sistemin e kontrollit të nënkomponent i secilit objektiv. brendshëm dhe për të vlerësuar Në përgjigje të sfidave kryesore të rezultatet; dhe menaxhimit të misionit dhe qëllimeve të 17. Menaxhimi duhet të përmirësojë agjencive, këto të fundit po e njohin mangësitë e kontrollit të brendshëm të gjithnjë e më shumë rëndësinë dhe identifikuar në kohën e duhur. dobinë e menaxhimit të riskut si një mjet për identifikimin, vlerësimin, II.3. Sfidat e Kontrollit të Brendshëm në zbutjen, menaxhimin dhe përgatitjen SHBA. ndaj riskut. I zbatuar në mënyrë Sfidat kryesore të gjetura në SHBA rreth efektive, menaxhimi i riskut kontribuon kontrollit të brendshëm të identifikuara në përmirësimin e vendimmarrjes, duke nga GAO janë: adoptuar një qasje proaktive sesa një 1. Kontrolli i brendshëm konsiderohet reaktive ndaj riskut. Ai ka potencialin vetëm si një raportim financiar dhe për të ndryshuar perceptimin se detyrë e shefit të financës. kontrollet e brendshme kufizohen vetëm në pajtueshmërinë dhe Në qeverinë federale, kontrollet e raportimin financiar. Në vend të kësaj, brendshme tradicionalisht konsiderohen

AUDITIMI PUBLIK 87 AUDITIMI PUBLIK Kontrolli i Brendshëm në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës, Mësime pë t’u ndarë me Shqipërinë kontrollet e brendshme mund të luajnë performancës dhe llogaridhënies, e cila një mjet kyç për të adresuar sfidat e diskutoi çështjet kryesore me të cilat u menaxhimit që prekin funksionet e përballën 20 agjenci në adresimin e shumta të agjencisë. Në një përpjekje sfidave të performancës dhe për të përmirësuar besimin e llogaridhënies. taksapaguesve në qeveri dhe për t'u Me kalimin e kohës, pasi fushat me risk përgatitur për sfidat e ardhshme, OBM të lartë janë korrigjuar dhe risqe të tjera ka promovuar praktikat më të mira të janë shfaqur, këto janë hequr nga lista Menaxhimit të Riskut në të gjitha dhe janë shtuar të reja për të mbajtur të agjencitë. përditësuara fushat që kanë nevojë për 2. Kontrolli i brendshëm për subjektet vëmendje. Në serinë e raportimit të jo-federale. janarit 1999, GAO këshilloi Kongresin se për shkak se një sasi e madhe Qeveria Federale lëshon grante për informacioni po bëhet e disponueshme organizatat shtetërore, lokale dhe si rezultat i zbatimit të legjislacionit të jofitimprurëse, për të cilat nuk kërkohet ndryshëm federal të reformës së të ndjekin Librin Jeshil, pasi kjo kërkohet menaxhimit, ata planifikuan të nga agjencitë federale. Ligjet që krijojnë rivlerësojnë metodologjitë dhe kriteret këto programe si dhe marrëveshjet e e përdorura për të përcaktuar se cilat granteve zakonisht përcaktojnë se këto operacione dhe funksione duhet të jenë subjekte kanë një formë të kontrollit të të përfshira në Fushat e Performancës brendshëm, por disa nga këto subjekte dhe të Llogaridhënies dhe ato që duhet nuk kanë ekspertizë në kontrollin e të përcaktohen me risk të lartë. brendshëm. Kjo mund të jetë për shkak të mungesës së trajnimeve, certifikimit Arsyet për fillimin e këtij programi profesional ose financimit për zhvillimin kryesisht ishin: e stafit profesional në këto organizata.  Fushat me probleme të dukshme nuk III. Praktikat e mira dhe qasjet për të u adresuan; marrë në konsideratë, nga GAO.  Vëmendja e Kongresit dhe mediave u III.1. Programi i riskut të lartë rrit;  GAO donte të sillte një fokus shtesë Që nga viti 1990, GAO ka raportuar në fusha të mëdha me problemeve periodikisht mbi programet qeveritare afatgjata. dhe funksionet që janë identifikuar me “Risk të lartë” për shkak të dobësive, Programi i Riskut të Lartë: mashtrimit, abuzimit dhe  Identifikon programet dhe keqmenaxhimit. Në janar të vitit 1999, operacionet në risk për mashtrim, GAO publikoi serinë e parë të shpërdorim, keqpërdorim,

88 Nr.20, maj - gusht 2018 KLSH Alfonc Gabili, Auditues i Lartë, KLSH

keqmenaxhim ose nevojë për 1. Faktorë cilësorë: siguria kombëtare, transformim për të rritur eficencën mbrojtja kombëtare, shëndeti publik dhe efektivitetin; ose siguria; dhe  Qëllimi për të identifikuar dhe 2. Faktorët sasiorë: asetet e riskuara, të ndihmuar adresimin e problemeve të ardhurat, pagesat. rëndësishme brenda qeverisë federale, afatshkurtra dhe afatgjata; GAO ka zhvilluar më tej këto kritere për  Të theksojë fushat që garantojnë të ndihmuar në formimin e gjykimit fokus të veçantë, të dizajnuara për të bazuar në faktorët e mëposhtëm: rritur llogaridhënien;  Identifikimi dhe vlerësimi i  Bazuar në rishikimet e GAO; dhe performancës së programeve  Angazhimi i GAO për të shqyrtuar kryesore dhe të misioneve të këto fusha dhe për të përditësuar qeverisë federale, progresin.  Vlerësimi i funksioneve menaxhuese Lista origjinale me risk të lartë të agjencive për të përcaktuar se si përfshinte 14 fusha. Që nga ajo kohë 46 ata kanë kontribuar në fusha të reja janë shtuar dhe 26 fusha performancën e programit dhe kanë janë hequr ose janë konsoliduar. Lista ndikuar në aftësinë e agjencive për me risk të lartë aktualisht përmban 35 të siguruar llogaridhënien dhe fusha. arritjen e rezultateve,  Përcaktimin nëse performanca Historikisht, zonat me risk të lartë kanë individuale dhe përgjegjësia e përfshirë dobësi, për shkak të sfidojnë përcaktimin e meritës si programeve dhe veprimeve, ndjeshmëri zona me risk të lartë, si dhe më të madhe ndaj mashtrimit, përcaktimin e risqeve të mëdha të shpërdorimit, abuzimit dhe qeverisë dhe keqmenaxhimit. Programi i Riskut të  Heqja e përcaktimeve me risk të Lartë ka evoluar duke përfshirë lartë. transformime të gjera që nevojiten. Shumë fusha kërkojnë zgjidhje si nga Për çdo agjenci të madhe, GAO agjencitë dhe Kongresi. identifikon fushat kryesore të programit dhe misionit që do të përbëjnë bazën Për të përcaktuar zonat me risk të lartë, kryesore për raportimin në fushën e GAO ka publikuar kritere për performancës dhe përgjegjshmërisë dhe "Përcaktimin e Sfidave të Performancës që: dhe Përgjegjësive dhe Risqeve të Mëdha" (GAO-01-159SP). "Ky përcaktim  janë në qendër të vëmendjes së bazohet në dy faktorë: degës së kongresit dhe ekzekutivit,

AUDITIMI PUBLIK 89 AUDITIMI PUBLIK Kontrolli i Brendshëm në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës, Mësime pë t’u ndarë me Shqipërinë  kanë interes të lartë publik dhe / ose relevante të GAO, raportet e shpenzime të mëdha, përgjithshme të inspektorëve dhe  janë të dukshme në planet e analiza të tjera të pavarura, do të na strategjike të agjencive dhe planet e mundësojë të zhvillojmë një profil të raportet vjetore të performancës, performancës aktuale për secilën prej  kanë njohur performancën dhe fushave të programit dhe të misionit të llogaridhënien ose çështjet me risk përzgjedhur. të lartë. Bazuar në përvojën e tij në shqyrtimin e Programet kryesore dhe fushat e një game të gjerë programesh misionit në të cilat GAO fokusohet qeveritare, GAO ka gjetur se përzgjidhen në konsultim me Kongresin performanca efektive e funksioneve të dhe koordinohen me Zyrën e menaxhimit të paraqitura më poshtë, Menaxhimit dhe Buxhetit, drejtuesit e janë çelësi për krijimin dhe mbështetjen lartë të agjencive kryesore federale dhe e organizatave me performancë të lartë. inspektorët e përgjithshëm në këto Kontrolli i brendshëm është një aspekt agjenci. Kështu, fusha e performancës kritik i secilës prej këtyre funksioneve të dhe përgjegjshmërisë nuk mund të menaxhimit. përfshijë të gjitha fushat e programit  Planifikim strategjik dhe të misionit të një agjencie, por do të  Hartimi dhe ekzekutimi i buxhetit përqendrohej në ato që janë ndër më të  Struktura organizative dhe kontrolli rëndësishmet. Programet dhe fushat e  Matja e performancës misionit që në të kaluarën u përcaktuan  Strategjitë e kapitalit njerëzor si risk të lartë ose kishin probleme të  Menaxhimi Financiar performancës dhe përgjegjësisë, do të  Teknologjia e informacionit shqyrtohen me kujdes për të përcaktuar  Prokurimet nëse risqet dhe problematikat janë zgjidhur. Kontrolli i brendshëm mbështet çdo funksion menaxhimi të përmendur më GAO gjithashtu përdor planet strategjike lart. të agjencisë, planet vjetore të performancës dhe raportet, raportet e Një sfidë individuale e performancës llogaridhënies dhe pasqyrat financiare dhe llogaridhënies meriton një të audituara për të identifikuar qëllimet përcaktim të lartë të riskut kur plotëson kryesore, strategjitë, masat e kriteret e paraqitura në këtë seksion. performancës dhe performancën e GAO së pari do të përcaktojë nëse sfida raportuar për secilën nga fushat e performancës dhe llogaridhënies kryesore të programit dhe misionit. Ky përfshin: informacion, i plotësuar me produkte

90 Nr.20, maj - gusht 2018 KLSH Alfonc Gabili, Auditues i Lartë, KLSH

 një program ose mision me rëndësi të pavarur dhe objektiv të kombëtare, ose profesionistëve GAO.  një funksion menaxhimi që është Duke marrë parasysh faktorët cilësorë çelësi i performancës dhe dhe sasiorë llogaridhënies. GAO do të marrë parasysh faktorët GAO pastaj do të përcaktojë nëse risku cilësorë të përshkruar si më poshtë: buron nga një prej arsyeve të mëposhtme: Risku është seriozisht i dëmshëm

 Një risk i qenësishëm, i cili mund të  Shëndeti ose siguria lindë kur natyra e një programi krijon  Ofrimi i shërbimeve ndjeshmëri ndaj mashtrimit,  Siguria Kombëtare shpërdorimit dhe abuzimit. Një  Mbrojtja kombëtare program që përfshin pagesat për  Rritja ekonomike paraqitësit e kërkesave për  Privatësia ose të drejtat e qytetarëve shërbimet e ofruara nga palët e treta Risku mund të rezultojë në: mund të përbëjë risk të qenësishëm, për shembull, për shkak të nevojës  Shërbim i dëmtuar ndjeshëm dhe vështirësisë për të verifikuar  Dështimi i programit saktësinë e një vëllimi të madh  Reduktim i ndjeshëm i efektivitetit kërkesash.  Reduktimi i dukshëm i eficiencës  Një problem sistematik, që mund të  Lëndime ose humbje të jetës lindë kur programet, mbështetja e  Të dhëna jo të besueshme për menaxhimit, sistemet financiare, marrjen e vendimeve politikat dhe procedurat e vendosura  Reduktimi i besimit në qeveri nga agjencia për të kryer një  Publikim, manipulim ose program, janë të paefektshme, duke keqpërdorim i paautorizuar i krijuar dobësi materiale. informatave të ndjeshme, të tilla si të dhëna personale, menaxhimi Pas kësaj, GAO do të shqyrtojë një financiar ose të dhënat programore numër faktorësh cilësorë dhe sasiorë. të mirëmbajtura në sistemet Para se të përcaktohet një risk i lartë, do kompjuterike. të shqyrtohen masat korrigjuese që një agjenci mund të ketë planifikuar ose që Këta faktorë cilësorë nuk kanë për po ndërmerr për të zgjidhur një dobësi qëllim të jenë gjithëpërfshirës. Elemente materiale, statusin dhe efektivitetin e të tjera të rëndësishme cilësore të riskut këtyre veprimeve. Në të gjitha rastet, mund të jenë gjithashtu të zbatueshme përcaktimi përfundimtar i nivelit të lartë për një situatë të caktuar. të riskut do të bëhet në bazë të gjykimit

AUDITIMI PUBLIK 91 AUDITIMI PUBLIK Kontrolli i Brendshëm në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës, Mësime pë t’u ndarë me Shqipërinë Përveç faktorëve cilësore, GAO faktorët individualë cilësorë dhe sasiorë gjithashtu do të konsiderojë ekspozimin nuk do të jenë një risk i lartë, por të ndaj humbjes në terma monetare ose kombinuar, ata mund të paralajmërojnë në sasi tjetër. Së paku, 1 miliard dollarë një risk të lartë. Kështu, GAO konsideron duhet të jenë në risk në fusha të tilla si: tërësinë e faktorëve cilësorë dhe sasiorë për të vendosur një përcaktim të riskut • Vlera e aktiveve të mëdha (p.sh., të lartë. huatë e arkëtueshme) që janë dëmtuar; Duke marrë parasysh masat korrigjuese • Burimet e të ardhurave (p.sh. taksat Para dhënies së një përcaktimi me risk e duhura) që nuk janë realizuar; të lartë, GAO përcakton dhe vlerëson • Asetet kryesore të agjencisë (p.sh., efektivitetin e veprimeve korrigjuese të inventari apo prona) që kanë planifikuara ose të vazhdueshme të një humbur, janë vjedhur, dëmtuar, agjencie për të adresuar një dobësi shpërdoruar ose shfrytëzuar jo në materiale. Në këtë drejtim, GAO kapacitetin e duhur; konsideron faktorë të tillë si më poshtë: • Pagesa të paautorizuara; dhe • Pasiguritë ose detyrimet potenciale  Nëse agjencia ka demonstruar (p.sh. shpenzimet e pastrimit angazhimin e saj për zgjidhjen e mjedisor). problemit  Shkalla e përparimit të agjencisë për Pragu prej 1 miliard dollarësh, lidhet me të forcuar kontrollet e për të atë pjesë të një programi të madh ose të adresuar problemin një zone misionesh që nuk është në risk  Nëse planet e propozuara të ndaj aspekteve financiare të programit veprimeve korrigjuese janë të ose zonës së misionit në tërësi. përshtatshme Në marrjen e përcaktimeve me risk të  Nëse zgjidhjet efektive do të lartë, GAO analizon risqet nga përfundohen në mënyrë pikëpamjet cilësore dhe sasiore. Një substanciale afër afatit program ose një funksion mund të jetë  Nëse zgjidhjet do të zgjidhin shkakun shumë i ndjeshëm ndaj riskut që del nga rrënjësor të problemit. një faktor cilësor, siç është humbja e Për iniciativën me risk të lartë, termi jetës, por jo domosdoshmërisht mund afatshkurtër konsiderohet të jetë të plotësojë pragun minimal sasior. brenda periudhës 2-vjeçare të mbuluar Anasjelltas, është e mundur që një nga mandati i Kongresit, në të cilin është ekspozim të jetë i rëndësishëm në sasi, adresuar një raport për azhornimin e domethënë, duke vënë 1 miliardë riskut të lartë. Për të marrë në dollarë ose më shumë në risk, por nuk konsideratë nëse një veprim korrigjues përfshin një faktor cilësor. Në disa raste,

92 Nr.20, maj - gusht 2018 KLSH Alfonc Gabili, Auditues i Lartë, KLSH

do të përfundojë në thelb në një afat të të jetë një risk i lartë në nivel qeveritar. afërt, duhet të jetë i qartë një nivel i Në raste të tilla, dobësia do të lartë sigurie. Agjencitë duhet të jenë në raportohej si një sfidë e performancës gjendje të demonstrojnë rezultate dhe llogaridhënies ose një zonë me risk konkrete deri tani, me një drejtim të të lartë për secilën nga agjencitë që qartë drejt zgjidhjes së problemeve të ndikon, sipas rastit. mbetura. Përcaktimi përfundimtar do të Kriteret për heqjen e emërtimeve me risk bazohet në gjykimin profesional të GAO. të lartë Kriteret për përcaktimin e risqeve të Kur veprimet legjislative dhe ato të mëdha të qeverisë agjencisë, duke përfshirë ato në Në disa raste, disa agjenci mund të përgjigje të rekomandimeve të GAO, ndajnë një problem të përbashkët që rezultojnë në një progres të rezulton në një situatë me risk të lartë. rëndësishëm drejt zgjidhjes së një Kur kjo ndodh, në mënyrë që të problemi me risk të lartë, GAO eliminon përcaktohet një risk i lartë qeveritar, përcaktimin e riskut të lartë. Në këto GAO përdor kriteret si më poshtë: raste, GAO vazhdon të monitorojë nga afër fushat. Nëse shfaqen përsëri Dobësia materiale duhet të: probleme të rëndësishme, GAO  Jetë e dukshme në agjenci të konsideron ri-aplikimin e përcaktimit të shumëfishta riskut të lartë.  Prekë një pjesë të konsiderueshme Kriteret që përdorim për të përcaktuar të buxhetit të përgjithshëm të nëse do të heqim një përcaktim të riskut Qeverisë ose burimeve të tjera të lartë janë paraqitur si më poshtë:  Rrjedh nga një mangësi që duhet të monitorohet dhe të trajtohet  Një angazhim i fuqishëm dhe nëpërmjet veprimeve individuale të mbështetës i lartë i lidershipit për të agjencisë, si dhe përmes iniciativave adresuar riskun (risqeve) të Zyrës së Menaxhimit dhe Buxhetit,  Kapaciteti (burimet njerëzore dhe veprimeve legjislative dhe / ose burimet e tjera) për të zgjidhur mbikëqyrjen e Kongresit. riskun (risqeve)  Plani i veprimeve korrigjuese që Nëse këto kritere janë përmbushur,  përcakton shkaqet rrënjësore, GAO mund të përcaktojë çështjen si një zonë qeveritare me risk të lartë.  identifikon zgjidhje efektive, dhe  siguron marrjen e masave Mund të jetë e mundur që disa agjenci korrigjuese në afatin e afërt, duke të kenë të njëjtën dobësi materiale dhe përfshirë, por jo kufizuar në hapat e si rrjedhojë një nivel të lartë risku, por bazuar në këto kritere nuk konsiderohet

AUDITIMI PUBLIK 93 AUDITIMI PUBLIK Kontrolli i Brendshëm në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës, Mësime pë t’u ndarë me Shqipërinë nevojshëm për të zbatuar tillë praktike. “Me udhëheqjen e ZKF rekomandimet federale, zyrtarë të lartë në zyrën e  Një program i krijuar për të menaxhimit dhe buxhetit dhe thesarin e monitoruar dhe vlerësuar në mënyrë SHBA, këshilli i ZKF-së merret me të pavarur efektivitetin dhe çështjet më të ngutshme në qëndrueshmërinë e masave menaxhimin financiar federal me anë të korrigjuese, lidershipit bashkëpunues”.  Aftësia për të demonstruar progres Këshilli u krijua në bazë të Aktit të në zbatimin e masave korrigjuese. Zyrtarëve Kryesorë Financiar (CFO) të Kujdesi ndaj Sfidave të Performancës, vitit 1990 (e drejta publike 101-576). Ajo Përgjegjësive dhe Problemet me Risk të një organizatë e ZKF-ve dhe Zëvendës Lartë. ZKF-ve të agjencive më të mëdha federale, zyrtarë të lartë të Zyrës së Lista e GAO për Riskun e Lartë synon të Menaxhimit dhe Buxhetit, dhe ndihmojë agjencinë dhe ekzekutivin të Departamenti i Thesarit të cilët punojnë japin vëmendje në identifikimin dhe në bashkëpunim për të përmirësuar zgjidhjen e sfidave të performancës dhe menaxhimin financiar në Qeverinë e llogaridhënies dhe problemeve me risk SHBA. Këshilli u krijua sipas dispozitave të lartë. Fusha e Performancës dhe të Aktit të ZKF-së të vitit 1990 për të Përgjegjshmërisë së GAO-s dhe këshilluar dhe koordinuar aktivitetet e azhornimi i Riskut të Lartë janë një agjencive anëtare në çështje të tilla si, mënyrë e rëndësishme për të vlerësuar konsolidimi dhe modernizimi i përparimin në arritjen e këtij objektivi. sistemeve financiare, përmirësimi i Përmes këtyre përpjekjeve, GAO është cilësisë së informacionit financiar, të angazhuar për të ndihmuar Kongresin dhënave financiare dhe standardeve të për të përmirësuar ekonomicitetin, informacionit, kontrolleve të eficencën dhe efektivitetin e brendshme, legjislacionit që ndikon në operacioneve federale. Gjithashtu të operacionet financiare dhe organizatat, rrisë respektin e publikut dhe besimin dhe çdo çështje tjetër të menaxhimit në qeverinë federale. financiar. Anëtarësia e Këshillit Kryesor III.2. Krijimi i bashkësive të praktikës Financiar përfshin: Në qeverinë federale, një tjetër mjet  Zëvendës Drejtor-in për Menaxhimin efektiv në zhvillimin e mirëkuptimit dhe e Zyrës së Menaxhimit dhe Buxhetit, qasjes në zbatimin e kontrollit të i cili vepron si Kryesues i Këshillit; brendshëm është nëpërmjet krijimit të  Kontrollues i Zyrës së Menaxhimit bashkësive të praktikës. Këshilli i ZKF-së Financiar Federal të Zyrës së është një shembull i një bashkësie të Menaxhimit dhe Buxhetit;

94 Nr.20, maj - gusht 2018 KLSH Alfonc Gabili, Auditues i Lartë, KLSH

 Ndihmës Sekretar Fiskal i Thesarit; kanë bërë përpara për të udhëhequr dhe komitetet dhe projektet e veçanta për  Zyrtarët kryesorë financiarë të të përmirësuar menaxhimin financiar në departamenteve të renditura më mbarë qeverinë. Këshilli vazhdimisht poshtë: shqyrton përparimin në secilën fushë të theksuar. Prioritetet aktuale janë: Departamenti i Bujqësisë Departamenti i Tregtisë  Përmirësimi i sistemeve të Departamenti i Mbrojtjes menaxhimit financiar; Departamenti i Arsimit  Zbatimin efektiv të Aktit të Departamenti i Energjisë Performancës dhe Rezultateve të Departamenti i Shëndetësisë dhe Qeverisë; Shërbimeve Njerëzore  Opinione të sigurta mbi agjencitë Departamenti i Sigurisë Kombëtare dhe dhe pasqyrat financiare të audituara Zhvillimit Urban në mbarë qeverinë; Departamenti i Brendshëm  Zhvillimi i fuqisë punëtore cilësore Departamenti i Drejtësisë në fushën e menaxhimit financiar; Departamenti i Punës  Përmirësimi i menaxhimit të huave, Departamenti i Shtetit mbledhjes së taksave dhe borxheve; Departamenti i Transportit Departamenti i Thesarit  Hartimi i sistemeve të menaxhimit Departamenti i Çështjeve të Veteranëve për të përmirësuar llogaridhënien Agjencia për Mbrojtjen e Mjedisit për performancë; Administrata Kombëtare e Aeronautikës  Modernizimi i pagesave dhe dhe Hapësirës metodave të biznesit nëpërmjet Agjencia për Zhvillim Ndërkombëtar tregtisë elektronike. Administrimi i Shërbimeve të Përgjithshme Kryesuesi i Këshillit është Fondacioni Kombëtar i Shkencës Zëvendësdrejtori për Menaxhimin e Komisioni Rregullator Bërthamor Zyrës së Menaxhimit dhe Buxhetit. Zyra e Menaxhimit të Personelit Administrata e Biznesit të Vogël Kontrollori i Zyrës së Menaxhimit dhe Administrata e Sigurimeve Shoqërore Buxhetit, udhëheq aktivitetet e Këshillit në emër të Kryesuesit. Anëtarët e Këshillit identifikojnë çështjet kyçe të nevojshme për zbatimin Konferenca Federale E Menaxhimit e suksesshëm të Aktit të ZKF, të vitit Financiar (PPPMF) 1990 dhe për të përmirësuar Programi i Përbashkët i Përmirësimit të udhëheqjen e menaxhimit financiar. Që Menaxhimit Financiar (PPPMF) është një kur ky akt u përkthye në ligj ka pasur aksion i përbashkët dhe bashkëpunues i progres substancial dhe shumë arritje ndërmarrë nga Departamenti Amerikan pozitive. Anëtarët e Këshillit Individual

AUDITIMI PUBLIK 95 AUDITIMI PUBLIK Kontrolli i Brendshëm në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës, Mësime pë t’u ndarë me Shqipërinë i Thesarit, Zyra e Auditimit të Qeverisë përpara në hapësirën e menaxhimit së SHBA (GAO), Zyra e Menaxhimit dhe federal. Buxhetit dhe Zyra e Menaxhimit të Programi CXO Fellowship është i Personelit. Duke punuar në përkushtuar për të siguruar pasurimin e bashkëpunim me njëra-tjetrën dhe mundësive të zhvillimit profesional për agjenci të tjera, qëllimi i PPPMF është të gjeneratën e ardhshme të udhëheqësve përmirësojë praktikat e menaxhimit federalë në prokurimet, financat, financiar në qeverinë federale. Kjo burimet njerëzore dhe teknologjinë e përpjekje arrin kulmin në një informacionit. Programi ofron një konferencë vjetore të menaxhimit mundësi për udhëheqësit federalë të financiar federal, ku rriten profesionalisht përmes një grupi morën pjesë qindra profesionistë të unik seminaresh dhe ngjarjesh menaxhimit financiar dhe prezantime edukative. nga drejtuesit e qeverisë. Gjatë programit njëvjeçar, praktikantët Iniciativat e Këshillit aktual të Zyrtarit takohen me udhëheqësit në Financiar: komunitetin e menaxhimit federal dhe mësojnë rreth operacioneve të reja Janë dizajnuar Alarme të Kontrolluesit qeveritare nëpërmjet seminareve për të nxjerrë në pah çështjet edukative dhe ngjarjeve “Brenda emergjente të menaxhimit financiar që Qeverisë”. Qëllimi i programit është të mund të kërkojnë vëmendje ose sigurojë një perspektivë unike në veprime të agjencisë. Këto njoftime misionet inovative të udhëhequra nga kanë për qëllim të informojnë Zyrën e agjencitë federale. Zyrtarit Kryesor Financiar (ZKF) për çështjet kyçe, ku Zyra e Menaxhimit dhe Praktikantët e përzgjedhur mbeten në Buxhetit (OBM) beson se veprimet e pozicionet e tyre aktuale të punës dhe mëtejshme mund të garantohen, por marrin pjesë në dy ose tre ngjarjet e nuk përbëjnë udhëzime zyrtare ose nuk programit çdo muaj, me një angazhim përcaktojnë detyra specifike për total kohor prej dhjetë deri në agjencitë përtej shqyrtimit të hapave pesëmbëdhjetë orë në muaj. Të gjithë për të adresuar çështjen. praktikantët pritet të marrin pjesë në aktivitetet unike të Programit përfshirë Programi i CXO Fellows përbëhet nga seminaret, ngjarjet “brenda qeverisë”, yjet në rritje në financat federale, dhe programet speciale. Praktikantët prokurimet dhe sektorët e TI, në nivelin janë punonjës federal të nivelit të e mesit të karrierës, që kanë treguar mesëm që kanë demonstruar potencial potencial të lidershipit dhe përgatit këta të lidershipit. liderë të ardhshëm mendimtarë të ecin Menaxhimi i Riskut të Ndërmarrjeve 96 Nr.20, maj - gusht 2018 KLSH Alfonc Gabili, Auditues i Lartë, KLSH

Ndërsa njësitë federale vazhdojnë të një prioritet i Këshillit të ZKF. Një pagesë përqendrohen në zgjidhjet e agjencive e parregullt është çdo pagesë që nuk për të menaxhuar risqet që ndikojnë në duhet të jetë bërë, nuk ka objektivat strategjike dhe taktike dhe dokumentacion të mjaftueshëm, ose që përdorimin e burimeve, Këshilli i ZKF-së është bërë në një sasi të gabuar, do të punojë në partneritet me Këshillat potencialisht që rezulton me humbje e tjerë për të përkthyer konceptin e monetare për qeverinë. Si një kujdestar menaxhimit të riskut të ndërmarrjes, efektiv i dollarëve të taksapaguesve, duke kaluar abstraktin në zgjidhje anëtarët e Këshillit të ZKF-së, punojnë praktike që mbështesin performancën. në mënyrë aktive për të zvogëluar Grantet pagesat e parregullta dhe raste të tjera të mashtrimit dhe abuzimit. Këshilli i ZKF-së është i përkushtuar në koordinimin e ndihmës financiare për të Raportet e Menaxhimit Financiar ofruar, mbikëqyrur dhe raportuar në Federal mënyrë efektive grantet dhe Në përputhje me Ligjin e ZKF-së të vitit marrëveshjet e bashkëpunimit, si dhe 1990, informacioni në vijim paraqet ndarjen e praktikave më të mira me raportin e statusit të menaxhimit departamentet ekzekutive e agjencitë financiar dhe një plan menaxhimi dhe idetë inovative për transformimin e financiar 5-vjeçar të qeverisë. Raporti i ofrimit të ndihmës për grante. referohet Sektorit të Përparimit të Kapitali njerëzor Menaxhimit Financiar dhe Prioriteteve në kuadër të Raportit Financiar të Me një numër të paprecedentë të Qeverisë së Shteteve të Bashkuara. punonjësve federalë të kualifikuar për Përveç kësaj, raporti thekson rezultatet pension, Këshilli i ZKF është i më të fundit të raportimit financiar të përkushtuar të mbajë një fuqi punëtore vitit fiskal. të fuqishme dhe profesionale në menaxhimin financiar federal. Duke IV. Rekomandimet dhe Konkluzionet punuar në të gjitha agjencitë, Këshilli i Për të përmirësuar kuadrin e kontrollit ZKF-së do të koordinojë gjeneratën e të brendshëm të Shqipërisë dhe për të ardhshme të programeve për të rritur llogaridhënien dhe transparencën rekrutuar, trajnuar dhe mbajtur më të e përdorimit të fondeve publike me më mirën e fuqisë punëtore të menaxhimit shumë ekonomicitet, efiçencë dhe financiar federal. efektivitet, si dhe për të rritur kështu Pagesat e gabuara respektin dhe besimin e publikut në institucionet publike Shqiptare, duhet të Zvogëlimi i normës së pagesave të papërshtatshme në nivel qeveritar është

AUDITIMI PUBLIK 97 AUDITIMI PUBLIK Kontrolli i Brendshëm në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës, Mësime pë t’u ndarë me Shqipërinë merren në konsideratë sugjerimet e dhe sasiore, për përcaktimin e risqeve të mëposhtme: mëdha të Qeverisë. Këto kritere duhet të synojnë të ndihmojnë KLSH-në, I. Duke përdorur standardet e kontrollit Parlamentin Shqiptar dhe degën e të brendshëm të pranuara ekzekutivit, t'i kushtojnë vëmendje e përgjithësisht: duhur identifikimit dhe zgjidhjes së KLSH-ja duhet të vazhdojë të ndikojë në sfidave të performancës e llogaridhënies degën legjislative dhe palët e tjera të dhe problemeve me risk të lartë. interesit, për të vendosur udhëzime të III. Vendosja e bashkësive të praktikës: reja për kontrollin e brendshëm në sektorin publik, bazuar në Standardet KLSH-ja duhet të organizojë në Ndërkombëtare (Modeli COSO) dhe vazhdimësi konferenca të përbashkëta gjithashtu në Librin Jeshil. me pjesëmarrjen e zyrtarëve autorizues dhe zbatues, dhe njësive të auditimit të Auditimet e KLSH duhet të të gjitha subjekteve publike, të përqendrohen më shumë në përqendruar kryesisht në sfidat e përmirësimin e boshllëqeve të kontrollit kontrollit të brendshëm dhe mënyrat të brendshëm në sektorin publik për përmirësim. Shqiptar, duke ndihmuar kështu subjektet publike për t'u përshtatur me KLSH-ja bazuar në përvojën e saj, duhet mjediset që ndryshojnë, evoluimin e të ofrojë trajnime për zyrtarët e tjerë kërkesave, ndryshimin e risqeve dhe publikë, kryesisht të zyrtarëve vendosjen e prioriteteve të reja. autorizues dhe zbatues, njësive të auditimit dhe/ose drejtuesve të enteve II. Krijimi i një programi me risk të lartë: publike, për përfitimet e institucioneve KLSH duhet të marrë në konsideratë në përmirësimin e kontrolleve të krijimin e një programi të Riskut të Lartë brendshme. të ngjashëm me modelin GAO. Në Përfundime krijimin e këtij programi të ri, KLSH duhet të bazohet në fushat kryesore të Duke vuajtur korrupsionin e riskut të auditimeve të veta, fusha institucionalizuar për dekada, Sektori kryesore e diskutimit të Parlamentit dhe Publik Shqiptar sot pranon se mashtrimi / ose perceptimi i përgjithshëm i dhe keqmenaxhimi i financave publike publikut për programet që kanë nevojë vetë minon besimin e njerëzve në për më shumë vëmendje të zhvillimin ekonomik, investimet e huaja menjëhershme. dhe integrimin europian. Sistemet e kontrollit të brendshëm janë jetësore Në krijimin e programit të vet të riskut për identifikimin dhe adresimin e të lartë, KLSH duhet të përcaktojë kritere të qartë dhe objektivisht cilësore

98 Nr.20, maj - gusht 2018 KLSH Alfonc Gabili, Auditues i Lartë, KLSH

risqeve të rëndësishme për arritjen e V. Bibliografia rezultateve të një njësie ekonomike. -Libri Jeshil i GAO`s; Duke vlerësuar sistemet e kontrollit të -GAO: Përcaktimi i Sfidave të brendshëm nëpër operacione dhe jo Performancës dhe Llogaridhënies dhe thjesht nga një perspektivë e raportimit Riskut të Lartë; financiar, do të ndihmojë zyrtarët qeveritarë që në mënyrë efektive t'i -Ligji nr. 154/2014 “Për organizimin dhe përgjigjen riskut të mashtrimit dhe funksionimin e Kontrollit të Lartë të korrupsionit. Shtetit”; Zbatimi i modelit COSO për kontrollin e -Ligji nr. 10296, datë 08.07.2010 “Për brendshëm, do të përmirësonte menaxhimin financiar dhe kontrollin”; ndjeshëm statusin aktual të kontrollit të -Strategjia e Menaxhimit Financiar brendshëm, duke bërë kështu Publik Shqiptar 2014-2020; përmirësimin e performancës së sektorit -Akti i U.S. i Zyrtarëve Kryesorë Financiar publik dhe përmirësimin e perceptimit i 1990; të përgjithshëm publik ndaj institucioneve shqiptare. -Këshilli i U.S.i Zyrtarëve Kryesorë Financiarë (https://cfo.gov/); Marrja në konsideratë e mendimeve të subjekteve të tjera publike në sfidat e -ISSAI 9100 “Udhëzimet për Standardet kontrollit të brendshëm, do të luante e Kontrollit të Brendshëm në Sektorin një rol kyç në përmirësimin e kuadrit të Publik”; kontrollit të brendshëm në sektorin publik shqiptar.

Krijimi i programeve me risk të lartë në auditimet e KLSH do të ndihmonte indirekt Parlamentin dhe Qeverinë Shqiptare për të përcaktuar sfidat e performancës dhe llogaridhënies, si dhe për t'i shërbyer më mirë qytetarëve Shqiptar dhe interesave të tyre. Nga: Alfonc Gabili, Auditues i Lartë, KLSH

AUDITIMI PUBLIK 99 AUDITIMI PUBLIK Kontrolli i Brendshëm në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës, Mësime pë t’u ndarë me Shqipërinë

100 Nr.20, maj - gusht 2018

NJË SAI NË KONGRES: POZICIONI I GAO-s DHE AUDITIMET DREJT KONGRESIT TË SHBA Intervistë me Kate Siggerud, Zyrtar i Lartë Operativ i GAO, SHBA

Për shumë institucione të auditimit suprem që operojnë në një demokraci parlamentare, kushti thelbësor për pavarësinë e tyre është të operojnë veçmas legjislativit dhe ekzekutivit.

Nga: Gaston Moonen, Drejtoria e siguruar kontrollet dhe balancat në Presidencës, ECA SHBA. GAO u miratua për herë të parë në 1921 dhe ashtu si tani, emërohej nga Botuar në Revistën e ECA, nr.6-7, qershor-korrik 2018 legjislativi, i cili përfaqësohet nga Kongresi dhe jo nga ekzekutivi që

përfaqësohet nga Presidenti. Kate Për shumë institucione të auditimit Siggerud thekson se GAO i vë në suprem që operojnë në një demokraci dispozicion raportet dhe mbështet parlamentare, kushti thelbësor për Kongresin e SHBA. “Ne jemi një nga pavarësinë e tyre është të operojnë degët e legjislativit, krijuar pikërisht për veçmas legjislativit dhe ekzekutivit. Si të dhënë një shumëllojshmëri këshillash funksionon kjo në GAO, kur ky dhe mekanizmash mbështetës për institucion mbart atributet e “rojtarit” Kongresin. GAO funksiononte në fillim si të Kongresit? Çfarë roli luan GAO në një organizatë që vetëm kontrollonte lidhje me aktivitetet e vetë Kongresit dhe auditonte faturat. Nga viti 1960 e dhe si e përcakton ky i fundit buxhetin e më pas, ne u shndërruam në një vetë? Gjatë intervistës me Kate institucion që zhvillon auditime të Siggerud, zyrtarja më e lartë operative mirëfillta financiare dhe performance.” në GAO, na jepet një informacion konciz Kate Siggerud shpjegoi qartësisht dhe i përpiktë në lidhje me këto çështje. misionin e GAO-s: “Misioni ynë primar Mbështetje për Kongresin e SHBA është mbështetja e Kongresit në aktivitetin e tij mbikëqyrës dhe Ideja fillestare për të intervistuar Kate legjislativ. Kongresi ka si mision Siggerud lidhet me pozicionin specifik mbikëqyrjen e ekzekutivit, mënyrën se që Zyra Kombëtare e Auditimit (GAO) ka si ky i fundit kryhen funksionet e veta në organizimin institucional, për të

AUDITIMI PUBLIK 101 AUDITIMI PUBLIK Një SAI në Kongres: Pozicioni i GAO-s dhe auditimet

drejt Kongresit të SHBA-së dhe se si i shpenzon fondet që i ka vënë që ajo po bëhet në mënyrën e duhur. në dispozicion Kongresi. Kështu, misioni Ne kemi edhe Zyrtarin e Lartë të ynë kryesor është të asistojmë në këtë Administratës/Financave, i cili i mban të aktivitet mbikëqyrës nëpërmjet dy titujt dhe merret me çështjet auditimit të performancës. Pjesa më e administrative dhe buxhetore të madhe e raporteve tona i adresohen nevojshme për GAO-n. Gjithashtu, në Kongresit, ku prezantohen gjetjet tona Komitetin Ekzekutiv kemi edhe mbi efektivitetin dhe eficencën e Këshilltarin e Përgjithshëm, i cili programeve federale, si dhe mbi mbikëqyr juristët e institucionit dhe shpenzimin e të ardhurave.” Për sa i njëkohësisht këshillon pjesën tjetër të përket elementit të dytë të aktivitetit të institucionit.” legjislativit, ajo shprehet: “Raportet Puna që drejton dhe menaxhon Kate tona shërbejnë për të ndihmuar Siggerud është me të vërtetë e madhe, aktivitetet legjislative të Kongresit. kur bëhet fjalë për produktin e GAO. Kështu këtij të fundit mund t’i duhet të “Ne zakonisht nxjerrim rreth 700 deri në miratojë një buxhet apo të autorizojë 800 raporte në vit, kështu që është një program dhe auditimet tona shumë për tu menaxhuar. Ne jemi financiare dhe të performancës mund ta organizuar në formë grupesh pune, të informojnë në lidhje me to.” drejtuara nga një përgjegjës.” Kate Siggerud është personi i duhur për Garancitë për pavarësinë të diskutuar, kur bëhet fjalë për perspektivat e marrëdhënieve midis Një element thelbësor për garantimin e GAO-s dhe Kongresit. Përpara se të pavarësisë së GAO-s është pozicioni i mbulonte pozicionin aktual, ajo ishte Audituesit të Përgjithshëm. “Presidenti drejtoreshë në Zyrën e Marrëdhënieve e emëron atë me një mandat 15-vjeçar. me Kongresin në GAO. Ajo ka mbi 30 Lista e kandidatëve paraqitet nga vite eksperiencë në GAO dhe tashmë Kongresi, pasi është ndërtuar nga mbulon pozicionin e Zyrtarit të Lartë drejtuesit e Dhomës së Përfaqësuesve Operativ. Kur pyetet në lidhje me këtë, dhe të Senatit. Ndryshe nga mandatet e ajo shpjegon se: “GAO ka një komitet tjera në qeverinë federale, zgjedhja ekzekutiv, i cili përbëhet nga katër bëhet nga lista e miratuar nga drejtuesit anëtarë. Njëri është padyshim Audituesi e Kongresit.” Kate Siggerud thekson një i Përgjithshëm, drejtuesi i mandatuar i tjetër element të rëndësishëm në lidhje GAO. Më tej janë edhe tre anëtarë të me pavarësinë e Audituesit të tjerë: Zyrtari i Lartë Operativ, pozicioni Përgjithshëm. “Ai është një zyrtar i që unë mbuloj. Unë fokusohem në emëruar për 15 vite, i cili nuk mund të punën audituese, planifikimin dhe shkarkohet nga Presidenti, por vetëm rishikimin e saj dhe duhet të sigurohem nëpërmjet një procedure

102 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Kate Siggerud, Zyrtar i Lartë Operativ i GAO, SHBA

KLSH

“impeachment” të Kongresit. Kjo e bën jemi të pavarur për të kryer punën në atë shumë të rëndësishëm!” Ajo mënyrën më të përshtatshme. thekson se pavarësia e GAO-s është Formalisht, shumica e punës së GAO-s rishikuar disa herë nëpërmjet “peer rrjedh nga kërkesat e Kongresit. review” dhe rezulton se përputhet me Kate Siggerud shpjegon se ‘fotografia ka standardet e auditimit. “Besueshmëria e më shumë nuanca’: “95% e punës ose punës sonë bazohet në aftësinë tonë kërkohet nga Kongresi ose vjen si për të nxjerrë një produkt objektiv, të rezultat i një ligji të miratuar. Ne pavarur dhe të bazuar në fakte, duke u rezervojmë rreth 5% të burimeve tona perceptuar si një burim informacioni për të bërë auditime nën autoritetin e dhe institucion i pavarur.” Audituesit të Përgjithshëm. Ne mund të Një tjetër element i rëndësishëm në fillojmë një auditim kur GAO mendon se lidhje me pavarësinë janë protokollet që kjo do të ishte një fushë produktive. Ne GAO ka zhvilluar me Kongresin."Ne kemi gjithashtu prodhojmë një plan strategjik vendosur një grup protokollesh. Ne i çdo katër vjet, bazuar në konsultimet japim përparësi raporteve të me Kongresin dhe ndër të tjera skanimin përcaktuara në ligj dhe kërkesave të e mjedisit. Ne vendosim temat kyçe që drejtuesve të Dhomës dhe Senatit dhe mendojmë se GAO duhet të atyre të komisioneve të Kongresit. GAO përqendrohet në katër-pesë vitet e pranon kërkesat nga të dyja partitë ardhshme dhe të punojë ngushtë me politike (qoftë mazhoranca apo opozita) komitetet përkatëse në Kongres, për të për sa kohë që Anëtari i Kongresit që rënë dakord mbi një program të kërkon auditimin është drejtues i një përgjithshëm pune që do të kryhet. Në Komiteti juridiksioni në temën që ai ose shumicën e rasteve kërkesat që marrim ajo dëshiron të shqyrtojë. Ne për auditime pasqyrojnë një përpjekje rezervojmë të drejtën të mos pranojmë të përbashkët planifikimi midis kërkesa nga Kongresi, nëse besojmë se Kongresit dhe GAO-s. Gjithashtu, për nuk mund të ndërmarrim një rishikim të këtë qëllim drejtuesit tanë janë në pavarur dhe objektiv të fakteve ose nëse kontakt të vazhdueshëm me Kongresin.” puna që ata na kërkojnë të bëjmë është Sa i përket asaj që përbën një kërkesë jashtë juridiksionit dhe qasjes tonë në nga Kongresi, ajo i referohet informacion. Këto protokolle kanë qenë protokolleve më lart. në fuqi që nga viti 2001 dhe ato punojnë shumë mirë për të siguruar që GAO “Ato paraqesin në mënyrë specifike një mban reputacionin e saj si një skemë prioritizimi për të trajtuar organizatë e pavarur dhe jopartiake. kërkesat. Prioriteti ynë kryesor është kur Mandatin na e jep legjislativi, por ne një ligj është miratuar dhe kërkon një raport ose një studim nga GAO. Ato janë

AUDITIMI PUBLIK 103 AUDITIMI PUBLIK Një SAI në Kongres: Pozicioni i GAO-s dhe auditimet

drejt Kongresit të SHBA-së dypartiake, sipas natyrës së tyre. 75-80% e tyre janë zbatuar brenda katër Prioriteti i dytë kërkohet nga kryetari i viteve të dhënies së tyre. “Ne shohim se një komiteti ose nga anëtari më i lartë i kemi një efekt tek ekzekutivi edhe pse pakicës në atë komision - atë që ne e jemi të vendosur aty ku jemi. Duhet të quajmë "anëtar i rangut". Secili prej tyre theksohet se shumica e agjencive të mund të kërkojë nga GAO një studim ekzekutivit kanë edhe inspektorë të për shembull për Shërbimin Postar, nëse përgjithshëm që janë përqendruar në komiteti i tyre ka juridiksion në atë pjesë kryerjen e auditimeve financiare dhe të të qeverisë federale. Kate Siggerud performancës dhe bërjen e rekomandi- shpjegon se GAO do të trajtojë kërkesat meve. Dhe, ashtu si raportet e GAO, ato e pakicës njësoj me kërkesat e raporte përgjithësisht bëhen publike.” shumicës. “Shumë kërkesa vijnë nga të Vendimi për buxhetin e Kongresit dyja palët së bashku. Edhe nëse Kryetari i Komisionit (partia e shumicës) nuk e ka Duke folur për vendimmarrjen mbi kërkuar auditimin, ne do t'i përgjigjemi financat e Kongresit, bëhet e qartë se kërkesave, megjithatë vetëm për sa nuk ka përfshirje të ekzekutivit apo kohë vjen nga një udhëheqës partie të gjyqësorit. Kate Siggerud shpjegon se në pakicës në atë komision dhe është ndarjen e fondeve midis agjencive dhe brenda juridiksionit tonë. programeve federale, Kongresi ka komisione që bëjnë alokime vjetore të Palë të shumta që punojnë për financimit. “Agjencitë e ekzekutivit llogaridhënien zhvillojnë propozimet e tyre dhe i Kur diskutojmë nëse ekzistojnë dërgojnë ato përmes Zyrës së Buxhetit, disavantazhe të qarta për faktin e të e cila i rishikon dhe i përpilon për qenit aq afër Kongresit, Kate Siggerud shqyrtim nga Kongresi. Buxheti i lëvruar thekson se brenda pjesëve të ndryshme për Kongresin dhe për agjencitë të qeverisë federale të SHBA ka shumë legjislative si ne, është zhvilluar nga vetë elementë të ndryshëm të llogaridhënies. ai pa kontributin e Presidentit. Ne si “Ne e shohim përgjegjësinë tonë si të GAO propozojmë një buxhet çdo vit, qenit efektivë në nxitjen e përmirësimit dhe Audituesi i Përgjithshëm dëshmon të programeve të ekzekutivit, ku para Komitetit përkatës, por në fund, kryejmë shumicën e auditimeve tona. komisionet e Dhomës dhe Senatit Dhe Kongresi mbështetet tek ne për vendosin për shumën.” qëllimin e shqyrtimit të legjislacionit, i Në lidhje me procedurat e ‘shkarkimit’, cili sigurisht është i mundur aty ku mund Kate Siggerud shpjegon se kjo ndoshta të arrihet ndryshimi në programet e është më e lidhur me kontekstin e ekzekutivit. ”Ajo tregon se nga BE. “Shkarkimi nuk është fjalë që ne e rekomandimet e GAO-s, në përgjithësi përdorim këtu, por unë do të përpiqem

104 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Kate Siggerud, Zyrtar i Lartë Operativ i GAO, SHBA

KLSH

të flas për këtë. Për ekzekutivin, të duhet të ndërmarrë ndonjë veprim në gjitha agjencitë federale duhet të lidhje me të.” propozojnë një buxhet çdo vit që Auditimi i Kongresit gjithashtu shpjegon se si janë përdorur fondet në vitet e mëparshme. Pra, vetë Lidhur me pyetjen se kush kontrollon buxheti është një dokument që implementimin e buxhetit dhe regjistron fondet e përdorura në vitin aktivitetet e Kongresit, Kate Siggerud së paraprak dhe fondet e planifikuara për pari i referohet agjencive mbështetëse vitin pasardhës. Secila organizatë pritet të Kongresit. Ajo jep si shembuj të përpilojë një deklaratë financiare. Kjo Bibliotekën e Kongresit, e cila menaxhon e fundit është audituar nga inspektori i bibliotekën më të madhe në SHBA. përgjithshëm i saj ose nga një firmë Biblioteka gjithashtu përfshin Shërbimin kontabiliteti e kontraktuar nga ai. Ajo Kërkimor të Kongresit (CRS) që ofron tregon se pasqyrat financiare janë ndihmë kërkimore për anëtarët e përpiluar në Raportin Vjetor Financiar të Kongresit dhe është disi e Shteteve të Bashkuara nga Departa- krahasueshme me Shërbimin Evropian menti i Thesarit dhe Zyra e Menaxhimit të Kërkimit (të Parlamentit Evropian); dhe Buxhetit. GAO auditon pasqyrat ndërsa Zyra e Buxhetit të Kongresit, e financiare dhe përgatit konkluzionet e krijuar 40 vjet më parë, bën vlerësime të veta, të cilat përfshihen në Raportin kostos së legjislacionit për Kongresin, Vjetor Financiar. Ajo vazhdon: “Gjatë kur ky i fundit shqyrton faturat e reja që viteve, inspektorët e përgjithshëm dhe mund të kenë implikime të rëndësishme GAO kanë parë përmirësime në këto financiare. “CRS kryesisht bën deklarata, edhe pse Departamenti i hulumtime duke përdorur burime Mbrojtjes nuk ka marrë ende një dytësore dhe ofron ekspertizë në opinion të qartë. Ne kemi ngritur edhe leximin e ligjeve apo statuteve. Puna e çështje për transferimin ndërqeveritar GAO-s për auditimin financiar dhe të të fondeve dhe ndër të tjera për performancës është më e fokusuar në mënyrën se si këto janë shpërndarë.” auditimin dhe vlerësimin e programit, duke përfshirë gjenerimin e të dhënave, Në kundërshtim me kuadrin e BE-së, ku analizimin e tyre dhe dhënien e Parlamenti Evropian është i detyruar të rekomandimeve për përmirësimin e shkarkojë fondet, nuk ka një veprim të performancës së qeverisë. Puna e CRS ngjashëm me të nga Kongresi. Kate zakonisht përqendrohet në përshkrimet Siggerud: “Ky raport vjetor financiar i e programeve dhe çështjeve.” transmetohet Zëvendëspresidentit dhe Kongresit dhe vihet në dispozicion në Ajo tregon se shumica e këtyre faqet e internetit të institucioneve. Kur agjencive mbështetëse kanë Inspektorët lëshohet kjo deklaratë, Kongresit nuk i e tyre të Përgjithshëm, me raporte AUDITIMI PUBLIK 105 AUDITIMI PUBLIK Një SAI në Kongres: Pozicioni i GAO-s dhe auditimet

drejt Kongresit të SHBA-së publike: “Ata kanë inspektorët e tyre të përgjithshëm në Dhomën e përgjithshëm. Edhe vetë Dhoma e Përfaqësuesve, Dhoma dhe Senati kanë Përfaqësuesve ka një inspektor të edhe komitete etike. “Ata mund të përgjithshëm, por megjithatë Senati nuk marrin referime nga palët e jashtme, e ka një të tillë. Ekziston për shembull nga anëtarët e Kongresit lidhur me edhe Zyra e Pajtueshmërisë, e cila është çfarëdo shkelje etike në lidhje me një zyrë që i raporton Dhomës së shpenzimet e fushatës apo sjellje të Përfaqësuesve dhe Senatit, duke tjera të papërshtatshme. Kjo për të siguruar që politikat e caktuara lidhur kompletuar pamjen e mbikëqyrjes të me punësimin dhe infrastrukturën të Kongresit.” kryhen në mënyrën e duhur ".

Ndërsa GAO-s ndonjëherë i kërkohet të shqyrtojë operacionet e agjencive të tjera të legjislativit, Kate Siggerud shpjegon se atij zakonisht nuk i kërkohet të auditojë operacionet e brendshme të

Dhomës ose Senatit. “Ne kemi një procedurë, e cila është përshkruar në protokollin që përmenda më herët. Në Përktheu: Krisi Anastas, Auditues përgjithësi, për një kërkesë që përfshin Departamenti i Auditimit të punën për programet ose aktivitetet që Performancës kanë të bëjnë me operacionet e brendshme të Kongresit, GAO do të kërkojë mbështetje bipartizane nga drejtuesit e lartë të Dhomës ose Senatit. Lidhur me auditimet e agjencive të tjera të legjislativit, ky është një rishikim që Nga: Kate Siggerud, Zyrtar i Lartë GAO bën në Sistemet TI të Bibliotekës së Kongresit. Operativ i GAO, SHBA Në përgjithësi, praktika është se GAO do të kontrollojë në mënyrë të tërthortë aktivitetet e Kongresit duke parë agjencitë e varura nga to, më shumë në nivel politikash dhe programesh, pasi shumica e tyre kanë inspektorin e përgjithshëm përkatës. Kate Siggerud shton se, përveç inspektorit të

106 Nr.20, Maj - Gusht 2018

LLOGARIDHËNIA E PARLAMENTEVE KONTRIBUON NË BALANCËN E PUSHTETEVE

Intervistë me Daniele Lamarque, Anëtare e ECA

Financimi dhe auditimi i parlamenteve është një çështje me interes për Daniele Lamarque. Kjo është arsyeja se pse ajo organizoi simpoziumin “Financimi publik i parlamenteve në Evropë

Nga: Daniele Lamarque, Anëtare e ECA rezultatet në revista. Ajo theksoi se pikat e simpoziumit të dytë do të Botuar në Revistën e ECA, nr.6-7, qershor-korrik 2018 publikohen tek Revista “Administrimi i financave publike” dhe besoj se do të

publikohet në anglisht dhe frëngjisht. Shkëmbime mes akademisë dhe Çështja e shqyrtimit të financave të audituesve parlamenteve është një çështje me Financimi dhe auditimi i parlamenteve rëndësi e cila ndodhet në ADN e është një çështje me interes për Daniele institucionit. Për çdo vend ne kemi dy Lamarque. Kjo është arsyeja se pse ajo prezantime: një nga akademia dhe një organizoi simpoziumin “Financimi publik nga praktika. Ajo beson se kjo çështje i parlamenteve në Evropë: autonomia është mjaft me rëndësi edhe për financiare në diskutim” që u mbajt në Parlamentin Evropian. Llogaridhënia e ECA në mars të këtij viti. Ky ishte Parlamentit Evropian varet edhe nga simpoziumi i dytë në një seri praktika në vendet anëtare. Për simpoziumesh ndërkombëtare mbi shembull, në Britani gjërat ndryshuan financat publike. Kam bashkëpunuar me pas publikimit të skandalit me Universitetin e Lille që prej 2014-ës, ku Information Act. Kur e krahasoj tani kam bërë një prezantim të çështjes në nivelin e transparencës atje me Francën, simpoziumin e parë për koordinimin e llogaridhënia e Asamblesë Kombëtare politikës fiskale në Evropë. U fokusova Franceze nuk është aq e fortë sa në tek roli i ECA-s në këtë fushë. Britani apo në BE. Universiteti i Lille ka një seksion mjaft aktiv për financat publike dhe ligje krahasuese. Pra ideja ishte që të mbahej simpoziumi dhe të publikoheshin

AUDITIMI PUBLIK 107 AUDITIMI PUBLIK Llogaridhënia e parlamenteve kontribuon në balancën e pushteteve

Informacion mbi ushtrimin e detyrave ECA. Ne e bëjmë këtë ashtu sikurse kryesore raportojmë për parregullsi në menaxhimin e fondeve prej disa Daniele Lamarque thekson dy funksione grupimeve politike sikurse kemi bërë në kryesore në simpozium: Llogaridhënia e kapitullin 10, të raportit vjetor të vitit parlamentit ndaj publikut, se si i kryen 2016. Daniele Lamarque jep një tjetër detyrat dhe realizon aktivitetet dhe se si shembull që lidhet me studimin që ECA i përdor parlamenti burimet ka në bëri mbi kostot e parlamentit Evropian dispozicion? Këtu nuk e kam fjalën për me seli në Strasburg, Bruksel dhe rrogat dhe dietat por më shumë për Luksemburg. “Ne pamë të gjitha kostot mjetet që ka në dispozicion për kryerjen e udhëtimeve duke parë përdorimin e e veprimtarisë. parave. Kjo është interesante për shkak Ajo thotë se tani në Francë debatet se Parlamenti Evropian mund të na fokusohen tek mënyra se si parlamenti kërkojë në llogari për përdorimin e vlerëson implementimin e politikave. Në fondeve tona gjithashtu. Sigurisht që ne Francë shohim se shpenzohet shumë nuk mund të angazhohemi në aktivitete pak kohë për alokimin e buxhetit. Ai politike. Por besoj se ky është një debat zakonisht zgjat një ditë. Pjesa shembull i mirë i demokracisë dhe tjetër e kohës shpenzohet për të folur se transparencës. “Në vitin 2016 si duhet përdorur buxheti. Ajo thekson Parlamenti Evropian kërkoi për më se roli i parlamentit është të vendosë shumë auditime dhe jo më pak. “MEP e mbi ligjet me apo pa buxhet. Por ka dinë shumë mirë se disa parti i shkelin edhe për detyrë të vlerësojë nivelin e rregullat. Dhe kjo mund të rrezikojë implementimt të buxhetit që është reputacionin e institucionit. patjetër një çështje kryesore për ne Daniele Lamarque e konsideron pozitive audituesit, si në terma të procedurës që ka hapa nga Gjykata Franceze e ashtu edhe të aplikimit. Audituesve që të auditojë Parlamentin Të ndjekësh paranë edhe në Francez. “Në 2013-ën nuk kishte bazë parlament. ligjore për këtë, më pas u bë një Për Daniele Lamarque, roli i ECA-s në marrëveshje. Këtu fokusi është tek auditimin e përdorimit të fondeve të përputhshmëria. “Ajo më pas i referohet parlamentit Evropian është një praktikë një prej folësve në simpozium, Rene e re dhe interesante. Gjykata Franceze e Dosiere, një deputet i dikurshëm. “Ai e Auditimit nuk ka kompetencë në nisi para 10 vitesh duke kërkuar më marrëdhënie me fondet e përdorura shumë transparencë. Aty ai dha një nga Parlamenti Evropian. Por nëse është shpjegim për privilegjet e pensionit dhe para e BE-së atëherë mund ta auditojë

108 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Daniele Lamarque, Anëtare e ECA

KLSH

llastime të tjera dhe kërkon për më Prandaj duhet të bëjmë më shumë punë shumë transparencë. në këtë fushë deri sa të arrijmë një pikë ku të themi. “Dakord, ky është roli Balanca në kontroll dhe pushtete politik dhe ne nuk duhet të Në të njëjtën kohë Daniele Lamarque përfshihemi”. bën thirrje për balancë dhe arsye. “Në Më pas Daniele Lamarque flet për Britani pati një skandal që çoi në balancën e pushteteve, sikurse e ka dorëheqjen e Kryetarit të Dhomës së përshkruar Montesquieu. “Nga Komunave: diçka që nuk kishte ndodhur perspektiva e auditit me degën që prej shekullit të 17-të. Por sistemi i ri gjyqësore të pavarur nga ajo legjislative i kontrollit mund të jetë duke shkuar në dhe ekzekutive, do të hasësh të njëjtat ekstremin tjetër, dhe kjo konsiderohet limite në auditin e jashtëm. Në Francë burokratike. “Si auditues ne e dimë se nuk mund të ndërhysh në punët e duhen ngritur sisteme të kontrollit të gjyqësorit. Pra ka balancë pushtetesh brendshëm. Nga ana tjetër, edhe shumë dhe audituesi duhet ta kuptojë këtë kontroll nuk është i mirë; njerëzit nuk e pamundësi për të ndërhyrë tek përballojnë dot. Duhet gjetur balanca pushtetet.” mes transparencës dhe kontrollit të brendshëm. Pse na duhet t’i auditojmë Kur flasim se si kjo aplikohet tek vetë ata që janë zgjedhur prej popullit dhe ECA, anëtarët sjellin shembullin e kush duhet mbajtur përgjegjës për auditimeve të kërkuara nga parlamenti. paratë e alokuara atyre? Kjo është Kjo është një çështje sensitive për çështja që u analizua edhe në Gjykatën Franceze të Audituesve e cila simpozium. “Ajo mendon se është shumë e varur prej pavarësisë dhe llogaridhënia është e rëndësishme por marrëdhënieve me ekzekutivin dhe puna audituese nuk duhet të pengojë legjislativin. Ideja është që të ruhet deputetët në kryerjen e detyrës së tyre baras largësia. Mund të ketë edhe si përfaqësues të popullit. Në fund, kërkesa nga ekzekutivi por janë të demokracia është më e rëndësishme se rralla.” Ajo e vlerëson si më të llogaridhënia. Llogaridhënia është pjesë rëndësishëm marrëdhënien me e një sistemi demokratik por nuk duhet parlamentin. “Ne i japim llogari të bëhet barrierë për funksionimin. parlamentit dhe parlamenti i jep llogari Duhet gjetur balanca. Mendoj se ne qytetarëve. Ne jemi mjeti që e këtu në ECA e bëjmë mirë detyrën pasi mundëson këtë”. Kush e ekzaminon kemi marrëdhënie shumë të mirë me atëherë parlamentin? Ajo thotë Parlamentin Evropian dhe vetë “Deputetët zakonisht thonë se janë parlamentet mendojnë se duhet të ketë vazhdimisht të kontrolluar prej më shumë audit dhe transparencë. elektoratit të tyre. Mbaj mend se kur

AUDITIMI PUBLIK 109 AUDITIMI PUBLIK Llogaridhënia e parlamenteve kontribuon në balancën e pushteteve ngritëm degët rajonale të auditimit në parlamenti francez. “Aktualisht ka Francë në 1983, për kontrollimin e reflektim në Francë se si të vlerësohet bashkive, ata përdorën të njëjtin aktiviteti i ekzekutivit. Një studim i argument: ju nuk keni pse raportoni mbi Parlamentit Evropian i para disa kohëve aktivitetin tonë. Dhe se si i shpenzojmë zbuloi se në krahasim me Kongresin paratë. Ne u japim llogari qytetarëve në Amerikan, me Parlamentin Evropian, çdo palë zgjedhje” apo edhe me atë gjerman apo britanik, Parlamenti Francez nuk është aq i Vlerësimi i punës së ekzekutivit furnizuar me jete për të bërë një Me një buzëqeshje, Daniele Lamarque vlerësim të politikave publike të rrëfen për kohën kur ajo ishte qeverisë. ”Ka një lëvizje Brenda përgjegjëse për zyrën rajonale të parlamentit e cila kërkon më shumë auditimit në Normandi dhe Marsejë. “ I vlerësim. “Ata duan ta vlerësojnë njoh këto situata mirë dhe ndonjëherë buxhetimin me ekspertë të pavarur dhe janë edhe më të vështira se jo me ata të vetë qeverisë”. marrëdhëniet me ministritë në nivel Kur diskutojmë rolin e Gjykatës kombëtar. Ndonjëherë kryebashkiakët Franceze të Audituesve në ofrimin e mund të jenë shumë të fuqishëm. Më kësaj ekspertize ky institucion i ka duart kujtohet kur duhet të raportoja mbi një e lidhura. “Gjykata Franceze e partneritet publik-privat për stadiumin e Audituesve duhet t’i bindet disa ligjeve Marsejës. Edhe pse ky partneritet ishte për dhënien e informacionit tek shumë i kushtueshëm në afatgjatë, u parlamenti dhe gati gjysma e shit prej kryebashkiakut si një mundësi e kapaciteteve të saj i dedikohet kësaj. madhe suksesi. Bazuar tek raporti që Raportet mbi çështjet sociale dhe publikuam, media bëri disa pyetje . buxhetimin janë të vazhdueshme. Më Mendoj se ai kryebashkiak është ende i tej, 15% e auditimeve shpenzohet me inatosur me mua. “Ajo shpjegon se kërkesat që vijnë nga parlamenti, dhe çështjet lokale mund të jenë edhe më të mos harroni ne kemi raporte 300 faqe prekshme se ato në nivel lokal duke me kontribut për informimin e qenë se ke të bësh me teatrot, shkollat, qytetarëve. Krahasojeni këtë me 60 faqe ujësjellësin. “Kjo të bën të punosh në që është raporti special më i gjatë në terren. Por shumicën e kohës është e ECA.” parehatshme duke qenë se ke të bësh me politikanë të nxehur të cilët të Të gjesh rrugën e mesme shohin si kërcënim”. Daniele Lamarque e mbyll këtë Anëtarja e ECA e lidh këtë me çështjen intervistë duke thënë se financimi i për të cilën foli më parë: vlerësimi i aktiviteteve të parlamentit shkon tek implementimit të politikave nga auditimi përtej rrogave dhe dietave.

110 Nr.20, Maj - Gusht 2018 Daniele Lamarque, Anëtare e ECA

KLSH

Çështja kryesore nuk është se sa fitojnë deputetët. Kjo gjë vlen vetëm për skandale në media. Ata duhet medoemos të jenë transparentë. Por çështja kryesore është se si punon, se si i zhvillojnë aktivitetet dhe se si kontribuojnë në përmirësimin e qeverisjes drejt eficiencës dhe efektivitetit. Ajo mendon se është me rëndësi të bëhet dallimi mes mjeteve që deputetët kanë në dispozicion për punën e tyre politike dhe asistencës së drejtpërdrejtë për rritjen e nivelit të tyre të njohurive dhe informacionit. Diferenca dhe balanca mes këtyre dy aspekteve është rruga e mesme për audituesin për të parë se sa larg mund të shkohet për të mundësuar transparencë për këto çështje.

Përktheu: Brenton Kotorri, Auditues Departamenti i Auditmit të Performancës

Nga: Daniele Lamarque, Anëtare e

ECA

AUDITIMI PUBLIK 111 AUDITIMI PUBLIK Llogaridhënia e parlamenteve kontribuon në balancën e pushteteve

112 Nr.20, Maj - Gusht 2018

NDRYSHIMET KANË NEVOJË PËR NJË PERSON PRAPA TYRE

Nё zhvillimin e njё sistemi tё administrimit publik, i cili ёshtё i bazuar nё prova dhe i orientuar nё rezultate nё Lituani, qёllimi ishte pёrdorimi i tё dhёnave tё performancёs kryesisht pёr t’a pёrmirёsuar performancёn. Duke pёrdorur kёto tё dhёna ekskluzivisht pёr tё raportuar ka disa efekte negative, si kriteri i tepёrt i

pёrformancёs, spekulime nё vlerat e kritereve dhe synimin për tё implementuar setin e kёrkesave, mё shumё se sa pёr tё pёrmirёsuar efektivisht rezultatet.

Nga: Arūnas Dulkys, PhD, Auditues i Lituania nuk pёrbёn pёrjashtim. Me Pёrgjithshёm i Republikёs sё Lituanisё resurse tё limituara, paraqitet njё detyrё e vёshtirё – shfrytёzimi i tyre nё Botuar në Revistën e INTOSAI-t, verë njё mёnyrё tё tillё qё tё nxisё rritjen 2018 ekonomike. Proceset qё pёrbёjnё njё

pёrfundim nё vetvete nuk do tё Burimet e shtetit janë të limituara, tolerohen. Auditimet e kryera nga kështu që të dëshirosh më shumë se sa Institucioni Suprem i Auditimit tё ёshtё e nevojshme mund të jetë e Lituanisё paraqesin njё imazh ku rrezikshme. Nga vetë natyra jonë, jemi objektivat e programeve, synimet, të prirur tё shikojmё vetёm anёt masat dhe kriteret e financuara nga pozitive tё pritshmёrive tona. Rrallë buxheti i shtetit, shpesh janё tё herë, mund tё mendojmë qё ёndrrat zhvilluara artificialisht. Si pasojё, barra tona tё realizuara vijnё me njё çmim tё administrative rritet, dhe nuk krijohet paguar nga dikush tjetër. Çfarë ndodh vlera e shtuar. nёse ne ndёrmarrim veprime pa Nё zhvillimin e njё sistemi tё menduar për pasojat e mundshme? administrimit publik, i cili ёshtё i bazuar Pasojat e njё dёshire tё gabuar nxisin, nё prova dhe i orientuar nё rezultate nё me emergjencë kryerjen e njё veprimi Lituani, qёllimi ishte pёrdorimi i tё tjetër tё gabuar. Nëse ky proces nuk dhёnave tё performancёs kryesisht pёr parandalohet, pasoja tё ndryshme do tё t’a pёrmirёsuar performancёn. Duke vijnё nё mёyrё eksponenciale. pёrdorur kёto tё dhёna ekskluzivisht pёr

AUDITIMI PUBLIK 113 AUDITIMI PUBLIK Ndryshimet kanë nevojë për një person prapa tyre tё raportuar ka disa efekte negative, si Pavarësisht historisë qё dёgjoi, babai kriteri i tepёrt i pёrformancёs, vendos t’a tёrheqi putrёn e majmunit spekulime nё vlerat e kritereve dhe nga zjarri. Pasi miku i tij largohet, djali synimin për tё implementuar setin e niset pёr nё punё, dhe pёr kuriozitet, kёrkesave, mё shumё se sa pёr tё babai provon fatin e tij duke dёshiruar pёrmirёsuar efektivisht rezultatet. pёr të para. Dёshira e tij realizohet nё momentin qё njё punёtor nga fabrika nё Nё punimet e tij shkencore, Dr. Norbert tё cilёn punonte djali i tij troket nё derё Wiener, shkencëtar dhe themelues i dhe i jep familjes njё shumё parash prej teorisё sё kibernetikёs dhe inteligjencёs 200 paundësh. Por kjo shumё erdhi si artificiale, sinjalizoi se ne duhet me kompensim pёr vdekjen e djalit tё tyre doemos te ndjekim objektivat dhe tё nё njё aksident misterioz nё fabrikё. presim vetёm rezultatet qё janё vёrtetё Mamaja, mendon spontanisht njё tё nevojshme (jo vetёm ato qё janё tё mёnyrё pёr t’ju kthyer djali, duke tilla nё dukje). Studimet shkencore nё dёshiruar kthimin e tij nga vdekja. Njё çёshtjet e menaxhimit na kanё orientuar trokitje ogurzezё dёgjohet nё derё. nё pёrdorimin e shprehjes “efekti i Babai, nxitimthi shpreh njё dёshirё tё putrёs sё majmunit”. Kjo frazё tretё, duke kёrkuar qё mos tё kishte simbolizon njё defekt dhe shprehur kurrё asnjё dёshirё, por paparashikueshmёri tё çfarëdolloj ndёrkohё dera hapet dhe prindёrit procesi kur rezultati i dёshiruar pozitiv shikojnё djalin e tyre duke qёndruar pas shoqёrohet nga njё pasojё negative e derёs, nё tё njёjtёn gjendje fizike qё e padëshiruar, duke rezultuar nё humbje kishte lёnё aksidenti. Putra, simboli i qё i tejkalojnë rezultatet pozitive, dhe lakmisё, mund tё plotёsonte dёshira, tё nё tё njёjtёn kohё i zhvlerёsojnё ato. cilat shoqёroheshin me pasoja tё Kjo pёrrallё bёn fjalё pёr njё familje- tmerrshme, qё buronin nga mendime bashkëshorti, bashkëshortja dhe djali i egoiste. Duke e lidhur kёtё histori me tyre, tё ulur pranё oxhakut duke dёgjuar dorёn e autoritetit publik, putra histori tё aventurave tё një miku të nёnkupton qё personat tё cilёt kanё tё familjes, i cili sapo ёshtё kthyer nga drejtё vendimarrje, duhet tё mendojnё detyra si marinar. Ai i tregon familjes njё pёr pasojat e vёrteta tё veprimeve tё putёr majmuni, qё e kishte sjellё me tyre. vete nga udhёtimet e tij, e cila kishte Mesazhi qё kjo histori pёrcjell ёshtё i fuqinё t’i plotёsonte pronarit tё saj tre dyfishtё: tё zhvillojmё kurajon pёr tё dëshira. Megjithëse dëshirat dhe mёsuar nga gabimet, dhe tё investojmё pasojat e tyre mbeten njё mister, nё sistemin tonё tё edukimit publik pёr historia qё u tregoi miku i tyre kishte njё fund tragjik.

114 Nr.20, Maj – Gusht 2018 Arūnas Dulkys, PhD, Auditues i Pёrgjithshёm KLSH i Republikёs sё Lituanisё

tё nxitur metoda tё tilla tё tё mёsuarit emigrimi dhe përjashtimi shoqëror. eksperimental. Prandaj, hapi i parë i madh duhet të jetë identifikimi i qartë i këtyre objektivave. Ne duhet tё kuptojmё si mund tё Së dyti, u duhet dhënë prioritet masave mёsojmё nga gabimet dhe duhet tё synojnë të rrisin vlerën e shtuar. Së treti, mёsojmё me guxim. A reflektohen aktiviteti i organizmave të sektorit parimet tona kombёtare nё buxhetin publik, nuk duhet të fokusohet vetëm shtetёror, apo vetёm nё retorikёn tonё? në funksionin social dhe ruajtjen e A jemi nё gjendje ne tё pёrkufizojmё, tё punës, por në garantimin e një cilësie sa biem dakort nё atё çka pёrbёn vlerё tё më të lartë të shërbimit publik. shtuar? Të tilla ndryshime kërkojnë një person Të diskutojmë me sinqeritet pёr që të jetë pas realizimit të tyre. Prandaj, mёnyrёn se si e pёrballojmё financimin duhet të rriten rrogat për nëpunësit civil e edukimit ёshtё sot mё e rёndёsishme të sektorit publik. Duke realizuar këtë, se kurrё. Pёr mё shumё se 10 vite, rrjedhimisht do të rritet potenciali për rezultatet e tё mёsuarit nё Lituani kanё të tërhequr punonjës më të kualifikuar rёnё poshtё mesatares sё vendeve dhe të motivuar. Është një objektiv anёtare tё Organizatёs pёr Zhvillim dhe shumë ambicioz. Bashkёpunim Ekonomik (OECD). E dini çfarë është akoma më tepër Numri i shkollave është duke u ambicioze? Të bësh vetëm gjëra zvogëluar me një hap më të ngadaltë, se kuptimplota. Shkencat shoqërore sa numri i nxënësve. Rezultatet e shpeshherë vënë në dukje mungesën e procesit të të mësuarit në shkolla më të racionalitetit në sjelljen njerëzore, dhe vogla rurale janë më të ulëta se në historia e putrës së majmunit na tregon qytetet e mëdha. Kjo dukuri e rrit se pritshmëritë e shtrembra, shpesh akoma më tepër përjashtimin. Studimet çojnë në pasoja negative, të shkaktuara më të fundit për të ardhmen e edukimit jo nga një objekt, por nga sistemi në të kanë arritur në përfundimin se nxënësit cilin jetojnë personazhet. me rezultate të ulëta të mësuari Përmbushja e gjërave të rëndësishme përbëjnë potencialisht një barrë nuk mund të bëhet me anë të putrës së publike- pjesa më e madhe e tyre nuk majmunit. Sepse kështu, thjesht do të do të jetë e aftë të jetojë dhe punojë në gjejë një pronar tjetër me anë të së cilit pavarësi. Atyre do t’u nevojitet të do të vijojë qarkullimin në tregun e mbahen nga dikush. lakmisë. A nuk na sjell ndërmend Krijimi i vlerës së shtuar ka një efekt praktikën kur një kërcënim i fshehur – kombëtar shumë pozitiv sa i përket qeverisja buxhetore e thatë si putra e problemeve shoqërore të tilla si AUDITIMI PUBLIK 115 AUDITIMI PUBLIK Ndryshimet kanë nevojë për një person prapa tyre majmunit – udhëton nga një administratë politike në një tjetër.

Nëse do të kërkonim për 200 paund nga buxheti i shtetit, pa diskutuar hapur dhe me sinqeritet kushtet, ndoshta ne vërtet do t’i pranonim këto fonde, pavarësisht pasojave të mundshme. Megjithatë, nëse ne nuk mund të biem dakord mbi atë çka përbën vlerë të shtuar, mbi atë çka është një investim moral dhe i drejtë, atëherë një “fantazmë rezultatesh” mund të vijë të trokasë në dyert tona.

Përktheu: Amantja Patozi, Audituese Drejtoria e Komunikimit, Botimit dhe Marrëdhënieve me Jashtë Nga: Arūnas Dulkys, PhD, Auditues i Pёrgjithshёm i Republikёs sё

Lituanisё

116 Nr.20, Maj – Gusht 2018

DUKE TRANSFORMUAR BOTËN NËPËRMJET PËRPJEKJEVE PËR ZHVILLIM TË QËNDRUESHËM

Përfitimet që sigurojnë SAI-t janë përmbledhur në Standardin Ndërkom-bëtar të Institucioneve Supreme të Auditimit (ISSAI 12), "Vlera dhe Përfitimet e Institucioneve Supreme të Auditimit – Të bërit e diferencës në jetën e qytetarëve".

Nga: Shourjo CHATTERJEE, Krye- vazhdueshme çuan në Asamblenë e llogaritar (Kontabilist i Përgjithshëm), Përgjithshme të 66-të të Kombeve të SAI i Indisë Bashkuara, në të cilën u miratua rezoluta e vitit 2011 mbi Pavarësinë e Botuar në Revistën e INTOSAI-t, verë SAI, e cila u përforcua më pas nga 2018 Rezoluta e 69-të e AP të OKB, që u

përqendrua në promovimin dhe nxitjen Institucionet Supreme të Auditimit (SAI) e efikasitetit të administratës publike, i kanë shërbyer qytetarëve duke llogaridhënien, efektivitetin dhe siguruar përdorim të përgjegjshëm të transparencën duke forcuar SAI-t. burimeve publike për zhvillimin Përfitimet që sigurojnë SAI-t janë kombëtar. Pavarësisht nga kufijtë, në të përmbledhur në Standardin Ndërkom- gjithë Organizatën Ndërkombëtare të bëtar të Institucioneve Supreme të Institucioneve Supreme të Auditimit Auditimit (ISSAI 12), "Vlera dhe (INTOSAI), anëtarët bashkëpunojnë me Përfitimet e Institucioneve Supreme të kolegët ndërkombëtarë dhe homologët Auditimit – Të bërit e diferencës në e tyre për të siguruar ofrimin e jetën e qytetarëve". shërbimeve të vlefshme për qytetarët. Në këtë kontekst, studimi i rolit të SAI- Kjo bindje e dëshmuar në aftësitë e SAI- ve në zbatimin e Objektivave të eve është ilustruar në raportet Zhvillimit të Mijëvjeçarit (OZHM) dhe gjithëpërfshirëse të auditimit të Objektivave të Zhvillimit të shoqëruar me ndërveprim të rregullt Qëndrueshëm (OZHQ) është i mes Kombeve të Bashkuara (OKB) dhe rëndësishëm, pasi këto synime kërkojnë INTOSAI, në simpoziume të të shkojnë përtej adresimit të UN/INTOSAI. Bashkëpunimet e përdorimit të burimeve dhe ofrimit të

AUDITIMI PUBLIK 117 AUDITIMI PUBLIK Duke transformuar botën nëpërmjet përpjekjeve për zhvillim të qëndrueshëm shërbimeve. Përkundrazi, ato kanë të përfshirjen e SAI-ve në zbatimin e bëjnë me çështjen shumë më të madhe. OZHQ-ve, përpjekjet t qarta të OZHM-ve Atë të mbështetjes së botës për brezat e ishin relativisht të kufizuara. Megjithatë, ardhshëm, siç ilustrohet nga Axhenda e zbatimi i OZHM-ve u shënua nga një vitit 2030 për Zhvillimin e rritje në adoptimin e auditimeve të Qëndrueshëm. 17 OZHQ-të që dalin nga performancës dhe auditime të tjera të Axhenda 2030-tës kërkojnë të veçanta që përfshinin aspektet gjinore, mbështeten mbi sukseset e OZHM-ve, mjedisore dhe sociale. një fushatë e OKB-së e nisur në vitin Tabela 1. ilustron auditimet indikative 2002 që mbështeti dhe frymëzoi që korrespondojnë me çdo OZHM të veprimet globale për të arritur tetë ndërmarrë nga një mostër globale SAI. qëllime deri në vitin 2015. Këto lloje të auditimit kanë ndihmuar në Ky artikull kërkon të përmbledhë realizimin e OZHM-ve. Në veçanti, Grupi kontributet e SAI-ve dhe rëndësinë e i Punës i INTOSAI mbi Auditimin tyre, për t'i shërbyer botës nëpërmjet Mjedisor (WGEA) vazhdimisht ka përpjekjeve të qëndrueshmërisë dhe kontribuar në OZHM 7 duke krijuar për të ndihmuar në arritjen e mundësi bashkëpunimi dhe mbështetje përgjegjësive të OZHM-ve dhe OZHQ-ve. nga kolegët. Realizimi i OZHM-ve Ndryshe nga bashkëpunimi i institucio- nalizuar dhe përpjekjet formale për SAI MDG TITULLI I AUDITIMIT VITI SKICA E PËRMBLEDHJES

SAI i KINËS 1 Rezultatet e auditimit të 40 2016 Performanca e autoriteteve shteteve të fondeve për kompetente në shpërndarjen lehtësimin e varfërisë dhe menaxhimin e fondeve për financiare nga Zyra Kombëtare zbutjen e varfërisë e Auditimit

OLACEFS (SAI-të 2 Auditim i Koordinuar mbi 2016 Auditimi i Performancës në e Brazilit, Kilit, Indikatorët e Edukimit gjenerimin e statistikave të Kolumbisë, edukimit vlerësoi sjelljen e Kosta Rikës, treguesve të qëllimeve të Kubës, arsimit në kontekstin e OZHM- Ekuadorit, ve dhe programit "Arsimi për Guatemalës, të gjithë" Hondurasit, Meksikës, Panamasë dhe

118 Nr.20, maj – gusht 2018 Shourjo CHATTERJEE, Kryellogaritar, SAI i Indisë KLSH

Republikës Domenikane)

SAI I UGANDËS 3 Raporti i Auditimit të VFM mbi 2013 Pabarazia gjinore si shkak dhe përpjekjet e qeverisë për pasojë e varfërisë dhe një arritjen e barazisë gjinore pengesë për rritjen kombëtare. Politika e Gjinisë në Ugandë dhe Gender Mainstreaming Tool

SAI I INDISË 4 Auditim i Performancës i 2013 Shërbimet e mundësuara nga Integrimit të Skemës së shteti për fëmijët para dhe pas Shërbimit të Zhvillimit të lindjes dhe periudhën e rritjes Fëmijëve i Bashkimit Qeveritar, për të siguruar zhvillimin e tyre Ministria e Zhvillimit të Grave holistik dhe Fëmijës

ZKA E 5 Auditim Performance mbi 2011 Vdekshmëria e nënave, TANZANISË Vlerësimet e Monitorimit dhe edukimi shëndetësor i nënës, Alokimin e Buxhetit për vlerësimi i komponentëve të Aktivitetet e Kujdesit sistemit shëndetësor që lidhet Shëndetësor tek Nënat në me shëndetin e nënës dhe Tanzani alokimin e fondeve për kujdesin shëndetësor të nënës

ZKA E MB 6 Departamenti për Zhvillim 2004 Strategjia e HIV/AIDS; Ndërkombëtar në lidhje me partneritete globale për të HIV/AIDS arritur objektivat e saj për HIV / AIDS; lufta ndaj epidemisë; përdorimi i hulumtimit mbi HIV/AIDS

PASAI (SAI-të e 7 Auditim i Performancës i 2015 Përgatitja për efektet e Ishujve Kuk, koordinuar i Rajonit të ndryshimeve klimatike; Shteteve të Paqësorit në Strategjitë e planifikimi dhe menaxhimi i Federuara të Reduktimit dhe Menaxhimit të efekteve të ndryshimeve Mikronezisë, Ndryshimeve Klimatike dhe klimatike, të tilla si erozioni FSM Kosrae, Strategjive të Reduktimit të bregdetar; dhe menaxhimin e FSM Pohnpei, Rrezikut nga Fatkeqësitë efekteve të ndryshimeve Fixhi, Palau, klimatike në sigurinë e

AUDITIMI PUBLIK 119 AUDITIMI PUBLIK Duke transformuar botën nëpërmjet përpjekjeve për zhvillim të qëndrueshëm

Samoa, Tuvalu ushqimit dhe dy Ishuj Pacifik dhe Territore të tjera)

Zbatimi i OZHQ - Rolet e SAI dypalësh dhe multilateral ndërmjet SAI- ve është gjithashtu i nxitur për të Roli i SAI-t në zbatimin e OZHQ u promovuar kapacitetet në rishikimin pasqyrua në aktivitetet më të fundit të dhe ndjekjen në përputhje me UN-INTOSAI-t të mbajtura në 2015 dhe përpjekjet kombëtare të zbatimit të 2017, me simpoziumin e 2015-ës të OZHQ. Sipas Raportit të IDI-t për fokusuar në agjendën e zhvillimit të Statistikat e SAI 2017, 193 vende kanë OKB-së pas vitit 2015 dhe mënyrat se si nënshkruar për zbatimin e OZHQ dhe SAI duhet të zbatojë Zhvillimin e INTOSAI e ka njohur këtë si një prioritet Qëndrueshëm, ndërsa Simpoziumi i ndërsektorial në planin e saj strategjik. 2017 theksoi se si dixhitalizimi, të Pesëdhjetë e gjashtë përqind e SAI-ve dhënat e hapura dhe minierat e të kanë shprehur gatishmëri për të dhënave ndikojnë në punën e auditimit përfshirë temat ose për zbatimin e të SAI dhe ndihmojnë në rritjen e OZHQ-ve në programet pasuese të kontributeve të SAI drejt ndjekjes dhe auditimit. shqyrtimit të zbatimit të OZHQ. Qëndrueshmëria - Adresimi i Sfidave të Kongresi XXII i INTOSAI në vitin 2016 SAI gjithashtu zbatoi një qasje tematike ndaj OZHQ, që adresoi rolin e SAI në zbatimin SAI-t kanë përgjegjësinë e vështirë për e OZHQ, duke i kushtuar vëmendje të të siguruar llogaridhënie në procesin e veçantë asaj se si INTOSAI mund të transformimit të botës deri në vitin kontribuojë në Axhendën e OKB-së 2030 2030. Është e rëndësishme të njihen me për Zhvillim të Qëndrueshëm përmes sfidat e hasura dhe se si mund të qeverisjes së mirë dhe forcimit të luftës adresohen këto sfida. kundër korrupsionit. Agjencitë e OKB-së Sfidat institucionale: Statistikat e IDI-së po bashkëpunojnë me Iniciativën e për vitin 2017 të SAI-t tregojnë se Zhvillimit të INTOSAI (IDI) për të shumica e SAI-ve kanë mandatet, ndërtuar kapacitetin e SAI përmes kapacitetin dhe gatishmërinë për të programit IDI "Qëllimet e Zhvillimit të audituar zbatimin e OZHQ ose Qëndrueshëm të Auditimit", dhe gatishmërinë kombëtare për zbatimin e bashkëpunimi i INTOSAI rajonal, OZHQ. SAI-t e tjera duhet të forcojnë

120 Nr.20, maj – gusht 2018 Shourjo CHATTERJEE, Kryellogaritar, SAI i Indisë KLSH

mandatet dhe të ndjekin përpjekjet e performancës për të asistuar në duke u angazhuar me aktorët relevantë. vlerësimin e punës në një mënyrë të tillë, që çon në përmirësim të Sfidat e kapaciteteve: SAI-t duhet të vazhdueshëm. mundësojnë aftësinë për të trajtuar OZHQ-të duke u fokusuar në Përfundime mbështetjen e zhvillimit të Komuniteti ndërkombëtar i ka besuar kapaciteteve, shkëmbimin e njohurive, SAI-t me një rol të rëndësishëm në mbështetjen e kolegëve dhe trajnimin. vlerësimin e OZHQ-ve. Mandatet dhe Ato gjithashtu duhet të zhvillojnë ekspertiza e SAI-ve, së bashku me tregues të duhur të performancës për të përvojën në kryerjen e auditimeve në vlerësuar dhe korrigjuar sfida të tilla. përputhje të OZHM-ve, do t'u Sistemet Kombëtare të të Dhënave: mundësojnë atyre që të përmbushin më Raporti i IDI-t i vitit 2017 mbi SAI-t, mirë kërkesat e OZHQ-ve dhe t'i citon: “30% të SAI-ve treguan se nuk shërbejnë njerëzimit duke transformuar dinin nëse qeveritë e tyre (1) kanë botën. krijuar të dhëna bazë të OZHQ ose (2) synojnë të mbledhin të dhëna dhe të raportojnë për progresin e OZHQ. Vetëm 21% e qeverive kanë përcaktuar Përktheu: Reinis Xhelili. Auditues të dhëna bazë për të monitoruar dhe vlerësuar progresin e implementimit të Drejtoria e Komunikimit, Botimit dhe OZHQ, dhe 24% janë në fazat e hershme Marrëdhënieve me Jashtë të përgatitjes. Është e domosdoshme që SAI-t të angazhohen me zyrtarë qeveritarë dhe të rekomandojë mjete dhe teknika të përshtatshme. Lidershipi dhe angazhimi i palëve të interesuara: Lidershipi i SAI-t duhet të udhëheqë si shembull, të vendosë tonin Nga: Shourjo CHATTERJEE, dhe vazhdimisht të kërkojë angazhimin Kryellogaritar (Kontabilist i Përgjithshëm), SAI i Indisë dhe bashkëpunimin me palët e interesuara.

Lidhjet mbështetëse: Rëndësia e lidhjeve mbështetëse është kritike. Për ta bërë këtë, SAI-t duhet të përdorin ISSAI-t e përshtatshme dhe të përdorin treguesit

AUDITIMI PUBLIK 121 AUDITIMI PUBLIK Duke transformuar botën nëpërmjet përpjekjeve për zhvillim të qëndrueshëm

122 Nr.20, maj – gusht 2018

KAPITALIZIMI I STANDARDEVE, NDARJA E NJOHURIVE PËR TË AUDITUAR PËRPJEKJET PËR RIMËKËMBJEN NGA FATKEQËSITË

Botuar në Revistën e INTOSAI-t, verë 2018

Rezultatet e auditimit, tё pasqyruara nё 60 raporte tё aprovuara dhe tё publikuara nga SAI i Ekuadorit, treguan se veprimet e koordinuara tё autoriteteve publike pёr tё pakёsuar dhe lehtёsuar impaktin e tërmetit - zhvendosja e brigadave mjekёsore, pёrfshirja e personelit tё punёve publike dhe e pajisjeve tё rёnda pёr tё hequr

mbetjet e tёrmetit, dhe organizimi, paketimi, transportimi dhe dorёzimi i ndihmave humanitare.

Nga: Betty Carrion Ruiz, Audituese, duke pёrfshirё Zyrёn e Kontrolluesit tё Zyra e Kontrolluesit tё Pёrgjithshёm tё Pёrgjithshёm tё Republikёs sё Ekuadorit Republikёs sё Ekuadorit - Institucionin Kombёtar Suprem tё Auditimit.

Qeveria e Ekuadorit ju përgjigj krizës Nё 2016, njё tërmet me magnitudё 7.8 duke deklaruar menjёherё gjendjen e ballё tronditi brigjet e Ekuadorit, duke jashtëzakonshme dhe duke impleme- rezultuar nё njё nga tragjeditë me ntuar disa veprime: aktivizoi planin e përmasat më katastrofike nё historinё e emergjencave, duke krijuar Komitetet vendit. Njё numër prej 663 njerёzish Kombëtare, Provincialedhe Kantonale tё humbёn jetёn gjatё kёtij tёrmeti, 6.274 Veprimeve Emergjente, dhe duke krijuar mbetёn tё plagosur, 80.000 njerёz u Komitetin e Rikonstruktimit dhe zhvendosёn, u shkaktuan dёme tё Riaktivizimit Produktiv. mёdha nё infrastrukturё dhe mё shumё Qeveria gjithashtu vuri nё jetё Ligjin se 2.300 tronditje pas tёrmetit u ndjenё Organik tё Solidaritetit dhe tё nё muajt nё vijim. Pёrgjegjësisё sё Pёrbashkёt Qytetare Si pasojё, masat pёr rikuperim kushtuan pёr Rikonstruktimin dhe Riaktivizimin e pёrafёrsisht 3.344 milionё dollarё, duke Zonave tё Prekura (Ligji i Solidaritetit) pёrbёrё njё sfidё tё vёrtetё pёr dhe kërkoi përfshirjen e disa enteve kapacitetin e disa institucioneve publike, publike, duke pёrfshirё forcat e

AUDITIMI PUBLIK 123 AUDITIMI PUBLIK Kapitalizimi i standardeve, ndarja e njohurive për të audituar përpjekjet për rimëkëmbjen nga fatkeqësitë armatosura, Shërbimet e Integruara tё rregullatore, (3) tё ekzaminonte Sigurisë (ECU911), Ministrinë e shpёrndarjen e fondeve duke u siguruar Brendshme, Ministrinë e Transportit se ishin shpёrndarё nё pёrputhje me dhe Punëve Publike, Policinë Kombëtare zonat e prekura, dhe (4) tё vendoste dhe Sekretarin e Menaxhimit tё Riskut. nёse resurset ju ishin shpёrndarё viktimave nё pёrputhje me procedurat Ligji i Solidaritetit, i cili hyri nё fuqi nё pёrkatёse ligjore. Maj tё 2016-ës, përcaktonte kontributet qё kërkoheshin nga qytetarët pёr tё Rezultatet e auditimit, tё pasqyruara nё ndihmuar lehtёsimin e pasojave qё 60 raporte tё aprovuara dhe tё kishte lёnё tёrmeti – njё rritje nё vlerën publikuara nga SAI i Ekuadorit, treguan e shtuar tё taksёs pёr njё vit, njё 3.3.% se veprimet e koordinuara tё tё mbajtur nga rroga mujore e autoriteteve publike pёr tё pakёsuar individёve qё do tё zgjaste 8 muaj, njё dhe lehtёsuar impaktin e tërmetit - shifёr mё pak se 1% tё mbledhur nga tё zhvendosja e brigadave mjekёsore, ardhurat e entiteteve qё tejkalonin pёrfshirja e personelit tё punёve publike shumёn 1 milionё dollar nё fitime, dhe e pajisjeve tё rёnda pёr tё hequr taksёn e pronёs sё paluajtshme mbetjet e tёrmetit, dhe organizimi, ekzistuese 3.3%, dhe njё kontribut 3% paketimi, transportimi dhe dorёzimi i nga tё ardhurat e fituara. ndihmave humanitare. Kёto fonde (sё bashku me ndihmat Pavarёsisht veprimeve pozitive tё ndёrkombёtare) lejuan planifikimin, kryera, u identifikuan gjithashtu dobёsi konstruktimin dhe rikonstruktimin e me impakt tё rёndё social, duke infrastrukturёs publike dhe private. pёrdorur resurset pёr qёllime tё tjera qё Paratё promovuan gjithashtu nuk kishin tё bёnin me tёrmetin, tё riaktivizimin duke kontribuar nё meta nё dorёzimin e pakove me implementimin e njё game tё gjerё ushqime tё cilat pengonin shpёrndarjen iniciativash dhe duke bёrё tё mundur qё e tyre nё kohё; dhe mungesa e SAI i Ekuadorit (si organizmi teknik dokumentacionit tё nevojshёm pёr tё pёrgjegjёs pёr kontrollin dhe pёrdorimin pёrcaktuar pёrfituesit finalё. Resurset u e resurseve publike) tё fillonte auditimin harxhuan nё blerje tё panevojshme, e entiteteve pёrgjegjёse pёr tё pёrdorimi i tё mirave jashtё kushteve menaxhuar fondet e kёtyre iniciativave. kontraktuale rezultoi nё vёnien e gjobave, pastrimi doganor dhe procesi i Synimet e SAI-t tё Ekuadorit ishin: (1) tё shpёrndarjes ndikuan negativisht nё mundёsonte saktёsi, vёrtetёsi, dhe dorёzimin e ndihmave humanitare tek ligjshmёri tё veprimeve, kontrolleve dhe personat, tё cilёve u nevojiteshin, dhe resurseve tё emergjencёs; (2) tё pati nё pёrgjithёsi njё mungesё verifikonte pёrputhshmёrinё ligjore dhe

124 Nr.20, maj – gusht 2018 Betty Carrion Ruiz, Audituese, Zyra e Kontrolluesit KLSH tё Pёrgjithshёm tё Republikёs sё Ekuadorit

dokumentacioni pёr monitorimin dhe  Realizimi i trajnimeve dhe kontrollin e operacioneve administrative stimulimeve pёr menaxhimin e riskut dhe financiare, duke pёrfshirё pagesat e (për nёpunёsit publik dhe privat, fundit pёr shpenzimet nga fondi i Ligjit institucionet edukative dhe tё Solidaritetit. komunitetin nё pёrgjithёsi). Pёr mё tepёr, disa parregullёsi u Standardi Ndёrkombёtar pёr Institu- zbuluan, tё tilla si kontratat qё nuk cionet Supreme tё Auditimit (ISSAI) kishin klauzola shtesё pёr gjobat dhe 5520 nё lidhje me “Auditi i Ndihmёs nё garancitё, mungesa e njё plani raste katastrofash natyrore” parashikon emergjencash pёr eventet sizmike, se audituesit duhet tё jenё nё dijeni tё mungesa e policave tё sigurimit; dhe njё tё gjithё ciklit tё menaxhimit tё mungesё e strehave tё kualifikuara dhe katastrofave, i cili nё njё fazё tё tё vlerёsuara. mёvonshme tё tij pёrfshin aktivitetet e lehtёsimit dhe rikuperimit nga Gjetjet e SAI-t tё Ekuadorit rezultuan nё emergjencat, rehabilitimin dhe rekomandimet e mëposhtme: rikonstruktimin. Pёr mё tepёr,  Projektimi i njё sistemi qё tё sigurojë audituesit duhet tё kuptojnё qё se donacionet do tё mbёrrijnё nё katastrofa tё niveleve tё tilla kёrkojnё destinacionet e parashikuara; njё farё fleksibilitetit. Kjo mund tё  Pёrforcimi i koordinimit, mbikëqyrjes nёnkuptojё njё moszbatim tё dhe kontrollit tё veprimeve pёr tё pёrkohshёm tё rregulloreve dhe/ose planifikuar, organizuar dhe aplikimin e njё kuadri ligjor specifik pёr ekzekutuar parandalimin e tё tilla situata emergjente. ISSAI 5520 katastrofave natyrore, shpёtimin dhe gjithashtu i fton audituesit tё asistencёn pёr rikuperim; konsiderojnё mundёsinё pёr tё nisur audite nё njё fazё tё hershme (nё kohё  Implementimi dhe zbatimi i reale), tё mbledhin prova nё praktikё rregullava sa i pёrket donacioneve dhe tё performojnё njё vlerёsim tё humanitare, ruajtjes dhe organizimit riskut qё pёrfshin: vonesat, ekonominё, tё tyre nё mёnyrё qё tё sigurohet dёmin mjedisor, riskun e deklarimeve konservimi dhe mbërritja e tyre nё financiare, mashtrimin dhe korrup- destinacion; sionin, fondet, inefektivitetin dhe  Lëshimi i udhëzimeve tё qarta ineficcensёn, shpёrndarjen e burimeve ndihmëse nё mёnyrё qё donacionet dhe tё asistencёs, marrёs tё tё kalojnë doganat nё kohёn mё tё padёshiruar, ndihma tё paregjistruara. shkurtёr tё mundshme dhe tё mund Nё rastin e Ekuadorit, vlerёsimi i kёtyre tё shkojnë nё kohë pranë viktimave; risqeve i lejon audituesit tё idenfitikojnё

AUDITIMI PUBLIK 125 AUDITIMI PUBLIK Kapitalizimi i standardeve, ndarja e njohurive për të audituar përpjekjet për rimëkëmbjen nga fatkeqësitë dobёsitё dhe parregullsitё duke propozuar veprime tё pёrmirёsuara pёr tё optimizuar menaxhimin e eventeve tё tilla nё tё ardhmen. Procesi i tё mёsuarit nga SAI tё tjera qё janё pёrballur mё parё me tё tilla situata ёshtё gjithashtu njё mundёsi shumё e mirё pёr tё pёrfituar eksperiencё. Zyra Kombёtare e Auditit tё Popullit tё Republikës sё Kinёs (NAO), njё drejtues botëror sa i pёrket kontrollit tё fatkeqësive natyrore, ka implementuar strategji pёr tё shmangur dështime tё mëdha pёr rikonstru- ksionin, identifikimin e pengesave, idenfitikimin e tё metave nё lidhje me koordinimin dhe menaxhimin e fondeve, dhe propozimin e korrigjimeve nёpёrmjet rekomandimeve konstru- ktive. Fatkeqёsitё natyrore nuk mund tё Përktheu: Elisa Metaj, Audituese parandalohen, por disa nga efektet e tyre mund tё minimizohen. Tё kthehemi Drejtoria e Komunikimit, Botimit dhe pas nё kohё, nё eventet e ndodhura, nё Marrëdhënieve me Jashtë praktikat e zbatuara mё parё, dhe tё mёsojmё nga eksperiencat e tё tjerёve mund tё ndihmojnё audituesit tё propozojnë pёrmirёsime tё lidhura me mbikqyrjen, tё ndihmojnё nё krijimin e Nga: Betty Carrion Ruiz, Audituese, mekanizmave tё reja pёr tё pёrmirёsuar Zyra e Kontrolluesit tё Pёrgjithshёm dobёsitë dhe parregullsitё, dhe si tё Republikёs sё Ekuadorit përfundim, për tё patur njё impakt pozitiv mbi jetët e shtetasve.

126 Nr.20, maj – gusht 2018

Info Kontrolli i Lartë i Shtetit AKTIVITETE TË KLSH-së PËR PERIUDHËN MAJ-GUSHT 2018

Ambasada e Republikës së Polonisë në Në respekt dhe në nderim të dy Tiranë dhe Kontrolli i Lartë i Shtetit shteteve u dëgjuan himnet kombëtare organizuan promovimin e librit “100 të të dy vendeve. Fjalen e hapjes e Simbolet Polake” mbajti Ambasadori i Republikës së Polonisë në Tiranë, SHTZ Karol Bachura. Në datën 3 maj 2018, me rastin e Ditës së Kushtetutës polake të vitit 1791, Gjatë fjalës së tij zoti Bachura, në emër kushtetuta më e vjetër demokratike e të qeverisë polake, shprehu vlerësimin e Evropës dhe e dyta në botë, pas asaj lartë mbi partneritetin e Institucioneve amerikane, Ambasada e Republikës së Supreme të Auditimit të Shqipërisë dhe Polonisë në Tiranë dhe Kontrolli i Lartë i Polonisë dhe bashkëpunimin e tyre të Shtetit organizuan promovimin e librit ngushtë në kuadër të implementimit të “100 Simbolet polake”. Projektit të Binjakëzimit, IPA 2013. Në këtë aktivitet të rëndësishëm morën “Libri “100 simbolet polake”- vijoi zoti pjesë Ambasadori i Republikës së Bachura,” mbart vlera të Polonisë në Tiranë, SHTZ Karol Bachura, jashtëzakonshme njohëse të Polonisë, Ministri i Mbrojtjes së të Dhënave të shpirtit të popullit polak të paepur Personale të Polonisë, znj. Edyta Bielak për liri, të kulturës, artit, traditave, Jomaa, Deputetë të Kuvendit të thesareve historike, arkeologjike, Shqipërisë, z.Wojciech Kutyla, ekologjike, ekonomike dhe shkencore të Zv/President i SAI-t Polak, z.Jacek këtij vendi të madh të Evropës dhe Jezierski, ish-President i SAI-t Polak dhe botës, mik i Shqipërisë dhe shqiptarëve. aktualisht Këshilltar i Presidentit të këtij Ai është një udhëtim në kohë mbi SAI, profesorë, analistë, anëtarë të vendet më tërheqëse, doket e një Shoqatës “Shqipëri-Poloni”, përfaqësues kombi, ngjarjet më epike, krijuesit më të organizatave të shoqërisë civile, përfaqësues dhe personazhet që nuk përfaqësues të medias, drejtues dhe shlyhen kurrë nga kujtesa e tij”. auditues të KLSH-së.

AUDITIMI PUBLIK 127 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

Ky libër kontribuon jo vetëm ne njohjen e historisë, traditave dhe vlerave te kombit Polak por edhe në forcimin e njohjes dhe miqësisë mes dy popujve tanë. Është e vështirë t’i sjellësh në një fjalë të gjitha këto ikona të historisë, kulturës, artit dhe ekzistencës së popullit polak, kushtuar 100 simboleve të një kombi të Më pas e mori fjalën Kryetari i KLSH-së, madh”. z. Bujar Leskaj, i cili u shpreh: “Në këtë Në përfundim te fjalës se tij zoti Leskaj u ditë të madhe për kombin polak, si KLSH shpreh: -Po e mbyll këtë vlerësim promovojmë librin-album “Simbolet modest të këtij Libri-Album të polake: 100 vende, figura, ngjarje, jashtëzakonshëm “100 Simbolet arritje të rëndësishme për Poloninë, Polake”, me një konsideratë. Rreth 40 Europën dhe Botën”, i cili tani vjen i simbole të Librit janë shumë të përafërt përkthyer i plotë edhe në gjuhën shqipe, me simbole të historisë, kulturës, arteve, traditave dhe natyrës së kombit shqiptar. Polakët dhe shqiptarët i bashkojnë sakrificat e panumurta në luftën dhe etjen e tyre të pashuar për liri, jetesë në Familjen e Madhe Evropiane, me dinjitet dhe krenari për origjinën dhe zakonet e tyre. Për krenarinë dhe dijet e brezave të rinj që vijnë, por edhe për të huajtë që na vizitojnë përherë e më shumë, do të nga një grup audituesish të KLSH, në ishte me vlerë të kishim edhe ne një dedikim të Presidentit të institucionit Album të ngjashëm me njëqind simbole suprem të auditimit të Polonisë (NIK), z. shqiptare, të shoqëruar me një tekst që i Krzysztof Kwiatkowski, të ish-Presidentit shpjegon kaq thjesht, shkurt dhe bukur dhe sot Këshilltar i Lartë i NIK, z. Jacek ato, sa teksti i Librit-Album polak. Nëse Jezierski, si dhe të Zv-Presidentit të NIK, ndërkohë, ndonjë institucion shqiptar z. Wojciech Kutyla, për ndihmesën e tyre nuk do ta ndërmarrë këtë nismë, pasi të të spikatur në ngritjen e kapaciteteve të largohem nga detyra e Kryetarit të audituesve shqiptarë. KLSH, mendoj t’ia përkushtoj një pjesë të kohës dhe përpjekjeve të mija

128 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

përgatitjes së librit-album të 100 personazheve të shquar që ky vend i ka Simboleve Shqiptare. dhënë botës”. Ceremonia vijoi me recitimin e disa Duke lexuar librin, pashë se zgjedhja ime poezive të zgjedhura polake të për të qenë polak nëse do të kisha përkthyera në gjuhën shqipe, recituar mundësi të zgjidhja një kombësi tjetër nga dy figura të shquara të skenës dhe nga kjo që kam, përforcohej në një artit shqiptar, nga “Nderi i Kombit”, z. numër të madh gjërash të përbashkëta”. Mirush Kabashi dhe “Mjeshtri i Madh”, Me shumë interes u ndoq në fund një z. Bujar Asqeriu. Të dy interpretimet u performancë e shkëlqyer e Grupit mirëpritën nga të pranishmit dhe polifonik “Çipini”, anëtarët e të cilit i ngjallën emocione. kishin kushtuar një këngë polifonike popullit polak dhe miqësisë mes dy vendeve. Kënga prekte me mjeshtërinë e polifonisë labe vlerat, virtytet dhe figurat historike të Polonisë. Misioni i Anëtarëve të Parlamentit Europian për Kontrollin e Buxhetit takon Kryetarin e KLSH-së Më pas e mori fjalën z. Wojciech Kutyla, i cili theksoi bashkëpunimin e ngushtë Në datën 9 maj 2018, misioni i dhe efektiv mes dy SAI-ve, veçanërisht Deputetëve të Komisionit për Kontrollin në ngritjen e kapaciteteve të stafit. Në e Buxhetit në Parlamentin Evropian, i këtë drejtim një rol të rëndëishëm ka kryesuar nga Europarlamentari Derek luajtur projekti IPA 2013, i financuar nga Vaughan, i përbërë nga deputetët Bashkimi Europian, “Ngritja e Joachim Zeller, Gjermani, Wolf Klinz, kapaciteteve të Auditimit të Jashtëm”, Gjermani, Ryszard Czarnecki, Poloni dhe që po implementohet prej dy vitesh në Anëtari i Gjykatës Evropiane të KLSH nga SAI Polak dhe SAI Kroat. Audituesve, z. Hannu Takkula zhvilloi një takim me Kryetarin e KLSH, z.Bujar Këtë ceremoni e përshëndeti dhe Leskaj. analisti dhe shkrimtari z. Prec Zogaj, i cili i bëri një analizë librit, për të cilin u Deputetët europianë u interesuan të shpreh: dinë për pavarësinë e institucionit kushtetues të KLSH për të përmbushur “Jam vërtetë i nderuar, e lexova me etje misionin kushtetues, dhe progresin e të madhe librin, do t’i kthehem përsëri si auditimit suprem publik në Shqipëri në të isha duke vizituar majat ku ka kaluar zbatim të standardeve ndërkombëtare historia e Polonisë, galerinë e të auditimit, si në pikëpamje të

AUDITIMI PUBLIK 129 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

kapaciteteve ashtu dhe të aktivitetit dimensionale të KLSH-së, duke cilësuar auditues. se do t’i shqyrtojë me imtësi dhe do t’i pasyrojë në raportin e Misionit. Nga ana e tij, Anëtari i Gjykatës Evropiane të Audituesve(ECA), z. Hannu Takkula foli për një auditim tërësor të zhvilluar disa vite më parë në vendet e Ballkanit Jug- Perëndimor nga ECA dhe nënvizoi bashkëpunimin e deritanishëm me KLSH-në. Kryetari i KLSH e falenderoi Kryetari i KLSH-së, Zoti Leskaj i ECA-n për intershipet e organizuara prej falenderoi deputetët e Parlamentit saj për audituesit e KLSH-së dhe u Europian, duke shprehur kënaqësinë për shpreh se në institucion po rritet dhe vizitën e tyre në një ditë të madhe dhe konsolidohet një brez audituesish që kuptimplotë edhe për Shqipërinë, kanë marrë përvojën e mirë audituese sikurse është 9 Maji, Dita e Evropës. Ai u të ECA-s. Në mënyrë specifike interesi i shpreh se ”Për të siguruar pavarësinë e Anëtarit të Gjykatës Evropiane të plotë dhe një ligj për KLSH-në, në Audituesve ishte mbi nivelin e përputhje të plotë me standardet e bashkëpunimit të institucioneve publike INTOSAI-t, luftuam gjatë. I jemi nga pikëpamja e ofrimit të mirënjohës Drejtorisë së Përgjithshme të informacionit, si dhe mbi Buxhetit DG-Budget të Komisionit bashkëpunimin e KLSH-së me median, si Evropian dhe Programit SIGMA, që na partneri kryesor në mbrojtjen e interesit ndihmuan me ekspertizë të vlefshme publik. Faktet dhe treguesit e paraqitura dhe na mbështetën”. Europarlamentarët nga KLSH-ja në përgjigje të këtij interesi vlerësuan prezantimin e bërë nga u vlerësuan për diversifikimin e Kryetari Leskaj për modernizimin e instrumentave të përdorura për të rritur institucionit të auditimit të jashtëm si shkallën e bashkëpunimit me publik në Shqipëri dhe rritjen e subjektet publike që auditohen ashtu kapaciteteve audituese, duke e cilësuar edhe me median, pavarësisht se KLSH impresionues progresin e arritur. është ballafaquar me raste të shkëptura Eurodeputeti Derek Vaughan, Kryetar i të një reagimi jo pozitiv të Misionit, falenderoi z. Leskaj për institucioneve publike. informacionin e dhënë, si dhe për Pyetjes së Eurodeputetit Wolf Klinz, në materialet e detajuara, njohëse të vëna lidhje me shkallën e zbatueshmërisë së në dispozicion, të cilat mundësonin rekomandimeve të institucionit të krijimin e një pamje të plotë mbi auditimit të jashtëm publik në Shqipëri, aspektet kryesore të punës shumë

130 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

z. Leskaj iu përgjigj duke cilësuar se mbrojnë sinjalizuesit. KLSH ka qenë mesatarisht ky nivel zbatimi është i institucioni i cili e ka konsideruar si një kënaqshëm, në shifrat 60-70 përqind, i instrument të rëndësishëm, duke dhënë ngjashëm me nivelet e SAI-ve të rajonit kontributin e tij për ndërtimin e një dhe atyre të zhvilluara, por ambienti sa më pranues në lidhje me problematike ngelet zbatueshmëria e këtë instrument, për ta bërë atë ulët e propozimeve të KLSH për largim efektive. nga puna të zyrtarëve të lartë të denoncuar nga institucioni. “Si një mjet efiçient për të luftuar antikulturën e pandëshkueshmërisë, kemi rekoma- nduar përgatitjen dhe miratimin e Ligjit për Përgjegjësinë Materiale të Nëpu- nësit Publik. Kemi kërkuar edhe ndihmën e Delegacionit të Bashkimit Evropian dhe të disa Ambasadave të vendeve perëndimore në Shqipëri, për ta çuar Në fund të takimit, eurodeputetët, pasi përpara këtë nismë”. KLSH beson se falenderuan për pritjen dhe nëpërmjet bashkëpunimit me informacionet e shumta te marra, Parlamentin dhe veçanërisht me vizituan muzeun e KLSH dhe vlerësuan Komisionin e Ekonomisë dhe të punën e bërë për informimin e publikun Finanacave, si dhe me Qeverinë, dhe për botimet KLSH. shoqërinë civile dhe median do të rrisin Takimi i Rrjetit të Koordinatorëve të efektivitetin dhe pavarësinë reale të SAI-ve të vendeve anëtare të BE-së, KLSH-së duke zbatuar rekomandimet e vendeve Kandidate dhe Kandidate të dhëna, si një tregues i drejtëpërdrejtë i mundshme për në BE vullnetit politik për luftën reale ndaj korrupsionit. Në datat 9-11 maj 2017, u zhvillua në Maltë, takimi i radhës i rrjetit të Deputeti gjerman Joachim Zeller kërkoi koordinatorëve të SAI-ve të vendeve të dinte opinionin e Kryetarit të KLSH anëtare të BE-së, Kandidate dhe lidhur me zbatimin e ligjit “Për Kandidate të mundshme për në BE, me sinjalizimin dhe mbrojtjen e pjesëmarrjen e ECA-s dhe SIGMA-s. sinjalizuesve”, si një mjet efektiv për të Takimi ishte i organizuar nga Zyra denoncuar korrupsionin. Z. Leskaj u Kombëtare e Auditimit të Maltës. shpreh se ligji është i mirë, por zbatohet pak ose nuk zbatohet fare, ndërkohë që Në datën 9 maj, ishte takimi i vendeve duhet që institucionet shtetërore të Kandidate dhe Kandidate të mundshme

AUDITIMI PUBLIK 131 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

për në BE, me pjesëmarrjen e ECA-s dhe grupi përgatitor i këtj workshop-i që SIGMA-s. Në këtë takim u raportua nga përbëhet nga KLSH, SAI i Maqedonisë, SAI-t pjesëmarrëse lidhur me aktivitetet Serbisë dhe Turqisë do të hartojë draftin e organizuara prej tyre në periudhën final të axhendës së workshopit dhe do midis dy takime të koordinatorëve të të përcaktojë lektorët. SAI-ve. Prezantimi i parë ishte i Zyrës Në datat 10 dhe 11 maj, aktiviteti vijoi Kombëtare të Auditimit të Kosovës, ku u me takimin e koordinatorëve të raportua lidhur me ecurinë e seminarit, vendeve anëtare të BE-së. Takimin e “Bashkëpunimi me Parlamentin për të hapi me një përshëndetje, Audituesi i rritur impaktin e auditimeve”, që do të Përgjithshëm i Zyrës Kombëtare të organizohet me mbështetjen e SIGMA Auditimit të Maltës, z. Charles Deguara, në Prishtinë. Seminari ishte parashikuar i cili gjatë fjalës së tij theksoi: të zhvillohej gjatë muajit Maj 2018, por “..Eksperienca ka treguar që takime të për arsye teknike u ra dakort që të këtij lloji, të bazuara mbi diskutime të zhvillohet në datën 4 tetor 2018. Më pas hapura për të gjithë dhe të sinqerta, si SAI i Serbisë prezantoi çështjet që mund edhe shkëmbimi i eksperiencave dhe të trajtohen në një aktivitet të praktikave më të mira, janë thelbësore përbashkët me pjesëmarrjen e në drejtim të mbështetjes që u japin SAI- përfaqësuesve të rrjetit për të diskutuar ve pjesëmarrëse për t’u dhënë përgjigje lidhur me zhvillimin e indikatorëve të pyetjeve thelbësore që lidhen me masat që duhet të ndërmarrim me qëllim që të kryejmë auditimet tona në mënyrën më të mirë..”.

Performancës. Takimi vijoi me prezantimin e KLSH-së për workshop-in që do të zhvillohet gjatë muajit nëntor Më pas përshëndeti, përfaqësuesi i ECA, në Tiranë, “Mbështetja e IT në procesin z.Leo Brincat, i cili u fokusua në sfidat e e auditimit dhe auditimi i software”. SAI-ve të BE-së, veçanërisht në drejtim Përfaqësuesit e KLSH-së paraqitën një të mirëmenaxhimit të buxhetit të BE-së, draft-program, i cili do t’u dërgohet të duke u parapërgatitur për të ardhmen, gjitha SAI-ve anëtare të rrjetit për të duke krijuar mekanizma të tjerë, si p.sh bërë komentet e mundshme nga krijimi së fundmi i Task Forcës për t’u specialistë të auditimit të IT. Më pas

132 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

përgatitur më mirë në përballjen me  SAI i Turqisë mbi aktivitetet e rrjetit sfidat e së ardhmes. Task Forca do të të vendeve kandidate dhe kandidate shikojë përtej strategjisë së ECA 2018- të mundshme; 2020, duke menduar në terma më  SAI i Polonisë mbi të Dhënat e afatgjatë se cilat do të jenë trendet e së gabimeve në Prokurimet Publike ardhmes dhe si mund të afektojnë këto (rezultatet e një pyetësori); trende ECA-n.  SAI i Estonisë mbi Rregullat e Më pas takimi u përqëndrua gjerësisht mbrojtjes së të dhënave të në diskutime mbi takimin e ardhshëm të përgjithshme. Komitetit të Kontaktit të vendeve anëtare që do të zhvillohet në Gjatë paradites së datës 11 maj, takimi Dubrovnik, në datat 11-12 tetor 2018. trajtoi çështje që lidhen me temat e Përfaqësuesit e SAI-t të Kroacisë që do seminarit që do të zhvillohet në takimin të jetë SAI organizator paraqitën Draft- e Komitetit të Kontaktit që do të Programin e aktivitetit dhe pjesëma- mbahet në qershor të vitit 2019 në rrësit u përfshinë në diskutime dhe Poloni dhe për takimin e vitit 2019 të sugjerime, në mënyrë që në takim të rrjetit të koordinatorëve të SAI-ve të diskutohet për çështje të rëndësishme vendeve anëtare të BE-së, Kandidate për BE. dhe Kandidate të mundshme për në BE që do të zhvillohet në Rumani gjatë Më pas, SAI të ndryshme të BE muajit prill. raportuan për aktivitete të përbashkëta që do të organizohen në periudhën në KLSH u përfaqësua në këtë aktivitet nga vijim : tre përfaqësuese të Drejtorisë së Komunikimit, Botimit dhe  SAI-et e Italisë dhe Gjermanisë mbi Marrëdhënieve me Jashtë, zj.Irena Grupin e punës së Tatimit mbi Vlerën Islami, zj.Elisa Metaj dhe zj.Irma Idrizaj. e shtuar; Konferenca e nivelit të lartë në Sofje  SAI i Italisë mbi ecurinë e Grupit të për rolin e SAI-ve në rritjen e Punës për parandalimin dhe luftën Përgjegjshmërisë, Transparencës dhe kundër mashtrimit dhe parregullsive; Integritetit  SAI i Greqisë dhe Portugalisë mbi Në datën 15 maj 2018, në Sofje të seminarin për Prokurimet publike që Bullgarisë, Zyra Kombëtare e Auditimit do të zhvillohet në Greqi, në data 31 të Bullgarisë (BNAO) organizoi, nën maj-1 qershor 2018; Presidencën Bullgare të Këshillit të Bashkimit Evropian, Konferencën e Nivelit të Lartë me titull “Roli i

AUDITIMI PUBLIK 133 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

Institucioneve Supreme të Auditimit në Presidenti i Gjykatës Evropiane të rritjen e Përgjegjshmërisë, Transpa- Audituesve (ECA) theksoi rëndësinë që i rencës dhe Integritetit në Sektorin jep ECA bashkëpunimit me SAI-t e Publik”. vendeve të Ballkanit Jugperëndimor, si dhe zhvillimit të kapaciteteve të tyre Merrnin pjesë përfaqësues të lartë të dhe kryerjes së auditimeve të Parlamentit të Bullgarisë dhe të përbashkëta me ekspertë të ECA-s dhe auditimit suprem evropian, ndër të cilët të SAI-ve të vendeve anëtare te BE-se. z. Tzvetan Tzvetkov, Presidenti i Zyrës Ai përmendi rrjetin e krijuar mes SAI-ve Kombëtare të Auditimit të Bullgarise, z. të vendeve të Ballkanit Jugperëndimor si Klaus-Heiner Lehne, Presidenti i një strukturë që po i shërben me Gjykatës Evropiane të Audituesve, z. këmbimin e informacionit dhe të Krzysztof Kwiatkovski, President i Zyrës eksperiencave të mira të auditimit, jo Kombëtare të Auditimit Shtetëror të vetëm modernizimit të SAI-ve por edhe Polonisë (NIK), z. Miloslav Kala, integrimit të vendeve të tyre. President i SAI-t të Cekisë, z. Wolfgang Wicklicky, Drejtor i Përgjithshëm i Në Panelin e Parë të Konferencës, me Gjykatës së Auditimit të Austrisë(ACA), temë “Pavarësia institucionale-Faktor si dhe Presidentët e SAI-ve të Sllovakisë, kyç për efektivitetin e institucioneve Finlandës, Sllovenisë dhe të SAI-ve të supreme të auditimit”, referuan Kryetari vendeve të Ballkanit Jugperëndimor. i KLSH dhe Drejtori i Përgjithshëm i ACA- s, z. Wolfgang Wiklicky. KLSH mori pjesë me një delegacion të kryesuar nga Kryetari, z. Bujar Leskaj, i Z. Wiklicky u ndal në zbatimin nga SAI-t përbërë nga zj. Lindita Milo (Lati), e të tetë shtyllave të pavarësisë së tyre, Drejtore e Përgjithshme dhe z. Fatos të përcaktuara në parimet e Deklaratës Çoçoli, ekspert i jashtëm. së Meksikos. Ai theksoi se nga një pyetësor i zhvilluar nga INTOSAI dhe IDI, Në fjalën e tij përshendetëse, Presidenti Instituti për Zhvillim i INTOSAI-t, rreth i SAI-t Bullgar, z. Tzvetan Tzvetkov 50 përqind e SAI-ve të intervistuara shprehu dëshirën dhe vullnetin e SAI-t kanë deklaruar probleme me pavarësinë bullgar për një partneritet sa më të e tyre. plotë të SAI-ve të Ballkanit Jug- perëndimor në strukturat e bashkë- Kryetari i KLSH-së, z. Leskaj paraqiti punimit të SAI-ve të vendeve anëtare të sfidat e institucionit të auditimit suprem BE-së, si dhe ofroi kontributin e në Shqipëri për forcimin e pavarësisë institucionit të tij dhe të shtetit bullgar, institucionale dhe kushtetuese. Ai në cilësinë e Presidencës së Këshillit të theksoi miratimin e ligjit organik të KLSH Bashkimit Evropian, për një integrim të në vitin 2014, si një hap konkret dhe shpejtë. përcaktues ne drejtim të një pavarësie

134 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

të plotë dhe reale të institucionit. Zoti tyre institucionale. Kumtesa u vlerësua Leskaj solli përvojën pozitive të KLSH në si një “case study” nga diskutuesit. bashkëpunimin me palët e interesit si në Në Panelin e Dytë me temë “Në rruge e vend, ashtu dhe me partnerët auditimeve të udhëhequra nga vlera për ndërkombëtarë, në mbrojtjen e pava- qytetaret”, Presidenti i SAI-t te Cekisë, z. rësisë institucionale dhe funksionale të Miloslav Kala solli eksperiencat dhe institucionit, gjatë procesit të miratimit arritjet e institucionit të tij, por edhe te ligjit të ri organik të KLSH. Ai nënvizoi bashkëpunimet e frytshme në auditimet se pa mbështetjen e partnerëve e përbashkëta dhe paralele. SAI i Serbisë ndërkombëtarë si Drejtoria e Përgjith- solli sfidat e ndryshimit të qasjes së shme e Buxhetit e Komisionit Evropian auditimeve nga ato tradicionale në DG-Budget, SIGMA, program i BE dhe auditimet e orientuara nga qytetari. OECD, ligji i ri tërësisht në përputhje me standardet ndërkombëtare të auditimit Në forumin e diskutimeve “SAI: të qenit të INTOSAI-t, nuk do të ishte e mundur një organizate model për qeverisjen e të miratohej. mirë”, Audituesit e Përgjithshëm dhe Presidentët e SAI-ve të Finlandës, Kosovës, Sllovenisë dhe Turqisë sollën vizionin e tyre dhe përpjekjet e institucioneve që drejtojnë për të dhënë shembullin e integritetit dhe profesionalizmit në punën audituese. Paneli i Tretë me temë “Modernizimi i Kapaciteteve administrative të SAI-ve” solli diskutimin e z.Krzysztof Kryetari i KLSH theksoi partneritetin e Kwiatkovski, President i NIK, me ide të institucionit të auditimit suprem në reja në drejtim të rritjes së përvojës vend me Parlamentin dhe sidomos me qeverisëse të SAI-ve dhe përmirësimit të Komisionin e Kuvendit për Ekonominë përdorimit me eficiencë, efektivitet dhe ekonomicitet të burimeve njerëzore dhe dhe Financat, me Kryetarin dhe Sekretarin e tij, si tepër të rëndësishëm financiare që ato kanë në dispozicion. dhe vital. Në panelin e Katërt me temë Anëtari i Gjykatës Europiane të “Komunikimi me Palët e interesit dhe Audituesve, z. Rimantas Sadziu e cilësoi rritja e besimit të qytetarëve” u prezantimin dhe rastin e KLSH si një paraqitën prezantime dhe diskutime me vlerë për të gjithë të pranishmit, në shembull dhe eksperiencë me vlerë për SAI-t që duan të forcojnë pavarësinë e drejtim të zbatimit të strategjive të reja

AUDITIMI PUBLIK 135 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

në komunikimin me partnerët dhe Maqedonisë z. Naser Ademi, me aleatët e natyrshëm të SAI-ve, si dhe në Presidentin e Senatit të Dhomës fitimin e besimit të qytetarit për Shtetërore të Auditimit të Malit të Zi, z. përfitimet nga shërbimet e tyre. Milan Dabovic dhe me Audituesin e Përgjithshëm të SAI-t të Serbisë, z. Dusko Pejovic, si dhe Drejtorin e Përgjithshëm të ACA-s, z. Wolfgang Wiklicky. Në këto takime u diskutua për ecurinë e marrëdhënieve të bashkëpunimit dhe rritjen e partneritetit përmes shkëmbimeve të experiencës së përbashkët, sipas motos së INTOSAI-t “Experentia mutual Kryetari i KLSH-së, z. Leskaj u takua në Sofje me Presidentin e Gjykatës Rumune Omnibus prodest (Nga eksperienca e te Llogarive, z.Mihai BUSUIOC, me të përbashkët fitojnë të gjithë)”. cilin ra dakord të nënshkruajnë Vlerësimet dhe rekomandimet e KE në marrëveshjen e bashkëpunimit mes dy Progres Raportin 2018 SAI-ve në muajt e ardhshëm në Në kapitullin 32 “Kontrolli financiar”, në Bukuresht. SAI rumun është një SAI i faqet 93 dhe 95 të Progres Raportit madh dhe me eksperiencë në auditim 2018 për Shqipërinë, i cili u publikua në dhe ky bashkëpunim do t'i vlejë KLSH prill të vitit 2018, Komisioni Evropian ka për shkëmbimin e eksperiencave dhe vlerësuar performancën e KLSH, si më praktikave të mira të punës. poshtë: Gjatë dy ditëve të qendrimit në Sofje, Auditimi i Jashtëm. Pavarësia funksi- Kryetari i KLSH zhvilloi takime pune me onale, operacionale dhe financiare e Presidentin e BNAO-s, z. Tzvetan Institucionit Shtetëror të Auditimit është Tzvetkov dhe me anëtarë të Gjykatës së garantuar në Kushtetutë dhe në BNAO-s, me anëtarë të Gjykatës kornizën ligjore, në përputhje me Evropiane të Audituesve, me standartet e INTOSAI-t. Implementimi Presidentin e Zyrës Kombëtare të më i plotë i bazës ligjore duhet të Auditimit Shtetëror të Polonisë(NIK), z. garantohet edhe më tej. Krzysztof Kwiatkovski, me Presidentin e SAI-t të Sllovakisë, z. Karol Mitrik, me Përsa i përket kapacitetit institucional, Presidentin e SAI-t të Çekisë, z. Miloslav zhvillimi profesional i audituesve ka Kala, me Audituesin e Përgjithshëm të qenë prioritar në vitet e fundit, duke Kosovës z. Besnik Osmani, me kryer mesatarisht 25 ditë trajnimi/për Zv/Audituesin e Pergjithshëm të auditues çdo vit. SAI ka miratuar planin

136 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

e auditimit për vitin 2018 duke përdorur koordinuar dhe monitoruar më mirë një metodologji vlerësimi bazuar në risk. ndjekjen e zbatimit të rekomandimeve Plani i ri i zhvillimit strategjik për 2018- të auditimeve. 2022 është miratuar në dhjetor të 2017- Impakti i punës audituese është i ës. Strategjia mbi komunikimin për limituar. Në 2017, 52% e periudhën 2017-2019 është aprovuar në rekomandimeve të SAI për përmirësime korrik 2017. legjislative dhe organizative janë Sa i përket cilësisë së punës audituese, pranuar nga të audituarit dhe 68% e aktivitetet audituese ende nuk përpu- tyre janë duke u implementuar. then me Standartet Ndërkombëtare të Raportet e auditimit janë përmbledhur Institucioneve Supreme të Auditimit dhe publikuar rregullisht në faqen (ISSAI). Fokusi është në auditimet e zyrtare të internetit të SAI. Raporti përputhshmërisë për të përcaktuar vjetor i SAI-t për 2016 i është paraqitur dëmin ekonomik dhe shkeljen e parlamentit dhe i është prezantuar rregullave, më tepër se sa në auditimet Komisionit të Ekonomisë dhe Financës që mund të ndihmojnë në parandalimin në tetor të 2017-ës. e dëmeve të tilla. Përqëndrimi në Në vitin e ardhshëm duhet që realizimin e një numri të madh vjetor Shqipëria: auditimesh ndikon negativisht në cilësinë e punës audituese dhe ...... të miratojë një qasje të auditimit të rekomandimeve. jashtëm bazuar në risk, mbështetur në të cilën do të planifikojë se si do të Auditimet financiare nuk rezultojnë reduktohen gradualisht auditimet e ende me opinione profesionale të përputhshmërisë dhe do të rriten auditimit. Manualet e reja për auditimet auditimet e performancës dhe ato e përputhshmërisë dhe financiare janë financiare; pilotuar për herë të parë në 2016-ën. Auditimet e para të IT janë zhvilluar në Shënim: Progres raportin e plotë në 2016-ën dhe 2017-ën. Duke nisur që nga gjuhen angleze e gjeni në dhjetori i 2016-ës një Kod Etike udhëheq linkun:https://ec.europa.eu/neighbourh veprimtarinë audituese. Në 2017, SAI ood- ndërmori hapa drejt përmirësimit të enlargement/sites/near/files/20180417- kontrollit dhe sigurimit të cilësisë dhe albania-report.pdf për të qenë në të njëjtën linjë me ISSAI-t. Në Dëgjesa e auditimit të performancës maj të 2017-ës SAI dhe CHU (Njësia “Kostimi i Shërbimit Spitalor” në Qendrore e Harmonizimit të Auditimit Komisionin Parlamentar për Punën, të Brendshëm) firmosën një Çështjet Sociale dhe Shëndetësinë Memorandum Mirëkuptimi të ri, për të

AUDITIMI PUBLIK 137 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

I nderuar z. Kryetar i Komisionit! KLSH merr pjesë në trajnimin mbi komunikimin në CEF, Lubjanë Të nderuar Anëtarë! Në datat 22-24 maj 2018, në Qendrën për Ekselencë në Financë, në Lubjanë të Sllovenisë, u mbajt trajnimi “Përmirësimi i aftësive të komunikimit të folur dhe të shkruar”. Në këtë trajnim morën pjesë specialistë dhe drejtues të departamenteve të komunikimit me Më së pari ju falenderojmë në emër të mediat, publikun dhe marrëdhënieve Kryetarit të Kontrollit të Lartë të Shtetit me jashtë të institucioneve financiare të dhe Departamentit të Auditimit të rajonit. Kontrolli i Lartë i Shtetit u Performancës në KLSH për interesin përfaqësua në këtë aktivitet nga z. Tuaj ndaj punës audituese mbi Kostimin Brenton Kotorri, Specialist në Drejtorinë e Shërbimit Spitalor në vendin tonë. Kjo e Komunikimit, Botimit dhe dëgjesë vjen në një moment kritik për Marrëdhënieve me Jashtë. Gjatë ditës punën e departamentit të perfor- së parë të trajnimit, Znj. Mary Gregg, mancës, si një departament i ri brenda eksperte e komunikimit institucional KLSH-së, me një moshë vetëm 6-vjeçare nga Administrata Tatimore e Irlandës, dhe i mandatuar nga Kuvendi për parashtroi për pjesëmarrësit, disa nga kryerjen e auditimeve të tilla, shumë të teknikat e të shkruarit institucional, të përhapura në botën e zhvilluar, vetëm 4 cilat nëse aplikohen përmirësojnë vjet më parë me Ligjin e Ri Institucional komunikimin efektiv. Dita e dytë e 154/2014. Në strategjinë e zhvillimit trajnimit u fokusua tek menaxhimi i institucional 2013-2017, aktiviteti i këtij deklaratave për shtyp dhe situatave të departamenti u konceptua si vital për krizave. Z. David Curtin, ekspert nga zhvillimin dhe modernizimin e KLSH-së “Carr Communications” – Irlandë, dhe testi i vërtetë i punës sonë është trajnoi pjesëmarrësit me simulime të impakti tek qytetarët, Kuvendi, Qeveria situatave konkrete të cilat duhen dhe palët e tjera të interesit. menaxhuar në përditshmërinë e punës (Informacion më të plotë mbi këtë me mediat dhe publikun. çështje mund të gjeni në web-in e Trajnimi u realizua më së shumti përmes parlamentit:https://www.parlament.al/ interaktivitetit dhe detyrave praktike. komisioni-per-punen-ceshtjet-sociale- Në ditën e tretë të trajnimit, z. Brenton dhe-shendetesine-zhvilloi-seancen- Kotorri u ftua përkrah trajnuesve për të degjimore-per-shqyrtimin-e-raportit-te- ndarë me pjesëmarrësit për rreth një auditimit-te-klsh-se). orë disa këshilla praktike mbi

138 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

komunikimin politik, gjuhën e trupit dhe një kombi, por edhe të një institucioni menaxhimin e imazhit në studio kryesor shtetëror. Vlerësimi i historikut televizive. të çdo institucioni ndërgjegjëson punonjësit e tij për vlerat e institucionit të shtrira në vite dhe të vyera për rolin kushtetues që ai ka, por edhe për përgjegjësinë që çdo auditues mbart kur përfaqëson institucionin me punën, sjelljen dhe rezultatet e tij. Së dyti, si copëz historie, historiku jo vetëm shfaqet mjaft i dobishëm për Pjesëmarrja e KLSH në trajnimet cilësore cilindo qytetar që kërkon të njohë të CEF ka qenë e suksesshme në evoluimin në vite të institucioneve tona, vazhdimësi, dhe pritet që audituesit e por edhe për ata që duan të KLSH të vijojnë të përfaqësojnë kontribuojnë në rritjen e cilësisë dhe denjësisht institucionin në këto efikasitetit të këtyre institucioneve. aktivitete. Kujtesa historike i shërben po ashtu pasurimit të dijeve të brezit të ri dhe KLSH kremton 93 vjetorin e krijimit kontribuon në pasurimin e asaj kulture Në datën 28 maj 2018, në ambientet e ligjore dhe institucionale që duhet të Kontrolli të Lartë të Shtetit u zhvillua kenë së pari vendim-marrësit publikë, ceremonia e kremtimit të 93 vjetorit të por edhe çdo qytetar shqiptar i krijimit të institucionit. Në këtë përgjegjshëm, i interesuar për shtetin ceremoni ishin të ftuar të merrnin pjesë dhe mënyrën e funksionimit të tij. ish drejtues të institucionit në vite dhe Formësimi i kulturës së institucioneve ish punonjës të dalë tashmë në pension tona shtetërore me vlerat dhe si dhe stafi i KLSH. përgjegjësitë e tyre përbën një prej Të mbledhur në ambientet e Muzeut të objektivave të rëndësishëm të projektit institucionit, i cili ka marrë emrin të evropianizimit të administratës “Këshilli Kontrollues 1925-1939”, shqiptare, të forcimit të shtetit ligjor Kryetari i KLSH-së, z. Bujar Leskaj mbajti dhe punës për një qeverisje të mirë. një fjalë përshëndetëse për të Me vlerësimin maksimal qytetar, stafi i pranishmit. sotëm i KLSH-vijoi z.Leskaj- përkulet Në fjalën e tij zoti Leskaj theksoi se përpara figurave dhe personaliteteve që kujtesa historike është një nga kanë drejtuar këtë institucion, veçanë- përbërësit më të fuqishëm në krijimin e risht në vitet 1925-1944, si Kol Thaçi, Lac identitetit të qëndrueshëm jo vetëm të Gera, Llambi Aleksi, Lame Kareco,

AUDITIMI PUBLIK 139 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

Eqerem Libohova, Xhafer Ypi, Rrok Gera, z.Kwiatowski, i cili referuar historikut të Fejzi Alizoti, Izedin Beshiri dhe të tjerë NIK është shprehur se audituesit e më tej. sotëm kanë përgjegjësinë e punës së brezave paraardhës që do të thotë se me dije, profesionalizëm dhe integritet duhet që punën e tyre ta respektojnë, vlerësojnë dhe ta ngrenë në një shkallë më të lartë. Më pas audituesit e KLSH-së u danë në tre salla të ndryshme sipas strukturave Vlerësojmë po ashtu punën reformuese në të cilat bëjnë pjesë dhe shkëmbyen të kryer nga Dr. Blerim Çela, ish-Kryetar i përvojat dhe eksperiencat e tyren në KLSH në vitet 1992-1997 dhe Mustafa funksion edhe të periudhës gjatë së cilës Kërçuku ish-Kryetar në vitet 1997-2004, kanë punuar në KLSH. Me interes nga si dhe kontributin e ish-kryetarëve Zydi audituesit u ndoqën diskutimet dhe Pepa, Ylli Memisha, Alfred Karamuço e përvojat e z.Qemal Shehu, z.Niko Nako, Robert Çeku, ish-kryetar deri në vitin zj.Lindita Lati, Zj. Manjola Naco, 2011. zj.Luljeta Nano, z.Bexhet Zeqiri, z.Kozma Si institucion i pavarur, nëpërmjet këtij Kondakciu, etj. aktiviteti për 93 vjetorin e krijimit të KLSH-së dëshirojmë të vijojmë traditën e mirë të vlerësimit institucional të veprimtarisë, duke kontribuar në kulturën e vlerave dhe të përgjegjësisë publike në vend, për t’ia kundërvënë “kulturës” së harresës.

Aktiviteti u mbyll me biseda miqësore Në mbyllje të fjalës së tij, z.Leskaj iu mes audituesve të brezave të ndryshëm. referua Presidentit te SAI-t Polak,

140 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

Aktivitet i përbashkët KLSH-SIGMA I organizuar mbi bazën e Dokumentit të “Zhvillimi i Marrëdhënieve Efektive të SIGMA-s Nr. 54 “Zhvillimi i punës ndërmjet KLSH dhe Parlamentit” Marrëdhënieve efektive të punës ndërmjet Institucioneve Supreme të Në datën 4 qershor 2018, në Tiranë, Auditimit dhe Parlamenteve”, ky takim Kontrolli i Lartë i Shtetit dhe SIGMA–një prezantoi eksperiencat e mira evropiane nismë e OSCE, e financuar kryesisht nga në ndërtimin dhe ruajtjen e Bashkimi Evropian, organizuan takimin marrëdhënieve të bashkëpunimit mes sensibilizues “Zhvillimi i Marrëdhënieve institucioneve të larta të auditimit dhe Efektive të punës ndërmjet KLSH dhe parlamenteve, për t’i ndihmuar Parlamentit”, si dhe prezantimin për parlamentet në mbajtjen e qeverive palët e interesit të Strategjisë për përgjegjëse për shpenzimin me Zhvillim të Kontrollit të Lartë të Shtetit ekonomicitet, efektivitet dhe efiçiencë për periudhën 2018 -2022. të parasë publike dhe për t’i ndihmuar Qëllimi i takimit ishte ndërgjegjësimi i institucionet e larta të auditimit të kenë palëve të interesit mbi rolin e Kontrollit më shumë ndikim në jetën e qytetarit, të Lartë të Shtetit, për krijimin dhe me punën e tyre audituese. zhvillimin e marrëdhënieve efektive me Takimi mblodhi së bashku rreth 60 Kuvendin, shoqërinë civile dhe grupet e përfaqësues të institucioneve të interesit, me qëllim rritjen e impaktit të pavarura, të organizatave të shoqërisë punës audituese dhe mbështetjen e civile, profesoratit dhe gazetarë, për të misionit të KLSH-së, si institucion diskutuar mbi një nga elementët kyç në “watchdog” në shërbim të qytetarit forcimin e llogaridhënies, marrëdhëniet shqiptar dhe Kuvendit, për të SAI-Parlament. Në takim morën pjesë përmbushur në vijimësi rolin e vet Kryetari i Kuvendit të Shqipërisë, z. kushtetues dhe për të garantuar Gramoz Ruci, Sekretari i Komisionit për transparencë dhe llogaridhënie në Ekonominë dhe Financat, Akademik përdorimin e fondeve publike. Anastas Angjeli, deputeti Florion Mima, Sekretari i Përgjithshëm i Kryeministrisë, z. Engjëll Agaçi, Këshilltari i Lartë i SIGMA, z.Alastair Swarbrick, përfaqë- suesi i Delegacionit të BE-së në Tiranë, z.Stephen Stork, etj.

AUDITIMI PUBLIK 141 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

Në zbatim të detyrimeve kushtetuese dhe rekomandimeve të Progres-raportit të Komisionit Europian, në vitin 2017 Kuvendi, me një vendim të veçantë, krijoi mekanizmin ndërinstitucional Kuvend-Qeveri-Institucione të Pavarura, si një instrument efikas për monitorimin sistematik të ndjekjes e zbatimit të

rekomandimeve të institucioneve të Zoti Gramoz Ruçi, Kryetar i Kuvendit të pavarura ndaj ekzekutivit. Praktikat e Shqipërisë, vlerësoi në fjalën e tij faktin deritanishme të drejtuara kryesisht në që Kuvendi dhe Kontrolli i Lartë i Shtetit dy raportimet vjetore të KLSH-vijoi kanë bashkëpunuar si partnerë. z.Ruçi-do të plotësohen nga Komisionet parlamentare dhe deputetët instrumente të tjerë të kontrollit i kanë shfrytëzuar dhe janë mbështetur parlamentar, të tilla si dëgjesat, seancat në indiciet nga auditimet e KLSH në e pyetjeve në komisionin përgjegjës të ushtrimin e detyrave të tyre funksionale ekonomisë e financave dhe komisione për kontrollin parlamentar, si edhe në të tjera, si edhe ngritja e komisioneve të angazhimin për të qenë konkret e aktiv posaçme hetimore. Pra, rekomandimet në luftën kundër korrupsionit, e Kontrollit të Shtetit do të kalojnë abuzimeve dhe defekteve të tjera të përmes një procesi diskutimesh e qeverisjes. Kuvendi po punon paralelisht debatesh midis Kuvendit, ju si për fuqizimin e rolit të tij ligjbërës e institucion rekomandues dhe kontrollues theksoi-z.Ruçi- dhe për të institucioneve të tjera e grupeve të dyja funksionet, një shërbim të madh interesit. Kjo do të mbështetet dhe për praktik japin edhe rekomandimet e nismat ligjvënëse të propozuara nga Kontrollit të Lartë të Shtetit. Fuqizimi i KLSH, të cilat do të finalizohen të dy funksioneve të Kuvendit do të ketë nëpërmjet një konsultimi të gjerë një ndikim të drejtpërdrejtë në publik. Kjo do të mundësojë që gjetjet e përmirësimin e punës së ekzekutivit, auditimeve dhe rekomandimet e nëpërmjet llogaridhënies e transpa- auditimit të kalojnë nëpërmjet një rencës, si dy parime themelore të mirë- procesi të gjerë shqyrtimi, sensibilizimi e qeverisjes. Kjo do të garantojë që fondet llogaridhënieje. Në këtë mënyrë, publike të shkojnë në përfitim të rekomandimet apo propozimet për publikut e qytetarit, duke garantuar penalizime ndaj shkeljeve e shkelësve të shërbime publike efektive, cilësore dhe ligjit nuk do ta kenë të lehtë të fshihen të përballueshme për të gjithë. apo zvarriten pas teknikaliteteve e justifikimeve të burokratëve përgjegjës.

142 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

Në fund të fjalës së tij, zoti Ruçi theksoi: reflektojnë kërkesat e standardeve “Kuvendi po mbështetet gjithnjë e më ndërkombëtare të INTOSAI-t për më shumë në indiciet dhe gjetjet e shumë përgjegjësi në sistemin e institucionit suprem te auditimit ne llogaridhënies për përdorimin e fondeve vend. Rezoluta e Kuvendit e tetorit 2016 publike, në veçanti të Deklaratës së për Kontrollin e Larte të Shtetit ka rritur Limës, e quajtur ndryshe “Magna pritshmëritë e Kuvendit qe auditimet Carta”, Kushtetuta e Institucioneve tuaja të dalin më analitike dhe cilësore. Supreme të Auditimit, ISSAI 1, Neni 8 Ju jeni gardiane te ligjshmërisë, “Marrëdhënia me Parlamentin”, i cili ndershmërisë dhe efiçiencës se thekson se: “Institucioni Suprem i aktivitetit qeveritar. Do të marr masa qe Auditimit duhet të fuqizohet dhe të brenda këtij sesioni legjislativ te mandatohet nga Kushtetuta për t’i mundësojmë krijimin e nënkomisionit te raportuar gjetjet e tij në mënyrë të posaçëm për shqyrtimin e raporteve te pavarur dhe çdo vit Parlamentit”. auditimit te KLSH-së”. Në filozofinë tonë të punës si institucion Më pas e mori fjalën, Kryetari i KLSH-së, “watchdog” i qytetarit dhe Kuvendit, z.Leskaj, i cili theksoi se si auditues të zgjodhëm qasjen e promovimit të jashtëm publikë, jemi të bindur se trekëndëshit të llogaridhënies ekziston një marrëdhënie simbiotike (e “Parlamenti (qytetarët)” - KLSH - domosdoshme, jetike) mes Parlamentit Qeveri”, në dobi të forcimit të dhe institucionit më të lartë të auditimit llogaridhënies dhe transparencës së të jashtëm publik (SAI-t). Parlamenti dhe qeverisjes. Për këtë, synuam dhe SAI kanë role reciprokisht mbështetëse kërkuam komunikim më të shpeshtë me për të siguruar një qeverisje efektive. Parlamentin, duke respektuar rregullin Marrëdhëniet mes Parlamenteve dhe bazë që si institucion suprem i auditimit, SAI-ve janë forcuar dhe rritur gjatë dy- si SAI, ne nuk bëjmë politika, por tre dekadave të fundit gati në të gjitha auditojmë zbatimin e tyre. vendet e botës, përfshi dhe Shqipërinë, Si KLSH, jemi përpjekur të konturojmë sidomos pas shpërthimit të krizës së raportin me Kuvendin, në shinat e përbotshme financiare dhe ekonomike forcimit të llogaridhënies dhe të vitit 2008, kur roli i SAI-ve në transparencës. Në këtë konturim, na shëndoshjen e financave publike u rrit kanë ndihmuar gjetjet, përsiatjet me ndjeshëm. eksperiencat e SAI-ve të zhvilluara Marrëdhëniet e Kontrollit të Lartë të evropiane dhe konkluzionet e Raporteve Shtetit me Kuvendin e Shqipërisë, e të SIGMA-s nr. 33 dhe Nr. 54, sidomos sidomos me Komisionin për Ekonominë të këtij të fundit. Zoti Leskaj cilësoi dhe Financat të Kuvendit të Shqipërisë, kontributin e rëndësishëm që ka dhënë

AUDITIMI PUBLIK 143 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

Programi SIGMA i Bashkimit Evropian Menjëherë kemi dhënë dakortësinë dhe i OECD-së (Mbështetja për tonë për krijimin e nën-komisionit të Përmirësim në Qeverisje dhe dedikuar parlamentar. Për të gjitha Menaxhim) prej tashmë 26 vitesh në detyrat e lëna nga rezolutat e Kuvendit përmirësimin e qeverisjes publike në të Shqipërisë, ato të viteve 2012, 2014 vendet kandidate dhe potenciale dhe 2016, si SAI kemi hartuar plane kandidate për anëtarësim në Bashkimin konkrete pune për zbatimin e tyre. Zoti Evropian. Leskaj propozoi nënshkrimin e një marrëveshje kuadër bashkëpunimi mes Në vitin 2016, Kuvendi miratoi KLSH-së dhe Kuvendit të Shqipërisë, për Rezolutën e datës 20 tetor 2016, “Mbi të cilën z.Ruçi shprehu dakortësinë që perfomancën e Kontrollit të Lartë i ajo të nënshkruhet brenda këtij viti. Shtetit të vitit 2015“, ku theksohet që “Kuvendi i Shqipërisë, në funksion të Zoti Leskaj përfundoi, “...Na pret detyrimeve të tij kushtetuese, por dhe në përpara një sfidë e madhe. Me Vendimin zbatim të rekomandimeve të Progres e Kryetarit Nr. 56, datë 30 prill 2018, Raportit 2015 te Komisionit Evropian për KLSH miratoi Kodin e Etikës të Kryetarit, ngritjen e një mekanizmi më efiçient nga i cili njeh dhe pranon pa asnjë kushtëzim Kuvendi për zbatimin e rekomandimeve Kodin e Etikës së Deputetit të Kuvendit. të KLSH-së, shpreh angazhimin e tij Ky standard hap rrugën, në kushtet e maksimal në këtë drejtim, me qëllim mungesës totale të konfliktit të interesit përmirësimin e bashkëpunimit dhe për 6 muajt e ardhshëm në përfundim të ushtrimin e kontrollit parlamentar për mandatit të kryetarit aktual, për një zbatimin e rekomandimeve të KLSH-së, marrëveshje të gjerë kuadër KLSH- sa më poshtë: Kuvend, të cilën me këtë rast ia propozoj Kryetarit të Kuvendit”.  Të bashkëpunojë me KLSH-në dhe Qeverinë, që të rritet shkalla e Në Strategjinë e Zhvillimit të KLSH 2018- ndërveprimit gjithëpërfshirës me të 2022, Pika 4 “Partnerët strategjikë”, gjitha institucionet e administratës theksohet se “Cilësia dhe besueshmëria publike për zbatimin e e raporteve të auditimeve të KLSH po rekomandimeve të KLSH-së; tërheq gjithnjë e më shumë vëmendjen e parlamentarëve, duke rritur mundësinë  Të shikojë mundësinë e krijimit të e funksionimit të mekanizmave të Nën-komisionit Parlamentar brenda “Trekëndëshit të Llogaridhënies” (SAI- Komisionit për Ekonominë dhe Parlament-Qeveri), pasi gjetjet dhe Financat për të monitoruar në rekomandimet e auditimit orientohen mënyrë sistematike aktivitetin e pikërisht drejt identifikimit dhe zgjidhjes KLSH-së dhe zbatimin e rekomandimeve”. 144 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

së problematikave të qeverisjes publike, Z. Swarbrick falënderoi në mënyrë të duke kontribuar për mirëqeverisjen”. veçantë Kryetarin e KLSH, z. Bujar Leskaj për arritjet e institucionit gjatë këtyre Aktivitetin e përshëndeti edhe z. viteve të fundit, në drejtim të rritjes së Stephen Stork, përfaqësues i cilësisë së punës në auditim, Delegacionit të BE-së në Tiranë, i cili transparencës dhe hapjes së vlerësoi rolin e KLSH-së si gardian i institucionit. Zoti Swarbrick falënderoi parasë publike dhe gjithashtu duke u z.Leskaj, gjithashtu për bashkëpunimin nisur nga Progres Raporti i fundit i KE në realizimin e këtij takimi dhe frymën e për Shqipërinë veçoi progresin e bërë krijuar, duke bërë së bashku nga KLSH, veçanërisht në përmirësimin përfaqësues nga të gjitha palët e e cilësisë së raporteve të auditimit dhe interesit si nga Kuvendi ashtu dhe nga të rritjes së transparencës së shoqëria civile, media, etj. veprimtarisë audituese. Çështja e dytë e aktivitetit u fokusua në Deputeti i Kuvendit të Shqipërisë, prezantimin e Strategjisë së KLSH për akademik Anastas Angjeli, në cilësinë e pesë vitet e ardhshme 2018–2022. Zoti Sekretarit të Komisionit për Ekonominë Joop Vrolijk, ekspert nga SIGMA, ofroi dhe Financat, vlerësoi punën e viteve të një pamje të përgjithshme të vlerësimit fundit të KLSH-së, veçanërisht rritjen e dhe opinionit që SIGMA ka dhënë lidhur nivelit profesional të audituesve dhe me këtë strategji zhvillimi. trajnimet e zhvilluara. Si një nga arritjet më të mëdha të KLSH Alastair Swarbrick, Këshilltar i Lartë për z. Vrolijk theksoi se si politika e ndjekur Politikat në SIGMA, vijoi duke theksuar se element kyç për të siguruar llogaridhënien dhe transparencën është rritja e angazhimit më të madh të palëve të interesuara, veçanërisht me parlamentet. Në këtë koncept, SIGMA analizoi marrëdhëniet e SAI-ve me parlamentet në BE dhe në vendet e zgjerimit dhe prezantoi Dokumentin Nr. 54 të SIGMA-s. Qëllimi i këtij Dokumenti është ofrimi i udhëzimeve për forcimin e marrëdhënieve të punës mes SAI-ve dhe nga Kryetari z. Leskaj ka ndikuar në Parlamenteve, identifikimi i faktorëve “profesionalizimin e institicionit”. kyçë që mbështesin marrëdhëniet Në mënyrë të veçantë, z. Vrolijk theksoi efektive, identifikimi i shembujve të progresin e bërë nga institucioni duke praktikave të mira, etj.

AUDITIMI PUBLIK 145 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

nënvizuar “gjashtë vite më parë Kryetari Auditimin e Prokurimeve Publike, i cili i KLSH kërkoi asistencën e SIGMA-s për ishte organizuar nga Gjykata Greke e të hartuar Planin e Zhvillimit të KLSH Auditimit, si një aktivitet lidhur me 2013 – 2017, ndërsa strategjinë e re të përditësimin e dokumenteve të KLSH-së 2018-2022, institucioni e ka Auditimit të Prokurimit Publik, të përgatitur vetë dhe SIGMA ka dhënë përgatitura nga Komiteti i Kontaktit i opinion mbi Strategjinë e Zhvillimit. Pra, Institucioneve Supreme të Auditimit të ky është rasti kur mbështetja e Bashkimit Evropian. ekspertizës teknike nga jashtë tregon se Gjatë punimeve të dy ditëve, u krahas zhvillimit janë rritur dhe aftësuar paraqitën 18 prezantime nga kapacitetet njerëzore të institucionit : eksperienca në auditimet e prokurimeve “... Gjatë kësaj kohe KLSH ka ndryshuar publike të SAI-ve të ndryshëm si dhe u nga një institucion që shikon vetëm nga realizuan workshope në grupe të brenda me një qasje tradicionale të ndryshme. Në këtë event, KLSH u auditimit të përputhshmërisë në një përfaqësua nga z. Vullnet Karafilaj institucion largpamës me lloje të reja të Kryeauditues, znj. Mariola Llanaj auditimit, auditimin e performancës dhe Kryeauditues dhe znj. Miranda Haxhia auditimin financiar, në pajtueshmëri me Auditues i Lartë. ISSAI-t”. Komiteti i Kontaktit i Institucioneve Në këtë aktivitet krahas audituesve të Supreme të Auditimit të Bashkimit KLSH-së morën pjesë përfaqësues të Evropian krijoi, në vitin 2004, një Grup Delegacionit të BE-së në Tiranë, USAID-t, Pune për Prokurim Publik, me iniciativën përfaqësues të Organizatave të e SAI të Irlandës. Ky grup prodhoi katër Shoqërisë civile dhe të profesionistëve dokumente që synonin të ndihmonin të fushës dhe gazetarë, nga të cilët audituesit në auditimet lidhur me mund të përmendim: Zj.Darcie Nielsen prokurimin publik, të cilat u përditësuan (drejtore e projektit të USAID-t), dhe u zhvilluan më tej nga një grup zj.Sybille Schmidt (delegacioni i BE-së ne pune i ardhshëm i bashkë kryesuar nga Tiranë), Prof. Dr. Jorgji Bollano, Prof. Dr. SAI i Belgjikës dhe Sllovenisë: Sazan Guri, z. Sotiraq Hroni, z.Engjëll Musai, z.Artur Çani, z.Sami Neza, z.Fatos 1. Udhëzues për Audituesit, bazuar në Hodo, zj.Ornela Liperi, etj. Direktivën 2004/18 / EC të Prokurimit të Sektorit Publik të Bashkimit Evropian KLSH merr pjesë në seminarin e (BE), duke përfshirë përmbledhjet e zhvilluar mbi “Auditimet në prokurimin vendimeve më të rëndësishme të publik 2018” Gjykatës së Drejtësisë të Bashkimit Në datat 31 Maj dhe 1 Qershor 2018, u Evropian (NJBGJ) 2. Modeli i zhvillua në Athinë, Seminari mbi Performancës së Prokurimit, duke

146 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

përfshirë pyetjet kyçe të zhvilluara si e) Shpërndarja e rezultateve të referenca referuese për audituesit që përditësuara të auditimit në fushën e vlerësojnë performancën e funksionit të auditimit të prokurimeve publike. prokurimit në organet e sektorit publik. 3. Një listë kontrolli për Auditimin Financiar dhe Pajtueshmërisë së Prokurimit Publik, që duhet të përdoret gjatë auditimit të proceseve të prokurimit publik. 4. Përmbledhje të raporteve të auditimit të publikuara nga Institucionet Supreme të Auditimit të

BE-së (SAI). Ky event u hap me fjalën përshëndetëse Seminari i Auditimit të Prokurimit Publik të Presidentit të Gjykatës së Llogarive 2018 i mbajtur në Athinë, si objektiv Greke znj. Androniki Theotokatou, si kryesor të tij kishte që SAI-t dhe dhe nga z. Vítor Caldeira, President i audituesit e tyre të jenë të vetëdijshëm Gjykatës së Llogarive të Portugalisë dhe për dokumentet e përditësuara dhe për të z. Dimitrios Avlonitis, Sekretari i promovuar përdorimin efektiv të këtyre Përgjithshëm i Tregtisë i Qeverisë së dokumenteve në auditimet e SAI-t. Republikës Greke, të cilët krahas fjalëve Seminari u mbajt për të përmbushur mikpritëse, theksuan se objektivi objektivat e mëposhtme: kryesor i këtij seminari ishte që SAI-t dhe audituesit e tyre të jenë të a) Diskutimi mbi ndryshimet kryesore vetëdijshëm për dokumentet e të paraqitura nga Direktivat 2014 të përditësuara dhe të promovojnë Prokurimit Publik të BE-së; përdorimin efektiv të këtyre b) Njohja e SAI-ve dhe audituesve me dokumenteve në auditimet e tyre. dokumentet e përditësuara të Kryetari i KLSH-së, z.Bujar Leskaj Komitetit të Kontaktit të BE-së mbi zhvillon një takim me deputetë të Auditimin e Prokurimit Publik; Kuvendit të Republikës së Kosovës c) Sigurimi i vlerësimit përfundimtar Në datën 7 qershor 2018, Kryetari i dhe kontributit për shqyrtimin e KLSH-së, z.Bujar Leskaj zhvilloi në këtyre dokumenteve; ambientet e Kontrolli të Lartë të Shtetit d) Nxitja e përdorimit efektiv të këtyre një takim me deputetë të Kuvendit të dokumenteve në auditimet e SAI-ve; Republikës së Kosovës, z.Nait Hasani, Deputet i GP të Partisë Demokratike të Kosovës, z.Muharrem Nitaj Deputet i GP

AUDITIMI PUBLIK 147 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

të Aleancës për Ardhmërinë e Kosovës, Institucionet Homologe Europiane të zj.Albulena Balaj - Halimaj Deputete e Auditimit me të cilat KLSH ka GP të NISMA Socialdemokrate, z.Dardan nënshkruar edhe marrëveshje Molliqaj, Deputet i GP të Partisë bashkëpunimi (deri tani 16 marrëveshje Socialdemokrate, z.Naim Jakaj, të tilla). Këshilltar i Nënkryetares së Kuvendit Zoti Leskaj theksoi dhe nënvizoi faktin dhe z.Kreshnik Gashi, Kryetar i Bordit të që marrëveshja e parë e bashkëpunimit ARKEP-it, Kosovë. Në takim ishte i që ka nënshkruar është ajo me Zyrën pranishëm edhe Ambasador i Kombëtare të Auditimit të Kosovës Republikës se Kosovës ne Republikën e (ZKA) në vitin 2012 dhe me këtë zyrë ka Shqipërisë, SH.T.Z. Syle Ukshini. bashkëpunimin më të mirë, falë traditës sonë, historisë dhe vullnetit të Audituesit të Përgjithshëm të Kosovës, z.Besnik Osmani. Në qendër të bisedimeve ishte diskutimi i raportit të Auditimit të ushtruar nga KLSH, gjatë vitit 2017 lidhur me “Unifikimi i pikave doganore të Shqipërisë me Kosovën”, auditim i cili është parë me shumë interes nga deputetët e Kuvendit të Kosovës. Deputetët nga Kosova u njohën nga Kryetari i KLSH-së me mënyrën e Ky auditim është ushtruar në subjektet: funksionimit të institucionit që bazohet Drejtoria e Përgjithshme e Doganave në Kushtetutën e Republikës së dhe subjektet në varësi të saj: Dega e Shqipërisë dhe në ligjin “Për organizimin Doganës Kukës - Morinë dhe Dega e dhe funksionimin e KLSH-së” që është doganës Durrës, duke u shtrirë në miratuar nga Kuvendi i Shqipërisë në Ministrinë e Financave dhe Ekonomisë, nëntor të vitit 2014. Ky ligj është në që kanë si detyrim aktet nënligjore për përputhje të plotë me Standartet konkretizimin dhe zbatimin e masave të Ndërkombëtare të Auditimit. Gjatë përcaktuara në marrëveshjet e këtyre viteve KLSH është modernizuar përbashkëta qeveritare ndërmjet dhe është fokusuar drejt auditimeve të Shqipërisë dhe Kosovës, etj., duke i Performancës dhe atyre financiare, stafi kushtuar vëmendje të posaçme i KLSH-së është rritur shumë çështjeve që lidhen me efektivitetin e profesionalisht dhe kjo falë edhe funksioneve menaxhuese, monitoruese shkëmbimit të eksperiencave me dhe performancën e strukturave përgjegjëse të DPD dhe MF, etj.

148 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

Një ndihmesë të çmuar në realizimin e Shqipëri, nga Ministria e Financave këtij auditimi ka dhënë bashkëpunimi, dhe Ekonomisë, në bashkëpunim me shkëmbimi i informacioneve dhe Drejtorinë e Përgjithshme të intervistat e zhvilluara në Zyrën Doganave të merren masa për Kombëtare të Auditimit të Kosovës, hartimin e procedurave standarde të Ministrinë e Financave të Kosovës dhe operimit në mënyrë që të qartësohet Odën Ekonomike të Kosovës. ku fillon dhe ku përfundon mbikë- qyrja doganore e mallrave nga Në përfundim të auditimit, Kryetari i autoritetet respektive, në mënyrë që KLSH-së me Vendimin nr.202, datë mos të interferohet në detyrat dhe 29/12/2017, ka adresuar 24 përgjegjësit e njëra tjetrës. rekomandime të rëndësishme, si :  Në konsultim me komunitetin e  Nga ana e Ministrisë së Financave biznesit, Ministria e Financave dhe dhe Ekonomisë të ndërmerren Ekonomisë në bashkëpunim me studime, bazuar tek feedback-et e Drejtorinë e Përgjithshme të Bashkimit të Dhomave të Tregtisë e Doganave të marrë masat e Industrisë të Shqipërisë dhe Odës nevojshme për të finalizuar procesin Ekonomike të Kosovës, dhe të e operimit të zyrës së doganës së hartohet një Strategji Kombëtare e Kosovës në Portin e Durrësit (brenda posaçme për bashkimin doganor me 6 mujorit të parë të vitit 2018). Kosovën, për ta veçuar Kosovën nga përgjithësimi i një bashkëpunimi me  Ministria e Financave dhe Ekonomisë Europën Juglindore. në bashkëpunim me Drejtorinë e Përgjithshme të Doganave të marrin  Në grupet e përbashkëta të punës masa për hartimin e një studimi dhe midis Shqipërisë dhe Kosovës, të zbatimin e tij mbi vendosjen e Portit parashikuara në marrëveshjet midis të Shëngjinit në shërbim të Doganës dy vendeve, të përfshihen edhe së Kosovës (brenda 6 mujorit të Bashkimi i Dhomave të Tregtisë e parë të vitit 2018), etj.. Industrisë të Shqipërisë dhe Oda Ekonomike e Kosovës, si organizata Zoti Leskaj bëri një përshkrim të plotë të që përfaqësojnë bizneset e të dy raportit të Auditimit dhe KLSH është e vendeve. hapur që të vijojë më tej punën në këtë drejtim, duke bashkëpunuar me ZKA e  Me qellim të ndarjes së Kosovës dhe veçanërisht do të shikojë përgjegjësive, rregullimit dhe krijimit mundësinë që brenda këtij viti të ndjekë të funksionalitetit brenda zonës zbatimin e rekomandimeve të KLSH-së. doganore në Portin e Durrësit për të dy administratat doganore Kosovë –

AUDITIMI PUBLIK 149 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

Deputetët e Kuvendit të Kosovës dhe Trajnuesja, Znj. Gisele Hites, është Ambasadori i Republikës së Kosovës në konsulente pranë “Institutit Evropian të Tiranë e falënderuan z.Leskaj për Administratës Publike” (European realizimin e këtij auditimi të Institute of Public Administration) dhe rëndësishëm. pedagoge e metodave kërkimore në Universitetin e Lilës, Universitetin e Gjatë vizitës në KLSH, deputetët Parisit dhe në disa universitete në vlerësuan figurat dhe faktet simbolike Belgjikë. Në trajnim morën pjesë dhe e cilësuan KLSH si një institucion të auditues publikë nga Gjykata Evropiane veçantë me flamujt e Shqipërisë dhe e Audituesve (European Court of Kosovës, si edhe me simbole të Auditors), Gjykata e Llogarive të Francës personaliteteve të Kosovës. (Cour des Comptes) dhe dy auditues nga KLSH merr pjesë në trajnimin e Kontrolli i Lartë i Shtetit, Z. Qeram zhvilluar nga Gjykata Evropiane e Cibaku dhe Znj. Eva Leka. Audituesve mbi “Teknikat dhe metodat Trajnimi identifikoi 19 mjete sasiore dhe e vlerësimit” cilësore vlerësimi, të cilët janë mjete të Në datat 11 dhe 12 Qershor 2018, u përdorura masivisht jo vetëm nga zhvillua në Luksemburg, në ambientet e Komisioni Evropian, por edhe nga Gjykatës Evropiane të Audituesve, institucionet publike vendimmarrëse në trajnimi i përqendruar tek metodat dhe Bashkimin Evropian, ku disa prej tyre mjetet e vlerësimit. janë: Modelet logjike, analiza e rrjeteve sociale, analiza SWOT, teknika Metaplan, pyetësorët, anketimet, rastet studimore, anketimi Delphi, CBA, panelet e ekspertëve, grupet krahasimore, analiza e vendimit me shumë kritere (Multi-criteria decision analysis), etj. Në fokus të këtij trajnimi, qëndronte Qëllimi i trajnimit dy ditor ishte që përditësimi i audituesve publikë lidhur pjesëmarrësit nga gjykata të ndryshme me teknikat dhe metodat e përdorura evropiane dhe KLSH të familjarizoheshin nga Komisioni Evropian dhe me mjetet sasiore dhe cilësore, që janë institucionet publike vendimmarrëse të mundshme për të përmbushur nevoja për vlerësimin e projekteve të të ndryshme brenda kontekstit të ndryshme, proces i cili kontribuon në vlerësimit të një procesi vendimmarrës. mirëmenaxhimin e fondeve publike. U trajtuan hollësisht të katër fazat e procesit të vlerësimit:

150 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

1. Strukturimi- Identifikimi i pyetjeve të bërë të vetëdijshëm audituesit që duam të marrim përgjigje; publikë, se mënyrat e vlerësimit të evidencave me të cilat punohet çdo 2. Mbledhja e të dhënave – ditë, mund të tejkalojnë ato tradicionale grumbullimi i të dhënave primare dhe të prezantojnë qasje të reja të cilat dhe sekondare; shtojnë vlerë në gjetjet e audituesve për 3. Analizimi i të dhënave – trajtimi i të të dhënë rekomandime sa më të sakta dhënave për të gjeneruar përgjigjet e dhe sa më koherente me situatën në të pyetjeve të ngritura në fazën e parë; cilën ndodhen institucionet publike, 4. Formulimi i opinionit – konkludimi duke synuar performancën e tyre dhe jo në gjykim objektiv, bazuar në vetëm përputhshmërinë ligjore të rezultatet e të dhënave. vendimeve që merr çdo ent publik. Secila nga këto 4 faza të procesit të KLSH merr pjesë në trajnimin e vlerësimit, u trajtuan sipas objektivave Qendrës së Ekselencës në Financë mbi specifike të secilës fazë dhe të mjeteve auditimin e performancës që janë të nevojshme për arritjen e Datat 12-14 Qershor 2018 mblodhën në këtyre objektivave. selinë e Qendrës së Ekselencës në Qasja e trajtimit të këtyre teknikave dhe Financë, në Lubjanë të Sllovenisë, mjeteve vlerësimi ishte një kombimin audituesit e jashtëm dhe të brendshëm mes asaj teknike dhe konceptuale, duke publikë të disa prej Institucioneve përqendruar më shumë vëmendje tek Supreme të Auditimit dhe njësive metodat e reja të vlerësimit dhe tek ato publike të ndryshme në Ballkan. Vendet teknika që janë më jetike në vlerësimin pjesëmarrëse ishin Shqipëria, Sllovenia, e projekteve me risk të lartë. Secila Maqedonia, Mali i Zi, Kosova, Serbia, teknikë dhe metodë vlerësimi u Bosnja & Hercegovina dhe Moldavia. prezantua duke përkufizuar mjetin, Ndër radhët e KLSH-së, ishin të qëllimin përse shërben, hapat që duhet pranishëm audituesit e performancës të ndiqen për një implementim sa më znj. Redina Karapici, znj. Miranda Berdo korrekt si nga ana e institucioneve dhe z. Dorel Balliu. Takimi i Lubjanës publike vendimmarrëse ashtu edhe nga pasoi një fazë tjetër: atë online ana e institucioneve të larta audituese, dyjavore, me anë të përzgjedhjes së avantazhet dhe anët e dobëta të secilës audituesve, seminarëve të realizuar me prej tyre dhe implementimi i këtyre video-konferencë mbi auditimin e mjeteve në raste reale.Përveç performancës, përgatitjen e punimeve prezantimit të një game të gjerë në grupe, si dhe përfundimin me sukses mjetesh vlerësimi, (si sasiore ashtu edhe të saj. Zhvillimet e këtij trajnimi u cilësore), ky trajnim ishte i frytshëm për fokusuan në të gjitha fazat nëpër të cilat

AUDITIMI PUBLIK 151 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

kalon auditimi i performancës: nga shqyrtimit të efektivitetit, efiçiensës dhe përzgjedhja e një teme për auditim, tek ekonomicitetit të përdorimit të parasë studimi i saj, kryerja, faza raportuese, dhe pronës publike nga vendet anëtare. sigurimi i cilësisë e deri tek strategjia e Z. Bright e krahasoi, gjithashtu, auditimit të performancës nga Gjykata auditimin e performancës me shkollën Evropiane e Audituesve (ECA), duke dhe idealin platonian që mbartet në marrë shembuj auditimesh konkretë, kryeveprën e tij “Etika” dhe kumtin që ai zhvilluar nga homologët evropianë. Në përcjell: I vërtetë, I mirë, I bukur. këtë kuadër, politikat gjithëpërfshirëse E një rëndësie të veçantë është edhe të ECA-s dhe rishikimi i riskut bëjnë të Strategjia e re e 2018 mbi Ballkanin mundur që kjo Gjykatë të përzgjedhë Perëndimor, nën presidencën bullgare, temat dhe çështjet që reflektojnë më së e cila në një nga 4 prioritetet e saj miri (i) risqet (ii) interesin publik dhe parashikon bashkëpunimin midis potencialin e Gjykatës për të vendeve ballkanase përmes auditimeve kontribuuar në të dhe (iii) llogaridhënien paralele të performancës. Në këtë e BE-së. aspekt, lidershipi i KLSH-së, si në nivel të lartë drejtues, ashtu edhe departamental, si dhe kultura menaxheriale kanë bërë që këto auditime të rezultojnë të frytshme dhe dobiprurëse për palën shqiptare dhe qytetarët. Audituesi i ECA-s vlerësoi, Z. Jussi Bright, auditues në Njësinë kështu, projektin më të madh Mbështetëse dhe të Metodogjisë bashkëpunues midis Gjykatës Evropiane Audituese në ECA, si dhe ekspert në të Audituesve dhe 6 SAI-ve të Ballkanit auditimin e performancës, paraqiti një Perëndimor, i cili është auditimi paralel panoramë të përgjithshme të mbi prokurimin publik, kryer nga funksioneve audituese të Gjykatës audituesit e Shqipërisë, Bosnje & Evropiane të Llogarive, organizimin e saj Hercegovinës, Maqedonisë, Kosovës, (të ndarë në Presidencë, Sekretariat i Malit të Zi dhe Serbisë. Përgjithshëm dhe 5 Dhomat e Gjatë punimeve treditore në Qendrën e Auditimit), mandatin dhe llojet e Ekselencës në Financë, audituesit auditimit. “Auditimet e performancës pjesëmarrës u ndanë në grupe të duhet të mirëpriten, jo të kihet frikë prej ndryshme, duke hulumtuar mbi raste tyre. Ata rezultojnë gjithnjë në kursime studimore dhe ku detyrat e tyre parash”, ishte lajtmotivi i gardianes së bazoheshin në vlerësimin e aftësive financave të Bashkimit Evropian rreth analitike gjatë përballjes me evidenca

152 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

konfliktuese në një auditim të caktuar. përbashkët fitojnë të gjithë)” dhe në Audituesit e KLSH-së prezantuan Nenin 15 “Shkëmbimi ndërkombëtar i zgjidhjet e mundshme, duke reflektuar eksperiencave” të Deklaratës së Limës, idetë e tyre dhe eksperiencën e punës ISSAI 1, “po nënshkruajmë këtë në institucionin suprem shqiptar të marrëveshje për tre arësye kryesore. Së auditimit, si dhe duke udhëhequr grupet pari, për shkak të lidhjeve historike mes përkatëse të punës, përbërë nga kolegë popujve tanë, popullit shqiptar dhe atij të SAI-ve ballkanase. Audituesit e KLSH- ukrainas, pasi 300 vjet më parë ju së zhvilluan, ndër të tjera, takime mirëpritët në tokën tuaj mijëra familje miqësore edhe me kolegët e tjerë nga shqiptare që erdhën për t’i shpëtuar Zyra Kombëtare e Auditimit të Kosovës, sundimit ottoman dhe tani në jug të duke shkëmbyer eksperiencat dhe Ukranës jetojnë 5 mijë shqiptarë, duke metodat e punës nën frymën e motos së ruajtur gjuhën dhe traditat e tyre mes INTOSAI-t “Experientia Mutua Omnibus mikpritjes ukrainase. Së dyti, Prodest”. nënshkruajmë bashkëpunimin në vlerësim të personalitetit të z. Valeriy KLSH nënshkruan marrëveshjen e Patskan, President i SAI-t ukrainas, një bashkëpunimit me Dhomën e Llogarive nga drejtuesit dhe frymëzuesit e të Ukrainës manifestimeve dhe revoltës popullore të Në datën 15 qershor 2018, në Kiev të vitit 2014, që sollën një qeveri Ukrainës, Kryetari i Kontrollit të Lartë të demokratike me orientim pro- Shtetit z. Bujar Leskaj nënshkroi perëndimor në Ukrainë. Së treti dhe më Marrëveshjen e Bashkëpunimit mes e rëndësishmja, pse besojmë se Dhomës së Llogarive të Ukrainës dhe bashkëpunimi ynë mbi bazën e KLSH-së. Presidenti i Dhomës, z. Valeriy standardeve ISSAI, do të kontribuojë jo Pastkan tha se për të personalisht kjo vetëm në zhvillimin dhe modernizimin e ishte marrëveshja e dytë që institucioneve tona, por edhe në nënshkruante me institucionet supreme progresin e të dyja vendeve në të auditimit (SAI-t) simotra evropiane, integrimin në Bashkimin Evropian”. pas marrjes së detyrës ne mars 2018 dhe u shpreh se “momenti më i rëndësishëm vjen menjëherë pas nënshkrimit, kur palët duhet të përkthejnë në nisma konkrete vullnetin e tyre për punë të përbashkët”. Kryetari Leskaj u shpreh se, bazuar në moton e INTOSAI-t “Experentia mutua Omnibus prodest (Nga eksperienca e

AUDITIMI PUBLIK 153 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

Në ceremoninë e nënshkrimit merrnin institucionit shqiptar të auditimit të pjesë edhe pesë anëtarë të Bordit jashtëm publik, e cilësoi Dhomën e Kolegjial Drejtues të Dhomës së Llogarive të Ukrainës një SAI të madh të Llogarive të Ukrainës, të zgjedhur nga një vendi me tradita dhe që lufton për Parlamenti Ukrainas, z. Andrii Maisner, lirinë dhe dinjitetin e tij, institucion i cili, zv-President dhe anëtar i Bordit, z. Vasyl nën idetë dhe vrullin për ndryshim të Nevidomyi, z. Tsezar Ohon, z. Oleksandr drejtuesit Patskan, synon të Yaramenko dhe z. Ihor Yaremchuk. shndërrohet në një SAI evropian modern, duke rritur nivelin e Presidenti Patskan, në prezantimin e tij, përgjegjshmërisë dhe llogaridhënies vlerësoi arritjet e SAI-t shqiptar, si dhe publike në vend. “Ne kemi miq dhe reformat e ndërmarra dhe rezultatet e partnerë të përbashkët, si Presidentin Kryetarit Leskaj në punën audituese dhe aktual të SAI-t polak(NIK) z. Krzysztof në ngritjen e kapaciteteve të stafit. Ai e Kwiatkowski, ish-Presidentin Jacek dalloi kontributin e KLSH si SAI anëtar Jezierski dhe zv/Presidentin e NIK, aktiv në Grupin e Punës së EUROSAI-t Wojciech Kutyla, me të cilët "Për Auditimin e fondeve të alokuara për bashkëpunojnë të dyja SAI-t tona”, katastrofat natyrore", të cilin SAI i theksoi z. Leskaj. Ai e ftoi Presidentin Ukrainës e kryeson. Z. Patskan tha: “Për Patskan të vizitojë Shqipërinë në 2-3 këtë arësye rashë menjëherë dakord me muajt e ardhshëm, për të diskutuar ide propozimin tuaj që Mbledhja e pestë dhe plane të përbashkëta pune. Vjetore e Grupit të Punës së EUROSAI-t Marrëveshja me SAI-n e Ukrainës është të bëhet në Shqipëri, pasi ju e meritoni e 17-a marrëveshje me SAI-t evropiane me punën që keni bërë, që planet e simotra që KLSH ka nënshkruar gjatë ardhshme të këtij Grupi të rëndësishëm viteve 2012-2018, duke zgjedhur qasjen për EUROSAI-n, të diskutohen në e partneritetit të hapur dhe Tiranë”. bashkëpunimit konkret e reciprok me institucionet e zhvilluara të auditimit suprem evropian. Punonjësit e Kontrollit të Lartë të Shtetit në bashkëpunim me Kryqin e Kuq Shqiptar organizuan ditën e dhurimit vullnetar të gjakut Në kuadër të veprimtarive dhe nismave ndërgjegjësuese të 14 Qershorit, Ditës Nga ana e tij, Kryetari i KLSH-se, pasi Botërore të Dhurimit të Gjakut, paraqiti profilin e KLSH dhe arritjet e punonjësit e Kontrollit të Lartë të Shtetit

154 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

në bashkëpunim me Kryqin e Kuq Shqiptar organizuan në datën 22 qershor një sesion dhurim gjaku në mjediset e Institucionit. Që prej vitit 2004, çdo vit në 14 Qershor në shumë vende të botës organizohet Dita Botërore e Dhurimit të Gjakut. Qëllimi i kësaj dite është rritja e ndërgjegjësimit për sigurimin e gjakut të KLSH merr pjesë në takimin përmbyllës sigurt dhe produkteve të tij, si dhe për të auditimit paralel “Cilësia e Ajrit” të falenderuar të gjithë dhuruesit e Në datat 19-20 qershor 2018 u zhvillua gjakut për jetët e shpëtuara nga ky takimi në Zyrën Kombëtare të Auditimit dhurim. të Polonisë në Varshavë mbi auditimin evropian të “Cilësisë së Ajrit” i iniciuar nga EUROSAI nën bashkë udhëheqjen e SAI-it (Institucionit Suprem të Auditimit) të Hollandës dhe Polonisë. Në këtë event krahas SAI-ve të Polonisë dhe Holandës morën pjesë edhe SAI-t e Shqipërisë, Bullgarisë, Estonisë, Hungarisë, Izraelit, Kosovës, Maqedonisë, Moldavisë, Rumanisë, Sllovakisë, Spanjës. Kontrolli i Lartë i Punonjësit e KLSH-së iu përgjigjen Shtetit u përfaqësua në këtë takim nga thirrjes për të dhënë gjak vullnetarisht z. Artur Hasanbelliu, Drejtor i Auditit të dhe midis tyre ishte edhe Kryetari i Brendshëm në KLSH, z. Qemal Shehu, KLSH-së, z.Bujar Leskaj. Drejtor i Departamentit te Njësive të Qeverisjes Vendore, z.Aulent Guri, Zoti Leskaj është një dhurues i rregullt i Kryeauditues në Departamentin e gjakut që nga viti 2005 dhe për këtë Auditimit të Performancës në KLSH dhe arsye u nderua nga Kryqi i Kuq Shqiptar z. Ryisim Xhaja, auditues në me certifikatë falenderimi “Për Departamentin e Njësive të Qeverisjes mbështetjen dhe bashkëpunimin e Vendore. Objektivi kryesor i këtij ofruar për organizimin e dhurimit auditimi në të gjitha vendet vullnetar të gjakut”. pjesëmarrëse ka qenë vlerësimi i masave të ndërmarra për të luftuar ndotjen e ajrit. Takimi ishte i ndarë në

AUDITIMI PUBLIK 155 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

dy sesione kryesore. Në sesionin e parë jetën në Poloni si pasojë e ndotjes së të gjitha vendet pjesëmarrëse ajrit dhe më shumë se 200.000 njerëz në prezantuan raportet e tyre finale mbi vit vuajnë pasojat e ndotjes së ajrit në auditimin me temë “Cilësia e Ajrit” që gjithë Europën. kanë kryer në vendet respektive, Në përfundim të takimit u diskutua me shoqëruar me gjetjet dhe të gjithë audituesit pjesëmarrës mbi rekomandimet më të rëndësishme si Raportin Përfundimtar (Joint Report) që dhe impaktin e deritanishëm të do të publikohet me përmbledhjet e auditimeve të “Cilësisë së ajrit”. secilit SAI pjesëmarrës në këtë projekt. Me publikimin e “Joint Report” do të synohet të përcillen çështjet më kryesore drejtuar Komisionit dhe Parlamentit Evropian. Ky ishte dhe mesazhi përmbyllës i audituesve holandezë. Dr. Hubert WEBER, një nga hartuesit e Deklaratës së Limës dhe ish-President i Gjykatës Europiane të Audituesve, viziton KLSH-në

Grupi i auditimit të KLSH-së në Në datat 25-26 qershor 2018, me ftesë prezantimin e tyre krahas gjetjeve dhe të Kryetarit të Kontrollit të Lartë të rekomandimeve u ndal edhe në Shtetit z. Bujar Leskaj, vizitoi Shqipërinë impaktin e gjerë që ky auditim pati në dhe KLSH-në një nga personalitetet më median e shkruar dhe vizive. Gjithashtu, të spikatura të auditimit të jashtëm ky auditim është prezantuar edhe në dy publik modern, një nga hartuesit Universitete të ndryshme të vendit kryesorë të Deklaratës së Limës dhe tonë. Dita e dytë nisi siparin me fjalën firmosësit e saj, ish-Drejtori i përshëndetëse të Kryetarit të NIK-ut Përgjithshëm i Sekretariatit të polak z. Krzysztof Kwiatkowski i cili Përgjithshëm të INTOSAI-t dhe Gjykatës vlerësoi dhe njëkohësisht falenderoi për Austriake të Auditimit, si dhe ish- punën e bërë të gjitha SAI-t Presidenti i Gjykatës Europiane të pjesëmarrëse në këtë projekt duke Auditimit, Dr. Hubert Weber. theksuar njëkohësisht rëndësinë e këtij Deklarata e Limës për parimet dhe auditimi në dobi të qytetarëve. Ndër të rregullat e auditimit të jashtëm publik, e tjera z. Kwiatkowski theksoi se më nënshkruar në vitin 1977 në Lima të shumë se 15.000 njerëz në vit humbasin Perusë, konsiderohet ndryshe edhe si

156 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

Kushtetuta, Magna Carta e me Austrinë shkojnë përtej historisë por institucioneve supreme të auditimit. lidhen edhe me dijen dhe kontributin e Rëndësia e saj, si dokumenti bazë mbi të këtij vendi si burim dijesh për shumë cilin ndërtojnë veprimtarinë e tyre shqiptarë të shkolluar në këtë vend, Institucionet Supreme të Auditimit (SAI- përfundoi z.Meta. t), është parësore. Vlefshmëria e parimeve të përfshira në Deklaratën e Limës, jo vetëm i ka rezistuar kohës, por ka një vlerë të veçantë për veprimtarinë e sotme audituese të SAI-ve, për kontributin e tyre në përmirësimin e jetës së qytetarëve, si dhe për ruajtjen e asetit kryesor të tyre, pavarësisë. Kryetari i KLSH-së pati rastin të takojë Dr. Hubert Weber në Peru, në dhjetor të vitit 2017, në aktivitetin e organizuar me rastin e 40 vjetorit të Deklaratës së Limës. Në kuadër të kësaj vizite, në datën 26 qershor, zoti Weber u prit nga Presidenti i Republikës, SH.T.Z. Ilir Meta. Gjatë takimit, Presidenti theksoi rolin e Kryetari i KLSH-së, duke e falënderuar KLSH-së në forcimin e zbatimit të ligjit për suportin e vazhdueshëm personal në ambientin shqiptar, si një vend në dhe institucional, i dorëzoi Presidentit proceset e ndërtimit të demokracisë. Ilir Meta librin “40 vjet Deklarata e Gjatë bashkëbisedimit, pas prezantimit Limës”, duke theksuar se një KLSH e të kontributit të Dr. Weber në ECA dhe modernizuar dhe e pavarur ka rëndësi jo në Organizatën ndërkombëtare të SAI- vetëm për zbatimin e ligjit por edhe për ve (INTOSAI), u cilësua niveli i rritjen e përgjegjshmërisë dhe bashkëpunimit me KLSH-në dhe profesionalizimit të administratës sidomos me Kryetarin Leskaj, i cili në publike. mënyrë sistematike iu referohet Në datën 25 qershor, z.Weber u prit në standardeve të INTOSAI-t. “Termi i një takim nga Kryetari i Kuvendit të INTOSAI-t është bërë fjalë e zakonshme Shqipërisë, z.Gramoz Ruçi. edhe për ne, sa herë flasim për KLSH- në”, nënvizoi Presidenti Meta. Lidhjet

AUDITIMI PUBLIK 157 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

Në datën 25 qershor, Dr. Weber u prit nga Kryetari i KLSH-së, z.Bujar Leskaj në zyrat e Kontrollit të Lartë të Shtetit. Zoti Weber u shpreh se u ndje shumë i nderuar nga ftesa e bërë nga Kryetari Leskaj në dhjetor 2017 për të vizituar KLSH-në, duke theksuar: “Ne, jemi dy SAI të vogla, por dijet për auditimin na pajisin me një forcë të madhe. Pavarësia Zoti Ruçi gjatë fjalës së tij theksoi se është një vlerë e shenjtë që kemi, dhe na Kuvendi dhe Kontrolli i Lartë i Shtetit po takon detyra ta ruajmë atë në çdo bashkëpunojnë në mënyrë të frytshme. moment, nga ndërhyrjet dhe influencat Komisionet parlamentare dhe deputetët që vijnë nga të gjitha anët. Ne si SAI mbështeten në indiciet nga auditimet e austriak jemi në qendër të aktiviteteve KLSH në ushtrimin e detyrave të tyre të INTOSAI-t, pasi mbajmë Sekretariatin funksionale për kontrollin parlamentar. e Përgjithshëm të organizatës. Vij për Kuvendi jep të gjithë mbështetjen e vet herë të dytë në Shqipëri, pas 11 viteve që Kontrolli i Lartë i Shtetit të bëhet dhe ju keni bërë transformime të gardian i ligjshmërisë, ndershmërisë dhe jashtëzakonshme”. eficiencës së qeverisjes. Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit, Z. Bujar Leskaj, vlerësoi mbështetjen e madhe ligjore, institucionale dhe morale që Kuvendi i ka dhënë dhe vazhdon t’i japë KLSH-së. Nga ana e tij, Z. Weber, falënderoi Kryetarin e Kuvendit për pritjen dhe e informoi atë mbi bashkëpunimin e ngushtë me Kontrollin e Lartë të Shtetit të Shqipërisë. Ai vlerësoi gjithashtu bashkëpunimin efektiv midis Kuvendit dhe Kontrollit të Duke ju referuar kolanës së botimeve të Lartë të Shtetit, duke e konsideruar këtë KLSH-së, e cila arrin në 83 tituj librash bashkëpunim mjaft të dobishëm për për periudhën 2012-2017, Dr. Weber plotësimin e misionit të KLSH-së dhe vlerësoi këtë veprimtari të SAI-t shqiptar evidentoi rolin që po luan KLSH dhe si shumë të veçantë, pasi përcjell dijet Kryetari Leskaj në komunitetin e për auditimin dhe historinë e INTOSAI-t këto vitet e fundit. dokumenteve themelore të auditimit, nga njëri brez audituesish në tjetrin,

158 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

duke vlerësuar në mënyrë të veçantë botimin për 40 vjetorin e Deklaratës së Limës, i cili është botuar menjëherë pas përfundimit të aktivitetit të kremtimit të 40 vjetorit të kësaj deklarate. Z. Leskaj e falenderoi personalitetin austriak për vizitën dhe tha se “Prania Juaj sot është një nderim që i bëhet auditimit publik të Shtetit shqiptar, por Zoti Leskaj e cilësoi këtë takim si vijim i edhe të gjithë shqiptarëve, pasi ndjenjat takimeve me personalitete të shoqërisë e tyre të krenarisë kombëtare janë të civile dhe të profesionistëve të fushës së lidhura me popullin dhe qeverinë auditimit, duke konfiguruar profilin tonë austriake, të cilët na kanë ndihmuar në si një SAI modern. Dr. Hubert Weber e Shpalljen e Pavarësisë sonë në nëntor nisi kumtesën e tij duke paraqitur një 2012 dhe, që nga ajo kohë, kanë historik të shkurtër të hapave të qëndruar në mënyrë konstante përkrah ndërrmarë për të arritur në themelimin zhvillimit të kombit dhe Shtetit e Deklaratës së Limës dhe, në vijim, me shqiptar”. Deklaratën e Meksikos dhe kongreset e Z. Leskaj përmendi bashkëpunimin e tjera të INTOSAI-t që shënuan data vitit 2016 me Gjykatën Austriake të shumë të rëndësishme në hartimin e Auditimit në zhvillimin e procesit të standardeve ndërkombëtare të SAI-ve. rishikimit mes kolegëve (Peer Review) me KLSH-në, në lidhje me pavarësinë e saj, duke falënderuar për ndihmën e dhënë. Në datën 26 qershor, në sallën e Akademisë së Shkencave, Dr. Hubert Weber mbajti një leksion në prani të audituesve të KLSH-së dhe drejtuesve të lartë të KLSH-së. Takimin e hapi Kryetari i KLSH-së, i cili duke falënderuar z. Weber për pranimin e ftesës për të vizituar KLSH-në dhe për të mbajtur këtë leksion me audituesit e jashtëm publikë shqiptarë, evidentoi vlerat dhe kontributin e z.Weber në të gjitha funksionet që ka ushtruar.

AUDITIMI PUBLIK 159 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

Nga viti 1953, me Kongresin e parë të Audituesve (ECA) mbi Cilësinë e Ujit të SAI-ve, i mbajtur në Havana të Kubës, që Pijshëm në Bullgari, Hungari dhe Rumani shënon edhe krijimin e INTOSAI-t dhe cili ishte ndikimi i Bashkimit (Organizata Ndërkombëtare e Europian mbi përmirësimin e cilësisë së Institucioneve Supreme të Auditimit) u ujit, sipas kërkesave të Direktivës mbi deshën 24 vite deri në hartimin e një Ujin e Pijshëm. Ky auditim ishte kushtetute e cila do të sanksiononte fokusuar në kornizën ligjore të vendeve llojet e auditimeve, pavarësinë e SAI-ve, anëtare mbi ujin e pijshëm, duke marrë kompetencat e tyre, si dhe raportimin si praktikë të mirë Udhëzimet e në Parlament. Komisionit Evropian mbi të njëjtën temë.Nga ky raport arrihet në Zoti Weber trajtoi në pjesën e parë të përfundimin se cilësia e ujit të pijshëm leksionit vlerat e patjetërsueshme të është përmirësuar ndjeshëm në këto pavarësisë së institucioneve supreme të vende pas anëtarësimit në Bashkimin auditimit, si dhe iu përgjigjet pyetjeve Europian. Një auditim të ngjashëm dhe interesit të audituesve të KLSH-së. performance mbi Cilësinë e ujit, është “Megjithatë, duke qenë SAI pjesë e duke përfunduar aktualisht edhe Shtetit, pavarësia e tyre riskohet në Departamenti i Performancës në KLSH. mënyrë të vazhdueshme. Për këtë shkak, Audituesit e performancës adresuan është një nga detyrat e përditshme të disa pyetje, lidhur me këtë cështje. këtyre institucioneve të përditësojnë dhe përmirësojnë kornizën e tyre ligjore, për Pjesa e fundit e leksionit u zhvillua në të minimizuar këto risqe dhe forcuar ambientet e reja të punës së KLSH-së, pavarësinë e tyre.”, u shpreh z. Weber. në sallën e konferencave “Lech Kaczynski”. Gjatë këtij takimi që u zhvillua në formë bashkëbisedimi, pati shumë pyetje lidhur me eksperiencën e gjatë profesionale të z.Weber, mbi konceptin e pavarësisë së SAI-ve, metodologjisë së përdorur në auditimin e ECA-s dhe marrëdhënien e audituesve të ECA-s me audituesit publikë të jashtëm të vendeve anëtare. Zoti Weber theksoi rëndësinë e Gjatë vizitës së tij në Shqipëri, z.Weber pavarësisë së SAI-t dhe sfidat e vizitoi disa institucione të kulturës dhe pavarësisë e profesionalizmit të historisë së vendit tonë. audituesve. Me shumë interes u ndoq nga audituesit e KLSH-së raporti i Pas përfundimit të vizitës në Shqipëri, auditimit i Gjykatës Europiane të në datën 13 gusht 2018, Dr. Hubert 160 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

Weber i dërgoi një letër falënderimi z. Referuar nivelit të përfaqësimit në këtë Bujar Leskaj, Kryetar i Kontrollit të Lartë konferencë morën pjesë gjithashtu edhe të Shtetit. Në letrën e tij të falenderimit, Kryetarë të Institucioneve Supreme të Dr. Weber, ndër të tjera, cilëson se: Auditimit, si i Sllovakisë, Maltës, Palestinës, Butanit, Sudanit, Indisë, ”Krahasuar me vizitën time të zëvendës presidentë të SAI-ve etj. mëparshme, kam gjetur një Tiranë në Kontrolli i Lartë i Shtetit u përfaqësua në mënyrë të konsiderueshme më këtë konferencë nga Luljeta Nano, moderne, pa humbur sharmin e saj… Sekretar i Përgithshëm dhe auditueset KLSH është pjesë e kësaj përpjekjeje për Irma Idrizaj dhe Jonida Gruda. Aktiviteti modernizim. u organizua nga SAI i Slovakisë, Fakti që gjeta në terren arsyet pse në njëherazi dhe kryesues i Nënkomitetit qarqet e auditimit suprem publik, mbi Peer Review si pjesë e Komitetit të sidomos në Organizatën Ndërkombëtare INTOSAI-t “Për ngritjen e Kapaciteteve” të Institucioneve Supreme të Auditimit (CBC INTOSAI). Konferenca u fokusua në (INTOSAI), KLSH është një SAI shumë e trajtimin e tre temave kryesore: vlerësuar, si dhe që në vizitën time 1. SAI udhëheq nëpërmjet shembullit komunikova me drejtues dhe auditues duke zhvilluar procese të peer tejet të motivuar të Institucionit tuaj, review; nënkupton për mua një kënaqësi të madhe. 2. Instrumentet e Peer Revieŵ për përmirësimin e performances në SAI; Unë dua t'ju përgëzoj për "muzeun" e KLSH-së, të projektuar jashtëzakonisht 3. Praktikat e mira në kryerjen e mirë, gjë që më ka impresionuar”. procesit të Peer Review. KLSH merr pjesë në Konferencën "Motivimi i SAI-ve për kryerjen e procesit të rishikimit midis kolegëve "Peer Review" Konferenca "Motivimi SAI-ve për kryerjen e procesit të rishikimit mes kolegëve "Peer Review“ u zhvillua në datat 20-22 Qershor në Bratislavë. Në Në prezantimin e tij Drejtori i këtë konferencë morën pjesë 90 Përgjithshëm i IDI-t, z. Geinar Gorrison, pjesëmarrës nga shtete të ndryshme solli në vëmendjen e pjesëmarrësve anëtare të EUROSAI-t, ARABOSAI-t, argumentet mbi domosdoshmërinë e AFROSAI-t, ASOSAI-t, PASAI-t, OLACEFS, kryerjes së procesit të peer review nga përfaqësues të SIGMA, IDI dhe GAO.

AUDITIMI PUBLIK 161 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

SAI dhe impaktet në performancën (external assessment) që përfaqëson një institucionale të SAI-ve. U theksua fakti metodologji që kryhet nga ekipe qe Peer review është një instrument konsulente apo nga partnerë si SIGMA. efektiv për identifikimin e pikave të Në një session të veçantë të dobëta dhe të forta në menaxhimin konferencës dedikuar shkëmbimit të institucional, një input efektiv për eksperiencave midis SAI-ve disenjimin e strategjive për periudhat ne përfaqësuesit e KLSH-së sollën në vijim, një model i mirë për të vepruar si vëmendje përvojën e KLSH-së në drejtim një institucion “par excellence” i cili të kryerjes së procesit të Peer Revieŵ promovon transparencën dhe përgje- nga SAI Austriak dhe ai i Moldavisë gjshmërinë. bazuar në parimet e vullnetarizmit Krahas sa më sipër nëpërmjet procesit partneritetit dhe besimit reciprok. Përsa të peer review SAI krijon mundësinë e i përket objektit të procesit të peer për shkëmbimin e eksperiencave dhe revieŵ në rastin e ALSAI-t ishte dhenja implementimin e praktikavë të mira nga SAI-t partnere të vlerësimit mbi midis SAI-ve, krijon një terren produktiv përputhshmërinë me standardet për krijimin dhe forcimin e ndërkombëtare ISSAI 10, dhe 11 marrëdhënieve e partnershipeve “Deklarata e Meksikës mbi pavarësinë e afatgjata, si dhe nxit frymën e SAI-ve” dhe “Udhëzime e praktika të vullnetarizmit, besueshmërisë dhe mira”, si dhe elementë qëndrorë të bashkëpunimit në komunitetin e ISSAI 12 duke u fokusuar në tetë INTOSAI-t. parimet pavarësisë. Po kështu u theksua fakti që KLSH në kohë reale kishte Është mjaft e rëndësishme për SAI-n që publikuar Raportin e Peer review në kur planifikon kryerjen e një procesi të faqen zyrtare si dhe e dërgoi për njohje peer review të përcaktojë saktë Kuvendit (Komisionit të Ekonomisë dhe objektin, aspektet, drejtimet, fushën së Financave si struktura parlamentare që çfarë do i nënshtrohet procesit të mbulon veprimtarinë e KLSH-së). rishikimit, bauar në ISSAI 5600 “Udhërrëfyesi për peer review”. Tema e II-të, në të cilën u fokusuan diskutimet përgjatë konferencës ishin Përgjatë konferencës theksi u vu mbi Teknikat e aplikuara për procesin e Peer instrumentin e peer revieŵ konsideruar riview me impakt përmirësimin e një metodologji vlerësimi dhe jo performancës në SAI; Përfaqësuesja e auditimi që kryhet nga ekipet e përbërë IDI-t zj. Dafina Dimitrova solli në nga SAI të tjera, IDI ose nga organizatat vëmendje të të pranishmëve përdorimin rajonale të INTOSAI-t. Objekt i e instrumentit të Matjes së prezantimit ishte dhe aplikimi i Performancës (PFM) e aplikuar si një Instrumentit i vlerësimit nga jashtë

162 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

teknikë në konteksin e procesit të peer KLSH merr pjesë në trajnimin revieŵ, fokusuar në përfitimet e SAI-t përmbyllës të projektit të USAID kur përdor këtë metodë të “Transparenca në Sistemin vetëvlerësimit. Shëndetësor” Po kështu përfaqësuesja e IDI-t Në datat 28-29 Qershor 2018, prezantoi të dhënat mbi ekpertizën e Departamenti i Auditimit të ofruar nga IDI me ekspert të konfirmuar Performancës në KLSH mori pjesë në tashmë në të gjitha organizatat rajonale trajnimin përmbyllës të projektit të te SAI-ve ku vetëm EUROSAI dispononte USAID “Transparenca në Sistemin 127 ekspertë në përdorimin e Shëndetësor”. Trajnimi me temë “Në instrumentit të PMF-së sipas mënyrës zbatim të barazisë, efiçiensës dhe Peer review. Përfaqësuesi i AFROSAI-e z. aksesit të shërbimeve shëndetësore” u Meisie Nkau në cilësinë e Shefit zhvillua në qytetin e Rubikut dhe pati Ekzekutiv të Bordit Qeverisës në këtë pjesëmarrjen e Drejtorit të konferencë solli në vëmendje, një departamentit, z. Rinald Muça dhe të instrument vlerësimi përdorur gjerësisht gjithë audituesve të performancës, si në rajon e sikurse është Rishikimi i dhe të trajnuesve dhe përfaqësuesve të sigurimit të cilësisë bazuar në kuadrin e USAID, BIRN e OpenData. ndërtimit të kapaciteteve institucionale (ICBF). Në vitin 2006 bordi qeverisës i AFROSAI-e vendosi që çdo SAI anëtar i AFROSAI-e duhet të kryejë proces peer revieŵ të paktë një herë në tre vjet dhe qëllimi i ishte vlerësimi i përputh- shmërisë me ISSAI-t dhe përcaktimi i fushave për ndërtimin e kapaciteteve. Në përfundim të konferencës Presidenti Trajnimi mbylli siparin e serisë së gjatë i SAI-t Slovak z. Karol Mitrik theksoi se të takimeve dhe seminareve midis kjo konferencë ishte një hap përpara USAID dhe KLSH-së sa i përket këtij drejt identifikimit të praktikave të mira projekti në fushën e shëndetësisë dhe të INTOSAI-t, si dhe evidentimit të më konkretisht, transparencës në këtë diversitetit të mjeteve dhe sistem. Në fokus të tij, ishin procesi i instrumenteve që INTOSAI përdor për prokurimit të barnave, kriteret vlerësimin e performancës së SAI-t, kjo standarde për përcaktimin e sasisë, në shërbim edhe të mirëqeverisjes dhe procesi i vendimmarrjes, sigurimi i përmirësimit të jetës së qytetarëve. cilësisë së furnizuesve, si dhe sistemi i ankesave të pavarura dhe transparente.

AUDITIMI PUBLIK 163 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

Në ditën e parë të trajnimit, znj. Darcie mbetjeve spitalore”, duke dhënë një Nielsen, drejtuese e Projektit, u uroi panoramë të përgjithshme të kontekstit mirëseardhjen pjesëmarrësve, duke social në të cilin është ndërfutur ky vlerësuar bashkëpunimin e frytshëm me auditim, subjekteve, metodologjisë së KLSH sa i përket sektorit të shëndetësisë përdorur, qasjes audituese dhe dhe duke e vlerësuar atë si një nga piramidës së pyetjeve mbi të cilat është institucionet më të besuar dhe ngritur auditimi. profesionale në vend. Znj. Flora Z. Alfred Leskaj, Auditues i Lartë, Hobdari, këshilltare për politikat prezantoi auditimin me temë “Receta shëndetësore dhe qeverisjen dhe dhe nënshkrimi elektronik”, duke njëkohësisht, bashkëpunëtore e shpalosur në vija të trasha kornizën e Projektit, diskutoi mbi sistemin e këtij auditimi, çështjet e shqyrtuara, si prokurimit të barnave, të përqendruar dhe rëndësinë e tyre në raport me një në spitalet publike. Mirëqeverisja në shëndetësi efektive, efiçiente dhe prokurimet e barnave ndikon fuqimisht ekonomike. Natyrisht, prezantimet nuk në efektivitetin e sektorit të përmbanin gjetjet, konkluzionet dhe shëndetësisë dhe aksesin e barabartë në rekomandimet e dhëna nga audituesit barna. Audituesit e performancës u përkatës, duke qenë këto auditime ende rinjohën me bazën ligjore dhe mënyrat në fazën e projekt-raportit dhe duke e procedurave të prokurimit të barnave respektuar të drejtën e subjekteve për në këtë sektor, si dhe me fushat të përcjellë observacione, në përputhje prioritare për rritjen e transparencës. me standardet ndërkombëtare të Dita e dytë e trajnimit u hap me fjalën auditimit (ISSAI). përshëndetëse të Drejtorit të Znj. Valbona Kolgeci, në diskutimin e saj, Departamentit të Performancës në kishte përgatitur prezantimin me temë KLSH, z. Muça dhe vijoi me prezantimet “Si të shkruajmë një raport auditimi e disa prej auditimeve korrente të performance të kuptueshëm për performancës në të cilat KLSH është publikun”, duke dhënë pikëpamjet e angazhuar dhe që lidhen me sistemin veta si gazetare dhe eksperte e medias. shëndetësor. Znj. Xhuljeta Çelaj, Ky referim hasi në një debat konstruktiv Audituese e Lartë, referoi mbi auditimin midis audituesve të performancës dhe e ushtruar në Shërbimin e Urgjencës pjesëmarrësve të tjerë në trajnim, Mjekësore, auditim ky i asistuar edhe sidomos në pikat e (mos)takimit midis nga ekspertët e “Transparencës në kërkesave të një shkrimi të Sektorin e Shëndetësisë”. medias/gazetave/portaleve në ditët e Z. Aulent Guri, Kryeauditues, prezantoi sotme dhe standardeve të auditimit. auditimin e kryer mbi “Menaxhimin e Komunikimi sa më i thjeshtë dhe reader-

164 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

friendly me qytetarët është në qendër vitet 1992-1995, reformator i edhe të Strategjisë së re të Komunikimit institucionit te auditimit suprem publik të KLSH-së, por që nuk mund të përkulet te Polonisë dhe President i Republikës se deri në cënimin e atyre standardeve që Polonisë ne vitet 2005-2010, ne respekt përbëjnë bazën e punës audituese dhe dhe mirënjohje te thelle ndaj kontributit përgatitjen e publikimin e raporteve. te jashtëzakonshëm të Presidentit te NIK Këto trajnime dhe seminare dëshmojnë z. Krzysztof Kwiatkowski, ish-Presidentit sërish për suksesin e Marrëveshjes së te NIK-ut polak, sot Këshilltar i Lartë i bashkëpunimit midis KLSH dhe USAID, Presidentit të NIK, z. Jacek Jezierski, dhe partneritet ky që do të vazhdojë të Zv/Presidentit te NIK, z. Wojciech Kutila jetësohet edhe në vijim. KLSH, si në zhvillimin e kapaciteteve profesionale katalizator në bashkëpunimin konkret të audituesve të Kontrollit të Lartë të ndërinstitucional në luftën kundër Shtetit për periudhën 2012-2018, korrupsionit, e ka identifikuar USAID-in nëpërmjet shkëmbimit të eksperiencave si një partner të rëndësishëm e të me kolegët dhe ekspertët polakë te NIK, besuar për këtë çështje. sipas moto-s së INTOSAI-t “Experentia mutua Omnibus Prodest” dhe Nenit 15 Presidenti i Zyrës Supreme të Auditimit te Deklarates se Limës”. të Polonisë zhvilloi një vizitë zyrtare në Shqipëri Nga datat 10-12 korrik 2018, Presidenti i Zyrës Supreme të Auditimit të Polonisë zhvilloi një vizitë zyrtare në Kontrollin e Lartë të Shtetit. Vizita u zhvillua në kuadër të organizimit të Konferencës përmbyllëse të Projektit IPA 2013, financuar nga BE, “Forcimi i kapaciteteve të auditimit të jashtëm në Shqipëri”. Më 10 korrik 2018 KLSH dhe Në këtë përurim morën pjesë Kryetari i saj përuruan Sallën qendrore ambasadori i Polonisë në Shqipëri, SHTZ. të ndërtesës se Kontrollit të Lartë të Karol Bachura, Presidenti i NIK Polak, z. Shtetit me emrin Lech Kaczyński, në Krzysztof Kwiatkowski, ish-President i bazë të Vendimit të Kryetarit te KLSH nr. NIK dhe aktualisht Këshilltar i 41, datë 11.05.2018, me motivacionin: Presidentit të NIK Polak, z. Jacek Jezierski, deputeti i Kuvendit të Polonisë ”Ne kujtim të Lech Kaczyński, një prej dhe Kryetar i Grupit të miqësisë Poloni- personaliteteve me te mëdha të kombit Shqipëri, z. Tomasz Glogowski, depu- dhe Shtetit Polak, President i Zyrës së tetja e Kuvendit të Shqipërisë, Kryetare Auditimit Suprem të Polonisë (NIK) në

AUDITIMI PUBLIK 165 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

e Grupit të miqësisë Poloni-Shqipëri, Zj. që përkon me zbatimin nga NIK dhe nga Evis Kushi, si dhe të ftuar të tjerë, SAI i Kroacisë i Projektit te Binjakëzimit drejtues e auditues të KLSH. IPA 2013 “Forcimi i kapaciteteve te Auditimit të Jashtëm Publik në Në fjalën e tij përshëndetëse Kryetari Shqipëri”. KLSH u bëri të ditur të pranishmëve shkurtimisht historinë e z. Lech Z. Kwiatkowski në fjalën e tij Kaczynski që prej vitit 1992, vit ku z. përshëndetëse vlerësoi projektin IPA të Kaczynski mbante postin e Presidentit të implementuar në KLSH, si projektin më NIK, duke vënë theksin në ndikimin e tij të mirë të implementuar dhe theksoi të çmuar në shumë reforma për vullnetin e Kryetarit të KLSH-së për ndryshimin e qasjes se institucionit në realizimin me sukses të këtij projekti. auditim, ne ristrukturimin, si dhe duke përgatitur ligjin e ri mbi auditimin suprem publik në Poloni, i cili është ende në fuqi sot. Zoti Kaczynski i dha drejtimin dhe profilin evropiano- perëndimor që meritonte, NIK-ut polak.

Presidenti Kwiatowski e mbylli fjalën e tij me mbështetjen që ka dhënë Ministri i Jashtëm i Republikës së Polonisë në Kryetari i KLSH theksoi se krahas pllakës Samitin e Londrës, të zhvilluar dy ditë përkujtimore te këtij personaliteti të më parë, lidhur me mbështetjen madh të kombit dhe Shtetit polak, maksimale që Polonia do t’u japë rëndësinë e plotësimit të kësaj salle me vendeve të Ballkanit Perëndimor për portretet e drejtuesve te sotëm të NIK, integrimin e tyre sa më shpejt në BE. Presidentit Kwiatkowski, ish-Presidentit Jezierski dhe Zv/Presidentit Kutyla, si shenjë falënderimi për bashkëpunimin dhe realizimin me sukses të punës se përbashkët. Bashkëpunimi i nisur nga Presidenti Jezierski ne korrik të vitit 2012, ka vijuar me intensitet në periudhën mars 2016-korrik 2018, kohë

166 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

Letër falënderimi drejtuar Kryetarit të polak mund të ishte posaçërisht e KLSH-së nga deputeti i Parlamentit të vlefshme për shtetet e tjera të ish Republikës Polake z.Jaroslav Kaczynski bllokut komunist. Në krye të NIK-ut, në me rastin e vendosjes së emrit të ish fillimin e vitit 1992, i vuri vetes si Presidentit të SAI-t Polak, z.Lech objektiv strategjik- sikundër e thoshte Kaczynski, sallës së Konferencave të vetë- “ndërtimin e një organi kontrolli KLSH-së. modern, përshtatur kushteve të demokracisë dhe ekonomisë së tregut. Jarosław Kaczyński, Partia për Ligj dhe Ndërtimin e organit, i cili para së Drejtësi (PiS) gjithash do të ishte i aftë të monitoronte Kryetar proceset më të rëndësishme në shtet Varshavë, më 5 korrik 2018 dhe ekonomi, e në mënyrë të veçantë ato procese që lidheshin me I nderuar Zoti Kryetar, transformimet e sistemit. Kusht për Të nderuar Zotërinj, realizimin e këtij objektivi ishte shkëputja e plotë e NIK-ut nga pushteti Ndjehem jashtë mase i nderuar që salla ekzekutiv si dhe ndërprerja e të gjitha përfaqësuese në godinën e Kontrollit të lidhjeve të mundshme të NIK-ut me Lartë të Shtetit të Shqipërisë merr emrin subjektet e audituara prej tij.” Ai bëri të e Presidentit të Republikës së Polonisë mundur që auditimet e ndërmarra të Lech Kaczyński si dhe që Vëllai im i mos ishin të rastit, por të kishin karakter Ndjerë do të kujtohet me një pllakë sistemor, të tillë që përcillte informacion përkujtimore. Ky është një gjest i bukur dhe dije për patologjitë në Poloni. nga ana Juaj ndaj do të doja të falënderoja nga thellësia e zemrës Kurorëzim i punës së Vëllait tim të autoritetet e Kontrollit të Lartë në Ndjerë në funksionin e Kryetarit të Shqipëri me Zotin Kryetar Bujar Leskaj Kontrollit të Lartë ishte përgatitja e ligjit në krye. krejtësisht të ri mbi Kontrollin e Shtetit, i cili merrte në konsideratë objektivat e Jam thellësisht i bindur që sipërpërmendura si dhe transformimet bashkëpunimin ndërmjet Institucionit socialo-politiko-ekonomike. Lech Suprem të Auditit polak me Kontrollin e Kaczyński e shkroi atë ligj me vetëdije të Lartë të Shqipërisë Presidenti Lech plotë se në qoftë se do të miratohej ai Kaczyński do ta kishte përshëndetur me vetë do të humbiste funksionin e gëzimin më të madh. Vëllai im i Ndjerë i kryetarit. Të mirën e institucionit, të ka kushtuar rëndësi të madhe mirën e kontrollit shtetëror e vuri kësisoj bashkëpunimit ndërkombëtar dhe mbi interesat vetjake. Kjo qasje e ka shkëmbimit të përvojës që rrjedh prej tij. Ai konsideronte që përvoja e NIK-ut

AUDITIMI PUBLIK 167 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

karakterizuar Atë në gjithë veprimtarinë suese në godinën e KLSH së Shqipërisë si e tij. dhe zbulimit të pllakës që përkujton Vëllanë tim të Ndjerë. Për fat të keq, për Si masë e suksesit të Tij në vendosjen e arsye që nuk varen nga unë, nuk do të NIK-ut në binarë të rinj mund të mund të vij në Tiranë, me dëshirën më të konsiderohet fakti që deri në momentin madhe megjithatë do t’u drejtoj një letër e marrjes së detyrës besueshmëria e pjesëmarrësve të ceremonisë së rastit. Kontrollit të Lartë në sytë e opinionit publik ishte shumë e ulët, ndërsa në I Nderuar Zoti Kryetar, kohën e largimit, institucioni që ai Gëzohem shumë që NIK-u merr pjesë në drejtoi gëzonte një vlerësim shumë të sipërmarrjet ndërkombëtare që kanë për lartë dhe besueshmëri tek qytetarët qëllim ndërtimin apo përsosjen e Këtu do të doja të shtoja se fakti i sistemeve të kontrollit shtetëror në bashkëpunimit midis Institucionit zonën e Tre Deteve, Kaukazit Jugor dhe Suprem të Auditit me Kontrollin e Lartë Ballkanit Perëndimor. Ne e dimë mjaft të Shqipërisë më gëzon shumë jo vetëm mirë sa e rëndësishme është çështja e si vëlla i Presidentit të Ndjerë Lech institucioneve efektive të kontrollit për Kaczyński, por edhe personalisht. zhvillimin e duhur që i shërben së mirës Shpresoj se ky bashkëpunim do të sjellë së përgjithshme në vendet e ish bllokut forcimin e marrëdhënieve midis Popujve komunist. Vëllai im i Ndjerë me siguri që tanë, çka do të doja t’ua dëshiroj do ta kishte mbështetur një qasje të tillë. Zotërinjëve, neve të gjithëve, Shqipërisë Edhe një herë, duke Ju falënderuar për dhe Polonisë. Ndërsa Zotit Kryetar Bujar kujtimin dhe ftesën, do të doja t’Ju Leskaj i uroj suksese të mëtejshme në uroja, Zoti Kryetar, Juve personalisht dhe drejtimin e Kontrollit të Lartë në të Afërmve Tuaj, gjithë të mirat. Shqipëri. Me respekt, Me respekt, Jarosław Kaçinjski Jarosław Kaczyński Kryetari i Kuvendit Z.Gramoz Ruçi, i (Korrespondenca e Kaçinjskit me rezervoi një pritje të veçantë Presidentit Kviatkovskin) të Zyrës Supreme të Auditimit të I nderuar Zoti Kryetar, Polonisë, Z. Krzysztof Kwiatowski, i shoqëruar nga Ambasadori i Polonisë në Të falënderoj me gjithë zemër për Tiranë, Z. Karol Bachura, si edhe Kryetari kujtimin dashamirë dhe ftesën për i KLSH, Z. Bujar Leskaj. Tiranë në ceremoninë e dhënies së emrit të Presidentit të Republikës së Polonia është për Shqipërinë një vend Polonisë Leh Kaçinjski aulës përfaqë- partner e mik dhe përfaqëson një nga

168 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

modelet më të suksesshme të progresit Nga ana e tij, Presidenti i Zyrës Supreme drejt demokracisë dhe integrimit të Auditimit të Polonisë, Z. Krzysztof europian, nënvizoi Kryetari i Kuvendit. Kwiatowski, falenderoi Z.Ruçi për Zoti Ruçi vlerësoi gjithashtu pritjen, bashkëpunimin e frytshëm të mbështetjen e Polonisë për procesin e Kuvendit të Shqipërisë me Kontrollin e integrimit europian të Shqipërisë. Lartë të Shtetit si edhe vlerësimet për bashkëpunimin dypalësh të KLSH-së me Zyrën Supreme të Auditimit të Polonisë. Ai e informoi Kryetarin e Kuvendit për përfundimin me sukses të një projektit të përbashkët dhe shprehu vlerësimet e tij më të larta për performancën dhe standartet e larta europiane të punës së Kontrollit të Lartë të Shtetit të Shqipërisë. Auditimi i veprimtarisë së institucioneve Në datën 10 korrik, pasdite, Presidentit shtetërore është me rëndësi thelbësore Kwiatowski iu akordua titulli “Honoris për zhvillimin dhe demokracinë. Nisur Causa“, nga Universiteti “Aleksandër nga ky vizion, në mënyrë konsensuale Moisiu”, Durrës, mbështetur në në Shqipëri Kryetari i Kontrollit të Lartë aktivitetin e tij të deritanishëm dhe të Shtetit është përfaqësues i opozitës. kontributin e veçantë që ka dhënë në Kjo i shërben konsolidimit të drejtim të rritjes së kapaciteteve demokracisë, krijon një ekuilibër në profesionale të audituesve të Kontrollit kontrollin e veprimtarisë qeverisëse prej të Lartë të Shtetit dhe të modernizimit opozitës, duke i dhënë asaj mundësi të këtij Institucioni, në mënyrë që pjesëmarrjeje në instrumentet veprues auditimi i jashtëm në Shqipëri të vijë në të kontrollit dhe auditimit. Por kjo i nivel me standardet e INTOSAI-it shërben edhe eficiencës së kontrollit të (Organizata Ndërkombëtare e qeverisjes, duke e bërë atë më Institucioneve Supreme të funksionale, më të thellë dhe më Auditimit).Recencën për dhënien e titulli përfshirëse. e bëri Zv/Dekania, Dr.Ela Golemi, e cila Kryetari i Kuvendit vlerësoi theksoi aktivitetin e gjerë të Presidentit bashkëpunimin shumë të mirë të Kwiatowskit dhe kontributin e tij në krye Kontrollit të Lartë të Shtetit të të NIK-ut Polak si edhe bashkëpunimin e Shqipërisë me Zyrën Supreme të tij me KLSH. Auditimit të Polonisë.

AUDITIMI PUBLIK 169 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

Në datën 11 korrik, në sallën “Shtëpia e Europës” në Pallatin e Kongreseve në Tiranë, Zyra Kombëtare e Auditimit Shtetëror të Polonisë (NIK), Zyra Shtetërore e Auditimit e Kroacisë dhe Kontrolli i Lartë i Shtetit zhvilluan Konferencën “Institucionet Supreme të Auditimit, duke parë përpara drejt së ardhmes”, një aktivitet përmbyllës i Rektorja e Universitetit të Durrësit, Projektit të Binjakezimit IPA 2013 “ Prof.Dr. Kseanela Sotirofski i dorëzoi Forcimi i kapaciteteve të Auditimit të Presidentit Kwiatowski titullin “Honoris Jashtëm Publik në Shqipëri”. Causa”, duke e cilësuar si stafi më i Ri Akademik i Universitetit të Durrësit.Presidenti Kwiatowski u shpreh “.. jam i lumtur që jam sot me ju dhe ndihem shumë krenar për nderin që po më bëni, duke më bërë pjesë të Universitetit Tuaj, i cili është Universiteti i dytë publik më i madh në vend”.

Ky projekt u financua nga Bashkimi Evropian për 2.1 milion euro dhe u zhvillua gjatë periudhës mars 2016- korrik 2018.Në fjalën e saj të përshëndetjes, Ambasadorja e Bashkimit Evropian në Shqipëri, zj. Romana Vlahutin theksoi se "Të gjithë Në fjalën e tij, Presidenti Kwiatowski u qytetarët shqiptarë janë pagues të përqendrua në lidhjen që ka mes taksave, të cilët kanë të drejtë të dinë si Universitetit dhe SAI-ve dhe më e dhe saktësisht për çfarë janë përdorur rëndësishmja që i bashkon është e paratë e tyre”. Në këtë drejtim, vërteta. Në shkencë e vërtetë është përfaqësuesja e Evropës së bashkuar diçka që është e sigurtë dhe jo e nënvizoi se “forcimi i institucionit supozuar si e tillë. Njëkohësisht SAI-t në kontrollues të parasë publike është punën e tyre punojnë për të mbërritur parësor. BE do të vijojë të mbështesë tek e vërteta, për të bërë transparencën institucionin më të lartë auditues në e përdorimit të fondeve publike. vend, në mënyrë që raportet e tij të jenë sa më të lexueshme dhe të

170 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

kuptueshme nga qytetarët dhe që 2012 i dërguam Kryetarit të ndjekja e zbatimit të rekomandimeve të porsazgjedhur të KLSH, z. Bujar Leskaj u tij sa më efektive”. Në përshëndetjen e përgjigj pozitivisht.“Zoti Leskaj është një tij, Presidenti i NIK-ut polak, z. Krzysztof njeri i fjalës dhe çfarë thotë e bën. KLSH- Kwiatkowski u shpreh se 11 korriku në e ka reformuar në një institucion është një ditë e veçantë, dita e Shën modern auditimi, i cili përfaqësohet me Benediktit, patronit të Evropës. dinjitet në auditimet e përbashkëta dhe “Kontrolli i Lartë i Shtetit po paralele që ne SAI-t organizojmë në nivel modernizohet, në përputhje me evropian”, përfundoi z.Kutyla. Në fjalën standardet ndërkombëtare të auditimit e tij, Kryetari i KLSH theksoi se “Rritja e dhe me standardet e BE-së dhe në këtë dijeve në auditim është investimi më prizëm, ai është një institucion tashmë i madhor që një institucion suprem integruar tërësisht në familjen e madhe auditimi, një SAI mund të bëjë, për të evropiane”, nënvizoi Kwiatkowski. “Dua qëndruar i pavarur dhe për të garantuar të falenderoj KLSH-në, në veçanti përmbushjen e misionit të tij Kushtetues Kryetarin e saj z. Bujar Leskaj, si dhe në shërbim të qytetarit. Ka shumë stafin e drejtuar nga ai, për arësye, përse për ne si KLSH, si SAI, bashkëpunimin e pashembullt që na Projekti i Binjakëzimit IPA 2013, i ofruan dhe për krijimin e kushteve financuar nga Bashkimi Evropian ishte i optimale që ekspertët e NIK të jepnin domosdoshëm dhe erdhi në kohën e eksperiencen e tyre në auditim”, duhur. Së pari, ai pasoi një periudhe përfundoi Presidenti i SAI-t polak. katërvjeçare 2012-2015, ku institucioni, në zbatim të motos së INTOSAI-t Në vlerësimin e Audituesit të “Experentia mutua Omnibus Përgjithshëm të Kroacisë, z. Ivan Klešić prodest(Nga eksperienca e përbashkët “Ky Projekt Binjakëzimi ishte një punë e fitojnë të gjithë)”, i bëri të gjitha vështirë, por edhe një sukses i përpjekjet për të modernizuar përbashkët i të gjithë veprimtarëve në veprimtarinë e tij audituese, përmes të. U realizua një partneritet efektiv, i partneritetit me SAI-t e vendeve bazuar në interesin e përbashkët, europiane të zhvilluara, trajnimeve mirëkuptimin dhe respektin për njeri- brenda dhe jashtë vendit dhe zbatimit tjetrin”. Drejtuesi i Projektit dhe Zv- me rigorozitet të standardeve te President i Parë i Zyrës Kombëtare të INTOSAI-t, ISSAI-ve, në bazë të Auditimit Shtetëror të Polonisë, z. objektivave të Strategjisë së tij të Wojciech Kutyla, u shpreh se “Historia e Zhvillimit 2013-2017, të përgatitur me bashkëpunimit efektiv dhe intensiv të ndihmën e ekspertëve të Programit NIK me KLSH nis me urimin dhe ftesën SIGMA të BE dhe OECD”. Më tej, formale për takim, që në fillim të vitit z.Leskaj vijoi “Nëpërmjet këtij Projekti

AUDITIMI PUBLIK 171 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

Binjakëzimi, transferimi i njohurive dhe vlerash të realizuara nëpërmjet tij, duke aftësive tek audituesit e KLSH ka veçuar programin e rregjistrimit përmirësuar dhe do të vijojë të elektronik të një dosje të plotë auditimi, përmirësojë standardet dhe një risi për të gjithë komunitetin e transparencën e metodave të punës. Për INTOSAI-t, realizuar në kuadër të periudhën mars 2016-korrik 2018, programit për KLSH-në. Projekti i Binjakëzimit IPA 2013 realizoi tetë auditime pilot të performancës, auditime financiare dhe të teknologjisë së informacionit. Ekspertët polakë, kroatë, portugeze, estonezë dhe hollandezë ndihmuan audituesit tanë të thelloheshin në qasjet e tyre në auditim, në gjetjet dhe rekomandimet, si dhe në Në fjalën përmbyllëse të Konferencës, mesazhet qëndrore të auditimit. 97 Kryetari Leskaj theksoi se “Përmbyllja misione ekspertësh dhe 6 vizita pune e me sukses e këtij projekti për ne nuk shkëmbimi eksperiencash sollën manual përbën fundin e progresit të KLSH në të ri të auditimit të TI, si dhe rregullore, auditim. Mbyllet një sipar dhe hapet një procedura të brendshme dhe manuale të tjetër. Përfundimi i Projektit të përmirësuara. Institucioni po Binjakëzimit shpreh një vijimësi në mbështetet tek një personel me realizimin e treguesve të auditimit, të kualifikime të larta dhe sisteme e matur sipas Kornizës së Matjes së procese moderne menaxhimi. Dobia më Performancës së SAI-t, miratuar si e madhe dhe vlera e shtuar e këtij standard ne Kongresin INCOSAI XXII të Projekti të financuar nga BE, qëndron në INTOSAI-t në dhjetor 2016. Mbi bazën e faktin se ai vendos piketa të Strategjisë së re të institucionit 2018- qëndrueshme për zhvillimin e auditimit 2022, të përgatitur dhe në reflektim të të jashtëm publik të vendit për vitet rekomandimeve të përmbajtura në 2020-2025, kohë kur sigurisht Shqipëria raportet e misioneve të Projektit, ne e do të jetë bërë vend anëtar me të drejta shohim me besim të plotë të ardhmen”. të plota në Bashkimin Evropian”.Në Në vijim të aktiviteteve, Presidenti i NIK- diskutimet e tyre, Këshilltari i Lartë i NIK ut Polak dhe Delegacioni Kroat dhe ish-President, z. Jacek Jezierski, zj. udhëtuan drejt Qytetit të Shkodrës, në Luljeta Nano, Sekretare e Përgjithshme të cilin Presidenti Kwiatowski u dekorua e KLSH dhe z. Paweł Banaś, Drejtor i nga Këshilli i Qarkut Shkodër me titullin Auditimit të TI në NIK, parashtruan “Nderi i Qarkut Shkodër”. Dekorata iu rëndësinë e Projektit të Binjakëzimit dhe dorëzua Presidentit Kwiatowski nga renditën një sërë produktesh dhe

172 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

Kryetarja e Këshillit të Qarkut Shkodër, Në datën 12 korrik, Presidenti i NIK-ut zj.Greta Bardeli me motivacionin: Polak, z.Kwiatowski u dekorua nga “Presidentit të Zyrës Supreme të Bashkia Vlorë me titullit “Qytetar Auditimit të Polonisë, njërit prej Nderi”, i Vlorës. Kryetari i Bashkisë bashkëpunëtorëve të huaj më me Vlorë, z.Dritan Leli i dorëzoi titullin kontribute për Kontrollin e Lartë të z.Kwiatowski, duke theksuar rolin e tij si Shtetit në drejtim të rritjes së President i NIK-ut Polak për trajnimin e kapaciteteve profesionale të audituesve dhjetëra audituesve të KLSH-së në të tij dhe të modernizimit të Poloni, të cilët nën përkujdesjen e tij Institucionit, në mënyrë që auditimi i dhe të stafit që ai drejton kanë kryer jashtëm në Shqipëri të vijë në nivel me trajnime në shumë fusha si në auditimin standardet e INTOSAI-t”. Financiar, të përputhshmërisë, të prokurimeve publike, etj, duke Zonja Bardeli evidentoi vlerat historike, përmirësuar dhe përforcuar ndjeshëm kulturore dhe sportive të qytetit të dijet e tyre në këto fusha dhe për Shkodrës, duke vlerësuar kontributet e rrjedhojë rritjen e cilësisë së punës historianëve, arkitektëve, sportistëve audituese të KLSH-së. dhe artistëve në përgjithësi që i kanë dhënë emër qytetit të Shkodrës. Zoti Kwiatowski, mes emocioneve, vlerësoi maksimalisht nderin që i bëri Këshilli i Qarkut Shkodër, një qytet me shumë tradita dhe histori.

Me pas Delegacioni Polak dhe Kroat, të shoqëruar nga përfaqësuesit e KLSH-së dhe të Qarkut Shkodër vizituan Qytetin e vjetër, Kalanë e Shkodrës dhe Fototekën “Marubi”.

AUDITIMI PUBLIK 173 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

Binjakëzimit AL13 IBFI 01 mbi forcimin e kapaciteteve të auditimit të jashtëm shtetëror, një grup prej 16 audituesish të KLSH-së realizuan një vizitë studimore në Varshavë të Polonisë. Kjo vizitë u zhvillua pranë Zyrës së Auditimit Shtetëror të Polonisë (NIK) dhe pjesë e saj ishin edhe disa institucione shtetërore si, Institucioni i Auditimit /Autoriteti i Auditimit në Ministrinë e Financave dhe Ministria e Zhvillimit Ekonomik dhe Investimeve. Në takimin e hapjes, Zëvendës Presidenti i NIK z. Wojciech Kutyla nënvizoi midis të tjerash se, “projekti për fat të keq po mbaron gjatë kësaj jave, por siç e dini, ai ka ecur shumë mirë dhe finalizohet me

vizitën tuaj dhe inaugurimin e sallës me Presidenti Kwiatowski falenderoi emrin e ish-Presidentit Polak Lech Kryetarin e Bashkisë dhe Këshillin Kaczyński në Tiranë në mjediset e KLSH. Bashkiak të qytetit të Vlorës, duke Do të keni një sërë takimesh me theksuar se do të punojë për të qenë ekspertët më të mirë të financave qytetar i denjë i këtij qyteti. Ceremonia publike dhe të administrimit të fondeve kaloi në një atmosferë të përzemërt dhe europiane”. miqësore.

Vizita Studimore në Kuadër të Projektit Gjatë dy ditëve të para, temat e IPA në Poloni trajnimit u prezantuan nga z. Augustin Kubik, Këshilltar i Presidentit të NIK dhe Nga data 8-13 Korrik 2018, në kuadër të ish-anëtar i Gjykatës Evropiane të aktiviteteve 2.2.9 të Projektit të Auditimit (ECA) në periudhën 6 vjeçare,

174 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

2010-2016.Fokusi kryesor i këtyre Amsterdamit (1997), Traktatin e Nicës prezantimeve ishin aspekte dhe çështje (2001) dhe Traktatin e Lisbonës (2007). të tilla si: detyrat funksionale dhe 28 vendet anëtare formojnë trupën organizimi i institucioneve të gjyqësore të ECA-s, e cila është ngritur administrimit, çertifikimit dhe auditimit mbi 5 dhoma (chamber) dhe ku kreu i të fondeve të përfituara nga ana e saj është një “primus interparius” – (i Bashkimit Evropian në Poloni; dallimet parë mes të barabartëve), gjë që midis Institucionit të Auditimit (si nënkupton se vota e tij është e baras strukturë e pavarur dhe që konsiderohet vlefshme me gjithë anëtarët e trupës së si auditim i jashtëm për agjencitë Gjykatës, (me përjashtim të rasteve kur administruese dhe përfituesit e votat e vendeve anëtare ndahen e janë fondeve, që i raporton Komisionit të barazuara, ku dhe vota e tij bëhet Evropian) si dhe Zyrës së Auditimit përcaktuese). Shtetëror NIK (si strukturë shtetërore e Në mënyrë të posaçme, z.Augustin pavarur, që i raporton Parlamentit të Kubik, u ndal në shpjegimet e vendit mbi zbatimin e buxhetit të mekanizmave se si Gjykata Evropiane shtetit, ku pjesë mjaftë e rëndësishme e Auditimit i ofron Parlamentit dhe tij janë dhe fondet me origjinë nga Këshillit Evropian dokumentin e njohur institucionet europiane). Nga ana e si Deklarata Vjetore e Sigurimit/ Institucionit të Auditimit realizohen tre Statement of Assurance (DAS), i lloje auditimesh: auditimet e sistemeve, konsideruar si dokumenti përfundimtar auditimet operacionale, si dhe për besueshmërinë e llogarive dhe auditimet e paraqitjes së shpenzimeve, ligjshmërinë e rregullsinë e për të cilat lëshohet njëra nga katër transaksioneve themelore të buxhetit tipologjitë e opinioneve të auditimit evropian të shpenzuar nga Komisioni sipas INTOSAI-t. Vend të rëndësishëm Evropian. Përmes këtij dokumenti, në prezantime iu rezervuan organizimit, (nganjëherë i cekur si regjistri 300 përfaqësimit, detyrave dhe funksionimit fletësh) ECA certifikon llogaritë e të ECA. Lektorët nënvizuan se katër shpenzimeve dhe të ardhurave për shtyllat ku mbështetet misioni i ECA-s gjithë buxhetin e BE. Kjo bazuar në janë: promovimi i përgjegjshmërisë dhe rezultatet e auditimeve mbi bazë transparencës, kontributi në nxitjen e kampionimesh, rezultate që ekstra- përgjegjshmërisë financiare, të polohen sipas softeve kompjuterike dhe shërbyerit si roja i pavarur i interesave bëhen të vlefshme për gjithë të qytetarëve evropianë, si dhe ofrimi i populacionin/ buxhetin e BE. Mbi këtë udhëzimeve e këshillave për ligjvënësit bazë arrihet në dhënien e konkluzionit dhe politikëbërësit e BE-së, bazuar në dhe lëshimin e opinionit mbi sigurinë e Traktatin e Mastrihtit (1992), Traktatin e deklaratave financiare të hartuara nga

AUDITIMI PUBLIK 175 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

Komisioni. Opinioni DAS jepet për të shpjegimet dhe udhëzimet se kur mund ardhurat totale dhe shpenzimet totale të përdoret puna e audituesve të tjerë, dhe në rastin e shpenzimeve edhe për etj.; dallimet midis sigurisë së kufizuar grupet individuale. Interesant është dhe sigurisë së arsyeshme; dallimet fakti, se për herë të parë, ECA për midis termave “materialitet” dhe llogaritë vjetore të vitit 2016 lëshoi “persuasiveness”, etj., ishin disa nga opinion të kualifikuar për buxhetin e çështjet që morën vëmendjen e përgjithshëm të BE përmes DAS, pasi që audituesve të KLSH. nga krijimi i Gjykatës opinioni kishte Përgjatë dy ditëve të fundit vizita u shtri qenë negativ. Burimet kryesore për të rreth Institucionit të Auditimit (Audit hartuar DAS janë: Authority)/ IAP dhe mbi mekanizmat e a) Sistemi i kontrollit dhe administrimit metodologjitë e punës së tij. të Komisionit Evropian; Moderatorë të këtij prezantimi ishin Z.Marius Fraczkowski, Doreta b) Raporti vjetor i aktivitetit të BE; Kwiecinska-Zv/Drejtues të Departa- c) Përdorimi i punës së të tjerëve; mentit të IAP, si dhe dy ekspertë të d) Testimet substanciale. financave publike. Ky institucion është pjesë e Ministrisë së Financave me 500 Ish-anëtari i Gjykatës Evropiane të punonjës dhe është institucioni i vetëm Audituesve, Z.Kubik shpjegoi raportet atipik pasi ka auditues si në këtë speciale të auditimeve që hartohen në bërthamë ashtu edhe pranë çdo njësie Gjykatë dhe bashkëpunimin e ECA-s me rajonale (në 16 rajonet) për të audituar OLAF për rastet e investigimit të në terren zbatimin e kontratave të mashtrimeve të identifikuara. Numri i projekteve nga çdo përfitues i fondeve këtyre raporteve, sipas ekspertit të evropiane, qofshin këto agjenci, biznese, financave, arrin mesatarisht nga 8-10 në fermerë, agropërpunues etj. Ndonëse vit. Metodikat dhe udhëzuesit që është pjesë e MF, IAP auditohet nga ana zbatohen në përditshmërinë e aktivitetit e Komisionit Evropian, nga ECA si dhe të auditimit të ECA-s, nevoja për nga NIK. Në Poloni ka vetëm një metodologjinë dhe udhëzimet e autoritet që merret me auditimin e standardizuara të përfshira në fondeve të BE për gjithë programet e Piramidën Metodologjike të Kuadrit të BE, ndryshe nga disa shtete të tjera si ECA-s, (ku Standardet e Auditimit të Italia, Gjermania, etj., që kanë ngritur Jashtëm janë shtylla kurrizore e institucione auditimi për çdo program. metodologjisë); teknikat dhe mënyra e Slogani që dëgjohet në IAP është se, zgjedhjes së provës/ mostrës/ kampionit “nga njëra anë ne jemi institucion që sipas Metodës së Njësisë Monetare auditojmë të tjerët, nga ana tjetër, jemi (NUS); dallimet midis ISA dhe ISSAI-t;

176 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

institucion që auditohemi dhe të tjerë ajo bën sinergjizimin mes operacioneve na auditojnë ne”... dhe proceseve në nivele të ndryshme (9 strategji për zhvillimin e 16 rajoneve). Tipologjitë kryesore të auditimeve që Ndër të tjera, u sqaruan mekanizmat e zbatohen nga IAP janë: kontrollit dhe roli i NIK e ECA për të  Auditime të dizenjimit (këto kryhen shpenzuar me efektivitet fondet vetëm njëherë në fillim të proceseve, evropiane. kur nis krijimi dhe kompozimi i Vizita studimore ishte mjaftë e institucioneve që do menaxhojnë dobishme dhe u përmbush me sukses. dhe administrojnë ndihmën finan- Ajo u përcoll me interesim nga gjithë ciare evropiane); audituesit e KLSH-së, që përmes  Auditime të sistemeve, (njësoj siç pyetjeve të ndryshme dhe qasjeve realizohen nga ana jonë dhe krahasimore për situata të ngjashme, mbështetur në udhëzuesit e demonstruan interesim dhe korrektësi INTOSAI-t) lartë.  Auditime të operacioneve (që janë Në këtë aktivitet morën pjesë auditet e projekteve dhe kryhen Kryeaudituesi Lolita Baholli, dhe pranë çdo përfituesi apo beneficiari); Audituesit Qeram Cibaku, Valentina Golemi, Erjola Meçaj, Ibrahim Ndreu,  Auditime tematike mbi instrumentet Alfred Cako, Ilir Hilaj, Safete Pojani, e inxhinierisë financiare; Artan Mirashi, Brenton Kotorri, Erieta  Auditime specifike (audit mbi ujditë Kellici, Jovan Plaku, Bledi Dervishaj, e mundshme të operatorëve Erjola Hoxha, Aurel Rexhaj, Xhuljana konkurrues pjesëmarrës në tenderat Kume. me fondet publike). Në përfundim, në mjediset e Ministrisë së Zhvillimit Ekonomik dhe Investimeve, ekipi i KLSH, i shoqëruar nga drejtuesja e lartë Znj. Magdalena Czapska, u njoh me sistemin e menaxhimit të fondeve të BE, i titulluar “Sistemi i vënies në jetë të projekteve” si në infrastrukturë, në zhvillimin e rajoneve, në inovacion, në KLSH prezanton në Kuvend në seancë fushën e planifikimit hapësinor etj. Kjo plenare Raportin e Performancës 2017 ministri është përgjegjëse për hartimin Në seancën plenare të datës dhe përditësimin e dokumenteve 19.07.2018, Kryetari i Kontrollit të Lartë strategjike në nivel kombëtar e rajonal, të Shtetit, z. Bujar Leskaj, raportoi

AUDITIMI PUBLIK 177 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

përpara deputetëve të Kuvendit të 5. Rritja e kontributit të KLSH për Shqipërisë mbi performancën qeverisjen e mirë, nëpërmjet luftës institucionale të institucionit që ai kundër korrupsionit, si dhe drejton për vitin 2017. 6. Rritja e ndikimit të rolit të KLSH-së Në fjalën e tij, z. Leskaj u ndal në përmes komunikimit dhe bashkë- zhvillimin strategjik të institucionit për punimit. periudhën 2012-2017, matjen e Kjo strategji u formulua në bashkëpunim performancës sipas kuadrit të ri me partnerët ndërkombëtarë dhe ishte metodologjik të rekomanduar nga guri i themelit për ndryshimin që pasoi organizata botërore e institucioneve në të gjitha dimensionet e punës në supreme të auditimit INTOSAI, sikurse KLSH, ku më kryesoret përmenden: edhe në sfidat për të ardhmen. mandatimi i KLSH-së përmes Ligjit “Filozofia e punës sonë në këto vite ka 154/2014 në kryerjen e aktivitetit qenë modernizimi i institucionit në auditues në linjë me simotrat e veta të punën audituese, si edhe thellimi i zhvilluara, konsolidimi profesional transparencës dhe llogaridhënies për përmes manualeve të auditimit dhe një qeverisje të mirë dhe në luftë trajnimit të stafit, hapja institucionale kundër korrupsionit për përmirësimin e përmes botimeve (shkencore dhe në qeverisjes, duke vepruar me moton shtypin e përditshëm) dhe komunikimit “KLSH-shërbestar i qytetarit dhe agjent i me palët e interesit, sikurse Kuvendit”. Objektivat Strategjikë të bashkëpunimet me SAI-et e huaja në INTOSAI-t dhe EUROSAI-t u integruan në përputhje me moton tonë koherencë të plotë në Planin Strategjik, ndërkombëtare: “Eksperienca e përba- duke u formalizuar në objektivat shkët iu shërben të gjithëve”. kryesore: 6 fushat ku u shtri matja e performancës 1. Zhvillimi i kapacitetit institucional të për vitin 2017 ishin: KLSH; 1. Pavarësia dhe korniza ligjore; 2. Rritja e kapaciteteve audituese dhe e cilësisë së auditimit; 2. Qeverisja e brendshme dhe etika; 3. Përmirësimi i cilësisë dhe shtimi i 3. Cilësia e auditimit dhe raportimi; numrit të auditimeve të 4. Menaxhimi financiar, asetet dhe performancës; strukturat mbështetëse; 4. Zhvillimi dhe konsolidimi i 5. Burimet Njerëzore dhe Trajnimi; auditimeve të Teknologjisë së 6. Komunikimi dhe menaxhimi i palëve Informacionit dhe përdorimi i TI në të interesit. auditim;

178 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

Treguesit e agreguar dëshmojnë se fondeve buxhetore. Vijojnë praktikat KLSH, për vitin 2017 ka një perfomancë dhe vendim-marrjet institucionale me mbi nivelin mesatar. Konkretisht për tre efekte negative në fondet publike, ku nga 6 fusha vlerësimi, përkatësisht niveli i dëmeve dhe shpenzimeve fushat 3, 4 dhe 5 merr vlerësimin 4 (nga joefektive të konstatuara është: 4) dhe për 3 fushat e tjera vlerësimin 3  Parregullsi dhe shkelje financiare, në (nga 4). të ardhurat dhe në shpenzimet e Kontrolli i Lartë i Shtetit, për periudhën kryera, me dëm ekonomik në Janar - Dhjetor 2017, ka kryer 156 shumën totale prej 11.5 miliardë auditime nga 154 auditime të lekë ose 85.8 milionë euro. planifikuara, nga të cilat:  Shkelje të disiplinës financiare me -92 auditime rregullshmërie; ndikim negativ në perfomancën e -25 auditime përputhshmërie; fondeve publike të shpenzuara nga subjektet e audituara, në shumën -14 auditime financiare; totale prej 99.05 miliardë lekë ose -15 auditime performance; afërsisht 739.7 milionë euro nga e cila: 92.7 miliardë lekë në fushën e të -5 auditime tematike; ardhurave ose afërsisht 692.1 -5 auditime të T.I. milionë euro dhe 6.3 miliardë lekë ose afërsisht 47.8 milionë euro, në Institucioni ka arritur të konsolidojë një fushën e shpenzimeve jo me efici- nivel “dysheme” auditimesh, për të encë, efektivitet dhe ekonomicitet të siguruar mbulueshmërinë e duhur me fondeve. Në total janë konstatuar auditim në fushat kryesore të shkelje në shumën 110.5 miliard lekë shpenzimeve publike dhe të gjenerimit ose afërsisht 825.6 milionë euro. të të ardhurave, prag nën të cilin nuk ka Dëmi i konstatuar është në një trend rënë asnjëherë në këto 6 vitet e fundit. rritës në vitet e fundit. Në përfundim Nga auditimet e kryera në vitin 2017, të fjalës së tij, Kryetari Leskaj theksoi KLSH ka identifikuar mungesë se”Objektivat tona prioritare për të përgjegjshmërie nga titullarët e ardhmen u integruan në Strategjinë institucioneve të çdo niveli, mosnjohje e Zhvillimit të KLSH 2018-2022 në tre të kërkesave të ligjit të menaxhimit drejtime themelore: financiar, nivele të ulta dhe inefiçiencë 1) Rritja e impaktit të punës të sistemeve të kontrollit të brendshëm, audituese me fokus në 6E-të duke krijuar risqe për shpenzime jo në (ekonomicitet, eficiensë, efekti- përputhje me kërkesat ligjore dhe vitet, energji, etikë dhe environ- efektivitet të ulët në shpenzimin e ment (mjedis); AUDITIMI PUBLIK 179 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

2) Optimizimi i kapaciteteve 2018, Audituesi i Lartë, z. Alfinc Gabili profesionale, aftësive audi- dhe Audituese e I-rë, znj. Alma Shehu tuese, procedurave të punës, morën pjesë në programin logjistikës dhe funksioneve të ndërkombëtar të fellowship-it të tjera mbështetëse. organizuar nga Zyra e Auditimit të Qeverisë së SHBA (GAO). 3) Vazhdim i përmirësimit të kanaleve të komunikimit dhe bashkëpunimit me partnerët dhe palët e interesit. Në formulimin e këtyre objektivave, motoja apo qëllimi parësor, është: “Rritja e KLSH në dobi të qytetarit”, duke qenë të bashkuar në ambicie dhe vendosmëri me të gjithë partnerët tanë strategjikë, sipas motos së Kongresit të Programi vjetor i fellowship-it XXII-të të INTOSAI-t në dhjetor 2016. (International Auditor Fellowship Program –IAFP) i ofruar nga GAO është Në vijim, Kuvendi miratoi Rezolutën për një kurs studimi intensiv 4-mujor me aktivitetin e KLSH-së, duke dhënë 640 orë trajnimi, seminare dhe e- rekomandime të vlefshme për learning, i hartuar për t'ju ardhur në përmirësimin e ardhshëm të punës se ndihmë institucioneve supreme të institucionit suprem të auditimit. auditimit për të rritur kapacitetet e tyre Auditues të KLSH pjesë e programit profesionale dhe forcuar aftësinë e SAI- ndërkombëtar të fellowship-it të ve për të përmbushur misionet e tyre në organizuar nga Zyra e Auditimit të rritjen e llogaridhënies dhe Qeverisë së SHBA transparencës në qeverisje në mbarë botën. GAO e ka iniciuar këtë program Në përmbushje të qëllimit të dytë të në vitin 1979 dhe në programet e Strategjisë së Zhvillimit 2018-2022 përvitshme kanë marrë pjesë 590 “Optimizmi i kapaciteteve profesionale, zyrtarë të nivelit të mesëm dhe të lartë aftësive audituese, procedurave të nga SAI-të të më shumë se 100 vende punës, logjistikës dhe funksioneve të kanë përfunduar programin. tjera mbështetëse”, i cili synon të sigurojë që stafi auditues të zotërojë Programi i fellowship-it ishte i fokusuar aftësitë dhe dijet e krijuara për të kryesisht në metodat dhe teknikat për realizuar me profesionalizëm çdo aspekt kryerjen e auditimeve të performancës që mund të përballet gjatë punës dhe aftësitë për zhvillimin e lidership-it. audituese, në datat 21 mars - 12 korrik Ai përfshin trajnimin në klasë dhe

180 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

këqyrjen nga afër të të gjitha fazave të auditimit që prej pranimit të kërkesës së ardhur nga anëtarët e Kongresit për inicimin e një auditimi të caktuar, fazën studimore për auditimet e performances, hartimin matrix–it të auditimit, i cili përfshin hartimin e pyetjes kryesore dhe nën pyetjeve, përcaktimin e kritereve, përzgjedhjen e metodologjisë për mbledhjen dhe analizimin e të dhënave, hartimin e institucioneve dhe intensifikimin e tyre draft raportit, përfshirjen e komenteve gjatë 7 viteve të fundit. Ftesa e GAO-s të agjencive federale për draft raportin për pjesëmarrje në programin e dhe publikimin e raportit përfundimtar. fellowship-it dëshmon edhe njëherë Në përmbushje të detyrimeve për gatishmërinë e GAO-s për të ndihmuar pjesëmarrjen në programin e KLSH-në në ngritjen e kapaciteteve fellowship-it, në përfundim të programit institucionale dhe profesionale të audituesit e KLSH-së dorëzuan dy audituesve të saj. Zoti Dodaro shprehu punime: vlerësimin e tij për angazhimin maksimal të z. Leskaj për modernizimin 1. Kontrolli i brendshëm në SHBA- e KLSH-së dhe ndryshimet e cilësore që eksperienca e përfituar për tu ka pësuar institucioni në vitet e fundit . implementuar në Shqipëri- punuar nga Alfonc Gabili. Në takimin që audituesit e KLSH patën 2. Diferenca midis Zyrës së auditimit të me Drejtorin e Planifikimit Strategjik, z. Qeverisë së SHBA dhe Kontrollit të James Christian Blockwood e Lartë të Shtetit në qasjen ndaj falënderuan për organizimin cilësor të auditimit të performancës me fokus programit të fellowship-it, i cili i matjen e efektivitetit të programeve mundëson audituesve të njihen dhe të qeveritare - punuar nga Alma Shehu. përfitojnë nga eksperienca e përparuar e GAO-s në auditimet e performancës. Përgjatë ndjekjes së programit të Z. Blockwood vlerësoi ndryshimet që ka fellowship-it audituesit e KLSH patën ndërmarrë KLSH për ti dhënë më shumë mundësinë të takohen me Kontrollorin e rëndësi auditimeve të performancës Përgjithshëm të Zyrës së Auditimit të dhe vlerësimit të programeve qeveritare Qeverisë së SHBA, z. Gene Dodaro, të si dhe përkthimin në gjuhën shqipe dhe cilit i shprehën falënderimet e Kryetarit përdorimin që kanë gjetur nga të KLSH-së, z. Bujar Leskaj lidhur me audituesit e KLSH-së dy prej marrëdhëniet e shkëlqyera midis dy dokumenteve kryesore të GAO-s:

AUDITIMI PUBLIK 181 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

Standardet e Auditimit të Qeverisë mbajtur në tetor të vitit 2017 ne (Yellow book) dhe Standardet e Budapest, Hungari. Kontrollit të Brendshëm (Green book). Qëllimi i programit të Iniciativës Z. Blockwood shprehu gatishmërinë për Ndërkombëtare për Zhvillim, IDI, i vijimin e bashkëpunimit të mëtejshëm titulluar “Roli i SAI-ve në luftën kundër dhe shqyrtimin e mundësisë për të ftuar korrupsionit” është në mbështetje të auditues të KLSH-së për të marrë pjesë përpjekjeve të institucioneve anëtare edhe në trajnime të tjera afatshkurtra të për të prezantuar qasjen e bazuar në ofruara nga GAO. integritet në luftën kundër korrupsionit. Në kuadër të këtij programi, ekspertët nga SAI-t e Shqipërisë, Gjeorgjisë, Xhamajkës, Ishujve Kajman, Kazaki- stanit, Liberisë, Sierra Leones, Tanzanisë dhe Zambias diskutuan për mënyrën dhe zhvillimin e mjeteve në dispozicion të institucioneve përkatëse për të luftuar korrupsionin. Në këtë takim vendet pjesëmarrëse paraqitën punën e SAI-ve respektive në kuadër të luftës Në përfundim të programit të kundër korrupsionit, përkatësisht fellowship-it pjesëmarrësit u pajisën me gjetjet, konkluzionet dhe rekomandimet certifikatën e kryerjes me sukses të këtij qe kishin rezultuar ne përfundim të programi. auditimeve të performancës të kryera KLSH merr pjesë në takimin e rishikimit mbi këtë problematikë. Raportet e të draft raporteve të auditimit të auditimit të të gjithë pjesëmarrësve iu programit të IDI-it Lufta kundër nënshtruan procedurës Peer Review korrupsionit gjatë të cilës grupet e punës të ngritura Në datat 6-17 gusht 2018 në Lusaka, nga audituesit pjesëmarrës në takim Zambia, u zhvillua takimi mbi auditimin shqyrtuan përputhshmërinë e planeve e performancës së kuadrit ligjor dhe të të auditimit me standardet implementimit të tij per luftën kundër ndërkombëtare. korrupsionit, i iniciuar nga Iniciativa për Më konkretisht Peer Review u zhvillua Zhvillim (IDI), e Organizatës Ndërkombë- në 7 faza: tare të Institucioneve Supreme të  Pjesa e vëzhgimeve të përgjithshme; Auditimit, INTOSAI. Ky takim ishte në vijimësi të takimit me të njëjtën temë të  Vëzhgimi i objektivit të auditimit dhe i pyetjeve audituese;

182 Nr.20, maj- gusht 2018 Info Kontrolli i Lartë i Shtetit

KLSH

 Fushëveprimi, qasja e auditimit dhe audituara si dhe u rakorduan afatet për periudha kohore e mbuluar; përgatitjen e raportit përfundimtar të auditimit si dhe dërgimi i një kopje tek  Metodologjia e auditimit, burimi dhe IDI me qëllimin e përgatitjes së një grumbullimi i të dhënave si dhe raporti të përbashkët të të gjithë SAI-ve analiza e tyre; pjesëmarrëse dhe publikimin e tij nga  Kriteret e auditimit dhe burimet e ana e organizatorëve të këtij projekti. tyre; Trajnime brenda vendit  Gjetjet e auditimit dhe konkluzionet Gjatë 9 mujorit të vitit 2018, trajnimet e përkatëse. organizuara brenda institucionit janë fokusuar kryesisht në tre drejtime kryesore: 1. Trajnime për stafin e ri, në konceptin e prezantimit dhe njohjes së audituesve të rinj me ambientin ku ata pritet të punojnë, dhe dhënien e njohurive fillestare mbi profesionin e auditimit, aftësitë që duhet të zotërojnë, teknikat dhe mjetet qe duhet të njohin dhe përdorin gjatë Në përfundim të kësaj procedure çdo punës së tyre. Në paketën e grup dha mendime për përmirësimin e trajnimit, e cila u është ofruar rekomandimeve përkatëse për çdo audituesve në sesione 15 ditore raport të auditimit të ndërmarrë nga trajnimi, Standardet Ndërkombëtare SAI-t pjesëmarrëse. Kontrolli i Lartë i të Auditimit të INTOSAI-t ( ISSAI) dhe Shtetit u përfaqësua në këtë takim nga aplikimi i tyre në kuadrin ligjor dhe z. Artur Hasanbelliu, Drejtor Drejtorie, z. rregullator të KLSH nëpërmjet Gjovalin Preçi, Drejtor Drejtorie dhe znj. përcaktimeve në nivelin më të Lartë Megi Kurrushi, audituese ne të Kushtetutës së Shqipërisë, Ligjin Departamentin e Auditimit të Performa- Organik 154/2014, datë 27.11.2014 ncës. Përfaqësuesit e KLSH prezantuan “Për organizimin dhe funksionimin e raportin e auditimit të performancës me KLSH” si dhe Manuale e udhëzues të temë “Efektiviteti i Strategjisë praktikave të auditimit, mundësojnë Kombëtare Antikorrupsion”. parapërgatitjen e tyre për t’u Në përfundim të aktivitetit u përfshirë në ushrimin e funksionit si dakordësuan afatet për përcjelljen e auditues publik me njohuritë bazë. raportit të auditimit në subjektet e

AUDITIMI PUBLIK 183 AUDITIMI PUBLIK Aktivitete KLSH

2. Trajnime për testimin e njohurive TRAJNIMET E OFRUARA SIPAS BURIMIT për njohuritë shtesë dhe vlerësimin e performancës së punës së Trajnime brenda 2425 audituesve, të organizuar në qershor vendit 2018, i cili kishte si qëllim përditësimin e njohurive që Trajnime brenda 501 Departamentit audituesit zotërojnë si dhe një Trajnime IPA ( brenda 458 vlerësim paraprak të nevojave për vendit) njohuri shtesë në fusha specifike. Trajnime Paketa 138 Mbështetur në rezultatet e këtij Prezantimit ( Auditues sesioni si dhe kërkesat e vetë te Rinj) Trajnime Eksperte te 63 audituesve, në vijim procesi u jashtëm brenda vendit mbështet nga veprimtari të tjera E- Learning 45 trajnimi. Trajnime Përditësimi 1220 3. Trajnimet e përditësimit të Njohurive (Urdhër nr.64, date 22.05.2018 njohurive, të cilat janë drejtuar për & Program Trajnimi stafin ekzistues dhe me eksperiencë, Gusht 2018) kryesisht në formën e shkëmbimit të Trajnime Jashte 456 eksperiencës brenda vetë vendit departamenteve si dhe ofrimin e TOTALI DITE NJERËZ 2881 TRAJNIMI trajnimeve nga partnerët ndërkombëtarë dhe lokalë gjatë kryerjes së trajnimeve, të organizuara gjatë gjithë vitit dhe me theks të veçantë në Programin e Implementimi i suksesshëm gjatë nëntë Trajnimit 4-javor të organizuar gjatë mujorit të vitit 2018 të Programit të muajit Gusht 2018, në të cilin u Zhvillimit Profesional të Stafit te KLSH, trajtuan rreth 13 tema të ofruara nga miratuar me Vendim të Kryetarit të KLSH nr. 230, datë 31.12.2017 mundësoi që çdo 10 trajnues ekspertë të brendshëm auditues në KLSH përgjatë kësaj periudhe dhe ku morën pjesë mesatarisht 25 të arrijë objektivat sa më poshtë: auditues /ditë trajnimi. Në total çdo punonjës në KLSH (auditues+ Një pamje e përgjithshme e treguesit të staf drejtues) është trajnuar mesatarisht 19 ditë. ditëve të trajnimit jepet në tabelën e Çdo auditues është trajnuar mesatarisht mëposhtëme: 21 ditë gjatë periudhës 9 mujore.

184 Nr.20, maj- gusht 2018

ZYRA KOMBËTARE E AUDITIMIT TË AUSTRALISË

Qëllimi i Zyrës Kombëtare të Auditimit bëhet e mundur kryesisht përmes të Australisë (ANAO)1 është të kryerjes së auditimeve të performancës, përmirësojë performancën e sektorit auditimeve të pasqyrave financiare, publik dhe të mbështesë llogaridhënien auditimeve të deklaratave të dhe transparencën në sektorët e performancës (sipas kërkesës) dhe qeverisjes Australiane, përmes rishikimeve të sigurisë. Një qasje tjetër raportimit të pavarur në Kuvend, në që ANAO përdor për t'u angazhuar me Këshillin e Ministrave dhe informimit të Parlamentin është informimi i publikut. parlamentarëve dhe komisioneve parlamentare, sipas kërkesës, rreth Qeveria përgjigjet përpara Parlamentit auditimeve dhe shërbimeve në lidhje për përdorimin dhe mirë administrimin me auditimet e kryera. e të ardhurave publike, si edhe për mirë funksionimin e legjislacionit në fuqi të ANAO ka të drejtë për të pasur akses në miratuar nga Kuvendi. Auditori i të gjitha dokumentet dhe informacionet Përgjithshëm shqyrton dhe jep siguri të dhe puna e saj udhëhiqet nga pavarur dhe objektive nëse Ekzekutivi standardet e auditimit, të cilat caktohen po vepron në përputhje dhe për llogari në bazë dhe për zbatim të standardeve me qëllimin e ligjvënësit (Parlamentit). të aplikuara nga profesioni i audituesit në Australi. Institucioni kryesor ku ANAO raporton është Parlamenti Australian. Qëllimi i ANAO miraton një qasje konsultative Zyrës Kombëtare të Auditimit të për programin e saj të ardhshëm të Australisë është që t'i sigurojë Kuvendit auditimit. Ky program reflekton një vlerësim të pavarur të fushave të prioritetet e Parlamentit, siç janë përzgjedhura të administratës publike paracaktuar nga Komiteti i Përbashkët i dhe të krijojë siguri rreth raportimit Llogarive Publike dhe Auditimit, financiar, administrimit dhe pikëpamjet e subjekteve dhe të grupeve llogaridhënies në sektorin publik. Kjo të tjera të interesit. Trajtimi i një teme auditimi bazohet gjithashtu në 1 ANAO- The Australian National Audit shqyrtimin e përfitimit potencial ose të Office AUDITIMI PUBLIK 185 AUDITIMI PUBLIK Zyra Kombëtare e Auditimit të Australisë

impaktit të saj. Programi synon të të kryera në përputhje me Standardet e sigurojë një mbulim të gjerë të fushave Auditimit të ANAO-së. Nëpërmjet kësaj të administratës publike, të cilat janë metodologjie, ANAO synon gërshetimin zgjedhur duke përdorur një qasje të e nevojave dhe pritshmërive të publikut bazuar mbi përcaktimin e riskut. dhe grupeve të interesit, duke përfshirë Programi final i auditimit përcaktohet këtu Parlamentin, Qeverinë dhe nga Audituesi i Përgjithshëm. subjektet e audituara dhe të ndikimin në rritjen e vlerave në performancën e ANAO ndodhet në Canberra dhe ka të sektorit publik, llogaridhënie dhe punësuar rreth 330 punonjës. Stafi i transparencë. ANAO vjen nga një sërë disiplinash. Shumë punonjës të stafit janë të Zyra Kombëtare e Auditimit të aftësuar në biznes, kontabilitet, financë Australisë mbështet në vlerat e ose ekonomik, disa të tjerë vijnë nga Shërbimit Publik Australian (SHPA) siç disiplina të tjera, duke përfshirë artet, përcaktohet në Ligjin e Shërbimit Publik administrimin publik, menaxhimin, të vitit 1999. Përveç vlerave të SHPA-së, drejtësinë, shkencat shoqërore dhe ANAO vë theks të veçantë në respektin, teknologjinë informatike. integritetin dhe vlerat e shkëlqyera që lidhen me vlerat e SHPA-së dhe Puna e Zyrës Kombëtare të Auditimit të adresojnë aspekte unike të punës dhe Australisë gjithashtu udhëhiqet nga mjedisit operativ të Zyrës Kombëtare të standardet e auditimit të vendosura nga Auditimit të Australisë. Vlerat e ANAO- Audituesi i Përgjithshëm, të cilat së e udhëheqin këtë zyrë në kryerjen e përfshijnë standardet e caktuara nga funksioneve të saj me objektivitet, Bordi i Standardeve të Auditimit dhe paanësi dhe në të mirë të interesit të Sigurisë, që zbatohen në profesionin e Kuvendit, Qeverisë dhe të publikut. auditimit në Australi. Në përputhje me këto standarde, auditimet e Zyra Kombëtare e Auditimit të performancës dhe auditimet e Australisë është e organizuar në pesë pasqyrave financiare janë të dizajnuara drejtime funksionale: për të siguruar një nivel të arsyeshëm Grupi i Shërbimeve të Auditimit të sigurie. Një numër raportesh, duke Sigurisë (AASG)2 mundëson siguri të përfshirë Raportin vjetor të Projekteve pavarur mbi pasqyrat financiare dhe të Mbrojtjes Madhore, ofrojnë një nivel administrimin financiar të të gjitha më të kufizuar të sigurisë. njësive të Qeverisë Australiane. Ky grup ANAO ka për qëllim ofrimin e gjithashtu, kryen vlerësime mbi sigurinë. programeve të integruara të raporteve të auditimit, me cilësi të lartë, brenda afateve kohore, me kosto efektive dhe 2 AASG - Assurance Audit Services Group 186 Nr.20, maj - gusht 2018 KLSH Zyra Kombëtare e Auditimit të Australisë

Grupi i Menaxherial i Korporatës (CMG)3 Grupi i Sigurimit të Sistemeve dhe kryen funksione të shërbimeve Analizës së të Dhënave (SADA)6 siguron mbështetëse të Zyrës Kombëtare të mbështetje dhe burime në fushën e IT- Auditimit, bazuar në njohuritë e së për auditimet e performances dhe specializuara, praktikat e mira dhe auditimet e sigurisë, me staf të aftësuar teknologjinë. Shërbimet përfshijnë dhe me përvojë profesionale dhe Menaxhimin e Burimeve Njerëzore, teknike, duke përfshirë fusha si Menaxhimin Financiar, Teknologjinë e menaxhimi i projekteve, administrimi i Informacionit dhe Sigurinë, sistemeve, zhvillimi i bazës së të Komunikimin (përfshirë strategjinë dhe dhënave dhe analizimi i tyre dhe ndryshimet Institucionale) dhe menaxhimi i sistemeve financiare. Mbështetjen për Strehim, të cilat janë të Audituesi i Përgjithshëm emërohet nga dizajnuara për të ndihmuar dhe Guvernatori i Përgjithshëm me mundësuar realizimin e qëllimeve tona rekomandimin e Komitetit të dhe rezultateve të auditimit. Përbashkët të Llogarive Publike dhe Grupi i Shërbimeve të Auditimit të Auditimit (KPLPA) dhe Kryeministri. Si Performancës (PASG)4 kontribuon në një zyrtar i pavarur i Kuvendit, Auditori i përmirësimin e administrimit dhe Përgjithshëm ka liri të plotë në kryerjen llogaridhënies në sektorin publik duke ose ushtrimin e funksioneve apo kryer auditime të performancës në njësi kompetencave të tij. Në veçanti, të ndryshme të Qeverisë Australiane, Audituesi i Përgjithshëm ka autonomi duke reflektuar rekomandime mbi të plotë për të vendosur në lidhje me: vlerësimin e sigurisë, si edhe duke  nëse duhet të kryhet apo jo një botuar artikuj apo studimeve që lidhen auditim i veçantë; me objektin e punës së tyre.  mënyrën se si duhet të kryhet një Grupi i Marrëdhënieve dhe Shërbimeve auditim i veçantë; ose 5 Profesionale (PSRG) ofron kontabilitet  prioritetin që i duhet dhënë çdo teknik, auditim dhe këshillim ligjor dhe çështjeje specifike. mbështetje për grupet e shërbimeve të Megjithatë, pavarësisht nga sa më sipër, auditimit dhe Audituesi e Përgjithshëm, gjatë ushtrimit të funksioneve apo krijon, menaxhon dhe monitoron kompetencave të tij, Audituesi i zbatimin e strukturës për sigurimin e Përgjithshëm duhet të ketë parasysh cilësisë dhe menaxhon marrëdhëniet prioritetet e planit të auditimit të me jashtë të ANAO-së. Parlamentit, siç përcaktohen nga

3 CMG - Corporate Management Group 4 PASG - Performance Audit Services Group 5 PSRG - Professional Services and 6 SADA - Systems Assurance and Data Analytics Relationships Group Group AUDITIMI PUBLIK 187 AUDITIMI PUBLIK Zyra Kombëtare e Auditimit të Australisë

Komiteti i Përbashkët i Llogarive Publike Përpara emërimit të tij si Auditues i dhe Auditimit. Përgjithshëm për Australinë, Grant shërbeu si Auditues i Përgjithshëm i Në bazë të Ligjit për Audituesin e Uellsit të Ri Jugor (NSW)7 nga Nëntori i Përgjithshëm të vitit 1997, funksionet e 2013-ës deri në Qershor të 2015-ës. Ai Audituesit të Përgjithshëm janë: ka punuar për qeverinë e shtetit të  auditimi i pasqyrave financiare të Viktorias në periudhën 1998-2013 në entiteteve të Federatës Australiane, funksione kryesore si Sekretar i dy të kompanive dhe filialeve të tyre; departamenteve: Departamentit të  kryerja e auditimeve të Thesarit dhe Financave dhe performancës, rishikimi i Departamentit të Arsimit dhe Trajnimit. rekomandimeve ose masave të Zoti Grant ka ushtruar gjithashtu marra nga auditimet e funksione në role të larta ekzekutive në performancës, për entitetet e Departamentin e Financave të Federatës Australiane, kompanitë Federatës së Australisë. Ai është anëtar i apo filialet e tyre, përveç CPA Australia dhe Institutit të ndërmarrjeve qeveritare të biznesit; Administratës Publike të Australisë.  kryerja e auditimeve të performancës për Partnerë të Historiku i krijimit të ZKAA Federatës Australiane, sipas nenit Me rastin e krijimit të Federatës së 18B të Ligjit; Australisë dhe mbledhjen e parë të  kryerja e auditimeve të tjera, bazuar Parlamentit, në Melburn në maj 1901, në ligje specifike ose në përputhje detyra e saj e kryesore ishte të fillonte me nenin 20 të Ligjit; dhe ndërtimin e institucioneve të nevojshme  raportimi drejtpërdrejt në Parlament të qeverisë kombëtare. Ligji i katërt i ose tek një Ministër për çdo çështje miratuar nga Parlamenti ishte Ligji i të rëndësishme. Auditimit 1901, i cili krijoi zyrën e Zyra Kombëtare e Auditimit të Audituesit të Përgjithshëm. Australisë (ZKAA) e mbështet Audituesin Audituesi i Përgjithshëm kishte për e Përgjithshëm në funksionet e tij. qëllim të ishte një zyrtar i pavarur dhe i Zoti Grant Hehir, Audituesi i paanshëm publik që mund të vëzhgonte Përgjithshëm Zyra Kombëtare e administratën e Federatës Australiane Auditimit të Australisë ( ZKAA) dhe të jepte vlerësime të vërteta dhe objektive mbi gjendjen e të ardhurave Zoti Grant Hehir filloi mandatin tij si publike pa u influencuar nga qeveria Auditues i Përgjithshëm i ZKAA më 11 apo interesa të tjera të jashtme. Roli i Qershor 2015.

7 NSW - New South Wales 188 Nr.20, maj - gusht 2018 KLSH Zyra Kombëtare e Auditimit të Australisë

Audituesit të Përgjithshëm shihej si rol themelor për qeverisjen e mirë.

Me kalimin e viteve, dispozitat e ligjit të

Auditimit janë amenduar, me qëllim që roli i Audituesit të Përgjithshëm të mbetet koherent dhe në përputhje me mjedisin modern të sektorit publik.

Mandati i Audituesit të Përgjithshëm është zgjeruar për të përfshirë auditimet e pasqyrave financiare në të gjitha njësitë e Qeverisjes Australiane dhe auditimet e performancës së programeve dhe entiteteve të sektorit publik, duke përfshirë Partnerët e Federatës Australiane. Ligji i Audituesit të Përgjithshëm 1997 (i cili zëvendësoi Ligjin e Auditimit) u miratua në tetor 1997 dhe shënoi një epokë të re për ANAO-në. Pavarësia dhe mandati i auditimit të Zyrës u forcuan dhe Audituesi i Përgjithshëm u bë “Zyrtar i Parlamentit”. Përveç kësaj, Audituesi i Përgjithshëm emërohet për një mandat dhjetëvjeçar. Në vitin 2001, ANAO festoi 100 vjetorin si institucion i Federatës Australiane.

Për të përkujtuar këtë moment historik, ANAO urdhëroi nxjerrjen e një Përktheu: Silvana Ramadani, Audituese dokumentari, të titulluar: “Nga Llogaria Departamenti i Auditimit të në Llogaridhënie. Historia një shekullore Performancës të Zyrës Kombëtare të Auditimit të Australisë.”

AUDITIMI PUBLIK 189 AUDITIMI PUBLIK Zyra Kombëtare e Auditimit të Australisë

190 Nr.20, maj - gusht 2018

GJYKATA MAROKENE E LLOGARIVE

Auditimi i jashtëm i financave publike përkatësisht menaxherët, kontrollorët nga një Institucion Suprem Auditimi dhe kontabilistët. (SAI) është një parakusht thelbësor i Vlen të përmendet se kontrolli i kryer auditimit më të lartë të financave nga juridiksionet financiare nuk është publike, diktuar nga kërkesat e më i përqendruar si në të kaluarën qeverisjes së mirë, dmth llogaridhënia, vetëm në rregullshmërinë dhe transparenca dhe demokracia. Në këtë pajtueshmërinë e akteve të ndryshme të drejtim, Maroku, si të gjitha shtetet menaxhimit, por në të gjitha aspektet e moderne, vendosi të ngrejë Gjykatën e tjera që lidhen me to. Përveç kësaj, ky Llogarive në nivelin e një kontroll synon qasjen e orientuar drejt institucioni/organi kushtetues që i vlerësimit të rezultateve, rezultateve të beson auditimin e zbatimit të akteve arritura nga audituesit qeveritarë në buxhetore (ligjet e financave) dhe aspektin e efektivitetit, ekonomicitetit, raportimin për të gjitha aktivitetet e tij eficiencës, mjedisit dhe etikës (5E). duke ndihmuar Parlamentin, Ekzekutivin/Qeverinë dhe institucionet Duke ndjekur objektivin e vet themelor, e vartësisë. Gjithashtu, me qëllim pjesëmarrjen aktive në racionalizimin promovimin e politikës së dhe optimizimin e menaxhimit të decentralizimit, kushtetuta krijoi fondeve publike, në kontekstin Gjykatat rajonale të Llogarive, me titull e ekonomik dhe financiar, kombëtar dhe mision kontrollin e llogarive dhe ndërkombëtar ky kontroll është zgjeruar menaxhimin territorial të tyre. në misionet e reja duke përfshirë kontrollin e shpenzimeve të partive Misionet dhe rolet që i atribuohen politike, financimin e fushatave ligjërisht juridiksioneve financiare janë zgjedhore dhe deklarimin e të mirëpërcaktuara për të ushtruar një detyrueshëm të pasurive. Ky zgjerim pa kontroll të integruar dhe të balancuar dyshim ka forcuar transparencën në mbi të gjitha palët e përfshira në çështjet publike. menaxhimin e financave publike,

AUDITIMI PUBLIK 191 AUDITIMI PUBLIK Gjykata Marokene e Llogarive

Mandati lidhur me Ministrinë e Financave. Veprimtaria e tij ka qenë e kufizuar pasi Gjykata e Llogarive është e ngarkuar me kryente një verifikim superior të një rol suprem mbikëqyrës që ka të bëjë kontabilitetit të një natyre me auditimin dhe kontrollin e zbatimit administrative më shumë se të një të akteve buxhetore. Në këtë drejtim, ekzaminimi juridik. ajo kryen një kontroll të dyfishtë: kontrollin e juridiksionit dhe kontrollin e 1979: Krijimi i Gjykatës së Llogarive menaxhimit bazuar në rezultatet dhe Viti 1979 dëshmoi themelimin zyrtar të auditimin e performancës. Gjykatës së Llogarive si një Institucion Kështu, në bazë të ligjit ajo kontrollon Suprem i Auditimit të Financave Publike, rregullshmërinë e të ardhurave dhe në përputhje me Aktin nr. 12-79. Sipas shpenzimeve në lidhje me subjektet nën dispozitave të nenit 1 të këtij ligji, kontrollin e saj dhe vlerëson Gjykata është përgjegjëse për: menaxhimin e tyre.  sigurimin e kontrollit më të lartë të Gjykata e Llogarive kontrollon ekzekutimit të ligjeve të financave; mbikëqyrjen e deklarimit të pasurive,  përcaktimin e rregullshmërisë së llogaritë e partive politike dhe veprimtarisë të të ardhurave dhe rregullshmërinë e shpenzimeve që shpenzimeve të organizmave që i lidhen me operacionet zgjedhore. nënshtrohen kontrollit të saj dhe Gjykata ndihmon gjithashtu Parlamentin nëse paraqitet rasti, nxjerrja e dhe Qeverinë/Ekzekutivin dhe fushat që standardeve që rregullojnë veprime janë nën autoritetin e saj. Ajo i raporton të tilla; Mbretit për të gjitha aktivitetet e saj në  kontrollin dhe vlerësimin e raportin vjetor. menaxhimit të organizmave nën autoritetin e tij; Evolimi i strukturës institucionale  raportimin te Mbretëria për gjithë Institucioni i lartë i auditimit të aktivitetin që zotëron. financave publike është krijuar në 1996: Promovimi i Gjykatës së Llogarive mënyrë progresive dhe karakterizohet në rangun e Institucionit Kushtetues nga katër faza kryesore: Promovimi i Gjykatës së Llogarive, në 1960: Institucioni i Komisionit Kombëtar vitin 1996, në rangun e Institucionit të Llogarive Kushtetues, duke ndjekur shembullin e Kontrolli i financave publike u sigurua subjekteve të ngjashme në vendet e nga Komisioni Kombëtar i Llogarive i zhvilluara, tregon vullnetin e Mbretit themeluar në vitin 1960, i cili ka qenë i për të parë Gjykatën në mënyrë aktive si pjesëmarrëse të menaxhimit publik 192 Nr.20, maj – gusht 2018 KLSH Gjykata Marokene e Llogarive

duke luajtur plotësisht rolin si një të pasurive të zyrtarëve qeveritarë dhe institucion i lartë i auditimit. Kapitulli X i auditimin e llogarive të partive politike Kushtetutës shpreh qartë se "Gjykata e dhe fushatave zgjedhore. Llogarive është e caktuar për të siguruar 2011: Forcimi i kompetencave kontrollin suprem të ekzekutimit të kushtetuese të Këshillit të Evropës në ligjeve të financave". Kushtetuta kushtetutën e korrikut 2011. parashikon gjithashtu krijimin e Gjykatave Rajonale të Llogarive, 2013: Krijimi i Dhomës së katërt përgjegjëse për kontrollin e llogarive përgjegjëse për sektorët e bujqësisë dhe dhe menaxhimin e Këshillave Lokale si zhvillimit ekonomik. dhe grupimeve të tyre. -Krijimi i një njësie koordinuese për RCA. 2004: Shpallja e Kodit të Juridiksioneve 2014: Krijimi i dhomës së auditimit të Financiare Pajtueshmërisë. Në zbatim të dispozitave kushtetuese të 2015: Krijimi i fasiliteteve të reja të lartpërmendura, Akti nr. 62-99, që trajnimit. përbën Kodin e Juridiksioneve 2016: Themelimi i 12 Gjykatave Rajonale Financiare, u shpall më 13 qershor 2002. të Llogarive në përputhje me procesin e Ky kod i ri ka lejuar evoluimin e Rajonalizimit të Avancuar në Marok; Gjykatave të Financave Publike në Marok në nivelin e standardeve Amendimi i ligjit nr.62-99 për të qenë në ndërkombëtare, si dhe zgjerimin e pajtim me kushtetutën e re; fushëveprimit të kompetencave dhe Krijimi i njësive të standardeve dhe autonomisë së tyre. cilësisë; Ky Kod ka vendosur dispozitat e Përgatitja për vërtetimin e llogarive të përcaktuara me Kushtetutë duke krijuar shtetit në vitin 2020 sipas ndryshimit të Gjykata Rajonale të Llogarive (RCA). I fundit në ligjin e ri organik të financave gjithë grupi i dispozitave ligjore është të vitit 2015. hartuar në tre libra: Gjykata publikon të gjitha veprat duke  Libri I: Dispozita në lidhje me përfshirë raportet e saj specifike dhe Gjykatën e Llogarive; vendimet e juridiksionit (neni 148 i  Libri II: Dispozitat në lidhje me Kushtetutës së vitit 2011). Gjykatat Rajonale të Llogarive;  Libri III: Statuti i Magjistraturës së Ajo i paraqet Mbretit një raport vjetor Gjykatave të Financave Publike. mbi të gjitha aktivitetet e saj. I njëjti raport i dërgohet dhe Kryetarit të 2010: Dhoma e Deklarimit të Pasurive Qeverisë dhe Presidentëve të dy ka për detyrë verifikimin e deklaratave

AUDITIMI PUBLIK 193 AUDITIMI PUBLIK Gjykata Marokene e Llogarive

Dhomave të Parlamentit. Ky raport publikohet në Buletinin Zyrtar të Mbretërisë para se t’i shpërndahet publikut të gjerë. Fjalimi mbi aktivitetet e Gjykatës mbahet para Parlamentit nga Presidenti i Parë, i pasuar me diskutime. Për të përmbushur misionin e saj kushtetues, Gjykata publikon pjesën më të madhe të punës në formën e raporteve në faqen e saj të internetit (www.courdescomptes.ma). Raportet kryesore i nënshtrohen analizave dhe komenteve nga mediat kryesore të Marokut. Disa dokumente ose informacione mbi këto botime publikohen gjithashtu në gjuhën angleze në faqen zyrtare të Gjykatës.

Përktheu: Eriola Hoxha, Audituese Departamenti i Auditimit të Buxhetit të Shtetit

194 Nr.20, maj – gusht 2018

Table of Contents

Title Author Page

Dr. Bujar LESKAJ How EU pre-accession aid helped Chairman, ALSAI us modernize and shape the future 199 Interview in ECA Journal nr.9, 2018

2018 GALF – a forum for a frank Interview with Klaus-Heiner and open exchange between world LEHNE, ECA President 205 leaders in public audit ECA Journal nr.5, May 2018

Report from the conference organized by the Bulgarian The Role of Supreme Audit National Audit Office during Institutions in enhancing the Bulgarian Presidency of 209 accountability, transparency and the Council of the European integrity in the public sector Union

Prof.Dr.Hysen ÇELA Essential professional skepticism Chairman 221 for a quality audit IEKA

Differences Between U.S. Government Accountability Office Alma SHEHU, Auditor and Albania High State Control 227 ALSAI Approaches Toward Performance Audit with a Focus on Measuring the Effectiveness of Government Programs

Internal Controls in the USA: Alfonc GABILI, Auditor Lessons learned to share with 255 Albania ALSAI

Gaston MOONEN, Directorate A SAI in Congress: GAO’s position of the Presidency, ECA 279 and audits towards U.S. Congress ECA Journal Nr.6-7, June- July 2018

Gaston MOONEN, Directorate of the Presidency, ECA Accountability of parliaments Interview with Daniele contributing to the balance of 285 Lamarque, ECA Member powers ECA Journal Nr.6-7, June- July 2018

Dr. Arnus DULKYS, Auditor General of the Republic of Changes need a person behind Lithuania, INTOSAI Journal, 291 them Summer 2018

Shourjo CHATTERJEE, Accountant General Transforming the world through 295 stustainability efforts SAI of India INTOSAI Journal, Summer 2018 Betty Carrion RUIZ,Auditor Capitalizing on standards, SAI of Ecuador knowledge sharing to audit disaster 299 recovery efforts INTOSAI Journal, Summer 2018

Events and activities of ALSAI INFO 303 during May- August 2018

The Australian National Audit Profile 359 Office

The Court of Accounts of Marocco Profile 363

HOW EU PRE-ACCESSION AID HELPED US MODERNIZE AND SHAPE THE FUTURE Interview with Mr. Bujar Leskaj, Chairman of Albania’s Supreme Audit Institution (ALSAI) Published in ECA Journal, no.9, 2018

Since the beginning of my mandate in 2012, we as SAI had clear in mind that complying with Copenhagen Criteria (accession criteria) in the field of external public audit, for a European country as Albania, which is seeking accession in the EU it required strong modernization efforts to bring our audits in line with INTOSAI standards.

By: Bujar Leskaj, Chairman, ALSAI external public audit, for a European

country as Albania, which is seeking accession in the EU it required strong Question 1: Mr. Leskaj, has the ALSAI modernization efforts to bring our received any EU pre-accession aid? audits in line with INTOSAI standards. Before starting my mandate, on To reach this goal, in February 2012 we November 17, 2011, while presenting to applied to the EU Delegation in Albania Albania’s Parliamentary Committee on to support us. In the meantime, we re- Economy and Finance the strategic activated the cooperation with SIGMA paper for developing ALSAI, I stressed that started a training program for our the paramount need for a coherent auditors in mid 2012 and established vision for the SAI, based on best EU very good relations with the countries experiences and rigorous Commission’s DG-Budget. A Senior respect of internationally recognized Advisor to DG-Budget Director General standards. This was the strategic came in November 2012 in Tirana to objective number one. advice us and our internal stakeholders Since the beginning of my mandate in (MPs, experts in law and public finances, 2012, we as SAI had clear in mind that civil society organizations, academic complying with Copenhagen Criteria circles and the media) during the public (accession criteria) in the field of discussions on the SAI new draft law in full compliance with the ISSAIs. Later,

PUBLIC AUDIT 199 PUBLIC AUDIT How EU pre-accession aid helped us modernize and shape the future

the DG-Budget addressed also the auditors, who gained valid experience. Instrument for Pre-accession Program The same, although at a minor scale(due (IPA) in Brussels with the idea that it to concrete possibilities) happened with would have been fruitful a consistent the Croatian State Audit Office after we support to modernize the ALSAI. signed the cooperation agreement with them in November 2012. They also As a result, we learnt in 2015 that under opened the door for our auditors. the IPA 2013 Program, we as SAI have been granted by the EU a twinning Question 3: Was your orientation project worth 2.1 million EURO. Taking successful? advantage of the opportunity given by Answer: Yes. I think it was the key to the IPA Program for the beneficiary success for the EU pre-accession institution to orient the work during support we received. On February 17, project tender procedures in finding the 2016, a twinning project contract was most adequate twinning partners within signed between the ALSAI and the two the EU countries, we used it. We had in partner SAIs from the EU Member mind the Supreme Audit Office of States, the Polish NIK (as senior Poland (NIK) and the Croatian State twinning partner) and the Croatian State Audit Office… Audit Office, as junior partner. In March Question 2: Why? 2016, I signed with NIK President, Mr. Krzysztof Kwiatkovski in Warsaw a Answer: We had established very good memorandum of understanding, in working relations with them. In July which both SAIs engaged in working 2012, two weeks after we signed in together to implement the twinning Warsaw the Cooperation Agreement project. The Project received also full with the Polish NIK, based on our motto support from the SAI of Croatia, in “Experentia mutua Omnibus prodest”, particular the Auditor General Mr. Ivan the then President of NIK, Mr. Jacek Klesic. Jezierski welcomed in the training center in Warsaw the first group of 15 The project started on March 16, 2016 Albanian auditors. They got trained on and ended on July 13, 2018. For the financial audit and on compliance audit implementation of this project, our procedures and risk assessment. twinning partners engaged in 107 missions to improve ALSAI’s audit Our auditors had the opportunity to see capacities. in place new audit approaches and confront their up-to-date experiences. It Together with our EU project partners, was a substantial help for us. We sent in we were looking at completing three continuity several other groups of main objectives: (i) improve our legal

200 No.20, may - august 2018 ALSAI Bujar Leskaj, Chairman, ALSAI

framework in audit, (ii) strengthen our 2. developed proposals for the institutional capacities and (iii) increase institutionalization of SAI’s relations the impact of our audits. with Parliament Question 4: Did the project roll up well? 3. developed the ALSAI IT Audit Manual Answer: I think yes. For the first 4. reviewed and updated the objective, our twinning experts analyzed Performance Audit Manual ALSAI's legal framework vis-à-vis 5. reviewed and updated the Financial compliance with INTOSAI standards and Audit Manual adoptable models of EU Member States SAIs. They provided practical guidelines 6. developed audit methodology and for the implementation of the new SAI approach for financial statements law in specific areas and an Action Plan audit for drafting bylaws. To complete the 7. developed an overall strategy for the second goal, our project partners audit process-planning phase analyzed SAI’s internal regulation and 8. developed an overall strategy for came with proposals to review and SAI’s internal communication amend it in accordance with our new basic law, providing new approaches to 9. developed an overall strategy for compliance, financial and performance SAI’s external communication audits, based on their experiences 10. Facilitated the study visits of our home. They analyzed the regulatory acts auditors in Poland, Croatia and the for ALSAI’s relations with the Parliament Netherlands to learn from the and concrete practices on the relations experience of peer auditors in between the two institutions and came respective SAIs. with a draft Guideline on institutiona- lizing our relations with the Parliament, I appreciate in particular the as well as a plan with measures for commitment and direct involvement of implementing this guideline. They Project leader, Mr. Wojciech Kutyla, analyzed also the legal framework of Deputy President of NIK and of Mr. our practices on following up the Jacek Jezierski, Senior Advisor to NIK implementation of our recommenda- President. tions. Question 5: So, they did a lot of work. In total, they: What was your reply to the outcomes of this work? 1. analyzed the applied new SAI law gaps and identified the potential Answer: We mobilized all our human barriers in implementing the law resources to partner with and support

PUBLIC AUDIT 201 PUBLIC AUDIT How EU pre-accession aid helped us modernize and shape the future

all twinning missions. On June 30, 2017, - enact a Sustainability Plan for what I issued an internal order for the will happen after Project; implementation by ALSAI of all the - implement a scheme for managing recommendations coming from the and documenting the audit work Twinning Project missions. This decree time; was followed by a precise action plan and two implementation matrixes, - review procedures and practices for determining the responsible people the professional development of inside ALSAI and fixed deadlines for ALSAI auditors; fulfilling the recommendations. Now, - determine the desired competencies we can say that together with the and components for the certification twinning experts, we were able to: procedure of our auditors; - improve the audit methodology in - develop procedures for continuous the fight against corruption and training. fraud; Question 6: During the project, did you - review and update the performance develop pilot audits as well? audit manual, as well as intensively Answer: The performance audit and train our auditors in this area; financial audit manuals were pilot - complete the manual on quality and tested during four performance audits, assurance control and the check-lists three financial audits and one IT audit for this process; selected from the ALSAI’s annual audit - further develop the risk-based plan for 2017 and following risk approach to financial and assessment, with eight different audit compliance audits through drafting teams, under the supervision of Polish the annual audit plans for 2017 and and Croatian experts. The twinning 2018; experts gave support and at the audit planning, audit evidence gathering and - develop the IT audit manual; reporting stages. The experts jointly - develop IT audit modules in standard reviewed the progress with ALSAI training for our auditors; teams. - create the Helpdesk; The pilot audits tested the process set out in the upgraded manuals and - review the Financial and Compliance guidelines and identified gaps and audit manuals; needs for improvement, including - produce the Glossary of Audit practical examples in the manual to Terms;

202 No.20, may - august 2018 ALSAI Bujar Leskaj, Chairman, ALSAI

make them more specific and relevant audits and develop the IT Audits during to Albanian context. 2016-2017. Good part and merit for us declaring that the objectives of the The experience gathered by our ALSAI Development Strategy 2013-2017 auditors from the pilot audits was were realized at 80 percent goes to the substantial. During the implementation EU IPA 2013 Twinning Project. We are of the project, 6 study visits were also working to consolidate these conducted. ALSAI auditors were able to achievements. gain experience from Polish and Croatian colleagues regarding all the During the annual meeting of INTOSAI phases of performance, financial and Capacity Building Committee (CBC) in compliance audits, as well as regarding Kuwait city on September 03-05, 2018, the fight against corruption and fraud, together with the Polish SAI (NIK), we the procedures for quality control and presented our twinning experience in assurance, the policies for front of a joint meeting of the CBC with communicating the results of audit to the INTOSAI-Donor Committee. the public and enhancing transparency, Thanks to the experience gathered from as well as human resources policies the Project, especially to the aimed at increasing the professional preparation of the Methodology for capacities of auditors. drafting strategic and annual plans, we Question 7: How will you use in the drafted and launched the ALSAI future the experience gained by the Development Strategy 2018-2022, project? united in ambition and determination and projecting the ALSAI as a model Answer: The EU pre-accession support organization to serve the citizens for the via the Twinning Project helped us years to come. complete the objectives of our Development Strategy 2013-2017. Especially, we received substantial aid in achieving four out of six main objectives, respectively the goal No. 1: Amend the legal and regulatory basis of ALSAI in accordance with international standards and European good practices, the Goal No. 2: Increase audit capacity building and audit quality, No. 3: Increase the quality and number of Performance Audits and goal No. 4: Re-engineer the use of IT in

PUBLIC AUDIT 203 PUBLIC AUDIT How EU pre-accession aid helped us modernize and shape the future

As a conclusion, by thanking you from the ECA Journal for the opportunity to address our community of public external auditors in Europe and the European Court of Auditors for supporting ALSAI auditors with precious internships I can say that the support of the EU that we received so far has helped us a great deal in modernizing our capacities, consolidating our present and shaping our future.

Thank you!

By: Bujar Leskaj, Chairman, ALSAI

204 No.20, may - august 2018

2018 GALF - A FORUM FOR A FRANK AND OPEN EXCHANGE BETWEEN WORLD LEADERS IN PUBLIC AUDIT

Published in ECA magazine no.5, May 2018

The ECA receives annually many visitors and hosts numerous meetings and

conferences. But the 2018 GALF meeting was clearly one out of the ordinary, with leaders in public audit from supreme audit institutions (SAIs) from almost all continents participating. ECA President Klaus-Heiner Lehne chaired the to day

meeting and looks back at concept, contents and characteristics of the 2018 GALF and this forum for a high-level exchange between heads of public audit bodies in general.

heads and representatives of SAIs from Interview with Klaus-Heiner Lehne, ECA all parts of the world, from Australia to President ‘G20’ GALF is a truly global forum with heads and representatives of SAIs from GALF as G20 in audit all parts of the world, from Australia to From his enthusiasm, one can easily tell China to the US. And of course from that ECA President Klaus-Heiner Lehne several European countries.’The ECA looks back at a pleasant and fruitful President considers GALF to be a great 2018 GALF meeting at the ECA. He opportunity to exchange ideas on explains that the GALF is a sort of ‘G20’ important topics with other heads of for the public audit world, adding that SAIs from all over the world. such a label might not be totally correct. Not the least because there are more ‘Although we are of course a European than 20 members and the countries institution, we find that many issues are represented are not identical to those of of relevance for SAIs globally and I find the real G20. Moreover, the concept particularly useful to also discuss those and format are not the same. ‘It is a issues in a global context. It helps to go possibility for world leaders in public beyond the European perspective and auditing to meet and discuss topical look at it from a different angle.’ He issues of common interest. And like the underlines that auditors do not work in ‘G20’ GALF is a truly global forum with a vacuum: ‘The audit community must

PUBLIC AUDIT 205 PUBLIC AUDIT 2018 GALF - A forum for a Frank and open Exchange between World Leaders in Public Audit

share ideas and concerns to remain Becoming host of a GALF meeting future-proof and continue adding value As to why the ECA became the hosting through its work on behalf of citizens.’ SAI for the 2018 GALF the ECA President Another issue that he finds very explains that any participating SAI can important is the rather informal setting bring forward its candidature to host and the limited number of participants. the next GALF. ‘And this is what we did ‘This allows for open discussion where during the 2017 GALF hosted by the new ideas can be developed. After all, Danish audit office, Rigsrevisionen. The and that is the essence of the GALF to decision that the ECA would host this me, it is an idea factory; a forum where year’s GALF was then taken by the new ideas are created for how to solve members. My experience is that SAIs important issues we are facing today or that want to host the next GALF talk tomorrow in the world of public about this informally before the auditing.’ This year GALF had exactly 20 question is put to a vote and agree on participants, and in addition one SAI who should host the next meeting or participating as a guest – the Accounts the one thereafter. This nicely reflects Chamber of the Russian Federation. As the consensual character of the forum.’ to the GALF membership, Klaus-Heiner The 2017 GALF in Denmark was actually Lehne specifies that the number of the first GALF for Klaus-Heiner Lehne, participating countries is limited and which he recalls was very well organised that a new membership requires the and a nice example of how it can be consent of all members. ‘There is a done. ‘They set the bar quite high. maximum number of participating There the discussions focused on countries. This is necessary to preserve strategy work in SAIs and the evaluation the informal and rather intimate format of the audit work – two very interesting of the forum. Also in this respect the topics. Our aim for 2018 was to meet GALF is different from INCOSAI, the the standard they set but also not to global congress of supreme audit exceed it in terms of funding and other institutions organised once every (SAIs) resources.’ He points out that the ECA, three years by INTOSAI. GALF was set up like the Danes, did not want to make the to offer a forum where certain issues organisation of the forum overly could be discussed at a high level, but in expensive. ‘In the end, we are talking an informal setting. INCOSAI serves a about taxpayers’ money.’ different purpose and can therefore not As to the outcome of a GALF meeting offer this possibility. This also means the ECA President refers to what he that the SAIs are in principle said before: represented at the highest level.’

206 No.20, may - august 2018 Klaus-Heiner Lehne, ECA President

ALSAI

‘For me, GALF should serve as an idea means also to reach out to stakeholders factory. The participants should take and broader public.' these ideas back home and then Speaking about reaching the broader implement them in their SAI in the way public: while the ECA as the host and to the extent they deem necessary organisation has provided information and useful. The idea of the forum is not regarding the 2018 GALF meeting on its to have any binding or even non-binding website before, during and after the resolution at the end. This would meeting, Klaus-Heiner Lehne puts this destroy its very nature.’ into perspective: ‘Public uptake is not Sharing different perspectives and the main objective of the forum. If practices participants think too much abort public attention they might stop thinking and Talking about contents discussed at the talking freely. What might in the end get 5th GALF, the ECA President is clearly to the public’s attention is what changes happy with the two themes selected for in the respective SAI’s work subsequent the 2018 GALF. ‘We proposed the two to the GALF meeting.’ main themesafter sounding out with other GALF members before how they Aiming for and informal and thought- would perceive these topics. After all, provoking discussions the themes must be relevant and As to what made the 2018 GALF stand interesting for all members.’ He explains out from the other GALF the ECA that the two topics the ECA selected – President presents a rather balanced Carrying out performance audits in a picture: ‘Every host is completely free in political context: what are the how to organize the event.’ The limitations? On the first day, and particularly emphasised the innovative Communicating audit findings in a character of this year’s meeting in digital world: challenges and Luxembourg. ‘The format we was used opportunities on the second day – were was very different from the one last very well received by the participants. year. ‘This was for example also shown by the open discussions we had on them, with I think we were very lucky with our very diverse perceptions ventilated on moderators who did an excellent job the first theme and diverse practices on keeping the discussions vivid and the second theme. On the latter we focused. I am very grateful to our concluded that, despite certain risks and colleagues from the Swiss Federal Audit loopholes regarding digital and social Office, Michel Huissoud and Brigitte media, as SAIs we will have to use these Christ. And the key note speakers, Ann

PUBLIC AUDIT 207 PUBLIC AUDIT 2018 GALF - A forum for a Frank and open Exchange between World Leaders in Public Audit

Mettler of the European Commission experience, not the least thanks to the and Jörg Müller-Lietzkow, professor in many interesting ideas brought forward Media Studies of the University of by his colleagues from around the Paderborn, were extremely good in world: ‘To see the topics we discussed kicking off the discussions and giving from a different angle and against other them the right direction.’ But he also background was particularly useful. In underlines that in the end, one does not the end, our approaches will always be need to completely re-invent a GALF European, but tested and refined in meeting each time. ‘We also tried to discussion with pople from other places learn from good practices of previous of the world.’ hosts. For example, we built on the The 6 GALF meeting will be hosted by work done by our Danish colleagues as China next year, followed by India in regards the country papers submitted 2020. by the participating SAIs in advance.’ Klaus-Heiner Lehne is convinced that The ECA President emphasises that the both the Chinese and the Indian SAIs ECA wants to preserve the informal will provide an excellently prepared character, by keeping the number of event with again very interesting and participants reasonably low and the fruitful deliberations. ‘One important level of reprezentatives high. ‘This event feature of the GALF is that every host is must remain as informal as possible to completely free in organising the event preserve its unique character. both in terms of content and structure. As host, I think it is important not to It might be very different from what we overload the event with presentations did. I do think, however, that at this and formal elements. The discussions year’s GALF meeting here at the ECA, should be frank and open. And they choosing the maximum number of must be moderated in a way that pays participants in a GALF meeting and level respect to the different cultural, political of representation, we have taken the and regulatory backgrounds of the necessary arrangements to secure the participants, so to ensure that each and meeting’s unique character for the every participant feels included and future.’ valued.’

Looking out for new exchanges at the 2019 and 2020 GALF meetings By: Klaus-Heiner Lehne, ECA President For Klaus-Heiner Lehne this year’s GALF meeting was also a personally enriching

208 No.20, may - august 2018

THE ROLE OF THE SUPREME AUDIT INSTITUTIONS IN ENHANCING ACCOUNTABILITY, TRANSPARENCY AND INTEGRITY IN THE PUBLIC SECTOR

Organised by the Bulgarian National Audit Office during the Bulgarian Presidency of the Council of the European Union

United we stand strong, and strength bears independence

Sofia, 15 May 2018

The High-level Conference „The Role of practices and achievements in the the Supreme Audit Institutions in respective field and one EU candidate Enhancing Accountability, Transparency and potential candidate country SAI and Integrity in the Public Sector”, presented its view on the challenges it is organised by the Bulgarian National facing. The purpose of the Conference Audit Office (BNAO) under the Bulgarian was the EU Member State SAIs and the Presidency of the Council of the EU candidate and potential candidate European Union, took place on 15 May country SAIs to share their experiences 2018 in Hall 3 of the National Palace of and leading practices in the Culture in Sofia. The Conference was implementation of the principles of attended by Heads and representatives good governance in the public sector - from 26 European Supreme Audit accountability, transparency and Institutions (SAIs), including 19 EU integrity. This governance is focused on Member States, and the European Court improving the life of the citizens and to of Auditors (ECA). The Conference was justify their trust in the institutions. divided into 4 panels and a discussion forum. In each of the panels, one EU Member State SAI shared the good

PUBLIC AUDIT 209 PUBLIC AUDIT The role of the Supreme Audit Instituions in enhacing accountability, transparency and integrity in the Public Sector

The Bulgarian National Audit Office supports the efforts of its colleagues from the region to develop further as modern SAIs and to be the “guarantors” for enhancing the accountability, Opening of the transparency and integrity in the public Conference by Mr. Tzvetan Tzvetkov, sector. The good governance of public President of the Bulgarian National resources, which founding principles are Audit Office responsibility, transparency and The Conference was opened by Mr. integrity, is one of the key conditions for Tzvetan Tzvetkov, President of the a better and safer future for the EU Bulgarian National Audit Office and citizens. Responsibility means the chair of the meeting. He emphasised understanding that expenditures are that the Republic of Bulgaria is not purely done in compliance with the convinced of the European perspective legislation but to bring real benefits to of its neighbours in the region and the society - such as quality education, supports their efforts to implement healthcare, transport and administrative reforms. Reforms that are being done services. Transparency means that the for the citizens of these countries and society is timely informed about the not just to meet the requirements for results of the work of the institutions - EU membership. whether they fulfil their legal powers, how they manage their budgets, how Supreme Audit Institutions of the EU they protect the interests of the candidate and potential candidate citizens. Integrity is another key factor countries are not just an impartial for the effectiveness of the institutions observer of the pre-accession process. because the good governance is based They have a key role because they give not only on rules and procedures but independent assessments of the also on shared ethical values in which all reforms conducted by the governments SAIs believe and should apply in their as well as recommendations for work - honesty, objectivity and intensifying the efforts and work of the competence. Improving the governance institutions. In this way, the Supreme and accountability in the public sector is Audit Institutions are one of the driving impossible if the SAI does not realize its forces behind the important processes role as model organization. To be truly a concerning the implementation of model and example of good reforms in their countries and are governance, the SAI must be vested becoming a “guarantor” that these with the necessary institutional reforms will reach their goal.

210 No.20, may - august 2018 Bulgarian National Audit Office ALSAI

independence which shall be not only important to have proper rules and constitutionally provided but also procedures, but also a value system in financially secured in order to be able to which we trust by implementing the carry out its work objectively, principles of integrity and ethics. professionally and impartially. The Moreover, this value system must be mission of the modern SAI is to carry shared in order the good governance to out audits not only to check compliance be built. In conclusion, Mr. Tzvetkov with the legislation, but also to emphasised on the slogan of the determine whether the funds are spent Bulgarian Presidency - "United we stand in an effective and efficient way as the strong ", which is an expression of the main objective is to determine whether understanding of a common European the planned results have been achieved. future and reminded on the whole In order to fulfil their powers, the SAIs quote by Stefan Stambolov, a great must have adequate administrative Bulgarian statesman and author of the capacity. This also includes the SAIs to first National Audit Office Act: "United have a functioning human resources we stand strong, and strength bears management system in order to assure independence". This according to us is highly qualified, motivated and honest the formula for successful Supreme employees. Nowadays, the modern SAIs Audit Institutions. are facing another challenge – to Welcome speech by Ms. Lilyana transform into 21st century Supreme Pavlova, Minister for the Bulgarian Audit Institutions which keep up with Presidency of the EU Council 2018 the rapid technology development, and are using the technologies to facilitate and improve their activities. This means digitization of the audit work, implementation of modern software products and IT solutions for carrying out audits. The SAI must take into Ms. Lilyana Pavlova, account the stakeholders` expectations Minister for the Bulgarian Presidency and have good cooperation and of the EU Council 2018, welcomed the communication with them so that they participants and pointed out that the could be provided with objective SAIs are not an enemy that the information about the state of the governments should be afraid of, but a public sector, because the objective partner who helps them to adapt their information is essential for generating structures and make them working and positive changes. Over the years, we complying with the requirements and have also realised that it is not only laws. Minister Pavlova also pointed out PUBLIC AUDIT 211 PUBLIC AUDIT The role of the Supreme Audit Instituions in enhacing accountability, transparency and integrity in the Public Sector

that the event is an important part of Subcommittee to the Budget and the Bulgarian Presidency`s Calendar Finance Committee of the National because of the active role the SAIs have Assembly of the Republic of Bulgaria in the integration of the Western Ms. Mariya Ilieva, Chairperson of the Balkans. The exchange of experience Public Sector Accountability between the SAIs of the EU Member Subcommittee to the Budget and States, Western Balkans and Turkey is Finance Committee of the National an important process for better Assembly of the Republic of Bulgaria, regulations and utilisation of resources. welcomed the participants of the The stability and trust in the public Conference and congratulated the administration, the integrity and Bulgarian National Audit Office for supremacy of the law are impossible having organised such an event under without the audit institutions. Minister the Calendar of the Bulgarian Pavlova also presented a brief video on Presidency. Ms. Ilieva pointed out that what have been done so far during the the Parliament is particularly interested Bulgarian Presidency, with main focus – in the good cooperation with the the EU perspective for the Western National Audit Office. The audit reports Balkans. In this relation she highly are a reliable source of information on acknowledged the efforts of the the state of the public sector. This helps Bulgarian National Audit Office to meet the National Assembly in the legislative at a joint Conference in Sofia the Heads decision-making process and to exercise of the SAIs of the EU Member States parliamentary control. and the Heads of the SAIs of the Western Balkans and Turkey. Ms. She emphasised the existing good Pavlova briefly presented the other cooperation between the BNAO and the focuses of the Bulgarian Presidency Bulgarian Parliament and illustrated it related to the debate about the future with examples of audits assigned to the of Europe, the young people and the BNAO and their impact - the efficiency multiannual financial framework. and effectiveness of the banking supervision, Sofia Airport EAD, Urban Mobility Center EAD, as well as this year`s assigned audit of the additional costs / transfers to the budgets of the first-level budget spenders. Ms. Ilieva stressed on the fact that the Bulgarian Welcome speech by National Audit Office is independent in Ms. Mariya Ilieva, Chairperson of the discharging its responsibilities. Public Sector Accountability

212 No.20, may - august 2018 Bulgarian National Audit Office ALSAI

Keynote speech by Mr. Klaus – Heiner public procurement in the Western Lehne, President of the European Court Balkans. of Auditors Mr. Lehne also shared his views on some of the main topics of the conference: Institutional independence - the SAIs are the guardians of the public finances and citizens’ interests – highlighting those things that go well In his keynote speech and shining a light on those that do not, Mr. Klaus – Heiner Lehne, President of which means: free choice of audit the ECA, emphasised the importance of topics, conclusions and recommenda- the high-level conference on such a tions, without outside pressure. Good topical issue - the European perspective governance in the public sector – and connectivity of the Western essential for citizens’ trust in their Balkans, and mentioned the excellent institutions; SAIs should be leading by cooperation between the ECA and the example, being a model organization for Bulgarian Presidency, established from good governance; their role as auditors its very beginning when Minister should not only be to identify Pavlova has visited the ECA to present weaknesses but to exchange and the priorities of the Bulgarian disseminate good practices for greater Presidency. The exchange of good accountability, transparency and practices between SAIs of the Member integrity throughout the public sector. States and those of the candidate Communication with stakeholders, in countries is very much the theme of the particular with the citizens - nowadays conference, added Mr. Lehne and SAIs are facing a challenging and expressed the ECA gratitude towards changing political, economic, the Bulgarian National Audit Office for technological and social environment providing the opportunity to obtain a and they need to respond on time to clear perspective from the countries of these new realities which leads to the the Western Balkans. Mr. Lehne necessity of developing a solid presented the main results and communication strategy with conclusions from a number of special stakeholders in an increasingly reports the ECA has published in the digitalised world; the role of the SAIs is recent years concerning the EU to provide and disseminate clear, spending in the Western Balkans region, reliable and unbiased information about and one synthesis report related to the the results of their activity.

PUBLIC AUDIT 213 PUBLIC AUDIT The role of the Supreme Audit Instituions in enhacing accountability, transparency and integrity in the Public Sector

Outline of key issues addressed in the reports; 48% of SAIs cannot hold any event public hearings to review their audit; 18% have no full freedom to decide on Panel I: Institutional Independence – content and timing of their audit Key Factor for SAI Effectiveness reports. Mr. Wiklicky also added that INTOSAI and SAIs have taken a series of measures for improvement such as approaching the United Nations asking for their and their Member States' support or launching awareness raising Mr. Wolfgang programs regarding the importance of Wiklicky, Director General in the independent SAIs for the benefit of Austrian Court of Audit, pointed out citizens. that only independent Supreme Audit Institutions can play an important role in promoting the efficiency, accountability, effectiveness and transparency of public administration - factors, which are also conducive to the Mr. Bujar Leskaj, achievement of the Sustainable Chairman of the SAI of Albania (ALSAI), Development Goals. Unfortunately, the gave a presentation on the challenges results of the global INTOSAI Survey in that the ALSAI is facing since it has 2017 on the performance and capacities started fighting for its independence - of SAIs has revealed that there are some from the debates in the Parliament, worrisome developments with regard to through the SWOT Analysis made on its the independence of SAIs and point out institutional independence, till the that the SAI independence situation is adoption of the ALSAI Law in November getting worse in comparison to previous 2014. Mr. Leskaj reminded of the years - the independence of 56% of the inspiring words of the former Secretary SAIs is in danger; the legislator General of INTOSAI, Dr. Josef Moser supervises budget applications of 46% that “Independence of SAIs is a corner of the SAIs; 75% of SAIs suffer from stone for the functioning of States. It interferences; more than 50% of strengthens Parliaments in their budgets approved for SAIs do not oversight and control function and is correspond to their needs; 27% of SAIs only guaranteed if established in law cannot publish any reports; 31% of SAIs and enshrined in the Constitution”. face restrictions regarding publication of

214 No.20, may - august 2018 Bulgarian National Audit Office ALSAI

Panel II: On the Road to Value-Driven systems and play a key role in Audits strengthening the public sector's performance, highlighting the principles of good governance, transparency and accountability. Taking into account the increased interest of external and internal stakeholders and the increasing The President of the scope of audit services provided by the Supreme Audit Office of the Czech SAI, there is an increasing challenge of Republic, Mr. Miloslav Kala, presented showing the values and benefits of the the new approaches to audit. They are SAIs. Responding to and reacting to a in compliance with the conclusions of changing environment and the X Congress of EUROSAI in Istanbul stakeholders' expectations is a key and in line with the social demand for factor in creating a positive difference in conducting audit activities that promote the lives of citizens. efficient public administration and Discussion forum: The SAI – Being a improve the quality of life of citizens in Model Organization for Good all areas of sustainable development. Governance There are regional specifics which explains why some topics are more emphasised than others. This, however, does not exclude active cooperation between the Supreme Audit Institutions, which must be based on Ms. Tytti Yli-Viikari, the principles that support the Auditor General of Finland, pointed out efficiency of such an activity. that the Supreme Audit Institutions are currently improving their capacity to offer relevant and timely audit information. In order to respond to the rapid changes in the operating environment new competencies are being developed. For future-proof SAIs, Mr. Duško Pejović, President and cooperation with peers and Auditor General of the State Audit stakeholders is vital. National and global Institution of Serbia, pointed out that networks are platforms that help us the Supreme Audit Institutions serve as build key competences and develop important pillars of national democratic new practices.

PUBLIC AUDIT 215 PUBLIC AUDIT The role of the Supreme Audit Instituions in enhacing accountability, transparency and integrity in the Public Sector

achieve good governance of the SAI. He raised the question of the "too strong" SAIs, those which are subject of a major public interest, and which are addressed for participation in public debates, including political ones. This, in turn, Mr. Seyit Ahmet Baş, could damage their objectivity. Another President of the Turkish Court of issue that Mr. Vesel highlighted was the Accounts, pointed out that the good recruitment, investment and retention governance can be defined as meeting of professional staff to ensure needs in an order of priority considering sustainable audit work. He also public preferences and performing emphasised the potential contribution public services in an effective, economic of SAIs to public life. The SAIs shall not and efficient manner in line with ethical be just critical towards the past issues, principles and accountability. SAIs’ but have and must also be visionary and biggest contribution to ensuring good sustainability oriented. The audit governance happens by strengthening institutions should look beyond on what transparency and accountability in is currently on the agenda of fulfilling services and decision-making governments and try to anticipate for processes and by presenting violations example financial problems that might to the Parliament and public. In line arise in the future. with those principles, the Turkish Court of Accounts, which is a constitutional Mr. Vesel also said that the Court of entity, conducts its activities with the Audit of Slovenia focuses on issues of purposes of submitting reliable and social relevance to society, especially in sufficient information to the Turkish the context of demographic processes Grand National Assembly and the public related to population aging, changes in concerning the results of the activity of demographic structure and migration. the public administrations.

In his speech, Mr. Tomaž Mr. Besnik Osmani, Vesel, President of the Court of Audit Auditor General of Kosovo*, stated that of Slovenia, focused on the ways to the role of the Supreme Audit

216 No.20, may - august 2018 Bulgarian National Audit Office ALSAI

Institutions has never been more comprehensible for the public opinion. important than it is today. He This main objective may be achieved by highlighted tree main principles the focusing the planned and already good governance is built on – conducted audits on real problems; independence, integrity and trust. Mr. both of the state and the society, and Osmani also pointed out some of the constantly improving the performance SAI`s activities regarding the of the SAIs. implementation of quality control procedures - cooperation with universities and intuitions not only to increase the quality of audit reports but also to increase the impact of work of the SAI in the public life of the country, prevention of conflict of interests and Mr. Naser Ademi, maintaining and developing the Deputy Auditor General of the former professional skills required to carry out Yugoslav Republic of Macedonia, and audit responsibilities. Mr. Sasho Jakovchevski, Deputy Head Panel III: Administrative Capacity of IT Audit, gave a presentation on the Modernization of SAIs – Example of challenges for modernization of SAO Good Governance in the Public Sector administrative capacities. Mr. Jakovchevski presented the Audit Management System (AMS) and pointed out that it provides standardized audit approach and fast and easy access to audit files with online/real-time monitoring of completion of audit plan activities; AMS also offers the possibility Mr. Krzysztof of knowledge sharing (learning from Kwiatkowski, President of the Supreme experience) among auditors by Audit Office of Poland, stated that the providing access to available Supreme Audit Institutions have to information from previous and current move from SAIs of monolog to SAIs of audits. dialog. An important challenge faced by Panel IV: Communication with Supreme Audit Institutions is the Stakeholders and Increasing the Trust obligation to constantly communicate of the Citizens with the society - to provide it with credible information on the government's work and its effects, PUBLIC AUDIT 217 PUBLIC AUDIT The role of the Supreme Audit Instituions in enhacing accountability, transparency and integrity in the Public Sector

Mr. Peter Kinsley, Mr. Hayo van der Deputy Director of Audit in the Office Wal, Senior International Advisor of of the Comptroller and Auditor General the Netherlands Court of Audit, gave a of Ireland, gave a presentation on the presentation on the topic “Trust based topic “Views of our stakeholders” and on Understanding - Communication shared the experience of the SAI of with stakeholders and increasing the Ireland in communicating with trust of citizens”. He highlighted stakeholders. What the Office of the examples from the Netherlands and Comptroller and Auditor General of other countries as well as he drew the Ireland is aiming to achieve with its attention of the participants to the work is to add value to the organisations activities of EUROSAI and the shared that it audits. By presenting interest of all of the SAIs. He pointed recommendations that help not just out that only more transparency will with their individual performance but lead to insight, which will lead to also which identifies good practices and understanding, which in its turn will lead improvements that are applicable to trust from the general public. SAIs across the public service. The SAI of have a significant role in providing that Ireland is also aiming to support the transparency, insight and understanding process by which the Parliament as long as they act on behalf of the through the Committee of Public people. Accounts holds public bodies accountable for the use of those public resources. In conclusion, Mr. Kinsley added that it is still important that the SAI is clear in its communication and constructive in the way it communicates. Mr. Milan Dabović, President of the State Audit Institution of Montenegro, pointed out that the importance of cooperation between the supreme audit institution and Parliament is reflected above all in the

218 No.20, may - august 2018 Bulgarian National Audit Office ALSAI

fact that they together make a balanced Exchange of audit information and data government accountability system. between the SAIs will be of benefit not Through its professional work, the only for the audit institutions but will supreme audit institution represents an also contribute to positive changes important partner to the Parliament and across the whole public sector. its contribution is irreplaceable. The quality of audit reports influences Key messages, outcomes and how well the Parliament, the auditees, recommendations the media and the citizens can use the audit findings and recommendations. Only independent SAIs can play an important role in promoting the The SAI can ensure the trust of the efficiency, accountability, effectiveness citizens by presenting clear, balanced and transparency of public and evidence based reports to the administration. Parliament and on matters that can lead to improvements and that can help for Independence of SAIs is a corner stone the better utilisation of public for the functioning of States. It resources. strengthens Parliaments in their oversight and control function and is It is important that the SAI is clear in its only guaranteed if established in law communication and constructive in the and enshrined in the Constitution. way it communicates. The budget and financial independence Recruiting capable professional staff of the SAIs as well as the and keeping it is important to ensure disproportionate correlation between sustainable audit activities. It is not only the increase of their powers and their important to have proper rules and financial resources are main issues procedures, but also shared values and which limit the SAI activities. It is to implement the principles of integrity necessary to develop awareness raising and ethics. programmes regarding the importance In times of rapid technology of independent SAIs acting for the development, the modern SAIs are benefit of citizens. facing the challenge of digitizing their One of the good practices among some audit work by introducing advanced of the EU Member States regarding the software products and IT solutions to management of the relations between carry out audits. the SAIs and the Parliament is the existence of a parliamentary body designed to deal with the Supreme Audit Institutions. PUBLIC AUDIT 219 PUBLIC AUDIT The role of the Supreme Audit Instituions in enhacing accountability, transparency and integrity in the Public Sector

220 No.20, may - august 2018

ESSENTIAL PROFESSIONAL SKEPTICISM FOR A QUALITY AUDIT

Skepticism is not simply and only at the centerBy: of Gastonthe audit, Moonen, in fact itDirectorate is an inherent of the Presidency internal part of most auditors. Such a fact is not very visible to third parties, bearing in mind that these parties, on the one hand, require auditors to be more skeptical,

hence to raise their suspicion, and on the other, put pressure on them meet deadlines and carry out audits within tight financial budgets. Precisely, these behaviors of the stakeholders pose a true challenge in the audit process.

By: Prof. Dr. Hysen Ҫela, Chairman. The should be is naturally part of their Institute of Authorized Accounting professional behavior. Skepticism is not Experts of Albania (IEKA) simply and only at the center of the audit, in fact it is an inherent internal part of most auditors. Such a fact is not Opening very visible to third parties, bearing in External auditors, during their mind that these parties, on the one engagement in auditing financial hand, require auditors to be more statements and other historical financial skeptical, hence to raise their suspicion, information, always adhere to the and on the other, put pressure on them requirements of technical and meet deadlines and carry out audits professional standards. These standards within tight financial budgets. Precisely, require that in each case all appropriate these behaviors of the stakeholders procedures be followed and profe- pose a true challenge in the audit ssional skepticism be implemented, process. particularly emphasized in complex Although the concepts of professional issues of professional judgment.There skepticism are relatively simple and are many experienced auditors who almost direct, in everyday practice, this never lose the will to ask for the figures issue finds different treatments, mainly included in the financial statements and due to the lack of a common financial reports. The temptation to ask understanding and the lack of practical on what basis the figures are calculated guidance on what skepticism is and the need to make sure they are as it professional and how it should be

PUBLIC AUDIT 221 PUBLIC AUDIT Essential professional skepticism for a quality audit

implemented and documented in the skepticism (i) the attributes of the audit practice. auditor, (ii) the thinking of the auditor and (iii) the auditor's actions 1. A definition on the notion of - pervade the entire audit process professional skepticism and are an integral part of the audit The word skepticism derives from quality. In a synthesized way, the word "skeptic", which origins in professional skepticism will be Ancient Greece, "skepticus", and has defined as an attitude involving the meaning "curiosity or reflection". suspicious thinking, alertness to Curiosity means "searching for conditions that may indicate possible information by asking, ie, asking." anomalies due to error or fraud and The features commonly associated a critical evaluation of audit with being skeptical include evidence. questioning and careful observation, 2. The link between judgment and seeking beyond what appears and professional skepticism avoiding excessive trust or unproven. Skepticism in a professional environ- Professional skepticism is indispensable ment involves suspicious and for a qualitative professional judgment. distrustful attitude based on a However, it is only one of the standard of care and implies proper components that helps the auditor or a care in the context of professional field professional to exercise sound standards, rules, oversight, professional judgment. For example, processes, negotiation, evidence despite the fact that a professional may collection and evaluation, be skeptical, this alone is not enough for professional judgment, complex a professional to make quality business transactions, incentives and judgments and make the right decisions. different motives, rationalization, So a professional judgment requires, etc. The IAASB's International besides skepticism, the necessary Auditing Standard - SNA 200 requires accounting and auditing expertise as the use of professional skepticism as well as practical experience. In this a tool to improve the auditor's ability sense, skepticism can be considered as to identify the risks of material an instrument to initiate professional anomaly and to react to assessed judgment, although the latter needs risks. According to this standard, an more instruments, including knowledge, audit carried out without a skeptical skills and rational ways of dealing with professional attitude is unlikely to be problems. a qualitative audit. The three The academic literature of the field, but components of professional also the relevant accounting and

222 No.20, may - august 2018 ALSAI Prof.Dr.Hysen Çela, Chairman, IEKA

auditing standards refer to skepticism direction is not dishonest nor does he with the words "critical thinking and accept his indisputable honesty". With evaluation" related to audit evidence. such an approach, the auditor evaluates However, terms such as "critical the evidence collected carefully and thinking" and "critical evaluation of objectively, but not necessarily audit evidence" are somewhat unclear assuming that it is constantly dealing and leave room for interpretation, with direction, inability, or fraud. In especially when it is necessary to conclusion we can say that the analyze and define what are the performance of professional judgment appropriate levels of critical thinking is assisted by professional skepticism and evaluation. Also, this uncertainty is and is accomplished through the ability, increased when assessing how this knowledge and motivation of the skeptical behavior is demonstrated and auditor, always keeping in mind the documented against the background of environment in which judgment is various risks at levels of assertions for conducted. amounts in the financial statements, 3. An added focus on professional transaction classes or information skepticism provided in the explanatory notes to the Under the conditions of an economy statements. that tends towards globalization, when The audit literature outlines different relationships between entities from perspectives of professional skepticism. different jurisdictions become natural, The suspicious looks seem to comply business transactions tend to be with the specific requirements that increasingly complex. It is this growing envisage auditing standards, i.e. the complexity, which has also influenced assumption that there are significant the standards of financial reporting, risks of fraud, for example, in which also tend to be sophisticated. A recognizing income regardless of revolution in the field of information previous experience in auditing an technology plays a minor role, the entity's revenue and despite the effects of which are becoming an competence and integrity of individuals essential element of the professional appointed to management bodies. activities of the accounting and auditing Constant doubt in this regard assumes field. that there may be a degree of neglect, Financial reporting standards based disability or dishonesty in the historical largely on the principles, reporting a financial information compilers. Many number of elements in the financial areas of audit standards seem to have a statements using concepts such as fair neutral perspective. For example, "the value and a number of accounting issues auditor does not even assume that of recognition and measurement of

PUBLIC AUDIT 223 PUBLIC AUDIT Essential professional skepticism for a quality audit

elements valuation are greatly the quality of the audit, due to risks increasing the need for knowledge and such as self-review or familiarization. method specialized in making Under these circumstances, the reasonable and admissible judgments. professional skepticism of the auditor is Through judgments the elements in the potentially "undermined", as it is highly financial statements receive value and likely that business entity management of course the professionals account for claims are accepted as true when they them and record them appropriately. In may not be. Auditors located in this kind their verifier's role for the accuracy and of conflict of interest are most likely not reliability of financial reports, auditors to strictly follow the procedures consider the fact that increasing required by auditing standards. complexity in transactions and reporting 3. The need of a continuous skeptical and control standards increases the professional attitude need for management judgments, which often occur to be inappropriate Auditing professionals, in coordi- for due to subjectivity and conflicts of nation with academics, standard interest. Under these conditions, to compilers, and regulators, are aiming increase user confidence in financial to develop a more comprehensive reporting, auditors adopt approaches and practical approach to based on professional skepticism, which professional skepticism, which in in other words implies the underlying practice would enable filling in the approach to doubt about the existence gap and lack of guidance in its of circumstances or facts or ways that application in practice. The latest may affect unless the fair presentation IESBA and IAASB proposals have of the effects and events across the been emphasized in developing a reporting chain of financial information. more practical and rational Being fundamental in auditing, implementation approach in this professional skepticism is set today in regard. For auditors, the the focus of the work of IFAC's implementation of professional International Standards of Audit and skepticism should be seen as a Ethics Standards (IAASB and IESBA). continuous process, related to the The involvement of auditors in the same risk of material abnormalities and company and the provision of other the respective factors of business non-audit services, such as consultancy, risks. tax advice, etc., as well as the The implementation of professional continuation of relationships with the skepticism on a continuous basis same customer for many years are requires the auditor to consider the elements that potentially could threaten entire risk assessment mechanism,

224 No.20, may - august 2018 ALSAI Prof.Dr.Hysen Çela, Chairman, IEKA

which begins with the initial cism: recognition of the entity, the prudent and prudent, rigorous risk assessment, the risk review and reassessment over a longer period all stages of the audit, and appropriate response to the assessed risks. Throughout this chain of activities and stages, auditors need to implement a proper level of skepticism, which guarantees them the ability to collect and evaluate The use of professional skepticism sufficient and appropriate audit depends, inter alia, on the evidence. The diagram below gives circumstances and the operating an illustration of the use of environment of business entities. Some skepticism during the impleme- of the factors that lead to a neutral or ntation of audit procedures and their more suspicious attitude and thus the documentation. The scheme starts need for more or less audit evidence are with the initial risk assessment to listed in the last part of the scheme. proceed further, with the review of These factors are mainly based on the this assessment and the relevant risk and vulnerability of material feedback through audit procedures. abnormalities and the indications The scheme focuses on introducing provided by audit evidence. auditor skeptical behavior within a Factors that lead to the need for confidence segment - from full trust additional audit evidence relate to the to the left where skepticism does not complexity of business transactions, exist, to total distrust or suspicion, extended use of fair values, subjective where skepticism is almost the estimates, and rapid changes to maximum. applicable financial reporting standards. An illustrative scheme of All of these factors tend to increase the implementing professional skeptic- degree of professional judgment and consequently increase the skepticism that auditors should apply. As a conclusion we can say that professional skepticism should be practiced by all professional accountants, and not just auditors. Preparers in particular should exercise

PUBLIC AUDIT 225 PUBLIC AUDIT Essential professional skepticism for a quality audit

skepticism before submitting 3. SNA 240, Auditor Responsibilities information to external auditors. Audit Related to Fraud in Audit of PF 2009. committees and internal auditors New York, NY: IFAC. should challenge themselves, the 4. PCAOB AU 230, Due Professional Care controls set and the quality of the in the Performance of work, 2006. information they produce before www.pcaobus.org. submitting it to external auditors. It is 5. Nelson, M.Ë. 2009. “A model and not the duty of auditors to prove that literature review of professional direction has gone wrong, is the skepticism in auditing.” Auditing: A direction that should support his Journal of Practice & Theory. assertions. 6. Steven M. Glover & Douglas F. Effective skepticism requires that on the Prawitt, 2013 one hand never accept the answer given without being assured, even if it seems 7. IESBA Code of Ethics for professional credible, and on the other hand, doubts accountants, 2016 materialize in proper, rational questions 8. Audit Manual of Financial Statements, that help to confirm the truth or vice based on IAASB's clarified ISAs, 2017, versa her. Budgets, deadlines, work Hysen Cela practices and methodologies should not hinder the exercise of skepticism. Audit firms should find better ways, including potentially using technology, to maintain professional skepticism at the right level. Translated by: Kristal Shytani Consulted Literature: 1. AASB, SNA 200, General Objectives of Independent Auditors and conduct an audit in accordance with International Standards on Auditing, 2009. New York, By: Prof. Dr. Hysen Ҫela, Chairman. NY: IFAC. The Institute of Authorized 2. SNKC1 - Quality control for firms that Accounting Experts of Albania (IEKA) perform audits and reviews of historical financial information and other security and related services commitments. 2009. New York, NY: IFAC

226 No.20, may - august 2018

DIFFERENCES BETWEEN U.S. GOVERNMENT ACCOUNTABILITY OFFICE AND ALBANIA HIGH STATE CONTROL APPROACHES TOWARD PERFORMANCE AUDIT WITH A FOCUS ON MEASURING THE EFFECTIVENESS OF GOVERNMENT PROGRAMS Strategic Papers for the GAO’s Fellowship

With its main mission to support the U.S. Congress and to help improve the performance and ensure the accountability of the federal government, GAO pays particular attention to the entire auditing process, which is conducted in accordance with generally accepted government auditing standards. After the congressional mandate or request is accepted, developing the researchable question(s) and determining criteria, the audit process focuses on data collection

and data analysis.

By: Alma Shehu, AL-SAI Auditor The change in the management of HSC in December 2011 brought significant Executive Summary changes in the management philosophy The mission of High State Control of of this institution. The new HSC Albania (HSC) as an independent, Chairman, Mr. Bujar Leskaj, stressed constitutional institution is to inform that in addition to consolidating the public and the Albanian Parliament financial audits, further development about the use of public resources by the can be achieved by drawing attention to central and local government and other performance audits1 conducted in line public entities. Also, HSC promotes with INTOSAI standards. accountability and transparency across This purpose of this strategy paper is to the public sector in accordance with introduce the best practices of the U.S. International Organization of Supreme Audit Institutions (INTOSAI) standards 1 and best practices, contributing to good Speech of Mr. Bujar Leskaj, nominated by the governance through the fight against President of the Republic of Albania for the post of the HSC Chairman, held in the Commission of Economy corruption. and Finance on 14.12.2011, on the occasion of the presentation of his platform for leading HSC PUBLIC AUDIT 227 PUBLIC AUDIT Differences Between U.S. Government Accountability Office and Albania High State Control Approaches Toward Performance Audit with a Focus on Measuring the Effectiveness of Government Programs

Government Accountability Office that and conducting its performance audits might be applicable to HSC when to better suit new challenges and meet conducting performance audits in the expectations of the Albanian addressing future challenges, especially citizens, Parliament, and other in measuring the effectiveness of stakeholders. government programs. Objectives With its main mission to support the The purpose of this strategy paper is to: U.S. Congress and to help improve the  Describe the Albanian Supreme performance and ensure the Audit Institution approach to accountability of the federal performance audit, especially in government, GAO pays particular measuring effectiveness. attention to the entire auditing process,  Describe the U.S. Government which is conducted in accordance with Accountability Office approach to generally accepted government auditing performance audit, especially in standards. After the congressional measuring effectiveness. mandate or request is accepted,  Analyze and observe differences developing the researchable question(s) between the two approaches. and determining criteria, the audit  Make recommendations for process focuses on data collection and improving the Albanian Supreme data analysis. The sufficiency and Audit Institution’s approach on appropriates of the data are key performance audits, especially with a elements that help GAO auditors focus on measuring effectiveness support conclusions and recomme- ndations about effectiveness of certain Introduction programs. In the recommendation The fall of the communist regime and follow-up process, considered as the the establishment of democratic order last—but not less important—step in in Albania, as in all institutions, were the audit process, GAO examines the accompanied by substantial change in implementation of the recomme- the High State Control which, which ndations. This follow-up process until the beginning of the 1990s, was an measures improvements to the program institution fully aligned with the and how the recommendations have government. helped make programs more effective. Profound democratic reforms that have Being able to implement this good been carried out in Albania to improve practice of GAO, HSC can increase its the lives of its citizens and the national credibility and capacity in developing goal to a full membership in the

228 No.20, may - august 2018 ALSAI Alma Shehu, Auditor, ALSAI

European Union were also accompanied the deficiencies of government by the adoption of the new constitution programs and provide effective in which articles 162, 163, 164, and 165 recommendations for the improvement sanctions the following: of the effectiveness and the efficiency of this program.  The authority and the function of High State Control; This paper aims to identify (1) GAO’s  The election of the Chairman of HSC; approach on conducting performance  The object of the audit activity; audits, (2) stakeholders involved in  Reporting and relations with the planning, conducting, and reporting in Parliament; performance audits and their specific  Relations with the government. role in GAO’s audit process, (3) GAO’s Law no. 154/2014, "On the Organization methodologies used for data collection and Functioning of the High State and data analysis, and (4) GAO’s follow- Control", fully in compliance with the up process with a focus on measuring International Standards of Supreme the effectiveness of the government Audit Institutions (ISSAI) and the programs. European best practices, and developed in cooperation with the institutions of CHAPTER I the European Union, has clearly 1.1 HSC’s Organization Structure and established the right and duty of HSC to Framework conduct performance audits. Keeping in mind the stages that HSC has In fulfilling the obligations of the law, undergone and the tradition created, HSC established the Department of the activity of HSC until 2008 was Performance Audit, which continues to focused on conducting compliance faces different challenges such as the audits and few financial and capacity building and professional performance audits. It is important to development of the performance stress that Law No. 8270 of December auditors. 23, 1997, amended with the Law No. GAO, as a leading institution in the 8599 of April 10, 2000, had not given a INTOSAI community, has established definition or specifically addressed processes, procedures, and internal performance audit as one of the audit structures, which support the audit types. The law states that: “The main teams to select the appropriate objective of High State Control is to methodology for collecting and control the effectiveness and usefulness analyzing the data and contributing so of the use of public fund ..." but it did in audit reports which clearly address not give a clear mandate to the HSC to carry out performance audits. PUBLIC AUDIT 229 PUBLIC AUDIT Differences Between U.S. Government Accountability Office and Albania High State Control Approaches Toward Performance Audit with a Focus on Measuring the Effectiveness of Government Programs

By the management structures at that ….Disappointing results of some public time, performance audit was seen as a policies have shown from one side a gap derivative of other audit types rather between policies goals and schemes, than as a new type of audit, which and the complex and ever-changing contributes on measuring economy, nature of the country's social and effectiveness, and efficiency. In 2011, economic problems on the other. They HSC had conducted about 152 audits require a new type of responsibility, in but only one was a performance audit. which public sector auditing should play its role by taking a dynamic rather than To establish the institution's activity in a static approach. HSC will focus its accordance with the INTOSAI standards performance auditing precisely and and the aim of multi-dimensional mainly on results rather than in the information of the Parliament on the process, emphasizing the need for use of public money, along with the change, for responsible and continuous change in the management of HSC in improvement of public management. 2011, special attention was paid to The institution has the challenge to performance auditing. In this regard, in consider whether policy goals and the Strategic Development Document schemes are related to real-life 2013-2017 third goal focused on the problems and the concern of improvement of the audit quality and stakeholders”. the increase in the numbers of As the first step in fulfilling this performance audits2. important goal, HSC established in This important document stressed that October 2012 the Department of “Performance audit for the upcoming Performance Audit, which consisted of strategic period will be a consolidated 16 auditors. In 2017, the Performance activity with a multiplied volume of Audit Department consisted of the audits, with well-trained staff Department Director and 19 auditors. demonstrating very good skills in With the purpose of conducting audit carrying out this type of audit influential work on the basis of international in the Albanian public administration. auditing standards and help auditors in Performance Audit will be one of the all the stages of the audit work, HSC two most important activities published the Performance Audit Guide: throughout the institution's activity. ISSAI 3000-3100. With the publication of this important document HSC goal was to: 2 Strategic Development Document 2013-2017, pages 22-24. 230 No.20, may - august 2018 ALSAI Alma Shehu, Auditor, ALSAI

 assist auditors in achieving high Within the goal of increasing the quality work in performance audits; professional capacity of the auditors,  stimulate the professional HSC has paid particular attention to competence of HSC auditors; both internal and external training  provide a basis for carrying out programs, especially for the successfully these types of audits; and enable the general public and performance auditors. During 2012- specific users to gain a better 2017, each HSC auditor attended on perspective and understanding of average more than 25 days of training the practices and the per auditor. In comparison, for the professionalism of the Supreme period 2002-2011, this indicator had 3 State Audit. been around 2.1 training days per Another important milestone in the auditor. work of the Performance Audit Since 2011, HSC has increased the Department is the publication in 2015 of number of its performance audits each the Manual of the Performance Audit year. For the period 2011 to 2017, HSC Department. This manual provides has increased the specific percentage of guidance to HSC performance auditors performance auditing in its auditing by describing all phases of the activity. Performance auditing only performance audit cycle such as comprised 1 percent of HSC’s audit strategic planning, annual planning, activity in 2011, while the percentage of audit planning, audit approaches, audit this type of audit increased in 2015 to 8 criteria, audit methodologies, design percent, and in 2017 to about 10 matrix, data collection and data percent. analysis, report writing, final report delivering, and follow up. Since 2011, HSC has increased the number of its performance audits each In 2015, HSC also published year. For the period 2011 to 2017, HSC “Performance Indicators” The has increased the specific percentage of publication refers to the British performance auditing in its auditing experience and is considered as a guide activity. Performance auditing only for the HSC performance auditor in comprised 1 percent of HSC’s audit identifying, defining, explaining and activity in 2011, while the percentage of illustrating the performance indicator this type of audit increased in 2015 to 8 groups through which a public entity percent, and in 2017 to about 10 can be evaluated by parties within and percent. outside the organization.

3 Performance Audit Guide: ISSAI 3000-3100, page 3. PUBLIC AUDIT 231 PUBLIC AUDIT Differences Between U.S. Government Accountability Office and Albania High State Control Approaches Toward Performance Audit with a Focus on Measuring the Effectiveness of Government Programs

Performance Audit in HSC for the year 2011-2017 Year Total Number of Number of Specific Percentage of Audits Performance Performance Audits in Audits Percentage 2011 152 1 1 2012 158 4 3 2013 153 6 4 2014 160 8 5 2015 158 12 8 2016 154 13 8 2017 156 15 10

The coverage of performance audit comparing, recommends optimum currently ranges from in-depth specific solutions, aiming primarily to change performance of government programs the behavior and mentality of the public to governmental and administrative official through open and constructive reforms undertaken by the government, communication, without compromising public finance management evaluation, decision- or policy-making”. assessing the effectiveness of The number of the findings, conclusions development strategies in different and the recommendation has also fields, fiscal administration programs increased from year to year. In 2017, and reforms evaluation, medical care, the totals were as follow: government education reforms, evaluation of environmental and energy  528 findings. and projects, and assessing single  424 conclusions. entity’s performance (see table 2).  396 recommendations. The recommendations made by the In his speech on the occasion of the auditors of the Performance Audit HSCs annual analysis for 2016, the Department are primarily related to the Chairman, Mr. Bujar Leskaj, stressed improvement of the legal and regulatory that “Performance audit will continue to framework, and recommendations are remain a priority of our work, as an focused on the improvement of the audit that prevents before penalizing, studies analytically before mechanically

232 No.20, may - august 2018 ALSAI Alma Shehu, Auditor, ALSAI

organizational aspects of audited Excemple of audit matrix for performance audits in entities. HSC Given the fact that HSC for years has mainly performed compliance audits and the fact that institutions recognize this type of audit, the initiation and the conduct of performance audits was not easy. Most officials at every level in the public administration have a contradictory approach toward this type of audit and still do not understand the For the researchable question and the role of performance audit. sub-questions, the teams establishes 1.2 Measuring effectiveness in the criteria, data, sources of the data, Performance Audits in HSC methods used for gathering the data, HSC can decide independently and at analytical techniques, limitations in the any time on its plan of activities. Before conclusions that can be reported, and the year end, the Chairman approves the description of unusual events on the the Annual Audit Plan of HSC for next basis of its analysis. year based on the proposals made by Measuring the effectiveness of the the department directors. central and local government programs After the Annual Audit Plan is approved, and policies is closely linked to the the group of auditors who will conduct resource of data, their authenticity and the audit for each topic is established. reliability, the methods selected by the audit team to collect the data which, In the preparatory phase, the audit after being properly analyzed, can team strives to achieve an provide a clear picture of the understanding for both the policy area effectiveness of these programs. and the administrative structure of the entity to be audited. After the team has Part of the HSCs Manual of Performance identified the program, the objectives of Audit Department is also a short guide the program, inputs, and expected of audit approach/methodology. This outputs, the team continues its section stresses “…Audit discussion with the Department Director Methods/Techniques—This section and develops the researchable question should list all techniques for collecting, and designs the matrix. processing, analyzing and publication of information. The methods must be

PUBLIC AUDIT 233 PUBLIC AUDIT Differences Between U.S. Government Accountability Office and Albania High State Control Approaches Toward Performance Audit with a Focus on Measuring the Effectiveness of Government Programs

consistent with the selected approach. The new law of HSC No. 154 approved For example, the audit team cannot by the Parliament in November 2014 choose a quantitative approach and “On the Organization and Functioning of questionnaires with open questions are High State Control” clearly sets out how used as a method for collecting data”.4 the HSC will follow up the recommendations. Article 15 j, “Rights Data in HSCs performance audits is and duties of HSC” states that “High mainly collected from file reviews, State Control, when appropriate, at the interviews of audited entity employees, beginning, during and/or at the end of open-ended and close-ended the audit …set a deadline for questionnaires, active research, and implementing the recommendations and best practices. The audit team based on has to be informed by the audited audit experience, knowledge gained entities about the implementation of the during the pre-phase study, trainings recommendations within 20 days “. and the background education of the team members, is responsible for Article 30, paragraph 2, “HSC setting the criteria’s and the decision for recommendations and follow up”, states what data to collect and analyze. The that “Audited entity reports to the High lack of the knowledge in the State Control on the progress of the methodologies about data collection implementation of the recommend- and data analysis and each methods dations given within 6 months of the limitation in this important field makes notification date of the audit report”. it difficult for HSC auditors to properly The document of HSC Internal measure the effectiveness of Regulation and the decision of Chairman governmental programs. of HSC in 2016 "On procedures for The Manual of Performance Audit tracking and documenting the Department does not have a specific verification work on the implementation section that describes each method that of HSC recommendations” are the can be used for data collection and data guiding documents for the follow up. analysis. The follow up is an important procedure in the audit process in HSC and is done 1.3. Follow up in HSC as a mechanism for all types of audits. In the successive for measuring the effectiveness of audits, reporting about the follow up of central and local government program the recommendations is an important and policies part of the audit report in which detailed information is provided on how the HSC recommendations given in the 4 Manual of Performance Audit Department, page 51 234 No.20, may - august 2018 ALSAI Alma Shehu, Auditor, ALSAI

previous audit have been implemented. Development Goals. NSDI is the Based on the information and their document that presents the vision for action plans that the audited entities the development of democracy, the have presented to HSC, at the end of social and economic development of the each year, HSC conducts a follow up country, outlining the aspirations for audit on how the action plans have integration into the European Union. been implemented. Each audit NSDI presents how this vision will be department performs the follow up of achieved through the policies and its recommendations and reports priorities that aim to: separately. HSC has not yet a  Encourage country development consolidated a data base for audit rates, generating sustainable recommendations and that makes it economic growth, through a difficult to follow up, especially for macroeconomic and financial performance audits. As mentioned stability; before, the recommendations of HSC  Achieve the standards that serve performance audit are related to the citizens, increasing welfare and providing protection of organizational nature of internal control  their rights; issues and proposals for improvement  Transform Albania into a standard of the legal and regulatory framework. country, enabling membership in the The entities tend to implement more Union European; and the recommendations for the  Build policies that increase improvement of internal controls. competitiveness and economic Changes in laws and regulatory growth of the country, compared to countries of the region and beyond. frameworks require time and the involvement of many parties, and this Duo to its limited capacities and makes it difficult for the performance experiences, HSC has not yet developed department to report on the a specific document/guideline on how implementation of these recomme- to follow up and report to the ndations. Parliament about the achievement of the goals set in the NSDI. The government of the Republic of Albania has developed the National CHAPTER II Strategy for Development and 2.1. GAO’s Organization Structure and Integration (NSDI) and this document Framework combines the EU integration agenda with the country's sustainable economic The U.S. Government Accountability and social development, including the Office (GAO) is an independent, interconnection with Sustainable nonpartisan institution that works for

PUBLIC AUDIT 235 PUBLIC AUDIT Differences Between U.S. Government Accountability Office and Albania High State Control Approaches Toward Performance Audit with a Focus on Measuring the Effectiveness of Government Programs

the United States Congress. Its operations. GAO is headed by the mission is to support the Congress in Comptroller General, who is appointed meeting its constitutional to a single 15-year term. GAO is responsibilities, to help improve the organized by 14 mission teams, Office of performance and ensure the the General Counsel, and the Office of accountability of the federal Inspector General. government for the benefit of the The audit activity of GAO is based on the American citizens. GAO supports professional standards and guidance congressional oversight by: contained in Generally Accepted  auditing agency operations to Government Auditing Standards determine whether federal funds are (GAGAS), also known as the Yellow being spent efficiently and Book. This document provides a effectively; framework for conducting high-quality government audits. These standards  investigating allegations of illegal also are used by auditors of state and and improper activities; local government entities and entities  reporting on how well government that receive government awards and programs and policies are meeting audit organizations performing GAGAS their objectives; and audits. These standards contain requirements and guidance dealing with  performing policy analyses and ethics, independence, auditors' outlining options for congressional professional judgment and competence, consideration. quality control, the performance of the The Budget and Accounting Act of 1921 audit, and reporting. transferred auditing responsibilities 2.2. Performance Audit in GAO from the Treasury Department to a new agency and thus began the activity of The audit work of GAO and the products the U.S. General Accounting Office.5 The presented to the Congress and to the act made GAO independent of the public are mainly performance audits, executive branch and gave it a broad financial audits, and attestation mandate to investigate how federal engagements. money is spent. Later legislation GAO does its work at the request of clarified or expanded GAO's role, but congressional committees or the Budget and Accounting Act of 1921 subcommittees or is mandated by public continues to serve as the basis for its laws or committee reports. GAO also

5 The U.S. General Accounting Office became the U.S. undertakes audits under the authority Government Accountability Office in 1994. 236 No.20, may - august 2018 ALSAI Alma Shehu, Auditor, ALSAI

of the Comptroller General. In accepting audit. This is the process in which the the requests received by Members of audit team tries to understand and Congress, GAO can only undertake work clarify the engagement objectives, that is within the scope of its authority conducts background research about and competency. In determining the request received to inform the whether to accept congressional stakeholders involved, design the audit requests, along with the scope and matrix, and develops proposed scope timing of any related work, GAO and the methodology of the audit. The assesses whether the entity, program, audit team, in collaboration and or activity to be evaluated receives continuous discussion with the federal funds or is carried out under stockholders, identifies the risks and existing federal law. About 80 present of determines the data to be collected and the audits conducted by the GAO are assessed to develop findings, reach performance audits. conclusions, and make recommendations in measuring the The success of the work done by GAO is economy, efficiency, and effectiveness mainly in the planning process of the in performance audits. Design matrix used by GAO auditors while planning and conducting performance audits Researchable Criteria and Information Scope and Limitations What This Question(s) Required and Source(s) Methodology Analysis Including Data Will Likely Reliability Allow GAO to Say What What information does the How will the team What are What are question(s) is team need to address the answer each the the the team question? Where will they question? engagemen expected trying to get it? Describe strategies for t’s design's results of answer? For performance audit collecting the limitations the work? Identify key objectives that will evaluate required information and how Describe researchable evidence against explicit or data, such as will it affect what can questions. criteria, identify the criteria conducting random the likely say. Ensure each or plans to collect sampling, case product? Draw on question is documents that will studies, DCIs, focus Cite any preliminary specific, establish the criteria to be groups, limitations results for objective, used. For performance audit questionnaires; as a result illustrative neutral, objectives that will not benchmarking to best of the purposes, if measurable, evaluate evidence against practices; using information helpful. and doable. explicit criteria but instead existing data bases; required or Ensure that Ensure key add assurance related to a taking or acquiring the scope the terms are program (implicit criteria), photographs, video or and proposed defined. add “Criteria: A6.03” here. audio recording, etc. methodolog answer Identify documents or types Describe the planned y, such as: addresses of information that the scope of each - the question

PUBLIC AUDIT 237 PUBLIC AUDIT Differences Between U.S. Government Accountability Office and Albania High State Control Approaches Toward Performance Audit with a Focus on Measuring the Effectiveness of Government Programs

Researchable Criteria and Information Scope and Limitations What This Question(s) Required and Source(s) Methodology Analysis Including Data Will Likely Reliability Allow GAO to Say team must have. strategy, including the Questionabl in column Identify whether timeframe, locations e data one. photographs, video, audio, to visit, and sample quality As or other media could be sizes. and/or appropriate, collected to enhance Describe the reliability. describe documentation and analytical techniques -Inability to potential communication of to be used, such as access video, information. regression analysis, certain audio, Identify plans to address cost benefit analysis, types of animation, internal controls and sensitivity analysis, data or or other compliance. modeling, descriptive obtain data media that Identify plans to follow up analysis, content covering a could help on known significant analysis, case study certain time communicat findings and open summaries, etc. frame. e recommendations that Describe the steps to -Security information. team found in obtaining be taken to assess classificatio background information. reliability of the data n Identify sources of the sources. restrictions. required information, such -Inability to as databases, studies, generalize subject area experts, or program officials, models, extrapolate etc. findings to the universe. -Be sure to address how these limitations will affect the product.

As part of the legislative branch of their activity. GAO uses a risk-based government, which helps and supports management approach throughout the the Congress on taking sound decisions whole performance audit uses the for benefit of the American citizens, stakeholders and expert involvement in GAO presents to the Congress reports its engagements from initiation of work that are fact based and help the through product issuance. agencies to identify the challenges and The design matrix or design paper the gaps and take action to improve prepared by the audit team describes

238 No.20, may - august 2018 ALSAI Alma Shehu, Auditor, ALSAI

the audit objectives, scope, and ARM methodologists in ARM’s Center methodology. In addition to the design for Design, Methods, and Analysis matrix, the team prepares a project plan (CDMA) or team-based methodologists which specifies the tasks, staff provide assistance in formulating responsibilities, and estimated dates for researchable questions and in completing steps in the audit. identifying methodological issues. ARM specialists are involved in discussing and 2.3. Stakeholders and their role in the selecting the methodological audit process approaches. ARM or team specialists, Depending on the complexity of the including statisticians, survey specialists, topic and the impact the GAO report economists, and other specialists are could have, directors and assistant consulted as appropriate when audits directors throughout the process of the include approaches in their areas of engagement planning identify potential expertise. Other stakeholders, when internal stakeholders who can add value needed, provide expert advice on the and quality to the engagement. GAO written audit plan. They are prepared to stakeholders are GAO management and identify potential risks and suggest staff whose skills are necessary for the appropriate audit steps to address those quality and timely completion of the risks if warranted. audit. The term used for the internal FAIS (Forensic Audits and Investigative stakeholder is specialists. They are Service team) is consulted when typically involved from the beginning of auditors identify a potential for fraud, the engagement and work as part of the ethics violations, conflicts of interest, team to design the engagement, collect waste and abuse, or mismanagement. and analyze evidence, develop the audit message and draft the product. Because All stakeholders are accountable for they help to develop as well as review their contributions to the engagement the product, they usually participate in to ensure their effective involvement in the team’s decision-making meetings. it. They play also an important role in determining the product’s message and Specialists can be attorneys and their review findings, conclusions, and involvement in an engagement depends recommendations. on the legal sensitivity. Their work can range from a formal review for products 2.4. The role of Applied Research having little or no legal content to and Methods team (ARM) in ongoing participation from start to supporting audit activities finish for legally intensive engagements. The Applied Research and Methods (ARM) Team is one of 14 mission teams PUBLIC AUDIT 239 PUBLIC AUDIT Differences Between U.S. Government Accountability Office and Albania High State Control Approaches Toward Performance Audit with a Focus on Measuring the Effectiveness of Government Programs

in GAO that is made up of professionals team the purpose of the engagement with expertise in designing and and the expected need for assistance. executing appropriate methodologies Center for Economics (CE) that help GAO audit teams on informing Congress about government operations. CE's mission is to provide expertise in a broad range of issues, approaches, and ARM consists of five teams: methodologies to economic analysis.  Center for Design Methods, and They can help the audit team identify Analysis; economic issues relevant to the  Center for Economics; engagement and discuss the most  Center for Enhanced Analytics; appropriate and feasible approaches  Center for Evaluation Methods and and methodologies to address these Issues; and issues or they can enlist other CE  Center for Science, Technology, economists to provide the needed and Engineering. assistance throughout the engagement. The centers offer expertise in many areas, including cost analysis, CE economists collaborate with audit engagement design, economics, data teams to identify and scope economic analysis, evaluation, science, statistics, issues and perform work that addresses surveys, technology, engineering, and IT the engagement’s objectives. CE security. includes economists with expertise on issues that span the federal government Center for Design Methods, and and economy, such as: analyses of risks, Analysis (CDMA) alternatives, taxes and subsidies, and CDMA enhances the quality of GAO's the economic effects of a law, rule, work by providing methodological, regulation, project, or program. CE analytical, and technical assistance to economists also provide assistance teams. The mission of CDMA is to answering many questions that, at first introduce innovative methods, and glance, may not be considered to transfer skills and knowledge to audit involve economics. which comply with GAO and Center for Enhanced Analytics (CEA) professional standards. Early involvement of CDMA allows it to CEA enhances the quality of GAO’s work identify research options and outline by providing mission teams with advantages and disadvantages of advanced analytics assistance for various approaches. Generally at the structured and unstructured data using beginning of each engagement, a CDMA descriptive, predictive, and prescriptive staff member discusses with the audit analytics. CEA’s experts can help any

240 No.20, may - august 2018 ALSAI Alma Shehu, Auditor, ALSAI

stage of an engagement, but their help  promotes knowledge development. is most effective early in the The staffs of CEMI conduct studies of engagement planning to identify the their own and in partnership with other most appropriate analytical methods teams, produce guidance papers, and and approaches for the entire consult on program evaluation methods engagement process. and policies within and outside GAO to Center for Evaluation Methods and help share knowledge and increase Issues (CEMI) federal agencies’ evaluation capacity. CEMI's mission is to improve evaluation Center for Science, Technology, and at GAO and government-wide. CEMI Engineering (CSTE) produces reports and other studies CSTE helps mission teams with involving program evaluation, engagements on system acquisition, performance measurement, applied contractor evaluation and cost statistics, applied social science estimation, investment and technology research, and future-oriented analyses management, and computer security such as "grounded foresight”. The and vulnerability assessment, as well as publications and related networking counterterrorism analysis, including efforts of CEMI aimed at strengthening weapons detection and disaster evaluation methods, setting directions preparedness. CSTE also identifies best for improvements, and promoting practices in the private and public knowledge development. The ultimate sectors and uses them as criteria for purpose of CEMI is to support effective GAO’s work. governance and a stronger evidence- base for policy, thus helping Congress CSTE’s expertise focuses on improving and the Executive Branch meet their computer security, information constitutional responsibilities. technology, and system modernization; assessing the maturity of technology for To promote effective governance and a homeland security; and ensuring the stronger base of evidence for policy, technical accuracy of GAO’s work. The CEMI: CSTE staff that assists the audit teams  strengthens the evaluation methods brings a wide range of skills and “toolbox”; experience to their work. Some are engineers with expertise in systems  sets directions for incorporating engineering, software development and evaluation information into policy, acquisition, real-time systems, data budgets, and program management; networks, and related technology and

PUBLIC AUDIT 241 PUBLIC AUDIT Differences Between U.S. Government Accountability Office and Albania High State Control Approaches Toward Performance Audit with a Focus on Measuring the Effectiveness of Government Programs

assessments and cost analysis. Some are For performance audits, GAGAS does experienced in security-related audits, not incorporate other standards by including electronic security and reference, but recognizes that auditors controls in computer security, which may use or may be required to use involve testing systems to identify other professional standards such as the vulnerabilities. Others are social following: scientists whose education and  International Standards for the experience includes science, research, Professional Practice of Internal and technology involving terrorism and Auditing issued by The Institute of the use of nuclear, biological, and Internal Auditors; chemical weapons.  Guiding Principles for Evaluators, The staff of CSTE can help teams issued by the American Evaluation identify and interpret criteria for Association; assessing the performance of federal programs that acquire and use nearly  The Program Evaluation Standards, every type of technology. issued by the Joint Committee on Standards for Education Evaluation; 2.5. Measuring effectiveness in Performance Audits in GAO  Standards for Educational and Psychological Testing, issued by the As mentioned before, the whole work American Psychological Association; and the audit process performed by GAO is accordance with the provision of Chapter 6 of GAGAS is dedicated to the the Generally Accepted Government field work standards in performance Auditing Standards (GAGAS). In GAGAS, audits. In the introduction of this performance audits are defined as chapter is underlined that “The purpose audits that provide findings or of field work requirements is to establish conclusions based on an evaluation of an overall approach for auditors to sufficient, appropriate evidence against apply in obtaining reasonable assurance criteria. GAO’s performance audit with that the evidence is sufficient and an objective of determining or appropriate to support the auditors’ evaluating program effectiveness may findings and conclusions” … “the also involve an additional objective of sufficiency and appropriateness of evaluating internal controls to evidence needed and tests of evidence determine the reasons for a program’s will vary based on the audit objectives, lack of effectiveness or how findings, and conclusions”. effectiveness can be improved.

242 No.20, may - august 2018 ALSAI Alma Shehu, Auditor, ALSAI

In this chapter GAO auditors get familiar analysis depends from the scope and and can find a definition of effectiveness the complexity of the engagement. in government programs. So, The methodology describes the nature effectiveness of program operations is and extent of audit procedures for defined as controls over program gathering and analyzing evidence to operations include policies and address the audit objectives. According procedures that the audited entity has to the Yellow book (GAGAS), auditors implemented to provide reasonable should design the methodology to assurance that a program meets its obtain reasonable assurance that the objectives, while considering cost- evidence is sufficient and appropriate to effectiveness and efficiency. support the auditors’ findings and Understanding these controls can help conclusions in relation to the audit auditors understand the program objectives and to reduce audit risk to an operations that convert inputs to acceptable level. outputs and outcomes. In assessing and measuring the effectiveness of the The concept of sufficient, appropriate certain program towards the goals and evidence is for GAO’s auditor an integral the objectives set by the audited entity, part of the audit. In the Yellow Book GAO’s auditors include in the audit plan (GAGAS), appropriateness is described the evaluation of internal policies and as the measure of the quality of procedures. In assessing the internal evidence that encompasses its control GAO auditors focus on reporting relevance, validity, and reliability in how planning, organizing, directing, and providing support for findings and controlling program operations conclusions related to the audit influence in the effectiveness of the objectives. In assessing the overall certain government programs. appropriateness of evidence, GAO auditors should assess whether the 2.6. Data used in the engagement evidence is relevant, valid, and reliable. process and the importance of data Sufficiency in the Yellow Book (GAGAS) collection and data analysis in GAO is described as a measure of the To asses and evaluate the effectiveness quantity of evidence used to support the of the federal agencies or a certain findings and conclusions related to the program implemented by them, GAO audit objectives. In assessing the uses different methodologies for data sufficiency of evidence, GAO auditors collection and data analysis. The should determine whether enough methodology of data collection and data evidence has been obtained to persuade

PUBLIC AUDIT 243 PUBLIC AUDIT Differences Between U.S. Government Accountability Office and Albania High State Control Approaches Toward Performance Audit with a Focus on Measuring the Effectiveness of Government Programs

a knowledgeable person that the guidance on assessing the reliability of findings are reasonable. computer-processed data. In the reporting phase, it is important that the Establishing the sufficiency and auditors include a description of the appropriateness of the information on methodology used for addressing the which GAO relies as evidence begins audit objectives. The methodology of with the planning process and continues data collection and data analysis throughout the audit. The design matrix depends on the scope and the indicates how the collected evidence complexity of the engagement. will be used to develop findings, conclusions, and recommendations. The The table below, lists methods of data level of specification may vary collection used by GAO’s auditors while depending upon the types of analyses conducting performance audits, and how much is known about the descriptions of the methods, analyses. At GAO, audit teams conduct characteristics and applications of data and document assessments of validity and findings, the utility, the benefits of and reliability for all key evidence used each method, and the limitations. in GAO products to support the findings, conclusions, and recommendations. Auditors, as appropriate, follow GAO’s Methods of data collection used by GAO’s auditors while conducting performance

Method Description Utility and the benefits Survey Structured method of gathering  Data collection can answer to what extent information from individuals or kind of question. institutions in a population or from a  Precise estimate (with confidence sampler. intervals) can be provided when using a Various modes of data collection (self - sample. administered or interviewer administered) using phone, mail, fax, in person, web based and e-mail. Interviews An individual (interviewer) asks questions  Semi-structured and unstructured can be of a person (interviewee). Can be developed fairly quickly. conducted by phone or in person. Three  Can gather los of information and allows types: structured (questions are for follow-up question. standardized), semi- structured (some  Allows for spontaneity and probing during questions are standardized but allows for interviews. probing and in-depth discussion), and  Can elicit opinions of key informants, unstructured (questions are not corroborate evidence from sources, and structured). provide leads on audit. File reviews or Researcher follows protocol and uses  Enables systematic data collection. structured structured data collection instrument to  Improves ability for researches to more observations observe and record data from physical easily analyze collected data. collection of files, sites, or objects  Multiple staff can collect data at the same

244 No.20, may - august 2018 ALSAI Alma Shehu, Auditor, ALSAI

Method Description Utility and the benefits time. Case studies In-depth look at one or more complex  Can provide more in-depth information events, incidents, or locations, multiple about a topic. resources of information can be used to  Multiple method approach to data help compare, contrast, and combine collection in some case studies is different perspectives of the same corroborative. process.  Increases reliability and validity of findings. Small group Host of methods to collect opinions and  Can provide in-depth information about a methods ideas from small group of people and to topic or relationships between concepts. generate overall ideas.  Intended to provide for group interaction There are various types, including focus on a topic. groups and discussion sessions.  Can surface information and detail otherwise not obtained from single interview or serial interviews.  Can obtain information from people with particular expertise or interest in a topic. Agency or Analysis of existing data as part of the  Can analyze complete set of data on a secondary data audit. Data can be from databases topic. created and maintained by various  Is usually much more efficient than government agencies, other organizations collecting our own data on topic. like universities, or private research firms  Administrative records are generally not subject of self reporting biases. Review of Assessment of published studies. includes  Involves systematic collection of known studies a range of techniques, including the research and may allow us to address review of one or more studies, evaluation claims that can often be made on either synthesis, and meta – analysis side of issue.  Could be much faster than developing own research on the topic.  By assessing quality of studies and pointing out any limitation can add value to the body of existing research Content Method for structuring and analyzing  Gives ability to systematically analyze analysis qualitative data such as written material, information from written material. film, and other media so that data can be  Allows content of data to guide sorted and simplified into themes that development of analytic categories. can be summarized  Result of analysis can be summarized an understood.

2.7. Follow up in GAO as a mechanism measurable. These recommendations for measuring the effectiveness of should: programs and policies of the federal • arise logically from the evidence agencies presented; In the Yellow Book (GAGAS) GAO’s • clearly link to the objectives, four elements of the findings, and recommendations are effective when conclusions; the recommended actions are specific, • specify actions that are feasible, practical, cost effective, and cost-effective, and measurable;

PUBLIC AUDIT 245 PUBLIC AUDIT Differences Between U.S. Government Accountability Office and Albania High State Control Approaches Toward Performance Audit with a Focus on Measuring the Effectiveness of Government Programs

• be well-supported and convincing; This web-based application allows staff and to update the status of recomme- • address the cause of identified ndations throughout the year. The deficiencies. application records information on After conducting the audit, the purposes recommendations status and on of GAO’s audit report is to (1) whether timely and appropriate communicate the results of audits to corrective actions have been taken. The the audited entity; (2) make the results information is used to measure the less susceptible to misunderstanding; implementation rate of recomme- (3) make the results available to the ndations and with this the effectiveness public, and (4) facilitate follow up to of the government programs. It is determine whether appropriate important to note that 80 % of GAO’s corrective actions have been taken. recommendations are implemented by As part of GAO’s audit responsibilities the federal agencies. under GAGAS, GAO follows up on Although the rate of the implemented recommendations it has made and GAO’s recommendation is high, in order reports to the Congress on their status. to help the Congress to make GAO’s experience has shown that it government more accountable GAO has takes time for some recommendations developed a document for the high-risk to be implemented. For this reason, the government programs. The document measure—the percent of recomme- “Determining Performance and ndations implemented—is the Accountability Challenges and High percentage rate of implementation of Risks” highlights the resulting criteria recommendations made 4 years prior to and process for determining perfor- a given fiscal year (e.g., the fiscal year mance and accountability challenges 2017 implementation rate is the and those that are deemed to be high percentage of recommendations made risk. in fiscal year 2013 products that were For each federal agency, GAO identifies implemented by the end of fiscal year major program and areas that are the 2017). GAO’s experience is that if a primary basis for reporting in the recommendation has not been Performance and Accountability Series implemented within 4 years, it is not and that: likely to be implemented. The  are at the center of congressional implementation status of recomme- and Executive Branch attention, ndations is reported on GAO’s Recommendation Follow-up application.

246 No.20, may - august 2018 ALSAI Alma Shehu, Auditor, ALSAI

 have high public interest and/or GAO’s experience has shown that the large-dollar outlays, key elements needed to make progress in high-risk areas are top-level attention  figure prominently in agencies’ by the administration and agency strategic plans and annual leaders grounded in the five criteria for performance plans and reports, and removal from the High-Risk List.  have known performance and The five criteria for removal from the accountability or high-risk issues. High List are as follow: Qualitative factors used by the GAO in  Commitment- Demonstrated strong determining high risk for federal commitment and top leadership agencies programs are: support. 6  health or safety,  Capacity- Agency has the capacity  service delivery, (i.e., people and resources) to  national security, resolve the risk(s).  national defense,  Action Plan- A corrective action plan  economic growth, and; exists that defines the root cause,  privacy or citizens’ rights; solutions, and provides for substantially completing corrective The Risk of the above mentioned factors measures, including steps necessary also could result in: to implement solutions GAO  significantly impaired service, recommended.  program failure,  Monitoring- A program has been  significantly reduced effectiveness, instituted to monitor and  significantly reduced efficiency, independently validate the  injury or loss of life, effectiveness and sustainability of  unreliable decision-making data, corrective measures.  reduced confidence in government,  Demonstrated Progress- Ability to  unauthorized disclosure, demonstrate progress in manipulation, or misuse of sensitive implementing corrective measures information, such as personal, and in resolving the high-risk area. financial management, or For each High Risk area, GAO describes programmatic data maintained in in its report why this is a High Risk area, computerized systems. what GAO found while auditing the area, what remains to be done, benefits achieved by implementing GAO’s 6 “Determining Performance and Accountability Challenges and High Risks”, pg. 9 recommendations. The actual list of PUBLIC AUDIT 247 PUBLIC AUDIT Differences Between U.S. Government Accountability Office and Albania High State Control Approaches Toward Performance Audit with a Focus on Measuring the Effectiveness of Government Programs

GAO contains 34 High Risk areas. The removal from the High Risk List; 15 of table below shows how GAO evaluates these areas fully met at least one the efforts of federal agencies to be criterion. Progress has been possible removed from the High Risk List. through the concerted efforts of Criteria for removal from the High Risk Congress and leadership and staff in List agencies. CHAPTER III Differences between U.S. Government Accountability Office and Albania High State Control on Measuring the Effectiveness of Government Programs Comparisons between GAO’s approach and HSC’s approach with regard to conducting performance audits with a focus on measuring the effectiveness of the government program helps to

identify the areas that need The report on high risk programs is improvements by HSC and has also the published by GAO every 2 years and is potential to effectively address the publicly available. These reports help issues of concern in HSC. the Congress to identify the progress The table below presents a comparison done by the agencies in addressing between GAO’s approach and HSC’s GAO’s recommendations and take approach on conducting performance measures (such as cutting the budget) audits with a focus on measuring the towards agencies that do not effectiveness of the government implement GAO’s recommendations. programs. This tool used by GAO has been proven to be very effective. In the report published in February 2017, GAO’s reports that many of the 32 high-risk areas on the 2015 list have shown solid 7 progress. Twenty-three high-risk areas, or two-thirds of all the areas, have met or partially met all five criteria for

7 High-Risk Series, February 2017. 248 No.20, may - august 2018 ALSAI Alma Shehu, Auditor, ALSAI

GAO’s approach and HSC’s approach while conducting performance audits Institution GAO HSC

Mandate Auditing the use of the public money by Auditing the use of public money by the central, the federal agencies. local, and other public entities. Mission The U.S. Government Accountability Office The mission of High State Control of Albania (GAO) is an independent, nonpartisan (HSC) as an independent constitutional institution that works for Congress. Its institution is to inform of the public and the mission is to support the Congress in Albanian Parliament about the use of public meeting its constitutional responsibilities, resources by the central and local government to help improve the performance and and other public entities, and the promotion of ensure the accountability of the federal accountability and transparency across the government for the benefit of the public sector in accordance with International American citizens. Organization of Supreme Audit Institutions (INTOSAI) standards and best practices, contributing to good governance through the fight against corruption. Initiating Audit Request from a Member of Congress, by Free to decide about the audit plan, the audit work mandates in the law, and initiated by the topic, and the adequate time for conducting the Comptroller General. audit work. Types of audits 80 percent are performance audits and the Mostly compliance audits, but HSC also conducted rest of the work is financial audits and conduces financial, performance, and IT audits. attestation audits. Standards for  Generally Accepted Government  International Standards of Supreme Audit conducting audit Auditing Standards Institutions (ISSAI) work  Manual of Performance Audit  Performance Audit Guide  Performance Indicators Methodology Detailed methodology described in GAGAS Gaps on detailed discretion about methodology about data collection and data analysis. in data collection and data analysis in Manual of Performance Audit Department. Stakeholders Managing Director, Director, Assistant Managing Director, audit team, and senior involved Director, audit team (Analyst-in-Charge, auditor. senior analysts, and analysts), and specialist such as attorneys, statisticians, survey specialists, economists, and other specialists with subject matter expertise are consulted as appropriate when audits include approaches in their areas of expertise. Follow up  GAO’s experience has shown that it  The follow up is done successive audits, takes time for some reporting how the HSC recommendations recommendations to be given in the previous audit have been implemented. For this reason, the implemented. measure—the percent of  At the end of each year, HSC conducts a recommendations implemented—is follow up audit on how the action plans the percentage rate of reported by the audit entities have been implementation of implemented.

PUBLIC AUDIT 249 PUBLIC AUDIT Differences Between U.S. Government Accountability Office and Albania High State Control Approaches Toward Performance Audit with a Focus on Measuring the Effectiveness of Government Programs

recommendations made 4 years  HSC has not yet a consolidated a data base prior to a given fiscal year (e.g., the for audit recommendations and that makes fiscal year 2017 implementation rate it difficult to follow up, especially for is the percentage of performance audits. recommendations made in fiscal year  HSC as not developed tools and processes to 2013 products that were identify a High Risk List of government implemented by the end of fiscal programs. year 2017).  Follow up is done as the part of the process of the new engagement in the same federal agencies.

The implementation status of recommendations is reported on GAO’s Recommendation Follow-up application which is updated each year. GAO has developed e document for the high risk government programs. The document “Determining Performance and Accountability Challenges and High Risks” highlights the resulting criteria and process for determining performance and accountability challenges and those that are deemed to be high risks. GAO publishes every 2 years a report on high-risk programs and the report is publicly available.

CHAPTER IV establishing successful audit standards and procedures that are very detailed Conclusion and help auditors in all the phases of The high rate of recommendations the audit work. In answering the needs implemented by the federal agencies in of the Congress, GAO has built the United States demonstrates once institutional capacities and has given again the success of GAO in fulfilling its special importance to the professional mission to help to improve the development of its audit staff for the performance and ensure the final purpose of producing quality audit accountability of the federal products. government for the benefit of the By analyzing the approaches of GAO and American citizens. As in the previous HSC in conducting performance audits chapters, the success of GAO in and especially with a focus of measuring measuring the effectiveness of the the effectiveness of government government programs relies in programs, HSC still faces some

250 No.20, may - august 2018 ALSAI Alma Shehu, Auditor, ALSAI

challenges. Some of these challenges HSC should develop a guideline and the require action within the HSC and are needed tools and processes to establish entirely dependent on the tools and a database for tracking the procedures that will be developed by implementation of performance audit management to respond to these recommendations. The introduction of challenges. Other challenges are more such database would serve as the base complex and require not only the for reporting on the actions taken by development of policies but also the central and local government to involvement and the support of improve their programs and measure stakeholders. the effectiveness of the government activities. Based on the above analzsis, the following suggestion to be taken into 3. Review and amend the Manual of consideration: the Department of Performance Audit. 1. Developing a guideline and a list of HSC should review and amend the high risk government programs. Manual of the Department of Performance Audit to ensure that this To increase the implementation rate of crucial document will assist the auditor its recommendations and to report to with appropriate methodologies for the Parliament and the public about the collecting and analyzing the data, giving effectiveness of government programs, them a description of each method, HSC should develop a guideline about when the method can be used for how to determine performance and collecting and analyzing data, and accountability challenges and high risk limitations of specific methods. in government programs. The guideline should be used as methodology for 4. The reorganization of the issuing a list of high risk government Department of Audit Methodologies programs. This list would help and Audit Policies and development of Parliament in making sound decisions in an attractive human resources policy approving the budget and increasing for hiring highly qualified experts. public confidence in the government To ensure the products of HSC are being more transparent and based in sound audit methodologies, accountable. HSC should reorganize the Department 2. Develop a guideline and the needed of Audit Methodologies and Audit tools and processes to establish a Policies by increasing the number of the database for tracking the employees in this department who have implementation of performance audit the knowledge and the experience to recommendations. assist the auditors with the proper PUBLIC AUDIT 251 PUBLIC AUDIT Differences Between U.S. Government Accountability Office and Albania High State Control Approaches Toward Performance Audit with a Focus on Measuring the Effectiveness of Government Programs

methodologies throughout the whole recommendations that measure the audit process. HSC should also consider effectiveness of government programs. the development of an attractive human CHAPTER V resources policy for hiring highly qualified experts to work for HSC. Lessons learned 5. Development of policies for the As the experience of the last 7 years has involvement of other stakeholders in shown, the guarantee for the success of supporting performance audit teams HSC was and is the strong commitment throughout the whole audit process. of its management to introduce enormous changes that focus on the HSC should develop policies for other continuing improvement of the policies stakeholders (such as survey specialists, and procedures and the process of economists, and other specialists) in continuous learning and training of its supporting performance audit teams auditors. throughout the whole audit process. The specific expertise of these Based on the experience of GAO, a stakeholders would add value on the successful and in-depth analysis of the whole process of performance audit, challenges mention above and proposed ensuring that HSC reports will be a policies and procedures to address and trustful source of information for the overcome these challenges can improve Parliament and the public in measuring the whole process of performance the effectiveness of government audit, ensuring that HSC will be a programs. trustful source of information for the Parliament and the public in measuring 6. Development of training programs the effectiveness of government for performance auditors that are programs. focused in the methodologies of data collection and data analysis. The list of high risk of Albanian government programs taken as a HSC should develop training programs successful tool developed by GAO and that are focused on the methodologies accessible to the public would increase of data collection and data analysis. the pressure to the central and local These training programs should be very government entities on implementing specific to help the performance the recommendations of HSC and auditors choose the proper improve their programs and operations. methodology for the needed data to reach conclusions and make The goal of HSC to make the government more transparent and accountable can be achieved by 252 No.20, may - august 2018 ALSAI Alma Shehu, Auditor, ALSAI

establishing methodologies that focuses CNAO – Croat National Audit Office on analyzing the data gathered in order CSTE – Center for Science, Technology, to reach conclusions and make and Engineering recommendations that arise logically from the evidence presented, clearly EU – European Union linked to the objectives of performance FAIS – Forensic Audits and Investigative audit, and specify actions that are Service feasible, cost-effective, and measurable. INTOSAI – International Organization of As the example of GAO has shown, the Supreme Audit Institutions success of HSC performance audit will be measured by the recommendations ISSAI – International Standards of implemented by the audited entities Supreme Audit Institutions and the impact of recommendations in NSDA – National Strategy for the growth of the Albania economy and Development and Integration the improvement in the life of its citizens. All this can be only achieved with the support of the Parliament and the cooperation of HSC with the other stakeholders and the commitment of the staff in delivering quality products. List of Abbreviations GAO – Government Accountability Office By: Alma Shehu, AL-SAI Auditor

HSC – High State Control (Albanian

Supreme Audit Institution)

ARM – Applied Research and Methods

CDMA – Center for Design Methods, and Analysis CE – Center for Economics CEA – Center for Enhanced Analytics CEMI – Center for Evaluation Methods and Issues

PUBLIC AUDIT 253 PUBLIC AUDIT Differences Between U.S. Government Accountability Office and Albania High State Control Approaches Toward Performance Audit with a Focus on Measuring the Effectiveness of Government Programs

254 No.20, may - august 2018

INTERNAL CONTROL IN THE USA: LESSONS LEARNED TO SHARE WITH ALBANIA Strategic Papers for the GAO’s Fellowship

Internal control is not one event or circumstance, but a series of actions that permeate an entity's activities. These actions occur throughout an entity’s operations on an ongoing basis. They are pervasive and inherent in the way management runs the organization. Internal control is therefore different from the perspective of some observers who view it as something added on to an entity's activities, or as a necessary burden.

By: Alfonc Gabili, Senior Auditor, ALSAI than built on. By building in internal control, it becomes part of the basic Preamble management processes of planning, Internal control is not one event or executing and monitoring. Built in circumstance, but a series of actions internal control also has important that permeate an entity's activities. implications for controlling costs. These actions occur throughout an Adding new control procedures that are entity’s operations on an ongoing basis. separate from existing procedures adds They are pervasive and inherent in the costs. By focusing on existing operations way management runs the organization. and their contribution to effective Internal control is therefore different internal control, and by integrating from the perspective of some observers controls into basic operating activities, who view it as something added on to an organization often can avoid an entity's activities, or as a necessary unnecessary procedures and costs. burden. The internal control system is People are what make internal control intertwined with the entity's activities work. It is accomplished by individuals and is most effective when it is built into within an organization, by what they do the entity's infrastructure and is an and say. Consequently, internal control integral part of the organization. is affected by people. People must know Internal control should be built in rather

PUBLIC AUDIT 255 PUBLIC AUDIT Intenal Control in the USA: Lessons learned to share with Albania their roles and responsibilities, and interrelated series of general objectives. limits of their authority. These general objectives are Any organization is primarily concerned implemented through numerous with the achievement of its mission. specific sub-objectives, functions, Entities exist for a purpose – the public processes, and activities. sector is generally concerned with the Auditors are a part of a governmental delivery of a service and a beneficial organization’s internal control outcome for the public. framework, but they are not responsible Whatever the mission may be, an for implementing specific internal organization will face risk to achieve it. control procedures in an audited The task of management is to identify organization. The auditors’ role is to and respond to these risks in order to audit an organization’s internal control maximize the likelihood of achieving the policies, practices, and procedures to entity’s mission. Internal control can assure that controls are adequate to help to address these risks; however it achieve the organization’s mission. can only provide reasonable assurance Although auditors may be part of the about the achievement of the mission organization they audit, it is important and the general objectives. and necessary that the auditors’ independence be maintained. An No matter how well designed and external audit unit may also play a role operated, internal control cannot in auditing a governmental entity’s provide management absolute internal control. assurance regarding the achievement of the general objectives. Instead, the I. Introduction into Albanian Internal guidelines acknowledge that only a Control “reasonable” level of assurance is I.1. Albanian approach to Internal attainable. Reasonable assurance Control. equates to a satisfactory level of Internal controls help entities achieve confidence under given considerations important objectives and sustain and of costs, benefits, and risks. Determining improve performance. They are how much assurance is reasonable important components for enhancing requires judgment. In exercising that accountability in government judgment, managers should identify the operations. Policymakers and program risks inherent in their operations and managers are continually seeking for the acceptable levels of risk under ways to improve accountability in varying circumstances, and assess risk achieving an entity’s mission. A key both quantitatively and qualitatively. factor in improving accountability in Internal control is geared to the achieving entity’s mission is to achievement of a separate but implement an effective internal control

256 No.20, may - august 2018 ALSAI Alfonc Gabili, Senior Auditor, ALSAI

system. Internal control is a process put to financial management and control in place by an entity’s oversight body, which stated that the Minister of management, and other personnel that Finance is the responsible authority for provides reasonable assurance that the approval of guidelines on financial objectives related to operations, management and controls in public compliance and reporting will be entities. According to this law, Internal achieved. It also serves as the first line Control is defined as “…an integral of defense in safeguarding assets. process of financial management and The roots of the Albanian regulation of control as well internal audit, the internal control begin in 1992. This established by the head of the was the date of the establishment of the management unit within its governance High State Control, the Albanian objectives, to assist in conducting the Supreme Audit Institution. In 2003, the activities of public unit in a regular, first law on internal audit was approved economic, efficient and effective by the Parliament, which established manner”. the General Internal Audit department Financial Management and Control is within Ministry of Finance. This law defined as: “…a system of policies, provided the basis for developing the procedures, activities and controls, by concept of performing audits in the which financial resources are planned, public sector and established the directed and controlled to enable and independent structure of internal audit. influence the efficient and effective Based on this law, the financial control delivery of public service goals. This structures turned into internal audit system is established, maintained and structures. In 2007, based on best regularly updated by the head of public practices of other internal audit unit and are put into practice by all the organizations a new law on Internal personnel aiming to address risks and to Audit in the Public Sector no.9720, was provide sufficient assurance that the approved. objectives of the public unit are achieved Furthermore, as a part of the legislative through: improvement process, in 2008 the 1. Efficient, effective and economic Parliament approved the law no. 9936 activities; “On the Management of the Budgetary 2. Compliance with the existing legislation and internal regulations and System in the Republic of Albania.” This contracts; law introduced the guidelines for 3. Reliable and complete operational internal control in public entities or as it financial information; is called Public Internal Financial and 4. Safeguarding of information and Control (PFIC).In 2010, the Albanian assets”. government established a law relating

PUBLIC AUDIT 257 PUBLIC AUDIT Intenal Control in the USA: Lessons learned to share with Albania

The Ministry of Finance issued a it became compulsory for the Albanian guideline that requires all public entities government to comply with European to establish and assess financial Union’s Public Internal Financial Control management and control systems based (PIFC) requirements. According to those upon the methodology provided in the requirements, the candidate country guideline. The public entities include: must agree to adopt the PIFC model and  General government units; introduce internal control international  Commercial companies, standards. The PIFC system aims to  Nonprofit organizations and joint provide reasonable assurance that authorities which are owned, public funds are being used for the controlled, funded, or given financial objectives selected by the budgetary guarantee from a general authority (i.e. Government and government unit; and Parliament).  Other units spending public funds The Albanian Ministry of Finance is based on an international agreement responsible for: (1) approving guidelines regarding these funds. on internal controls in accordance with As a result, the legislative basis for a internationally accepted internal control harmonized PIFC is composed of three standards; and (2) presenting the annual pillars: declaration of the state of internal controls. To fulfill these tasks, the (i) Sound financial management and Minister of Finance is to be supported control (FMC) systems as a primary by the structure responsible for the responsibility of managers in each unit harmonization of financial management of public expenditure. and control currently named the Central (ii) Independent and objective Internal Harmonization Unit of Financial Audit (IA) group, to support Management and Control (CHU/FMC) management and to provide reasonable established within the Ministry of assurance that control systems are Finance. The CHU/FMC is required to: established in accordance with rules and (a) develop, disseminate and update standards, according to the principles of strategies and methodological a sound financial management. guidelines on public financial manage- (iii) Central Harmonization Units (CHU) ment and control in compliance with in the Ministry of Finance, to design and the internationally accepted standards implement a methodology, and to on internal control and with applicable harmonize and standardize the quality regulations and good practices; and (b) system for FMC and IA. to produce a consolidated annual report After receiving the status of candidate for the implementation and operation country by European Union in July 2014, of PIFC in the public sector. This report

258 No.20, may - august 2018 ALSAI Alfonc Gabili, Senior Auditor, ALSAI

is to be submitted to the Parliament and In November 2016, CHU/FMC approved the Albania Supreme Audit Institution a new guideline on financial (ALSAI). management and control which was For the CHU/FMC to effectively fulfill its first developed in 2010. In 2013, the role, it is essential to have quality Committee of Sponsoring Organizations guidelines and to understand the of the Treadway Commission (COSO) importance of the guidelines and their updated its internal control framework implications on the design, for the first time since the inception of implementation, and operation of an the original framework twenty one internal control system. Internal control years ago. The COSO framework sets systems may be ineffective even when out of the five components of internal the guidelines are developed using control, and the seventeen supporting international standards and good principles. Supporting these principles practices if there are deficiencies in are 77 points of focus representing design, implementation, and operation. important characteristics associated However, without appropriate with the principles. In the 2016 FMC guidelines in place, internal control guideline on financial management and system cannot be effective. It is widely control, there is not a distinction accepted that management, during its between components and principles monitoring and assessment of the and the components are described effectiveness of the design, almost as they were in the previous implementation, and operation of Guideline (of 2010). Even though some internal controls, is to apply changes have been made in the 2016 professional judgment. To avoid being FMC guideline, there are still overly prescriptive with regard to opportunities for enhancement so that internal control, a sound framework CHU/FMC can fulfill its role as the should be in place that specifies what responsible authority appropriately. constitutes an internal control system The CHU/FMC is required to produce a and how to determine whether internal consolidated annual report for the controls are effectively implemented. implementation and operation of PIFC Although it cannot guarantee perfect which is an assessment of the five outcomes by allowing the use of components of internal controls. judgment within the boundaries According to the annual report prepared established by laws, rules, regulations, a by CHU/FMC in May 2016, financial sound internal control Framework can management and control is not enhance management’s ability to make understood from the top level better decisions about internal controls. management as well as the staff in public institutions. No root cause

PUBLIC AUDIT 259 PUBLIC AUDIT Intenal Control in the USA: Lessons learned to share with Albania analyses have been made in the report Integrated Financial Management to elaborate further the reasons why System (IFMIS) supporting all major financial management and control is not processes involved in the management understood appropriately and to what of the government’s finances and extent the level of comprehensiveness operations. Current laws, regulations, might have compromised the design and IT-systems, however, are not and implementation of internal sufficient for achieving a professiona- controls. As a result CHU/FMC is lized public financial administration. currently using this analysis as a cause The Ministry of Finance of Albania of the current state of internal control adopted a comprehensive Public systems in Albania, rather than as a Finance Management (PFM) reform condition which should be addressed strategy for 2014-2020 and a relevant through recommendations. The Ministry action plan. The overall objective of the of Finance’s efforts with regard to PIFC PFM reform strategy is to achieve a is also subject of an annual assessment balanced and sustainable budget with a from the European Commission based reduced debt ratio through stronger on the Albanian Development Program. financial management and control and While the Albanian government has audit processes and where budget amended the Public Internal Financial execution is properly linked to Control legislation in accordance with government policies. the international standards, many public I.2. ALSAI Role & Responsibilities in entities have not implemented internal Internal Controls. control in line with the PIFC legislation The Albanian Supreme State Audit or they do not have effective systems in Institution is a young institution that is place to protect their assets. This also founded in 1925, but started operating affects proper development of external as a modern Supreme Audit Institution audit, as Albania Supreme Audit after the fall of the communist regime in Institution continues to focus primarily 1992. on compliance audits and detection of ALSAI, in the last 6 years has been irregularities. Internal control including undergoing an important change, reporting is considered purely financial approved by the Parliament through the and does not include information on new ALSAI Organic Law. An important performance and operational controls. innovation of this law is the fact that Modern financial management requires ALSAI, can carry out financial audits modern and well-integrated systems separately from compliance audits, and support. Considerable resources will, that these audits are based on therefore, needed to be devoted to international audit standards. designing and implementing an

260 No.20, may - august 2018 ALSAI Alfonc Gabili, Senior Auditor, ALSAI

Internal control systems are vital to Unlike the USA SAI, ALSAI does not set identifying and addressing significant internal control standards, but audits risks to the achievement of an entity’s the application of internal control objectives. By evaluating internal standards by the Albanian government control not only through a financial institutions. In recent years, findings audit, it helps government officials related to internal control were present assess related risks and thefore identify in many audit reports, and also were ways to mitigate fraud and corruption present in the annual reports ALSAI risk. Having suffered corruption for a produced for the Parliament. long time, Albanian Public Sector today The main reasons for ALSAI’s findings recognizes that fraud and public sector are the incomplete internal control mismanagement undermines the framework in the Albanian legislative confidence of the people in economic system, the lack of completing the development, foreign investments and internal control according to the COSO European Integration. Model, and the lack of fully According to the law, ALSAI assesses the understanding the internal control overall functioning of internal control procedures by the main stakeholders systems and government bodies subject (heads of the institutions and CFOs). to audit, giving opinions and I.3. Challenges of Albanian Internal recommendations. ALSAI, as appro- Controls. priate, must audit 1) the system of The Republic of Albania has undertaken public internal financial control and numerous activities during the last few internal audit functions; 2) the integrity years to establish and develop a and consistency of administrative cohesive internal control system, decisions taken within the audited including: the adoption of the initial entity; and 3) internal audit systems in strategic documents, drafting of laws, the public sector. the creation of organizational capacities In order to fulfill its duties, and without and capacity building, and the prejudice to the right to conduct audits implementation of the internal control itself, the State Supreme Audit system within public units. Based on the institution may use the findings of assessment reports of OECD and DG audits performed by other firms. The Enlargement in the annual reports State Supreme Audit institution takes published from Ministry of Finance on into account these findings, only if the “Functioning of Public Internal Financial standards used for these audits are in Control System at the General accordance with its own standards and Government Units (GGU)”, they noted international auditing standards. that Albania has a well developed PIFC legal framework in place, nevertheless

PUBLIC AUDIT 261 PUBLIC AUDIT Intenal Control in the USA: Lessons learned to share with Albania many GGU`s have problems with units, there is a lack of clarity on the implementing an effective internal steps to be taken in implementing such control system. systems. None of the public units has an Based on Public Financial Management approved plan on implementing FMC. Strategy 2014-2020, the future PIFC In general, heads of public units are not developments stated in pillar five “On familiar with their internal controls effective internal control”, of this systems or the role of the IA function in document will consist mainly in their unit. Ensuring higher internal strengthening implementation of audit quality still remains a sensitive internal control systems in all General issue, although solutions are sought in Government Units. In addition, the EU assessments of internal audit in the progress report recommendations public sector. provided yearly are considered to plan Risk management is a poorly developed reforms to\ strengthen internal control process in the GGUs, as well as risk systems. CHU/PFIC plan to develop assessment during auditing. The level of further guidance to help GGU`s in audit testing of GGU internal control developing a clear plan to implement systems are unclear. For this purpose FMC systems. This guidance will also additional training in risk assessment is provide different FMC tools (such as needed, above all, for managers on all clear organizational charts, a book of levels and for internal auditors. processes, risk mapping and control The recruitment and retention of plans). Moreover, IT supported control professional staff in internal audit units activities are expected to be remains an issue at all government strengthened on all levels in the public levels. The absence of professionally sector, with stricter access control, qualified internal auditors has contingency plans for data protection contributed to the under development and also developing IT audit capacities. of internal control systems in the public In the IA field, PIFC development will sector. Therefore, a revitalization of the include methods to increase the IA function is needed through professionalism of the IA function in the developing the professional skills of IA public sector, through continuous staff. Management, should not only professional developments trainings establish internal control systems, but provided by CHU/PIFC. also give sufficient consideration to the In Albania there are areas for evaluation and monitoring of such improvement in the practices and systems in ongoing basis. Engagement procedures used to establish effective of professional staff is an important and efficient internal control systems factor to ensure effective and successful for public units. In many government

262 No.20, may - august 2018 ALSAI Alfonc Gabili, Senior Auditor, ALSAI

management of internal control systems operations, effected by people, that established in public units. provides reasonable assurance, not Also an important matter is the absolute assurance, that an entity`s independence of the internal audit objectives will be achieved.” units. Most of them face difficulties Internal control in the federal making their own independent audit government has evolved throughout the plan, conducting an independent and years as seen in the key dates: qualitative audit engagement, and the 1982: Congress passed the Federal recommendations in most of the cases Managers Financial Integrity Act do not solve the root of the findings, but (FMFIA). This act included a statement are more focused on their symptoms. that “…internal controls of each And also the levels of finding change executive agency shall be established in between internal audit reports and SAI accordance with standards prescribed audit reports. by the Comptroller General…” This gave II. Introduction into US Internal Control GAO the responsibility and authority to II.1. US history and approach of issue internal control standards for the Internal Control. federal government. The US defines internal control in the FMFIA also requires OMB to issue Standards of Internal Control for the guidance for evaluating these standards. Federal Government (Green Book) as: FMFIA sets the following requirements “… a process effected by an entity’s for agencies in the executive branch of oversight body, management, and other the federal government: (1) Under personnel that provides reasonable FMFIA, executive branch agencies are to assurance that the objectives of an establish internal control and financial entity will be achieved. These objectives systems that provide reasonable and related risks can be broadly assurance of achieving the objectives of classified into one or more of the internal control. (2) FMFIA requires the following three categories: executive branch agency head to provide an annual statement of  Operations - Effectiveness and assurance on whether the agency has efficiency of operations met these requirements.  Reporting - Reliability of reporting for internal and external use 1983: To comply with FMFIA, GAO  Compliance - Compliance with issued the first Green Book. applicable laws and regulations” 1999: GAO issued a revised Green Book The Green Book goes on to define an in 1999, following updates to other internal control system as: “… a internal control frameworks, to continuous built-in component of harmonize with those frameworks and reduce burden on the user community.

PUBLIC AUDIT 263 PUBLIC AUDIT Intenal Control in the USA: Lessons learned to share with Albania

2001: In response to the user responsibilities for directing federal community asking for more guidance financial management, modernizing related to the 1999 Green Book, GAO government financial systems, and issued the Internal Control Management strengthening financial reporting. The and Evaluation Tool in 2001. This tool Office of Management and Budget provides additional guidance to assist (OMB) serves the President of the users in applying the Green Book but is United States in overseeing the not a formal standard on internal implementation of his vision across the control. Executive Branch. Specifically, OMB’s 2014: GAO issued a revised Green Book mission is to assist the President in in 2014, following updates to other meeting his policy, budget, internal control frameworks, to management and regulatory objectives harmonize with those frameworks and and to fulfill the agency’s statutory reduce burden on the user community. responsibilities. The Chief Financial Officers (CFO) Act of New CFO positions were established, 1990 imposed new key elements into positions that are to be filled by Financial Management, such as: individuals with demonstrated ability and practical experience in accounting,  Federal Financial Management,  Centralized Federal Financial financial management, and financial Management, systems who report to the head of the  Improved Systems and Plans, agency. Under the responsibilities of the  Mandated Audited Financial CFO are the consolidated accounting, Statements, financial policies, budgeting, internal  Required Annual Financial Report controls and system functions. Measuring and Reporting on Performance and Costs. Under the Improved Systems and Plans falls the required 5 year financial Federal financial management under management plans, considering the CFO Act should be able to produce integration strategy, systems projects financial information, establish an and cross-servicing, equip- integrated financial management ment/personnel, milestones/costs, and system, develop cost information, annually updated strategic plan. conduct systematic performance measurement, link budget and The Annual Financial Management accounting information, perform asset Reports (now called Performance and management, and produce annual Accountability Reports PAR), are due 60 financial reports, and to monitor budget days after the audit report, and contains execution. audited financial statements, opinion on audited financial statements, report on Centralized federal financial internal control, report on compliance management: OMB was given broad

264 No.20, may - august 2018 ALSAI Alfonc Gabili, Senior Auditor, ALSAI

with the laws & regulations, entity`s financial performance on management discussion and analysis, accordance with professional standards, and other unaudited information. applicable laws and regulations, as well Embracing new levels of accountability as expectations, of stakeholders. and transparency is the key to achieving External nonfinancial reporting world class federal financial objectives: Objectives related to the management. As part of the vision of release of nonfinancial information in the CFO Act, agencies would have accordance with appropriate standards modernized integrated systems, that applicable laws and regulations, as well could produce analysis that would as expectations of stakeholders. support program managers and Internal financial and non financial decision-makers in solving long-standing reporting objectives: objectives related control deficiencies, and enhancing to gathering and communicating financial reporting over time. information needed by management to Internal control objectives support decision making and evaluation Management groups internal control of the entity`s performance. objectives into one or more of the Compliance Objectives: Compliance following three categories: with applicable laws and regulations. Operations Objectives: Effectiveness In the government sector, objectives and efficiency of operations. related to compliance with applicable Operations objectives relate to program laws and regulations are very significant. operations that achieve an entity`s Laws and regulations often prescribe a mission. An entity`s mission may be government entity`s objectives, defined in a strategic plan. Such plans structure, methods to achieve object- set the goals and objectives for an entity tives, and reporting of performance along with the effective and efficient relative to achieving objectives. operations necessary to fulfill those The Five Components of Internal objectives. Control Reporting Objectives: Reliability of The five components represent the reporting for internal and external use. highest level of the hierarchy of Reporting objectives relate to the standards for internal control in the preparation of reports for use by the federal government. The five entity, or other external parties. components of internal control must be Reporting objectives may be grouped effectively designed, implemented, and further into the following subcategories: operating, and operating together in an integrated manner, for an internal External financial reporting objectives: control system to be effective. The five Objectives related to the release of the

PUBLIC AUDIT 265 PUBLIC AUDIT Intenal Control in the USA: Lessons learned to share with Albania components of internal control are as its objectives. Entity management needs follows: access to relevant and reliable 1. Control Environment communication related to internal as well as external events. The control environment is the foundation for an internal control 5. Monitoring system. It provides the discipline and Since internal control is a dynamic structure, which affect the overall process that has to be adapted quality of internal control. It influences continually to the risks and changes an how objectives are defined and how entity faces, monitoring of the internal control activities are structured. The control system is essential in helping oversight body and management internal control remain aligned with establish and maintain an environment changing objectives, environment, laws, throughout the entity that sets a resources, and risks. Internal control positive attitude toward internal monitoring assesses the quality of control. performance over time and promptly 2. Risk Assessment resolves the findings of audits and other reviews. Corrective actions are a Having established an effective control necessary complement to control environment, management assesses the activities in order to achieve objectives. risks facing the entity as it seeks to achieve its objectives. This assessment A direct relationship exists among an provides the basis for developing entity’s objectives, the five components appropriate risk responses. of internal control, and the Management assesses the risks the organizational structure of an entity. entity faces from both external and Objectives are what an entity wants to internal sources. achieve. The five components of internal control are what are required of 3. Control Activities the entity to achieve the objectives. Control activities are the actions Organizational structure encompasses management establishes through the operating units, operational policies and procedures to achieve processes, and other structures objectives and respond to risks in the management uses to achieve the internal control system, which includes objectives. This relationship is depicted the entity’s information system. in the form of a cube developed by the 4. Information and Communication Committee of Sponsoring Organizations Management uses quality information of the Treadway Commission (COSO). to support the internal control system. The COSO model defines internal Effective information and communi- control as “a process, effected by an cation are vital for an entity to achieve entity’s board of directors, management

266 No.20, may - august 2018 ALSAI Alfonc Gabili, Senior Auditor, ALSAI

and other personnel, designed to bilities and to help improve the provide reasonable assurance of the performance and ensure the achievement of objectives in the accountability of the federal following categories: government for the benefit of the  Effectiveness and efficiency of American people. GAO has developed a operations Quality Assurance Framework for ensuring compliance with generally  Reliability of financial reporting accepted government auditing  Compliance with applicable laws and standards (GAGAS). As part of the regulations” Engagement Performance component In an “effective” internal control system, of GAO`s Quality Assurance Framework, the following five components work to GAO analysts and auditors consider support the achievement of an entity’s internal control when planning and mission, strategies and related business performing engagements. Auditors are objectives. required to consider internal control as These components work to establish the it relates to the objectives and scope of foundation for sound internal control their audit by the Government Auditing within the company through directed Standards. It is management’s leadership, shared values and a culture responsibility to establish and maintain that emphasizes accountability for these internal controls within an entity. control. The various risks facing the Management implements internal company are identified and assessed control systems using the standards routinely at all levels and within all within the Standards for Internal functions in the organization. Control Control in the Federal Government activities and other mechanisms are (Green Book) which provides the overall proactively designed to address and framework for establishing and mitigate the significant risks. maintaining effective systems of Information critical to identifying risks internal control. It is the auditor’s and meeting business objectives is responsibility to evaluate the communicated through established effectiveness of these controls. A key channels up, down and across the factor in improving accountability in company. The entire system of internal achieving an entity’s mission is to control is monitored continuously and implement an effective internal control problems are addressed timely. system. An effective internal control II.2. GAO Role & Responsibilities in system helps an entity adapt to shifting Internal Control environments, evolving demands, changing risks, and new priorities. As GAO`s mission is to support Congress in programs change and entities strive to meeting its constitutional response- improve operational processes and

PUBLIC AUDIT 267 PUBLIC AUDIT Intenal Control in the USA: Lessons learned to share with Albania implement new technology, effective internal controls. Effective management continually evaluates its internal controls help to ensure that internal control system so that it is programs are managed with integrity effective and updated when necessary. and resources are used efficiently and The assessment of internal control effectively through three objectives: begins during the planning phase of the effective and efficient operations, audit and, depending on the reliable financial reporting, and characteristics of the audit, may compliance with applicable laws and continue through the fieldwork and regulations. The safeguarding of assets reporting phases. The level of internal is a subcomponent of each objective. control audit work necessary to In response to major management complete the assessment is dependent challenges to agency mission and goals, on the audit objectives, approach, scope agencies are increasingly recognizing and methodology. In the planning stage the importance and utility of Enterprise of the audit, an auditor will consider the Risk Management (ERM) as a tool for significance of internal control to the identifying, assessing, mitigating, audit and what level of assessment is managing and preparing for risk. necessary to effectively achieve its audit Effectively implemented, ERM objectives. During the fieldwork stage, contributes to improved decision- specific internal controls are identified making, adopting a proactive rather and assessed. This work culminates in than a reactive approach towards risk. the reporting phase where findings are ERM has the potential to change the established, communicated to the perception that internal controls are agency, and reported in the audit limited to just compliance and financial report. reporting. Instead, internal controls can 1. Internal control is viewed as a play a key tool to address management financial reporting and CFO task only. challenges that cut across multiple In the federal government, internal agency functions. In an effort to Controls have traditionally viewed as improve taxpayers’ trust in government focused on financial reporting controls and prepare for future challenges, OMB and any push outside of financial has promoted ERM best practices across reporting and into operational functions agencies. has met with mixed success. There is no 2. Internal control for non-federal clearly defined responsibility of other entities. program officials to understand and/or The Federal Government issues grants utilize internal control framework. to state, local and other nonprofit Federal managers have a fundamental organizations, which are not required to responsibility to develop and maintain follow the Green Book as most federal

268 No.20, may - august 2018 ALSAI Alfonc Gabili, Senior Auditor, ALSAI

agencies are required. Laws that set up determine which operations and these programs as well as the grant functions should be included in the agreements themselves usually specify Performance and Accountability Series that these entities have some form of and those which should be designated internal control, but some of these as high risk. entities lack expertise and The reasons for initiating this program understanding in internal control. This mainly were: can be due to a lack of training,  Highly visible problem areas were professional certification, or funding for not being addressed; development of professional staff at these organizations.  Congressional and media attention increased; III. Good practices and approaches to take into consideration from GAO.  GAO wanted to bring additional focus to long standing major III.1. High-Risk Program problem areas. Since 1990, GAO has periodically The High-Risk program: reported on government programs and functions that were identified as “high  Identifies programs and operations risk” because of their greater at risk for fraud, waste, abuse, vulnerabilities to waste, fraud, abuse, mismanagement, or in need to and mismanagement. In January 1999, transformation to achieve efficiency GAO issued the first Performance and and effectiveness; Accountability Series, which discussed  Targeted to identify and help the major issues 20 agencies faced in address significant problems within addressing performance and the federal government, both short- accountability challenges. and long-term; Over time, as high-risk areas have been  Highlight areas that warrant special corrected and other risks have emerged, focus-designed to increase areas were removed from the list and accountability; new ones were added to keep the  Based on GAO reviews; and Congress up to date on areas needing  GAO commitment to review these attention. In the January 1999 report areas and update progress. series, GAO advised the Congress that because an increasing amount of The original High-Risk list included 14 information is becoming available as a areas. Since that that time 46 new areas result of implementation of various have been added and 26 areas have federal management reform legislation, been taken off or consolidated. The they planned to reassess the actual High-Risk list currently contains methodologies and criteria used to 35 areas.

PUBLIC AUDIT 269 PUBLIC AUDIT Intenal Control in the USA: Lessons learned to share with Albania

Historically, high-risk areas have  removing high-risk designations. involved vulnerabilities due to programs For each major agency, GAO identifies and operations greater susceptibility to major program and mission areas that fraud, waste, abuse, and mismana- will form the primary basis for reporting gement. The High-Risk program has in the Performance and Accountability evolved to include broad-based Series and that transformations needed. Many areas  are at the center of congressional require both agency and Congressional and executive branch attention, oversight and/or legislative solutions.  have high public interest and/or In order to determine the High-Risk large-dollar outlays, areas, GAO published criteria on  figure prominently in agencies “Determining Performance and strategic plans and annual Accountability Challenges and High Risks performance plans and reports, or (GAO-01-159SP).” This determination is  have known performance and based on two factors: accountability or high-risk issues. 1. Qualitative factors: national security,  The major program and mission national defense, public health or areas on which GAO will focus are be safety; and selected in consultation with the 2. Quantitative factors: dollars at risk- Congress and coordinated with the assets, revenue, payments. Office of Management and Budget, GAO further developed these criteria to the top leadership of the major assist in forming judgments based on federal agencies, and the inspectors the following factors: general at these agencies. Thus, the Performance and Accountability  identifying and assessing the Series may not include all of an performance of the federal gover- agency’s program and mission areas, nment’s major program and mission but would focus on those that are areas, among the most important for each  assessing agencies’ management agency. Program and mission areas functions to determine how they that in the past were designated as contributed to program performance high risk or had performance and and affected the agencies’ ability to accountability concerns will be ensure accountability and achieve carefully scrutinized to determine if results, the risks and concerns have been  determining if individual perfor- resolved. mance and accountability challenges merit designation as high-risk areas GAO also uses agencies’ strategic plans, as well as determining government annual performance plans and reports, wide high risks, and accountability reports, and audited 270 No.20, may - august 2018 ALSAI Alfonc Gabili, Senior Auditor, ALSAI

financial statements to identify the key  a program or mission area having goals, strategies, performance national significance or measures, and reported performance  a management function that is key for each of the major program and to performance and accountability. mission areas. This information, GAO will then determine whether the supplemented by relevant GAO risk stems from one of the following: products, inspectors general reports,  An inherent risk, which may arise and other independent analyses, will when the nature of a program enable us to develop a profile of the creates susceptibility to fraud, actual performance for each of the waste, and abuse. A program selected program and mission areas. involving payments to claimants for Based on its experience in examining a services provided by third parties wide range of government programs, could involve inherent risk, for GAO has found that effective example, due to the need for and performance of the management difficulty of verifying the accuracy of functions shown below, are key to a large volume of claims. creating and sustaining high performing  A systemic problem, which may arise organizations. Internal control is a when the programmatic, manage- critical aspect of each of these ment support, or financial systems, management functions. policies, and procedures established  Strategic planning by an agency to carry out a program  Budget formulation and execution are ineffective, creating a material  Organizational alignment and control weakness.  Performance measurement Next, GAO will consider a number of  Human capital strategies qualitative and quantitative factors.  Financial management Additionally, before making a high-risk  Information technology designation, will consider the corrective  Acquisition measures an agency may have planned Internal control underpins each or underway to resolve a material management function mentioned weakness and the status and above. effectiveness of these actions. In all An individual performance and cases, the ultimate determination of accountability challenge merits a high- high risk will be made based on the risk designation when it meets the independent and objective judgment of criteria presented in this section. GAO GAO professionals. will first determine whether the Considering Qualitative and performance and accountability Quantitative Factors challenge involves PUBLIC AUDIT 271 PUBLIC AUDIT Intenal Control in the USA: Lessons learned to share with Albania

GAO will consider the qualitative factors sely, it is possible for an exposure to be outlined below: significant quantitatively, that is, placing Risk is seriously detrimental to $1 billion or more at risk, but not involve a qualitative factor. In some Risk could result in instances, individual qualitative and These qualitative factors are not meant quantitative factors alone will not be to be all-inclusive. Other important high risk, but in combination, they may qualitative elements of risk may also be call for a high-risk designation. Thus, applicable to a given situation. GAO considers the totality of qualitative In addition to qualitative factors, GAO and quantitative factors in deciding will also consider the exposure to loss in whether a high-risk designation is monetary or other quantitative terms. warranted. At a minimum, $1 billion must be at risk Considering Corrective Measures in areas such as: Before assigning a high-risk designation, • The value of major assets (e.g., loans GAO determines and assesses the receivable) being impaired; effectiveness of an agency’s planned or • Revenue sources (e.g., taxes due) not ongoing corrective actions to address a being realized; material weakness. In this regard, GAO • Major agency assets (e.g., inventory or considers factors such as below: property) being lost, stolen, damaged,  Whether the agency has wasted, or underutilized; demonstrated its commitment to • Improper payments; and resolving the problem • Contingencies or potential liabilities  The extent of an agency’s progress (e.g., environmental cleanup costs). to strengthen controls to address the The $1 billion threshold relates to that problem portion of a major program or mission  Whether the proposed remaining area that is at risk not to the financial corrective action plans are aspects of the program or mission area appropriate as a whole.  Whether effective solutions will be substantially completed near term, In making high-risk determinations, GAO as further discussed below analyzes the risks from qualitative and  Whether the solutions will resolve quantitative standpoints. A program or the root cause of the problem. function may be highly vulnerable to risk arising from a qualitative factor, For the high-risk initiative, near term is such as loss of life, but may not considered to be within the 2-year necessarily meet the minimum period covered by the term of the quantitative dollar threshold. Conver- Congress to which a high-risk update report is addressed. In considering

272 No.20, may - august 2018 ALSAI Alfonc Gabili, Senior Auditor, ALSAI

whether a corrective action will be on these criteria, it is not considered to substantially completed in the near be a governmentwide high risk. In such term, a high level of certainty must be cases, the weakness would be reported evident. Agencies will need to be able to as a performance and accountability demonstrate concrete results to date, challenge or a high-risk area for each of with a clear path toward addressing the agencies it affects, as appropriate. remaining problems. The final Criteria for Removing High-Risk determination will be based on GAO’s Designations professional judgment. When legislative and agency actions, Criteria for Determining Government including those in response to GAO wide High Risks recommendations, result in significant In some instances, several agencies may progress toward resolving a high-risk share a common problem that results in problem, GAO removes the high-risk a high-risk situation. When this occurs, designation. In these cases, GAO in order to determine whether a continues to closely monitor the areas. governmentwide high-risk designation is If significant problems again arise, GAO warranted, GAO uses the criteria as per considers reapplying the high-risk below: designation. The material weakness must: The criteria we use for determining  Be evident at multiple agencies whether to remove a high-risk  Affect a significant portion of the designation are shown as below: government’s total budget or other  A demonstrated strong commitment resources and top leadership support to  Stem from a deficiency that should address the risk(s) be monitored and addressed  The capacity (that is, the people and through individual agency actions as other resources) to resolve the well as through Office of risk(s) Management and Budget initiatives,  A corrective action plan(s) that legislative action, and/or - defines the root causes, Congressional oversight. - identifies effective solutions, and If these criteria are met, GAO may - provides for substantially designate the matter as a completing corrective measures governmentwide high-risk area. near term, including but not limited to, steps necessary to It may be possible for several agencies implement solutions we to have the same material weakness recommended and for it to rise to a high-risk level for  A program instituted to monitor and some or all of those agencies, but based independently validate the

PUBLIC AUDIT 273 PUBLIC AUDIT Intenal Control in the USA: Lessons learned to share with Albania

effectiveness and sustainability of management with collaborative corrective measures, leadership.”  The ability to demonstrate progress The Council was established pursuant to in having implemented corrective Chief Financial Officers (CFO) Act of measures. 1990 (Public Law 101-576). It is an Calling Attention to Performance and organization of the CFOs and Deputy Accountability Challenges and High- CFOs of the largest Federal agencies, Risk Problems senior officials of the Office of The High Risk List is intended to help Management and Budget, and the GAO, the Congress, and the executive Department of the Treasury who work branch give attention to identifying and collaboratively to improve financial resolving performance and management in the U.S. Government. accountability challenges and high-risk The Council was established under the problems. GAO`s Performance and provisions of the CFO Act of 1990 to Accountability Series and High-Risk advise and coordinate the activities of Updates are an important way to gauge the member agencies on such matters progress in achieving this objective. as consolidation and modernization of financial systems, improved quality of Through these efforts, GAO is financial information, financial data and committed to helping the Congress information standards, internal controls, improve the economy, efficiency, and legislation affecting financial operations effectiveness of federal operations. and organizations, and any other Doing so should also enhance the financial management matter. public’s respect for and confidence in the federal government. Members of the Council identify the key issues necessary for the successful III.2. Establishing communities of implementation the Chief Financial practice Officers Act of 1990 and to improve In the federal government, another financial management leadership. Since effective tool in developing an the Act was signed into law there has understanding and approach in been substantial progress and many implementing internal control is positive achievements. Individual through the establishment of Council members have stepped forward communities of practice. The CFO to lead committees and special projects Council is one example of such a to improve government-wide financial community of practice. “With leadership management. The Council continuously from federal CFOs, senior officials at the reviews progress in each identified area office of management and budget, and of emphasis. Current priorities are: U.S. treasury, the CFO council tackles the most pressing issues in federal financial

274 No.20, may - august 2018 ALSAI Alfonc Gabili, Senior Auditor, ALSAI

 Improve financial management government. This effort culminates in an systems; annual Federal financial management  Effectively implement the conference attended by hundreds of Government Performance and financial management professionals and Results Act; featuring presentations from government leaders.  Secure clean opinions on agency- wide and the government-wide The current Chief Financial Officer audited financial statements; council initiatives:  Develop a quality financial Controller Alerts are designed to management workforce; highlight emerging financial management issues that may require  Improve loan management, tax and agency attention or action. These Alerts debt collection; are intended to inform the Chief  Design management systems to Financial Officer (CFO) community of improve accountability for key issues where the Office of performance; Management and Budget (OMB)  Modernize payments and business believes further action may be methods through electronic warranted, but do not constitute official commerce. guidance or prescribe specific tasks for The Council Chairperson is the Deputy agencies beyond consideration of Director for Management of the Office appropriate steps to address the issue. of Management and Budget. The The CXO Fellows Program is comprised Controller of Office of Management and of rising stars in the federal finance, Budget, leads the activities of the acquisitions, and IT sectors at the mid- Council on behalf of the Chairperson. career level that have shown leadership Federal Financial Management potential and prepares these future Conference (JFMIP) leaders to become forward-thinkers in Joint Financial Management Improve- the space of Federal management. ment Program (JFMIP) is a joint and The CXO Fellowship program is cooperative action undertaken by the dedicated to providing enriching U.S. Department of the Treasury, professional development opportunities Government Accountability Office for the next generation of Federal (GAO), Office of Management and leaders in acquisitions, finance, human Budget, and Office of Personnel capital, and information technology. The Management. Working in cooperation program provides an opportunity for with each other and other agencies, the Federal leaders to grow professionally goal of the JFMIP is to improve financial through a unique set of educational management practices in the federal seminars and events.

PUBLIC AUDIT 275 PUBLIC AUDIT Intenal Control in the USA: Lessons learned to share with Albania

During the year-long program, Fellows departments and agencies (agencies) meet with leaders in the Federal best practices and innovative ideas for management community and learn transforming the delivery of grant about innovative government assistance. operations through educational Human Capital seminars and “Inside Government” With unprecedented numbers of events. The objective of the program is Federal employees eligible for to provide a unique perspective on the retirement, the CFO Council is innovative missions led by Federal committed to maintaining a robust and agencies. expert-level workforce in Federal Selected Fellows remain in their current financial management. Working across positions at their home agency and are agencies, the CFO Council will participate in two to three program coordinate the next generation of events each month with a total time programs to recruit, train, and retain commitment of ten to fifteen hours per the best of the federal financial month. All Fellows are expected to management workforce. participate in unique Program activities Improper Payments including Seminars, “Inside Reducing the government-wide Government” events, and special improper payment rate is a CFO Council programs. Fellows are mid-level Federal a priority. An improper payment is any employees that have demonstrated payment that should not have been leadership potential. made, lacks sufficient documentation, Enterprise Risk Management or that was made in an incorrect As federal entities continue to focus on amount, potentially resulting in enterprise solutions to manage risks monetary loss to the government. As an that impact strategic and tactical effective steward of taxpayer dollars, objectives and use of resources, the CFO the members of the CFO Council actively Council will work in partnership with work to reduce improper payments and other Councils to translate the concept other instances of waste, fraud, and of enterprise risk management past the abuse. abstract into practical solutions that Federal Financial Management Reports support risk-enabled performance. In accordance with the CFO Act of 1990 Grants the following information represents The CFO Council is dedicated to the financial management status report coordinating financial assistance to and a government-wide 5-year financial effectively deliver, oversee, and report management plan. The report on grants and cooperative agreements, references the Financial Management as well as sharing with executive

276 No.20, may - august 2018 ALSAI Alfonc Gabili, Senior Auditor, ALSAI

Progress and Priorities section within should be based on main risk areas the Financial Report of the U.S. of its own audits, main focus area of Government. Additionally, the report the Parliament, and/or the general highlights the most recent fiscal year’s public perception of the programs financial reporting results. that needs more immediate IV. Recommendations and Conclusion. attention. In order to improve the Albanian 2. In establishing its own high-risk internal control framework and to program, ALSAI should define clearly enhance the accountability and clear and objectively qualitative and transparency of using of public funds for quantitative criteria’s for more economy, efficiency, and determining Government wide high effectiveness, and doing so to enhance risks. These criteria should be the public’s respect for and confidence intended to help ALSAI, the Albanian in the Albanian Institutions, the Parliament, and the executive following suggestions should be taken in branch give attention to identifying consideration: and resolving performance and accountability challenges and high- 1. Using generally accepted internal risk problems. control standards: 3. Establishing communities of practice: 1. ALSAI should continue to influence to the legislative branch and other 1. ALSAI should continuously organize stakeholders, in order to set new joint conferences with the guidelines for internal control on participation of authorizing and public sector, based on the implementing officers, and audit International Standards (COSO units of all public entities, focused Model) and also the Green Book. mainly on internal control challenges and ways to improve. 2. ALSAI audits should be more focused on improving internal control gaps in 2. ALSAI based on its experience should Albanian public sector, and by doing provide training to other public so helping public entities to adapt to officials, mainly authorizing and shifting environments, evolving implementing officers, audit units demands, changing risks, and setting and/or heads of public entities, on new priorities. the benefits of the institutions in improving internal controls. 2. Establishing a High-Risk program: Conclusion 1. ALSAI should consider on establishing a high-risk program Having suffered institutionalized similar the GAO model. In corruption for decades, Albanian Public establishing this new program ALSAI Sector today recognizes that fraud and

PUBLIC AUDIT 277 PUBLIC AUDIT Intenal Control in the USA: Lessons learned to share with Albania public sector mismanagement itself V. Bibliography undermines the confidence of the -GAO`s Green Book; people in economic development, -GAO`s Determining Performance and foreign investments and European Accountability Challenges and High Integration. Internal control systems are Risks; vital to identifying and addressing -Albanian Law No. 154/2014 significant risks to the achievement of “Organization and functioning of State an entity`s outcomes. Supreme Audit Institution”; By evaluating internal control systems -Albanian Law No. 10296 dated across operations and not merely from a 8/7/2010 “On the financial financial reporting perspective, it will management and control”; help government officials effectively respond to fraud and corruption risk. -Albanian Public Financial Management Strategy 2014-2020; The implementation of the COSO model for internal control, would significantly -U.S. Chief Financial Officers Act of 1990; improve the current status of internal -U.S. Chief Financial Officers Council control, and doing so would improve the (https://cfo.gov/); public sector performance and improve -ISSAI 9100 Guidelines for Internal the general public perception toward Control Standards for the Public Sector; Albanian Institutions.

Taking into consideration of other public entities opinion into challenges of internal control, would play a key role in improving the internal control framework in Albanian public sector. Establishing high-risk programs in ALSAI audits would indirectly help the Albanian Parliament and Government to determine performance and accountability challenges, in order to better serve the Albanian people and their interests. By: Alfonc Gabili, Senior Auditor, ALSAI

278 No.20, may - august 2018

A SAI IN CONGRESS: GAO’s POSITION AND AUDITS TOWARDS U.S. CONGRESS Published in ECA Journal, No 6-7 June – July 2018

For many supreme audit institutions operating within a parliamentary democracy, a key condition for their independence is to operate independently from both the legislative and executive branch.

Interview with Kate Siggerud, Chief Operating Officer of the United States Government Accountability Office.

By: Gaston Moonen, Directorate of the the United States Government Presidency, ECA Accountability Office (GAO) has in the institutional set-up to ensure checks and balances in the U.S. The GAO was For many supreme audit institutions originally enacted in 1921 and was then, operating within a parliamentary as it is now, vested within the legislative democracy, a key condition for their branch of the US government, which independence is to operate falls under the Congress rather than the independently from both the legislative executive branch, which fall under the and executive branch. How does this President. Kate Siggerud underlines that work for the U.S. Government the GAO provides its reports to and Accountability Office, being vested in supports the U.S. Congress. ‘We are the U.S. Congress and considered as THE among several legislative branch congressional watchdog? What kind of agencies specifically set up to provide a work does the GAO do regarding variety of advice and support Congress’s own activities and how does mechanisms to the Congress. The GAO Congress establish its own budget? was initially established as an auditing When interviewing Kate Siggerud, the and voucher checking organisation. GAO’s Chief Operating Officer, she From the 1960s onwards we have provides concise and to the point evolved into a financial and insights on these issues, and more. performance auditing organisation.’ Supporting U.S. Congress. Kate Siggerud plainly explained the The initial idea to interview Kate mission the GAO has: ‘Our principal Siggerud relates to the specific position mission is supporting Congress in its

PUBLIC AUDIT 279 PUBLIC AUDIT A SAI in Congress: GAO’s position and audits towards U.S. Congress

oversight and legislative activities. reviewing and resourcing it and Congress has a primary mission of ensuring its appropriately carried out. conducting oversight of how the We also have the Chief Administrative executive branch carries out its Officer/Chief Financial Officer – he has functions and uses the funds that both titles – who handles the budgetary Congress has provided to the executive and administrative efforts necessary to branch. So our primary mission is to support GAO. And we have the General assist in those oversight activities via Counsel. We have a significant number performance audit. Most of our reports of staff attorneys here and the General are addressed to Congress, presenting Counsel sits on our Executive our observations of the effectiveness Committee, overseeing that group along and efficiency of federal programmes with advising the rest of the and how the dollars were used.’ As to organisation.’ the second element of legislative The work residing under Kate Siggerud’s activities, she says: ‘Our reports serve to responsibilities turns out to be vast support the legislative activities of when discussing the GAO products. ‘We Congress. So Congress may need to pass typically issue 700 to 800 reports a year, a budget or authorize a programme and so it is a lot to manage. We are set up our financial and performance audits into several teams, headed by can inform that legislative activity.’ executives.’ Evidently, Kate Siggerud is the right Warrantees for independence person to talk to when it comes to perspectives on relations between the A core element when it comes to GAO and U.S. Congress. Prior to the warranting the independence of the position she has now she was the GAO is the position of the Comptroller director of the GAO Congressional General. ‘He is appointed for 15 years, Relations Office. She has over 30 years by the President. But the president must of experience in the GAO and holds now use a list generated by the Congress, the position of Chief Operating Officer. fashioned by the leaders of the House of ‘When asked what this entails she Representatives and the Senate. Unlike explains: ‘The GAO has an executive other appointments in the federal committee, which has four members. government, the choice is drawn from One is of course the Comptroller the list agreed to by Congressional General, the appointed leader of GAO. leaders.’ Kate Siggerud brings up Then there are three others: the Chief another important element in relation Operating Officer, the position I have. I to the Comptroller General’s focus on our auditing work – planning, independence. ‘He is an appointed

280 No.20, may - august 2018 ALSAI Kate Siggerud, Chief Operating Officer of the United States Government Accountability Office

official, for 15 years, who can only be independent and nonpartisan removed for organisation. We are vested in the legislative branch but we are cause, not by the President, but by independent to carry out the work in impeachment by or a joint resolution the way that is most appropriate. from the Congress. That is a very high bar!’ She points out that the GAO’s Formally, most of the GAO work stems independence has been reviewed in from requests from Congress. But Kate several peer reviews and found to meet Siggerud explains that the picture is a auditing standards. ‘The credibility of bit more nuanced: ‘95% of the work is the work we do is based on our ability either requested by Congress or to produce objective, non-partisan, fact- because a law has been passed. We based work, and being viewed as an reserve about 5% of our resources to do independent organisation as a source audits under the Comptroller General’s for information. Another important own authority. We can commence an element regarding independence are audit when the GAO feels this would be the protocols the GAO has developed a productive area. We also produce a with the Congress. ‘We have a set of strategic plan every four years based on protocols in place. We place priority on consultation with the Congress and reports established in law and on environmental scanning among other requests from House and Senate leaders things. We lay out key topics we think and leaders of Congressional the GAO should be focusing on over the committees. GAO will accept requests next four to five years and work closely from both political partie (either the with the key committees in Congress to majority or minority party) as long as agree on a general work programme to the Member of Congress requesting the be carried out. In most cases the audit is a leader of a Committee of requests we receive for audits reflects a jurisdiction in the topic he or she wants joint planning effort between Congress reviewed.. We reserve the right not to and the GAO. Also for this purpose our accept requests from the Congress, if executives are in regular contact with we believe that we cannot undertake an Congress.’ independent and objective review of the facts or if the work they ask us to do As to what constitutes a request from is outside our jurisdiction and our access Congress, she refers to the protocols to information. Those protocols have brought up earlier. ‘These specifically been in place now since 2001 and they lay out a prioritisation scheme to handle work very well to guarantee GAO requests. Our number one priority is maintains its reputation as an when a law has been passed, requiring a report or a study from the GAO.

PUBLIC AUDIT 281 PUBLIC AUDIT A SAI in Congress: GAO’s position and audits towards U.S. Congress

These are, by their nature, bipartisan. recommendations generally between The second priority is requested from 75-80% are implemented within four either the chair of a committee, or the years of making them. ’We see that we most senior member of the minority on have an effect on the executive branch that committee –what we call the even though we are located where we “ranking member.’ Either one of those are. One should note that most can request from the GAO a study on for executive branch agencies also have example the Postal Service if their inspector generals that are focused committee has jurisdiction on that within doing their own financial and portion of the federal government.’ performance audits and making Kate Siggerud explains that the GAO will recommendations. And, like GAO’s treat minority requests on the same reports, those reports are generally level as majority requests. ‘Many come made public.’ from both parties together. Even if the Deciding on the budget of Congress Chair of the Committee (majority party) has not requested the audit we will Speaking about decision-making on respond to requests nevertheless, as Congress’s own finances, it becomes long as it comes from a leader from a clear that there is no involvement of minority party in that committee and it the executive or judiciary branch is within our jurisdiction to do. whatsoever. Kate Siggerud explains that on the allocation of funds among Multiple actors working on federal agencies and programues accountability Congress has appropriations When discussing whether there are any committees that make annual funding clear disadvantages of being so close to allocations. ‘For agencies that are in the Congress Kate Siggerud points out that executive branch, they develop their within the different parts of the US own proposals and send them through federal government there are many the Office of Management Budget different elements of accountability. which revises them and compiles them ‘We see our responsibility as being for Congressional Review. The budget effective in encouraging improvement that is developed for the congress and in executive branch programs, where for the legislative agencies like us, is we conduct most of our audits. And developed by the congress itself without Congress relies on us for the purpose of input from the President. We as GAO considering legislation, which is of propose a budget every year, and the course where change in executive Comptroller General testifies before the branch programs can be accomplished.’ Appropriations Committee but in the She indicates that of the GAO

282 No.20, may - august 2018 ALSAI Kate Siggerud, Chief Operating Officer of the United States Government Accountability Office

end the House and the Senate discharge, there is no further action like committees decide on that amount.’ that for Congress. Kate Siggerud: ‘This Annual Financial report is transmitted to In relation to ‘discharge procedures,’ the Vice-President and to Congress, and Kate Siggerud explains that this is made available on government probably more related to the EU websites. But once that statement is context. ’Discharge is not a word we use issued Congress does not have to take here but I’ll try to talk abort it. For the any action concerning it.’ executive branch, all federal agencies are required to propose a budget every Auditing Congress year that also explains how funds were Regarding the question who audits the used in previous years. So the budget budget implementation and activities of itself is a document that records the Congress Kate Siggerud first points to funds used in the previous year and the the support agencies Congress has. She planned funds going forward. Each gives as examples the Library of organisation is expected to complete a Congress, who manages the largest financial statement. This is audited by library in the U.S. The Library also its inspector general or an accounting includes the Congressional Research firm hired by the inspector general.’ Service which provides research She indicates the financial statements assistance to Members of Congress and are compiles into The Annual Financial is somewhat comparable to the Report of the United States by the European Research Service of the Department of the Treasury and the European Parliament. Or the Office of Management and Budget. Congressional Budget Office, created 40 GAO audits the financial statements and years ago, which does estimates of the prepares its own conclusions which are cost of legislation for Congress when included in the Annual Financial Report. they consider new bills that could have She continues: ‘Over the years the significant financial implications. ‘The inspectors general and the GAO have CRS mostly does research using seen improvements in these secondary sources and provides statements, although the Department of expertise in reading of laws or statues. Defence has not yet received a clean The GAO’s work on financial and opinion, and we have also raised issues performance audit is more focused on on intergovernmental transfer of funds auditing and program evaluation, and how these are cleared, among including generating data, analysing other issues.’ them and providing recommendations to Congress for improving government Contrary to the EU setting, where the performance. CRS’ work is typically European Parliament is obliged to give

PUBLIC AUDIT 283 PUBLIC AUDIT A SAI in Congress: GAO’s position and audits towards U.S. Congress

focused on descriptions of programmes in the House of Representatives, both and issues.’ She indicates that most of the House and the Senate have ethics these support agencies have their own committees. ‘They can receive referrals Inspectors General, with public reports: from external parties, from Members of ‘They have their own inspectors general. Congress regarding any ethical The House of Representatives itself also violations concerning campaign has an inspector general. The Senate spending or other inappropriate does not. And there is also for example behaviour. This to complete the picture the Office of Compliance, which is an of oversight towards Congress.’ office reporting to the House of

Representatives and the Senate, making sure certain policies related to employment and facilities are carried out appropriately.’ While the GAO is sometimes asked to review operations of other legislative branch agencies, Kate Siggerud explains that the GAO is typically not asked to audit internal operations of the House or the Senate. ‘We do have a procedure, which is described in the protocol I mentioned earlier. In general, for a request involving work on programmes or activities relating to the internal operations of Congress, the GAO will By: Kate Siggerud, Chief Operating seek bipartisan or bicameral support for Officer of the United States such requests from senior leaders of the Government Accountability Office House or the Senate With regard to audits of other legislative branch agencies is a review GAO conducted of the Library of Congress’ IT systems. Overall, the practice is that the GAO will indirectly audit Congress activities by looking at agencies falling under them, be it more at policy and programme level, since most of them have their own inspector general. Kate Siggerud adds that, besides the inspector general

284 No.20, may - august 2018

ACCOUNTABILITY OF PARLIAMENTS CONTRIBUTING TO THE BALANCE OF POWERS

Published in ECA Journal Nr.6-7, June- July 2018

The financing and auditing of parliaments is a topic of keen interest to Danièle

Lamarque. This explains why she masterminded the sympo-sium entitled ‘Public

funding of parliaments in Europe

Interview with Daniele Lamarque, ECA

Member By: Gaston Moonen, Directorate of the Presidency legislation issues. So the idea was to organise symposia and publish the Exchange between academia and results in journals.’ She points out that auditors the second symposium will be published The financing and auditing of in the Revue gestion et finances parliaments is a topic of keen interest to publiques. ‘And I understand that it will Danièle Lamarque. This explains why be published in both French and she masterminded the sympo-sium English.’ entitled ‘Public funding of parliaments She explains that the French Court of in Europe: financial autonomy under Auditors has close ties with academia. ‘I discussion’, which took place at the ECA have known the people from the in March this year. ‘This was the second University of Lille for many years now symposium in a series of international and I find cross-country comparisons symposia on comparative public very rewarding. I felt that it was written finance. I have been cooperating with in the very the DNA of our institution, the University of Lille since 2014, where with its capacity to compare, that we I made a presentation on the topic of should look at financial issues related to the first symposium, which was about parliaments, a very topical issue. For the coordination of fiscal policy in each country we try to have two Europe. I focused on the role the ECA presentations: one from an academic plays in this area. The University of Lille point of view and the other from a has a very active public finance law practitioner’s perspective.’ She believes section, interested in comparative that the issue is also very relevant for PUBLIC AUDIT 285 PUBLIC AUDIT Accountability of Parliaments contributing to the balance of powers

the European Parliament. ‘The of the time is then spent discussing the accountability of the European budget and what it should be used for. Parliament also depends on the 'She quickly asserts that the role of practices in the Member States. For parliament is to decide on legislation, example, in the UK, things changed after budget or non-budget related. ‘But it the Information Act scandal. When I also has a role in assessing the compare the transparency there now implementation of the budget, which is with the situation in France, the of course a key issue for us as auditors, accountability of the French National both in terms of what we produce and Assembly is not as strong as in the UK or the discharge procedure, if applicable.’ as open as at the EU level.’ Following the money also in parliament Information on exercising core too functions For Danièle Lamarque, the ECA’s role in Danièle Lamarque highlights two core auditing the use of funds by the issues raised at the symposium that she European Parliament is very interesting found very informative: ‘The first one – and to some extent new. ‘The French perhaps because currently in France Court of Auditors does not have that there is a lot of debate about this – is competence in relation to the funds how accountable a parliament is used by the French Parliament. But if it towards the public regarding how they is EU money, spent by the European work and perform their activities.’ Her Parliament, to finance political groups in second point relates directly to finance: France, the ECA can audit this EU public ‘What does a parliament actually do money. And we do, like when reporting with the means it has at its disposal? on irregularities in the management of And I do not mean directly the salaries funds by some political groups, as we and allowances, but more on how they did in Chapter 10 of our 2016 Annual use the means it has available to Report.’ She gives another example exercise its core functions.’ related to the study the ECA did on the costs of the European Parliament having She says that in France the debate seats in Strasbourg, Brussels and currently also focuses on the extent to Luxembourg. ‘We looked at all the which the French Parliament assesses travel costs, etc., examining the use of the executive’s implementation of EU money by the European Parliament. policies. ‘In France we see that rather This is interesting, because the little time is actually devoted to European Parliament can question us on assessing the implementation of the the use of its funds, and we look at how budget. That debate generally lasts not the European Parliament uses EU much more than one day. And the rest 286 No.20, may – august 2018 ALSAI Daniele Lamarque, ECA Member

money. Of course, we cannot get presentation on retirement advan-tages involved in any political activities. But I and other ‘perks’, addressing citizens’ think it is a good example of democracy call years earlier for more transparency. and transpa-rency.’ She is not surprised Balance in controls and powers to hear that in the 2016 discharge questions session, the European At the same time, Danièle Lamarque Parliament actually asked for more and calls for balance and reason. ‘In the UK, not less audit work on its activities. there was a scandal which led to the ‘MEPs know very well that some parties resignation of the speaker of the House are breaching the rules. It is dangerous of Commons: something which had not to have parties breaching the rules happened since the 17th century.’ But because this jeopardises the reputation the newly established system for of the whole institution.’ scrutinising all the expenditure of Members of Parliament (MPs) may be Danièle Lamarque considers it positive going to the other extreme, and she that steps have been taken towards considers it too bureaucratic. ‘As allowing the French Court of Auditors to auditors, we know that you need to set audit the accounts of the French up systems for internal control, etc. On Parliament. ‘A few years ago, in 2013, the other hand, too many controls is not even though there is no legal basis for it, good either; people cannot bear that. an agreement was made between the You need to find the balance between French Court of Auditors, the National transparency and fair control. What do Assembly and the Senate, which allows we need to audit those who have been the French Court to audit the accounts elected […] by the people, and who of these two institutions. Here the focus need to be accountable for the use of is on compliance with accounting rules, funds allocated to them? That is the looking also at internal controls, etc.’ question, which was also analysed at She then refers to one of the speakers the symposium.’ While she thinks that at the symposium, René Dosière, a accountability is important, audits of former member of the French MPs should not impede their work as Parliament. ‘He started ten years ago, the representatives of the people. ‘In askingfor more transparency in the use the end, democracy is more important of public funds by public officials, than accountability. Accountability is President, ministers or parlementarians, part of a democratic system, but it and in use of public funds by the French should not become a barrier to its Parliament. No transparency on their functioning. Again, finding the right actual salaries, advantages, privileges, balance. And I think we do that well etc. At the symposium he gave a here at the ECA, since we have a good

PUBLIC AUDIT 287 PUBLIC AUDIT Accountability of Parliaments contributing to the balance of powers

relationship with the European may also occur but they are rare.’ Parliament, and the parliamentarians Ultimately, she deems the relationship themselves believe that more audits with Parliament more relevant: ‘We are and more transparency is necessary. So, accountable to Parliament, and the we should not shy away from doing Parliament is accountable to citizens. more work in this area, until we reach And we are the tool making that the point where they say: “This is our possible.’ On the question of who then political role and you should not be examines the work of parliament, she involved in that”. reflects: ‘Elected people would usually tell you that they are controlled by the Then Danièle Lamarque brings up the electorate and accountable to them. balance of power, as Montesquieu has However, I recall that when we set up described it. ‘From an audit perspective, the regional audit institutions in France with the judicial branch, being in 1983 to audit the local authorities, independent like the legislative and the they used the same argument: you do executive, you will find the same limits not have to report on our activities and on external audit, certainly in France: the way we spend money. We are you cannot interfere in judicial accountable to citizens every time there activities. So, it is a balance of powers is an election.’ and the auditor must comply with this balance and understand how far he or Assessing the work of the executive she can go. An important criterion is branch that we cannot interfere in the With a smile, Danièle Lamarque then implemen-tation of their power.’ recounts the period when she was in When speaking about how this applies charge of the regional audit offices in to an audit institution itself, the ECA Normandy and Marseille. ‘I know these Member brings up the issue of audits situations well and sometimes they are requested by parliament. ‘In France we more difficult than relations with see that around 15 % of the audits stem ministries at the national level. from requests from the French Sometimes mayors can be very Parliament. This is a very sensitive powerful. I recall when I had a report on matter for the French Court of Auditors, a public-private partnership for the which is very attached to its football stadium in Marseille. While this independence and its relationship with partnership was actually very costly in the executive and legislative. The idea is the long term, it was hailed by the to be at an equal distance from both, mayor as an opportunity and a great safeguarding the independence of the success. But based on the audit report institution. Requests from the executive we published, the media asked many

288 No.20, may – august 2018 ALSAI Daniele Lamarque, ECA Member

painful questions. I think that the mayor Danièle Lamarque indicates that this is still angry with me now.’ She explains institution has some obligations that that local issues can be more tangible bind its hands. ‘The French Court of than those at the national level, looking Auditors must adhere to several legal directly at schools, a theatre, water provisions on giving information to the provisions. ‘This makes your work Parliament, which means that around perhaps more lively and topical. But half of its audit capacity is dedicated just sometimes less comfortable as well, to that, issuing a number of reports on since you may have to deal with angry the budget, on social security, reports politicians who see you as an immediate on local authorities, etc. In addition, up threat to their work.’ to 15 % of the audit team is spending on audit requests from Parliament.’ Then The ECA Member quickly relates this she chuckles: ‘And don’t forget: the back to the issue she touched upon French Court of Auditors considers that earlier: the French Parliament’s long reports, like 300 pages, better assessment of policy implementation. contribute to citizens' information. ‘There is currently a reflection in France Compare that with the 60 pages that we on how to improve this capacity of would consider a long special report at evaluating the executive’s actions. As a the ECA!’ study of the European Parliament from a few years ago showed: compared with Finding the fine line some other parliaments, like the US Danièle Lamarque concludes that when Congress, the European Parliament, or it comes to financing parliamentary even the German or UK Parliaments, the activities, the issues to look at go French Parliament is not as strongly beyond salaries and allowances. ‘The equipped to conduct impact core issue with the financing of assessments or research on policy parliament is not how much MPs earn. initiatives.’ She says that there is a call That is good for scandals in the media. within the National Assembly for more Of course, they have to be transparent, expertise for impact assessments, for ex and they have to be accountable for post evaluation. ‘They want to rely less that. But the real question is how it on the information provided by the works, what their actual activities are, French administration and draw more how they contribute to making the on their own findings and expertise, also government more efficient and when it comes to budgeting.’ effective. She believes it is important to When discussing what role the French distinguish between the means MPs Court of Auditors can play in providing have for their political activities and such expertise to the French Parliament, direct assistance on the one hand, and

PUBLIC AUDIT 289 PUBLIC AUDIT Accountability of Parliaments contributing to the balance of powers

the means they have to get knowledge and do their work as MPs on the other hand. ‘The difference and the balance between these two aspects is the fine line for the auditor to see how far an auditor can to provide transparency and advice on these issues.’

By: Daniele Lamarque, ECA Member

290 No.20, may – august 2018

CHANGES NEED A PERSON BEHIND THEM

Published in INTOSAI Journal, Summer 2018

“We must learn how to learn from mistakes and learn boldly. Are our national priorities reflected in the State budget or only in our rhetoric?”

By: Arunas Dulkys, PhD, Auditor General of the Republic of Lithuania program objectives, goals, measures and criteria financed using State budget State resources are limited, so desiring funds are often artificially developed. more than necessities may become Consequently, the administrative threatening. By our nature, we are more burden is increased, and added value is likely to see only the positive sides to not created. our expectations. Rarely do we think our fulfilled dreams come with a price paid In developing an evidence-based, by someone else. What happens if we results-oriented public administration take actions without thinking about system in Lithuania, the intent was to possible consequences? The use performance data primarily for consequences of an incorrect desire performance improvement. Using this prompt the emergence of another data exclusively for reporting has incorrect action. Unless this process is numerous negative effects, such as prevented, adverse consequences begin excessive performance criteria, to grow exponentially. speculation on criteria values and a goal to simply implement the set Lithuania is no exception. With limited requirements rather than tangibly resources, a difficult task arises— improving results. allocating them in such a way that drives economic growth. Processes that In his scientific works, Dr. Norbert are an end in themselves should not be Wiener, scientist and forerunner of tolerated. Audits conducted by the cybernetics and artificial intelligence Supreme Audit Institution (SAI) of theory, signaled that we should only Lithuania reveal a picture where pursue objectives and expect results

PUBLIC AUDIT 291 PUBLIC AUDIT Change need a person behind them

that are truly necessary (not just appear refuse all wishes as the door opens to to be so). Scientific studies on find the son standing there—in a management issues led to the coined horrifying condition caused by the phrase “monkey’s paw effect." The accident. phrase signifies a defect and The paw, a symbol of greed, activated unpredictability of any process when wishes accompanied by terrible the expected positive result is consequences stemming from egoistic accompanied by unintended negative thoughts. Likened to the hand of public consequences resulting in losses that authority and decisions made with its exceed positive results and, at the same help, the paw beckons that those time, devalues them. entrusted to make decisions must The story tells of a family—husband, continually consider the true wife and son—sitting by a cozy fire consequences. listening to stories from a friend who The signals this story sends are two- has just returned from overseas duty. fold: developing the courage to learn He shows the family a dried-up from mistakes and investing in our monkey’s paw he brought back with public education systems to foster such him, and it seems that each owner of experiential learning. the mysterious paw is granted three wishes. Though the wishes (and We must learn how to learn from outcomes) remain a mystery, the tale mistakes and learn boldly. Are our the friend weaves is one of tragedy. national priorities reflected in the State budget or only in our rhetoric? Are we The gripping tale does not deter the able to define, and agree on, what adds father, who pulls the paw from the fire. value? After his friend leaves, the son departs for work, and, out of curiosity, the Speaking candidly about how we deal father tries his fortune by wishing for with funding education is more money. The father’s wish comes true, as important than ever. For more than ten a clerk from the factory where the son years, learning outcomes in Lithuania works knocks on the door and presents have fallen below the average of the family with two hundred pounds. Organisation for Economic Co-operation The payment—compensation for a and Development (OECD) countries. factory accident that killed the son. The number of schools is decreasing at a The mother gets a spontaneous second slower rate than the number of pupils. wish to bring the dead son back. An Learning outcomes in smaller, rural ominous knock is heard at the door. The schools are lower than in larger towns. father hastily makes a third wish to This further increases the exclusion.

292 No.20, may - august 2018 ALSAI Arunas Dulys, PhD, Auditor General of the Republic of Lithuania

Studies on the future of education simply finds another host to continue believe pupils with low learning circulating in the market of greed. Does outcomes pose a potential public it not remind us of the practice when a burden—most will not be able to live latent threat—budgetary governance and work independently. They will need dried like a monkey’s paw—travels from maintenance. one political administration to another? Creation of added value has a very If we asked for two hundred pounds positive national effect in terms of from the State budget without openly, solving societal problems, such as honestly discussing the conditions, emigration and social exclusion. Thus, perhaps we would, in fact, accept the the first significant step should be funds regardless of consequences. Yet, clearly and unambiguously identifying if we cannot agree on what adds value, such goals. Second, measures aimed at what moral and fair investment results increasing added value should be look like, then a “results-ghost” may prioritized. Third, activities of public come knocking on our door. sector bodies should be focused not on social function and job preservation, but rather on ensuring public service quality is as high as possible. Such changes need a person behind them. Therefore, providing higher wages to public sector civil servants should be established. Doing so increases the potential to attract highly qualified and motivated employees. It is a very ambitious target. What’s even more ambitious? Doing only the things that are meaningful. Social sciences often point out the irrationality of human behavior, and the monkey's paw short story illustrates that distorted expectations lead to By: Arunas Dulkys, PhD, Auditor negative consequences not caused by General of the Republic of Lithuania an object but by the system in which the characters live. Fulfilling anything sensible cannot be done through a monkey’s paw, either. It

PUBLIC AUDIT 293 PUBLIC AUDIT Change need a person behind them

294 No.20, may - august 2018

TRANSFORMING THE WORLD THROUGH SUSTAINABILITY EFFORTS

Published in INTOSAI Journal, Summer 2018

Benefits SAIs provide have been aptly summed up within Interna-tional

Standard of Supreme Audit Institutions (ISSAI 12), “The Value and Benefits

of Supreme Audit Institutions— Making a Difference to the Lives of

Citizens.”

By: Mr. Shourjo Chatterjee, Accountant General, SAI of India symposiums. Ongoing collaborative Supreme Audit Institutions (SAIs) efforts led to the 66th UN General have served citizens by ensuring Assembly adopting the 2011 accountable use of public resources resolution on SAI Independence, for national development. which was later reinforced by the Irrespective of borders, across the 69th UNGA Resolution that focused International Organization of on promoting and fostering public Supreme Audit Institutions (INTOSAI) administration efficiency, accounta- community, members are collabo- bility, effectiveness and transpa- rating with international peers and rency by strengthening SAIs. counterparts to ensure value-based Benefits SAIs provide have been delivery of services to citizens. aptly summed up within Interna- This proven conviction in SAI tional Standard of Supreme Audit capabilities is exemplified by Institutions (ISSAI 12), “The Value comprehensive audit reports and Benefits of Supreme Audit coupled with regular interaction Institutions— Making a Difference to between the United Nations (UN) the Lives of Citizens.” and INTOSAI in UN/INTOSAI

PUBLIC AUDIT 295 PUBLIC AUDIT Transforming the world through sustainability efforts

In this context, studying the role of sustainability efforts and helping to SAIs in implementing the Millennium achieve MDG and SDG responsi- Development Goals (MDGs) and bilities. Sustainable Development Goals MDG Realization—SAI Services (SDGs) is important, as these goals seek to go beyond addressing Unlike the institutionalized cope- resource use and service delivery. ration and formal efforts for SAI Rather, they pertain to the much involvement in implementing SDGs, larger issue of sustaining the world explicit MDG efforts were for posterity, as exemplified by the comparatively limited. However, 2030 Agenda for Sustainable MDG implementation was marked Development. The 17 SDGs mana- by an increase in adopting ting from the 2030 Agenda seek to performance audits and other niche build on successes of the MDGs, a audits that encompassed gender, UN campaign launched in 2002 that environmental and social aspects. supported and inspired global Table 1 illustrates indicative audits actions to achieve eight goals by corresponding to each MDG 2015. undertaken by a global SAI sample. This article seeks to summarize SAI These audit types have assisted in contributions, and their importance, MDG realization. in serving the world through

296 No.20, may - august 2018 ALSAI Shourjo Chatterjee Accountant General, SAI of India

Of particular note, the INTOSAI (IDI) to build SAI capacity through Working Group on Environmental the IDI “Auditing Sustainable Auditing (WGEA) consistently Development Goals” program, and contributed to MDG 7 by capitalizing INTOSAI regional, bilateral and on peer cooperation and support. multilateral collaboration among SAIs has also been energized to SDG Implementation—SAI Roles promote capacity in reviewing and The SAI role in SDG implementation following up with national SDG was reflected in the most recent UN- implementation efforts. INTOSAI events held in 2015 and According to IDI’s 2017 Global SAI 2017, with the 2015 symposium Stocktaking Report, 193 countries focusing on the UN’s Post-2015 have subscribed to SDG implemen- development agenda and the means tation, and INTOSAI has recognized SAIs have to implement sustainable this as a crosscutting priority in its development while the 2017 strategic plan. Fifty-six percent of symposium highlighted how digita- SAIs indicated an intent to include lization, open data and data mining themes on preparedness for, or impact SAI audit work and help implementation of, SDGs in enhance SAI contributions toward subsequent audit programs. SDG implementation follow-up and review. Sustainability—Addressing SAI Challenges The XXII INTOSAI Congress in 2016 also employed an SDG thematic SAIs have the onerous responsibility approach that addressed SAI roles in to ensure accountability in the SDG implementation, paying process of transforming the world by particular attention to how INTOSAI 2030. It is important to recognize can contribute to the UN 2030 the challenges faced and how these Agenda for Sustainable Develop- challenges can be addressed. ment through good governance and Institutional Challenges: IDI's 2017 strengthening the fight against SAI Global Stocktaking Report corruption. statistics showed most SAIs have the UN agencies are cooperating with mandates, capacity and willingness the INTOSAI Development Initiative to audit SDG implementation or

PUBLIC AUDIT 297 PUBLIC AUDIT Transforming the world through sustainability efforts

national preparedness for SDG seek to engage and follow-up with implementation. Remaining stakeholders. SAIs must strengthen mandates and Sustaining Relevance: Sustaining follow up on efforts by engaging relevance is critical. To do so, SAIs with relevant stakeholders. should employ relevant ISSAIs and use performance indicators to assist Capacity Challenges: SAIs need to in evaluating work in a way that enable the ability to address SDGs by leads to continuous improvement. focusing on capacity development support, knowledge sharing, peer Conclusion support and training. SAIs should The international community has also develop proper performance entrusted SAIs with an important indicators to assess and redress such role in SDG evaluation. SAI mandates challenges. and expertise, along with experience National Data Systems: IDI’s 2017 in conducting MDG-relevant audits, SAI Global Stocktaking Report cited will enable SAIs to better meet SDG 30% of SAIs indicated not knowing if requirements and serve humanity by their governments (1) have transforming the world. established SDG baseline data or (2) intend to collect data and report on

SDG progress. Only 21% of governments have defined baseline data to monitor and evaluate SDG implementation progress, and 24% are in the early stages of preparation. It is imperative that SAIs engage with government By: Mr. Shourjo Chatterjee, officials and recommend appro- Accountant General, SAI of India priate tools and techniques. Leadership and Stakeholder Engage- ment: SAI leadership must lead by example, set the tone and constantly

298 No.20, may - august 2018

CAPITALIZING ON STANDARDS, KNOWLEDGE SHARING TO AUDIT DISASTER RECOVERY EFFORTS

Published in INTOSAI Journal, Summer 2018

The audit results, featured in 60 reports approved and published by SAI Ecuador, showed that public entities coordinated actions to mitigate and reduce the earthquake’s impact—displacement of medical brigades; employment of public works personnel and heavy equipment for the demolition and removal of debris; and the reception, packing, transportation and delivery of humani-tarian aid.

By: Betty Carrion Ruiz, Auditor, Office of the Comptroller General of the Republic of Ecuador Ecuador's government responded to the crisis by immediately declaring a state of In 2016, a 7.8 magnitude earthquake emergency and implementing several rocked the Ecuadorian coast, actions: activating contingency plans, constituting one of the most establishing National, Provincial and catastrophic tragedies in the history of Cantonal Emergency Operations the country. The quake left 663 people Committees and creating the dead, 6,274 injured, 80,000 people Committee for Reconstruction and displaced, great damave to Productive Reactivation. infrastructure and more than 2,300 aftershocks in the following months.1 The government also enacted the Organic Law of Solidarity and Citizen Co- Consequently, reparation measures cost Responsibility for the Reconstruction approximately 3,344 USD million, and Reactivation of the Affected Areas challenging the response capacity of (Solidarity Law) and required the numerous public institutions, including involvement of various public entities, the Office of the Comptroller General of including the armed forces, Integrated the Republic of Ecuador—the nation’s Security Service (ECU911), Supreme Audit Institution (SAI).

PUBLIC AUDIT 299 PUBLIC AUDIT Capitalizing on standards, knowledge sharing to audit disaster recovery efforts

Ministry of the Interior, Ministry of accordance with established legal Transportation and Public Works, procedures. National Police and Secretary of Risk The audit results, featured in 60 reports Management. approved and published by SAI Ecuador, The Solidarity Law, effective May 2016, showed that public entities coordinated established required contributions from actions to mitigate and reduce the citizens to help address the earthquake’s impact—displacement of earthquake's aftermath and recovery medical brigades; employment of public efforts—an increase in value added tax works personnel and heavy equipment for one year; an 8-month 3.3% payment for the demolition and removal of from employment wages; a less-than- debris; and the reception, packing, one percent stipend gathered from transportation and delivery of humani- equities exceeding one million dollars; tarian aid. existing real property taxation of 3.3%; Despite positive actions evidenced, and a 3% contribution from realized weaknesses of great social impact were profits. also identified—using resources for These funds (along with international other purposes not associated with the aid) allowed for the planning, earthquake; shortcomings in the storage construction and reconstruction of and delivery of food kits that prevented publik and private infrastructure. The timely distribution; and lack of monies also promoted productive documentation to determine final reactivation by helping implement a beneficiaries. Resources were wasted in wide array of initiatives and making it unnecessary acquisitions, the reception possible for SAI Ecuador (as the of goods outside contractual terms technical body in charge of controlling resulted in fines, customs clearance and the use of publik resources) to initiate delivery processes negatively impacted audits of the entities responsible for internacional humanitarian aid to administering the initiatives. victims, and there was an overall lack of documentation for monitoring and SAI Ecuador's audits aimed to (1) controlling administrative and financial establish accuracy, veracity and legality operations, including current expense of the implemented emergency actions, payments from Solidarity Law funds. controls and resources; (2) verify legal and regulatory compliance; (3) examine Additionally, numerous irregularities solidarity collections to ensure funds were discovered, such as contracts were allocated accordingly to the having no mandatory clauses of fines affected areas; and (4) determine if and guarantees; a lack of contingency resources were distributed to victims in plans for seismic events; absence of 300 No.20, may - august 2018 ALSAI Betty Carrion Ruiz, Auditor, Office of the Comptroller General of the Republic of Ecuador

insurance policies for emergencies; and phase, includes relief activities and a shortage qualified and validated recovery from emergency, rehabili- shelters. tacion and reconstruction. In addition, auditors must understand disaster SAI Ecuador’s findings resulted in the events require a certain degree of following recommended corrective flexibility. This may imply temporary actions: non-compliance with regulations and/or  Devise system to ensure donated the application of a special legal resources are distributed to correct framework in emergency situations. destinations; ISSAI 5520 also invites auditors to  Reinforce coordination, supervision consider initiating audits at an early and control actions to plan, organize stage (in real time) to collect evidence in and execute natural disaster practice and perform a risk assessment prevention, rescue and remediation that includes: delay, economy, environ- assistance; mental damage, financial statements  Implement and comply with risk, fraud and corruption, funds, donation and humanitarian aid inefficiency and inefficacy, resource and provisions associated with proper assistance distribution, undesirable storage and organization to ensure recipients, unregistered aid. In adequate resource arrival and Ecuador’s case, evaluating these risks conservation; allowed auditors to identify weaknesses  Issue clear relief aid guidelines so and irregularities and propose impro- donations can clear customs in the vement actions to optimize manage- shortest possible time, avoid ment of future events. prolonged  periods of storage and ensure timely Learning from other SAIs that have dealt distribution to victims; and with similar issues is also beneficial. The  Carry out training and simulations on National Audit Office of the People's risk management (for public and Republic of China (CNAO), a world private servants, educational inati- leader in dikaster control, has impleme- tutions, as well as the general nted strategies to avoid major failures in community). reconstruction, detecting obstacles, identifying shortfalls in coordinating and The International Standard for Supreme managing funds, and proposing timely Audit Institutions (ISSAI) 5520 on "Audit corrections through constructive of Disaster-Related Aid" status that recommendations. auditors should know the entire cycle of dikaster management, which, in its later Natural disasters cannot be prevented, but some of the potential effects can be

PUBLIC AUDIT 301 PUBLIC AUDIT Capitalizing on standards, knowledge sharing to audit disaster recovery efforts

minimized. Looking into past events, past practices and learning from the experience of others can help auditors propose improvements related to oversight, help establish new mechanisms to address weaknesses and irregularities, and, ultimately, positively impact the lives of citizens.

By: Betty Carrion Ruiz, Auditor, Office of the Comptroller General of the Republic of Ecuador

302 No.20, may - august 2018

Info ALSAI

EVENTS AND ACTIVITIES OF ALSAI DURING MAY – AUGUST 2018

The Embassy of the Republic of Poland Mr. Wojciech Kutyla, Vice-President of in Tirana and the Albanian Supreme the Polish SAI, Mr. Jacek Jezierski, State Audit organized the promotion of former Polish SAI President and the book "100 Polish Symbols" currently Adviser to the President of this SAI, professors, analysts, members of On May 3, 2018, on the occasion of the the Association "Albania-Poland", Polish Constitution of 1791, the oldest representatives of civil society democratic constitution of Europe and organizations, media representatives, the second in the world after the directors and auditors of the ALSAI. American one, the Embassy of the Republic of Poland in Tirana and the In respecting and honoring the two Supreme State Audit organized the countries, national anthems of both promotion of the book "100 Polish countries were heard. Symbols". The opening speech was held by the Ambassador of the Republic of Poland in Tirana, H.E. Mr. Karol Bachura. During his speech, Mr. Bachura, on behalf of the Polish government, expressed his high appreciation for the partnership of the Supreme Audit Institutions of Albania and Poland and their close cooperation in the framework of the implementation of This important event was attended by the Twinning Project IPA 2013. the Ambassador of the Republic of The book "100 Polish Symbols", Poland in Tirana, H.E. Mr. Karol Bachura, continued Mr. Bachura, "carries the the Minister of Personal Data Protection extraordinary cognitive value of Poland, of Poland, Mrs. Edyta Bielak Jomaa, the soul of the Polish people who are deputies from the Albanian Parliament, implacable for freedom, culture, art,

PUBLIC AUDIT 303 PUBLIC AUDIT Info ALSAI traditions, historical, archaeological, estimate of this extraordinary "100 ecological, economic and scientific Polish Symbols" album with a treasures of this great country of Europe consideration. About 40 symbols of the and the world, a friend of Albania and Book are very similar to the symbols of Albanians. It is a timely journey over the the history, culture, arts, traditions and most attractive places, the doctrines of nature of the Albanian nation. Polish a nation, the most epic events, the most people and Albanians unite innumerable prominent creators and the characters sacrifices in their struggle and their that are never deleted from his unwavering hunger for freedom, living memory." in the Great European Family, with dignity and pride in their origins and Afterwards, the Chairman of the ALSAI, customs. For the pride and knowledge of Mr. Bujar Leskaj, who said: "In this great new generations to come, but also for day for the Polish nation, as ALSAI we strangers who visit us more and more, it promote the book-album “Polish would be worthwhile to have an Album Symbols: 100 Places, Figures, Events, similar to one hundred Albanian Important Achievements for Poland, symbols, accompanied by a text that Europe and the World", which is now explains it so simply, briefly and being translated also in Albanian, by a beautifully, as the text of the Polish group of ALSAI auditors, dedicated to Book-Album. If, in the meantime, any the President of the Supreme Audit Albanian institution will not undertake Institution of Poland (NIK) Krzysztof this initiative after I leave the chair of Kwiatkowski, former President and SAI, I think I will devote some of my time today NIK Senior Advisor, Jacek Jezierski, and efforts to preparing the book-album and Vice-President of NIK, Wojciech of 100 Albanian Symbols.” Myak, for their prominent assistance in capacity building of Albanian auditors. The ceremony continued with the recitation of selected Polish poems This book contributes not only to the translated into Albanian, recited by two recognition of the history, traditions and prominent figures of the Albanian scene values of the Polish nation, but also to and art, by the "Honor of the Nation" the strengthening of the recognition and Mr. Mirush Kabashi and "Great Master", friendship between our two peoples. Mr. Bujar Asqeriu. Both interpretations It is difficult to bring in all these icons of were welcomed by the audience and the history, culture, art and existence of aroused emotions. the Polish people, devoted to the 100 Afterwards, the word was taken by Mr. symbols of a great nation. " Wojciech Kutyla, who stressed the close At the conclusion of his speech, Mr. and effective co-operation between the Leskaj said: "Let's close this modest two SAIs, particularly in the capacity-

304 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

building of the staff. In this regard, an The mission of the Members of the important role has been played by the European Parliament for Budget IPA 2013 project, funded by the Control meets the Chairman of the European Union, "Building External ALSAI Audit Capabilities", which is being On 9 May 2018, the mission of the implemented for two years in the ALSAI Deputies of the Committee on by the Polish and Croatian SAIs. Budgetary Control in the European This ceremony was greeted by the Parliament, chaired by the MEP Derek analyst and writer Mr. Preç Zogaj, who Vaughan and composed of MEPs made an analysis of the book and said: Joachim Zeller, Germany, Wolf Klinz, Germany, Ryszard Czarnecki, Poland and "I am really honored, I have eagerly read Member of the European Court the book, I will come back again as I visit Auditors, Mr. Hannu Takkula, held a the tops of the history of Poland, the meeting with the Head of the ALSAI, Mr. gallery of prominent figures that this Bujar Leskaj. European MPs were country has given to the world." interested in knowing about the By reading the book, I saw that my independence of the AlSAI's choice of being Polish, if I could choose constitutional framework, to fulfill its another nationality from what I had, constitutional mission and the progress was reinforced in a number of common of the supreme public audit in Albania, things." in compliance with international auditing standards, both in terms of capacity and audit activity. The Chairman of ALSAI, Mr. Leskaj, thanked the members of the European Parliament, expressing the satisfaction of their visit on a big and meaningful day for Albania, as is the 9th of May, the With a great interest was followed then, Day of Europe. He stated that "to ensure in the end, a great performance of the full independence and a law on the Polyphonic Group "Çipini", whose ALSAI, in full compliance with INTOSAI members had devoted a polyphonic standards, we fought long. We are song to the Polish people and friendship grateful to the DG Budget of the between the two countries. The song, European Commission and the SIGMA created by the artwork of Labëria Program, which helped us with valuable polyphony, touched the values, virtues expertise and supported us." and historical figures of Poland.

PUBLIC AUDIT 305 PUBLIC AUDIT Info ALSAI the point of view of providing information, as well as on the SAI cooperation with the media, as the main partner in protecting the public interest. The facts and indicators presented by ALSAI in response to this interest were assessed for the diversification of the instruments used to increase the degree The MEPs appreciated the presentation of cooperation with the public auditors made by Chairman Mr. Leskaj on the as well as with the media, despite the modernization of the external public fact that the ALSAI was faced with the audit institution in Albania and the disjointed instances of a the negative increase of the audit capacities, reaction of public institutions. considering the progress made to be impressive. MEP Derek Vaughan, Head Regarding the degree of of Mission, thanked Mr. Leskaj for the implementation of the recomme- information provided, as well as for the ndations of the external public audit detailed, cognitive materials available, institution in Albania, Mr. Leskaj which made it possible to create a responded to the question of Euro complete picture of the main aspects of Deputies Wolf Klinz by saying that on the multi-dimensional work of the average this level of implementation is ALSAI, by describing that it will examine satisfactory, ranging from 60 to 70 them thoroughly and will replicate it in percent, similar to the levels of regional the Mission's report. Whereas, the SAIs and developed ones, but the low Member of the European Court of applicability of the ALSAI proposals for Auditors (ECA) Hannu Takkula spoke of dismissal of senior officials denounced a holistic audit conducted a couple of by the institution remains problematic. years ago in the countries of the South- "As an effective tool to fight the Western Balkans by the ECA and impunity anti-culture, we have underlined the cooperation so far with recommended the preparation and the ALSAI. The ALSAI Chairman thanked adoption of the Public Officers Material the ECA for its internships organized for Liability Law. We have also requested the ALSAI auditors and stated that the the help of the Delegation of the institution is growing and consolidating European Union and some of the a generation of auditors who have Embassies of Western countries in received good ECA audit experience. Albania, to advance this initiative." The Specifically, the interest of the European ALSAI believes that through co- Court of Auditors was over the level of operation with the Parliament and cooperation of public institutions from especially with the Commission on

306 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

Economy and Finance and with the The meeting of the Co-ordinators Government, civil society and the media Network of EU Member States, will enhance the effectiveness and real Candidate Countries and Potential independence of the ALSAI by Candidate Countries in the EU implementing the recommendations On May 9-11, 2017, in Malta was held given as a direct indicator of the political the next meeting of the Co-ordinators will as real struggle in the fight against Network of EU Member States, corruption. Candidates and Potential Candidates for German MP Joachim Zeller sought to the EU, with the participation of ECA know the opinion of the Chairman of and SIGMA. The meeting was organized the ALSAI regarding the implementation by the National Audit Office of Malta. of the law "On Signaling and Protection of Signalers" as an effective means of denouncing corruption. Mr. Leskaj said that the law is good, but little or not is implemented at all, while state institutions should protect the signalers. The ALSAI has been an institution that has considered it an important instrument, giving its contribution to On May 9th, it was the meeting of building a more receptive environment candidate countries and potential in relation to this instrument, in order to candidates for EU, with the participation make it effective. of ECA and SIGMA. This meeting was reported by participating SAIs regarding their activities organized between two meetings of SAI coordinators. The first presentation was that of the National Audit Office of Kosovo, where it was

reported on the progress of the seminar, "Cooperation with Parliament

to increase the impact of audits", which At the end of the meeting, MEPs, will be organized with the support of thanking for the reception and the many SIGMA in Pristina. The seminar was information received, visited the scheduled to take place during May museum of the ALSAI and praised the 2018 but for technical reasons it was work done for informing the public and agreed to take place on 4 October 2018. ALSAI’s publications. Subsequently, the SAI of Serbia presented issues that could be

PUBLIC AUDIT 307 PUBLIC AUDIT Info ALSAI addressed in a joint activity with the participation of network representatives discussed about the development of Performance Indicators. The meeting continued with the presentation of the ALSAI for the workshop that will be held in November in Tirana, "IT support in the audit process and software audit". ALSAI’s representatives presented a Afterwards, the greeting was given by draft program to be sent to all SAI the ECA representative, Mr. Leo Brincat, members of the network to make who focused on the challenges of the possible comments from IT audit EU SAIs, particularly in terms of specialists. Subsequently, the managing the EU budget, preparing for preparatory group of this workshop, the future by creating other consisting of ALSAI, SAI of Macedonia, mechanisms such as the recent creation Serbia and Turkey, will draft the final of the Task Force to better prepare to draft of the workshop agenda and face the challenges of the future. The determine the lecturers. Task Force will look beyond the ECA 2018-2020 strategy, thinking in longer On 10 and 11 May, the activity terms of what future trends will be and continued with the meeting of EU how these ECA trends can affect them. member country co-ordinators. The meeting was opened with the greeting The meeting later focused on of the Auditor General of the National discussions on the forthcoming meeting Audit Office of Malta, Charles Deguara, of the Contact Committee of the who, during his speech, emphasized: Member States to be held in Dubrovnik "Experience has shown that such on 11-12 October 2018. Representatives meetings, based on sincere discussions of Croatian SAI, as an organizer SAI, and open to all, as well as exchange of presented the Draft. The activity experiences and best practices, are program and the participants were essential in the direction of the support involved in discussions and suggestions, given to the participating SAIs to answer so that the meeting would discuss the essential questions regarding the important issues for the EU. measures we need to undertake in Subsequently, various EU SAIs reported order to perform our audits in the best on joint activities to be organized in the way." following period:

 Italian and German SAIs on the Value Added Tax Working Group;

308 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

 Italian SAI on the work of the of the European Union, the High Level Working Group on Prevention and Conference titled "The Role of Supreme Fight against Fraud and Irregularities; Audit Institutions in Increasing Accountability, Transparency and  SAI of Greece and Portugal on the Integrity in the Public Sector". Public Procurement Workshop to be held in Greece on 31 May-1 June High Representatives of Bulgaria's 2018; Parliament and supreme european audit institutions participated, including Mr.  Turkish SAI on network activities of Tzvetan Tzvetkov, President of potential candidate and potential Bulgaria's National Audit Office, Klaus- candidates; Heiner Lehne, President of the  Polish SAI on Public Disclosure Error European Court of Auditors, Krzysztof Data (results of a questionnaire); Kwiatkovski, President of the State Audit Office of Poland (NIK) Miloslav  Estonian SAI on General Data Kala, President of the Czech Republic's Protection Rules. SAI, Wolfgang Wicklicky, General During the morning of May 11, the Director of the Austrian Court of meeting addressed topics related to the Auditors (ACA), as well as the Presidents topics of the seminar to be held at the of the SAIs of Slovakia, Finland, Slovenia Contact Committee meeting to be held and the SAIs of the Southwest Balkan in June 2019 in Poland and for the 2019 countries. meeting of the SAIs Coordinators The ALSAI participated in this meeting Network, EU candidate countries and with a delegation headed by the candidates for EU membership to be Chairman, Mr. Bujar Leskaj, and held in Romania in April. composed of Mrs. Lindita Milo (Lati), The ALSAI, in this activity, was General Director and Mr. Fatos Cocoli, composed of three representatives of external expert. the Directorate of Communication, In his greeting speech, the President of Publishing and Foreign Relations, Mrs. the Bulgarian SAI, Tzvetan Tzvetkov Irena Islami, Mrs. Elisa Metaj and Mrs. expressed the will of the Bulgarian SAI Irma Idrizaj. for a fuller partnership of the SAIs of the Sofia High Level Conference on the Role South-Western Balkans in the of SAIs in Increasing Accountability, cooperation structures of the SAIs of the Transparency and Integrity EU member states and offered the On May 15, 2018, Bulgaria's National contribution of the Bulgarian state, in Audit Office (BNAO) organized, under the quality of the Presidency of the the Bulgarian Presidency of the Council

PUBLIC AUDIT 309 PUBLIC AUDIT Info ALSAI Council of the European Union, for a 2014 as a concrete and decisive step rapid integration. towards a full and real independence of the institution. Mr. Leskaj brought the The European Court of Auditors (ECA) ALSAI's positive experience in co- President stressed the importance ECA operation with stakeholders both in the gives to the SAIs of the South Western country and with international partners Balkan countries, as well as developing in protecting institutional and functional their capacities and conducting joint independence of the institution during audits with ECA and SAI experts of EU the process of approving the new ALSAI member states. He mentioned the organic law. He underlined that without network established between the SAIs the support of international partners of the South Western Balkan countries such as the European Commission's DG as a facility that serves to exchange Budget, the SIGMA, the EU and OECD information and good audit experi- program, the new law, entirely in line ences, not only to modernize SAIs but with INTOSAI's international auditing also to integrate their countries. standards, would not be possible of At the First Panel of the Conference on approval. "Institutional Independence - Key Factor for the Effectiveness of Supreme Audit Institutions", participated the Head of the ALSAI and ACA General Director, Wolfgang Wiklicky. Mr. Wiklicky focused on the implementation from the SAIs of the eight pillars of their independence, set out in the principles of the Declaration The ALSAI Chairman emphasized the of Mexico. He stressed that from a partnership of the supreme audit questionnaire developed by INTOSAI institution in the country with the and IDI, the INTOSAI Development Parliament and especially with the Institute, about 50 percent of the Assembly Commission on Economy and interviewed SAIs have stated problems Finance, with its Chairman and with their independence. Secretary, as extremely important and vital. The Chairman of the ALSAI, Mr. Leskaj presented the challenges of the Member of the European Court of Supreme Audit Institution in Albania to Auditors, Rimantas Sadziu, appreciated strengthen institutional and consti- the presentation and the case of ALSAI tutional independence. He stressed out as an example and valuable experience the approval of the ALSAI organic law in for SAIs that want to strengthen their

310 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

institutional independence. The anno- partners and natural allies of the SAIs as uncement was evaluated as a "case well as gaining citizens' confidence in study" by the discussers. the benefits of their services. In the Second Panel "On the Roads of Value-Based Audits for Citizens", the President of the SAI of Czech Republic, Miloslav Kala, brought the experience and achievements of his institution, as well as fruitful collaborations in joint and parallel audits. Serbia's SAI brought challenges to changing auditing approach from traditional to citizen- The Chairman of the ALSAI, Mr. Leskaj oriented audits. met in Sofia the President of the Romanian Court of Accounts, Mr. Mihai At the forum of discussions "SAI: Being a BUSUIOC, with whom he agreed to sign model organization for good the co-operation agreement between governance", the Auditors General and the two SAIs in the coming months in the Presidents of SAIs of Finland, Bucharest. The Romanian SAI is a large Kosovo, Slovenia and Turkey brought and experienced SAI in auditing and this their vision and the efforts of the cooperation will be useful to SAI for institutions that lead to give the exchange of experiences and good example integrity and professionalism in practices. audit work. During the two days of stay in Sofia, the The Third Panel on "Modernizing the ALSAI Chairman held working meetings Administrative Capacity of SAIs" brought with the President of BNAO, Tzvetan the discussion of Mr. Krzysztof Tzvetkov and members of the BNAO Kwiatkovski, President of the Polish NIK, Court, with members of the European with new ideas in terms of enhancing Court of Auditors, with the President of the governance experience of SAIs and the National State Audit Office of improving efficiency, effectiveness and Poland (NIK) Krzysztof Kwiatkovski, with economy of human and financial the President of SAI of Slovakia, Karol resources that they have available. Mitrik, with the President of Czech SAI, In the Fourth Panel on "Communication Miloslav Kala, with the Kosovo Auditor with Stakeholders and Citizens' Growth" General, Besnik Osmani, with the were presented valuable presentations Deputy General Counsel of Macedonia, and discussions for all those attending, Naser Ademi, with the President of the in the direction of implementing new Senate of the State Audit Office of strategies in communication with Montenegro, Milan Dabovic and the

PUBLIC AUDIT 311 PUBLIC AUDIT Info ALSAI General Auditor of SAI of Serbia, Dusko the period 2017-2019 was approved in Pejovic, as well as the General Director July 2017. of ACA, Wolfgang Wiklicky. These Regarding the quality of audit work, meetings discussed the progress of co- auditing activities still do not comply operation relations and increased with the International Standards on partnerships through exchanges of Supreme Audit Institutions (ISSAIs). The common experience, according to focus is on compliance audits to INTOSAI's motto "Experentia mutual determine economic damage and Omnibus prodest" (From mutual breach of rules rather than audits that experience benefit all). can help prevent such damages. EC assessments and recommendations Focusing on the implementation of a in Progress Report 2018 large number of audits has a negative impact on the quality of audit work and In Chapter 32 "Financial Control", on recommendations. pages 93 and 95 of the Progress Report 2018 for Albania, which was published Financial audits do not yet result in in April 2018, the European Commission professional audit opinions. The new assessed the ALSAI’s performance as manuals for compliance and financial follows: audits have been piloted for the first time in 2016. The first IT audits were External Audit conducted in 2016 and 2017. Starting Functional, operational and financial from December 2016, an Ethics Code autonomy of the State Audit Institution leads auditing activity. In 2017, the is guaranteed in the Constitution and in ALSAI undertook steps to improve the legal framework, in accordance with control and quality assurance and to be INTOSAI standards. Further impleme- in line with ISSAIs. In May 2017 ALSAI ntation of the legal basis should be and CHU signed a new Memorandum of further ensured. Understanding to better coordinate and Regarding institutional capacity, monitor the implementation of audit professional development of auditors recommendations. has been a priority in recent years, with The impact of the audit work is limited. an average of 25 training days per In 2017, 52% of ALSAI’s auditor each year. The ALSAI has recommendations for legislative and approved the audit plan for 2018 using a organizational improvements were risk-based assessment methodology. received by the auditees and 68% of The new strategic development plan for them were being implemented. Audit 2018-2022 was adopted in December reports are summarized and published 2017. The communication strategy for regularly on the ALSAI's official website. The AlSAI's 2016 annual report was

312 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

submitted to parliament and presented institutional development strategy to the Economy and Finance Committee 2013-2017, the activity of this in October 2017. department was conceived as vital to the development and modernization of Next year Albania should: the ALSAI, and the real test of our work ...... adopt a risk-based external audit is the impact on citizens, the Assembly, approach based on which it will plan the Government and other how compliance audits will be gradually stakeholders. reduced and performance and financial ALSAI participates in communication audits will be increased; training at CEF, Ljubljana Hearing of the performance audit On May 22-24, 2018, at the Center for "Costing of Hospital Services" at the Excellence in Finance, in Ljubljana, Parliamentary Committee on Labor, Slovenia, was held the training Social Affairs and Health "Improving Speech and Writing Honourable Mr. Chairman of the Communication Skills". This training was committee! attended by specialists and heads of Honourable Members! communication departments with the media, public and foreign affairs of the financial institutions of the region. The Supreme State Control was represented in this activity by Mr. Brenton Kotorri, Specialist in the Directorate of Communication, Publishing and Foreign Relations. During the first day of training, Mrs. Mary Gregg, an First of all, we thank you, on behalf of institutional communications expert the Head of State Audit Office and the from the Tax Administration of Ireland, Audit Department of ALSAI, for your set out for the participants some of the interest in the audit work on the Costing institutional writing techniques that, if of Hospital Services in our country. This applied, improve effective hearing comes at a critical moment for communication. The second day of the performance department's work, as training focused on the management of a new department within the ALSAI, at a press releases and crisis situations. Mr. 6-year-old and mandated by the David Curtin, an expert from "Carr Assembly to conduct such audits, Communications" - Ireland, trained widespread in the developed world, participants with simulations of only 4 years ago with the New concrete situations that need to be Institutional Law 154/2014. In the

PUBLIC AUDIT 313 PUBLIC AUDIT Info ALSAI managed in the daily workflow with the Gathered at the premises of the media and the public. Museum of the Institution, which has been named "Control Council 1925- Training was mostly accomplished 1939", the Chairman of ALSAI, Mr. Bujar through interactivity and practical tasks. Leskaj delivered a greeting speech to On the third day of the training, Mr. the participants. Brenton Kotorri was invited alongside trainers to share with practitioners In his speech, Mr. Leskaj emphasized about an hour on some practical tips on that “the historical memory is one of the political communication, body language most powerful components in the and image management in television creation of a stable identity not only of a studios. nation, but of a leading state institution.

The assessment of the history of each institution makes its employees aware ALSAI celebrates the 93rd anniversary of the values of the institution that are of the creation over the years and valued for the constitutional role it has, but also for the On May 28, 2018, at the premises of the responsibility that each auditor carries Supreme State Audit was held the when representing the institution with celebration ceremony of the 93rd its work, conduct and results. anniversary of the establishment of the institution. In this ceremony were Secondly, history is not only useful for invited to attend former heads of the any citizen who wants to recognize the institution and former employees evolution of our institutions over the already retired as well as staff of the years, but also for those who want to ALSAI. contribute to increasing the quality and efficiency of these institutions.

314 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

Mustafa Kërçuku, former Chairman in 1997-2004, as well as the contribution of former Chairmen Zydi Pepa, Ylli Memisha, Alfred Karamuço and Robert Çeku, former chairman until the year 2011. As an independent institution, through this activity for the 93 th anniversary of

the creation of the ALSAI, we wish to Historical memory also serves to enrich continue the good tradition of the knowledge of the younger institutional evaluation of the activity, generation and contributes to the contributing to the culture of values and enrichment of the legal and institutional public accountability in the country, to culture that must first have the public counter "culture" forgetfulness. decision-makers, but also every At the close of his speech, Mr. Leskaj responsible Albanian citizen, interested was addressed to the President of the in the state and mode of its operation. Polish SAI, Mr. Kwiatowski, who The creation of the culture of our state referred to the NIK background that institutions with their values and today's auditors have the responsibility responsibilities constitutes one of the of the work of previous generations important objectives of the which means that with knowledge, Europeanization project of the Albanian professionalism and integrity must administration, the strengthening of the respect, appreciate and raise their work rule of law and work for good to a higher degree. governance.” Afterwards, the ALSAI auditors were With the highest civic appreciation, given three different panels according today's ALSAI staff, continued Mr. to the structures in which they Leskaj, bowes in front of the figures and participated and exchanged their personalities that led this institution, experiences in function of the period especially in the years 1925-1944, such during which they worked in the ALSAI. as Kol Thaçi, Lac Gera, Llambi Aleksi, The auditors were interested in the Lame Kareco, Eqerem Libohova, Xhafer discussions and experiences of Mr. Ypi, Rrok Gera, Fejzi Alizoti, Izedin Qemal Shehu, Mr. Niko Nako, Mrs. Beshiri and others. Lindita Lati, Mrs. Manjola Naco, Mrs. Luljeta Nano, Mr. Bexhet Zeqiri, Mr. We also appreciate the reform work Kozma Kondakciu, etc. carried out by Dr. Blerim Çela, former ALSAI Chairman in 1992-1997 and

PUBLIC AUDIT 315 PUBLIC AUDIT Info ALSAI effective relations with the Assembly, civil society and interest groups in order to increase the impact of the audit work and support the ALSAI’s mission, as a watchdog institution in the service of the Albanian citizens and the Assembly to continuously fulfill its constitutional

role and guarantee transparency and The activity was closed with friendly accountability in the use of public funds. conversations among auditors of different generations.

Organized on the basis of the SIGMA Document no. 54 "Developing Effective Working Relations between Supreme Joint activity ALSAI-SIGMA on Audit Institutions and Parliaments", this "Developing Effective Working meeting presented the best European Relations between the ALSAI and the experiences in building and maintaining Parliament" co-operation relations between senior On June 4, 2018, in Tirana, the Supreme audit institutions and parliaments to State Audit and SIGMA, an OSCE-funded assist parliaments in maintaining initiative funded mainly by the governments responsible for spending European Union, organized an with the economy, effectiveness and awareness meeting "Developing efficiency of public money and to assist Effective Working Relations between higher audit institutions to have more the AlSAI and the Parliament", as well as impact on the life of the citizen with the presentation to the interest parties their audit work. of the ALSAI Development Strategy for The meeting brought together about 60 the period 2018-2022. representatives of independent institu- The purpose of the meeting was to raise tions, civil society organizations, the awareness of stakeholders on the professors and journalists to discuss one role of the Supreme State Audit for the of the key elements in strengthening establishment and development of accountability, SAI-Parliament relations.

316 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

The meeting was attended by the of the executive, through accountability Chairman of the Albanian Parliament, and transparency, as two basic Mr. Gramoz Ruci, Secretary of the principles of good governance. This will Committee on Economy and Finance, ensure that public funds go to the Academician Anastas Angjeli, MP benefit of the public and citizen by Florion Mima, Secretary General of the guaranteeing effective, quality and Prime Minister, Mr. Engjëll Agaçi, Senior affordable public services for everyone. SIGMA Counselor, Mr. Alaastair Pursuant to the constitutional Swarbrick, Representative of the EU obligations and recommendations of Delegation in Tirana, Mr. Stephen Stork. the Progress Report of the European Commission, in 2017, the Assembly, by a special decision, established the Inter- Institutional Assembly-Government- Independent Institutions Mechanism as an effective instrument for systematic monitoring of follow-up and implementation of recommendations of

independent institutions to the Mr. Gramoz Ruçi, President of the executive. Practices so far directed Assembly of Albania, in his speech, mainly to the two ALSAI's annual praised the fact that the Assembly and reports, continued Mr. Ruçi, will be the Supreme State Audit have supplemented by other parliamentary cooperated as partners. Parliamentary scrutiny instruments, such as hearings, committees and deputies have used and question sessions at the responsible rely on indices from ALSAI audits in the Committee of Economy and Finance, exercise of their functional duties for and other committees, such as the parliamentary scrutiny as well as in the establishment of special investigative commitment to be concrete and active commissions. So, the recommendations in the fight against corruption, abuses of the ALSAI will go through a process of and other governmental defects. The discussion and debate between the Assembly is working in parallel to Assembly, you as a referral institution strengthen its role of lawmaker and and other institutions of interest groups. controller, emphasized Mr. Ruci, and for This will also be based on the legislative both functions, a great practical service initiatives proposed by the ALSAI, which provides the recommendations of the will be finalized through a broad public Supreme State Audit. Strengthening consultation. both functions of the Assembly will have This will enable auditing findings and a direct impact on improving the work audit recommendations to pass through

PUBLIC AUDIT 317 PUBLIC AUDIT Info ALSAI a wide process of scrutiny, SAIs in the soundness of public finances accountability and accountability. In this rose sharply. way, the recommendations or proposals The Supreme State Audit relations with for penalizing violations of offenders will the Albanian Parliament, and in not be easy to hide or drag behind the particular the Albanian Economy and bureaucratic justification and technical- Finance Committee, reflect the require- ities. ments of INTOSAI's international At the end of his speech, Mr. Ruçi standards for more accountability for stressed: "The Assembly is increasingly the use of public funds, in particular of relying on the indices and findings of the the Lima Declaration, otherwise called Supreme Audit Institution in the country. "Magna Carta", the Constitution of The October 2016 Assembly's Supreme Supreme Audit Institutions, ISSAI 1, State Audit Resolution, has increased Article 8 "Relationship with Parliament", the expectations of the Assembly for which states that: "The Supreme Audit your audits to be more analytical and Institution should be empowered and qualitative. You are guardian of the mandated by the Constitution in order legality, honesty and efficiency of to report his findings independently and government activity. I will take annually to the Parliament ". measures within this legislative session In our working philosophy as a to enable the creation of a special sub- watchdog institution of the citizen and committee for reviewing the ALSAI’s the Assembly, we chose the approach of audit reports.” promoting the accountability triangle Afterwards, the word was taken from "Parliament (citizens) - SAI – the Chairman of ALSAI, Mr. Leskaj, who Government”, within the interest of stressed that we, as external public strengthening accountability and auditors, are convinced that there is a transparency of governance. For that, symbiotic relationship (necessary, vital) we sought more frequent between the Parliament and the highest communication with Parliament, public audit institution (SAI). Parliament respecting the basic rule that as a and SAI have mutually supportive roles supreme audit institution, we as do not to ensure effective governance. make policies, but we audit their implementation. Relationships between parliaments and SAIs have been strengthened and As ALSAI, we have tried to outline the increased over the past two to three relationship with the Assembly, in the decades in almost all countries of the footsteps of strengthening world, including Albania, especially after accountability and transparency. In this the outbreak of the 2008 global financial outline, we have been helped by and economic crisis when the role of findings, reflections on the experiences

318 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

of the developed European SAIs and the - See the possibility of setting up a conclusions of SIGMA Reports no. 33 Parliamentary Subcommittee within the and Nr. 54, especially the latter. Mr. Committee on Economy and Finance to Leskaj described the important systematically monitor the activity of contribution that has been given by the the ALSAI and implement the European Union and OECD SIGMA recommendations. Program (Support for Governance and We immediately agreed to create a Management Improvement) for 26 dedicated parliamentary subcommittee. years in improving public governance in For all the tasks left by the resolutions candidate and potential candidate of the Albanian Parliament, those of countries for European Union 2012, 2014 and 2016, as ALSAI we have membership. drafted concrete plans for their In 2016, the Assembly adopted the implementation. Resolution of 20 October 2016, "On the Mr. Leskaj proposed the signing of a performance of the State Supreme framework agreement between ALSAI Audit of 2015", which states that "the and the Albanian Parliament, for which Assembly of Albania, in function of its Mr. Ruçi expressed the agreement that constitutional obligations, and in it will be signed within this year. accordance with the recommendations of Progress Report 2015 of the Mr. Leskaj concluded, "... There’s a big European Commission on the challenge ahead for us. With the establishment of a more efficient Chairman's Decision no. 56, dated 30 mechanism by the Assembly for the April 2018, the ALSAI approved the Code implementation of ALSAI’s recomme- of Ethics of the Chairman, which ndations, expresses its utmost recognizes and accepts without any commitment in this regard, with the aim conditions the Code of Ethics of the of improving cooperation and exercising Assembly's deputy. This standard opens parliamentary control over the the way, in the conditions of total lack of implementation of ALSAI’s recomme- conflict of interest for the next 6 months ndations, as the following: at the end of the mandate of the current chairman, for a broad agreement ALSAI- - Cooperate with the ALSAI and the Assembly, which I propose to the Government to increase the inclusive Chairman of the Assembly.” rate of interaction with all public administration institutions for the In the Strategy of Development of the implementation of ALSAI’s recomme- ALSAI 2018-2022, Point 4 " Strategic ndations; Partners", it is noted that "The quality and reliability of ALSAI’s audit reports are increasingly attracting the attention

PUBLIC AUDIT 319 PUBLIC AUDIT Info ALSAI of parliamentarians, increasing the parliaments, identifying key factors that possibility of functioning of the "Triangle support effective relations, identifying Accountability "(SAI-Parliament-Gover- examples of good practices, and so on. nment), as the findings and recomme- Mr. Swarbrick, in particular, thanked the ndations of the audit are directed Chairman of ALSAI, Mr. Bujar Leskaj for precisely towards identifying and solving the achievements of the institution in public governance issues, contributing to recent years, in terms of increasing the good governance." quality of the work in the audit, The activity also greeted Mr. Stephen transparency and opening of the Stork, representative of the EU Dele- institution. Mr. Swarbrick thanked Mr. gation in Tirana, who praised the role of Leskaj, also for the cooperation in the ALSAI as the Guardian of Public Money. realization of this meeting and the spirit The latest EC Report on Albania created, bringing together represe- highlighted the progress made by ALSAI, ntatives from all stakeholders from the particularly in improving the quality of Assembly, civil society, media. audit reports and increasing transpa- The second issue of the activity focused rency of audit activity. on presenting the ALSAI’s Strategy for The Parliamentary Assembly Member, the next five years 2018-2022. Joop Academician Anastas Angjeli, in the Vrolijk, an expert from SIGMA, provided capacity of the Secretary of the an overview of SIGMA's assessment and Commission for Economy and Finances, opinion on this development strategy. appreciated the recent work of the As one of the greatest accomplishments ALSAI, especially in increasing the of the ALSAI, Vrolijk emphasized that professional level of auditors and the the policy followed by Mr. Leskaj has developed trainings. influenced the "professionalism of the Mr. Alastair Swarbrick, Senior Policy institution". Adviser at SIGMA, continued pointing Specifically, Mr. Vrolijk emphasized the out that the key element to ensure progress made by the institution accountability and transparency is to underlining that "six years ago the ALSAI increase greater stakeholder engage- Chairman requested the assistance of ment, especially with parliaments. In SIGMA to draft the ALSAI Development this concept, SIGMA analyzed the SAI Plan 2013-2017, while for the new relations with the parliaments in the EU strategy of ALSAI 2018-2022, prepared and in the enlargement countries and and adopted by ALSAI, has been presented Document No. 54 of SIGMA. provided an opinion from SIGMA. So this The purpose of this document is to is the case when the support of external provide guidance on strengthening technical expertise shows that along working relationships between SAIs and

320 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

with the development, the human SAIs were presented and workshops capacities of the institution have been were organized in different groups. In increased and improved: ... During this this event, ALSAI was represented by time SAI has changed from an institution Mr. Vullnet Karafilaj, Chief Auditor, Mrs. looking only from the inside with a Mariola Llanaj, Chief Auditor and Mrs. traditional approach to auditing Miranda Haxhia, Senior Auditor. compatibility in a forward-looking The Contact Committee of the Supreme institution with new types of audit, Audit Institutions of the European performance audit and financial audit, Union, established in 2004 a Working in accordance with ISSAIs. " Group on Public Procurement with the This activity, in addition to the ALSAI Initiative of the Irish SAI. This group auditors, was attended by represe- produced four documents aimed at ntatives of the EU Delegation in Tirana, assisting auditors in public procurement USAID, representatives of Civil Society audits, which were updated and further Organizations and field professionals developed by a future working group and journalists, of whom we can co-chaired by the SAI of Belgium and mention: Mrs. Darsie Nielsen (USAID Slovenia: Project Director), Mrs.Sybille Schmidt (EU Delegation in Tirana), Prof. Dr. Jorgji Bollano, Prof. Dr. Sazan Guri, Mr. Sotiraq Hroni, Mr. Engjëll Musai, Mr. Artur Çani, Mr. Same Neza, Mr. Fatos Hodo, Mrs.Ornela Liperi, etc. ALSAI participates in the seminar on "Audits in Public Procurement 2018" On 31 May and 1 June 2018, was held in 1. Guide to Auditors, based on the Athens, the Public Procurement Audit European Union Public Sector Seminar, which was organized by the Procurement Directive 2004/18 / EC, Greek Audit Court, as an activity related including summaries of the most to updating the Public Procurement important decisions of the European Audit Documents prepared by the Court of Justice (ECJ) Committee of Public Procurement 2. The Procurement Performance Contact of the Supreme Audit Model, including key questions Institutions of the European Union. developed as a reference for auditors evaluating the performance of the During the two days' work, 18 procurement function in public sector presentations from the experience in bodies. public procurement audits of various

PUBLIC AUDIT 321 PUBLIC AUDIT Info ALSAI 3. A checklist for Financial Audit and This event was opened with the Public Procurement Compliance, to be greeting speech of the President of the used during auditing of public Greek Court of Auditors, Androniki procurement processes. Theotokatou, as well as by Mr. Vítor 4. Summary of audit reports published Caldeira, President of the Portuguese by the Supreme Audit Institutions of the Court of Auditors and Mr. Dimitrios EU (SAIs). Avlonitis, Secretary General of Trade of the Government of the Republic of The 2018 Public Procurement Audit Greece, who, besides welcoming words, Seminar objectives were those of raising emphasized the fact the main objective awareness among SAIs and their of this seminar was for SAIs and their auditors of the up-to-date documents auditors to be aware of up-to-date and promoting the effective use of documents and to promote the these documents in SAI audits. effective use of these documents in The seminar was held to meet the their audits. following objectives: ALSAI Chairman, Mr. Bujar Leskaj holds a. Discussion on the major changes a meeting with deputies of the introduced by the EU Public Assembly of the Republic of Kosovo Procurement Directives 2014; On June 7, 2018, ALSAI Chairman Mr. b. Recognizing SAIs and Auditors with Bujar Leskaj held a meeting with the updated EU Contact Committee's deputies of the Assembly of the Public Procurement Audit Documents; Republic of Kosovo, Mr. Nait Hasani, c. Ensuring the final evaluation and deputy of the Democratic Party of contribution to the review of these Kosovo, Mr. Muharrem Nitaj P.G’s documents; deputy of the Alliance for the Future of d. Encouraging the effective use of Kosovo, Mrs. Albulena Balaj - Halimaj these documents in SAI audits; deputy of Social Democratic Social e. Distribution of updated audit results Democrats, Mr. Dardan Molliqaj, P.G’s in the field of public procurement deputy of the Social Democratic Party, auditing. Mr. Naim Jakaj, Advisor to the vice Chairman of the Assembly and Mr. Kreshnik Gashi, Chairman of the Board of ARKEP, Kosovo. At the meeting was also present the Ambassador of the Republic of Kosovo in the Republic of Albania, Syle Ukshini. Deputies from Kosovo were acquainted by the ALSAI Chairman with the

322 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

functioning of the institution based on was seen with great interest by the the Constitution of the Republic of deputies of the Assembly of Kosovo. Albania and the law "On the This audit was carried out in the organization and functioning of ALSAI" following subjects: General Directorate approved by the Albanian Parliament in of Customs (GDC) and its subordinate subjects: Kukes Customs Office - Morine and Customs Branch Durrës, extending to the Ministry of Finance and Economy, which have sub-legal acts for concretization and implementation of the measures set out in the joint governmental agreements between Albania and Kosovo, etc., paying parti- cular attention to the issues related to November 2014. This law is in full the effectiveness of the management, compliance with International Standards monitoring and performance functions on Auditing. During these years SAI has of the responsible structures of the GDC been modernized and focused on and the MoF. performance and financial audits, SAI A valuable contribution to the staff has grown professionally and realization of this audit was provided by thanks to the exchange of experiences the cooperation, exchange of informa- with the European Homologous Audit tion and interviews conducted with the Institutions with which ALSAI has signed Kosovo National Audit Office, the several cooperation agreements Kosovo Ministry of Finance and the (sixteen a like so far). Kosovo Chamber of Commerce. Mr. Leskaj emphasized and underlined At the end of the audit, the ALSAI the fact that the first cooperation Chairman with the Decision No. 202, agreement ALSAI has signed with the dated 29/12/2017, addressed 24 National Audit Office of Kosovo (CAO) in important recommendations such as: 2012 and with this office has the best co-operation thanks to our tradition,  The Ministry of Finance and history and will of the Auditor General Economy has to undertake studies, of Kosovo, Mr. Besnik Osmani. based on the feedback of the Union of Chambers of Commerce and The focus of the meeting was the Industry of Albania and the Kosovo discussion of the Audit Report Chamber of Commerce, and draft a conducted by ALSAI during 2017 on special National Strategy for customs "Unification of Customs Points of union with Kosovo in order to Albania with Kosovo", an audit which PUBLIC AUDIT 323 PUBLIC AUDIT Info ALSAI differentiate Kosovo from the General Directorate of Customs, has generalization of cooperation with to take measures to compile a study Southeast Europe. and its implementation on the  In the joint working groups between establishment of the Port of Shëngjin Albania and Kosovo, pre-defined in in the service of Kosovo Customs the agreements between the two (within the first 6 months of 2018). countries, include the Union of Mr. Leskaj made a full description of the Chambers of Commerce and Industry Audit Report and SAI is opened to of Albania and the Chamber of further work in this direction, working Commerce of Kosovo, as with the Kosovo NAO and will especially organizations representing the look into the possibility to follow the businesses of both countries. implementation of SAI recomme-  With the purpose of sharing the ndations by the end of the year. responsibilities, regulation and crea- tion of functionality within the The deputies of the Kosovo Assembly customs area of the Port of Durres and the Ambassador of the Republic of for both customs administrations Kosovo in Tirana thanked Mr. Leskaj for Kosovo - Albania, the Ministry of the realization of this important audit. Finance and Economy, in coope- During the visit in ALSAI, the deputies ration with the General Directorate praised the symbolic figures and facts of Customs, has to take measures to and characterized the ALSAI as a special draft standard operating procedures institution with the flags of Albania and in order to clarify where begins and Kosovo, as well as symbols of the ends the customs supervision of personalities of Kosovo. goods by the respective authorities ALSAI participates in the training so that they do not interfere with conducted by the European Court of the duties and responsibilities of Auditors on "Techniques and each other. Assessment Methods"  In consultation with the business community, the Ministry of Finance On 11th and 12th of June 2018 a and Economy, in cooperation with training was conducted in Luxembourg the General Directorate of Customs, at the premises of the European Court has to take the necessary measures of Auditors, focused on methods and to finalize the operation of the assessment tools. Kosovo Customs Office in the Port of Durres (within the first 6 months of 2018).  The Ministry of Finance and Economy, in cooperation with the

324 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

panels, comparative groups, multi- criteria decision analysis, etc. The purpose of the two-day training was to familiarize participants from various European Courts and SAIs with quantitative and qualitative tools that

are likely to meet different needs within The focus of this training was the the context of assessing a decision- updating of public auditors regarding making process. the techniques and methods used by The four phases of the evaluation the European Commission and public process were discussed in detail: decision-making institutions for evaluating various projects, a process 1. Structure - Identifying the questions that contributes to the good we want to get answers; management of public funds. 2. Collection of data - collection of primary and secondary data; The trainer, Mrs. Gisele Hites, is a 3. Analysis of data - processing of data consultant at the European Institute of to generate answers to questions raised Public Administration and lecturer in in the first phase; research methods at the University of 4. Formulation of the opinion - Lille, Paris University and several conclusion on objective judgment, universities in Belgium. based on the results of the data. The training was attended by public Each of these four stages of the auditors from the European Court of evaluation process was addressed Auditors, the Cour des Comptes and two according to the specific objectives of albanian Senior State Auditors, Mr. each stage and the tools that are Qeram Cibaku and Ms. Eva Leka. needed to achieve these objectives. The training identified 19 quantitative The approach to handling these and qualitative assessment tools, which techniques and assessment tools was a are massively used not only by the combination between technical and European Commission but also by public conceptual, focusing more on new decision-making institutions in the evaluation methods and those European Union, some of which are: techniques that are most vital in logical models, social networking evaluating high-risk projects. Each analysis, SWOT analysis, Metaplan technique and method of assessment techniques, questionnaires, surveys, was introduced by defining the tool, the case studies, Delphi survey, CBA, expert purpose for which it serves, the steps to be followed for a more correct

PUBLIC AUDIT 325 PUBLIC AUDIT Info ALSAI implementation by both the public audit, preparation of group work, and decision-making institutions and the successful completion. The develop- higher audit institutions, the advantages ments of this training focused on all the and weaknesses of each (both stages that the performance audit qualitative and quantitative), this passes: from selecting a topic for audit, training was fruitful to make public its study, performance, reporting stage, auditors aware that the ways of quality assurance to the performance assessing evidence with which can be audit strategy by the European Court of done daily, can overcome the traditional Auditors (ECA), taking concrete ones and introduce new approaches examples of audits developed by that add value to the findings of European counterparts. In this frame- auditors to give the most accurate and work, the ECA's comprehensive policies coherent recommendations to the and risk reviews makes it possible for situation in which public institutions are this Court to select topics and issues located, aiming at their performance that best reflect (i) the risks (ii) public and not just the legal compliance of the interest and the Court's potential to decisions taken by any public ent. contribute to it and the accountability to E.U. ALSAI participates in the training of the Center of Excellence in Finance on performance audit Dates 12-14 June 2018 at the headquarters of the Center for Excellence in Finance in Ljubljana, Slovenia, external and internal auditors Mr. Jussi Bright, Auditor in the ECA of some of the Supreme Audit Supporting and Auditory Methodology Institutions and various public entities in Unit as well as an expert in performance the Balkans were gathered. The audit, presented an overview of the participating countries were Albania, audit functions of the European Court of Slovenia, Macedonia, Montenegro, Accounts, its organization (divided into Kosovo, Serbia, Bosnia and Herzegovina the Presidency, the General Secretariat and Moldova. From ALSAI were present and 5 Audit Chambers), mandate and the following auditors: Mrs. Redina types of audit. "Performance audits Karapici, Mrs. Miranda Berdo and Mr. should be welcomed, not feared. They Dorel Balliu. The Ljubljana Summit always result in money savings ", was followed another phase: the two-week the leitmotif of the European Union's online one, through the selection of Guardian of Finance in reviewing the auditors, seminars conducted with effectiveness, efficiency and economy of video conferencing on performance the use of money and public property

326 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

by member states. Mr Bright also ALSAI’s auditors conducted, among compared the performance audit with other things, friendly meetings with the Platonian school and ideal that other colleagues from the Kosovo carries on his masterpiece "Ethics" and National Audit Office, exchanging the paper he conveys: True, Good, experiences and working methods Beautiful. Of particular importance is under the motto of INTOSAI's the new 2018 Strategy on the Western "Experientia Mutua Omnibus Prodest". Balkans, under the Bulgarian ALSAI signed a cooperation agreement presidency, which in one of its four with the Ukrainian Chamber of priorities foresees co-operation Commerce between Balkan countries through parallel performance audits. In this On June 15, 2018, in Kiev, Ukraine, the regard, the leadership of ALSAI, both at Chairman of the Albanian SAI, Bujar senior management level and Leskaj signed the Cooperation Agree- departmental, as well as managerial ment between the Ukrainian Chamber culture have made these audits to be of Commerce and the ALSAI. The fruitful and beneficial to the Albanian President of the Chamber, Valeriy side and citizens. The ECA auditor Pastkan said that personally it was the therefore assessed the largest co- second agreement he signed with the operative project between the European Supreme Audit Institutions European Court of Auditors and 6 (SAIs) after taking the office in March Western Balkan SAIs, which is a parallel 2018 and said that "the most important public procurement audit carried out by moment comes shortly after signing auditors of Albania, Bosnia and when the parties must translate into Herzegovina, Macedonia, Kosovo , concrete initiatives their will to work Montenegro and Serbia. During the together." three-day work at the Center of Chairman Leskaj said that, based on the Excellence in Finance, participating INTOSAI motto "Experentia mutua auditors were divided into different Omnibus prodest (From common groups, investigating case studies and experience gained all)" and in Article 15 where their tasks were based on the "International Experience Exchange" of analytical skills assessment when the Lima Declaration, ISSAI 1, "we are confronting conflicting evidence in a signing this agreement for three main particular audit. ALSAI auditors reasons. Firstly, due to the historical ties presented possible solutions, reflecting between our people, the Albanians and their ideas and work experience at the the Ukrainians, because 300 years ago, supreme Albanian audit institution, and thousands of Albanian families came to leading relevant working groups, made your home to escape the Ottoman rule up of colleagues from Balkan SAIs.

PUBLIC AUDIT 327 PUBLIC AUDIT Info ALSAI and now in the south of Ukraine live Chairman Leskaj in the audit work and 5,000 Albanian, maintaining their in the capacity building of the staff. He language and traditions between noted the contribution of ALSAI as an Ukrainian hospitality. Second, we sign active SAI member to the EUROSAI the cooperation in assessing the Working Group "On the Audit of personality of Mr. Valeriy Patskan, Allocated Natural Disaster Funds", Chairman of the Ukrainian SAI, one of which is headed by the Ukrainian SAI. the leaders and inspirers of the 2014 Mr. Patskan said: "That is why I manifestations and revolt that brought immediately agreed with your proposal a pro-Western democratic government that EUROSAI's Fifth Annual Meeting of in Ukraine. Thirdly and most the Working Group of EUROSAI be made importantly, we believe that our in Albania, because you deserved it with cooperation based on ISSAI standards the work you have done, that the future will contribute not only to the plans of this Group important for development and modernization of our EUROSAI, to be discussed in Tirana ". institutions, but also to the progress of both countries in the European Union integration. "

On his part, the ALSAI Chairman, after presenting the profile of ALSAI and the

achievements of the Albanian public The signing ceremony was attended by external audit institution, described the five members of the Collegial Board of Ukrainian Chamber of Commerce as a Directors of the Accounting Chamber of large SAI of a country with traditions Ukraine, elected by the Ukrainian and fighting for freedom and dignity his Parliament, Andri Maisner, Vice- institution, which, under the ideas and President and Member of the Board, momentum for change of leader Vasyl Nevidomyi, Mr. Tsezar Ohon, Mr. Patskan, intends to become a modern Oleksandr Yaramenko and Mr. Ihor European SAI, increasing the level of Yaremchuk. President Patnan, in his accountability and public accountability presentation, praised the achievements in the country. "We have friends and of the Albanian SAI, as well as the common partners, like the current reforms undertaken and the results of President of the Polish SAI (NIK)

328 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

Krzysztof Kwiatkowski, former President Jacek Jezierski and Vice President of NIK, Wojciech Kutyla, with whom cooperate our two SAIs ", stressed Mr. Leskaj. He invited President Patras to visit Albania in the next 2-3 months to discuss ideas and joint working plans. The agreement with the Ukrainian SAI is the 17th agreement with the Soviet European ALSAI employees respond to the call to SAIs that ALSAI has signed during 2012- give blood voluntarily and among them 2018, choosing the open partnership was also the Chairman of Albanian SAI, approach and concrete mutual Mr. Bujar Leskaj. cooperation with the developed European Supreme Audit Institutions. Mr. Leskaj has been a regular blood donor since 2005 and was therefore Senior State Audit employees in honored by the Albanian Red Cross with cooperation with Albanian Red Cross a certificate of thanks "For the support organized the day of voluntary blood and cooperation offered for the donation organization of voluntary blood In the framework of the activities and donation". awareness raising initiatives of June 14th, the World Blood Donation Day, the Senior State Audit Office in cooperation with the Albanian Red Cross organized on June 22 a blood donation session at the premises of the Institution. Since 2004, the World Blood Donor Day is organized every year on June 14th in ALSAI participates in the concluding many countries around the world. The meeting of the parallel audit "Air purpose of this day is to raise awareness Quality" of safe blood supply and its products, On 19-20 June 2018, a meeting was held and to thank all blood donors for the at the Polish National Audit Office in lives saved from this donnation. Warsaw on the European Air Quality Audit initiated by EUROSAI under the leadership of the Netherlands and Poland's SAI (Supreme Audit Institution). In addition to the SAIs of

PUBLIC AUDIT 329 PUBLIC AUDIT Info ALSAI Poland and the Netherlands, SAIs of audit is presented in two different Albania, Bulgaria, Estonia, Hungary, Universities of our country. The second Israel, Kosovo, Macedonia, Moldova, day began with the greeting speech of Romania, Slovakia, Spain participated in Polish President NIK. Krzysztof this event. The Supreme State Audit was Kwiatkowski, who praised and at the represented at this meeting by Mr. same time thanked for the work done Artur Hasanbelliu, Head of Internal by all SAIs participating in this project Audit in ALSAI, Qemal Shehu, Head of while stressing the importance of this the Department of Local Government audit for the benefit of the citizens. Units, Mr. Aulent Guri, Chief Auditor of Among other things Kwiatkowski the Performance Audit Department of emphasized that more than 15,000 the ALSAI and Mr. Ryisim Xhaja, auditor people per year lose their lives in Poland at the Department of Local Government as a result of air pollution and more Units. The main objective of this audit than 200,000 people per year suffer the for all participating countries was to consequences of air pollution across assess the measures taken to fight air Europe. pollution. The meeting was divided into At the end of the meeting was discussed two main sessions. At the first session, with all participating auditors on the all participating countries presented Joint Report that will be published with their final reports on the "Air Quality" the summaries of each SAI participating audit carried out in their respective in this project. With the publication of countries, accompanied by the most the "Joint Report", the main issues important findings and recomme- addressed to the Commission and the ndations, as well as theimpact of the European Parliament will be followed. "Air Quality". This was also the closing message of Dutch auditors. Dr. Hubert WEBER, one of the Lima Declaration drafters and former President of the European Court of Auditors, visits ALSAI On 25-26 June 2018, at the invitation of the Chairman of Albanian Supreme Audit Institution Bujar Leskaj, visited Albania and ALSAI one of the most The SAI audit team, in addition to the prominent personalities of the modern findings and recommendations, also public external audit, one of the leading focused on the wide impact that this drafters of the Lima Declaration and its audit had on the mas media. Also, this signators, the former General Director

330 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

of the General Secretariat of INTOSAI cooperation with ALSAI and especially and the Court Austrian Audit Office, as with Chairman Leskaj, who systema- well as the former President of the tically refers to INTOSAI standards. European Court of Auditors, Dr. Hubert "INTOSAI's term has become common- Weber. The Lima Declaration on the place for us whenever we talk about the Principles and Rules of External ALSAI," President Meta underlined. Auditing, signed in 1977 in Lima, Peru, is Links with Austria go beyond history but considered differently as the also relate to the knowledge and Constitution, the Magna Carta of contribution of this country as a source Supreme Audit Institutions. Its of knowledge for many educated importance, as the basic document on Albanians in this country, concluded Mr. which the Supreme Audit Institutions Meta. (SAIs) build their activity, is paramount. The validity of the principles contained in the Lima Declaration has not only resisted time but has a special value for today's audit activity of SAIs for their contribution to improving the lives of citizens as well as maintaining their prime asset, independence. The ALSAI Chairman had the opportunity to meet Dr. Hubert Weber in Peru, in December 2017, in the event organized on the occasion of the 40th anniversary of the Lima Declaration. In the framework of this visit, June 26, Mr. Weber was received by the President of the Republic, Ilir Meta. During the meeting, the President underlined the role of ALSAI in The ALSAI Chairman, thanking for his strengthening the rule of law in the continues personal and institutional Albanian environment as a country in support, handed President Ilir Meta the the process of building democracy. book "40 Years of the Lima Declaration", During the conversation, after the pointing out that a modernized and presentation of the contribution of Dr. independent SAI is important not only Weber in the ECA and the International for law enforcement but also to increase Organization of SAIs (INTOSAI), was the accountability and professionalism characterized by the level of of public administration.

PUBLIC AUDIT 331 PUBLIC AUDIT Info ALSAI On 25 June, Mr. Weber was received in On June 25, Dr. Weber was received by a meeting by the Chairman of the ALSAI Chairman, Mr. Bujar Leskaj at the Albanian Parliament, Mr.Gramoz Ruçi. offices of the Supreme State Audit Office. Mr. Weber said that he was very honored by the invitation made by Chairman Leskaj in December 2017 to visit the ALSAI, pointing out: "We are two small SAIs, but the knowledge of the audit provides us with a great force . Independence is a sacred value that we Mr. Ruci during his speech emphasized have, and it is our job to preserve it at that the Assembly and the Supreme any moment, from the interventions and State Audit are cooperating fruitfully. influences that come from all sides. We Parliamentary committees and deputies as an Austrian SAI are at the heart of rely on indices from ALSAI audits in the INTOSAI's activities, as we maintain the exercise of their functional duties for organization's General Secretariat. I parliamentary surveliance. The come for the second time in Albania, Assembly provides all its support that after 11 years and you have made the Supreme State Audit should become tremendous transformations. " a guardian of the legitimacy, honesty and efficiency of government. The Chairman of the ALSAI, Mr. Bujar Leskaj, praised the great legal, institutional and moral support that the Assembly has given and continues to provide to the ALSAI. For his part, Mr. Weber thanked the Chairman of the Assembly for the reception and briefed him on the close co-operation with ALSAI. He also praised Referring to the ALSAI publications, the effective co-operation between the which reach 83 book titles for the Assembly and the Supreme State Audit, period 2012-2017, Dr. Weber praised considering this cooperation very useful this activity of the Albanian SAI as a very for complition of the ALSAI mission and special one, as he conveys the highlighting the role played by SAI and knowledge of the audit and the history Chairman Leskaj in the INTOSAI of the basic audit documents from one community in recent years. generation of auditors to another, paying particular attention to the

332 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

publication of the 40th anniversary of the Lima Declaration which was published shortly after the end of the celebration activity of the 40th anniversary of this statement. Mr. Leskaj thanked the Austrian personality for the visit and said that "Your presence today is an honor to be made public auditing of the Albanian Mr. Leskaj described this meeting as a state, but also to all Albanians, as their follow-up to meetings with civil society feelings of national pride are related to personalities and audit professionals by the people and the Austrian configuring our profile as a modern SAI. government, who have assisted us in Dr. Hubert Weber launched his the proclamation of our Independence announcement by presenting a brief in November 2012 and have since been history of the steps taken to reach the consistently alongside the development founding of the Lima Declaration and, of the nation and the Albanian state. " subsequently, the Mexican Declaration Mr. Leskaj cited the 2016 co-operation and other INTOSAI conventions marking with the Austrian Court of Auditors in the very important date in drafting developing the Peer Review process international standards of SAIs. with ALSAI in relation to its independence, thanking for the assistance provided. On June 26, at the Academy of Sciences hall, Dr. Hubert Weber delivered a lecture in the presence of ALSAI auditors and it’s senior directors. The meeting was opened by the Chairman of the ALSAI, who, thanking Mr. Weber for accepting the invitation to visit the Albanian SAI and to hold this lecture with the Albanian public external auditors, evidenced the values and contribution of Mr. Weber in all the From 1953, with the First SAIs Congress functions he has exercised. held in Havana, Cuba, which marks the establishment of INTOSAI (International Organization of Supreme Audit

PUBLIC AUDIT 333 PUBLIC AUDIT Info ALSAI Institutions) took 24 years to draft a member states on drinkable water, constitution that would to sanction taking as good practice the European types of audits, the independence of Commission Guidelines on the same SAIs, their powers, and reporting to topic. This report concludes that the Parliament. quality of drinkable water has improved significantly in these countries after Mr. Weber addressed in the first part of accession in the European Union. A the lecture the invaluable values of the similar performance audit on Water independence of the supreme audit Quality is currently completing the institutions, and responds to the Performance Department at ALSAI. questions and interest of ALSAI auditors. Performance auditors addressed some "However, with SAIs being part of the questions regarding this issue. The last state, their independence is constantly part of the lecture was held in the new being compromised. For this reason, it is premises of the ALSAI at the conference one of the daily tasks of these hall "Lech Kaczynski". During this institutions to update and improve their meeting that was organized in the form legal framework to minimize these risks of a conversation, there were many and strengthen their independence ", questions about Mr. Weber's long- said Mr. Weber. standing professional experience, the concept of SAI independence, the methodology used in the ECA audit and the relationship of ECA auditors with the external public auditors of the member states.

Mr. Weber emphasized the importance of SAI independence and the challenges of independence and professionalism of auditors. With great interest, the audit report of the European Court of Auditors (ECA) on Drinkable Water Quality in Bulgaria, Hungary and Romania was attended by the SAI auditors and what was the impact of the European Union on improving water quality, as required of the Drinkable Water Directive. This audit focused on the legal framework of

334 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

During his visit to Albania, Mr. Weber ASOSAI, PASAI, OLACEFS, visited some of our country’s culture and representatives of SIGMA, IDI and GAO. history institutions. Referred to the represantation level this After the end of the visit to Albania on conference was attended by chairmans August 13, 2018, Dr. Hubert Weber sent of Supreme Audit Institutions, such as a thanks letter to Mr. Bujar Leskaj, Slovakia, Malta, Palestine, Bhutan, Chairman of the Albanian SAI. In his Sudan, India and vice-chairmans of SAIs. letter, Dr. Weber, among other things, The Albanian Supreme State Audit was points out that: represented at this conference by Mrs. Luljeta Nano, Secretary General and "Compared to my previous visit, I found auditors Mrs. Irma Idrizaj and Mrs. a considerably more modern Tirana Jonida Gruda. The activity was without losing its charm ... ALSAI is part organized by the Slovak SAI, also of this modernization effort. chairing the Subcommittee on Peer The fact that I found on the ground the Review as part of the INTOSAI reasons why in the circles of the Committee on Capacity Building (CBC supreme public audit, especially in the INTOSAI). International Organization of Supreme The conference focused on addressing Audit Institutions (INTOSAI), the ALSAI is three main topics: a highly valued SAI, as well as that during my visit I communicated with 1. The SAI leads by example by highly motivated leaders and auditors developing peer review processes; from your institution, means a great 2. Peer Review's Instrument for pleasure to me. Improving SAI’s Performance; 3. Good Practices in Performing the Peer I would like to congratulate you on the Review Process. highly-designed "ALBANIA" museum, which impressed me. " ALSAI participates in the "Motivation of SAIs to carry out the Peer Review process" Conference. The “Motivation of SAIs to carry out the Peer Review process” Conference was held on June 20-22 in Bratislava. This conference was attended by 90 In his presentation, IDI General Director, participants from different member Geinar Gorrison, brought to the states of EUROSAI, ARABOSAI, AFROSAI, attention of the participants the arguments on the necessity of

PUBLIC AUDIT 335 PUBLIC AUDIT Info ALSAI conducting the peer review process by At a special session of the conference the SAI and the impact on the devoted to the exchange of experiences institutional performance of SAIs. It was between the SAIs, the representatives emphasized that peer review is an of the ALSAI brought to the attention effective tool for identifying weaknesses the Albanian SAI experience in the and strengths in institutional direction of the Peer Revie process management, an effective input for conducted by the Austrian and designing strategies for the coming Moldovan SAIs based on the principles periods, a good model to act as a "par of partnership, volunteering and mutual excellence" institution which promotes trust. Regarding the object of the peer transparency and accountability. review process in the case of ALSAI was the grant of an evaluation from partner In addition to the above, through the SAIs on the compliance with ISAI 10, ISAI peer review process SAI creates the 10, and 11 "Mexico Declaration on the opportunity to exchange experiences Independence of SAIs" and "Guidelines and implement good practices among and Practices good "as well as the SAIs, create a productive ground for central elements of ISSAI 12 focusing on establishing and strengthening long- the eight principles of independence. It term partnerships and partnerships, and was also pointed out that SAI in real fosters the spirit of volunteering, time published the Peer Review Report credibility and cooperation in the on the official website and sent it to the INTOSAI community. Assembly (Committee of Economy and It is very important for the SAI when Finance as a parliamentary structure planning a peer review process to covering the activity of SAI). accurately determine the scope, aspects, directions, scope of what will be subject to the review process, in ISSAI 5600 "Peer Review Guide". Throughout the conference, the emphasis was put on the peer review considering it an assessment tool and non-audit methodology that is carried out by teams composed of other SAIs, IDIs or INTOSAI regional organizations. The subject of the presentation was the application of an external evaluation tool that represents a methodology conducted by consulting teams or partners such as SIGMA etc.

336 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

The second topic, on which the At the conclusion of the conference, the discussions was focused during the President of Slovakian SAI, Karol Mitrik conference, was the Techniques Applied emphasized that this conference was a to the Peer Riview Process with Impact step forward in identifying INTOSAI's on Improving Performance at the SAI; good practices as well as identifying the diversity of tools and instruments that IDI representative Ms. Dafina Dimitrova INTOSAI uses to evaluate SAI brought to the attendees the use of the performance, serving both good Performance Measurement Instrument governance and improvement of (PMI) applied as a technique in the citizens' lives. context of the peer review process, focusing on the benefits of the SAI when ALSAI participates in the USAID Project using this self-assessment method. "Transparency in the Health System" Likewise IDI representative presented On 28-29 June 2018, the ALSAI data on the expertise provided by IDI Performance Audit Department with experts already confirmed in all participated in the USAID Project regional SAI organizations where only "Transparency in the Health System" EUROSAI had available 127 experts on concluding training. The training on the use of the Peer Review instrument. "Equality, Efficiency and Access to Health Services" was held in Rubik City AFROSAI's representative, Meisie Nkau and was attended by the Director of the as the Executive Chairman of the Department, Rinald Muça and all Governing Board at this conference performance auditors as well as USAID brought attention to a widely used trainers and representatives, BIRN and assessment tool in the region and, as is OpenData. the Quality Assurance Review, based on the institutional capacity building framework (ICBF). In 2006, AFROSAI's governing board ruled that each AFROSAI member SAI should conduct a peer review process at least once every three years and the goal was to assess compliance with ISSAIs and determine areas for capacity building. The training closed the long series of meetings and seminars between USAID and ALSAI regarding this project in the field of health care and, more specifically, transparency in this system.

PUBLIC AUDIT 337 PUBLIC AUDIT Info ALSAI In its focus were the drug procurement audit assisted by the experts of process, the standard criteria for "Transparency in the Health Sector". quantity determination, the decision- Mr. Aulent Guri, Chief Auditor, making process, the quality assurance of presented the audit on "Hospital Waste suppliers, and the system of Management", providing a general independent and transparent overview of the social context in which complaints. this audit, the subjects, the On the first day of the training, Project methodology used, the audit approach Leader, Darcie Nielsen, welcomed the and the pyramid of questions which is participants, evaluating the fruitful the audit set up. cooperation with the ALSAI regarding Mr. Alfred Leskaj, Senior Auditor, the health sector and evaluating it as presented the audit on the topic one of the most trusted and "Electronic Recipe and Signature", professional institutions in the country. outlining the scope of this audit, the Mrs. Flora Hobdari, Health and issues reviewed, and their importance in Governance policies Advisor, also a relation to effective, efficient and project co-worker, discussed the drug economic health. Of course, the procurement system, focused on public presentations did not contain the hospitals. Good governance in drug findings, conclusions and recomme- procurement strongly affects the ndations given by the relevant auditors, effectiveness of the health sector and as these audits are still in the draft equal access to medicines. Performance report phase and respecting the right of auditors were re-established with the entities to convey observations in legal basis and procedures of drug accordance with international auditing procurement procedures in this sector standards (ISSAIs). as well as the priority areas for increasing transparency. Mrs. Valbona Kolgeci, in her discussion, prepared the presentation on "How to The second day of training was opened write a performance report with the greeting speech of the Head of comprehensible to the public", giving the Department of Performance in her views as a journalist and media ALSAI, Muça whom continued with the expert. This reference met in a presentations of some of the current constructive debate between performance audits in which SAI is performance auditors and other training engaged and related to the health participants, especially at the points of system. Mrs. Xhuljeta Çelaj, Senior (non) meeting between the Auditor, referred to the audit conducted requirements of a media literacy / in the Medical Emergency Service, as an newspapers / portals nowadays and audit standards. Simple and reader-

338 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

friendly communication with citizens is 1992-1995, reformer of Poland's at the center of the new ALSAI supreme public audit institution and Communication Strategy, but it can not President of the Republic of Poland in bend to the violation of those standards 2005-2010, with respect and deep that make up the basis of audit work gratitude to the extraordinary and the preparation and publication of contribution of the President of NIK, reports . These trainings and workshops Krzysztof Kwiatkowski, former Polish NIK again testify to the success of the president, today Senior Advisor to the Cooperation Agreement between ALSAI President of NIK, Jacek Jezierski, and and USAID, a partnership that will Vice-President of NIK, Wojciech Kutila in continue to be implemented in the the development of the professional future. ALSAI, as a catalyst in concrete capacities of the State Supreme Audit interagency cooperation in the fight Auditors for the period 2012-2018 against corruption, has identified USAID through the exchange of experiences as an important and trusted partner on with Polish colleagues and NIK experts, this issue. according to INTOSAI's motto "Experimenta Mutua Omnibus Prodest" The President of the Supreme Audit and Article 15 of the Lima Declaration ". Office of Poland paid an official visit to Albania From 10 to 12 July 2018, the President of the Supreme Audit Office of Poland paid an official visit to the Albanian Supreme State Audit. The visit took place within the framework of the EU- funded Closing Conference of the IPA Project, "Strengthening External Audit Capabilities in Albania", 2013. On 10 July

2018, the SAI and its Chairman inaugurated the Headquarters of the The inauguration was attended by the ALSAI under the name Lech Kaczynski, Ambassador of Poland in Albania, Mrs. based on the Decision of the Chairman Karol Bachura, President of Polaish NIK, of Albanian Sai "no. 41, dated Krzysztof Kwiatkowski, former President 11.05.2018, with the motivation: of NIK and currently President of NIK Polak, Jacek Jezierski, Member of the "In memory of Lech Kaczyński, one of Assembly of Poland and Chairman of the the greatest personalities of the nation Poland-Albania Friendship Group, and the Polish state, president of the Tomasz Glogowski, Member of the Supreme Audit Office of Poland (NIC) in Assembly of Albania, Chairman of the

PUBLIC AUDIT 339 PUBLIC AUDIT Info ALSAI Poland-Albania Friendship Group, Ms. Chairman for the successful realization Evis Kushi, as well as other guests, of this project. senior auditor of SAI. In his greeting speech, the Chairman of ALSAI presented briefly the story of Mr. Lech Kaczynski since 1992, the year where Mr. Kaczynski held the post of the President of NIK, pointing to his precious influence on many reforms to change the institution's approach to auditing, restructuring, and preparing the new law on public supreme audit in Poland, which is still in force today. Mr. President Kwiatowski closed his speech Kaczynski gave the Western European with the support given by the Polish leadership and profile he deserved, the Foreign Minister at the London Summit, Polish NIK. held two days ago, regarding the The Chairman of ALSAI emphasized that maximum support that Poland will give besides the memorial tile of this great Western Balkans countries to their personality of the Polish nation and integration as soon as possible in the state, the importance of filling this hall EU. with portraits of today's leaders of NIK, Letter of thanks to the Chairman of the President Kwiatkowski, former ALSAI by the deputy of the Polish President Jezierski and Vice President Parliament, Mr.Jaroslav Kaczynski on Kutyla as a sign of gratitude for the occasion of the appointment of the cooperation and successful realization former Polish SAI President, Mr. Lech of joint work. The cooperation initiated Kaczynski, of the Conference Hall of by President Jezierski in July 2012 HSC. continued intensifying in March 2016- July 2018, coinciding with the implementation by the NIC and the IPA SAI IPA Twinning Project 2013 "Strengthening External Audit Capabilities Public in Albania ". Mr. Kwiatkowski in his greeting speech praised the IPA project implemented in ALSAI as the best implemented project and stressed the will of the ALSAI

340 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

Jarosław Kaczyński particular those processes related to the The Party for Law and Justice (PiS) transformations of the system. Chairman Warsaw, July 5th 2018 A precondition for the achievement of this objective was the complete Dear Mr. Chairman, withdrawal of NIK from the executive Dear Sirs, poker, as well as the termination of all I feel extremely honored that the potential NIK’s links with the entities representative hall of the Albanian State audited by him. "He made possible that Supreme Audit building, receives the audits undertaken were not random, but name of the President of the Polish of systemic character, so that it would Republic, Lech Kaczynski and that my convey information and knowledge late Brother will be remembered with a about pathologies in Poland. memorial plaque. This is a nice gesture The crowning work of my late Brother in from you so I would like to thank from the function of the Supreme Audit the bottom of my heart the authorities Chairman was the preparation of a of the Albanian State Supreme Audit, completely new Law on State Audit, lead by Chairman Bujar Leskaj. which took into consideration the I am deeply convinced that President abovementioned objectives as well as Lech Kaczynski would have greeted the socio-political-economic co-operation between the Polish transformations. Lech Kaczyński wrote Supreme Audit Institution with the that law with full awareness that if it Albanian State Supreme Audit with the was to be approved he would lose the greatest joy. My late Brother has paid chairman function. He placed the benefit great importance to the international of the institution and of the state audit cooperation and the experience above his personal interests. This exchange that derives from it. He approach has characterized Him considered that the Polish NIK's throughout all his activity. experience could be particularly As a measure of His success in setting up valuable to other states of the former NIK on the new track, can be considered communist bloc. At the beginning of the fact that until the moment of him 1992, while at the head of NIK, he set taking Office, the credibility of the himself a strategic goal - as he himself Supreme Audit in the eyes of the public said - "building a modern control body, opinion was very low, while at the time adapted to the conditions of democracy of his departure, the institution which he and the market economy. Building a lead enjoyed a very high rating and body, which would first be able to credibility by the citizens. monitor the most important processes of the state and economy, and in

PUBLIC AUDIT 341 PUBLIC AUDIT Info ALSAI Here I would like to add that the I am delighted that NIK is participating cooperation between the Polish in international ventures that aim to Supreme Audit Institution with the build or upgrade the state control Albanian Supreme Audit Institution systems in the Three Seas, the Southern enjoys me very much not only as the Caucasus and the Western Balkans. We Brother of the late President Lech know quite well how important the issue Kaczynski but also personally. I hope of effective control institutions is for the that this cooperation will strengthen the proper development that serves to the relations between our people and I common good in the former communist would also like to wish this to the bloc countries. My late Brother probably gentlemen here present and to all of us, would have supported such an Albania and Poland. While I wish to the approach. Chairman Bujar Leskaj further success in Once again, thanking you for the the direction of the Albanian Supreme remembrance and the invitation, I would Audit Institution. like to wish you, Mr. Chairman, to you With respect, personally and to your relatives, all the best. Jarosław Kaczyński With respect, (The correspondence of Kaçinjski with Kviatkovskin) Jarosław Kaçinjski The Head of the Parliament, Mr. Gramoz Ruçi, reserved a special welcome to the Dear Mr. Chairman, President of the Supreme Audit Office I thank you with all of my heart for the of Poland, Mr. Krzysztof Kwiatowski, loving memory and the invitation to accompanied by the Ambassador of Tirana at the ceremony of giving the Poland in Tirana, Mr. Karol Bachura, as name of the President of the Republic of well as the Chairman of the ALSAI, Mr. Poland Leh Kaçinjski to the Bujar Leskaj. representative hall of the Albanian Poland is for Albania a partner and Supreme Audit aula and the uncover of friend country and represents one of a plate that commemorates my late the most successful models of progress brother. Unfortunately, for reasons that towards democracy and European do not depend on me, I will not be able integration, underlined the Head of the to come to Tirana, but I would most Parliament. Mr. Ruçi also praised certainly send a letter to the participants Poland's support for the European of the ceremony. integration process of Albania. Dear Mr. Chairman,

342 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

successful completion of a joint project and expressed his highest ratings for the performance and European work’s high standards of the Albanian High State Control. On July 10th, in the afternoon, President Kwiatowski was accorded the title "Honoris Causa" from the University Auditing the activity of state institutions "Aleksandër Moisiu", Durrës, based on is of crucial importance for the his hitherto activity and the special development and democracy. Based on contribution he has given in terms of this vision, consensually in Albania, the increasing the professional capacities of Chairman of the High State Control is a the High State Control auditors and to representative of the opposition. This the modernization of this Institution, so serves to the consolidation of that the external audit in Albania comes democracy, creates a balance in the in line with the standards of INTOSAI control of the governing activity by the (International Organization of Supreme opposition, giving it the opportunity to Audit Institutions). The title award participate in the operational control review was prepared by the Vice-Dean, and audit instruments. But this also Dr. Ela Golemi, who highlighted the serves to the efficiency of governance wide activity of President Kwiatowski control, making it more functional, and his contribution in the head of the deeper and more inclusive. Polish NIK as well as his cooperation with the ALSAI. The Head of the Parliament praised the very good cooperation of the High State Control of Albania with the Supreme Audit Office of Poland. On his part, the President of the Supreme Audit Office of Poland, Mr. Krzysztof Kwiatowski thanked Mr. Ruçi for the reception, the fruitful cooperation of the Albanian Parliament with the High State Control as well as the assessments for the bilateral The Rector of Durres University, Prof.Dr. cooperation of ALSAI with Poland's Kseanela Sotirofski handed to the Supreme Audit Office. He informed the President Kwiatowski the title "Honoris Head of the Parliamnet on the Causa", considering him as the newest

PUBLIC AUDIT 343 PUBLIC AUDIT Info ALSAI Academic Staff of the University of Durres. President Kwiatowski pronunced, ".....I am happy to be with you today and I feel very proud of the honor you are doing to me, making me part of your University, which is the second largest public university in the country." This project was funded by the European Union for 2.1m Euros and was developed during the period March 2016-July 2018. In her greeting speech, the Ambassador of the European Union in Albania, Romana Vlahutin stressed that "All Albanian citizens are taxpayers who have the right to know exactly In his speech, President Kwiatowski was what their money is used for." In this focused on the relationship between regard, the representative of the united the University and the SAIs, and the Europe underlined that strengthening most important thing that unites them, the controlling institution of public the truth. A real science is something money is primary. The EU will continue that is safe and not supposed as such. At to support the country's highest the same time, the SAIs in their work auditing institution so that its reports are working to reach the truth, to make are as readable and understandable by the transparency of the use of public citizens as possible and that the follow- funds. up of the implementation of its recommendations is more effective. On July 11th, at the "House of Europe" hall at the Palace of Congresses in In his greeting, the President of the Tirana, the National State Audit Office Polish NIK, Nicholas Krzysztof of Poland (NIK), the State Audit Office of Kwiatkowski said that July 11 is a special Croatia and the High State Control held day, Saint Benedict's day, the patron of the Conference "Supreme Audit Europe. "The High State Control is being Institutions, looking forward to the modernized in accordance with future ", a concluding activity of the IPA international audit standards and the EU Twinning Project 2013" Strengthening standards and in this sense, it is an External Public Audit Capacities in institution that is already fully Albania ". integrated into the great European family, "said Kwiatkowski." I would like to thank the ALSAI; in particular its

344 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

Chairman, Mr. Bujar Leskaj, as well as fulfillment of its constitutional mission the staff lead by him, for the to serve the citizen. unprecedented cooperation they There are many reasons why for us as provided us, and for creating optimal ALSAI, as a SAI, the Twinning Project IPA conditions for the NIK’s experts to 2013, funded by the European Union, provide their audit experience, was indispensable and came in the right "concluded the Polish SAI President. time. First, it followed a four-year In his assessment, the Croatia's General period from 2012 to 2015, where the Auditor, Mr. Ivan Klešić stated that "This institution, in pursuance of the Twinning Project was a tough job but INTOSAI’s motto "Experentia Mutua also a common success of all the Omnibus Prodest" (Mutual Experience participants in it. An effective Benefits All), made every effort to partnership was established, based on modernize its audit activity, through mutual interest, understanding and partnership with developed SAIs, respect for each other". The Project internal and international trainings and Leader and First Vice-President of the rigorously implementing INTOSAI State Audit National Office of Poland, standards, ISSAIs, based on the Mr. Wojciech Kutyla, said that "The objectives of its Development Strategy story of the effective and intensive 2013-2017, prepared with the help of cooperation of NIK with ALSAI started experts from the SIGMA EU and OECD since early 2012 with the congratulation Program". Further, Mr. Leskaj and formal invitation for a meeting that continued, "Through this Twinning we sent to the newly elected Chairman Project, the transfer of knowledge and of the ALSAI, Mr. Bujar Leskaj, which he skills to the ALSAI auditors has improved answered positively. "Mr. Leskaj is a and will continue to improve the man of word and what he says and standards and transparency of working does. He has reformed the ALSAI into a methods. For the period from March modern audit institution, which is 2016 to July 2018, the Twinning Project represented with dignity in the joint and IPA 2013 carried out eight pilot parallel audits that we SAIs organize at performance audits, financial audits and the European level", concluded Mr. information technology audits. Polish, Kutyla. Croatian, Portuguese, Estonian and Dutch experts helped our auditors to In his speech, the ALSAI Chairman deepen their audit approaches, findings emphasized that "The increase of and recommendations and helped as knowledge in audit is the major well in central audit messages. 97 expert investment that a supreme audit missions and 6 work visits and sharing institution, a SAI can do, to remain experiences brought a new IT audit independent and to guarantee the

PUBLIC AUDIT 345 PUBLIC AUDIT Info ALSAI manual, as well as improved internal completion of the Twinning Project regulations, procedures and manuals. expresses a continuity in the The institution is relying on highly performance of audit indicators, qualified personnel and modern measured under the SAI’s Performance management systems and processes. Measurement Framework, adopted as The greatest benefit and added value of standard in the INTOSAI’s INCOSAI XXII this EU-funded project lies in the fact Congress in December 2016. Based on that it sets sustainable milestones for the new Strategy of the institution 2018- the development of the country's 2022, prepared and in reflection of the external public audit for the years 2020- recommendations contained in the 2025, when certainly Albania will Project Mission reports, we see the become a member state with full rights future with full confidence. " in the European Union". In their Following the activities, the President of discussions, NIK’s Senior Counsel and the Polish NIK and the Croatian former President, Mr. Jacek Jezierski, Delegation traveled to the City of Mrs. Luljeta Nano, Secretary General of Shkodra, where President Kwiatowski ALSAI and Mr. Paweł Banaś, Director of was honored by Shkodra Regional IT Audit at NIK, outlined the importance Council with the title "Honorary District of the Twinning Project and listed a of Shkodra". The decoration was number of products and values handed over to President Kwiatowski by achieved through it, highlighting the the Head of Shkodra County Council, electronic recording program of a Mrs. Greta Bardeli with the motivation: complete audit file, a novelty for the "To the President of the Polish Supreme entire INTOSAI community, realized Audit Office, one of the most within the program for ALSAI. collaborative foreign contributors to the High State Control in terms of professional capacity building of its auditors and the modernization of the Institution, so that the external audit in Albania comes in line with the INTOSAI’s standards".

Mrs. Bardeli emphasized the historical, In the concluding speech of the cultural and sporitve values of the city Conference, Chairman Leskaj stressed of Shkodra, appreciating the that "The successful conclusion of this contributions of historians, architects, project for us does not mean the end of athletes and artists in general who SAI's progress in the audit. A curtain is highlighted the name of Shkodra. closed and another opens. The

346 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

Mr. Kwiatowski, in the midst of emotions, praised the honor made to him Shkodra County Council, a city with many traditions and history.

Then the Polish and Croatian President Kwiatowski thanked the Delegation, accompanied by the Mayor and the City Council of Vlora, representatives of ALSAI and Shkodra stressing that he will work to be a District visited the Old Town, Shkodra worthy citizen of this city. Castle and “Marubi” Photography The ceremony was characterized by a Gallery. hearty and friendly atmosphere. On 12 July, the President of the Polish

NIK, Mr. Kwiatowski, was decorated by the City of Vlora with the title "Honorary Citizen" of Vlora. The Mayor of Vlora, Mr. Dritan Leli handed the title to Mr. Kwiatowski, emphasizing his role as President of the Polish NIK for training dozens of ALSAI auditors in Poland, who under his care and the care of the staff he leads, have conducted trainings in Study Visit in the IPA Project many areas such as Financial Audit, Framework in Poland Compliance, Public Procurement, etc., improving and significantly enhancing From 8-13 July 2018, within the their knowledge in these areas and framework of activities 2.2.9 of the consequently enhancing the audit Twinning Project AL13 IBFI 01 for quality of the ALSAI. strengthening the external state audit

PUBLIC AUDIT 347 PUBLIC AUDIT Info ALSAI capacities, a group of 16 SAI auditors the organization of the administration conducted a study visit to Warsaw, institutions, the certification and audit Poland. This visit was conducted at the of funds received by the European State Audit Office of Poland (NIK) and Union in Poland; the differences part of it was also some state between the Audit Institution (as an institutions such as the Audit Institution independent structure which is / Audit Authority at the Ministry of considered as an external audit for the Finance and the Ministry of Economic management agencies and the fund Development and Investments. At the beneficiaries, which report to the opening meeting, The Vice President of European Commission) as well as the NIK, Mr. Wojciech Kutyla underlined, NIK State Audit Office (as an among other things that, "the project is independent state structure reporting unfortunately ending this week, but as to the country’s Parliament on the you know it has gone very well and is implementation of the state budget, finalized with your visit and where its important part are funds inauguration of the hall by the name of originating from the European former Polish President Lech Kaczynski institutions). Three types of audits are in Tirana in the ALSAI building. You will carried out by the Audit Institution: have a series of meetings with the best system audits, operational audits, and public finance and European fund expenditure audits, for which are issued administration experts." one of the four audit opinion typologies under INTOSAI.

An important place in the presentations was reserved for the organization, representation, duties and operation of the ECA. The lecturers underlined that the four pillars supporting the ECA mission are: promoting accountability and transparency, contributing to the promotion of financial accountability,

serving as an independent guardian of During the first two days, the training the interests of the European citizens, topics were presented by Mr. Augustin and providing guidance and advice to Kubik, Advisor to the President of NIK the EU lawmakers and policymakers, and former member of the European based on the Treaty of Maastricht Court of Auditors (ECA) during the 6 (1992), the Treaty of Amsterdam (1997), year period 2010-2016. The main focus the Treaty of Nice (2001) and the Lisbon of these presentations were aspects and Treaty (2007). The 28 member states issues such as: the functional duties and

348 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

form the ECA judicial body, which has qualified opinion on the EU's general been set up over 5 chambers, and its budget through DAS, since from the head is a "primus interparius" (the first creation of the Court the opinion had among the equal), which means that its been negative. The main sources for vote is equally valid with all members of drafting DAS are: the Court's troupe (unless the votes of a) The European Commission's control the member states are divided and are and administration system; equalized, and its vote becomes b) Annual activity report of the EU; determinative). c) Using the work of others; Specifically, Mr. Augustin Kubik focused d) Substantial tests. on the explanations of how the The former member of the European European Court of Auditors provides the Court of Auditors, Mr. Kubik explained European Parliament and the Council the special reports of audits that are with the document known as the drafted in the Court and the ECA's Declaration of Assurance (DAS), cooperation with OLAF on cases of considered as the final credentials identified fraud investigations. The document of accounts and the basic number of these reports, according to transactions legality and regularity of the finance expert, averages from 8 the European budget, spent by the to10 per year. The methods and European Commission. guidelines that are applied to ECA's daily Through this document, (sometimes audit activity, the need for standardized referred to as the 300-sheet register), methodology and guidelines included in the ECA certifies expenditure and the ECA’s Framework Methodological revenue accounts for the entire EU Pyramid (where External Auditing budget. This is based on the results of Standards are the backbone of the sample-based audits, results that are methodology); techniques and manner extrapolated by computer software and of sampling / sample / sample selection become valid for the entire EU according to Monetary Unit Method population / budget. On this basis, it is (NUS); the differences between ISAs and reached in giving a conclusion and ISSAIs; the explanations and instructions issuing an opinion on the assurance of on how other auditors’ work can be financial statements drafted by the used, etc.; the differences between Commission. DAS opinion is given for limited security and reasonable security; the total incomes and the total the differences between the terms expenditures and in case of the "materiality" and "persuasiveness", etc., expenditures for individual groups as were some of the issues that attracted well. Interestingly, for the first time, for the attention of the ALSAI auditors. the 2016 annual accounts ECA issued a

PUBLIC AUDIT 349 PUBLIC AUDIT Info ALSAI Over the past two days, the visit was administer European financial extended around the Audit assistance is initiated); Authority/IAP and its work’s  System audits, (as implemented by mechanisms and methodologies. The us and based on INTOSAI guidelines) moderators of this presentation were  Audits of operations (that are project Mr. Marius Fraczkowski, Doreta audits and carried out near any Kwiecinska-VS/Deputy Leader of the IAP beneficiary); Department, as well as two public  Thematic audits on financial finance experts. This institution is part engineering instruments; of the Ministry of Finance with 500  Specific audits (audits of potential employees and is the only atypical dealers participating in competitive institution as there are auditors in both public fund tenders). this nucleus and each regional unit (in In conclusion, at the premises of the 16 regions) to audit on site the Ministry of Economic Development and implementation of project contracts Investments, the ALSAI team, from any beneficiary of European funds, accompanied by senior manager, Mrs. whether these agencies, businesses, Magdalena Czapska, was acquainted farmers, agro processors etc. Although with the EU funds management system, it is part of the MoF, the IAP is audited titled "Project Implementation System", by the European Commission, by the both in infrastructure, in the regions’ ECA and the NIK. In Poland, there is only development, in innovation, in spatial one authority that deals with EU funding planning etc. This ministry is responsible for all EU programs, unlike other for drafting and updating strategic countries such as Italy, Germany, etc., documents at the national and regional which have established audit level, it makes synergies between institutions for each program. The operations and processes at different slogan that is heard in the IAP is that levels (9 strategies for the development "on the one hand we are an institution of 16 regions). Among other things, the that audits others, on the other hand, control mechanisms and the role of NIK we are an institution that is audited and and ECA were explained to effectively others audit us". spend European funds. The main typologies of audits that are The study visit was very useful and was implemented by IAP are: successfully completed. It was followed  Design audits (these are only carried with interest by all ALSAI auditors, who out at the beginning of the process through various questions and when the creation and composition comparative approaches to similar of the institutions that manage and situations, demonstrated high interest and correctness.

350 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

The event was attended by the Chief auditing work, as well as the deepening Auditor Lolita Baholli, and Auditors of transparency and accountability for Qeram Cibaku, Valentina Golemi, Erjola good governance and the fight against Meçaj, Ibrahim Ndreu, Alfred Cako, Ilir corruption to improve governance, Hilaj, Safete Pojani, Artan Mirashi, acting under the slogan" agent of the Brenton Kotorri, Erieta Kellici, Jovan Parliament". The INTOSAI’s and Plaku, Bledi Dervishaj, Erjola Hoxha, EUROSAI’s Strategic Objectives were Aurel Rexhaj, Xhuljana Kume. fully integrated into the Strategic Plan, being formalized in the main objectives: 1. The development of the institutional capacity of the ALSAI; 2. The increase of the audit capacities and audit quality; 3. The quality improvement and the increase of the performance audits number; 4. The development and consolidation of IT audits and the use of IT in auditing; ALSAI presents in the plenary session of 5. The increase of ALSAI's contribution the Parliament the Performance Report to good governance through the fight 2017 against corruption as well as At the plenary session of 19.07.2018, 6. Increasing the impact of SAI's role the Chairman of the High State Control, through communication and co- Mr. Bujar Leskaj, reported to the operation. deputies of the Albanian Parliament on This strategy was formulated in the institutional performance of the cooperation with the international institution he leads for year 2017. partners and was the cornerstone of the In his speech, Mr. Leskaj focused on the change that followed in all dimensions strategic development of the institution of the work of the ALSAI, where the for the period 2012-2017, the most important mentioned issues are: performance measurement according to the ALSAI mandate through Law the new methodology framework 154/2014 in conducting audit activity in recommended by the world line with the developed professional organization of supreme audit teams, the professional consolidation institutions INTOSAI, as well as the through audit manuals and staff future challenges. "The philosophy of training, the institutional opening our work in these years has been the through publications (scientific and daily modernization of the institution in the press) and communication with

PUBLIC AUDIT 351 PUBLIC AUDIT Info ALSAI stakeholders, such as collaborations generation, a threshold below which it with foreign SAIs in accordance with our has never fallen in the last 6 years. international motto : "The common From the audits conducted in 2017, the experience serves everyone". ALSAI has identified lack of The 6 areas where the performance accountability from the heads of measurement was extended for 2017 institutions at every level, derecognition were: of financial management law requirements, low levels and 1. Independence and legal framework; inefficiencies of internal control 2. Internal governance and ethics; systems, creating risks of inconsistency 3. Audit clarity and reporting; with the legal requirements and low 4. Financial management, assets and effectiveness in spending budget funds. supporting structures; The institutional practices and decisions 5. Human Resources and Training; with negative effects on public funds 6. Communication and management of continue, where the ascertained level of stakeholders. ineffective damages and expenses is: The aggregated indicators show that - Financial irregularities and financial ALSAI, for 2017, has a performance violations in the incurred incomes and above the average level. Concretely for expenditures, with an economic damage three of the 6 evaluation areas, totaling 11.5 billion ALL or 85.8 million respectively the fields 3, 4 and 5 EUR. receives the evaluation 4 (out of 4) and 3 other evaluation areas 3 (out of 4). -Violation of the financial discipline with a negative effect in the performance of The High State Control for the period public funds spent by audited entities, January - December 2017 carried out totaling 99.05 billion ALL or 156 audits from 154 planned audits, of approximately 739.7 million EUR of which: which: 92.7 billion ALL in the area of -92 regularity audits; income or approximately 692.1 million -25 compliance audits; EUR and 6.3 billion All or roughly 47.8 -14 financial audits; million EUR, in the area of spending not -15 performance audits; with efficiency, effectiveness and -5 thematic audits; economy of funds. In total, the -5 Audits of T.I. violations amount to 110.5 billion ALL or The institution has managed to approximately 825.6 million EUR. The consolidate a level of "flooring" audits identified damage has an upward trend to ensure proper audit coverage in the in the recent years. At the end of his key areas of public spending and income speech, Chairman Leskaj emphasized that "Our priority objectives for the

352 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

future were integrated into the ALSAI every aspect with which may be faced Strategy of Development 2018-2022 in during the audit work, on March 21-July three basic directions: 12, 2018, the High Auditor, Mr. Alfonc Gabili and 1st Auditor, Mrs. Alma Shehu 1. Increase the impact of audit work attended the international fellowship focusing on 6E (economy, efficiency, program organized by the US effectiveness, energy, ethics and Government Audit Office (GAO). environment); 2. Optimization of the professional capacities, audit capabilities, work procedures, logistics and other supporting functions. 3. Continue to improve communication channels and cooperation with partners and stakeholders.

In formulating these objectives, the The International Auditor Fellowship primary motto or goal is "Increasing the Program-IAFP) offered by GAO is an ALSAI for the benefit of the citizen", intensive four-month study course with being united in the ambition and 640 hours of training, seminars and e- determination with all our strategic learning, designed to assist Supreme partners, according to the INTOSAI XXII Audit Institutions to enhance their Congressional motto in December 2016. professional capacities and strengthen Following, the Parliament adopted the the SAI's ability to fulfill their missions in Resolution on the activity of ALSAI, enhancing accountability and providing valuable recommendations governance transparency throughout for the upcoming improvement of the the world. work of the Supreme Audit Institution. GAO initiated this program in 1979 and ALSAI auditors part of the international in the annual programs have fellowship program organized by the participated 590 middle and high level US Government Audit Office officials from SAI’s of more than 100 countries which have completed the In fulfilling the second goal of the program. Development Strategy 2018-2022 "Optimization of Professional Capacities, The fellowship program was focused Audit Capabilities, Work Procedures, mainly on the methods and techniques Logistics and Other Supporting for performing performance audits and Functions", which aims to ensure that leadership development skills. It audit staff possess the skills and includes classroom training and close knowledge to execute professionally examination of all audit phases since

PUBLIC AUDIT 353 PUBLIC AUDIT Info ALSAI receiving the requests from the Chairman, Mr. Bujar Leskaj regarding Congressional members to initiate a the excellent relations between the two specific audit, the study phase for institutions and their intensification performance audits, the matrix audit over the last 7 years. GAO's invitation to design, which involves drafting the main participate in the fellowship program question and sub questions, setting the proves once again GAO's readiness to criteria, selecting a methodology for assist ALSAI in building its institutional data collection and analysis, drafting the and professional capacities. Mr. Dodaro draft report, including federal agency expressed his appreciation for the comments on the draft report and maximal engagement of Mr. Leskaj for publishing the final report. the modernization of the ALSAI and the qualitative changes that the institution In fulfilling the obligations for has undergone in the recent years. participation in the fellowship program, at the end of the program, the ALSAI auditors submitted two papers: 1. The internal control in the US - the experience gained to be implemented in Albania - prepared by Alfonc Gabili. 2. The Difference Between US Government and High State Control's Audit Approach to Focus on Measuring Effectiveness of Government Programs- prepared by Alma Shehu. At the meeting that ALSAI auditors had with the Director of Strategic Planning, Mr. James Christian Blockwood thanked for the qualitative organization of the fellowship program, which enables auditors to get acquainted with and benefit from GAO's advanced experience in performance audits. Mr. Blockwood appreciated the changes undertaken by the ALSAI to give more importance to performance audits and During the fellowship program, ALSAI evaluation of the government programs auditors had the opportunity to meet as well as the translation into Albanian with the US State Audit Office's General and the use they have found from ALSAI Auditor, Mr. Gene Dodaro, to whom auditors of two of GAO's main they expressed the thanks of the ALSAI documents: Standards of the State Audit

354 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

(Yellow Book) and the Standards of Tanzania and Zambia discussed about Internal Control (Green Book). Mr. the manner and development of means Blockwood expressed his readiness to available to relevant institutions to fight continue the further cooperation and corruption. review the possibility to invite ALSAI auditors to attend other short-term training provided by GAO. At the end of the fellowship program participants were provided with a certificate of successful completion of this program. ALSAI participates in the review meeting of the draft audit reports of the IDI Program The fight against At this meeting, the participating corruption countries presented the work of respective SAIs in the framework of the On 6-17 August 2018 in Lusaka, Zambia, fight against corruption, respectively a meeting was held on the audit of the findings, conclusions and recomme- performance of the legal framework and ndations that resulted in the completion its implementation for the fight against of the performance audits carried out corruption, initiated by the on this issue. Development Initiative IDI, of the International Organization of Supreme The audit reports of all participants Audit Institutions, INTOSAI. This were subjected to the Peer Review meeting was held as a following of a procedure during which the working meeting with the same theme held in groups established by the auditors October 2017 in Budapest, Hungary. participating in the meeting reviewed the compliance of audit plans with The purpose of the International international standards. Development Initiative (IDI) program, titled "The Role of SAIs in the Fight More specifically, the Peer Review took against Corruption" is in support of the place in 7 stages: efforts of member institutions to  The part of general observations; introduce an integrity-based approach  Observation of audit objective and to the fight against corruption. audit questions; In the framework of this program,  Scope, audit approach and time experts from the SAIs of Albania, period covered; Georgia, Jamaica, Cayman Islands,  Audit methodology, source and data Kazakhstan, Liberia, Sierra Leone, collection as well as their analysis; PUBLIC AUDIT 355 PUBLIC AUDIT Info ALSAI  Audit Criteria and their Resources; recognizing new auditors with the  Kriteret e auditimit dhe burimet e environment where they are tyre; expected to work, and providing  Audit findings and relevant initial knowledge of the audit conclusions. profession, the skills they should possess, the techniques and tools At the end of this procedure, each group they need to know and use during provided feedback on the improvement their work. In the training package, of the relevant recommendations for which was offered to auditors in 15- each audit report undertaken by the day training sessions, INTOSAI's participating SAIs. International Standards of Auditing The High State Control was represented (ISSAI) and their application in the at this meeting by Mr. Artur legal and regulatory framework of Hasanbelliu, Director of Directorate, ALSAI through the highest level Gjovalin Preçi, Director and Mrs. Megi definition of the Albanian Kurushi, auditor in the Performance Constitution, Organic Law 154/2014, Audit Department. date 27.11.2014 "On the SAI’s representatives presented the organization and functioning of performance audit report on ALSAI" and the Manuals of Audit "Effectiveness of the National Practices guides, enable their Anticorruption Strategy". preparation to their involvment in exercising the function as public At the end of the activity, was agreed on auditor with basic knowledge. the deadlines for sending the audit report to the audited entities, and were 2. Training on knowledge testing for also completed the deadlines for additional knowledge and preparing the final audit report and performance assessment of auditors' sending a copy to IDI for the purpose of work, organized in June 2018, aimed preparing a joint report of all the at updating the knowledge that participating SAIs and its publication by auditors possess and a prior the organizers of this project. assessment of needs for additional knowledge in specific areas. Based In-country training on the results of this session as well During 9 months of 2018, the trainings as the requirements of the auditors organized within the institution were themselves, the following process mainly focused on three main was supported by other training directions: activities. 1. Trainings for the new staff in the 3. Knowledge updating trainings aimed concept of introducing and at existing and experienced staff,

356 No.20, may - august 2018 ALSAI Events and Activities

mainly in the form of exchange of Trainings (Order No.64, experience within the departments dated 22.05.2018 & Training themselves, and provision of Program August 2018) trainings by international and local Trainings abroad 456 partners during the course of the trainings, organized throughout the TOTAL DAY HUMAN 2881 year; and with a special emphasis on TRAINING the 4-week Training Program organized in August 2018, which covered around 13 topics provided The successful implementation during by 10 internal expert trainers and the nine months of 2018 of the attended by an average of 25 Professional Development Program of auditors / training days. the ALSAI staff, approved by the Decision of the ALSAI Chairman no. 230, An overview of the training days dated 31.12.2017 enabled any auditor in indicator is given in the following table: the SAI during this period to achieve the following objectives:

TRAININGS PROVIDED BY SOURCE In total, every employee of ALSAI (auditor + management staff) was

trained on average for 19 days.

In-country trainings 2425 Each auditor was trained on an average of 21 days during the 9 month period.

Trainings within the 501

Departament Translated by: IPA trainings (in-country) 458 Dorel Balliu, Megi Kurushi, Auditors, Training Presentation 138 Performance Audit Department Package (Young Auditor) Enejda Seraj, Auditor, Foreign External expert trainings 63 Investment Audit Department within the country E- Learning 45

Updating Knowledge 1220

PUBLIC AUDIT 357 PUBLIC AUDIT Info ALSAI

358 No.20, may - august 2018

THE AUSTRALIAN NATIONAL AUDIT OFFICE

Purpose assurance reviews. Another approach that the ANAO uses to engage with the The purpose of the Australian National Parliament is briefing Parliamentarians Audit Office (ANAO) is to improve public and Parliamentary Committees, on sector performance and support request, about audits and audit related accountability and transparency in the services. Australian Government sector through independent reporting to the Parlia- The ANAO has extensive powers of ment, the Executive and the public. access to documents and information, and its work is governed by its auditing The Executive is accountable to Parlia- standards, which adopt the standards ment for its use of public resources and applied by the auditing profession in the administration of legislation passed Australia. For more information by the Parliament. The Auditor-General regarding how the ANAO conducts scrutinises and provides independent audits see the audit process. assurance as to whether the Executive is operating and accounting for its The ANAO adopts a consultative performance in accordance with approach to its forward audit program, Parliament’s purpose. which has regard to the priorities of the Parliament, as advised by the JCPAA; the The Australian National Audit Office views of entities and other stakeholders. The ANAO's primary client is the Audit coverage is also based on a Australian Parliament. Its purpose is to consideration of the potential benefit or provide the Parliament with an impact of an audit. The program aims to independent assessment of selected provide a broad coverage of areas of areas of public administration, and public administration that are selected assurance about public sector financial using a risk-based approach. The final reporting, administration, and accounta- audit program is determined by the bility. It does this primarily by Auditor-General. conducting performance audits, fina- The ANAO is located in Canberra and ncial statement audits, performance employs approximately 330 staff. ANAO statement audits (on request), and staff come from a range of disciplines.

PUBLIC AUDIT 359 PUBLIC AUDIT The australian National Office

Many ANAO staff have commerce, the APS values, the ANAO places accounting, finance or economics particular focus on respect, integrity and qualifications, but many also come from excellence—values that align with the other disciplines, including arts, public APS values and address the unique administration, management, law, social aspects of the ANAO’s business and sciences and information technology. operating environment. The ANAO’s values guide the office in performing its The ANAO’s work is also governed by role objectively, with impartiality and in auditing standards established by the the best interests of the Parliament, the Auditor-General, which incorporate the Executive and the public. standards made by the Auditing and Assurance Standards Board as applied Corporate structure by the auditing profession in Australia. The ANAO is organised into five In accordance with these standards, functional areas: performance audits and financial statements audits are designed to  Assurance Audit Services Group provide a reasonable level of assurance. (AASG) provides independent A number of reports, including the assurance on the financial state- annual Defence Major Projects Report, ments and financial administration provide a more limited level of of all Australian Government assurance. entities. It also conducts assurance reviews; The ANAO aims to deliver an integrated  Corporate Management Group program of high-quality audit reports (CMG) is an enabling branch that that are timely, cost-effective and provides organisation-wide support conducted in accordance with the services for the ANAO, based on ANAO’s Auditing Standards. Through specialised knowledge, best practi- this program, the ANAO aims to meet ces and technology. Services include the needs and expectations of human resource management; stakeholders including the Parliament, financial management; information the Government, audited entities and technology and security; communi- the community and to add value to cations (including corporate strategy public sector performance, accounta- and change); and accommodation bility and transparency. support, which are designed to assist Values and enable the delivery of our purpose and audit outcomes; The ANAO upholds the Australian Public  Service (APS) values as set out in the Performance Audit Services Group (PASG) contributes to improved Public Service Act 1999. In addition to public sector administration and 360 No.20, may - august 2018 ALSAI The Australian National Office

accountability by conducting perfor-  whether or not a particular audit is mance audits of Australian Govern- to be conducted; ment entities, a number of  the way in which a particular audit is assurance reviews, and producing to be conducted; or related publications;  the priority to be given to any  Professional Services and Relation- particular matter. ships Group (PSRG) provides technical accounting, audit and legal In the exercise of the functions or advice and support to the audit powers, the Auditor-General must, services groups and the Auditor- however, have regard to the audit General, establishes, manages and priorities of the Parliament, as monitors the implementation of the determined by the JCPAA. quality assurance framework and Under Auditor-General Act 1997, the manages the ANAO's external Auditor-General's functions include: relations; and  auditing the financial statements of  Systems Assurance and Data Commonwealth entities, Common- Analytics Group (SADA) provides IT wealth companies and their subsi- support and resources to our diaries; assurance and performance audit areas, with staff from a range of  conducting performance audits, professional and technical back- assurance reviews or audits of the grounds including project mana- performance measures, of Common- gement, system administration, wealth entities and Commonwealth database development, data analysis companies and their subsidiaries, and financial systems management. other than government business enterprises; Auditor-General  conducting a performance audit of a The Auditor-General is appointed by the Commonwealth partner as described Governor-General on the recommend- in section 18B of the Act; dation of the Joint Committee of Public Accounts and Audit (JCPAA) and the  providing other audit services as Prime Minister. As an independent required by other legislation or officer of the Parliament, the allowed under section 20 of the Act; Auditor-General has complete discre-  reporting directly to the Parliament tion in the performance or exercise of on any matter or to a minister on the functions or powers. In particular, any important matter. the Auditor-General is not subject to direction in relation to:

PUBLIC AUDIT 361 PUBLIC AUDIT The australian National Office

The Australian National Audit Office wealth administration and give true (ANAO) supports the Auditor-General in assessments on the state of the public this role. accounts without intimidation by government or other vested interests. Grant Hehir The role of the Auditor-General was Grant Hehir commenced his term as seen as fundamental to good govern- Auditor-General for Australia on 11 June ment. 2015. Over time, the provisions of the Audit Before his appointment as Auditor- Act have been amended to ensure that General for Australia, Grant served as the role of the Auditor-General remains the Auditor-General of New South appropriate for the modern public Wales (NSW) between November 2013 sector environment. The Auditor- and June 2015. He worked for the State General’s mandate has expanded to Government of Victoria between 1998 encompass the audits of the financial and 2013 in a number of senior roles statements of all Australian Govern- including as Secretary of both the ment entities and performance audits of Department of Treasury and Finance public sector programs and entities, and the Department of Education and including Commonwealth Partners. Training. Grant has also worked in The Auditor-General Act 1997 (which senior executive roles within the replaced the Audit Act) was enacted in Common-wealth Department of October 1997 and marked a new era for Finance. He is a fellow of CPA Australia the ANAO. The Office's audit and the Institute of Public Admini- independence and mandate were stration Australia. strengthened and the Auditor-General History became an ‘Officer of the Parliament'. In When the first Commonwealth Parlia- addition, the Auditor-General is ment assembled in Melbourne in May appointed for a ten year term. 1901, its immediate task was to begin In 2001 the ANAO celebrated 100 years building the necessary institutions of as a Commonwealth institution. To national government. The fourth Act commemorate this milestone the ANAO passed by the Parliament was the Audit commissioned a documented history, Act 1901, which created the office of entitled From Accounting to Accounta- the Auditor-General. bility: A Centenary History of the The Auditor-General was intended to be Australian National Audit Office. an independent and impartial public official who could scrutinise Common-

362 No.20, may - august 2018

THE COURT OF ACCOUNT OF MOROCCO

The external audit of public finance by managers, comptrollers and account- an independent Supreme Audit tants. Institution (SAI) is an essential It is worthy mentioning that, throughout prerequisite of Public finance supreme these verifications, the control auditing is dictated by the requirements performed by the financial jurisdictions of good governance, ie accountability, is no more focused, as in the past, on transparency and democracy. In this the regularity and compliance of the respect, Morocco, like all modern different management acts, but it states, decided to raise the Court of embraces, henceforth, all the other account to the level of a constitutional aspects thereto related. In addition, this institution/body entrusting it with control puts forward the approach auditing the implementation of budget oriented towards assessing the acts (laws of finance), assisting the results/outcomes achieved by govern- Parliament and the Executive/Govern- ment auditees in terms of effectiveness, ment in the domains under its authority, economy, efficiency, environment and and reporting on all its activities to his ethics (5E). Majesty the King may God assist him. While pursuing its fundamental Also, in order to promote the decentra- objective aiming to actively participate lization policy, the constitution establi- in the rationalization and optimization shed/instituted the regional Courts of of public funds management, at national accounts, entitled with the mission of and international economic and finan- controlling the accounts and the cial contexts in search for performance, management of the territorial collecti- this control has been expanded to new vities and their groups. missions including controlling political The missions and roles legally attributed parties expenditures, electoral campa- to the financial jurisdictions have been, igns financing and the mandatory therefore, well defined in order to disclosure of assets. This extension will exercise an integrated and balanced undoubtedly strengthen transparency control on all stakeholders involved in and morality in the public life (affairs). the public finance management, namely

PUBLIC AUDIT 363 PUBLIC AUDIT The Court of Account of Morocco

Mandate established in 1960, which was affiliated to the Ministry of Finance. Its action was The Court of accounts is tasked with a limited since it performed a superior supreme oversight role pertaining to accounting verification of an admini- auditing and controlling the impleme- strative nature rather than a ntation of budgetary acts. In this regard, jurisdictional examination. it is performing a double control: jurisdictional control and management 1979: Creation of Court of Accounts control based on results and perfor- The year 1979 witnessed the official mance auditing. establishment of the Court of Accounts Thus, it controls the regularity of as a Superior Institution of Public revenues and expenditures relating to Finance Audit, in conformity with Act n° entities under its control by virtue of the 12-79. According to the provisions of law, and assesses their management. Article 1 of this Act, the Court is in charge of: The Court of accounts controls and follows-up the submission of the  ensuring the superior control of the disclosure of assets, audits the accounts execution of Finance Laws ; of political parties and checks the  ascertaining the regularity of opera- regularity of expenditures related to tions of proceeds and expenses of electoral operations. the organisms liable to its control The Court assists also the Parliament and, if the case arises, repressing and the Government/Executive in the defaults to the regulations that domains under its authority by virtue of govern such operations; the law. It reports to the King on all its  controlling and evaluating the activities in its annual report. management of the organisms under Evolution of the institutional its control authority; Framework  Reporting to his Majesty the King on The institution of the superior audit of the entire set of its activities. public finance has been made in a 1996: Promotion of the Court of progressive fashion, characterized by Accounts to the rank of Constitutional four main stages: Institution 1960: Institution of the National The promotion of the Court of Accounts, Commission of Accounts in 1996, to the rank of Constitutional Public finance control was ensured by Institution, following the example of the National Commission of Accounts similar entities in developed countries,

364 No.20, may - august 2018 ALSAI The Court of Account of Morocco

shows the will of His Majesty the King to  Book III: Statute of the Magistrates see the Court actively participating in of Public Finance Courts the rationalization of public 2010: Establishment of the Assets’ management, and playing its rote fully Declaration Chamber in charge of as a supreme audit institution. Chapter verifying the assets’ declarations of X of the Constitution clearly states that Government officials and auditing the « the Court of Accounts is assigned to accounts of political parties and ensure the supreme control of the electoral campaigns. execution of Finance Laws». The Constitution also provides for the 2011: Strengthening of the constitu- creation of Regional Courts of Accounts, tional powers of the CoA in the in charge of the control of accounts and constitution of July 2011. management of Local Councils and their 2013: Establishment of the 4th Chamber clusters. in charge of the agriculture and 2004: Promulgation of the Code of economic development sectors. Financial Jurisdictions Establishment of a coordination unit In implementation of the aforeme- for the RcA. ntioned constitutional provi-sions, Act n 2014: Creation of the chamber of 62-99, constituting the Code of Financial Compliance audit. Jurisdictions, was promulgated on 13 2015: Creation of New training facility. June 2002. This new code has allowed to adapt the evolution of Public Finance 2016: Establishment of 12 Regional Courts in Morocco to the level of Courts of Accounts in line with the international standards, as well as to Advanced Regionalisation process in reinforce and widen the scope of their Morocco; competence and autonomy. Amendment of the law No.62-99 to This Code has established the provisions comply with the new constitution; stipulated by the Constitution by Establishment of a unit of standards and creating Regional Courts of Accounts quality; (RCA). The entire set of legislative provisions has been put together in Preparation for certifying the state’s three books: accounts in 2020 introduced by a recent change in the new organic law of  Book I: Provisions relative to the finance of 2015. Court of Accounts; The Court publishes all of its works  Book II: Provisions relative to including its specific reports and Regional Courts of Accounts;

PUBLIC AUDIT 365 PUBLIC AUDIT The Court of Account of Morocco

jurisdictional decisions. (article 148 of the Constitution of 2011) It submits to His Majesty the King an annual report on all of its activities. The same report is also sent to the Head of Government and to the Presidents of the two Chambers of the Parliament. This report is published in the Official Bulletin of the Kingdom prior to its dissemination to the general public. A speech on the activities of the Court is presented by its First President before the Parliament. It is followed by a debate. To fulfill its constitutional mission, the Court publishes most of its work in the form of reports on its website (www.courdescomptes.ma). The main reports are subject to analysis and comments by Morocco’s major media outlets. Some documents or information on these publications are also published in the English language on the Court’s website

366 No.20, may - august 2018 ISSN 2308-6106

REVISTË 4 - MUJORE Nr. 20

2018

ALSAI

Shtypur në Shtypshkronjën MORAVA

INTOSAI Kontrolli i Lartë i Shtetit Rruga “Abdi Toptani”, Nr. 1 2018 Tiranë Tel/Fax 04/228485, Tel.04/251267 Seria : botime KLSH - 12/2018/96 Web-site: www.klsh.org.al, e-mail: [email protected] 20 Seria : botime KLSH - 12/2018/96 Tiranë, 2018