DIAGNOZA STANU AKTUALNEGO GMINY 2005

cz ęść I

Opracowanie „Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew” zostało przygotowane na zlecenie Gminy Sochaczew i słu żyć ma mieszka ńcom gminy w podejmowaniu ró żnorodnych decyzji co do dalszych kierunków rozwoju i podnoszeniu standardów życia. Pomóc ma w rozwi ązywaniu wielu problemów gospodarczych, społecznych i ekologicznych. Mo że by ć podstaw ą do opracowania programu rozwoju infrastruktury, edukacji czy ekorozwoju gminy.

Du ży udział w przygotowaniu materiału mieli przedstawiciele gminy, którzy czynnie uczestniczyli w warsztatach i dyskusjach nad identyfikowaniem problemów, okre ślaniem wizji i misji gminy oraz ustalaniem priorytetów rozwoju w krótszym i w dłu ższym okresie czasowym. W opracowaniu wykorzystano informacje udost ępnione przez Urz ąd Gminy, a tak że informacje z rocznika statystycznego, spisu rolnego oraz materiały udost ępnione przez Muzeum Ziemi Sochaczewskiej. Wykorzystywano opracowania dotycz ące województwa i powiatu oraz miasta Sochaczew takie jak: Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego, Wojewódzki Program Rozwoju Regionu Mazowsza na lata 2001 -2006, Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego, Strategia Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Sochaczew Studium Uwarunkowa ń i Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Sochaczew.

Strategia obejmuje lata 2005 – 2013 i zgodna jest z przyj ętymi okresami planowania w Polsce i w Unii Europejskiej. Składa si ę z dwóch głównych cz ęś ci: Pierwsza słu ży ocenie stanu aktualnego, charakteryzuje posiadane zasoby i potencjał. Zako ńczona jest analiz ą SWOT identyfikuj ącą słabe i mocne strony gminy oraz istniej ące zagro żenia i szanse na rozwój. Daje obraz wyj ściowy, który jest baz ą do planowania przyszłych działa ń. W drugiej cz ęś ci przedstawiona została wizja i koncepcja rozwoju gminy. Okre ślone zostały cele i priorytety działa ń, jakie maj ą by ć osi ągni ęte do roku 2013 i przyczyni ć si ę maj ą do poprawy warunków życia i rozwoju gospodarczego przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego. Drug ą cz ęść po świ ęcono te ż na program działa ń inwestycyjnych, jakie nale ży podj ąć w ci ągu dziewi ęciu lat, by osi ągn ąć zakładane cele strategiczne. Uwzgl ędniono równie ż potencjalne zewn ętrzne źródła finansowania i możliwo ści pozyskania funduszy, jakie b ędą dost ępne z Unii Europejskiej. Strategi ę ko ńczy koncepcja wdra żania i monitoringu przyj ętych zada ń.

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 2 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

WST ĘP

W czasie opracowywania strategii Polska została członkiem Unii Europejskiej. Był to przełomowy moment dla naszego kraju i dla nas, Polaków. Równie ż nie pozostanie to bez wpływu na przyszło ść gminy Sochaczew. Zmiany jakie zaszły po otwarciu Polski na świat spowodowały konieczno ść nowego podej ścia do kwestii planowania i programowania rozwoju. Dla gminy to nowe wyzwania zwi ązane z wi ększ ą odpowiedzialno ści ą za przyszło ść gminy. Dalszego rozwoju nie da si ę ju ż planowa ć poprzez pryzmat rocznego bud żetu. Konieczno ści ą staje si ę wi ęc kompleksowe my ślenie strategiczne, przejawiaj ące si ę w opracowywaniu długookresowych planów (strategii) rozwoju. Jakie korzy ści daje takie podej ście? Strategia nakre śla w długiej perspektywie czasowej kierunki działania, jak i wskazuje inwestorom i przedsi ębiorcom mo żliwo ści podejmowania działalno ści gospodarczej na danym terenie. Tworzy wi ęc stabilne środowisko dla podejmowania długookresowych decyzji. Nie da si ę osi ągn ąć post ępu w gospodarce, zaniedbuj ąc ludzi i nie chroni ąc środowiska. Dlatego dla prawidłowego rozwoju przyj ęli śmy w opracowanej strategii równomierny rozwój gospodarczy i społeczny przy zachowaniu zasad ochrony środowiska naturalnego. Nie nale ży jednak takiego dokumentu traktowa ć jako raz na zawsze zamkni ętego zbioru wskaza ń i recept, a raczej jako elastyczny drogowskaz, podlegaj ący modyfikacjom i adaptacjom, w zale żno ści od pojawiaj ących si ę nowych mo żliwo ści i potrzeb rozwojowych. Opracowywanie strategii rozwojowych jest szczególnie istotne w kontek ście naszego członkostwa w Unii Europejskiej. Posiadanie strategii jest bowiem w UE podstawowym warunkiem ubiegania si ę o środki z Funduszy Strukturalnych. Podobne kryterium b ędzie stosowane wobec ubiegaj ących si ę o środki z po życzki Banku Światowego na aktywizacj ę obszarów wiejskich.

Jak wi ęc wida ć posiadanie strategii to nie jest biurokratyczny wymysł, lecz fundamentalny instrument planistyczny, pozwalaj ący tak że ubiega ć si ę o zagraniczne środki pomocowe. Jest to szczególnie wa żne dla gmin wiejskich, które w najbli ższych kilkunastu latach będą miały mo żliwo ść czerpania z ró żnych zewn ętrznych źródeł wsparcia i powinny przygotowa ć si ę jak najlepiej do tego typu działa ń.

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 3 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

Poło żenie gminy Sochaczew na tle s ąsiednich gmin Powiatu Sochaczewskiego

Gmina Sochaczew rozdzielona na dwie cz ęś ci przez miasto Sochaczew

Źródło: infofirma.pl Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 4 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

I. INFORMACJE OGÓLNE O GMINIE

1. Rys historyczny

Pierwsze ślady osadnictwa pochodz ą z okresu prehistorycznego. Na obszarze gminy Sochaczew odkryto szczególnie du żo, bo ponad 90 śladów osadnictwa na terenie 61 stanowisk archeologicznych. Wśród badanych miejsc stwierdzono obecno ść 27 osad, 10 cmentarzysk, 5 znalezisk lu źnych, pojedynczych narz ędzi b ądź ozdób pochodz ących z odkry ć przypadkowych oraz inne ślady osadnicze, których funkcji nie zdołano okre śli ć. Nale żą one głównie do osadnictwa kultury trzcinieckiej, łu życkiej, przeworskiej i z wczesnego średniowiecza. W wi ększo ści przypadków s ą to stanowiska wielokulturowe Ślady osadnictwa zidentyfikowano wzdłu ż dolin rzek: Bzury, Pisi, Utraty. Du ża liczba stanowisk archeologicznych na terenie gminy Sochaczew pochodz ących z ró żnych epok i kultur świadczy o przybywaniu ludzi i ci ągło ści osadniczej na tym obszarze od wielu tysi ęcy lat. Miało na to wpływ kilka czynników: blisko ść Bzury – dogodnego szlaku komunikacyjnego i handlowego, rozległe lasy pełne zwierzyny i urodzajne gleby sprzyjaj ące uprawie ziemi. Dwa stanowiska wpisano do rejestru zabytków. S ą to: - osada z okresu wpływów rzymskich w Andrzejowie Duranowskim, - ślady osady staro żytnej w Bielicach. Eksponaty, b ędące wynikiem prac archeologicznych można ogl ąda ć w Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzur ą.

Tereny wokół Sochaczewa sprzyjały osadnictwu. Powodem było nie tylko korzystne poło żenie, obecno ść Bzury i Wisły, którymi spławiano towary, ale równie ż ciepły klimat i dobre warunki do rozwoju rolnictwa. Ponadto przez ziemie sochaczewskie przechodziły szlaki komunikacyjne ze wschodu na zachód ( z Rusi do Poznania i z Kalisza do Prus). Rozwój osadnictwa trwał od pocz ątku pa ństwowo ści a ż do XVII wieku. Ludno ść osiedlała si ę te ż wokół zamku, który miał charakter obronny i w którym chronili si ę mieszka ńcy z okolic w okresie najazdów wrogów. Z ciekawszych wydarze ń z historii ziem sochaczewskich nale ży pobyt Bolesława Krzywoustego, który w 1138 przebywał w Sochaczewie i polował mi ędzy innymi na terenie obecnej gminy Sochaczew. Niestety z powodu nagłej choroby został umieszczony w klasztorze benedyktynów, gdzie zmarł w obecno ści rodziny i dworu.

W 1279 roku Sochaczew odwiedził Bolesław II i nadał biskupowi pozna ńskiemu Janowi Wyszkowcowi pi ęć wsi z okolicznymi lasami. Na pocz ątku XIII wieku tereny wokół miasta rozwijały si ę przede wszystkim rolniczo. Miał na to korzystny wpływ rozwój samego miasta, rzemiosło i handel. W latach 1283 -1286 ziemie sochaczewskie i sam zamek w Sochaczewie mocno ucierpiały na skutek najazdu wojsk ruskich. Wielu mieszka ńców zgin ęło, cz ęść wzi ęto do niewoli, domy spalono, a maj ątki rozgrabiono.

W 1410 r. tereny gminy były świadkiem przemarszu wojsk Jagiełły pod ąż aj ących na wojn ę z zakonem krzy żackim. 24 czerwca 1410 r. król Władysław Jagiełło przybył do Wolborza, gdzie czekało na niego rycerstwo małopolskie oraz zaci ęż ne oddziały ze Śląska i Czech. 26 czerwca armia Jagiełły ruszyła dalej i dwa dni

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 5 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

pó źniej obozowała ju ż na Mazowszu, we wsi Sejmice nad rzek ą Rawk ą. Nast ępnie przeszła w kierunku wschodnim i zatrzymała si ę w Kozłowie Biskupim. Tam doł ączyły oddziały z Wielkopolski i 30 czerwca 1410 roku wojska królewskie ruszyły przez teren obecnej gminy Sochaczew do Brochowa i Tułowic. Nast ępnie w okolicach Śladowa przeprawiły si ę przez most pontonowy na drugi brzeg Wisły do Czewińska. Ziemie sochaczewskie były jeszcze wielokrotnie niszczone i ograbiane. W latach 1655-68 w czasie najazdu szwedzkiego wiele wsi spalono, zniszczono te ż zamek, a nast ępnie w latach 1705- 1709 w czasie wojny północnej i panuj ącej zarazy po raz kolejny pustoszej ą okoliczne wsie i miasto Sochaczew

Pod wzgl ędem administracyjnym wi ększo ść terenów obecnej gminy Sochaczew podlegała pocz ątkowo kasztelani sochaczewskiej. W XIV w. podział na kasztelanie ust ąpił podziałowi na powiaty tworz ące okr ęgi s ądowe. Obszar dzisiejszej gminy nale żał w tym okresie do ziemi sochaczewskiej i gostyni ńskiej. Granice mi ędzy nimi wyznaczała rzeka Bzura. Tereny le żą ce na zachód od Bzury wchodziły w skład ziemi gostyni ńskiej i powiatu g ąbi ńskiego, natomiast te poło żone na wschód nale żały do ziemi sochaczewskiej i powiatu sochaczewskiego. W okresie samodzielno ści Mazowsza ziemia gostyni ńska, sochaczewska i rawska stanowiły odr ębn ą dzielnic ę ksi ążę cą. W 1462 r. wcielono do Korony ziemi ę gostyni ńsk ą i rawsk ą, a w 1476 r. inkorporowano do niej ziemi ę sochaczewsk ą. Utworzyły one województwo rawskie. Taki podział administracyjny utrzymał si ę w stanie niezmienionym a ż do upadku Rzeczpospolitej szlacheckiej w ko ńcu XVIII w. Je żeli chodzi o administracj ę ko ścieln ą to parafie le żą ce na terenie gminy wchodziły wówczas w skład diecezji pozna ńskiej, archidiakonatu czerskiego (pó źniej warszawskiego) i dekanatu sochaczewskiego. W połowie XVI w. wi ększo ść gruntów na obszarze gminy była własno ści ą szlacheck ą.

Na skutek II rozbioru Polski zachodnia cz ęść obecnej gminy le żą ca po lewej stronie Bzury znalazła si ę pod panowaniem Prus. Nowa granica mi ędzy Polsk ą a Prusami przebiegała na zachodnim Mazowszu od Wisły wzdłu ż Bzury, a nast ępnie Rawki i Białki, któr ą opuszczała w pobli żu Białej Rawskiej, kieruj ąc si ę na południe ku Pilicy. Przył ączona do Prus cz ęść gminy weszła w skład departamentu piotrkowskiego. Pozostały w granicach Polski obszar gminy wchodz ący wcze śniej w skład ziemi sochaczewskiej włączono do ziemi warszawskiej. W czasie insurekcji ko ściuszkowskiej obszar gminy le żą cy po prawej stronie Bzury został w maju 1794 roku zaj ęty przez wojska pruskie. Kiedy utworzono Ksi ęstwo Warszawskie administracyjne podziały pruskie utrzymano nadal, nie przeprowadzaj ąc żadnych istotnych zmian. Wprowadzono jedynie gminy jako najni ższ ą jednostk ę administracji pa ństwowej. Dotychczas posługiwano si ę ko ścielnym podziałem na parafie. Po powstaniu Królestwa Polskiego departamenty przemianowano w 1816 r. na województwa. Na miejscu dotychczasowego departamentu warszawskiego powstało województwo mazowieckie. Utworzono wówczas tak że obwody obejmuj ące od jednego do czterech powiatów. Cały obszar dzisiejszej gminy Sochaczew wszedł w skład obwodu sochaczewskiego z siedzib ą w Łowiczu obejmuj ącego tylko powiat sochaczewski. Zmiany nast ąpiły tak że w organizacji ko ścielnej. W 1818 r. utworzono arcybiskupstwo warszawskie, które obj ęło parafie zachodniego Mazowsza nale żą ce wcze śniej do arcybiskupstwa gnie źnie ńskiego.

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 6 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

W czasie powstania styczniowego teren gminy stał się miejscem działania wielu „partii” powsta ńczych. Doszło tu do jednej z ostatnich potyczek z wojskami carskimi na ziemi sochaczewskiej. 28 lutego 1864 r. oddział kawalerii powsta ńczej w sile 60 ludzi rotmistrza Konstantego Sokołowskiego (pseudonim „Piorun), który był adiutantem Apolinarego Młochowskiego – naczelnika powiatu warszawskiego i sochaczewskiego, przechodz ąc trakt sochaczewsko-brzeski natkn ął si ę na kozaków. Pod Kurdwanowem doszło do walki, w której Rosjanie stracili 13 zabitych i 11 rannych. Upadek powstania styczniowego wzmógł polityk ę rusyfikacyjn ą na ziemiach polskich. Jednym z jej przejawów było dokonanie w 1867 r. nowego podziału Królestwa Polskiego na 10 guberni i 85 powiatów. Dawny powiat sochaczewski z siedzib ą w Łowiczu podzielono na dwa: łowicki i sochaczewski. W skład powiatu sochaczewskiego obok miasta Sochaczewa weszło 10 gmin. miała charakter rolniczy. Przemysł na jej terenie reprezentowały wówczas niewielkie zakłady przetwórstwa rolnego i cegielnie znajduj ące si ę w maj ątkach ziemskich. W 1905 r. po 40 letnim okresie spokoju jaki nast ąpił po upadku powstania styczniowego doszło znów do masowych, antycarskich wyst ąpie ń, które obj ęły wszystkie grupy społecze ństwa polskiego. Wrzenie rewolucyjne ogarn ęło równie ż tereny powiatu sochaczewskiego, szerz ąc si ę głównie na wsi, jako że przemysł na tym terenie rozwini ęty był bardzo słabo. Podstawowymi formami walki w gminie były przede wszystkim strajki rolne robotników folwarcznych i wyst ąpienia polityczne. Po wybuchu I wojny światowej działania wojenne obj ęły równie ż tereny dzisiejszej gminy Sochaczew. W połowie grudnia 1914 r. walki toczyły si ę na lewym brzegu Bzury od Łowicza a ż po uj ście rzeki, a w trzeciej dekadzie miesi ąca linia frontu ustaliła si ę nad doln ą Bzur ą i Rawk ą. Ludno ść przyfrontowych wsi uciekała lub została ewakuowana przez Rosjan i Niemców poza teren walk, pozostawiaj ąc w gospodarstwach cały dorobek swego życia. Cz ęść budynków została zniszczona w czasie walk, reszt ę rozebrało wojsko, używaj ąc zdobyty w ten sposób materiał do rozbudowy systemu okopów, schronów i ziemianek. W ostatnich dniach grudnia 1914 r. wojska niemieckie armii gen. Mackensena sforsowały Rawk ę w okolicach Bolimowa, zaj ęły Wol ę Szydłowieck ą i prowadziły natarcie wzdłu ż drogi ma Miedniewice. Zostało ono powstrzymane kontratakiem na bagnety. Od tego momentu Bolimów i okoliczne wsie na prawym brzegu Rawki – Mizerka, Borzymówka, Humin, Mogiły znalazły si ę na linii frontu. Ogie ń artylerii n ękał te ż poło żone w pobli żu wsie: Rozlazłów, Zakrzew, Boryszew, Kurdwanów. Niemcy nie mog ąc sforsowa ć Bzury usiłowali przełama ć pozycje rosyjskie nad doln ą Rawk ą. 12 stycznia 1915 r. załamał si ę ich atak na linii Kozłów Biskupi – Sucha – Humin – Wola Szydłowiecka – Mogiły. Równie ż bez powodzenia atakowali 26 stycznia 1915 r. w rejonie Borzymówki, Humina, Grabskich Bud i Kamiona. Cały front zmienił si ę w sie ć okopów, podziemnych korytarzy, ziemianek schronów oraz gniazd karabinów maszynowych. Przebiegał on przez cały dolny bieg Bzury od Kamiona do Sochaczewa. St ąd prowadził przez Kozłów Biskupi, Such ą, Kęszyce a dalej wzdłu ż Rawki, mijaj ąc Bolimów i Puszcz ę Bolimowsk ą dochodził do Skierniewic. Przesuwaj ąca si ę linia frontu, wzmo żone działania wojenne, u życie gazów truj ących przez wojska niemieckie spowodowały ogromne straty w ludziach. Gin ęli nie tylko żołnierze, ale i ludno ść cywilna. Pozostało ści ą tamtych dni s ą cmentarze wojenne, jak

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 7 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

cho ćby wyremontowany niedawno cmentarz żołnierzy rosyjskich w Bielicach. Po przej ściu frontu zniszczone były wsie, domy, zabudowania gospodarskie i pola uprawne. Mieszka ńcy, którzy ocaleli musieli wło żyć wiele wysiłku w odbudow ę swoich zagród i domów.

Po odzyskaniu niepodległo ści tereny gminy znalazły si ę w województwie warszawskim i powiecie sochaczewskim. Ten ostatni podzielony został na 10 gmin wiejskich (Chodaków, Głusk, Iłów, Kampinos, Kozłów Biskupi, Łazy, Młodzieszyn, Rybno, Szymanów, Tułowice) i jedn ą miejsk ą (miasto Sochaczew). Ustrój gmin wiejskich opierał si ę na „ukazie” rosyjskim o urz ądzeniu gmin wiejskich z dnia 2 marca (19 lutego) 1864 r. uzupełnionym pó źniej przez władze polskie „Dekretem o utworzeniu Rad Gminnych na obszarze b. Królestwa Kongresowego” z dnia 27 listopada 1918 r. W skład gmin wiejskich wchodziły wsie, osady, folwarki i kolonie. Ustawa o samorz ądzie gminnym z 1864 r. tworzyło równie ż sołectwa składaj ące si ę z jednej lub kilku wsi. Na podstawie „Przepisów wykonawczych do dekretu o utworzeniu Rad Gminnych” z dnia 5 grudnia 1918 r. powołane zostały do życia w 1919 r. we wszystkich gminach wiejskich Rady Gminne maj ące charakter gminnych organów kontroluj ących. W gminach działały komisje takie jak: rewizyjna, finansowo- bud żetowa, drogowa, opieki społecznej i sanitarna. Funkcj ę ustawodawcz ą sprawowało ogólne Zgromadzenie Gminne. Na czele gmin wiejskich stali wójtowie pełni ący funkcje wykonawcze w Zarz ądach Gminnych.

Teren obecnej gminy Sochaczew stał si ę we wrze śniu 1939r. miejscem zaci ętych walk polsko-niemieckich toczonych w ramach bitwy nad Bzur ą. Rozegrała si ę tu trzecia (ostatnia) faza bitwy. 14 wrze śnia dowódca armii "Pozna ń" gen. Tadeusz Kutrzeba wobec fiaska natarcia armii "Pomorze", która miała osłania ć przegrupowanie dywizji jego armii szykuj ących si ę do uderzenia na Sochaczew, zdał sobie spraw ę że zamierzony manewr został unicestwiony, a obydwie armie zostały ju ż otoczone przez Niemców. Dlatego te ż w nocy z 14 na 15 wrze śnia podj ął now ą decyzj ę natarcia. Głównie działania przełamuj ące miała wykona ć Grupa Operacyjna gen. Edmunda Knolla-Kownackiego (14, 17, 25 DP ) wsparta 7 pułkiem artylerii ci ęż kiej i wzmocniona na prawym skrzydle 26 dywizj ą piechoty.

Rzeka Bzura, , miejsce walk wojsk polskich w 1939 toku Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 8 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

15 wrze śnia o godz.12.40 w dworze Śleszyn Wielki wydany został ogólny rozkaz operacyjny gen. Knolla-Kownackiego. Zamiarem dowódcy grupy operacyjnej w pierwszej fazie natarcia było forsowanie Bzury w pasie Plecewice - Kozłów Szlachecki Stary. Gdy gen. Kutrzeba wydawał rozkazy do przełamuj ącego uderzenia pod Sochaczewem stały tam ju ż niemieckie dywizje. Rozkazem 13 wrze śnia pod miastem pojawiła si ę niemiecka 19 dywizja piechoty. W ślad za oddziałami rozpoznawczymi dywizji nadci ągn ęły jej siły główne, które przeszły do natarcia, obsadzaj ąc do południa Bzur ę w rejonie Kozłowa Biskupiego i Kozłowa Szlacheckiego Nowego oraz łuk linii kolejowej na południe od Sochaczewa. W dniu 15 wrze śnia 19 dywizja piechoty przeszła Bzur ę obsadzaj ąc 73 i 74 pułkiem piechoty lini ę Kozłów Biskupi - Antoniew - północny skraj miejscowo ści Bronisławy – północn ą cz ęść lasu Braki oraz Emilianów Ko ścielny. Rejon ten stanowi ć miał podstaw ę wyj ściow ą - do natarcia 1 dywizji pancernej wchodz ącej w skład XVI korpusu pancernego. Po północy w dniu 16 wrze śnia wyszedł rozkaz dowódcy grupy operacyjnej gen. Knolla-Kownackiego do natarcia znad rzeki Bzury w rejonie Sochaczewa w kierunku na Błonie i Warszaw ę. W rozkazie tym dywizje grupy operacyjnej miały równocze śnie forsowa ć Bzur ę i opanowa ć przyczółek na jej wschodnim brzegu na linii Sucha - Orłów - dwór Rokotów - Andrzejów Duranowski - las Ignacówka - Czyste- las Julianów - Feliksów - - . 14 dywizja piechoty naciera ć miała w pasie o szeroko ści około 7 km od rzeki Nida (Sucha) na południu po Dachow ą - Boryszew dwór Rokotów - Wyczółki na północy. Osłon ę południowego skrzydła grupy (14 DP) miały zapewni ć siły armii "Pomorze" przechodz ąc Bzur ę w pasie mi ędzy rzek ą Nid ą- (Sucha) a Rawk ą. Miały one opanowa ć las Kurdwanów -koloni ę Humin - Zi ąbki. Mimo zaci ętych walk polskich żołnierzy nie udało im si ę pokona ć zmasowanego ataku wroga. Rozbici na małe grupy, bez mo żliwo ści ł ączno ści musieli wycofa ć si ę w kierunku na Iłów i Budy Stare. Świadectwem zaci ętych walk toczonych na tym terenie we wrze śniu 1939r. s ą zbiorowe mogiły żołnierskie znajduj ące si ę miedzy innymi na cmentarzu wojskowym w Sochaczewie. Po kl ęsce wrze śniowej okupant hitlerowski dokonał nowego podziału ziem polskich. Obecna gmina Sochaczew znalazła si ę w granicach tzw. Generalnego Gubernatorstwa. Podobnie jak w całym kraju równie ż w powiecie sochaczewskim szybko przyst ąpiono do organizowania konspiracyjnej walki z naje źdźcą. W listopadzie 1939r. powołano Zwi ązek Walki Zbrojnej (ZWZ), przemianowany pó źniej w Armi ę Krajow ą (AK). Powiat sochaczewski w ramach struktury organizacyjnej AK stał si ę obwodem nosz ącym kryptonim "Skowronek". Obok Armii Krajowej walk ę zbrojn ą na terenie powiatu prowadziły te ż oddziały Gwardii Ludowej (GL). Okupacja niemiecka zako ńczyła si ę na tym terenie w styczniu 1945r. 14 stycznia główne siły 1 Frontu Białoruskiego armii radzieckiej uderzyły z przyczółka magnuszewskiego zapocz ątkowuj ąc ofensyw ę styczniow ą na berli ńskim kierunku strategicznym. Po przełamaniu nadwi śla ńskich rubie ży obronnych niemieckiej 9 armii w wyłom wprowadzono wojska szybkie Frontu. 16 stycznia do bitwy weszła 2 armia pancerna gwardii gen. Siemiona Bogdanowa. Wyprzedziwszy piechot ę, korpusy pancerne opanowały Grójec, Mszczonów i Żyrardów a czołowe bataliony czołgów, oderwawszy si ę na odległo ść 80 km od głównych sił armii, u schyłku dnia dotarły do

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 9 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

południowych przedmie ść Sochaczewa. Od tej pory rozpocz ął si ę okres najnowszej, powojennej historii terenów wokół Sochaczewa.

II. OBSZAR, POŁO ŻENIE GEOGRAFICZNE I WARUNKI PRZYRODNICZE

Gmina Sochaczew le ży w centrum Polski, w bliskim s ąsiedztwie Warszawy, stolicy kraju i siedziby województwa mazowieckiego oraz drugiej du żej aglomeracji - Łodzi. Poło żona jest w zachodniej cz ęś ci województwa mazowieckiego i jest jedn ą z siedmiu gmin powiatu sochaczewskiego. Graniczy z gmin ą Młodzieszyn od północy, z gmin ą Rybno od zachodu, z gmin ą Nowa Sucha od południa oraz z gmin ą Teresin i gmin ą Kampinos (nale żą cą do powiatu warszawskiego – zachodniego) od wschodu. Obejmuje obszar 91,41 km 2 wokół miasta Sochaczew, co stanowi 12,5% powierzchni powiatu. W skład administracyjny gminy wchodz ą 33 sołectwa o powierzchni ( w ha):

Altanka 207,51 Kąty 225,92 Andrzejów Duranowski 281,17 Karowowo 73,61 Bielice 260,94 Kazimierów 115,18 Bronisławy 208,26 Ko żuszki – Parcel 480,41 Chodakówek 158,59 306,84 Czerwonka – Parcel 290,66 Mokas 385,35 Czyste 346,54 Nowe Mostki 409,14 Chrzczany 213,30 Orły – Cesin 100,45 Dachowa 298,11 103,58 Dzi ęglewo 181,84 Rozlazłów 203,27 Feliksów 366,48 198,43 Gawłów 320,38 Władysławów 107,69 Janaszówek 259,37 Wójtówka 172,96 Janówek Duranowski 89,93 Wyczółki 224,44 Je żówka 392,45 Wymysłów 106,20 Kuznocin 297,74 Żdżarów 183,32 Żuków 294,80

Pod wzgl ędem fizyczno-geograficznym obszar gminy stanowi drobn ą cz ęść wielkiego makroregionu nizin środkowej Polski zwanego obrazowo „krain ą wielkich dolin” i wchodzi w skład Równiny Łowicko-Bło ńskiej. Podstawowe znaczenie dla budowy geologicznej i współczesnej rze źby gminy ma okres czwartorz ędowy. Zlodowacenie środkowopolskie pozostawiło tu zwart ą pokryw ę piasków, pasków gliniastych, żwirów i glin zwałowych o mi ąż szo ści kilkudziesi ęciu metrów. Przewa żaj ąca cz ęść obszaru gminy posiada rze źbę ukształtowan ą podczas zlodowacenia środkowopolskiego. W krajobrazie gminy dominuj ą monotonne, równinne lub lekko faliste powierzchnie zdenudowanej wysoczyzny morenowej. Pewnym urozmaiceniem rze źby s ą doliny rzeczne z wyra źnie zaznaczonymi stokami. Dotyczy to gównie doliny rzeki Bzury.

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 10 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

1. Klimat

Klimat wyst ępuj ący na tym terenie gminy Sochaczew nale ży do obejmuj ącej znaczn ą cz ęść kraju dzielnicy klimatycznej, nazwanej przez Romera dzielnic ą klimatu Wielkich Dolin. Przej ściowy typ tutejszego klimatu odznacza si ę du żą zmienno ści ą. Specyfik ą tego terenu jest wysoka suma całkowitego rocznego promieniowania słonecznego przekraczaj ąca 82 kcal/cm 2. Najmniej słonecznym miesi ącem jest grudzie ń, najwi ęcej sło ńca jest w czerwcu. Najcieplejszym miesi ącem jest oczywi ście lipiec ze średni ą temperatur ą przekraczaj ąca 18°C, najni ższe temperatury notowane były w styczniu (przy średniej miesi ęcznej temperaturze ok. -3°), średnia temperatura roczna wynosi około 8°C a długo ść okresu wegetacyjnego przekracza 210 dni. Na terenie gminy przewa żaj ą wiatry z kierunku zachodniego. Według rolniczo- klimatycznej rejonizacji Polski obszar gminy le ży w zasi ęgu dzielnicy środkowej, która charakteryzuje si ę niskimi opadami wynosz ącymi 500-550 mm w skali roku. Parowanie terenowe na obszarze gminy waha si ę od 500 do 520 mm rocznie. Jest wi ęc niewiele mniejsze b ądź równe sumie rocznej opadów atmosferycznych. Oznacza to, że nawet przy normalnych opadach mo że wyst ępowa ć deficyt wody w glebie, poniewa ż cz ęść wody opadowej bierze udział w odpływie powierzchniowym i wgł ębnym. W przebiegu rocznym opadów zaznacza si ę wyra źne maksimum lipcowe, najni ższe opady wyst ępuj ą w marcu i pa ździerniku. W ostatnim dziesi ęcioleciu zauwa żalny jest trend obni żania si ę wielko ści opadów atmosferycznych i pojawia si ę niepokoj ąca tendencja zwi ększonej frekwencji lat suchych. Niskie sumy opadów i kurcz ące si ę zasoby wód roztopowych przy tendencji do zmniejszania si ę retencji śnie żnej oraz relatywnie wysokie parowanie terenowe powoduj ą coraz mniejsze ilo ści wody dyspozycyjnej na terenie gminy.

2. Wody

Głównym ciekiem wodnym na terenie gminy jest Bzura. Płynie ona na tym obszarze z południowego zachodu na północny wschód. Bzura wypływa z północnej kraw ędzi Garbu Łódzkiego, w lesie łagiewnickim, na wysoko ści 235 m n.p.m., uchodzi do Wisły naprzeciw Wyszogrodu na wysoko ści 64 m n.p.m. Długo ść rzeki wynosi 166 km, powierzchnia dorzecza 7787 km ². Spadek w górnym biegu wynosi 2,0‰, w biegu dolnym 0,3‰. Najwy ższe stany wody na Bzurze obserwowane s ą najcz ęś ciej w okresie wiosennym. Stany niskie wyst ępuj ą głównie wczesnym latem, jesieni ą i zim ą. Średni przepływ odnotowany w Sochaczewie wynosi około 21 m³/s. Rzeka posiada kr ęty bieg, ma liczne meandry i starorzecza. Dolina Bzury jest do ść gł ęboka i ma stromo zarysowany prawy brzeg. Najwi ększymi dopływami Bzury na terenie gminy s ą Pisia i Utrata. Ponadto do Bzury spływa szereg mniejszych strumieni powi ązanych g ęst ą sieci ą rowów melioracyjnych. Wszystkie rzeki, niezwykle malownicze, silnie meandruj ą i płyn ą przez obszary ł ąk poło żone w ich dolinach.

3. Gleby

Gleby gminy Sochaczew, podobnie jak gleby wi ększej cz ęś ci Polski, wykształciły si ę na podło żu osadów czartorz ędowych, głównie plejstoce ńskich. Nale żą one do środkowoeuropejskiej strefy glebowej. Ich rozwój przebiegał w warunkach klimatu umiarkowanego. Charakterystyczne dla tej strefy s ą gleby bielicowe, pyłowe

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 11 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

(pseudobielicowe) i brunatne, które przewa żaj ą te ż na terenie gminy. Wytworzone one s ą z glin zawałowych lekkich oraz piasków le żą cych na glinach. Dla doliny Bzury, Pisi i Utraty charakterystyczne s ą mady rzeczne, pochodzenia aluwialnego utworzone z piasków, glin, pyłów i iłów rzecznych oraz gleby hydromorficzne ( glejowe wytworzone z torfów wysokich i niskich).

Łąki zajmuj ą 9,6% u żytków rolnych

Łąki s ą poło żone na glebach przewa żnie mineralnych, cho ć ich cz ęść jest poło żona na glebach płytkich torfowych i murszowych. Rzeki s ą nieuregulowane, st ąd w okresie roztopów i wi ększych opadów letnich s ą zalewane u żytki zielone. Ł ąki zmeliorowano w latach 50-tych i 60-tych, st ąd dzi ś trzeba dokona ć remelioracji tych u żytków. Na cz ęś ci terenów zachowały si ę urz ądzenia melioracyjne z okresu przedwojennego i równie ż wymagaj ą wymiany. Gleby lepsze II i III klasy wyst ępuj ą w trzech rejonach: - w południowej cz ęś ci gminy w miejscowo ściach: Je żówka, Bielice, Duranów; - we wschodniej cz ęś ci gminy w miejscowo ściach: Wójtówka, Czyste, Kazimierów, Ko żuszki – Parcel i Chrzczany; - w zachodniej cz ęś ci gminy w miejscowo ściach: K ąty, Rozlazłów i Nowe Mostki. Najsłabsze gleby wyst ępuj ą w cz ęś ci północnej i północno wschodniej gminy. Ponadto gleby charakteryzuj ą si ę nisk ą kwasowo ści ą i du żą odporno ści ą na degradacj ę.

Tabela 1. Udział poszczególnych klas gruntów ornych i u żytków zielonych według klas bonitacyjnych / Dane wg gminy 2005 r./ Grunty orne Użytki zielone Lp. Klasa bonit. ha % Klasa bonit. ha % 1 II 38,0 0,6 III 66,0 7,0 3 IIIa 643,0 9,7 IV 482,0 51,1 4 IIIb 1071,0 16,1 V 220,0 23,3 5 IVa 1552,0 23,3 VI 30,0 3,2 6 IVb 1241,0 18,6 nieu żytki 66,0 6,9 7 V 1555,0 23,3 inne 80,0 8,5 8 VI 533,0 8,0 9 VIz 28,0 0,4 RAZEM : 6661 100 RAZEM : 944

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 12 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

W gminie jest przewaga słabych gleb IV i V klasy. Nie ma gleb najlepszych I klasy, a gleby klasy II i III stanowi ą 26,4% gruntów ornych. U żytki zielone s ą w połowie na gruntach IV klasy, i w jednej czwartej na gruntach V i VI klasy. Razem grunty orne zajmuj ą w gminie 6661 ha, użytki zielone 798 ha, a lasy 343 ha.

4. Flora Główny zr ąb flory wyst ępuj ącej na terenie gminy, podobnie jak flory całej Polski, znajduje si ę w obr ębie pa ństwa Holarktydy. Obszar ten le ży w Krainie Mazowiecko-Podlaskiej. Współczesna szata ro ślinna wyst ępuj ąca obecnie na terenie gminy zacz ęła kształtowa ć si ę od ust ąpienia ostatniego l ądolodu. Kolejne okresy klimatyczne sprzyjały w ędrówkom ró żnych grup gatunków oraz warunkowały rozwój coraz to innych formacji ro ślinnych. Aktualny obraz szaty ro ślinnej gminy jest nie tylko wyrazem wła ściwo ści środowiska przyrodniczego, lecz i wynikiem trwaj ącej od kilku tysi ęcy lat działalno ści człowieka. W odległej przeszło ści cały ten obszar pokrywały lasy. W pierwotnym krajobrazie ro ślinnym gminy przewa żały gr ądy, wielowarstwowe lasy li ściaste grabowo-lipowo-dębowe z bujnym runem i podszyciem. Lasy gr ądowe ze wzgl ędu na zajmowane korzystne środowiska glebowe, zostały doszcz ętnie zniszczone. Podobny los spotkał ł ęgi jesionowo-olszowe i olsy rosn ące w dolinie Bzury. Obecnie lasy i obszary le śne zajmuj ą zaledwie 2,3% obszaru gminy. Poło żenie wokół miasta powoduje, że teren gminy staje si ę coraz bardziej atrakcyjny, jako teren pod zabudow ę jednorodzinn ą. Coraz wi ęcej mieszka ńców miasta osiedla si ę na trenie gminy. Dlatego udział lasów jest tak niewielki i nie b ędzie si ę powi ększał. Teren gminy b ędący w zasi ęgu Krainy Mazowiecko-Podlaskiej jest ubogi pod względem liczby gatunków drzew tworz ących drzewostany. Obszar ten znajduje si ę poza naturalnym zasi ęgiem buka, jodły, świerka i jawora. Głównymi gatunkami lasotwórczymi s ą tu: sosna zwyczajna, d ąb szypułkowy i bezszypułkowy, olsza czarna i brzoza brodawkowa. W wielu miejscach na terenie gminy spotka ć mo żna cz ęsto wśród pól zagajniki sosnowe oraz laski brzozowe. S ą to zbiorowiska powstałe na skutek zalesie ń porzuconych gruntów porolnych lub te ż w wyniku naturalnej sukcesji lasu na nieu żytkach.

Lasy stanowi ą zaledwie 2,3% gruntów

Urozmaiceniem rolniczego krajobrazu gminy s ą te ż zaro śla śródpolne zło żone z tarniny, dzikich ró ż, głogów, je żyn, brzozy, dzikiego bzu czarnego. Obecnie teren

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 13 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

gminy to obszar o typowo rolniczym krajobrazie, w którym zdecydowanie przewa ża ro ślinno ść antropogeniczna. Du że znaczenie dla kształtowania współczesnej flory gminy ma przede wszystkim intensyfikacja produkcji rolnej oraz rozwój osiedli i szlaków komunikacyjnych, które s ą bramami wypadowymi dla wielu obcych przybyszów przenikaj ących wzdłu ż drogi i innych szlaków na s ąsiednie obszary. St ąd te ż flora synantropijna, tj. zwi ązana z siedliskami stworzonymi przez człowieka (np. pola, ogrody, nieu żytki, nasypy, drogi, podwórza, śmietniki) ma istotny udział i aktualnie odgrywa du żą rol ę w całej florze na terenie gminy. Do ro ślinno ści synantropijnej nale żą takie pospolite gatunki ro ślin jak: komosa biała, rdest ptasi, uczep, babka, pokrzywa, bielu ń, łopian, lulek czarny, konopie. Ro śliny synantropijne cechuje du ża ekspansywno ść i żywotno ść . Wci ąż przybywaj ą nowe gatunki ro ślin, które z czasem wypieraj ą ze swych naturalnych siedlisk gatunki rodzimej flory.

5. Fauna

Podobnie jak ro ślinno ść równie ż fauna gminy uległa powa żnym przekształceniom na skutek działalno ści człowieka. dotyczy to zwłaszcza wyt ępionych od dawna du żych gatunków ssaków i ptaków. Ssaki wyst ępuj ące na terenie gminy to gatunki pospolite na całym obszarze Ni żu Polskiego. Ssaki kopytne reprezentowane s ą przez sarn ę. Z ssaków drapie żnych spotka ć mo żna na tym terenie lisa, kun ę domow ą, tchórza, łasic ę. Ssaki owado żerne reprezentowane s ą przez je ża, kreta oraz ryjówki. Najliczniejsz ą grup ę ssaków stanowi ą gryzonie: mysz polna, nornik zwyczajny i nornik bury spotykane na polach i ł ąkach. Ziemnowodny tryb życia prowadz ą pi żmak, karczownik i bóbr, który niedawno z pomoc ą człowieka powrócił na te tereny. Otwarte tereny zasiedla zaj ąc szarak. Spotka ć tu mo żna wreszcie kilka gatunków nietoperzy.

Do ść bogata jest ornitofauna gminy. Mozaika pól, ł ąk, niewielkich lasów, k ęp zaro śli i zagajników stwarza dogodne warunki gniazdowania dla wielu gatunków drobnego ptactwa śpiewaj ącego. Tereny otwarte zamieszkuj ą przedstawiciele kuraków – ba żant i kuropatwa. Z ptaków drapie żnych zaobserwowa ć tu mo żna takie gatunki jak: myszołów zwyczajny, jastrz ąb goł ębiarz, krogulec. Bogata jest awifauna zwi ązana z osiedlami ludzkimi, czyli ptaki synantropijne. Mo żna tu wymieni ć jaskółk ę dymówk ę, kopciuszka, sierpówk ę, dzierlatk ę, wróbla domowego i mazurka, kawk ę, gawrona, srok ę, szpaka, bociana białego. Płazy i gady reprezentowane s ą przez takie gatunki jak: żaba trawna, żaba wodna, ropuchy szara i zielona, rzekotka, traszka zwyczajna, jaszczurka zwinka, padalec, zaskroniec. W wodach Bzury, której czysto ść ulega systematycznej poprawie spotyka si ę coraz wi ęcej gatunków ryb, m. in. pło ć, leszcza, kr ąpia, karasia, klenia, okonia, szczupaka, suma, jazia.

Najbardziej zró żnicowanym elementem fauny gminy s ą owady i inne bezkr ęgowce. One to swoj ą liczebno ści ą przewy ższaj ą wszystkie inne gatunki zwierz ąt wyst ępuj ące na tym obszarze. Maj ą tak że du że znaczenie gospodarcze na tym typowo rolniczym terenie. Najliczniej reprezentowane i najlepiej poznane s ą owady z rzędu muchówek, błonkówek, chrz ąszczy i motyli.

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 14 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

6. Pomniki przyrody

W gminie zarejestrowano 24 drzewa uznane za pomniki przyrody. Na terenie gminy znajduje si ę te ż jedna zabytkowa aleja drzew. W śród pomnikowych drzew s ą: kasztanowce pospolite (6 szt.), lipy drobnolistne (5 szt.), topole białe (5 szt.), jesiony wyniosłe (4 szt.), wierzby białe (2 szt.) i d ęby szypułkowe (2 szt.). W Je żówce ro śnie 9 pomnikowych okazów drzew. S ą to: topole białe (5 szt.) o obwodach pnia i wysoko ści – 510cm/32m, 570cm/30m, 460cm/33m, 475cm/32m, 635cm/33m; jesiony wyniosłe (2 szt.) o obwodach pnia i wysoko ści – 350cm/25m i 390 cm/27m; lipy drobnolistne (2 szt.) – jedna z nich ma obwód pnia 365 cm i wysoko ść 22 m, obwód pnia drugiej lipy ma 370 cm a wysoko ść 28 m. W parku w Żelazowej Woli znajduje si ę równie ż 9 drzew uznanych za pomniki przyrody. S ą to: kasztanowce pospolite (6 szt.) o obwodzie pnia i wysoko ści 250cm/16m, 360cm/18m, 410cm/22m, 275cm/22m, 240cm/26m i 375cm/20m; wierzby białe (2 szt.). Jedno z drzew jest dwupienne (obwód pni ma 405 i 360 cm a wysoko ść wynosi 20 m).Druga wierzba ma obwód pnia wynosz ący 455 cm i wysoko ść 14 m. W parku w Żelazowej Woli ro śnie te ż pomnikowy okaz d ębu szypułkowego o obwodzie pnia 330 cm i wysoko ści 25 m. W parku w Ko żuszkach ro śnie 5 pomnikowych okazów drzew – 3 lipy drobnolistne i 2 jesiony wyniosłe. Lipy osi ągaj ą nast ępuj ące obwody pnia i wysoko ści: 545 cm/26m, 290 cm/24m, 395cm/25m. Jeden z rosn ących w parku jesionów ma obwód pnia 355 cm i wysoko ść 26 m, obwód pnia drugiego wynosi 425 cm a wysoko ść 22m. W parku w Żdżarowie ro śnie d ąb szypułkowy o obwodzie pnia 465cm i wysoko ści 23 m.

Aleja drzew zabytkowych wzdłu ż drogi Żelazowa Wola - Sochaczew

Przy drodze prowadz ącej z Sochaczewa do Żelazowej Woli znajduje si ę aleja drzew uznana za pomnik przyrody. Rosn ą w niej głównie lipy drobnolistne (164 szt.), klony pospolite (22 szt.) i jesiony wyniosłe (14 szt.). W domieszce znajduje si ę klon

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 15 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

jawor, kasztanowiec zwyczajny, klon srebrzysty, robinia akacjowa, wierzba krucha. Obwód pni drzew rosn ących w zabytkowej alei waha si ę od 70 do 360 cm, wysoko ść drzew wynosi od 10 do 22 m. Wiek drzew szacuje si ę na 70-180 lat.

III. LUDNO ŚĆ GMINY

1. Mieszka ńcy gminy W gminie Sochaczew mieszkało w według stanu na 31 XII 2003 roku ogółem 8468 osób, w tym 4215 kobiet. Na 100 m ęż czyzn w gminie przypadało 99,01 kobiet. Udział ludno ści gminy w ogólnej liczbie ludno ści powiatu wynosił w 2003 r. 12,5%.

Tabela 2. Ludno ść gminy Sochaczew w latach 2000 - 2003 /wg GUS/

Lata 2000 2001 2002 2003

Liczba 8 213 8 326 8 391 8 468 Ludno ści Liczba m ęż czyzn 4 090 4 150 4 229 4 253 Liczba kobiet 4 123 4 176 4 162 4 215 Liczba ludno ści w 84 860 84 936 83 454 83 364 powiecie Sochaczew

Gęsto ść zaludnienia na obszarze gminy w 2003 r. wynosiła 92,6 osób/1km 2 Dla porównania g ęsto ść zaludnienia w powiecie sochaczewskim wynosiła w 2003 r. 114,0 osób/1km 2 (Polska 124). Przyrost naturalny w 2003 r. mierzony w liczbach bezwzgl ędnych był ujemny i wynosił -11 osób (urodze ń było 77, za ś zgonów było 88). Natomiast zawarto 39 małżeństw.

Ruch naturalny ludno ści w przeliczeniu na 1000 mieszka ńców w 2003 roku kształtował si ę nast ępuj ąco: mał żeństw zawarto 4,6; urodze ń żywych było 9,1; zgonów 10,3; przyrost naturalny w 2003 wynosił -1,3/1000 ludno ści. Dla porównania w powiecie sochaczewskim ruch naturalny ludno ści w przeliczeniu na 1000 mieszka ńców w 2003 roku kształtował si ę nast ępuj ąco: mał żeństw zawarto 5,9; urodze ń żywych było 9,5; zgonów 10,8; przyrost naturalny w 2003 roku był ujemny i wynosił - 1,28.

W gminie przewa żaj ą m ęż czy źni i jest ich 50,2%. Mimo ujemnego przyrostu naturalnego, co roku ro śnie liczba mieszka ńców gminy, a w tym ilo ść m ęż czyzn. Zwi ązane jest to z osiedlaniem si ę ludno ści wokół miasta Sochaczew i rozwojem budownictwa jednorodzinnego.

2. Struktura wiekowa i źródła utrzymania ludno ści

Ludno ść gminy w wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym w roku 2003 stanowiła 84,9% ogółu mieszka ńców gminy (w tym: w wieku produkcyjnym było 60,4%, przedprodukcyjnym 24,5%), natomiast w wieku poprodukcyjnym 15,1%.

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 16 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

Wielkości te s ą bardzo istotne z punktu widzenia mo żliwo ści tworzenia miejscowych rynków pracy. Liczba ludno ści gminy w wieku poprodukcyjnym w stosunku do 100 osób w wieku produkcyjnym w 2003 roku. wynosiła 24,9 i jest zbli żona do wska źnika dla powiatu sochaczewskiego (stosunek ten wynosił 24,7 do 100). Szczegóły dotycz ące struktury ludno ści przedstawiaj ą poni ższe tabele oraz wykres.

Tabela 3. Ludno ść gminy Sochaczew według ekonomicznych grup wieku w 2003 r. / dane wg GUS/

Wyszczególnienie Gmina Sochaczew Powiat Sochaczew

Ludno ść % % Ogółem 8 468 100,0 83 364 100,0 W tym w wieku: 2 075 24,5 19 114 22,9 Przedprodukcyjnym Produkcyjnym 5 117 60,4 51 598 61,9 Poprodukcyjnym 1 276 15,1 12 652 15,2

Tabela 4. Liczba ludno ści w gminie Sochaczew według grup wiekowych stan na dzie ń 31.XII. 2004 r. /dane wg gminy Sochaczew/

Wiek (lata) Razem Męż czy źni Kobiety

Ogółem 8 686 4339 4347 do 6 lat 681 352 329 7-15 lat 1147 606 541 16-18 lat 403 222 181 19-65 lat m ęż czy źni 2743 2743 19-60 lat kobiety 2485 2485 pow. 65 lat m ęż czy źni 416 416 pow 60 lat 811 811 kobiety

Z danych zawartych w tabeli nr.4 oraz na wykresie poni żej wynika, że ludno ść w przedziale wieku do 15 lat stanowi 21%, a w przedziale powy żej 65 lat (m ęż czy źni) wynosi 4,8% i kobiety powy żej 60 lat 9,3%. Natomiast, w strukturze ludno ści gminy Sochaczew, najni ższy odsetek stanowi grupa wiekowa ludności 16-18 lat ( 4,6% ).

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 17 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

Grupy wiekowe ludno ści gminy Sochaczew w 2004 r.

powy żej do 6 lat 65 lat 7,8% 14,1% 7-15 lat 13,3%

16-18 lat 19-65 lat 4,6% 60,2%

Najwi ększa liczba osób zamieszkuje w sołectwach: Kuznocin – 647 mieszka ńców, co stanowi 7,5 % ogółu ludno ści gminy Żuków – 582 mieszka ńców, co stanowi 6,7 % ogółu ludno ści gminy Czerwonka – Parcel - 550 mieszka ńców, co stanowi 6,4 % ogółu ludno ści gminy Żdżarów - 480 mieszka ńców, co stanowi 5,6 % ogółu ludno ści gminy Mieszka w nich ł ącznie 26,2% mieszka ńców gminy. Najmniej zaludnione wsie to Pilawice, Wymysłów, Janówek Duranowski i Sielice. Mieszka w nich ł ącznie 4% ludno ści gminy.

Tabela 5. Struktura zaludnienia w poszczególnych sołectwach gminy Sochaczew /dane gminy Sochaczew, 2004/ Wie ś Liczba Wie ś Liczba mieszka ńców mieszka ńców 210 Karwowo 115 Andrzejów 260 Kazimierów 134 Duranowski Bielice 355 Ko żuszki – Parcel 322 Bronisławy 111 Lubiejew 119 Chodakóek 201 Mokas 419 Czerwonka Parcel 550 Nowe Mostki 385 Czyste 267 Orły – Cesin 141 Chrzczany 179 Pilawice 68 Dachowa 131 Rozlazłów 276 Dzi ęglewo 253 Sielice 104 Feliksów 350 Władysławów 111 Gawłów 432 Wójtówka 146 Janaszówek 204 Wyczółki 126 Janówek Duranowski 102 Wymysłów 76

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 18 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

Wie ś Liczba Wie ś Liczba mieszka ńców mieszka ńców Je żówka 249 Żdżarów 480 Kuznocin 647 Żuków 582 Kąty 472

3. Migracja ludno ści

Na terenie gminy Sochaczew od 2000 roku ro śnie liczba mieszka ńców. W 2001 roku przybyło 13 osób w stosunku do roku poprzedniego, a w 2003 roku przybyło 178 osób w stosunku do danych z 31 grudnia 2000 r. Saldo migracji wewn ętrznej w 2003 roku wyniosło 74 osoby . Przyrost naturalny jest cały czas dodatni, oprócz 2003 roku, kiedy to liczba zgonów przewy ższyła liczb ę urodze ń. Je śli we źmiemy jednak pod uwag ę stały wzrost liczby nowych osób osiedlaj ących si ę na terenie gminy (w 2003 roku zameldowało si ę 170 osób i wymeldowało 96), to mo żemy stwierdzi ć, że gminie nie grozi wyludnianie si ę, co obserwujemy w wielu s ąsiednich gminach województwa.

Tabela 6. Ruch naturalny ludno ści w latach 2000 – 2003 w gminie Sochaczew /dane wg GUS/ 2000 2001 2002 2003 Mał żeństwa 62 55 58 39 Urodzenia 113 81 75 77 Zgony 91 56 60 88 Przyrost naturalny +22 +25 +15 -11

4. Zatrudnienie ludno ści gminy

W 2002 roku zarejestrowano w gminie ogółem 2142 osoby pracuj ące, z czego 934 osoby pracuj ące, były to kobiety. Liczba ta w stosunku do ogólnej liczby osób w wieku produkcyjnym (5117) stanowi 13,5%. W sektorze publicznym pracowało 370 osób, a w sektorze prywatnym 1772 osoby.

Struktura zatrudnienia wygl ądała nast ępuj ąco: 33 osoby – pracowały w rolnictwie, 1614 osób- w sektorze przemysłowym, 330 osób – w usługach rynkowych 165 osób – w usługach nierynkowych. W stosunku do liczby zatrudnionych w powiecie (13737 osób) mieszka ńcy gminy Sochaczew stanowi ą zaledwie 6,4% pracuj ących.

Dane dotycz ące zatrudnienia ludno ści gminy pracuj ącej poza rolnictwem oraz porównanie tych wielko ści ze wska źnikami powiatowymi zawiera tabela nr 7.

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 19 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

Tabela 7. Zatrudnienie ludno ści gminy dane z 2002 /wg GUS/ [ poza rolnictwem ] Pracuj ący Gmina Sochaczew Powiat Sochaczew

Osób % Osób % Ogółem zatrudnionych 2142 100,0 13737 100,0 W tym kobiety 934 43,6 6866 50,0 W tym m ęż czy źni 1208 56,4 6871 50,0

Najwi ększym pracodawc ą w gminie jest fima Masterfoods Polska, która daje zatrudnienie 1300 osobom. Ponadto w ci ągu roku kilkaset osób dostaje czasowe zatrudnienie. Firma szacuje, że wynajmuj ąc dodatkowe usługi od swoich podwykonawców tworzy rynek pracy dla około 5 600 osób.

5. Bezrobocie

Główny Urz ąd Statystyczny w styczniu 2004 roku na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludno ści i Mieszkań 2002 i Powszechnego Spisu Rolnego 2002, zweryfikował dotychczasow ą stop ę bezrobocia dla Polski i województw za lata 2001-2003. Dla powiatu sochaczewskiego wynosi ona 18,3%, dla województwa -15,1% przy średniej dla kraju 20,0%. W lutym 2004 r. na Mazowszu odnotowano najni ższ ą stop ę bezrobocia w Polsce 15,6% (przy średniej dla kraju 20,6%). W województwie mazowieckim najwy ższ ą stop ę bezrobocia odnotowano w powiatach: szydłowieckim - 41,3%, radomskim - 35,1%, mławskim - 31,9% i płockim - 31,8%, natomiast najni ższ ą stop ą bezrobocia miały: m. st. Warszawa - 6,4% oraz powiaty: piaseczy ński - 10,1% i grójecki - 11,0%. W powiecie sochaczewskim było na koniec 2003 roku 5 666 bezrobotnych. Udział bezrobotnych w stosunków do wszystkich bezrobotnych w województwie mazowieckim kształtował si ę na poziomie 1,56%. W śród powiatów s ąsiaduj ących mniejsze bezrobocie było jedynie powiecie grodziskim i żyrardowskim.

Liczba bezrobotnych w gminie Sochaczew od roku 1997 do 2000 systematycznie ro śnie, a od trzech ostatnich lat utrzymuje si ę na tym samym poziomie. Od 1997 roku powi ększyła si ę a ż o 272,4% ! Na koniec 2003 roku zarejestrowano 602 osoby pozostaj ące bez pracy, w tym 306 kobiet. Na tle powiatu, gdzie było 5666 bezrobotnych, mieszka ńcy gminy stanowi ą 10,6% ogółu pozostaj ących bez pracy.

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 20 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

Tabela 8. Poziom i dynamika bezrobocia w rejonie RUP Sochaczew w latach 2001 –2003 /wg danych RUP Sochaczew/

Obszar Zarejestrowani bezrobotni 2001 % 2002 % 2003 %

Miasto 2 854 49,3 2 832 50,2 2 913 51,4 Sochaczew Gmina 609 10,5 607 10,8 602 10,6 Sochaczew Gmina 383 6,6 332 5,9 294 5,2 Brochów Gmina Iłów 426 7,4 402 7,2 384 6,8

Gmina 452 7,8 427 7,6 391 6,9 Młodzieszyn Gmina Nowa 334 5,8 279 4,9 298 5,3 Sucha Gmina Rybno 205 3,6 209 3,7 194 3,4

Gmina 521 9,0 548 9,7 590 10,4 Teresin Ogółem 5 784 100 5 636 100 5 666 100

Mimo, że procentowy udział bezrobocia utrzymuje si ę na podobnym poziomie co roku, to ilo ść bezrobotnych w gminie w stosunku do pozostałych gmin jest wysoka. Gmina Sochaczew jest na pierwszym miejscu w powiecie pod wzgl ędem ilo ści bezrobotnych. Jedn ą z przyczyn du żego bezrobocia w gminie było zamkni ęcie du żych zakładów „CHEMITEX” i restrukturyzacja zakładów „BORYSZEW –ERG” i „ENERGOMONTA Ż –PÓŁNOC”, zamkni ęcie cegielni w Boryszewie. Ten nagle utracony rynek pracy spowodował, że wiele osobom nie udało si ę znale źć zatrudnienia ani w gminie, ani w mie ście Sochaczew.

Du ży udział w śród bezrobotnych stanowi młodzie ż. Ludzie młodzi, do 34 roku życia to 55,6% ogółu bezrobotnych. Niestety liczba ta od trzech lat nie maleje. Jest to niepokoj ące zjawisko je śli we źmiemy pod uwag ę fakt, że wi ększo ść z tych osób ma wykształcenie średnie i potencjalne mo żliwo ści znalezienia pracy w Sochaczewie lub w Warszawie i w okolicach. Co roku ro śnie te ż udział bezrobotnych w starszych grupach wiekowych. Szans ą mo że by ć poszukiwanie przez gmin ę nowych inwestorów, pomoc w poszukiwaniu pracy i zdobywaniu nowych kwalifikacji. Mo żliwo ści dla mieszka ńców gminy stwarza tez najwi ększy pracodawca w gminie – MASTERFOODS Polska, który otworzył w 2004 roku fabryk ę mleka i stworzył dodatkowe miejsca pracy dla mieszka ńców gminy. Szans ą dla mieszka ńców gminy mo że by ć te ż przygotowywany przez miasto Sochaczew plan rewitalizacji obszarów zdegradowanych i powojskowych.

Szczegóły dotycz ące bezrobocia w gminie mo żemy przeanalizowa ć w tabeli nr 9.

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 21 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

Tabela 9. Struktura bezrobocia w gminie Sochaczew w latach 2001 – 2003 /wg danych RUP Sochaczew/

2001 2002 2003

Ogółem 602 600 603

Kobiety 323 295 306 Liczba Z prawem do zasiłku 70 65 62 zarejestrowanych Zwolnieni z przyczyn 28 31 40 bezrobotnych zakładów pracy inwalidzi 7 11 21 Razem 41 51 21 Wy ższe 3 4 3 Absolwenci Średnie 16 15 11 LO 3 6 3 Zawodowe 19 26 4 pozostali 0 0 0 15-17 lat 2 2 0 Struktura 18-24 lata 192 188 158 według 25-34 lata 161 168 177 wieku 35-44 lata 130 122 134 45-54 lata 108 111 117 55 i wi ęcej 9 9 16

IV. GOSPODARKA

1. ROLNICTWO

Gmina Sochaczew ma charakter rolniczy. Istniej ą tu niezbyt korzystne warunki do rozwoju rolnictwa. Najpowa żniejsz ą barier ą nie jest tu jako ść gleb, ale du że rozdrobnienie i poło żenie wokół miasta. Coraz wi ększe zapotrzebowanie na działki budowlane powoduje zmniejszanie si ę areału upraw. Ogólna powierzchnia gruntów w gminie wynosi 8651 ha, w tym grunty orne stanowi ą 76,9% (6661 ha) , użytki zielone zajmuj ą 798 ha lasy i grunty le śne 343 ha , a pozostałe grunty 849 ha.

Użytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych obrazuje poni ższy wykres:

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 22 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

Struktura u żytkowania gruntów w gminie Sochaczew

lasy pozostałe pastwiska 2,3% grunty 2,7% 7,3% łąki 9,6%

sady grunty orne 3% 75,2%

1.1. Produkcja ro ślinna Produkcja rolnicza rozwija si ę tu w wielu kierunkach. Głównymi kierunkami upraw s ą zbo ża i ziemniaki. Natomiast w produkcji zwierz ęcej prowadzony jest głównie chów bydła oraz trzody chlewnej. Według danych spisu rolnego z 2002 r. produkcj ą rolnicz ą zajmuje si ę w gminie 1325 gospodarstw o powierzchni powy żej 1,0 ha oraz 673 gospodarstwa (nieruchomo ści rolne) o powierzchni do 1,0 ha.

Tabela 10. Liczba oraz struktura gospodarstw indywidualnych wg spisu rolnego w 2002. Grupy obszarowe Liczba gospodarstw Powierzchnia ogółem gospodarstw 2002(spis rolny)

[ha] liczba % Powierzchnia % w ha od 1- do 5 ha 963 48,2 2558,29 38,9 od 5 – do 10 ha 264 13,2 1973,17 30,0 od 10 – do 15 ha 57 2,8 739,38 11,2 powy żej 15 ha 41 2,1 984,79 15.0 Nieruchomo ści do 1,0 673 33,7 321,47 4,9 Łącznie 1998 100 6577,10 100 Źródło: Dane GUS, Spis Rolny

Jak wynika z zestawienia w gminie jest du że rozdrobnienie gospodarstw. Gospodarstwa małe do 5 ha zajmuj ą a ż 38,9% powierzchni upraw i stanowi ą 48,2% wszystkich gospodarstw w gminie. Niestety gospodarstw najwi ększych powy żej 15 ha jest w gminie zaledwie 4,1% i zajmuj ą one 15% powierzchni.

Struktur ę zasiewów mo żemy prze śledzi ć na poni ższej tabeli:

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 23 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

Tabela 11. Powierzchnia oraz struktura zasiewów gospodarstwach indywidualnych gminy Sochaczew /wg GUS 2002/ Wyszczególnienie Powierzchnia (ha) %

Powierzchnia zasiewów ogółem 100,0 w tym: zbo ża ogółem 2694,52 75 Str ączkowe jadalne 4,52 0,1 ziemniaki 313,92 8,7 przemysłowe 59,73 1,7 pastewne 235,32 6,5 pozostałe 286,78 8,0

Jak wynika z tabeli 11, w strukturze zasiewów w gminie dominuj ą zbo ża, które zajmuj ą 75% powierzchni upraw. (ł ącznie z kukurydz ą na ziarno). Wśród zbó ż najwi ększ ą powierzchni ę zajmuje uprawa żyta [42,1%] oraz pszenica – 25,4% powierzchni. Drug ą co do wielko ści ro ślin ą uprawian ą po zbo żach są ziemniaki, które zajmuj ą 8,7% powierzchni.

Zbo ża stanowi ą 75% zasiewów w gminie Sochaczew

Na terenie gminy Sochaczew zbo że uprawiane jest w 892 gospodarstwach na 1824,3 ha. Nast ępna upraw ą s ą ziemniaki, sadzone w 768 gospodarstwach. Du ży udział stanowi ą warzywa uprawiane w 19,7% gospodarstw. Szczegółowe dane przedstawia poni ższa tabela.

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 24 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce

Tabela 12. Liczba gospodarstw zajmuj ących si ę poszczególnymi uprawami w gminie Sochaczew/ wg GUS 2002/ Uprawa Liczba gospodarstw Udział procentowy w stosunku do gospodarstw w gminie zbo ża 892 44,6 ziemniaki 768 38,4 Buraki cukrowe 36 1,8 Warzywa gruntowe 393 19,7 pastewne 184 9,2

Ponadto na terenie gminy wyst ępuj ą sady – na powierzchni 158,29 ha. Przewa żaj ą sady jabłoniowe – 87,27 ha co stanowi 55,1% powierzchni uprawy wszystkich drzew owocowych. Ponadto s ą śliwy na 25 ha i zajmuj ą 15,8% powierzchni sadów owocowych. Popularne s ą te ż wi śnie, które uprawiane s ą na powierzchni 32,13 ha ( zajmuj ą 20,3% sadów owocowych. Krzewy i plantacje jagodowe s ą w gminie Sochaczew na powierzchni 41,64 ha. ( głównie porzeczki i truskawki).

1.2 Produkcja zwierz ęca

W produkcji zwierz ęcej dominuje produkcja bydła i trzody chlewnej. Ni ższa od przeci ętnej wojewódzkiej (42 sztuki) jest obsada bydła w gminie Sochaczew i wynosi 38 sztuk i jeszcze ni ższa w powiecie i wynosi 28 sztuk na 100 ha u żytków rolnych. Obsada trzody chlewnej jest te ż ni ższa od średniej wojewódzkiej i wynosi 79 sztuk na 100 ha u żytków rolnych. W województwie obsada wynosi 82 sztuki, a w powiecie 97 sztuk na 100 ha u żytków rolnych. Szans ą na utrzymanie produkcji mleka jest blisko ść du żych zakładów mleczarskich (Bakoma, Danone, OSM Łowicz).

Bydło jest w 13% gospodarstw W gminie Sochaczew utrzymuje si ę najwi ęcej koni w powiecie – 296 szt.. Dla porównania w powiecie hoduje si ę 1343 sztuk koni, z czego w gminie Młodzieszyn 270 sztuk i w gminie Brochów 233 sztuki. Coraz bardziej popularne staje si ę

Strategia Rozwoju Społeczno Gospodarczego Gminy Sochaczew 25 opracowana przez Fundacj ę Edukacyjn ą 4H w Polsce