Coğrafiya Və Təbii Resurslar, №2 (12), 2020

Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (12), 2020

TOPONİMİKA

DAĞLIQ ŞİRVAN ƏRAZİSİNDƏ BƏZİ SU OBYEKTİ ADLARININ YARANMA XÜSUSİYYƏTLƏRİ V.N.Bəndəliyev AMEA akad. H.Ə.Əliyev ad. Coğrafiya İnstitutu AZ 1143, Bakı, H.Cavid pr., 115 [email protected] ______Məqalənin tarixi: X ü l a s ə Daxil olub: 06 mart 2020 Təkrar işlənməyə göndərilib: Məqalədə Dağlıq Şirvanın bəzi su obyekti adları araşdırılmışdır. Su obyek- 03 iyun 2020 ti adları aşağıdakı kimi qruplaşdırılaraq öyrənilmişdir. 1. Yaşayış məntəqəsi- Çapa qəbul olunub: 30 avqust 2020 nin adı ilə bağlı. 2. Şəxs, tayfa, qəbilə, nəsil adı ilə bağlı. 3. Suyunun dadı, keyfiyyətinə, tərkibinə və çay dərəsindəki süxurların keyfiyyətinə görə. 4. Ax- ______dığı dərənin forma mövqeyinə görə. 5. Müxtəlif təbii və bədbəxt hadisələrlə bağlı yaranmış adlar. Su obyekti adlarının tədqiqi ərazinin iqlimi, iqlimində Açar sözlər: baş vermiş aridləşmə nəticəsində bitki və heyvanlar aləmində baş verən dəyi- Böyük Qafqaz, şikliklər haqqında qiymətli məlumatlar verməklə təsərrüfatların yaradılaraq Dağlıq Şirvan, istiqamətləndirilməsində, suya olan tələbatın təmin edilməsində xüsusi əhə- Mikrohidronim miyyət kəsb edir. Dağlıq Şirvan və onu əhatə edən ərazilərdən toplanılmış su Taxtayaylaq, obyekti adlarının cədvəli və xəritə-sxemi verilmişdir. Qoturnohur ______

1. Giriş. 2. Şəxs, tayfa, qəbilə, nəsil, adı ilə bağlı adlan- Dağlıq Şirvanın ərazisi relyef xüsusiyyəti ilə dırılan çaylar. Məsələn, Kosaxəlil çayı, Ağayurd əlaqədar su obyektləri ilə zəngindir. Tədqiqat za- çayı (İsmayıllı r-nu); Taxtaxıdır çayı, Taxta Bala- manı ərazidə 500-dən çox su obyekt adları qeydə oğlan çayı, Taxta Paşalı çayı, Taxta Kolanı çayı, alınmışdır. Məlum olmuşdur ki, su obyektlərinin Ləki çayı, (Şamaxı r-nu) və s. qeyd etmək olar. yayılması cənuba və şərqə doğru azalır. Su obyekt- 3. Suyunun keyfiyyətinə, dadına, tərkibinə görə lərindən əsasən bulaqların sayı azlıq təşkil edir. adlandırılan çaylar. Məsələn, Ağçay, Acıdərə ça- Belə bir proses relyef və təbii şəraitdən asılıdır. Cə- yı, İstisu çayı, (İsmayıllı r-nu); Acıdərə, Qızıllıq, nuba və şərqə doğru təbii şəraitdə aridləşmə mü- Şordərə çayı (Şamaxı r-nu) və b. şahidə edilir. Su obyekt adlarının çox hissəsi şəxs, 4. Axın xüsusiyyətləri, axdığı dərənin forma tayfa, suyun keyfiyyəti, axın xüsusiyyəti, və s. ilə mövqeyinə görə adlandırılan çaylar, Məs. Əyri əlaqədar ad almışlar. Bu, həm də ərazinin məskun- çay, Quru çay, Beşik çayı, (İsmayıllı r.); Qapçı ça- laşma tarixini, bitki və heyvanların yayılma arealı- yı, Qırdı çayı, Sinədur çayı, Quru çay, Mıxlıdərə nın öyrənilməsində xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Su çayı, Canqu çayı, Canut çayı, Uzunca çayı, Çilgəz obyekt adları yaşayış məntəqələri ərazilərində daha çayı (Şamaxı r-nu) və s. göstərmək olar. çox qeydə alınmışdır. 5. Müxtəlif təbiət hadisələri, bədbəxt hadisələr- 2. Təhlil və müzakirə. lə bağlı adlandırılan çaylar. Məsələn, Qanlı çayı, Tədqiq edilən regionun su obyekti adları aşağı- Dəvəbatan çayı, (İsmayıllı r-nu); Selləxana, Dəli- da göstərilən qaydada qruplaşdırılaraq öyrənilmiş- durmuş çayı, (Şamaxı r-nu) və s. dir. Ərazidən 25-dən çox göl, nohur adları qeydə 1. Yaşayış məntəqəsinin adı ilə bağlı adlandırıl- alınmışdır ki, əksəriyyəti yerləşdiyi ərazilərin on- mış çay adları. Məsələn, Qəhləyə çayı-Qalacıq k., lardan təsərrüfat məqsədi ilə istifadə edən şəxs, Qurbanəfəndi çayı İsmayılı r-nu; Qızmeydan çayı, tayfa adı ilə və çalasının formasına görə adlandırıl- Künəkeş çayı-Dəmirçi k., Toxmaqbulaqı çayı, Qı- mışdır. Bəzi göllər təbii şəraitlə əlaqədar quruyaraq zıllıq çayı, Alıkənd çayı, Qalacıq çayı-Ərçiman k., adları toponimiyada yaşamaqdadır. Məsələn, Taxta Yazdaq çayı, Zarat çayı, Cabanı çayı, Xınıslı çayı, Mərəzə gölləri, Taxta Cəyirli yaylağındakı Taxta Sis çayı, Pirbəyli çayı, (Şamaxı r-nu); Keşxurd ça- yaylaq gölləri, Qotur nohur, (Şamaxı r-nu); Məşədi yı, Gəndov çayı, Varna çayı, (İsmayıllı r-nu) və s. Kərəm nohuru-Dağ Kolanı k, (Qobustan r-nu). Su- göstərmək olar. yunun keyfiyyəti, duzluluğu, suyunun tərkibi ilə 92

Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (12), 2020 adlanan göl və nohur adları , Məsələn, Qara göl, Sığırlı bulağı, Xilə bulağı, Xıdırlı bulağı, Dəllək Qara nohur, Duzlu nohur, Qızıl nohur, Ağ nohur, bulağı, Xəlac bulağı və s. öyrənməyə şahidlik edir. Şor nohur, (Şamaxı r-nu) və s. Əhmədli k, (Şamaxı r-n); Piirsaat çayının sol tə- 6. Heyvan və bitki adlarını əks etdirən nohur və rəfində Çobançatladan dağının şimal-şərq tərəfində göl adları. Məsələn, Zəlili göl, Zəli nohuru, Ceyran Utuqli yurdu və Utuqlu adlı bulaq qeydə alınmış- nohuru, Qamışlı göl, Yulğunlu nohur və.s. dır. Utuqlu bulaq adı Utuqluların köçünün vaxtı ilə 7. İnsan fəlakəti, bədbəxt hadisələrlə bağlı göl Şirvanda yaşamalarından xəbər vermiş olur. [1, və nohur adları. Məsələn, Kərim batan nohur, Dı- səh. 117-118]. Utuq isə müasir halda Quba rayonu ğalar batan nohur, Qanlı göl, Şükür batan nohur ərazisində yaşayış məntəqəsidir. Utuq toponimi (Şamaxı r-nu);və s. R.Eyvazova, V.V.Rodlova əsaslanaraq bəzi türk 8. Müxtəlif əlamətlərinə görə adlanan nohur və dillərində “koma”, “daxma”, “çadır”,”otaq” sözü göl adları. Məsələn, Dələmə nohuru, Quru nohur, ilə bağlayır. [5, səh. 254]. Dərin nohur (Şamaxı r-nu) və s. Onu da qeyd edək ki, tarixən Dağlıq Şirvanda Dələmə nohuru- belə nohur və ya kiçik göllərin da Qaraçı köçləri bulaqların ətrafını düşərgə kimi üzəri bitki qalığı ilə tutularaq təbəqə əmələ gətirir. seçmişlər. Bu köçlərin izləri Lahıc k, (İsmayıllı r- Nohurlarda torflaşma baş verir və onun üzərinə çı- nu); Nuran k, (Ağsu r-nu) ərazilərində qeydə alın- xılarkən səthi titrəyir. Buna görə də dələmə nohur mış Qaraçı adlı bulaqlarda yaşamaqdadır. Dağlıq adı verilmişdir. Şirvanda yazıya alınmış hidronimlərin fonu Azər- 9. Başqa dillərlə izah olunan nohur və göl ad- baycan dillidir. Lakin bəzi etnik dilli kəndlərin ət- ları. Məsələn, Siyənühür (İsmayıllı r-nu); Şeyxbör- raf ərazilərindəki hidronimlərin adları İran dillidir. kü qır gölü, (Qobustan r-nu) və s. Burada “Siyə” tat Məsələn, Varna çayı, Keşxurd çayı, Mingə çayı, dilində qara “nühür isə nohur mənasında, Şeyxbör- Gəndov çayı, (İsmayıllı r-nu); Kələnov çayı, Mər- kü isə Şeyx papağı deməkdir. Məsələn, Qobustan mərdahar çayı, Bədov çayı, (Şamaxı r-n), və s. rayonu Dağ Kolanı kəndi ərazisində qədim nöyüt Bunlar Kələnov-tatca “Kələ” böyük “nov” isə su- yolu ilə çapar yolunun kəsişdiyi sahədəki Şeyx- axan mənasını, Gəndov iyli su sözlərindən, Keş- börkü kurqanının qərb ətəyində çoxda böyük ol- xurd tatca “Keş”-dərə “xırd”-kiçik təpə mənasını, mayan dərin çuxurda kurqanın adı ilə Şeyxbörkü Bədov “Bəd” pis, ov-su mənasını bildirir. qır gölü yerləşir. Gölün üzərində neft çıxıntıları Dağlıq Şirvanın şimal dağlıq hissəsindəki mik- vardır. Gölün daxilində palçıq vulkanında olduğu rohidronimlərin bəziləri tat dilindədir. Çünki orada kimi neft təzahürlü qaz və su qaynaması müşahidə yaşayanların əksəriyyəti tat dilində danışanlardır. olunmaqdadır. Gölün ətrafında kənarları qır çökün- Məsələn, Kələçeşmə, (Kələ-böyük, çeşmə-bulaq) tüləri ilə asfalt sayağı bərkimişdir. Buradan şor su böyük bulaq mənasındadır. Sənginəçeşmə (tatca və neft çıxıntıları axır. Suya ehtiyacı olan heyvan- Səng-daş, çeşmə-bulaq) Daşlı bulaq mənasındadır. lar su içmək üçün çalaya yaxınlaşan zaman qır gö- Təsərrüfat fəaliyyətində istifadə edilmiş bir sıra lündə bataraq məhv olur. Ət yeyən quşlar da, yem hidronimi əks etdirən adlar yaradılmışdır. Məsələn, tapmış kimi təbii tələdəkilərə cumarkən özləridə arx, suvat, kanal və s. Məsələn, Pirsaat çayı boyu tələyə düşür. Ona görə də, bura da müxtəlif canlı- Fatmaxanım arxı, Muxtar arxı, Alıbəyli arxı, Gü- ların bir növ açıq qəbristanlıqıdır. Bu xüsusiyyətinə müşlü arxı, Tatarlı arxı, Qarabulaq arxı, Hacı Ağa- görə Şeyxbörkü qır gölünü təbii tələ adlandırırlar. bəy arxı, (Ərəbşalbaş k). Həmyəli arxı, Qozlu çayı [2, səh. 4] Şeyxbörkü isə Şeyx papağı (börk) məna- hövzəsində Qaracüzlü arxı və s. (Şamaxı-Qobustan sındadır. r-nu) və s. Etnonomlə bağlı bir çox su mənbələri Tədqiq olunan ərazidə qərbdən şərqə, şimaldan Xıdırlı bulağı, Şadı bulağı, Xilə bulağı, Goran su- cənuba getdikcə bulaqların sayı azalır, həmçinin, vatı, Axsaqlı suvatı, Pirəvənd suvatı, və b. göstər- tək-tək olan bulaqların suyunun tərkibi dəyişir, mək olar. Burada suvat yerli coğrafi termindir. Su- şorlaşır. Bulaqların yer üzərinə çıxıb abadlaşdırıl- vatdan heyvanların istifadə edəcək və çayı keçə bi- ması ən çox yaşayış məntəqələrinin ətrafında yer- ləcək sahil hissəsidir. Su obyekti adlarında “qara” ləşir, orada abadlıq aparan şəxslərin adı ilə adlanır. və “ağ” sözləri ilə adlanan su obyektləri çoxdur. Onuda qeyd edək ki, belə kiçik su mənbələri çox Qara sular, Qara çay-Talıstan k, Qarasu çayı-Qur- hallarda dağlarda ovçular və heyvan otaran çoban- banəfəndi k, Siyarlı çayı, Siyə bulağı-Ximran k, lar tərəfindən üzə çıxarılıb bulaq kimi formalaşdı- Qarasu çayı-Yuxarı Cülyan və Qalacıq k-i, (İsma- rılır. Bu tip bulaqlar isə qaynama bulaqlar adlanır. yıllı r-nu), və s. demək olar ki, 30-dan artıq “qara” Ərazinin iqlimində baş vermiş dəyişikliklər və sözü ilə bağlı bulaq, nohur, çay və s. su obyekti ad- bəzi yerlərdə bir neçə kəndin vaxtı ilə mövcud ol- ları qeydə alınmışdır. Qara sular cod tərkibli ağır ması izini Alıkənd bulağı, Qaraoğlan yurdu bulağı, sulardır. Burada qara sular gur sulu, içməyə az ya- Kürdəmic bulağı, Gümüşlü bulağı, Utuqlu bulağı,

Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (12), 2020 rarlı sulardır. A. N. Kononov torpaqdan çıxan bü- ərazilərində qeydə alınmışdır. İsitmə adlı bulaqla- tün suları qara su adlandırır. [6, səh.85] Bizcə rın yayılma sahələri 700-1000 m yüksəklik arasın- torpaqdan çıxan bütün suları qara su adlandırmaq dadır. İsti sular isə isitmə adlı bulaqlardan fərqli yanlışdır. Qara su keçdiyi suxurların tərkibindən olaraq yer səthinə isti çıxır ki, belə sulara Çağan asılı olaraq adlandırılması daha düzgün olardı. mineral bulağını (Şamaxı r-nu); İstisu baş götürdü- Tədqiqat ərazisində “ağ” sözü iştirak edən su yü İstisu çayının mənbəyi isti su bulaqını göstər- obyekti adları (göl, bulaq, çay) da vardır. Ağ sözü mək olar. (İsmayıllı r-nu). Yerin tərkibindəki lay- suyun rəngini deyil, onun tərkibini, içməyə çox ların tərkibindən xəbər verə biləcək mineral bulaq- yararlı olduğunu göstərir. Araşdırılmalardan mə- larımız mədə-bağırsaq, böyrək və s. xəstəliklərində lum olmuşdur ki, adında “ağ” sözü iştirak edən su istifadə edilə bilən əhəmiyyətə malikdir. Məsələn obyektlərinin arealı əsasən 700 m-dən 1000 m yük- Bədov mineral bulaqı-Çağan, Cabanı k, Kükürdlü səkliyə kimi yayılmışdır. Məsələn, Ağbulaq-Göy- bulaqlar (Şamaxı r-nu); Zərgəran k, (İsmayıllı r- lər k, Boyat k, (Şamaxı r-nı); Ağbulaq-Ərəbqədim nu); Qotur su bulaqı-Nabur k, Qotur nohur-Xilmilli k, Təklə Mirzəbaba k. (Qobustan r-nu); Ağbulaq- k, (Qobustan r-nu); Kükürdlü bulaq-Pirəbülqasım Nanıc k, Mingə k, Ağbulaq k, Birinci Yeniyol k, k, Kükürdlü bulaq-Lahıc k, Nöyütlü bulaq-Aşıq (İsmayıllı r-nu); Nuran k, (Ağsu r-nu) əraziləri sa- Bayramlı k, (İsmayıllı r-nu); Nöyüt bulaqı-Keşdə- hələrində, Ağ çay Əyri çayın sol qolu-Talıstan k, məz k,Yağlı bulaq-Qəşəd k, (Ağsu r-nu), və b. var- Kəşbəyaz (bəyaz ağ mənasındadır)-Lahıc k, (İsma- dır. Məsələn, bunlardan Qotur nohur adlı mikro- yıllı r-nu); Ağ nohur-Qurbançı k, ərazisində qeydə hidronim Xilmilli (Xiləmilli) kəndi (Qobustan r- alınmışdır. Yuxarida göstərildiyi kimi ağ sözü iş- nu) ərazisində Qozlu çayının sol sahilində yerləşir. tirak edən su obyekt adları suyun keyfiyyətini əks Bu kiçik təbii çökəklikdə yerləşən nohur yanındakı etdirir, yüngül, içməyə yararlı olduğu halda, Qur- kükürdlü bulaqdan və eyni zamanda nohurun özün- bançı kəndi sahəsindəki. Ağ nohur, Ərəbqədim dən qaynayıb çıxan kükürdlü sudan qidalanır. Ta- kəndi ərazisində qeydə alınmış Ağ bulağın suyu rixən köçəri elatlar yaylağa getdiyi zaman və arana şordur. Bu baxımdan belə bir nəticə olunur ki, qayıdarkən heyvanları qotur olmasın deyə bu no- adında “ağ” sözü işlədilən başqa su obyekti ad- hurun suyu ilə yuyarmışlar. Eyni zamanda dərisi larından fərqli olaraq şor sulu “ağ” bulaq və nohur- xəstə olan heyvanların bu su ilə yuyaraq müalicə ların yerləşdiyi əraziləri təşkil edən cuxurların yer etmələri də məlumdur. Elə buna görə də, mikrohid- səthində “ağ” rəngli olması ilə əlaqədar adlanması ronim qotur adı ilə adlandırılmışdır. müəyyənləşdirilmişdir. Eyni ilə Nöyütlü bulaq-Aşıq Bayramlı k, (İs- Bir sıra su obyektləri yer səthinə çıxdığı və ya mayıllı r-nu) və Nöyüt bulağı-Keşdəməz k, (Ağsu axdığı sahənin suxurlarının rəngi ilə bağlı çay, r-nu) ərazilərində qeydə alınmışdır. Buda yer bulaq, göl, nohur adları da vardır. Məsələn, Qızıllıq altında suyun neftli laylardan süzülüb keçməsindən çayı Pirsaat çayın sol qolu, Qızılnohur çayı Qozlu çayın sol qolu, Sarıtəpə bulağı- Göylər k, Sarıdaş xəbər vermiş olur. Ümumiyyətlə yuxarıda adları çayı-(Şamaxı r-nu); Sarı bulaq- Ərəbşalbaş k, xatırlanan iymiş, kükürdlü, nöyütlü, qotur, yağlı və Ərəbqədim k, (Qobustan r-nu); Cırxakeş (tatca sarı başqa müxtəlif adlarla adlandırılan bulaq adları su axan dərə kimi)-Sərdahar k, (İsmayıllı r-nu) və suyun yer altında süzülüb keçdikləri layların tər- s. kibindən xəbər verməklə təbii sərvətlərin olduğunu Bir çox su obyekti adları suyunun soyuqluğu ilə və həmdə insan sağlamlığı baxımından böyük əhə- əlaqədar “soyuq”-“buz” sözü ilə ifadə edilən bu- miyyətə malikdir. Təəssüflər olsunki, Zərgəran və laqların arealı 1000-1500 m yüksəklikdə müəyyən edilmişdir. Məsələn, Kəlləqoparan-Yəhərcə yayla- Çağan ərazilərindəki Bədov bulağları istisna ol- ğı sahəsində, Soyuq bulaq-Sarıdaş yaylasında (Şa- maqla başqa heç birindən istifadə olunmur. maxı r-nu), Buzxana-Sulut k, Xinikə çeşmə (tatca- Bəzi ərazilərdə “şirin və “şor” sözləri olan hid- soyuq su) Əhən k, Buzbulaq-Ximran k, Basqal k, ronimlərin yerləşmələri maraqlıdır. Məsələn, Şor Kirk k, (İsmayıllı r-nu) və s. göstərmək olar. quyu-İlanlı k, Şor bulaq-İlanlı k, Şeyxzəirli k, Dağ Ərazidə isitmə adlı sular da vardır. Belə bulaq- Kolanı k (Qobustan r-nu); Şor bulaq-Göylər k, Xı- ların suyunun minerallığı ilə fərqlənməsini demək nıslı k, Çıraqlı k (Şamaxı r-nu); Şor nohur-Bədəlli olar. Belə bulağların suyu müalicəvi əhəmiyyətə malikdir. Lakin bu tip bulaqlar isti sulu deyildir. k, Duzlu nohur Dağ Kolanı k, ərazilərində olması Məsələn, isitmə bulaqlar Nuran, Kalva k, (Ağsu r- aydınlaşdırılmışdır nu); Bağırlı k, Göylər k, (Şamaxı r-nu) kəndləri

Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (12), 2020

Şəkil 1. Tədqiqat ərazisində mikrohidronimlərin xəritə-sxemi Cədvəl 1 Mikrohidronimlərin növlərinə görə təsnifatı

Çay, bulaq, arx, suvat, göl, nohur quyu adları

ə r

r r

bağlı

ə ə

ri,

bağlı

bağlı bağlı

gör

rin sayırin

r r r

ə aliyy ə ə

ə ə ə

Regiona ti,dadı,

adlanan

rin

adlanan ə

bağlı adlanan Sıra daxil olan ə

si adısi il

yaranmış

t hadis

gör

rl № inzibati sinin süxurların

gör

ikhidroniml

rrüfat f

xs, adları il

bi l

ə ə

ə ə rayonlar lam

nin forma mövqeyi,

tin

sind

lif t

heyvan il adları

lif

sil, sil, ş

xüs

mikhidroniml mikhidroniml mikhidroniml

ə tic

Mikrohidroniml

mikrohidroniml mikrohidroniml mikrohidroniml

xt hadisxt

Başqa Başqa dill

axın

Suyunun keyfiyy

halinin t

yaranmış mikhidroniml yaranmış m

Müxt

keyfiyy

adlanan mikrohidroniml

Müxt

yaranmış mikrohidroniml rkibi,çay d

ə v Bitki

Yaşayış m

Axdığı d

Tayfa, n

b 1 Ağsu* 55 1 28 5 10 - 9 1 1 - 2 Hacıqabul* 2 - 1 - - - - - 1 - 3 İsmayıllı 207 16 91 22 28 3 16 31 - - 4 Qobustan 78 - 41 5 17 2 2 3 8 1 5 Şamaxı 177 23 67 27 23 5 14 11 5 2 Cəmi: 519 40 228 59 78 10 39 46 15 3 *Ağsu rayonunun dağlıq hissəsi, Hacıqabul rayonunun Udullu kəndi əraziləri daxil edilmişdir

Adında şirin və şor sözləri iştirak edən hidro- bulaqlar çox duzlu, şimal qərbdəki, Xınıslı k, Qur- nimlər 300 m-dən 700-800 m yüksəkliklərdəki qur- banəfəndi k, sahəsindəki şor bulaqların suyu şor şaqlarda olması aydınlaşdırılmışdır. Şor sulu hidro- deyil, buradakı bulaqlara nisbətən şor-cod sulardır, nimlərin suyu duzlu laylardan keçdiyinə görə içməyə yararlıdır. suyun tərkibi şor olmasıdır. Ancaq şimali-şərqdəki Bir sıra mikrohidronimlər axın xüsusiyyətləri- Dağ Kolanı k, Ərəbqədim k, İlanlı k, ərazilərində nə, relyefin forması və mövqeyinə uyğun adlan- mışlar. Məsələn, Qapçı çayı-Pirsaat çayın sol qolu,

Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (12), 2020

Pul-pul çayı Pirsaat çayın sağ qoludur. Burada Pul- və 3 müxtəlif əlamətlərə görə adlandırılan su ob- pul palçıq vulkanı vardır. (Şamaxı r-nu) və s. yekti adları müəyyənləşdirilmiş və təsnifat aparıl- Ərazidə “kor bulaq”, korca bulaq adları da var- mışdır. dır. Bu bulaqlar 500-600 m yüksəklik qurşaqların- Tədqiq olunan bulaq, göl, çay və s. kimi su ob- da yerləşir. Məsələn, Kor bulaq-Şəbiyan k, Quşən- yekti adları ərazidə yayılmış eyniadlı tayfa, xalq, cə k, Aşıq Bayramlı, Keşxurd k, Korca bulaqlar isə yaşayış məntəqəsi, əhalinin qədim əkinçilik mədə- Quşəncə k, (İsmayıllı r-nu); Kor bulaq- Qaravəlli niyyəti və təsərrüfat fəaliyyəti, həmçinin landşaft k, Xınıslı k, Kələxana k, (Şamaxı r-nu), Korca bu- xüsusiyyətlərinin tarixi arealı, təbiət hadisələri, fa- laq-Zərqəva k, Bicov k, kiçik korca bulaq-Zərqava una və flora növləri, suların kimyəvi tərkibi və mü- k, (Ağsu r-nu); sahələrindədir. laicə əhəmiyyəti barədə dəyərli məlumatlar daşı- Say bildirən bulaq, çay, göl adları da qeydə alın- maqdadır. mışdır, belə su obyektləri 700-2000 m yüksəklik- lərdəki qurşaqlardadır. Məsələn, Qırxbulaq çayı, ƏDƏBİYYAT (Ağsu çayın sol qolu) Xanagah kəndi, Qırxbulaq- 1. Abasova M. Bəndəliyev N.S. Məmmədov X. Bö- Basqal k, Diyallı k, Yuxarı Cülyan k (İsmayıllı r- yük Qafqazın cənub-şərq hissəsinin toponimləri. Bakı, nu); Göylər k, Avaxıl k, Qızmeydan k, (Şamaxı r- 1993. Səh. 117-118. nu); Qoşa bulaq-Qalacıq k, Basqal k, Qoşakənd k, 2. Bəndəliyev N.S. Təbii tələ. “Yeni Şirvan” qəzeti, (İsmayıllı r-nu); İki nohur-Sabirli k, (Şamaxı r-nu) Şamaxı, 1971, №144 (3674). və s. 3. Bəndəliyev N.S. Dağlıq Şirvanın toponimləri. Ba- Ərazidə bir çox bulaqlar bitki adları ilə adlan- kı, 2009, 254 s. dırılmışdır. Məsələn, Nanəli bulaq, (Şamaxı ş); Al- 4.Ciddi H. Şirvan gavur qalası haqqında. Elm və çalı bulaq-Nuran k, Xasıdərə k, Narlı bulaq, Qarğılı həyat. Bakı, 1975.№7 səh 28 5. Eyvazova R. Əfqanıstanda türk mənşəli toponim- bulaq-Bicov k, Kövlüc k, Əvəlikli bulaq-Gürcüvan lər. Bakı, 1995, 254 s. k, Qozlu bulaq-Xasıdərə, Heyvalı bulağ-Nuran k, 6. Kononov A.N. О сематике слова «кара» и »ак» Fındıqlı bulağı-Zərqəva k, (Ağsu r-nu); Arpa bu- в тюркской географической терменологии Изд. от- lağı-Qızmeydan k, Şamaxı r-nu); Əncirli bulağ- деления общ. Наук АН Таджикской ССР. 1934, 84 c. Ərəbşalbaş k, (Qobustan r-nu); Qaraağaclı bulağ- 7. Статистических данные о населении Закавказ- Şəbiyan k, Şahtutlu bulaq-Kürdmaşı k, Xırda dən- ского Края. Извлеченных из посемейных списков. dəlik bulağı-Diyallı k, Yemşanlı bulaq, Vələsli bu- Тифлис, 1886, 1893. laq-Quşəncə k, Çeşmə çimxəli - (tatca itburnu bu- lağı) Qoydan k, Armudlu bulaq-Aşıq Bayramlı k, (İsmayıllı r-nu) və b. CHARACTERISTICS OF THE NAME OF SOME WATER BODIES IN UPLAND SHIRVAN Ərazidə heyvan adları ilə yaranmış bəzi mikro- TERRITORY hidronimlər qeydə alınmışdır. Məsələn, Şamaxı rayonu Quşçu kəndi ərazisində Ceyran nohuru, Cey- V.N.Bandaliyev ran bulağı adlı mikrotoponimlər diqqəti cəlb edir. Abstract. The article examines microhydronyms Ceyran adlı mikrohid-ronimlər Quşçu kəndindən collected from the Upland Shirvan region (Shamakhi, şərqdə vulkanik sahədə yağış sularından qidalanan Ismayilli, Gobustan, Agsu, Hajigabul districts). Micro- kiçik nohurdur. Vaxtı ilə bu nohurdan ceyranlar su hydronyms have been grouped and studied as follows. içdiklərinə görə Ceyran nohuru adlanmışdır. Cey- 1. Concerning the residence name. 2. Related to the per- ran bulağı isə nohurdan az aralı yamacın aşağısında son, tribe, family name. 3. According to the taste, quali- nohurun suyu quruduqda nohurdan laylara süzül- ty, composition of water and quality of rocks in the river valley. 4. According to the shape of the flowing stream. müş sular qaynama bulaq şəklində üzə çıxır ki, 5. Names created in connection with various natural and ondan ceyranlar istifadə edərmişlər. Buna görə də, accidental events. The study of microhydronyms gives bulaq Ceyran bulağı adlanmışdır. information about climate and climate change in the 3. Nəticə. area. These studies are of particular importance for the Tədqiqat ərazisində ümumilikdə 519 sayda establishment and management of farms and the satis- mikrohidronim, o cümlədən, 40 yaşayış məntəqəsi faction of water needs. Schedule and map scheme of adı ilə bağlı, 228 tayfa, nəsil və şəxs adları ilə bağlı, microhydronyms collected from Upland Shirvan and its 59 sayda dərələrin xüsusiyyəti ilə bağlı, 78 suyun surroundings are given in the article keyfiyyəti ilə bağlı, 10 təbiət və bədbəxt hadisə- lərlə bağlı, 39 bitki və heyvan adları ilə bağlı, 46 Keywords: Great Caucasus, Upland Shirvan, Mik- rohydronyms, Tahtayaylak, Qotur nohur. başqa dillərlə bağlı, 15 təsərrüfat fəaliyyəti ilə bağlı

Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (12), 2020

ХАРАКТЕРИСТИКА НАЗВАНИЙ ценную информацию об изменениях флоры и фауны НЕКОТОРЫХ ВОДНЫХ ОБЪЕКТОВ В ГОРНО в результате изменения и засушливости климата, ко- ШИРВАНСКОЙ ТЕРРИТОРИИ торая дает возможность создания фермерских хоз- яйств и необходимость удовлетворения потребнос- В.Н.Бандалиев тей в воде. Даны график и диаграммы микрогидро- Аннотация. В статье исследованы микрогидро- нимов, собранных по территории горного Ширвана нимы, собранные из Горного Ширванского района и его окрестностей. (Шамахы, Исмаиллы, Гобустан, Агсу, Гаджигабул). Микрогидронимы были сгруппированы и изучены Ключевые слова: Большой Кавказ, Горный следующим образом. 1. По названию место житель- Ширван, Микрогидроним, Тахтаяйлак, Готурнохур. ства. 2. Связано с человеком, родней, племенем, фа- милией. 3. По вкусу, качеству, составу воды и качес- тву горных пород в долине реки. 4 По форме долины проточного потока. 5. По именам, созданным в связи с различными природными и случайными несчаст- ными событиями. Изучение микрогидронимов дает