ement A 35 Kientzville d e R hin L’ À VÉLO Radwandern im Elsass Cycling in Alsace FietsenD 82 in de Elzas a u D 212 Zelsheim D 468 D 210 D 81 D 1083

l l

I

' ' HUMANISME RHÉNANL ET ARTISANAT DU RIED D 82 BL Rheinischer Humanismus und Kunsthandwerk im Ried-Gebiet Rhineland humanism and craftwork in the Ried D 211 43,9 km - 89 m

D 211 c 514 Rijnlands humanisme en ambachten in de Ried a N 59

D 35 D 321 D 211 D 210

anal d'Als

C

A 35 D 82 Grand Châtenois Ehnwihr

anal d'Alsac C

D 468 Grand - D 21 Rathsamhausen

Sélestat L 'I ll

Kintzheim D 209

D 20 D 1083

A 35 D 205 D 21

ce chwiller a D 424 D 705

Baldenheim

Saasenheim

d Canal d'Als

n

Gra

m

Mussig hei

Bœsenbiesen s l l lob P

L'Il e d D 209 Schœnau n i Forêt de l'Illwald s s D 605 a 6 B

D 208 u D 468 d

h

c mentation a i l l

d A D 205 ' e i d l D 42I R na a C

Heidolsheim Weisw

N 83

Guémar D 424 hin / Rhein D 106 R Canal du Rhône au Rhin L 104 D 20 Le Illhaeusern

Sens du circuit / Richtung des Tour / Direction e

ß of trail / Rijrichting a r

t

S

Route / Straße / Road / Verharde weg r le ei D 106 isw 83 Voie à circulation restreinte / Straße mit e eingeschränktem Verkehr / Restricted access W D 208

road / Weg met beperkt verkeer L 104 l l D 106 l Parcours cyclables en site propre/ Radweg im I ' t L Gelände / Separate cycle track / Fietspad ch F e Forêt communale de Colmar Bandes cyclables / Radweg auf der Straße / (Niederwald) Wyhl am Kaiserstuhl Cycle lanes / Fietsstroo K 5114 D 10 0 1 km EuroVelo 15 Départ du circuit / Start der Tour / Start of D 424 83 trail / Vertrekpunt

L 104 L 113 L 113 D 3 e ß L 113 a D 45 D 10 tr rêt ROTTERDAM (NL) S D 3 ler PFALZ MAINZ (D) h unale Grussenheim y Faible dénivelé / Wenig Höhenunterschied / W lmar Low height difference / Weinig hoogtemeters L 105 Sasbach am

D 3Im D 3 D 468 Kaiserstuhl D 20 n StrasbourgBAS-RHIN BADEN 176 176 SCHWARZWALD (D) 200 176 LORRAINE 150

100 km Colmar Marckolsheim 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Marckolsheim Sélestat Marckolsheim Fribourg (DE) Mulhouse HAUT-RHIN

BASEL (CH) ANDERMATT

2017 - www.alsaceavelo.fr / www.radfahrenimelsass.de / www.cyclinginalsace.com 1/5 HUMANISME RHÉNAN ET ARTISANAT DU RIED BL Rheinischer Humanismus und Kunsthandwerk im Ried-Gebiet Rhineland humanism and craftwork in the Ried 514 Rijnlands humanisme en ambachten in de Ried

Entre et Colmar, le est propice aux découvertes à vélo. Between Strasbourg and Colmar, the Grand Ried plain is ideal for exploring by bike. Le terme Ried est dérivé de l’alémanique « Rieth » qui signifie jonc (roseau). « Ried » With its myriad natural treasures and preserved habitats, this region is exceptional. The s’applique par extension aux paysages de prés inondables et de forêts à la végétation term Ried comes from the Alemannic word “Rieth”, meaning reed and designates the luxuriante. meadow landscapes and forests abounding with flora in the floodplain. Explorez ce territoire aux multiples richesses naturelles et milieux préservés : Réserve As you explore by bike, you can plunge into the past with the memorial museum of the de l’Ill Wald avec sa horde de daims sauvages, Maison de la Nature de Muttersholtz in Marckolsheim, go for a refreshing dip in Wittisheim Lake, discover the et son sentier pieds nus… Profitez d’une pause pour faire quelques achats auprès des barefoot path, the Nature and Traditional Crafts Centre in Muttersholtz and finally arrive artisans d’Ehnwihr : tissu traditionnel en kelsch, poterie, girouette… avant de rejoindre in Sélestat, the high spot of Rhineland Renaissance and home of Beatus Rhenanus and Sélestat, cité de l’illustre Beatus Rhenanus, qui a longtemps constitué un pôle majeur de the Humanist Library. l’Humanisme Rhénan, dont la prestigieuse Bibliothèque Humaniste faisant actuellement l’objet d’un vaste chantier de valorisation en est le principal témoin. Tussen Straatsburg en Colmar ligt de Grand Ried, een ideaal fietsgebied met een bijzondere, ongerepte natuur. Ried komt van het Duitse ‘Rieth’, wat in het Nederlands Das Große Ried zwischen Straßburg und Colmar bietet sich dafür an, mit dem gewoon riet betekent. De Ried is een overstromingsgebied met weilanden en weelderige Fahrrad erkundet zu werden. Das Gebiet besticht durch seine Naturvielfalt und bossen. seine zahlreichen naturbelassenen Landschaften. Das Wort Ried kommt aus dem Een goede aanvulling op deze fietstocht is een bezoek aan het herdenkingsmuseum Alemannischen (Rieth) und bedeutet Schilf. Im weiteren Sinne bezeichnet es außerdem van de Maginotlinie in Marckolsheim. Profiteer van het meertje van Wittisheim voor Sumpfwiesen und Wälder mit üppiger Vegetation. een zwempauze. Ontdek het blotevoetenpad, het Natuurhuis en de traditionele Auf dieser Radtour gibt es einiges zu entdecken: das Memorial der Maginot-Linie in ambachten van Muttersholz. De tocht eindigt in Sélestat, het centrum van de Rijnlandse Marckolsheim, das Naturschwimmbad in Wittisheim, den Barfußpfad, das Haus der renaissance, de stad van Beatus Rhenanus en de Humanistisch Bibliotheek. Natur und traditionelles Handwerk in Muttersholtz und schließlich Sélestat, Zentrum der rheinischen Renaissance, Stadt des Beatus Rhenanus und der Humanistischen Bibliothek.

LE PARCOURS / DER WEG / THE ROUTE / DE ROUTE

Localités Orte / Towns / Gemeentes •

Marckolsheim ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ Mackenheim ◆ Bootzheim ◆ ◆ Artolsheim ◆ ◆ ◆ Sundhouse ◆ ◆ ◆ Wittisheim ◆ ◆ ◆ ◆ Muttersholtz ◆ ◆ ◆ ◆ Ehnwihr Baldenheim - Rathsamhausen ◆ ◆ ◆ Sélestat ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ Ohnenheim ◆

Localités Orte / Towns / Gemeentes Marckolsheim ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ Mackenheim ◆ ◆ Bootzheim Artolsheim Sundhouse ◆ Wittisheim ◆ ◆ Muttersholtz ◆ ◆ Ehnwihr ◆ Baldenheim - Rathsamhausen ◆ Sélestat ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ ◆ Heidolsheim ◆ Ohnenheim ◆

2017 - www.alsaceavelo.fr / www.radfahrenimelsass.de / www.cyclinginalsace.com 2/6 HUMANISME RHÉNAN ET ARTISANAT DU RIED BL Rheinischer Humanismus und Kunsthandwerk im Ried-Gebiet Rhineland humanism and craftwork in the Ried 514 Rijnlands humanisme en ambachten in de Ried

LES SERVICES PAR COMMUNE / SERVICEANGEBOTE DER GEMEINDEN / SERVICES IN EACH TOWN / DIENSTEN PER GEMEENTE

Réparation de bicyclettes / Fahrrad-Reparatur / Aire de service pour camping-car / Gemischter Stellplatz für Camping/ Musée / Museum Bicycle repairs / Fietsenmaker Cars (Service und Parkplatz) / Mixed campsite for campers-dormobiles (services + parking area) / Camperplaats (service- en parkeerplaatsen) Location de bicyclettes (route, VTC) / Fahrrad-Vermietung / Site patrimonial remarquable / Sehenswerte Kulturstätte / Bicycle hire (town & country bike) / Fietsenverhuur Restaurant Remarkable heritage site / Opmerkelijk erfgoed

Réparation et location de bicyclettes / Fahrrad Reparatur und Châteaux et fortifications / Burg - Befestigungsanlagen / Castle Vermietung / Bicycle repairs and hire / Fietsenmaker en Fietsenverhuur Commerces alimentaires / Lebensmittel / -Fortification / Kasteel - Vestingwerk Food shop / Lebensmittelgeschäft

VAE / e-Bike Vermietung / e-bike hire/ Elektrische fietsen huren Artisanat local / Lokal Handwerk / Salon de thé / Bistro-Cafe / Local craft / Plaatselijke ambachten Bistro-café / Café Guichet automatique bancaire / Geldautomat / Réserve naturelle / Naturschutzgebiet / Cash dispenser / Geldautomaat Office de Tourisme / Verkehrsbüro / Nature reserve / Natuurreservaat Tourist office / VVV Gare SNCF / Bahnhof / Railway station / Station Site naturel ou archéologique remarquable / Sehenswerte • Naturlandschaft oder archäologische Stätte / Remarkable natural or Toilettes publiques / Öffentliche Toiletten / Public restroom / archaeological site / Opmerkelijk natuurgebied of vindplaats Hôtel-restaurant avec garage à bicyclette (H=hôtel, H/R=hôtel- Openbare toiletten restaurant, *,**,***,****=class. officiel, ch=nbre de chambres) / Piscine et lieux de baignade / Swimming pool Indoor swimming pool / Hotel-Restaurant mit Fahrradgarage (H: Hotel, H/R: Hotel-Restaurant, Schwimmbad Hallenbad / Buitenbad Binnenbad *,**,***,****=offizielle Klassifizierung, ch=Zimmeranzahl / Hotel-restaurant Aire de pique-nique / Picknickplätze / with bicycle shed (h=hotel, h/r=hotel-restaurant, *,**,***,**** =official Picnic area / Picknickplaatsen classif., ch=no. of rooms) / Hotel-restaurant met fietsenstalling Patrimoine Mondial de l’Unesco / Weltkulturerbe der UNESCO / UNESCO world heritage / werelderfgoed van de UNESCO Chambre d’hôtes labéllisée / Gästezimmer mit label / Point d’eau / Badeplätze / Labeled Bed and Breakfast / B&B Bathing / Zwemmen toegestaan Ville ou village 4 fleurs et GPN Camping (*,**,***,****=classement, T=tourisme, L=loisirs, période Tronçon dangereux sur la boucle (flux automobile important) / d’ouverture) / Campingplätze (*,**,***,**** =Einstufung, T=Tourismus, Gefährlicher Abschnitt in der Wegschleife (viel Autoverkehr) / Parcs et jardins remarquables / Sehenswerte Parks und Gärten / L=Freizeit, Öffnungszeiten) / Campsite (*,**,***,****=classif, T=tourism, Dangerous section on the loop (heavy traffic flow) / Gevaarlijk stuk op het Remarkable parks and gardens / Opmerkelijke parken en tuinen L=leisure, opening season) / Camping traject (veel verkeer)

OÙ SE LOGER ? / UNTERKÜNFTE / WHERE TO STAY ? / ACCOMMODATIE ■■ Chambres d’hôtes Jean-Paul ■■OHNENHEIM HÔTELS AVEC GARAGE À VÉLO CHAMBRES D’HÔTES LABÉLISÉES Hôtel-restaurant de l’Illwald *** JAEGER (2 épis) Chambre d’hôtes Melichkannel (+KITS DE RÉPARATION) Gästezimmer mit label 6 rue du 42ème RIF Hotel mit Fahrradgarage Le Schnellenbuhl Labeled Bed and breakfast (3 épis) + 33 (0)3 88 92 55 50 (Werkzeuge für kleine +33 (0)3 90 56 11 40 B&B 24 rue de Huhnawihr Reparaturen) www.illwald.fr Chambres d’hôtes + 33 (0)3 88 92 85 88 Hotel with bicycle shed Anne ALLONAS (2 épis) (Tools for small repairs) ■■MARCKOLSHEIM ■■MARCKOLSHEIM 2 place de la République Hotel met fietsenstalling Chambre d’hôtes (Reparatiekit) Loges du Ried + 33 (0)3 88 92 55 62 21 avenue de l’Europe Angèle JAEGER (2 épis) 3 rue du Violon ■■ARTOLSHEIM CAMPINGS CLASSÉS TOURISME ■■SÉLESTAT +33 (0)3 88 58 25 00 Campingplätze Einstufung www.logesduried.com + 33 (0)3 88 92 50 08 Chambre d’hôtes Brigitte DOLT Tourismus Hôtel-restaurant Abbaye www.gites-angele-et-roger.fr (4 épis) Campsite classif tourism La Pommeraie **** 7 rue de Hessenheim Camping 8 avenue du Maréchal Foch + 33 (0)3 69 33 45 28 + 33 (0)3 88 92 07 84 www.chambre-dhotes-le-menil. ■■SÉLESTAT www.relaischateaux.com/ com pommeraie Camping municipal ■■MUTTERSHOLTZ « Les Cigognes » ** Hôtel-restaurant Vaillant *** ère Place de la République Chambres d’hôtes M. Schmitt Rue de la 1 D.F.L. + 33 (0)3 88 92 09 46 (2 épis) + 33 (0)3 88 92 03 98 www.hotel-vaillant.com 2a rue des Tulipes www.camping.selestat.fr Hôtel-restaurant Majuscule + 33 (0)3 88 85 14 65 9 route de Sainte Marie-aux-Mines ■■EHNWIHR + 33 (0)3 88 92 92 88 www.hotelmajuscule.fr Chambres d’hôtes Ferme du Pays d’Eaux Mme De Sousa Hôtel-restaurant de l’Ill (3 clés) 13 rue des Bateliers 22 hameau d’Ehnwihr + 33 (0)3 88 92 91 09 + 33 (0)3 88 85 49 67 www.hotel-selestat.fr www.relaisetape-lepaysdeaux.fr ■■BALDENHEIM – ■■SÉLESTAT RATHSAMHAUSEN City break 401926 (4 épis) Hôtel de Charme rue Sainte Odile Les prés d’Ondine *** + 33 (0)3 88 92 31 18 5 route de Baldenheim Rathsamhausen-le-Haut + 33 (0)3 88 58 04 60 www.predondine.com

2017 - www.alsaceavelo.fr / www.radfahrenimelsass.de / www.cyclinginalsace.com 3/6 HUMANISME RHÉNAN ET ARTISANAT DU RIED BL Rheinischer Humanismus und Kunsthandwerk im Ried-Gebiet Rhineland humanism and craftwork in the Ried 514 Rijnlands humanisme en ambachten in de Ried

OÙ MANGER ? / WO ESSEN? / WHERE TO EAT? / UIT ETEN? ■■MARCKOLSHEIM La Couronne ■■BALDENHEIM - Winstub Apfelstuebel La Ville de Reims Auberge du Rhin rue principale RATHSAMHAUSEN 8 avenue du Maréchal Foch 29 rue des Chevaliers 4 rue Clémenceau +33 (0)3 88 92 51 80 À l’Etoile +33 (0)3 88 92 07 84 +33 (0)3 88 92 15 22 +33 (0)3 88 74 94 65 ■■BOOTZHEIM 14 rue de Baldenheim Le Schatzy Le Bistrot du Marché Bar-restaurant côté écluse +33 (0)3 88 92 35 79 8 rue des Chevaliers Route de Strasbourg Le Wienerwald +33 (0)3 88 82 48 76 +33 (0)3 88 92 92 22 67 canal du Rhône au Rhin Rue de l’Europe ■■SÉLESTAT +33 (0)3 88 08 61 12 Auberge des Alliés Auberge de la Paix +33 (0)3 90 57 77 77 Le Mistral Auberge du Grenadier 39 rue des chevaliers 44 rue du Président Poincaré ■■SUNDHOUSE 9 rue du Foulon +33 (0)3 88 92 28 00 +33 (0)3 88 92 14 50 6 rue de l’Hôtel de ville +33 (0)3 88 82 07 85 +33 (0)9 83 78 23 17 Au tonneau d’or La Taverne Alsacienne Winstub Au Bon Pichet www.aubergedugrenadier.com 12 rue principale Auberge du 7ème Art 2 rue du Président Poincaré 10 place du Marché aux Choux +33 (0)3 88 85 20 05 48 rue du Président Poincaré +33 (0)3 88 82 88 77 +33 (0)3 88 82 96 65 Le cordon bleu +33 (0)3 88 82 89 47 16 rue du Maréchal Foch Brasserie La demi-lune Chez Youpel Au Central +33 (0)3 88 85 24 71 3 place crinoline La Vieille Tour 24 rue du Président Raymond 9 place de la Victoire +33 (0)3 88 92 83 55 7 rue de la Jauge Poincaré +33 (0)3 88 92 04 66 ■■MACKENHEIM +33 (0)3 88 92 15 02 www.lademilune.net +33 (0)3 88 92 29 82 Au Pied de Bœuf Auberge de campagne Restaurant Bio l’Acoustic ■■WITTISHEIM Le Couvert 17 rue du Président Poincaré du Grand Ried 5 place du Marché Vert 20 route de Strasbourg +33 (0)3 88 92 11 29 4 rue de Wyhl La Grange +33 (0)3 88 92 29 40 +33 (0)3 88 92 99 99 Vaillant +33 (0)3 88 74 92 60 1 rue des forgerons Restaurant Majuscule +33 (0)3 90 56 19 00 Abbaye La Pommeraie - Place de la République Aux deux clés 9 route de Sainte Marie-aux-Mines Le Prieuré +33 (0)3 88 92 09 46 7 rue des clés ■■MUTTERSHOLTZ +33 (0)3 88 92 92 88 8 avenue du Maréchal Foch +33 (0)3 90 57 92 52 ■■MUSSIG À l’Escale du Ried Le Rösti Huus +33 (0)3 88 92 07 84 www.restaurant-auxdeuxclefs- 4 rue du Cerf L’Illwald mackenheim.fr 3 route de Sélestat +33 (0)3 88 85 12 90 +33 (0)3 88 92 90 43 Le Schnellenbuhl +33 (0)3 90 56 11 40

SERVICES PAR COMMUNES / SERVICEANGEBOTE DER GEMEINDEN SERVICES IN EACH TOWN / DIENSTEN PER GEMEENTE ■■SÉLESTAT RÉPARATEURS DE VÉLOS LOCATION DE VÉLO ET VAE Fahrrad-Reparatur e-Bike und Fahrrad-Vermietung Square Albert Schweitzer Bicycle repairs e-bike and Bicycle hire Place d’Armes Fietsenmake Fietsenverhuur en Elektrische Place du Marché aux Choux ■■MARCKOLSHEIM ■■SÉLESTAT Neja Waj Garage Renault Weyh SHKT Quai de l’Ill - sur Parking Vauban 31 rue Maréchal Joffre Bureau d’accueil de Sélestat Siège Rue H. Berlioz (Quartier Ouest) +33 (0)3 88 92 50 32 10 boulevard Leclerc +33 (0)3 88 58 87 20 Multi cycles Zone de loisirs du Grubfeld 8 rue du Rhin www.selestat-haut-koenigsbourg. AIRES DE PIQUE-NIQUE +33 (0)3 88 58 75 43 com Picknickplätze https://multicycles.eu Picnic area ■■MARCKOLSHEIM Picknickplaatsen ■■WITTISHEIM Office de Tourisme Garage Maldonado du Grand Ried ■■MARCKOLSHEIM 13 rue du Mal Foch 3 rue de l’écluse D10 au parcours de santé +33 (0)3 88 85 83 13 +33 (0)3 88 92 56 98 (Ouvert du mardi au samedi) www.grandried.fr ■■ARTOLSHEIM ■ Sortie village en direction ■SÉLESTAT Richtolsheim Cycles BOESPFLUG TOILETTES PUBLIQUES 3 rue Sainte Barbe Öffentliche Toiletten ■■MUTTERSHOLTZ +33 (0)3 88 92 05 14 Public washrooms Openbare toiletten Route de Hilsenheim, Intersport D21 3a rue de la Diligence ■ Place des fêtes + 33 (0)3 88 58 06 58 ■MARCKOLSHEIM Place de la République Mondo Vélo 12 rue de l’Industrie Rue de l’Hôtel de Ville +33 (0)3 88 82 46 63 Rue de Vendée Vélo & Oxygen ■ 49 route de Strasbourg ■MUTTERSHOLTZ +33 (0)3 88 82 80 44 Rue de Wittisheim (à côté du presbytère protestante et du parking à l’église protestante)

2017 - www.alsaceavelo.fr / www.radfahrenimelsass.de / www.cyclinginalsace.com 4/6 HUMANISME RHÉNAN ET ARTISANAT DU RIED BL Rheinischer Humanismus und Kunsthandwerk im Ried-Gebiet Rhineland humanism and craftwork in the Ried 514 Rijnlands humanisme en ambachten in de Ried

QUE VISITER ? / BESICHTIGUNGEN? / VISITS? / TE ZIEN? ■■MARCKOLSHEIM quarters, command post, well for drinking and polygonal chair. Frescoes and paintings ■■EHNWIHR Cité paysanne / Bauernsiedlung / Farmers’ water etc. They are outfitted with original were completely restored in 2009. La Maison de la Nature, du Ried et Estate / Boerenwijk weapons such as an antitank gun, machine Deze 19e-eeuwse neogotische kerk wordt de l’Alsace Centrale / Naturhaus und Rue Le Bugue guns, mortars, Bren guns, as well as a variety of ook wel de ‚Kathedraal van de Ried‘ genoemd. permanentes Umweltschutzzentrum / Ried optical equipment. Construit à partir de 1941 par le gouvernement Geveltorenspits, gewelfd kerkschip met and Central Alsace Nature Centre and Dit herdenkingsmuseum is gehuisvest in zijbeuken en een meerhoekig koor. Environment Education Centre / Huis van de allemand, le quartier de la cité paysanne se e compose de trois modèles d’habitations / kazemat nr. 35 van de 3 verdedigingslinie van Cimetière Israélite / Israelitischer Friedhof / Natuur, van de Ried en Midden-Elzas Die Bauernsiedlung wurde 1941 unter der Marckolsheim en herdenkt de gevechten die Jewish cemetery / Joodse begraafplaats 35 Ehnwihr deutschen Reichsregierung errichtet und besteht plaatsvonden op 15, 16 en 17 juni 1940 en die Foret de Mackenheim +33 (0)3 88 85 11 30 aus drei Wohngebäudetypen / Built from 1941 het dorp Marckolsheim bijna geheel van de +33 (0)3 88 58 26 26 www.maisonnaturemutt.org by the German Government, the Farmers’ kaart veegde. De ruimtes zijn in de staat van Étape incontournable dans le Ried, 1940 ingericht: schietkamers, stroomgenerator, Ce cimetière israélite est l‘un des plus Estate is made up of three housing models / anciens d‘Alsace (1600). Il se situe au cœur ce Centre d’Initiation à la Nature et à De Duitse overheid liet in 1941 deze ‚boerenstraat‘ slaapzaal, commandopost, drinkwaterputten... l’Environnement propose une gamme Uitgerust met wapens uit die dagen, zoals de la forêt rhénane / Israelitischer Friedhof aanleggen. De Cité Paysanne bevat drie soorten von 1600 gelegen im Herzen des Rheinwaldes / très variée de produits de découverte : modelboerderijen. antitankkanonnen, mitrailleurs, mortieren, Sensoried, programme estival de balades & machinegeweren en optisch materiaal. Jewish Cemetery from 1600, situated in the Chapelle de Mauchenheim / Kapelle von heart of the Rhenane forest / Deze joodse visites guidées. Mauchenheim / Chapel of Mauchenheim / Piscine ludique « Aquaried » / Nautisches begraafplaats (Judengarten) uit 1608 is een Programm für Naturfreunde Sensoried Kapel van Mauchenheim Zentrum Aquaried / Nautical center Aquaried / van de oudste in de Elzas en ligt in het hart van (Juli - August): Kutschenfahrten, begleitete Lieu-dit Mauchen Zwemcomplex Aquaried het Rijnlandse bos. Wanderungen, Entdeckung der Dörfer im Rue de la Garonne Route d’Artzenheim ■ Ried / Discovery paths with descriptive +33 (0)3 88 92 54 64 ■WITTISHEIM panels along the way / Fahrrad Vermietung / La chapelle Saint-Grégoire est le dernier www.ried-marckolsheim.fr/Culture-Sport- vestige du village de Mauchenheim disparu Huilerie Oléa’Press / Ölmühle / Oil-works / WC. Loisirs/Piscine Oliefabriek en 1348. Elle a été édifiée en 1246 et lorsqu‘on Eco-tourist activity program Sensoried 23 rue de Hilsenheim pénètre à l‘intérieur on peut y voir des fresques Toboggan, pataugeoire, bassin ludique (July - August): outings in a horse-drawn comprenant banquettes bouillonnantes, +33 (0)6 89 82 94 47 évoquant la Création / Kapelle von Mauchen mit carriage, nature rambles with a guide, geyser… / Toboggan, Planschbecken, restaurierten Fresken aus dem 13. Jahrhundert. Vente au détail, conseils et ateliers, visite discovering villages in the Ried plain / Spielbassin, Brodelnbänke, Geiser, Einziger Überrest des verschwundenen Dorfes / de l’huilerie / Verkauf, Beratung, Workshops, Naturpfade mit Informationsschildern / bike Wasserstrahlen / Slide toboggan, paddling Chapel of Mauchen with restored frescoes Besichtigungen der Ölmühle / Retailing, renting / WC. from the 13th century. Only remaining pool, funny basin including bubbling benches, consulting and workshops, visit of the oil Een onmisbare halte in de Ried, dit building of an ancient medieval village / De geyser, water jets / Glijbaan, pierenbad, ludiek mill / Verkoop, gebruiksadviezen en workshops, Natuurhuis, een informatiecentrum kapel Saint-Grégoire is het laatste bouwwerk van bad met bubbelbanken, fontein… bedrijfsbezoek. over natuur en milieu. Een uitgebreid het in 1348 verdwenen dorp Mauchenheim. De Centrale Hydroélectrique et écluses Plan d’eau de Wittisheim & Koba Wake ontdekkingsprogramma: Sensoried kapel is gebouwd in 1246. de Marckolsheim / Wasserkraftwerke und Park / Wittisheim Badenstelle / Witisheim’s wandeltochten en rondleidingen met uitleg in Schleusen / Hydroelectric power plants and Musée Mémorial de la Ligne Maginot du Lake / Meertje van Wittisheim de zomer. Rhin / Memorial der Maginot-Linie am Rhein locks / Waterkrachtcentrale Marckolsheim Rue de Muttersholtz Le Batelier du Ried / Flachkahnfahrten im Kasematte / Herdenkingsmuseum van de D 424 +33 (0)3 88 85 23 44 Ried / Flat-bottomed boats Maginotlinie langs de Rijn Elle est composée d’un barrage, d’une Plan d’eau aménagé, idéal pour l‘accueil 21 Ehnwihr Route du Rhin usine électrique, et d’une écluse à deux sasses, des familles : baignade surveillée, plage et +33 (0)3 88 85 13 11 Tél. : +33 (0)3 88 92 56 98 pouvant accueillir un trafic fluvial international. zone de loisirs / Badesee, ideal für Familien: www.batelier-ried.com Installé dans la casemate N° 35 de la Le site dispose d’une passerelle d’observation Badeaufsicht, Stand und Freizeitzone / Dernier « calfat » officiellement enregistré 3ème Ligne de Défense à Markolsheim, ce des écluses. Specially-equipped lake, ideal for families auprès de la chambre des métiers d‘Alsace, Mémorial doit rappeler les terribles combats Wasserkraftwerk und Schleusen. Eine with supervised bathing, a beach and a perpétuant ainsi la tradition séculaire de des 15 - 16 et 17 juin 1940 lors desquels la Fussgängerbrücke ermöglicht das Zuschauen des leisure area / Meertje met voorzieningen, la navigation dans le ried et sur les bras du Ville de Marckolsheim a été détruite à plus Durchschleusen der Kähne. ideaal voor gezinnen: zwemmen onder Rhin. Au fil de l‘eau sur l‘Ill et ses bras, il vous de 80 %. Les locaux ont été aménagés tels Opened in 1961 the power station toezicht, strand en recreatiezone. qu‘ils se présentaient en 1940 : chambres fera découvrir les richesses paysagères et produces on average 928 million kWh Les Jardins de Gaïa - La Maison du Thé / Les historiques du Ried. de tir, groupe électrogène, dortoir, poste de annually. Lock observation deck. Jardins de Gaïa -Teehaus / Les Jardins de Gaïa - commandement, puits d‘eau potable, etc. Begeben Sie sich gemeinsam mit dem Het complex bestaat uit een stuw, Tea house / Tuinen van Gaïa - Maison du Thé Ils sont équipés d‘armes d‘époque telles que ZA / 6 rue de l’écluse Schiffer des Rieds, einem lokalen Öko- canon anti-char, mitrailleuses, mortiers, fusils een krachtcentrale en een dubbele op de Tourismus-Anbieter, auf der Ill und ihren internationale binnenvaart aangepaste sluis. +33 (0)3 90 56 20 20 mitrailleurs ainsi que de l‘optique d‘origine. www.jardinsdegaia.com Seitenarmen auf eine Entdeckungstour in Waar een observatiebrug is aangelegd bij de das Ried und erfahren Sie mehr über seine Dieses Denkmal, das sich in der Kasematte sluizen. En plus de l’espace de vente, la Maison du Thé Nr. 35 der 3. Verteidigungslinie von Marckolsheim Geschichte und Natur. Der Schiffer bringt vous accueille pour une dégustation… Vous ihnen auf dieser Fahrt auf der Ill und ihren befindet, erinnert an die schrecklichen Kämpfe ■■MACKENHEIM y serez entourés de cinq jardins minéraux des 15., 16. und 17. Juni 1940 während Seitenarmen den landschaftlichen und Cathédrale du Ried Église Saint Étienne / exceptionnels / Tee Geschäft / Teehaus / historischen Reichtum des Rieds näher. denen die Stadt Marckolsheim mehr als 80% Riedmünster / Cathedral of the Ried / japanische Gârten / Probierung, Ausstellungen, zerstört wurde. Die Räume wurden wieder so Kathedraal van de Ried, kerk Saint-Etienne Konzerte… / Tea shop / tea house /Japanese Step on board for a historical, naturalist hergestellt wie sie im Jahre 1940 aussahen. 28 rue principale rock gardens / tasting, exhibitions & journey of the Ried, steered by the Boatman Schieβräume, Stromaggregat, Schlafsaal, concerts… / Het Theehuis is meer dan alleen een of the Ried, a key local ecotourism provider. Befehlsstelle, Trinkwasserbrunnen usw. In diesen Cette église néogothique, appelée As you sail down the Ill and its tributaries, he « Cathédrale du Ried », date du XIXe siècle. theewinkel, er kan ook thee gedronken worden Räumen befinden sich Waffen dieser Zeit, sowie tussen de vijf uitzonderlijke stenentuinen. will tell you all about the natural and historic Panzerabwehrkanonen, Maschinengewehre, Elle comporte un clocher de façade, une nef wonders of the Ried. Mörser, leichte Maschinengewehre und originale voûtée flanquée de collatéraux et un chœur ■■MUTTERSHOLTZ polygonal. Deze laatste in de Kamer van Ambachten optische Aggregate. Textures (Patricia Marino, compagnon van de Elzas officieel geregistreerde ‚breeuwer‘ Located in Marckolsheim in pillbox # 35 Frühgotische Kirche des 19. Jahrhunderts, potier) - Atelier de poterie d’art / restaureert en bouwt platbodems voor on the third line of defense, this Memorial genannt „Kathedrale des Ried“. Bauwerk mit Töpferei „Textures“ / Pottery “Textures“ / recreatieve doeleinden en vissers en doet de commemorates the fierce fighting of June 15, Fassadenglockenturm, gewölbtes Kirchenschiff, Kunstpottenbakkerij “Textures” eeuwenoude traditie van de binnenvaart op 16 and 17, 1940, which resulted in over 80% flankiert von Seitenschiffen, vieleckiger Chor. 17 rue des tulipes de Ried en de zijarmen van de Rijn voortleven. destructions for the town. The rooms have Neogothic church from the 19th century, ZA des Saules Ontdek met deze schipper de rijkdommen van been rehabilitated such as they were in 1940: “Cathedral of the Ried”. Building with bell- +33 (0)3 88 85 23 33 de natuur en de geschiedenis van de Ried vanaf firing chambers, generating unit, sleeping tower of frontage, arched nave with aisles www.texturestm.fr het water.

2017 - www.alsaceavelo.fr / www.radfahrenimelsass.de / www.cyclinginalsace.com 5/6 HUMANISME RHÉNAN ET ARTISANAT DU RIED BL Rheinischer Humanismus und Kunsthandwerk im Ried-Gebiet Rhineland humanism and craftwork in the Ried 514 Rijnlands humanisme en ambachten in de Ried

QUE VISITER ? / BESICHTIGUNGEN? / VISITS? / TE ZIEN?

Bernard STINNER - Créateur de Geiler of Kaysersberg, Jacques Whimpeling, Girouette / Creator of weather vanes / Beatus Rhenanus or Martin Bucer. Schöpfer von Wetterfahne / Schepper van De boekenverzameling bevat de boeken windwijzers van de bibliotheek van de Latijnse school 6 Ehnwihr van Sélestat (15e eeuw) en de legaten van de +33 (0)3 88 85 16 65 ‚Libraria rhenana‘ (sinds 2011 geregistreerd op www.girouette-stinner.com de Werelderfgoedlijst voor documenten van Fabrication de girouettes, enseignes de UNESCO), ofwel zo‘n 760 werken die deel et mobiles à vent / Herstellung von uitmaakten van de collectie van humanist Wetterhähnen, Schilder, Mobiles / Beatus Rhenanus. Een goed overzicht van de Manufacture of weather vanes, signboards, ontwikkeling van de boektechnieken van de mobiles / Productie van windwijzers, 7e tot de 16e eeuw. De geschiedenis van het uithangborden en windmobielen. humanisme in de Elzas komt naar voren via e e ■ de 15 - en 16 eeuwse boekdrukkunst uit de ■SÉLESTAT Elzas, evenals uit de geschriften van Geiler van Centre historique de Sélestat / Historischer Kaysersberg, Jacques Wimpheling, Beatus Stadtkern von Sélestat / Historical Centre of Rhenanus, Martin Bucer en andere markante Sélestat / Oude binnenstad Van Sélestat figuren. L’Église romane Sainte-Foy (XIIe s.), l’Église Maison du Pain d’Alsace / Haus des Brotes / gothique Saint-Georges (XIIIe s.), la Tour des House of Bread / Broodmuseum van de Elzas Sorcières (XIIIe s.), la Tour neuve ou dite « de 7 rue du Sel l’horloge » (XIIIe s.). L’Hôtel d’ +33 (0)3 88 58 45 90 (XVIe ss.), l’ancienne Commanderie Saint- www.maisondupain.org e e A stainless steel swimming pool, 65-metre het grootste damhertenbestand van Frankrijk Jean (XVI s.), l’Arsenal Sainte-barbe (XV s.), Aménagée dans l’ancien « Poêle » de les remparts (XVIIe s.). waterslide and wellness centre / RVS ludiek tegen het lijf te lopen. la corporation des boulangers de 1522, la bad en sportbad, glijbaan van 65 meter, Bibliothèque Humaniste / Die Maison du Pain est avant tout un centre wellnessruimte. ■■OHNENHEIM Humanistenbibliothek / The Humanist d’interprétation à vocation touristique et Le Jardin de Lyne / Lynes Garten / Lyne’s Library / Humanistische Bibliotheek FRAC Alsace - Fonds Régional d’Arts culturelle ouvert au grand public et aux garden / Tuin van Lyne 1 rue de la Bibliothèque scolaires. L’âme de la Maison est un fournil Contemporain / Regional Fund for 203 rue de Heidolsheim +33 (0)3 88 58 07 20 fonctionnel contemporain. Véritable atelier Contemporary Arts / Regionaal Fonds voor www.bh-selestat.fr vivant, il permet à tous les publics d’assister Hedendaagse Kunst +33 (0)03 88 92 76 67 1 espace Gilbert Estève http://lejardindelyne.blogvie.com/ Le fonds comprend les livres de la à de nombreuses démonstrations liées à la e fabrication de pains de toute nature et, bien +33 (0)3 88 58 87 55 Ce jardin tournant voit, tout au bibliothèque de l’école latine de Sélestat (15 s) www.culture-alsace.org et le legs de la « Libraria rhenana » (inscrite au sûr, des spécialités régionales comme le long des saisons, s‘épanouir des roses registre de la Mémoire du Monde de l’UNESCO Kougelhopf…, les bretzels et d’autres moins L’Ill Wald* : Réserve naturelle régionale anciennes, plantes vivaces, potées de en 2011), soit quelque 760 volumes ayant connues. du ried de Sélestat / Der Ill*Wald, fleurs... / Broderieparterre mit Buchsbaum, appartenu à l’humaniste Beatus Rhenanus. Das Brot-Haus ist im ehemaligen Zunfthaus Naturschutzgebiet / The Ill*Wald, nature mehrjährige Pflanzen und alte Rosenarten in Il permet de voir l’évolution des techniques du (1522) der Backerei eingerichtet und ist reserve / Ill Wald* : regionaal natuurreservaat einem umlaufenden Garten, in dem antike livre du 7e au 16e s. L’histoire de l’humanisme vor allem ein touristischer und kultureller van de Ried van Sélestat Gegenstände und Möbeln eingefügt sind / alsacien est évoquée à travers l’imprimerie Anziehungspunkt. Im Zentrum der Ausstellung +33 (0)3 88 58 85 12 Sculpted boxwood, perennials and old e e alsacienne des 15 - 16 s, ainsi que les écrits de steht die Backstube! Dem Besucher wird www.ville-selestat.fr/spip_illwald roses decorated this garden with antique Geiler de Kaysersberg, Jacques Wimpheling, vorgefuhrt, wie Brot und andere regionale D’une superficie d’environ 2 000 hectares, furniture and objects / Deze tuin draait met Beatus Rhenanus, Martin Bucer et autres Spezialitaten, wie Gugelhupf und Brezeln, elle est l’une des plus grandes réserves de seizoenen mee. In elk jaargetijde fleurt er wel personnalités marquantes. hergestellt werden. naturelles régionales de et préserve een roos van weleer, een struik, een border vol Die Sammlung der Humanistenbibliothek Installed in the former hall of the bakers’ une mosaïque paysagère constituée d’une bloemen… besteht aus Buchern der lateinischen Schule guild (1522), the house of bread is primarily vaste forêt alluviale, de prairies de fauche et von Selestat und der „Libraria Rhenana“ a tourist attraction and a cultural centre, de roselières. Le promeneur peut par ailleurs (aufgenommen in das Register des open to the general public and school espérer surprendre, au détour d’un chemin, Weltdokumenetenerbes der UNESCO in 2011), groups. The heart and soul of the museum quelques individus de la plus importante einer Sammlung von etwa 760 Banden, die is the modern bakery! A demonstration population sauvage de daims en France. dem Humanisten Beatus Rhenanus gehorten. enables all visitors to see the production of Mit einer Flache von ca. 2.000 Hektar ist OFFICES DE TOURISME / Die Bibliothek schildert die Entwicklung bread as well as regional specialties, such as der Ill-Wald eines der gro.ten, regionalen der Buchertechnik vom 7. bis zum 16. Jh. Kougelhopf or pretzels. Naturschutzgebiete Frankreichs. Die Vielfalt der VERKEHRSBÜRO / Die Geschichte des elsassischen Humanismus Landschaft umfasst weiten Auwald, Heuwiesen wird durch den elsassischen Buchdruck des Het Broodmuseum is gehuisvest in de TOURIST OFFICE / VVV oude dorpsbroodoven van de bakkersgilde und Rohricht. Mit ein bisschen Gluck 15. und 17. Jh. und die Schriften von Geiler entdeckt der Spazierganger sogar eine Herde von Kaysersberg, Jacques Wimpheling, uit 1522, de ‚Poêle‘, en is bovenal een cultureel ■■MARCKOLSHEIM en toeristisch documentatiecentrum, open Damhirsche, die hier den gro.ten, wildlebenden Beatus Rhenanus, Martin Bucer und anderen Bestand in Frankreich bilden. Office de Tourisme du Grand Ried bedeutenden Beruhmtheiten des elsassischen voor elk publiek en scholen. De ziel van het Bureau de Marckolsheim Humanismus erwahnt. museum is een eigentijdse bedrijfsklare With a surface of approximately 13 rue du Maréchal Foch bakkersoven. Er worden regelmatig 2,000 hectares, this is one of France’s largest The collections of the Humanist Tél : +33 (0)3 88 92 56 98 demonstraties georganiseerd van het bakken nature reserves. The beautiful scenery Library in Selestat are composed of the www.grandried.fr van diverse soorten brood en niet te vergeten comprises a wide riparian forest, hay books from the Humanist School Library specialiteiten uit de streek zoals de beroemde ■■SÉLESTAT (15th century) and the Libraria rhenana meadows and reed beds. Moreover, it is not kougelhopf, bretzels en andere minder bekende unusual to see a herd of fallow deers, as this SHKT (Sélestat Haut-Koenigsbourg (listed on UNESCO’s Memory of the World broodsoorten uit de Elzas. Register in 2011), about 760 books, which space is home to the largest population Tourisme) belonged to the great Humanist Beatus Piscine des remparts / Schwimmbad / in France. Bureau d’accueil de Sélestat - Siège Rhenanus. The display of the books from swimming pool / Zwembad Met een oppervlakte van ongeveer 10 boulevard Leclerc these two libraries makes it possible to study Quai Albrecht 2.000 hectaren is dit gebied een van de grootste +33 (0)3 88 58 87 20 the development of the book from the 7th +33 (0)3 88 58 89 00 regionale natuurreservaten van Frankrijk. Het www.selestat-haut-koenigsbourg.com to the 16th century. The history of Alsatian Bassin ludique et de nage en inox, toboggan bevat diverse beschermde landschappen, zoals Bureau d’accueil de Sélestat - Centre Ville humanism is told through printing in de 65 m, espace bien-être / Spa.- und een uitgestrekt alluviaal bos, maaiweides en Place d’Armes Alsace in the 15th and 16th centuries and the Schwimmbecken aus Edelstahl, 65 m lange rietvelden. Een observerende wandelaar loopt +33 (0)3 88 58 87 20 writings of Alsatian humanist leaders such as Wasserrutsche und Wellness-Bereich / ook kans om hier een van de damherten uit www.selestat-haut-koenigsbourg.com

2017 - www.alsaceavelo.fr / www.radfahrenimelsass.de / www.cyclinginalsace.com 6/6