NORD STREAM 2 I TURKSTREAM W GAZOWYCH KLESZCZACH ROSJI
KRZYSZTOF KAMIŃSKI newdirection.online @europeanreform @europeanreform NDeuropeanreform [email protected] Founded by Margaret Thatcher in 2009 as the intellectual hub of European Conservativism, New Direction has established academic networks across Europe and research partnerships throughout the world.
New Direction is registered in Belgium as a not-for-profit organisation and is partly funded by the European Parliament. REGISTERED OFFICE: Rue du Trône, 4, 1000 Brussels, Belgium. EXECUTIVE DIRECTOR: Naweed Khan. The European Parliament and New Direction assume no responsibility for the opinions expressed in this publication. Sole liability rests with the author. AUTOR
Krzysztof Kamiński
Absolwent kierunku Bezpieczeństwo Wewnętrzne na Uniwersytecie Warszawskim i specjalistycznego kursu w Institute of World Politics w Waszyngtonie. Doświadczenie zawodowe zdobywał w sektorze energetycznym. Obecnie pełni funkcję prezesa zarządu polskiego think tanku Warsaw Institute. Jego zainteresowania obejmują geopolitykę, bezpieczeństwo energetyczne i public affairs.
Luty 2020
New Direction SPIS TREŚCI
1 WPROWADZENIE 7
2 GAZOWA STRATEGIA ROSJI 11
3 FRONT POŁUDNIOWY: TURKSTREAM 17
4 FRONT PÓŁNOCNY: NORD STREAM 2 27
5 FRONT UKRAIŃSKI: TRANZYT I DYWERSYFIKACJA 35
6 ZAGROŻENIA DLA PLANÓW ROSJI 43
7 PODSUMOWANIE 53
newdirection.online @europeanreform New Direction Krzysztof Kamiński
1 WPROWADZENIE
ykorzystywanie węglowodorów w polityce Po drugie, wielkie eksportowe gazociągi łączące zagranicznej Federacji Rosyjskiej to teoria Rosję bezpośrednio z głównymi odbiorcami jej gazu Wzapisana w dokumentach doktrynalnych w Europie mają mocniej związać te kraje z Moskwą. państwa, ale przede wszystkim praktyka. Moskwa W przypadku Nord Stream 2 chodzi o Niemcy, nie raz w przeszłości używała energii jako w przypadku TurkStream – o Turcję. W zamian geopolitycznego narzędzia i należy zakładać, za szansę uzyskania statusu gazowego regionalnego że będzie to nadal konsekwentnie robić. Jednym hubu Berlin i Ankara wiążą się mocniej z Rosją. z najważniejszych narzędzi służących do osiągania Nie tylko energetycznie i nie tylko ekonomicznie. celów rosyjskiego państwa na tym polu są projekty Chociażby spory wokół Nord Stream 2 pokazują, infrastruktury gazowej, z rurociągami na czele. Rosyjska jak Moskwa może wyciągać z takich projektów polityka gazociągowa zagraża bezpieczeństwu polityczne korzyści. W tym wypadku mamy wręcz europejskiemu. Szczególnie dobrze widać to do czynienia z sytuacją, w której członek NATO i UE na przykładzie realizowanych w ostatnich latach Niemcy stają w jednym szeregu z Rosją przeciwko dwóch głównych na kierunku zachodnim projektów innemu członkowi NATO oraz partnerom europejskim rosyjskich gazociągów eksportowych: Nord Stream zarówno z UE (Polska, Litwa, Łotwa, Estonia, 2 i TurkStream. Ich celem jest zwiększenie zależności Bułgaria), jak i spoza (Ukraina). W ten sposób – Europy od Rosji. Nie tylko gazowej, ale też politycznej. gazociągami – Rosja podsyca i pogłębia podziały w łonie Zachodu. Jedno już udało się Moskwie Po pierwsze, omijają one kraje tranzytowe: Ukrainę, niewątpliwie osiągnąć: hasło europejskiej solidarności Białoruś i Polskę. Nord Stream 2 od strony północnej, to już puste słowa. TurkStream od strony południowej. Ich realizacja najbardziej uderzy w bezpieczeństwo, nie tylko Po trzecie, gazociągowe projekty budzą spory energetyczne, Ukrainy. Pozbawią ten kraj dochodów wewnątrz zarówno wspólnoty europejskiej, jak z tranzytu rosyjskiego gazu, ale też zmniejszą jego i wspólnoty euroatlantyckiej. Szczególnie widać bezpieczeństwo. Tracąc status kraju tranzytowego to w przypadku Nord Stream 2. Jego realizacja Ukraina traci bowiem w dużym stopniu znaczenie dla budzi ogromny sprzeciw części europejskich Zachodu. Ale w przyszłości zagrożona może stać się członków UE i NATO, z Polską i krajami bałtyckimi również Białoruś. W optymalnym z punktu widzenia na czele. Z drugiej strony projektu gorąco bronią Kremla wariancie, realizacja projektów dostaw gazu Niemcy i kilka innych, zaangażowanych w różnym do Europy omijających Ukrainę, Białoruś i Polskę stopniu lub zainteresowanych projektem krajów umożliwiłaby odcięcie dostaw na Ukrainę i Białoruś zachodnioeuropejskich. Nord Stream 2 wywołał oraz prowokowanie poważnych kryzysów w Europie też jednak głęboki konflikt między Stanami Środkowo-Wschodniej, bez ryzyka dla dostaw do Zjednoczonymi a Niemcami. Przewidziane w ustawie partnerów zachodnich. budżetowej Departamentu Obrony sankcje, które
newdirection.online @europeanreform 7 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji. de facto zamroziły realizację projektu, wywołały Niewielkie znaczenie miało tu uruchomienie też niezadowolenie w unijnych instytucjach. Taka TurkStream, drugiej omijającej Ukrainę trasy przesyłu sytuacja z pewnością odpowiada Rosji. Nie można rosyjskiego gazu do krajów europejskich. Ten też zapominać, że biegnący przez Bałtyk gazociąg gazociąg, ze względu na swą stosunkowo niedużą i popieranie tego projektu przez część Europy przepustowość, pozwala stronie rosyjskiej tylko wywołuje rozczarowanie w Kijowie i nie przyczynia na pewne ograniczenie tranzytu przez Ukrainę – się do budowy zaufania Ukrainy do UE, zwłaszcza chodzi o dostawy na Bałkany. Realizowane one były że jednocześnie Bruksela oczekuje od Kijowa reform przy pomocy infrastruktury pochodzącej jeszcze rynku gazu i solidarności energetycznej. z czasów sowieckich. To wtedy powstała sieć gazociągów wiążąca Rosję z Europą. Pod rządami Pierwszą próbą obejścia Ukrainy południowym Władimira Putina Rosja rozbudowuje te powiązania, szlakiem był projekt South Stream, zaś północnym: ale w taki sposób, by omijać kraje Europy Środkowej Nord Stream. Ten ostatni udało się zrealizować, i Wschodniej, a zarazem utrudniać realizację natomiast gorzej poszło na południu. Gazociąg konkurencyjnych szlaków dostaw gazu, czy to LNG czy South Stream zaproponowano w 2007 roku, miał surowca z Azerbejdżanu. Problem z dokończeniem transportować 63 mld m³ rocznie do Bułgarii Nord Stream 2 poważnie jednak komplikuje te plany. czterema nitkami dnem czarnomorskim. Jednak w 2014 roku Parlament Europejski przyjął rezolucję, Używanie energetycznych zasobów jako narzędzia w której sprzeciwił się projektowi jako naruszającemu polityki zewnętrznej nie jest wcale oryginalnym energetyczne przepisy unijne. Należąca do UE pomysłem Władimira Putina. Korzeni takiej strategii Bułgaria musiała to wziąć pod uwagę. Pod naciskiem należy szukać dekady temu w czasach ZSRR. To Komisji Europejskiej projekt upadł. Obecnie wtedy zbudowano potężną sieć rurociągów z Rosją realizowany TurkStream – na razie uruchomiono w centrum tego układu. Rurociągi budowano ze połączenie z Turcją i Bułgarią, ale ciąg dalszy złóż w Turkmenistanie czy Kazachstanie do Rosji, gazociągu w kierunku Bałkanów i Europy Środkowej a stąd gaz był redystrybuowany i sprzedawany jest w trakcie budowy - jest pewną modyfikacją do Europy. Kolejnym źródłem surowca stały się South Stream, ale o znacznie mniejszym potencjale złoża gazu na północy Rosji i na Syberii. Obecny – co widać choćby po planowanych wielkościach system gazociągów łączących Rosję z Europą zaczął dostaw tym szlakiem. powstawać w latach 60. XX wieku. Dynamiczny rozwój systemu dostaw gazu do Europy Środkowo- Oba obecne projekty są ze sobą ściśle skorelowane. Wschodniej nastąpił w latach 80. XX w. W 1984 Od początku celem Moskwy było ich ukończenie przed roku do użytku oddano najważniejszą magistralę końcem kontraktu o tranzycie gazu przez Ukrainę, przesyłową Brotherhood - biegnącą przez Rosję a więc powinny zacząć działać do końca 2019 roku. i Ukrainę, a dalej Słowację, aż do austriackiego Scenariusz optymalny zakładał, że wówczas będzie Baumgarten oraz Niemiec: Urengoj-Pomary-Użhorod. można zrezygnować niemal całkowicie z przesyłu Oprócz celów ekonomicznych, ten wielki gazociąg gazu przez ukraińskie terytorium. Lub choćby miał za zadanie uzależnić kraje satelickie w Europie dyktować warunku nowego porozumienia. Ten plan Środkowej i Wschodniej od Moskwy. jednak się nie udał – tym razem, inaczej niż dekadę temu, zawiodło północne ogniwo. Duże zasługi ma tu Znalazło to wyraz w stosowanej przez Moskwę Dania, która zwlekała z wydaniem zgody na prace nad tzw. doktrynie Falina-Kwicińskiego, zakładającej Nord Stream 2 w jej strefie ekonomicznej, a przede zastąpienie wpływu militarnego naciskami wszystkim Stany Zjednoczone, które po dwóch latach energetycznymi. Ale nawet po upadku Związku gróźb, na ogół niewiele znaczących, na samym finiszu Sowieckiego, na początku lat 90. XX w. udało uruchomiły sankcyjny mechanizm, który pod koniec się jeszcze otworzyć Gazociąg Jamał, biegnący grudnia 2019 zatrzymał budowę gazociągu przez Białoruś do Polski i Niemiec. Infrastruktura łączącego Rosję z Niemcami. Gazprom musiał więc zbudowana w okresie sowieckim do dziś służy celom podpisać kontrakt tranzytowy z Ukrainą, i to nie Kremla. krótkoterminowy, a na pięć lat.
8 New Direction Krzysztof Kamiński
Białoruś, Estonia, Litwa, Łotwa, Mołdawia i Słowacja tej zależności, ale jednocześnie rozbudowuje ona jeszcze w 2013 roku były w 100 proc. uzależnione gazowe połączenia służące zwiększaniu rosyjskich od rosyjskiego surowca. Uzależnienie od dostaw udziałów w rynkach państw, które w czasach zimnej z Rosji przewyższało natomiast pułap 50 proc. wojny nie należały do bloku wschodniego. W efekcie w Austrii, Bułgarii, Czechach, Grecji, Polsce, Słowenii, dziś wśród największych odbiorców rosyjskiego gazu na Węgrzech i Ukrainie.1 Celem Rosji jest utrzymanie są Niemcy, Włochy i Turcja.
Selected gas pipelines used to transport Russian gas to Europe
N L 51 F
N
E
S
N S 55 R D L
N S 2 55 N 20 L
R
B O 35 J 33
G E 55 P
G 30 S 32
C R T 120 U
S B 100
T 47 M A H
S R C T-B 16
B H T S 31,5 S
M B B S 16 I K N T M A G U : BCM/YEAR
EXISTING OR UNDER CONSTRUCTION ELEMENTS OF GAS TRANSIT ARCHITECTURE
* THE INDICATED CAPACITIES REFER TO THE SECTION OF THE GAS PIPELINE DIRECTLY NEXT TO IT’S NAME
1 https://warsawinstitute.org/new-gas-pipeline-geopolitics-in-central-and-eastern-europe/
newdirection.online @europeanreform 9 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji.
10 New Direction Krzysztof Kamiński
2 GAZOWA STRATEGIA ROSJI
od rządami Władimira Putina ropa i gaz stały jelcynowskich to uniemożliwiała, jednak poprawa się integralną częścią rosyjskiego strategii sytuacji – ekonomicznej, politycznej i militarnej Podzyskiwania wpływów w świecie. W 2013 – pod rządami Putina pozwoliła sformułować roku rosyjskie MSZ deklarowało w Koncepcji i wprowadzić do realizacji wielki scenariusz ominięcia polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej, że celem Ukrainy w transporcie gazu na zachód – poprzez Rosji w obszarze energii jest „wzmacnianie jej budowę wielkich magistrali na północ i na południe strategicznego partnerstwa z wielkimi producentami od krnąbrnego sąsiada. W efekcie mieliśmy pierwszą zasobów energetycznych oraz promowanie dialogu fazę realizacji tego scenariusza, czyli projekty Nord z konsumentami i krajami tranzytowymi”.2 Obecnie Stream i South Stream. Udało się zrealizować tylko konkretne cele polityki energetycznej zapisane ten pierwszy. Więc po kilku latach uruchomiono drugą są w kilku doktrynalnych dokumentach, m.in. fazę: budowę kolejnych dwóch nitek przez Bałtyk w Doktrynie bezpieczeństwa energetycznego (Nord Stream 2) oraz budowę zmodyfikowanej wersji Rosji z 2019 roku, Strategii energetycznej Rosji do South Stream, czyli gazociągu TurkStream. Docelowo 2020 roku (przyjętej w 2003 roku) czy Strategii planowane jest przemodelowanie europejskiej energetycznej Rosji do 2030 roku, pochodzącej architektury przesyłu rosyjskiego gazu. Wraz z 2009 roku. z uruchomieniem nowych projektów, miałby on zasilać Europę Środkowo-Wschodnią za pośrednictwem Wielką gazociągową grę Putin rozpoczął już dostaw realizowanych przez Nord Stream, Nord w 2003 roku, gdy otwarto Blue Stream (16 mld m³ Stream 2 oraz TurkStream do gazowych hubów rocznie). Biegnący dnem Morza Czarnego mający w Turcji, Austrii i Niemczech. W efekcie byłe państwa 1213 km długości rurociąg łączący Rosję z Turcją. satelickie Moskwy oraz byłe republiki sowieckie Głównym założeniem rozbudowy gazociągów do zostałyby zmuszone do importu surowca z zachodu Europy stało się jednak doprowadzenie do sytuacji, i południa, zamiast ze wschodu, po uwzględnieniu w której będzie można niemal zupełnie zrezygnować wszystkich opłat tranzytowych na rzecz wybranych z tranzytu gazu przez Ukrainę. To miałoby dać przez Rosję pośredników. Państwa te z kolei, Moskwie szczególnie skuteczne narzędzie wpływu zwłaszcza Niemcy i Austria, czerpałyby znaczne na sytuację polityczną w Kijowie – wszak kontrola zyski finansowe w zamian za przychylność polityczną nad Ukrainą to strategiczny cel polityki rosyjskiej wobec Rosji.3 właściwie od upadku ZSRR. Słabość Rosji w czasach
2 https://www.mid.ru/en/foreign_policy/official_documents/-/asset_publisher/CptICkB6BZ29/content/id/122186 3 https://warsawinstitute.org/new-gas-pipeline-geopolitics-in-central-and-eastern-europe/
newdirection.online @europeanreform 11 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji.
W dużo gorszym położeniu znaleźć mogą się wtedy importu rosyjskiego gazu przez europejskie kraje, kraje tranzytowe, którym grozi – przy pełnej realizacji zarówno jeśli chodzi o ilość sprowadzanego planów rosyjskich – status swoistego gazowego surowca jak i kierunku. Byłe satelickie kraje Moskwy kondominium leżącego między krajami tzw. starej znajdują się w dużo gorszym położeniu niż „stara” Europy, a Rosją. W kwietniu 2018 roku w jednym Europa i dopiero usiłują zdywersyfikować źródła z dokumentów Parlamentu Europejskiego otwarcie gazu. Choćby dążąc do przecięcia starego układu wskazano, że Rosja oczekuje iż „państwa tranzytowe równoleżnikowego gazociągów (wschód-zachód) będą się zachowywać jak klienci Moskwy, szczególnie połączeniami południkowymi (północ-południe) jeśli nie są członkiem UE lub NATO. Te państwa są zwiększającymi wzajemną wymianę gazową, najbardziej narażone na energetyczny szantaż (…) a więc zarazem zmniejszającymi ryzyka związane Ta polityka używania eksportu energetycznego do z dominacją rosyjskiego kierunku importu. Udział zastraszania to demonstracja rosyjskiej Realpolitik rosyjski w imporcie gazu przez całą Europę wynosi i rozbrzmiewa na całym europejskim kontynencie”.4 ok. 40 proc. Ale gdy spojrzymy na poszczególne kraje Cena rosyjskiego gazu dla państw uzależnionych to rozkłada się ów udział nierównomiernie. Dla 13 od dostaw z Rosji jest często zależna od polityki państw, w zdecydowanej większości krajów byłego prowadzonej wobec Moskwy. Rosjanie wykorzystują bloku wschodniego, udział rosyjskiego surowca też dostawy gazu do korumpowania lokalnych w imporcie gazu wynosi od 50 do nawet 100 proc. elit – choćby zapewniając im część zysków ze sprzedaży surowca (przykładem takiej polityki była Po uruchomieniu TurkStream Rosja dostarcza np. na Ukrainie działalność spółek-pośredników gaz na rynek europejski czterema szlakami EuralTransGaz i RosUkrEnergo). W celu wywarcia transportowymi: przez Ukrainę i Słowację (1); przez nacisku prowokowane są również kryzys gazowe Białoruś i Polskę (2); bezpośrednio do Niemiec w postaci odcięcia dostaw. Kiedyś doświadczały tego (3); przez Turcję (4). Celem strategii rosyjskiej jest kraje bałtyckie, ale najbardziej znane „wojny gazowe” stopniowe ograniczenie transportu w pierwszej to wstrzymanie dostaw na Ukrainę, co odczuwali kolejności przez Ukrainę, a w przyszłości zapewne odbiorcy europejscy. Rosja stosuje też bardziej też przez Białoruś (może zostać zastosowany podstępną metodę, choćby wobec takich krajów jak gazowy instrument presji wobec reżimu Alaksandra Polska: były przypadki wstrzymania lub ograniczenia Łukaszenki). Surowiec będzie przekierowany dostaw z powodu rzekomej „awarii technicznej”. na kierunki niemiecki (zwłaszcza po uruchomieniu Przeciwdziałanie takim praktykom utrudnia struktura Nord Stream 2) i turecko-bałkański (rozbudowa
4 http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2018/603868/EXPO_STU(2018)603868_EN.pdf
12 New Direction Krzysztof Kamiński
TurkStream). Moskwie zależy na jak najszybszym nieprzedłużanie kontraktu jamalskiego, skrajnie osiągnięciu tego celu, żeby umocnić swoją pozycję niekorzystnego dla Warszawy. Jednocześnie kraje na europejskim rynku. Faktem jest, że wbrew regionu dywersyfikują źródła dostaw, stawiając układanym przed laty planom dywersyfikacyjnym przede wszystkim na gaz skroplony, głównie z Kataru UE, import gazu z Rosji nie zmniejszył się, ale i USA, ale też budując gazociągi – jak Polska, która zwiększył. Obecnie zjednoczona Europa sprowadza ma zrealizować Baltic Pipe, łączący ją ze złożami niemal 200 mld m³ gazu rosyjskiego, podczas gdy norweskimi. w 2014 roku było to 150 mld m³. Wynika to głównie z faktu, że popyt na gaz wzrósł, zaś europejska Jeszcze niecałą dekadę temu szlak przez Ukrainę produkcja zmalała. Tyle że w dłuższej perspektywie zapewniał całość rosyjskich dostaw dla państw zapotrzebowanie na gaz w UE – choćby w związku bałkańskich, Węgier, Słowacji, Rumunii, Austrii z polityką przechodzenia na OZE i zmian struktury i Czech, część dla Niemiec (większość dostarczana mikstu energetycznego - będzie spadało. Jeszcze była Gazociągiem Jamalskim) oraz jedną trzecią w 2005 roku prognozowano, że w 2030 roku dostaw na rynek włoski. Szlak przez Białoruś zapotrzebowanie UE na gaz będzie wynosiło 788 zapewniał całość dostaw rosyjskich do tego kraju mld m³. Ale prognoza z 2015 roku, także na rok i Polski oraz większość do Niemiec. Uruchomienie 2030, mówi już tylko o 526 mld m³. W Moskwie Nord Stream (pierwsza nitka w 2011 roku, druga muszą brać to pod uwagę i wszystko wskazuje na to, w 2012 roku) zaczęło zmieniać strukturę dostaw że trafnie identyfikują kluczowe procesy zachodzące rosyjskiego gazu pod względem kierunku. Surowiec w wymiarze globalnym jak i na regionalnych rynkach dostarczany przez Bałtyk wyparł zupełnie „ukraiński” energetycznych, takich jak choćby europejski. gaz z Niemiec (obecnie 2/3 rosyjskiego importu Widać to w zatwierdzonej w maju 2019 roku przez na ten rynek to Nord Stream, a 1/3 z tranzytu przez prezydenta Władimira Putina nowej Doktrynie Białoruś i Polskę) i częściowo z Austrii i Czech, gdzie bezpieczeństwa energetycznego Federacji Rosyjskiej, ze starego kierunku dociera teraz niecała połowa która wśród największych wyzwań zewnętrznych rosyjskiego importu. Kluczową rolę odgrywa tu wymienia m.in. spadek globalnego popytu na surowce gazociąg OPAL, którego celem jest rozprowadzenie energetyczne, wzrost produkcji LNG oraz wzrost gazu z Nord Stream po kontynencie. Podobną rolę znaczenia OZE w globalnym miksie energetycznym.5 w przypadku Nord Stream 2 będzie pełnił gazociąg EUGAL. Kolejna zmiana, jeśli chodzi o odbiorców Znaczący udział w rynku energetycznym Europy gazu z tranzytu przez Ukrainę nastąpiła z początkiem w następnych dekadach, zwłaszcza w warunkach 2020 roku i uruchomieniem gazociągu TurkStream. spadającego popytu na gaz, wymaga już teraz To oznacza, że tranzyt gazu przez Ukrainę w kierunku odpowiedniego ukształtowania modelu zaopatrzenia Bałkanów realizowany jest tylko na potrzeby Rumunii w surowiec. Przy czym rzecz jasna, ważniejsze nie są i Mołdawii. Bułgaria, Turcja i inne kraje w tym regionie wielkości dostaw, bo te będą się z pewnością zmieniać już nie otrzymują gazu przez Ukrainę - potwierdził w następnych latach, ale kierunki (Rosja, Azerbejdżan, szef OGTSU, operatora ukraińskich gazociągów. Norwegia, Katar, USA) i sposób dostarczenia gazu Jednak TurkStream, nawet po uruchomieniu obu (gazociągi lądowe i podmorskie, LNG). Obecnie nitek, nie będzie mógł się równać pod względem mamy do czynienia z zaostrzeniem tego wyścigu wielkości dostaw z wcześniejszym projektem South gazowych potęg o zdobycie jak najsilniejszych pozycji Stream. Zresztą tutaj Rosjanie mają też dużo większą kontraktowych i przede wszystkim infrastrukturalnych konkurencję gazociągową (dostawy z basenu przed nadejściem oczekiwanego spadku popytu Morza Kaspijskiego via Turcja) niż na północy, gdzie na „błękitne paliwo”. Rosja chce wykorzystać powstaje jedynie Baltic Pipe i rozwija się import wyczerpywanie się własnych europejskich zasobów LNG. Dlatego należy przyjąć, że kolejnym etapem gazu i nie tylko umocnić dotychczasowe pozycje, ale rosyjskiego planu będzie – po oddaniu do użytku Nord też wejść na nowe rynki z większą siłą. Tym bardziej, Stream 2 - przyznanie kierunkowi bałtyckiemu statusu że te tradycyjne, w Europie Środkowej i Wschodniej priorytetowego korytarza eksportowego. Łączna powoli traci. Ukraina nie sprowadza rosyjskiego gazu moc przepustowa czterech nitek biegnących po dnie wprost z Rosji już od kilku lat. Polska zapowiedziała Morza Bałtyckiego to 110 mld m³ rocznie. Tyle może
5 https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2019-05-15/nowa-doktryna-bezpieczenstwa-energetycznego-rosji
newdirection.online @europeanreform 13 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji. trafić do niemieckiego hubu gazowego, a następnie przez Bałtyk. Białoruś kupuje obecnie ok. 20 mld m³ być rozprowadzone po krajach sąsiednich i w samych gazu rocznie od Rosji. Przez Białoruś płynie tranzytem Niemczech – choć tutaj dużo będzie zależało od 39 mld m³ gazu do Europy, głównie Gazociągiem tego, czy uda się wyłączyć OPAL i EUGAL spod Jamał-Europa. To jedna piąta eksportu rosyjskiego unijnych regulacji. W takim jednak scenariuszu gaz gazu do Europy. Z czego 32 mld m³ do Polski, z gazociągów bałtyckich wyprze gaz z ukraińskiego Niemiec, Holandii i Belgii. Mińsk ma z tranzytu ok. pół tranzytu z całej Europy Środkowej. Z kolei dostawy miliarda dolarów dochodu rocznie. Rosja zmniejszyła bałkańskim przedłużeniem TurkStream ostatecznie już zależność tranzytową od Białorusi, instalując wypchną „ukraiński” gaz z Bałkanów.6 Optymalny w obwodzie kaliningradzkim terminal LNG. W ten rosyjski scenariusz zakłada, że lądowe odnogi sposób eksklawa rosyjska zmniejszyła uzależnienie od północnej morskiej magistrali gazowej (Nord dostaw gazu przez terytorium białoruskie. Stream, Nord Stream 2) oraz południowej magistrali (TurkStream) spotkają się w Austrii i na Węgrzech. To Strona rosyjska konsekwentnie odrzuca zarzuty oznacza swoiste okrążenie Polski, Rumunii, Słowacji, o polityczny wymiar realizowanych projektów. Białorusi, krajów bałtyckich, Ukrainy i Mołdawii (do Występując 2 października 2019 na forum Rosyjski tego kraju rosyjski gaz może docierać tylko przez Tydzień Energetyczny, Władimir Putin powiedział, Ukrainę) gazociągami wypełnionymi rosyjskim że realizacja takich projektów jak Nord Stream 2 gazem. To oczywiście poważnie utrudniłoby tym i TurkStream nosi wyłącznie komercyjny charakter. krajom wysiłki na rzecz dywersyfikacji dostaw gazu – W tym nie ma żadnego politycznego motywu i w skrajnym wypadku oznaczało, że niezależnie – zapewniał prezydent Rosji. Kreml prowadzi z którego kierunku będą sprowadzać surowiec, będzie dezinformacyjną kampanię, mówiąc, że nowe istniało wysokie prawdopodobieństwo, że pochodzi gazociągi przyczynią się do dywersyfikacji szlaków on z Rosji. dostaw gazu, zmniejszenia ryzyka tranzytowego, a to w efekcie ma rzekomo wzmocnić energetyczne Podczas grudniowej dyskusji w Atlantic Council bezpieczeństwo Europy. Tymczasem już sama na temat amerykańskich sankcji (NDAA) John wielkość zainwestowanych w budowę środków Herbst, były ambasador USA na Ukrainie, powiedział, przeczy twierdzeniu, że to projekty komercyjne. Te że Nord Stream 2 i TurkStream mają pomóc Rosji gazociągi nigdy się nie spłacą – zwłaszcza jeśli wziąć zwiększyć możliwości presji na Europę Wschodnią też pod uwagę wydatki na budowę gazociągów poprzez rozbudowę sieci dostaw węglowodorów, łączących Jamał z miejscami rozpoczęcia Nord która umożliwi izolację tradycyjnych krajów Stream 2 (Bałtyk) i TurkStream (Morze Czarne). tranzytowych: Ukrainy, Polski i Białorusi. – Kreml jest Dlatego zresztą strona rosyjska mówi wyłącznie zdeterminowany rozszerzać wpływy w Europie przez o kosztach morskich odcinków gazociągów – osłabianie UE oraz osłabianie NATO i odzyskiwanie przedstawiając to jako całkowity koszt projektów. zwierzchnictwa nad narodami, nad którymi panował Moskwa stawia na niedochodowe inwestycje nie w pełni 40 lat temu – powiedział Herbst.7 Gdyby tylko z powodów geopolitycznych. Drugim celem wykorzystać pełne moce Nord Stream i Nord Stream projektów jest zasilenie kont podwykonawców 2, Rosja mogłaby tą drogą wysłać nawet 70 proc. wszystkich elementów tej infrastruktury. Sam koszt swego eksportu do Europy. Do tego dodać jeszcze budowy korytarza transportowego z Jamału do trzeba TurkStream. I zobowiązania tranzytowe Bałtyku wyniósł 27 mld dolarów. Chodzi przede wobec Ukrainy – przynajmniej na najbliższe pięć wszystkim o liczący 970 km długości gazociąg lat. To oznacza zagrożenie dla Białorusi. Zwłaszcza rozpoczynający się w mieście Uchta (Republika Komi) po wygaśnięciu kontraktu gazowego Rosji z Polską i kończący się w mieście Torżok (Obwód Twerski). (strona polska zapowiedziała, że nie będzie Może on przesyłać do 45 mld m³ gazu rocznie. To tak przedłużać umowy po 2022 roku). Wówczas bowiem naprawdę wraz z rozpoczęciem budowy tej lądowej Gazprom może zakręcić kurek Białorusi, nie ryzykując magistrali na rosyjskiej ziemii de facto wystartowała konfliktu z Polską. Do Niemiec zaś gaz i tak by płynął realizacja Nord Stream 2. Nie można też zapominać
6 https://warsawinstitute.org/new-gas-pipeline-geopolitics-in-central-and-eastern-europe/ 7 https://www.atlanticcouncil.org/event/the-future-of-nord-stream-2-and-turkstream-the-impact-of-sanctions-legislation/
14 New Direction Krzysztof Kamiński o kosztach rozbudowy infrastruktury wydobywczej flankę NATO (Estonia, Łotwa, Litwa) oraz neutralne, na złożach jamalskich (program zatwierdzony przez ale bliższe Sojuszowi Finlandię i Szwecję z resztą Gazprom w 2008 roku) sięgających w ciągu dekady Paktu Północnoatlantyckiego – należy przyjąć bardzo nawet 80 mld dolarów. Głównymi beneficjentami wysoki poziom aktywności wywiadowczej Rosji, projektów eksportowych okazują się więc właściciele również przy wykorzystaniu infrastruktury Nord firm podwykonawczych i to tych realizujących Stream i Nord Stream 2. kontrakty zlecane przede wszystkim w samej Rosji. To w pierwszej kolejności bliscy Kremlowi biznesmeni Choć uwaga skupia się głównie na Nord Stream 2, Arkadij Rotenberg i Giennadij Timczenko.8 niemniej ważny jest projekt TurkStream, bo zwiększa zależność od rosyjskiego gazu krajów Europy Nord Stream 2 daje też Rosji wygodną wymówkę do Południowej i Południowo-Wschodniej. Ta część dalszej militaryzacji Bałtyku, pod pretekstem ochrony kontynentu jest gorzej zabezpieczona przed rosyjską inwestycji. Ale jeszcze groźniejsze jest wykorzystanie dominacją. W Europie Północnej, Zachodniej, tej infrastruktury do celów wywiadowczych. Rosjanie ale też północnej części Europy Środkowej rynek mogą umieścić wzdłuż rurociągu aparaturę w ramach energetyczny jest bardziej zdywersyfikowany – nowych technologii podsłuchu i monitoringu. Rura głównie dzięki importowi gazu z Norwegii oraz leży – średnio – 80-110 metrów poniżej poziomu dostawom LNG. Kraje leżące na szlaku TurkStream morza. To głębokość odpowiednia dla podwodnego znajdują się pod tym względem w dużo gorszym sprzętu szpiegowskiego. Należy pamiętać, że już położeniu. Sytuację zmienić może import w 2016 roku rosyjskie wojsko zaczęło rozmieszczać z Azerbejdżanu czy złóż śródziemnomorskich. Ale w różnych rejonach świata podmorski system i w jednym, i w drugim wypadku kluczowa może nasłuchu akustycznego. Biorąc pod uwagę okazać się polityka Turcji. W ostatnich latach jednak strategiczne znaczenie Bałtyku – przez ten akwen bardzo przyjaznej Moskwie. biegną szlaki morskie łączące wysuniętą bałtycką
8 https://www.golos-ameriki.ru/a/russian-experts-on-gas-industry/5108692.html
newdirection.online @europeanreform 15 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji.
16 New Direction Krzysztof Kamiński
3 FRONT POŁUDNIOWY: TURKSTREAM
ierwszym wielkim projektem dostarczania gazu krajów bałkańskich, Europy Środkowej i Wschodniej rosyjskiego do południowo-wschodniej Europy (2). Zwyciężyła opcja druga. 1 grudnia 2014 roku, Pz ominięciem Ukrainy był gazociąg South podczas wizyty Władimira Putina w Stambule, Stream, który miał obejmować cztery nitki o łącznej podpisany został list intencyjny o budowie gazociągu przepustowości 63 mld m³ gazu rocznie i prowadzić TurkStream pomiędzy rosyjskim Gazpromem z Rosji przez Morze Czarne do Bułgarii, a następnie a turecką firmą Botas Petroleum Pipeline Corporation. przez Serbię, Węgry, Słowenię do Włoch (rozważane Z dokumentu wynikało, że TurkStream będzie miał były jeszcze odnogi do Czarnogóry, Macedonii, identyczną przepustowość co South Stream (63 Bośni i Hercegowiny oraz Chorwacji). W 2006 roku mld m³ rocznie). Jednak w październiku 2015 roku Gazprom i włoska ENI powołały joint venture do Gazprom zapowiedział budowę jedynie dwóch nitek budowy gazociągu. Projekt od początku budził duże gazociągu (łącznie 32 mld m³ rocznie). Decyzja zastrzeżenia Brukseli, która uważała, że zawarte rosyjskiego koncernu związana była przede wszystkim w latach 2008–2010 umowy międzyrządowe między z niepewnością co do wielkości popytu na rosyjski Rosją i krajami uczestniczącymi w projekcie nie gaz na południu Europy oraz z ogłoszeniem planów uwzględniają tego, że Gazprom jako producent budowy Nord Stream 2. Jedną nitką gaz miał być i dostawca nie może być właścicielem i operatorem transportowany na użytek Turcji, zaś drugą – dla gazociągu, nie zapewniają dostępu stron trzecich innych krajów na Bałkanach i w Europie Środkowej. do gazociągu, a także arbitralnie regulują kwestie opłat tranzytowych z pominięciem urzędów Realizację projektu na jakiś czas zahamował ostry regulacyjnych.9 W 2014 roku Komisja Europejska konflikt rosyjsko-turecki, który wybuchł pod koniec uznała, że South Stream narusza zasady trzeciego 2015 roku z powodu zestrzelenia rosyjskiego samolotu pakietu energetycznego UE i zagroziła krokami wojskowego w Syrii przez siły tureckie. Kryzys prawnymi Bułgarii. To doprowadziło do upadku zażegnano i na początku sierpnia 2016 roku w Sankt projektu. Gazprom szybko zaczął szukać Petersburgu Władimir Putin i Recep Tayyip Erdogan alternatywnego rozwiązania. Rozważano dwie opcje: porozumieli się w sprawie wznowienia wspólnego przesył rosyjskiego gazu do Turcji, a następnie przedsięwzięcia. W październiku 2016 roku Rosja przez Grecję do Włoch oraz ewentualnie z Grecji i Turcja podpisały międzyrządowe porozumienie w kierunku Bułgarii (1); przesył rosyjskiego gazu do w sprawie budowy TurkStream. Budowa morskiego Turcji, następnie z Turcji do Bułgarii, i dalej, do innych odcinka gazociągu ruszyła w Rosji 7 maja 2017
9 https://www.osw.waw.pl/en/publikacje/analyses/2014-12-03/unwanted-gas-pipeline-russia-has-halted-construction-south-stream
newdirection.online @europeanreform 17 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji. roku. Kontrakt na ułożenie rurociągu po dnie Morza TurkStream w Bułgarii, łącząca granice turecką Czarnego spółka córka Gazpromu, South Stream i serbską, mają rozpocząć się dostawy do Serbii (od Transport B.V. podpisała ze szwajcarską firmą 31 maja 2020 roku) i na Węgry. Serbia ukończyła Allseas. Gazociąg zaczyna się w zbudowanej jeszcze budowę swojego odcinka - od granicy z Bułgarią na potrzeby South Stream tłoczni Russkaja niedaleko do Węgier – już 25 grudnia 2019 roku. Tłocznia miasta Anapa w Kraju Krasnodarskim na południu umożliwiająca przesył surowca na Węgry ma powstać Rosji. Następnie magistrala gazowa biegnie dnem w 2020 roku. Według ekspertów, w 2020 roku drugą Morza Czarnego - maksymalna głębokość ułożenia nitką TurkStream Rosja może przesłać około 6 mld m³ gazociągu na dnie morskim to 2200 metrów. Długość gazu, co oznacza zapełnienie rury w 40 procentach.10 morskiego odcinka TurkStream wynosi 930 km (tyle Operatorem i właścicielem odcinka morskiego jest ma każda z dwóch nitek gazociągu). Na ląd gazociąg Gazprom. Lądowa odnoga przeznaczona na rynek wychodzi w europejskiej części Turcji, w rejonie wewnętrzny Turcji (TurkStream One) to własność Kiyikoy, miejscowości leżącej na północny zachód tureckiej państwowej spółki Botas. Druga, tranzytowa od Stambułu. Tutaj trasy dwóch nitek rozchodzą się. odnoga (TurkStream Two) na terytorium Turcji należy TurkStream One (15,75 mld m³ rocznie) ma dostarczać do spółki TurkAkim Gaz Tasima A.S., w której po 50 gaz do zachodniej części Turcji, liczy 180 km i biegnie proc. udziałów mają Gazprom i Botas. do punktu zdawczego Luleburgaz. Tutaj surowiec jest wprowadzany do tureckiego systemu gazowego. Oficjalna inauguracja TurkStream - symboliczne TurkStream Two (również 15,75 mld m³ rocznie) odkręcenie podczas politycznych uroczystości ma charakter tranzytowy i ma dostarczać surowiec kurka z gazem – odbyła się 8 stycznia 2020 roku na Bałkany i dalej, do południowej i środkowej Europy w Stambule. Obok przywódców Turcji i Rosji, (Gazprom za potencjalne rynki zbytu uznaje Grecję, Recepa Tayyipa Erdogana i Władimira Putina, Włochy, Bułgarię, Serbię i Węgry). Nitka biegnie w uroczystości uczestniczyli też premier Bułgarii ok. 20 km i dociera do granicy turecko-greckiej Bojko Borisow i prezydent Serbii Aleksandr Vuczić. w rejonie miejscowości Ipsala. Zgodnie z oficjalnymi - Udana realizacja wielkiego wspólnego projektu danymi koszt budowy TurkStream (z Rosji do Turcji) budowy gazociągu przez Morze Czarne demonstruje wyniósł około 7 mld euro. Faktyczny koszt jest naocznie, że strategiczne partnerstwo rosyjsko- znacznie wyższy. Trzeba było też bowiem zbudować tureckie przynosi znaczące i namacalne wyniki – nowy korytarz transportu gazu z Jamału nad Morze oświadczył prezydent Rosji. Zapewnił, że niektórzy Czarne. W 2018 roku analitycy Sberbank CIB policzyli, „gracze międzynarodowi” próbują przeszkodzić że w rzeczywistości TurkStream kosztuje przeszło rozszerzaniu tej dwustronnej współpracy, ale mimo to 20 mld dolarów. Zwróci się zaś ta inwestycja nie „prace idą swoim torem”. Putin nazwał uruchomienie wcześniej niż za 50 lat. TurkStream ważnym wydarzeniem nie tylko dla Rosji i Turcji, ale i dla państw Europy Południowej i dla W listopadzie 2018 roku ukończono budowę całego kontynentu europejskiego. Podkreślił, że przy morskiego odcinka gazociągu (dlatego sankcje budowie tego „unikalnego i bezprecedensowego” amerykańskie, które zatrzymały Nord Stream 2, nie systemu przesyłu gazu zastosowano nowoczesne mogły zaszkodzić drugiej wielkiej gazociągowej technologie gwarantujące bezpieczeństwo, w tym inwestycji Rosji), zaś niemal dokładnie rok później, ekologiczne.11 Putin poinformował, że w 2019 roku 19 listopada 2019 roku, Gazprom poinformował Rosja dostarczyła Turcji 24 mld m³ gazu. Wyraził o zapełnieniu gazem obu nitek gazociągu. 30 przekonanie, że oba kraje zrealizują w przyszłości listopada 2019 roku strona turecka połączyła kolejne dwustronne projekty energetyczne. Dostawy TurkStream z punktem, od którego ma rozpoczynać gazu poprzez TurkStream będą nie tylko mieć się gazociąg Balkan Stream, który ma przebiegać znaczenie dla gospodarki tureckiej, ale też wpłyną przez terytorium Bułgarii. Przy użyciu rewersu, pozytywnie na rozwój krajów południowej Europy za pośrednictwem istniejącej infrastruktury i będą sprzyjać podwyższeniu bezpieczeństwa bułgarskiej, surowiec zaczął na początku stycznia energetycznego w Europie - oświadczył rosyjski 2020 roku płynąć do Grecji i Północnej Macedonii. prezydent w wystąpieniu podczas ceremonii. Turecki W ciągu 2020 roku, gdy powstanie nitka gazociągu prezydent zapewnił, że jego kraj będzie kontynuować
10 2020-01-08 14:51 Moskwa (PAP) Turecki Potok - gazociąg, którym rosyjski gaz trafi na południe Europy 11 http://kremlin.ru/events/president/news/62553
18 New Direction Krzysztof Kamiński współpracę energetyczną z Rosją. Wskazał, że Rosja Obecność prezydenta Serbii Aleksandara Vucicia jest głównym dostawcą gazu do Turcji. Z punktu i premiera Bułgarii Bojko Borysowa na uroczystości widzenia Moskwy najważniejsze oczywiście jest, otwarcia TurkStream nie była przypadkowa. Oba te że nowy gazociąg pozwoli zmniejszyć tranzyt przez kraje mają odegrać ważną rolę w transferze gazu terytorium Ukrainy. To krok w kierunku niemal rosyjskiego do Europy kierunkiem południowym. zupełnej rezygnacji z tradycyjnego kierunku dostaw, Bułgaria zaczęła otrzymywać rosyjski gaz co od wielu lat jest strategicznym celem Rosji z TurkStream już 1 stycznia 2020 roku, poprzez (w przypadku wykorzystania obu nitek TurkStream nowy punkt transmisji gazu Strandja-2 na granicy znaczenie tranzytowe Ukrainy dla Rosji zmniejszyłoby z Turcją. Gaz ten zastąpił surowiec sprowadzany się o jedną trzecią). Ale to nie jedyna korzyść Rosji wcześniej Gazociągiem Bałkańskim przez Ukrainę płynąca z realizacji projektu. Doszło też bowiem przy i Rumunię. Uruchomienie TurkStream ogranicza okazji do rozbudowy wewnętrznej infrastruktury tranzyt rosyjskiego gazu przez terytorium Ukrainy, gazowej w południowej części Rosji, co przyczyniło się choć nie umożliwia Gazpromowi rezygnacji z tej trasy. do zwiększenia poziomu gazyfikacji kraju, ale też do Kraje, które mogą w przyszłości otrzymywać surowiec zmniejszenia zakupów gazu z państw Azji Centralnej, poprzez nowy gazociąg, obecnie otrzymują ponad który to surowiec był wcześniej wykorzystywany 90 proc. importowanego gazu właśnie przez Ukrainę. na potrzeby zaopatrywania w gaz południowej części TurkStream bezpośrednio uderza w Ukrainę jako kraj Rosji. Ponadto Gazprom liczy na to, że dzięki nowej tranzytowy i osłabia jej bezpieczeństwo. Zmniejszając infrastrukturze będzie mógł skuteczniej rywalizować zależność od transportu gazu przez Ukrainę, z którym z alternatywnymi wobec rosyjskiego gazu źródłami jest Moskwa w konflikcie, Rosja zyskuje większą dostaw na południu Europy, w szczególności swobodę ruchu wobec sąsiada i w przyszłości może z azerskim gazem mającym zasilać Południowy potencjalnie podjąć kolejne agresywne kroki – Korytarz Gazowy.12 niekoniecznie militarne, ale choćby ekonomiczne, nie narażając swego eksportu do Europy.
12 https://www.osw.waw.pl/en/publikacje/analyses/2018-11-23/pipeline-success-russia-turkstreams-offshore-section-completed
newdirection.online @europeanreform 19 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji.
Dochody Ukrainy zmniejszą się o 450 mln dolarów Blue Stream, biegnący dnem Morza Czarnego rocznie z powodu uruchomienia rosyjsko-tureckiego gazociąg łączący bezpośrednio Rosję z Turcją (zaczął gazociągu - poinformował szef spółki OGTSU działać w 2003 roku). TurkStream zwiększy zależność (Operator Ukraińskiego Systemu Przesyłu Gazu) Serhij turecką od rosyjskiego importu. To Rosja będzie Makohon. To skutek zaprzestania tranzytu surowca, głównym graczem na tureckim rynku gazowym. Tyle który dotąd dostarczany był przez Ukrainę do że miejscowi konsumenci wiele na tym nie zyskają. Bułgarii i Turcji. Makohon wyraził ubolewanie, że „nie Na rynkach unijnych średnia cena za rosyjski gaz udało się zatrzymać” tego projektu. „Odczuliśmy wynosi ok. 220 dolarów za 1000 m³, podczas gdy jego wpływ. Tranzyt gazu przez Ukrainę w kierunku turecki rynek będzie płacił za surowiec z TurkStream Bałkanów realizowany jest od 1 stycznia 2020 roku ok. 305 dolarów. Mimo że Turcja jest drugim tylko na potrzeby Rumunii i Mołdawii. Bułgaria, Turcja po Niemczech odbiorcą rosyjskiego gazu, nie ma i inne kraje w tym regionie już nie otrzymują gazu z tego tytułu zniżek.15 Jednak Ankara podchodzi do przez Ukrainę - potwierdził szef OGTSU. W 2020 roku uruchomienia TurkStream w inny sposób. Mniej ważna tranzyt rosyjskiego gazu przez Ukrainę zmniejszy jest aktualna cena. Turcy uruchomienie TurkStream się o 15 mld m³ z powodu uruchomienia TurkStream. przedstawiają jako kolejny dowód na to, że ich kraj Stanowi to około 18 proc. ilości gazu, jaką Rosja staje się nowym regionalnym hubem energetycznym. przesłała przez Ukrainę w 2019 roku.13 28 stycznia Erdogan nie omieszkał poruszyć tego wątku nawet 2020 roku Gazprom poinformował, że przez gazociąg stojąc obok Putina podczas inauguracji nowego TurkStream przetransportował pierwszy miliard gazociągu z Rosji. Podkreślił, że Turcja ma teraz metrów sześciennych gazu. Około 54 proc. surowca infrastrukturę pozwalającą stać się jej ważnym hubem trafiło na turecki rynek, zaś 46 proc. na granicę gazowym. Przeszedł od TurkStream do pochwał turecko-bułgarską. Prezes Gazpromu Aleksiej Miller dla TANAP (Gazociąg Transanatolijski), którym oświadczył, że dostawy przez TurkStream pokrywają sprowadzany jest do Turcji gaz z Azerbejdżanu. zobowiązania wynikające ze wszystkich kontraktów TANAP Erdogan otworzył pod koniec listopada spółki z odbiorcami w Bułgarii, Grecji i Północnej 2019 wspólnie z prezydentem Ilhamem Alijewem. Macedonii, jak też wszystkie zobowiązania, które Stojąc później obok Putina, Erdogan zapowiedział, realizowano dotychczas korytarzem transbałkańskim. że TANAP wkrótce zwiększy transport gazu z 16 Z kolei dyrektor wykonawczy spółki Bułgartransgaz mld do 31 mld m³ rocznie. Czyli niemal tyle samo, co Władimir Malinow oznajmił, że rosyjski gaz wynieść ma import rosyjskiego gazu via TurkStream. dostarczany przez TurkStream, już trafił do Grecji Realizacja nowego gazociągu wcale nie jest takim i Północnej Macedonii. Na rynek bułgarski gaz triumfem Rosji, jak próbuje to przedstawiać Kreml. dostarczany jest do nowego punktu wejścia do Faktycznie mamy do czynienia z zamianą jednego systemu Strandża-2 na granicy z Turcją. Jednocześnie kraju tranzytowego na drugi. To nie eliminuje zupełnie wstrzymane zostały dostawy przez Gazociąg wszystkich zagrożeń. Turcja może w przyszłości być Transbałkański, który biegnie z Ukrainy do Turcji bardziej nieprzewidywalnym partnerem dla Rosji niż przez Rumunię i Bułgarię. Szef Bułgartransgazu Ukraina. Choćby dlatego, że w swej polityce – także zastrzegł jednak, że system bułgarski jest gotów w kwestiach energetycznych – nie musi się liczyć ze przyjąć surowiec dostarczany tym szlakiem w razie zdaniem UE tak, jak Ukraina. W sytuacjach kryzysów konieczności.14 gazowych na linii Moskwa-Kijów, naciski europejskie, także na stronę ukraińską, miały swoje znaczenie. Turcja należy do najważniejszych importerów Takich narzędzi presji europejscy odbiorcy wobec rosyjskiego gazu. Poziom dostaw wzrósł z 18 mld Turcji nie mają. m³ w 2010 roku do 26 mld m³ 2011 roku i odtąd utrzymywał się na poziomie 25–27 mld m³ rocznie. Należy pamiętać, że przepustowość TurkStream Two W 2017 roku wielkość dostaw osiągnęła poziom (15,75 mld m³) to zaledwie jedna czwarta tych ilości 28,6 mld m³, w 2018 roku 23,6 mld m³. W 2019 rosyjskiego gazu, które miały trafiać na Bałkany roku było 24 mld m³. Dwie trzecie tego surowca są poprzez South Stream. TurkStream nie pozwoli dostarczane bezpośrednio z Rosji do Turcji poprzez Gazpromowi zalać tej części Europy rosyjskim gazem.
13 2020-01-09 17:19 Kijów (Media/PAP) Dochody Ukrainy spadną o 450 mln USD z powodu Tureckiego Potoku 14 https://warsawinstitute.org/bulgaria-weak-link-russias-turkstream-gas-pipeline/ 15 https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2020/01/turkey-russia-turkstream-pipeline.html
20 New Direction Krzysztof Kamiński
To oznacza ograniczoną zdolność kontrolowania popierany przez UE i USA Gazociąg Transadriatycki rynków w Europie Południowo-Wschodniej i zmniejsza (TAP) mający dostarczać azerbejdżański gaz przez potencjał rywalizacji z rurociągami wchodzącymi Turcję do Grecji, Albanii i Włoch. Początkowa w skład Południowego Korytarza Gazowego (SGC) przepustowość 10 mld m³ ma być w przyszłości łączącego Azerbejdżan z Europą, czy z importem podwojona do ponad 20 mld m³. Co gorsza LNG. Oprócz wprowadzenia za pomocą TurkStream dla Gazpromu, UE może utrudnić Gazpromowi surowca na rynki Serbii, Bułgarii czy Węgier, używanie pełnej przepustowości TurkStream Two. Rosja penetruje też sektor gazowy na Bałkanach Zgodnie z unijną dyrektywą gazową, połowa mocy inwestując w lokalne spółki energetyczne i wspierając przesyłowych gazociągu musi być zarezerwowana projekty energetyczne (np. nowe magazyny gazu dla alternatywnych dostawców. Jesienna decyzja w Chorwacji). Celem Moskwy jest uczynienie mniej Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości dochodowym projektów Southern Gas Corridor ograniczająca użytkowanie przez Gazprom i TANAP. Południowy Korytarz Gazowy (SGC) ma gazociągu OPAL w Niemczech do 50 proc. może być dostarczać 16 mld m³ z Azerbejdżanu: sześć na rynek precedensem dla Bułgarii. Pomimo wysiłków Sofii turecki, dziesięć na Bałkany i do Włoch. Obecnie więc i Belgradu by zbudować konieczną infrastrukturę SGC nie stanowi realnego zagrożenia dla rosyjskiej dla tranzytu rosyjskiego gazu do Europy, Gazprom pozycji na rynkach południowo-wschodniej Europy. może być zmuszony dostarczać nie więcej niż 7,5 Ale w przyszłości może nawet podwoić dostawy, mld m³ przez tak oczekiwany Bałkański Hub Gazowy. po uruchomieniu dodatkowych zasobów ze złoża Premierowi Bułgarii Bojko Borysowowi nie udało się Shah Deniz i/lub po połączeniu z Turkmenistanem zapewnić wyłączenia tego hubu z unijnych regulacji (Gazociąg Transkaspijski). Uruchomiony został już gazowych. Gazociąg Transanatolijski, a w 2020 roku ruszyć ma
newdirection.online @europeanreform 21 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji.
Rosji zależy na jak najszybszym zwiększeniu dostaw my szukamy alternatywnej dywersyfikacji – mówił gazu na Bałkany, by wyprzedzić konkurentów Borisow i dodał, że w przyszłym roku Bułgaria będzie i zamknąć lokalne rynki dla alternatywnych otrzymywać gaz z innych źródeł niż rosyjskie. dostawców. Możliwości eksportowe Rosji w TurkStream ogranicza sytuacja w Bułgarii, gdzie Premier podkreślił, że w odróżnieniu od Serbii, Rosji opóźnia się budowa połączenia gazowego z Serbią. i Turcji, Bułgaria przestrzega unijnych procedur Putin wyraźnie traci cierpliwość do Sofii i ma i dlatego doszło do opóźnienia. Przyznał jednocześnie, pretensje, że nie dokończyła swojej części projektu że budowę rozpoczęto później niż zakładano. na czas. Oskarżył nawet Bułgarię o opóźnianie Borysow wyraził też przypuszczenie, że informacje realizacji TurkStream na jej terytorium i ostrzegł, Putina o stanie projektu na bułgarskim terytorium są że Moskwa może znaleźć alternatywne drogi dla już przestarzałe. Podkreślił, że budowa idzie szybko. dostaw gazu na Bałkany. Przetarg na budowę - Już mamy 150 km, na których instalowane są rury – bułgarskiego odcinka TurkStream Two ogłoszono podkreślił. Poinformował też, że Putin jest zaproszony w lutym 2019 roku. 474-kilometrowa nitka gazociągu do złożenia wizyty w Bułgarii, gdzie „na własne oczy miała wejść do eksploatacji w styczniu 2020 r. zobaczy, w jakim tempem budowany jest TurkStream”. Jednak ze względu na prawne spory ubiegających Z tezą, że rosyjski prezydent jest źle poinformowany się o kontrakt podmiotów, umowę z saudyjskim o postępach na budowie gazociągu, wystąpił także inwestorem - konsorcjum Arkad - o wartości 1,1 mld rządowy ekspert ds. energetyki, prof. Atanas Tasew. euro, podpisano dopiero we wrześniu 2019 roku, Tłumaczył on, że opóźnienie jej rozpoczęcia było a budowę rozpoczęto w październiku 2019 roku. spowodowane kwestiami proceduralnymi, za które Zgodnie z umową inwestor ma 615 dni na ułożenie odpowiada rosyjski uczestnik przetargu.16 gazociągu prowadzącego od granicy Bułgarii z Turcją do granicy Bułgarii z Serbią i umożliwiającego tranzyt Paradoksalnie, mimo TurkStream, Bułgaria będzie gazu płynącego TurkStream przez Morze Czarne za jakiś czas mniej zależna od rosyjskiego gazu, niż do Serbii i dalej do Europy Środkowej. W ciągu obecnie. Podobnie jak we wspomnianym wcześniej pierwszych 250 dni inwestor powinien zbudować 308 przypadku Turcji, nowy gazociąg z Rosji ma być km bułgarskiego odcinka, a do końca terminu – dwie tylko jednym z kierunków dostaw, zaś Sofia ma tłocznie i prowadzące do nich nitki. Balkan Stream, ambicje budowy Bałkańskiego Hubu Gazowego. czyli bułgarskie przedłużenie TurkStream nie ruszy Widząc krytykę rosyjską, licząc się z działaniami więc wcześniej niż w połowie 2020 r. Premier Bułgarii UE ograniczającymi możliwości tranzytowej nitki Bojko Borysow odrzuca zarzuty prezydenta Rosji TurkStream oraz biorąc pod uwagę negatywne Władimira Putina, że Sofia celowo opóźnia budowę stanowisko Stanów Zjednoczonych wobec rosyjskiego odnogi TurkStream na swoim terytorium i jego gazociągu (a należy zauważyć, że w ostatnim ostrzeżenie, że Rosja może znaleźć alternatywne roku wyraźnie zintensyfikowała się współpraca warianty dostaw gazu na południe Europy. Waszyngtonu z Sofią), premier Borysow podejmuje W wywiadzie dla komercyjnej telewizji BTV Borysow kroki mające na celu dywersyfikację dostaw gazu podkreślił, że Bułgaria nie opóźnia budowy i pracuje do Bułgarii. Bruksela już zapowiedziała, że projekt szybko. - Z pewnością Rosji z czysto politycznego Bałkańskiego Hubu Gazowego będzie zaaprobowany, punktu widzenia nie jest przyjemnie, że Bułgaria tylko jeśli Bułgaria będzie mogła zapewnić dostawy jest tak lojalnym i silnym członkiem NATO i UE – gazu z trzech różnych źródeł. Dlatego, obok oświadczył. Jego zdaniem Putin reaguje nerwowo, TurkStream, Sofia w swej gazowej strategii jako ponieważ - z jednej strony - Bułgaria szuka dróg źródła surowca wymienia jeszcze własną produkcję rzeczywistej dywersyfikacji dostaw gazu, a z drugiej i import via Południowy Korytarz Gazowy. Po latach - reaguje twardo na szpiegowskie afery z rosyjskim opóźnień, w maju 2019 roku, ostatecznie ruszyły wywiadem w roli głównej, które wprowadziły prace nad gazowym interkonektorem Bułgaria- poważne napięcie do stosunków Sofii z Moskwą. Grecja. Transgraniczny gazociąg o długości 182 km, - Każdy ma prawo szukać alternatywnych tras, dostarczający azerbejdżański gaz, ma być gotowy
16 2019-12-04 19:17 Sofia (PAP) Bułgaria/ Ostra reakcja premiera na zarzuty Putina o opóźnianie budowy Tureckiego Potoku
22 New Direction Krzysztof Kamiński w 2020 r. Moce przepustowe mają wynieść 3 mld m³, drugiej połowie 2020 roku. Niewątpliwie duży wpływ a w przyszłości, po instalacji stacji kompresorowej, do na obecną politykę rządu Bułgarii w obszarach walki 5 mld m³. Dodatkowo Bułgaria zdecydowała o zakupie z wpływami rosyjskimi, nie tylko energetycznymi, ma 20 proc. udziałów w pływającym magazynie LNG stanowisko USA. Stany Zjednoczone sprzeciwiają się i terminalu regazyfikującym w Alexandropoulos drugiej nitce Tureckiego Potoku, przeznaczonej do (Grecja). Terminal ma przyjmować gaz z USA eksportu rosyjskiego gazu przez Bułgarię do Europy i Kataru.17 Warto zauważyć, że importująca dotąd Południowo-Wschodniej - oświadczył 10 stycznia niemal cały gaz z Rosji Bułgaria w 2018 roku 2020 roku w wywiadzie dla bułgarskiego radia sprowadziła pierwszą dostawę LNG z USA (poprzez zastępca sekretarza stanu USA ds. politycznych David Grecję). Hale.18 Zdaniem Stanów Zjednoczonych ta nitka jest geostrategicznym projektem Rosji mającym polityczne Sytuację może skomplikować polityczny kryzys na przeznaczenie - powiedział Hale. - Zdajemy sobie linii Sofia-Moskwa. Skandale szpiegowskie na jesieni sprawę, że energetyczne bezpieczeństwo jest bardzo 2019 roku okazały się być dopiero początkiem ostrego ważne dla Europy i rozumiemy, że gdy nasi sojusznicy konfliktu. Wynika on z podjęcia przez rząd bułgarski, mają pewny dostęp do źródeł energii są silniejszymi i prokuraturę i służby zdecydowanej walki z wpływami wiarygodniejszymi sojusznikami. (…) Problemem jest wywiadu rosyjskiego w Bułgarii. Nie można mieć to, że Moskwa ma inne poglądy. Moskwa wykorzystuje wątpliwości, że Sofia poszła na wojnę z rosyjskimi źródła energetyczne jako instrument polityczny, za szpiegami – przez lata bezkarnie operującymi w pomocą którego oddziałuje, by podzielić Europę. Bułgarii – pod naciskiem USA. W styczniu 2020 roku Nord Stream 2 i druga nitka Tureckiego Potoku są nastąpiła nowa faza ofensywy przeciwko rosyjskiemu problemem, ponieważ nie gwarantują energetycznej wywiadowi. Sofia wyrzuciła kolejnych dwóch rosyjskich dywersyfikacji w Europie. One destabilizują Ukrainę, dyplomatów prowadzących działalność szpiegowską ponieważ Rosja wykorzystuje możliwość ominięcia oraz postawiła trzem agentom GRU zarzuty usiłowania tego kraju – mówił. - Uważamy, że oba te gazociągi zabójstwa bułgarskiego biznesmena w 2015 roku dają Rosji dodatkowy środek nacisku na Europę i (operacja przypominała późniejszy zamach na sprzyjają niestabilności – dodał Hale. Skripala w Wielkiej Brytanii). Wraz z pogorszeniem relacji politycznych z Moskwą rząd bułgarski dąży Mniej problemów i obaw niż z Turcją i Bułgarią, do zmniejszenia zależności od rosyjskiego gazu – Rosja ma z dwoma innymi głównymi uczestnikami mimo udziału w projekcie TurkStream. Bułgaria do TurkStream, czyli Serbią i Węgrami. Zwłaszcza końca bieżącego roku znacząco ograniczy import w przypadku tego pierwszego kraju, który nie rosyjskiego gazu ziemnego – poinformowała 28 należy do UE i NATO, a w ostatnim czasie coraz stycznia 2020 roku minister energetyki Temenużka mocniej wiąże się z Rosją – pod kątem politycznym, Petkowa. - Kierunek dostaw gazu ziemnego do militarnym i gospodarczym. Ściślejsze związanie Bułgarii znacząco się zmieni i udział rosyjskiego Serbii infrastrukturą i dostawami gazu wpisuje się surowca spadnie z obecnych 85 proc. do około 50 w strategię przekształcania tego bałkańskiego proc. - zapowiedziała Petkowa podczas wizyty w kraju w wysunięty bastion rosyjskich wpływów Stanach Zjednoczonych. Obecnie import rosyjskiego geopolitycznych, utrudniający rozszerzanie UE gazu przez Bułgarię wynosi ok. 3 mld m³ rocznie, i NATO na Bałkany Zachodnie. Potwierdziła to podczas gdy w przyszłości około połowa tej ilości wizyta prezydenta Aleksandara Vucicia w Soczi będzie pochodzić z Azerbejdżanu, a dodatkowo z USA na początku grudnia 2019. Serbia w najbliższych Bułgaria będzie sprowadzać skroplony gaz ziemny. tygodniach zakończy układanie na swym Bułgaria otrzymała pierwsze dostawy amerykańskiego terytorium gazociągu będącego przedłużeniem gazu poprzez Grecję w marcu 2019 r. Dostawy z budowanego przez Rosję gazociągu Turecki Azerbejdżanu będą realizowane przez budowany Potok - poinformował po rozmowach z serbskim obecnie interkonektor Komotini–Stara Zagora. Budowa przywódcą prezydent Rosji Władimir Putin. - Serbia rozpoczęła się w maju 2019 r. i ma się zakończyć w dołączyła do budowy systemu przesyłu gazu,
17 https://jamestown.org/program/turkstream-triumph-or-failure-for-russia/ 18 Departament Stanu: USA sprzeciwiają się drugiej nitce Tureckiego Potoku, PAP, 10.01.2020
newdirection.online @europeanreform 23 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji. będącego przedłużeniem gazociągu TurkStream. problemu, bo według planów do Europy Zachodniej W najbliższych dniach zakończy się układanie rur doprowadzony zostanie gazociąg o dużo większej na terytorium Serbii - powiedział Putin na konferencji przepustowości (miał oczywiście na myśli Nord prasowej po rozmowach w Soczi. Jak relacjonował, Stream 2). Zaznaczył, że krytykowanie Węgier serbski odcinek gazociągu od granicy z Bułgarią w tej sprawie uważa za stosowanie podwójnych do Węgier jest gotów w 85 procentach. Okazało standardów.21 Jeśli chodzi o Budapeszt, to widać, się, że doniesienia pojawiające się parę miesięcy że za linię obrony swojego akcesu do rosyjskiego wcześniej o tym, że serbski odcinek gazociągu projektu przyjął podkreślanie nierównego traktowania może być gotów dopiero w połowie 2020 roku, były członków UE. Węgierski minister spraw zagranicznych mocno przesadzone. Putin wyjaśnił także, że zapadły oskarżył Komisję Europejską o stosowanie ustalenia o zwiększeniu pojemności znajdujących się podwójnych standardów wobec rosyjskich projektów w Serbii podziemnych magazynów gazu do 2 mld gazociągowych dedykowanych Europie. - Mamy m³.19 Deklaracje prezydentów Rosji i Serbii z Soczi wrażenie, że projekt South Stream, który był korzystny potwierdziły się. 1 stycznia 2020 roku szef Srbijagas, dla małych państw członkowskich UE został wycofany, Dusan Bajatovic ogłosił, że prace konstrukcyjne ze względu na to, że kraje te nie są tak wpływowe liczącego na terytorium Serbii 400 km odcinka jak Niemcy – powiedział Peter Szijjarto w wywiadzie gazociągu zostały ukończone.20 Serbski odcinek dla Rossija 24. - Głównym argumentem krytyków TurkStream Two, określany mianem Serbian Stream South Stream było to, że będzie on omijał Ukrainę. (Srpski tok) zaczyna się niedaleko miejscowości Nord Stream 2 również ominie Ukrainę, jednak nie Zajecar na granicy z Bułgarią i biegnie przez Serbię od południa, a od północy. Nie ma żadnej różnicy do granicy z Węgrami. Planowana jest też odnoga pomiędzy tymi projektami w tej kwestii, to bardzo z Belgradu do Republiki Serbskiej wchodzącej dobry przykład stosowania podwójnych standardów w skład Bośni i Hercegowiny. Co więcej, Serbowie w Unii Europejskiej – mówił Szijjarto. Podczas wizyty zainteresowani są udziałem w budowie bułgarskiego w Budapeszcie w październiku 2019 roku Putin odcinka TurkStream, bo chcą przyspieszenia prac. powiedział, że Rosja z zadowoleniem przyjmie udział Poinformował o tym 27 stycznia 2020 roku szef Węgier w projekcie TurkStream. Na konferencji Srbijagas Dusan Bajatovic. prasowej z premierem Wiktorem Orbanem rosyjski prezydent zaznaczył, że dla Węgier udział Na końcu bałkańskiej nitki TurkStream leżą Węgry. w tym projekcie jest interesujący pod względem Na ich terytorium kończący się gazociąg liczy zapewnienia im bezpieczeństwa energetycznego zaledwie 15 km długości. Najważniejsze dla Rosji i zwiększenia ich roli w energetyce europejskiej. Putin było jednak doprowadzenie magistrali do kraju, który zapowiedział, że już na początku 2020 roku można prowadzi przychylną Putinowi politykę, a zarazem byłoby rozpocząć prace nad układaniem magistrali leży w Europie Środkowej i graniczy z Austrią. Krajem na terytorium Węgier. Orban przekonywał, że dla z hubem gazowym Baumgarten. Ambicją Moskwy jego kraju jest ważne, by „gaz docierał na terytorium jest doprowadzenie do sytuacji, w której w tym Węgier z różnych kierunków” i w ten sposób Węgry właśnie hubie spotkają się surowiec dostarczany „nie będą narażone”, jeśli chodzi o sferę dostaw. z północy gazociągami Nord Stream i Nord Stream W marcu 2019 roku Węgry otrzymały od Gazpromu 2 oraz z południa gazociągiem TurkStream. Choć gwarancję zaopatrzenia w gaz po 2019 roku w listopadzie 2018 roku ówczesny sekretarz niezależnie od losów porozumienia między Rosją energii USA Rick Perry apelował w Budapeszcie i Ukrainą o tranzycie rosyjskiego surowca. Węgry, do Węgier i ich sąsiadów o rezygnację z rosyjskich które obecnie sprowadzają gaz z Rosji m.in. przez gazociągów, które służą Moskwie do umocnienia Ukrainę, mogą otrzymać część surowca również inną wpływów w Europie Środkowej i Wschodniej. drogą - przez Austrię. W czerwcu 2019 roku Moskwa Jego apele nie odniosły skutku. Zresztą węgierski i Budapeszt porozumiały się w sprawie dodatkowych minister spraw zagranicznych Peter Szijjarto dostaw 2 mld m³ w 2019 roku i dalszych 2 mld m³ odpowiedział wtedy, że dociągnięcie TurkStream w 2020 roku poprzez terytorium Austrii.22 będzie dla Węgier korzystne i nie może to stanowić
19 2019-12-04 16:36 Moskwa (PAP) Putin: Serbia wkrótce ukończy przedłużenie gazociągu Turecki Potok 20 https://www.jpm.rs/the-construction-of-turkish-stream-gas-pipeline-serbias-section-has-been-completed/ 21 2018-11-13 22:48 Budapeszt (PAP), Perry apeluje do Węgier i sąsiadów o rezygnację z rosyjskich gazociągów 22 2019-10-30 21:04 Budapeszt (PAP) Putin: Rosja z zadowoleniem przyjmie udział Węgier w Tureckim Potoku
24 New Direction Krzysztof Kamiński
Szef węgierskiej dyplomacji Peter Szijjarto mówił kupować gaz z kierunku zachodniego przez Austrię, podczas wizyty w Rosji w grudniu 2019 roku, gdzie surowiec dociera z południa, np. z Afryki że TurkStream to najbardziej realny sposób Północnej. Dodał, że na rynek europejski znaczne dywersyfikacji dostaw nośników energetycznych ilości gazu docierają jeszcze z Norwegii. Kaderjak na Węgry. - Mamy nadzieję, że pod koniec 2021 oznajmił, że alternatywą może być dostawa gazu roku 9,8 mld metrów sześciennych gazu będzie skroplonego, który mógłby docierać na rynek docierać na Węgry z kierunku południowego – europejski przez kilka terminali, a Węgry mogłyby go powiedział Szijjarto. Gaz za pośrednictwem gazociągu kupować bezpośrednio z terminalu LNG powstającego TurkStream może dotrzeć na Węgry pod koniec 2021 w Chorwacji. Szijjarto wspominał m.in. o szansie lub na początku 2022 roku – ocenił 27 stycznia 2020 wiążącej się ze zbudowaniem terminalu LNG roku wiceminister ds. innowacji i technologii Węgier na chorwackiej wyspie Krk (mówił o intencji zakupu Peter Kaderjak. Zużycie gazu na Węgrzech wynosi przez Węgry 25% udziałów w projekcie), dostawach około 10 mld m³ rocznie, a dostawcą tego surowca z Azerbejdżanu czy z rumuńskich złóż gazu na Morzu jest w większości Rosja. Władze w Budapeszcie Czarnym. Na razie jednak plany te nie zostały podkreślają jednak konieczność dywersyfikacji zrealizowane. dostaw. Według Kaderjaka Węgrzy mogą obecnie
newdirection.online @europeanreform 25 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji.
26 New Direction Krzysztof Kamiński
4 FRONT PÓŁNOCNY: NORD STREAM 2
omysł stworzenia Gazociągu Gazprom nigdy nie kierował się kalkulacjami czysto Północnoeuropejskiego (GPE), który później miał ekonomicznymi. Zawsze było to – na pierwszym miejscu Puzyskać ostatecznie nazwę Nord Stream, zrodził się – narzędzie polityki państwa rosyjskiego. w resorcie energii Federacji Rosyjskiej jeszcze w latach 90. XX w. Chodziło o stworzenie alternatywnego szlaku Celem budowy gazociągu Nord Stream 2 było przesyłowego, dającego gwarancję utrzymania eksportu podwojenie mocy przepustowych gazowej magistrali do Niemiec niezależnie od sytuacji na Ukrainie. Nord łączącej Rosję i Niemcy, biegnącej dnem Bałtyku. Stream został oddany do użytku 8 listopada 2011 roku W 2017 roku eksport rosyjskiego gazu do UE wzrósł (pierwsza nitka) oraz 8 października 2012 roku (druga o 8,4 proc. (w porównaniu do 2016 roku) i sięgnął 194,4 nitka) – łącznie moce przesyłowe wynoszą 55 mld m³ mld m³. Oznaczało to zwiększenie udziału w rynku gazu rocznie. Pomysł podwojenia możliwości eksportu unijnym z 33,1 proc. do 34,7 proc. Nord Stream 2 – gazu do Niemiec przez Bałtyk pojawił się już w 2011 roku. którego koszty budowy szacuje się na 9,5 mld euro W założeniu miał to być siostrzany projekt Nord Stream, – pozwoli podwoić przepustowość magistrali bałtyckiej z taką samą przepustowością, tym samym końcem z 55 mld m³ do 110 mld m³. Ale wcale nie oznacza to odcinka morskiego (niemiecki Greifswald), tylko z innym nagłego wzrostu eksportu gazu rosyjskiego do UE. początkiem (Ust-Ługa na południe od St. Petersburga, Powód jest prosty: Rosja w najbliższym okresie nie a nie Wyborg na północy). Już w 2015 roku okazało będzie miała nowych źródeł surowca dla Europy. To się, że zasadność ekonomiczna budowy magistrali stoi oznacza, że gaz pompowany dwiema nowym nitkami pod znakiem zapytania. Teraz jest to oczywiste. Zdaniem gazociągu bałtyckiego nie popłynie inną trasą eksportu, analityków banku inwestycyjnego Sberbank CIB koszty już istniejącą. W projekcie Nord Stream 2, podobnie jak poniesione w związku z inwestycją mogą się zwrócić w przypadku Nord Stream, chodzi o uniezależnienie dopiero po ok. 20 latach eksploatacji na poziomie co się Rosji od tranzytu gazu przez Ukrainę w warunkach najmniej 60 proc. (autorzy raportu wkrótce po jego rosnącej konsumpcji tego surowca w Europie. publikacji stracili pracę). Jednak projekt kontynuowano. Doświadczenie dwóch kryzysów gazowych z 2006 Nord Stream 2 jest bowiem przede wszystkim projektem roku i 2009 roku uświadomiło rosyjskim decydentom, politycznym. Sprzecznym z podstawowymi zasadami że jest to konieczne, aby utrzymać możliwość UE i europejską solidarnością. Kanclerz Angela Merkel prowadzenia polityki zarządzania przez kryzys i niemiecki rząd popierają projekt pomimo protestów w regionie, bez generowania kosztów dla rosyjskiej części krajów UE i NATO, obiekcji Komisji Europejskiej gospodarki w postaci spadku eksportu do Europy i świadomości negatywnych skutków dla Ukrainy. Zachodniej. Na początku kwietnia 2018 roku ówczesny
newdirection.online @europeanreform 27 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji. prezydent Ukrainy Petro Poroszenko w wywiadzie przez Polskę. Na zwiększeniu importu gazu z Rosji dla „Handelsblatt” wezwał niemieckich polityków do Niemiec dzięki budowie Nord Stream 2 zarobią i biznesmenów do zmiany podejścia do Nord Stream 2, i prywatne koncerny, i budżet federalny (opłaty mówiąc, że gazociąg będzie „łapówką dla Niemiec od tranzytowe i podatki). Niemcy chcą być gazowym Rosji w zamian za lojalność”. Niemcy wspierają Nord hubem (centrum magazynowania i obrotu surowcem) Stream 2 bo uważają, że zakup gazu bezpośrednio od już nie tylko dla Europy Zachodniej, ale też Środkowej. Rosji wyjdzie taniej, niż inne alternatywne źródła. Co Wcześniej przygotowano odpowiednią infrastrukturę, więcej, w przeciwieństwie do krajów leżących między przede wszystkim gazociągi OPAL i NEL (szykowany Niemcami a Rosją, wzrost importu rosyjskiego gazu nie jest też EUGAL) oraz wielkie magazyny Rehden doprowadzi do znacznego uzależnienia od Moskwy, i Jemgum. Mimo oporów Komisji Europejskiej, władze bo niemiecki rynek energetyczny jest wystarczająco niemieckie pozwoliły Gazpromowi na rozbudowę zdywersyfikowany. Udział rosyjskiego gazu w imporcie tego systemu rozprowadzania gazu dostarczanego niemieckim nie jest tak duży, jak na Słowacji, w Estonii przez Bałtyk poprzez spółki joint venture Rosjan czy w Finlandii. W finansowaniu projektu Nord Stream z niemieckimi firmami. Najwięcej takich transakcji 2 uczestniczą niemieckie Uniper i Wintershall (jak też miało miejsce w latach 2013 i 2014. Budowa Nord brytyjsko-holenderski Shell, austriacki ÖMV i francuska Stream 2 doprowadzi do częściowego ograniczenia Engie). Nord Stream 2 jest dla nich korzystny biznesowo. lub – w dalszej perspektywie – nawet całkowitego Gazprom oferuje nie tylko niskie ceny, ale też pokrywa wstrzymania dostaw rosyjskiego gazu przez szlak większość kosztów budowy. biegnący przez Ukrainę, który w przypadku Czech, Słowacji i Węgier jest istotnym, a w przypadku Projekt uderza w fundamenty energetycznej Rumunii, Bułgarii, Serbii, Bośni i Hercegowiny oraz polityki UE, ale Berlin się tym nie przejmuje. Liczy Macedonii Północnej jedynym obecnie szlakiem się narodowy interes Niemiec. Rząd Angeli Merkel dostaw rosyjskiego surowca. Przekierowanie konsekwentnie go realizuje, a dla protestujących większości dostaw konkurencyjnego cenowo krajów i wobec krytycznych głosów z Brukseli rosyjskiego surowca do Niemiec (oraz ewentualnie ma wygodne tłumaczenie: to komercyjny projekt Austrii) wzmocni rolę tamtejszego rynku gazu prywatnych firm. Choć przecież państwo ma spore w UE. Zintensyfikuje to tendencje do integracji udziały w niemieckich udziałowcach konsorcjum, rynków gazowych Europy Środkowej i Południowo- a bez różnych zezwoleń administracyjnych projekt Wschodniej z rynkiem niemieckim i austriackim. nie ruszyłby z miejsca. Berlin od początku gotów był Większe nasycenie rynków surowcem z Rosji może twardo bronić projektu, także przed krytyką Brukseli. też skomplikować plany dywersyfikacji źródeł dostaw Swego czasu w Moskwie ówczesny wicekanclerz gazu w regionie. i lider SPD Sigmar Gabriel stwierdził podczas rozmowy z Władimirem Putinem, że ta inwestycja ma Przez długi czas wydawało się, że Rosja i Niemcy nie „strategiczny charakter dla Niemiec”. Zapowiedział będą miały żadnych problemów z realizacją projektu ostrą walkę z Komisją Europejską w tej sprawie: Nord Stream 2. Choć członkowie UE przeciwni „Realizacja projektu to nie tylko nasz interes, ale także gazociągowi bardzo liczyli na pomoc Brukseli, ta innych państw. W efekcie najważniejszą rzeczą jest okazała się iluzoryczna. Biurokraci unijni mocniej pozostawienie zagadnień prawnych z nim związanych zaczęli się angażować w sprawę w momencie, w gestii władz niemieckich. Jeśli tak zrobimy, możemy gdy projekt był już biznesowo rozpędzony. ograniczyć interwencje z zewnątrz”. To nie kalkulacje Jeśli były jakieś potencjalne problemy, Rosjanie polityczne (obawa przed nieobliczalnymi skutkami szybko je rozwiązywali – jak choćby pomysł, żeby krachu reżimu Putina), ani bogata tradycja sojuszów zachodnie koncerny nie były jednak bezpośrednimi z Rosją, lecz żądza zysku jest głównym powodem udziałowcami budowy, ale jedynie dołożyły się polityki Berlina wobec Moskwy. Putin doskonale o tym do jej finansowania w 50 proc. (umowa z kwietnia wie. Już w 2006 r. publicznie oferował Niemcom 2017 roku). We wrześniu 2018 roku rozpoczęło się status centrum dystrybucji rosyjskiego gazu w Europie układanie gazociągu na dnie Morza Bałtyckiego. Plan Zachodniej. Tylko że wtedy planowano rozwój przewidywał zakończenie budowy i otwarcie gazowej wielkiego złoża Sztokmanowskiego. Dziś ten projekt magistrali do końca 2020 roku. Wydaje się jednak, jest zarzucony, więc siłą rzeczy zwiększanie eksportu że Moskwa i Berlin nie dostrzegły wystarczająco do Niemiec musi oznaczać zmniejszanie tranzytu wcześnie zagrożenia z zupełnie innej strony – przez Ukrainę, ale też np. gazociąg Jamał, a więc po dwóch kadencjach Baracka Obamy zmieniło
28 New Direction Krzysztof Kamiński się bowiem diametralnie podejście amerykańskiej Jak wiadomo, objęcie rządów w Białym Domu przez administracji do rosyjskiej ekspansji gazociągowej Donalda Trumpa początkowo zostało odebrane w Europie. Wcześniej, za prezydentury George’a W. w Moskwie niemal z entuzjazmem. Z czasem okazało Busha, administracja USA ostro krytykowała plany się, że nowego resetu nie będzie, a prezydent USA gazociągów omijających Ukrainę. Zwracała uwagę, jest twardym graczem. To Trump zaczął publicznie że osłabi to politycznie Europę Środkową i Wschodnią krytykować Nord Stream 2, podkreślając, że w ten (choćby poprzez pozbawienie Ukrainy, Białorusi sposób Niemcy będą finansować zbrojenia rosyjskie, czy Polski statusu kraju tranzytowego) i uzależni w sytuacji gdy sami za mało wydają na armię. energetycznie całą Europę od Gazpromu. Jeszcze Po słowach dość szybko przyszły czyny. W Kongresie pod koniec kadencji Busha Michael Wood, ówczesny zaczęły pojawiać się projekty sankcji uderzających ambasador USA w Szwecji, wzywał Sztokholm do w Nord Stream 2, a administracja (z sekretarzem „twardego stanowiska” wobec Nord Stream, pisząc energii Rickiem Perrym na czele) mocno na łamach prasy o „ekskluzywnym porozumieniu zaangażowała się w pomoc Europie Środkowej między Niemcami a Rosją” w czasie, gdy Europa i Wschodniej w dywersyfikacji źródeł gazu. Oczywiście powinna zacieśniać wspólną politykę energetyczną. nie da się nie zauważyć, że zwalczanie rosyjskiego Administracja Obamy porzuciła tę retorykę. Polityka eksportu jest zbieżne z interesami amerykańskich resetu objęła też energetykę. Pierwszy oficjalny eksporterów LNG zwiększających stale dostawy przekaz w tej kwestii pojawił się w październiku do Europy. 2 sierpnia 2017 roku Donald Trump 2009 roku w Bukareszcie, gdzie specjalny wysłannik podpisał ustawę CAATSA (Countering America’s USA ds. energetyki w Eurazji Richard Morningstar Adversaries Through Sanctions Act), przewidującą oświadczył, że Ameryka chce bliższej współpracy używanie sankcji przeciwko m.in. Rosji. W marcu z Rosją także w kwestiach energetycznych w regionie 2018 rzeczniczka Departamentu Stanu USA Heather Morza Kaspijskiego i Czarnego. - Mam nadzieję, wierzę, Nauert wyraziła opinię, że Nord Stream 2 „może że zrobimy większy postęp. Chcielibyśmy widzieć podkopać ogólne bezpieczeństwo energetyczne więcej zaangażowania Rosji w różnych energetycznych i stabilność Europy i daje Rosji dodatkowe narzędzie kwestiach, w tym budowie nowych gazociągów nacisku na państwa Europy takie jak Ukraina. w tym regionie - tego rodzaju oświadczenia oznaczały Pamiętamy co Rosja zrobiła w przeszłości wobec zerwanie z polityką Busha, a nawet wcześniej Billa Ukrainy, zakręcając kurek gazociągu w środku Clintona, stawiającą na rozbudowę szlaków transportu zimy, przez co wiele ukraińskich rodzin nie miało węglowodorów z Azji Centralnej i Kaukazu do Europy ogrzewania, nie mogło przygotować posiłków. z pominięciem Rosji. W celu poprawy stosunków Naszym zdaniem jest to po prostu niegodziwe” – w Moskwą rząd Obamy wycofał się też z krytyki dwóch podkreśliła. Bardzo negatywna postawa Waszyngtonu projektów gazociągów z Rosji do Zachodniej Europy: wobec Nord Stream 2 (także osobiście Trumpa) nie Nord Stream i South Stream. Dyplomaci amerykańscy, przełożyła się jednak od razu na takie działania, które którzy wcześniej występowali przeciw Gazpromowi zahamowałyby projekt. Podjęte w marcu i kwietniu i oskarżali Rosję o używanie zasobów naturalnych jako 2018 roku przez USA kroki były niewystarczające. broni politycznej, zaczęli mówić o „zaangażowaniu” Chodzi o dodanie Aleksieja Millera do listy osób i „dialogu”. „Nie chcemy za bardzo upolityczniać objętych sankcjami zgodnie z ustawą CAATSA. dyskusji z Rosjanami na zasadzie „my kontra oni”. W połowie marca 39 senatorów USA wezwało Chcemy współpracować z Rosją konstruktywnie. Oni Departament Stanu i Departament Skarbu do są i będą ważnym graczem na światowych rynkach zastosowania sankcji wobec uczestników projektu energetycznych” – zapewniał Morningstar na łamach Nord Stream 2.23 W listopadzie 2018 roku sekretarz „The Wall Street Journal”. Rosjanie amerykańską energii USA Rick Perry apelował w Budapeszcie zmianę tonu, także na energetycznym froncie, witali do Węgier i ich sąsiadów o rezygnację z rosyjskich z zadowoleniem. - Moje wrażenie jest takie, że nowa gazociągów, które służą Moskwie do umocnienia administracja jest dużo bardziej konstruktywna - wpływów w Europie Środkowej i Wschodniej. mówił wiceszef Gazpromu Aleksandr Miedwiediew. We wrześniu 2019 Perry podpisał porozumienie Przez dłuższy czas Rosjanie mieli więc wolną rękę o rozbudowie infrastruktury i zabezpieczeniu dostaw w ekspansji gazowej w Europie. amerykańskiego LNG dla Polski i Ukrainy. Pierwszy transport LNG przeznaczony dla Ukrainy dotarł
23 https://warsawinstitute.org/ukraine-nord-stream-2-struggle-gas-transit/
newdirection.online @europeanreform 29 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji. do Świnoujścia w listopadzie 2019. W tym samym i TurkStream na dnie morskim na głębokości 30 miesiącu Donald Trump rozmawiał o zwiększeniu metrów poniżej poziomu morza i większej. Przewiduje eksportu amerykańskiego LNG do Bułgarii z jej się m.in. zamrożenie aktywów i zablokowanie premierem Borysowem. Tylko w 2019 roku w USA transakcji tych podmiotów oraz odmowę wiz pojawiło się osiem projektów przewidujących amerykańskich dla osób zaangażowanych w ww. nałożenie sankcji i restrykcji na rosyjskie podmioty działania.26 Zgodnie z zapisami NDAA, 60 dni prawne i osoby fizyczne. Jednym z najważniejszych, od wejścia ustawy w życie, Departament Stanu najboleśniejszych dla Rosji jest projekt ustawy i resort finansów muszą dostarczyć do Kongresu PEESA (Protecting Europe’s Energy Security Act)24 raport o spółkach, sądach i innych osobach oraz odnoszącej się do budowniczych i kontraktorów podmiotach zaangażowanych w budowę Nord Nord Stream 2. Projekt nie wszedł jednak ostatecznie Stream 2 i TurkStream. Później takie informacje mają w życie. Jego zapisy znalazły się za to w rozdziale być dostarczane co 90 dni.27 Sankcje amerykańskie LXXV ustawy NDAA (National Defense Authorization wobec Nord Streamu 2 stanowią zwieńczenie Act for 2020) podpisanej przez Trumpa 21 grudnia krytycznego stanowiska USA wobec rosyjskiego 2019.25 Zanim budżet obronny trafił na biurko projektu gazociągowego. Należy jednak zaznaczyć, prezydenta, w szybkim tempie przyjął go Kongres. że wprowadzono je dopiero po niemal dwóch latach 9 grudnia 2019 roku dokument przegłosowała Izba ostrej retoryki i gróźb ze strony amerykańskiej. Reprezentantów (377 głosów za, 48 przeciw), a 17 Sankcje wpisane do budżetu obronnego są też grudnia 2019 roku pozytywnie zaopiniował go Senat łagodniejsze od przepisów proponowanych wcześniej (86 głosów za, 8 przeciw). przez amerykańskich kongresmenów. Ale nawet takie środki wystarczyły, by zatrzymać sztandarowy Przepisy sankcyjne umieszczono w części dokumentu europejski projekt gazociągowy Rosji. Okazało zatytułowanej Protecting Europe’s Energy Security. się, że amerykańskie możliwości storpedowania Dotyczą one „dostaw niektórych statków służących strategicznego projektu rosyjskiego są bardzo do budowy niektórych rosyjskich rurociągów duże. Co pokazuje zresztą faktyczną gospodarczo- eksportowych” i wymierzone są w zagraniczne polityczną potęgę USA. Co więcej, jakiś czas podmioty, które świadomie sprzedały, wypożyczyły, później okazało się, że USA mogą wprowadzić dostarczyły statki lub ułatwiły (np. przez transakcje dodatkowe sankcje, gdyby Rosja chciała na własną finansowe) dostarczenie statków zaangażowanych rękę dokończyć rurociąg. Nowe retorsje miałyby w układnie rur dla gazociągów Nord Stream 2 być skierowane przeciwko europejskim inwestorom
24 https://www.congress.gov/bill/116th-congress/senate-bill/1441/text 25 https://www.armed-services.senate.gov/imo/media/doc/FY20%20NDAA%20Conference%20Summary%20_%20FINAL.pdf 26 https://www.osw.waw.pl/en/publikacje/analyses/2019-12-18/sanctions-against-nord-stream-2-us-defence-budget 27 https://www.ridl.io/en/america-versus-nord-stream-2/
30 New Direction Krzysztof Kamiński projektu lub firmom, które odbierałyby rosyjski gaz, układające rury już kilkukrotnie przerywały prace ze gdyby rurociąg kiedykolwiek powstał – wynikało względu na sztormy. Nie było też jasne, czy ulegną z ustaleń niemieckiego dziennika „Handelsblatt”. Czy zmianie warunki zgody środowiskowej na budowę spekulacje o nowych sankcjach są realne? Wydaje gazociągu w niemieckich wodach terytorialnych, o co się, że wszystko zależy od rozwoju politycznej wnioskował na początku września 2019 roku Nord sytuacji w USA. Jeśli atakowany za rzekome Stream 2 AG. Prace w wyłącznej strefie ekonomicznej sprzyjanie Moskwie Trump będzie chciał wykazać swą Niemiec (m.in. niezbędne połączenie odcinka niezależność, kolejne sankcje uderzające w Rosję są niemieckiego z duńskim) według wciąż obowiązującej bardzo prawdopodobne. zgody byłyby możliwe dopiero w okresie od 15 maja do 31 października. W związku z amerykańskimi restrykcjami (prezydent Trump podpisał ustawę 21 grudnia 2019) W efekcie Rosjanie przegrali wyścig z czasem. Gdy szwajcarsko-holenderska firma Allseas biorąca Allseas zaprzestała prac na wieść o podpisaniu przez udział w budowie Nord Stream 2 zawiadomiła, Trumpa ustawy zawierające sankcje wobec firm że wstrzymała w nocy z 20 na 21 grudnia 2019 r. budujących Nord Stream 2, gazociąg był zbudowany prace przy budowie rurociągu z powodu ryzyka w 93 proc. Do zakończenia budowy zostało 47 sankcji USA. Wycofała ona dwa specjalistyczne km pierwszej nitki i ok. 70 km drugiej nitki Nord statki Pioneering Spirit i Solitaire z obszaru budowy Stream 2. Na niemieckim brzegu jest już gotowa gazociągu w wodach duńskich i wystąpiła do USA lądowa infrastruktura dla przyjęcia rosyjskiego z wnioskiem o wskazówki i wyjaśnienia dotyczące gazu. Należy też pamiętać o finansowych stratach nowych przepisów.28 Pod koniec grudnia 2019 roku Rosjan. Allseas chwaliła się, że kontrakt na budowę spółka poinformowała, że nie planuje wznawiać Nord Stream 2 to największa taka umowa w historii prac przy jego budowie. Jeszcze przed podpisaniem spółki, jeśli chodzi o skalę projektu. Finansowo też przez prezydenta Trumpa ustawy zawierającej był to najpewniej rekord. Jakiego rzędu są to sumy, narzędzia sankcji, dwaj senatorowie Ted Cruz i Ron może świadczyć fakt, że zerwany kontrakt z włoskim Johnson wysłali do Allseas pismo, w którym grozili Saipem na budowę South Stream (Rosja musiała „krachem i fatalnymi prawnymi i ekonomicznymi wycofać się z projektu pod presją UE) przez Morze sankcjami” w przypadku ignorowania choćby Czarne kosztował ok. 1 mld euro. A przecież Nord przez dzień przez spółkę wprowadzonych przez Stream 2 jest cztery razy dłuższy.29 Pod Nord Stream administrację USA sankcji w ustawie budżetowej 2 budowany jest też liczący pół tysiąca kilometrów Pentagonu. Warto pamiętać, że w budowę Nord gazociąg EUGAL w Niemczech (3-4 mld dolarów). Stream 2 zaangażowane były też włoska Saipem Zwłoka w realizacji projektu i poważne wątpliwości co i rosyjska spółka Mieżregiontruboprowodstroj, ale do terminu jego ukończenia, to wymierne finansowe i tak lwia część prac przypadła na trzy statki Allseas: straty. Pioneering Spirit, Solitaire i Fortitude. Po tym, jak Dania w listopadzie 2019 roku zgodziła się na prace Oczywiście groźba amerykańskich sankcji konstrukcyjne w jej strefie ekonomicznej, statki i wstrzymanie budowy Nord Stream 2 nie należące do Allseas wznowiły układanie dwóch nitek spowodowały zmiany stanowiska ani Moskwy, Nord Stream 2 na dnie Bałtyku, w tempie 2-5 km ani Berlina. Również Unia Europejska potępiła dziennie. Nord Stream 2 AG przyspieszył realizację amerykańskie sankcje wobec firm zaangażowanych projektu w duńskiej wyłącznej strefie ekonomicznej. w budowę gazociągu. - Zasadniczo Unia Europejska Do realizacji był jeszcze około 100-kilometrowy sprzeciwia się nałożeniu sankcji na europejskie odcinek w wodach terytorialnych Danii oraz firmy prowadzące legalną działalność - oświadczył kilkanaście kilometrów w wodach niemieckich. rzecznik KE Stefan de Keersmaecker. Prezydent Rosji Potrzeba było na to od pięciu–sześciu tygodni i kanclerz Niemiec poparli ukończenie gazociągu. (według wcześniejszych, optymistycznych zapowiedzi Na konferencji prasowej po rozmowach, które odbyły strony rosyjskiej) do czterech miesięcy (według się 11 stycznia 2020 roku, Władimir Putin podkreślił, innych komentatorów). Utrzymaniu tempa prac nie że Moskwa ceni stanowisko Niemiec w sprawie tego sprzyjały warunki pogodowe na Bałtyku – statki gazociągu. Berlin mimo sankcji amerykańskich nadal
28 https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2019-12-23/niemcy-ostre-reakcje-na-sankcje-wobec-nord-streamu-2 29 https://carnegie.ru/commentary/80677
newdirection.online @europeanreform 31 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji. popiera Nord Stream 2 - powiedziała Angela Merkel. Rosjanie nie mają odpowiednich technologii Wyraziła opinię, że projekt należy doprowadzić do i pływających jednostek mogących kłaść gazociągi końca, a kraje europejskie zyskają na tym gazociągu. na dnie morskim – w tych konkretnie okolicznościach, Szefowa niemieckiego rządu oceniła – po raz miejscu i czasie. Na opracowanie i wybudowanie kolejny - Nord Stream 2 jako projekt ekonomiczny. takich statków potrzeba co najmniej sześciu lat. - Nie uznajemy za słuszne sankcji eksterytorialnych Problem dla Gazpromu jest taki, że niemal wszystkie i dlatego nadal, tak jak wcześniej, popieramy ten spółki mogące wykonać prace kończące gazociąg są projekt - podkreśliła Merkel.30 Putin zapewnił, że Rosja zarejestrowane w krajach związanych z Zachodem, dla zdoła samodzielnie ukończyć Nord Stream 2, pytanie których groźba amerykańskich sankcji jest ważniejsza, polega tylko na terminach. - Zdołamy zakończyć niż zysk ze współpracy z Rosjanami. Amerykańskie gazociąg samodzielnie, bez zaangażowania partnerów sankcje wobec firm zaangażowanych w budowę zagranicznych – zapowiedział Putin. Wyraził nadzieję, gazociągu Nord Stream 2 mogą na długo sparaliżować że „do końca bieżącego roku lub w pierwszym cały projekt. Być może Rosjanie w końcu znajdą statek kwartale przyszłego roku praca będzie ukończona i wznowią prace. Będzie to jednak wymagało czasu. i gazociąg zacznie działać”. To by znaczyło Pomijając wszelkie wątpliwości techniczne, ważniejszą co najmniej roczne opóźnienie w stosunku kwestią jest zagadnienie prawne: jaka firma miałaby do pierwotnych planów. Pamiętać też trzeba, dokończyć budowę? Nawet jeśli Rosjanie skończą że po zakończeniu budowy gazociągu potrzeba układanie gazociągu w ciągu roku, może to zająć jeszcze kilka miesięcy potrzebnych na wprowadzenie kolejny rok, albo dłużej, zanim zostaną rozwiązane go do eksploatacji. Pierwszą zapowiedź wicepremiera wszystkie kwestie prawne i gaz rzeczywiście popłynie. Dmitrija Kozaka, że Nord Stream 2 ruszy w połowie Przede wszystkim Gazpromowi trudno będzie znaleźć 2020 roku należało traktować jako fantazję. firmę, która nominalnie zostanie właścicielem statku. Skorygował to sam Putin, podczas wspomnianej „Gdyby ten statek należał do spółki Nord Stream konferencji 11 stycznia. Także rosyjski minister 2 AG, która jest własnością Gazpromu, to sankcje energetyki Aleksandr Nowak zapowiedział, że Nord mogłyby automatycznie objąć też rosyjskiego Stream 2 zostanie uruchomiony do końca 2020 roku. gazowego giganta. Amerykanie i UE dotychczas nie Potwierdził zarazem, że do dokończenia budowy tej nakładali bezpośrednio sankcji na Gazprom. Rosjanie magistrali Rosja wykorzysta własny statek. Część są zatem w bardzo trudnej sytuacji. Decyzja USA ekspertów uważa, że sankcje USA mogą jednak mogła zatruć projekt na bardzo długo” - uważa na długo sparaliżować cały projekt. ekspert ds. energii z Wolnego Uniwersytetu w Berlinie (FUB) Thomas O’Donnell.31
30 2020-01-11 18:42 Moskwa (PAP) Rosja/Putin i Merkel mówili o budowie Nord Stream 2, Iranie i Libii 31 2020-12-31 11:00 Berlin (PAP) Niemcy/ Ekspert: sankcje mogą na długo sparaliżować projekt Nord Stream 2
32 New Direction Krzysztof Kamiński
Jednak premier Dmitrij Miedwiediew zapewniał Stream 2 byłoby złamaniem prawa unijnego. Nie dość, pod koniec 2019 roku, że Gazprom ma wyjście że gazociąg wciąż nie jest dokończony, to pozwolenie awaryjne mające pozwolić dokończyć budowę Nord na budowę przez wody duńskiej wyłącznej strefy Stream 2 już bez udziału specjalistycznych zachodnich ekonomicznej zostało udzielone dopiero pięć wykonawców. Rosjanie mają nadzieję, że dokończą miesięcy po terminie wpisanym do dyrektywy budowę przy użyciu własnych statków. Były one już gazowej UE. Nie może być zatem mowy o uznaniu, używane przy układaniu gazociągu przy rosyjskim że Nord Stream 2 był gotowy przed 23 maja 2019 r. wybrzeżu. Rosjanie posiadają co najmniej trzy statki Komisja Europejska potwierdziła, że wie o wniosku, mogące kłaść rurociągi na morskim dnie. Jednym który wpłynął do BNetzA i zapowiada, że będzie z nich jest jednostka pod nazwą Fortuna, znajdująca pilnować, by dyrektywa gazowa była realizowana. się na Bałtyku niedaleko Niemiec. To flagowy statek Jak poinformował rzecznik Komisji Europejskiej Tim Rosjan w tej dziedzinie – problem w tym, że nie McPhie, znowelizowana dyrektywa gazowa, która spełnia wymagań Danii i nie dostałby od niej licencji weszła w życie 23 maja 2019 r., daje UE jasne zasady na prace w duńskiej strefie ekonomicznej. Kopenhaga dotyczące wszystkich rurociągów wykorzystywanych przyznaje licencje na podwodne prace w jej strefie do importu gazu na rynek europejski. - Zgodnie ekonomicznej tylko takim jednostkom, które z art. 49a dyrektywy gazowej państwa członkowskie zapewniają informacje o swoim bardzo dokładnym mogą przyznać ograniczone w czasie odstępstwa kursie i minimalizują ryzyko kontaktu z materiałami od przepisów dyrektywy gazowej interkonektorom wybuchowymi z okresu drugiej wojny światowej z krajami trzecimi, ukończonym do 23 maja 2019 r. mogącymi leżeć na dnie morskim. Taką licencję Jako państwo członkowskie, w którym znajduje się mógłby dostać specjalistyczny statek Akademik pierwszy punkt połączenia międzysystemowego, Czerski. Ten jednak jeszcze pod koniec stycznia 2020 Niemcy są właściwą stroną do podejmowania decyzji roku znajdował się na rosyjskim Dalekim Wschodzie. w sprawie wniosków o zwolnienie (z obowiązywania Samo dotarcie na Bałtyk to kwestia nawet ośmiu dyrektywy) po konsultacjach ze wszystkimi tygodni. Tymczasem statek ma być zmodernizowany państwami członkowskimi - poinformował McPhie.32 w 2020 r. i nie jest pewne, czy może prowadzić prace na głębokościach, na których układany jest Nord Najwcześniej uda się ukończyć Nord Stream 2 za rok, Stream 2. Niezależnie do kwestii ukończenia budowy acz bardziej prawdopodobne, że za co najmniej Nord Stream 2, jego właściciele muszą rozwiązać półtora roku lub dwa lata, być może więc dopiero kilka problemów natury prawnej czy regulacyjnej, w 2022 roku. Rosjanie doskonale o tym wiedzą aby móc w przyszłości w pełni wykorzystać gazociąg i potwierdza to ich zgoda na dłuższy kontrakt zgodnie z jego faktycznym celem. Nord Stream 2 AG, tranzytowy z Ukrainą. Sankcje znacząco wzmocniły spółka-córka Gazpromu odpowiedzialna za budowę pozycję Ukrainy wobec Rosji i Gazpromu. Kreml nie gazociągu, złożyła wniosek do niemieckiego może już bowiem planować przerwania tranzytu gazu regulatora o wyłączenie spod unijnej dyrektywy w 2020 roku. Problem w tym, że nawet jeśli Gazprom gazowej. Dyrektywa gazowa UE, która została zdecyduje się własnymi siłami kończyć Nord Stream 2, znowelizowana w 2019 roku, zakłada, że operator może zostać objęty sankcjami. Wydaje się, że jedyną gazociągu musi być niezależny od dostawcy gazu. opcją dokończenia gazociągu i to w miarę szybko, Zmiana obejmuje też firmy spoza Unii Europejskiej, jest porozumienie z USA. Z pewnością argumentem czyli m.in. rosyjski Gazprom i operatora budowanego Rosjan w takich rozmowach może być zawarcie gazociągu Nord Stream 2 z Rosji do Niemiec. umowy tranzytowej z Ukrainą na lata 2020-2024. Dyrektywa dopuszcza, by spod jej obowiązywania Pakiet amerykańskich sankcji (PEES Act) zawiera były wyłączone gazociągi, których budowa została zapis o uchyleniu sankcji przeciwko gazociągowi, jeśli ukończona przed 23 maja 2019 roku. Z oczywistych koncepcja gazu jako politycznej broni nie znajdzie względów nie dotyczy to Nord Stream 2. Mimo to, potwierdzenia (sunset clause). Jednym z powodów 10 stycznia 2020 roku do do Federalnej Agencji ds. zdjęcia sankcji może być właśnie utrzymanie tranzytu Sieci Przesyłowych (Bundesnetzagentur - BNetzA) obecnymi szlakami na poziomie nie mniejszym niż wpłynął wniosek o wyłączenie go spod unijnych 75 proc. obecnych ilości. Przyjęte przez Gazprom regulacji. Regulator ma czas na podjęcie decyzji do zobowiązania na 2020 rok to 65 mld m³ rocznie – 24 maja 2020 roku. Eksperci cytowani przez niemiecki czyli dokładnie trzy czwarte poziomu tranzytu w 2018 dziennik „Bild” są zgodni, że wyłączenie dla Nord roku (87 mld m³).
32 2020-01-16 18:59 Bruksela (PAP) KE: wiemy o wniosku Nord Stream 2; państwa członkowskie mogą przyznać odstępstwa
newdirection.online @europeanreform 33 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji.
34 New Direction Krzysztof Kamiński
5 FRONT UKRAIŃSKI: TRANZYT I DYWERSYFIKACJA
kraina przez długie lata była głównym krajem a Ministerstwem Sprawiedliwości Ukrainy otworzyły tranzytowym, przez który płynie do Europy drogę do wypłacenia w dniu 27 grudnia 2019 roku Urosyjski gaz. W 2017 roku było to przeszło 93 Naftohazowi przez Rosjan ok. 2,9 mld dolarów z tytułu mld m³ – najwięcej od siedmiu lat – i oznaczało około orzeczenia arbitrażu sztokholmskiego, który jeszcze połowę rosyjskiego eksportu gazu do UE i Turcji. w lutym 2018 roku postanowił, że rosyjska spółka Z Ukrainy wpłynęło wtedy do UE 39 proc. importu naruszyła warunki kontraktu na tranzyt gazu do rosyjskiego gazu. Ilości transportowane w latach Europy, nie dostarczając przewidzianych umową ilości 2018 i 2019 były niewiele mniejsze. Jednak z końcem surowca. Strony wycofały też wszystkie pozwy wobec 2019 roku kończył się 10-letni kontrakt tranzytowy siebie w sprawach, w których nie zapadły ostateczne podpisany w 2009 roku przez Kijów z Moskwą. orzeczenia. Chodzi o wszczęte w latach 2018–2019 Negocjacje w sprawie nowego porozumienia nowe postępowania arbitrażowe. W tym wypadku toczyły się niemal do ostatniej chwili, a stanowisko Naftohaz wycofał m.in. pozew wobec Gazpromu rosyjskie w głównym stopniu determinowały postępy na sumę 12 mld dolarów, który złożył w Sztokholmie w budowie TurkStream i Nord Stream 2. I to był na początku listopada 2019 roku. Chodziło o koszty główny czynnik wpływający nie tylko na zawarcie amortyzacji ukraińskiego systemu transportu gazu nowego kontraktu z Ukrainą, ale też jego treść. w przypadku rezygnacji przez Gazprom z tranzytu surowca przez terytorium Ukrainy w związku Pod koniec grudnia 2019 roku w Berlinie i Moskwie z planowanym uruchomieniem alternatywnych doszło do dwóch wielogodzinnych spotkań delegacji szlaków przesyłowych (Nord Stream 2 i TurkStream). rosyjskiej i ukraińskiej, z udziałem Komisji Europejskiej. Gazprom wycofał się natomiast z apelacji wniesionych Uzgodniono parametry gazowego kompromisu. Ze od ostatecznych orzeczeń arbitrażowych. Kijów strony rosyjskiej przebieg negocjacji nadzorował zrezygnował z dochodzenia roszczeń wynikających wicepremier Dmitrij Kozak, ze strony ukraińskiej z decyzji ukraińskiego urzędu antymonopolowego, doradca prezydenta Andrij Jermak. Uzgodniono który w styczniu 2016 r. nałożył na Gazprom karę ok. ostatecznie warunki tranzytu i podpisano jeszcze 7,3 mld dolarów z tytułu nadużywania przez rosyjski kilka innych dokumentów. Porozumienie pomiędzy koncern pozycji dominującej na rynku ukraińskim. Naftohazem a Gazpromem w sprawie rezygnacji Elementem ugody była też rezygnacja przez Naftohaz z wzajemnych roszczeń związanych z umowami z postępowań egzekucyjnych wobec aktywów gazowymi z 2009 r. (tranzytową i o dostawach Gazpromu w Szwajcarii, Luksemburgu, Holandii gazu dla Ukrainy) oraz ugoda między Gazpromem i Wielkiej Brytanii. Z kolei umowa o współpracy
newdirection.online @europeanreform 35 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji. międzyoperatorskiej między Gazpromem a spółką płacić Ukrainie także za te ilości gazu, którego Operator Systemu Gazociągów Transportowych fizycznie nie prześle, a będzie to poniżej ustalonego Ukrainy (OGTSU) i umowa transportowa między minimum. Strona rosyjska już wyraziła gotowość Naftohazem a OGTSU otworzyły drogę do zawarcia przedłużenia kontraktu tranzytowego na lata 2025- kontraktu tranzytowego na najbliższe lata. Gazprom 2034 na tych samych warunkach. Szef OGTSU i OGTSU, czyli spółka niedawno wydzielona Serhij Makohon oczekuje, że uda się też wrócić z Naftohazu, zawarły 30 grudnia umowę zakładającą w rozmowach z Rosjanami do kwestii magazynowania tranzyt rosyjskiego gazu do Europy w ciągu rosyjskiego gazu w ukraińskich zbiornikach. najbliższych pięciu lat. W 2020 roku przez Ukrainę ma przepłynąć 65 mld m³ rosyjskiego gazu, a w kolejnych Nie brak też jednak głosów, że Kijów mógł uzyskać czterech latach (2021-2024) po 40 mld m³ rocznie dużo więcej, bo to strona rosyjska była przyparta (w 2019 roku tranzyt wyniósł 89-90 mld m³) zgodnie do muru. Sceptycy zauważają, że Ukraina już z formułą ship-or-pay, która nakłada na Gazprom teraz sporo traci na zmianie warunków tranzytu. obowiązek zapłaty za tranzyt ustalonej ilości surowca Dotychczas średnie roczne dochody dla Ukrainy – niezależnie od rzeczywistego przesyłu. 1 stycznia budżetu państwa i samego Naftohazu - z tranzytu 2020 roku ukraiński operator gazociągów OGTSU rosyjskiego gazu wynosiły ok. 3 mld dolarów. Przy (ang. Gas Transmission System Operator of Ukraine – nowych warunkach umowy będą wynosiły ok. 1,3 GTSOU) zaczął transportować rosyjski gaz do Europy mld dolarów. Wcześniej do budżetu państwa z tytułu zgodnie umową podpisaną 30 grudnia 2019 roku tranzytu rosyjskiego gazu wpływało ok. 1,4 mld (zgodną z regulacjami unijnymi). Należy pamiętać, dolarów rocznie (drugie tyle zarabiał Naftohaz). Teraz że zapisane w kontrakcie wielkości to poziom będzie to ok. 350 mln dolarów wpływu do budżetu – minimum. Rosja może transportować nawet więcej a więc cztery razy mniej. Dochody z tytułu tranzytu gazu. odpowiadały wcześniej za ok. 3 proc. PKB Ukrainy. Teraz będzie to trzy razy mniej. Stracą finansowo Prezes Naftohazu Andrij Koboliew powiedział, również producenci ukraińscy. Taryfy za korzystanie że umowa jest wynikiem „akceptowalnego z systemu transportu gazu Ukrainy wzrosną kompromisu”. Ukraiński koncern chciał bowiem kilkukrotnie. Ukraina będzie musiała też zrezygnować podpisać kontrakt na 10 lat z minimalną wielkością z używania części swych gazociągów – co oznacza tranzytu na poziomie 60 mld m³ rocznie. Gazprom koszty, bo albo trzeba będzie je konserwować, albo z kolei mówił o umowie na zaledwie 1 rok i wycofaniu w ogóle rozebrać.33 Uwagę należy też zwrócić na to, przez Ukrainę wszystkich roszczeń, a więc i tego, że po unbundlingu w ukraińskim sektorze gazowym z tytułu którego Rosjanie ostatecznie jednak i wydzieleniu z Naftohazu samodzielnego operatora wypłacili 2,9 mld dolarów. Jeszcze w kwietniu systemu gazociągów (OGTSU), usługi tranzytu 2018 prezes Gazpromu Aleksiej Miller powiedział, rosyjskiego gazu w OGTSU zamawiać będzie już że po uruchomieniu alternatywnych szlaków nie Gazprom, ale Naftohaz (który z kolei ma umowę eksportu (Nord Stream 2, TurkStream) jego koncern z Gazpromem). Wiąże się z tym jeszcze jedna może utrzymać tranzyt przez Ukrainę po 2019 roku niekorzystna dla Kijowa konsekwencja. Skoro umowa w wielkości zaledwie 10-15 mld m³ rocznie. Rosjanie dotycząca tranzytu gazu zawarta jest przez jedną musieli jednak złagodzić stanowisko, gdy okazało ukraińską firmę z drugą ukraińską firmą, to trudno się, że na Nord Stream trzeba będzie jeszcze długo wyobrazić sobie – w razie konfliktu z Rosjanami – czekać. Nowa umowa tranzytowa ma strategiczne pozwanie Gazpromu do międzynarodowego arbitrażu znaczenie dla Ukrainy. Prezydent Wołodymyr Zełenski (taką możliwość dawały wcześniejsze umowy, z czego podkreśla, że porozumienie da Ukrainie ponad 7 mld Ukraina zresztą skorzystała). Nie jest też do końca dolarów zysku, zaś przez najbliższe pięć lat ukraiński jasne, jak ten model będzie działał, istnieje duże system gazociągowy będzie operował bez strat. pole do interpretacji – niekoniecznie korzystnych Według Naftohazu to najlepsza umowa tranzytowa dla strony ukraińskiej. Zgodnie z porozumieniami w całej historii relacji z Gazpromem. Po raz pierwszy z Moskwą, Gazprom podpisał kontrakt z Naftohazem porozumienie zawiera klauzulę „ship-or-pay”, a nie jako „organizatorem transportu gazu”. Naftohaz „take-or-pay”. To znaczy Gazprom będzie musiał z kolei ma rezerwować w OGTSU moce przesyłowe
33 https://zn.ua/energy_market/novyy-tranzitnyy-kotrakt-chya-i-v-chem-vygoda-340382_.html
36 New Direction Krzysztof Kamiński w systemie gazociągowym. Ale również OGTSU, września były wypełnione w ponad 95 proc. To około jako że wypełnia bezpośrednie funkcje tranzytowe, 95 mld m³, podczas gdy roczne zapotrzebowanie podpisał kontrakt z Gazpromem. Rosjanie płacić na gaz w UE wynosi 474 mld m³ (za 2019 rok). mają jednak Naftohazowi na podstawie ustalonej Również przygotowała się Ukraina. Do podziemnych wcześniej taryfy, a ten ma się rozliczać z OGTSU. zbiorników wpompowano 21,74 mld m³ (minimum dla Z wypowiedzi strony rosyjskiej wynika, że Gazprom stabilnego przetrwania okresu jesienno-zimowego to naciskał na taki układ, w którym Naftohaz stał się 20 mld m³). Dochodzi też czynnik „ciepłej zimy”, gdy pośrednikiem w tranzycie rosyjskiego gazu przez spada zapotrzebowanie na gaz. W efekcie, w połowie Ukrainę, aby wszelkie ryzyka związane z działalnością grudnia, a więc półtora miesiąca po formalnym systemu gazociągowego Ukrainy spoczywały właśnie rozpoczęciu poboru gazu w ramach sezonu na ukraińskim koncernie. Wbrew pozorom, ryzyko grzewczego, w ukraińskich magazynach było jeszcze wojny gazowej było tym razem minimalne, więc Kijów aż 19,5 mld m³ gazu. Dla porównania na początku mógł też zaryzykować większą presję w rozmowach sezonu grzewczego w 2018 roku Ukraina miała 17,2 z Moskwą. Sytuacja bowiem znacznie różniła się mld m³. Ponadto w wielu wypowiedziach władze od tej choćby z 2009 roku, gdy w wyniku sporu ukraińskie i przedstawiciele Naftohazu deklarowali, Moskwy z Kijowem, Rosjanie wstrzymali dostawy że w przypadku braku zgody Gazpromu na zawarcie gazu do Europy przez Ukrainę. Teraz nie było ryzyka, nowego kontraktu Ukraina zacznie traktować że surowiec nie dotrze – bo działa choćby Nord przesyłany przez jej terytorium gaz jako kontrabandę Stream. Rezygnując z kierunku ukraińskiego Gazprom i będzie kierować surowiec do własnych zbiorników musiałby do maksimum wykorzystać moce tego gazowych. gazociągu by próbować wywiązać się z zobowiązań wobec europejskich klientów. Po drugie, odbiorcy Z kolei Budowa EUGAL, biegnącego przez Niemcy gazu z Rosji przygotowali się dobrze na czarny gazociągu może zostać zakończona dopiero w 2022 scenariusz. Magazyny gazu w UE już w połowie roku. Nawet jeśli pierwsza nitka zostanie uruchomiona
newdirection.online @europeanreform 37 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji. na czas, to i tak początkowo Rosjanie będą mogli odzyskać od Gazpromu ok. 2 mld dolarów. Rosjanie korzystać tylko z maksymalnie 34 mld m³ rocznie nawet nie kryją, że to porozumienie uważają za swój przepustowości Nord Stream 2. Zanim do eksploatacji wielki sukces. Wicepremier Dmitrij Kozak stwierdził, będzie wprowadzona druga nitka, Gazprom będzie że 2,9 mld dolarów dla Ukraińców to „kropla w morzu” zmuszony transportować przez Ukrainę nawet ok. w porównaniu za innymi potencjalnymi ryzykami. 40 mld m³ gazu. Gazprom nie chciał wojny gazowej Przyznał mu rację minister Nowak, mówiąc, że spory również z powodów wizerunkowych. Gdy rośnie sądowe z Ukrainą trwałyby latami, narażały aktywa konkurencja ze strony amerykańskiego LNG, należy Gazpromu w różnych krajach i mogły się skończyć dbać o wizerunek pewnego, stabilnego dostawcy. wieloma miliardami strat. Wszystko wskazuje też W pierwszych dziesięciu miesiącach 2019 roku do na to, że zostanie odnowiony import gazu z Rosji. Europy sprowadzono ponad 30 mln ton LNG. A więc Wiadomo już o pięciu ukraińskich spółkach gotowych aż o 80 proc. więcej niż w tym samym okresie 2018 podpisać kontrakty na zakup gazu rosyjskiego. 19 roku. We Francji, Hiszpanii i Włoszech import gazu grudnia 2019 roku Putin mówił, że Gazprom gotów wzrósł w przedziale 50-75 proc. W Wielkiej Brytanii, jest na 20-proc. zniżkę. Ukraina przestała importować Holandii i Grecji nawet trzy razy więcej sprowadzono gaz z Rosji w 2015 roku (choć należy zaznaczyć, LNG w 2019 roku niż rok wcześniej. że zaczęła znacząco ograniczać import już od 2013 roku). Surowiec jest pozyskiwany z rewersu z Polski, Nowe porozumienie tranzytowe potrzebne Słowacji i Węgier.34 było przede wszystkim Moskwie. Bez niego Gazprom nie mógłby wywiązać się ze zobowiązań Ustalony w grudniowych rozmowach wolumen kontraktowych wobec odbiorców europejskich. Teraz przesyłu gazu przez Ukrainę jest bliski oczekiwanemu zostało to zapewnione umowami o współpracy przez Kijów i Brukselę. Choć to oznacza znaczne międzyoperatorskiej (interconnection agreement) zmniejszenie ilości surowca i związanych z tym między Gazpromem a OGTSU (co zapewnia wpływ zysków dla strony ukraińskiej. W 2018 roku przez rosyjskiego gazu do ukraińskich gazociągów) Ukrainę przeszło 87 mld m³ rosyjskiego gazu, oraz między OGTSU a słowackim operatorem w 2019 roku było nieco więcej. Mamy więc do Eustream (zapewnie wyprowadzenie rosyjskiego czynienia ze spadkiem tranzytu o jedną trzecią gazu z ukraińskiego systemu w drodze do Europy). w 2020 roku, a potem o przeszło połowę. To Gazprom zyskał czas na dokończenie swych mimo wszystko znaczące zmniejszenie zysków projektów eksportowych omijających Ukrainę Ukrainy, która dotychczas za tranzyt dostawała od i wydaje się, że osiągnął cel stosunkowo niedużym Gazpromu rocznie ok. 3 mld dolarów. Udało się kosztem. Co prawda zgodził się wypełnić orzeczenie jednak uniknąć zmniejszenia tranzytu do 10-15 mld Trybunału Arbitrażowego w Sztokholmie i wypłacił m³, co by oznaczało poważne problemy dla całego Naftohazowi ok. 2,9 mld dolarów, ale w zamian systemu tranzytowego. Co więcej, nowy kontrakt Ukraina zrezygnuowała z sądowych roszczeń ma obowiązywać co najmniej pięć lat, podczas gdy na łączną sumę co najmniej 12 mld dolarów (były Rosjanie chcieli albo rocznego przedłużenia obecnej duże szanse na wygraną Kijowa) i zobowiązała się do umowy, albo nowego porozumienia, ale też na rok. odwołania pretensji Komitetu Antymonopolowego Wydaje się, że ostatecznie zgodzili się na 5 lat Ukrainy ws. grzywny 7,4 mld dolarów dla Gazpromu pod wpływem ostatnich wydarzeń wokół Nord Stream za naruszenie konkurencji gospodarczej. Zgoda obu 2. Amerykańskie sankcje pozbawiły Rosjan statków stron o wycofaniu wszelkich sądowych pretensji mogących dokończyć budowę gazociągu. W wariancie odsuwa też zagrożenie zajmowania aktywów pesymistycznym może to zająć nawet kilka lat. Gazpromu w Europie przez sądy na poczet roszczeń Nie ma wątpliwości, że Gazprom ustąpił Ukrainie strony ukraińskiej. W 2018 roku arbitraż wydał głównie z powodu fiaska projektu Nord Stream orzeczenie, zgodnie z którym – po uregulowaniu 2, dokładniej zaś z powodu opóźnień w budowie wzajemnych pretensji – ostatecznie to Gazprom gazociągu (najpierw zwłoka w wydaniu zgody przez powinien wypłacić 2,9 mld dolarów Naftohazowi. Danię, a ostatnio sankcje USA). Po uruchomieniu Pieniądze już wpłynęły na konta Naftohazu. Już pełnych mocy Nord Stream 2, a także TurkStream, wcześniej Ukraińcy poprzez europejskie sądy zdołali Ukraina zostanie pozbawiona większości tranzytu
34 https://warsawinstitute.org/russia-ukraine-reached-agreement-gas-transit/
38 New Direction Krzysztof Kamiński
– ale ma teraz czas, by się przygotować. We OGTSU odpowiedzialności za tranzyt rosyjskiego współpracy z Europą. Ukraina spełniła oczekiwania gazu od 1 stycznia 2020 r.35 OGTSU podpisał już UE i wydzieliła z Naftohazu niezależnego operatora. umowy interkonektorowe z operatorami z Węgier, Proces unbundlingu Naftohazu był ważną częścią Rumunii, Polski, Mołdawii i Słowacji. 24 stycznia reformy sektora gazowego i warunkiem niezbędnym, 2020 roku szef spółki Serhij Makohon oświadczył, aby nowy kontrakt z Gazpromem mógł zostać że Ukraina rozpoczęła wirtualny import gazu z Polski. zawarty zgodnie z regułami unijnymi. Dopiero 31 Polega to na tym, iż Ukraina pozostawia sobie część października 2019 roku ustawa o unbundlingu została zakupionego od Polski surowca, który Polska nabyła uchwalona przez Radę Najwyższą i 15 listopada wcześniej od Rosji. Zakupy gazu w ramach tzw. 2019 roku podpisana przez prezydenta Wołodymyra wirtualnego rewersu stały się możliwe po podpisaniu Zełenskiego. Jej efektem było wydzielenie 1 stycznia bezpośrednich umów z operatorami z Naftohazu systemu gazociągów i przekazanie ich gazowymi sąsiednich państw unijnych, w tym w koncesje na 15 lat spółce OGTSU (w 100 proc. z Polską. Wcześniej Ukraina nie mogła dokonywać własność Ukrtranshazu, spółki córki Naftohazu). takich operacji (przynoszących duże oszczędności), Następnie akcje OGTSU zostały przekazane bo zabraniał tego kontrakt z Gazpromem. W efekcie spółce państwowej Magistralne Gazociągi Ukrainy. trzeba było transportować rosyjski gaz do Polski, Unbundling zgodny jest z regułami tzw. trzeciego na polski punkt wyjścia Drozdowicze, tylko po to, pakietu energetycznego UE i 17 grudnia 2019 roku by stamtąd wwozić go z powrotem na Ukrainę spółka OGTSU została certyfikowana przez Wspólnotę przez punkt Hermanowice. Makohon wyjaśnił Energetyczną, co 27 grudnia 2019 roku zostało na przykładzie, że jeśli z Rosji do Polski przez potwierdzone przez Komisję Europejską. Głównym ukraińskie systemy przesyłowe płynie 9 mln m³ gazu skutkiem unbundlingu stało się przejęcie przez na dobę, zaś Ukraina w tym samym czasie zgłasza
35 https://www.osw.waw.pl/en/publikacje/osw-commentary/2019-12-31/temporary-stabilisation-russia-ukraine-gas-transit-deal
newdirection.online @europeanreform 39 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji.
Polsce zapotrzebowanie na zakup 2 mln m³, to przez wielki potencjał tkwi w ukraińskim sektorze gazowym granicę ukraińsko-polską przetłoczone zostanie – mimo faktycznej utraty złóż w rejonie Krymu. jedynie 7 mln m³ surowca. Co ważne, import z Polski Jednak około połowy z tego jest trudno dostępne obejmuje też dostawy surowca, który trafia z USA (w tym 50 mld m³ na Krymie). Uwzględniając też i Kataru do polskiego terminala LNG w Świnoujściu. rezerwy łupków, przy obecnym poziomie wydobycia Makohon oświadczył, iż Ukraina gotowa jest kupować (ok. 20,5 mld m³ rocznie), własnych zasobów gazu od Polski do 6,6 mld m³ gazu rocznie, jednak na razie powinno wystarczyć Ukrainie na ponad 20 lat. Ale Polska, przed zakończeniem szeregu prac w swoim jeszcze ważniejsze jest zwiększanie udziału energetyki systemie przesyłowym może dostarczyć fizycznie alternatywnej, programów oszczędności energii tylko 2 mld m³”. Dodał również, że obecnie wirtualny i dalsza deindustrializacja gospodarki.36 Ukraina rewers gazu z Polski na Ukrainę wynosi 5,5 mln m³ posiada rezerwy gazu naturalnego w wielkości na dobę, zaś tranzyt gazu z Rosji przez Ukrainę do 905 mld m³. Wystarczająco, by zaspokoić własne Polski to 9,1 mln m³. Prezes ukraińskiego operatora potrzeby do 2047 roku (jeśli przyjąć obecny poziom zapowiedział, że w najbliższym czasie wirtualny konsumpcji). A ten okres mógłby się znacznie rewers zostanie uruchomiony między jego krajem wydłużyć pod warunkiem modernizacji przemysłu a Słowacją oraz Węgrami. i infrastruktury grzewczej, które obecnie należą do jednych z najbardziej energochłonnych w Europie. Jednak dalsza redukcja tranzytu rosyjskiego gazu jest Oprócz już zidentyfikowanych zasobów Ukraina ma przesądzona. Ukraina musi zwiększać swoją gazową zapewne jeszcze więcej wciąż nie odkrytych rezerw, niezależność. Nie chodzi tylko o dostawy z Rosji. głównie w regionie Dniepr-Doniec na wschodzie, W pesmistycznym scenariuszu bowiem, w przyszłości Karpatach na zachodzie i w północnej części szelfu Kijów musiałby kupować droższy gaz z kierunku czarnomorskiego na południu. Rezerwy estymowane zachodniego – gaz będący de facto rosyjskim. Jeszcze są łącznie na nawet 880 mld m³ surowca. Do rozwoju w 2017 roku ministerstwo energii i węgla Ukrainy własnego sektora wydobycia gazu konieczne rekomendowało rządowi przygotować się do redukcji są jednak zagraniczne inwestycje, technologie tranzytu rosyjskiego gazu. Dyskutowano o możliwości i eksperckie doświadczenie. Główną przeszkodą nie wykorzystania ukraińskich podziemnych magazynów jest geologia, ale skomplikowany proces licencyjny, gazu do przetrzymywania surowca z UE. W czerwcu który przez ostatnie dekady faworyzował państwowe 2017 Ukrtranshaz uruchomił usługę „składu celnego” spółki i oligarchów z dużymi politycznymi wpływami. na bazie magazynów, w ramach której zagraniczne Przy bardzo dużych zasobach ukraińskich, korzysta spółki będą mogły przetrzymywać gaz na Ukrainie z nich niewielka grupa spółek. Oczywiście dominuje ponad 1000 dni bez odprawy celnej. Pojawili się już państwowy Naftohaz, na który przypada ok. 75 nawet pierwsi klienci. Ukraina mogłaby zarabiać proc. wydobycia gazu na Ukrainie (wyniki z 2018 nawet setki milionów dolarów na magazynowaniu r.). Około 20 proc. produkcji podzieliło zaś między gazu z UE. Inny wariant minimalizacji strat to dążenie siebie zaledwie siedem spółek – wynika z danych do samowystarczalności gazowej. Należy pamiętać, Stowarzyszenia Producentów Gazu Ukrainy. Przez że sowiecka Ukraina była dużym producentem lata licencje przyznawano w sposób, który niewiele gazu, w połowie lat 70. XX w. wydobywano tutaj wspólnego miał z konkurencyjnością i przejrzystością. nawet jedną czwartą gazu produkowanego w ZSRS. Co czwarta licencja lądowała w firmach nie Potem poziom spadał, ale jeszcze w 1990 roku było mających żadnego doświadczenia w branży. to 28 mld m³. Dziś Ukraina zajmuje trzecie miejsce W wielu przypadkach starano się o takie pozwolenia w Europie pod względem potwierdzonych zasobów niejako „na zapas”, bez zamiaru przystąpienia gazu ziemnego, za Norwegią no i przede wszystkim do eksploatacji, ale licząc na profity w dalszej Rosją. Tyle że nie wykorzystuje potencjału. W 2017 przyszłości. Takich „martwych” licencji przyznano roku wydobycie z ukraińskich złóż wyniosło 20,5 mld łącznie nawet ok. 120.37 Przykładem wykorzystywania m³. Mająca pięć razy mniejsze złoża Wielka Brytania koneksji politycznych do swych celów biznesowych wydobywa ponad 40 mld m³, zaś Norwegia aż 123 mld (pozyskiwania lukratywnych licencji) jest Burisma m³ przy zasobach większych o 2/3. To pokazuje, jak Group kontrolowana przez Mykołę Złoczewskiego.
36 https://warsawinstitute.org/ukraine-nord-stream-2-struggle-gas-transit/ 37 https://www.rferl.org/a/ukraine-foreign-investment-imports/30165068.html
40 New Direction Krzysztof Kamiński
Część z kilkudziesięciu licencji na wydobycie gazu, Tylko głębokie reformy sektora zachęcą zagranicznych i to w najbardziej obiecujących złożach, spółka inwestorów. Wciąż jest wiele do zrobienia – uzyskała w czasach, gdy jej właściciel był ministrem dla przykładu spółki, który wygrały przetargi zasobów naturalnych (2010-2012). W 2018 roku na eksploatację złóż latem 2019 roku, zaczną Ukraina zredukowała liczbę pozwoleń koniecznych wydobycie najwcześniej w 2021-2022. Oczywiście jeśli do rozpoczęcia eksploatacji złóż węglowodorów wcześniej odkryją dochodowe rezerwy. Naftohaz już o 20, ograniczając biurokrację, pole do korupcji zaczął zatrudniać czołowe międzynarodowe spółki i przyspieszając proces przygotowań do rozpoczęcia specjalizujące się w technologiach poszukiwania produkcji co najmniej o rok. Obecne władze w Kijowie i wydobycia gazu, choćby amerykańską Halliburton, planują też uprościć zasady zarządzania eksploracją jedną z czołowych na świecie firm w tej dziedzinie. i rozwojem zasobów energetycznych.
newdirection.online @europeanreform 41 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji.
42 New Direction Krzysztof Kamiński
6 ZAGROŻENIA DLA PLANÓW ROSJI
urowiec dostarczany gazociągami wciąż stanowi zwiększył się o 87 proc. - ogłosił GRTgaz, spółka 86 proc. importu gazowego Unii Europejskiej.38 zależna francuskiego koncernu energetycznego SAle USA, Katar, a nawet rosyjski Novatek dążą Engie, która zarządza większością infrastruktury do do zwiększania sprzedaży LNG, co zagraża pozycji transportu gazu we Francji. Trzy terminale, przez Gazpromu. Obecnie szczególnie rozwija się import które przechodzi tranzyt LNG, są wykorzystywane LNG z Ameryki. Jeszcze w 2018 roku ponad 70 proc. w 100 proc. Chodzi o instalacje w Fos-sur-Mer, amerykańskiego gazu skroplonego trafiało do Azji, Montoir-de-Bretagne i w Dunkierce. Instalacja w Fos a do UE tylko 13 proc. Ale w 2019 roku sytuacja ma zostać zmodernizowana - ogłosił dyrektor zmieniła się diametralnie. Zmniejszyła się różnica generalny GRTgaz Thierry Trouvé. Francja importuje w cenie, więc Amerykanie zaczęli więcej gazu wysyłać gaz skroplony gównie z Kataru – 21 proc., z Rosji - do Europy. W efekcie obecnie na kierunek europejski 20 proc. oraz ze Stanów Zjednoczonych – 15 proc. przypada już 32 proc. łącznego eksportu LNG Stanów Przy czym w ostatnich miesiącach rosną dostawy Zjednoczonych. Zagrożeniem dla Gazpromu staje z Kataru i USA, a spadają z Rosji. Napływowi LNG do się też rodzimy, acz prywatny Novatek. Jest drugim Francji towarzyszy spadek importu gazu rurociągami eksporterem gazu z Rosji, ale numerem jeden jeśli z Norwegii, Holandii i Rosji. W 2019 roku dostawy te chodzi o LNG. Sprzedaje gaz głównie do Europy, spadły średnio o około 10 proc., ale nadal stanowią która obecnie masowo kupuje gaz skroplony. Oprócz około 2/3 dostaw gazu do Francji. Przepływy gazu historycznie wysokich dostaw z Kataru i Algierii, przez Francję osiągnęły rekordowy poziom w 2019 zdolności produkcyjne LNG wzrosły w Australii, Rosji, roku, a Francja reeksportowała surowiec do Hiszpanii a zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych. Eksport (wzrost eksportu o 42 proc.), Szwajcarii i Włoch napędzany jest przez popyt w Azji, jednak rosnąca (wzrost o 105 proc.). produkcja skroplonego gazu powoduje spadek cen do poziomów nieobserwowanych od lat. Jak dostawy gazu skroplonego wpływają na zmniejszenie uzależnienia od rosyjskiego gazu Przykładem rosnącego gwałtownie importu LNG pokazuje przykład Polski. Udział gazu z Rosji w całości i jednocześnie spadku ceny gazu na krajowym rynku importu kontrolowanego przez państwo koncernu jest Francja, która obecnie importuje rekordowe ilości Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo (PGNiG) skroplonego gazu z Kataru i Stanów Zjednoczonych. w 2019 roku spadł do 60,2 proc. z niemal 67 proc. Maleje import gazociągami z Norwegii i Rosji. Do w 2018 r. Z danych przedstawionych przez spółkę tego francuski koncern Engie zapowiada spadki cen wynika też, że w 2019 roku udział LNG w imporcie gazu w 2020 roku. Import gazu LNG w 2019 roku gazu przez PGNiG wzrósł do 23,1 proc. z ok. 20 proc.
38 https://ec.europa.eu/energy/en/topics/oil-gas-and-coal/liquefied-natural-gas-lng
newdirection.online @europeanreform 43 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji. w 2018 r. Łącznie import gazu przez PGNiG w 2019 r. pod względem dostaw LNG. Tylko do końca marca wyniósł 14,85 mld m³, o ok. 1,32 mld m³ więcej niż rok tego roku odbierzemy 10 ładunków z różnych wcześniej. Import z kierunku wschodniego wyniósł kierunków – powiedział prezes PGNiG Jerzy 8,95 mld m³, w porównaniu do 9,04 mld m³ w 2018 r. Kwieciński.39 Według informacji spółki, w 2019 Oznacza to spadek importu z kierunku wschodniego r. PGNiG sprowadziło do Polski 31 dostaw LNG, z 66,8 proc. do 60,2 proc. w całościowej strukturze rok wcześniej – 23. Liczba ładunków zakupionych zwiększonego importu spółki. W 2019 r. import w ramach kontraktów krótkoterminowych (spot), LNG z USA, Kataru i Norwegii wyniósł 3,43 mld m³ wzrosła w tym czasie z 4 do 10. Do Polski przypłynął po regazyfikacji i rok do roku wzrósł o ok. 0,7 mld m³, pierwszy ładunek amerykańskiego LNG w ramach a udział skroplonego gazu wzrósł do 23,1 proc. Resztę wieloletniego kontraktu z firmą Cheniere Energy, importu pokrył kierunek zachodni i południowy. To a roczny wolumen dostaw w ramach tej umowy wyraźna zmiana w kierunku dywersyfikacji dostaw będzie wzrastał w kolejnych latach. Dzięki kontraktom gazu ziemnego dla polskich odbiorców. Dlaczego to na zakup LNG z USA, w latach 2024-2042, PGNiG ważne? Dywersyfikacja kierunków i źródeł importu będzie dodatkowo corocznie dysponowało portfelem gazu jest korzystna dla Polski, pozwala pozyskiwać ok. 9,3 mld m³ po regazyfikacji. Od 2020 roku gaz po lepszej cenie, niż ta narzucona przez coroczny import LNG z Kataru wynosić będzie do Gazprom. Jeszcze w 2016 r. odsetek rosyjskiego gazu ok. 2,7 mld m³ po regazyfikacji. Dlaczego LNG jest w całym imporcie sięgał blisko 89 proc., kolejne lata gamechangerem? Ponieważ według zapewnień przyniosły stabilny spadek dostaw ze Wschodu, przy polskiego rządu cena sprowadzanego gazu z USA jednoczesnym wzroście importu LNG. - Z roku na rok po uwzględnieniu wszystkich kosztów związanych widać wyraźny wzrost wolumenu skroplonego gazu z jego przetwarzaniem i transportem jest prawie o 1/3 ziemnego, który sprowadzamy przez Terminal LNG niższa od ceny importowanego przez Polskę gazu im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego w Świnoujściu. rosyjskiego. Pierwszy kwartał 2020 r. będzie najintensywniejszy
39 Udział gazu z Rosji w imporcie PGNiG spadł w 2019 r. do 60,2 proc., PAP, 27.01.2020
44 New Direction Krzysztof Kamiński
Poza rozbudową portfela gazu skroplonego PGNiG za sprawą aktywności prezydenta Polski Lecha przygotowuje się do rozpoczęcia zaopatrywania Kaczyńskiego, ale dopiero teraz nabiera realnych polskiego rynku w gaz z Norweskiego Szelfu kształtów. Wreszcie udaje się realizacja konstrukcji Kontynentalnego, którego transport gazociągiem infrastruktury gazociągowej przecinającej tradycyjny Baltic Pipe przez Morze Północne, Danię i Morze układ Rosja-Europa. Ta nowa infrastruktura ma Bałtyckie rozpocznie się pod koniec 2022 r. łączyć kraje środkowoeuropejskie w schemacie PGNiG posiada obecnie udziały w 29 koncesjach południkowym, niezależnym od Rosji. Podmorski na Norweskim Szelfie Kontynentalnym, a wydobywa gazociąg Baltic Pipe ma mieć 310 km długości węglowodory z pięciu złóż. Prace inwestycyjne i 10 mld m³ rocznej przepustowości. W ramach tej i analityczne prowadzone są na sześciu kolejnych: inwestycji powstanie też m.in. terminal odbiorczy Skogul, Aerfugl, Duva, Tommeliten Alpha, King Lear oraz tłocznia gazu w Danii. Cele Baltic Pipe to oraz Shrek. Uruchomienie produkcji na pierwszych wzmocnienie dywersyfikacji dostaw gazu, integracja dwóch planowane jest w pierwszym półroczu rynku tego surowca, ujednolicenie cen i zapewnienie 2020 r. Z końcem stycznia 2020 roku PGNiG bezpieczeństwa dostaw przede wszystkim w Polsce Upstream Norway uzyskało ostateczną zgodę i Danii, a także w Europie Środkowo-Wschodniej oraz administracyjną na zakup dodatkowych 10 proc. w regionie Morza Bałtyckiego. Początek budowy udziałów w koncesjach PL636 i PL636B na Morzu zaplanowano na 2020 r., zakończenie na 2022 r. Północnym. W wyniku transakcji udział PGNiG Po stronie polskiej za realizację projektu odpowiada Upstream Norway w obu koncesjach wzrósł do 30 Gaz-System, a po stronie duńskiej – Energinet. procent. Dzięki temu wolumen wydobycia gazu Operator systemu przesyłowego gazu Gaz-System ziemnego ze złoża Duva przypadający na Spółkę podpisał 9 stycznia 2020 roku umowę na dostawę wzrośnie do 0,2 mld m³ rocznie. - Zakup złóż ponad 23 tys. rur dla podmorskiej części gazociągu na Norweskim Szelfie Kontynentalnym jest jednym Baltic Pipe, co pokazuje, iż projekt wszedł w fazę z priorytetów inwestycyjnych Grupy Kapitałowej fizycznej realizacji. Rury dostarczy niemiecka firma PGNiG. Chcemy, aby jak największa część gazu, Europipe GmbH. Umowa obejmuje też tymczasowe który popłynie z Norwegii do Polski po uruchomieniu magazynowanie rur oraz ich transport do miejsca gazociągu Baltic Pipe, pochodziła z naszego własnego odbioru przez wykonawcę gazociągu. Długość wydobycia. To element naszej strategii dywersyfikacji podmorskiego odcinka Baltic Pipe na Bałtyku to i wzmocnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju. ok. 275 km. W ramach umowy Europipe dostarczy W ten sposób budujemy również pozycję polskich też rury na krótki, naziemny odcinek gazociągu, od spółek na rynkach zagranicznych – oświadczył prezes polskiego brzegu Bałtyku do terminala odbiorczego. PGNiG Jerzy Kwieciński.40 Uruchomienie eksploatacji Pełnomocnik polskiego rządu ds. strategicznej złoża Duva przewidziane jest na przełom 2020 infrastruktury energetycznej Piotr Naimski zapewnił i 2021 r. Dzięki nowym akwizycjom PGNiG planuje przy okazji podpisania umowy, że inwestycja jest zwiększenie wydobycia własnego na Norweskim prowadzona zgodnie z planem i harmonogramem Szelfie Kontynentalnym do 2,5 mld m sześc. gazu i zostanie ukończona w terminie - do października ziemnego rocznie po 2022 roku. Jest to o tyle ważne, 2022 r. Naimski przypomniał, że polska strategia iż w najbliższych latach to właśnie ten gaz ma być zakłada odstąpienie od długoterminowego kontraktu tłoczony nowopowstałym gazociągiem do Polski. z Gazpromem, który wygasa z końcem 2022 r. - Gaz- System jest na ostatnim etapie uzyskiwania pozwoleń, Najbardziej strategicznym i ambitnym projektem trwa przetarg na wykonawcę morskiej części Baltic realizowanym przez Polskę jest gazociąg Baltic Pipe i ta faza przygotowawcza będzie ukończona Pipe. To projekt mający na celu utworzenie nowej w pierwszej połowie 2020 r. i równocześnie drogi dostaw gazu ziemnego z Norwegii na rynki: rozpocznie się budowa podmorskiej części - duński i polski oraz do użytkowników końcowych poinformował prezes Gaz-Systemu Tomasz Stępień. w krajach sąsiednich. To strategicznie ważne - W części morskiej mamy wszystkie pozwolenia połączenie na kierunku południkowym, a nie ze strony Danii, a w tym kwartale spodziewamy się równoleżnikowym, będące przełamaniem monopolu skompletować pozwolenia polskie i szwedzkie - połączeń wschód-zachód. Takie rozwiązanie poinformował. To będzie komplet pozwoleń. Stępień było podejmowane już dekadę temu, głównie dodał, że spółka jest zaawansowana w sprawie
40 PGNiG sfinalizowała zakup dodatkowych udziałów w norweskim złożu Duva, PAP, 31.01.2020
newdirection.online @europeanreform 45 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji.
North-South natural gas corridor
SWEDEN LATVIA
BALTIC PIPE 10 LITHUANIA
KLAIPĖDA LNG FSRU 4
RUSSIA
GDAŃSK LNG FSRU (4,1-8,2) ŚWINOUJŚCIE LNG 5 (7,5) PL LT – 2,4 LT PL – 1,0
GERMANY BELARUS
POLAND
PL UA – (5,0-8,0) PL CZ– 5,0 CZ PL – 2,5
UKRAINE
CZECH REPUBLIC PL SK– 4,7 SK PL – 5,7
SLOVAKIA
AUSTRIA HUNGARY
SLOVENIA ROMANIA
CROATIA
KRK LNG (2)
BOSNIA AND SERBIA HERZEGOVINA U : BCM/YEAR
EXISTING OR PLANNED ELEMENTS OF THE NORTH SOUTH CORRIDOR
EXISTING OR PLANNED LNG TERMINALS AND THEIR REGASIFICATION CAPABILITIES
EXISTING OR PLANNED INTERCONNECTIONS AND THEIR CAPACITY
46 New Direction Krzysztof Kamiński wyboru wykonawcy podmorskiej części gazociągu. - wchodzi w fazę wykonawczą. Chodzi o zakup Mamy krótką listę firm i spodziewamy się, że w ciągu kluczowych urządzeń dla Programu Rozbudowy kilkunastu tygodni proces kontraktowania wykonawcy Terminalu LNG w Świnoujściu. Spółka Polskie LNG będzie domknięty - mówił prezes Gaz-System.41 podpisała umowę z firmą Selas-Linde, która dostarczy Potwierdził to 17 stycznia 2020 roku pełnomocnik regazyfikatory SCV. Dzięki nim terminal ma możliwość rządu ds. strategicznej infrastruktury energetycznej wysyłki gazu po regazyfikacji na poziomie 5 mld m³ Piotr Naimski. Zaznaczył, że budowa rurociągu gazu rocznie, a po rozbudowie zdolność ta zwiększy na dnie Bałtyku rozpocznie się w połowie tego roku, się do 7,5 mld m³. - Pierwszym etapem i zarazem a jej zakończenie nastąpi w 2022 roku.42 Naimski najważniejszym elementem Programu Rozbudowy podkreślił, że strategiczna inwestycja realizowana Terminalu LNG w Świnoujściu jest zwiększenie jest zgodnie z planem założonym cztery lata temu zdolności regazyfikacyjnych o 50 procent. Zawarta i rurociąg, który ma uniezależnić Polskę od rosyjskiego umowa potwierdza skuteczną realizację działań wydobycia i eksportu będzie gotowy w 2022 roku. i zakończenie prac w projekcie SCV na koniec Przypominając, że Gaz-System podpisał z niemiecką 2021 roku. Intensywnie prowadzimy również prace firmą Europipe kontrakt na dostaw rur, wskazał, na pozostałych trzech projektach - dodawał Paweł że wiadomo już kiedy te rury zostaną dostarczone Jakubowski, ówczesny prezes zarządu Polskiego i w jakim czasie będą ułożone na dnie morza. Pytany LNG. Zakup regazyfikatorów SCV to pierwszy o to, czy istnieje problem w związku z przecięciem z czterech projektów składających się na Program się gazociąg Baltic Pipe z gazociągiem Nord Stream Rozbudowy Terminalu LNG. Kolejne to: budowa 2 na dnie Morza Bałtyckiego, Naimski wskazał że „to trzeciego zbiornika LNG – co poprawi elastyczność już nie jest żaden problem, ta sprawa jest absolutnie pracy instalacji Terminalu LNG, dzięki zwiększeniu pod kontrolą. Nie spodziewamy się tutaj żadnych pojemności magazynowej o dodatkowe 180 000 przeszkód”. To już trzecie w ostatnich dwóch m³ i zapewni optymalną zdolność procesową dekadach podejście do budowy tego gazociągu, składowania LNG; budowa instalacji przeładunkowej i mając na uwadze zaawansowanie prac, wydaje się, LNG na kolej – co rozszerzy zakres świadczonych że najbardziej prawdopodobne dla realizacji. usług o możliwość załadunku LNG na kontenery ISO i cysterny kolejowe; budowa dodatkowego nabrzeża Uruchomienie Baltic Pipe pozwoli jeszcze bardziej statkowego, które umożliwi załadunek i rozładunek zmniejszyć udział rosyjskiego gazu w imporcie zbiornikowców, przeładunek LNG oraz załadunek tego surowca przez Polskę. Ale należy podkreślić, jednostek bunkrujących LNG i usługę bunkrowania. że w ostatnich latach wiele w tej sprawie zrobiono dzięki zwiększaniu importu LNG przez terminal Jeszcze bardziej możliwości sprowadzania LNG w Świnoujściu. Terminal jest istotnym elementem do Polski, a w konsekwencji także do sąsiednich strategii dywersyfikacji źródeł i kierunków dostaw krajów, powiększy planowany drugi terminal gazowy gazu do Polski. Program Rozbudowy Terminalu na polskim odcinku Bałtyku. Terminal gazowy LNG jest komplementarny z projektem gazociągu na Pomorzu to odświeżony projekt, w którego Baltic Pipe, łączącym pokłady gazu w Norwegii budowę miało być początkowo zaangażowane z Polską. Razem pozwolą one na import surowca PGNiG. Plany realizacji inwestycji sięgają 2008 r. po konkurencyjnych cenach z nowych niezależnych W 2010 r. zawieszono jednak inwestycję, a jednym źródeł dostaw, co umożliwi uniezależnienie się z powodów było to, że nie trafiła ona na listę od monopolistycznego dostawcy ze wschodu. - projektów energetycznych, które dofinansować Rozbudowa gazoportu w Świnoujściu to obok Baltic miała Unia Europejska. W 2008 r. udziały w spółce Pipe, Korytarza Północ-Południe, interkontektorów Polskie LNG przejęła od PGNiG spółka Gaz-System i budowy pływającego terminala w porcie gdańskim i ten podmiot odpowiada obecnie za budowę tego jeden z najważniejszych projektów inwestycyjnych, typu infrastruktury w Polsce. W marcu 2017 r. Gaz- realizowanych przez Grupę Gaz-System – mówił System wyłonił wykonawcę studium wykonalności Tomasz Stępień, prezes zarządu Gaz-System. pływającego terminalu regazyfikacyjnego wraz Podpisanie umowy na dostawę regazyfikatorów z pracami przygotowawczymi. Została nim w październiku 2019 roku oznacza, że projekt ten firma ILF Consulting Engineers Polska. Według
41 Gaz-System podpisał umowę na dostawę rur dla Baltic Pipe, PAP, 09.01.2020 42 Naimski: w ciągu kilku, kilkunastu tygodni wybrany zostanie wykonawca morskiego odcinka Balic Pipe, PAP, 17.01.2020
newdirection.online @europeanreform 47 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji. wcześniejszych zapowiedzi pływający terminal europarlamentu wobec najnowszej listy projektów typu Floating Storage Regasification Unit miał wspólnego zainteresowania. Według raportu firmy rozpocząć działalność operacyjną w pierwszej konsultingowej Artelys, przygotowanego na zlecenie połowie 2021 r. Komisja Europejska opublikowała Europejskiej Fundacji Klimatycznej większość w 2019 roku listę inwestycji, które uzyskały status z 32 projektów gazowych na tzw. liście projektów projektów będących przedmiotem wspólnego wspólnego zainteresowania może być niepotrzebna. zainteresowania (Projects of Common Interest - PCI) „Istniejąca infrastruktura gazowa w UE jest w stanie w sektorze energetycznym. Wśród nich znalazła w wystarczającym stopniu sprostać różnorodnym się instalacja LNG typu FSRU (pływający terminal scenariuszom przyszłego zapotrzebowania na gaz regazyfikacyjny) w Porcie Gdańsk. - Wpisanie FSRU w UE, nawet w przypadku ekstremalnych zakłóceń na nową listę projektów wspólnego zainteresowania w dostawach” - podkreślono w dokumencie. potwierdza zgodność strategii Gaz-System z celami Umieszczenia w wykazie projektów gazowych energetycznymi Unii Europejskiej. FSRU to kolejna broni Komisja Europejska. - Transformacja UE inwestycja naszej spółki, która będzie mogła ubiegać w stronę neutralności klimatycznej będzie opierała się o dofinansowanie unijne - powiedział prezes się na szerokim zakresie źródeł energetycznych gazowej spółki Tomasz Stępień. Projekty PCI to i technologii, a rola gazu ziemnego jest ważna jako kluczowe projekty infrastrukturalne, mające na celu paliwa przejściowego - argumentował rzecznik podniesienie poziomu bezpieczeństwa na europejskim Komisji Europejskiej Tim McPhie. Rezolucję wzywającą rynku energii. Ich realizacja ma wspierać politykę do odrzucenia listy PCI przygotowali eurodeputowani energetyczną i wyzwania klimatyczne w UE. Decyzja Zielonych oraz skrajnie lewicowej frakcji GUE. Komisja Komisji Europejskiej oznacza m.in. możliwość Europejska zaproponowała listę PCI pod koniec skorzystania z przyspieszonego procesu uzyskiwania października 2019 roku. Liczba projektów gazowych pozwoleń oraz specjalnych rozwiązań regulacyjnych. spadła na niej z 53 (tyle było w 2017 roku) do 32. Po spełnieniu określonych warunków status PCI Oznacza to, że projekty gazowe stanowią 21 proc. umożliwia także ubieganie się o dofinansowanie całości. w ramach instrumentu „Łącząc Europę” (Connecting Europe Facility – CEF). Mimo krytyki gazu Pływający terminal regazyfikacyjny (Floating eurodeputowani komisji przemysłu Parlamentu Storage Regasification Unit) ma być częścią Europejskiego nie przeciwstawili się 22 stycznia podmorskiego gazociągu o długości ok. 40 km, 2020 roku przygotowanej przez Komisję Europejską łączącego magazyny gazu w Kosakowie ze stacją liście projektów wspólnego zainteresowania (PCI), redukcyjno-pomiarową Grupy Lotos. W Kosakowie, na której co piąte przedsięwzięcie dotyczy błękitnego w pokładach soli znajdują się wielkie, podziemne paliwa.43 Lista PCI wskazuje na projekty infrastruktury kawerny, które stanowią magazyn gazu, połączony energetycznej o najwyższym priorytecie, które mają magistralami przesyłowymi z resztą Polski. Już od powstać w Europie i kwalifikują się do finansowania 2014 r. przechowywany jest tam gaz, także i ten UE w ramach instrumentu „Łącząc Europę”. pochodzący z terminalu w Świnoujściu. Docelowo ma Czwarta już edycja tego wykazu spotkała się z ostrą tam być 10 komór, znajdujących się do 1000-1200 m krytyką ze strony części europosłów i organizacji pod ziemią, mieszczących łącznie 250 mln m³ gazu. społeczeństwa obywatelskiego w związku z tym, Według planów punkt przeładunkowy zlokalizowany że znalazło się na nim kilkadziesiąt projektów ma być na wodach Zatoki Puckiej, w odległości ok. związanych z wykorzystywaniem paliw kopalnianych. 7 km od miejscowości Mechelinki. Inwestycja ma Chodzi m.in. o gazociągi czy terminale na LNG, pozwolić na dostawy skroplonego gazu ziemnego m.in. ważne polskie projekty energetyczne, w tym do Polski w wielkości od 4,1 nawet do 8,2 mld m³. gazociąg Baltic Pipe czy interkonektory, które Świadczyć może również m.in. usługi przeładunku połączą polską sieć gazową z sieciami gazowymi i bunkrowania, tzn. tankowania statków napędzanych innych krajów. W głosowaniu większość komisji LNG. Pływający terminal LNG w Gdańsku i dodatkowe przemysłu Parlamentu Europejskiego (54 za, przy odcinki gazociągów, które wyprowadzą pochodzący 17 przeciw i dwóch wstrzymujących się) odrzuciło z niego gaz do polskiego systemu, będą gotowe propozycję rezolucji rekomendującą sprzeciw w 2025 r. zapowiedział 25 stycznia 2020 roku
43 UE/ Mimo krytyki eurodeputowani bronią projektów gazowych, PAP, 22.01.2020
48 New Direction Krzysztof Kamiński
Piotr Naimski, pełnomocnik rządu ds. strategicznej państw, ponieważ obecna infrastruktura nie ma infrastruktury energetycznej. Pływający terminal, takich mocy przesyłowych). Właścicielem 100 jeśli powstanie, stanie się kolejnym (obok terminalu proc. akcji spółki jest państwo polskie. Dlaczego w Świnoujściu i gazociągu Baltic Pipe) elementem zapadła decyzja o budowie kolejnego terminala tzw. Bramy Północnej, przez którą gaz miałby trafiać LNG na polskim wybrzeżu Bałtyku? Wpływ na to ma z Norwegii i innych kierunków do Polski, a potem do szereg czynników. Pierwszy to zgodna z interesem naszych sąsiadów. Naimski już w kwietniu i maju 2019 państwa potrzeba dywersyfikacji źródeł i kierunków roku, w Senacie RP i na Forum Energetycznym UE- dostaw surowca o znaczeniu strategicznym USA w Brukseli, informował, że w latach 2024-2025 dla bezpieczeństwa energetycznego państwa. powstać ma na Zatoce Gdańskiej pływający terminal Ważne jest tu zbliżający się termin wygaśnięcia do odbioru LNG (podobny do tego funkcjonującego długoterminowego kontraktu jamalskiego – po 2022 w litewskiej Kłajpedzie), umożliwiający przyjmowanie roku będzie konieczność posiadania jak największych ponad 4 mld m³ gazu rocznie. Odpowiadający możliwości sprowadzania gazu spoza Rosji. Budowę za projekt Gaz-System jest największym operatorem terminalu FSRU wymuszają też hegemonistyczna gazociągów przesyłowych w regionie Europy pozycja Rosji i wykorzystywanie przez nią surowców Środkowo-Wschodniej. Spółka jest zaangażowana naturalnych jako elementu wywierania nacisku w działania na rzecz integracji i rozwoju rynku gazu na kraje zaopatrywane, wzmacnianie obecności w regionie Europy Środkowo-Wschodniej oraz Morza militarnej i gospodarczej Rosji na Bałtyku (budowa Bałtyckiego. W ramach jej programu inwestycyjnego terminala LNG w Kaliningradzie, budowa Nord na lata 2015-2025 planuje wybudować ponad 2 tys. Stream 2, militaryzacja obwodu kaliningradzkiego); km nowych gazociągów w zachodniej, południowej polityka Rosji i Niemiec dążąca do rozpoczęcia i wschodniej części Polski (które posłużą m.in. do dostaw z wykorzystaniem Nord Stream 2 (tłumaczona tłoczenia gazu z tzw. „Bramy Północnej” do innych jako projekt czysto biznesowy i dywersyfikujący
newdirection.online @europeanreform 49 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji. dostawy gazu ziemnego); dynamiczny rozwój rynku cenę gazu rosyjskiego o 1/3. Mimo że to surowiec LNG w ostatnich latach (także związany z wejściem nie pozyskiwany z rurociągu – co pokazuje, jak drogi do sektora firm rosyjskich); sukces terminala LNG jest gaz dostarczany przez Rosję tą drogą. W teorii w Świnoujściu i potrzeba dalszego rozwoju zdolności surowiec z gazociągu lądowego powinien być tańszy w zakresie przechowywania, tankowania statków (nie ma kosztów obsługi LNG i dalekiego transportu), napędzanych LNG; perspektywiczne otwarcie ale tak nie jest w przypadku dostaw z Rosji dla krajów gazociągu Baltic Pipe jako elementu Bramy Północnej bałtyckich. W 2018 r. litewski parlament zgodził się (wpisującego się w politykę dywersyfikacyjną Polski); na wykupienie pływającego terminala. Koszty szybko rosnące zapotrzebowanie na surowiec w kraju się zwrócą. Dzięki temu Litwa stanie się właścicielem bezpośrednio związane z rozwojem gospodarczym „Independence” do końca 2024 r. Wtedy to wygasa (przy jednoczesnym deficycie surowca uwzględniając umowa jego dzierżawy. W czerwcu 2019 roku wydobycie ze złóż własnych); nadpodaż surowca aż 96 proc. gazu ziemnego, który trafił litewskich na rynku USA (głównie pochodzącego z łupków, konsumentów, dostarczono właśnie z terminalu LNG która doprowadziła do spadku surowca i wytworzenia w Kłajpedzie. Gaz ten w prawie 91 proc. pochodził korzystnej sytuacji dla odbiorców zagranicznych); oraz z Norwegii. Regazyfikowany LNG mocno konkuruje szansa na zbudowanie pozycji Polski, jako liczącego cenowo z gazem importowanym za pomocą się gracza na rynku europejskim, w odniesieniu do gazociągów, dlatego importerzy mający dostęp do państw Grupy Wyszehradzkiej, czy szerzej inicjatywy wielu źródeł wykorzystują pojawiające się możliwości. Trójmorza.44 W listopadzie 2019 roku PGNiG podpisało pięcioletnią umowę na pełną przepustowość stacji przeładunku Pływający terminal z powodzeniem działa już od LNG na ciężarówki w litewskiej Kłajpedzie. Dzięki 2015 roku w innym kraju leżącym między Rosją wynajętej infrastrukturze polski koncern będzie a Niemcami. W litewskim porcie Kłajpeda działa sprowadzać drogą morską LNG z różnych źródeł gazowiec zaadaptowany na potrzeby magazynowania i sprzedawać go odbiorcom. Umowa obowiązuje od i regazyfikacji gazu skroplonego, typu FSRU (Floating kwietnia 2020 r. Podpisali ją w Kłajpedzie prezesi Storage and Regasification Unit). Zakotwiczony PGNiG i operatora stacji - litewskiego koncernu jest w pobliżu specjalnie przygotowanego dla Klaipedos Nafta. niego nabrzeża. Jednostkę nazwano symbolicznie „Independence”, gdyż ma ona zagwarantować Również inne państwa tego regionu – obok Polski Litwie, a docelowo regionowi państw bałtyckich, i Litwy - dążą do zmniejszenia uzależnienia od niezależność energetyczną. „Independence” ma ok. rosyjskiego gazu. W styczniu 2020 roku nowym 300 m długości i ma na pokładzie cztery zbiorniki gazociągiem Balticconnector, biegnącym pod wodami mogące pomieścić 170 tys. m³ LNG - z tego powodu Zatoki Fińskiej i łączącym Finlandię oraz Estonię, jednakże terminal nie może przyjmować największych dokonano pierwszego przesyłu gazu z magazynów gazowców Q-Flex i Q-Max, mieszczących ponad na Łotwie – poinformował estoński operator Elering. 200 tys. m³. LNG. Płynny surowiec po regazyfikacji Otwarcie wspólnego rynku gazu dla Finlandii, Estonii jest natychmiast wtłaczany do sieci. Budując swój i Łotwy okazało się wielkim sukcesem – przekazała terminal, Litwini zamiast wielkiej bazy posadowionej spółka. W komunikacie zaznaczono, że w pierwszych na lądzie, ze zbiornikami, instalacjami do regazyfikacji, sesjach handlowych 2020 roku wykorzystano pełną jak ta w polskim Świnoujściu, wybrali wersję terminalu zdolność przesyłową gazociągu, którego budowę pływającego. Rozwiązanie okazało się kilkakrotnie ukończono na jesieni 2019 roku. Wspólny fińsko- tańsze i znacznie szybsze w realizacji. Na dodatek estońsko-łotewski rynek gazu jest pierwszym Litwini swoją jednostkę FSRU wzięli w leasing w Europie obejmującym trzy kraje. Balticconnector, od norweskiej firmy Höegh LNG, która jednostkę którego budowę rozpoczęto w połowie 2018 roku, zaprojektowała, zamówiła, zakupiła i której była liczy łącznie ok. 153 km długości, z czego odcinek operatorem w Kłajpedzie. Decyzja o wynajęciu podmorski ma ok. 77 km, lądowy po stronie fińskiej - FSRU została podjęta w związku z wysokimi cenami ok. 21 km, zaś po estońskiej – ok. 55 km. Transfer gazu rosyjskiego surowca przed 2014 rokiem i obawą przed jest dwukierunkowy, a dobowa zdolność przesyłu presją polityczną. Z danych litewskiego ministerstwa gazu jest szacowana na 7,2 mln metrów sześciennych. energii wynika, że dzięki terminalowi udało się obniżyć Koszt projektu wyniósł 250 mln euro, z czego 75
44 Analiza Instytutu Polityki Energetycznej nr 1/2019, Terminal FSRU na Wybrzeżu Gdańskim – próba analizy, Rafał MIĘTKIEWICZ
50 New Direction Krzysztof Kamiński proc. zostało sfinansowane przez Unię Europejską. na dążenie do dywersyfikacji źródeł dostaw gazu dla W oficjalnych oświadczeniach władz trzech krajów państw członkowskich. Finlandia niemal w całości ocenia się, że gazociąg przyniesie korzyści odbiorcom uzależniona była od dostaw z Rosji. W Finlandii gazu z całej wschodniej części regionu Morza wykorzystanie gazu ziemnego w produkcji energii Bałtyckiego, m.in. poprzez zmniejszenie kosztów jest jednak stosunkowo niewielkie – poniżej 10 proc. dystrybucji, oraz otworzy rynek energii krajów - i głównie w przemyśle przetwórczym, a otwarcie nordyckich dla państw bałtyckich z możliwością Balticconnector mimo wszystko nie zniesie zależności wykorzystania źródeł alternatywnych surowców jak od Rosji jako głównego dostawcy tego surowca. gaz skroplony LNG czy biogaz. Jednocześnie - jak Jednak jest to udana próba dywersyfikacji źródeł wynika z opisu projektu - dzięki Balticconnector dostaw gazu. Z kolei Polska odgrywa kluczową rolę poprawią się także zdolności przesyłowe między w budowie kierunku importu gazu do regionu spoza Estonią i Łotwą oraz Polską i Litwą, co wpłynie Rosji. Najważniejsze są dostawy poprzez terminal na integrację z unijnym rynkiem gazu. Balticconnetor gazowy LNG w Świnoujściu oraz Baltic Pipe. zyskał znaczące wsparcie ze strony UE ze względu
newdirection.online @europeanreform 51 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji.
52 New Direction Krzysztof Kamiński
7 PODSUMOWANIE
eszcze na początku 2019 roku Rosja Z kolei pierwszą nitką EUGAL przesyłany jest była przekonana, że zdoła osiągnąć cel gaz z działającego już gazociągu Nord Stream, Ji przekierować do TurkStream i Nord Stream co pozwala Gazpromowi omijać ograniczenia 2 gaz słany do UE przez system ukraiński jeszcze nałożone na wykorzystanie gazociągu OPAL. To przed wygaśnięciem obowiązującego kontraktu powoduje, że de facto, choć Gazprom nie zdołał tranzytowego z Kijowem. To by pozwoliło narzucić uruchomić Nord Stream 2 z początkiem 2020 nową umowę, korzystną dla Rosji, lub w ogóle roku, to w praktyce stracił jedynie około 15 mld zerwać współpracę. Na początku 2020 roku m³ mocy przesyłowych. Zobowiązania Gazpromu wiadomo już, że strategia dywersyfikacji dróg wynikające z kontraktów długoterminowych mogą eksportu realizowana przez Gazprom napotkała sprawić, że rosyjski koncern będzie musiał w tym na poważne przeszkody. Nie chodzi tylko roku zwiększyć przesył gazu przez Ukrainę, powyżej o Nord Stream 2, zamrożony w momencie, gdy uzgodnionych 65 mld m³ surowca. Rośnie bowiem już niemal było widać na horyzoncie niemiecki konkurencja ze strony alternatywnych gazociągów, brzeg. Opóźnienia są też bowiem w przypadku nie tylko tych prowadzących z Azerbejdżanu, TurkStream, a dokładniej jego tranzytowej nitki, ale też choćby Baltic Pipe, którym do Europy czyli tego gazociągu który miał pozwolić zmniejszyć Środkowej popłynie gaz ze złóż norweskich. Jednak transport przez Ukrainę. Opóźnienie o co najmniej największym zagrożeniem dla rosyjskich pozycji rok uruchomienia gazociągu Nord Stream 2 nie będzie gaz skroplony – widać to szczególnie zaszkodzi rosyjskiemu koncernowi w eksporcie na przykładzie Polski (terminal w Świnoujściu gazu – bo i tak większość nadal tłoczone jest przez i zapowiadany FSRU) na kierunku północnym, ale Ukrainę - niemniej problemem może stać się spadek też na południu, gdzie Bułgarzy stawiają na terminal eksportu ze względu na konkurencję ze strony w Grecji, zaś Węgrzy liczą na odbiór LNG przez gazu skroplonego. Brak dostaw przez Nord Stream planowany terminal w Chorwacji. W efekcie Gazprom 2 w 2020 roku nie tak znacznie zmienia sytuację, może zostać zmuszony do oddania części rynku jeśli chodzi o możliwości Gazpromu dostarczania w Europie lub zaakceptowania dalszego spadku już gazu z ominięciem Ukrainy. Nawet pierwotne plany i tak niskich cen gazu. To zaś potwierdza, że taki dotyczące uruchomienia gazociągu przewidywały, projekt jak Nord Stream 2 ma polityczny charakter, że mógł być on wykorzystany tylko w połowie, bo wyłożone dotychczas na jego budowę środki bowiem gotowa jest tylko jedna nitka gazociągu mogą się nawet nigdy nie zwrócić. EUGAL, będącego przedłużeniem Nord Stream 2 na terytorium Niemiec.
newdirection.online @europeanreform 53
NOTATKI
NOTATKI
NOTATKI