Nord Stream 2 I Turkstream. W Gazowych Kleszczach Rosji
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
NORD STREAM 2 I TURKSTREAM W GAZOWYCH KLESZCZACH ROSJI KRZYSZTOF KAMIŃSKI newdirection.online @europeanreform @europeanreform NDeuropeanreform [email protected] Founded by Margaret Thatcher in 2009 as the intellectual hub of European Conservativism, New Direction has established academic networks across Europe and research partnerships throughout the world. New Direction is registered in Belgium as a not-for-profit organisation and is partly funded by the European Parliament. REGISTERED OFFICE: Rue du Trône, 4, 1000 Brussels, Belgium. EXECUTIVE DIRECTOR: Naweed Khan. The European Parliament and New Direction assume no responsibility for the opinions expressed in this publication. Sole liability rests with the author. AUTOR Krzysztof Kamiński Absolwent kierunku Bezpieczeństwo Wewnętrzne na Uniwersytecie Warszawskim i specjalistycznego kursu w Institute of World Politics w Waszyngtonie. Doświadczenie zawodowe zdobywał w sektorze energetycznym. Obecnie pełni funkcję prezesa zarządu polskiego think tanku Warsaw Institute. Jego zainteresowania obejmują geopolitykę, bezpieczeństwo energetyczne i public affairs. Luty 2020 New Direction SPIS TREŚCI 1 WPROWADZENIE 7 2 GAZOWA STRATEGIA ROSJI 11 3 FRONT POŁUDNIOWY: TURKSTREAM 17 4 FRONT PÓŁNOCNY: NORD STREAM 2 27 5 FRONT UKRAIŃSKI: TRANZYT I DYWERSYFIKACJA 35 6 ZAGROŻENIA DLA PLANÓW ROSJI 43 7 PODSUMOWANIE 53 newdirection.online @europeanreform New Direction Krzysztof Kamiński 1 WPROWADZENIE ykorzystywanie węglowodorów w polityce Po drugie, wielkie eksportowe gazociągi łączące zagranicznej Federacji Rosyjskiej to teoria Rosję bezpośrednio z głównymi odbiorcami jej gazu Wzapisana w dokumentach doktrynalnych w Europie mają mocniej związać te kraje z Moskwą. państwa, ale przede wszystkim praktyka. Moskwa W przypadku Nord Stream 2 chodzi o Niemcy, nie raz w przeszłości używała energii jako w przypadku TurkStream – o Turcję. W zamian geopolitycznego narzędzia i należy zakładać, za szansę uzyskania statusu gazowego regionalnego że będzie to nadal konsekwentnie robić. Jednym hubu Berlin i Ankara wiążą się mocniej z Rosją. z najważniejszych narzędzi służących do osiągania Nie tylko energetycznie i nie tylko ekonomicznie. celów rosyjskiego państwa na tym polu są projekty Chociażby spory wokół Nord Stream 2 pokazują, infrastruktury gazowej, z rurociągami na czele. Rosyjska jak Moskwa może wyciągać z takich projektów polityka gazociągowa zagraża bezpieczeństwu polityczne korzyści. W tym wypadku mamy wręcz europejskiemu. Szczególnie dobrze widać to do czynienia z sytuacją, w której członek NATO i UE na przykładzie realizowanych w ostatnich latach Niemcy stają w jednym szeregu z Rosją przeciwko dwóch głównych na kierunku zachodnim projektów innemu członkowi NATO oraz partnerom europejskim rosyjskich gazociągów eksportowych: Nord Stream zarówno z UE (Polska, Litwa, Łotwa, Estonia, 2 i TurkStream. Ich celem jest zwiększenie zależności Bułgaria), jak i spoza (Ukraina). W ten sposób – Europy od Rosji. Nie tylko gazowej, ale też politycznej. gazociągami – Rosja podsyca i pogłębia podziały w łonie Zachodu. Jedno już udało się Moskwie Po pierwsze, omijają one kraje tranzytowe: Ukrainę, niewątpliwie osiągnąć: hasło europejskiej solidarności Białoruś i Polskę. Nord Stream 2 od strony północnej, to już puste słowa. TurkStream od strony południowej. Ich realizacja najbardziej uderzy w bezpieczeństwo, nie tylko Po trzecie, gazociągowe projekty budzą spory energetyczne, Ukrainy. Pozbawią ten kraj dochodów wewnątrz zarówno wspólnoty europejskiej, jak z tranzytu rosyjskiego gazu, ale też zmniejszą jego i wspólnoty euroatlantyckiej. Szczególnie widać bezpieczeństwo. Tracąc status kraju tranzytowego to w przypadku Nord Stream 2. Jego realizacja Ukraina traci bowiem w dużym stopniu znaczenie dla budzi ogromny sprzeciw części europejskich Zachodu. Ale w przyszłości zagrożona może stać się członków UE i NATO, z Polską i krajami bałtyckimi również Białoruś. W optymalnym z punktu widzenia na czele. Z drugiej strony projektu gorąco bronią Kremla wariancie, realizacja projektów dostaw gazu Niemcy i kilka innych, zaangażowanych w różnym do Europy omijających Ukrainę, Białoruś i Polskę stopniu lub zainteresowanych projektem krajów umożliwiłaby odcięcie dostaw na Ukrainę i Białoruś zachodnioeuropejskich. Nord Stream 2 wywołał oraz prowokowanie poważnych kryzysów w Europie też jednak głęboki konflikt między Stanami Środkowo-Wschodniej, bez ryzyka dla dostaw do Zjednoczonymi a Niemcami. Przewidziane w ustawie partnerów zachodnich. budżetowej Departamentu Obrony sankcje, które newdirection.online @europeanreform 7 Nord Stream 2 i TurkStream. W gazowych kleszczach Rosji. de facto zamroziły realizację projektu, wywołały Niewielkie znaczenie miało tu uruchomienie też niezadowolenie w unijnych instytucjach. Taka TurkStream, drugiej omijającej Ukrainę trasy przesyłu sytuacja z pewnością odpowiada Rosji. Nie można rosyjskiego gazu do krajów europejskich. Ten też zapominać, że biegnący przez Bałtyk gazociąg gazociąg, ze względu na swą stosunkowo niedużą i popieranie tego projektu przez część Europy przepustowość, pozwala stronie rosyjskiej tylko wywołuje rozczarowanie w Kijowie i nie przyczynia na pewne ograniczenie tranzytu przez Ukrainę – się do budowy zaufania Ukrainy do UE, zwłaszcza chodzi o dostawy na Bałkany. Realizowane one były że jednocześnie Bruksela oczekuje od Kijowa reform przy pomocy infrastruktury pochodzącej jeszcze rynku gazu i solidarności energetycznej. z czasów sowieckich. To wtedy powstała sieć gazociągów wiążąca Rosję z Europą. Pod rządami Pierwszą próbą obejścia Ukrainy południowym Władimira Putina Rosja rozbudowuje te powiązania, szlakiem był projekt South Stream, zaś północnym: ale w taki sposób, by omijać kraje Europy Środkowej Nord Stream. Ten ostatni udało się zrealizować, i Wschodniej, a zarazem utrudniać realizację natomiast gorzej poszło na południu. Gazociąg konkurencyjnych szlaków dostaw gazu, czy to LNG czy South Stream zaproponowano w 2007 roku, miał surowca z Azerbejdżanu. Problem z dokończeniem transportować 63 mld m³ rocznie do Bułgarii Nord Stream 2 poważnie jednak komplikuje te plany. czterema nitkami dnem czarnomorskim. Jednak w 2014 roku Parlament Europejski przyjął rezolucję, Używanie energetycznych zasobów jako narzędzia w której sprzeciwił się projektowi jako naruszającemu polityki zewnętrznej nie jest wcale oryginalnym energetyczne przepisy unijne. Należąca do UE pomysłem Władimira Putina. Korzeni takiej strategii Bułgaria musiała to wziąć pod uwagę. Pod naciskiem należy szukać dekady temu w czasach ZSRR. To Komisji Europejskiej projekt upadł. Obecnie wtedy zbudowano potężną sieć rurociągów z Rosją realizowany TurkStream – na razie uruchomiono w centrum tego układu. Rurociągi budowano ze połączenie z Turcją i Bułgarią, ale ciąg dalszy złóż w Turkmenistanie czy Kazachstanie do Rosji, gazociągu w kierunku Bałkanów i Europy Środkowej a stąd gaz był redystrybuowany i sprzedawany jest w trakcie budowy - jest pewną modyfikacją do Europy. Kolejnym źródłem surowca stały się South Stream, ale o znacznie mniejszym potencjale złoża gazu na północy Rosji i na Syberii. Obecny – co widać choćby po planowanych wielkościach system gazociągów łączących Rosję z Europą zaczął dostaw tym szlakiem. powstawać w latach 60. XX wieku. Dynamiczny rozwój systemu dostaw gazu do Europy Środkowo- Oba obecne projekty są ze sobą ściśle skorelowane. Wschodniej nastąpił w latach 80. XX w. W 1984 Od początku celem Moskwy było ich ukończenie przed roku do użytku oddano najważniejszą magistralę końcem kontraktu o tranzycie gazu przez Ukrainę, przesyłową Brotherhood - biegnącą przez Rosję a więc powinny zacząć działać do końca 2019 roku. i Ukrainę, a dalej Słowację, aż do austriackiego Scenariusz optymalny zakładał, że wówczas będzie Baumgarten oraz Niemiec: Urengoj-Pomary-Użhorod. można zrezygnować niemal całkowicie z przesyłu Oprócz celów ekonomicznych, ten wielki gazociąg gazu przez ukraińskie terytorium. Lub choćby miał za zadanie uzależnić kraje satelickie w Europie dyktować warunku nowego porozumienia. Ten plan Środkowej i Wschodniej od Moskwy. jednak się nie udał – tym razem, inaczej niż dekadę temu, zawiodło północne ogniwo. Duże zasługi ma tu Znalazło to wyraz w stosowanej przez Moskwę Dania, która zwlekała z wydaniem zgody na prace nad tzw. doktrynie Falina-Kwicińskiego, zakładającej Nord Stream 2 w jej strefie ekonomicznej, a przede zastąpienie wpływu militarnego naciskami wszystkim Stany Zjednoczone, które po dwóch latach energetycznymi. Ale nawet po upadku Związku gróźb, na ogół niewiele znaczących, na samym finiszu Sowieckiego, na początku lat 90. XX w. udało uruchomiły sankcyjny mechanizm, który pod koniec się jeszcze otworzyć Gazociąg Jamał, biegnący grudnia 2019 zatrzymał budowę gazociągu przez Białoruś do Polski i Niemiec. Infrastruktura łączącego Rosję z Niemcami. Gazprom musiał więc zbudowana w okresie sowieckim do dziś służy celom podpisać kontrakt tranzytowy z Ukrainą, i to nie Kremla. krótkoterminowy, a na pięć lat. 8 New Direction Krzysztof Kamiński Białoruś, Estonia, Litwa, Łotwa, Mołdawia i Słowacja tej zależności, ale jednocześnie rozbudowuje ona jeszcze w 2013 roku były w 100 proc. uzależnione gazowe połączenia służące zwiększaniu rosyjskich od rosyjskiego surowca. Uzależnienie od dostaw udziałów w rynkach państw, które w czasach zimnej z Rosji przewyższało natomiast pułap 50 proc. wojny nie należały do bloku wschodniego. W efekcie w Austrii, Bułgarii, Czechach, Grecji, Polsce, Słowenii, dziś wśród największych odbiorców rosyjskiego gazu na Węgrzech i Ukrainie.1 Celem Rosji jest utrzymanie