De Pedal Steel Guitar: Een Universeel Muziekinstrument
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
De pedal steel guitar: een universeel muziekinstrument (Een artikel uit de Steel Guitar Writings) Onderstaand artikel is gedateerd. Er zijn sedert het uitbrengen geen toevoegingen in aangebracht. Niets uit het hieronder gepubliceerde artikel mag worden gepubliceerd of gebruikt voor commerciële doeleinden, zonder de schriftelijke toestemming van de schrijver. Hoewel de pedal steel guitar van oorsprong niet eens een countrymuziekinstrument is, wordt ze in de meeste gevallen nog steeds als zodanig gestereotypeerd. Aan het einde van de (19)60-er jaren, toen Bob Dylan, The Byrds, Poco, Michael Nesmith en anderen het instrument in plaatopnamen begonnen te gebruiken (sommigen gebruikten het ook tijdens optredens), brak de pedal steel guitar definitief door in de popmuziek. De muziek van genoemde artiesten / bands werd echter al snel gebombardeerd tot “country rock” vanwege een aantal muzikale ingrediënten die kennelijk een “country” gevoel opriepen. Ruim 60 jaar na de uitvinding van de pedal steel guitar, ziet / hoort men het instrument nog steeds zelden buiten de country muziek. Eric Clapton, Mark Knopler (Dire Straits) en andere beroemdheden huren eenvoudigweg een pedal steel guitarist in, zodra ze er voor opnamen en of optredens een nodig hebben. Ook in Nederland bedient men zich meestal van een sessiespeler wanneer een artiest / band / producer de pedal steel guitar in een opname wenst te gebruiken. Terwijl de pedal steel guitar haar plaats in de country muziek definitief gevestigd heeft, hangt haar toepassing in andere muziekstijlen –en daarmee haar toekomst- grotendeels af van wat artiesten en producers met het instrument hebben. Wat aan slechts weinigen bekend is, is dat er reeds meer dan honderd pedal steel guitar solo CD’s zijn uitgebracht, waarvan een tiental met spelers van eigen bodem. Een verder onbekend feit is, dat een groot percentage van de muziek op deze CD’s pure swing of jazz is. Menige jazz liefhebber zou (nog) raar opkijken als een big band een pedal steel guitar in haar bezetting zou hebben of als een pedal steel guitarist solistisch op een jazz festival zou optreden. Toch zijn er diverse spelers die dergelijke jobs met glans zouden kunnen vervullen. De pedal steel guitar heeft dan ook een gigantisch potentieel aan muzikale mogelijkheden. KINDJE VAN DE HAWAIIAN GUITAR De steel guitar is bijna zonder uitzondering in een akkoord gestemd. Bij de “gewone” gitaar wordt de door de snaren voortgebrachte toonhoogte bepaald door het op de “frets” (staafjes in de gitaarhals) drukken van de snaren, waardoor de trillende lengte van de snaren wordt gewijzigd. De steel guitar onderscheidt zich principieel van de 1 gewone gitaar, doordat de voortgebrachte toonhoogte wordt bepaald door een door de linkerhand gemanipuleerde stalen staaf, “steel bar” genoemd. Op de non pedal (dus pedaalloze) steel guitar, vroeger Hawaiian steel guitar genoemd, kon altijd maar een beperkt aantal akkoorden worden gevormd, plus dat allerlei “loopjes” niet altijd even gemakkelijk op een bepaalde stemming konden worden uitgevoerd. Om de steel guitar flexibeler te kunnen gebruiken, was het noodzakelijk de stemming van het instrument voor bepaalde muziekstukken te wijzigen. Vergroting van het aantal snaren en het verkleinen van de toonintervallen tussen bepaalde snaren vormde een verdere verbetering van die flexibiliteit. Omdat omstemmen accuraat moest gebeuren en veelal een tijdrovende zaak was, bedienden diverse spelers zich soms van meerdere instrumenten met ten opzichte van elkaar verschillende stemmingen. Later kwamen er meerhalzige uitvoeringen van de steel guitar op de markt, zodat men meerdere stemmingen op één instrument kon verenigen. Dit vormde een enorme verbetering, daar men tijdens de gespeelde nummers van de ene stemming naar de andere kon overgaan. Een andere oplossing was het omstemmen van de basisstemming van de steel guitar met behulp van een door pedalen bediend mechanisme, zodat men alle gewenste akkoorden en loopjes op één hals kon voortbrengen. Hoewel er nog altijd een strijdvraag bestaat over wie de werkelijke ontwikkelaar is van de pedaaluitvoering, wordt in het algemeen aangenomen dat de “uitvinding” vlak voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog heeft plaatsgevonden. Meer dan 60 jaar geleden dus! COUNTRY PEDALS De pedal steel guitar werd aanvankelijk uitsluitend gebruikt als een instrument met aanzienlijk meer akkoordmogelijkheden dan haar voorganger. Met name de multi- instumentalist en bandleider Alvino Rey verrichtte daarbij veel pionierswerk. Rond 1948 ging de non pedal speler Speedy West over tot het gebruik van de pedal steel guitar en maakte samen met de gitarist Jimmy Bryant diverse spectaculaire plaatopnamen. Invoering van het daadwerkelijke PEDAL EFFECT gebeurde pas in 1953, toen de - sedertdien legendarisch geworden- speler Bud Isaacs een schitterend effect bereikte door het met behulp van een pedaal omstemmen van een E9 stemming naar een A6 stemming (beide veel gebruikte non pedal stemmingen). Dit effect, veelal aangeduid als “country pedals”, veroorzaakte als het ware een bomaanslag in de steel guitar wereld, waarna tal van opgewonden non pedal spelers hun instrumenten zo snel mogelijk voorzagen van een geïmproviseerd pedaalmechanisme…. Het pedal effect vond al snel toepassing in de country muziek, vooral toen bleek dat men, zonder het frequent breken van snaren, pedalen kon gebruiken voor het voortdurend maken van twee- en driestemmige toonverbindingen. De innovaties stapelden zich daarna in hoog tempo op: het definitief vergroten van het aantal snaren naar 10 stuks per hals, het toepassen van kniehefbomen als uitbreiding op de pedalen, het betrekkelijk standaardiseren van stemmingen en pedaalfuncties enzovoort. 2 Doordat de ontwikkelingen zich in hoofdzaak afspeelden bij toepassingen in de country muziek, werd de pedal steel guitar helaas gedoemd om voor lange tijd te worden beschouwd als puur country muziekinstrument…. DOORBRAAK NAAR DE POPMUZIEK Nadat rond het eind van de (19)60-er jaren Bob Dylan pedal steel guitar begeleiding gebruikte op zijn “Nashville Skyline” LP en The Byrds hetzelfde deden met hun “Sweetheart of the Rodeo” LP, leek de weg voor de toepassing van het instrument buiten de country muziek geplaveid. Crosby, Stills, Nash & Young namen hun grote hit “Teach your children” op met een een karakteristieke pedal steel guitar solo en backing van Jerry Garcia. De groep Poco bracht diverse hooggekwalificeerde LP’s uit met prachtig pedal steel guitar werk van Rusty Young, die enkele jaren achtereen tot steel guitarist no. 1 zou worden uitgeroepen in de polls van Guitar Player magazine. Commander Cody and the Lost Planet Airmen produceerden in korte tijd diverse aantrekkelijke LP’s, met een smaakvolle melange van rock & roll, swing en country muziek waarin de pedal steel guitar een buitengewoon effectieve rol vervulde. Een deel van The Byrds ging over in de nieuwe, door Gram Parsons geformeerde, Flying Burrito Brothers en maakten een mix van country en rock met psychedelische tinten, op de pedal steel guitar begeleid door “Sneaky” Pete Kleinow. Sneaky Pete was een enorme vernieuwer en gebruikte zijn instrument op wel zeer onorthodoxe wijze. Hij speelde niet alleen op een allesbehalve gangbare stemming, hij maakte tevens regelmatig gebruik van allerlei effectapparatuur. Ook Rusty Young bediende zich regelmatig van effecten. Stephen Stills formeerde de band Manassas, met Al Perkins op pedal steel. Ex- Monkee Michael Nesmith maakte prachtige LP’s met smaakvol steel werk van Junior “Red” Rhodes. Rock zanger Ricky Nelson (“Hello Mary Lou”) contracteerde pedal steeler Tom Brumley, die eerder zijn sporen had verdiend bij de succesvolle country zanger Buck Owens. Ook in Nederland begonnen producers wat te zien in de pedal steel guitar. Don Rosenbaum nam, het tegenwoordig nog vaak gedraaide, “Swimming into deep water” op, met daarin een prachtige pedal steel solo. Het instrument werd ook gebruikt in opnamen van Dimitri van Toren, The Cats en anderen. De groep Pussycat gebruikte de pedal steel guitar in “Mississippi”, “Smile“ en andere nummers. Het was in die tijd Frans Doolaard, bekend van “De Chico’s” en zelfs enige tijd lid van de “De Kilima Hawaiians”, die in die tijd de meeste steel guitar sessies deed. Hij was op TV te zien met onder andere de destijds populaire accordeonist John Woodhouse. Frans maakte een aantal instrumentale solo LP’s. Op één ervan staat louter Hollands repertoire, een voortreffelijke poging om te laten zien dat de pedal steel guitar uitermate geschikt is voor toepassing in allerlei muziekstijlen. NEERGANG EN REVIVAL 3 In de muziek kan alleen maar worden overleefd wanneer er steeds vernieuwing plaatsvindt. Geen wonder dus dat producers en artiesten altijd op zoek zijn naar nieuwe stijlen, geluiden en combinaties. Dit was zelfs een van de oorzaken dat de pedal steel guitar ooit haar intrede in de popmuziek deed. Het was echter waarschijnlijk ook de oorzaak, waardoor het instrument op een gegeven moment ook weer totaal uit beeld raakte. Zelfs in de country muziek had het gebruik van de pedal steel guitar een tijdelijke neergang! In de (19)70-er jaren gingen veel country muziek producers ertoe over, de stereotiep geworden country instrumenten te vervangen door orkestbegeleiding. Dit bracht de country muziek dichter bij de niet country liefhebber en liet de muziek soms nagenoeg ongemerkt opgaan in de algemene amusementsmuziek. De pedal steel guitar werd de dupe van deze gang van zaken. In de popmuziek vonden producers het instrument inmiddels al niet meer bijzonder genoeg om nog