Jaarverslag 2017 ‘Kunst onderscheidt is voor de ze dag, altijd’ van de waan zich van

Verrijkend, schurend en verbindend

Van ons allemaal en voor ons allemaal Het Mondriaan Fonds is hét publieke stimuleringsfonds voor beeldende kunst en cultureel erfgoed cultureel en kunst beeldende voor stimuleringsfonds hét publieke is Fonds Mondriaan Het

De oogst van 2017 7 platforms De feiten Interview met Birgit Donker Lees meer over de resultaten Wat zijn de jaarcijfers? 2 3 Talentontwikkeling

Vitale Collectie Nederland

Opdrachten Voorwoord

Voor u ligt het jaarverslag 2017 van het Mondriaan Fonds, het publieke stimuleringsfonds voor beeldende kunst en cultureel erfgoed. Hierin vindt u een weerslag van wat het fonds het Presenteren en programmeren afgelopen jaar mogelijk kon maken via bijdragen aan productie en presentatie van kunst en erfgoed uit Nederland. En ook wat het fonds zelf aan activiteiten heeft belegd om kunst en erfgoed voor het voetlicht te brengen. De opbrengst komt uitgebreid aan bod in zeven hoofdstukken genoemd naar de zeven platforms waarin we de uiteenlopende bijdragemogelijkheden en activiteiten hebben gebundeld: Talentontwikkeling, Vitale Internationale presentaties Collectie Nederland, Opdrachten, Presenteren en programmeren, Internationale presentaties, Stimuleren markt en Samenwerken.

Het afgelopen jaar was het eerste jaar van een nieuwe cultuur- planperiode, met als motto Verdieping en versterking van de Stimuleren markt vrijhaven van verbeelding, tegelijk de titel van het beleidsplan voor 2017-2020. Voor het realiseren van deze vrijhaven houdt het fonds bij zijn bijdragen aan beeldende kunst en erfgoed twee thema’s voor ogen: ontwikkeling en verbinding. Om inzichtelijk te maken in hoeverre deze doelen worden behaald is een methode Samenwerken van effectmeting verfijnd. Sinds 2017 is de reflectie op de behaalde resultaten dan ook versterkt. Én verhelderd: de resultaten vindt u onder het kopje ‘resultaten’ in de eerder genoemde hoofdstukken Talentontwikkeling tot en met Samenwerken. Het hoofdstuk Kwaliteitszorg gaat in op de overkoepelende voorwaarden voor zorgvuldige beoordeling en besteding van de publieke gelden door het Mondriaan Fonds. De resultaten worden ook tegen het licht gehouden in het interview met directeur Birgit Donker, over erfgoed en kunst als elkaar versterkende krachten.

De belangrijkste resultaten die het fonds behaalt, bestaan uit de projecten en activiteiten van onze aanvragers; projecten waaraan het fonds kon bijdragen. Daarom laten we de ontvangers van deze bijdragen ruim aan het woord. Zij zorgen immers voor de nieuwe aanwas van die onschatbare rijkdom die onze kunst en erfgoed is. Voor nu en de toekomst.

4 5 Inhoudsopgave interview platform platform platform platform Birgit Donker Talent- Vitale Collectie Opdrachten Presenteren en De oogst ontwikkeling Nederland programmeren resultaten bijdragen van 2017 resultaten bijdragen resultaten bijdragen 96 Bijdrage Opdrachtgeverschap resultaten bijdragen 27 Werkbijdrage Jong Talent 71 Bijdrage Incidentele Aankopen 105 Projectinvestering Instellingen 31 Werkbijdrage Bewezen Talent 77 Bijdrage Collectieprogramma’s 109 Bijdrage Mobiel Erfgoed 35 Projectinvestering Kunstenaar 81 Bijdrage Collectiemobiliteit 113 Bijdrage Publicaties en Bemiddelaar 86 Bijdrage Beschermd Cultuurgoed 117 Meerjarenprogramma’s 39 Bijdrage Gastateliers Presentatie-instellingen 121 Meerjarenprogramma’s Musea resultaten activiteiten en overige Erfgoedinstellingen 48 Prix de Rome 125 Bijdrage Jaarlijkse Herdenking 55 Prospects & Concepts Slavernijverleden 59 Erfgoedtalentprijzen 129 Werkbijdrage Kunstinitiatieven 60 Kansplaatsen 139 Experimenteerreglement 61 Prijs voor de Jonge Kunstkritiek kunstenaarshonoraria 62 Essay Oude meesters resultaten activiteiten 135 Hollandse Meesters 8 135 Beeldbepalers

platform platform platform Behandeling Kwaliteitszorg Internationale Stimuleren Samenwerken aanvragen presentaties markt resultaten bijdragen 193 Aanvragen en toekenningen 196 Cultuurcodes 173 Bijdrage Samenwerking Musea 2013-2017 196 Pluriformiteit resultaten bijdragen resultaten bijdragen 177 Bijdrage Internationale 195 Bezwaar- en 197 Reflectie 142 Bijdrage Presentatie Buitenland 159 Bijdrage Kunstbeurzen Samenwerkingsprojecten beroepsprocedures 198 Effectmeting 163 KunstKoopregeling Erfgoedinstellingen resultaten activiteiten 147 Internationaal bezoekers­- resultaten activiteiten resultaten activiteiten programma 164 Skyfinanciering 182 Oriëntatiereis 153 Nederlands paviljoen 183 Regiomakelaars Biënnale van Venetië 187 De Verbeelding

Zichtbaarheid en Partners Fonds achter Financiën Continuïteit transparantie de schermen van het beleid

201 Een open fonds 205 Fonds als relatiemakelaar 210 Raad van toezicht 217 218 202 Activiteiten en publieks­- 205 BKNL 211 Fondsbestuur momenten 206 Samenwerking Rijkscultuur- 212 Wet Normering Topinkomens 204 Opinie en discussie fondsen 212 Medewerkers 208 Visual Arts Platform 213 Personeelsbeleid 209 Erfgoedplatform Kunsten ‘92 215 Risicobeheer Mondriaan Fonds 215 Adviseurs De Oogst van 2017

Interview met Birgit Donker, directeur Mondriaan Fonds ‘Bijzonder is dat het daarbij soms om uitersten gaat. Of het nu een magisch zwaard betreft uit de bronstijd, een zeldzaamheid die in 2017 is aangekocht door het Rijksmuseum van Oud- heden in Leiden, of de geëngageerde filmische installatie Cinema Olanda van kunstenaar Wendelien van Oldenborgh, door haar en curator Lucy Cotter ontwikkeld voor de Biën- nale van Venetië. Voor het één, het zogeheten zwaard van Ommerschans, verleende het fonds een Bijdrage Incidentele Aankopen, waar de Collectie Nederland wel bij vaart; het ander is De Oogst een voorbeeld van de mogelijkheden die het Mondriaan Fonds heeft voor talentontwikke- ling, internationale presentatie en verankering van de kunst. Het mooie is trouwens dat ook dit werk, in vervolg op de biënnale, is verwor- ven voor de Collectie Nederland, in een geza- menlijke aankoop van het Centraal Museum Het Mondriaan Fonds beweegt mee met Utrecht en Museum Arnhem. Daarmee wordt van 2017 de actualiteit: het draagt ertoe bij dat het geschaard bij al die kunst en waardevolle kunstenaars hun talent kunnen ontwik- objecten die in publiek bezit zijn; een rijke schat kelen, de Collectie Nederland op peil blijft voor ons en de generaties na ons. en het publiek kan genieten van beel- dende kunst en cultureel erfgoed. Nu en ‘Beide voorbeelden bevestigen dat cultureel in de toekomst. Doorstaat de oogst van erfgoed en beeldende kunst een rol spelen bij de 2017 de tijd? voorstelling die wij ons maken van het verle- den, van onze eigen tijd en van de toekomst. ‘Het Mondriaan Fonds is er als publiek fonds Soms wordt dat heel concreet. We kunnen ons- altijd op uit plannen die anderen smeden moge- zelf bijna meten met het zwaard van Ommer- lijk te maken: onderzoek, productie en presenta- schans, dat nu rechtop in het museum staat tie door kunstenaars, musea, galeries, archieven, met zijn glooiende lijnen. Het is bijna moderne opdrachtgevers, critici, curatoren en anderen kunst: ‘De Brancusi van de bronstijd’ wordt die bemiddelen tussen kunst en publiek. Dat is het al genoemd. Maar 3500 jaar geleden is het en blijft ons belangrijkste doel. We stimuleren in het landschap begraven, waarschijnlijk om cultureel erfgoed en beeldende kunst door bij te de balans tussen de werelden van de natuur, de dragen aan bijzondere projecten, juist waar de mensen en de goden in te stellen. Als je vraagt markt die ruimte niet biedt. Van een kunstenaar naar de duurzaamheid van 2017, dan is dit wel Zwaard van Ommerschans, collectie Rijksmuseum van Oudheden. Foto: Ernst van Deursen die zijn praktijk verdiept tot een museum dat een toonbeeld van inspiratie.’ >pagina 69 investeert in een nieuwe collectie-opstelling. Dat doen we namens de samenleving in haar veelzijdigheid en veranderlijkheid. Verleden en heden, erfgoed en kunst, materie en geest: het lijkt wel alsof het ‘Magische meting, met ‘Die dynamische verbintenis is van onschatbare zwaard is gesmeed als boegbeeld voor erfgoed en kunst als elkaar waarde, omdat erfgoed en kunst onlosmakelijk verbinding – één van de kerndoelen van onderdeel vormen van wie wij zijn. Dat is wat het Mondriaan Fonds. versterkende krachten’ dit jaarverslag zichtbaar maakt en wat wij ook graag uitdragen dankzij de rijkdom aan voor- ‘Het is niet voor niets een magisch zwaard! stellen die we in 2017 konden honoreren. En net zo belangrijk is aan de andere kant

9 De Oogst van 2017 De Oogst van 2017 Wendelien van Oldenborgh, Cinema Olanda (Installation view), 2017. Foto: Daria Scagliola

van het spectrum het oeuvre inhoudt, ook tweede voorbeeld dat ik ‘We stimuleren buiten de museumwereld al even noemde: Cinema is omarmd. De Vereni- Olanda, dat het naoorlogse cultureel erfgoed ging Ons Suriname, New Nederland naar voren Urban Collective en The haalt, waarin moder- en beeldende kunst Black Archives in Amster- nistische architectuur dam wijdden eind 2017 en stedenbouw nieuwe door bij te dragen een tentoon­stelling aan idealen uitdragen. Het de Surinaamse revolutio- is een filmisch portret aan bijzondere nair Otto Huiswoud, met van generaties die samen Cinema Olanda, waarin gezicht geven aan onder- projecten, juist zijn rol wordt belicht. belichte kanten van onze >pagina 149 samenleving, cultureel waar de markt die divers, genuanceerd, maar ‘Verbinding gaat, zoals ook activistisch van geest ruimte niet biedt’ we in het beleidsplan en vol muzikale energie. hebben geformuleerd, over het leggen en versterken van relaties die ‘Boeiend is dat in die dynamische bespiege- cruciaal zijn voor uitwisseling met het publiek; lingen vragen rijzen over de spreekwoordelijke met maatschappelijke organisaties; met andere open en tolerante houding van Nederland, met partijen en disciplines. Onontbeerlijk in een onverschilligheid als keerzij. Cinema Olanda dynamische samenleving die wordt gekenmerkt bespeelt onderwerpen die iedereen beroeren. door technologische, economische, culturele en Leven we in deze pluriforme samenleving sociale veranderingen. Het draait om inclusie; samen of langs elkaar heen? Het is waardevol in de harten van de mensen komen. Daarvan is dat de film, die in één take is opgenomen en dit, binnen en buiten de kunstwereld, een mooi daarmee een nieuwe stap in Van Oldenborghs voorbeeld. Het nieuwe werk is een stimulans Birgit Donker. Foto: Ernst van Deursen

11 De Oogst van 2017 De Oogst van 2017 voor de verdere ontwikkeling van een oeuvre waarmaken van onze veelzijdige missie: bijdra- blij makend. Mooi is dat collectieprogramma’s van opdrachten. Talentontwikkeling als en als aankoop tegelijk een versterking van de gen aan het behoud, de presentatie én de creatie steeds meer op elkaar worden afgestemd, zoals voorschot op de toekomst? actualiteit en vitaliteit van publieke collecties. van schatten. door SCHUNCK* en het Stedelijk Museum Schiedam, die gaan samenwerken voor hun ‘Kunst onderscheidt zich van de waan van de ‘Het Mondriaan Fonds houdt deze reikwijdte ‘Nu eens gaat het om schatten die ons bij deelcollecties moderne en hedendaagse kunst. dag, ze is voor altijd. Jong en gevorderd talent altijd in gedachten. We kregen het afgelopen voorbaat na aan het hart liggen, dan weer om En goed nieuws is ook de toegenomen aan- vullen elkaar daarin aan. Talent kent geen leef- jaar over de gehele linie ruim tweeduizend overrompelend, verwonderend en innovatief dacht voor de productiekant van kunst. Het tijd. Vaak bouwen kunstenaars over een periode aanvragen, waarvan ongeveer veertig pro- werk. Zo verwierf de Anne Frank Stichting Groninger Museum liep hierin voorop, maar van decennia gestaag aan een oeuvre, waarbij cent positief kon worden beantwoord, na een in 2017 een poëziealbum waar Anne Frank intussen speelt het geven van opdrachten aan het Mondriaan Fonds op cruciale momenten beoordeling door onze kundige adviseurs. We in heeft geschreven – een pijnlijk ontroerend kunstenaars in bijna alle collectieplannen een een impuls kan geven aan verdieping, ontwik- hechten eraan die rijke oogst voor het voetlicht gedicht waarin ze hoop met wanhoop ver- te brengen, opdat iedereen kan zien waar de snijdt. En Museum Helmond kon de sculptuur gemeenschappelijke investeringen blijven. De Cannonball Heaven van de Brits-Nigeriaanse geestelijke winst overtreft cijfermateriaal en kunstenaar Yinka Shonibare aankopen. economisch kapitaal. Niets liever dan dat we Shonibare voert de actuele thematiek van die winst delen – het is een opbrengst van ons immigratie en postkolonialisme op in theatrale allemaal en voor ons allemaal.’ ensceneringen, gebruikmakend van Vlisco-­ stoffen uit Helmond, die nog altijd vooral voor de Afrikaanse markt Gedeelde collectie, worden geproduceerd. gedeelde verant- Het is een sleutelwerk woordelijkheid? ‘Het draait om uit zijn oeuvre, dat goed Het is soms moeilijk past in de collectie, voor musea hun inclusie; in de maar waarmee Museum collecties op peil te Helmond bovendien de houden, gezien de actuele kunst met de gekrompen budget- harten van de eigen tijd en geschiede- ten. Kan het fonds in nis verbindt. de lacune voorzien? mensen komen’ ‘En één van de belang- ‘Via het publieke rijkste bijdragen van het fonds is in feite iedereen mini-mecenas. Met fonds is de Bijdrage Collectieprogramma’s, die de kunstwerken en het erfgoed waar wij aan eens per twee jaar kan worden aangevraagd Anne Frank Stichting, Poëziealbum met versje van Anne Frank kunnen bijdragen is een gemeenschappelijke door musea voor beeldende kunst en vormge- verantwoordelijkheid gemoeid. Ook om die ving na 1945. Zonder dat ze allerlei specifieke reden doet het ertoe ze voor het voetlicht te aankopen hoeven op te sommen, kunnen ze ver- rol. SCHUNCK* presenteerde zelfs al concreet keling, presentatie en zeker ook aan innovatie, brengen. Bezuinigingen op kunst en cultuur duidelijken hoe ze zich willen profileren en hun uitgewerkte voorstellen voor een opdracht vertrouwend op een toekomst zonder die te hebben direct hun invloed. Het budget voor collecties op inspirerende wijze gaan tonen aan aan Femmy Otten en aan George Korsmit. kunnen voorspellen. Het proces van talentont- Incidentele Aankopen door musea en erfgoed- hun publiek. Juist nu zo veel lijkt te draaien om Opdrachten zijn inmiddels een belangrijke wikkeling is even verrijkend als verrassend. instellingen waar het Mondriaan Fonds aan snelle resultaten, bezoekersaantallen en eigen manier om de collectie aan te vullen.’ Dat moet ook. Ons beleidsplan voor de periode kan bijdragen is in 2013 gehalveerd, met als inkomsten is geld voor plannen met langere 2017-2020, dat afgelopen jaar inging, draagt gevolg dat zorgvuldig opgebouwde reserves adem extra waardevol. Liefst achttien musea niet voor niets de titel Verdieping en versterking zijn weggesmolten en de maximale bijdragen konden we voor de komende een of twee jaar Terugblikkend op 2017 lijkt de rijke oogst van de vrijhaven van de verbeelding. voor cruciale aanwinsten naar beneden moesten een bedrag toekennen variërend van 25.000 tot in een jaarverslag even overzichtelijk als worden bijgesteld. Goed nieuws is dan ook dat 250.000 euro om hun collecties te versterken. gevarieerd, maar het fonds investeert ‘Denk bijvoorbeeld aan Marjan Teeuwen, die eind 2016 aan het Aankoopfonds 1,5 miljoen ook in uitkomsten die kunnen verrassen; architectonische installaties en fotowerken door het ministerie van OCW is toegevoegd. ‘De voorstellen van deze musea, van het in ruimte voor avontuur en innovatie. maakt, bij wijze van spreken afwisselend in En dat eind 2017 nog eens 5,8 miljoen voor dit Gemeentemuseum Den Haag tot Rijksmuseum Zeker als het gaat om de eerdergenoemde de donkere kamer en onder de blote hemel in doel extra is gereserveerd. Dit helpt ons bij het Twenthe in Enschede, zijn om allerlei redenen creatie van schatten of het verstrekken buitenwijken van de stad. In ’s-Hertogenbosch,

12 13 De Oogst van 2017 De Oogst van 2017

en onze waardering daarvoor verder zichtbaar ‘We doen als fonds het één zonder het ander te in de filmportretten Hollandse Meesters in de 21e laten. Verdieping en ontwikkeling zijn lei- eeuw. We dragen jaarlijks aan deze serie bij, om dinggevend, maar zichtbaarheid en verbinding te laten zien dat kunstenaarsoeuvres juist ook eveneens. Dat stimuleren we op alle mogelijke met het verstrijken van de tijd veel te bieden manieren, van experiment en onderzoek in de hebben aan verrijkende en verrassende ontwik- beslotenheid van het atelier tot en met publieke kelingen. Een extra spotlicht op dit aspect was presentaties in binnen- en buitenland. Hier in 2017 de opdracht aan auteur Leo Delfgaauw wil ik nog graag Prospects & Concepts noemen: voor zijn essay Oude Meesters, over gevorderd het jaarlijkse startersoverzicht, dat als levendig kunstenaarschap, waarin duidelijk wordt dat vrijstaatje aan Art Rotterdam grenst. Voor het talent geen leeftijd kent en beter wordt naar- publiek de kans bij uitstek een nieuwste lichting mate het rijpt. te ontdekken. In 2017 deden 67 talenten mee; in 2018 zijn het er tegen de ‘Ook van kunstenaars tachtig. Reken maar dat je zelf vragen we zich ‘Vrijhavens van hier op een kakofonische te verbinden met het variëteit en verrassin- publiek. Dat betekent de verbeelding gen wordt getrakteerd: niet dat ze voortdurend van sociaal en politiek een zo groot mogelijke zijn belangrijker geëngageerde kunst tot massa moeten bespelen, filosofisch en poëtisch wel dat ze reflecteren dan ooit omdat er getint of juist uitbundig op de vraag: hoe kan dit en zinnenprikkelend werk publiek bereiken? nieuwe waarden werk. Een feest voor nu; Een presentatieplan een belofte voor later!’ hoort sinds 2013 bij elke en wegen worden aanvraag. Hoe wordt een project, aankoop of gevonden’ Het Mondriaan Fonds opdracht zichtbaar? stimuleert talent ach- ter de schermen, waar ‘De Surinaams-Nederlandse kunstenaar Remy het zich vrij kan ontwikkelen. En voor de Jungerman kon het afgelopen jaar bijvoorbeeld schermen brengt het resultaten in beeld. Het fonds vraagt, zoals je zei, alle aanvra- Remy Jungerman, performance Mask Making, 2017 drie maanden als artist-in-resicence bij het Hudson Valley Centre for Contemporary Art gers om verbinding. Hoe zwaar wegen de (HVCCA) werken, in Peekskill even boven resultaten? New York. Hij onderzoekt de versmelting Rotterdam en Amsterdam heeft ze sloop- samenleving en toch vormt ze verlies en, zoals van culturen en het rijm van patronen uit ‘Soms werpen activiteiten zoals Prospects & panden tot sculpturen omgevormd, met een hier: oorlogs­geweld, op zo’n manier om dat de verschillende omgevingen. De strakke erfenis Concepts rechtstreeks vruchten af. Kunstwerken aangrijpend resultaat, op de wankele grens van verbeelding de feiten verrijkt. >pagina 34 van Mondriaan komt in zijn schilderijen en vinden hun weg naar een verzameling. En er destructie en opbouw. Haar werk heeft zich sculpturen samen met geometrische patronen zijn deelnemers die meteen door een galerie de afgelopen decennia steeds verder verdiept, ‘Twee uitgangspunten zijn essentieel bij het uit Suriname, die bij winti-rituelen door de worden opgepikt. Tegelijk is dit overzicht van met verschillende perspectieven als uitkomst. schragen van de Vrijhaven van de verbeelding: Marrons worden gebruikt om kwade invloeden aanstormende kunstenaars een bruisend ‘werk De presentatie-instelling Framer Framed in ontwikkeling en verbinding. Naast bijdragen te weren. Tijdens zijn werkperiode in Ame- in uitvoering’; dat kenmerkt ook de sfeer die Amsterdam stelde in 2017 met een bijdrage voor ontwikkeling bieden we de mogelijkheid rika zette hij niet alleen zijn eigen onderzoek er hangt. Belangrijk is het besef dat het bij de van het fonds haar autonome fotowerken tot bijdragen aan publicaties, die een brug slaan voort, maar belegde hij diverse workshops besteding van publieke middelen altijd om méér tentoon, naast videoblogs van haar recente naar het publiek, en maken we deelname moge- Mask Making, die vooraf gingen aan publieke gaat dan optelsommen en kijkcijfers. Wat telt is project Verwoest Huis Gaza: een gebombardeerd lijk aan de Meester-Gezelregeling, waarmee we performances met collega’s en studenten in passend publiek. Per kunstuiting en instelling huis in de bezette Palestijnse gebieden, dat een verbinding leggen tussen jong en bewezen New York, aan een solotentoonstelling én een verschilt dat naar maat en schaal. ze ter plaatse herbouwd had als architecto- talent en kennisoverdracht stimuleren. Voor groepspresentatie bij het HVCCA, onder de nisch monument. Teeuwen staat middenin de het publiek maken we de betekenis van talent mooie titel Between I and Thou. >pagina 38 ‘Ter vergelijking: Prospects & Concepts bracht in

14 15 De Oogst van 2017 De Oogst van 2017

2017 ruim 16.000 kunstbeursgangers in contact zoals het Prinsenhof in Delft, het Tropen- formiteit. Dat doet recht aan een wereld vol teren. Het kabinet dat in 2017 is aangetreden met jong talent, terwijl op een internationaal museum in Amsterdam en het Nederlands schuivende panelen. Sterk voorbeeld is ook doet dat gelukkig, en heeft er zelfs iets extra’s podium als de Biënnale van Venetië 280.000 Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum. het vernieuwde Rijksmuseum Boerhaave, dat voor uitgetrokken. Dat geeft hoop. Al moet ik bezoekers in het Nederlandse paviljoen kwamen Verspreid over het land ontvouwt het verhaal in 2017 heropende na een vernieuwing van erbij zeggen dat het de eerdere bezuinigingen kijken. Het zou raar zijn als het andersom was. zich ‘van hunebed tot heden’. In zijn reikwijdte zijn opstelling, die mede mogelijk is gemaakt niet ongedaan maakt of compenseert.’ rijmend dus op het domein van het Mondriaan door een Projectinvestering Instellingen. Het ‘En het kan ook gaan om veel kleinere aan- Fonds. publiek stapt hier persoonlijk in de hoofdrol tallen, bijvoorbeeld zichtbaarheid van een ten- van ontdekkingsreiziger door de wereld van Blijven, ondanks deze sprong van musea ste toonstellingsmaker via een bijzonder blog of, ‘In de canonmusea worden historische hoogte- wetenschap en geneeskunde. Zo kun je het in de wereld van de 21 eeuw, ook hier de wat je steeds meer tegenkomt, een kunstenaar en dieptepunten uitgelicht aan de hand van verloop van bloedbanen, spieren en zenuwen sporen van de bezuinigingen zichtbaar? die via Instagram een geïnteresseerd publiek personen, gebeurtenissen en voorwerpen, wereldwijd weet te trekken. We laten het juist zoals verduisteringsverlichting uit de Tweede aan onze aanvragers daar creatieve wegen voor Wereldoorlog, maar ook een zogeheten bevrij- te vinden, om zo in de harten van de mensen dingsrokje uit 1945. Dat gebeurt levendig, met te komen. We hebben te maken met maat- media van nu voor het publiek van nu, dat zelf werk, van kleine, fijne medespeler is – op een verkenningen tot grote interactieve en audiovi- samenwerkingsver- suele manier. banden. Daarin vullen ‘Het is uniek dat het beeldende kunst en veld zélf met een ‘Dat de Canon er cultureel erfgoed elkaar ondanks alle gevoelig­ wonderwel aan.’ richtlijn kunstenaars­ heden rond het vraag- stuk van identiteit honoraria komt, gekomen is, is een Het Mondriaan belangrijke erkenning Fonds bestrijkt een samen optrekt om van cultureel erfgoed. groots gebied. ‘Van Erfgoed bepaalt mee fossiel tot video’, te komen tot een wie wij zijn en wat wij zoals je vaak zegt. willen doorgeven aan Evenals: ‘De schat- professionelere volgende generaties. En ten die nu worden wat nou zo waardevol gemaakt, vormen het contractpraktijk’­ is: onafhankelijk van Nederland (impressie) van Canon Nederlands Openluchtmuseum, erfgoed van de toe- elkaar zijn musea voor komst.’ Is hier sprake erfgoed en beeldende van wisselwerking? Vinden musea voor kunst in deze actuele discussie complementair. erfgoed en beeldende kunst elkaar bij hun Ze vullen elkaar aan op het scherp van de snede. gedetailleerd navorsen via een één op één ‘In 2017 zijn bezoekrecords weer gebroken en zoektocht naar eigentijds publiek? projectie op je eigen hand, pols en arm, alsof opnieuw is de Museumkaart sterker in trek. ‘Een voorbeeld van een pionier op dit gebied je rechtstreeks onder je huid kijkt. Ook de Maar ruimte voor onderzoek moet maar al te ‘Ontwikkeling en verbinding zijn niet alleen is het Van Abbemuseum in Eindhoven, dat werking van het DNA, ons eigen brein en onze vaak wijken in dienst van vernauwd cultureel sleutelwoorden bij het versterken van de vrij- in 2017 startte met een door het fonds mede plek in het heelal kun je hier verkennen, met ondernemerschap. havens van de verbeelding die het Mondriaan mogelijk gemaakt meerjarenprogramma dat de techniek in dienst van onze verbeelding en Geen twijfel hierover: ook het Mondriaan Fonds nastreeft, maar ook begrippen die moderne meesterwerken in een experimentele kennisontwikkeling. Fonds stimuleert waar mogelijk en in volle actief leven bij onze aanvragers. Het zijn dus ‘making of’ van de kunstcanon toont. Stijlka- overtuiging cultureel en maatschappelijk veel meer dan abstracties. Kenmerkend is de mers laten moderne kunst zien in het licht van ‘Vrijhavens van de verbeelding zowel in de ondernemerschap. Het gaat er alleen om dat dit Canon van Nederland die in 2017 opende in het de technologische vooruitgang, maar ook van wereld van kunst als die van erfgoed zijn in de kunst complexer is dan de calculerende Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem. duistere koloniale politiek. belangrijker dan ooit, omdat er los van grenzen handelsgeest soms veronderstelt. Hier wordt het verhaal van Nederland verteld. nieuwe waarden en wegen worden gevonden. Daarnaast treedt dit museum op als spil in een ‘Samen verruimen de verschillende perspec- Daarom loont het ook zo onbedaarlijk om als ‘Musea bemerken de gevolgen van de bezui- ‘netwerkmuseum’ met negen andere musea, tieven van deze musea het besef van pluri- open samenleving in kunst en erfgoed te inves- nigingen in diverse opzichten: het ontbreekt

16 17 De Oogst van 2017 De Oogst van 2017

‘Zoals ik bij de presentatie zei, is het karakter naars die tentoonstellen in een kunstinstelling in van de richtlijn naar aard en draagvlak uniek in aanmerking. Er wordt dus door het fonds geen de wereld. Het is uniek dat het veld zélf met een inhoudelijke toetsing uitgevoerd. De evaluatie richtlijn komt, samen optrekt om te komen tot van richtlijn én bijdrage is volop gaande, om te een professionelere contractpraktijk. Dit toont kijken hoe we de richtlijn en compensatie in de de kracht van het veld en de waarde van goed toekomst een vervolg kunnen geven. onderling overleg en samenwerking. Ik ben blij dat het Mondriaan Fonds als relatiemakelaar ‘Want vooral de makers in Nederland hebben daar een bijdrage aan heeft kunnen leveren, geleden onder de bezuinigingen. Ook de Raad onder meer door het faciliteren van BKNL, dat voor Cultuur en de Sociaal Economische Raad veel krediet verdient voor de totstandkoming hebben vorig jaar vastgesteld dat de bezui- van deze richtlijn. Een redelijke vergoeding voor nigingen vooral hier terecht zijn gekomen. kunstenaars is van groot belang. Immers: zonder Kunstenaars zelf voelden dat al aan den lijve. kunstenaars geen kunst! Om inzicht in de kunstpraktijk te verruimen bezocht ik eens samen met VVD-Kamerlid ‘Inmiddels hebben meer dan honderd instel- Michiel van Veen beeldhouwer Folkert de Jong lingen die richtlijn ondertekend; musea en in een bronsgieterij. Het etiket ‘staatskunste- andere presentatie-instellingen. Maar ook zij naar’ dat door Van Veen als vanzelfsprekend hebben het moeilijk in deze tijd van bezuiniging. werd gebruikt, maakte ter plekke gelukkig rap Daarom is het zo goed dat er extra geld kwam: plaats voor het inzicht dat de kunstenaar een

Mondriaan Fonds op locatie bij Bijlmer Parktheater in Amsterdam Zuidoost. Foto: Ernst van Deursen een bedrag van 600.000 euro, waarmee we in zelfstandig ondernemer is, die er op zijn beurt 2017 een bijdrage in het leven konden roepen om voor zorgt dat andere ondernemers, zoals de instellingen die de richtlijn hanteren tegemoet bronsgieter, werk hebben. Van Veen vroeg zich te komen en deels te compenseren. Voor deze hardop af en herhaalde dat later terecht in de bijdrage komen de exposities van alle kunste- Tweede Kamer: waarom maken kunstenaars hun vaak aan de nodige tot kunstenaarsplatform, ruimte voor verdie- ‘Wij zijn een werd ontwikkeld is een ping of bijvoorbeeld doorbraak. Niet voor effectief partnerschap open fonds, waar niets was zowel toenmalig met kunstenaars. Het minister Jet Bussema- Mondriaan Fonds biedt mensen werken die ker als de voorzitter van via opdrachtgeverschap en de Raad voor Cultuur de samenwerkingsbijdrage goed benaderbaar Marijke van Hees en mogelijk­heden voor extra de voorzitter van de stimulans. zijn. Net als de SER Mariëtte Hamer aanwezig bij de presen- aanvragers zetten tatie. Hamer noemt de Het Mondriaan Fonds honorariumrichtlijn zelfs maakt zich sterk voor zij zich in voor voorbeeldstellend voor de professionalisering van kunst en erfgoed’ hele Nederlandse arbeids- de beloning van kun- markt. Aan de richtlijn is stenaars. ‘Honoraria, jarenlang onderzoek en die droom kan waarheid worden’, blogde overleg voorafgegaan door Beeldende Kunst je begin 2016. Begin 2017 kwam de Richt- Nederland (BKNL): een informeel samen- lijn. Droom waargemaakt? werkingsverband van relevante spelers op het gebied van beeldende kunst, dat op verzoek ‘De richtlijn kunstenaarshonoraria die in van het veld door het Mondriaan Fonds wordt februari 2017 werd geïntroduceerd en die bijeengebracht en gefaciliteerd. Maria Hlavajova, Marijke van Hees, Mariëtte Hamer en Rune Peitersen bij door het hele veld, van presentatie-instelling Deursen van Ernst Foto: Kunstenaarshonorarium. presentatiede Richtlijn

18 19 De Oogst van 2017 De Oogst van 2017

gageerde deskundigen. Kortom: geen bol- kunnen zo informatie geven over aanvraagmoge- werk, maar mensenwerk? lijkheden. Zij trekken door ‘hun regio’, organi- seren spreekuren en andere bijeenkomsten die de ‘Wij zijn een open fonds, waar mensen werken drempel slechten. Andersom houden ze ons op die goed benaderbaar zijn en die zich net als de hoogte van interessante ontwikkelingen ter de aanvragers volop inzetten voor kunst en plaatse. Zo is er na een betere representatie van erfgoed. We streven ernaar dat alle potentiële culturele achtergronden, in onze nieuwe poule aanvragers ons weten te vinden, via e-mail, van adviseurs eind 2017 ook meteen een betere telefoon of op afspraak. En meer dan dat. regionale spreiding gerealiseerd.’ >pagina 185 Daarom zijn we in 2017 met een grote groep medewerkers het land ingetrokken om te laten zien: we zijn er ook voor jullie. Patricia Uit het jaar 2017 wil het Mondriaan Fonds Kaersenhout, kunstenaar en commissielid, gaf sterke voorbeelden overhevelen naar 2018. bij deze bijeenkomsten een workshop De kunst Liever dan goede voornemens kies je inspi- van het aanvragen. rerende voorbeel- Daarnaast gaven den, ‘die altijd rea- we uitleg over alle ‘Het leggen van listisch zijn, want mogelijkheden die het al gebeurd.’ Aldus fonds biedt en konden verbindingen is de toespraak begin mensen met speci- 2018, waarin je Kinderjury van de IMC Weekendschool met Katarina Zdjelar en Birgit Donker bij de opening van de Prix-tentoonstelling. Foto: Bas Czerwinski fieke vragen terecht binnen alle geledingen pleitte voor passie bij onze medewerkers voor kunst en voor tijdens speeddates. van belang: tussen samenwerking. Gezien de opkomst Samenwerking dan niet vaker gebruik van overheidsregel­ van wat er is aan onderzoek waar de Raad voor van in totaal rond de verschillende generaties, geeft gestalte aan geving voor ondernemers? Cultuur en het ministerie weer mee verder vijfhonderd bezoekers een ideaal. Maar kunnen. Te hopen valt dat deze oogst van 2017 zijn deze bijeenkom- tussen professionele wellicht is dit ook ‘Op basis van die vraag hebben wij samen het begin is van een ‘fair practice’ die wordt sten gewaardeerd. een noodzaak? met BKNL besloten een inventarisatie uit te uitgebouwd. Hier is nog een wereld te win- En ik citeer hier ook partners en tussen voeren, bekostigd door het Mondriaan Fonds. nen, zoals mag blijken uit de zoektocht naar graag een artikel ‘Met het oog op Welke overheidsfinanciën zijn er voor onder- gelijkwaardigheid van artistiek en economisch in de Provinciale kunst en publiek’ de toekomst is het nemers waar ook kunstenaars zich op kunnen ondernemerschap.’ Zeeuwse Courant, allebei noodzaak: beroepen? Uit de inventarisatie blijkt dat veel waarin het fonds als stimulator voor musea, samenwerken én het overdragen van passie! regelingen, die open zouden moeten staan voor gastateliers, presentatie-instellingen en kunste- Een prachtig, memorabel moment deed zich ondernemers uit uiteenlopende sectoren, in de In 2017 trad het Mondriaan Fonds veel naars in de provincie wordt aangehaald – een voor tijdens de opening van de tentoonstelling culturele sector en speciaal de kunstenaarsprak- naar buiten. Er waren Open Huizen in Mid- partner voor de kunsten, zoals kunstenaar met vier genomineerden voor de Prix de Rome, tijk moeilijk toepasbaar zijn. Die weg moet dan delburg, Heerlen, Groningen, Enschede Toos van Holstein zei: ‘Het is een heel helder Melanie Bonajo, Rana Hamadeh, Saskia ook verder worden bereid. Voor de aansluiting en de Bijlmer, om mogelijke aanvragers verhaal en de mensen zijn open en deskundig. Noor van Imhoff en Katarina Zdjelar, toen van programma’s op de praktijk van creatieve te informeren. Regiomakelaars geven het Het is vooral ook goed dat ze heel duidelijk de kinderjury haar keuze bekend maakte. Het zzp’ers, zou volgens de inventarisatie een spe- fonds sinds 2017 in alle windstreken een zeggen: ook al ben je afgewezen, probeer het ging om scholieren tussen de tien- en veertien cifiek instrument, ‘tool’ of adviesloket moeten gezicht. Werkbezoeken met politici von- nog een keer.’ jaar. Het eerste woord dat zij gebruikten om worden ingericht. Verheugend is alvast dat eind den plaats, verspreid door het land. 6.500 het werk van hun winnaar, Katarina Zdjelar, te 2017 een Kamermotie is aangenomen op basis abonnees ontvingen 25 nieuwbrieven; het ‘Een andere manier om het open fonds concreet kenschetsen, was een luid en duidelijk: ‘libe- van de inventarisatie. aantal volgers op Facebook en Twitter is te maken zijn de regiomakelaars die wij in 2017 raal!’ Deze kwalificatie riep in de zaal hoorbaar respectievelijk 15.000 en 10.500. Achter introduceerden. Verdeeld over het land steken zij verwondering en bewondering op. Daarna ‘BKNL heeft op deze manier de voorgaande de schermen worden duizenden aanvra- hun voelsprieten uit. Dat werkt twee kanten op. lichtten de tieners hun keuze toe met lof jaren veel goeds tot stand kunnen brengen. gen in kaart gebracht en zorgvuldig gewo- Als vertrouwde gezichten zijn zij een herkenbaar voor dit ‘superruimdenkende werk’. Hier was Naast de richtlijn en inventarisatie, bijvoorbeeld gen in tal van commissievergaderingen, aanspreekpunt binnen de wereld van kunst en duidelijk een vonk overgeslagen. Hét bewijs eveneens de zogeheten Selfie, een foto-opname door een poule van onafhankelijke, geën- cultureel erfgoed in hun directe omgeving en dat kunst toegankelijk is voor iedereen die zijn

20 21

De Oogst van 2017 ogen open wil doen. De kinderjury liet zien wat platform zo belangrijk is, namelijk dat je gepassioneerd over het leven kunt zijn. En dat juist kunst het leven de moeite waard maakt.

‘Het leggen van verbindingen tussen kunst Talent- en publiek, tussen verschillende generaties en tussen professionele partners is binnen alle geledingen van belang, in toenemende mate. ontwikkeling ‘Wanneer het gat van de bezuinigingen niet verder wordt gevuld dan via een extra bedrag Talentontwikkeling is cruciaal voor beeldend kunstenaars, oplopend van 25 naar 80 miljoen voor alle kun- zowel jong als bewezen, en zorgt voor kwaliteit van sten, en daar ziet het naar uit, is samenwerken kunst van nu en erfgoed van de toekomst. Het gaat om een lucratieve manier om daarmee om te gaan. experiment, onderzoek, praktijkverdieping, de productie Het Mondriaan Fonds kan waar mogelijk een van nieuw werk en waardevolle projecten. partner zijn.

‘Laten we wat dit betreft een voorbeeld nemen aan het Grootste Museum van Nederland, dat ervaringen in 2017 op initiatief van Museum Catharijne­ 25 Janine van Oene - Werkbijdrage Jong Talent convent ontstond en een samenwerkings­ 30 Victor Sonna - Werkbijdrage Bewezen Talent bijdrage van het fonds ontving. Dit is een 34 Marjan Teeuwen - Projectinvestering Kunstenaar en Bemiddelaar samenwerking van elf kerken en twee 38 Remy Jungerman - Bijdrage Gastateliers synagogen; in de toekomst verder uit te breiden. In Groningen zijn alvast de middeleeuwse en 41 Rana Hamadeh - Prix de Rome barokke kerken van Krewerd, Middelstum en 51 Stijn Huijts - Prospects & Concepts Midwolde dagelijks open voor publiek, met hun 57 Imara Limon - Erfgoedtalentprijzen paradijs­schilderingen, oude orgels en marmeren beeldhouwwerken. Het initiatief van Museum resultaten bijdragen Catharijneconvent heeft een spotlicht gezet op 27 Werkbijdrage Jong Talent kerkelijke architectuur, inclusief kunst­werken 31 Werkbijdrage Bewezen Talent en geschiedenis, verspreid door het land. 35 Projectinvestering Kunstenaar en Bemiddelaar >pagina 169 Het is een lichtend voorbeeld van de 39 Bijdrage Gastateliers wijsheid: samen sterk!’ resultaten activiteiten 48 Prix de Rome 55 Prospects & Concepts 59 Erfgoedtalentprijzen 60 Kansplaatsen 61 Prijs voor de Jonge Kunstkritiek 62 Essay Oude meesters

23 Talentontwikkeling > Bijdrage > Werkbijdrage Jong Talent > Ervaringen

‘Het gonsde van andermans meningen’ Janine van Oene over haar Werkbijdrage Jong Talent

‘Al die stemmen, eerst op de Hogeschool schilderijen kunnen nu nog standpunten voor Kunsten in Utrecht, daarna de Ateliers aan haar opdringen. Zo combineert Mental in Amsterdam; uiteenlopende reacties die Honey twee doeken die toevallig tegen elkaar wekelijks verdrongen bij de bespre- dezelfde muur stonden. ‘Uitspattingen naar king van nieuw werk. In mijn gedachten ruimtelijke schilderkunst’, noemt Van Oene gonsde het van andermans meningen. Toen dit. ‘Zo vind ik mijn balans: met een eigen ik klaar was met de Ateliers was het hoog schilderkunstig handschrift en een derde tijd ze te laten verstommen.’ dimensie op het doek. Ik hou daarvan, het verkennen van nieuwe Janine van Oene ontving mogelijkheden en losko- begin 2017 een Werkbij- ‘Uitspattingen men van de muur.’ drage Jong Talent. Een uitkomst, waarmee ze het naar ‘Waar het hart van vol is, antigeluid vond dat ze loopt de mond van over: nodig had om haar eigen ruimtelijke die uitdrukking slaat wel weg te banen. Maar ook een beetje op de verbeel- een uitkomst met tastbaar schilderkunst’ ding met de fontein’, zegt resultaat. Haar werk is ze over Mental Honey. inmiddels aangekocht door onder meer De ‘Daarbij komt dat de liefde voor iets of Nederlandsche Bank en het Academisch iemand je soms gekke dingen laat doen.’ Medisch Centrum. En eind 2017 won ze de Ze moet lachen: ‘Als ik het zo omschrijf Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst. klinkt het veel te romantisch en poëtisch. ‘Honey’ zeg je op een liefkozende manier, ‘Op de Ateliers werd ik pittig gepusht ‘mental’ dan ben je echt gek. Ik vond dat allerlei richtingen te verkennen; langs de wel een intrigerende combinatie. Het randen van de schilderkunst te gaan. Ik klinkt ook grappig.’ luisterde altijd goed naar iedereen. Nu naar mezelf. Dat lukt heel aardig.’ Alleen haar Janine van Oene

25 Talentontwikkeling > Bijdrage > Werkbijdrage Jong Talent > Reflecties

Resultaten Werkbijdrage Jong Talent

De Werkbijdrage Jong Talent (WJT) is fluorescerende materialen. Deze techniek voor startende, veelbelovende beeldend zal hij toepassen op verschillende glazen kunstenaars tot uiterlijk vier jaar na hun (in samenwerking met Centre international opleiding. Doel is het stimuleren van de de recherche sur le verre et les arts plas- artistieke ontwikkeling en het cultureel tiques), keramische sculpturen (te maken ondernemerschap zodat werk ontstaat dat tijdens een periode bij Sunday­morning@ een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan ekwc) en zijn cocktail performances. de hedendaagse beeldende kunst in Neder- Verder blijkt de WJT cruciaal te zijn voor de land. De bijdrage kan gebruikt worden voor productie van nieuw werk, inclusief even- alles wat verband houdt met de ontwik- tueel daarvoor aan te schaffen materiaal of keling van nieuw werk, zoals onderzoek, werkruimte. Een tiental aanvragers geeft materiaal, apparatuur en projecten in bin- aan dat de WJT voor hen deuren opende nen- of buitenland. Ook kan deze besteed bij galeries, presentatie-­instellingen en worden aan deelname aan tentoonstellin- collega-kunstenaars en daarmee als blijk gen en manifestaties. van erkenning fungeerde. Vrijwel ieder- een heeft publiek bereikt via publicaties, De bijdrage is in 2017 geïndexeerd en tentoonstellingen en performances, verhoogd van 18.000 naar 19.000 euro. Het overwegend in een circuit van presentatie-­ aantal gehonoreerde aanvragen is hoger dan instellingen, kunstenaarsinitiatieven en de zestig die oorspronkelijk begroot waren. galeries in binnen- en buitenland, maar ook bij grote publieksmanifestaties. Uiteraard Terugblikkend noemt de helft van de is elke kunstenaar getoond op Prospects & zestig kunstenaars die in 2017 hun ver- Concepts. >pagina 55 antwoording inleverden de gewonnen tijd als een cruciaal effect van de WJT. Door In samenwerking met Cultuur+Ondernemen de bijdrage konden zij zich focussen op biedt het Mondriaan Fonds de mogelijk- hun kunstenaarspraktijk zonder zorgen heid van mentoring aan; een programma-­ over inkomen of vaste lasten. Een enkele op-maat dat kunstenaars met een WJT aanvrager stelt dat hij door de bijdrage zijn ondersteunt bij hun ondernemerschap en autonome en commerciële praktijk beter artistiek-inhoudelijke ontwikkeling. Het in balans kreeg. De bijdrage was voor meer programma bestaat uit een aantal ontmoe- dan de helft van de aanvragers heel be- tingen met een ervaren vakgenoot om de langrijk voor onderzoek en/of experiment ontwikkeling en de voortgang van het werk op het gebied van materiaalgebruik of het te bespreken met als doel de effectiviteit werken met nieuwe media. van de WJT te vergroten. Kunstenaars De helft van de WJT-ontvangers bezoekt kunnen kiezen uit een team van veertig een residency in binnen- of buitenland, mentoren of zelf een mentor aandragen belegt een werkperiode in een archief of voor de begeleiding van hun beginnende (onderzoeks-)instelling of doet praktijk- beroepspraktijk. In 2017 zijn 24 kunste- onderzoek in samenwerking met andere naars gestart met mentoring. Inmiddels kunstenaars of professionals uit andere hebben meer dan honderd kunstenaars een disciplines in het kader van artistieke traject gestart of zelfs al afgerond. ontwikkeling. Een voorbeeld is Laurent-­ David Garnier, scheikundige, parfumier, Aantal aanvragen: 174 cocktailmaker en beeldend kunstenaar. Hij Totaal gevraagd bedrag: € 3.282.000 wil in samenwerking met de scheikunde-­ Gehonoreerd: 67 afdeling van de Universiteit van Cambridge Toegekend bedrag: € 1.259.000 onderzoek doen naar de toepassing van Janine van Oene, Mental Honey, 2017 27 Victor Sonna, It was my imagination, 2017. Foto: Ronald Smits Talentontwikkeling > Bijdrage > Werkbijdrage Bewezen Talent > Ervaringen Talentontwikkeling > Bijdrage > Werkbijdrage Bewezen Talent > Reflecties

Resultaten Werkbijdrage Bewezen Talent

‘Bevestiging De Werkbijdrage Bewezen Talent (WBT) is Aanvragers geven in hun eindverantwoor- voor kunstenaars die minstens vier jaar een ding unaniem aan dat de bijdrage cruciaal beroepspraktijk hebben. Doel is het stimu- is geweest. De redenen zijn uiteen­lopend: leren van de ontwikkeling van het oeuvre, vanwege de ruimte die de bijdrage biedt van de eenheid’ het cultureel ondernemerschap en de voor kunstenaars zich verder te ontwik- Victor Sonna over zijn Werkbijdrage Bewezen Talent zichtbaarheid van beeldend kunstenaars kelen, hun schaal te vergroten en hun met bewezen talent zodat werk ontstaat creatieve ambitie te verwezenlijken: dat een betekenisvolle en zichtbare bijdra- ‘Deze werkbijdrage was dé essentiële en ge levert aan de hedendaagse beeldende doorslaggevende impuls voor de verdere kunst in Nederland. De bijdrage is een tege- ontwikkeling, verdieping en vestiging van moetkoming in de kosten van materiaal, tijd mijn praktijk’, aldus een van hen. Ook prak- en diensten van derden en kan aangewend tische kosten worden genoemd. De WBT ‘Als kind droeg ik versleten slippers. ‘draagt’ deze concepten en probeert ze te worden voor alles dat gerelateerd is aan de stelde kunstenaars in staat de kosten van ontwikkeling van nieuw werk: onderzoek, atelierhuur, apparatuur of reizen te kunnen Omdat ik de gaten niet durfde te laten zien, presenteren in een nieuw licht. materiaal, apparatuur of projecten. Ook maken, die cruciaal waren voor het ontwik- maakte ik van deze slippers een boot, een kan de werkbijdrage besteed worden om kelen van hun werk. Voorts heeft de bijdra- auto of een eiland. Ik bedacht een nieuwe ‘In mijn werk komt een mix van materialen, deel te nemen aan tentoonstellingen en ge geholpen bij de totstandkoming van ten- context voor elke afzonderlijke pantoffel, mensen en thema’s samen. De Bijdrage manifestaties in binnen- en buitenland. toonstellingen: omdat nieuw werk gemaakt die daardoor een nieuwe identiteit kreeg. Bewezen Talent is een bevestiging voor kon worden, de kunstenaar tijd kreeg om De dagelijkse realiteit dwong me tot mijn streven naar die voortdurende voeling Het bedrag is in 2017 geïndexeerd en te onderzoeken en te experimenteren, en improviseren; het tussen individu en verhoogd van 36.000 naar 38.000 euro. De in een enkel geval ook vanwege de erken- vereiste duur van de beroepspraktijk is ning die de bijdrage opleverde. Bijzondere combineren van groep. Als kun- ‘Geboren in Kameroen, verlaagd van minstens zes naar vier jaar, samenwerkingen buiten de kunstwereld allerlei materialen in stenaar heb je een waardoor het voor kunstenaars die nog werden eveneens gerealiseerd, zoals met nieuwe voorwerpen. wonend in Nederland: podium nodig om tot vroeg in hun carrière staan eerder mogelijk wetenschappers, landbouwers en zelfs met Nog steeds gebruik je recht te komen en is om voor deze bijdrage in aanmerking te een chef-kok met wie kunstenaar Maria ik objecten die mijn verleden en heden je werk zichtbaarheid komen. Rudnaya een lokale Indiase traditie van het afgebroken, kapot of te geven. Deze In 2017 is honderddertig keer een WBT gebruik van klei als ingrediënt onderzocht. afgedankt zijn in een zijn verwikkeld in een erkenning betekent toegekend. Het honoreringspercentage is als gevolg van het kwalitatief hoge niveau Aantal aanvragen: 261 nieuwe context. permanente dialoog’ veel voor de manier van de aanvragen ongeveer vijftig procent. Totaal gevraagd bedrag: € 9.788.000 waarop ik naar buiten In 2017 ontving het fonds veel aanvragen Gehonoreerd: 130 ‘Geboren in Kameroen, wonend in Neder- kan treden. Je praat anders als je weet dat voor een WBT van kunstenaars met een Toegekend bedrag: € 4.832.000 land: mijn verleden en heden zijn verwik- het ertoe doet. Het werkt als een boezem, langere beroepspraktijk (meer dan 25 jaar). keld in een permanente dialoog. Mijn werk de eenheid van wateren die in open Ook het honoreringspercentage onder deze Grand Voyage is een doorlopend onderzoek verbinding staan voor tijdelijke opslag en aanvragen is hoog. Hieruit blijkt dat ook na een lange beroepspraktijk kunstenaars nog naar de ontmoeting tussen noord en zuid, lozing. We zijn allemaal verschillend, maar steeds behoefte hebben aan een bijdrage verleden en toekomst. Wij voeren ons verle- betekenen niets op onszelf alleen.’ zoals de WBT. den met ons mee waar we ook gaan, terwijl we ook een verleden delen met anderen, als groep, familie of natie. Beide aspecten zijn van invloed op het heden. Grand Voyage

30 31 Marjan Teeuwen, Verwoest Huis Gaza 3, 2017 33 Talentontwikkeling > Bijdrage > Projectinvestering Kunstenaar en Bemiddelaar > Ervaringen Talentontwikkeling > Bijdrage > Projectinvestering Kunstenaar en Bemiddelaar > Reflecties

Resultaten Projectinvestering Kunstenaar en Bemiddelaar ‘Kunst heeft een De projectinvestering is voor kunstenaars voor een werkperiode bij een residency in en bemiddelaars die in tijd begrensde binnen-­ ­­ of buitenland. plannen willen organiseren, bijvoorbeeld voor onderzoek, samenwerking, een reis- Sinds november 2016 deden 62 aanvragers heilzame kracht’ of werkperiode of de uitvoering van nieuw verslag van hun gerealiseerde project. Alle- werk. Het beoogt talentontwikkeling te maal geven ze aan dat de bijdrage essenti- Marjan Teeuwen over haar Projectinvestering stimuleren door hun de mogelijkheid te ge- eel was voor het realiseren van hun project. voor Verwoest Huis Gaza ven een artistiek plan te realiseren dat van Ruim tachtig procent geeft aan dat de belang is voor de kwaliteit en de zichtbaar- bijdrage zorgde voor artistieke verdieping heid van de hedendaagse beeldende kunst en ontwikkeling. Meer dan de helft noemt en/of het cultureel erfgoed in Nederland. de bijdrage cruciaal voor de praktische ‘Bij mijn eerste bezoek aan Gaza wordt de burgemeester van Khan Younis kosten, zoals het betalen van assistenten, glashelder: ik ben geen journalist, politicus een bijzondere plaquette overhandigt, Opvallend in 2017 is de diversiteit in aan- het investeren in materialen of het realise- vragen wat betreft aard en doel van projec- ren van een ingewikkelde logistiek. Naast of hulpverlener. Ik ben kunstenaar. goedgekeurd door Arafat en Abbas; de ten. Zoals kunstenaar Charlotte Dumas die deze praktische financiële kant, noemt een Wanneer politieke uitspraken verwacht komst van de president van PRCS (alle een bijdrage ontving voor een onderzoek derde van de aanvragers de bijdrage cruci- worden, kan ik hier niks doen. Op mijn landen waar Palestijnen wonen – Syrië, naar en de ontwikkeling van een film die aal voor het verkrijgen van nieuwe inzichten vraag of het ethisch verantwoord is hier als Libanon, Jordanië, Westoever) – dat alles zal afspelen op de eilanden Okinawa en door (artistiek) onderzoek. Een klein aantal rijke Westerse kunstenaar te werken, is het maakt de kracht van kunst sterk voelbaar Yonaguni in Japan. Samen met schrijver aanvragers benadrukt de vliegwielfunctie antwoord ondubbelzinnig: ik moet komen! in Gaza.’ Aldus Marjan Teeuwen over het Jolein Laarman zal ze deze eilanden bezoe- van een bijdrage: de toekenning zorgde er- Creativiteit geldt als essentieel bij het tijdelijke kunstwerk dat ze uitvoerde met ken en tegelijkertijd met het onderzoek zal voor dat andere geldschieters sneller over de film ook daadwerkelijk gedraaid worden. de brug kwamen. verwerken van trauma’s. Na drie maanden een projectinvestering. Curator Alex de Vries ontving een bijdra- Gevraagd naar de manier waarop aanvra- keihard werken en ge voor het schrijven van een monografie gers hun project zichtbaar hebben gemaakt, twintig interviews aan ‘Deze installatie stelt Marten Hendriks - Onvoltooide Beeldindex. geeft een groot deel (53) aan dit via een de wereldpers, zei mijn ‘De rauwheid van alles waaraan ik altijd De Vries heeft het oeuvre en de daarmee tentoonstelling in een museum, galerie, technisch medewerker: heb gewerkt op scherp. samenhangende documentatie ontsloten in beurs of festival te hebben gedaan. Aanvul- ‘Nu kan de hele wereld afbraak en verwoes- ‘La condition humaine’ samenwerking met Hendriks zelf. lende genoemde manieren om het nieuwe werk zichtbaar te maken zijn in volgorde van zien dat ook wij staat centraal. Waarom ting vindt tegen- Vanaf 2017 kunnen kunstenaars en be- frequentie een publicatie (elf), workshops Palestijnen van kunst is de mens niet in middelaars voor al hun plannen die in tijd en symposia (negen), een speciale website houden.’ wicht in minimalis- staat tot samenleven; begrensd zijn terecht bij één bijdrage­ of blog (negen), speciale screenings (vier) of gemeenschapszin? Voor mogelijkheid in plaats van vier bijdragen: een documentaire (twee). Opvallend is dat ‘Overal is stof, roet, tische abstractie’ mijn ontwikkeling de Projectinvestering Kunstenaar en van de verantwoorde projecten er 28 (deels) puin. En tegelijkertijd leggen de bijdragen van Bemiddelaar. Reden om de voormalige in het buitenland plaatsvonden. Slechts is alles tegengesteld aan oorlog. In het Mondriaan Fonds het fundament. Als Bijdrage Praktijkverdieping in deze bij- acht aanvragers geven aan dat het resul- drage op te nemen is dat het verschil voor taat van de project­investering niet direct Verwoest Huis Gaza heerst orde. De kunstenaar had ik een lange aanlooptijd aanvragers niet altijd even duidelijk was. zichtbaar is gemaakt; dit zijn vaak onder- rauwheid van afbraak en verwoesting nodig, daarbij heb ik alle kansen gekregen. Gezien de diversiteit in aanvragen lijkt de zoeksmatige projecten. Enkele aanvragers vindt tegenwicht in minimalistische Nu sta ik aan de vooravond van een samenvoeging zeker gelukt. Behalve deze verwachten dat een en ander alsnog snel abstractie. Bezoekers omarmen mijn werk, intensief vervolg. Morgen vlieg ik naar New vereenvoudiging in bijdragen is de moge- zichtbaar wordt wanneer zij bijvoorbeeld benoemen de schoonheid en herkennen York, voor mijn eerste solotentoonstelling lijkheid gekomen een vaste bijdrage aan te een uitgever voor hun boek hebben gevon- in de herordening van puin de kracht van bij Bruce Silverstein Gallery. Én voor vragen voor een werkperiode variërend van den of zijn toegelaten tot een filmfestival. constructie. Kunst is heilzaam. gesprekken over mogelijke samenwerking één tot maximaal zes maanden met een standaardbedrag van 1.700 euro per maand Aantal aanvragen: 225 met The Jewish Museum.’ (aantal toekenningen zes). Deze vaste Totaal gevraagd bedrag: € 3.700.585 ‘Hun overweldigende respons, de bijdrage is met name aangevraagd door Gehonoreerd: 96 media-aandacht, de opening waarop bemiddelaars voor onderzoek. Kunste- Toegekend bedrag: € 1.865.864 naars hebben deze bijdrage vooral gebruikt

34 3535 Remy Jungerman, Foto: Aatjan In Transit, 2017, Renders Remy Jungerman, Foto: NKISI Aatjan NESEKI, 2017. Renders 37 Talentontwikkeling > Bijdrage > Gastateliers > Ervaringen Talentontwikkeling > Bijdrage > Gastateliers > Reflecties

Resultaten Bijdrage Gastateliers

Met de Bijdrage Gastateliers wil het zoals het nieuwe gastatelier van SCHUNCK* ‘Productieve Mondriaan Fonds de verdieping van de in het Savelsbergklooster te Heerlen. Met (artistieke) ontwikkeling en de praktijk van dit atelier wordt bijgedragen aan een grotere beeldend kunstenaars en bemiddelaars in zichtbaarheid van kunstenaars in de Oostelij- het buitenland of in een andere omgeving ke Mijnstreek en wordt het contact tussen de wintermaanden voor stimuleren. Hierdoor kunnen aanvragers Euregio en de Randstad bevorderd. nieuwe (inter)nationale contacten, net- werken en markten verkennen, uitbreiden Ook werden tijdelijke residencies aangeboden het doen versmelten en opbouwen. Het Mondriaan Fonds heeft in AVL Mundo (Rotterdam), Kunstvereniging vaste gastateliers in New York, Parijs, Diepenheim, Het Vijfde Seizoen (Den Dolder), Berlijn, Rome, Beijing, Tokio, Kolkata, Rio de IK (Oost-Souburg) en het Luceberthuis Janeiro, Curaçao, Brussel, Moengo, Yogya- (Bergen). van culturen’ karta, Warschau, Annandale-on-Hudson en Er werd in 2017 een doorlopend programma Remy Jungerman over zijn werkperiode Hamminkeln. van werkperioden aangeboden in het negen­ tiende-eeuws water­pompgemaal in Den bij HVCCA, Peekskill New York In 2017 bood het Mondriaan Fonds twintig Helder. Sjoerd van Leeuwen, een van de zes werkperioden aan in het buitenland. Jasmijn kunstenaars die er in 2017 werkte, deed Visser deed tijdens haar residency in Delfina bijvoorbeeld onderzoek naar de in 2012 op Studios onderzoek in diverse archieven in Texel aangespoelde bultrug. Het werk dat ‘Het lokale krijgt een globale dimensie. Dat In zijn tijdelijke atelier in hartje New York Londen naar bronmateriaal uit Zimbabwe hieruit voortkwam, presenteert hij begin zet zich ook voort in mijn recente werk. én het noordelijker gelegen kunstcentrum over de rol van Gurkha soldaten en hun rol in 2018 in de Huisduinerkerk, een kerkje voor Ik onderzoek mijn afkomst en omgeving, in Peekskill voerde hij, zoals hij zegt, de Falklandoorlog. Het resultaat was te zien walvisvaarders. in de publicatie Conflict Atlas, geopolitics and waarbij twee culturen verenigd worden, ‘het versmelten van culturen’ verder op. contingencies on the Malvinas - Falklands­ Ruim zestig aanvragers dienden het afgelo- de West-Afrikaanse diaspora en het Drie workshops Mask Making, gewijd Archipelago en in haar solotentoonstelling pen jaar een eindverantwoording in en geven modernistische, westerse kunstdiscours.’ aan het verwerken van Vlisco textiel via Modern Candor in het Allard Pierson Museum zonder uitzondering aan dat de bijdrage De Surinaams-Nederlandse kunstenaar speciale vouwtechnieken, mondden uit in in Amsterdam. essentieel was voor hun praktijk. Driekwart Remy Jungerman publieke optredens. De residency in het MMCA in Seoul noemt als reden de ruimte voor inhoudelijke werkte drie maanden ‘Een fantastische (Zuid-Korea), die in 2015 en 2016 samen met verdieping. De periode in een gastatelier was als artist-in-resicence performance waarbij het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie voor deze groep vooral een periode van con- ‘De West-­Afrikaanse werd aangeboden, is als vast atelier in het centratie en onderzoek, bijvoorbeeld voor ar- bij het Hudson studenten en collega- programma opgenomen. Wegens groot suc- chiefonderzoek, het uitproberen van nieuwe Valley Centre for diaspora en het makers de maskers ces werd samen met het Stimuleringsfonds technieken of het uitdenken van ideeën. Een Contemporary modernistische, droegen vond direct Creatieve Industrie opnieuw een oproep andere reden waarom de bijdrage essentieel Art (HVCCA), na de workshop plaats voor de keramiek residency in Arita op het was, blijkt vooral praktisch. De bijdrage zorg- in Peekskill boven westerse kunst­ in de openbare ruimte eiland Kyushu als tijdelijk buitenlandatelier de ervoor dat extra kosten voortkomend uit New York. In zijn in NYC.’ Ook volgden uitgeschreven. De resultaten van de eerste het verblijf konden worden opgevangen, zoals acht werkperioden (vier kunstenaars en vier atelierhuur, materiaalkosten of het inhuren schilderijen en discours’ een solotentoonstelling ontwerpers) werden dit jaar op de Dutch van expertise. Een enkeling noemt expliciet sculpturen combineert en groepspresentatie Design Week gepresenteerd. dat het verblijf cruciaal was voor het vinden hij strakke lijnen à la Mondriaan met bij het HVCCA, getiteld Between I and De Nederlandse publieke cultuurfondsen van nieuwe netwerken. Vrijwel alle residenten textiel, speciaal de geometrische, Thou. ‘Een zeer productieve, succesvolle bieden vanaf 2017 via drie open oproepen gaven het fonds het advies om de residency geruite Pangi-stoffen uit Suriname drie maanden’, zegt Jungerman, en het (2018-2020) gezamenlijk een residency aan in waar zij verbleven te continueren vanwege die door de Marrons worden gedragen begin van: ‘Een vruchtbaar netwerk aan het Van Doesburghuis in Meudon-­Val-Fleury/ de bijzondere mogelijkheden die de residen- tijdens verschillende zuiveringsrituelen, contacten met tentoonstellingsmakers, Parijs. Een interdisciplinaire commissie cies bieden. Mogelijkheden die volgens de selecteerde in 2017 een beeldend kunste- residenten zonder deze werkperiode niet, of onder meer om kwade invloeden te galeriehouders en collegakunstenaars in en naar en een vormgever die in 2018 elk vier in mindere mate tot stand waren gekomen. weren. ‘De winter was een perfecte tijd om New York.’ maanden lang hun artistieke praktijk zullen om geconcentreerd te werken’, aldus uitoefenen. Aantal aanvragen: 430 Jungerman. In samenwerking met DutchCulture| Totaal gevraagd bedrag: € 3.829.608 TransArtists maakte het fonds een selectie Gehonoreerd: 54 van bijzondere binnenlandse gastateliers Toegekend bedrag: € 416.730

38 3939 Talentontwikkeling > Activiteit > Prix de Rome > Ervaringen

‘Stemmen laten klinken en denkwerelden openen’ Ranah Hamadeh over haar Prix de Rome

‘Het is een grote eer, meer dan dat, ik kan Witte de With. Ik zie de Prix de Rome als er zoveel over zeggen. Het raakt me dat een baken; een bevestiging van vrije denk­ ik een stem heb die gehoord wordt. Een ruimte. Dat blijkt ook uit de nominatie van stem hebben is geen vanzelfsprekendheid, sterke en radicale vrouwelijke kunstenaars de meeste mensen op deze aarde zijn ervan als Katarina Zdjelar, Melanie Bonajo en verstoken. En het is belangrijk dat deze Saskia Noor van Imhoff. publieke erkenning tegelijk de stemmen bevestigt waarvan ik de getuigenis en nage- ‘De nominatie en het bijbehorende werk- dachtenis opvoer in mijn werk; stemmen budget gaven me de ruimte een enorme die eerder waren uitgewist.’ sprong te maken in mijn werk, terwijl het door de publieke prijs ook zichtbaar werd Historisch uitgangspunt voor een groter publiek. voor het werk waarmee Mijn praktijk behelst Rana Hamadeh de Prix ‘Werelden samenwerking: van een de Rome won is een intellectuele studie met rechtbankverslag uit ontdekken die vele mededenkers aan het 1783, over honderden sla- begin tot het theatrale ven die omwille van ver- door conventies kunstwerk dat het publiek zekeringsgeld als ‘vracht’ incorporeert. Het stopt van het Britse slavenschip ondergesneeuwd niet bij beeldende kunst Zong werden gegooid en als beeld. Behalve ogen verdronken. raakten’ hebben wij oren, een neus, een tong, een hart ‘Zodra je als kunstenaar in de openbaarheid en hersenen. Pas in dat samenspel kunnen treedt, krijgt je werk onherroepelijk een we de werelden ontdekken die door con-

Rana Hamadeh ontvangt de Prix de Rome Beeldende Kunst uit handen 2017 van minister Van Engelshoven van OCW. Foto: Bas Czerwinski maatschappelijk belang dat ook politiek venties ondergesneeuwd raakten. Ik wil is. Soms lijkt het alsof onze denkruimte geen meningen staven, maar verstarring krimpt, als je de hardnekkige Zwarte doorbreken; uitnodigen om samen te Piet-traditie bekijkt of het verzet tegen denken.’ de naamsverandering van kunstcentrum

41 Rana Hamadeh, The Ten Murders of Josephine [The Tongue Twister], Movement from the Opera, The Ten Murders of Josephine, Act III. 8-Channel Sound installation with Disklavier & Telephone (Installation view). Foto: Daniel Nicolas Saskia Noor van Imhoff, # +31.001 1. Fairly soft, very heavy, semi-hard (3–3.5), ductile, malleable, hackly fracture (can be scratched with a fingernail). Opaque with metallic lustre. Very thin sheets are translucent, letting through weak, greenish light. Dissolves easily, leaving the solution pale-blue (Installation view). Foto: Daniel Nicolas

Katarina Zdjelar, Not a Pillar Not a Pile (Tanz fur Dore Hoyer). Multichannel audio-video work, 5’50” loop (Installation view). Foto: Daniel Nicolas Melanie Bonajo, Progress vs Sunsets. HD-Video, “00”48”24, Installation with Theo Demans (Installation view). Foto: Bas Czerwinski Talentontwikkeling > Activiteit > Prix de Rome > Reflecties Talentontwikkeling > Activiteit > Prix de Rome > Reflecties

Resultaten Prix de Rome Beeldende Kunst Resultaten Prix de Rome Architectuur

Met de bekendmaking van de scouts en de Het werk werd gepresenteerd tijdens een In september 2017 is begonnen met jury gaf het Mondriaan Fonds begin januari tentoonstelling in Kunsthal Rotterdam, de voorbereiding van de Prix de Rome de aftrap voor de Prix de Rome Beeldende een nieuwe samenwerkingspartner op dit Architectuur die een keer in de vier jaar Kunst 2017. De Prix de Rome wordt een keer terrein. Donna van Milligen Bielke, winnaar wordt uitgereikt. De selectiemethode per twee jaar uitgereikt aan een talentvolle Prix de Rome Architectuur 2014, werd ge- en de leeftijdsvoorwaarde (35 jaar) beeldend kunstenaar onder de 40 jaar. Zij vraagd voor het tentoonstellingsontwerp. voor (landschaps)architecten en konden worden voorgedragen door een van Mals Media maakte een introductiefilmpje stedenbouwers zijn gewijzigd op basis de tweeëntwintig deskundige scouts die voor de tentoonstelling en de uitreiking. van een evaluatie die in 2014 is uitgevoerd hiertoe door het Mondriaan Fonds waren door Christophe Van Gerrewey. benaderd. Kunstenaars konden ook zichzelf De jury beoordeelde het nieuwe werk in de of door een derde worden voorgedragen. tentoonstelling en koos unaniem voor Rana De jury voor de Prix de Rome 2018 Hamadeh als winnaar van de Prix de Rome bestaat uit Mels Crouwel (architect, Zo ontstond een lijst met honderdelf kun- Beeldende Kunst. partner Benthem Crouwel Architects), stenaars. Hun motivaties, portfolio’s en De tentoonstelling werd geopend op 1 Frank Havermans (beeldend kunstenaar, werkplannen werden beoordeeld door een december, een drukbezochte avond waarin ontwerper Studio Frank Havermans), Afaina internationale jury die bestond uit Ferran de vier laureaten centraal stonden. Tijdens de Jong (architect, eigenaar AFARAI), Barenblit (directeur MACBA, Barcelona), de opening noemde de kinderjury van IMC Oana Rades (architect, eigenaar Shift Mariette Dölle (directeur Museum Kranen- weekendschool Rotterdam Katarina Zdjelar architecture urbanism), Ronald Rietveld burgh, Bergen), Folkert de Jong (beeldend hun winnaar. Op 15 december maakte (architect, partner RAAAF, winnaar Prix kunstenaar), Petra Noordkamp (beeldend minister Ingrid van Engelshoven tijdens de Rome 2006), Peter Cachola Schmal kunstenaar), Francesco Stocchi (curator een feestelijke prijsuitreiking de winnaar (directeur Deutsches Architekturmuseum) Museum Boijmans Van Beuningen, Rotter- bekend: Rana Hamadeh. en voorzitter Birgit Donker. dam) en voorzitter Birgit Donker. De jury was onder de indruk van het om- nai010 uitgevers maakte in samenwerking Eind 2017 kwam de jury bijeen om de vangrijke aanbod en de kwaliteit van het met het Mondriaan Fonds een publicatie opdracht te formuleren – een ruimtelijk werk van de kunstenaars waaruit zij mocht over de vier shortlistkunstenaars. De publi- ontwerp voor het gebied rondom de kiezen. Bij het selecteren van kandidaten catie bevat een inleidend essay van kunste- Oost-Groningse dorpen Ganzedijk en voor de shortlist speelden criteria als een naar Maria Barnas en teksten over het werk Hongerige Wolf – die begin 2018 bekend vernieuwende houding, gelaagdheid van van de genomineerden door Laurens Otto zou worden gemaakt en op basis waarvan het werk en verdere potentie van ontwik- en Julia Mullié, beiden oud-genomineerden de shortlist zal worden geselecteerd. keling een belangrijke rol. Daarnaast was voor de Prijs voor de Jonge Kunstkritiek. De de jury op zoek naar een kunstenaar die tentoonstelling is tot 25 maart 2018 te zien Het Mondriaan Fonds wordt voor de Prix ook op internationaal niveau verder kan en kreeg van alle landelijke dagbladen veel de Rome Architectuur geadviseerd door groeien en een representatieve vertegen- positieve aandacht. >pagina 202 het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie woordiger kan zijn van de huidige Neder- en Het Nieuwe Instituut. landse kunstwereld. De jury kon niet heen om werk dat reflecteert op de tijd waarin we leven. Na zorgvuldig beraad koos de jury vol overtuiging voor vier kunstenaars die deze kwaliteiten in zich dragen. Deze vier shortlistkunstenaars waren Melanie Bonajo, Rana Hamadeh, Saskia Noor van Imhoff en Katarina Zdjelar. Zij ontvingen ieder een werkbudget van 7.500 euro en werden in de gelegenheid gesteld tijdens een werkperiode van vijf maanden nieuw werk uit te voeren.

48 49 Talentontwikkeling > Activiteit > Prospects & Concepts > Ervaringen

‘Ruimte voor experiment, verrassingen en ontdekkingen’ Stijn Huijts over Prospects & Concepts

‘Wat spannend is: Prospects & Concepts is thermometer in die jonge oeuvres. En jong als tentoonstelling van jong talent een vrij- betekent hier: beginnend talent. Er waren staatje bij Art Rotterdam. Er gelden andere ook ouderen bij, die later zijn begonnen als wetten dan op de beurs, al schurken ze kunstenaar. Die rijke pluimage is de kracht tegen elkaar aan. De sfeer is die van werk in van Prospects & Concepts. Die tekent zich af uitvoering. Galeries tonen kunst klaar voor in de vele posities en praktijken: van sociaal de verkoop. Beurs blijft beurs. Maar het geëngageerd en politiek tot poëtisch of is ook anders dan in het museum, waar de zinnenprikkelend. In alle mogelijke media. eisen meteen hoger liggen. Prospects & Con- Van schilder- tot computerkunst, fotografie cepts heeft minder pretenties en dat moet of film; van objecten en performances tot ook. Er is ruimte voor experiment, verras- ruimtelijke installaties. singen en ontdekkingen.’ ‘De zichtbaarheid is enorm Stijn Huijts, directeur Bon- en de kwaliteit is hoog bij nefantenmuseum Maastricht, ‘Een de kunst én het publiek, stelde begin 2017 voor waardoor dit overzicht zijn het Mondriaan Fonds het vrijstaatje vruchten afwerpt. Zo werd overzicht samen van 65 kun- Bert Scholten door Galerie stenaars die het voorgaande bij Art Juliètte Jongma uitgenodigd jaar een Werkbijdrage Jong voor een groepsexpositie; Talent ontvingen. Het was Rotterdam’ Philippe Schütte kon zijn de vijfde editie van Prospects interactieve installatie Sun & Concepts tijdens de internationale kunst- later tonen in het randprogramma van de beurs in de Van Nellefabriek in Rotterdam. Biënnale van Venetië en The Tourist, van In vijf dagen kwamen er ruim 16.000 Margriet van Breevoort, een fabelachtige bezoekers op af. sculptuur, is aangekocht door Museum Arnhem.’ ‘Een avontuurlijke momentopname’, noemt Huijts het overzicht. ‘Je prikt even de Stijn Huijts tijdens opening Prospects & Concepts 2017

51 Prospects & Concepts 2017 – Mondriaan Fonds toont talent tijdens Art Rotterdam. Foto: Mark Niedermann Talentontwikkeling > Activiteit > Prospects & Concepts > Reflecties

Resultaten Prospects & Concepts

Het Mondriaan Fonds presenteerde voor de Hoewel Prospects & Concepts geen ver- vijfde keer de tentoonstelling Prospects & kooptentoonstelling is heeft een aantal Concepts tijdens de internationale kunst- kunstenaars werk verkocht aan particulie- beurs Art Rotterdam in de Van Nellefabriek. ren of musea. Andere kunstenaars werden Het fonds doet dit om de zichtbaarheid tijdens of naar aanleiding van de tentoon- van beginnende kunstenaars een extra stelling benaderd door (internationale) impuls te geven. Door de nabijheid van Art galeries, presentatie-instellingen, musea, Rotterdam krijgen zowel kunstprofessio- opdrachtgevers of verzamelaars. Ook de nals en verzamelaars als een brede groep ontmoeting en uitwisseling met collega’s is geïnteresseerden de mogelijkheid met het door veel kunstenaars als positief ervaren. werk van deze veelbelovende kunstenaars kennis te maken. Ook is de tentoonstelling In 2017 introduceerde Stijn Huijts een een uitgelezen kans te laten zien wat mede nieuw onderdeel in het hart van de tentoon- dankzij een Werkbijdrage Jong Talent (WJT) stelling: de Prospects & Co Workspace, een tot stand is gekomen. informele plek waar kunstenaars, publiek, professionals en kunststudenten elkaar Op de tentoonstelling was werk te zien van konden ontmoeten. Dagelijks presenteer- de vijfenzestig beeldend kunstenaars die den de kunstenaars hier een gevarieerd in 2015 van het Mondriaan Fonds een WJT programma met performances, artist talks, ontvingen. Gastcurator was Stijn Huijts (di- rondleidingen, lezingen en meer. Dit pro- recteur Bonnefantenmuseum). De tentoon- gramma werd door deelnemers en publiek stelling is bezocht door 14.396 bezoekers. gezien als een succesvolle toevoeging en Er waren performances en rondleidingen zal in de toekomst herhaald worden. plus ontvangsten. In de loop van 2017 is begonnen met de Zes maanden na afloop van de tentoonstel- voorbereidingen van de tentoonstelling in ling is een enquête rondgestuurd onder alle februari 2018. Stijn Huijts is gevraagd om deelnemers. Deze is door 39 kunstenaars zijn ervaringen met de tentoonstelling in ingevuld. Uit de antwoorden blijkt dat vrij- 2017 in te zetten bij de editie van 2018. wel alle kunstenaars hun deelname aan de tentoonstelling als ronduit positief hebben ervaren. Daarbij speelde onder andere de kwaliteit en kwantiteit van het publiek een rol, evenals de betrokkenheid van het fonds. Veel respondenten vinden Art Rot- terdam een prestigieuze, goed bereikbare beurs op een mooie locatie en ervoeren de beurs als het tijdelijk centrum van de Nederlandse kunstwereld. De kunstenaars die minder positief waren hadden vooral gemengde gevoelens bij de combinatie van hun werk binnen de context van een kunstbeurs. Prospects & Concepts – Mondriaan 2017 Fonds toont talent tijdens Art Rotterdam. Foto: Mark Niedermann 55 Talentontwikkeling > Activiteit > Erfgoedtalentprijzen> Ervaringen

‘Recht doen aan culturen die samen onze

samenlevingImara Limon over haar Museumtalentprijs bepalen’

‘De museummachinerie heeft een eigen je een verschil maken. Zodat daadwerkelijk dynamiek, gericht op praktische uitkom- bezoekers met verschillende achtergronden sten: tentoonstellingen en andere publieke en een mengeling aan culturen zich in activiteiten. Ruimte voor onderzoek en het museum herkennen. En zich dan ook verdieping komt in de knel. Zonde, want aan het museum en de erfgoedcollecties er leven vragen die veel groter zijn dan: hoe verbonden kunnen voelen.’ bereiken we deze keer onze doelgroep? De functie van het museum zelf verandert. Aan het woord is Imara Limon, Museum- Hoofdvraag is: hoe doen we recht aan talent 2017, conservator in het Amsterdam de culturen die samen onze samenleving Museum en onderzoeker Nederlands kolo- uitmaken? Niet alleen door niaal erfgoed. Met de prijs bij de dominante westerse voor museumtalent, een cultuurgeschiedenis ‘Pas als ontwikkeltraject naar keuze bijschriften te maken als dat door het Mondriaan correctie in de kantlijn. diversiteit Fonds wordt gefinancierd, Wel door nieuwe verhalen een gegeven gaat Limon een maand te vertellen met de collectie op onderzoek uit bij het en mensen daarbij actief is, kun je een Smithsonian’s National te betrekken; het museum Museum of African Ame- inclusiever te maken. verschil maken’ rican History and Culture in Washington DC. ‘Dit ‘In Nederland zijn nog geen voorbeelden museum laat geen losse voorbeelden zien van een tot in de kern inclusief museum. van alternatieve gezichtspunten, het ís een In Amerika heb ik wel een inspirerend voorbeeld, exemplarisch in alle opzichten: voorbeeld gevonden in het Smithsonian’s een toonbeeld van dialoog.’ Dat is ook wat National Museum of African American Limon nastreeft: ‘Museale vernieuwing, via History and Culture. Een aanstekelijk de lens van diverse culturen.’ onderzoeksgebied. Ik ben heel erg vereerd met de kans in dat onderzoek te investeren. Want pas als diversiteit een gegeven is, kun Imara Limon tijdens uitreiking Museumtalent Foto: Bibi Veth 2017.

57 Talentontwikkeling > Activiteit > Erfgoedtalentprijzen> Reflecties

Resultaten Erfgoedtalentprijzen - Museumtalent en Jong Monumententalent

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed African American History and Culture in organiseerde in 2017 de prijsuitreiking voor Washington DC en kennisverdieping op jonge erfgoedprofessionals voor zowel het het gebied van de Gouden Eeuw. >pagina 57 Jong Monumententalent als het Museum- De andere genomineerden waren Marleen talent van het jaar. Het Mondriaan Fonds Hartjes (programmacoördinator Special leverde een jurylid en financiert de trajec- Guests, Van Abbemuseum), Kristel Witkam ten die de winnaars in het kader van hun (projectcoördinator Haags Preventie talentontwikkeling ontwerpen. Het is een Netwerk, Haags Historisch Museum) en aanmoedigingsprijs voor jonge museum- het duo Wouter Huijser en Jorrit Faber professionals tot en met 31 jaar, ingesteld (specialisten online communicatie, door de minister van OCW. Doel is talent Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid). in de sector in de schijnwerpers te zetten en de museumbranche te stimuleren te ver- Voor de Jong Monumententalentprijs jongen en na te denken over mogelijkheden 2017 werden in totaal zestien talenten voor kennisoverdracht. De prijs bevordert voorgedragen, uit alle hoeken van de de verbinding van generaties in de erfgoed­ erfgoedwereld. Van projectleider tot sector en genereert positieve (publicitaire) architect, van programmacoördinator aandacht voor cultureel erfgoed en jonge tot restauratiespecialist, van marketeer professionals. tot maker van historische 3D-modellen. Molenmaker Max Beijk is tijdens het De 22 inzendingen voor het Museumtalent Nationaal Monumentencongres in 2017 waren vanuit het hele land afkomstig, Leeuwarden uitgeroepen tot Jong van grote en kleinere musea en van hoge Monumententalent 2017 vanwege de kwaliteit. Op het Museumcongres in geheel eigen weg die hij kiest in het Haarlem is Imara Limon (conservator ambacht, zich een innovatieve molenmaker Amsterdam Museum en onderzoeker toont door nieuwe technieken te Nederlands koloniaal erfgoed) uitgeroepen ontwikkelen en in zijn organisatie plaats tot Museumtalent 2017 vanwege de biedt aan ervaren molenmakers en jong bijzondere manier waarop zij aandacht talent. Beijk begint met een intensieve Imara Limon, gastcurator tentoonstelling Zwart Amsterdam in het Amsterdam Museum, 2017 vraagt voor herijking van museale cursus op het gebied van 3D-tekenen en collecties en haar inspanningen om musea zal een coachingstraject volgen. De andere zoveel mogelijk inclusief te maken. Haar genomineerden waren Daan Claessen persoonlijk ontwikkeltraject bestaat (3D-modellenbouwer) en Lisette Breedveld onder meer uit een werkperiode bij het (monumentenzorger gemeente Almere). Smithsonian’s National Museum of

59 Talentontwikkeling > Activiteit > Kansplaatsen > Reflecties Talentontwikkeling > Activiteit > Prijs voor de Jonge Kunstkritiek > Reflecties

Resultaten Kansplaatsen Resultaten Prijs voor de Jonge Kunstkritiek

Het Mondriaan Fonds draagt bij aan het Eind 2017 ontving Kansplaatsen voor De Prijs voor de Jonge Kunstkritiek is een De zeven initiatiefnemers – de Appel arts project Kansplaatsen, waarbij erfgoed- de tweede maal een bijdrage van het stimuleringsprijs voor een nieuwe gene- centre, Witte de With Center for Contem- talent werkervaring van minimaal zes Mondriaan Fonds, ditmaal in samenwer- ratie critici en essayisten tot 35 jaar uit porary Art, Stedelijk Museum Amsterdam, maanden wordt geboden, coaching door king met Stichting Opleidingsfonds SVGB, het Nederlands-Vlaams taalgebied. Het STUK – Huis voor Dans, Beeld en Geluid, mentoren en extra training. Het project Vriens Archeo Flex, Raadsaam Erfgoed- Mondriaan Fonds is mede-oprichter en M HKA – Museum van Hedendaagse is een samenwerking tussen Landelijk projecten en Rijksdienst voor het Cultureel partner van de prijs. Doel van de prijs Kunst Antwerpen, Van Abbemuseum en Contact Museumconsulenten (LCM) en Erfgoed. In 2018 zet Kansplaatsen in op is jonge kunstcritici die schrijven over Mondriaan Fonds – werken samen met detacheringsbureau Vriens Archeo Flex en specialistische kennisborging, een onder- beeldende kunst de mogelijkheid bieden twaalf partners, van AICA Nederland tot biedt kansen aan jong of startend talent in werp dat gezien wordt als één van de groot- hun talenten verder te ontwikkelen, ze een De Groene Amsterdammer en het Belgische de museum- en erfgoedsector. ste uitdagingen in de sector. In samenwer- extra duwtje geven in de richting van een opinietijdschrift Knack. Eind 2017 hebben king met verschillende erfgoedorganisaties professionele carrière. Naast een geldprijs, twee Vlaamse en één Nederlandse kunst­ Resultaten uit de periode 2016-2017 laten en opleidingsinstituten worden tien een persoonlijke mentor en een master­ instelling aangegeven toe te willen treden zien dat zeventig talenten zijn gestart met ontwikkeltrajecten van gespecialiseerde class of een gerichte schrijfopdracht als partner van de prijs, waarmee het een kansplaats. Een groot deel daarvan talenten mogelijk gemaakt. Er wordt onder worden de winnende teksten gepubliceerd draagvlak binnen het taalgebied verder kreeg een verlenging, een tweede kans- meer aandacht besteed aan de overdracht in samenwerking met de mediapartners. wordt versterkt. plaats of werd in dienst genomen door van specifieke inhoudelijke kennis over col- de instelling. Deelnemende kandidaten lecties, het in de praktijk ontwikkelen van Begin 2017 werden de prijswinnende De volgende uitreiking van de prijs is eind geven aan: ‘Zelfvertrouwen, alleen al door speciale vaardigheden voor collectiebeheer essays en recensies van de Prijs voor de 2018 met drie nieuwe partners: Cobra te mogen deelnemen aan het project’ en en -behoud, de veranderende taken bij de Jonge Kunstkritiek 2016 gepubliceerd. De Museum voor Moderne Kunst, Netwerk ‘Traineeship tegen eerlijke voorwaarden’. instellingen én een betere aansluiting van Groene Amsterdammer publiceerde het Aalst en M – Museum Leuven. de erfgoedcollecties bij nieuwe generaties. prijswinnende essay De mogelijkheid van een tuin van Laurie Cluitmans. In een inter- view met AICA Nederland stelde Cluitmans: ‘Het winnen van zo’n prijs zet je toch op de radar’. Als onderdeel van het winnen van de basisprijs bezocht Sébastien Hendrickx het Manchester International Festival en schreef hij voor het augustus nummer van Metropolis M een stuk over de opmars van de grootschalige participatieve perfor- mance als publiekstrekker. Winnaars Julia Mullié en Laurens Otto schreven teksten voor de publicatie van de Prix de Rome 2017; Laurens Otto schreef onder meer over prijswinnaar Rana Hamadeh.

60 61 Talentontwikkeling > Activiteit > Essays

platform Essay 013 van Leo Delfgaauw over het Vitale Collectie gevorderde kunstenaarschap

Het Mondriaan Fonds publiceert regel­matig aandacht aan kunstenaars die al langer aan Nederland essays van toonaangevende schrijvers, een oeuvre bouwen. Over dat gevorderde denkers en bemiddelaars over actuele kunstenaarschap en de interesse en waar- onderwerpen binnen de beeldende kunst dering voor de mid-career en nog verder Een vitale Collectie Nederland is een schatkamer en erfgoed die raken aan het werkterrein gevorderde kunstenaars gaat dit essay. voor huidig en toekomstig publiek. Waardevolle van het fonds. Eerder waren dat onder Delfgaauw schreef het naar aanleiding aankopen, zorgvuldige selectie, afstoting en meer Steven ten Thije met Het geëmanci- van zijn promotie aan de Rijksuniversiteit collectie-overdracht dragen hieraan bij. peerde museum en Roos van der Lint over Groningen in oktober van dit jaar. over kunst- en kunstenaarsboeken in het In 2018 zal een netwerkbijeenkomst rond digitaal tijdperk. Eind 2017 is het essay van het thema gevorderd kunstenaarschap Leo Delfgaauw verschenen: Oude meesters worden georganiseerd. – De actualiteit van het gevorderde kunste- ervaringen naarschap. Uit deze publicatie blijkt dat de Een overzicht van alle essays en hoe deze 65 Martijn van Nieuwenhuyzen - Bijdrage Incidentele Aankopen belangstelling voor de oeuvres en posities te bestellen zijn, is te vinden op de website 69 Luc Amkreutz - Bijdrage Incidentele Aankopen van gevorderde beeldend kunstenaars mondriaanfonds.nl/leestafel groeit. Jongere kunstenaars zien meer 76 Arnoud Odding - Bijdrage Collectieprogramma’s ervaren collega’s als inspirerend voorbeeld 80 Edwin Schipper - Bijdrage Collectiemobiliteit en ook musea, galeries en media besteden 83 Arno Goessen - Bijdrage Beschermd Cultuurgoed

resultaten bijdragen 71 Bijdrage Incidentele Aankopen 77 Bijdrage Collectieprogramma’s 81 Bijdrage Collectiemobiliteit 86 Bijdrage Beschermd Cultuurgoed

62 63 Vitale Collectie Nederland > Bijdrage > Incidentele Aankopen > Ervaringen

‘Meebewegen over drempels’ Martijn van Nieuwenhuyzen over Tino Sehgal

‘Sehgals positie is een bijzondere toevoe- performance in het auditorium; eerder ging aan de Collectie Nederland. Ons vergelijkbaar met een schilderij of sculp- engagement met hem gaat ver terug, tuur in de collectieopstelling. Tijdens het maar ook wij hadden zijn werk zonder het overzicht A Year at the Stedelijk: Tino Sehgal Mondriaan Fonds niet kunnen verwerven. was er een jaar lang dans, zang, interactie Musea moeten het steeds meer hebben van met het publiek en met de collectie. Een een mix van private en publieke financie- indringende ervaring die erom vroeg over ring. En van trouw. Door een langdurig drempels mee te bewegen.’ wederzijds commitment is er een speciale band ontstaan tussen het Stedelijk en het Het overzicht kreeg in 2017 een vervolg oeuvre van Sehgal. Ook in de toekomst met de verwerving van het werk This bouwen we daarop voort.’ Variation, waarvoor het Mondriaan Fonds een Bijdrage Incidentele Sehgal begon als danser ‘Spelen met Aankopen verleende. en choreograaf en past ‘In een intens donkere deze disciplines toe in de erfenis van ruimte voelde je de de beeldende kunst. Hij dansers langs je zoeven, noemt zijn werk ‘con- conceptuele kunst nog eerder dan dat je ze structed situations’. zag. Geluiden kwamen en de regels van uit een verre diepte. Van Nieuwenhuyzen Het was voor velen een (conservator Stedelijk het museum’ unieke kunstervaring.’ Museum Amsterdam): ‘Bij Sehgal is alles live en permanent in This Variation is een nu al legendarisch de zalen aanwezig. Heel fysiek tijdens de kunstwerk dat geen depotruimte vergt. Er uitvoering; daarna ontastbaar. Voorbij zijn slechts mondelinge afspraken, uit het is voorbij. Sehgal speelt met de erfenis hoofd geleerd door een handjevol betrok- van conceptuele kunst en de regels van kenen, onder wie Van Nieuwenhuyzen.

Uitreiking AICA Oorkonde voor 2017 at A Year the Stedelijk: Tino Sehgal. Voorzitter AICA Nederland Robertconservator Jan Muller, Martijn van Nieuwenhuyzen en Tino Sehgal. Foto: Hanna Hachula het instituut museum. Het publiek kan ‘Samenwerking is de sleutel tot dit werk.’ altijd binnenlopen, anders dan bij een

65 Publiek bij Tino Sehgals Kiss, Stedelijk Museum, 2016. Foto: Martijn van Nieuwenhuyzen Vitale Collectie Nederland > Bijdrage > Incidentele Aankopen > Ervaringen

‘Magische reikwijdte’ Luc Amkreutz over het zwaard van Ommerschans

‘Het is van een bijzonder grote schoonheid ‘Zonder die bijdrage’, zegt Amkreutz: ‘was en kent een magische diepte vanwege zijn het zwaard ons weer ontsnapt! Nu is het geschiedenis van 3500 jaar; het zwaard na bijna negentig jaar terug in Nederland, heeft daardoor een reikwijdte die ons onschatbaar waardevol. Nederland richt voorstellingsvermogen beproeft. Ook zich vaak op de nabijgelegen geschiedenis speelt de combinatie van omvang, vorm en van inpoldering of de bloeiperiode in de lijnenspel mee. Het is een reuzenzwaard zeventiende eeuw, maar voor de diepe van bijna 70 centimeter, versierd met lange, historie is dit erfgoed in optima forma. Er symmetrische lijnen. Uit- zijn geen documenten, gebalanceerd als abstracte slechts voorwerpen die kunst. En dan nog de ‘Topstuk van kleur geven aan de geest rituele betekenis die het in en verhalen uit die tijd. de bronstijd vervulde!’ de Nederlandse Het zwaard was in de bodem ondergebracht, Luc Amkreutz beschouwt en Europese wie weet om de balans te het zwaard van Ommer- prehistorie’ herstellen tussen het land schans als topstuk van en de wereld van mensen de Nederlandse en en goden. Ik heb als con- Europese prehistorie. Hij is conservator in servator veel aankopen kunnen doen, maar het Rijkmuseum van Oudheden (RMO) nu was ik uitgesproken gelukkig dat er in in Leiden, dat het zwaard in 2017 ver- Nederland een Mondriaan Fonds bestaat, wierf. Sinds 1927 streefde het museum waar naar argumenten wordt geluisterd en hiernaar. Na de vondst op een landgoed in deskundig wordt geoordeeld.’ Overijssel in 1896 was het privé-eigendom. Onderhandelingen met de naar Duitsland Vanaf april 2018 viert het RMO dat het verhuisde familie liepen stuk. Het zwaard tweehonderd jaar bestaat, met ‘het zwaard werd geveild bij Christie’s. En gekocht met van Ommerschans als dé jubileumaankoop’. een Bijdrage Incidentele Aankopen van het Mondriaan Fonds. Luc Amkreutz Luc

69 Vitale Collectie Nederland > Bijdrage > Incidentele Aankopen > Reflecties

Resultaten Bijdrage Incidentele Aankopen

De Bijdrage Incidentele Aankopen is Omdat inmiddels geen sprake meer is van bestemd voor musea en andere erfgoed- een samenwerkingsverband werd het Vol- instellingen die bijzondere objecten of kenkundig Aankoopfonds opgeheven, maar deelcollecties willen verwerven op alle blijft het resterende budget gereserveerd collectiegebieden: van hedendaagse en voor het Museum van Wereldculturen. toegepaste kunst tot oude handschriften en natuurhistorische collecties. De bijdrage Het afgelopen jaar deden achttien musea is bedoeld voor een aankoop die een ver- verslag van hun aankoop. Zij geven aan dat rijking is voor de Collectie Nederland: alle de bijdrage om twee redenen cruciaal was. kunst- en erfgoedobjecten in publiek bezit. Ruim driekwart van de aanvragers noemt Doel is de kwaliteit, de samenhang en de expliciet dat de bijdrage financieel nood- zichtbaarheid van de Collectie Nederland zakelijk was: zonder het bedrag van het te vergroten. Mondriaan Fonds was de aankoop simpel- weg niet tot stand gekomen. Bij veilingen In 2017 werd aan negentien aankopen geeft de bijdrage bijvoorbeeld zekerheid om bijgedragen. De meeste gehonoreerde te kunnen bieden. Een derde van de aanvra- aanvragen kwamen van musea, twee gers merkt op dat de bijdrage werkt als een werden gedaan door een bibliotheek. Vier keurmerk en vliegwiel om andere finan- van de gehonoreerde aankopen werden ciers over de streep te trekken. Een aantal door instellingen uit de regio gedaan. Het kleinere musea benadrukt dat dit keurmerk merendeel van de aangekochte objecten noodzakelijk was om lokale, particuliere betrof schilderkunst. Een derde van de steun voor de aankoop te genereren. Alle aankopen waren bijzondere erfgoedobjec- aankopen zijn binnen afzienbare tijd opge- ten, van handschriften tot een zwaard uit nomen in de (semi)permanente opstelling de bronstijd en een skelet van een olifant. van de aankopende musea. Bij zes van de Er werd aan drie aankopen van hedendaag- achttien verantwoorde aankopen zijn on- se kunstenaars bijgedragen. In 2017 werd middellijk bruikleenverzoeken gekomen uit één gezamenlijke aankoop gehonoreerd: de binnen- en buitenland. Waar mogelijk zijn Collectie Krekel. Het Zilvermuseum, Muse- die gehonoreerd; in één geval is het gekoch- um Boijmans Van Beuningen, Gemeente- te werk zelfs eerst bij een ander museum

Aankopen van het Nederlands Zilvermuseum uit de Collectie Krekel. Foto: Erik Rijper museum Den Haag en het Drents Museum getoond omdat het aankopende museum verwierven met de bijdrage ieder een in verbouwing is. Van de overige twaalf deelcollectie uit deze zilververzameling. aankopen verwachten de musea geregeld Voor de musea had de samenwerking als bruikleenverzoeken vanwege de sleutel­ voordeel dat ze beter van elkaars collec- posities van de betreffende aankopen. tie en collectiebeleid op de hoogte zijn en vooral meer presentatiemogelijkheden voor Het online platform Aanwinsten toont alle het werk hebben. aankopen die met een bijdrage van het Mondriaan Fonds vanaf de beginjaren in In 2017 werd één aanvraag van het Museum 1994 tot nu hebben plaatsgevonden. Op van Wereldculturen gehonoreerd vanuit deze manier worden de rijkdom en de ver- het budget van het voormalig Volkenkundig scheidenheid zichtbaar van de verwervin- Aankoopfonds. Dat fonds was ontstaan gen met publiek geld – van verkeersvlieg- vanuit een samenwerkingsverband tussen tuig Uiver tot de aankoop van Tino Sehgals alle Nederlandse Volkenkundige musea. In werk This Variation (2012). de vorige cultuurplanperiode fuseerden de mondriaanfonds.nl/aanwinsten laatst overgebleven volkenkundige musea tot het Museum van Wereldculturen: Muse- Aantal aanvragen: 23 um Volkenkunde te Leiden, Tropenmuseum Totaal gevraagd bedrag: € 3.890.690 in Amsterdam, Afrika Museum in Berg en Gehonoreerd: 19 Dal en het Wereldmuseum in Rotterdam. Toegekend bedrag: € 2.323.854

71 Silvia B., M. & J. en Valentino, 2009. Hier te zien in het door Silvia B. ingerichte kabinet Na de jacht, waarin het werk is gecombineerd met het schilderij Dode zwaan van Jan collectie Weenix uit 1700-1719, Rijksmuseum Twenthe Christiaan Zwanikken, Fallen collectie Angel, 2011, Rijksmuseum Twenthe 73 Zoro Feigl, Hoop, collectie 2015, Rijksmuseum Twenthe 74 75 Vitale Collectie Nederland > Bijdrage > Collectieprogramma’s > Ervaringen Vitale Collectie Nederland > Bijdrage > Collectieprogramma’s > Reflecties

Resultaten Bijdrage Collectieprogramma’s

‘Spelenderwijs nieuwe De Bijdrage Collectieprogramma’s is be- Abbe­museum de collectieplannen voor stemd voor kunstmusea die hun collecties iedereen toegankelijk op hun website beeldende kunst en/of vormgeving van na hebben gezet. 1945 willen uitbreiden op basis van hun Verder benoemen de musea steeds vaker inzichten opdoen’ collectieprogramma en aankoopplan. Ook de keten opdracht, presentatie en aankoop kan de bijdrage gebruikt worden om als specifiek, waarbij steeds meer musea een Arnoud Odding over zijn Bijdrage Collectieprogramma’s onderdeel van het aankoopplan aan een actief opdrachtenbeleid hanteren. Het beeldend kunstenaar een opdracht te ver- Mondriaan Fonds heeft dat sinds 2013 en de aankoop van negen kunstwerken strekken gericht op verwerving van een of gestimuleerd door extra budget voor op- meerdere werken voor de collectie. Doel is drachtgeverschap te reserveren. Ook valt het verhogen van de kwaliteit, de samen- op dat bijna alle musea nadenken over hun hang en de zichtbaarheid van de Collectie positie in de samenleving. Daarbij is steeds Nederland. De aanvraagrondes vinden om vaker aandacht voor een lokaal draagvlak. het jaar plaats. Een andere belangrijke ontwikkeling is De titel van de tentoonstelling Ik speel, dus lende mens als het ideaal van de vrijheid dat het Westers kunstperspectief steeds ik ben is een motto voor het Rijksmuseum van de kunst. In 2017 vond de tweejaarlijkse ronde Col- meer wordt ingewisseld voor een mondiaal Twenthe, vertelt directeur Arnoud Odding. lectieprogramma’s 2019-2020 plaats. Acht- perspectief. Musea willen werk aankopen ‘De negen kunstwerken die we uit deze ‘Rijksmuseum Twenthe sluit daarmee aan tien musea deden een aanvraag; twaalf van kunstenaars uit de hele wereld. Terwijl tentoonstelling konden aankopen, met een bij sterke kanten van de regio, met innova- musea krijgen een bijdrage voor twee jaar, de één zich meer wil richten op kunste- zes voor een periode van één jaar. Die naars uit het voormalige Oostblok, richten Bijdrage Collectieprogramma’s van het tieve bedrijven en de internationaal opere- laatste musea kunnen in 2018 een vervolg­ ander musea zich op kunstenaars uit Afrika Mondriaan Fonds, tekenen onze nieuwe rende technische universiteit. Wij voegen aanvraag indienen. De toegezegde bedra- en Azië. Voorwaarde is wel dat de helft van koers. Spelenderwijs nieuwe inzichten daar de vonk van de verbeelding aan toe gen variëren van 25.000 tot 250.000 euro. het aangekochte werk met een Bijdrage opdoen zie ik als hoofdfunctie van de via ons nieuwe collectieprogramma en Uit de plannen blijkt dat musea steeds Collectieprogramma’s wordt besteed aan kunst: essentieel bij de totstandkoming een permanente activiteit als de Academie vaker de Collectie Nederland als referen- werk van kunstenaars uit Nederland; zodat ervan, maar eveneens voor het publiek. van Verbeelding: een denktank en labo- tiekader hanteren. Het Mondriaan Fonds de bijdrage behalve een stimulans voor de ratorium voor kunst, pleit al vele jaren voor een betere onder- Collectie Nederland ook een stimulans is linge afstemming, wat betekent dat de voor kunstenaars uit Nederland. ‘Deze negen kunstwer- technologie en onder- musea eerst kijken naar elkaars collecties ken delen een dyna- ‘Denktank en nemerschap. De focus alvorens een aankoop te realiseren. Nu Aantal aanvragen: 18 mische ruimtelijkheid. op die drie bepaalt ook maken alle aanvragers melding van af- Totaal gevraagd bedrag: € 2.772.500 Het zijn mobiles, laboratorium voor het verzamelbeleid. stemming met andere musea en schrijven Gehonoreerd: 18 lichtsculpturen en kunst, technologie en in de plannen dat ze een ruimhartig bruik- Toegekend bedrag: € 2.287.000 robotachtige werken. ‘De aankoop van deze leenbeleid voeren. Een goed voorbeeld van In hun aanstekelijke samenhangende groep musea die hun aankoopbeleid afstemmen ondernemerschap’ zijn SCHUNCK* en het Stedelijk Museum uitstraling zie je de kunstwerken is een Schiedam. Zij gaan samenwerken op het experimenteerdrift waaruit ze voortgeko- bevestiging van dat beleid en zorgt ervoor gebied van hun deelcollecties moderne men zijn. De makers, van Michel Martens dat we alle registers inderdaad kunnen en hedendaagse schilderkunst. De focus & Jetske Visser tot Eibert Draisma, Zoro bespelen. En delen! Fallen Angel van op Nederlandse schilderkunst na 1950 bij Feigl of Peter Zegveld, benutten kansen Christiaan Zwanikken bewijst zich sinds SCHUNCK* en de collectie Nederlandse die zich voordoen tijdens het proces; hun vorig jaar al op drie verschillende tentoon- kunst sinds 1945 in Schiedam kennen verwantschap. Afstemmen gaat beter werk ontkomt aan vooropgezette ideeën. stellingen; deze kinetische sculptuur is wanneer je elkaars collectie- en collectie­ Juist kunst geeft die vrijheid om via de ver- een spilfiguur, letterlijk en figuurlijk een plannen kent. Het is daarom doeltref- beelding nieuwe wegen te verkennen. Meer toonbeeld van beweeglijkheid.’ fend dat verschillende musea, zoals het dan andere domeinen in onze samenleving. Gemeente­museum Den Haag en het Van Dat zijn noties die leidinggevend zijn in ons museum: zowel het idee van de spe-

76 77 Stoomtrein Goes-Borsele, 2017. 2017. Goes-Borsele, Stoomtrein RoosRos architectenbureau door aangeboden Tekening: Stoomtrein Goes-Borsele, 2017. 2017. Goes-Borsele, Stoomtrein Foto: Edwin Schipper 79 Vitale Collectie Nederland > Bijdrage > Collectiemobiliteit > Ervaringen Vitale Collectie Nederland > Bijdrage > Collectiemobiliteit > Reflecties

Resultaten Bijdrage Collectiemobiliteit

‘Treinenfabriek De Bijdrage Collectiemobiliteit is bestemd met museale collega’s, zoals de ontzamel­ voor musea en andere erfgoedinstellingen actie van de koloniale collectie van het die collectieonderdelen willen selecteren, voormalig Museum Nusantara in Delft en afstoten of herplaatsen. Met deze bijdrage de omvangrijke en belangrijke geologische, reist op diepladers wil het Mondriaan Fonds de kwaliteit van mineralogische en paleontologische collec- collecties, de focus op collectieprofielen en tie van de TU Delft die naar Naturalis ging. de zichtbaarheid van de Collectie Neder- Het Mondriaan Fonds vindt het belangrijk land voor het publiek vergroten. Selectie, dat de verkregen kennis wordt gedeeld met door de nacht’ overdracht en afstoten betekenen meer het veld en dat collectiemobiliteit onder de overzicht en inzicht in wat belangrijk is aandacht wordt gebracht van musea. Dat Edwin Schipper van Museum Stoomtrein Goes-Borsele en bevorderen dat instellingen zich meer musea nadenken over hun missie en wat over de Bijdrage Collectiemobiliteit onderscheiden. voor collectie daarbij behoort, zodat mu- seale collecties uit de depots weer zicht- In 2017 ontving het Mondriaan Fonds drie baar worden voor museumbezoekers. aanvragen, in 2016 twee aanvragen en in de daaraan voorafgaande jaren ging Aantal aanvragen: 3 ‘Het gebouw meet ongeveer 85 bij 34 meter. Schipper: ‘De eerste fase, de demontage en het slechts om één aanvraag per jaar. De Totaal gevraagd bedrag: € 136.800 aanvragen in 2017 waren zeer verschil- Gehonoreerd: 3 Een zorgvuldige demontage was daardoor het transport van het gebouw is succesvol lend van karakter. Bij de aanvraag van het Toegekend bedrag: € 136.800 een uitdagende klus. Diepladers voor de afgerond. De regionale pers in Rotterdam TextielMuseum ging het om een herwaar- grote wandelementen, die zo’n twintig meter en Zeeland volgden met ruime aandacht de dering van de deelcollectie textieltechniek lang en vijf meter breed zijn, zijn bij nacht verplaatsing van het gebouw. Maar ook de en de opbouw van een digitale referentie­ onder begeleiding naar Goes vervoerd, landelijke pers was present. Dit vergrootte collectie. Voor het toegankelijk maken van aangemerkt als bijzonder transport.’ Aldus de naamsbekendheid van Museum Stoom- de collecties wordt samengewerkt met relevante partners als Digitale Collectie conservator Edwin Schipper. trein Goes-Borsele als organisatie en zorgde Nederland van de Rijksdienst voor het voor ruime bekendheid Cultureel Erfgoed en met het Netwerk Museum Stoomtrein voor het project rond de Digitaal Erfgoed. Op het terrein van mobiel Goes-Borsele verwierf treinenfabriek. erfgoed is bijgedragen aan een project van de voormalige treinen­ ‘Nieuwe Museum Stoomtrein Goes-Borsele: het fabriek Allan & Co bestemming voor ‘Dankzij de medewer- verwerven, demonteren en herplaatsen van uit Rotterdam. Deze king van alle partijen de belangrijkste productiehal van de voor- tramremise en malige Allan & Co fabriek voor spoorweg- fabriek uit 1916, gespe- en van sponsors konden materieel op het museumterrein in Goes. cialiseerd in spoorweg- werkplaats voor we de demontage en Hier werd een markant en architectonisch materieel, deed later het transport van de interessant gebouw van een belangrijke dienst als tramremise spoorwegmateriaal’ constructiewerkplaats­ architect verplaatst. De hal wordt gezien en werkplaats van de financieren. De bijdrage als een cruciaal collectieonderdeel voor RET. In 2017 is het van het Mondriaan het museum. >pagina 80 Ten slotte werd gebouw in zijn geheel gedemonteerd en Fonds was essentieel voor het bereiken van bijgedragen aan het symposium Kritischer verzamelen, helderder ontzamelen in het herplaatst op het museum­terrein in Goes. deze nieuwe bestemming.’ Nationaal Militair Museum. Tijdens dit druk Een Bijdrage Collectiemobiliteit van het bezochte symposium werd aandacht be- Mondriaan Fonds maakte dit mogelijk. steed aan (bulk) afstoten, vervreemding en Museum Stoomtrein Goes-Borsele toont nieuwe vormen van verzamelen. Verschil- nu de complete collectie spoorwegmaterieel lende projecten waaraan het fonds in het in deze voormalige fabriekshal; een voor verleden heeft bijgedragen werden gedeeld Nederland uniek ensemble.

80 8181 Vitale Collectie Nederland > Bijdrage > Beschermd Cultuurgoed > Ervaringen

‘Een visioen dat mensen na aan het hart ligt’ Arno Goessen over de restauratie van het paneelschilderij De Droom van Jacob

‘De Droom van Jacob is een aantrekkelijk meebewegen met schommelingen van visioen, dat mensen na aan het hart ligt. temperatuur en luchtvochtigheid.’ De hemel opent zich in dit schilderij. Het is dé blikvanger in onze schatkamer. Zodra De schilder van het paneel was Vlaams, de restauratie klaar is, hangt het daar weer meer is over hem nauwelijks bekend. Over in volle glorie.’ Arno Goessen van de R.K. zijn schouder zien we Jacob, die buiten in Parochie Onze lieve Vrouw Tenhemel­op­ slaap is gevallen en droomt over engelen neming in Maastricht schat dat het schilde- die afdalen en opstijgen over een ladder tot rij terugkeert met de lente. in de hemel. ‘Het is waar- ‘Via de kruisgang is het devol en geliefd erfgoed, meteen zichtbaar vanaf de ‘Het is geliefd dat we graag delen met entree. Kerkgangers weten generaties na ons. De bij- dat het werk in restauratie erfgoed dat we drage van het Mondriaan is en vragen hoe het ermee graag delen met Fonds biedt dat voorschot gaat, het is één van onze op de toekomst. Uitstel grote schatten.’ generaties na ons’ van de restauratie had het werk verder achterop Het Mondriaan Fonds verleende een gebracht. Veel kerken kampen vandaag Bijdrage Beschermd Cultuurgoed voor de met tekorten en dat wordt helaas alleen restauratie, allereerst herstel van het lat- maar erger. Daarom is het zo belangrijk tenwerk aan de achterkant van de panelen. dat het Mondriaan Fonds als publiek fonds Goessen: ‘Het schilderij dateert uit eind zich verbindt met dit erfgoed. Het gaat zestiende, begin zeventiende eeuw; sinds- ons allemaal aan. Onze schatkamer is een dien is het hout vast gaan zitten, waardoor museumzaal op zich, met De Droom van het onder spanning raakte. Interne stress, Jacob als binnenkomer.’ heet dat. Straks kunnen de panelen weer Arno Goessen in het Restauratie Atelier Limburg. Foto: Ernst van Deursen

83 De Droom van Jacob, collectie R.K. Parochie Onze lieve Vrouw Tenhemelopneming Maastricht 85 ­

Vitale Collectie Nederland > Bijdrage > Beschermd Cultuurgoed > Reflecties

platform Resultaten Bijdrage Beschermd Cultuurgoed

Eigenaren en beheerders van objecten en begin 14e eeuw gebouwd tegen een voor- Opdrachten verzamelingen die geregistreerd zijn in het ganger uit de 13e eeuw. De R.K. Parochie Register zoals bedoeld in de Erfgoedwet Onze Lieve Vrouw Tenhemelopneming in (voorheen wbc-lijst) kunnen een Bijdrage Maastricht ontving een bijdrage voor de Publiek en privaat opdrachtgeverschap is van belang voor Beschermd Cultuurgoed aanvragen. De bij- restauratie van het schilderij Droom van Ja- de productie van kunst; het versterken van het draagvlak drage stimuleert goede zorg voor objecten cob. De restauratie had een grote urgentie die een belangrijk onderdeel zijn van het wegens de slechte staat van het schilderij voor kunst en het vergroten van de zichtbaarheid van het Nederlands cultureel erfgoed en voor zover en heeft een positief effect op het behoud beeldende kunstaanbod. Het kan gaan om incidentele mogelijk ook de publiekstoegankelijkheid en op de zichtbaarheid. >pagina 83 opdrachten of juist een intensievere samenwerking met ervan. een kunstenaar. Aantal aanvragen: 6 In 2017 is aan twee restauratieprojecten Totaal gevraagd bedrag: € 145.590 bijgedragen met een Bijdrage Beschermd Gehonoreerd: 2 Cultuurgoed. Stichting Altaar- en Kunst- Toegekend bedrag: € 22.240 ervaringen verwerving St. Petrus’ Banden Kerk ontving 89 Theo Tegelaers - Bijdrage Opdrachtgeverschap een bijdrage voor de voltooiing van een 95 Claudy Jongstra - Bijdrage Opdrachtgeverschap stapsgewijze restauratie die was gestart in 2005. De beelden zijn te zien in de St. Petrus’ Banden Kerk in Venray, deze werd resultaten bijdragen 96 Bijdrage Opdrachtgeverschap

86 87 Opdrachten > Bijdrage > Opdrachtgeverschap > Ervaringen

‘Verloren en Hervonden, de tuin als toevluchtsoord dankzij de beeldende kunst’ Theo Tegelaers over de nieuwe rol voor de eeuwenoude Hortus in Haren

Zijn de mensen er voor de tuin, als wieders In 2017 vierde de hortus zijn 375ste verjaar- en snoeiers, begeleiders voor bloei en groei? dag en startte het proces van verjonging. Of, zegt Theo Tegelaers: ‘Is de tuin er voor Gabriel Lester ontwierp een cirkelvormige de mensen?’ Want: ‘Hortus Haren is een brug, die met open en dichte wanden thuishaven voor tientallen vrijwilligers, die vergezichten op de tuin onthult en sluit. zich in de wereld rondom soms moeilijker ‘Het is letterlijk een brug tussen de hortus staande houden. Zij verzorgen de tuin; en het landschap rondom; het markeert de tuin biedt hen een toe- de overgang naar de nieuwe vluchtsoord. Sinds kort wordt Hondsrugtuin in de hortus, de hortus ook ontsloten door ‘De kunst grenzend aan de echte kunst, ontwerp en maat- geeft de tuin Hondsrug. De Rimpeling schappelijk debat, met nieuw verbindt landschappelijk publiek als gevolg.’ een nieuwe erfgoed met actuele kunst.’ Haren heeft de grootste en toekomst’ En elders schuilt de sculptuur oudste botanische tuin van Hortus Hermitage die Sjaak Nederland. Tot 1980 werd er ecologisch Langenberg & Rosé de Beer samen met onderzoek gedaan. ‘Nu krijgt de tuin een Refunc maakten: een kluizenaarsverblijf nieuwe sociale functie, via het kunst­ in een omgevormde voedselsilo. Tegelaers: programma Verloren en Hervonden. Voor ‘Wie dat wil kan zich hier tijdelijk terug- het behoud van de Hortus is de bijdrage trekken als heremiet; kluizenaar. Overdag van het Mondriaan Fonds doorslaggevend. deel je in het onderhoud; ’s avonds wordt De kunst geeft de tuin een nieuwe toe- het stil. De wederkerigheid is hier opti- komst.’ Aldus Theo Tegelaers van TAAK, maal: de bezoeker draagt bij aan de tuin; de bemiddelingsbureau voor complexe kunst­ tuin geeft rust voor bezinning terug.’ opdrachten, dat door Hortus Haren werd ingeschakeld. Theo Tegelaers bij Hortus Hermitage van Sjaak Langenberg & Rosé de Beer in Hortus Haren. Foto: Victoria Ushkanova

89 Sjaak Langenberg & Rosé de Beer i.s.m. Refunc, Hortus Hermitage. Foto: Bert Nienhuis 91 Claudy Jongstra, Glaswand kapel begraafplaats Crooswijk in Rotterdam. Foto: Jeroen Musch 93 Opdrachten > Bijdrage > Opdrachtgeverschap > Ervaringen

‘Het pad van de vogels’ Claudy Jongstra over haar opdracht voor de kapel op begraafplaats Crooswijk in Rotterdam

‘De titel Het pad van de vogels heb ik Jongstra: ‘Het proces nam drie jaar in geleend van de Finse mythe Linnunrata beslag, waarin kunstwerk en kapel zich over het verloop van ons leven. Linnunrata naar elkaar hebben gevoegd. Ik maakte de is het sterrenstelsel van de Melkweg en metamorfose mee van de kapel. De bekle- betekent letterlijk: pad van de vogels. ding van het meubilair werd aangepast Volgens deze mythe begeleiden vogels ons bij mijn natuurlijke kleuren. Andersom na de geboorte; als wij sterven brengen ze evolueerde mijn werk met het interieur. onze ziel op hun vleugels naar het eeuwige Mijn eerste ontwerp met knooptechnieken licht. In de glaswand die ik heb gemaakt maakte plaats voor deze schildering van voor de kapel op begraaf- ragfijne wol tussen glas. plaats Crooswijk, wil ik die Door de ijlheid die de dynamiek laten zien, naast ‘Kunst en wand nu uitstraalt blijft het het vederlichte van deze kapel voegen interieur een eenheid, pas- vertelling.’ send bij de architectuur met zich naar ramen rondom. De kapel is Claudy Jongstra maakt bijna een plek voor de heilige abstracte landschappen en elkaar’ graal.’ installaties van vervilte wol. Ze ‘schildert’ met wol. Die is afkomstig Die hoge kwaliteit, vertelt Jongstra, volgt van haar eigen schaapskuddes in Friesland, uit ieders flexibiliteit en zorgvuldigheid. waar ze ook de planten kweekt voor het ‘We trokken verregaand samen op in dit kleuren van de vezels. Goudgeel, grijs en proces; een ervaring om mee te nemen. wolkend wit lichten op in haar scheidings­ Opdrachtgever, opdrachtnemer en wand tussen aula en familiekamer in de Mondriaan Fonds vormden echt een drie- kapel. De Rotterdamse begraafplaats manschap. Daarnaast is het gebruik van Crooswijk is een Rijksmonument. Terwijl glas een ontdekking voor mij, dé stap naar Jongstra de glaswand ontwikkelde, werd nieuwe ruimtelijke installaties met wol. Het ook het interieur van de kapel uit 1915 glas beschermt het natuurlijke materiaal, gerestaureerd. maar de vezels bewaren hun suggestie van zachtheid en tastbaarheid.’ Claudy Jongstra, Glaswand kapel begraafplaats Crooswijk in Rotterdam. Foto: Jeroen Musch 94 95 ­

Opdrachten > Bijdrage > Opdrachtgeverschap > Reflecties Opdrachten > Bijdrage > Opdrachtgeverschap > Reflecties

Resultaten Bijdrage Opdrachtgeverschap

De Bijdrage Opdrachtgeverschap is be- Samenwerking met derden is bij nagenoeg gemeld dat de bijdrage cruciaal is geweest stemd voor publieke en private opdracht- elke opdracht aanwezig, vaak in de vorm om medefinanciers over de streep te trek- gevers die aan beeldend kunstenaars een van een andere kunstinstelling (dertien ken, en de bijdrage in die zin een vliegwiel opdracht willen geven voor het maken van keer genoemd in de eindverantwoor- functie kreeg. een nieuw publiek toegankelijk kunstwerk. dingen van aanvragers) waarmee wordt Met deze bijdrage stimuleert het Mondriaan gecoproduceerd, communicatie op elkaar Op de website wordt bijgehouden welke Fonds initiatieven die in samenwerking wordt afgestemd of uitwisseling plaats- opdrachten de afgelopen vier tot stand zijn tot stand komen en waarbij het maken vindt op facilitair niveau. gekomen uit samenwerkingen tussen kun- van beeldende kunst nadrukkelijk wordt Samenwerking met culturele partijen buiten stenaars en alle denkbare opdrachtgevers; verbonden aan het tonen ervan. Dit moet het kunstcircuit (vijf keer) vinden plaats publiek of privaat. Inmiddels gaat het om leiden tot meer betrokkenheid van (markt) met multidisciplinaire festivals, muziek­ ruim honderdvijftig publiek toegankelijke partijen bij de totstandkoming van beel- instellingen en architectuur­bureaus. In kunstprojecten verspreid over Nederland. dende kunst en daarmee tot het vergroten dertien gevallen is sprake geweest van Het kan gaan om een installatie, een beeld, van de kwaliteit en de zichtbaarheid van samenwerking met maatschappelijke videowerk, portretten of andere vormen de hedendaagse Nederlandse beeldende organisaties, zoals natuurorganisaties, van kunstwerken; met een permanent of kunst voor een passend publiek. gemeenten, wetenschappelijke partijen en tijdelijk karakter. ondernemers of met de bijzondere doel- mondriaanfonds.nl/opdrachtgeverschap Bijna de helft van de ruim zeventig aanvra- groep van uitgeprocedeerde asielzoekers. gen komt van buiten het culturele circuit, Zij fungeerden dan niet zozeer als copro- Aantal aanvragen: 73 waaronder opdrachten van gemeenten (vier ducent, maar waren op een andere manier Totaal gevraagd bedrag: € 1.963.371 toekenningen), ziekenhuizen en medische partner doordat ze de communicatie of Gehonoreerd: 49 centra (twee toekenningen). Een voorbeeld programma-onderdelen voor hun rekening Toegekend bedrag: € 1.420.931 is de opdracht van LUMC Vrienden Stich- namen, locaties ter beschikking stelden, ting voor een herdenkingsmonument voor achtergrondonderzoek uitvoerden of deel- lichaamsdonoren. Ook op andere manieren namen aan (artistieke) uitvoering. is aan monumenten bijgedragen, zoals bij het nationale herdenkingsmonument voor Alle 37 aanvragers die hun eindverant- de MH17. Eenmaal is bijgedragen aan een woording in 2017 indienden, noemen de kunstopdracht van een Vereniging van Eige- bijdrage van het Mondriaan Fonds cruciaal. naren: VvE de Stins vroeg Frank Koolen een Ze sommen verschillende redenen op: werk te maken in dialoog met de bewoners driekwart van de opdrachtgevers geeft van de Tjaardaflats in Drachten. Ook kerken expliciet aan dat zonder de bijdrage de geven opdrachten aan kunstenaars: bij de opdracht niet gerealiseerd had kunnen tiende editie van het kerkenfestival Terug worden of had moeten inboeten op het punt naar het Begin in de provincie Groningen van kwaliteit. Enkele aanvragers noemen ontvingen vier kunstenaars een opdracht de bijdrage cruciaal voor de uitvoering van om nieuw werk te maken. Het bedrijf NPX de publieksbenadering of een succesvolle Semiconductors is een lange samenwer- samenwerking tussen partners. Ook werd king aangegaan met kunstenaar Florentijn het belang van de bijdrage aangegeven voor Hofman. En ook festivals geven opdrachten de artistiek, inhoudelijke ontwikkeling van aan kunstenaars; bij een aanvraag van Into de betrokken kunstenaars. Eén aanvrager The Great Wide open is de rol van kunst op merkt bijvoorbeeld op dat de betrokken festivals zelfs onderwerp van de opdracht. kunstenaars werden opgepikt door weer nieuwe opdrachtgevers. Tot slot wordt

96 97 ­

platform Presenteren en programmeren

Inspirerende presentatie van beeldende kunst en cultureel erfgoed biedt een zo divers mogelijk publiek een zo betekenisvol mogelijke ervaring. Het kan gaan om bijzondere (tentoonstellings-)projecten, festivals, programma’s als ook om publicaties die zich weten te verbinden aan een passend publiek.

ervaringen 101 Kathrin Ginsberg - Projectinvestering Instellingen 108 Arno van der Holst - Bijdrage Mobiel Erfgoed 112 Henk Wildschut - Bijdrage Publicaties 116 Instituta Buena Bista en Kunsthal Rotterdam - Meerjarenprogramma’s Presentatie-instellingen 119 Deirdre Carasso - Meerjarenprogramma’s Musea en overige Erfgoedinstellingen 124 John Leerdam - Bijdrage Jaarlijkse Herdenking Slavernijverleden 128 Lieselot Van Damme - Werkbijdrage Kunstinitiatieven 131 Robbert Roos en Maria Roosen - Experimenteerreglement kunstenaarshonoraria

resultaten bijdragen 105 Projectinvestering Instellingen 109 Bijdrage Mobiel Erfgoed 113 Bijdrage Publicaties 117 Meerjarenprogramma’s Presentatie-instellingen 121 Meerjarenprogramma’s Musea en overige Erfgoedinstellingen 125 Bijdrage Jaarlijkse Herdenking Slavernijverleden 129 Werkbijdrage Kunstinitiatieven 134 Experimenteerreglement kunstenaarshonoraria

resultaten activiteiten 135 Hollandse Meesters 135 Beeldbepalers

98 99 Presenteren en programmeren > Bijdrage > Projectinvestering Instellingen > Ervaringen

‘Kunst verandert

Kathrinde Ginsberg stad’ over Façade 2017

‘Mensen stromen toe, lopend en fietsend uit gingen in op het thema vrijheid: verschui- Middelburg zelf, maar ook van buiten: ze len we ons achter een façade of kunnen we boeken een weekend om erbij te zijn en de de eigen en andermans vrijheid aan? beeldenroute langs te gaan’, zegt Kathrin Ginsberg, directeur CBK Zeeland en ‘Door de bijdrage van het Mondriaan maker van Façade 2017- Face Your Freedom. Fonds,’ aldus Ginsberg, ‘konden we aan ‘Inwoners zijn betrokken: iedereen heeft Façade 2012 in 2017 dit actuele vervolg een mening over de beelden. De reuring geven. De bevestiging van het Mondriaan waarop we hoopten is wel gekomen. Fonds werkte als een keurmerk: daarna zijn ook de nodige andere ‘En wat prachtig is: financiers ons tege- kunst verandert de ‘De bevestiging moet gekomen. En stad. De zittende bij het aanscherpen bronzen figuur van van het Mondriaan van plannen was het Henk Visch heeft het waardevol om met het pleintje aan de Nieuwe Fonds werkte als fonds van gedachten Burg intimiteit te wisselen. Façade gegeven. En Huis van een keurmerk’ 2017 had een beeldend Joep van Lieshout, heel aantrekkelijke een levensgrote verwrongen kooi, heeft een kant en kende een spectaculaire afsluiting ontmoetingsplek gemaakt van het Koor- met de show Waterlicht van Daan van kerkplein. Die hoek was een kale oversteek; Roosegaarde op de Markt van Middelburg. nu klimmen kinderen in het beeld en gaan Maar de manifestatie was ook voorzien van mensen erbij in de zon zitten.’ een randprogramma dat filosofisch op het thema inging, met een symposium over Ginsberg hoopt dat één van de sculpturen vrijheid in kunst en leven.’ voor de stad kan worden behouden. Vijftien kunstenaars uit binnen- en buitenland toonden op de locatie toegesneden werk en Kathrin Ginsberg bij Huis van Joep van Lieshout. Foto: Ernst van Deursen

101 Anouk Kruithof, Ahead Foto: - Façade Anne Breel 2017. 103 ­

Presenteren en programmeren > Bijdrage > Projectinvestering Instellingen > Reflecties

Resultaten Projectinvestering Instellingen

Van de Nationale Archeologiedagen tot In 2017 dienden 62 aanvragers een ver- de manifestatie All You Can Art van het antwoording van een eerder toegekende Curaçaose IBB in De Kunsthal in Rotterdam; bijdrage in. Bijna alle aanvragers geven aan de Projectinvestering Instellingen maakt dat ze op een inspirerende manier publiek uitzonderlijke projecten mogelijk van beel- bereikten. Meer dan negentig procent dende kunst- en erfgoedinstellingen. Pro- stelt nieuw publiek bereikt te hebben, jecten die de gangbare (tentoonstellings-) variërend van een uitbreiding van regulier praktijk overstijgen en de relatie met de eigen publiek tot het bereik van bijzondere burger versterken. Projecten van nationaal doelgroepen. Bij projecten waar geen nieuw belang, dan wel met een belangrijke regio- publiek bereikt werd, is doorgaans publiek nale uitstraling. Doel is bijzondere kunst- en wel actief betrokken. Het actief betrekken erfgoedprojecten te stimuleren en die op van het publiek kwam bij bijna de helft van inspirerende wijze zichtbaar te maken. de projecten voor. De helft van de aanvragers stelt bijzondere Het aantal aanvragen lag in 2017 in het samenwerking(en) gerealiseerd te hebben. verlengde van voorgaande jaren waardoor Een zesde van de aanvragers geeft aan ongeveer evenveel projecten op het gebied dat presentaties op onverwachte plekken van beeldende kunst als cultureel erfgoed plaatsvonden en dat een nieuwe werk­wijze een bijdrage ontvingen. De bijdrage lag in werd ingezet of ontwikkeld binnen het bijna alle gevallen lager dan aangevraagd project. De manier waarop instellingen op omdat het budget structureel overvraagd het vlak van beeldende kunst en cultureel is. Hierdoor moest het fonds zelfs positief erfgoed op een inspirerende manier publiek beoordeelde aanvragen afwijzen. bereikten, ligt grotendeels in dezelfde lijn. Uit de verantwoorde aanvragen blijkt In 2017 ontvingen vier multidisciplinaire dat beeldende kunstprojecten vaker een festivals een bijdrage voor hun kunst­ bijzonder publiek wisten te bereiken dan programma: STRP in Eindhoven, Gogbot in erfgoedprojecten. Enschede, TodaysArt in Den Haag en KAAP in Utrecht. Het erfgoedfestival Gelderland Aantal aanvragen: 161 Grensland belichtte met exposities en Totaal gevraagd bedrag: € 7.058.033 openbare manifestaties het immaterieel Gehonoreerd: 76 erfgoed van een landsgrens. Verder droeg Toegekend bedrag: € 2.769.537 het fonds bij aan verscheidene projecten rondom Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018, zoals Waste No Waste in Groningen, Eleven Fountains in elf Friese steden en een geluidskunstmanifestatie in Gaasterland. De bijdrage bleek verder interessant voor bijzondere aanvragers als het Poppen- spe(e)lmuseum in Vorchten met een project voor blinden en slechtzienden, een pop-up museum in de voormalige Bijlmerbajes, een project over de betekenis van tambú op Curaçao en het Zwanenbroederhuis dat in ’s-Hertogenbosch bijzondere handschrif- ten beheert. Anne-Marie van Sprang, Reflect To Foto: - Façade Anne Breel2017. 105 Vereniging Museumkwartier Hembrug, Bevrijdingsvliegtuigje, 2017. Foto: Stichting Nederlands Transport Museum ­

Presenteren en programmeren > Bijdrage > Mobiel Erfgoed > Ervaringen Presenteren en programmeren > Bijdrage > Mobiel Erfgoed > Reflecties

Resultaten Bijdrage Mobiel Erfgoed

De Bijdrage Mobiel Erfgoed is een nieuwe meer. De jaarlijkse herdenking van de Be- ‘Het bevrijdings­ mogelijkheid voor organisaties op het vrijding werd luister bijgezet door het tonen gebied van de zorg voor het mobiel erf- van een speciaal vliegtuigje dat een kleine goed. De bijdrage kan gebruikt worden voor maar bijzondere rol speelde in de meidagen vliegtuigje bergt bijzondere projecten die gericht zijn op van 1945. Het betekende een extra en aan- fysieke en virtuele zichtbaarheid, draag- sprekende laag in de herdenking en viering vlakvergroting of educatie en die bijdragen van de Bevrijding; het Nationaal Militair aan de professionalisering en versterking Museum gaat het vliegtuigje tonen waar- vele verhalen’ van de sector mobiel erfgoed als geheel. door het langer zichtbaar zal zijn. >pagina 108 Een bijdrage kan ook worden verstrekt als Arno van der Holst over het bevrijdingsvliegtuigje tegemoetkoming voor een haalbaarheids- In 2017 werden twee gerealiseerde onderzoek, zoals het fysiek en/of digitaal projecten verantwoord. Naast het eerder zichtbaar maken van mobiel erfgoed; genoemde vliegtuigje tijdens Bevrijdings- voorbereiden van verregaande vormen van dag ontving het fonds een eindverantwoor- ‘Er zijn heroïsche vluchten uitgevoerd met stad, stuitte begin 2017 in een loods samenwerking of fusie; het professionali- ding over de samenwerking tussen het dit twee­persoonsvliegtuigje: het is een in Noord-Holland bij een particuliere seren van de mobiele erfgoedsector; het in- Nederlands Openluchtmuseum en Mobiele symbool van de vrijheid. In de Tweede eigenaar op het vliegtuigje. ‘In verbluffend huren van specifieke expertise; onderzoek Collectie Nederland, waarbij historische naar best practices of het aangaan van vervoersmiddelen gepresenteerd werden Wereldoorlog werd het gebruikt voor goede staat: het is een soort tijdscapsule’. intensieve (internationale) samenwerking. die tezamen een breed en gevarieerd beeld verkenningsvluchten. Het pendelde met Op voorwaarde dat het in de originele Doel is de zichtbaarheid van het mobiel gaven van de mobiliteitsgeschiedenis in zijn dubbele brandstoftank tussen de uit- kleuren gespoten zou worden, kreeg hij erfgoed te vergroten en de sector verder te het dagelijks leven op lokaal en regionaal geweken regering in Engeland en het half toestemming het toestel in samenwerking professionaliseren. niveau. Deze samenwerking heeft geleid bevrijde Nederland. Op 5 mei 1945 landde met het Amsterdams 4 en 5 mei comité te tot duurzame afspraken waardoor het het midden in Amsterdam presenteren op het Muse- De bijdrage volgde op de eerder aangebo- mobiel erfgoed vast onderdeel wordt van en pikte op een zandvlakte umplein, bij de viering van den Mobiel Erfgoed Lening: een samen­ de museale presentatie en jaarlijks gevierd werking met het Nationaal Restauratie- wordt in een publieksmanifestatie voor aan de Stadion­kade de Bevrijding. ‘Meteen heb ‘Een voertuig dat fonds waar te weinig gebruik van werd jong en oud. Majoor Kamphuis op, een ik een spoedaanvraag inge- gemaakt om dit model voort te zetten. Na verzetsman die de bevrij- de geschiedenis diend voor Mobiel Erfgoed overleg met het veld en het ministerie is tot Aantal aanvragen: 9 ding in kaart bracht, toen bij het Mondriaan Fonds. deze nieuwe mogelijkheid besloten. Sinds- Totaal gevraagd bedrag: € 841.480 de Duitsers het daar nog levend houdt’ Hoe belangrijk is het dan dien zijn vijf aanvragen gehonoreerd, zoals Gehonoreerd: 5 voor het zeggen hadden. niet dat dit fonds bestaat Hout Vaert van Stichting De Boadskipper Toegekend bedrag: € 177.04 4 Voor het eerst zagen de Amsterdammers en deze aanvraag kon honoreren: het gaat waarmee de geschiedenis van varend erf- goed en tevens de oorspronkelijke functie een bewijs van de naderende overwinning, om een bijdrage aan een voertuig dat de van schepen bij het vervoer, de handel en nog voor de intocht van de geallieerden in geschiedenis levend houdt. Het vliegtuigje het verwerken van hout worden belicht. In de stad. Alleen al het geluid van dit vlieg- heeft bij de presentatie ervan een schat aan het Bello-atelier van Museumstoomtram tuigje, een Auster, die rond de bevrijding persoonlijke herinneringen losgemaakt, die Hoorn-Medemblik wordt het publiek actief nog een keer ter plekke landde, tekent voor we, met originele foto- en filmbeelden dit betrokken bij de restauratie van twee his- duizenden mensen de doorbraak naar een jaar hebben gepubliceerd op de website van torische personenrijtuigen. Eveneens bin- nen de railsector werd aan een haalbaar- vrije toekomst.’ het comité. Het bevrijdingsvliegtuigje is een heidsonderzoek van de Stichting Beheer vat vol verhalen.’ Collectie Amsterdam Vervoer Museum Arno van der Holst, oud-directeur van bijgedragen naar de mogelijke plaatsing luchtvaartmuseum Aviodrome in Lely- van het laatst overgebleven exemplaar van de eerste generatie metrotreinstellen in Amsterdam bij het buurtarchief Bijlmer­

108 109 Henk Wildschut, Monday 13 July 2015 07:16, uit de publicatie Ville de Calais ­

Presenteren en programmeren > Bijdrage > Publicaties > Ervaringen Presenteren en programmeren > Bijdrage > Publicaties > Reflecties

Resultaten Bijdrage Publicaties

Het Mondriaan Fonds draagt bij aan de voor het realiseren van de publicatie die ‘Het fotoboek is de productie van bijzondere publicaties van zonder de bijdrage niet of veel later zou zijn en over levende beeldend kunstenaars. Het verschenen. De bijdrage heeft niet zelden gaat om publicaties die drager zijn van een andere financiers of uitgevers overtuigd verhaal, oeuvre-publicaties, eerste publi- met de kunstenaar in zee te gaan. Twaalf ideale vorm voor caties van startende talenten of eenmalige aanvragers menen met de publicatie een opiniërende uitgaven die reflecteren op goede verbinding te hebben gelegd met de kunstenaarspraktijk en bijdragen aan een professioneel publiek van curatoren, fotoverhalen over de gedachtevorming over hedendaagse collega-kunstenaars en critici waarmee beeldende kunst. Doel is bijzondere publi- de zichtbaarheid van hun werk een impuls caties te realiseren die door inhoud en/of kreeg. Voor zeker vier kunstenaars heeft vorm bijdragen aan de discussie over of het de publicatie een rol gespeeld tijdens een onze tijd’ inzicht in hedendaagse beeldende kunst. beurspresentatie. Tot de samenwerkingen met de meest inhoudelijke meerwaarde Henk Wildschut over de Bijdrage Publicaties In 2017 hebben dertien uitgeverijen en worden die met ontwerpers (zevenmaal) en voor Ville de Calais 48 individuele kunstenaars een aanvraag uitgevers (zesmaal) gerekend. Samenwer- ingediend, waarvan 27 aanvragen in aan- king met ontwerpers leidde tot aanscher- merking kwamen voor een bijdrage: zeven ping van zowel het inhoudelijk concept uitgeverijen en twintig individuele kunste- van de publicatie als de presentatie ervan; ‘Op 2 april 2017 heb ik mijn boek Ville de lang als het wil in verdiepen. Daarom is het naars. Meerdere kunstenaars gebruiken zonder uitgevers was voor veel kunstenaars Calais met gepaste trots aan het publiek zo belangrijk dat het fonds de mogelijkheid de publicatie om een fase in hun praktijk af de distributie van het boek heel anders te sluiten en te reflecteren op voorgaande verlopen. kunnen presenteren,’ aldus Henk Wildschut. biedt daaraan bij te dragen en zulke boeken jaren. Gehonoreerde monografieën (zeven Sinds 2005 fotografeerde hij in de duinen te verwezenlijken. Voor Ville de Calais was in 2017) verschijnen daarom vaak tijdens Aantal aanvragen: 61 dichtbij Het Kanaal de nederzetting van dat cruciaal. Het maken van fotoboeken is overzichtstentoonstellingen of solopresen- Totaal gevraagd bedrag: € 505.026 vluchtelingen en immigranten die in deze duur; de marges erop zijn klein. Ik gaf het taties, zoals die van Navid Nuur bij zijn solo Gehonoreerd: 27 ‘Jungle van Calais’ verbleven boek uit in eigen beheer en in Be-Part in Waregem en Carolein Smit Toegekend bedrag: € 218.044 in de hoop naar Engeland had naast de bijdrage van het bij haar solopresentaties in het Victoria & Albert Museum in Londen, Grassi Museum over te kunnen steken. ‘Een episch fonds ook de verkoop nodig in Leipzig en het Drents Museum. verhaal over aan geïnteresseerde crowd ‘Het fotoboek is de ideale, funders die me al in de aan- Vernieuwing is een belangrijk kenmerk meest samengebalde vorm een schandplek loop wilden ondersteunen. van de kunstpraktijk en ook van publica- om fotoverhalen zichtbaar Anders had ik de voorfinan- ties. Daarom wil het fonds extra bijdragen te maken en een publieke in Europa’ ciering niet rond gekregen. aan technisch innovatieve publicaties die functie te geven’, zegt Ofwel ik had me diep in de bijvoorbeeld gebruik maken van printing on demand of e-publishing en/of apps in- Wildschut. ‘Meer dan een expositie. Die is schulden moeten steken ofwel het boek was tegreren. In 2017 deden verhoudingsgewijs tijdelijk en krijgt al snel de signatuur van een onbetaalbaar geworden, het was simpelweg minder aanvragers een beroep op een der- tentoonstellingsmaker of moet zich tot een niet te doen geweest.’ gelijke bijdrage en geen van de aanvragen museale context verhouden. Voor fotografen voldeed aan de criteria omdat ze aanvroe- die belangrijke verhalen over onze eigen tijd Ville de Calais won in 2017 op het foto­ gen voor bijzondere druktechnieken en niet willen vertellen blijft het boek de allersterk- festival in Arles de Prix du Livre d’Auteur; voor voornoemde innovaties. ste, meest persoonlijke vorm. Het is tastbaar de Volkskrant noemde het een ‘episch verhaal In negentien verantwoordingen die het en geconcentreerd. Het publiek heeft het over een schandplek in Europa’. Mondriaan Fonds in 2017 ontving, geeft zelf in de hand en kan er zich zo vaak en iedereen aan dat de bijdrage cruciaal was

112 113 All You Can Art 2 - Atelier met IBB, 17 juni tot en met 27 augustus 2017. Kunsthal Rotterdam. Foto: Marco de Swart ­

Presenteren en programmeren > Bijdrage > Presenteren en programmeren > Bijdrage > Meerjarenprogramma’s Presentatie-instellingen > Ervaringen Meerjarenprogramma’s Presentatie-instellingen > Reflecties

Resultaten Meerjarenprogramma’s ‘Creativiteit in Presentatie-instellingen De bijdrage is voor presentatie-instellingen Meer dan de helft van de aanvragers focust met programma’s van één tot drie jaar die op productie van nieuw werk. Talentont- combinatie met bijdragen aan de ontwikkeling van of dis- wikkeling van jonge kunstenaars komt bij cussie over hedendaagse beeldende kunst. een aantal instellingen voor. Een derde van Instellingen vragen aan voor inhoudelijk de instellingen zet een kunstenaarsresi- samenhangende activiteiten gericht op pre- dency in. En een derde van de programma’s sociale betrokkenheid’ sentatie, experiment, opinie en debat. Doel wordt opgehangen aan een of meerdere is deze instellingen te stimuleren heden- thema’s. Publicaties worden door bijna daagse beeldende kunst op inspirerende een derde van de aanvragers ingezet voor Instituta Buena Bista en Kunsthal Rotterdam over de bijdrage wijze te tonen en de relatie met de burger verdieping. Extra zichtbaarheid genereren Meerjarenprogramma’s Presentatie-instellingen te versterken. Regionale spreiding weegt presentie-instellingen door in de openbare mee in de beoordeling. Het Mondriaan ruimte of op locatie bij andere instellingen Fonds draagt maximaal veertig procent bij; te presenteren. de overige zestig procent komt veelal van ‘De gezamenlijk getrokken conclusie van Martha, kwamen ook in 2017 dagelijks lokale overheden. De afgelopen jaren was het fondsbudget Instituto Buena Bista (IBB) en de Kunsthal in het openbare atelier in de Kunsthal sterk overvraagd en daarom zette het is dat All You Can Art 2 zich heel goed thuis samen om met collega’s en publiek kunst te Het Mondriaan Fonds draagt bij aan de reserves in. Eind 2016 stelde de minis- voelt in de laagdrempelige Kunsthal Rotter- maken. programma’s van presentatie-instellingen ter van OCW jaarlijks 700.000 euro extra dam en in een stad met een pluriforme mix voor beeldende kunst omdat ze cruciaal beschikbaar. Daarbovenop werd in 2017 van inwoners en relatief veel mensen die niet Zoals de Kunsthal en IBB in de eindverant- zijn voor talentontwikkeling, diversiteit en eenmalig 405.000 euro vrijgemaakt. Met regionale spreiding van beeldende kunst. het extra budget kon het fonds reeds vanzelfsprekend in aanraking komen met woording vaststelden: ‘De tentoonstelling Ze vormen onmisbare schakels in het beel- positief beoordeelde instellingen langere kunst. De openbare aard van stond in het teken van een dende kunstveld. Zowel publiek en kun- periode steunen. In november maakte de het kunstproject heeft veel dynamische wisselwerking. stenaars als grotere instellingen, galeries minister bekend ook voor 2018-2020 extra enthousiasme bij het publiek ‘Focus op Naast Kunsthalbezoekers en musea zijn omwille van doorstroming geld beschikbaar te stellen. Het gaat om losgemaakt. Het verwachte lag de focus op nieuwe van interessante kunstenaars en concep- een bedrag van 405.000 euro per jaar. bezoekersaantal van 20.000- nieuwe doelgroepen. Bade, pionier ten gebaat bij kwalitatief hoogstaande 25.000 bezoekers is ruim publieksparticipatie, werkte programma’s. Aanvragers stellen dat de bijdrage van het Mondriaan Fonds cruciaal is voor de overschreden: er kwamen doel­groepen’ samen met VMBO leerlingen In 2017 vroegen 39 presentatie-instellingen omvang, kwaliteit en diepgang van de 30.149 bezoekers alleen al in van het Zuiderpark College voor in totaal ruim 6,7 miljoen aan. Het ging programmering. Zonder bijdrage is het on- de Kunsthal. Een succes!’ op Rotterdam Zuid. Met hen om een breed palet aan organisatievormen, mogelijk nieuwe producties te realiseren, bouwde hij aan een sculptuur van rond festivals geconstrueerde kunste- internationale netwerken te onderhouden IBB, een internationaal samenwerkings­ in de drukke schoolkantine; in de Kunsthal naarsinitiatieven tot nomadische presen- of opdrachten te geven. verband en platform met ateliers voor werd het beeld later samen met publiek en tatieplekken. Het fonds heef de plannen afgewogen op basis van de kwaliteit van de Aantal aanvragen: 39 actuele kunst op Curaçao, ontvangt een Summerschoolstudenten voltooid. Tirzo plannen in de gehele Nederlandse context, Totaal gevraagd bedrag: € 6.709.192 bijdrage Meerjarenprogramma’s van het Martha had een extra atelier bij Stichting inclusief de zes instellingen in de culturele Gehonoreerd: 24 Mondriaan Fonds. Voor All you can Art Laurens Delfshaven, een bejaardentehuis basisinfrastructuur en de veertien doorlo- Toegekend bedrag: € 3.001.250 2, een tentoonstelling met open atelier waar mensen met diverse culturele achter- pende toekenningen van het fonds uit 2016. bij de Kunsthal in Rotterdam, werd een gronden wonen. Kunst uit noodzaak, was Het Mondriaan Fonds kende in 2017 ruim 3 Projectinvestering Instellingen toegekend. hier een achterliggende gedachte: creativi- miljoen euro toe aan 24 presentatie-instel- Zo werd een vervolg mogelijk op editie 1 teit in combinatie met sociale betrokken- lingen, landelijk gespreid en programma- tisch van elkaar verschillend. uit 2016, waarmee het tienjarig bestaan van heid. De gezamenlijk gemaakte sculptuur het IBB publiekelijk werd gevierd. Oprich- was als een boot – voertuig van verbeelding ters en kunstenaars, David Bade en Tirzo en verbinding.’

116 117 Presenteren en programmeren > Bijdrage > Meerjarenprogramma’s Musea en overige Erfgoedinstellingen > Ervaringen

‘Verbinding was ons thema en doel – nu zagen we het voor onze ogen gebeuren’ Deirdre Carasso over Vaandels & Verhalen

‘De kracht van de hele stad werd ineens een Facebookpagina in het leven geroepen, zichtbaar,’ vertelt directeur Deirdre Carasso Hallo Schiedam, waarop alle verhalen verder van het Stedelijk Museum Schiedam over worden verteld.’ Sinds het aantreden van de tentoonstelling Vaandels & Verhalen, Carasso in 2016 profileert het Stedelijk waarop historische verenigingsvaandels met Museum Schiedam zich via het publiek, nieuwe werden aangevuld. ‘Inwoners staken als ‘museum voor én van de mensen.’ Het elkaar aan. Vaak hadden we meteen contact; Mondriaan Fonds kende aan Vaandels & soms was een vereniging minder makkelijk Verhalen, pilot in het nieuwe publieksbeleid, gevonden, maar toen de inventarisatie een Bijdrage Meerjarenprogramma’s Musea eenmaal rond was ging het voort met een en overige Erfgoedinstellingen toe. sneeuwbaleffect. Mensen vonden de weg naar het Carasso: ‘Bij het ver- museum, gingen samen ‘Van Dahlia­ levendigen van zo’n achter de naaimachine vereniging tot fijnmazig netwerk met zitten, schouder aan nieuwe publieksgroepen schouder met leden van Vluchtelingen- is de participatie van andere verenigingen. werk, van Jenever­ een publiek fonds als het Dat was hartveroverend. Mondriaan Fonds essen- Verbinding was ons thema proefkring tot tieel. Gemeenschapsgeld en doel – nu zagen we het Vrouwenkoor’ komt zo direct de voor onze ogen gebeuren! gemeenschap ten goede. Er zijn bizar veel mensen

Deirdre Carasso en Nicole Teeuwes aan kop van de optocht met nieuwe vaandels in Schiedam ‘Bij de start dachten we aan een stuk of betrokken bij zo’n manifestatie die de stad dertig verenigingen, maar al snel werden bestrijkt. Het museum stond dag in dag uit dat er zo’n zeventig. Vrijwel allemaal deden open als trefpunt voor samenwerking en ze actief mee: van Dahliavereniging tot ontmoetingen. In ons vaandelatelier zijn Vluchtelingenwerk, van Jeneverproef- alle geuren en kleuren van Schiedam tot kring tot Vrouwenkoor, van Scouting en uiting gekomen. Die schakeringen hadden Taekwondo tot Alevitische Vereniging. De we anders nooit over de volle breedte kun- culturele diversiteit was enorm. We hebben nen tonen.’

119 ­

Presenteren en programmeren > Bijdrage > Meerjarenprogramma’s Musea en overige Erfgoedinstellingen > Reflecties

Resultaten Meerjarenprogramma’s Musea en overige Erfgoedinstellingen

Erfgoedinstellingen kunnen aanvragen voor internationale wetenschappelijke partners. nieuwe, experimentele programma’s over De expertise en kennis wordt beschikbaar relevante ontwikkelingen op het gebied van gesteld aan de Nederlandse erfgoedwereld hedendaagse beeldende kunst en erfgoed. waardoor het programma bijdraagt aan de Doel is instellingen te stimuleren zich te zichtbaarheid, doorzoekbaarheid en bruik- professionaliseren en profileren om een baarheid van archieven. unieke positie in het erfgoedveld te verwer- ven waardoor beeldende kunst en erfgoed Uit vijf van de negen ingediende verant- op een inspirerende manier aan het publiek woordingen van eerder toegekende bijdra- kan worden getoond en de relatie met de gen blijkt dat het programma heeft geleid burger wordt versterkt. Omdat het maken tot duurzame verbinding met specifieke van dergelijke plannen veel inventiviteit en publieksgroepen, bijvoorbeeld doordat kosten vergt, draagt het fonds ook bij aan herhaalbezoek geconstateerd is, presenta- haalbaarheidsonderzoeken. ties meer gericht zijn op actieve beleving bij bezoekers of door duurzame samenwerking In 2017 honoreerde het fonds zestien aan- met lokale ondernemers en het oprichten vragen uit verschillende erfgoedsectoren van een vriendenvereniging. Voor zes pro- – van het Anne Frank Huis met een haal- gramma’s geldt dat nieuwe publieksgroe- baarheidsonderzoek naar de herinrichting pen bereikt zijn (lokale inwoners, toeristen, van hun dagboekzaal tot Arcam dat meer scholen) of dat bestaande publieksgroepen wil doen met historische sociaal-culturele op een geheel nieuwe manier zijn aange- aspecten rond de Amsterdamse architec- sproken. Zeven aanvragers stellen dat het tuur en stedenbouw. Ook de thema’s van programma een betekenisvolle verandering de programma’s waaraan is bijgedragen in gang heeft gezet, zoals de manier van zijn divers. Zo wil Museum van Loon met presenteren als gevolg van een reeds inge- Open Huis gezinnen, blinden en slechtzien- zette veranderende beleidsvisie. den betrekken en een permanente grote rol voor het traditionele ambacht in de Aantal aanvragen: 29 museale praktijk inruimen. De Synagoge Totaal gevraagd bedrag: € 3.537.052 Coevorden gaat het synagogecomplex en Gehonoreerd: 16 de rabbiwoning in Coevorden inrichten als Toegekend bedrag: € 1.220.000 Stedelijk Museum Schiedam, Vaandels & Verhalen, 2017 plek waar het Joodse leven in Drenthe te ervaren is. Het programma Decolonize/­ Demodernise van het Van Abbemuseum richt zich dan weer op de dekolonisatie van het museum en museale collecties.

Bijzondere aandacht heeft het fonds voor digitalisering. Het droeg daarom bij aan de vaste presentatie van het Geofort over Big Data, maar ook aan Crowd leert computer lezen van het Stadsarchief Amsterdam, een vervolg op Alle Amsterdamse Akten dat ver- halen via notariële akten vindbaar maakt. Het archief werkt samen met de ‘crowd’ en

121 Familiedag in het Nemo Science Museum met de NiNsee-tentoonstelling Zwarte Uitvinders als aftrap van de Black Achievement Month 2017. Foto: Jean van Lingen ­

Presenteren en programmeren > Bijdrage > Jaarlijkse Herdenking Slavernijverleden > Ervaringen Presenteren en programmeren > Bijdrage > Jaarlijkse Herdenking Slavernijverleden > Reflecties

Resultaten Bijdrage Jaarlijkse Herdenking Slavernijverleden

De Bijdrage Jaarlijkse Herdenking Slaver- Naast de Bijdrage Jaarlijkse Herdenking ‘Geloven in je dromen nijverleden is gericht op het vergroten van Slavernijverleden staan verschillende het draagvlak voor de herdenking, waarbij andere bijdragemogelijkheden van het een relatie wordt gelegd tussen verleden en Mondriaan Fonds open voor projecten rond en talenten!’ heden, zodat een brug wordt geslagen tus- de erfenis van het slavernijverleden, zoals sen kunst, cultureel erfgoed en de burger. de Project­investering Instellingen. Uiteen- John Leerdam over NiNsee Belangrijk daarbij is nauwe samenwerking lopende organisaties, kunstenaars en be- en de Black Achievement Month 2017 tussen culturele instellingen onderling, met middelaars kunnen hiervoor een aanvraag kunstenaars en andere maatschappelijke indienen. partijen. De bijdrage kan alleen aange- vraagd worden door het Nationaal instituut Aantal aanvragen: 1 Nederlands slavernijverleden en erfenis Totaal gevraagd bedrag: € 50.000 ‘De tweede editie van de Black Achieve- nalatenschap maar vooral ook de gebeur- (NiNsee). Als de aanvraag voldoet aan de Gehonoreerd: 1 ment Month werd afgetrapt met de fami- tenissen hiervoor en hierna. In 2017 vond formele voorwaarden, stelt het Mondriaan Toegekend bedrag: € 50.000 liedag in het NEMO Science Museum. het programma vol muziek, dans, theater, Fonds het bedrag van 50.000 euro ter be- Speciaal voor kinderen was er de NiNsee-­ beeldende kunst, cultuurgeschiedenis, film schikking aan NiNsee. tentoonstelling Zwarte Uitvinders over, en literatuur plaats in Amsterdam, Rotter- hoe kan het ook anders, zwarte uitvinders dam en Den Haag. NiNsee organiseerde op 1 juli 2017 opnieuw de Nationale Herdenking Nederlands en hun ontdekkingen. Deze familiedag Slaver­nijverleden. Rondom het slavernij- was een groot succes, ook dankzij de ‘Onze visie is dat de Black Achievement monument in het Oosterpark in Amster- Antilliaanse architect Lyongo Juliana, die Month over vijf jaar door heel Nederland dam werd herdacht dat op 1 juli 1863 de vertelde over zijn vak wordt gevierd als edu- slavernij werd afgeschaft in de toenmalige en de kinderen liet zien catief, verbindend en koloniën Suriname en de Nederlandse dat alles mogelijk is en ‘Onze visie: Black innoverend evenement! Antillen. Toespraken hielden onder meer dat het belangrijk is om Deze tweede editie toenmalig minister Stef Blok (Veiligheid & Justitie), wijlen burgemeester van Am- te geloven in je eigen Achievement was weer een stap in sterdam Eberhard van der Laan en Antoin dromen en talenten.’ de goede richting maar Deul (destijds directeur NiNsee). Tevens Aldus projectleider Month over vijf we kunnen met zijn werden kransen gelegd ter herdenking van John Leerdam namens allen constateren dat we de slachtoffers van de trans-­Atlantische het bestuur van het jaar door heel nog lang niet aan onze slavernij. Aansluitend vond in het Ooster- Nationaal instituut piek zijn. Met genoeg park het Keti Koti festival plaats waar de vrijheid wordt gevierd. Nederlands slavernij­ Nederland gevierd’ financiële steun en het verleden en erfenis juiste team bouwen (NiNsee). wij verder aan een mooiere en uitdagende toekomst. De bijdrage van het Mondriaan Met Black Achievement Month, mede tot Fonds is dus zeer waardevol. De kracht stand gekomen via een Projectinvestering van ons festival zijn de samenwerkingsver- Instellingen van het Mondriaan Fonds, banden, de prachtige verhalen, de familie- wil NiNsee op een positieve manier bijeenkomsten, de inhoudelijke discussies, het publiek laten kennismaken met de de museum­bezoeken, de ondernemers­ ‘zwarte’ geschiedenis, niet alleen die van initiatieven en de filmprogrammering.’ trans-Atlantische slavenhandel, slavernij en

124 125 Fraser Stewart & Marcel van den Berg, The Cambrian Explosion, 2018, VHDG in Leeuwarden. Foto: David Vroom ­

Presenteren en programmeren > Bijdrage > Werkbijdrage Kunstinitiatieven > Ervaringen Presenteren en programmeren > Bijdrage > Werkbijdrage Kunstinitiatieven > Reflecties

Resultaten Werkbijdrage Kunstinitiatieven

In 2015 en 2016 stelde het Mondriaan Fonds Elf initiatieven van Leeuwarden en Nijme- als pilot via open oproepen werkbudgetten gen tot Scheveningen kregen een werkbij- ‘Explosie van nieuwe beschikbaar voor kunstinitiatieven in Ne- drage. De gehonoreerde initiatieven kennen derland. In 2017 maakte deze oproep deel een risicovolle en experimentele praktijk. uit van het reguliere beleid van het fonds Ze onderscheiden zich door een onafhan- voor presentatie-instellingen en initiatie- kelijke en wendbare houding en werkwijze, levensvormen’ ven. Met de bijdrage wil het fonds recht die dicht bij de kunst en kunstenaars en doen aan de rol en positie van kunstiniti- hun publiek staat. Ze variëren van het klas- Lieselot Van Damme van VHDG in Leeuwarden atieven en tegemoetkomen aan een vraag sieke kunstenaarsinitiatief met een eigen over de Werkbijdrage Kunstinitiatieven vanuit het veld voor deze specifieke vorm presentatieruimte en een online opererend van ondersteuning aansluitend op de werk- presentatieplatform tot een tijdschrift en wijze en aard van de initiatieven. Met de een residency. bijdrage wil het Mondriaan Fonds de wend- baarheid en slagkracht van de initiatieven Uit de ingediende verantwoordingen van ‘Dat we nog bestaan danken we aan deze ons een stempel gegeven met de uitstraling vergroten, en overdracht, doorstroming en eerdere toekenningen blijkt dat de bijdra- werkbijdrage!’ Lieselot Van Damme zegt dat wat wij hier in Friesland op touw zetten professionalisering bevorderen. ge van belang is geweest voor een betere het lachend, maar voor Kunst­initiatief er nationaal toe doet. De politiek, andere betaling van betrokken kunstenaars en Voorheen De Gemeente (VHDG), fondsen, kunstenaars en kunstinstellingen Dit jaar dienden 51 kunstinitiatieven een organisatoren, voor de kwaliteit van de ge- gevestigd in Leeuwarden, is het van het met wie we heel graag samenwerken, en aanvraag in. Sommigen opereren noma- realiseerde presentaties en vooral een blijk grootste belang dat het Mondriaan Fonds ook het publiek, niet te vergeten, zien ons disch, andere initiatieven hebben een van erkenning is geweest waardoor meer een Werkbijdrage 2017-1018 heeft ver- nu nog meer via dát oog; als uit de marge (vaste) locatie of bestaan alleen digitaal. aandacht voor de activiteiten in de (lokale) Over het algemeen zijn de initiatieven klein media en bij andere mogelijke financiers is leend. VHDG is één van de elf kleinere opgelicht.’ in termen van menskracht en organisato- gegenereerd. Doorstroom is vooralsnog bij kunstruimtes en initiatieven kriskras rische structuren maar beschikken ze over PrintRoom (Rotterdam) en Sign (Groningen) door Nederland die deze In een centraal gelegen pand grote (internationale) netwerken. Uit de gerealiseerd: na eerst een werkbijdrage toekenning hebben gekregen. met grafisch atelier en resi- aanvragen sprak veel vitaliteit en energie. voor initiatieven te hebben ontvangen, Kraamkamers van kunst, aldus dentie voor kunstenaars uit Hoewel het aantal aanvragen in absolu- hebben zij in 2017 een bijdrage van het Birgit Donker in haar blog: binnen- en buitenland, voert te zin is verminderd ten opzichte van de fonds voor hun programma als ‘volwassen’ ‘We zijn voorgaande twee open oproepen, bleek presentatie-instelling toegezegd gekregen. ‘Met de middelen voor deze VHDG een internationaal de kwaliteit van de aanvragen hoog. Het elf initiatieven geven we een programma uit. ‘Kunstenaars betreft initiatieven die, soms in los verband Aantal aanvragen: 51 noodzakelijke impuls aan de er nog!’ komen hier onderzoek doen opererend, veel activiteiten ontwikkelen Totaal gevraagd bedrag: € 486.438 kunst van de toekomst.’ en experimenteren. Niet alles waarin onderzoek, experiment en productie Gehonoreerd: 11 hoeft bij ons meteen voor de schermen centraal staan. Daarmee vervullen de initi- Toegekend bedrag: € 110.000 ‘Voor ons heeft dat een hele grote impact’, gebracht te worden, maar het kán. In janu- atieven een aanvullende rol op de activitei- zegt Van Damme, begonnen als vrijwilliger ari openden we onze nieuwe projectruimte, ten van musea en presentatie-instellingen. Het zijn belangrijke plekken in de overgang bij VHDG en nu artistiek directeur. ‘We met een knal. Op de tentoonstelling The van academie naar de professionele kunst- zijn er nog! Geen vanzelfsprekendheid! Cambrian Explosion mixen Fraser Steward wereld, maar vooral van belang vanwege Nu hebben we een startbudget waarop we en Marcel van den Berg twee- en drie­ de aandacht die ze hebben voor niches, kunnen voortbouwen, maar misschien nóg dimensionaal werk: een explosie van nieuwe afwijkende voorkeuren en experimenten belangrijker dan die financiële injectie is de levensvormen.’ waarvoor in het reguliere circuit minder tot immateriële bevestiging. Het Mondriaan geen plaats is. als groot landelijk fonds met alle daar ver- zamelde expertise en oog voor kunst heeft

128 129129 Presenteren en programmeren > Bijdrage > Experimenteerreglement kunstenaarshonoraria > Ervaringen

‘Eerlijke beloning’ Robbert Roos en Maria Roosen over het Experimenteerreglement

‘Het gaat om het rechtzetten van kunste- tot en met compleet nieuwe installaties. naarsbeloningen’, zegt directeur Robbert Robbert Roos: ‘Een forse tentoonstelling Roos van Kunsthal KAdE in Amersfoort, dus, die zorg, tijd en aandacht slokte. Een ‘om het gevoel, nee, sterker: de zekerheid productiebudget voor nieuw werk is één dat je een kunstenaar niet gebruikt. ding, dat hebben we eveneens begroot, Daarom ben ik enorm blij dat we via maar dat staat los van het honorarium. De het Experimenteerreglement een serieus bijdrage van het fonds was een supersteun honorarium kunnen bieden. Het lukt ons in de rug.’ als kleinere instelling niet dat hele bedrag zelf vrij te ‘Zónder had ik het niet spelen, terwijl het wel bij ‘Zónder had ik eens kunnen doen!’, roept de samenwerking hoort. Maria Roosen uit, via haar Dit reglement zou in mijn het niet eens telefoon in Tsjechië, waar ogen bij uitstek méér dan ze met vaste glasblazers in een experiment moeten kunnen doen!’ traditionele glas- en kris- zijn; het maakt eerlijke talfabrieken samenwerkt. beloning mogelijk.’ ‘Je bent dag en nacht met zo’n overzicht bezig, tot in je slaap aan toe, van de selectie Voor de solotentoonstelling VUUR gaf die een periode van twintig à dertig jaar KAdE ruim baan aan Maria Roosen. Een omvat tot en met de inrichting. Ik kon vloeroppervlak van duizend vierkante meter hierdoor veel vrijer en ruimer denken. Dat richtte zij in met haar sculpturen van glas, gaf me ook de kans daarnaast nog mijn textiel, hout en andere materialen: van de plan voor de eigen glossy VUUR bij deze geliefde roze melkkannen en spiegelende tentoonstelling waar te maken.’ vrouwenborsten waarmee ze naam maakte Maria Roosen en Robbert Roos. Foto: Ernst van Deursen

131 Maria Roosen, Wall, 2017. Met dank aan de kunstenaar en Galerie Fons Welters. Foto: Mike Bink ­

Presenteren en programmeren > Bijdrage > Presenteren en programmeren > Activiteit > Hollandse Meesters en Beeldbepalers Experimenteerreglement kunstenaarshonoraria > Reflecties

Resultaten Experimenteerreglement kunstenaarshonoraria Hollandse Meesters in de 21e eeuw

Musea en andere beeldende kunstinstel- ‘De richtlijn biedt een handig hulpmiddel Van 2011 tot 2016 heeft het Mondriaan levend te houden en om ook de eerdere lingen kunnen voor honoraria aan kunste- om tot betere afspraken te komen. Maar Fonds samen met het Mediafonds bijge- films onder de aandacht te blijven brengen. naars een gedeeltelijke compensatie aan- budgetten staan onder druk. De bijdrage dragen aan de serie Hollandse Meesters Bovendien kunnen hiaten in de serie wor- vragen als zij de in 2017 ingevoerde richtlijn is cruciaal om contract- en prijsafspraken in de 21e Eeuw, korte filmportretten van den aangevuld. Om dezelfde reden inves- voor kunstenaarshonoraria toepassen. Via op peil te houden.’ En ook: ‘Zonder deze hedendaagse beeldend kunstenaars in hun teert het Mondriaan Fonds in de publiciteit het zogeheten Experimenteerreglement bijdrage was de tentoonstelling financieel atelier of op hun werkplek. De films werden rondom de serie via sociale media. De stimuleert het Mondriaan Fonds de toe- alleen haalbaar als de kunstenaarsvergoe- gemaakt door gerenommeerde regisseurs. filmportretten worden regelmatig vertoond passing van deze richtlijn die De Zaak Nu, dingen zouden worden verlaagd of zelfs Het opleveren van het honderdste filmpor- door musea, scholen, academies en andere Beroepsvereniging van Beeldend Kunste- geschrapt.’ Een ander: ‘We vinden het van tret viel samen met het laatste jaar van het organisaties die aandacht willen besteden naars, Kunstenbond en Platform Beelden- groot belang dat kunstenaars, net als bij Mediafonds dat eind 2016 werd opgeheven. aan de geportretteerden. de Kunst begin 2017 lanceerden. De richt- de tentoonstelling betrokken ontwerpers, Producent Interakt en Michiel van Nieuw- lijn is een handreiking aan kunstenaars, producenten en fotografen, op een goede kerk, gezamenlijke initiatiefnemers van de In 2017 zijn twee nieuwe films gemaakt: over instellingen en musea om te komen tot een manier gehonoreerd worden. De richtlijn en Hollandse Meesters, hebben een voorstel Tirzo Martha en Pieter Engels. Deze films professionelere contract- en onderhande- het experimenteerreglement van het Mond- ingediend om jaarlijks twee portretten worden in de loop van 2018 gepresenteerd. lingspraktijk bij tentoonstellingen zonder riaan Fonds biedt daarvoor een goede, aan de serie toe te voegen. Het Mondriaan hollandsemeesters.info verkoopdoel. De combinatie van richtlijn werkbare basis.’ Fonds financiert deze nieuwe films, samen en reglement zien partijen als de SER en met Dioraphte als co-financierder. Het Raad voor Cultuur als goed voorbeeld van Eind 2017 is gestart met een eerste eva- fonds ziet dit als een manier om de serie collectieve onderhandeling en sociale dia- luatie van het reglement. De uitkomsten loog om arbeidsmarktomstandigheden van worden begin 2018 gepresenteerd. Dan zal kunstenaars te verbeteren. Bij aanvragen blijken in hoeverre het reglement voldoen- voor gedeeltelijke compensatie worden het de aansluit bij de praktijk van de instel- werk en de tentoonstelling niet inhoudelijk lingen en musea en of aanpassingen en getoetst, wel wordt beoordeeld of instel- aanscherpingen nodig zijn. Dit hangt nauw lingen de richtlijn toepassen en op welke samen met de uitkomsten van de enquête wijze. rond de richtlijn kunstenaarshonoraria uit- Beeldbepalers gevoerd in opdracht van Beeldende Kunst Via het experimenteerreglement is in 2017 Nederland (BKNL), waarvan de uitkomsten een bijdrage gegeven aan bijna zestig naar verwachting voorjaar 2018 worden Debatcentrum De Balie in Amsterdam werkproces van kunstenaars. In 2017 waren instellingen. Na een langzame start sloeg gepresenteerd. organiseert in samenwerking met het kunstenaars Erik van Lieshout en Marc de bijdrage medio dit jaar goed aan bij Mondriaan Fonds de serie Beeldbepalers. Mulders Beeldbepalers. Eerdere Beeld­ presentatie-instellingen en musea die de Aantal aanvragen: 62 Binnen deze serie krijgen vooraanstaande bepalers waren Joep van Lieshout, Ronald richtlijn volgen, inmiddels meer dan hon- Totaal gevraagd bedrag: € 241.004 Nederlandse beeldend kunstenaars de Ophuis, Barbara Visser, Renzo Martens en derd in getal. Het aantal aanvragen groeit Gehonoreerd: 58 gelegenheid om De Balie als laboratorium Berend Strik. en zal naar verwachting in 2018 verder Toegekend bedrag: € 228.633 te gebruiken en in aanwezigheid van pu- groeien aangezien steeds meer instellingen bliek hun gedachten te delen over hun werk de richtlijn toepassen en de bekendheid en deze tijd. Hiermee wil het fonds een van zowel richtlijn als reglement gegroeid breed publiek kennis laten maken met het is. Gemiddeld betreft het bedragen van ongeveer 4.000 euro per aanvraag.

In overleg met het ministerie van OCW is eind 2017 besloten het resterende bedrag voor 2018 beschikbaar te stellen, mede omdat veel instellingen aangeven dat de compensatie zo belangrijk is. Uit aanvra- gen blijkt hoe nodig de compensatie is:

134 135 ­

platform Internationale presentaties

Het presenteren van beeldende kunst en cultureel erfgoed uit Nederland in het buitenland leidt tot versterking van de internationale positie. De nadruk ligt op artistieke ontwikkeling en verbinding in de vorm van uitwisseling en het stimuleren van de buitenlandse vraag naar beeldende kunst uit Nederland.

ervaringen 139 Erik van Lieshout - Bijdrage Presentatie Buitenland 146 Michelle Cotton - Internationaal bezoekersprogramma 149 Wendelien van Oldenborgh - Nederlands paviljoen Biënnale van Venetië

resultaten bijdragen 142 Bijdrage Presentatie Buitenland

resultaten activiteiten 147 Internationaal bezoekersprogramma 153 Nederlands paviljoen Biënnale van Venetië

136 137 Internationale presentaties > Bijdrage > Presentatie Buitenland > Ervaringen

‘Zondebok, bacterie, katalysator’ Erik van Lieshout over zijn Bijdrage Presentatie Buitenland

Sündenbock in Kunstverein Hannover was vindt het amusant dat de Süddeutsche de derde internationale solotentoonstelling Zeitung hem vergeleek met de middel- van Erik van Lieshout in korte tijd. Eerder eeuwse vrijheidsridder Tijl Uilenspiegel, in 2017 bracht South London Gallery die bij optredens mensen hun schoenen Three Social Works; vervolg op The show must liet uitdoen en ze dan door elkaar gooide. ego on, in 2016 bij Wiels in Brussel. Het Overigens is succes betrekkelijk. ‘Het is Mondriaan Fonds voorzag in een Bijdrage hard werken, ik wil verder, ik word vijftig, Presentaties Buitenland. ‘Het één lokte het je kunt wel zeggen: ik ben me van de tijd ander uit’, zegt Van Lieshout. ‘Toen we in bewust.’ Wiels begonnen zochten we meteen naar ‘venues’ om mee In zijn video Janus gaat hij zelf samen te werken, maar pas ‘Het één in een pak vol kriebel­pootjes toen alles liep en curatoren naar buiten: als bacterie, want kwamen kijken, zoals Margot lokte het dat is wat kunstenaars zijn. Heller, artistiek directeur van In andermans ogen dan. Op South London Gallery, werd de vraag of erkenning hem al ik gebeld of ik tijd had om ander uit’ resistent heeft gemaakt: ‘Eraan ook daar te exposeren. Het werken dat je niet resistent Mondriaan Fonds werkt dan als katalysa- wordt is een thema ‘an sich’! Als ik denk, tor, daarom zijn we er ook zo blij mee!’ hiermee verdien ik geld, dan wordt die bacterie lui! De maatschappij­kritisch onder- De Engelse en Duitse pers bestempelden zoeken, daar gaat het om. Tot nu toe blijf Van Lieshout tot top onder de internatio- ik mezelf op een naïeve manier verbazen en nale multimediakunstenaars. Ze roemen ben ik nieuwsgierig. Als ik resistent word, de zwarte, sociopolitieke realiteit en humor klote man, dan zou het afgelopen zijn!’ die het publiek opporren. Van Lieshout Erik van Lieshout, Foto: China Hopson 2017. G.O.A.T.,

139 Erik van Lieshout, Untitled, 2017 ­ Internationale presentaties > Bijdrage > Presentatie Buitenland > Reflecties

Resultaten Presentatie Buitenland

Door bij te dragen aan presentaties en/of In ruim zeventig procent van de toegekende de productie van nieuw werk van kun- aanvragen was sprake van productie van stenaars uit Nederland bij internationaal nieuw werk in opdracht of nieuw site-spe- erkende buitenlandse kunstplatforms, wil cific werk. Bijzonder voorbeeld is de Grazer het Mondriaan Fonds de internationale Kunstverein dat een bijdrage ontving voor waardering voor en zichtbaarheid van re- deelname van Edward Clydesdale Thomson levante hedendaagse kunst uit Nederland en Ola Vasiljeva aan twee doorlopende ten- bevorderen en de internationale positie van toonstellingen. Zij maakten nieuw werk dat deze kunstenaars versterken. Bij deze bij- tot 2020 in de Kunstverein te zien zal zijn, drage kan zowel het buitenlandse platform wat grotere duurzaamheid van de zicht- aanvragen als de kunstenaar zelf. baarheid garandeert.

In 2017 werd aan ruim honderd internati- Uit de in 2017 ingediende verantwoordingen onale presentaties bijgedragen, van een van eerder toegekende bijdragen blijkt dat solotentoonstelling van Jennifer Tee bij de deze van cruciaal belang waren voor de Bonner Kunstverein tot deelname van tien kwaliteit van de uitvoering en voor speci- fotografen aan LagosPhoto Festival. Het fieke hoge kosten (transport en publicatie). toekenningspercentage was met ruim 62 In enkele gevallen betekende de bijdrage procent net iets lager dan in voorgaande erkenning die aanvullende financiers over jaren; ook de gemiddelde bijdrage per pro- de streep hielp. Tevens blijkt dat in bijna de ject daalde naar ongeveer 8.400 euro per helft van de gevallen het project aantoon- aanvraag. Tot september werd het grootste baar meer publiek trok dan de reguliere deel van de aanvragen behandeld. Wegens praktijk van het platform, variërend van het beschikbare budget en het verwach- een lichte verhoging tot substantieel hoger te aantal aanvragen voor 2017 moest het bezoek van soms tachtig procent. Ongeveer fonds in het eerste half jaar streng selec- net zoveel aanvragers kunnen niet vast- teren en kon een aantal positief beoordeel- stellen of het project meer of minder be- de aanvragen met een lager bedrag dan zoek trok omdat het in de openbare ruimte aangevraagd en soms zelfs niet worden plaatsvond, geen vergelijkbare eerdere gehonoreerd. Daarna liep het aantal aan- projecten waren of het geheel op verschil- vragen terug waardoor het budget minder lende locaties plaatsvond. onder druk stond. Een digitale wereldkaart maakt alle De meeste aanvragen kwamen uit Duits- internationale activiteiten waaraan het land (21), Verenigde Staten (16), Verenigd Mondriaan Fonds bijdraagt zichtbaar. De Koninkrijk (16), Frankrijk (13), België (12) en kaart toont een rijk beeld van de zichtbaar- Italië (11), allemaal zogenaamde focus- en heid van Nederland in het buitenland en de maatwerklanden binnen het Internationaal variëteit van de bijdragen: van de presen- Cultuurbeleid. In bijna veertig procent van tatie van hedendaagse beeldende kunst uit de gevallen ging het om internationale Nederland door buitenlandse instellingen platforms die voor het eerst een bijdrage tot de jaarlijkse oriëntatiereis. vroegen. Nieuwe initiatieven, zoals de eer- internationalactivities.mondriaanfonds.nl ste Karachi Biënnale in Pakistan, maar ook internationale (foto)festivals en ‘grassroot’ Aantal aanvragen: 171 initiatieven, zoals Organ Vida uit Kroatië, Totaal gevraagd bedrag: € 2.372.426 weten de weg naar het fonds te vinden. Gehonoreerd: 107 Toegekend bedrag: € 899.176 Jennifer Let Tee, it Come Performers: Down, 2017. Miri Lee en Christian Guerematchi. Met dank aan de kunstenaar en Galerie Fons Welters. Foto: Ernst van Deursen 142 143 Jennifer Tee, Let it Come Down, 2017. Performers: Miri Lee en Christian Guerematchi. Met dank aan de kunstenaar en Galerie Fons Welters. Foto: Ernst van Deursen ­

Internationale presentaties > Activiteit > Internationaal bezoekersprogramma > Ervaringen Internationale presentaties > Activiteit > Internationaal bezoekersprogramma > Reflecties

Resultaten ‘Op maat gemaakt, Internationaal bezoekersprogramma Met het bezoekersprogramma wil het Hoewel de uitvloeiselen van het bezoekers- Mondriaan Fonds internationale belang- programma zich over een spanne van jaren uiterst stimulerend en stelling wekken voor hedendaagse kunst kunnen uitstrekken zijn de eerste resultaten in Nederland en de positie daarvan in het van 2017 bekend. Het bezoek van Ayumi buitenland versterken. Doel is buitenland- Suzuki (Ayumi Gallery/Cave in Tokyo) resul- se curatoren en deskundigen kennis laten teerde in uitnodigingen voor Saskia Noor met concrete uitkomsten’ maken met het Nederlandse culturele le- van Imhoff, Kees van Leeuwen, Antoinette ven, zodat zij Nederlandse kunstenaars en Nausikaä, Rob Voerman, Maarten Michelle Cotton over haar deelname aan het bezoekersprogramma curatoren programmeren, uitnodigen voor Schuurman en Esther Brakenhoff. Steinar gerenommeerde buitenlandse festivals en Sekkingstad (curator Kunsthall Bergen, instituten, publiceren in internationale tijd- Noorwegen) nodigde Magali Reus uit voor schriften, samenwerking en coproducties een solotentoonstelling bij de Bergen Kunst- ‘Dit op maat gemaakte programma van stak in alle opzichten zo goed in elkaar dat opzetten en het internationale netwerk van hall in Noorwegen. Lewis Biggs (Folke­stone Nederland verruimen. Buitenlandse curato- Triennial) heeft Arno van Roosmalen (Stroom tentoonstellings- en atelierbezoeken en we ons vrijelijk konden concentreren op de ren en deskundigen krijgen een programma Den Haag) uitgenodigd voor een lezing. En rechtstreekse contacten met kunstenaars en kunstenaars en collega’s die we bezochten, op maat aangeboden, dat aansluit bij hun Bill Hunt (verzamelaar) schreef een artikel kunstinstellingen was perfect voor mij. Het dat maakte het tot een uiterst stimulerende werkpraktijk en interesses. voor L’Oeil de la Photographie over zijn be- Mondriaan Fonds kon met een uitgebreide ervaring. Met concrete uitkomsten. Die zijn zoek aan Unseen. Katerina Gregos zal ver- reeks mogelijkheden tegemoet komen aan overigens geen eindpunt, maar een stadium In 2017 heeft het Mondriaan Fonds 41 be- schillende kunstenaars uitnodigen voor de de suggesties die ik met Haco de Ridder in mijn verdere ontdekkingsreis in samen- zoekers ontvangen uit twintig landen. En- Riga Biënnale 2018 evenals Yvette Mutumba besprak. Nog gedurende werking met de Neder- kele bezoekers werd gevraagd een publieke voor de Berlijn Biënnale en Anita Dube voor presentatie te geven. Zo gaf Inti Guerrero de Kochi Biënale 2018. de reis was ik al in landse kunstwereld.’ een lezing bij het Prins Claus Fonds over gesprek met kunstenaar ‘Ontdekkings- de mogelijkheden en beperkingen bij het Het bezoekersprogramma is een efficiënt Jennifer Tee over haar In 2016 stelde Cotton cureren van tentoonstellingen die een en gewaardeerd stimuleringsprogramma, solotentoonstelling in voor Bonner Kunst­ speculatieve kunstgeschiedenis voorstel- zo blijkt uit onderzoek van Gottschalk Cul- Camden Arts Centre in reis in samen- verein een retrospectief len. Voorts werd in samenwerking met het tureel Advies uitgevoerd in 2014 over de pe- Londen en de mogelijk- samen gewijd aan Nieuwe Instituut in Rotterdam een lezing riode 2009-2013. De bezoeken van buiten- heid daar bij ons, in de werking met Wim T. Schippers; een gegeven door Lewis Biggs over verschillen- landse deskundigen aan Nederland hebben de vormen van door kunstenaars geleide een blijvend positief effect op de kennis, Bonner Kunst­verein, een toekomstige monografie stedenbouw aan de hand van voorbeelden de netwerken en de internationale uitwis- vervolg aan te geven.’ de Nederlandse volgt nog uit deze uit de praktijk van de Folkstone Artworks seling van kunst en ideeën. Het programma samenwerking. Het Collection. Chen Che (HOW Art Museum in draagt ruimschoots bij aan het versterken Michelle Cotton, direc- kunstwereld’ bezoekersprogramma­ Shanghai en Wenzhou) gaf een lezing bij van de zichtbaarheid en de positie van de teur Bonner Kunstverein, 2017 mondde uit in een project space ROZENSTRAAT – a rose is Nederlandse kunstpraktijk in het buiten- nam in maart 2017 deel aan het bezoekers- coproductie tussen Camden Arts Centre in a rose is a rose over de ontwikkeling van land, blijkt uit de resultaten naar aanlei- programma, waarmee het Mondriaan Fonds Londen en Bonner Kunstverein. Michelle private kunstmusea in Shanghai gedurende ding van de bezoeken. Tegelijkertijd weet de afgelopen vier tot vijf jaar. En vertelde het bezoekersprogramma de toegang voor jaarlijks de internationale belangstelling Cotton nodigde Jennifer Tee uit haar Yvette Mutumba bij Framer Framed hoe Nederland tot het internationale circuit te stimuleert voor hedendaagse kunst in presentatie in Camden uit te breiden met zij zich vanuit haar praktijk als kunsthis- vergroten en op die manier de internationa- Nederland. Een groep van zo’n twintig nieuwe kunstwerken en performances voor toricus, curator en redacteur inzet om de le connectiviteit van kunstenaars, bemid- museumconservatoren en onafhankelijke de solotentoonstelling Let it Come Down, zichtbaarheid en het discours van heden- delaars en het publiek in Nederland te curatoren en critici bezoekt in enkele dagen die plaatsvond van 2 december 2017 tot en daagse kunst vanuit Afrikaans perspectief versterken. Een herhalingsonderzoek naar zowel musea en presentatie-­instellingen, als met 21 januari 2018. te versterken. Er zijn verschillende net- de effecten van het bezoekers­programma werkbijeenkomsten georganiseerd tijdens over de periode 2014-2017 staat gepland kunstenaarsinitiatieven en ateliers. ‘De reis Art Rotterdam, Unseen en Amsterdam Art voor 2018. Weekend.

146 147 Internationale presentaties > Activiteit > Nederlands paviljoen Biënnale van Venetië > Ervaringen

‘Blinde vlekken of identiteiten uit de

Wendelienvergetelheid’ van Oldenborgh over Cinema Olanda

‘Het is een ongelooflijk podium om te maar wordt gewaardeerd met een veel mogen bespelen,’ zei Wendelien van diepgaander engagement dan ik nog durfde Oldenborgh in het tv-programma Kunstuur, dromen toen het bij de opening door de vooruitkijkend naar de Biënnale van Nederlandse kritiek werd gekidnapt. De Venetië, waar ze samen met curator Lucy actualiteit ervan ís ook niet aan grenzen Cotter in 2017 Nederland vertegenwoor- gebonden. Het bedingen van medeburger- digde. ‘Dat is mijn grootste joy’. Voor haar schap door groepen in onze samenleving installatie Cinema Olanda, die buiten beeld vallen is waarin zij identiteiten internationaal urgent. Het uit de vergetelheid haalt, ‘De actualiteit heeft me wel goed gedaan combineerde zij archi- dat dat bevestiging heeft tectuur, film en muziek. ervan ís ook gekregen.’ Met vele stemmen en gezichten maakte ze een niet aan gren- Naast uitnodigingen portret over sociale diver- voor tentoonstellingen siteit én de blinde vlekken zen gebonden’ wereldwijd, kwam daarvoor in Nederland. najaar 2017 het nieuws dat Cinema Olanda is aangekocht voor ‘Wat zo verbazend was in de Nederlandse de Collectie Nederland. ‘Het is zo eervol kunstkritiek is de gedachte dat Cinema dat het Centraal Museum in Utrecht en Olanda te specifiek en daardoor voor Museum Arnhem samen Cinema Olanda internationale ogen te gecompliceerd zou hebben aangekocht en het werk op die zijn,’ constateert ze achteraf. ‘Waar ik deze manier hebben veiliggesteld’, zegt Van zomer ook kwam, van New York tot het Oldenborgh. ‘Want natuurlijk: het is een Museum of Contemporary Art en Kadist reflectie op maatschappelijke thematiek, Foundation in Tokio en van Brussel tot maar wel als kunstwerk, waarvan ik hoop Zagreb: ik ontdekte dat Cinema Olanda dat het zijn publiek vindt, zijn werk doet en een eigen leven is gaan leiden. Het is mensen raakt.’ niet slechts uit ooghoeken waargenomen Wendelien van Oldenborgh, toenmalig cultuurminister Jet Bussemaker, Lucy Cotter en Birgit Donker in het Nederlands paviljoen in Venetië. Foto: Daria Scagliola

149 Wendelien van Oldenborgh, Cinema Olanda (Installation view), 2017. Foto: Daria Scagliola ­

Internationale presentaties > Activiteit > Nederlands paviljoen Biënnale van Venetië > Reflecties

Resultaten Nederlands paviljoen Biënnale van Venetië

Het Nederlandse Rietveldpaviljoen in film, die in één ‘take’ is genomen, komen Venetië fungeert elke twee jaar als een be- verhaal­lijnen samen die vertellen over langrijk podium dat bijdraagt aan de inter­ een onbekend aspect uit de Nederlandse nationale uitstraling van kunst uit Neder­ geschiedenis. land. Het maakt de productie van nieuw en actueel werk mogelijk en stelt relevante on- Het publieksprogramma bij de Nederland- derwerpen in de kunst en samen­leving aan se presentatie vond niet alleen plaats in de orde. Voor de 57ste editie werd Cinema Italië, maar ook in Nederland, met name Olanda van Wendelien van Oldenborgh en bij Witte de With Center for Contemporary curator Lucy Cotter door een jury gekozen Art in Rotterdam. Van Oldenborgh nodig- als Nederlandse inzending. Van 13 mei tot de activisten, kunstenaars, filmmakers 26 november 2017 was in het Rietveld­ en onderzoekers uit om ieder een week paviljoen een architectonische installatie te voor hun rekening te nemen. Het publiek zien met drie werken van Van Oldenborgh, werd gevraagd actief deel te nemen aan waaronder haar nieuwe film Cinema Olanda de discussie. Er volgden vele persoonlijke (2017). De werken onthullen onderbelichte verhalen met een sterk universeel karakter. delen van het recente Neder­landse verle- Zoals die van André Reeder en Ernestine den en verbinden deze met veranderingen Comvalius over activistische Surinaamse binnen de huidige samen­leving. Het pavil- bewegingen in de jaren zeventig en tachtig joen werd door bijna 280.000 bezoekers tegen racisme en ongelijkheid. Ook het Ste- bezocht. delijk Museum, Eye Filmmuseum, Vereni- ging Ons Suriname en The Black Archives De tentoonstelling leidde tot discussie in in Amsterdam besteedde aandacht aan de de media, waarbij vooral de Nederland- Nederlandse inzending. se pers kritisch was omdat het werk te Avrotros Kunstuur maakte een special over gecompliceerd zou zijn. In het buitenland de Nederlandse inzending. werd meer lovend geschreven over de film en de thematiek die deze aansnijdt. Het Het Mondriaan Fonds is als opdrachtge- toonaangevende Frieze noemde het Neder- ver verantwoordelijk voor de Nederlandse landse paviljoen een van de interessantste inzending. Eind 2017 werden curatoren paviljoens in de Giardini én een voorbeeld en kunstenaars middels een open oproep van een nieuwe manier van omgaan met het uitgenodigd om een tentoonstellingsplan medium video. in te dienen voor de editie die in 2019 zal plaatsvinden. Met de aankoop van de titelfilm Cinema Olanda (2017) door Museum Arnhem en Centraal Museum Utrecht heeft het werk een plek in twee openbare kunstcollecties verworven. Birgit Donker: ‘Het is geweldig dat dit werk via een samenwerking tus- sen beide musea wordt opgenomen in de Collectie Nederland. Daarmee wordt het publiek bezit en zal het werk toegankelijk zijn voor zoveel mogelijk mensen.’ In de Wendelien van Oldenborgh, Cinema Olanda (Installation Foto: Daria view), Scagliola 2017. 153 ­

platform Stimuleren markt

De verkoop van beeldende kunst uit Nederland zorgt voor de verspreiding van kunst en versterkt de (inter-) nationale markt. Gericht op zowel de particulier als de professional, met internationale kunstbeurzen en galeries als belangrijke intermediair. Ook andere vormen van financiering, zoals crowdfunding, worden verkend.

ervaringen 158 Annet Gelink Gallery - Bijdrage Kunstbeurzen 161 Merel Coebergh - KunstKoop

resultaten bijdragen 159 Bijdrage Kunstbeurzen 163 KunstKoopregeling

resultaten activiteiten 164 Skyfinanciering

154 155 Yael Bartana, Trembling Times, 2017 ­

Stimuleren markt > Bijdrage > Kunstbeurzen > Ervaringen Stimuleren markt > Bijdrage > Kunstbeurzen > Reflecties

Resultaten Bijdrage Kunstbeurzen

‘Internationale aandacht en Galeries die kunstenaars uit Nederland In 2017 deden ruim zestig aanvragers tonen op een internationale beurs kunnen verslag van hun bijdrage. Driekwart meent een tegemoetkoming ontvangen; relatief dat de financiële risico’s van beursdeelna- kleine financiële injecties die galeries sti- me te groot zijn zonder de bijdrage van het impuls voor baanbrekende muleren kunst uit Nederland aan een groot fonds. Een derde vult aan dat de bijdrage internationaal publiek te tonen en opdrach- zorgde voor een hoger niveau van de beurs­ ten te verlenen aan kunstenaars. Doel van presentatie. Beursdeelname wordt als een deze bijdrage is de bekendheid van en de investering voor de internationale positie Nederlandse kunst’ internationale waardering voor relevante van de galerie en de kunstenaars gezien, Annet Gelink Gallery over Bijdrage Kunstbeurzen hedendaagse beeldende kunst uit Neder- zelfs wanneer een negatief resultaat of een land te versterken. break even-punt behaald is. Kunstbeurzen fungeren immers steeds meer als brand- In 2017 werden aan 58 galeries en aan één punt waar allerlei professionals en verza- kunstbeurs bijdragen verstrekt. Veertig melaars elkaar ontmoeten. toekenningen hadden betrekking op beur- Bijna alle beursdeelnames hebben geleid ‘Voor de twaalfde keer konden wij dit nieuwe contacten op te doen. Wij hebben zen op de vaste lijst en negentien beurzen tot duurzame relaties met verzamelaars, jaar deelnemen aan de gerenommeerde veel nieuwe contacten opgedaan met daarbuiten. Vier waren bestemd voor een curatoren of collega-galeristen. In verschil- kunstbeurs Art Basel, met een stand in de verzamelaars, museumconservatoren en presentatie op een aparte sectie van ARCO lende gevallen betrof het een bestendi- ‘Galleries’ sectie, die we lieten ontwerpen journalisten.’ Aldus Julia Schleyerbach van Madrid, FIAC, ArtBO en EXPO Chicago. Het ging van een bestaande relatie die verder door de Kroatische architect Miroslav Rajic. Annet Gelink Gallery. aantal ingediende aanvragen en toeken- uitgediept kon worden, maar meestal ging ningen lag iets lager dan 2016, terwijl het het om nieuwe contacten waarbij ongeveer Dit jaar toonden wij een verscheidenheid aantal aanvragen van buitenlandse galeries in de helft van de gevallen eveneens sprake aan werken, waarvan ‘Voor de eerste keer gelijk bleef. Mogelijk speelt het feit dat was van aankoop of een optie tot koop. bijna driekwart afkomstig toonden wij het werk van verschillende Nederlandse galeries hun ac- Voor acht galeries gold dat relaties zijn was van in Nederland ‘Nederlandse Sarah van Sonsbeeck tiviteiten beëindigden of hun internationale aangeknoopt, maar dat het nog te vroeg is levende kunstenaars, in Basel. Haar soloten- activiteiten op een lager pitje zetten als om te kunnen zeggen of het een duurzame te weten Yael Bartana, kunstwerken toonstelling in de galerie gevolg van de economische crisis een rol. relatie zal worden. Roger Hiorns, Meiro begin 2017 was een Elk twee jaar stellen experts een lijst van Aantal aanvragen: 72 Koizumi, Erik van Lies­ naar belangrijke groot succes; een goed internationale gerenommeerde kunst- Totaal gevraagd bedrag: € 316.348 hout, David Maljkovic, moment om internatio- beurzen vast. Galeries die op die beurzen Gehonoreerd: 59 Sarah van Sonsbeeck en verzamelingen in nale aandacht voor het worden toegelaten en kunst uit Nederland Toegekend bedrag: € 264.278 Rezi van Lankveld.’ baanbrekende werk van tonen, ontvangen direct een bijdrage voor het buitenland’ de jonge Nederlandse standhuur. Aanvragen voor deelname aan Met een Bijdrage Kunst- kunstenaar te realiseren. beurzen buiten de vaste lijst legt het fonds beurzen presenteerde Annet Gelink Gallery Eén van haar werken is aangekocht door ter beoordeling voor aan een commissie. Voor Art Cologne en Independant Brussel zich medio 2017 op Art Basel, waar meer een Britse verzameling en een grote Ameri- werd het meest aangevraagd. Daarnaast dan 290 galeries uit 24 landen moderne en kaanse galerie nam met ons contact op om manifesteren steeds meer galeries zich hedendaagse kunst tonen; een belangrijke mogelijke samenwerking te bespreken. Ook in de Verenigde Staten op beurzen als impuls voor de internationale positie, is het ons gelukt om grotere werken van Expo Chicago, Photofair San Francisco en bekendheid en waardering van hedendaagse onze andere kunstenaars in belangrijke ver- satellietbeurzen in Miami. Voor Art Berlin beeldende kunst uit Nederland. zamelingen te plaatsen: Yael Bartana werd (voorheen abc, Berlijn), is zelfs geen enkele aanvraag ontvangen. bijvoorbeeld aangekocht door het Musée ‘Ook dit jaar was Art Basel het moment Cantonal des Beaux Arts in Lausanne, waar van het jaar om contacten met bekende zij ook een overzichtstentoonstelling krijgt.’ curatoren en verzamelaars te intensiveren en

158 159 Stimuleren markt > Actitiviteit > KunstKoop > Ervaringen

‘Een uitkomst!’ Kunstkoper Merel Coebergh over haar aankoop bij Dürst Britt & Mayhew

‘De KunstKoop is een uitkomst, juist voor Ze keerde enkele keren terug omdat het een jonge galerie, want deze stimulans werk zo aan haar trok. Maar: ‘Eigenlijk was versterkt de start.’ Curator Jaring Dürst ik meteen verkocht. Zeker toen ik hoorde Britt opende in 2015 samen met criticus hoe het heette. Potato Flower walking Alexander Mayhew in Den Haag galerie away, daarin zit natuurlijk een grapje, maar Dürst Britt & Mayhew. ‘Het maakt toch anderzijds: ik geloofde in mijn jeugd lang een verschil wanneer je zo’n bedrag kunt in tuindwergen en elfen en hierin zie ik aflossen over een periode van drie jaar ook zo’n natuurwezen. Het doek hangt zonder dat de rente aantikt, die het fonds nu boven mijn bureau en ik word er heel voor zijn rekening neemt. gelukkig van. Naast mijn Kunst komt dan ook binnen baan op een ontwerpbureau bereik van liefhebbers met ‘Met de volg ik een opleiding voor een bescheiden beurs.’ design en interieurvormge- KunstKoop ving bij het KASK in Gent. Een doek van Jacqueline Dit kunstwerk, dat ik zonder de Jong met foto- en schil- durfde ik KunstKoop no way had dertechnieken kwam zo bij kunnen kopen, stimuleert Merel Coebergh terecht. het aan’ me om bij het waarmaken Zij zag het op de fotoma- van dromen tot het uiterste te nifestatie Unseen in Amsterdam en was gaan. Gevaarlijk is het trouwens ook, daar op slag verliefd. ‘Al heel vaak had ik met waarschuwden vriendinnen mij al voor: kunstwerken in mijn handen gestaan. Ik kunst kopen is besmettelijk; het smaakt heb kunstgeschiedenis gestudeerd en mijn zomaar naar meer.’ oog voor kunst daarna verder ontwikkeld, maar altijd was de twijfel te groot: kan ik het echt betalen, krijg ik het rond? Met de KunstKoop durfde ik het aan.’ Merel Coebergh. Foto: Ernst van Deursen van Ernst Coebergh. Foto: Merel

161 ­

Stimuleren markt > Bijdrage > KunstKoopregeling > Reflecties

Resultaten KunstKoopregeling

Met de KunstKoop kunnen particuliere hiermee versneld en versimpeld worden. kopers kunst op afbetaling kopen bij 130 Aanvragen voor leningen gaan dan volledig geselecteerde galeries zonder rente te online en kopers weten na enkele minuten betalen. De koper sluit een koopovereen- of de lening is goedgekeurd. De nieuwe komst af met de galeriehouder voor een procedure zal de huidige werkwijze met kunstwerk of object en vraagt voor het aan- papieren formulieren vervangen. koopbedrag een lening bij ABN AMRO. Het Mondriaan Fonds vergoedt de rente direct Om de bekendheid van de KunstKoop te aan de bank. Doel van de KunstKoop is de vergroten is met verschillende partners particuliere kunstmarkt versterken en de samen­gewerkt. Zo werd de bijdrage onder verkoop van hedendaagse beeldende kunst de aandacht gebracht bij verschillende en vormgeving bevorderen. evenementen van de Young Collectors Circle. Met dit initiatief werd een nieuw Kopers konden in 2017 terecht bij 125 gale- en jong publiek bekend gemaakt met deze ries die in 2016 door het fonds voor deel- laagdrempelige manier van kunst kopen. name aan de KunstKoop geselecteerd zijn. Ook tijdens Art Rotterdam, Rotterdam Deze galeries zijn verspreid over het hele Contemporary, de Amsterdam Art Fair, land te vinden en hebben een pluriform KunstRAI, Amsterdam Unseen en andere kunstaanbod. 840 kopers hebben in 2017 beurzen werd zichtbaarheid aan de Kunst- werk aangekocht met de KunstKoop. Uit Koop gegeven. eerder onderzoek van Gottschalk Cultureel Advies is gebleken dat de KunstKoop van In 2016 lanceerde het fonds een mobiele groot belang is voor kunstkopers, kunste- website met een overzicht van alle galeries naars en galeries. die bij de KunstKoop zijn aangesloten, in- clusief routeplanner en calculatieformulier Omdat in de selectieronde van 2016 meer- waarmee een indicatie van de aanbetaling dere organisaties aanvroegen die geen en maandelijkse aflossing kan worden traditioneel galeriemodel volgden, besloot berekend. Galeries en (potentiële) kunst­ het fonds met vijf van traditionele galeries kopers maakten hier in 2017 gebruik van. afwijkende organisaties een pilot aan te kunstkoop.nl gaan. We Like Art, Patty Morgan, Pulchri Studio, Unfair Amsterdam en Galerie De Totaal aankoopbedrag kunstwerken: Ploegh kunnen vanaf 2017 de KunstKoop € 3.839.757 aanbieden. Het is een pilot met instellingen Aantal afgesloten contracten: 840 die door adviseurs van het fonds zijn be- Totaal leenbedrag: € 3.111.993 oordeeld en waarvan het organisatiemodel Totaal bedrag betaalde rente: € 280.854 enigszins afwijkt van de traditioneel opere- rende galeries binnen de KunstKooprege- ling. Met deze pilot wil het fonds onderzoe- ken of de KunstKoop voor een grotere groep kopers toegankelijk kan worden.

In 2017 werd duidelijk dat ABN AMRO bezig Jacqueline de Jong, Potato Flower walking 2017. away, Met dank aan Dürst Britt & Mayhew, Den Haag. Foto: Gert-Jan van Rooij is met de ontwikkeling van een nieuw digi- taal aanvraagsysteem, waarbij de Kunst- Koop zich naar verwachting zal aansluiten. Het afsluiten van een KunstKooplening zal

163 ­

Stimuleren markt > Activiteit > Skyfinanciering > Reflecties Stimuleren markt > Activiteit > Skyfinanciering > Reflecties

Resultaten Skyfinanciering

Het Mondriaan Fonds doet in de praktijk nieuwe stimuleringsbijdrage voor individu- in dit project. Voor de pilot werden vier onderzoek naar verschillende aanvullende ele kunstenaars en beeldende kunst- en cultureel ondernemers geselecteerd: twee vormen van financiering en ondersteuning erfgoedinstellingen gestart. Belangrijkste kunstenaars en twee kunstinstellingen met van beeldende kunst en erfgoed. Het speelt doelstellingen van dit pilotproject zijn een uiteenlopend profiel. Een voormalig in op initiatieven uit het kunst- en erfgoed- het stimuleren van ondernemerschap van bankier kreeg als taak een genootschap veld en is als relatiemakelaar actief om te makers en instellingen extra te prikkelen van gecommitteerde investeerders samen kijken naar innovaties buiten de kunsten­ en vertrouwen te wekken bij potentiële te stellen. Het project moet kunstenaars sector. Deze worden onderzocht via samen- donateurs om te geven. Op deze manier en instellingen toegang bieden tot het werkingen en pilotprojecten. wordt het draagvlak voor kunst en cultuur kapitaal en de kennis van investeerders, extra vergroot. die de succesvolle activiteiten van deze Fonds Kwadraat Het Mondriaan Fonds draagt 20 procent cultureel ondernemers kunnen ‘opschalen’, De samenwerking tussen het Mondriaan van het benodigde bedrag (met een maxi- na de impulsbijdragen die zij in een vaak Fonds en Fonds Kwadraat, dat leningen mum van 2.000 euro) bij aan geselecteerde vroeg stadium krijgen van het Mondriaan verstrekt aan beeldend kunstenaars, heeft projecten die bij voordekunst een crowd- Fonds. Eind 2017 formuleerde True Price de in 2017 tot tal van resultaten geleid. Het fundingcampagne zijn gestart. De bijdrage eerste contouren van een Impact Toolkit, rentevrije leenmodel sloot goed aan bij de van het fonds is voorwaardelijk: alleen dat cultureel ondernemers moet helpen praktijk van kunstenaars én bij dat van het wanneer de maker of instelling er in slaagt hun impact te meten, op zo’n manier dat Mondriaan Fonds. Daar waar banken zelden het overige deel via het publiek op te halen, zij het gesprek met investeerders kunnen een lening verstrekken aan kunstenaars, wordt de bijdrage daadwerkelijk uitge- aangaan. Dit instrument zal medio 2018 ter kon via Fonds Kwadraat een voorfinancie- keerd. In 2017 heeft het Mondriaan Fonds beschikking worden gesteld aan de doel- ring worden gedaan of werd de gevraagde een bedrag ingezet van 7.350 euro. Daar- groepen van het fonds. eigen bijdrage voor projectaanvragen bij naast haalden deze projecten met crowd- het Mondriaan Fonds gefinancierd. Het funding een bedrag van 29.400 euro op. aantal leningen bleef gelijk met dat van af- gelopen jaren: 43 toegekende leningen (op Impact investeren een totaal van 99) vielen binnen de doel- Het Mondriaan Fonds onderzoekt even- groep van het fonds. Het leenkapitaal werd eens een meer investeringsgericht instru- hierbij optimaal benut. Fonds Kwadraat mentarium, gericht op nieuwe vormen van bood kunstenaars de mogelijkheid leningen financiering en talentontwikkeling. Eén van af te sluiten die werden ingezet voor het de activiteiten is het praktijkonderzoek ontwikkelen, maken en presenteren van naar Impact investeren in de kunst- en nieuw werk. Er werden leningen verstrekt cultuursector. In 2016 gaf het Mondriaan voor het doen van onderzoek, voor een Fonds het bureau True Price opdracht het werkperiode in binnen- en buitenland, voor potentieel van impact investeren in kaart de investering in een monumentaal werk of te brengen. In 2017 werd op basis hiervan een kunstenaarsboek, maar ook voor het een pilot uitgevoerd, waarbij het Mondriaan maken van websites en de aanschaf van Fonds nadrukkelijk niet de rol van inves- apparatuur en gereedschap. Kunstenaars teerder maar die van relatiemakelaar en die eerder een bijdrage kregen van het bruggenbouwer op zich nam. Doel was Mondriaan Fonds, kwamen zonder extra kunst- en cultuurprojecten onder de aan- toetsing in aanmerking voor een lening. dacht te brengen als segment voor impact investeringen. En daarnaast kunstenaars voordekunst en instellingen de mogelijkheid te bieden Het crowdfunding platform voordekunst en hun activiteiten zichtbaar te maken voor het Mondriaan Fonds hebben in 2017 hun investeerders. Hivos trok vanuit haar erva- samenwerking verlengd en zijn met een ringen met een impact fonds op als partner

164 165 ­

platform Samenwerken

Samenwerken kan zorgen voor meer samenhang en extra impact. Het kan gaan om samenwerking tussen musea en andere erfgoedinstellingen onderling of met andere maatschappelijke partijen, daar waar deze een meerwaarde heeft. Samenwerking is tevens een streven van het fonds zelf als makelaar van contacten, kennis, inzicht en ontwikkelingen op het gebied van beeldende kunst en cultureel erfgoed.

ervaringen 169 Agmar van Rijn en Marieke van Schijndel - Bijdrage Samenwerking Musea 176 Hans Looijen - Bijdrage Internationale Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen 179 Vincent van Velsen - Oriëntatiereis 185 Andrea Möller, Marlies Leupen, Erna aan de Stegge en Rebecca Nelemans - Regiomakelaars

resultaten bijdragen 173 Bijdrage Samenwerking Musea 177 Bijdrage Internationale Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen

resultaten activiteiten 182 Oriëntatiereis 183 Regiomakelaars 187 De Verbeelding

166 167 Samenwerken > Bijdrage > Samenwerking Musea > Ervaringen

Paradijsschilderingen, orgels en beeldhouwwerken: ‘Ik ben d’r verliefd op!’ Agmar van Rijn en Marieke van Schijndel over Het Grootste Museum van Nederland

‘Prachtig, al dat houtsnijwerk!’; ‘Sprookjes­ kers komen ook uit Duitsland, China en achtige tuin!’; ‘Zon door de ramen en Italië. Vaak verwijzen ze naar Het Grootste orgeltonen, weldaden voor oog en oor!’ In Museum van Nederland, waardoor we weten het hoge noorden nabij het Wad ligt de dat dit loont. In Pieterburen rekenden ze Petruskerk, middenin de botanische tuin op 4000 bezoekers per jaar; in de eerste van Pieterburen. Het gastenboek is vol zomermaanden kwamen er al 7500.’ lof: ‘De zoveelste verrassing in ons mooie Nederland.’ Op initiatief ‘Het Grootste Museum van van Museum Catharijne­ Nederland is in één jaar tijd convent in Utrecht is een ‘Elf kerken opgezet, we hebben als de spotlicht gezet op kerkelijke wiedeweerga onze missie, architectuur en interieurs. en twee het delen van religieus Elf kerken en twee synagogen als erfgoed, ook buitenshuis synagogen vormen samen waargemaakt’, zegt Marieke Het Grootste Museum van museumzalen van Schijndel, directeur Nederland. In Groningen Museum Catharijne­ horen ook de middeleeuwse geopend’ convent. en barokke kerken van Krewerd, Middelstum en Midwolde erbij, ‘Nederland heeft schitterende kerk­ met hun paradijsschilderingen, oude orgels interieurs: van verborgen dorpskerken tot en marmeren beeldhouwwerken. basilieken zoals de Sint Jan in Gouda met zijn beroemde Goudse Glazen. Wij willen ‘Het werkt als een vliegwiel,’ heeft Agmar graag dat ze in religieus gebruik blijven, van Rijn van de Stichting Oude Groninger maar ook bewonderd kunnen worden als Kerken ontdekt. ‘We bereiken andere museum­zalen. Dank zij het Mondriaan doelgroepen dan voorheen. In Pieterburen Fonds kunnen we vrijwilligers opleiden stappen nu ook Wadlopers over de drempel en de kerken openen met levendige van de Petruskerk. Wat ze in het gasten- audiotours, kijkkaarten en persoonlijke boek schrijven is puur goud. ‘Ik ben d’r rondleidingen.’ verliefd op!’, bijvoorbeeld. Maar de bezoe- Agmar van Rijn in de Petruskerk in Pieterburen. Foto: Ernst van Deursen

169 Campagnebeeld Het Grootste Museum van Nederland 171 ­

Samenwerken > Bijdrage > Samenwerking Musea > Reflecties

Resultaten Bijdrage Samenwerking Musea

De bijdrage die bestaat sinds 2013 is gen. De helft geeft aan samengewerkt te bedoeld voor samenwerking tussen musea hebben met een maatschappelijke partner, en andere erfgoedinstellingen onderling uiteenlopend van onderwijsorganisaties, of met andere maatschappelijke partijen, wetenschappers en experts op het gebied daar waar deze meerwaarde heeft. Het van ruimtelijke ordening tot partners uit het gaat om gezamenlijke en bijzondere initi- bedrijfsleven, marketing en natuurorganisa- atieven die de relatie tussen de burger en ties. Daarnaast blijkt dat samenwerking op cultureel erfgoed versterken, een duur- verschillende vlakken tot verandering van de zaam karakter hebben, voorbeeldstellend eigen praktijk, van de rol in de sector en de en navolgbaar zijn en tot een sterkere benadering van het publiek heeft geleid. Zo museale sector leiden. Ook draagt het menen zes aanvragers dat de bijdrage een Mondriaan Fonds bij aan haalbaarheids- impuls gaf aan hun rol als kenniscentrum in studies voor toekomstige samenwerking. de sector waar collega-­instellingen zich aan Thema’s binnen de bijdrage zijn educatie, kunnen verbinden. Vijf musea stellen dat publieksbereik, zichtbaarheid, weten- de bijdrage heeft geleid tot aanpassingen schap, digitalisering en collectiebeleid. Het in presentatievormen, bijvoorbeeld door doel is bijzondere en duurzame samenwer- presentaties structureel te laten reizen en king te stimuleren. zo meer en ander publiek te bereiken. Dertien aanvragers geven aan met de Het budget is in 2017 door de minister van samenwerking (overwegend) een professi- OCW gehalveerd naar één miljoen en daar- oneel publiek te hebben bereikt; dit heeft om hanteerde het Mondriaan Fonds drie betrekking op alle verschillende onder­ aanvraagrondes in plaats van vier, waarin delen van het museale bedrijf met een na- dertien aanvragen zijn behandeld en elf druk op de inhoudelijke kant van beheer en gehonoreerd. Van het bestede budget ging behoud van de collectie en de ontsluiting bijna veertig procent naar rijksmusea. Ruim ervan (via digitale middelen of publieks­ dertig procent werd toegekend aan koepel- projecten). Twee aanvragers noemen expli- organisaties zoals Stichting Ons Museum, ciet nieuw publiek te hebben bereikt. Erfgoed Brabant, het NIOD en Erfgoed Gelderland. De overige dertig procent ging Het online platform Samenwerking musea naar andere samenwerkende musea. Ten maakt de samenwerkingsprojecten waar- opzichte van vorige jaren is sprake van een aan het Mondriaan Fonds heeft bijgedragen scherpe daling van het aantal aanvragen. zichtbaar om kennis met het veld te delen. De nieuwe voorwaarde dat bij niet-rijks- Aanvragers komen aan het woord: wat zijn musea andere overheden de aangevraag- de resultaten en waar kunnen anderen de bedragen moeten matchen, blijkt een iets aan hebben? Ook wordt zichtbaar hoe drempel. Lokale overheden matchen niet samen­werkingsprojecten zijn verknoopt makkelijk zo blijkt uit gesprekken met ge- met de samenleving. meentelijk gesubsidieerde instellingen en mondriaanfonds.nl/platform-­ ambtenaren omdat andere noden voor gaan samenwerking-musea en gemeentelijk cultuurgeld vaak vastligt in meerjarige afspraken tussen gemeenten en Aantal aanvragen: 13 instellingen. Totaal gevraagd bedrag: € 864.466 Gehonoreerd: 11 In 2017 ontving het fonds zeventien verant- Toegekend bedrag: € 664.370 woordingen van eerder toegekende bijdra- Synagoge Enschede. Foto: Arjan Bronkhorst Arjan Foto: Synagoge Enschede. 173 Oriëntatiereis Samenwerking Activiteiten Activiteiten Willem van Genk, Trolleybusstation Arnhem, collectie Het Dolhuys | museum van de geest 175 ­

Samenwerken > Bijdrage > Samenwerken > Bijdrage > Internationale Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen > Ervaringen Internationale Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen > Reflecties

Resultaten Internationale ‘Inhaalslag voor Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen De Bijdrage Internationale Samenwerkings- Uit de drie in 2017 verantwoorde bijdragen projecten Erfgoedinstellingen is bestemd blijkt dat deze cruciaal waren voor een Willem van Genk aan voor Nederlandse erfgoedinstellingen die kwalitatief sterke uitvoering van het pro- samenwerken met buitenlandse erfgoedin- ject, bijvoorbeeld voor het realiseren van stellingen in onderzoeksprojecten op geza- transport of het inhuren van externe exper- weerszijden van de grens’ menlijke collectiegebieden. De bijdrage kan tise. Een aanvrager stelt dat in een vroeg in de ontwikkelfase gebruikt worden voor stadium de toegekende bijdrage als een reis- en verblijfkosten van onderzoekers vliegwiel fungeerde en andere financiers Hans Looijen over de Bijdrage Internationale en conservatoren en voor de kosten van de over de streep trok. Twee aanvragers gaven Samenwerkingsprojecten Erfgoedinstellingen presentatie van de onderzoeksresultaten aan dat de samenwerking een duurzaam in Nederland. Doel is nieuwe inzichten, karakter heeft gekregen en in één geval tot onderzoek en internationale samenwerking een structuur heeft geleid waardoor even- te stimuleren die internationaal opvallen tuele nieuwe partijen makkelijk kunnen door hun belang en resulteren in een pre- aanhaken. De inhoudelijke meerwaarde van ‘Willem van Genk is de belangrijkste Directeur Hans Looijen van Het Dolhuys sentatie. de samenwerking lag voor alle projecten in Nederlandse Outsider-­kunstenaar, een | museum van de geest in Haarlem, is een toename van de inhoudelijke kennis van erkende grootheid, over de grens nog meer overtuigd pleitbezorger van Van Genk In 2017 vroegen zeven erfgoedinstellingen­ elkaars en de eigen collectie. Daarnaast dan bij ons. De tentoonstelling die we nu (1927-2005). Sinds 2016 heeft Het een bijdrage aan waarvan vijf werden zorgde de combinatie van kennis, kracht en toegekend; twee daarvan waren ontwikkel­ kunde voor extra slagkracht, bijvoorbeeld voorbereiden is een inhaalslag. We ontvin- Dolhuys een speciale Van Genk-kamer, aanvragen. Het ging om samenwerking om bruiklenen of andere medewerking van gen uitgerekend deze week, heel verheu- die is ingericht rond Trolleybusstation met instellingen in België, Denemarken, heel andere internationale musea te krijgen gend, van de Hermitage in Sint Petersburg Arnhem: een installatie vol schaalmodellen Duitsland, Noorwegen, Spanje en Zwitser- en ook om een breed en gemêleerd publiek de bevestiging dat zij meedoen aan het van trolleybussen. ‘Koning der stations’ land. De onderzoeksgebieden varieerden te bereiken. reizende overzicht. Het Collection de l’Art noemde Van Genk zichzelf. In zijn van outsider art, middeleeuws religieus Brut in Lausanne had al toegezegd. complexe universum, gedomineerd door erfgoed en moderne sculptuur tot zeven- Aantal aanvragen: 7 tiende-eeuwse schilderkunst en natuur­ Totaal gevraagd bedrag: € 430.872 stations, zeppelins, wirwar historisch erfgoed. Gehonoreerd: 5 ‘Deze samenwerking is een van rails, bovenleidingen Toegekend bedrag: € 205.000 schaalsprong; uitkomst van ‘Meer dan en zendmasten was hij de Bijzonder voorbeeld is Naturalis dat met een onderzoek waarin de grote organisator. In 2019 het Statens Natuurhistorisch Museum in bijdrage van het Mondriaan erfgoed van start het overzicht Willem Kopenhagen innovatieve 3D-printtech- Fonds hét verschil maakt. van Genk, Thrills of Power in nieken ontwikkelt voor unieke, natuurge- Ruimte en middelen voor het Outsider Art Museum, trouwe reconstructies van vijf Triceratops-­ de geest is dit skeletten. Omdat de skeletten niet onderzoek staan in musea een tweede locatie van het helemaal compleet zijn, worden ontbreken- enorm onder druk. Voor ronduit kunst’ Dolhuys, gevestigd in de de onderdelen aangevuld met 3D-prints van ons was investeren in Hermitage Amsterdam. materiaal van andere Triceratopsen, ge- internationale contacten en studie van Van scand bij collega-instituten in de Verenigde Genk onontkoombaar. Zijn werk bevindt Looijen: ‘Hier zullen ook beide sleutel- Staten en elders. Doel is ervaring met en zich goeddeels in Frankrijk, België en stukken te zien zijn die we in 2017 via toepassing van 3D-scanning en printen zelfs Japan, mede door de achtergebleven het Mondriaan Fonds konden verwerven, uit te bouwen en zo de mogelijkheden en reikwijdte van de toepassing vergroten en belangstelling in Nederland. Hoe dat zoals de geschilderde zeppelin, Project twee museale presentaties kwalitatief naar komt? Het lijkt erop dat een overdreven Asburry l, met een doorkijkje naar het Vrij- een hoger plan tillen. focus op zijn vermeende geestesziekte het heidsbeeld. Meer dan erfgoed van de geest beeld hier heeft gekleurd. Ook die vraag is dit ronduit kunst.’ onderzoeken we.’

176 177 Samenwerken > Activiteit > Oriëntatiereis > Ervaringen

‘Inhaken op het lokale, het specifieke, het eigene’ Vincent van Velsen over zijn deelname aan de Oriëntatiereis

‘Alleen al de totaal verschillende ‘vibes’ in en spirituele cultuur, de zwarte cultuur en de Amerikaanse steden Houston, Miami de omgang met het slavernijverleden, maar en New Orleans – het leek wel alsof het ook de ecologische invloeden.’ hier om verschillende landen ging. De Oriëntatiereis bood me de gelegenheid ‘New Orleans ontleent haar recente voorbij gebruikelijke grenzen en horizonten bekendheid vooral aan Katrina die in 2005 te reiken, los van vertrouwde bijna de hele stad onder concepten en contexten,’ water zette. De oprichting aldus Vincent van Velsen, ‘Reiken in 2008 van de biënnale, free­lance criticus en cura- nu triënnale Prospect, door tor. Hij nam deel aan de voorbij toenmalig Contemporary jaarlijkse oriëntatiereis voor Arts Center New Orleans tentoonstellingsmakers, gebruikelijke directeur Dan Cameron had kunstenaars en critici naar tot doel de stad een nieuwe bloeiende buitenlandse grenzen en impuls te geven. Cameron regio’s of regio’s die juist in gaf Prospect een lokaal-con- opkomst zijn en interessante horizonten’ textuele doelstelling mee. ontdekkingskansen bieden. Het is daarmee een van de November 2017 reisde hij mee naar de weinige soort­gelijke manifestaties die echt Cubaanse hoofdstad Havanna en de vier op een lokaliteit inhaakt; en niet slechts bovengenoemde Amerikaanse steden. kunst over kunst voor de kunstincrowd toont. Hoe een kunstmanifestatie te ver- Van Velsen schreef nadien een recensie binden met de stad, de bewoners, de cul- voor Metropolis M over de vragen die tuur, de lokale vraagstukken; en daarmee Prospect New Orleans oproept, over ‘het specifiek, exclusief én eigen te zijn?’ concept van veerkracht, wederopstanding en schoonheid, de mengeling van muzikale Oriëntatiereis met 2017 onder meer Vincent van Velsen (tweede van rechts) tijdens bezoek aan Orlando Hernandez, freelance curator en schrijver in Havana, Cuba

179 Oriëntatiereis 2017: rondleiding tentoonstelling Home: So Different, So Home: tentoonstelling rondleiding Oriëntatiereis 2017: So Appealing in het Museum of Fine Arts, Houston 181 ­

Samenwerken > Activiteit > Oriëntatiereis > Reflecties Samenwerken > Activiteit > Regiomakelaars > Reflecties

Resultaten Oriëntatiereis Resultaten Regiomakelaars

Het Mondriaan Fonds organiseert jaarlijks Arts, het Contemporary Arts Museum, Pro- Het Mondriaan Fonds wil over het voetlicht aanvragers bij het Mondriaan Fonds. Alle een oriëntatiereis voor beeldend kunste- ject Row Houses, Diverse Works bezocht. brengen dat het een open fonds is dat open regiomakelaars begonnen hun werkperiode naars en bemiddelaars naar buitenlandse Het bezoek aan New Orleans viel samen staat voor (nieuwe) aanvragers uit alle voor het fonds met verkennende gesprek- regio’s die interessante ontdekkingskan- met de opening van Prospect, de grootste windrichtingen en lanceerde in het beleids- ken met sleutelfiguren in de betreffende sen bieden. Het doel is kennisvermeerde- triënnale voor internationale hedendaagse plan het idee voor het aanstellen van regio­ regio’s. Aansluitend schreven zij afzonder- ring, visieverbreding en netwerkvorming beelden kunst in de Verenigde Staten. Ook makelaars. Dit idee is begin 2017 verder lijk een plan van aanpak, toegespitst op binnen de culturele sector. De reizen bie- werd een bezoek gebracht aan het Con- uitgewerkt en in maart gelanceerd met een de situatie binnen de specifieke regio’s. Zo den van de bezochte regio’s een overzicht temporary Arts Center, Ogden Museum of open oproep voor geschikte kandidaten in hield Andrea Möller in de drie Noordelijke van de hedendaagse beeldende kunst, Southern Art, het New Orleans Museum of drie regio’s. provincies goed bezochte spreekuren, introduceren de belangrijkste actoren en Art (NOMA) en kleinere plekken. inventariseerde Rebecca Nelemans de laten de deelnemers kennis maken met De regiomakelaars hebben een onderzoe- lacunes en behoeften in de drie Zuidelijke de mogelijkheden van uitwisseling van Nederlandse deelnemers waren Roel kende en stimulerende rol bij het bereiken provincies en brachten Marlies Leupen en verschillende partijen. Arkesteijn (curator en auteur), Dina Danish van potentiële aanvragers, opdrachtgevers Erna aan de Stegge het Mondriaan Fonds Deelname is op basis van open inschrijving. (kunstenaar), Remy Jungerman (kunste- en adviseurs. Een andere taak is het signa- onder de aandacht bij de gemeentes in het Een commissie adviseert het fonds over naar), Xander Karskens (artistiek direc- leren van nieuwe initiatieven, doelgroepen Oosten van het land. de selectie van deelnemers op basis van teur van het Cobra Museum), Ilga Minjon en andere actuele ontwikkelingen op het Andere activiteiten zijn het organiseren van motivatie en onderzoeksvraag. Deelnemers (curator en educator) en Vincent van Velzen gebied van beeldende kunst en cultureel netwerkbijeenkomsten, het verzorgen van betalen 750 euro. De door het Mondriaan (kunstcriticus en curator). erfgoed. speeddates, het bespreken van mogelijke Fonds georganiseerde reis is een samen- De reis was te volgen via een dagelijkse Op het initiatief is met veel enthousiasme aanvragen en het doorverwijzen van poten- werking met het Belgische Kunstenpunt, de blog waarmee de deelnemers kennis gereageerd en het aantal sollicitaties was tiële aanvragers. Allen zijn na de ervaringen Danish Arts Foundation en het Zwitserse en visie overdragen aan vakgenoten en navenant. Bij de selectie van de kandidaten in de eerste vier maanden overtuigd van Pro Helvetia. publiek. Het blog is in 2017 12.860 maal speelden onder andere de inhoudelijke net- het nut van de regiomakelaars, zowel voor bekeken vanuit 54 verschillende landen. werken en de kennis van het ruime werk- de verschillende doelgroepen in het land In 2017 bezochten vijftien Nederlandse, terrein van het Mondriaan Fonds een rol. als voor de bekendheid van de bijdragen Belgische, Deense en Zwitserse bemid- Naar aanleiding van de reis in 2017 zijn Ook is extra gelet op kandidaten die door van het fonds. Ook het ministerie van OCW delaars en kunstenaars Havana in Cuba onder meer gesprekken gaande tussen het het veld genoemd werden als geschikte en de landelijk collega-fondsen hebben en Houston, New Orleans en Miami in de Cobra Museum en het Museo de Bellas regiomakelaar. interesse getoond in de regiomakelaars. Bij Verenigde Staten. Het programma bestond Artes voor een mogelijke uitwisseling en de sollicitatieronde voor nieuwe adviseurs uit bezoeken aan musea, presentatie-­ heeft Vincent van Velsen voor Metropolis M Vanaf 1 september zijn vier regiomakelaars was de invloed van de makelaars duidelijk instellingen, galeries, artist-in-residence een artikel geschreven over de Prospect aan de slag gegaan voor het Mondriaan merkbaar: van de 31 nieuwe adviseurs plekken, kunstenaars, verzamelaars en Biennale in New Orleans. >pagina 179 Fonds. Voor de regio Noord (Friesland, Gro- komen elf uit de regio. de lokale sleutelfiguren in de verschillen- Uitkomsten van eerdere reizen waren ningen, Drenthe) is dit Andrea Möller, voor de steden. In Havana werden onder meer onder meer de opdracht van het Stedelijk de regio Oost/Midden (Overijssel, Gelder- Instituto Superior de las Artes Plásticas, Museum aan Carlos Motta voor het project land en Flevoland) vervullen Marlies Leupen Museo de Bellas Artes, Centro de Arte Con- The Crossing. Twee deelnemers aan de 2016 en Erna aan de Stegge de functie als duo en temporáneo Wifredo Lam en Casa de las reis werden uitgenodigd les te geven aan voor de regio Zuid (Zeeland, Noord-Brabant Americas bezocht. In Miami het Wynwood een Curators Program in Tehran, kunste- en Limburg) is Rebecca Nelemans aange- Arts District met de grote collecties van naar James Beckett kreeg een tentoonstel- steld. Allen combineren deze functie met The Rubell en de la Cruz. Verder het Perez ling bij het CCA in Esfhan en Zippora Elders hun andere werkzaamheden. Art Museum Miami (PAMM), Locus Projects (directeur Kunstfort Vijfhuizen) nodigde en Dimensions Variable. Hoewel veel men- de Iraanse kunstenaars Sara Kamalvand Bij de start is voor de regiomakelaars een sen Houston kennen van de olie-industrie en Mahmoud Bakhshi uit om het project gezamenlijke kennismakingsbijeenkomst en NASA heeft de stad een bloeiende en The Tehran Garden Festival te tonen. georganiseerd waarbij zij door verschillen- diverse kunstscene. Tijdens het bezoek de fondsmedewerkers werden voorgelicht werden onder andere het Museum of Fine over de bijdragen en de mogelijkheden voor

182182 183183 Samenwerken > Activiteit > Regiomakelaars > Reflecties

‘Regiomakelaars geven Mondriaan Fonds extra ogen en oren’ Interview met Andrea Möller, Marlies Leupen, Erna aan de Stegge en Rebecca Nelemans

Vier regiomakelaars zijn op 1 september ‘Wij zijn samen woordvoerder en stimulator, 2017 voor het Mondriaan Fonds van start een tweekoppig monster, dat er hard achter- gegaan: zij geven het fonds extra ogen aan gaat jagen om duidelijk te maken dat er en oren in Noord- en Zuid-Nederland veel speelt in onze regio, ook van landelijk en in Oost/Midden. Bij het bereiken van belang.’ Marlies Leupen en Erna aan de mogelijke aanvragers, opdrachtgevers en Stegge, regiomakelaars Midden/Oost, zijn adviseurs, spelen ze een onderzoekende en vast van plan het zelfbewustzijn in hun stimulerende rol. Ook signaleren ze nieuwe omgeving omhoog te stuwen. ‘Niet alles in initiatieven, doelgroepen en het westen is sneller, mooier, actuele ontwikkelingen op beter. Onbekend maakt onbe- het gebied van beeldende ‘Voel je vrij, mind, dat werkt twee kanten kunst en cultureel erfgoed op. Hier leven soms ook geen vraag vooroordelen: het Mondriaan ‘Voel je vrij, geen vraag Fonds is veel opener dan vaak is te gek.’ Andrea Möller, is te gek’ wordt gedacht.’ regiomakelaar Noord, licht graag de kansen toe die het fonds biedt ‘Drempels omlaag halen.’ Rebecca aan kunst en cultureel erfgoed. Ze is Nelemans vat haar nieuwe functie als regio- digitaal te vinden, maar ook ‘in het wild’, makelaar Zuid krachtig samen. Ze woont op kunstbijeenkomsten in Groningen, en werkt in Brabant, de middelste van de Friesland en Drenthe. Behalve kunste- drie provincies die zij onder haar hoede naars hoopt ze politici en beleidsmakers te heeft: van de Noordzeekust in Zeeland stimuleren. Leeuwarden Culturele Hoofd- tot aan het drielandenpunt waar België, stad van Europa 2018 is een aantrekkelijk Duitsland en Nederland samenkomen vooruitzicht, zegt Möller, maar: ‘Geef als aan de grens van Limburg. ‘Zouden we de regio ook daarna en in de toekomst om de Euroregio kunnen versterken? Ook daar ga kunsten!’ ik in gesprekken naar op zoek.’ Regiomakelaars Erna aan de Stegge, Andrea Möller en Rebecca Nelemans. Foto: Ernst van Deursen

185 ­

Samenwerking > Activiteiten > De Verbeelding > Reflecties

Resultaten De Verbeelding

De Verbeelding is een samenwerkings- De Verbeelding heeft tot nog toe de volgen- project van het Mondriaan Fonds en het de films voortgebracht (waarvan sommige Filmfonds, gericht op films die zich op nog in productie): Kala-a-za van Janis de grens van de cinematografie en de Rafa (producent SNG Film), Dreamlife van beeldende kunst begeven. De Verbeel- Melvin Moti (producent KeyFilm), Citizens ding biedt beeldend kunstenaars samen of Nature van Lonnie van Brummelen en met filmproducenten de mogelijkheid Siebren de Haan (producent seriousFilm), een artistieke film van speelfilmlengte te Possessed van Daniel van der Velden, Vinca realiseren. Doel is het stimuleren van films Kruk en Rob Schröder (producent Dutch die hun oorsprong voornamelijk vinden in Mountain Film), History’s Future van Fiona de beeldende kracht van het medium, films Tan (producent Family Affair Films B.V.), die de grenzen tussen beeldende kunst en Beyond Index van Gerald van der Kaap film verkennen en die de artistieke potentie (producent Stichting Interakt), Werk van hebben om op internationale filmfestivals Erik van Lieshout (producent Popov Film geselecteerd te worden. De maximale bij- V.O.F.), Winterstilte van Sonja Wyss (produ- drage is 300.000 euro per film. cent SNG Film), De Stillen van Ricky Rijneke (producent Rotterdam Films), Winterland In 2017 selecteerde een gezamenlijke van Dick Tuinder (producent Column Film) commissie van het Mondriaan Fonds en en C’est déja l’été van Martijn Maria Smits het Filmfonds vier films uit dertien aanvra- (producent De Productie). gen die eind 2016 werden ingediend. Deze projecten ontvangen een ontwikkelbijdrage In 2017 ging Beyond Index van Gerald van van maximaal 10.000 euro per film. Het is der Kaap tijdens het Nederlands Film de eerste keer dat binnen De Verbeelding Festival in première. films in de ontwikkelingsfase een bijdrage ontvangen, voorheen werden films uitslui- tend voor een realiseringsbijdrage gese- lecteerd. Met de ontwikkelbijdrage willen de fondsen stimuleren dat makers en hun producent samenwerken aan de ontwikke- ling van hun plan.

De vier geselecteerde films voor een ontwikkelbijdrage zijn: The Last Ride of the Wolves van Alberto De Michele (producent Halal), Some Life Forms van Aernout Mik (producent Circe Plans), Nummer achttien van Guido van der Werve (producent Smart­ house Films) en The One van Fleur Boonman (producent Volya Films).

Twee van deze vier projecten worden in april 2018 geselecteerd voor een realise- ringsbijdrage van maximaal 300.000 euro per project. De gerealiseerde films gaan uiterlijk eind 2019 in première, in principe gevolgd door roulatie in de Nederlandse bioscoop. Possessed van Metahaven (Daniel van der Velden, Vinca Kruk) en Rob Schröder. Producent: Dutch Mountain Film 186 187187 ­

188 Behandeling aanvragen

2017 de feiten Kwaliteitszorg 2.056 aanvragen 860 gehonoreerd Zichtbaarheid en transparantie 37 landen 197 werkbijdragen 53 kunstenaars in gastateliers 27 publicaties Partners 187 projecten 69 programma’s 19 aankopen

Fonds achter de schermen 16 samenwerkingen musea 49 opdrachten 167 buitenlandse presentaties 58 kunstenaarshonoraria Financiën 840 KunstKoopcontracten 41 bezoekers uit 20 landen 280.000 bezoekers Nederlands paviljoen in Venetië Continuïteit van het beleid 14.396 bezoekers Prospects & Concepts 26 blogs van Birgit Donker over kunst en erfgoed 6.337 abonnees nieuwsbrief 114.782 websitebezoekers 28.710 volgers 73 adviseurs in de poule 36 medewerkers

€ 24.680.341 totaal toegekend bedrag Behandeling aanvragen

Behandeling aanvragen

Aanvragers kunnen via een digitaal aanvraag- en beoordelen de manier waarop een activiteit formulier gedurende het hele jaar een aanvraag op inspirerende wijze onder de aandacht wordt indienen; met uitzondering van enkele bijdragen gebracht van een passend publiek. Bovendien die in rondes worden behandeld. Het Mondriaan wordt rekening gehouden met de context waar­ Fonds kondigt de deadlines voor aanvraag­ binnen een aanvraag is ingediend, of het nu de rondes aan op de website, via de nieuwsbrief en artistieke context of de maatschappelijke inbed- sociale media. ding van een project is. Als een aanvraag binnen is, toetsen medewer- Verder kijken adviseurs naar het cultureel kers van het Mondriaan Fonds deze allereerst op ondernemerschap, waarmee onder meer de formele voorwaarden die op de website vermeld onderzoekende en/of vernieuwende houding van staan. Aanvragen die daaraan voldoen, worden de aanvrager wordt bedoeld en de activiteiten voorgelegd aan deskundige adviseurs voor een van de aanvrager op publicitair, organisatorisch inhoudelijke beoordeling. Kwaliteit is daarbij het en educatief gebied. belangrijkste criterium. Bij een kunstenaar gaat De adviseurs hebben expertise op de verschil- het om de artistieke uitgangspunten en de wijze lende terreinen van het Mondriaan Fonds. Hun waarop deze tot uitdrukking komen in het werk. beoordeling van aanvragen vindt plaats tijdens Bij een instelling gaat het om de kwaliteit van de commissievergaderingen. Op basis van het advies plannen in cultuur-historisch of artistiek opzicht. van de commissie besluit het bestuur of een Speerpunten in deze cultuurplanperiode zijn ont- aanvraag wordt toegekend. De totale aanvraag- wikkeling en verbinding. Adviseurs letten onder procedure duurt maximaal drie maanden. In 2017 meer op de presentatieplannen bij aanvragen bedroeg deze termijn gemiddeld 71 dagen.

Aanvragen en toekenningen 2013-2017

2.500 2.270 aangevraagd 2.092 2.056 1.864 aangevraagd aangevraagd 2.000 aangevraagd

1.580 aangevraagd 1.500 1.151 toegekend 860 860 1.000 810 toegekend toegekend toegekend

557 toegekend 500

0 2013 2014 2015 2016 2017*

* Eerste jaar van de vierjarige cultuurplanperiode

192 193 Behandeling aanvragen Behandeling aanvragen

Bezwaar- en beroepsprocedures de grote hoeveelheid bezwaarschriften die begin 2017 binnenkwamen tegen beschikkingen die Als een aanvraag voor een bijdrage niet eind 2016 waren genomen (23 tegen vijf in 2016). wordt gehonoreerd, kan een aanvrager een Omdat de vorige kunstenplanperiode in 2016 bezwaarschrift indienen bij het bestuur van het afliep zijn aan het eind van dat jaar verhoudings- Mondriaan Fonds. Ook is bezwaar mogelijk als gewijs veel beschikkingen de deur uit gegaan. het Mondriaan Fonds een ander bedrag toekent De afgelopen jaren stijgt het percentage dan was aangevraagd of als bij het vaststellen bezwaarschriften licht. Waarschijnlijk is dit van de definitieve bijdrage wordt afgeweken van toe te schrijven aan de krappere budgetten de oorspronkelijke toezegging. De aanvrager voor kunst en cultuur waardoor het belang voor kan het bezwaarschrift mondeling toelichten de aanvrager van een bijdrage van het fonds tijdens een hoorzitting. Als het bezwaarschrift crucialer is geworden. Met name het aantal Aanvragen en toekenningen 2013-2017 in euro’s niet wordt gehonoreerd of als de commissie bezwaarschriften op afwijzingen van een Werk- na herbeoordeling nogmaals negatief over de bijdrage Bewezen Talent is relatief hoog. Omdat aanvraag adviseert, kan de aanvrager in beroep veel kunstenaars pas weer eind 2016 en 2017 in gaan bij de Arrondissementsrechtbank. Als dit aanmerking kwamen voor zo’n bijdrage is het beroep door de rechtbank wordt verworpen aantal aanvragen en afwijzingen toegenomen. staat hoger beroep open bij de Raad van State. Hierdoor is ook het bezwaarpercentage geste- €60.729.025 aangevraagd Ook het Mondriaan Fonds kan bij de Raad van gen. Uit onderzoek van de SER en de Raad voor State in hoger beroep gaan als de rechtbank een Cultuur is gebleken dat de financiële positie van €60.000.000 €53.296.363 €53.355.857 aangevraagd aangevraagd beroepschrift gegrond heeft verklaard. (met name beeldend) kunstenaars ronduit slecht €47.992.834 is. Het is daarom niet verwonderlijk dat deze €50.000.000 aangevraagd €42.032.456 Het aantal in 2017 behandelde bezwaarschriften groep veel belang heeft bij het indienen van een aangevraagd was 77 (dit is exclusief vier bezwaarschriften bezwaarschrift. €40.000.000 die zijn ingetrokken). Deels waren dit bezwaar- Het Mondriaan Fonds vindt het belangrijk dat €31.170.590 toegekend schriften die eind 2016 waren ingediend. Van gebruik gemaakt wordt van de mogelijkheid €28.074.130 deze bezwaarschriften waren 72 op inhoudelijke bezwaar aan te kunnen tekenen en ziet dit als toegekend €30.000.000 €24.680.341 €23.821.997 en vijf op financiële grond. De vijf laatste zijn een toets voor het beleid en de uitvoering daar- toegekend €19.585.154 toegekend gehonoreerd. Bij deze beschikkingen ging het van. Het terugkomen op een besluit, zeker als toegekend €20.000.000 om een lagere vaststelling omdat niet aan de dit op basis van aanvullende informatie gebeurt, verplichting om een verslag in te dienen was is een teken van een open en niet vooringeno- voldaan. Aangezien de verslagen alsnog werden men opstelling. Gezien de belangen die op het €10.000.000 ingediend zijn de bezwaarschriften gehono- spel staan voor de aanvrager met een toe- of reerd. Vijf aanvragen die oorspronkelijk niet in afwijzing van een aanvraag vindt het Mondriaan 0 behandeling waren genomen omdat deze niet Fonds bovenstaande percentages realistisch. 2013 2014 2015 2016 2017* aan de formele voorwaarden voldeden zijn als- Uit de inhoud van de bezwaarschriften wordt nog aan de commissie voorgelegd. door het fonds ook lering getrokken; zo worden Van de 67 inhoudelijke bezwaarschriften waren waar nodig toelichtingen op de aanvraag­ drie niet ontvankelijk omdat de bezwaartermijn formulieren verhelderd. In het juristenoverleg * Eerste jaar van de vierjarige cultuurplanperiode was verstreken. Tweeënvijftig bezwaarschriften met de zes cultuur­fondsen zijn de bezwaar- en zijn ongegrond verklaard en twaalf zijn alsnog beroepschriften een aandachtspunt. Dit jaar gehonoreerd. is daarbij onder meer weer gesproken over In 2017 is één beroepschrift ingediend. Dit is nog het voorkomen van de schijn van belangen­ niet behandeld. verstrengeling bij fonds­medewerkers en adviseurs. In 2017 zijn 1.314 beschikkingen genomen waar- In 2017 werd een klantwaarderingsonderzoek tegen bezwaar kon worden aangetekend. Dit zijn voorbereid dat in 2018 zal plaatshebben. 1.196 afgewezen aanvragen en 118 beschikkin- Daarmee wordt van aanvragers geleerd wat goed gen waarin de vaststelling lager was dan het bij gaat en wat nog beter kan. voorschot toegekende bedrag. De 78 ingediende bezwaarschriften, waarvan enkele pas in 2018 werden behandeld, komen neer op 5,9 procent van het totaal. In 2016 was dit 4,3 procent. Het bezwaarpercentage is in 2017 dus toegenomen. Deze stijging is grotendeels toe te schrijven aan

194 195 Kwaliteitszorg Kwaliteitszorg

Het Mondriaan Fonds paste in 2017 de Code begrip culturele diversiteit, zoals gehanteerd Kwaliteitszorg Culturele Diversiteit in beginsel toe en motiveert door het CBS, ligt bij zowel adviseurs als werk- eventuele afwijkingen. Het fonds heeft in 2015 nemers de populatie allochtoon ruim boven het een visie op culturele diversiteit vastgesteld landelijk gemiddelde. Van de 31 in 2017 nieuw Het Mondriaan Fonds vindt het belangrijk dat Bij het opstellen van de gedragscode is in het (zie hierboven) en uitgewerkt in een intern benoemde adviseurs had dertig procent een de beschikbare middelen op een zorgvuldige en bijzonder aandacht besteed aan de positie van visiedocument waarbij de vier principes uit de cultureel diverse achtergrond. Daarnaast streeft doelmatige manier worden uitgegeven. Het zijn de aanvrager. De code wordt door de fondsen code (visie, beleid, lerend vermogen en toezicht het fonds er in het personeelsbeleid en bij het immers publieke gelden. Bij de beoordeling van gehanteerd onder het motto pas toe of leg uit. Dit & verantwoording) leidend zijn. Het fonds draagt aanstellen van adviseurs naar dat alle adviseurs aanvragen speelt het advies van de onafhan- waarborgt transparantie van beleid, zorgvuldige de visie uit op de website door bijvoorbeeld en werknemers de competentie interculturele kelijke adviseurs een doorslaggevende rol. Het samenstelling van commissies en vermijding van voorbeeldprojecten prominent te plaatsen en het sensitiviteit bezitten. Alle vacatures worden advies van deze experts komt tot stand op basis belangenverstrengeling. vertaalde deze in 2017 naar een aantal concrete verspreid via sleutelfiguren en binnen cultureel van inbreng en overleg; intersubjectief dus. Zoals de code aanbeveelt, heeft het Mondriaan acties voor publiek en medewerkers. diverse netwerken, zoals dat van Binoq Atana. Om de integriteit en het vermijden van (de schijn Fonds een externe vertrouwenspersoon aange- In 2017 heeft het Mondriaan Fonds intern van) belangenverstrengeling binnen de hele steld. In het beleidsplan 2017-2020 kent pluriformi- gereflecteerd op de vraag waar de organisatie organisatie te waarborgen zijn raad van toezicht, Bij afweging van belangen tussen volledige open- teit een prominente plek. Het beleidsaccent staat op het vlak van pluriformiteit; het was het bestuur, medewerkers en adviseurs gehouden heid over de behandeling van bij het fonds inge- Verbinding gaat expliciet om inclusiviteit en jaarthema van de personeelsvertegenwoordi- aan de statuten, het huishoudelijk reglement en diende aanvragen enerzijds en privacy van indi- pluriformiteit. Vanuit de visie dat pluriformiteit ging. De pvt nodigde gastsprekers uit: Remy de protocollen van het Mondriaan Fonds. viduele aanvragers anderzijds, wordt in afwijking een integraal onderwerp van de praktijk van het Jungerman, Urok Shirhan, Steven ten Thije, Peter van de Code Cultuurfondsen geen publieke infor- fonds en de bestaande instrumenten is, zijn er DiCampo en Simone Zeefuik. Een aandachtspunt Nevenfuncties van medewerkers worden in kaart matie verstrekt over afgewezen aanvragen. Deze geen aparte bijdragemogelijkheden met uitzon- is dat interculturele competenties nog niet bij gebracht en ten minste driemaal per jaar met informatie kan wel door de aanvrager zelf worden dering van de bijdrage voor de herdenking van alle werknemers expliciet onderdeel zijn van de de leidinggevenden besproken op wijzigingen en opgevraagd. Bovendien vermeldt het fonds (naar het slavernijverleden. Wel hanteert het fonds een functieprofielen­ en de beoordelingscyclus. Dat mogelijke belangenverstrengeling. Zoals elders aanleiding van een klanttevredenheidsonder- inclusief kwaliteitsbegrip: bij iedere aanvraag wordt in 2018 geadresseerd. beschreven, kent het Mondriaan Fonds een zoek) individuele aanvragers prominent dat het wordt rekening gehouden met de uiteenlopende klachtenprocedure voor de medewerkers. Daar- opvragen van deze motivatie mogelijk is. context waarbinnen de aanvraag is ingediend Het toezichthoudend orgaan van het Mondriaan naast is er een klachtenprocedure voor aanvra- Het Mondriaan Fonds volgt tevens de Code Cul- of wordt uitgevoerd. Om dit in te vullen, streeft Fonds zag toe op de naleving van de code. In 2017 gers. Hier is in 2017 geen gebruik van gemaakt. turele Diversiteit. In de eerstvolgende paragraaf het fonds naar commissies en werknemers die werd een vacature voor een extra lid voor de raad hierna wordt daar uitgebreid op ingegaan. verschillende perspectieven vertegenwoordigen. van toezicht van het fonds uitgezet omdat het Toegekende bijdragen worden, behalve recht- Bij het samenstellen van adviescommissies fonds streefde naar een meer pluriforme samen- streeks aan de aanvragers, bekend gemaakt Pluriformiteit wordt gekeken hoe de competentie interculturele stelling van zijn toezicht. middels de website, het jaarverslag en nieuws- sensitiviteit een vanzelfsprekend onderdeel van brieven. Besluiten zijn op grond van de Algemene Kunst en erfgoed zijn pluriform en ondersteunen de beroepspraktijk van een adviseur is. Daar- Reflectie Wet Bestuursrecht voor bezwaar vatbaar en een open democratie. Ze zijn extreem publiek naast spelen waar mogelijk leeftijd, gender en de kunnen desgewenst aan de bestuursrechter ter goed. En ze zijn een oefening in pluraliteit; zorgen geografische spreiding van woon- en werkplaats Vanuit de overtuiging dat reflecteren op de eigen toetsing worden voorgelegd. voor variaties op de werkelijkheid; zijn van nature een rol. werkpraktijk essentieel is voor de kwaliteit van kosmopolitisch en grenzeloos. Daarmee dragen Het Mondriaan Fonds organiseerde in 2017 een fonds, kent het Mondriaan Fonds op vaste Cultuurcodes ze bij aan een vrije geest en een open blik, die zo op basis van de visie op pluriformiteit een momenten bijeenkomsten voor strategische onontbeerlijk zijn voor een democratie die meer aantal activiteiten voor aanvragers. Zo werden reflectie. Zoals hieronder beschreven wordt Het Mondriaan Fonds hecht aan zo groot moge- is dan de stem van de meerderheid. Aan die pluri- adviseurs en sleutelfiguren ingezet om nieuwe aan het einde van iedere commissievergadering lijke openheid en transparantie en hanteert formiteit wil het Mondriaan Fonds bijdragen. Het netwerken aan te spreken en bestaande teruggeblikt op de beoordeling. Met de raad van diverse codes. Het Mondriaan Fonds volgt de laat daarbij culturele, geografische en andere netwerken uit te breiden. Tijdens vijf voorlich- toezicht, oud-minister Bussemaker en het fonds- Governance Code Cultuur. De code bevat negen vormen van meerstemmigheid en diversiteit tingsbijeenkomsten door het land hield adviseur bestuur is bijvoorbeeld in december 2017 van principes voor goed bestuur en goed toezicht. De meewegen. Patricia Kaersenhout een voordracht, waarin zij gedachten gewisseld over de rol en positie van statuten van het Mondriaan Fonds zijn conform De term culturele diversiteit wordt veelal voor het belang van culturele diversiteit en inclusi- het Mondriaan Fonds in een sterk veranderende deze Governance Code Cultuur opgesteld. Ook op de (etnische) afkomst van groepen gebruikt, het viteit voor het fonds uitdroeg. Eén voorlichting politieke en maatschappelijke context. het gebied van transparantie en verantwoording fonds spreekt liever van het nog inclusievere vond plaats in het Bijlmer Parktheater, waarbij Rond het thema culturele diversiteit verzorgde volgt het Mondriaan Fonds de aanbevelingen uit begrip (culturele) pluriformiteit. Daarmee doelen met het theater samengewerkt werd in de com- de personeelsvertegenwoordiging van het fonds de code. we naast afkomst bijvoorbeeld op gender, leef- municatie. Daarnaast werden regiomakelaars een aantal interne reflectiebijeenkomsten met Het Mondriaan Fonds hanteert tevens de tijd of regionale spreiding. aangesteld. De opgebouwde kennis en de net- curatoren, kunstenaars en denkers. In november Gedragscode Cultuurfondsen. Deze code bevat Een open houding van werknemers en adviseurs werken verankeren en vernieuwen vergt blijvend reflecteerden alle medewerkers op hun persoon- een reeks waarborgen voor de onafhankelijk- is noodzakelijk. Deze houding sluit aan bij de inspanning van het fonds. lijke drijfveren in een zogeheten PEP-cursus heid van handelingen van fondsen, beoogt competentie interculturele sensitiviteit, zoals (passie energie en prestatie) verzorgd door meer transparantie te creëren over de manier in de Code Culturele Diversiteit beschreven: Het fonds heeft als doel dat personeel en advi- opleidings­instituut Schouten & Nelissen. waarop de cultuurfondsen hun publieke taak ‘De mate waarin een persoon actief interesse seurs een representatieve afspiegeling van de Tot slot stond reflectie centraal tijdens de uitoefenen en draagt zo bij aan het vertrouwen toont in anderen, hun achtergrond, behoeften en pluriforme samenleving zijn. Gemeten langs de zogeheten interne ‘Week van de Effectmeting’ van aanvragers en burgers in de cultuurfondsen. perspectieven.’ lat van een meer traditionele invulling van het eind 2017.

196 197 Kwaliteitszorg Kwaliteitszorg

Effectmeting waardoor musea en andere erfgoedinstellingen naar verdere inbedding van effectmeting in de Enquêtes via best practices van elkaar kunnen leren. dagelijkse praktijk van het fonds. Om beter voor het voetlicht te krijgen in welke Het fonds zorgt voor monitoring, reflectie en Zoals in voorgaande jaren bevat elke aanvraag mate bijdragen voor individuele bewezen kun- effectmeting van zijn bijdragen en activiteiten. een presentatieplan waarmee de aanvrager Digitale verantwoording stenaars (zoals de Werkbijdrage Bewezen Talent Belangrijkste doel is te bekijken of de gestelde aangeeft hoe hij zichtbaar maakt wat hij gaat Sinds het moment dat aanvragen digitaal inge- en de Bijdrage Gastateliers) het doel behalen doelen van het fonds zelf en van de bijdragen doen, maar vooral ook hoe hij een betekenisvolle diend en verantwoord kunnen worden, vraagt het en exacter zicht te krijgen op de resultaten, worden behaald. Per bijdrage staan de spe- verbinding aangaat met publiek en samenleving. Mondriaan Fonds aanvragers gerichte informatie ontwikkelde het Mondriaan Fonds een aparte cifieke resultaten van die effectmeting in dit Per bijdrage kan de aard en omvang van zo’n over het beoogde en later behaalde resultaat meetmethode in de vorm van enquêtes. Deze jaarverslag. Hieronder volgt een reflectie op de presentatieplan­ verschillen: van een kunstenaar met het oog op effectmeting. Het gaat vooral brengt de beoogde en waargemaakt resultaten algemene doelen van het fonds, gevolgd door die zijn werkproces zichtbaar maakt met een om bijdrage specifieke, en daarnaast algemene in kaart. Het Mondriaan Fonds stuurde in 2017 een korte beschrijving van het instrumentarium blog tot een museum dat via bijzondere samen- data. Zo worden de gegevens voorafgaand aan een enquête aan aanvragers die de afgelopen waarmee alle bevindingen werden gemeten. werking met maatschappelijke partijen zich de uitvoering van een aanvraag en de gegevens vier jaar een Projectinvestering Kunstenaar of verder verankert in zijn omgeving. na afloop van de activiteit met elkaar vergeleken. Bemiddelaar ontvingen. De resultaten maken Het algemene doel van het Mondriaan Fonds is Dit maakt het mogelijk een inschatting te maken deel uit van de beschrijving in dit jaarverslag. het stimuleren van de productie en presentatie Het Mondriaan Fonds ontwikkelde een op zijn van de effecten van de bijdragen, zoals de spin- van relevante kunst en erfgoed op die plekken praktijk toegespitst instrumentarium dat het offs op het punt van zichtbaarheid en samen- Interne evaluaties waar de markt dit (nog) niet doet. Ontwikkeling fonds in staat stelt de effecten van het beleid te werking. Aanvragers gaan bijvoorbeeld in op de Alle bijdragen worden continu en structureel en verbinding zijn hierbij nieuwe beleidsaccen- meten: de Öfner-methode. In de eerste plaats publieke presentatie van hun plannen, zodat de intern geëvalueerd en waar nodig aangepast. ten: het verkennen van nieuwe of het uitlopen zijn op hoofdlijnen de algemene doelstellingen kwaliteit en de zichtbaarheid van de uitvoering Aan het eind van iedere vergadering kijken de van ingeslagen wegen, maar ook relaties van het Mondriaan Fonds in de periode 2017-2020 effectiever kan worden gemeten. adviseurs terug op de manier waarop de beoor- aangaan die van belang zijn voor draagvlak voor zo SMART mogelijk geformuleerd. Vervolgens Op basis van de data uit de online-aanvraag- deling is verlopen. Dit verslag gaat naar het kunst en erfgoed en uitwisseling met (toekom- zijn per bijdragemogelijkheid de doelstellingen formulieren heeft het fonds voor een aantal bestuur dat zo nodig actie onderneemt. Aan het stig) publiek. Het Mondriaan Fonds heeft ruim zo concreet mogelijk gemaakt, zodat een ver- bijdragen (cruciale) indicatoren voor het meten einde van het jaar voert het Mondriaan Fonds twintig bijdragen die alle het algemene doel van gelijking van doel en resultaat mogelijk werd. van succes bepaald. Daarbij werd rekening jaarlijks een interne evaluatie van alle bijdrage- het fonds dienen en vervolgens zijn toegespitst Het meten van die specifiekere doelstelling gehouden met kenmerken van goede indicatoren, mogelijkheden uit. op verschillende aanvragers. Deze bijdragen zijn gebeurt op verschillende manieren, al naar die relevant, toerekenbaar en meetbaar zijn. Op verdeeld over zeven platforms: talentontwik- gelang de specifieke context van de bijdrage. Zo basis van de gegevens uit online aanvraagformu- Externe evaluaties keling, vitale collectie Nederland, presenteren werd het brede, algemene doel van de Bijdrage lieren kon het fonds bijvoorbeeld concluderen In 2017 werden twee onderzoeken door een en programmeren, opdrachtgeverschap, stimu- Publicaties zo concreet mogelijk geformuleerd: dat jonge talenten met name onafhankelijkheid extern bureau uitgevoerd. Kantar Public (voor- leren markt, samenwerken en internationale negentig project van de aanvragers acht de en erkenning noemen als indicatie van hun eigen heen TNS NIPO) voerde een onderzoek uit naar de presentaties. bijdrage cruciaal voor het realiseren van de succes, zoals de wijze waarop een bijdrage als effecten van de Bijdrage Presentatie Buitenland Uit de effectmeting blijkt dat met hulp van het publicatie. Het meten van dit doel gebeurde op vliegwiel fungeert. De bewezen talenten noemen en de Bijdrage Kunstbeurzen over de periode fonds relevante kunst en erfgoed tot stand zijn basis van digitale verantwoording (zie hieronder). eerder als succesfactor voor de bijdrage vol- 2013-2016. Vrijwel alle aanvragers (kunstenaars gekomen. De weerslag hiervan is te zien en na Vrijwel alle aanvragers geven aan dat zonder de doende mogelijkheid zich artistiek te ontwikke- en organisaties) die een bijdrage hebben ontvan- te lezen op de website van het fonds dat als uit- bijdrage de publicatie gewoonweg niet zou zijn len en voor continuïteit in hun werk te zorgen. De gen gaven aan dat het hierdoor makkelijker was stalkast dient voor de gehonoreerde projecten, verschenen. Het fonds constateert op basis inzichten maken deel uit van de beschrijvingen om Nederlandse kunstenaars in het buitenland maar ook in dit jaarverslag. Verder geeft elke van de ervaringen met de effectmeting uit de per bijdrage in dit verslag. te tonen. Ook de spin-off van de bijdragen bleek aanvrager aan dat de bijdrage cruciaal was voor beleidsplanperiode 2013-2016 dat enkel gebruik belangrijk: driekwart van de kunstenaars gaf de voortgang van het project: zonder bijdrage maken van SMART-geformuleerde doelstellingen Effectmetingscommissies aan dat de bijdrage tot nieuwe exposities en was het initiatief niet uitgevoerd, kwalitatief onvoldoende recht doet aan de variëteit en Een ander element van de Öfner-methode is het opdrachten leidden. minder uitgevoerd of minder omvangrijk gewor- omvang van de effecten van de bijdragen die aanstellen van speciale commissies die per bij- Vrijwel alle aanvragers die een bijdrage hebben den – onder meer omdat het uit de markt niet het verstrekt. Daarom maken we waar mogelijk drage in kaart brengen of het beoogde doel wordt ontvangen, gaven verder aan dat het met de gefinancierd kon worden. Bijvoorbeeld bij de gebruik van concrete en SMART-gemaakte bereikt. Iedere effectmetingscommissie bestaat bijdrage gemakkelijker was om Nederlandse kun- Projectinvestering Kunstenaar, de Projectinves- doelen en vullen die zoveel mogelijk aan met deels uit adviseurs die destijds de aanvragen stenaars in het buitenland te tonen. De helft van tering Instellingen en de Bijdrage Opdrachtgever- betekenisvolle narratieven die effecten zicht- beoordeelden en deels uit nieuwe die niet bij de de kunstenaars en driekwart van de internatio- schap geven verschillende aanvragers aan dat baar maken die cijfers alleen niet tonen. Tijdens aanvraag betrokken waren. Zo inventariseert nale organisaties gaf zelfs aan dat dit zonder bij- deelname van het Mondriaan Fonds een vlieg- de zogenaamde ‘Week van de Effectmeting’ jaarlijks de effectmetingcommissie Werkbijdrage drage niet mogelijk zou zijn geweest. Belangrijk wieleffect had: derde partijen stapten hierom hebben fondsmedewerkers stilgestaan bij de Jong Talent de bijdragen die aan startende bleek ook de spin-off van de bijdragen. Zo gaven makkelijker in. geconcretiseerde doelen per regeling, terugge- kunstenaars werden verstrekt. Dit gebeurt bij de zeven op de tien kunstenaars aan dat hun inter- Doordat het fonds alle aanvragen door adviseurs blikt op de oogst van 2017, specifieke doelen en presentatie Prospects & Concepts, de jaarlijkse nationale presentaties resulteerden in nieuwe op kwaliteit laat beoordelen, borgen we dat bijbehorende begrippen nader geanalyseerd met startersexpositie tijdens Art Rotterdam. Ook contacten. En twee derde van de kunstenaars de bijdrages ontwikkeling in gang zetten of behulp van de informatie die via de verschillende deze inzichten maken deel uit van de beschrijvin- benadrukt dat de bijdrage tot nieuwe exposities bestendigen. Het fonds draagt ook actief bij aan effectmetingsinstrumenten verzameld was. De gen per bijdrage in dit verslag. en nieuwe opdrachten leidden. Negen op de tien ontwikkeling, onder meer via de Meester-Gezel­ opbrengst van deze eerste effectmeetweek is ondervraagde aanvragers had een (zeer) positief regeling voor startende kunstenaars en het terug te vinden in de verschillende reflecties per beeld van het Mondriaan Fonds en waren tevre- nieuwe platform voor samenwerkingsprojecten bijdrage elders in dit jaarverslag en is een opstap den over de huidige dienstverlening.

198 199 Kwaliteitszorg Zichtbaarheid en transparantie

Ondanks de hoge mate van tevredenheid, zijn er enkele aandachtspunten op het gebied van Zichtbaarheid en transparantie de behandelingssnelheid en de transparantie bij de beoordeling van de aanvragen. Om die snelheid te vergroten, is in 2017 de frequentie Het Mondriaan Fonds communiceert intensief projecten, nieuwsberichten, blogs van de direc- van vergaderingen verhoogd. Echter, door de met een uiteenlopende groep aanvragers, beleid- teur, mappings, video’s en meer. Per platform druk op het beschikbare budget voor interna- smakers, pers, andere belanghebbenden en vertellen aanvragers het verhaal van hun project tionale presentaties en kunstbeurzen, is het publiek. De doelen van het communicatiebeleid en het belang van de bijdragemogelijkheid niet meer mogelijk alle positief geadviseerde worden jaarlijks vastgelegd in een jaarplan. Bij middels een interview. Deze interviews worden initiatieven de gevraagde bijdrage toe te kennen. het bereiken van de doelgroepen worden vooral vervolgens verspreid via sociale media waar ze Dit compliceert en vertraagt het advies- en website, nieuwsbrieven en sociale media ingezet. veel gelezen worden en gedeeld. toekenningstraject. Het fonds werkt aan een De website is een knooppunt waar verschillende verbetering van het toekenningstraject. Een Een open fonds aparte sites samenkomen: kunstkoop.nl; inter- herhalings­onderzoek naar de tevredenheid moet nationalactivities.mondriaanfonds.nl; prixde­ uitwijzen of deze maatregelen het gewenste Het Mondriaan Fonds draagt actief uit waar het rome.nl; bknl.nl en kunstenaarshonorarium.nl. effect hebben. voor staat, wie kunnen aanvragen én dat het open In 2018 worden de platforms verder uitgewerkt staat voor (nieuwe) aanvragers. In 2017 trokken zodat de rol van het Mondriaan Fonds als relatie- Een tweede onderzoek werd uitgevoerd in fondsmedewerkers het land in om te informeren makelaar verder versterkt wordt. opdracht van Beeldende Kunst Nederland over de (nieuwe) bijdragemogelijkheden van (BKNL). Bureau SiRM onderzocht waarom een de cultuurplanperiode 2017-2020. Deze Open Het Mondriaan Fonds is veelvuldig te vinden op aantal musea en presentatie-instellingen Huis-bijeenkomsten op locatie vonden plaats bij Facebook, Twitter, Instagram en LinkedIn met de Richtlijn Kunstenaars­honoraria (nog) niet SCHUNCK* in Heerlen, Academie Minerva in Gro- in totaal 28.710 volgers. De online activiteiten onderschrijven. Doel was in kaart te brengen ningen, Rijksmuseum Twenthe in Enschede, het zijn afgestemd op het soort mediakanaal én welke aanpassingen eventueel nodig zijn. Bij het Bijlmer Parktheater in Amsterdam Zuidoost en type gebruikers. De website met 114.782 unieke schrijven van dit jaarverslag waren de resultaten het Roosevelt Conference Center in Middelburg. bezoekers, de tweewekelijkse nieuwsbrief met nog niet bekend. Tijdens de bijeenkomsten werd door de direc- 6.337 abonnees en sociale media hebben ten teur het nieuwe beleid toegelicht, kon worden opzichte van elkaar een versterkend effect. De gespeeddate met medewerkers en vertelden focus ligt op crossmediale communicatie, zowel kunstenaars, curatoren en andere professionals on- als offline. over hun ervaringen bij het aanvragen. De druk- bezochte bijeenkomsten fungeerden behalve Ook benadert het Mondriaan Fonds (potentiële) als informatiebaak ook als netwerkmoment voor aanvragers om hen te wijzen op de mogelijk- uiteenlopende partijen: van kunstenaar en kunst­ heden via onder andere een online en gedrukte initiatief tot kunstmuseum, erfgoedinstelling en versie van een door Jan Rothuizen gemaakte opdrachtgever. Voorafgaand aan iedere bijeen- regelingen­zoeker. Per platform zijn informatie­ komst gaf commissielid Patricia Kaersenhout een kaarten ontwikkeld en er werden mailingen workshop over de kunst van het aanvragen. verstuurd. Via (digitale) vakbladen werd geadverteerd voor deadlines, het werven van Ook waren medewerkers van het fonds op adviseurs, voor diverse bijdragemogelijkheden­ verschillende plekken aanwezig om te vertellen en activiteiten. over de mogelijkheden bij het Mondriaan Fonds. Ook doelgroepen buiten de cultuursector werden Er werd op academies voor beeldende kunst en gewezen op bijdragemogelijkheden en activi- bij masteropleidingen voorlichting gegeven aan teiten van het fonds. Rond opdrachtgeverschap studenten. Er werden presentaties gegeven over werd een samenwerking aangegaan met De Tele- de mogelijkheden van onder meer de KunstKoop graaf. 185.000 abonnees ontvingen een speciale op Art Rotterdam. bijlage over opdrachtgeverschap om zichtbaar te maken welke bijzondere projecten tot stand zijn Met de start van de cultuurplanperiode ging de gekomen op initiatief van een divers palet aan vernieuwde website online. Zeven platforms – opdrachtgevers én dat iedereen opdrachtgever talentontwikkeling, vitale collectie Nederland, kan zijn. Daarnaast waren er redactionele bijdra- opdrachten, presenteren en programmeren, gen over opdrachtgeverschap voor PrimaOnder- internationale presentaties, stimuleren van de wijs, Arts en Auto en Aedes-Magazine. markt en samenwerken – wijzen niet alleen de weg naar de mogelijkheden van aanvragen en In 2017 werden twintig persberichten verstuurd, naar de activiteiten maar fungeren als uitstal- met betrekking tot Prospects & Concepts; de kast met vele voorbeelden van gehonoreerde Nederlandse inzending voor de Biënnale van

200 201 Zichtbaarheid en transparantie Zichtbaarheid en transparantie

Venetië; Prix de Rome Beeldende Kunst; gehono- Minjon, Vincent van Velsen en deelnemers uit met het Mondriaan Fonds een publicatie over het bijeenkomst die in het teken stond van ontmoe- reerde aanvragen voor de meerjarenprogramma’s Vlaanderen, Zwitserland en Denemarken hun werk van de finalisten. ting en uitwisseling over nieuwe manieren van presentatie-instellingen, kunstruimtes en ervaringen deelden met professionals en ander De Prix de Rome communiceert via eigen werken en van samenwerken voor instellingen in kunstinitiatieven en het kunstenaarshonorarium. publiek. >pagina 182 media-kanalen: met naast een speciale web- de beeldende kunst. In speeddatesessies vond Door deze persberichten en door bij te dragen site, Facebook en Twitter. De tentoonstelling kennisuitwisseling plaats en werden contacten aan uiteenlopende activiteiten werd ‘free Voor de vijfde keer werd de tentoonstelling kreeg veel positieve aandacht in landelijke en gelegd voor samenwerking en coproducties. publicity’ verkregen in landelijke en regionale Prospects & Concepts georganiseerd tijdens de regionale dagbladen zoals De Telegraaf, NRC dagbladen, opinie- en vakbladen en op radio en internationale kunstbeurs Art Rotterdam in de Handelsblad, Parool, de Volkskrant en De Groene Ook in 2017 vonden werkbezoeken van Kamer- televisie. Van Nellefabriek met werk van 65 kunstenaars Amsterdammer. Daarnaast was er aandacht in leden plaats om hen kennis te laten maken met die in 2015 een Werkbijdrage Jong Talent ont- de vakpers. >pagina 48 beeldende kunst en cultureel erfgoed. Corinne Activiteiten en publieksmomenten vingen. Deze editie trok ruim 14.396 bezoekers. Ellemeet (GroenLinks) bezocht het Mondriaan Deelnemende kunstenaars ontvingen positieve Om een breed publiek kennis te laten maken Fonds voor een inhoudelijk gesprek over Het Mondriaan Fonds organiseert activiteiten respons die in een aantal gevallen leidde tot met het werkproces van kunstenaars organi- onder meer financieringsmogelijkheden voor om (potentiële) aanvragers, beleidsmakers en de (museale) aankopen, aanbiedingen van galeries, seert het Mondriaan Fonds in samenwerking kunstenaars. Barbera Wolfensberger, Directeur-­ burger inzicht te geven in de resultaten van de uitnodigingen voor tentoonstellingen en andere met debatcentrum De Balie in Amsterdam de Generaal bij OCW, bracht met het fonds een bijdragen die het fonds verstrekt alsmede bij te interessante contacten. Bij de tentoonstelling serie Beeldbepalers. Vooraanstaande Neder- bezoek aan het atelier van Femmy Otten die dragen aan kennisoverdracht en zichtbaarheid verscheen een publicatie met informatie over landse kunstenaars krijgen de gelegenheid vertelde over haar artistieke praktijk. Tijdens van kunst en erfgoed in het algemeen. Op deze het werk van alle deelnemende kunstenaars. om De Balie als laboratorium te gebruiken en een rondleiding bij STROOM stond de diversiteit manier laat het fonds zien wat er gebeurt met >pagina 55 in aanwezigheid van publiek hun gedachten te aan presentatie-instellingen in Nederland op de investeringen namens de samenleving in delen over hun werk en deze tijd. Met in 2017 de agenda. Michel Rog (CDA) ontmoette Krijn beeldende kunst en cultureel erfgoed om zo het Bijna 280.000 bezoekers bezochten de tentoon- Erik van Lieshout en Marc Mulders. Beeld­ de Koning op het schoolplein van de STIP VSO- draagvlak te verstevigen. stelling Cinema Olanda van Wendelien van Olden- bepalers werd bezocht door 255 bezoekers. Erik school dat hij in Utrecht ontwierp in opdracht borgh en curator Lucy Cotter in het Nederlandse van Lieshout was ‘trending’ op Twitter tijdens van de gemeente. Er werd gesproken over het Ook hier speelt de website een belangrijke rol paviljoen tijdens de Biënnale van Venetië. De zijn aflevering.>pagina 135 kunstenaarschap zelf: hoe hij werkt als onderne- door het publiceren van gehonoreerde projecten tentoonstelling werd op 10 mei door toenmalig mer met alle economische aspecten die daarbij en aankopen, interviews met voorbeeldstellende minister Bussemaker van OCW geopend en was Op 21 februari werd in Stroom Den Haag de horen, maar dat zijn product niet-commercieel aanvragers én een blog van directeur Birgit te zien tot 26 november. Een uitgebreid publieks- Richtlijn Kunstenaarshonoraria gepresenteerd is. Ook bracht Rog een bezoek aan Museum Donker. In 2017 schreef Donker 26 maal een blog programma vond onder meer plaats bij Witte de in aanwezigheid van Jet Bussemaker (toenmalig Catharijneconvent om te spreken over het over actuele thema’s op het gebied van kunst en With Center for Contemporary Art in Rotterdam. minister van OCW), Marijke van Hees (voor- educatieve project Feest! En VVD-politicus Arno erfgoed al of niet gekoppeld aan bijdragen van De presentatie leidde tot veel discussie in de zitter van de Raad voor Cultuur) en Mariëtte Rutte bezocht het atelier van Coen Vunderink het fonds: van kunstenaarsrichtlijn en de canon Nederlandse media omdat het werk te gecompli- Hamer (voorzitter van de Sociaal Economische waarbij onder meer het kunstenaarshonorarium van Nederland tot museale collectie­programma’s ceerd zou zijn. In de buitenlandse pers klonk veel Raad), kunstenaars en vertegenwoordigers ter sprake kwam. Ook sprak hij bij SIGN met en over een onderzoek naar rondleidingen in lof. Avrotros Kunstuur maakte een portret van van presentatie-instellingen en musea. ‘Ik ben een delegatie van presentatie-instellingen uit musea. Het meest gelezen was de blog Kraam- Wendelien van Oldenborgh en een biënnale spe- heel blij met de honorariumrichtlijn, het is het Noord-Nederland die zich hebben verenigd in kamers van kunst, over de elf kunstinitiatieven cial over de Nederlandse inzending. Bij de pre- begin van de verbetering van de positie van de Noordenaars. die een werkbijdrage toegekend kregen (1.730 sentatie verscheen een catalogus met artikelen kunstenaar,’ sprak Bussemaker. Hamer: ‘Het is maal gelezen): ‘Uit deze ronde bleek weer: initi- van vooraanstaande auteurs op het gebied van sterk dat de sector het heft in eigen hand neemt Ten slotte vonden naar aanleiding van het atieven hebben hun duidelijke en noodzakelijke kunst, film, architectuur, sociale antropologie en en niet wacht op de overheid. De richtlijn heeft bezoekersprogramma een aantal publieke pre- functie in Nederland: ze zijn de kraamkamers van kritische rassentheorie, uitgegeven door Hatje het bredere debat aangezwengeld en kan een sentaties plaats door gasten uit het programma. beeldende kunst; energieke plekken voor onver- Cantz/Mondriaan Fonds. De Groene Amsterdam- omslag zijn in een nationale discussie over de >pagina 147 wachte experimenten en uitwisseling.’ Ook de mer publiceerde een speciaal supplement waarin arbeidsvoorwaarden van zzp’ers. Een voorbeeld blog Saaie Piet? naar aanleiding van een bericht de onderliggende vragen met betrekking tot voor andere sectoren.’ Radio en televisie op de voorpagina van NRC Handelsblad waarom de Nederlandse identiteit en postkolonialisme Tijdens de bijeenkomst werd het convenant Naast de genoemde televisie-items over er geen serie gemaakt wordt over Piet Mondriaan werden voorgelegd aan het Nederlandse publiek. ondertekend door Beroepsvereniging van Beel- Prospects & Concepts, de Prix de Rome en de trok de aandacht: ‘Het is opvallend hoe de >pagina 153 dende Kunstenaars, de Kunstenbond, Platform Biënnale van Venetië werden kunst en erfgoed laatste tijd in verschillende kwaliteitskranten Beeldende Kunst, De Zaak Nu (namens de ook via andere kanalen zichtbaar gemaakt voor kunstenaars van vroeger en van nu met een In de Kunsthal Rotterdam was van 1 december presentatie-instellingen) en een 25-tal (kunst) een brede doelgroep. Voor de Nieuws BV op NPO opvatting over hun (vermeende) persoonlijkheid 2017 tot en met 25 februari 2018 de eind­ musea. Het Mondriaan Fonds faciliteerde de Radio 1 was Birgit Donker regelmatig te gast in worden afgeserveerd. Dat verdienen die kunste- presentatie te zien van winnaar Rana Hamadeh bijeenkomst. de rubriek Het Allermooiste. Zo besprak zij onder naars niet. En het publiek al helemaal niet.’ en genomineerden Melanie Bonajo, Saskia Noor meer de tentoonstelling Gek van Surrealisme in van Imhoff en Katarina Zdjelar van de Prix de Het Belgische Kunstenpunt en het Mondriaan Museum Boijmans Van Beuningen; Paint it soft De jaarlijkse oriëntatiereis, in 2017 naar Cuba en Rome Beeldende Kunst 2017. Op 15 december Fonds organiseerden in samenwerking met in SCHUNCK*; het Tijdelijk Museum in de voor- de Verenigde Staten, voor beeldend kunstenaars ontving Rana Hamadeh de onderscheiding voor de Brakke Grond op 15 juni een netwerkdag malige Bijlmerbajes; het 3500 jaar oude zwaard en bemiddelaars was te volgen via een dagelijkse haar operaproject The Ten Murders of Jospehine voor presentatie-instellingen uit Nederland en van Ommerschans dat werd aangekocht door het blog waarmee deelnemers Roel Arkesteijn, Dina uit handen van minister Van Engelshoven van Vlaanderen. Elf instellingen uit Vlaanderen en 22 Rijksmuseum van Oudheden in Leiden; de eerste Danish, Remy Jungerman, Xander Karskens, Ilga OCW. nai010 uitgevers maakte in samenwerking Nederlandse instellingen namen deel aan deze solotentoonstelling in Nederland van Turner

202 203 Zichtbaarheid en transparantie Partners

Prize winnaar Laure Prouvost in Witte de With In Museumpeil verscheen een interview met Center for Contemporary Art en de expositie DNA Marineke van der Reijden, hoofd cultureel Partners van Nederland in Museum Prinsenhof Delft. erfgoed over verzamelen, ontzamelen en samen- RTL4 zond in 2017 één nieuwe aflevering uit werking tussen musea. (28-11-2017) binnen het cultureel programma Mijn Stad. Dit Verbinding is een belangrijk accent in het beleid wisselen; het steunt de Akademie van Kunsten; keer werd IJsselstein bezocht waar onder meer Het Mondriaan Fonds publiceert essays van van de periode 2017-2012. Hierbij richt het heeft een bezoekersprogramma; organiseert de interactieve installatie Deponentia II van toonaangevende schrijvers, denkers en bemid- Mondriaan Fonds zich zowel op het stimuleren open huizen op verschillende locaties in Neder- kunstenaar Willeke van Ravenhorst was te zien. delaars over actuele onderwerpen binnen kunst van verbindingen die zo cruciaal zijn om het land waar potentiële aanvragers met elkaar Museum IJsselstein zag haar werk voor het eerst en erfgoed, de werkterreinen van het fonds. Eind draagvlak voor kunst en cultuur te vergroten, als of met fondsmedewerkers informatie kunnen uit- op de tentoonstelling Prospects & Concepts van 2017 verscheen binnen deze reeks het essay ook op het aangaan daarvan. Daarom trekt het wisselen; overlegt regelmatig met de Rijksdienst dit jaar. Daarnaast werd het derde seizoen van Oude meesters – De actualiteit van het gevor- fonds op met talloze partners. Het opereert als voor het Cultureel Erfgoed, geeft voorlichting Mijn Stad herhaald. Alle afleveringen zijn behalve derde kunstenaarschap van Leo Delfgaauw. Het netwerkorganisatie en stimuleert het delen van op kunstacademies en maakt deel uit van de op televisie ook op de website te zien en in hotels onderwerp van het essay sluit rechtstreeks aan kennis, informatie en expertise op vele fronten. werkgroep Overleg Beeldende Kunst (OBK), waar in de gemeente met wie RTL4 nauw samenwerkt. bij een van de pijlers van het fonds; talentontwik- Naast zijn traditionele rol als toekenner van de beroepsprofielen voor beeldend kunstenaars In vervolg op drie eerdere specials over keling, met een beleid dat zich niet alleen richt financiële bijdragen, heeft het fonds zich ontwik- worden geformuleerd zoals die worden gebruikt opdrachtgeverschap waarin projecten werden op jong talent maar nadrukkelijk ook op bewezen keld tot relatiemakelaar. in het kunstvakonderwijs. Voorts zoekt het fonds uitgelicht die met een Bijdrage Opdracht­ talent. Essay 013 zal begin 2018 worden gepre- actief relaties buiten het kunstcircuit; zo zijn er geverschap tot stand zijn gekomen zond Avrotros senteerd. >pagina 62 Fonds als relatiemakelaar samenwerkingen met Avrotros en RTL4, worden Kunstuur een nieuwe special uit. Van een draai- bijeenkomsten met gemeente-ambtenaren geor- end object van Zoro Feigl in De Nieuwe Kolk in Ten slotte namen fondsmedewerkers regelmatig In 2017 is het Mondriaan Fonds verder gegroeid ganiseerd, verzorgt de directeur een tweeweke- Assen, een lichtkunstwerk van Titia Ex op de Ten deel aan debatten over actuele onderwerpen in zijn rol als relatiemakelaar van contacten, lijkse blog en een maandelijkse radiocolumn en Katemarkt in Amsterdam en een onderzoeks- zoals het slavernijverleden; over veiligheid kennis, inzicht en ontwikkelingen op het gebied is een deel van de website een schatkamer waar project in het ENCI-gebied bij Maastricht tot en watersnood; het behoud van born-digital/ van erfgoed en beeldende kunst. Daarbij maakt projecten en activiteiten getoond worden. een uitkijkplatform van Lucas Lenglet bij Kunst­ softwarebased art; het nationale onderzoek naar het fonds gebruik van de kennis en ervaring die vereniging Diepenheim. het digitaal bereik van ons erfgoed; over nieuwe is opgebouwd door kunstenaars en instellingen, In 2017 is de hal van het Mondriaan Fonds manieren van collectiebeheer, verzamelen en van adviseurs en van medewerkers in de eigen getransformeerd van een reguliere ruimte met Opinie en discussie ontzamelen en over de beoordeling van kwaliteit organisatie. Het fonds is een gesprekspartner tafel en stoelen tot een filosofisch wereldbeeld: in de regio. voor velen en vervult een netwerkpositie; het een installatie waarin je ondersteund kunt han- Het Mondriaan Fonds zoekt regelmatig de brengt partijen bij elkaar, geeft kennis door en gen, staan, leunen, liggen – alles behalve zitten. openbaarheid op om deel te nemen aan actuele wordt gevoed door de ervaring en kunde van Breaking Habits is de titel van het kunstwerk debatten over beeldende kunst en cultureel anderen. dat in opdracht van het fonds is ontworpen door erfgoed. RAAAF (Rietveld Architecture-Art-Affordances), De aanbevelingen uit een in 2016 uitgevoerd de multidisciplinaire studio van de broers Ronald Birgit Donker schreef opiniestukken over onder onderzoek door kunstbemiddelaars Daniela en Erik Rietveld. Het Mondriaan Fonds stelt de meer museale aankopen, over het kunstenaars- Apice en Marjolein van de Ven naar de rol van ruimte open voor mensen van buiten het fonds honorarium en het internationaal cultuurbeleid. het fonds als relatiemakelaar zijn in 2017 verder die even een plek nodig hebben om te werken. Trouw publiceerde het artikel Het is onze kunst vormgegeven en versterkt. In het advies werd Op die manier wil het fonds zijn positie als die ons allen verbindt. Donker: ‘Die vrije geest onderschreven dat verbinden een belangrijke relatiemakelaar verder in de praktijk brengen en waar Nederland om bekend staat en die ons doelstelling is voor het Mondriaan Fonds en de mogelijkheden bieden dat partijen elkaar ont- zover heeft gebracht, lijkt soms verdwenen – dat het inspirerende relaties kan leggen tussen moeten; bijvoorbeeld een opdrachtgever en een uit angst voor verandering, voor het onbekende, kunstenaars, bemiddelaars en instellingen, kunstenaar of twee musea die duurzaam willen voor de ander. Kunst is niet bang. Ze is grenze- waarmee cruciale uitwisseling plaats kan vinden samenwerken. loos en spreekt alle talen; die van het beeld, van met (toekomstig) publiek. De termen ‘inclusie’, de vorm, van het geluid en die van de letteren.’ ‘draagvlak creëren’, ‘samenwerken’ en ‘reflectie BKNL (25-01-2017) en bemiddeling’ stonden centraal in het advies. In een speciale bijlage van Metropolis M gewijd Op verzoek van de sector worden met regelmaat aan recente aanwinsten van een groot aantal Het fonds vervult een bemiddelende rol bij alle belangrijke partijen op het gebied van beel- musea in Nederland gaat Donker in gesprek netwerkbijeenkomsten voor startende kunste- dende kunst uitgenodigd voor een informeel over- met hoofdredacteur Domeniek Ruyters over het naars, net als bij de jaarlijkse tentoonstelling leg, onder de naam Beeldende Kunst Nederland belang van vitale museumverzamelingen. En Prospects & Concepts tijdens Art Rotterdam. (BKNL). Bij BKNL zijn aangesloten: Platform BK, Saskia van der Kroef schreef in dezelfde bijlage Deze is bedoeld als publieke verantwoording én Kunstenbond, Kunsten ’92, de Beroepsvereniging een artikel over de bijdragemogelijkheid van het als podium voor deze kunstenaars die daarmee van Beeldend Kunstenaars (BBK), de Neder- fonds ter stimulering van speciaal in opdracht een professioneel en een groot publiek krijgen. landse Galerie Associatie (NGA) en de belangen- gemaakt werk, waarvan musea veelvuldig Het fonds biedt in de rol van relatiemakelaar ook vereniging voor presentatie-instellingen De Zaak gebruik maken bij hun streven de collectie te mentoring aan startende kunstenaars en een Nu. Deze organisaties komen op voor het belang verlevendigen. (Nr.6 2017/2018) platform waar jong talent informatie kan uit- van beeldend kunstenaars, musea, presentatie-­

204 205 Partners Partners

instellingen en galeries in Nederland. BKNL is tieve onderhandeling en sociale dialoog werd de uitvoerder maar ook belangrijk initiatiefnemer en Samenwerkingsverbanden geïnitieerd door het veld en het Mondriaan Fonds richtlijn voor kunstenaarshonoraria genoemd. beleidsvoorbereider op hun terreinen. Tussen de fondsen bestaat een aantal onderlinge faciliteert de bijeenkomsten. Om de toepassing van de richtlijn kunstenaars- Vanuit die laatste rol hebben de fondsen in 2017 samenwerkingsverbanden, veelal op het snijvlak honoraria te stimuleren, heeft het Mondriaan veel inhoudelijke inbreng geleverd voor de voor- van werkvelden. Filmfonds en Mondriaan Fonds Met dit informele overleg wordt kennis overge- Fonds in 2017 een experimenteerreglement in bereiding van de nieuwe Cultuurnota-periode werken samen in De Verbeelding: films op het dragen en samen opgetrokken om het draagvlak het leven geroepen: een tijdelijk budget dat voor- 2021-2024, zowel richting Raad voor Cultuur bij snijvlak van beeldende kunst en cinematografie, voor de beeldende kunst te verstevigen. Binnen ziet in gedeeltelijke compensatie van instellingen het opstellen van de Verkenning als bij andere gemaakt in een samenwerking tussen kunste- het overleg kwamen in 2017 verschillende urgente die de richtlijn toepassen. Een evaluatie van de onderzoeken. De fondsen vragen in dit kader naars en producenten. Het Stimuleringsfonds onderwerpen aan de orde, zoals honoraria voor richtlijn en het experimenteerreglement worden aandacht voor de maatvoering in de veelheid van Creatieve Industrie en het Letterenfonds werken beeldend kunstenaars, de arbeidsmarktagenda, begin 2018 afgerond. >pagina 134 onderzoeken, een betere afstemming met de samen op het terrein van literaire games en delen extra geld voor presentatie-instellingen, het beleidscyclus en meer ruimte voor beleid op de Literatuur op het Scherm: dichters/schrijvers aankoopfonds voor musea en de behoefte aan Halverwege 2017 verscheen de tweede versie lange termijn. Het veld is na jaren van teruggang maken met vormgevers nieuw werk voor op het relevante sectorinformatie. Deze aandachts- van de Collectieve Selfie; een infographic van en onzekerheid gebaat bij minder beleidsdrukte, beeldscherm. Het Stimuleringsfonds Creatieve punten zijn onder de aandacht gebracht van de de beeldende kunstsector waarmee BKNL laat en bij heldere, eenduidige analyses van de ont- Industrie en het Mondriaan Fonds benaderen fractievoorzitters en de woordvoerders cultuur in zien wat beschikbaar is aan gegevens over beel- wikkelingen in de sector. De diverse adviezen van gezamenlijk het kunstvakonderwijs voor voor- de Tweede Kamer. dende kunst in Nederland en waar nog de gaten SER en Raad voor Cultuur hebben aangetoond lichting over de mogelijkheden bij de fondsen en zijn. Voor de tweede keer zijn de beschikbare hoe zeer de rekening voor de bezuinigingen van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie advi- De Tweede Kamer nam tevens een motie aan gegevens op het gebied van beeldende kunst bij de afgelopen jaren is neergelegd bij de belang- seert het Mondriaan Fonds bij de Prix de Rome waarin het kabinet werd gevraagd te inven- elkaar gebracht. De selfie is voorbeeldstellend rijkste dragers van het cultuurbeleid, de kunste- Architectuur. Het Stimuleringsfonds Creatieve tariseren welke financieringsregelingen voor genoemd door onder andere Bastiaan Vinken- naars. De fondsen zijn blij met de publiekelijk Industrie en het Filmfonds werken samen in de zelfstandig ondernemers ook bedoeld zijn voor burg (adviseur en sectorleider kunst en cultuur door de minister uitgesproken waardering voor Transmediaregeling. Het Fonds Podiumkunsten ondernemers in de culturele sector. En als deze bij Berenschot) bij de Lancering Cultuurindex kunst en cultuur plus haar bijzondere aandacht en het Fonds voor Cultuurparticipatie werken in de praktijk voor hen niet geschikt zijn, deze Nederland 2017. Trends zijn onder meer dat het voor makers en kijken er naar uit om in goede samen bij de talentontwikkeling van jonge urban alsnog beter toegankelijk te maken. Aanleiding aantal kunstenaars blijft dalen, dat het percen- samenwerking met OCW en de andere overheden kunstenaars en breiden deze samenwerking hiervoor was een eerder onderzoek van BKNL, tage afgestudeerden beeldende kunst dat alleen de komende jaren kunstenaars en culturele vanaf 2018 verder uit. Het Filmfonds organiseert waaruit bleek dat financieringsregelingen voor binnen het vakgebied zijn inkomen verdient juist instellingen optimaal te ondersteunen. samen met het Letterenfonds netwerkbijeen- ondernemers van verschillende ministeries toeneemt, evenals het bereik van kunstmusea komsten voor filmproducenten en rechtenmana- slecht aansluiten bij zelfstandigen in de culturele in Nederland en de bezoekersaantallen van pre- Binnen de huidige structuur kunnen de fondsen gers van literaire uitgeverijen. Het Letterenfonds sector. sentatie-instellingen. Deze verzamelde gegevens elk specifiek aansluiten op de kenmerken van en het Fonds Podiumkunsten voeren samen een moeten bijdragen aan gefundeerde analyses van hun werkveld en tegelijkertijd vorm geven aan gezamenlijke regeling uit voor toneelschrijvers. BKNL lanceerde in 2017 de richtlijn kunste- het veld, om te beginnen het advies van de Raad gezamenlijke ambities bij interdisciplinaire en naarshonoraria, een handreiking aan zowel voor Cultuur dat in 2018 wordt verwacht. Begin internationale samenwerking. Daarnaast vindt Het Fonds Podiumkunsten en het Fonds voor kunstenaars als instellingen en musea om te 2018 wordt een derde versie van deze selfie veel collegiale afstemming en uitwisseling plaats Cultuurparticipatie zijn tevens samen met het komen tot een professionelere contract- en gepubliceerd, met onder meer extra gegevens op gebieden als juridische zaken, financiën, VSBfonds gestart met het opzetten van een onderhandelingspraktijk bij tentoonstellingen over het inkomen van kunstenaars, over moderne ICT en communicatie. Ook de personeels­ netwerk van matchmakers in acht steden, zonder verkoopdoel. Deze richtlijn kunstenaars- kunstmusea en galeries. vertegenwoordigingen van de fondsen zoeken waaronder Groningen, Arnhem en Eindhoven. In honoraria wordt breed gedragen en middels elkaar geregeld op. de steden bewegen zich de cultuurmakers van een ‘convenant’ onderschreven door meer dan De op verzoek van het veld door het Mondriaan morgen wiens werk en werkwijze onlosmakelijk honderd musea en presentatie-instellingen Fonds ontworpen en onderhouden website Voor 2017 lichten we hieronder enkele aspecten verbonden is met de stedelijke dynamiek. Door in Nederland. De honorariumrichtlijn werd op bknl.nl functioneert als nieuwsbron en archief. uit: de inzet van matchmakers die geworteld zijn in 21 februari in Stroom Den Haag gelanceerd in Er werden negen berichten uitgestuurd en twee de steden en daar hun werkpraktijk en netwerk aanwezigheid van de minister van OCW, de voor- rapporten gepubliceerd. Culturele diversiteit hebben, hopen de fondsen veel nieuwe initiatie- zitters van de Raad voor Cultuur en de Sociaal De fondsen zetten zich in voor een cultuurbeleid ven te bereiken. Economische Raad, kunstenaars en vertegen- Samenwerking Rijkscultuurfondsen dat beter recht doet aan de culturele diversiteit woordigers van presentatie-instellingen en van ons land. Elk fonds vertaalt deze ambitie Het Mondriaan Fonds heeft in 2017 vier regio- musea. Mariëtte Hamer (Sociaal Economische Nederland telt zes landelijke publieke cultuur- naar zijn eigen werkpraktijk. Gezamenlijk makelaars aangesteld in Noord, Midden en Raad) noemde de richtlijn voorbeeldstellend in fondsen: het Fonds voor Cultuurparticipatie, het ondersteunen we de Code Culturele Diversiteit Zuid-Nederland. Zij hebben een onderzoekende een nationale discussie over de arbeidsvoor- Fonds Podiumkunsten, het Nederlands Film- Award die in februari 2017 werd toegekend aan en stimulerende rol bij het bereiken van poten- waarden van zzp’ers. fonds, Nederlands Letterenfonds, het Mondriaan de initiatiefnemers van het project Old Skool tiële aanvragers, opdrachtgevers en adviseurs. Fonds en het Stimuleringsfonds Creatieve uit Eindhoven waarbinnen hedendaagse urban Een andere taak is het signaleren van nieuwe Eind 2017 werd door de Tweede Kamer een motie Industrie. Een groot deel van de rijksgesubsidi- artists de brug wisten te slaan tussen jonge en initiatieven, doelgroepen en andere actuele aangenomen waarin het kabinet wordt gevraagd eerde kunst en cultuur is bij de cultuurfondsen oude generaties aan de hand van workshops en ontwikkelingen op het gebied van beeldende om in overleg met de sector experimenteerruimte belegd, naast de basisinfrastructuur (BIS) die presentaties voor en met ouderen. De fondsen kunst en cultureel erfgoed. >pagina 183 Tussen te creëren waardoor zzp’ers werkzaam in de rechtstreeks onder de verantwoordelijkheid valt zullen ook in de komende jaren deze award blij- matchmakers en regiomakelaars organiseren de culturele en creatieve sector collectief kunnen van het ministerie van OCW. Vanuit hun inhoude- ven ondersteunen. drie fondsen regelmatig afstemming. onderhandelen. Als goed voorbeeld van collec- lijke kennis zijn de fondsen niet alleen deskundig

206 207 Partners Partners

Het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, Het aanspreekpunt wordt voor ten minste nog honorarium en de manier waarop instellingen Zie mondriaanfonds.nl/over-het-fonds Fonds Podiumkunsten, Filmfonds, Letterenfonds een jaar voortgezet waardoor ook in 2018 inter- publiek betrekken bij hun activiteiten. Tijdens voor een overzicht van partners waarmee en het Mondriaan Fonds bieden sinds 2017 via disciplinaire aanvragers bij het aanspreekpunt deze bijeenkomst bleek dat een werkdiner in het fonds samenwerkt. open oproepen de komende drie jaar (2018-2020) terecht kunnen voor advies. Venetië over de sociale en economische positie gezamenlijk een residency aan in het Van Does- van kunstenaars, in aanwezigheid van onder burghuis in Meudon-Val-Fleury/Parijs. In totaal Gezamenlijke functionaris gegevensbescherming anderen de Nederlandse en Deense ministers zijn er in 2017 tijdens de eerste oproep 21 aan- Op 25 mei 2018 treedt de Europese privacy- van cultuur, tot gevolg had dat het thema kunste- vragen ingediend vanuit de beeldende kunst en wetgeving Algemene Verordening Gegevensbe- naarshonorarium door Denemarken, Vlaanderen de creatieve industrie. Vanuit de podiumkunsten scherming (AVG) in werking. De AVG verplicht dat en Zwitserland op de agenda zijn gezet. zijn geen aanvragen ontvangen. Een interdiscipli- organisaties die persoonsgegevens verwerken, naire commissie selecteerde twee makers: een moeten voldoen aan de privacywetgeving. Naast het Mondriaan Fonds nemen aan de beeldend kunstenaar en een vormgever. Beiden Daarnaast moeten die organisaties een onafhan- bijeenkomsten deel: Acción Cultural Española, zullen in 2018 ieder vier maanden lang hun kelijke functionaris gegevensbescherming (FG) Arts Council England, Danish Agency for Culture, artistieke praktijk verder ontwikkelen in het Van benoemen die toezicht houdt op en adviseert Frame Visual Art Finland, Institut für Auslands- Doesburghuis. over de naleving van de AVG. De cultuurfondsen beziehungen (Duitsland), Kunstenpunt Vlaande- hebben in 2017 afgesproken hierin samen op te ren, OCA Office of Contemporary Art (Noorwegen) Gezamenlijk aanspreekpunt trekken en hebben gezamenlijk een FG benoemd. en Pro Helvetia (Zwitserland). In 2017 stelden de zes landelijke publieke Van elk van de zes cultuurfondsen wordt door de cultuur­fondsen gezamenlijk één aanspreekpunt FG een specifiek register gegevensbescherming Erfgoedplatform Kunsten ’92 in voor cross-sectorale vragen en initiatie- opgesteld waarin terug te vinden is welke per- ven. Dit is een vervolg op hun gezamenlijke soonsgegevens het fonds bewaart en met welk 2018 is door de Europese commissie uitgeroepen programma The Art of Impact uit de periode doel het deze gegevens verwerkt en of dat doel tot Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed. 2013-2016. Sinds maart 2017 vervult Lara Riga volgens de AVG proportioneel en gerechtvaardigd Een jaar waarin Europese landen aandacht in nauwe samenwerking met een vaste groep is. Dit register is een openbaar document en besteden aan de belangrijke rol die erfgoed fondsmedewerkers de rol van het aanspreek- wordt in 2018 door ieder cultuurfonds vastge- kan spelen in het cultureel diverse Europa. Het punt voor interdisciplinaire projecten. In overleg steld. Nederlandse thema voor dat jaar is Erfgoed met het projectteam, dat bestaat uit een verbindt, Europa inspireert. In 2017 hebben het vertegenwoordiging van elk fonds, adviseert zij Slecht Weer Fonds Erfgoedplatform van Kunsten’92, waarin het interdisciplinaire projecten over de bijdrage­ Het Slecht Weer Fonds (SWF) is een revolverend Mondriaan Fonds participeert en DutchCulture mogelijkheden bij de fondsen. In 2017 ontving fonds waaruit festivalorganisaties die een tekort een projectteam Europees Jaar van het Cultureel het aanspreekpunt 121 vragen om advies. hebben opgelopen als gevolg van onvoorziene Erfgoed samengesteld, dat samen met een De functie van aanspreekpunt interdisciplinaire weersomstandigheden een bijdrage kunnen groot aantal erfgoedorganisaties het themajaar projecten is tweeledig. Enerzijds treden de fond- krijgen. Festivals die een bijdrage krijgen, vormgeeft. Doel is onder meer internationale sen met het aanspreekpunt nog duidelijker naar betalen het geld later terug, als hun financiële kennisuitwisseling en Europese netwerkvorming buiten en benadrukken ze hun open houding ten positie weer voldoende is hersteld. Zo kunnen voor het erfgoedveld. Het Mondriaan Fonds opzichte van (potentiële) aanvragers. Anderzijds ook andere festivals weer gebruik maken van het bereidde in dat kader een bijdrage aan een pilot bevat deze functie een onderzoekend aspect: geld. voor. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en inzicht krijgen of interdisciplinaire aanvragen De regeling is in 2016 in het leven geroepen door Wetenschap is op Europees niveau betrokken voldoende terecht kunnen bij de fondsen. Het de toenmalige minister van Onderwijs, Cultuur en bij de organisatie van het Jaar. Op donderdag 21 aanspreekpunt monitort daarom de interdisci- Wetenschappen, Jet Bussemaker. Het is onder­ september vond een eerste bijeenkomst voor het plinaire projecten door na te gaan of zij daadwer- gebracht bij het Fonds Podiumkunsten maar Europese erfgoedjaar plaats bij de Rijksdienst kelijk een subsidieaanvraag bij een of meerdere staat open voor festivals uit alle sectoren. Er is voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort. Door fondsen doen en zo ja, of deze subsidieaanvra- 500.000 euro per jaar beschikbaar. Tot nu toe is middel van presentaties en interactieve sessies gen worden gehonoreerd. Indien geen subsidie- er geen beroep op de regeling gedaan. werden erfgoed- en andere culturele organisa- aanvraag is gedaan, wordt onderzocht waarom ties geïnformeerd over het programma en over de een project geen aanvraag heeft ingediend. Visual Arts Platform mogelijkheden om mee te doen. Men kreeg een Uit een inventarisatie onder de interdisciplinaire eerste blik op de website europeeserfgoedjaar. projecten die om advies vroegen bij het aan- Internationaal wisselt het Mondriaan Fonds nl, die inmiddels gereed is. Het Mondriaan Fonds spreekpunt, blijkt dat de persoonlijke benadering ervaring en deskundigheid uit en stemt het was bij deze gelegenheid aanwezig. door het aanspreekpunt een drempelverlagende activiteiten af binnen het Visual Arts Platform werking heeft. Ook wordt aangegeven dat het (VAP), een groep van acht Europese beeldende Marineke van der Reijden (hoofd cultureel aanspreekpunt vooral in de beginfase van een kunstfondsen die jaarlijks samenkomen. In 2017 erfgoed) heeft zitting in de programmaraad van project van meerwaarde is doordat het fungeert kwamen de directeuren van de fondsen in Kassel DutchCulture die gaat over de besteding van als ‘eerste hulp bij aanvragen’. Kennis over de bijeen en spraken daar over onder meer regio- budget aan projecten op het gebied van Gemeen- zes fondsen samen in één persoon wordt effici- nalisering, waarbij ook de regiomakelaars van schappelijk erfgoed. De programmaraad komt ënt genoemd. het fonds aan bod kwamen, het kunstenaars- tweemaal per jaar bijeen.

208 209 Fonds achter de schermen Fonds achter de schermen

werpen aan de orde zoals de jaarrekening, de Gijs Frieling, lid (benoeming 30-12-2011, Fonds achter de schermen visitatie van de cultuurfondsen in 2018, de herbenoemd tot 30-12-2019) ontwikkelingen rond het kunstenaarshonorarium Beeldend kunstenaar en het effectmetingsinstrumentarium van het nevenfuncties: Het Mondriaan Fonds telt 36 medewerkers, een moderne beeldende kunst geen automatisme Mondriaan Fonds. Tijdens een van de bijeenkom- - adviseur beeldende kunst Atelier bestuur, een raad van toezicht van vijf leden en meer is, blijft de stimulering voor de beeldende sten werd gesproken met de personeelsverte- Rijksbouwmeester het werkt met tachtig adviseurs. kunst van groot belang. Zoals de wetenschappers genwoordiging van het fonds. Ook keurden de - gastdocentschappen (Jan van Eyck academie, in voornoemd experiment met elektroden zal het leden de jaarrekening 2016 en de herziene begro- Rijksakademie) Raad van toezicht Mondriaan Fonds de beeldende kunst en haar ting 2017-2020 goed. Tijdens de bijeenkomst van - jurylid Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst ambassadeurs blijven steunen en stimuleren in 7 december 2017 heeft de raad van toezicht een 2015 Voorwoord het belang van de kunsten en ons erfgoed. interne zelfevaluatie uitgevoerd. In een recent wetenschapsartikel over het Kai van Hasselt, lid (benoeming 30-12-2011, menselijk brein werd beschreven dat weten- Namens de raad van toezicht, Los van de vijf bijeenkomsten woonde de herbenoemd in 2015 tot 01-07-2019) schappelijk is aangetoond dat de waardering van Annelies van der Pauw, voorzitter voorzitter van de raad een vergadering van de Mede-oprichter adviespraktijk Noha VOF, kunst kunstmatig te stimuleren is wanneer een personeelsvertegenwoordiging en bestuur bij. Ook Amsterdam specifiek deel van het brein wordt geprikkeld Algemeen maakte de voorzitter, samen met de directeur-­ - bestuurslid Young Stedelijk, jongerencirkel door elektroden. De stichting Mondriaan Fonds kent een raad bestuurder, kennis met Barbera Wolfensberger: Stedelijk Museum Amsterdam van toezicht-model met een bestuur en een de nieuwe directeur-generaal van de afdeling - bestuurslid Stichting Rotterdam-Maaskant Als publiek stimuleringsfonds voor beeldende raad van toezicht. De raad van toezicht bestaat Cultuur en Media bij het ministerie van OCW. kunst en cultureel erfgoed kan voor het statutair uit ten minste drie en maximaal zeven Met ingang van 2017 is Van Duyn Van der Geer Rudi Ekkart, lid (benoeming 1-04-2013, Mondriaan Fonds de waardering voor de kunst personen. De bevoegdheden, taken, werkwijze BV door de raad van toezicht als instellings­ herbenoemd in 2017 tot 1-04-2021) nooit genoeg worden vergroot. Het bevorderen en samenstelling van de raad van toezicht staan accountant aangesteld voor de controle van Oud-directeur Rijksbureau voor Kunsthistorische van ontwikkeling en presentatie van beeldende beschreven in een reglement dat te vinden is op de jaarrekeningen in de periode 2017-2020. De Documentatie, Den Haag kunst en erfgoed is immers een van de doel- de website van het fonds. penningmeester sprak in 2017 eenmaal apart met Emeritus hoogleraar ‘Methodologische aspecten stellingen van het fonds. Draagvlak creëren in de nieuwe accountant. van de kunsthistorische documentatie’, Universi- alle lagen van de bevolking voor het investeren In 2017 bestond de raad van toezicht uit vijf In 2017 bezochten de leden van de raad van teit Utrecht. Oud voorzitter ‘Commissie-Ekkart’ in kunst als basis voor de creatieve sector is leden. Samen vertegenwoordigen zij een toezicht verschillende door het fonds georgani- nevenfuncties: belangrijk, zeker waar het gaat om de besteding rijke kennis van het (internationale) veld van seerde activiteiten, zoals Prospects & Concepts, - lid van de Raad van Advies de Vereniging van publieke middelen. Het Mondriaan Fonds beeldende kunst en van cultureel erfgoed; de Biënnale van Venetië en de uitreiking van de Rembrandt draagt bij aan beeldende kunstenaars en musea van cultureel ondernemen; van financiën; van Prix de Rome. - voorzitter van de Begeleidingscommissie om vernieuwende activiteiten en projecten te juridische zaken en van corporate governance. In Museale Verwervingen Museumvereniging ontplooien. Zo krijgen kunstenaars de mogelijk­ 2017 heeft de raad van toezicht besloten dat de De raad van toezicht wordt gevormd door: - voorzitter van de Stichting P. en N. de Boer heden en een platform om hun kunst te pre- gelederen versterkt moesten worden met een lid - lid van de Raad van Toezicht van het Fries senteren zowel in Nederland als daarbuiten. En dat bijdraagt aan een nog steviger verbinding van Annelies van der Pauw, voorzitter (benoeming Museum en het Princessehof musea, erfgoedinstellingen, galeries, curatoren het Mondriaan Fonds met de samenleving. Per 30-12-2011, herbenoemd tot 30-12-2019) - bestuurslid van de Stichting Bosch Research en kunstcritici en particulieren die de beeldende 1 februari 2018 is daarom journalist en schrijver Partner bij advocatenkantoor Allen & Overy, and Conservation project kunst en het cultureel erfgoed in Nederland Noraly Beyer benoemd als lid van de raad van Amsterdam - bestuurslid van de Brantsen van de Zyp bevorderen kunnen op onze steun rekenen. toezicht. Minister Bussemaker heeft in 2017 Rudi nevenfuncties: Stichting Zoals Johan Cruijff een ambassadeur was voor Ekkart, wiens periode van vier jaar was verstre- - voorzitter raad van toezicht Universiteit - Voorzitter van de Uytenbogaert Stichting sportbeoefening door jong en oud zo hopen we ken, herbenoemd voor een periode van vier jaar Maastricht - Juryvoorzitter Nederlandse Portretprijs dat soortgelijke ambassadeurs voor de kunst als lid van de raad van toezicht. - bestuurslid van Akzo Art Foundation - Juryvoorzitter Oud Leidenprijs voor publicaties opstaan. Ambassadeurs van de kunst die jong - vice-voorzitter Institute for War & Peace over Leiden en omstreken en oud kunnen enthousiasmeren voor vele De raad van toezicht kwam in 2017 vijfmaal Reporting - Juryvoorzitter Frits Duparcprijs voor bijzondere kunstuitingen die in Nederland tot bijeen met het bestuur en één keer zonder het - lid board of trustees van Allen & Overy Global kunsthistorische scripties stand komen en kwamen en die wereldwijd op lof bestuur. Buiten de bijeenkomsten was regelma- Foundation - Voorzitter beoordelingscommissie museale en waardering kunnen rekenen. Het Mondriaan tig contact tussen het bestuur en de raad van - global co-head Corporate Social Responsibility onderzoeksbeurzen Vereniging Rembrandt Fonds hoopt de katalysator te zijn door met alle toezicht van het Mondriaan Fonds. Daarvan werd Allen & Overy - Gastconservator Rijksmuseum Twenthe voor kennisinstellingen voor de kunst en iedereen die een overzicht vastgesteld, met onderwerpen - bestuurslid Prinses Beatrix Spierfonds tentoonstelling Lief en Leed de kunst een warm hart toedraagt en daarmee waarover buiten de reguliere bijeenkomsten de waardering voor de kunst en het harde werken werd gecorrespondeerd. Annerie Vreugdenhil, penningmeester (benoe- Fondsbestuur van de makers verder te kunnen verhogen. Zo zijn Net als eerdere jaren stond één van de bijeen- ming 01-08-2012, herbenoemd tot 01-08-2020) we in 2017 Nederland ingetrokken om met name komsten in het teken van strategische reflectie. Chief Innovation Officer, ING Wholesale Banking Het fondsbestuur bestaat uit de directeur-be- op plekken waar het fonds minder bekend is kun- Ditmaal was oud-minister Jet Bussemaker als nevenfuncties: stuurder die is belast met het besturen van de stenaars te stimuleren gebruik te maken van de gast uitgenodigd om gezamenlijk te reflecteren - lid Advisory Board Rotterdam School of stichting. De directeur-bestuurder vertegen- vele (bijdrage-) mogelijkheden die het fonds hun op de relatie tussen politiek en kunst. Tijdens Management woordigt het fonds; is verantwoordelijk voor biedt. In een tijd waarin waardering en steun voor de overige vier bijeenkomsten kwamen onder- - lid Executive Advisory Board of Squirro de strategie; beheert en beschikt over het

210 211 Fonds achter de schermen Fonds achter de schermen

vermogen; en is verantwoordelijk voor de leiding Bij de beloning volgt het Mondriaan Fonds de Sandra Nicolai te maken hebben (een expositie bijvoorbeeld), van het fondsbureau. De directeur-bestuurder BBRA-schalen van de rijksoverheid. Deze gelden projectmedewerker (0,84 fte) waaraan iedereen kan deelnemen. Medewerkers legt hierover verantwoording af aan de raad van voor een 36-urige werkweek. Het fonds heeft een Kryštof Noteboom wordt ook de gelegenheid geboden naar fonds­ toezicht en verschaft de informatie die daarvoor 38-urige werkweek. medewerker administratie/automatisering (1 fte) bijeenkomsten te gaan zoals de opening van de benodigd is. Het bestuur stelt onder andere de Marineke van der Reijden Prix de Rome of die van Prospects & Concepts. volgende plannen op en herziet deze zo nodig: Per 31 december 2017 werkten bij het Mondriaan hoofd cultureel erfgoed (0,84 fte) Om te stimuleren dat medewerkers kunst en een beleidsplan voor een periode van vier jaar; Fonds: Haco de Ridder cultuur bezoeken kan een werknemer bij een een jaarlijkse begroting met toelichting; een M’hamed Azzouz senior projectmedewerker relaties buitenland volledig dienstverband twee keer per jaar jaarplan; subisidiereglementen; en een adequaat medewerker huishoudelijke dienst (0,86 fte) (0,95 fte) kaarten en reiskosten declareren voor tentoon- risicobeheersing- en controlesysteem. Het Mada Bakarbessy Florence Riel stellingsbezoek in Nederland binnen het eigen fondsbestuur beslist over het toekennen van medewerker administratie (0,84 fte) medewerker administratie (0,84 fte) werkgebied. Daarnaast heeft iedereen recht op (financiële) bijdragen en wordt hierbij geadvi- Lisa van Beek Wilma Sütö een Museumkaart. Ook geven afdelingen met seerd door experts: de adviseurs van het fonds. medewerker administratie (0,84 fte) redacteur communicatie (0,63 fte) regelmaat lunchpresentaties over bijzondere De bevoegdheden, taken en werkwijze van het Mirjam Beerman Caroline Soons activiteiten van de betreffende afdeling. bestuur staan beschreven in de statuten, te senior projectmedewerker relaties binnenland senior medewerker communicatie (0,84 fte) vinden op de website van het fonds (mondriaan- (0,84 fte) Steven van Teeseling Het ziekteverzuim was in 2017 4,1 procent. Het fonds.nl/over-het-fonds/protocollen). Linda-Ellen Boateng hoofd innovatie en verbinding (0,84 fte) Mondriaan Fonds probeert ziekteverzuim zoveel medewerker administratie (0,84 fte) Edgar Tepe mogelijk te voorkomen. Zo organiseert de leiding­ Het fondsbestuur wordt sinds 2012 gevormd door: Alexander van Campen hoofd financiën (1 fte) gevende een gesprek met een werknemer als Birgit Donker, daarvoor onder meer kunst­ medewerker interne en huishoudelijke dienst Marijn Veenhuijzen deze zich binnen twaalf maanden driemaal heeft redacteur NRC Handelsblad en hoofdredacteur (0,84 fte) projectmedewerker (0,84 fte) ziekgemeld. Als zo’n frequent ziekteverzuim van deze krant. Ruud den Hollander Bas Visser werk gerelateerd is past het fonds, waar moge- Nevenfuncties in 2017 waren: medewerker financiën (0,84 fte) medewerker receptie (0,84 fte) lijk, de werkplek en arbeidsomstandigheden aan. - voorzitter Stichting Lux et Libertas van Liesbeth Enzer Joost Vrieler Ook een cursus kan ziekteverzuim voorkomen. NRC Handelsblad medewerker administratie (1 fte) hoofd bureau (0,84 fte) De preventiemedewerker bekijkt regelmatig of - lid adviesraad NTR, Kamer Kunst & Cultuur Liesbeth Filius Thomas van der Zel de bureaus, stoelen en computers nog goed zijn - directeur Koninklijke Hollandse Maatschappij medewerker automatisering (0,84 fte) coördinator facilitair (0,84 fte) ingesteld. Uit een inventarisatie van ideeën bij der Wetenschappen Bart Fuijkschot fondsmedewerkers is gebleken dat er behoefte - jurylid Vlaams-Nederlandse Journalistenbeurs senior medewerker financiën (0,95 fte) Personeelsbeleid is aan zit/sta-tafels. Omdat inmiddels blijkt hoe van de Vlaamse en Nederlandse overheid Lotte Hemelrijk ongezond zitten is, biedt het Mondriaan Fonds projectmedewerker (0,84 fte) Het Mondriaan Fonds hecht aan een goed per- iedereen zo’n werktafel aan. Tijdens ziekte wordt Minister Bussemaker heeft in 2017 Birgit Donker, Douke IJsselstein soneelsbeleid. Het beoogt betrokkenheid van regelmatig contact gezocht met de zieke. Anders wier periode van vijf jaar was verstreken, senior projectmedewerker (0,84 fte) medewerkers te optimaliseren door onder meer dan wettelijk voorgeschreven wordt tijdens het herbenoemd voor een periode van vijf jaar als Sanne Jansen intensieve informatievoorziening en door bijscho- eerste ziektejaar honderd procent van het salaris directeur-­bestuurder. projectmedewerker (0,84 fte) ling en doorgroeikansen binnen de organisatie uitbetaald. Mocht onverhoopt het verzuim langer Mayke Jongsma te verzorgen. Iedere week stuurt de directeur-­ dan één jaar duren, wordt 85 procent van het Wet Normering Topinkomens senior projectmedewerker (0,84 fte) bestuurder een nieuwsbrief met voor het fonds salaris uitbetaald. Dewy Karsten Schüler relevante informatie. In het geregelde overleg met Binnen het Mondriaan Fonds zijn als topfunctio- projectmedewerker (1 fte) de personeelsvertegenwoordiging (pvt) worden Om het functioneren van medewerkers eens per narissen aangemerkt de raad van toezichtleden Wouter Koelman onderwerpen besproken die de hele organisatie jaar goed te kunnen beoordelen en bovendien en de directeur-bestuurder. De bezoldiging van hoofd bureau (0,84 fte) aangaan, zoals de beoordelingscyclus, de opzet hun potentie optimaal te laten groeien, hanteert deze personen valt binnen het kader dat door Christine Lindo van en het vervolg op het medewerkersonderzoek het Mondriaan Fonds een samenhangende syste- de Wet Normering Topinkomens en de regeling adjunct-directeur (1 fte) en de mogelijkheid voor bijscholing. Daarnaast matiek voor het functioneren van medewerkers. nr. 538765 (10382) van de minister van OCW ten Sarah Malko is er geregeld het algemeen personeelsoverleg, Dit systeem bestaat uit een cyclus van plan- aanzien van bezoldigingsmaximum voor top­ bestuurssecretaris (0,84 fte) waar het bestuur alle medewerkers informeert nings-, voortgangs- en beoordelingsgesprekken. functionarissen is voorgeschreven. Betty Man en om inbreng vraagt. De directeur-bestuurder Tijdens deze gesprekken komen de taken van Voor 2017 is door de minister van OCW het bezoldi- medewerker communicatie (0,84 fte) vroeg in de zomer alle medewerkers middels een de medewerkers aan de orde, hoe die worden gingsmaximum voor topfunctionarissen Cultuur- Ingrid Mokiem brief haar te informeren over wat ze goed vinden uitgevoerd en de bijdrage die medewerkers leve- fondsen Categorie B op 150.000 euro bepaald. medewerker receptie (1 fte) werken bij het fonds en wat nog beter kan. Het ren aan de zichtbaarheid van beeldende kunst Philip Montnor leidde tot bijna dertig brieven met constructieve en erfgoed. Met het managementteam is onder Medewerkers projectmedewerker (0,84 fte) voorstellen, variërend van zeer praktisch tot meer begeleiding van een externe deskundige een Carmen Muskee filosofisch, die vrijwel alle worden opgevolgd. gezamenlijke benadering van deze systematiek Het aantal medewerkers per 31 december medewerker administratie/communicatie Tevens had in 2017 een medewerkersonderzoek ontwikkeld. 2017 bedroeg 31,3 fte. In 2017 zijn vier nieuwe (0,84 fte) plaats, waarover hieronder meer. mede­werkers aangenomen; drie medewerkers Jelle Nagelkerken Regelmatig worden zogeheten ‘mini-fonds uitjes’ Het Mondriaan Fonds hanteert een actief (bij-) verlieten het fonds. senior medewerker administratie (0,84 fte) georganiseerd naar plekken die met het werk scholings­beleid voor zijn medewerkers. Zo namen

212 213 Fonds achter de schermen Fonds achter de schermen

alle medewerkers deel aan een zogeheten PEP-­ zijn er aandachtspunten op het gebied van de omstandighedenbeleid. De preventiemedewer- selectiecommissie. Bij de samenstelling van de cursus, voor een betere balans tussen werkpassie interne communicatie en de werkdruk. In 2018 ker heeft bovendien samen met de medewerker adviescommissies en van de selectiecommissie en werkdruk. De training werd gegeven door worden de verbeterpunten in samenwerking met automatisering de risicoanalyse bedrijfsvoering wordt een functieprofiel gehanteerd, waarbij Schouten & Nelissen. In 2018 heeft een terug- de pvt en medewerkers verder opgepakt. aangevuld, onder meer op het gebied van onder meer deskundigheid en culturele sensiti- komdag plaats. Daarnaast werden op individuele stroomstoring. Verder voert hij zo vaak als nodig viteit een rol spelen. De adviseurs ondertekenen basis cursussen en coachingstrajecten gevolgd, Het Mondriaan Fonds heeft een medezeggen- is, maar in ieder geval halfjaarlijks, een werk- een protocol, onder meer om (de schijn van) onder meer op het gebied van leidinggeven, van de schapsorgaan in de vorm van een gekozen per- plekonderzoek bij de medewerkers. In het kader belangenverstrengeling te voorkomen. Engelse taal en van timemanagement. soneelsvertegenwoordiging (pvt). Deze bestond van het risicobeheer heeft het hoofd financiën in in 2017 uit vier medewerkers, afkomstig uit ver- 2017 voor het vijfde achtereenvolgende jaar een Eind 2017 vond een sollicitatieronde plaats voor In 2015 zijn twee regelingen voor medewerkers schillende geledingen van de organisatie. De pvt risico-inventarisatie uitgevoerd. Ook heeft de de poule van adviseurs. De werving voor nieuwe met een langdurig arbeidsverleden geïntrodu- kwam in 2017 vijfmaal bijeen met de directeur-­ afdeling ICT een risicoanalyse uitgevoerd. Waar adviseurs geschiedde net als eerdere jaren via ceerd. Met het levensloopverlof wordt de moge- bestuurder en de adjunct-directeur. Eenmaal opportuun wordt de informatie uit deze analyses advertenties in (regionale) media en via een lijkheid geboden voor bijzondere omstandighe- was de voorzitter van de raad van toezicht gedeeld met de rest van de organisatie. gerichte benadering van netwerken, onder meer den onbetaald verlof op te nemen. Werknemers daarbij aanwezig. Er is over uiteenlopende per- binnen het kunstvakonderwijs en organisaties die al geruime tijd werken kunnen baat hebben soneelskwesties gesproken, zoals bijscholing, Risicobeheer Mondriaan Fonds als Binoq Atana. De selectiecommissie heeft 280 bij een time out. Ook kan een bijzonder verlof arbo-beleid, medewerkersonderzoek, intranet en sollicitatiebrieven beoordeeld. Met vijftig kan- voor bijvoorbeeld een studie worden opgenomen. de plannings- en beoordelingscyclus. Het verslag De risico’s zijn voor zo ver mogelijk geïnventari- didaten is een gesprek gevoerd. Zevenentwintig De 80-90-100-regeling houdt in dat oudere werk- van de bijeenkomsten werd telkens na afloop aan seerd en er zijn adequate beheersmaatregelen adviseurs zijn niet voor herbenoeming voorge- nemers afspraken kunnen maken over vermin- alle fondsmedewerkers in pvt-nieuwsflitsen op genomen zoals veiligheidsprotocollen en een dragen, omdat ze het einde van de benoemings­ dering van de arbeidsduur met maximaal twintig intranet gezet. In 2017 koos de organisatie voor back up procedure. Waar nodig zijn uit voorzorg termijn hadden bereikt. procent. Ze blijven dus minimaal tachtig procent een jaarthema binnen de activiteiten van de pvt: afgewogen reserves gevormd. Voor de overige Eind 2017 zijn 31 nieuwe leden voorgedragen voor van de huidige arbeidsduur werken. Ze behouden culturele pluriformiteit. De pvt nodigde experts risico’s zoals arbeidsongeschiktheid van het een benoeming. Bij haar keuze heeft de commis- daarbij negentig procent van het salaris en hon- uit een presentatie te geven over dit thema, om personeel zijn verzekeringen afgesloten. sie in de eerste plaats gelet op expertise. Daar- derd procent pensioenopbouw over hun laatste zo de interne aandacht voor dit onderwerp te In verband met de voorwaardelijke vordering op naast was er aandacht voor kandidaten met een salaris voordat ze aan de regeling deelnamen. bevorderen en nieuwe perspectieven op de werk- OCW monitort het Mondriaan Fonds de liquiditeit cultureel diverse achtergrond én voor adviseurs Deze regeling kan het voor oudere werknemers praktijk te verankeren. Jaarthema’s voor 2018 intensief. De liquiditeitsbegroting wordt regel- uit de regio. Van de nieuwe benoemingen heeft makkelijker maken hun werkzaamheden vol te zijn duurzaamheid en het nieuwe werken. matig met de directie en de raad van toezicht een derde een cultureel diverse achtergrond. Elf houden tot hun pensioen ingaat. Van deze rege- Sinds enkele jaren is in overleg met de pvt een besproken. Het ministerie wordt ingelicht zodra van de eenendertig nieuwe adviseurs komen uit ling is nog geen gebruik gemaakt. externe vertrouwenspersoon aangesteld. Mede- de liquiditeit zich zodanig ontwikkelt dat de vor- de regio. werkers kunnen bij deze vertrouwenspersoon dering mogelijk moet worden ingeroepen. Uit deze poule worden verschillende vaste en Sinds 2016 stimuleert het Mondriaan Fonds de terecht mochten ze vragen of klachten hebben Jaarlijks maakt het hoofd financiën een finan- flexibele commissies samengesteld. De com- medewerkers actief een werkstage buiten de over de organisatie. Ook kan de vertrouwens- ciële risicoanalyse die met de directie en raad missies zijn samengesteld uit leden die vanuit eigen directe werkpraktijk te volgen, met het oog persoon de directeur-bestuurder en de meest van toezicht wordt besproken. Ook het hoofd de praktijk als onder meer beeldend kunstenaar, op het vergroten van nieuwe perspectieven. Het betrokken leidinggevende ten aanzien van het facilitair maakt een jaarlijkse analyse van de vei- beschouwer, curator, conservator of weten- afgelopen jaar hebben drie medewerkers hier beleid op het terrein van ongewenst gedrag ligheid van de ICT en bespreekt dit eveneens met schapper algemeen deskundig zijn en tevens gebruik van gemaakt en liepen een werkstage gevraagd en ongevraagd adviseren. Tevens is een de directie en betrokken medewerkers. specialistische kennis hebben. Voor het cultureel bij het ministerie van Buitenlandse Zaken, het klachtencommissie werkzaam, waarin mede- Daarnaast heeft het Mondriaan Fonds een actieve erfgoed betreft het: (kunst)geschiedenis, volks- ministerie van OCW en Everyday Africa. werkers van het fonds en een lid van de raad BHV die jaarlijks een bijscholingscursus volgt. cultuur/folklore, immaterieel erfgoed, erfgoed Tot slot liep in 2017 een student kunstgeschiede- voor toezicht, Kai van Hasselt, zitting hebben. minderheden, archiefexpertise, natuurhistorie, nis stage bij de communicatie-afdeling van het In 2017 is deze commissie niet geraadpleegd en Adviseurs volkenkunde, publieksbereik, educatie, commu- Mondriaan Fonds, waar zij uitvoerende ervaring werden geen klachten ingediend. In lijn met nati- nicatie en reflectie. opdeed. onaal overheidsbeleid is sinds enkele jaren het Bij de beoordeling van de aanvragen is het advies Commissies reflecteren aan het einde van iedere onderwerp ‘ongewenste omgangsvormen’ vast van onafhankelijke adviseurs doorslaggevend. Zij vergadering op de manier waarop de criteria Onderzoeksbureau Duo Market Research voerde onderwerp tijdens de functioneringsgesprekken. worden geselecteerd op basis van deskundigheid zijn toegepast tijdens de vergadering en andere eind 2017 een medewerkersonderzoek uit om Tijdens deze gesprekken wordt de vraag gesteld: en ze functioneren in commissies. zaken die opvielen. Dit wordt voorgelegd aan de de tevredenheid, betrokkenheid en motivatie te Heb jij of hebben jouw collega’s last van onge- De adviseurs worden geworven via een openbare directeur-bestuurder. peilen en wat de verbeterpunten zijn vanuit het wenst gedrag op de werkvloer? oproep, die in het hele land actief wordt ver- perspectief van de medewerkers. De respons spreid, onder meer via lokale media. Bovendien De commissieleden van het Mondriaan Fonds per was groot: 97 procent heeft meegewerkt aan Het fonds heeft een preventiemedewerker, hebben de in 2017 ingestelde regiomakelaars 31 december 2017 waren: dit onderzoek. De resultaten laten zien dat de in de persoon van de medewerker interne en potentiële kandidaten op de vacature gewezen, medewerkers zeer tevreden zijn met hun werk en huishoudelijke dienst, die verantwoordelijk is wat leidde tot beduidend meer kandidaten buiten Voorzitters met het Mondriaan Fonds als werkgever – zeker voor de uitvoering van een risico-inventarisatie, de randstad. Hester Alberingk Thijm ook in verhouding tot soortgelijke organisaties. bijvoorbeeld op het punt van brandveiligheid. Op deze wijze wil het fonds de openheid zo groot Jelle Bouwhuis (plaatsvervangend voorzitter) Zij voelen zich zeer betrokken bij het fonds als Hij legt knelpunten van de risico-inventarisatie mogelijk maken: iedereen kan zich aanmelden. Laurie Cluitmans geheel en zijn tevreden over de inhoud van het en evaluatie voor aan de directie. Daarnaast De adviseurs worden aangesteld door de Annet Dekker werk. Ondanks de hoge mate van tevredenheid, adviseert hij de directie over een goed arbeids- directeur-bestuurder op voordracht van een Hanne Hagenaars

214 215 Fonds achter de schermen Financiën

Frank Koolen (plaatsvervangend voorzitter) Jennifer Tee Liane van der Linden Hilde Teerlinck Financiën Marga van Mechelen Marjan Teeuwen Charlotte van Rappard-Boon Anja Tollenaar Esther Vossen (plaatsvervangend voorzitter) Yvonne Twisk Exploitatieresultaat Financiële positie Katja Weitering Vincent van Velsen Maria Verstappen Activiteitenlasten Het eigen vermogen bedraagt Adviseurs Esther Vossen Het bedrag aan verleende bijdragen in per 31 december 2017 € 15.654.448, Wafae Ahalouch el Keriasti Martin van Vreden het verslagjaar is € 23.621.142. De overige bestaande uit: Hester Alberdingk Thijm Alex de Vries activiteiten zoals de Prix de Rome en Prospects & Algemene reserve € 2.788.249 Stephanie Archangel Julia Vytopil Concepts bedragen € 837.944. Aan programma’s Bestemmingsreserve € 6.782.516 Mounira Al Solh Arend-Jan Weijsters en projecten waarvoor aparte projectsubsidies Bestemmingsfonds OCW € 6.083.683 Atousa Bandeh Ghiasabadi Katja Weitering zijn ontvangen is € 2.568.983 besteed. De Delphine Bedel Ieteke Witteveen totale activiteitenlasten komen hiermee De algemene reserve van € 2.788.249 zijnde Lorenzo Benedetti Zahira Zaandam op € 27.028.070. Hiervan wordt € 4.436.652 9 procent van de gemiddelde jaaromzet wordt Frédérique Bergholtz Arnisa Zeqo verrekend met de bestemmingsreserves. aangehouden om de risico’s zoals beschreven Miriam Bestebreurtje Annet Zondervan in de paragraaf over het risicobeheer van het Aspha Bijnaar Christiaan Zwanikken Apparaatskosten Mondriaan Fonds af te dekken. Het ministerie Sara Blokland Onder apparaatskosten wordt verstaan alle heeft in de vaststellingsbrief 2013-2016 ref. Jelle Bouwhuis Selectiecommissie uitgaven voor personeel en materieel die nodig 1175435 gesteld dat het zich kan vinden in het Lonnie van Brummelen Eelco van der Lingen (voorzitter) zijn om de organisatie te doen functioneren. voorgestelde streefpercentage. De algemene Vera Carasso Norah Karrouche In 2017 is € 3.331.423 aan apparaatskosten reserve dient ook als gedeeltelijke buffer voor de Laurie Cluitmans Clayde Menso uitgegeven. Hiervan is € 416.738 aan de voorwaardelijke vordering op OCW. Annet Dekker Jean Bernard Koeman programma’s en projecten doorberekend. De bestemmingsreserves zijn met grote Paul Devens Mirjam Westen zorgvuldigheid gevormd voor activiteiten die Katja Diallo in de periode 2013-2016 in gang gezet zijn, Peter van den Doel maar nog niet tot volledige afronding zijn Arjon Dunnewind gekomen. Een voorbeeld is € 600.000 die het Zippora Elders ministerie van OCW eind 2016 voor 2017 heeft Maarten Vanden Eynde toegekend voor het Experimenteerreglement Christian Ernsten kunstenaarshonorarium. In de loop van 2017-2020 Jacqueline Grandjean zullen de bestemmingsreserves uitgegeven zijn. Hanne Hagenaars In brief 1258471 heeft het ministerie van OCW Niek Hendrix voor de periode 2017-2020 jaarlijks € 399.000 Mirjam Hoijtink bestemd uit het Bestemmingsfonds OCW voor Michael Huijser het tijdelijke programma Talentontwikkeling. David Jablonowski Voor de jaren 2018-2020 dient nog rekening Henri Jacobs gehouden te worden met een onttrekking van Yasmijn Jarram € 1.197.000. Patricia Kaersenhout Hester Keijser Hanneke Kik Frank Koolen Ella Kok-Majewska Karen Lancel Imara Limon Liane van der Linden Margit Lukács Marga van Mechelen Kianoosh Motallebi Ahmet Polat Niels Post Charlotte van Rappard-Boon André van Schie Lydia Schouten Renée Steenbergen

216 217 Continuïteit van het beleid

Continuïteit van het beleid

In dit eerste jaar van de cultuurperiode 2017- Ook met tijdelijke middelen is in 2017 het Meer weten over jaarcijfers en alle projecten 2020 heeft het Mondriaan Fonds invulling gege- Experimenteer­reglement voor kunstenaars­ en activiteiten die in 2017 een bijdrage hebben ven aan zijn missie. Die is immers het bevorderen honoraria in het leven geroepen. Zoals elders in ontvangen? Zie de website van de ontwikkeling en de zichtbaarheid van dit verslag beschreven, compenseert dit regle- mondriaanfonds.nl/leestafel een veerkrachtige, vernieuwende en verrijkende ment gedeeltelijk het honorarium voor beeldend sector van beeldende kunst en van cultureel erf- kunstenaars, op voorwaarde dat de aanvragende goed. Het Mondriaan Fonds koos aan het begin instelling de richtlijn voor kunstenaarshonoraria van deze beleidsperiode voor twee accenten: toepast. Deze richtlijn is van groot belang voor ontwikkeling en verbinding. Ook de komende de positie van kunstenaars en daarmee het beel- jaren zullen dit de ijkpunten zijn. dende kunstenveld. De instandhouding is helaas precair. Instellingen, met name de kleinere, heb- Ontwikkeling betekent het verkennen van nieuwe ben moeite het voor honoraria benodigde geld te wegen of juist het vervolgen van ingeslagen vinden, zo blijkt uit geluiden uit het veld. relevante paden. Onder ontwikkeling verstaat Op kortere termijn, met ingang van 2019, is het fonds talentontwikkeling (en die houdt nooit daarom in ieder geval continuering van het op, kent geen leeftijd). Maar ook het aangaan experimenteer­reglement urgent. Op langere ter- van het experiment. Onderzoek is nadrukkelijk mijn is nodig dat een ‘nieuw normaal’ gaat gelden onderdeel hiervan, ter verdieping van de praktijk waarbij het vanzelfsprekend is dat instellingen van kunstenaar en van (erfgoed) instellingen. Ook kunstenaars naar behoren betalen voor hun collectieverrijking, via onder meer aankoop en werk. De bedragen die hiervoor nodig zijn zouden digitalisering, hoort bij ontwikkeling. moeten worden meegenomen in de begroting Onder verbinding schaart het fonds het presen- van die instellingen. Ook op langere termijn, na teren van kunst en erfgoed op een manier die afloop van deze cultuurplanperiode, zou het het publiek actief betrekt. Daarbij gaat het niet tijdelijke extra geld voor talent­ontwikkeling en zozeer om een groot, maar altijd een passend aankopen structureel moeten worden. publiek. Daarom blijft het fonds bij iedere aanvraag een presentatieplan vragen, waarin aanvragers duidelijk maken hoe een aankoop, werkbijdrage, project of de samenwerking op inspirerende wijze zichtbaar wordt gemaakt voor een passend publiek. Voor het creëren van draagvlak is het immers noodzaak dat burgers zien wat wordt mogelijk gemaakt mede namens hen; dat ze in feite mini-mecenas zijn. Of het nu gaat om een museale aankoop, een expositie, een werkperiode, een opdracht aan een kunste- naar of een beurs.

In 2013 heeft een grote bezuiniging plaatsgehad. De gevolgen daarvan zijn steeds meer voelbaar. De afgelopen jaren heeft het Mondriaan Fonds met name aandacht gevraagd voor het feit dat de beschikbare middelen voor talentontwikkeling en zijn budget voor aankopen van musea en andere erfgoedinstellingen te krap zijn. Op talent werd in 2013 veertig procent bezuinigd. Het budget voor aankopen werd gehalveerd. Met tijdelijke extra middelen die het ministerie uittrok zijn deze tekorten opgevangen, maar een structurele oplossing ontbreekt nog.

218 219 Colofon

Tekst: Mondriaan Fonds Interviews: Wilma Sütö Eindredactie: Caroline Soons Beeld: aanvragers, Ernst van Deursen (portretten), tenzij anders vermeld Ontwerp: 75B Drukker: NPN Drukkers, Breda

©Mondriaan Fonds, maart 2018

Aan de inhoud van deze tekst kunnen geen rechten worden ontleend. Het Mondriaan Fonds heeft zich ingespannen aan alle auteursrechtelijke verplichtingen te voldoen. Voor zover iemand echter meent alsnog rechthebbende te zijn, kan deze zich tot het Mondriaan Fonds wenden. Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij en CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam. ©c/o Pictoright Amsterdam 2018

Mondriaan Fonds Postbus 773 1000 AT 020 5231523 [email protected] www.mondriaanfonds.nl twitter.com/mondriaanfonds facebook.com/mondriaanfonds instagram.com/mondriaanfonds linkedin.com/company/mondriaan-fonds

Beeld cover: Poëziealbum >pagina 13 Prix de Rome >pagina 20 Prospects & Concepts >pagina 52

Beeld achterflap: Canon van Nederland >pagina 17 Maria Roosen >pagina 132 Jennifer Tee >pagina 144 Breaking Habits >pagina 205 222 223