Marie-Antoinettebritney Anno 1770 De Dardennes Fysieke Fictie Beeld

Home , Keling, Squaw

Marie-Antoinette Britney anno 1770 De Dardennes fysieke fictie Beeld voor Beeld tussen documentaire en antropologie Suriname ‘Het is pionieren hier’ Boekverfilming Breakfast on Pluto Leve de zomer! Vier keer zonnebrand

Jaargang 38 ¤ 4,90 juni/juli 2006 nummer 5 De hoofdredacteur Inhoudnhoud Verwarrende 10 tijden The Wayward Cloud ‘Rembrandt: All His Paintings’, onder 10 Verschrikkelijk grappig die naam prijst de Beurs van Berlage in Amsterdam de tentoonstelling aan die op Vier pijnlijke zomertips 7 juli wordt geopend. Alle schilderijen? 14 Zonnebrand Jazeker. Het blijkt te gaan om op ware grootte afgedrukte reproducties, die 14 Marie-Antoinette worden geprint in high definition. Het zijn 16 Britney anno 1770 verwarrende tijden. Want werden in principe ook niet de wereldkampioenschap- Filmcultuur in Suriname pen voetbal aangegrepen om high defini- 18 ‘Het is pionieren hier’ tion-televisie te promoten? In de meeste landen wordt het voetbal in HD vertoond. Beeld voor Beeld Festival Maar Nederland loopt behoorlijk ach- 22 ‘Scheidslijn tussen visuele antropologie ter. De NOS liet weten het voetbal nog 16 en documentaire onzin’ gewoon op het 4:3-formaat uit te zenden, de afmetingen van die goede, oude tele- De methode Dardenne visie. Als het zou uitzenden in breedbeeld 24 Fysieke fictie (16:9) was dat zo zielig voor de mensen die geen breedbeeldtelevisie hebben. Van De gotcha!-film high definition repten ze niet. Over vier 26 Films met een schokkende wending jaar misschien? Sommige filmtheaters doen al lang iets 32 Interview Willem Capteyn soortgelijks als de Beurs van Berlage. 29 Dramatheorie vanuit tonale muziek Oude klassiekers worden bijvoorbeeld niet meer als film op het doek gepro- De toekomst van de bioscoop jecteerd, maar vanaf een dvd. Omdat 30 E-mailcorrespondentie tussen twee redacteuren filmkopieën van klassiekers schaars zijn of kapot gedraaid is het beter om de film De filmverboeking, deel 2 vanaf dvd te vertonen, is het argument. 32 Dienend versus literair schrijven Voor de dvd zijn vaak betere kopieën 35 gebruikt, meestal nog gerestaureerd IFFR op Holland Festival ook, en het verlies aan beeldkwaliteit 35 Rotterdam in Amsterdam door projectie via een beamer wordt dus gecompenseerd door de afwezigheid van The Big Sleep kabels, regen en springers. Het naar de 36 In Memoriam bioscoop gaan om een filmervaring op te doen is al bijna verleden tijd – zie ook Boekverfilming de discussie tussen Skrien-redacteuren 38 Breakfast on Pluto Frank de Neeve en Rebecca Breuer op 36 pagina 30. Net zoals je niet meer over Dagboek de wereld hoeft te reizen om alle Rem- 43 Sacha Polak brandts te zien, hoef je niet meer je huis uit voor filmklassiekers. Waarom een

dvd-vertoning van Fritz Lang in een film- 4 oogzweet, flashback 5 werk in uitvoering 6 festivals rotterdam chronicles schatten uit het filmmuseum huis gaan kijken als je dat ook thuis kunt 8 9 doen? Het zijn verwarrende tijden. 46 in première 47 internet 48 boeken 49 dvd's 54 ten slotte André Waardenburg 38

Hoofdredactie Niels Bakker, Mathilde Vormgeving Abonnementen Deze publicatie werd mede moge- Skrien André Waardenburg van Beekhuizen, Hans Arnoud Beekman Skrien verschijnt tienmaal lijk ge maakt door een bijdrage van Jaargang 38 Beerekamp, Gerthein Justine van Heusden per jaar. het ministerie van OC&W. Niets Eindredactie Boersma, Peter Bosma, - Jaarabonnement ¤ 47,50 Nummer 5 John Koning uit deze uitgave mag worden Mark Mallon, Kees Driessen, Jochem Bosselaar, - Studenten, CJP & 65+ ¤ 38,50 verveelvoudigd en/of openbaar Juni/juli 2006 Zakelijke leiding Nicole Santé Ad van Dam, Jan Pieter - Instellingen ¤ 60,00 gemaakt zon der voorafgaande ISSN 0166 1787 Eric Ravestijn Ekker, Paul van de Graaf, - Buiten Nederland en België schriftelijke toe stem ming van de Redactie e [email protected] Uitgave Nana Jongerden, Wendy ¤ 60,00 be trok ken auteurs. Rebecca Breuer, Koops, Harry Peters, Stichting Skrien Advertenties & sponsoring Kees Driessen, Gerlinda Sacha Polak, Richtje Abonnementsbeheer Barentszstraat 28 Heywegen, Laurens van Reinsma, Sanne Veerman, Ingrid Donsu Adreswijziging, opzegging en Skrien heeft getracht de 1013 NS Laake, Saskia Legein, Paul van Yperen, e [email protected] vragen over uw abonnement: recht hebbenden van het Amsterdam beeld materiaal te achterhalen. Frank de Neeve Gertjan Zuilhof Bureaumedewerker i www.aboland.nl, knop contact t 020 6893831 t 0251 31 39 39 Wie desondanks meent beeld- Virendra Giebel f 020 6890438 Medewerkers Fotografie Opzeggen: tot een maand voor recht te kunnen doen gelden, e [email protected] Beatrijs van Agt (redactie Bob Bronshoff Druk het verstrijken van de wordt verzocht contact op te i www.skrien.nl Dagboek), Bastiaan Anink, Kris Dewitte De Longte, Dordrecht abonnementsperiode nemen met de redactie.

juni 2006 Skrien 3 Spuistraat 210 Amsterdam, 13 mei 2006, 15.30 uur De getuige, een van tien nieuwe afleveringen van de reeks KORT!, is een actueel drama over het Nederlandse rechts- systeem en de betrouwbaar- heid van getuigenissen. Een getuige van een moord probeert zich de dader te herin- neren. Ze wijst een man aan, maar is hij ook de dader? Op de foto neemt regisseur Erik de Bruyn – die nog steeds bezig is met de financiering van Nadine, wat de langver- wachte opvolger moet worden van zijn succesvolle speelfilmdebuut Wilde mossels – een scène door met hoofd- Tideland rolspeelster Anniek Pheifer (de naïeve verpleegster in Jis- Mathilde van Beekhuizen kefet). Zij is verdwaald in het & Richtje Reinsma Bungehuis van de Letterenfa- Met het zweet nog op de ogen culteit van de Universiteit van maken Richtje Reinsma en een Amsterdam, waar de recht- steeds wisselende compagnon bank is gesitueerd. Rechts is direct na het consumeren van een recente of recent vertoonde nog net de steadicam te zien, film een afbeelding. waarmee Pheifer gevolgd wordt door het doolhof. KORT! is een initiatief van de NPS en het Nederlands Fonds voor de Film, met steun van het Stimuleringsfonds Neder- landse Culturele Omroep- producties en het CoBO Flashback Fonds, om de productie van de Nederlandse korte fictie- Dit keer wordt voor Skrien 97 Skrien 172 Skrien 202 film te stimuleren. De nieuwe één keer niet 5, 10, mei/juni 1980 juni/juli 1990 juni/juli 1995 KORT!-reeks gaat eind sep- 15, 20, 25, 30 of 35 Als verlaat eerbetoon Twintig jaar geleden In Skrien 202 sprak tember in première op het aan Gerard Reve, die debuteerde de Franse Hans Beerekamp Nederlands Film Festival, jaar teruggebladerd helaas zelf nooit een filmcriticus Olivier samen met collega- wordt uitgezonden door de in Skrien, maar 11, scenario schreef, aan- Assayas als regisseur recensenten over het NPS en is bovendien te zien 16 en 26 jaar. Zo dacht voor de mening met Désordre. In 1990 vak dat hij uitoefende op www.cinema.nl/kortefilm. passen de onlangs van Hein Verkerk over kwam de opvolger voordat hij televisiecri- Het is de bedoeling dat De overleden Gerard Lieve Jongens, de film L’enfant de l’hiver in de ticus werd. Zijn analyse getuige ook als voorfilm in de die Paul de Lussanet bioscoop. Naar aanvan de stand van zaken bioscoop gaat draaien. Reve, het twintig- maakte op basis van een aantal Reve- leiding van die laatste film spraken toen- in de filmkritiek prikkelt nog steeds. Gaat Jan Pieter Ekker jarig filmjubileum thema’s en bekende stukken uit Reve’s malig hoofdredacteur Mart Dominicus en het nu beter of slechter? Beerekamp van Olivier Assayas boeken. Verkerk schreef: ‘Ik ben er niet redacteur Jos de Putter met de Fransman, in 1995: ‘Tegenwoordig hoor ik vaak als KORT! – De getuige Nederland 2006 en een bespiegeling zo voor een “verfilming” steeds naast die scherpe uitspraken niet schuwde: ‘Ik mening dat een recensie niet te lang mag regie Erik de Bruyn scenario Anjet Daanje camera Lex Brand geluid Eddy van bijna-scheidend het origineel te leggen, maar stiekum wil niet provoceren, maar wat tegenwoor- zijn. Om iets van de traditie van Ellen Wal- heb ik het nu wel gedaan en mijn woede dig moderne cinema wordt genoemd, ler (zijn voorganger, AW) te redden heb ik de Cloe montage Marc Bechtold muziek David van der Heijden production design NRC-televisiecri- over zoveel slap gefilm, vergeleken met vind ik echt belachelijk. Om iemand als er altijd voor gepleit dat op z’n minst één ticus Hans Beere- Ruben Schwartz en Robert van der Hoop zulk stevig geschrijf van Reve, steek ik nu Jarmusch als modern te beschouwen! pagina per week uitsluitend aan recensies productie Marc Bary (IJswater Films) kamp – die na drie maar niet onder stoelen of banken. (...) Hij kijkt en filmt met de blik van tien tot gewijd zou worden. Inmiddels heb ik de met Anniek Pheifer, Theo Maassen, jaar wat anders gaat Letterlijke dialogen, maar niets van de vijftien jaar geleden. Voor mij is Jarmusch strijd verloren; ik moest zwichten voor Hugo Koolschijn doen – toch in één dubbele bodems, shockering of ironie die niet modern, hij is trendy. De filmmakers de druk een meer gevarieerde pagina te Reve zo uniek maakt. De Lussanet heeft die nu als modern worden gezien, zijn maken – een pagina waarop tevens inter- rubriek. geen eigen inbreng. Hij blijft decadent degenen die hun ideeën baseren op mode- views, achtergrondverhalen en liefst ook met een kleine letter. Van Revisme (...) fotografie, de hoezen van rock-albums nog nieuwsberichten een plaats hebben. heeft De Lussanet geen kaas gegeten. Het en de advertentie-esthetiek. Terwijl film Natuurlijk is er wat te zeggen voor vari- is een prentjesboek geworden van een zoveel méér kracht heeft. Mode-fotogra- atie, maar het is toch een verontrustende FF Volksfilmer.’ De naast het stuk afgedrukte fie, videoclips, enzovoort, komen niet eens tendens dat de traditionele recensie – de cartoon heeft dan ook als ballontekst: ‘Fil- in de buurt van waartoe cinema in staat is opiniërende analyse – steeds minder BRONSHO

lum...geen flikker an.’ als het gaat om modernisme.’ belangrijk wordt. En dat terwijl ze de B hoogste vorm van journalistiek is.’

AW FOTO BO

4 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 5 52ste Kurzfilmtage Oberhausen 12de Visions du Réel, Nyon ‘Waardeloze beelden’ vormen krachtig brouwsel Dicht aan de borst Na een kortefilmfestival duizelt het je van de beelden en impressies, meer nog dan na een festival met producties van speelfilmlengte. Heb ik nou echt dikke mannen gezien die tafeltennis- Nog meer dan voorgaande jaren was ten met hun machtige pens? Maar waar? En ook dat beeld van die vliegende honden, zwevend het documentairefestival Visions du in slow-motion, wil maar niet van het netvlies verdwijnen. Frank de Neeve Réel het toneel van autobiografisch geïnspireerde films. Dit culmineerde In de straten van het gezapige stadje in het Ruhr- oorlog of de politieke situatie ‘gesloten’ zijn. Opge- programma voor het eerst sinds lange tijd weer in in het Zwitsers-Japanse program- gebied wemelde het tijdens de Kurzfilmtage van deeld in programmablokken rond landsgrenzen, of Europa te zien waren, hoewel de joligheid die erin maonderdeel ‘All about me?’, dat een de vaak jonge filmmakers, die natuurlijk allemaal juist vanuit de thuissituatie, bevatte het programma tentoon wordt gespreid, de tand des tijds niet heeft soms pijnlijk persoonlijke inkijk gaf in hun camcorder hadden meegenomen, zodat je veel fraai werk, vooral uit het Midden-Oosten, dat je doorstaan. het leven van de makers. regelmatig onderdeel werd van iemands nieuwe alleen op filmfestivals ziet. In de internationale competitie maakten nieuwe film. Ook het festival zelf filmde erop los, middels Echt bijzonder waren de films uit landen als Syrië avant-gardefilms vooral een verweesde indruk. Een Frank de Neeve een video-podcast die via de eigen site te zien was, en Iran, zoals Khaneh siah ast, een Iraanse docu- film als Projector Obscura, gemaakt door onbe- mede ingegeven door een sponsorende gsm-fabri- mentaire uit 1963 die de gruwelen in een leprako- licht filmmateriaal door een bioscoopprojector te kant. De prachtige bioscoop Lichtburg Filmpalast lonie laat zien. En In Continuo, een Joegoslavische halen alsof het een camera betrof, is natuurlijk een was een kleine week de plek waar programmeurs film uit 1971, maakte van scènes in een slachthuis aardig experiment. Het resultaat, sequenties van en scouts van festivals films konden kijken en een metafoor over de waanzin van oorlog. We zien slechtverlichte bioscoopschermen en lege zalen Het was aandoenlijk om de Japanse elkaar konden ontmoeten, met een forsere dele- de voorbereidingen van de slachters van dicht- ambassadeur in Zwitserland een gatie van Nederlandse festivals dan in voorgaande bij, zoals het schoonmaken van gereedschap en Oberhausen heeft een naam op te houden volle bioscoopzaal in het Frans jaren. het slijpen van de messen. Maar op het moment als fakkeldrager voor de avant-gardefilm toe te zien spreken, hakkelend Promised Paradise suprème wendt de camera zich af en filmt slechts vanaf een briefje. Het programma Google Video het bloed dat wegvloeit in het afvoerputje. waarvoor de man was opgetrom- tairefestival. Het programma was and the Worms van Kato Haruyo verteld verhaal, maar het lijkt wel Voor het eerst in jaren had Kurzfilmtage Ober- Hoogtepunt van het programma was een lezing waarmee de film logischerwijs is belicht, is echter meld heette ‘All about me?’ en die verfrissend, hoewel de zalen leger is bijvoorbeeld een intiem portret of filmmakers hun hele leven met hausen een nieuw programmaonderdeel. Podium door Rabih Mroué met beelden vanaf zijn laptop. stomvervelend om naar te kijken. Het roept dan titel dekte eigenlijk wel het gehele bleven dan bij andere voorstel- van Kato’s moeder, die lijdt aan ons willen delen. heette het discussieplatform, waar cinefiele zaken Hij verzamelt al jaren videomateriaal dat hij zelf ook de vraag op waarom het festival dit soort werk festivalprogramma. Meer nog dan lingen. Veel professionals hadden kanker. Kato wordt nergens senti- in verschillende sessies door deskundigen werden schertsend ‘waardeloze beelden’ noemde, maar blijft programmeren. andere jaren hielden de filmmakers bij deze selectie niets te zoeken en menteel, maar filmt haar moeder Gesloten besproken. De bijeenkomst getiteld ‘Moving Ima- het was juist deze voorstelling waar naderhand Interessanter waren de animatiefilms in de com- hun camera dicht aan de borst, in dat is meteen de keerzijde van de als liefdevol en krachtig mens, Echt interessant wordt het als ges For Sale’ werd druk bezocht, maar het aan de nog door veel festivalgangers over werd gepraat. petitie, of het korte documentairewerk, zoals het plaats van uit te reiken naar een medaille. terwijl beetje bij beetje de kanker filmmakers ons inzicht kunnen man brengen van een korte film is dan ook een hei- Mroué’s beelden waren van oorlog doordrenkt, bekroonde Civil Status, waarin regisseur Alina ander. Ook nieuw op het festival waren haar aantast. Interessant was ook verschaffen in anders voor ons kele kwestie. Een mogelijk antwoord kwam de vol- zoals verwoeste huizen door de oorlog in Libanon Rudnitskaya ambtenaren in een Russisch gemeen- Visions du Réel vormt een vaste een pitching-sessie en een pro- Dear Pyongyang van Yonghi Yang, gesloten werelden. Want veel meer gende dag ter sprake, in een sessie gewijd aan de en een speech van Osama bin Laden. Geïsoleerd tekantoor volgt. Op het festival ontstond al snel waarde in het documentairefesti- gramma genaamd Reprocessing die een voor ons totaal onbekende dan de als vlinders tijdelijk neerge- mogelijkheden van internettelevisie voor de korte van de maalstroom van televisiebeelden en van twijfel over de authenticiteit van sommige scènes, valcircuit. Hier kunnen kopers en Reality. Hiermee wilde het festival groep belicht: Zainichi, Koreanen streken buitenlandse makers kun- film. Discussies over geld waren ver te zoeken: een persoonlijk perspectief voorzien, leverden de zoals die waarin een man die voor een scheiding scouts van festivals en televisie de documentaire elementen in in Japan, achtergebleven na de nen insiders inzicht geven in een filmmakers mogen al blij zijn als hen webruimte getoonde fragmenten een krachtig brouwsel op. naar het kantoor komt aan de vrouwelijke ambte- ieder jaar in een uiterst gemoe- de kunst onderzoeken, omdat Japanse bezetting van Korea, nog ontoegankelijke cultuur. Voor City ter beschikking wordt gesteld. Wel bleek dat tradi- naar vraagt of zijzelf getrouwd is, als om te infor- delijke sfeer een keuze maken uit steeds meer kunstenaars video als voor de Tweede Wereldoorlog. Walls – My Own Private Tehran ging tionele broadcasters beducht zijn voor de opkomst Robert Nelson meren of ze nog vrij is. een brede selectie documentaires, medium gebruiken. De focus lag Yonghi bezoekt in Noord-Korea Afsar Sonia Shaafie terug naar Iran, van Google Video, een van de deelnemers aan de Oberhausen heeft een naam op te houden als Aan de beelden van City Scene werd niet getwijfeld; waarbij een grote nadruk ligt op de in dit programma op de Pool Artur haar broers, die als tieners zijn dat ze had verlaten om te gaan stu- sessie. De medewerker van Google Video vertelde fakkeldrager voor de avant-gardefilm en het retro- filmmaker Zhao Liang toont ons in korte scènes Franstalige gebieden. Zmijewski, die in Nederland aan ‘teruggestuurd’ door hun vader deren, en interviewt ze haar vrou- met een aantal kortefilmproducenten gesprekken spectief van Amerikaan Robert Nelson was er dan een ontluisterend China, dat zijn groeischeuten Voor het eerst had Visions du de Rietveld Academie heeft gestu- vanuit zijn pro-Noord-Koreaanse welijke familieleden over hun leven. te hebben gevoerd, om hun werk via het internet ook geheel op z’n plaats. De filmmaker, die in de paart aan rauwe grotestadsproblematiek. Golfen Réel, dat zich al langer festival du deerd. De kunstenaar liet interes- overtuiging. Ook Arsinée Khanjian, leading lady beschikbaar te maken. jaren zestig in het alternatieve circuit furore maak- tussen de fabriekspijpen, een knokpartij met dode- cinema noemt, ook een selectie sant werk zien, met als luguber Een Zwitserse film, Bei Parish van en vrouw van Atom Egoyan, ging Radical Closure was een door de Libanese video- te met films als Oh Dem Watermelons, haalde zijn lijke afloop, slopers die wegrennen voor een instor- fictiefilms in het programma, geti- hoogtepunt 80064. Na een aanvan- Yael Parish, belicht de familiesitu- terug naar haar geboorteland Liba- kunstenaar en curator Akram Zaatari samenge- films in de jaren negentig uit de distributie. Het was tend gebouw. Het gebeurt waarschijnlijk overal, kelijk onderhoudend gesprek met atie aan de hand van gesprek- non voor Egoyans Citadel – beiden steld bijprogramma met films uit gebieden die door dan ook bijzonder dat zijn films in dit uitgebreide maar je ziet het pas als je er oog voor hebt. een Auschwitz-overlevende, laat ken met kindermeisjes die het waren high-profile gasten op Visi- Voor het eerst had Visions du Réel ook hij het kampnummer op de arm gezin vroeger in huis had. In het ons du Réel. een selectie fictiefilms in het program- van de man door een tatoeëerder nagesprek werden interessante De grote prijs van het festival werd hernieuwen, naar eigen zeggen vragen naar voren gebracht, zoals: gewonnen door Der Kick, van de ma, getiteld Fictions du Réel om het geweld wat de man is in hoeverre tonen makers die in Duitser Andres Veiel, een verfil- aangedaan, aanschouwelijk over beeld komen echt zichzelf, want zij ming van een theaterstuk dat een teld Fictions du Réel. Hierin waren te doen. hebben immers ook invloed op de geweldsmisdrijf onder jongeren films opgenomen van erkende montage? Parish vond dat zij zich- verbeeldt. Het langste applaus onafhankelijke stemmen als Fred Japan zelf juist extra zichtbaar maakte, van het festival klonk echter voor Kelemen en Naomi Kawase. Dit ‘All About Me?’ was opgezet samen omdat de hele film haar eigen Leonard Retel Helmrich, die in de programmaonderdeel geeft het met het Japanse Yamagata-festi- visie vertegenwoordigt. Internationale Competitie zijn ster- festival de mogelijkheid om docu- val. Door het samenbrengen van Toch komen er bij het bekijken van ke nieuwe film Promised Paradise mentairefilmers te blijven volgen Japanse en Zwitserse autobiogra- dit soort films steeds vragen naar presenteerde, recht van de mon- als ze eens een fictiefilm maken, fische documentaires wilde men boven. Waarom de filmmakers tagetafel (ook te zien op het Beeld maar ook om films te vertonen onderzoeken in hoeverre het zelf- deze uiterst persoonlijke verhalen voor Beeld-festival, zie pagina 16). die mengvormen tussen de twee beeld in de twee landen verschilt. willen delen met wildvreemden. Op zoek naar de wortels van het genres onderzoeken. Bovendien is Conclusies zijn altijd moeilijk te En, misschien meer nog, waarom moslimterrorisme in Indonesië het een commentaar op de telkens trekken in dit soort programma’s, zij denken dat een ander in hun volgt hij een poppenspeler, die oplaaiende en enigszins vermoei- maar goede films leverde het wel thuissituatie is geïnteresseerd. rake vragen stelt aan iedereen die ende discussie of bepaalde films op. Vooral het Japanse gedeelte Natuurlijk zijn we allemaal voy- hij ontmoet. Ook hier: een insider Projector Obscura wel thuishoren op een documen- was van hoog niveau. The Cheese eurs en houden we van een goed die inzicht verschaft in een cultuur.

6 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 7 Warm onthaal bij de bakker was in buurland Vietnam om als altijd nieuwe filmplannen te bespreken. In de bakkerij werd ik door De slager, de jager, de postbode, de neger de vrouw van de bakker/cineast warm onthaald en ik bedacht me dat het maken van films in sommige De Noorderlingen speelt zich af in de zomer van 1960. De wederop- Het affiche verwijst naar een scène landen toch wel onevenredig veel moeite kost. bouw was voltooid en de seksuele revolutie moest nog komen. Voor uit de film. Op zondag staan de het affiche schilderde regisseur Alex van Warmerdam zelf zijn per- bewoners uit een nieuwbouwstraat Cambodja bij een bushalte te wachten om naar Cambodja is vergeleken met Laos een bruisend en sonages voor een duister sparrenbos. In de film uiten zij hier hun de kerk te gaan. De halte staat mid- bijna frivool land, maar het kent toch ook maar één diepste, onderdrukte verlangens. denin een zandvlakte, met op de cineast die met regelmaat een aansprekende film achtergrond alleen een mysterieus Rotterdam maakt en dat is de vanuit Parijs opererende Rithy bos met rechte, kale stammen. Als chronicles Panh. Toch wordt er in Cambodja gefilmd. Het laat- de jonge Thomas achteromkijkt, ziet ste jaar zelfs opvallend veel. Een aantal filmmakers hij tussen de bomen twee meisjes- heeft ontdekt wat het lokale publiek leuk vindt en billen verschijnen. Een hand gebaart Notities van programmeur Gertjan Zuilhof onderweg maakt nu in hoog tempo genrefilms – gedraaid hem naar het bos te komen. De van het vorige naar het volgende festival op video – voor de eigen markt. Dat begrip ‘eigen scène is zowel absurd en magisch. markt’ kun je vrij letterlijk nemen. Zo ontmoette Op het affiche zijn alle personages ik in Phnom Penh de ondernemer/cineast Heng types: de slager, de jager, de post- Zonder dat ik veel van hem wist, had ik een citaat bevriende communistische Praag, maar toen hij als Tola. Tola heeft een eigen productiemaatschappij, bode, de neger. In het bos doen van de Laotiaanse filmmaker Som Ock Soutiponh meest geleerde volkscineast die Laos ooit gekend een cameraverhuurafdeling en een eigen bioscoop. ze wat in het verstikkende nieuw- gebruikt als motto van mijn catalogustekst over heeft terugkeerde in Vientiane bleek het produce- Amerikaanse films kan hij zich niet veroorloven en bouwstraatje niet mag. De postbode het South East Asian Eyes-programma, dat ik had ren van meeslepende speelfilms geen doel in de sinds een paar jaar geleden woedende Cambod- stoomt er brieven open en leest samengesteld voor het Rotterdamse festival van vijfjarenplannen. In 1988 maakte hij nog wel The janen de Thaise ambassade in brand staken, kan een naturistenblaadje. De slager 2005. Het citaat kwam uit een essayistische voor- Red Lotus, maar dat lijkt nu zijn voorlopig laatste hij ook geen Thaise films meer huren. Waarop hij vangt een winkelmeisje in een kuil. dracht die Soutiponh voor een of ander congres had film te zijn geweest. besloot dan maar zelf films voor zijn bioscoop te De jager ziet als boswachter toe op gehouden, maar ik kwam de tekst tegen in het dos- Soutiponh schreef onvermoeibaar aan projecten, draaien. Hij bedacht dat mensen graag verhalen een ordelijke gang van zaken, maar sier van een Hubert Bals Fonds-aanvraag. maar van verfilmen kwam het niet. Zijn collega’s die zien die gebaseerd zijn op ware gebeurtenissen en schiet per ongeluk een meisje dood in Moskou, Oost-Berlijn of Peking studeerden, slijten ging monter aan de slag. Hij gaf me na een bezoek en dumpt haar lijk in een vijver. De Laos hun dagen met het maken van educatieve films over aan zijn bioscoop Kiricom Cinema een flinke stapel Noorderlingen begint als een komi- Een aantal dingen uit die tekst bleven mij bij. In de het gevaar van malaria op het platteland of volgen dvd’s mee en kondigde aan onverdroten verder te sche blik op het exotische Neder- eerste plaats – ik was tenslotte met Zuidoost-Azië wat doorgaat voor verkiezingen, maar kennelijk zag gaan met zijn reeks. Het zijn geen films waar ik op land van 1960, maar wordt steeds bezig – Soutiponhs pleidooi om aandacht te beste- Soutiponh dat niet als een oplossing. Hij begon een het festival mee aan kan komen, al is dat ergens grimmiger en gewelddadiger. Aan den aan de Aziatische cinema van buiten China, bakkerij. Het bezorgde hem twee in Laos spaarzame misschien wel jammer. De films zijn hoogst curi- het eind van de film trekt de camera Japan en Korea. En ten tweede de persoonlijke toon dingen. Een behoorlijk inkomen en een zekere vrij- eus, niet slechter gemaakt dan een Nederlandse langzaam verder het bos in, de per- van het verhaal. Soutiponh studeerde lang in het heid om aan zijn filmplannen te blijven werken. Men televisiesoap en oneindig veel emotioneler. Sen- sonages achterlatend. zegt dat vooral mevrouw Soutiponh van de bakkerij timenteler, zou je ook kunnen zeggen, maar dat Alex van Warmerdam schilderde zijn Soutiponh hield een pleidooi om aandacht te een succes maakte en nadat ik haar in Vientiane heb doet geen recht aan de hartverscheurende emoties. affiche op een hoekige manier. Die ontmoet wil ik dat best geloven. De maker van de Tearjerkers, zeker, maar ook dat is een vak dat je stijl past wel bij de stugge persona- besteden aan de Aziatische cinema van bui- meest recente Laotiaanse speelfilm – ja, diezelfde moet beheersen en de veelzijdige manager van de ges en de noordelijke, calvinistische ten China, Japan en Korea The Red Lotus uit 1988 – was even niet in het land. Hij Kiricom Bioscoop beheerst het. sfeer van De Noorderlingen. Van Warmerdam nam in de gezichten Klaagzang de rechte lijnen over van het vlakke Neem zijn film Katanho/Gratefulness, waarmee hij Hollandse landschap met zijn rechte de derde prijs won tijdens het nationale festival van wegen en symmetrisch aangeplante dit jaar. De film speelt zich af in een klein dorpje en bossen. Zijn stijl lijkt op die van de hoofdpersoon is een jong meisje. Het meisje ver- de schilder Gustave De Smet, een liest haar vader door een ongeluk en haar moeder grondlegger van het Vlaams expres- wordt ziek. Haar oma is zeer hulpbehoevend. Het sionisme. Hij gebruikte ook de don- meisje wordt verzorger en kostwinner en rent van kere tinten uit de schilderijen van De en naar school, omdat ze toch wil doorleren. Smet. Deze gelijkenis is geen toeval, Ze klaagt niet en daardoor weet haar juf niets van zoals student Vincent de Bel betoog- haar problemen. Op een dag moeten de leerlingen de in een paper die hij schreef aan een eigen gedicht voordragen. Het meisje vertelt de Vrije Universiteit: de naam van de dan eindelijk in poëzievorm over haar moeilijke nieuwbouwstraat uit De Noorderlin- leven. Het is bijna ondraaglijk sentimenteel. Hoog- gen is de G. De Smetstraat. lied en klaagzang ineen. Ze huilt hartverscheurend Paul van Yperen en blijft maar doorgaan met reciteren. Ik had het gevoel dat er geen einde aan kwam; dat Tsai Ming- Bron: Vincent de Bel, Poëzie in Hollandse kneute- liang hier met grovere middelen werd verslagen. righeid: over de films en filmaffiches van Alex van Hoewel ik vind dat film gaat over gevoel en eerste Warmerdam (paper VU, 2004). indrukken heb ik toch maar nagekeken hoe lang De Noorderlingen Nederland 1992 regie Alex van de scène werkelijk duurt. We leven tenslotte in het Warmerdam ontwerp Alex van Warmerdam; dvd-tijdperk. Het meisje Molika huilt naar beneden Ronald Timmermans afmetingen 100 x 68 cm uit- afgerond vier volle minuten op volle kracht. Onbe- gever First Floor Features collectie Filmmuseum kommerd en onbeschaamd rekt Tola dat door vele overvloeiers gevoelsmatig uit tot een veelvoud van vier. Wie mij na die eerste keer kijken had gezegd dat de scène veertig minuten duurt, die had ik Bakkerij Soutiponh geloofd.

8 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 9 In het werk van de Taiwanese regisseur Tsai Ming-liang is sprake van een gestage toename van hoop. Waren zijn hoofdpersonen vroeger gedoemd ten onder te gaan in het individualisme van de grote stad, tegenwoordig is er ruimte voor een soort van happy end. Beatrijs van Agt

De filmgeschiedenis is een historische scène rijker. Na de scène met de vishaakjes (The Isle, Kim Ki-duk) is er nu de scène met de watermeloen. Een vrouw ligt op bed, de helft van een erg grote watermeloen tussen haar benen. Ze heeft een ziekenhuisuniformpje aan. Een hand glijdt over het matras, een man in dokterswit kruipt het bed op, hij likt aan de meloen, zij kreunt. Hij steekt zijn vin- ger in de meloen, zij slaakt een opgewonden kreetje en zo gaat het verder. De scène met de watermeloen volgt direct na het openingsbeeld van The Wayward Cloud (2005), de nieuwste film van Tsai Ming-liang. De scène is opwindend en grappig en het klinkt ook nog eens ongegeneerd levensecht. Een memorabel filmmoment, dat je bovendien ook thuis kan proberen (in tegenstelling tot Kim Ki-duks even onvergetelijke vishaakjes). Maar al nodigt de scène uit tot navolging, de rest van The Wayward Cloud moet je vergeten om onbekommerd met vruchtvlees en geliefde aan de slag te kunnen gaan. The Wayward Cloud gaat over de toenadering tussen twee mensen van wie de een werkt als suppoost in een museum en de ander als pornoacteur. De scène met de watermeloen is de meest creatieve van de harde beukseks- The Wayward Cloud scènes die voorbijkomen, maar The Wayward Cloud laat er geen twijfel over bestaan dat de beroepsmatige seks van pornofilms bar weinig te maken heeft met seks met een geliefde. Voor de pornoacteur betekent zijn werk dat hij niet meer weet in te gaan op de avan- Verschrikkelijk ces van de vrouw. Hij lijkt haar wel te willen, maar haar lichamelijke taal van verlangen betekent voor hem niet meer hetzelfde. Zijn lichaam herkent die taal niet meer. Het is, in een prachtige vertolking van Lee Kang-sheng (sinds Rebels of the Neon God uit 1992 Tsai Ming-liangs vaste acteur), bijna letterlijk uit- grappig drukkingsloos en woordeloos geworden. Pas in de laatste minutenlange pornoscène zegt hij eindelijk iets: ‘Ik kan niet meer.’

Vrolijkheid Het gebeurt wel vaker dat een enkele scène los van de rest van een film een eigen leven gaat leiden. Toch is het opmerkelijk dat een

10 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 11 scène die harde onpersoonlijke mechani- sche porno verbeeldt, zo makkelijk wordt aangeprezen als nieuwe variant voor vrolij- ke zomerseks: ‘Leg alvast een schijf watermeloen in de koelkast’, schrijft De Morgen. En op het filmfestival in Berlijn waar de film in pre- mière ging, werd The Wayward Cloud met veel enthousiasme onthaald als ‘pornomusical’. Waarom toch al die onbekommerde vrolijkheid? Misschien omdat de film zo verschrikkelijk grappig is. The Wayward Cloud vertelt weliswaar over een intens verdrietige situatie, maar doet dat op zo’n ontwapenend lichtvoetige en virtuoze manier dat het moeilijk is er alleen maar somber van te worden. Wat niet wil zeggen dat het verdriet minder aanwezig is dan de lichtvoetigheid. The Wayward Cloud is zelfs de meest compromis- loos verschrikkelijke film die Tsai Ming-liang maakte, maar het is ook de eerste met een (soort van) happy end. De meeste, zo niet alle films van Tsai Ming- liang kenmerken zich door een combinatie van diepe ernst en lichtvoetigheid. Ze gaan over de moeite die mensen hebben om aan de flatgebouw, de musicalliedjes spelen een de eenzaamheid van de moderne wereld te (scherpere) rol, dit keer is er waterschaarste ontsnappen. Meestal is de locatie de grote waardoor de watermeloen enorm populair is stad; het probleem om op te lossen het indi- geworden. De film is al even grappig als zijn vidualistische leven dat het leven in de stad voorgangers in zijn verbeelding van het willen en proberen en toch niet kunnen van de De scène met de watermeloen is de meest creatieve van de van het grappige in een film als Vive l’amour filmscène op zichzelf aan de film toegevoegd. twee die hardnekkig om elkaar heen blijven of The River lijkt vooral daarin te schuilen De fictieve wereld van de film bestaat hier draaien zonder dat het tot iets komt. De film harde beukseksscènes die voorbijkomen dat het een manier is om een wereld waarin letterlijk uit twee dimensies. The Hole speelt is echter veel verschrikkelijker in de keuze het leven domweg te eenzaam is, zo te kun- in een flatgebouw waar twee bewoners zijn van de situatie waarbinnen de verlangens afdwingt. De films ontlenen hun drive aan met deuren die continu open- en dichtgaan. nen bekijken dat de mensen tenminste hun achtergebleven na een grootschalige evacua- sonages ‘elkaar krijgen’, al is het in een fan- van de man en de vrouw vechten om werke- de verwoede en vaak hopeloos ongerichte Er is ook (als ik het me goed herinner) een menselijkheid behouden. Het is grappig als tie vanwege een epidemie waarin het drink- tasiebeeld. Bijzonder is ook dat The Hole de lijkheid te worden. pogingen van mensen om uit hun isolement meloen die als een postillon d’amour heen iemand iets blijft proberen wat maar niet water besmet is geraakt. En de film vertoeft vraag opwerpt wat het meeste belang heeft Het slagveld is dit keer niet een huis of een te breken. En terwijl een mislukking na een en weer rolt op de overloop, maar uiteinde- lukt. Maar de charme van deze humor is dat in de droomwereld van musicalachtige scènes in een mensenleven. Het dagelijks bestaan? rivier, maar het lichaam van de betrokke- of twee keer proberen nog pijnlijk overkomt, lijk blijft het verlangende hart van de vrouw er gaandeweg ook respect uit spreekt voor met melancholiek klinkende liedjes uit de Of de verlangens en de dromen? Het is maar nen zelf. Ongelooflijk precies spint The Way- wordt het na de derde of de vierde keer grap- net zo leeg als het huis met zijn klepperen- degenen die tegen de klippen op hun leven jaren vijftig van de vorige eeuw. hoe je ertegenaan kijkt. Afhankelijk daarvan ward Cloud uit hoe iemand zijn lichaam ver- pig. De eenzaamheid waaraan de personages de deuren. De film eindigt hartverscheurend blijven leiden. Mooi van dit soort grappigheid Het ‘realistische’ leven van de twee achter- is The Hole kortweg escapistisch, of neemt liest door het uit te besteden aan de pornoin- lijden is intens verdrietig, maar hun gehan- met een minutenlange scène waarin ze bui- is dat het je begrip van menselijkheid over- gebleven flatbewoners draait weer om onver- de film het gebied van het verlangen verras- dustrie en er tegelijk in gevangen raakt omdat nes om eraan te ontkomen werkt ook als run- ten op straat in tranen uitbarst en daar niet eind houdt. Dat redt mensen, je zal ze nooit mogen tot contact, maar het zijn de musi- send serieus. hij iedere kans op contact denkt te hebben ning gag. meer mee stoppen kan. opgeven als losers. verspeeld. Even precies laat de film zien hoe Ook The River (1996) is zowel verschrikkelijk de verlangens van mensen gemanipuleerd Alledaags als leuk. Een zoon wiens verhouding met zijn Verzoening De meeste, zo niet alle films van Tsai Ming-liang worden door de moderne consumentenwereld. Tegelijk zijn het altijd alledaagse locaties en vader ernstig is verstoord, biedt zich op een Deze eerste films proberen dankzij de gena- kenmerken zich door een combinatie van diepe ernst Voor haar zijn watermeloenen net zo bege- situaties waarbinnen de verhalen van een- filmset aan om als figurant dood in de rivier de van de grap een wereld te aanvaarden die renswaardig als de televisie haar voorscho- zaamheid en verstoord contact zich afspe- te drijven. Dat levert hem een onoplosbare te verschrikkelijk is om in te leven. Escapis- en lichtvoetigheid telt; hij kan geen druppel van het bezoedel- len. Dat wordt daardoor niet minder ellendig, nekkramp op. Dan blijkt The River vooral de me is de oplossing in de volgende film The de sap meer zien. Maar uiteindelijk maakt de maar wel ‘teruggebracht’ tot alledaagse pro- tragiek van de vader te betreffen. Wat hij ook Hole (1999). Dat klinkt alsof Tsai Ming-liang calscènes die aangeven welke realiteit het Na deze wonderlijke wending ziet de wereld slotscène van The Wayward Cloud op onthut- porties. De last van het bestaan opgevat als doet – op zijn brommertje rijdt hij zijn kind voorgoed de hoop op een verbetering van het beste alternatief biedt. In de vloer van de er in de films van Tsai Ming-liang minder send ontroerende wijze duidelijk dat je maar alledaags ongemak. Daar is wel om te lachen, van hot naar her terwijl het hoofd steeds lot van de mens heeft opgegeven. Niets is een, en in het plafond van de ander heeft hopeloos uit. Dat wil niet zeggen dat het één ding te doen staat in deze wereld: de zui- ware het niet dat alledaags ook betekent: schever komt te staan – er is niets dat helpt. minder waar. Er valt zelfs voor te pleiten dat de gemeente een gat geboord vanwege het bestaan van mensen niet meer getekend is verheid volgen van het verlangen. (Of noem nogal echt en dag na dag. De films van Tsai En ondertussen is dat scheve hoofd dat de hij met The Hole een wezenlijke stap heeft afsluiten van de waterleiding. Ondanks hun door grote eenzaamheid. Maar er is ruimte het liefde.) Deze keer is zij het die de wereld Ming-liang zijn grappig, maar het zijn grap- vader nooit meer recht kan zetten werkelijk gezet op weg naar een realistischer kijk op de grootstedelijke pogingen langs elkaar heen ontstaan voor iets meer dan radeloos en rich- van de man instapt, vanaf het bed waar hij pen met een keerzijde. verschrikkelijk grappig. moderne wereld. Dat zal ten slotte leiden tot te leven, reikt de bovenbuurman in een tingloos verlangen. De films na The Hole gaan aan het werk is komt hij haar eenvoudige alle- Zo probeert in Vive l’amour (1994) een vrou- Ondanks hun lichtvoetige toon bieden Vive een opmerkelijke vorm van verzoening in The prachtige slotscène zijn hand door het gat allemaal over of en hoe dat zuivere verlangen daagse genade tegemoet. Verzoening. ! welijke makelaar een huis te verhuren, l’amour en The River weinig reden tot opluch- Wayward Cloud. naar beneden. Zij grijpt zijn hand en laat naar contact is te verzoenen met een moei- maar niemand wil er wonen. Het enige wat ting of vrolijkheid over het bestaan. Van een Het grote verschil tussen The Hole en zijn zich, licht als een veertje, de wereld intrek- zame werkelijkheid waarin daarvoor nauwe- The Wayward Cloud / Tianbian yidou yun Taiwan/Frankrijk haar lukt is om er enkele nachten anonie- happy end is nog lang geen sprake. Cynisch voorgangers is dat hier voor het eerst muziek ken van het verlangen dat de liedjes zo ver- lijks plaats is. 2005 regie en scenario Tsai Ming-liang camera Liao Pen-jung montage Chen Sheng-chang geluid Tu Duu-chih en Tang me seks te hebben met een man die haar niet zijn de films van Tsai Ming-liang echter wordt gebruikt. De soundtracks van Tsai leidelijk bezingen. Shiang-chu production design Yip Kam-tim productie Bruno wil maar verlangt naar een ander die ook in nooit, daarvoor worden de beslommeringen Ming-liang bestaan bijna alleen uit omge- In vergelijking met de meeste films van Tsai Watermoelen Pésery distributie Contact Film duur 115’ met Lee Kang- het huis verblijft (en die hem niet wil). Vive van de hoofdpersonages met te veel zorg en vingsgeluid. In The Hole ondersteunt de Ming-liang (ook het latere What Time is it The Wayward Cloud lijkt veel op The Hole: sheng, Chen Shiang-chyi, Sumono Yozakura, Lu Yi-ching, Yang l’amour is een grappig staaltje volkstoneel compassie in beeld gebracht. De betekenis muziek echter niet de scènes, maar is als There?, 2001) valt het op dat de hoofdper- weer verblijven een man en vrouw in hetzelf- Keuei-mei

12 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 13 De zomer staat voor de deur. Zon, zee en strand en stijgende temperaturen jagen lusten en consumptie omhoog. Maar het is niet alles goud wat er blinkt. Vier redactionele tips Zomertips van de redactie waarschuwen u voor de gevaren van zonnebrand.

Rotsblok in het zwembad AauuwwSterven door het licht ‘O yeah… bloody hell… I’m sweating here. Even later rolt een gigantisch rotsblok rake- weerstaat. Het lot van de militair is dan ech- De traditionele manier om zeer filmische manier om te sterven. In Wer- drukt hij de kop in. Ze moet alleen nog voor Roasting. Boiling. Baking.’ Na een eerste shot lings over de man heen zijn zwembad in. Het ter al op gruwelijke wijze bezegeld: in het een vampier te doden is ner Herzogs tamelijk letterlijke remake uit hem leven. Omdat Fassbinder dit traject bijna van de felle middagzon, een zon die aan een vernielt de twee harten die in de vloer van Indische jappenkamp is hij tot aan zijn nek een houten staak door 1979 kronkelt hoofdrolspeler Klaus Kinski op klinisch vastlegt, is het uiterst pijnlijk om strakblauwe hemel staat, richt de camera het zwembad zijn betegeld. Het symbool voor in het zand ingegraven, om te sterven onder het hart. Ook gewijd dat moment op onnavolgbare wijze op de naar te kijken. In een van de beste scènes is zich op een man in zwembroek. Van bovenaf de liefde tussen de zonaanbidder en zijn de verzengende zon. water is een bekend grond. Maar niets is indrukwekkender dan de de pijn zelfs op schitterende wijze invoelbaar wordt hij gefilmd, in volle glorie. Hij ligt te vrouw, voorheen pornoactrice, wordt op Aanvankelijk ziet Celliers er voor zover wapen, onthoofding spookachtige verschijning van Max Schreck. gemaakt. Martha en Helmut liggen aan het zonnen, het is overduidelijk bloed- en bloed- brute wijze vernield. Vanaf nu kan het alle- mogelijk nog enigszins vredig uit: op een wil nog wel eens wer- Letterlijk betekent die (echte) naam dan strand, de wind waait stevig door hun haren. heet. Zijn huid is roodbruin en glimt van het maal alleen maar slechter worden. veldje maagdelijk wit zand omgeven door ken en soms wordt er ook: maximale angst. Martha vraagt of hij haar in wil smeren met zweet en de zonnebrand. Boven zijn oranje Gerlinda Heywegen prikkeldraad, is slechts zijn hoofd zichtbaar, gewoon een nieuwe plaag Kees Driessen zonnebrandcrème. Hij antwoordt dat hij haar zwembroek is een dikke buik te zien. Om wat Sexy Beast (Jonathan Glazer, 2000) met Bowie’s onmiskenbare blauwe en bruine bedacht: de sterke Hammer-horror Dracula: Nosferatu, eine Symphonie des Grauens (Friedrich Wilhelm graag snel bruin zou willen zien. Ze stemt in: af te koelen zal hij even later zijn kruis oog. Al snel heeft de zon echter haar ver- Prince of Darkness (Terence Fisher, 1966) Murnau, 1922) is op internet gratis te bekijken via onder ze wil hem graag behagen. Sadist als hij is, bedekken met een nat doekje. De man ver- woestende werking gedaan: zijn roodver- wordt ontsierd door de nieuwlichterij dat meer video.google.com en www.youare.tv. grijpt hij niet in als ze in de volle zon in volgt: ‘Verzengend. Het lijkt wel een sauna. Ingegraven tot de nek brande gezicht zit vol zweren en zijn haar is Dracula niet tegen stromend water zou kun- slaap valt. Dan snijdt Fassbinder naar het Een oven. Je kunt een ei op mijn buik bak- De nacht is diepblauw van gebleekt en fluizig. Celliers lijkt nog amper nen. shot waarin zij naakt op bed ligt. De roodver- ken.’ Rechts naast de man liggen een flesje kleur als gevangene bij bewustzijn en zijn lome blik kijkt dwars Geen methode is echter mooier dan het zon- Kermen van de pijn brande huid steekt fel af tegen het wit geble- zonnebrand, een pakje sigaretten, een aan- majoor Jack Celliers, nog door ons heen. Na het afsnijden van de haar- licht. Dracula, tot dan heer en meester in zijn In een interview vertelde ven gebied van haar bikinibandjes en zwem- steker en staan drie, vermoedelijk lege, bier- amper in leven, bezoek lok salueert kapitein Yonoi naar het hoofd wereld van duisternis, opeens getroffen door Rainer Werner Fassbin- broekje. Helmut komt binnen en begint haar flesjes. Slechts één shot is nodig om deze krijgt van kapitein aan zijn voeten, een tweeslachtig beeld, het helse licht, de ogen verschrikt ten hemel der dat hij met het te doceren over het gevaar van in volle zon man, die onvervalst cockney spreekt, te Yonoi (Ryuichi Sakamo- omdat de militair zo toch respect betuigt aan gericht, de trillende hand vergeefs geheven. voor televisie gemaak- in slaap vallen. Dan volgt een prachtig top- typeren. Hij is rijk, maar niet van eerlijk hard to). In de stilte van de degene, die hij zelf een onmenselijke uitdro- Daar helpt geen factor dertig tegen. In Ham- te Martha ‘het huwe- shot van de buik van Martha. Hij kan zich werken. Een rijke pauper, crimineel dus. ‘Wie maanverlichte nacht, komt gingsdood laat sterven. Regisseur Oshima mer-producties zie je Dracula dan schokkerig, lijk zo helder mogelijk niet beheersen en wrijft krachtig over het vindt dit niet lekker. Krankzinnig. Tremen- de Japanse kampcommandant de Britse geeft ons nog een laatste close-up van Cel- in een stuk of vier etappen, verpulveren (zie wilde tonen als sado- vlees. Ze begint te kermen van de pijn. Dan dous. Fantastic!’ Het volgende, derde, shot militair (David Bowie) bekijken en daarbij liers hoofd, de ogen gesloten. Een witte bijvoorbeeld Dracula, Terence Fisher, 1958). masochistische relatie’. werpt hij zich op haar en vergrijpt zich aan toont de man van de zijkant, vanaf de kant snijdt hij een lok van diens stroblonde haar. nachtvlinder daalt neer op het geblakerde Maar in het vroege horrormeesterwerk Nosfe- De film laat gedetailleerd haar volledig verbrande lichaam. Het kermen waar zijn zonnebrand ligt. Hij verzucht: ‘Fan- Voorzichtig vouwt hij deze in een papiertje gezicht van de man, die zweeft tussen leven ratu van F.W. Murnau verdwijnt Graaf Orlok het proces zien waarmee Helmut Salomon gaat door merg en been als de camera lang- depedosy-tastic.’ en bergt hem op in zijn jaszak. De relatie tus- en dood. (de naam Dracula werd uit copyright-oog- (Karlheinz Böhm) langzaam Martha (Margit zaam naar het balkon beweegt en de ruisen- Muziek van The Stranglers onderstreept nog sen beide mannen is vreemd; Yonoi lijkt Frank de Neeve punt vermeden) als doorzichtige geest. Een Carstensen) onderwerpt en onder de duim de zee in beeld neemt. Zelden zo’n nare eens het gelukzalige gevoel van de man. Er gevangene Celliers te bewonderen om de Merry Christmas Mr. Lawrence (Nagisa Oshima, 1983) krijgt. Al haar eigen ideeën en initiatieven scène gezien. Au. wordt over strand, zon, zee en zonnebrand moed waarmee hij het harde kampregime André Waardenburg gezongen en hoe heerlijk dat toch allemaal Martha (Rainer Werner Fassbinder, 1974) is. Een relaxte reggaesound, maar toch Brits.

14 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 15 ter nergens zichtbaar. Geen enkel beeld van de ellende, honger en ontwakende revolutie buiten de muren van de surreële biotoop Ver- sailles. Geen spoor ook van Marie-Antoinet- te’s gevangenschap en jarenlange schijnpro- ces voordat in 1793 de guillotine haar 38- jarige leven beëindigt. De kijker zit net zo opgesloten in het decadente paleis als Marie- Antoinette zelf en priemt samen met de hele hofbevolking zijn ogen in de rug van deze tiener-fashionista die haar personal shopper eropuit stuurt voor weer een paar schoenen, die haar fortuin bij voorkeur aanwendt om de ledigheid te lenigen en die zich tot diep in de nacht bij de hofvijver laaft aan champagne met haar vrienden om de druk van verwach- tingen en ridicule etiquette te verzachten. Coppola neemt er toepasselijk de tijd voor (127 minuten) het trage tempo en monotone dagelijks ritme van de achttiende eeuw weer te geven, met de losse stijl van Lost in Trans- lation-cameraman Lance Acord. De subtiele boodschap glashelder en actueel. Vlak Marie- Antoinette uit en schrijf Britney Spears of Jessica Simpson, wier reality-soaps exact klopt allemaal. En dan Versailles. Coppola Het is een tikje teleur- dezelfde onwetendheid, eindeloze oppervlak- Sofia Coppola’s Marie-Antoinette kreeg toestemming in het paleis te filmen, kige gekeuvel en extravagantie etaleren. Ter- zelfs in de Spiegelzaal voor de huwelijksscè- stellend dat Coppola niet wijl voorbij hun oprijlanen en met diamanten ne, hoewel die voor restauratiewerkzaamhe- opnieuw een groot talent ingelegde Hummers, als de gouden koetsen den tot 2007 gesloten is. MGM bouwde die van weleer, wereldwijd ruim een miljard Spiegelzaal nog ouderwets na voor de gelijk- lanceert, zoals eerder mensen van minder dan één dollar per dag namige filmversie uit 1938 (W.S. Van Dyke) moeten leven. En ook Spears en Simpson lig- met Norma Shearer en maakte ’m voor het Kirsten Dunst en Scarlett gen bij de geringste misstap onder vuur van Britney anno 1770 verpletterende effect maar liefst twee keer zo Johansson de roddelbladen en soms zelfs van de serieu- groot als het toch al imposante origineel. ze media. Ze kopen, eten en drinken exces- Halverwege de achttiende eeuw vechten ver- Een mooi, verwend tienermeisje trouwt in 1770 met de toe- sief om te vergeten dat ze publiek bezit zijn. schillende Europese monarchieën een tita- Taartje het een tikje teleurstellend dat Coppola niet De popsong I Want Candy van Bow Wow Wow nenstrijd uit op de bloederige slagvelden van komstige koning van Frankrijk. Het paleis van Versailles is de In tegenstelling tot de bovengenoemde Ame- opnieuw een groot talent lanceert, zoals The (1982) past net zo goed bij 1776 als bij 2006. Duitsland, Italië en Vlaanderen. Ondertussen hoorn des overvloeds, Marie-Antoinette koopt zich een breuk rikaanse versie uit 1938 en de Franse versie Virgin Suicides in 1999 Kirsten Dunst kata- Want ook in de soundtrack is Marie-Antoi- bouwen de Britten stilletjes aan een wereld- aan schoenen en groeit uit tot een fashion-icoon. Maar privacy uit 1956 over de Franse koningin, degradeer- pulteerde en Lost in Translation in 2003 Scar- nette weer van kop tot staart een Coppola. rijk, groeit de invloed van het rurale Rusland de Coppola de buitenechtelijke affaire van lett Johansson. Misschien moeten we dit keer Er klinkt opnieuw een eclectische mix waar- en stijgt de macht van het koninkrijk van bestaat niet en ze moet vooral een zoon baren. Over sterren- Marie-Antoinette met de Zweedse graaf Axel letten op de bijrollen. Bijvoorbeeld Asia in de afwisseling van rockers als Adam Ant Brandenburg. Keizerin Maria Theresia Habs- status in de achttiende eeuw. Saskia Legein von Fersen tot een voetnoot. Natuurlijk ont- Argento, hier als de dellerige Madame du en The Cure met klassieke opera niet over- burg van Oostenrijk beseft dat haar enige dekt een jong meisje, gevangen in een onge- Barry. Net als Dunst en Johansson wisselt al even goed werkt. Vooral de trailer vol rui- overlevingskans in fusies ligt. Haar dochters makkelijk huwelijk, ergens anders seksuali- Argento moeiteloos blockbusters en indepen- sende rokken, kanten blouses, gepoederde Marie-Amelia en Marie-Carolina worden uitge- teit. En ja, ze gaf veel geld uit en besteedde dents af. De Italiaanse heeft inmiddels titels pruiken en klinkende glazen, begeleid door huwelijkt aan respectievelijk een zoon van de sons (Stephen Frears, 1988) braken met die veel te maken met Coppola’s bekende zorg- haar zeeën aan vrije tijd niet om haar alge- als xXx (Rob Cohen, 2002), Land of the Dead neon titels en New Order’s Age of Consent lijkt hertog van Parma en de koning van Napels. traditie en maakten het historische tijdperk vuldigheid. De art-direction is dan ook weer mene kennis of politieke inzichten te vergro- (George A Romero, 2005) en Last Days (Gus een flashback naar jarentachtigclips. Ama- Een huwelijk tussen haar prachtige jongste weliswaar een belangrijk motief, maar onder- om een puntje aan te zuigen, met dank aan ten, maar dat maakt haar nog geen slecht van Sant, 2005) op haar cv staan, maar een deus (Milos Forman, 1984) en Falco doemen dochter Marie-Antoinette en Louis XVI, de geschikt aan de eigenlijke thematiek van Pierre Dubois die eerder als eerste assistent mens, vindt Coppola. Dat ze Frankrijk naar echte doorbraak bleef nog uit. op in het achterhoofd. Met Amadeus eindig- kleinzoon van koning Louis XV Bourbon van menselijke drijfveren. Ook Sofia Coppola wil art-director verantwoordelijk was voor het het faillissement had geholpen met haar de het trouwens ook al zo treurig. Was in die Frankrijk, moet de kroon vormen op haar die weg bewandelen. Ze weigerde het visueel bedwelmende 8 Femmes (François excessen en dat ze ‘Laat ze taart eten’ zou I want candy film een armengraf een van de laatste beel- diplomatieke metselwerk. De toekomst van geschiedkundige standaardwerk van Stefan Ozon, 2002). Jurken met deurbrede heupen, hebben gezegd op de noodkreet dat de Coppola heeft patent op jonge vrouwen die den, Sofia Coppola eindigt met de door het Europa rust vooral op deze twee tot elkaar Zweig te lezen en baseerde haar Marie-Antoi- zijden schoenen, halsamuletten, geschilderde onderdanen geen brood meer hadden, doet verloren lijken of in de verkeerde tijd op de volk geplunderde koninklijke slaapkamer, veroordeelde vijftienjarige kinderen. Marie- nette op de veel mildere en meer persoonlij- pasfotoportretten, de oude kaartspelen en Coppola af als een van de eerste publieke las- verkeerde plek bivakkeren, maar de discre- waar zo moeizaam aan de Frans-Oostenrijk- Antoinette belandt in een vilein Versailles ke biografie van Antonia Fraser. Fraser por- dobbelstenen waarmee wordt gegokt, het ter- en roddelcampagnes uit de geschiedenis. pantie tussen twee werelden is nu meer ver- se alliantie werd gewerkt; de kroonluchter waar etiquette is geëscaleerd en waar ze zo tretteert de laatste koningin van Frankrijk Kirsten Dunst laveert perfect tussen de luxu- huld dan in The Virgin Suicides en Lost in gebroken op de grond, de velours draperieën snel mogelijk de belangrijkste schakel in het vooral als meest verkeerd begrepen en meest Coppola kreeg toestem- euze, bevallige blondine en het verstikte Translation. In de eerste gaat het om de aan flarden gereten. Liberté, egalité, fraterni- monsterverbond moet leveren: een zoon. beschimpte vrouw in de geschiedenis. Coppo- meisje dat troost zoekt in taartjes en vertier. strakke teugels van ma Lisbon versus de ont- té. Voor Marie-Antoinette kwamen die idea- la was allang aan het script van Marie-Antoi- ming de huwelijksscène te Maar met een versoberde, weinig diepgaande luikende seksualiteit van haar vier dochters len te laat. ! Snoepgoed nette begonnen, toen ze tussentijds voor een Marie-Antoinette en de terloopse verfilming en in de tweede om een naar contact hunke- Klassieke kostuumfilms mogen dan visueel kleiner verhaal koos dat overdonderend suc- filmen in de Spiegelzaal, van gebeurtenissen waarin alleen geschiede- rende Amerikaanse in Japan waar niemand Verenigde Staten 2006 regie Sofia Coppola camera Lance snoepgoed zijn, door de flinterdunne inhoud ces zou krijgen: Lost in Translation (2003). niskenners de aardverschuivingen herken- haar begrijpt. In Marie-Antoinette is de Acord montage Sarah Flack geluid David A. Cohen productie die voor restauratiewerk- Sofia Coppola en Ross Katz distributie A-Film duur 127’ met zijn ze meestal ook weinig voedzaam. Ama- De schaal van de onderneming, met alle per- nen, is het moeilijk kijkers twee uur vast te gapende kloof tussen het luchtbelleven aan Kirsten Dunst, Jason Schwartzman, Rip Torn, Steve Coogan, deus (Milos Forman, 1984) en Dangerous Lia- sonages, locaties en historische feiten, heeft zaamheden gesloten is houden. Dunst is een rake keuze, en toch is het hof en de schrijnende werkelijkheid ech- Asia Argento, Marianne Faithfull

16 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 17 ‘ Er wordt om praktische en ook ideologisch redenen gekozen voor de Minimal Filmklimaat in Suriname verbetert Movies-aanpak’ ‘Het is pionieren hier’

Nederlandse films over Nederlands-Surinaamse onderwerpen als Madame Jeannette en Bolletjes Blues Gebouw SFA zijn in trek bij het publiek. Maar hoe is het filmklimaat in Suriname zelf? Pim de la Parra opende een Filmacademie, The Back Lot organiseert internationale festivals en duizenden leerlingen krijgen filmeducatie. Ad van Dam

Pim de la Parra

Langzaam komt er in Suriname meer aan- demie. De twee etages beneden functioneren van de SFA alsnog wil bewijzen dat je ook in dacht voor een infrastructuur voor film en als school met een opname- en montageruim- een land met een gemiddelde temperatuur media. Dat gaat niet vanzelf, daarvoor zijn te. Hier heeft hij met vriend en regisseur van dertig graden Celsius opzienbarende uit- voortrekkers nodig. Ik sprak met enkele pio- Borger Breeveld vanaf december vorig jaar de vindingen en zaken van enige importantie niers, zoals Pim de la Parra, die eind 2005 SFA gehuisvest. kan laten ontstaan? Hij lacht het weg en zegt zijn Surinaamse Film Academie oprichtte, In het boek Prins Pim uit 1978 – door de De dat hij niets meer hoeft te bewijzen. ‘Wim Eddy Wijngaarde, gedreven directeur van The la Parra afgedaan als ‘een jeugdzonde’ – staat Verstappen noemde mijn grote film Wan Pipel Back Lot en motor achter filmfestivals en de een interessante passage: ‘Onze Hollandse uit 1976 het Wilhelmus van Suriname. Kan je STVS: studio-opname 10 Minuten Jeudgjournaal bouw van een bioscoop, schooldirecteur leraar Nederlands, meneer Dubelaar, stopte een groter compliment krijgen?’ Emmy Hart, voorstander van filmeducatie in poep in onze hoofden toen hij eens, als Met financiële steun vanuit Nederland is de het onderwijs, en Kenneth Oostburg, direc- onderdeel van een les over literatuur, met Academie met zo’n zestig studenten van teur van de nationale omroep STVS. een ernstig gezicht durfde te beweren dat er start gegaan. De studenten kunnen verschil- niet 1 Kunstwerk van enige importantie, niet lende leergangen volgen. Er is begonnen met Pim de la Parra 1 Uitvinding die opzienbarend genoemd kon Scenarioschrijver, later volgt Camera, Licht oprichter Surinaamse Film Academie worden, ooit is ontstaan in een land waar de en Belichting, daarna Regisseren = Produce- Tijdens het interview op het balkon van zijn gemiddelde temperatuur hoger zou zijn dan ren en de leergang Acteren voor de Camera huis annex filmacademie, vertelt de cineast zestien graden Celsius. Dat kwam, zo zei hij, en tot slot Elementaire Cinematografie. Elke over de uitvaart van zijn vriend en filmmaat omdat Geleerden hadden berekend dat de leergang heeft een duur van vijfentwintig Wim Verstappen, die in 2004 is overleden. meest vruchtbare geestelijke arbeid verricht weken. Er kunnen verschillende leergangen ‘Als producent van Blue Movie was ik in werd bij een kamertemperatuur van zestien naast elkaar gevolgd worden. De studenten Nederland bij het afscheid van Wim. Al dat graden.’ De la Parra schrijft in 1978 dat hij variëren in leeftijd van achttien tot vijfen- oude materiaal werd weer vertoond. Het was zich zo beledigd en vernederd voelde dat hij zestig jaar. De meeste studenten werken net alsof ook ik was overleden.’ Niets is min- een bordenwisser naar de docent gooide. naast hun opleiding. der waar. De la Parra vertelt met verve over Deze bukte op tijd. Welke visie ligt er aan de Academie ten de oprichting van zijn Surinaamse Film Aca- Ik vraag De la Parra of hij met de oprichting grondslag? ‘Het principe van de SFA is: leren Montage STVS 10 Minuten Jeugdjournaal Poster op straat van IDFA Flies Tropics

18 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 19 ‘ Jongeren zijn zowel de makers als we, grote en goed geoutilleerde studio willen De taxi van Palemu de kijkers van de toekomst.’ hebben op het STVS-terrein, waarmee hij ook Dagelijks staan er artikelen in De Ware Tijd of de buitenlandse crews kan aantrekken en van Times of Suriname over de opnamen van de VPRO-film dienst kan zijn. Productiemaatschappijen die De taxi van Palemu. Regisseur Nicole van Kilsdonk in Suriname komen om te filmen en die in is met een crew enkele maanden aan het filmen op Suriname ook de postproductie kunnen doen. allerlei herkenbare locaties in Paramaribo, zoals het Hij zou graag filmmakers meer mogelijkhe- Onafhankelijkheidsplein, de Palmentuin en de markt. den bieden. ‘We zijn wat dat betreft behoor- Het wordt een jeugdserie over twee jongens die een lijk afhankelijk van toevalligheden en goed- taxibedrijfje beginnen om geld te verdienen. Een van willende initiatieven van buitenaf. Maar de hen wil later dokter worden. De zevendelige televisie- wil is er hier wel.’ serie wordt in het voorjaar van 2007 uitgezonden. De serie is zowel in Nederland als in Suriname te zien. Toekomst Opname De taxi van Palemu Er bestaat in Suriname onmiskenbaar enthousiasme om de infrastructuur voor film door te doen. Dat houdt ook in dat er meteen en televisie te verbeteren. Maar eenvoudig al met elkaar een film is geproduceerd. Bij de zal dat helaas niet zijn. Suriname is een uit- uitvoering wordt om praktische en ook ideo- gestrekt land met weinig inwoners, zodat logisch redenen gekozen voor de Minimal altijd steun van buiten nodig zal zijn. Dan Movies-aanpak. In een korte periode van zo’n gaat het niet alleen om financiële bijdragen, zes dagen is de speelfilm Ala di… opgeno- maar ook om inhoudelijke steun. Denk aan men met minimale technische benodigdhe- het opzetten van een copyright-regeling, het den. Alle studenten spelen een rol in het productieproces, sommigen voor, anderen DAM achter de schermen. Via deze snelkookpan- ‘ Mijn droom is de hele VAN aanpak leren de studenten veel van elkaar’, AD

S vertelt De la Parra enthousiast. Ala di…, dat ' audiovisuele sector te structureren Opname De Domineestraat in De Waag ‘ondertussen’ betekent, is volgens De la Parra FOTO en meer kwaliteit te geven’ een psychologische relatiekomedie. ‘Ala di… is een echte Surinaamse film. Het publiek siast over de filmeducatie van The Back Lot, Oostburg van de STVS, de veelbekeken natio- ontwikkelen van een Kijkwijzer-beoordeling, krijgt een ander beeld van Surinamers en want ik vind dat het onderwijs meer aan nale omroep die een voortrekkersrol vervult het opstellen van stimuleringsregelingen, het Suriname. Het gaat over verhoudingen tus- kunst en cultuur moet doen. We missen nu op het gebied van programmering. Naast het scouten en ontwikkelen van talenten. Er zal sen jonge mensen in Suriname. Waar zie je helaas het geld en de uren. Alle tijd gaat op STVS Journaal wordt er veel gekeken naar het een keten van opleidingen, scholing, werk, dat in de media?’ Filmmaker Leonard Retel aan de cognitieve vakken. Dat vind ik erg 10 Minuten Jeugdjournaal (in Nederland uit- distributie, uitzenden, vertonen en ontvan- jammer. Daardoor moeten we veel culturele gezonden door het Amsterdamse AT5) en het gen moeten worden opgezet, waarbij alle ini- zaken buiten de schooluren doen.’ Veel van jongerendiscussieprogramma De Domi- tiatieven op elkaar aansluiten. Vanwege his- ‘Er wordt om praktische en ook haar leerlingen nemen deel aan de filmactivi- neestraat. ‘Jongeren zijn veel mediabewuster torische banden, familierelaties en een ideologisch redenen gekozen voor teiten. Cultuuruitingen blijken in Suriname dan wij in onze tijd. Zij gebruiken de media gemeenschappelijke taal ligt samenwerking meer iets voor het basisonderwijs dan voor en weten wat de impact en mogelijkheden met Nederlandse instellingen en Nederlan- de Minimal Movies-aanpak’ Eddy Wijngaarde het middelbaar onderwijs. Een vak als CKV zijn. Jongeren zijn zowel de makers als de ders voor de hand. bestaat hier niet. Emmy Hart vindt dat de kijkers van de toekomst. Daar moeten we ons Hoe ziet De la Parra de toekomst op filmge- Helmrich reisde als gastdocent naar Parama- filmgebied: meer filmfestivals, meer werkge- of van functie veranderd. kunstvakken een waardevolle bijdrage kun- meer en meer op gaan richten.’ bied in Suriname? ‘Het is pionieren hier. ribo en was als camera- en geluidsman bij de legenheid voor zo’n vijfhonderd mensen, The Back Lot organiseert ook scholierenacti- nen leveren aan de eenheid in een multicul- Hoe ziet hij de samenwerking met de SFA en Mensen en instanties moeten geloof hechten opnamen betrokken. De regie was in handen meer eigen filmproducties, meer onderwijs- viteiten tijdens de festivals, waaraan duizen- turele samenleving zoals Suriname. Wat zou The Back Lot? ‘Momenteel volgen vier van aan het initiatief. Samen met andere organi- van de meester zelf. De film ging in première mogelijkheden en opleidingstrajecten en tot den leerlingen deelnemen. Ze worden voorbe- ze doen als ze zelf Minister van Cultuur was? mijn medewerkers een leergang bij Pim. Een saties zoals The Back Lot en de STVS geloof ik op het filmfestival van The Back Lot. slot meer kwaliteitstelevisieprogramma’s.’ Nu reid op school, volgen workshops en kunnen ‘Ik zou een heleboel drumstellen kopen prima initiatief. Maar ik vind wel dat je moet in een toekomst voor media en voor film. al organiseert The Back Lot voor de vijfde op de festivals zelf reportages maken onder zodat jongeren een brassband kunnen zorgen dat je de studenten straks ook in Surinamers hebben het nodig ergens trots op Eddy Wijngaarde maal internationale filmfestivals. IFFR Flies begeleiding van professionals en studenten oprichten, ik zou zanggroepen organiseren Suriname aan het werk kan houden en dat ze te zijn, denk bijvoorbeeld aan Olympisch The Back Lot Tropics in het voorjaar, in samenwerking met van de journalistenopleiding van de Acade- en meer geld voor cultuur aan scholen geven. niet naar Amerika of Nederland vertrekken. zwemkampioen Anthony Nesty. Waarom ‘Mijn droom is de hele audiovisuele sector te het International Film Festival Rotterdam, en mie voor Hoger Kunst en Cultuuronderwijs. Want cultuur bindt.’ Die investering moeten we hier gebruiken. Ik geen eigen filmacademie en echte Surinaam- structureren en meer kwaliteit te geven’, in het najaar IDFA Flies Tropics, in samen- verwacht ook van mijn medewerkers dat ze se films? Film spreekt net als sport tot de zegt Eddy Wijngaarde, directeur van deze werking met het International Documentary Emmy Hart Kenneth Oostburg hun kennis en ervaring straks als een olie- verbeelding. Film kan je land ontsluiten. Het culturele organisatie. ‘We hebben het plan Festival Amsterdam. In beide gevallen wor- over de rol van filmeducatie Stichting TeleVisie Suriname vlek binnen de STVS gaan verspreiden. Wat zou goed zijn dat de mensen het gevoel krij- om binnen tien jaar deze sector zo te her- den gedurende een week zo’n vijftig interna- Welke rol speelt filmeducatie in het Suri- Zijn film en televisie net als in Nederland ook The Back Lot betreft, werken we nu nauw gen dat hier speelfilms kunnen ontstaan. Wij structureren dat buitenlandse producenten, tionale films vertoond. Enkele maanden naamse onderwijs? Om die vraag te beant- in Suriname nauw met elkaar verbonden? samen bij het 10 Minuten Jeugdjournaal, dat zijn voorbeelden voor onze jongeren, onze regisseurs, reclamemensen hier graag komen terug is ook de eerste steen voor een nieuwe woorden, bezoek ik de energieke en gedreven ‘Nee, hier heb je geen Stimuleringsfonds of hier wordt opgenomen. Ik ben daar trots op. nieuwe acteurs en filmgeneratie. We zullen werken en dat er meer sociaal-economische bioscoop in Paramaribo gelegd; alle vroegere directeur Emmy Hart van de Marie le Fevre Filmfonds. Er zijn geen cofinancieringsrege- Je moet elkaar versterken en aanvullen waar ons eerst bewijzen, dan komt dat geld van- en culturele activiteiten plaatsvinden op bioscopen zijn in de loop der jaren gesloten Mulo aan de Lotjessteeg. ‘Ik ben erg enthou- lingen of uitzendgaranties’, vertelt Kenneth dat maar kan.’ Oostburg zou graag een nieu- zelf wel.’ !

20 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 21 17de Beeld voor Beeld Festival

‘De scheidslijn tussen documentaire en visuele antropologie is grotendeels onzin’, zegt Eddy Appels, directeur van Beeld voor Beeld. In ruim twintig documentaires kunnen we zien waarom. Nana Jongerden ‘ Het is jammer dat de vakgebieden van antropologie en documentaire veelal langs elkaar heen leven’

In de loop der jaren heeft Beeld voor Beeld land. Zijn queeste begint met het resultaat zich van antropologisch en etnografisch van een wetenschappelijk onderzoek. Vol- georiënteerd filmfestival ontwikkeld tot een gens de Londen School of Economics zijn de festival ‘waarbij cultuur en beeldvorming gelukkigste mensen op aarde de inwoners centraal staan’. Films die schijnbaar kleine van Bangladesh. Een van de meest dichtbe- verhalen vertellen over de levens van men- Kiran over Mongolia Tameksaout volkte landen ter wereld die we vooral asso- sen die in de geschiedschrijving of de media ciëren met overstromingen, armoede en poli- doorgaans niet aan bod komen. Waar ze ook teerde broer van de Israëlische filmmaker tiek tumult. Deze originele aanleiding grijpt vandaan komen. Zo draaien er dit jaar docu- en hoort dat zijn biologische vader nog leeft Dill-Riaz aan om zijn geboorteland te bezoe- mentaires uit onder meer India, Italië, Suri- in Ethiopië. Samen met broer-filmmaker en ken. De reis voert hem langs oude vrienden name en Nederland. Met het programmaon- Filmmakers adoptievader keren ze terug naar hun Ethi- en passanten. derdeel ‘Afrikaanse beelden’ ligt het accent opische wortels. De in het begin wat con- op Afrika en Afrikaanse migranten in Europa. ventionele en saaie documentaire komt uit- Gemorreld Andere thema’s zijn passie voor muziek, cul- eindelijk toch mooi tot zijn recht. Vanaf Aan de westerse beeldvorming zal tijdens het turele tradities, afkomst, familie, volwassen het moment dat Sisai hoort dat zijn vrien- Beeld voor Beeld-festival dus flink worden worden en geboorte. die vertrouwen bouwen din zwanger is, loopt de film als een trein, gemorreld. Niet in de laatste plaats door het met als hoogtepunt het weerzien met Sisai’s seminar ‘UNESCO –Information and Commu- Kroost echte vader. In La fille du grand monsieur nication Technologies for Intercultural Dia- Kersverse kroost en hoogzwangere vrouwen boze maatschappij. mentairemakers en commissioning-editors de persoonlijke ontwikkeling van een meis- (Georges Kamanayo Gengoux, 2005) gaat de logue’. Want belangrijker dan de plaats en zijn het onderwerp van Postpartum (Silvi- In de traditie van Frederick Wiseman biedt van omroepen elkaar kunnen ontmoeten.’ je dat volwassen wordt. Zo vanzelfsprekend 95-jarige Emma ook op zoek naar haar roots het onderwerp van een documentaire, is mis- na Landsmann, 2004), dat op het festival zijn deze film binnen de muren van het zieken- als deze ongelooflijk intieme film zich ont- in haar geboorteland Rwanda. Zij woont in schien wel de vraag wie een film maakt en Nederlandse première beleeft. De film volgt huis een parabel van de staat Israël – of elke Pubermeisje vouwt, zo zeldzaam knap is deze vanzelfspre- Brussel en is de dochter van een Rwande- voor wie? En, niet te vergeten; hoe wordt het strak gereglementeerde proces op een andere westerse maatschappij. Filmmaker De vertrouwensrelatie moet ook heel sterk kendheid. se ‘inheemse’ en een Duitse kapitein uit het hij gedistribueerd? In de digitaal interactie- hypermoderne afdeling verloskunde in Isra- Silvina Landsmann zit zo dicht op de huid geweest zijn tijdens de productie van The Ook Kiran over Mongolia (Joseph Spaid, 2005) koloniale leger. Een prachtig idee, in een ve toekomst zijn dit urgente vragen waaraan el. Vanaf de persweeën tot het moment dat van de moeders en vaders dat zij toch zeker Mothers’ House (Francois Verster, 2005). De is deels een film over volwassen worden. documentaire die niet veel verder komt dan steeds meer behoefte zal ontstaan. Het UNES- moeder en kind naar huis mogen, wordt elke maanden, zo niet jaren in dit project moet kijker is getuige van vier jaar uit het leven De Kazachse jongeman Kuma leidt een hec- een opsomming van namen, plaatsen, routes CO-project ICT4ID wil daarom de toegang stap in het geboorteritueel vastgelegd. Soms hebben geïnvesteerd. ‘Cultureel antropologen van Miché Moses, een aanvankelijk levens- tisch stadsleven als minderheid in Mongo- en jaartallen. tot media voor inheemse volkeren vergro- op cinematografisch effectieve wijze. Zo is er leren een bepaalde cultuur door en door ken- lustig en intelligent pubermeisje. Zij woont lië. De film begint met een zoektocht naar Veel documentaires op Beeld voor Beeld ten. Het doel is om bedreigde culturele uitin- een spannende scène waarin je een bevalling nen, duiken er echt helemaal in, of dat nou met haar moeder en zus in de township zijn Kazachse afstamming. Hij wil, net als zijn zoektochten van niet alleen het perso- gen en achtergronden van inheemse samen- hoort, maar niet ziet. Wat de kijker wel ziet, bijvoorbeeld een Afrikaanse of een wester- Bonte Heuvel nabij Kaapstad. Behalve met zijn opa, een adelaar trainen voor de jacht. nage, maar ook van de filmmaker. Op zoek levingen in stand te houden. Tien inheem- zijn de getergde gezichten van familieleden. se samenleving is’, vertelt Eddy Appels. ‘En het drugsgebruik en geweld buiten, worstelt Een oeroude Kazachse traditie die hij in ere naar zijn eigen achtergrond en afkomst. Zo se volken, waaronder de pygmeeën in Gabon Op de gang verdringen zij zich bij de deur. is dat juist niet een van de meest essentië- Miché ook met haar wispelturige moeder bin- wil houden. Het tilt de film uit boven een is Georges Kamanayo Gengoux de zoon van en de Himba’s in Namibië, krijgen van UNES- Hun oor leggen ze letterlijk te luister. Hoe le voorwaarden voor een goede documentai- nenshuis. Valencia is alleenstaande moeder, puur esthetische ervaring. De landschap- een Tutsi en een Belg en volgt hij voor zijn CO trainingen in het gebruik van informa- zal het aflopen? Pure suspense. Dan zwaait de re? Een documentairemaker leeft bij wijze van werkeloos, zwanger en hiv-positief. ‘Toen de pen en adelaars zijn indrukwekkend en stra- film hoogstwaarschijnlijk niet toevallig de tie- en communicatietechnologieën. Zo zul- deur open, en verschijnt de jonge vader. Over spreken samen met zijn onderwerp en bouwt Apartheid eindelijk afgeschaft werd, hoop- len speelfilmallure uit. Maar het is Kuma’s Rwandees-Duitse Emma. Filmmaker David len zij het heft in handen nemen en zelf hun het zojuist geworpen kind roept hij in alle stukje bij beetje het vertrouwen met hem op. te men dat de schade zou worden hersteld. bewustwording en ontwikkeling die de film Gavro reist met zijn geadopteerde broer en eigen geschiedenis gaan schrijven. Tijdens opschudding: ‘Die kan gelijk door naar de Het is jammer dat de vakgebieden van antro- De schade in onze gemeenschappen, indivi- werkelijk de moeite waard maakt. vader mee naar Ethiopië; het land waar ook het festival zal Rosa Gonzalez van UNESCO in Commandotroepen!’ Een hilarische film waar- pologie en documentaire veelal langs elkaar duen en in onze families’, zo leest de kijker zijn eigen joods-Ethiopische wortels liggen. samenwerking met Beeld voor Beeld hierover in het ziekenhuis oogt als een bevallingsfa- heen leven. Het zijn gescheiden circuits, ter- op de begintitels van de film. Jammer genoeg Wortels De verrassing van Beeld voor Beeld is in dit meer informatie verstrekken. ! briek. In lange rijen liggen de baby’s naast wijl ze naar mijn idee veel met elkaar gemeen is het anders gelopen, weten wij nu. De kei- Ook de twintigjarige Sisai ontwikkelt zich tot opzicht de openingsfilm The Happiest Peop- Beeld voor Beeld Festival, van woensdag 7 t/m zondag elkaar als een massa ingebakerde worstjes. hebben. Op het festival wil ik hen daarom harde samenleving waarin Miché leeft, toont volwassen man in de gelijknamige film Sisai le in the World (2005). De Bengaalse filmma- 11 juni, in het KIT Tropentheater te Amsterdam, www. Klaar om verorberd te worden door de grote samenbrengen. Zodat antropologen, docu- dat onverbiddelijk aan. Tegelijkertijd zien we van David Gavro (2005). Sisai is de geadop- ker Shaheen Dill-Riaz woont al jaren in Duits- beeldvoorbeeld.nl en link www.unesco.org

22 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 23 De gebroeders Dardenne wonnen in 2005 met L’enfant hun tweede Gouden Palm op Filmografie Jean-Pierre en Luc Dardenne 1974-1977 Videoactivisme (video d’intervention) in het filmfestival van Cannes. Vaak wordt gedacht dat hun intense, betrokken manier van en over Waalse arbeiderssteden 1978 Le chant du rossignol (doc) filmen voortkomt uit hun vroegere activistische documentaires. Maar bij nadere 1979 Lorsque le bateau de Léon M. descendit beschouwing blijkt daar nauwelijks iets van te kloppen. Kees Driessen la Meuse pour la première fois (doc) 1980 Pour que la guerre s’achève, les murs devaient s’écrouler (doc) 1981 R... ne répond plus (doc) 1982 Leçons d’une université volante (doc) 1983 Regarde Jonathan/Jean Louvet, son oeuvre (doc) 1986 Falsch Fysieke 1987 Il court... il court le monde (kort) 1992 Je pense à vous 1996 La promesse De methode van Jean-Pierre en Luc Dardenne 1999 Rosetta 2002 Le fils ﬁctie 2005 L’enfant

De broers noemen Je pense à vous De Belgische broers Jean-Pierre en Luc Dar- gen, zoals de documentaires, maar persoonlijk zelf ook een mislukking denne breken in 1996 door met La promesse, betrokken – een wezenlijk verschil. En de L'enfant over een vader en zoon die kamers verhuren zeer realistisch overkomende acteerprestaties aan illegalen in Seraing, een plaats in de Bel- komen tot stand na maandenlange repetities gische provincie Luik. De camera is opvallend en opnameperioden met vele takes; het len hoe en waarom ze in Luik terechtkwamen. Speelfilms oplegden, maar dingen gebeurden gewoon manier van bewegen van de acteurs. Over beweeglijk en blijft vaak dicht bij de hoofd- omgekeerde van de ongestuurde, spontane In deze documentaires verhalen talking heads Zelfs die maatschappelijke betrokkenheid zonder dat we ja of nee zeiden. (...) Deze film psychologie en motivatie spreken de Darden- personen. Het benauwende effect is vooral directheid van reportages. over vroeger, begeleid door een vaak hoog- ontbreekt in de eerste speelfilm van Jean- is niet tegen ons, maar zonder ons gemaakt.’ nes niet. sterk als vader of zoon wordt gevolgd, op de Maar het grootste onderscheid is nog wel dat dravende en belerende voice-over. Statische Pierre en Luc Dardenne, Falsch (1986) een Ook de beweeglijke camerastijl is fysiek. Een rug gefilmd, door de gangen en kamers van tot aan La promesse alle films van de Darden- of rustig bewegende camera’s, vermengd met verfilming van een toneelstuk over joden uit Regels reportagecamera wil, ook wanneer een per- de krakkemikkige woning. nes (die altijd alleen maar samen hebben archiefmateriaal. Niet de intense en intieme Berlijn. Een volledig gekunsteld drama, onge- Daarom leggen ze zichzelf voor La promesse soon bewegend wordt gevolgd, altijd over- Sindsdien hebben de broers Dardenne nog gewerkt) matig tot slecht zijn. Geen van die aanwezigheid van een camera die zich mid- makkelijk geacteerd, met een verhaal dat enkele regels op, een methode waaruit ver- zicht bieden. De camera van de Dardennes zit drie films gemaakt over mensen aan de producties is te herkennen als een film van de den tussen de gebeurtenissen stort – zoals in vooral wordt gedragen door de toneelmatige volgens vier meesterlijke films voortkomen. daarvoor te dicht op de personen. De bedoe- onderkant van de samenleving, op of voorbij regisseurs van La promesse, Rosetta, Le fils en tekst. De personages zijn pionnen in een Drie van hun regels vinden, toegegeven, hun ling is niet dat de kijker vanuit een objectief de grens van criminaliteit: Rosetta (1999), Le L’enfant. betoog over joodse identiteit en niet in de oorsprong in hun documentaireachtergrond. lijkend, documentaireachtig standpunt naar fils (2002) en L’enfant (2005). Ze filmen verste verte de mensen van vlees en bloed Ten eerste dat ze in principe alle onderdelen de personen kijkt, maar dat hij zich zo veel steeds in hetzelfde gebied en ook de camera- Activistisch Geen van hun van La promesse en later. Met de kortfilm Il van het filmmaken beheersen en dus in eigen mogelijk, zo fysiek en zo subjectief mogelijk voering blijft in essentie hetzelfde. De vier Begin jaren zeventig komen Jean-Pierre documentaires gebruikt een court... il court le monde raken de broers het hand kunnen houden. Ze doen voortaan met het personage identificeert. ! films zijn ongekend consistent in stijl en (1951) en Luc (1954) Dardenne via Armand spoor zo mogelijk nog meer bijster. Tien altijd regie, scenario en productie. inhoud en het niveau is onverminderd hoog. Gatti, die in 1961 het door hen bewonderde beweeglijke camera minuten onduidelijke plot, vreemde fantasie- Ten tweede dat ze het filmproces technolo- La promesse draait op het filmfestival van concentratiekampdrama L’enclos had gefilmd, en en een vermoeiende hoofdpersoon. gisch zo simpel mogelijk houden – op de set Dit is een ingekorte, licht bewerkte versie van een Cannes in de Quinzaine des Réalisateurs. De voor het eerst in aanraking met een filmcame- Met hun tweede speelfilm Je pense à vous van Je pense à vous was de techniek hen artikel dat onlangs verscheen in het Filmjaarboek hoofdrolspelers van Rosetta en Le fils ontvan- ra. In de daaropvolgende jaren filmen ze korte de latere speelfilms. De Dardennes gingen beginnen de Dardennes, achteraf gezien, hun boven het hoofd gegroeid. 2005, onder redactie van Mariska Graveland en Harry Peters. Stichting Filmuitgaven/Uitgeverij IT&FB. ISBN gen op dat festival prijzen voor beste actrice portretten van Waalse arbeiders, activistische niet de fabrieken in, waren niet aanwezig bij stem te vinden. Ze keren terug naar Seraing Een derde regel, cruciaal voor hun verdere 90 6403 694 2. en acteur, en met Rosetta en L’enfant winnen producties die worden vertoond in kerken en stakingen of demonstraties, volgden de arbei- en naar de problemen van arbeiders, die zich films, heeft volgens de broers zelf ook met De dvd van L’enfant is op 2 mei uitgebracht door A- de broers zelfs twee keer de Gouden Palm. cafés. In 1978 volgt de eerste echte documen- ders niet naar hun werk of in hun huizen. En door werkloosheid verliezen in alcoholisme hun documentaire-ervaring te maken. Name- Film Home Entertainment. In besprekingen van hun speelfilms wordt taire, Le chant du rossignol, over een vrouwe- ontbreekt in hun speelfilms vanaf La promes- en zedeloos gedrag. De acteerprestaties zijn lijk om niet een verhaal als uitgangspunt te vaak verwezen naar de documentaireachter- lijke arbeider die tijdens de Tweede Wereld- se muziek, de documentaires hebben wel een solide, maar het verhaal maakt veel te grote nemen, maar een personage. Een karakter grond van Jean-Pierre en Luc Dardenne. Ze oorlog heeft deelgenomen aan het Luikse ver- soundtrack en zelfs in enkele gevallen rudi- stappen, die daardoor niet na te voelen zijn. dat zich in een lastige situatie bevindt en maakten in de jaren zeventig en tachtig soci- zet. Het is het eerste deel van een ambitieus mentaire computereffecten. Het camerawerk is conventioneel, op één met beperkte middelen en mogelijkheden aal bewogen documentaires over de proble- project om de geschiedenis van de Waalse De documentaires R... ne répond plus (1981) korte scène na in de fabriek, waarbij de beslissingen moet nemen. De plot, voorzover men van arbeiders in het door werkloosheid arbeidersbeweging vanaf 1936 vast te leggen. en Regarde Jonathan/Jean Louvet, son oeuvre camera zich tussen de ruziënde arbeiders aanwezig, moet uit het karakter voortkomen geplaagde Wallonië, vooral in Luik en het In Lorsque le bateau de Léon M. descendit la (1983) zijn vreemde eenden in de bijt. De eer- stort. Eén minuut, die de eerste vingerwij- en niet andersom. Kortingsbon nabijgelegen Seraing. Hun achtergrond als Meuse pour la première fois (1979) vertelt een ste is een verwarrende en chaotisch gemon- zing vormt voor de cinematografische kracht De huidige methode-Dardenne behelst ver- Filmjaarboek 2005 documentairemakers lijkt een verklaring te vroegere arbeidersactivist, varend van Seraing teerde, deels geënsceneerde documentaire die de broers vervolgens zouden ontdekken. volgens twee dingen: een lange voorberei- geven voor hun beweeglijke camerastijl, hun naar Luik, over de grote staking van 1960. over ‘vrije radiomakers’ in verscheidene West- De broers noemen Je pense à vous zelf ook ding en een unieke, fysieke benadering van onderwerpkeuze en het gevoel van realisme Ook Pour que la guerre s’achève, les murs Europese landen. De tweede bestaat groten- een mislukking. De voornaamste reden is vol- het filmen zelf. Er wordt lang geschaafd aan ISBN: 90 6403 6942 dat ze weten op te roepen. devaient s’écrouler (1980) kijkt terug, in dit deels uit fragmenten uit toneelstukken van gens hen dat ze niet genoeg durf hadden. In het scenario, waarbij de dialoog wordt gemi- Gewone prijs: ¤ 18,50 Kortingsprijs: ¤ 16,00 Bij nader inzien blijkt van die verklaring ech- geval op een krantenmaker die na 1960 tever- Jean Louvet. De enige link tussen deze twee 2006 zeiden ze tegen The Guardian: ‘Het sce- nimaliseerd. Er wordt zo lang gecast dat de Looptijd: t/m 12 augustus 2006 ter nauwelijks iets te kloppen. Geen van hun geefs probeerde de arbeiders opnieuw te mobi- films en de rest van het oeuvre is maatschap- nario, de keuze van de acteurs, de set, crew, uiteindelijke acteurs alle scènes al wel eens Actienummer: 901-12256 documentaires gebruikt een beweeglijke liseren. In Leçons d’une université volante pelijke betrokkenheid, zowel van de meeste niets was onze eigen beslissing. Niet dat een keer geoefend hebben. En er wordt camera. Hun speelfilms zijn niet sociaal bewo- (1982) zijn het Poolse immigranten die vertel- radioamateurs als van theatermaker Voulet. anderen die beslissingen maakten en aan ons maandenlang gerepeteerd op de houding en

24 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 25 ZIEN IS NIET HOLLYWOODS PSEUDO-POSTMODERNE GOTCHA!-FILMS

In de jaren negentig vormden ze een kleine hype: gotcha!-films. Verhalen met in de slotminuten een schokkende wending, die het voorafgaande in een nieuw licht zet. Denk aan Fight Club, Memento, The Machinist, The Sixth Sense, The Usual Suspects en Flightplan, maar ook een oudere titel als Psycho. Let op: van deze films wordt in dit artikel de verrassing verklapt. Gerthein Boersma

De succesvolste gotcha!-film blijft vooralsnog The Sixth Sense – de verwachting dat er een geheim onthuld werd in de laatste minuten van de film bleek een grote publiekstrekker.

eel recente films lijken pas tevreden als ze klin J. Schaffner, 1968) schieten direct te Het is de weerslag van het uit de literatuur ons. En ook psychiater Malcolm Crowe, die in werelden met elkaar geconfronteerd wor- opent naar postmoderne vraagstukken ‘Vslotscènes hebben die de werkelijkheid van binnen als vroege voorbeelden van verhalen bekende fenomeen van de onbetrouwbare The Sixth Sense het getroebleerde jongetje den?’ Deze tweedeling is in McHale’s ogen omtrent gefragmenteerde identiteiten, tijd alles wat voorafging herdefiniëren; noem het die toewerken naar een grote verrassing. verteller, een character-narrator die de Cole om leert gaan met zijn bizarre gave allesbehalve absoluut: wanneer epistemologi- en de keten van oorzaak en gevolg. ’t Keyzer Soze-syndroom.’ Dat stelde de ver- Maar de recentere films hebben iets gemeen wereld niet helemaal juist weet te duiden. geesten te kunnen zien, beseft net zo min als sche kwesties ver genoeg doorgevoerd wor- maarde Amerikaanse filmcriticus Roger Ebert wat in mainstream-Hollywood wel degelijk The Usual Suspects is hier een uitzonderlijk wij dat hij zelf een geest is. den, kom je onvermijdelijk uit bij ontologi- HET ANDERE UITERSTE destijds in zijn recensie van Fight Club (David als novum beschouwd kan worden: ze door- voorbeeld van, omdat Kint zijn ondervrager De gotcha!-ontknoping komt er in de regel sche vraagstukken. Deze gotcha!-films schuiven dus duidelijk Fincher, 1999), refererend aan het verrassen- breken de wet ‘zien is geloven’. bewust voorliegt – en de externe vertelin- dus op neer, dat de onbetrouwbaarheid van Gotcha!-films begeven zich juist op die grens. meer op richting ontologisch gebied dan de slot van The Usual Suspects (Bryan Singer, stantie, parallel daaraan, het publiek in de de verteller, wiens woord wij voor waar aan- In Fight Club heeft Jack moeite de wereld om films als Psycho en Planet of the Apes. Hun 1995). Inderdaad leek dat type film in dat ONBETROUWBARE VERTELLER maling neemt. De meeste onbetrouwbare ver- nemen, wordt onthuld. Dat dit doorgaans zich heen te duiden, omdat hij niet inziet dat plaatsing op het grensgebied van McHale’s jaar overvloedig aanwezig – het soort waarbij Aan het eind van The Usual Suspects, bijvoor- tellers hebben echter zelf een verwrongen een grotere schok teweegbrengt dan in ver- Tyler zijn alter-ego is – een modernistische schaal wordt verder verstevigd door een ver- de kijker door een schokkende onthulling beeld, ontdekt het publiek dat de door de beeld op de wereld, of houden zichzelf voor gelijkbare literaire vertellingen, komt onge- kwestie, ingebed in ontologische onzeker- gelijking met films die de grens juist over- aan het einde uitgenodigd wordt het hele politie ondervraagde crimineel Verbal Kint de gek, zoals de naïeve Huck in Mark Twains twijfeld doordat wij er, als filmkijkers en als heid. En in de neo-noir thriller Memento, schrijden – en waarvan de verhalen dus dui- verhaal nog eens langs te lopen en opnieuw (Kevin Spacey) zijn gehele relaas waarschijn- The Adventures of Huckleberry Finn of de visueel ingestelde wezens, vanuit gaan dat over een wraakzuchtige would-be detective delijk postmodern zijn. te interpreteren. Films die hun voornaamste lijk grotendeels verzonnen heeft – en zelf hondstrouwe butler in Ishiguro’s The Remains zien ook echt geloven is – de overtuigings- met een beschadigd langetermijngeheugen, Waar Psycho de identiteiten van Norman en kracht verliezen als dat einde verklapt wordt waarschijnlijk Keyser Soze is, de enigmati- of the Day. kracht van het beeld is groter dan die van worden de scènes afgespeeld in omgekeerd zijn moeder scheidt door hen nimmer gelijk- – lees daarom niet verder als u de in de lead sche superschurk die achter het centrale mis- In het filmequivalent van dat principe zien het woord. chronologische volgorde om de situatie te tijdig op te voeren, en Fight Club die conven- genoemde titels ooit nog zonder voorkennis daadmysterie zit (en naar wie Ebert dit type we de wereld door de ogen van zo’n misleide simuleren van de hoofdpersoon, die tenslotte tie doorbreekt door dat met Jack en Tyler wel wilt zien. plotwending noemde). Wij als toeschouwers protagonist. Derhalve zien en ervaren we, in EPISTEMOLOGISCH EN ONTOLOGISCH ook niet meer weet wat er eerder gebeurde. te doen, daar maakt Lost Highway (David Volgens sommigen was er zelfs sprake van hebben Verbals versie van het verhaal voor Fight Club, de nihilistische goeroe Tyler Dur- Deze verhalen zijn in te bedden in een trend een nieuw subgenre, wel surprise films, mind- kennisgeving aangenomen, omdat we het den als een bestaand personage dat losstaat die in de literatuur al in 1984 werd gesigna- fucks of gotcha!-films genoemd, omdat ze met onze eigen ogen gezien hebben. Terwijl van verteller Jack – wanneer blijkt dat Dur- leerd door Brian McHale: de overgang van FILMS ALS PSYCHO EN PLANET OF THE APES ZIJN VROEGE VOORBEEL- niet schromen hun publiek verregaand te Verbal zijn verklaring aflegt, wordt zijn relaas den slechts een hersenspinsel annex alter- modernistische naar postmoderne fictie. manipuleren om een shockeffect teweeg te ‘opgeslokt’ door de beelden die zijn verhaal ego van Jack is, schokt dat Jack evenzeer als McHale’s constateerde een verschuiving van DEN VAN VERHALEN DIE TOEWERKEN NAAR EEN GROTE VERRASSING brengen wanneer die manipulatie onthuld representeren en vergeten we dat we slechts epistemologie (betreffende de origine en wordt. Het voorlopige hoogtepunt is voorals- zijn versie zien. Geen wonder dat het breedte van kennis) naar ontologie (betref- nog de box-office hit The Sixth Sense (M. gotcha!-effect hier stukken sterker is dan bij fende de realiteit en het bestaan). Vragen als Zijn zuiver epistemologische probleem – hij is Lynch, 1997) het nog bonter. De ongelukkig Night Shyamalan, 1999): het nieuwsgierig een film als Psycho, waarin al direct duidelijk ‘Hoe interpreteer ik deze wereld? Wat valt gedwongen te vertrouwen op ‘feiten’ die hij getrouwde Fred wordt plotseling halverwege makende idee dat die film een ‘geheim’ had is dat er iets niet pluis is met Normans moe- erover te weten en hoe zeker is die kennis?’ zelf eerder onder Polaroids gekrabbeld heeft de film afgelost door een confuus alter-ego, beheerste de mond-tot-mondreclame die der (die uiteindelijk een alter-ego van Nor- noemt hij kenmerkend voor het modernisme – krijgt een ontologisch tintje, wanneer we automonteur Pete – beide identiteiten heb- leidde tot een onverwacht groot commercieel man zelf blijkt te zijn), juist omdat de exter- (hij ziet dan ook de detective als het moder- ontdekken dat hij zelf de man is die hem ben op het eerste gezicht slechts met elkaar succes. ne verteller haar nooit toont. nistische genre bij uitstek), terwijl postmo- vanaf het begin (lees: het einde) op het ver- gemeen dat hun objet d’amour door dezelfde Nu zijn schokkende ontknopingen op zich- derne verhalen draaien om vragen als ‘Welke keerde been heeft gezet middels misleidende actrice wordt gespeeld. Waar Fight Club de zelf niets nieuws – films als Psycho (Alfred wereld is dit? Welk van mijn identiteiten informatie. Anders gezegd: de ‘schurk’ is een ‘onwaarheid’ van de gelijktijdige presentatie Hitchcock, 1960) of Planet of the Apes (Fran- The Usual Suspects leeft erin? Wat gebeurt er wanneer meerdere vergeten versie van hemzelf, wat de deur van Jack en Tyler uiteindelijk toegeeft en

26 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 27 Wanneer gotcha!-films hun geheim prijsgeven, gebeurt dit meestal via een alweer een conventie op zich geworden – Scenarioschrijver Willem Capteyn flashback-sequentie waarin de nieuw onthulde waarheid gecontrasteerd toen The Machinist (Brad Anderson, 2004) wordt met ‘leugenachtige’ beelden eerder uit de film. In de eerste acte van zich in de slotminuten ontpopte als de Fight Club bood Jack (Edward Norton) Tyler (Brad Pitt) bijvoorbeeld een zoveelste Fight Club-lookalike, riep menig cri- biertje aan – in de flashback zien we dat daar in werkelijkheid niemand zat. ticus reeds dat we hier met een clichématige ontknoping te maken hadden. Het Keyser Nieuwe dramatheorie bracht tussen The Usual Suspects en Adaptati- Soze-syndroom eiste z’n eerste slachtoffer. on. (Spike Jonze, 2002). Singers film toont Wat is Hollywoods volgende stap in de voort- een (leugenachtige) verteller en vervolgens durende race om het publiek een stap voor te wat hij vertelt; de verschillende narratieve blijven? Welnu, deze nieuwe conventie kan lagen zijn, uiteindelijk, helder. Jonze’s film, op zijn beurt natuurlijk ook weer op z’n kop vanuit tonale muziek die in feite gaat over hoe scenarist Charlie worden gezet. Dat gebeurt in de recente Kaufman het scenario voor Adaptation. thriller Flightplan (Robert Schwentke, 2005): Zijn er in drama krachten werkzaam die je kunt vergelijken met de werking HET FENOMEEN STAAT IN DE schrijft, vervaagt daarentegen de grenzen een moeder die onlangs haar man is verloren van tonaliteit in muziek en zo ja, hoe werken die dan? Scenarist Willem LITERATUUR BEKEND ALS DE tussen minimaal drie vertelniveaus: het raakt verontrust wanneer haar dochter tij- ‘waargebeurde verhaal’ dat Kaufman moet dens een continentale vlucht op tien kilome- Capteyn (Zwarte sneeuw, 1996; De 9 dagen van de gier, 2001) gaat zijn theorie ONBETROUWBARE VERTELLER adapteren naar een filmscript, het gefictiona- ter hoogte plotseling verdwijnt. Hoewel wij – liseerde verhaal van dat schrijfproces en ten door haar ogen – het meisje duidelijk gezien tijdens een seminar op het Binger Instituut voorleggen aan dramaturgen, slotte de ‘werkelijkheid’ die de bron vormt hebben, overtuigt het luchtvaartpersoneel de script-editors, schrijvers en regisseurs. Dineke de Zwaan ons derhalve in staat stelt een ‘waarheid’ te voor dit alles. verwarde weduwe ervan dat het kind nooit reconstrueren, daar laat Lost Highway de Gotcha!-films verrassen hun publiek juist door heeft bestaan en slechts een product was van onzekerheid voortbestaan: de precieze relatie te onthullen wat er echt gebeurde en hoe de haar in rouw gedompelde psyche. Maar wat ‘Of je nu dramaturg bent, schrijver of criti- tussen Pete en Fred wordt nimmer uitgelegd kijker is beetgenomen, wat hun postmoderne blijkt uiteindelijk? Dit alles is onderdeel van cus, je bent altijd nieuwsgierig wanneer en voldoet slechts aan de logica van een gehalte op McHale’s schaal uiteindelijk ver- een nogal vergezochte samenzwering – de iemand met een nieuwe theorie over drama bizarre nachtmerrie. Fight Club onthult uit- mindert. Echte postmoderne films laten de dochter bestaat toch en is door een kwaad- komt’, denkt Willem Capteyn, die in 1969 eindelijk de hiërarchie van de in de film ontologische verwarring voortbestaan. willende stewardess opgesloten in de neus met viool afstudeerde aan het conservatori- getoonde realiteiten – de misleide interne van het vliegtuig. En wij maar denken dat um en vervolgens tal van hoorspelen, televi- ‘vertelling’ waarin Jack en Tyler afzonderlij- NIEUWE CONVENTIE ‘zien’ hier niet ‘geloven’ was. Gotcha again! ! siespelen en televisieseries schreef en boven- ke personen zijn, is ondergeschikt aan de En toch, of het nu een nieuw subgenre of een dien jarenlang studieleider scenarioschrijven Het bovenstaande is een bewerking van de doctoraal- ‘hogere’ werkelijkheid waarin Tyler slechts tijdelijke hype is, gotcha!-films zijn, zeker scriptie Gotcha! Tale-end Twists in (Post)Modernist was aan de Nederlandse Film en Televisie uit Jacks zieke brein is ontsproten. Lost High- voor (middel)grote Hollywood-producties, Hollywood Narratives van Gerthein Boersma voor de Academie. In de film Amarcord (1973) van way behandelt beide realiteiten daarentegen een gedurfd concept: het herhaaldelijk studie Media & Cultuur aan de Universiteit van Amster- Federico Fellini ontdekte hij een bruikbare als volstrekt gelijkwaardig, waardoor ze har- ondergraven van de conventie dat films een dam. Zie verder: Postmodernist Fiction, Brian McHale parallel tussen de krachten die muziek en der botsen en de scherven niet kunnen wor- consistente en intern ‘ware’ diëgese weerge- (Methuen, New York/London 1987). drama voortstuwen. ‘Veel Angelsaksische den gelijmd. ven, blijft een moedige stap in postmoderne Celluloid Echo’s: Cinema kruist Postmodernisme, hoe-schrijf-ik-een-scenario-boeken, zoals die Een soortgelijk contrast kan worden aange- richting. Al is deze ondergraving inmiddels Peter Verstraten (Vantilt, Nijmegen 2004) van Syd Field, gaan uit van het gehele werk. Je ziet een grafiek die wordt ingevuld. Ze OSSELAAR geven exact de pagina aan waar een plotpunt B moet staan. Misschien is dit handig om een OCHEM totaalconstructie op te zetten. Maar het pro- J bleem is dat je als toeschouwer die construc- tie niet kunt zien. Je beweegt voorwaarts LLUSTRATIE door de tijd.’ I

Tonale krachten slingerd van de macht van het huis: de In het seminar ‘Thuis is van waar we vertrek- ouders. Vervolgens cirkelen alle anekdotes Volgens Capteyn kan elke ken’ zal hij de werking van drama analyseren rond ‘verlangen’ – erotisch, maar ook een scène in drie ‘krachtenvelden’ naar aanleiding van drie krachtvelden, waar- verlangen naar de verleden tijd, naar huise- mee hij verwijst naar de tonale muziek. ‘In lijkheid, of om iets groots tot stand te bren- worden geanalyseerd: de tonale muziek heb je de tonica – de cen- gen. Of ze steunen op de ‘macht’ van kerk en huis, verlangen en macht Aan het einde van Adaptation. trale grondtoon – waaruit de subdominant en staat en ontluikend fascisme. De thema´s mijmert Charlie Kaufman de dominant voortkomen. In drama kun je de verschillen per variatie maar de onderliggen- (Nicholas Cage) in voice-over: tonica opvatten als ‘huis’ ofwel ‘balans’, de krachtvelden zijn steeds hetzelfde. Toen hij onder meer een aflevering van The Sopra- ‘Ik moet meteen naar huis, waaruit ‘verlangen’ en ten slotte ‘macht’ zich ik de gelijkenis met de tonale muziek zag, no’s bespreken, terwijl ook een aflevering van ik weet nou hoe ik het script moet afronden. Het eindigt met ontwikkelen. ‘Er zijn altijd momenten waar- lag het voor de hand om te onderzoeken of De Daltons van Robert Alberdingk Thym wordt Kaufman die naar huis rijdt en op de schrijver alles moet loslaten wat hij al dit bij andere films ook zo werkt.’ geanalyseerd. Zijn analysemodel is echter ook denkt dat hij nou weet hoe hij weet en zich volkomen moet inleven in de toepasbaar op uiterst complexe films als The script moet afronden. Shit, dat positie van de toeschouwer. Het is een soort Sweet Hereafter (1997) van Atom Egoyan of is een voice-over.’ De verschil- Geformatteerde series lende narratieve niveaus wor- herformuleren hoe je naar drama in ontwik- Een scenariotheorie hoeft niet honderd pro- het werk van Michael Haneke. Capteyn werkt den horizontaal gepresenteerd keling kijkt. Als je als schrijver, dramaturg cent geldig te zijn. In drama is het al mooi als aan een boek over dit onderwerp, dat hij in de en de grenzen tussen de wer- vastzit kun je de scènes analyseren op drie het voor tachtig procent van de films opgaat, loop van 2007 hoopt te voltooien. ! kelijkheden zijn vervaagd, wat ‘krachtenvelden’. In Amarcord zijn de enige vindt Capteyn. Dat neemt niet weg dat hij radicaler postmodern genoemd kan worden dan de strikt hië- mensen in Rimini die in hun gekte normaal denkt dat zijn theorie breed en genre-onder- Meer informatie over het aankomende seminar ‘Thuis is van rarchische narratieve spielerei zijn, de ouders van de jongen Tita. Zij verte- scheidend toepasbaar is. Zeker ook op de waar we vertrekken’ op het Binger Instituut (waarvan de datum in The Usual Suspects. genwoordigen het ‘huis’. Tita wordt wegge- geformatteerde series. Tijdens het seminar zal nog niet vaststaat) is te vinden op www.vedra.nl.

28 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 29 Beamers, dvd’s en flatscreen-televisies maken het steeds aantrekkelijker om thuis naar films te kijken. Twee redacteuren van Skrien bespreken in een e-mailcorrespondentie wat dit betekent voor de toekomst van de bioscoop. Zal die altijd blijven bestaan, vanwege de bijzondere gezamenlijke kijk- ervaring, of heeft hij zijn langste tijd gehad? DE TOEKOMST VAN DE BIOSCOOP Rebecca Breuer en Frank de Neeve MUSEUM OF CULTUREEL CAFÉ

gebruikt. Het is daarom een kwestie rants daarentegen zijn er in overvloed en die op de bank kijk je dan film op flatscreen of FdN: Door de analogie met de door de komst van de film voorspelde dood van tijd totdat Hollywood elders doen er alles aan om hun gasten te plezieren. beamer. Heb je zin om mensen te ontmoeten, schilderkunst, trek je je terug in een overleefd. betere kansen ziet om zijn product Ze weten dat als die het niet naar hun zin heb- dan ga je naar die cafés. Ik wil toch nog even ivoren toren, terwijl de cinema zo het beste uit te baten, zoals via ben, ze de volgende keer die nieuwe Mexicaan ingaan op wat volgens mij de redenen van het veel diverser is. Het gaat er ook niet om video-on-demand, waardoor de bioscoop eens gaan proberen. verminderd bioscoopbezoek zijn. Men noemt hoe groot het scherm is, maar hoe beeldvul- FdN: Ik ruik die wildvreemde naast me zijn bestaansrecht verliest. een gebrek aan aansprekende titels en het lend in je gezichtsveld. En dat kan dus ook alleen maar zweten en zit liever naast mijn toenemend downloaden. Ik zie echter een ver- thuis. Ik was van de week naar een private geliefde. En het voortbestaan van de bioscoop RB: De enige plek waar men, als op een RB: Een vergelijking met een res- minderde aandacht voor film, de uitpuilende party, waar een oude Fritz Lang op de beamer als een handvol musea vind ik te verwaarlo- stoel gebonden, in deze gefragmenteerde en RB: De fysieke moeite die je moet taurant is interessant, maar is het dvd-kasten thuis plus het feit dat de moderne werd vertoond. Het viel me op dat men daar zen. Maar natuurlijk zal film blijven tot afleiding uitnodigende maatschappij nog nemen om een film in de bioscoop niet veel toepasselijker een bios- mens gewend is op zijn wenken bediend te net zo geïnteresseerd zat te kijken als in de bestaan, alleen de verschijnings- in staat wordt gesteld – zo niet gedwongen te zien, draagt bij aan de eerderge- coop met een pretpark danwel een worden als redenen van de teruggang. Hoezo bioscoop, hoewel je het incidentele hoofd vorm verandert. ! – zich te concentreren op film, is in de bios- noemde bereidheid tot concentratie museum te vergelijken? Juist nu film wachten tot 21:45 uur als de bioscoop de film in beeld door het halen van een biertje voor coop. Juist nu zich overal schermen (films in de bioscoop kosten niet alleen meer een basis van allerhande afgeleide beelden vertoont? De dvd is de sluipmoorde- lief moest nemen. Wat nog onderbelicht is bevinden en het kijken naar een tijd, maar ook meer geld en fysieke verplaat- aan het worden is – en al die beeldafgeleiden naar van de bioscoop. gebleven, is de signaalfunctie van de bioscoop. scherm gewoner lijkt geworden dan sing dan downloaden of kopiëren). Het is ook weer in zichzelf verenigt – lijkt me zo’n Als het Filmhuis Den Haag een retrospectief kijken naar de mens zelf, biedt het zoiets als uitdrukking geven aan je religieuze vergelijking op zijn plek. De ‘funparkbiosco- met de vergeten films van Valerio Zurlini bioscoopscherm een essentie en een overtuiging door naar een kathedraal of mos- pen’ – die naast een zaal met stoelen veel RB: Het zien van een film in een organiseert, denk je als filmliefhebber ‘daar overtuigings- en bindingskracht die kee te gaan, terwijl de Heer aangegeven heeft extra belevenissen bieden – moeten inder- traditionele bioscoop zal misschien moet ik heen’. Zie je zijn films opgestapeld alle andere schermen ontberen. dat je je ook knielend voor je bed (dan wel op daad bedrijfsmatig met elkaar concurreren. wel lastiger worden, maar je moet bij Mediamarkt, dan denk je ‘ken ik niet, laat een willekeurige plek naar Mekka gericht) tot Ze zullen net als veel restaurants hun geld nooit de dood in de ogen zien. Zoals er maar liggen’. Hem mag richten. Je verkiest de moeite boven verdienen met de veel te duur verkochte vandaag de dag weer realistisch geschilderd FdN: Natuurlijk is de bioscoop de beste het gemak omdat je gelijkgestemden ontmoet. wijn, of merchandising zoals funparken doen. wordt (en in de tussentijd door enkelingen plek om geconcentreerd naar film te kijken. Daarnaast zijn er de meer gesubsidieerde altijd gedaan is) zal er altijd de mogelijkheid RB: Is het je al eens opgevallen dat zelfs Echter: deze bestaat alleen maar doordat ‘musea-filmhuizen’ waar de zogenoemde bestaan een film in een bioscoop te zien. het verplichte bordje van de nooduitgang a) filmstudio’s hun rechten als eerste door FdN: Bioscopen en filmtheaters kwaliteitsfilms met veel minder entertainment Misschien dan wel niet in elke provinciale, in een bioscoop al hinderlijk kan zijn? Dat bioscopen laten uitbaten en b) filmkopieën zijn natuurlijk gewoon bedrijven en en opsmuk vertoond worden. middelgrote stad, maar – en neem hierbij de probleem heb je als je thuis, op je mobiel of duur en daardoor schaars zijn en c) projec- als er minder mensen komen, houdt museumkwaliteit van film in gedachten – in op een filmfeestje naar een film kijkt nooit tieapparatuur duur en relatief moeilijk te het op een gegeven moment op. Bij Nederland zullen altijd een aantal bioscopen zo sterk. Misschien draagt het met bedienen is. De aanstaande digitalisering mij in de buurt sloot pas een heel mooie bios- FdN: De associatie met een pretpark vind blijven bestaan. Alleen in een donkere zaal wildvreemden in het donker je geza- van de bioscoop verandert de verhoudingen coop en de krant stond meteen vol verhalen ik aardig, maar waarom vergelijk je de film- waar gezamenlijk in stilte gekeken wordt naar menlijk richten tot het filmbeeld wel enigszins, maar vooral door de komst van van mensen met jeugdherinneringen aan dat huizen dan weer met serene musea? Volgens een groot scherm (nog altijd veel groter dan de iets fundamenteel bijzonders in zich. beamers, flatscreen-televisies en dvd’s is het theater. Maar van nostalgie kan een exploitant mij worden dat ook een soort pretparken, gemiddelde huiskamermuur), zal een gezicht De ‘rilling die door de zaal gaat’, of merken nu ook mogelijk om een kwalitatief hoogwaar- niet leven. Doordat bioscopen en filmtheaters maar dan niet met alleen film als attractie. te zien zijn, waarvan tranen rollen die groter dat het fijn is als een wildvreemde naast je zit dige filmvoorstelling thuis te organiseren. meestal weinig lokale concurrentie hebben, In deze culturele cafés wordt de ene dag film zijn dan je beide handen kunnen omvatten. De te snikken, ik weet geen andere plek waar je Daarnaast zie je dat de bioscoop steeds meer zijn ze weinig innovatief en hebben vele de fee- vertoond om mensen te trekken en de vol- impact die dit in zich draagt is voldoende en dit gevoel kunt evenaren. Ja, in een theater als uithangbord voor een dvd-release wordt ling met het uitgaanspubliek verloren. Restau- gende dag speelt er een band. Oftewel, thuis nergens anders zo intens te beleven. misschien, maar juist het theater heeft zijn

30 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 31 De filmverboeking 2 Het geschreven beeld Er zijn commerciële novelizations, geschreven in opdracht van de filmmaatschappij en tegelijk met de film uitgebracht, en literaire, geschreven op initiatief van de auteur. ‘GEEN BEMOEIE- NIS MET TOTSTAND- Aldus de Belgische hoogleraar Jan Baetens in de vorige Skrien. Akke Holsteijn schreef KOMING BOEK’ met Lepel en Knetter twee novelizations uit de eerste categorie, Onno Kosters met Cal- Wat bracht producent Lemming ertoe om Lepel lahan een gedicht uit de tweede. Niels Bakker en Knetter ook als boek te laten uitbrengen? ‘Dat heeft een simpele reden’, zegt Leontine Petit, producent van beide films. ‘Je maakt een mooie film en die wil je ondersteunen met een boek. Vooral bij kinderen familiefilms gebeurt dit vaak.’ Anders dan in Hol- lywood gebruikelijk is, heeft 1. AKKE HOLSTEIJN OVER LEPEL EN KNETTER Lemming zich, aldus Petit, niet met de totstandkoming ‘IK KON INVULLEN WAT PERSONAGES DENKEN’ van de boeken bemoeid. Hoewel ze vindt dat een novelization zo veel dichter bij de verhaallijn van de film dan in persoon te gebruiken. Maar er waren ook scè- ‘Een boek is een product mogelijk ‘dienend’ moet zijn aan het idee Knetter, waarvoor ze het begin en het einde nes waar zij niet in zat en die te cruciaal dat op zichzelf staat. Hoe van de film, heeft Akke Holsteijn Lepel en veranderde omdat die te filmisch waren. ‘Aan waren om zomaar te schrappen. Toen heb ik het schrijven gebeurt, laten Knetter niet overal trouw gevolgd. ‘Het gaat het begin zie je hoofdpersoon Bonnie naar gekozen voor een neutrale vertelinstantie, we over aan de auteur en de erom dat je een goed boek schrijft. Een film huis rennen. Aan het eind zit iedereen gezel- die niet alleen van Bonnie, maar ook van de uitgeverij. Zij hebben hier- en een boek zijn toch heel verschillende din- lig te eten in de achtertuin, waarop de came- andere karakters weet wat ze doen en den- voor de kennis en de exper- gen, met eigen wetten. Het boek moet geen ra uitzoomt en over het dak van het huis ver- ken.’ Wel besloot Holsteijn zo zuinig moge- tise in huis. Wel denken we aftreksel worden van de film, want dan benut dwijnt. Voor een boek is dat natuurlijk niets, lijk te zijn met het geven van vertellerscom- samen met de uitgever na je de mogelijkheden van het medium niet. Je en dus bedacht ik, passend in de geest van mentaar, behalve als ze spanning kon creë- over hoe de producten het moet het ook onafhankelijk van de film kun- de film, zelf een begin en een eind.’ Ook ren door op gebeurtenissen vooruit te lopen. beste in de markt kunnen nen lezen.’ voegde ze in Knetter veel dingen toe. Hoewel de uitgeverijen Leopold en Pimento worden gezet. Je wilt de Holsteijn mocht haar eigen gang gaan met de ‘Bepaalde thema’s en motieven die sneuvel- haar manuscripten accepteerden, denkt Hol- film en het boek natuurlijk films waarvoor Mieke de Jong, een nichtje den in de uitwerking van de film heb ik steijn wel dat zij graag wilden dat het boek van elkaar laten profiteren. van haar, het scenario schreef (zie kader). gewoon terug laten komen.’ Zo heeft ze de de film zo veel mogelijk zou volgen. ‘Maar er De algemene visie is dat je ‘Maar die heb ik niet aangegrepen om dingen rol van de beetje enge buurvrouw, die in de waren ook uitgevers die nee zeiden tegen de hetzelfde artwork gebruikt te veranderen-om-het-veranderen, of om te film uiteindelijk kleiner is geworden, meer verboeking van een film, omdat ze vinden voor alle uitingen van je laten zien dat ik zelf zo goed kan schrijven. ruimte gegeven. ‘Ik bedacht zelf bijvoorbeeld dat zo’n boek veel meer op zichzelf moet product. Daarom zetten we Het originele idee is van de scenarioschrijver, een zwarte kat, die mooi aansloot bij haar staan.’ bijvoorbeeld de filmposter en in grote lijnen probeer je dat uit te wer- hekserigheid. Later, als de buurvrouw aardi- Heeft dat wellicht ook te maken met het feit op de voorkant van beide ken in het boek.’ ger blijkt, wordt de rol van de kat ook dat novelizations een bestaan in de marge lei- boeken.’ Holsteijn werkte voor beide novelizations – anders, vriendelijker.’ zelf spreekt ze liever van ‘verboekingen’ – op ‘Een aaneenschakeling van basis van de synopsis, beschrijvingen van de Gedachten karakters, het scenario en een werkkopie van Wat niet kan in een film – op het gebruik van fragmenten werkt goed in de film. Ze volgde zo veel mogelijk de laatste voice-overs na – maar wel in een boek, is het een film, maar maakt een versie van de film, behalve waar ze vond dat weergeven van de gedachten van de persona- deze niet goed bij het karakter van een boek ges. ‘Ik heb op basis van de film zelf ingevuld boek erg onrustig’ paste. ‘Lepel bijvoorbeeld springt van de ene wat personages denken, peinzen of vinden’, korte scène naar de andere. Maar voor een vertelt Holsteijn. ‘In de film zie je dan den, zoals Baetens aangaf? ‘Ja’, zegt ze na boek leest dat niet echt prettig. Daarom heb iemand prangend kijken, in het boek kun je enig nadenken, ‘hoe hartelijk de betrekkin- ik geprobeerd het verhaal wat meer samen te daarbij meteen aangeven wat diegene denkt.’ gen met de uitgevers ook waren, mijn gevoel pakken, een grote lijn uit te zetten. Anders In zowel Lepel als Knetter koos ze voor een was toch dat ik voor hen niet op hetzelfde had je een aaneenschakeling van fragmenten alwetende vertelinstantie, al overwoog ze bij plan stond als een auteur die met een eigen gekregen, wat in een film goed werkt, maar het laatste boek in eerste instantie de ik- verhaal komt. Ergens is dat ook wel begrijpe- een boek erg onrustig maakt.’ vorm. ‘Omdat er in Knetter een voice-over lijk: het gouden idee was natuurlijk van Toch bleef Holsteijn in Lepel in het algemeen van Bonnie zit, dacht ik eraan haar als ik- Mieke.’

32 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 33 De filmverboeking 2 Il Gattopardo Vrij naar Visconti

1. Het land IFFR op Holland Festival Als je wilt dat alles bij het oude blijft, moet alles eerst veranderen. Sicilië in Super Technirama: alsof je 2. ONNO KOSTERS OVER CALLAHAN midden in een cirkel zonder zichtbare omtrek Rotterdam in Amsterdam staat, in een ‘IK MAAK POËZIE VAN DIRTY HARRY’ deinend vlak dat zich niet tot een enkele Het International Film Festi- ‘Noemt Jan Baetens mijn gedicht een noveli- maal naar mezelf toegeschreven.’ In eerste formule laat herleiden, en dat val Rotterdam strijkt een lang zation? Echt waar?’ Onno Kosters reageert instantie wilde hij ook iets doen met de ver- allemaal in een licht en een kleur die samen weekend neer in Amsterdam. verbaasd als ik hem vertel over het onder- halen, maar dat dreef hem te ver af van wat een temperatuur bepalen, een temperatuur scheid dat Baetens maakt tussen de commer- hij zelf wilde vertellen. ‘Uiteindelijk waren die zich in een worsteling van macht en nos- Tijdens het Holland Festival ciële en literaire novelization. Hoewel zijn de films niet meer dan een winkelhaak waar talgie wordt in vier zalen op het Callahan, te vinden in de bundel Callahan en ik af en toe iets aan kon hangen.’ samenbalt in de diepte andere gedaanten, in de tweede categorie Kosters vindt dat de vrijheid die hij genomen van de blik van Burt Lancaster Westergasfabriekterrein een wordt Ten Damme voor zijn ogen verkracht valt, heeft Kosters liever niet dat het gedicht heeft, een van de dingen is die zijn gedicht in een gedaante van de tijgerkat. minifestival georganiseerd. en neergeschoten, waarna hij ronddoolt in een novelization genoemd wordt. ‘Dat begrip literair maakt. ‘Ik maak poëzie van Dirty een kamp waar mensen liggen te creperen. gebruikt men toch in Hollywood als er van Harry. Ik had op dezelfde manier Homerus, De beslissing die hij neemt is geen vlucht André Waardenburg Minutenlang loopt hij om ze heen, dan een speelfilm een boek wordt gemaakt?’ Dante of een andere grote dead white male maar een sprong over wat rest van zijn hart. breekt hij. Hij neemt een baby’tje in z’n arm Gedurende het interview benadrukt hij voort- kunnen gebruiken. Ik zet het puur in als Zo zwart in dit licht en barst in een hartverscheurende huilbui intertekst, als deel van ons collectief bewust- is zijn oog dat zijn schaduw vooruitwerpt, ‘Ik wilde een knipoog geven zijn. Iedereen weet wie Dirty Harry is, ook afgetekend, immens over het zilver van dit Cyrus Frisch mensen die nog nooit een van de films heb- concaaf staand doek. Tijdens een nagesprek op het afgelopen zoekt opnieuw de naar Dirty Harry’s knipogen, ben gezien.’ Rotterdamse filmfestival vertelde de Engelse grenzen op van de goede smaak Zo nu en dan draagt Kosters zijn gedicht ook 2. Het dorp regisseur Sophie Fiennes (jawel, familie van) naar de ironie’ voor. Ter gelegenheid van een optreden op Zijn dorp, zijn kerk, zijn volk, zijn notabelen. dat ze The Pervert’s Guide to Cinema had uit. Maar waarom huilt hij eigenlijk? Om de het poëziefestival Winternachten maakte hij Zijn schild. Zijn vrouw, zijn dochter. Zijn neef. beoogd als drieluik, analoog aan Freuds drie- mensen die daar wachten op de dood? Om de durend dat het niet zijn bedoeling was een een ondersteunende Powerpoint-presentatie Zijn – diens aanstaande, en dat in de gedaan- deling Superego, Ego en Id, maar dat geldge- moord op zijn geliefde? Om zijn onvermogen adaptatie van de Dirty Harry-films te maken. waarin hij het citaat dat hij voorleest, bege- te brek de afronding in de weg had gestaan. iets te veranderen? Deze ambiguïteit maakt ‘Het is eerder zo dat Dirty Harry het vehikel leidt met het beeld uit de film waarin het van Claudia Cardinale. Na wie het zwijgen Voor de fans van de Joegoslavische filosoof dit een cruciale scène waarnaar de hele film wordt voor mijn hoofdpersoon, iemand die gezegd wordt. ‘Ik wil daarbij zelf zo min ertoe doet. Slavoj Zizek is er nu dan goed nieuws: het geduldig toewerkt. Maar toch. Als de scène vooral in zijn hoofd leeft en allerlei proble- mogelijk zichtbaar zijn en de screenshots op derde deel is er alsnog gekomen en gaat in bedoeld is om je wakker te schudden, werkt men heeft op te lossen. Deze figuur zoekt een beeldscherm mooi groot geprojecteerd Oorlog, vlam zonder kaars, weerkeer zonder première tijdens het vierdaagse filmprogram- een mythische held, iets wat groter is dan zien. Alsof er niets anders is als Dirty Harry stof. ma dat het International Film Festival Rot- hijzelf. Alleen dan kan hij de wereld aan, en een stem.’ Daarmee gaat hij een stap ver- Een tijgerkat in een gedaante van ogen, terdam verzorgt tijdens het Holland Festival Blackwater Fever Gebroeders Quay want in zijn eentje lukt hem dat niet. Daar- der in de richting van de films. ‘Dat klopt. Op of het eiland erin drijft. Deint. Zijn jacht, in Amsterdam. De niet alleen door zijn geslis Op het afgelopen filmfestival van Rotterdam werd van om adopteert hij Dirty Harry, wat leidt tot het moment dat ik perform, gaat Dirty Harry zijn vazal, zijn honden, zijn land, zijn uitzicht. onnavolgbare cultuurcriticus Zizek analyseert de Quay-tweeling (1947) de lange speelfilm The Piano een bijna één-op-één vereenzelviging. Ik heb een nog grotere rol spelen dan in het Zijn uittocht die er ergens geen moment volgens het gedachtegoed van de Franse psy- onbewuste boodschappen die de films uitdra- Tuner of Earthquakes vertoond. Fantasie en een eigen geprobeerd een ontwikkeling te laten zien gedicht. Het is ook een heel andere ervaring meer toe doet. choanalyticus Jacques Lacan de films van gen? De informatieve en bij vlagen zeer gees- stijl kan de broers niet ontzegd worden, maar timing, van de hoofdpersoon, van beklemming naar dan wanneer je het leest. Misschien komt het onder meer Alfred Hitchcock en David Lynch. tige films bieden voldoende stof voor discus- spanningsboog noch karakters rechtvaardigden een film bevrijding. Aan het einde heeft hij een soort zelfs beter uit de verf met die beelden erbij. 3. Het feest Is Zizek een charlatan die onzin uitkraamt en sie. De gekozen vorm, waarin Zizek in de (in van negenennegentig minuten. De hoogtepunten in de vrede met zichzelf gevonden, al is dat dan in Zijn gedaante. Het verhaal deint langzaam, in de wetenschappelijke wereld niet serieus Rotterdam) nagebouwde decors van de productie waren de animatiefragmenten. Stop-motion Almere.’ bijna een-op-een tot stilstand en naarmate wordt genomen of een briljante causeur die besproken films opduikt en zijn duiding van animatie met vreemde mengvormen van machines en Ondanks de ‘weirde twist’ die Kosters aan IL GATTOPARDO het trager gaat, wordt de ruimte kleiner zichzelf durft te relativeren, getuige de scè- enkele sequenties geeft, werkt in ieder geval organisch materiaal, hoekerig en beangstigend. Daarvan Dirty Harry gaf, dringt de vergelijking met de Onlangs schreef Onno Kosters drie gedich- maar vooral benauwder; komt de gedaante nes waarin hij op de toiletpot zit in een van ontzettend goed. is genoeg te bewonderen in de Amsterdamse program- films zich sterk op tijdens het lezen. Zo deel- ten naar aanleiding van Luchino Visconti’s hem steeds dichter op de huid, Alain Delon, de delen? Is een Lacaniaanse analyse verge- mering, die vooral uit (compilaties van) korte films de Kosters zijn dertig pagina’s tellende Il Gattopardo. ‘Aan de ene kant is het een nieuwbakken vulkaan, hem eronder. zocht of biedt het daadwerkelijk inzicht in de Nog meer discussie bestaat. Let daarbij op The Cabinet of Jan Svankmajer gedicht op in vijf hoofdstukken, die hij, hoe- ode aan de prachtige shots, anderzijds een Dit is geen parelen meer, dit is wat hem per- In zijn nieuwe film Blackwater Fever zoekt (1984), een eerbetoon aan de door de Quay’s vereerde wel niet in dezelfde volgorde, de titels mee- voorzichtige interpretatie van wat er met manent uitbreekt. Cyrus Frisch opnieuw de grenzen op van de Tsjechische animatiegrootmeester, en Streets of Croco- gaf van de vijf Dirty Harry-films. Daarnaast Burt Lancaster gebeurt. De film is eigenlijk Programma goede smaak. Dat hij daarbij gevangen raakt diles (1986), door Terry Gilliam gerekend tot de tien beste gebruikte hij talloze citaten van de keiharde een tocht van bevrijding naar beklemming. Die verzilvering binnen het zilver, je stikt Het ‘Rotterdam, Holland’-programma is een mengeling in zijn eigen paradox, maakt de film tot een animatiefilms aller tijden (in: The Guardian, 2001). In politieagent Harry Callahan. ‘Voor mij vor- Van het weidse landschap waarin alles als was je erbij, je kunt het wit bijna voelen, van voorpremières (Nanni Moretti’s behoorlijk teleurstel- echt discussiestuk. Frisch zag in 1995 beel- Amsterdam exposeren ze bovendien twintig van hun lende Il caimano, United 93 en Grbavica gaan bijvoorbeeld de jeugd danst blindelings langs, men die oneliners het belangrijkste Dirty mogelijk is naar dat feest, waar iedereen in later in het jaar uit), wereldpremières, een retrospectief den van een hongersnood in Afrika op televi- eigenaardige filmsets en zijn ze live aanwezig voor Q&A’s. Harry-gegeven, omdat Callahan zich ermee een keurslijf zit. Daar krijgt Lancaster het werpt telbare stofdeeltjes op, je hebt de tijd. (Quay-broers, zie kader) en geïmporteerde films. Zo biedt sie en merkte bij zichzelf dat hij zich daardoor het leven slaat. Dat vond ik heel toepas- benauwd. Hij zweet, heeft last van zijn hart, Buiten is het verlangen naar een vlucht het programma de mogelijkheid de Duitse films die tij- voor afsloot. Hij schaamde zich voor z’n reac- selijk voor de held die ik in gedachten had.’ verlaat het feest en verdwijnt in een steeg. zonder einde in de ochtend. dens de afgelopen Berlinale furore maakten (zie festival- tie. Als antwoord maakte hij deze film, geba- hij niet. Hoewel de scène hard aankomt, krijg De citaten waren eigenlijk een soort steen in Dat betekent zijn einde.’ Dan sluit zich de steeg om zijn allang verslag Skrien 3) te zien, zoals Der Freie Wille (Matthias seerd op een theatervoorstelling. je hetzelfde defensiemechanisme dat Frisch de vijver, aldus Kosters. ‘Daarna breidde het opgehaalde schouders, zijn hoofd tussen die Glasner) en Requiem (Hans-Christian Schmid). Speciale In Blackwater Fever rijden Roeland Fernhout deed besluiten deze film te maken: je sluit je aandacht is er voor muziekfilms, zoals Julien Temple’s haken. zich uit tot een beschrijving van scènes uit portret van het befaamde Engelse Glastonbury festival, en Ellen ten Damme door een woestijn. Fern- ervoor af. Bovendien: je weet dat het ‘maar’ de films. Ik wilde een knipoog geven naar Liefde. Een jaar vuur, dertig jaar as. een film over de Braziliaanse zangeres Maria Bethania hout heeft een erge vorm van malaria (black- een speelfilm is. Ook is het jammer dat de Dirty Harry’s knipogen, naar de ironie. Ik Ik merk dat het voor mensen die het hebben Lost Burt Lancaster op in de gedaante die hij en een compilatie van de films die Peter Whitehead in de water fever) en slikt pillen, Ten Damme slaapt scène met een gitaarexplosie tot een climax gebruikte daarom veel clichés, zoals de con- gelezen en het vervolgens een keer zien veel speelt. jaren zestig maakte over Pink Floyd, Jimi Hendrix, Nico vooral. Soms ziet hij iets ergs gebeuren van- wordt gemanipuleerd. Het is van eenzelfde flicten die Callahan altijd met zijn baas heeft. meer gaat leven. Door het te visualiseren, sla Schudt van zich af met de rol van een tijger- en The Rolling Stones. uit zijn ooghoeken: een man die wordt gesla- (door Frisch zo bedoelde?) retoriek als de Zo begint mijn gedicht ermee dat de hoofd- je een brug tussen de leeservaring en de kat. gen of neergeschoten, wat zielloze lichamen Novib-filmpjes die ons geld willen laten stor- IFFR op HF. 8 t/m 11 juni. Informatie: www.filmfestival- persoon wordt ontslagen.’ beleefervaring. Het wordt dan weer een beet- rotterdam.com en www.hollandfestival.nl en het lijkt alsof hij over iemand heen rijdt. ten. Veel prikkelende vragen roept Blackwa- ‘Maar’, zegt Kosters, ‘ik heb de films hele- je de onontkoombaarheid van de bioscoop.’ ! Onno Kosters Zonder op- of omkijken rijden ze door. Dan ter Fever dus wel op. Moderne agit-prop. !

34 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 35 Zondagmiddag 25 juni is er in het Filmmuseum Vondelpark in Amsterdam een vertoning van Het Schimmenrijk, een live-versie van Hans Beerekamps rubriek The Big Sleep. Met trailers, korte films, fragmenten en verrassingen (waaronder een hoofdfilm en ander beeldmateriaal uit het archief van het Filmmuseum) waarin de recent overledenen een gezicht en een gepast eerbetoon krijgen.

Het In Memoriam van de internationale filmwereld, 1979) en Die Venusfalle (Robert Van tot de filmkomedie 40 Carats (Mil- ming van De avondmaalsgasten/ acci (Giuseppe Fatigati, 1943), Month by the Lake (John Irvin, 1995) bijgehouden en geselecteerd door filmen Ackeren, 1989). Was ook korte tijd te ton Katselas, 1973). Schreef voorts Nattvardsgästerna (Ingmar Berg- T’ameró sempre (Mario Camerini, en Semana Santa/Angel of Death televisiejournalist Hans Beerekamp. Een uitgebreidere zien in de soap Gute Zeiten, schlech- Marnie (Alfred Hitchcock, 1964), man, 1963) onder de titel Ingmar 1943) en Eugenia Grandet (Soldati, (Pepe Danquart, 2002). Gouden lijst is te vinden op www.skrien.nl. te Zeiten (1992). Travels with My Aunt (naar Graham Bergman gör en film (1963). Speelde 1947). Keerde na Engelstalig inter- Leeuw voor hele carrière in 1997. Greene; George Cukor, 1972), Funny een interviewer in Skammen (Berg- mezzo terug naar Italië voor Karel Appel, componist Lady (Herbert Ross, 1975). Produ- man, 1968). Er liep nog een hoger L’ultimo incontro (Gianni Francioli- (Ed van der Elsken, 1961). Alberta Nelson ceerde en schreef Just Tell Me What beroep in de door Sjöman gewon- ni, 1951). Bleef ondanks betrokken- John Wojtowicz 68, MILLCREEK PA, 29 APRIL, DOODSOORZAAK You Want (naar haar eigen toneel- nen procedure tegen televisiezen- heid bij een drugs- en seksschan- 60, NEW YORK, 2 JANUARI, KANKER Karel Appel 54). Regisseerde voor Joop Geesinks bert Mols Wat zien ik? (het debuut ONBEKEND stuk; Lumet, 1980) en Ira Levins der TV4, omdat die zijn laatste film daal rond haar man, componist Os- Amerikaans bankrover. Overviel op 85, ZÜRICH, 3 MEI, HARTSTILSTAND Starfilm Atomos (1960), Gebreid ver- van Paul Verhoeven, 1971). Overige Amerikaans actrice, vooral bekend Deathtrap (Lumet, 1982). Haar eigen Alfred (1995) zonder toestemming car De Mejo, decennialang favoriet 20 augustus 1972 een bank in Man- Nederlands schilder. Nationale en haal (1965) en Europa in 25 vragen films: Rififi in Amsterdam (John uit beach movies van AIP uit het be- stuk Wives and Lovers werd be- had onderbroken voor reclame- van vooraanstaande filmmakers. hattan om de sekseverandering van internationale reputatie kreeg im- (2000) en talrijke reclamefilms. Hij Korporaal, 1962), Daniël (Erik Terp- gin van de jaren zestig, waarin ze werkt voor film (John Rich, 1963) boodschappen, volgens de rechter Onder meer in Les miracles n’ont zijn vriend Ernest Aron te bekosti- puls door de korte documentaire De werkte vanaf 1963 voornamelijk voor stra, 1971), De inbreker (Frans onder meer muscle girl speelde in door Edward Anhalt. Uitvoerend een inbreuk op het auteursrecht. lieu qu’une fois (Yves Allégret, 1950), gen. Ze werd Liz Debbie Eden, maar werkelijkheid van Karel Appel (Jan Carillon Films van producent Ge- Weisz, 1972), Pallieter (Roland Ver- de motorbende van Eric Von Zipper. producent van It’s My Turn (Claudia Les amants de Tolède (Henri Decoin de operatie zou worden betaald uit Vrijman, 1961). De medeoprichter rard Raucamp. Maakte daar onder havert, 1976), De mantel der liefde Films: Beach Party (William Asher, Weill, 1980) en Prince of the City. en Fernando Palacios, 1953), Senso de verkoop van de filmrechten van van de CoBrA-groep die met verf meer Bt 13-75 (1963), Operation Mud (Adriaan Ditvoorst, 1978), Vroeger 1963), Muscle Beach Party (Asher, Komt aan het woord in de documen- (Luchino Visconti, 1954), La grande het verhaal, leidend tot de speelfilm smeet choqueerde Nederland. Ap- (1963), Holland terra fertilis (1967), kon je lachen (Bert Haanstra, 1983) 1964), Bikini Beach (Asher, 1964), taire The Celluloid Closet (Rob strada azzurra (Gillo Pontecorvo, Dog Day Afternoon (Sidney Lumet, pels beroemde uitspraak ‘Ik rotzooi de grootscheepse Philips-film Visi- en De avonden (Rudolf van den Pajama Party (Don Weis, 1964), Epstein en Jeffrey Friedman, 1995) 1957), Il grido (Michelangelo Antoni- 1975). De Nederlandse documentai- maar wat aan’ komt overigens niet oen van de werkelijkheid/Vision of Berg, 1989). Ook in de korte films Ei- Beach Blanket Bingo (Asher, 1965), over homoseksualiteit in Hollywood. oni, 1957), La diga sul pacifico/This re Based on a True Story (Walter uit de film, maar uit een interview Reality (1968), Take A Load Off Your gentijds (Erik van Zuylen, 1969), 6 How to Stuff a Wild Bikini (Asher, Weduwe van Broadway-producent Angry Age (René Clément, 1958), als Stokman, 2005) bestaat voor een met Vrijman in Vrij Nederland. Jour- Mind (1970), Unmistakably Holland/ augustus (Anne van de Putte, 1982) 1965), Sergeant Dead Head (Nor- Lewis M. Allen. tante van Brigitte Bardot in Les belangrijk deel uit een zoektocht nalist Vrijman werd tegengewerkt Onmiskenbaar Holland (1973), Delta en Opoe is op bezoek (Willeke van man Taurog, 1965), Dr. Goldfoot and bijoutiers du clair de lune (Roger naar Wojtowicz, die zo veel geld door de Nederlandse Beroepsver- musica (1973), Geld incognito (1973), Ammelrooy, 1985) en een drietal the Bikini Machine (Taurog, 1965) en Alida Valli Vadim, 1958), Les yeux sans visage vraagt voor zijn medewerking, dat eniging van Filmmakers (NBF), die Holland terra agronomica (1974) en Tsjechische films. The Ghost in the Invisible Bikini 84, ROME, 22 APRIL, DOODSOORZAAK (Georges Franju, 1959), Signé Arsè- hij alleen als ‘The Dog’ aan de tele- vond dat hij niet de juiste opleiding Den Haag monument (1975). Produ- (Weis, 1966). Hoofdrol in haar laat- ONBEKEND ne Lupin (Yves Robert, 1959), Le dia- foon valt te beluisteren. Wel was had genoten om een gesubsidieer- ceerde voor Carillon onder meer ste film, The Wild Scene (William Italiaans steractrice, pseudoniem logue des Carmélites (Philippe Wojtowicz te zien in de korte Franse de film te mogen maken. Uiteinde- Twee onder een dak (Cas Willers, Christiane Maybach Rowland, 1970). Ook op televisie in van barones Alida Maria Laura von Agostini en Raymond Leopold documentaire The Third Memory lijk won de korte film een Gouden 1972) en voor zichzelf Een kind is ook The Andy Griffith Show en The Dick Altenburger. In het toen Italiaanse Bruckberger, 1960), Gouden Palm- (Pierre Huyghe, 2000), eigenlijk on- 74, KEULEN, 12 APRIL, KANKER Vilgot Sjöman in Jag är nyfiken Beer op het festival van Berlijn. een mens (Mieke Buys, 1975). Laat- Duits actrice. Speelde in een vijftig- Van Dyke Show. - gul (Sjöman, 1967). Istrië geboren dochter van een Oos- winnaar Une aussi longue absence derdeel van een videoinstallatie. Appel was ook te zien in de docu- ste eigen films: Man Was Made to tal films, vaak als blonde femme fa- tenrijkse journalist en een Italiaan- (Henri Colpi, 1961), het Argentijnse mentaires Karel Appel, componist Move (2000), Werken aan de water- tale. Officieel debuut in Ich hab’ Vilgot Sjöman se moeder. Internationale ster on- Homenaje a la hora de la siesta (Vrijman en Ed van der Elsken, 1961), kant (2000) en Een uur is te lang mein Herz in Heidelberg verloren Channing Pollock 81, STOCKHOLM, 8 APRIL, HERSENBLOEDING der de enkele achternaam Valli van (Leopoldo Torre Nilsson, 1962), The Atif Yilmaz De Appel-iep (Ed en Gerda van der (2000). (Ernst Neubach, 1952). Rolletjes in 79, VERENIGDE STATEN, 18 MAART, Zweeds regisseur, scenarioschrij- films als The Paradine Case (Alfred Happy Thieves (George Marshall, 80, ISTANBUL, 5 MEI, DOODSOORZAAK Elsken, 1961), Trots Israël (Ed en twee films van Rainer Werner Fass- HERSENTUMOR ver en journalist. Wekte in 1967 in- Hitchcock, 1947), The Miracle of the 1962), het Mexicaanse El hombre de ONBEKEND Gerda van der Elsken, 1965) en Co- binder, Faustrecht der Freiheit Amerikaans acteur. Speelde de ti- ternationale opschudding met zijn Bells (Irving Pichel, 1948), The Third papel (Golden Globe beste actrice; Turks regisseur, producent en sce- BrA. een opstand tegen de orde (1975) en Satansbraten (1976), als- telrol in Judex (Georges Franju, tweeluik Ik ben nieuwsgierig - geel/ Man (Carol Reed, 1949), The White Ismael Rodríguez, 1963), Edipo Re narioschrijver, eigenlijk Atif Yilmaz (Vrijman, 1989). mede zijn televisieseries Welt am 1963). Ook in I moschettieri del mare Jag är nyfiken - gul (1967) en Ik ben Tower (Ted Tetzlaff, 1950) en Walk (Pier Paolo Pasolini, 1967), Strategia Batibeki. Meester van het Turkse Draht (1973) en Berlin Alexander- (Steno, 1960), Rocambole (Bernard nieuwsgierig - blauw/Jag är nyfiken Softly, Stranger (Robert Stevenson, del ragno (Bernardo Bertolucci, melodrama regisseerde een kleine platz (1980), Bekendste overige Borderie, 1962) en Lo sceicco rosso - blå (1968), een Ik, Jan Cremer-ach- 1950). Debuteerde als kindactrice in 1970), La prima notte di quiete/Le honderdtwintig films, de laatste in Ronny Erends films: Musikparade (Géza von Czif- (Fernando Cerchio, 1962). tig, semi-documentair portret van Il cappello a tre punte (Mario Came- professeur (Valerio Zurlini, 1972), La 2005 (Egreti gelin/The Pseudo Bri- Sylvia de Leur in De mantel der 82, HULSHORST?, 9 APRIL, DOODSOORZAAK liefde (Adriaan Ditvoorst, 1978). fra, 1956), tegenover Eddie Constan- de Zweden als erotische vrijden- rini, 1934). Ster van verschillende casa dell’esorcismo/Lisa and the de). Debuteerde in 1951 met Mezari- ONBEKEND tine Hoppla, jetzt kommt Eddie! kers. Speelfilmdebuut: Älskarin- films uit de fascistische periode, zo- Devil (Mario Bava en Alfredo Leone, mi tastan oyun (samen met Hüseyin Nederlands opdrachtfilmer, editor Sylvia de Leur (Werner Klingler, 1958), Das kunst- Jay Presson Allen nan/The Mistress (1962). Bekendste als de titelrol in Manon Lescaut 1973), L’anticristo (Alberto De Marti- Peyda). Onder meer Kesanli Ali de- en componist. Monteerde voor Bert 72, AMSTERDAM, 20 APRIL, SPIERZIEKTE ALS seidene Mädchen/La grande vie (Ju- 84, NEW YORK, 1 MEI, HERSENBLOEDING overige speelfilms 491 (1964), Klän- (Carmine Gallone, 1940), speciale no, 1974), La chair de l’orchidée (Pa- stani (1964), Zavallilar (samen met Haanstra de Shell-films Op zoek In het destijds Duitse Breslau gebo- lien Duvivier, 1960), onofficieel in Die Amerikaans scenarist en produ- ningen/The Dress (1964), My Sister acteerprijs in Venetië voor Piccolo trice Chéreau, 1975), Novecen- Yilmaz Güney, 1975), Adak/Het offer naar aardolie (1952), Ontstaan en ren Nederlands cabaretière en ac- tausend Augen des Dr. Mabuse cent, geboren als Jay Presson. Os- My Love/Syskonbädd 1782 (1966), de mondo antico (Mario Soldati, 1941), to/1900 (als Ida; Bertolucci, 1976), (1979), Mine (1982), Bir yudum sevgi vergaan (1952), De exploratieboring trice, dochter van een Nederlandse (Fritz Lang, 1960), Escape from East car-nominaties voor de scenariobe- episode Negressen i skapet in de Ore 9 lezione di chimica (Mario Mat- The Cassandra Crossing (George (1984), Adi Vasfiye (1985) en Berdel (1953) en Het olieveld (1954) en voor violist en een Duitse balletdanseres. Berlin (Robert Siodmak, 1962), werking van de musical Cabaret omnibusfilm Stimulantia (1967), Ni toli, 1941), L’amante segreta (Gal- Pan Cosmatos, 1976), tegenover Ro- (1990). Mannus Franken de korte muziek- Vanaf 1948 in Nederland, maakte Estambul 65/That Man from Istan- (Bob Fosse, 1972) en Prince of the ljuger/You’re Lying (1969), Lyckliga lone, 1941), Catene invisibili (Mattoli, berto Benigni in Berlinguer, ti voglio film Slaet den trommele (1954). Ge- onder meer deel uit van cabaret Lu- bul (Antonio Isasi-Isasmendi, 1965), City (Sidney Lumet, 1981). Bewerkte skitar/Blushing Charlie (1970), En 1942), Le due orfanelle (Gallone, bene (Giuseppe Bertolucci, 1977), Correctie In de vorige aflevering van The Big Sleep werd luidsmontage van Het wonderlijke relei (1962-68). Opvallend als ‘Haar $ (Richard Brooks, 1971), Blutjung onder meer Muriel Sparks roman handfull kärlek/A Handfull of Love 1942), het tweeluik naar Ayn Rand Suspiria (Dario Argento, 1977), La Jeroen de Rijke omschreven als ‘videokunste- leven van Willem Parel (Gerard Rut- van Boven’, de buurvrouw van und liebeshungrig (Franz Antel, The Prime of Miss Jean Brodie (Ro- (1974) en Tabu (1977). Maakte een Noi vivi en Addio Kira! (Goffredo luna (B. Bertolucci, 1979), Inferno naar’. Hoewel het duo De Rijke/De Rooij veelal opereerde in het circuit van de videokunst, ten, 1955) en van de serie korte films raamprostituee Blonde Greet (Ron- 1972), Just A Gigolo/Schöner Gigolo, nald Neame, 1969), alsmede een klassieke televisiedocumentaire van Alessandrini, 1942), tegenover ope- (Argento, 1980), Il lungo silenzio stond het erop juist zo veel mogelijk op cel- Secret Files (Arthur Dreifuss, 1951- ny Bierman) in de verfilming van Al- armer Gigolo (David Hemmings, Franse blijspel van André Barillet tweeënhalf uur over de totstandko- razanger Beniamino Gigli in I pagli- (Margarethe von Trotta, 1993), A luloid te draaien.

36 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 37 Boekverfilming Breakfast on Pluto Een stroom van luchtige gruwelen

In de vijftiende aflevering in de serie over boekverfil- Tegen het einde van Breakfast on Pluto, als er mingen worden de boeken opvoeden en een aanklacht tegen het katho- McCabe hakt er op los waar het nog nooit is geweest. Het boek, De kracht van de film school vooral in de een felle brand woedt, klinkt opeens muziek van Patrick McCabe en de licisme. De hoofden subthema’s hebben bij Aanvankelijk lijkt Francie Brady nog een zowel vertrouwd als bijzonder, is de belang- opgewekte toon, die haaks stond op de gru- van Michael Nyman. Monotoon, een simpel Jordan bijna altijd betrekking op een hoofd- sympathieke tiener met de normale proble- rijkste roman van dit decennium.’ welen. Het realisme werd ver weg gehouden loopje en veel herhalingen. Na de talloze films van Neil Jordan naast persoon die zijn weg probeert te vinden en men van pubertijd en wat afwezige ouders. Het was het spanningsveld tussen zijn door een speels gebruik van de voice-over (de populaire songs die in de film zijn gebruikt, elkaar gelegd. Na The But- eigenlijk vooral op zoek is naar zichzelf. Wanneer hij echter overal van wordt buiten- gedachten en zijn gedragingen dat de jonge dialoog met de commentaarstem was een bij- komt dit wat vreemd over. Weer eens Nyman Die speurtocht zat niet alleen in de films die gesloten en de moeder van zijn vriend Joe Francie zo indrukwekkend en intrigerend zonder gebruik van wat doorgaans als cine- in een Neil Jordan-film? En dan plotseling cher Boy is Breakfast on hij zelf schreef (tot aan The Butcher Boy was Purcell hun contact verbiedt, komt hij tot maakte. Jordan herkende daarnaast veel in matografisch lapmiddel wordt gebruikt). Ook knalt er een koor los; niets Nyman, de ver- Pluto hun tweede samen- hij zijn eigen scenarist), maar ook in zijn een voor hem logische moord waarna hij de geschetste relatie met zijn omgeving de gesprekken met z’n overleden moeder en woesting blijkt te worden begeleid door het werking. Schrijver en filmer literaire werk. Ook daar steeds die eenlingen wordt opgesloten in een inrichting. (bepaald door zijn niet-begrijpende ouders het beeld van Maria waren bizar en functio- Coronation Anthem uit Zadok The Priest van die het vooral tegen zichzelf opnemen en Deze roman van Patrick McCabe sloeg in 1992 en de starre katholieke kerk) en zag er met- neel tegelijkertijd. Neil Jordan voelde zich – Händel. De constatering dat Nyman wellicht hebben dezelfde ideeën over zichzelf in lastige posities brengen. in als een bom. ‘Briljant, uniek. Patrick McCa- een een film in. na de groots opgezette Interview with a Vam- veel van Händel heeft opgestoken, is geheel volwassen worden en delen De verhalen van zijn literaire debuut Night in be duwt je hoofd door het boek en je komt er pire en Michael Collins (1996) – merkbaar voor rekening van de associërende kijker. Tunisia (dat vanwege de verwijzing naar het aan de andere kant hijgend uit, vol bewonde- The Butcher Boy thuis in dit verhaal en kon eindelijk weer Kennelijk hebben de gedachten een vrije de behoefte een verhaal op nummer van Charlie Parker in Nederland ring en wetende dat het lezen van fictie McCabe schreef in 1997 het script voor de eens een persoonlijke film maken. Opvallend loop gehad. Dat zou niet zo veel met de film ongewone wijze te vertellen. dezelfde titel meekreeg) zijn vaak coming of nooit meer hetzelfde zal zijn’, aldus schrijver film en hoefde niet veel aan zijn verhaal te was hoe trouw de film aan het boek was te maken hebben, wanneer Breakfast on Pluto age-verhalen waarin de ontdekking van sek- Roddy Doyle. veranderen. Hij had het ongekend directe gebleven: de verteller nam ook in de film niet zelf zo’n associërende film was. Je denkt Harry Peters sualiteit een belangrijke rol speelt. Jordan Ook filmmaker Neil Jordan was getroffen onderzoek naar een volkomen vertroebelde geen eigen standpunt in en veroordeelde aan van alles en nog wat en interpreteert een beschrijft zijn hoofdpersonen in hun stuur- door het boek: ‘Het brengt Ierse literatuur gedachtewereld van een tiener op hilarische niet. De kijker moest zelf een mening over de eind weg. Een stream of consciousness die de loosheid met een zekere afstand en soms en macabere wijze beschreven en net als Jor- gruwelen vormen, wat moeilijk werd gemaakt film bij je oproept. Spirits, 1988), een vampier die merkwaardige enig cynisme. dan dacht hij het verontrustende perspectief door de sympathie en het begrip dat de jon- bekentenissen doet (Interview with the Vam- Die stuurloosheid was nu juist ook de kracht van een explosieve persoonlijkheid met een gen opriep. The Butcher Boy werd een regel- De constanten bij Jordan pire, 1994) of een jongen die een gruwelijke van The Crying Game (1992), waarin een Brit- sterke acteur overeind te kunnen houden. De rechte provocatie, die verderging dan Stanley Met The Company of Wolves (1984) zette Neil moord pleegt (The Butcher Boy, 1997); alle se soldaat bevriend raakt met zijn IRA-gijzel- debuterende Eamonn Owens was precies wat Kubricks A Clockwork Orange (1971). Jordan de tonen die in veel van zijn films films hebben die kenmerken. nemer, die moet vluchten en in een vrouw men wilde en juist door hem ontstond er voor zouden terugkeren. Bizar, fantasierijk, Ook sommige thema’s treffen we vaker aan, geïnteresseerd raakt die geen vrouw blijkt te de hoofdpersoon nergens sympathie of anti- Een nieuwe stream of sprookjesachtig, macaber en origineel. Of het zoals personages die zichzelf op een of ande- zijn. In de films en boeken van Neil Jordan pathie, maar wel die gewenste bevreemding. consciousness nu Roodkapje is die een weerwolf ontmoet re manier buiten de maatschappij plaatsen, blijken veel zaken steeds anders te liggen Francie hield als personage het midden tussen In 1998 kwam Patrick McCabe met een nieu- (The Company of Wolves), een buslading gees- het Ierse landschap, de verwijzing naar dan het lijkt en dat trof hij ook aan bij de Huckleberry Finn en Hannibal Lecter en daar- we roman. Breakfast on Pluto portretteerde ten die z’n intrek neemt in een hotel (High sprookjes, ouders die hun kinderen slecht Ierse schrijver Patrick McCabe. door werd na het boek ook de film populair. opnieuw een jongen die vrolijk tegen de

38 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 39 wereld aankeek maar intussen de meest ver- van het streven vrouw te worden steeds aan- werking. Deze scène behoort tot de beste, schrikkelijke drama’s te verwerken kreeg. Dit wezig. Ook in de scènes met plotseling maar verder leveren de vele wijzigingen maar keer niet door eigen handelen, maar in situa- geweld, zoals fijntjes aangegeven in de een schrale oogst op. ties die hem overkwamen. Als kind van een hoofdstuktitel ‘We gaan met bommen gooien pastoor en een naïeve huishoudster wordt hij en ik heb niets om aan te trekken’. Breakfast on Pluto als reünie door haar bij de geestelijke te vondeling De openingssong Sugar Baby Now sluit de gelegd. Opgroeiend zonder moeder in een Alles anders maar toch hetzelfde film ook af en daartussen zijn tientallen kleine Ierse plaats vormt hij zich gaandeweg Na het succes van The Butcher Boy en vier populaire popsongs uit de jaren zestig te een idyllisch beeld van haar. Zij zou op film- minder overtuigende boekverfilmingen horen geweest. Soms om een tijdsbeeld te ster Mitzi Gaynor lijken; hij wordt gedreven (waaronder The End of the Affair, 1999, naar geven, een andere keer om het verhaal en de door de hoop haar ooit weer te zien. een boek van Graham Greene) wilde Neil Jor- inhoud te ondersteunen. Zowel Jordan als Zijn tienerjaren liggen in de jaren zestig, dan ook dit boek van McCabe verfilmen. Hij McCabe gebruiken veel verwijzingen naar wanneer de IRA ook in Londen actief wordt liet de schrijver zelf het verhaal bewerken. muziek. In het boek zijn het nummers van en de popmuziek opkomt. In zesenvijftig Dat laatste was vanwege die stream of consci- onder meer The Beatles, Elton John en Gilbert hoofdstukken is Patrick ‘Kitten’ Braden aan ousness hard nodig, aangezien daarvoor niet O’Sullivan, maar voor de film zullen de rech- het woord en het blijkt dat hij maar moeilijk echt een filmisch equivalent voorhanden is. ten een probleem zijn geweest en zijn andere in zijn jongenslijf zit. Hij draagt graag vrou- In hun eerste gezamenlijke film werd dat popsongs gebruikt. Wel zit in beide het liedje wenkleren en imiteert Audrey Hepburn en opgelost met een opmerkelijke, becommenta- The Windmills of Your Mind, bekend van de Dusty Springfield. Eens zal hij een grote ster riërende voice-over en ook nu werd daarvoor soundtrack van Michel Legrand voor de film zijn en ontbijten op Pluto, een beeld ont- gekozen, maar op een wel zeer onorthodoxe The Thomas Crown Affair (1968). Opmerkelijk leend aan een populaire song dat staat voor manier. Twee roodborstjes die ’s morgens is dat dit nummer wel in het boek, maar niet veilig thuiskomen. vroeg in de doppen van de melkflessen pik- in de film tot een optreden van Patrick leidt. Het schrijftalent dat hij meent te hebben, ken, komen weliswaar voor in de roman van Dat is nu zijn Squaw-nummer voor The kan hij uiteindelijk slechts gebruiken om McCabe, maar dat ze de mensen in het dorp Mohawks geworden. Een ander merkwaardig brieven naar zijn psychiater te schrijven. bespreken is een toevoeging die direct het voorbeeld van het muziekgebruik is Feelings Daarin blijkt zijn steeds groter wordende surrealistische karakter van de vertelling in de scène waarin Patrick als prostituee bij teleurstelling over de wereld en het leven. neerzet. Hier is realisme ver te zoeken en een man in een auto terechtkomt en bijna (‘Helaas is het zo dat je jezelf aan heel wat fladderen we letterlijk van het een naar het wordt vermoord. Het feit dat de ‘hoerenrijder’ teleurstellingen blootstelt als je in dit leven ander. De voorvallen worden losjes aange- wordt gespeeld door Brian Ferry maakt het van mensen verwacht dat ze erg lang in je duid en vrij snel weer losgelaten. Zou een nog eens zo bizar. Het optreden van de Roxy buurt zullen blijven.’) Hij wordt gemoles- auteur een dergelijke ingreep al een hele Music-voorman onderstreept het speelse teerd op een feest, ten onrechte verdacht stap vinden, McCabe bedacht voor de film in karakter dat de film heeft en die benadering van bomaanslagen en probeert zijn moeder feite een compleet nieuw verhaal. Dat wil zal ook de oorzaak zijn van de reünie aan Jor- terug te vinden in Londen. Steeds is de wer- zeggen, wat de anekdotiek betreft – de the- dan-acteurs: Stephen Rea, Liam Neesom, Ian kelijkheid van Patrick vol tegenslagen. Het matiek en inhoud bleven dezelfde. Met ande- Hart, Ruth McCabe en als bendelid de iets loopt bij hem allemaal anders dan bedoeld, re gebeurtenissen wordt eigenlijk hetzelfde ouder geworden Butcher Boy (Eamonn maar altijd zet hij zich er toch weer opge- bereikt. Zo zien we in de film dat Patrick een Owens). En ook Patrick McCabe heeft, net als wekt overheen. relatie heeft met een goochelaar, een uitin hun eerste samenwerking, een kleine rol. Patrick McCabe toonde zich met Breakfast on stapje met de Mohawks-band, zijn optreden Dat die hereniging niet tot eenzelfde succes Pluto nog meer een Ier dan in zijn vorige als squaw, een tijdelijke baantje in een die- kan leiden, komt doordat luchtigheid dit keer boeken. Niet alleen vanwege de thema’s renpak in een pretpark en zijn optreden in de ernst geheel verdreven heeft. Breakfast on (IRA, katholicisme en het vertellen van ver- een peepshow. Allemaal speciaal voor de film Pluto schampt het leven, of zoals een van de halen), maar vooral ook door het gebruik van bedacht. McCabe en Jordan vertellen hetzelf- roodborstjes aan het slot van de film Oscar de stream of consciousness. Zonder Ulysses de verhaal als in het boek op een totaal Wilde citeert: ‘Ik hou ervan over niets te pra- van James Joyce had zijn boek er anders uit- andere wijze maar met hetzelfde resultaat. ten, het is het enige waar ik wat van weet.’ !

Steeds die eenlingen die het vooral tegen zichzelf opnemen en zichzelf in lastige posities brengen

gezien, of was het zelfs helemaal niet Jordan en McCabe schoten echter door met Patrick McCabe: De slagersjongen, 1992 (vertaling Maarten geschreven. De stroom gedachten is perma- een scène in het pretpark. Dat valt door een Polman), Uitgeverij Atlas, Amsterdam 1993 nent aanwezig en maakt het mogelijk dat de hoge mate van slapstick volledig uit de toon De dodenklas, 1995 (vertaling Maarten Polman), Uitgeverij hoofdpersoon ook commentaar geeft op de en is tenenkrommend slecht. Het draagt ook Atlas Amsterdam 1995 Ontbijt op Pluto, 1998 (vertaling Guido Golüke), Uitgeverij Atlas gebeurtenissen en op zijn situatie. Dat totaal niet bij tot een verdieping van het Amsterdam 1999 gebeurt herhaaldelijk en is de essentie van karakter. Wanneer dit ‘extraatje’ tot het Neil Jordan: Night in Tunisia en andere verhalen, 1976 (verta- het boek. McCabe hanteert een koele en slechtste in de film moet worden gerekend, ling Guido Golüke), Van Gennep Amsterdam 1984 afstandelijke stijl, waardoor de lezer ogen- dan staat daar een andere toegevoegde scène schijnlijk nergens bij betrokken raakt. Toch als een interessante uitbreiding van Patricks Breakfast on Pluto Engeland 2005 regie Neil Jordan scenario blijft het verhaal boeien door het hilarische belevenissen tegenover. De peepshow-scène Neil Jordan en Patrick McCabe naar diens eigen roman came- en bizarre karakter van de gebeurtenissen, waarin de pastoor Patricks eigen verhaal aan ra Declan Quinn montage Tony Lawson geluid Brendan Deasy muziek Anna Jordan production design Tom Conroy productie waaraan de cynische en humoristische toon hem vertelt, doet om meer dan één reden aan Neil Jordan, Alan Moloney en Stephen Wolley distributie nog een dimensie toevoegt. Het lijkt in de Paris, Texas (Wim Wenders, 1984) denken. A-Film duur 135’ met Cillian Murphy, Liam Neeson, Stephen zesenvijftig hoofdstukken van de hak op de Het is de omkering van de biecht van Patrick Rea, Brendan Gleeson, Ruth Negga, Ian Hart, Eamonn Owens, tak te springen, maar toch blijft het thema aan zijn vader, maar nu met een louterende Bryan Ferry, Lawrence Kinlan

40 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 41 In de lente van 2005 begon het eind- examenjaar van Sacha Polak met het zoeken, samen met scenarist Bastiaan Kroeger, naar een idee voor een script. Dat idee is er in september. Kort voor de lente van 2006 komt de draaiperiode ten einde. Sacha Polak: ‘De laatste dagen zijn in zicht. Ontzettend jammer.’ Dagboek Sacha Polak Dit nemen ze ons nooit meer af

April 2005 We – de hele ‘RPS’: alle regie- productie- en scenariostudenten van liggen. Op dat moment komt er keihard een taxi de straat ingereden mijn lichting aan de Filmacademie – zijn een week in Egmond aan Zee die haar net mist maar Mbarote raakt, een illegale Soedanees. Karlijn Curriculum vitae Sacha Polak (1982) stu- om inspiratie op te doen. Overdag wandelen we naar het strand, ’s besluit met Mbarote mee te gaan om hem te verzorgen. Op zijn recla- deerde eerst een jaar avonds gaan we ons te buiten aan drank. Aan het eind van de week mefolderbezorgbrommertje rijden ze naar zijn kraakpand. Ze leren communicatie aan de hebben we een paar losse ideeën, maar nog niets dat een scenario kan elkaar kennen. Als Mbarote vertelt dat hij de volgende dag naar Cana- Hogeschool Holland opleveren. da vertrekt omdat hij niet in Nederland mag blijven zet Karlijn tever- voordat ze begon aan de geefs alle middelen in om hem hier te houden. Voor het eerst heeft opleiding tot regisseur Schoorl Karlijn iets wezenlijks meegemaakt en iets integers gevoeld. aan de Nederlandse Film en Televisie Academie. De ouders van scenarist Bastiaan Kroeger hebben een huisje in Schoorl Polak maakte daar waar we met producent Bo Polak verder werken aan ons script. Over- Otzenrath onder meer de korte film dag fietsen we door de bossen; we kopen een fles absint en maken die Ik ben twee weken naar het Duitse Otzenrath om mijn klasgenoot Mar- Nonkel (2003, scenario maar helemaal soldaat om volgens Bastiaan ‘tot de kern te komen’. tijn Smits te assisteren bij zijn eindexamenfilm. Het is daar ontzettend Evianne Lamme) over leuk. Er is geen producent en alles wordt ter plekke geregeld. Het valt een jongen die hoopt dat Pitch mij op hoe relaxed mijn klasgenoten zijn. Het voelt als spelen, maar zijn oom een zeeman is, en Morgen (2004, scena- We pitchen onze scenario’s voor de omroepen. We hebben slechts een ondertussen worden er heel mooie dingen gedraaid. Dit doet me goed. rio Maartje Pompe van openingsscène en verder veel ideeën die niet goed genoeg zijn. We Ik heb het afgelopen jaar veel op professionele sets gestaan en was Meerdervoort en Shariff praten met verschillende omroepvertegenwoordigers. Een maand later alweer een beetje vergeten hoe leuk film maken is. Ik ga rustig naar Nasr) over twee verliefde horen we dat de VPRO participeert in ons project. huis en heb opeens ongelooflijk veel zin om aan mijn film te begin- gevangenen die tegen- nen. over elkaar vast zitten en Zomer elkaar ’s nachts verhalen vertellen. Tijdens haar Ik ben volop bezig als regieassistent bij de Talpa-serie Lieve Lust. Bas- Teer opleiding werkte Polak tiaan is op vakantie en ons project ligt stil. Bastiaan stelt voor elkaar elke avond een sms te sturen met drie titels. onder meer als regieas- Na een paar weken komt hij met Teer. Die titel sluit perfect aan op het sistent voor documentai- September scenario dat nu zo goed als af is. remaker Meral Uslu en We beginnen ons zorgen te maken. We hebben een te ingewikkeld ver- regisseur Mark de Cloe. haal met vijf verschillende lijnen. Het schiet niet op. Op een dag als ik Casting In juni 2006 studeert Sacha Polak af met Teer. moe en ongelukkig met Bo en Bastiaan op het terras bij school zit, Via Kemna proberen we de film te casten. Voor de belangrijke rol van komen we eindelijk tot de kern. Het basisidee ligt er. De film moet Mbarote zoeken we een Soedanees. Bo slaagt erin via Soedanese gaan over een meisje (Karlijn) van begin twintig. Ze heeft en kan instanties een afspraak te maken met Kon Kelei. Hij speelde een alles, maar ze is door alle mogelijkheden verlamd en verveeld geraakt. hoofdrol in Tussenland van Eugenie Janssen. Als ik hem op het Karlijn zou deze sleur willen doorbreken, maar ze heeft geen idee hoe. Utrechtse Centraal Station spreek, is hij enthousiast. Er is wel een pro- Ze heeft inmiddels zo’n cynisch karakter ontwikkeld dat ze niks meer bleem: hij wil geld dat we niet hebben. Maar uiteindelijk komt dat serieus neemt. Dan raakt ze gefascineerd door een ongeluk dat ze op goed: een rol is rond. BRONSHOFF straat ziet gebeuren. Iemand overlijdt. Er worden krijtstrepen om de Voor de andere rollen komt de halve toneelschool langs. De audities BOB overledene geplaatst. Karlijn komt meerdere keren terug op de plek zijn leuk maar ook slopend. Het volgende probleem: Guus Boswijk die

van het ongeluk. Op een nacht besluit ze in de krijtstrepen te gaan ik voor de hoofdrol wil is niet de hele periode beschikbaar. De plan- FOTO

42 Skrien juni 2006 43 voorbij. Na een koude dag is de wrap buiten. Daniël, Guus, de opnameleider en ik vluchten een kroeg in. Volgens de opnameleider hebben we vandaag de tos gewonnen. Geen idee wat dat betekent, maar de tos kan ons nooit meer afgenomen worden. De volgende dag draaien we met een kleine crew in Buikslotermeer. Het zijn vooral sfeerbeelden, maar aangezien de locaties pas op het laatste moment bepaald zijn en er een rotonde is die ik alleen op foto’s heb gezien en die heel rustig zou moeten zijn maar in het echt heel druk is, moeten we razendsnel een nieuwe rotonde vinden. We staan voor een ziekenhuis en de politie komt langs. We beloven iets wat we vaker doen de komende twee weken: wij zullen spoedig oprotten en dit is ons laatste shot. Vergun- BRONSHOFF ningen hebben we namelijk niet. De politie accepteert het en laat ons BOB verder onze gang gaan.

FOTO De volgende draaidag is de eerste met Kon. We beginnen met de afscheidsscène en filmen vervolgens de ontmoeting. Niet zo lekker Karlijn komt meerdere keren terug op de gepland. We draaien langs de A4 en hebben weinig tijd. Ik baal want plek van het ongeluk. Op een nacht besluit de scène werkte al niet tijdens de repetitieperiode en ik heb nu maar een uur om de scène voor te bereiden. Ik probeer een aantal dingen, ze in de krijtstrepen te gaan liggen besluit me vervolgens niet aan het script te houden en twee versies te filmen. Iedereen is over de zeik en alles verloopt rommelig en chao- ning wordt omgegooid zodat zij wel kan. De bijrol wordt Medi Broek- tisch. We halen het op het nippertje, maar ik krijg op mijn lazer van man. De casting is rond. Bo omdat hij vindt dat hij toestemming moet geven als ik een scène op verschillende manieren wil draaien. Repetitieperiode De eerste locatie die helemaal uitgelicht moet worden is het benzine- De eerste repetitie is met Guus en Medi. Ze hadden elkaar al eens ont- station en ik merk hoeveel tijd dat opslokt. Bo heeft een professionele moet en het klikte meteen. Medi ken ik goed en met Guus ben ik de cateraar en locatiebus geregeld en ik ben ongelooflijk trots op hem. De avond ervoor uit eten geweest om uitvoerig het script te bespreken. dagen daarna zijn nightshoots en vrij heftig. Wanneer het begint te Het wordt een erg leuke middag, waarin we van alles proberen. Stylis- regenen en voor de dag daarna regen wordt voorspeld besluiten we de te Ellen en kledingverzorger Justus komen binnen met allerlei outfits. volgende dag te cancellen. Daarna hebben we een week rust. Guus Ik had foto’s uit tijdschriften geknipt om de stijl aan te geven die ik moet repeteren voor een toneelstuk en zonder haar kunnen we niets. wil hebben. De middag eindigt echter verschrikkelijk. Guus past Daniël en ik gaan er nog wel op uit voor sfeershots. Vervolgens begint bepaalde kleding niet en het andere vindt ze ronduit lelijk. Driekwart het draaien weer. De laatste dagen zijn in zicht. Ik vind dat ontzet- van de kleren gaat terug. tend jammer. De volgende dag is de eerste dag met Kon. Kon is geen acteur en ik heb met Eugenie Janssen en Ruud Schuitemakers gepraat over hoe zij Scanning met hem werkten. Ruud leert me trucjes met kaartjes en cijfers. Ik Aangezien we de scanning gesponsord krijgen door Condor wordt deze schrijf het allemaal braaf op. Toch zie ik niet voor me hoe ik daar moet ook steeds op het laatste moment afgeblazen: betaalde klussen heb- gaan staan als een soort goochelaar en dan maar zwaaien met mijn ben voorrang. Maar 1 maart is het dan zo ver. Iedereen is blij met het rood en groene kaartjes. Aan het eind van de eerste repetitiedag pro- materiaal en zelfs de shots waar we ons tijdens het draaien zorgen beer ik zijn tips en het gaat eigenlijk best goed. Kon heeft er voor Tus- over maakten vallen ontzettend mee. Ik heb zin in de montage. senland maanden op getraind en simpelweg wat vingers omhoog ste- ken werkt wonder boven wonder. Montageperiode Het begin van de montage verloopt moeizaam. De editor en ik begrij- Decoupage pen elkaar totaal niet. Daarnaast word ik gek van alle mensen die Cameraman Daniël Bouqet en ik beginnen het decouperen heel rustig langskomen. Alle studieleiders komen voorbij, verschillende coaches, met veel films kijken en plaatjes uitzoeken. Het eerste wat we moeten producenten. Iedereen doet zijn zegje en meningen staan loodrecht doen is de stuntscène tot in detail bespreken. Het stuntteam van tegenover elkaar. Na drie weken monteren krijg ik een andere editor Action Pact gaat met ons mee naar de weg die ik heb uitgekozen in en gaat de deur op slot. Het klikt gelukkig met mijn nieuwe editor het Amsterdamse Bos. Ik vind het heel spannend – mijn eerste stunt! Annelies van Woerden, maar ik ben moe van de afgelopen drie weken – maar word wel een beetje chagrijnig van alle belemmeringen: als ik en ik ben een beetje uit het oog verloren wat ik nou eigenlijk aan het dat shot zou willen moet er een tweede auto komen en als ik dat wil vertellen was. Menno Boerema coacht het project en is de enige die dan moet er een extra stuntvrouw komen want je wil toch niet dat de nog elke dag langskomt. Langzaamaan krijgt de film vorm en raak ik spaken van de fiets eventueel het lichaam van de actrice penetreren... weer enthousiast. Ik word eng van alle doemscenario’s; maar goed, simplificeren en dan is er veel mogelijk. Geluid Annelies en ik krijgen een portable montageset mee naar huis, omdat Draaiperiode de school tijdens de paasdagen gesloten is. Op het laatste moment De avond voor de eerste draaidag ga ik uit eten met Daniël. Er komt besluit ik toch nog een scène in mijn film te stoppen die er al lange een man langs die bossen tulpen verkoopt. Eerst zeg ik nee. Als hij tijd uit is, en dan is het zover: het beeld moet op slot. Het liefst was ik weg is vraag ik Daniël of het leuk is om morgen iedereen een tulp te nog weken doorgegaan met monteren, maar helaas kan dat niet. Het geven of dat dat stom is. Daniël vindt het een goed idee. ’s Nachts beeld gaat naar geluid, daar zal nog vier weken aan gewerkt worden slaap ik slecht. Ik maak me zorgen, niet om het draaien maar om die en dan is Teer toch echt klaar. ! stomme tulpen. Ik vind het niets voor mij om een lulpraatje te houden Teer Nederland 2006 regie Sacha Polak scenario Bastiaan Kroeger camera Daniël Bouqet geluid en iedereen een bloem te geven. Wat moet ik in godsnaam zeggen? Maarten de Rooy sounddesign Michael Sauvage production design Saskia de Wildt, Seabert Dan is het ochtend en ik neem de tulpen mee en deel ze uit. Mijn klas- Deuling montage Annelies van Woerden en Ilse Neyt productie Bo Polak met Kon Kelei, Guus genoten waarderen het gelukkig. De eerste uren gaan als een roes Boswijk, Medi Broekman duur 25’

44 Skrien juni 2006 juni 2006 Skrien 45 Door Kees Driessen United 93 L’ami hollandais Amerikanen zijn er goed in: nati- Hoe realistisch en mooi ingehouden ook; United 93 Hoe Banden met the Lord, when I lay my vengeance tijd wel degelijk hoge boetes uitge- onale trauma’s verwerken per celluloid. Bij voor- – niet gesponsord door United Airlines vermeldt lang kan een oprechte upon thee!’ deeld voor scènes die door het Federal keur onopgesmukt en antiheroïsch (naar Holly- de aftiteling curieus – is vooral massatherapie. vrijdenker trouw blij- de filmwereld En als we dan toch bij Google Video Communications Commission als wood-maatstaven). Na de Vietnam-oorlog droeg Daar is niets mis mee, want het bewijst de kracht ven aan een utopische zijn: er is een verzameling Rube Gold- onzedig werden beoordeeld. Neem de The Deer Hunter (Michael Cimino, 1978) bij aan van film maar weer eens. De beperkte gedeelde beweging, als hij een- berg-constructies (vernoemd naar een kuise tienerorgiescène in de misdaad- een beginnende catharsis, later volgden Apocalyp- ervaring die krantenessays, foto’s en televisiever- maal ervaren heeft dat Amerikaanse cartoonist die overdre- serie Without a Trace waarvoor CBS se Now (Francis Ford Coppola, 1979) en Platoon slagen kunnen opwekken, wordt overtroffen door het collectief feilbaar ven ingewikkelde apparaten voor een- een recordboete van 3,6 miljoen dollar (Oliver Stone, 1986). De Holocaust werd met het de gezamenlijke beleving in het donker van een is en de heilstaat verre voudige handelingen tekende), waarin kreeg opgelegd (ter vergelijking: Nip- relatief late Schindler’s List (Steven Spielberg, gedramatiseerde werkelijkheid. Maar op niet- van ideaal? De vriendschap tussen de voorwerpen (vaak ballen en wielen) via plegate, het live tonen van een blote 1993) alsnog op de juiste collectieve herinnerings- Amerikanen heeft de film eerder de uitwerking Franse schrijver André Gide en zijn omslachtige wegen en obstakels een borst van Janet Jackson, leverde een plek gezet. van een minutieus, sober, maar ook wat saai ver- jongere Nederlandse collega Jef Last pad afleggen – vergelijkbaar met boete op van slechts een half miljoen En nu is er de eerste speelfilm over de gebeurte- slag. Een soort zwarte doos met gegevens die de vertelt het conflict van twee individu- omvallende dominostenen. Sommigen Online mag het wel dollar). Ook die scène was natuurlijk nissen in de Verenigde Staten op 11 september aanloop naar de afschuwelijke gebeurtenissen en in de collectivistische jaren dertig. filmpjes zijn fysiek, anderen virtueel. Het Warner Bros Network (‘The WB’) direct op internet te vinden. En waar? 2001. Amper vijf jaar na de eerste aanval ooit op verheldert. United 93 maakt ons waarschijnlijk Omdat beide heren al enige tijd aan Eén prachtig gemaakte (en grappige) heeft de pilot-aflevering van een nieu- Op het al eerder in deze rubriek toege- eigen grondgebied (Pearl Harbor niet meegere- nieuwsgieriger naar World Trade Center (release gene zijde vertoeven, heeft Pieter Jan variant creëerde een virtueel Rube we televisieserie, The Bedford Diaries juichte Parents Television Council, dat kend), is die zwarte septemberdag gedetailleerd in 21 september) van nationale traumaturg Oliver Smit hun verhaal tot leven gewekt Goldberg-‘schop voor je reet’-appa- (gemaakt door Tom Fontana) gecen- ouders wil waarschuwen tegen alle docudrama gevat. In de theaters in Los Angeles Stone dan de Amerikanen zelf. Saskia Legein met een levendige montage van Dat Pirelli meer doet dan alleen auto- raat in de game-wereld van het pro- sureerd. De serie over een groep stu- rotzooi op televisie – en daar dan voor- klonk een meerstemmig ‘Too soon!’ toen de trailer foto’s, tekeningen, krantenberichten, banden maken, wisten de liefhebbers denten die een college volgen over beeldclipjes bij doet. Het is een goed- werd vertoond, maar na de première op het Tribe- Verenigde Staten/Frankrijk/Engeland 2006 regie Paul Greengrass officiële documenten en authentieke van hun jaarlijkse verantwoord-bloot- seksualiteit moet het nu doen zonder makertje, want PTC was ook een van camera Klemens Becker montage Clare Douglas, Richard Pearson ca-filmfestival in New York, waar overlevenden, handschriften. Aan teksten uit de kalender al. Maar nu heeft het ban- een scène waarin twee meisjes zoe- de drijvende krachten achter de FCC- en Christopher Rouse geluid Eddy Joseph en Oliver Tarney produc- gasten en journalisten gezamenlijk de tranen tie Tim Bevan, Eric Fellner en Lloyd Levin distributie Universal entourage van de twee schrijvers is denbedrijf, in navolging van BMW, zich nen en één waarin een meisje haar veroordeling. www.parentstv.org/PTC/clips/worst/WithoutaT- lieten vloeien, buitelden de critici over elkaar heen: International Pictures duur 111’ met Richard Beckins, Cheyenne geen gebrek. Tegen de achtergrond op de cinema gestort. De eerste online broek losknoopt. race_orgy.wmv wat een prachtige weergave en wat had Amerika Jackson, Trish Gates, David Allen Basche, JJ Johnson, Ben Sliney, van recente opnamen van plekken film, The Call, werd geregisseerd door Wel werd de ongecensureerde afleve- deze film hard nodig. James Fox die getuigen van het verleden, lezen Antoine Fuqua (The Replacement ring direct (tijdelijk) online gezet. Dat De orgieclip uit Without a Trace. zeven acteurs voor uit diverse nage- Killers, 1998; Training Day, 2001) en lijkt een doorzichtige marketing-truc laten aantekeningen, dagboeken, heeft als acteurs niemand minder dan voor extra media-aandacht – bijvoor- brieven en publicaties. Door de per- John Malkovich (als een toornige beeld in Skrien. Maar er zijn de laatste Zo goed als nieuw spectiefwisselingen ontstaat een geestelijke) en Naomi Campbell (als gramma Half Life, met ontploffende Filmstart.nl, een handige homepage caleidoscopisch beeld van loyaliteit in een diabolische moordmachine). De vaten, rollende banden en zakkende voor Nederlandse filmprofessionals, roerige tijden. shots zijn wijds en filmisch – eerder gewichten. Google Video speelt steeds heeft zich in een nieuw jasje gestoken. Een gezamenlijk reisje naar de Sov- geschikt voor de bioscoop dan voor automatisch het volgende gerelateer- De homepage van de non-commercië- jet-Unie, geheel verzorgd door de een computerscherm – en belichting de filmpje in zijn database af en zo le site, die bovenal een portal is met stalinistische propagandamachine, en stilering verraden Fuqua’s ervaring komen vanzelf nog meer (reële of geordende links naar andere sites, is heeft een averechts effect op Gide, als videoclipregisseur. Natuurlijk spe- virtuele) Rube Goldberg-constructies overzichtelijker geworden maar de die er zijn vernietigende boek Retour len autobanden een opvallende rol in voorbij (zie vooral de Incredible Machi- subpagina’s zijn nog steeds zo de l’URSS (1936) op baseert. Gide’s het verhaaltje, dat aan de door de nes, inderdaad ongelooflijk precieze (on)handig als mogelijk is met lange oude kameraden stellen zijn sociale duivel bezeten auto Christine (John apparaten, gemaakt voor een of ander lijsten links. Meer dan vijfduizend bewogenheid niet langer op prijs; ook Carpenter, 1983) doet denken. Duiste- Japans programma). tellen ze er zelf, en ongeveer half zo zijn onalledaagse seksuele voorkeur re drijfveren in een gelikt jasje. Net video.google.com veel bezoekers per dag. Er is een nieu- blijkt plotseling onacceptabel. Gide zoiets als de kalender dus. Zoek op ‘Jules Winfield’ (de naam van het filmpje we zoekfunctie, er komt een Engelse wordt gebrandmerkt als verrader van www.pirellifilm.com is fout gespeld, zonder ‘nn’) en naar de ‘Asskicking versie van de site en jonge makers de revolutie. Device’ van Matthias Seidel, gefilmd in Half Life, bij kunnen (op dvd) films inzenden naar de resultaten onder ‘Rube Goldberg’. Last heeft ondertussen gekozen voor Filmstart, die werk van beginnende www.medienkunstnetz.de/works/the-way-of- de gewapende strijd in de Spaanse things/video/1/ makers op het zogenoemde Filmpodi- Burgeroorlog, aan de zijde van de Een fragment uit de beroemdste variant: Der Lauf um zal plaatsen. linkse alliantie. Daar eisen zijn lite- der Dinge (1987) van Fischli en Weiss. www.filmstart.nl raire strijdmakkers dat hij zijn afvalli- How Many Roads Van alle popiconen weg kwijt is, een hulpverlener die zijn therapieën op ge vriend openlijk verkettert. Als Last behoort Bob Dylan tot degenen met het grootste risico Dylan baseert, een gereïncarneerde vriendin uit een dat vertikt, staat ook hij op de ver- de profetenstatus in de schoenen geschoven te krijgen. vorig leven, een joodse reborn-christian, een meisjes- dachtenlijst. ‘Gelukkig ben ik niet Zijn ondoorgrondelijke wegen en raadselachtige teksten duo dat Uncle Bob een aubade brengt, een getekende bang’, schrijft hij zijn oudere vriend, Nederlands Online Film Festival geven ruimschoots gelegenheid tot projectie – het singer-songwriter, een strijkende Irak-soldaat, een ‘niet voor kogels aan het front en niet mechanisme dat heiligenverering in gang zet. In How reactionaire beheerder van de website Right Wing Bob voor kogels van achteren.’ Pulp ijshockey Oftewel: NOFF. In 2000 had elke week nieuwe toevoe- op het world wide web zijn durend online te zijn met Many Roads laat Jos de Putter twaalf Bob-exegeten uit- (‘Because Bob is right!’) en een vrouw met patriottische Na de Tweede Wereldoorlog gaan de Google blijft maar uitbreiden. Op Goo- het Nederlands Film Festi- gingen totdat vanaf 1 sep- sinds het NIFF niet veran- een voortdurende competi- leggen wat een tekstflard van de maestro voor hen ballonnen. Ze bewijzen dat je met de folkzanger alle twee vrienden hun eigen weg: André gle Video staat inmiddels al weer een val (NFF) al eens een online tember het hele program- derd (zie mijn eerste bijdra- tie en dagelijkse, wekelijk- betekent. Een vroege versie van deze documentaire kanten op kunt, ook de verkeerde. Zo beweert de bal- Gide ontvangt in 1947 de Nobelprijs onafzienbaar aantal films. Als leuk festival aan het gewone ma online staat. Het ge aan deze rubriek in se, maandelijkse, jaarlijkse draaide vorig jaar op het International Documentary lonnenvrouw dat Dylan over profetische gaven beschikt voor literatuur en Jef Last staat in voorbeeld dit merkwaardige filmpje, in festival gekoppeld, het (internet)publiek mag op de Skrien 6, juni 2000): in je en all-time toplijsten. Een Festival Amsterdam, waarna De Putter twee persona- omdat hij kort voor 11 september 2001 een nummer 1966 bij de Amsterdamse gemeente- 2002 gemaakt voor de uitreiking van Nederlands Internet Film films stemmen tijdens het eentje naar een website ander goed idee (als je dan ges toevoegde en daarmee het ritme en de overtui- opnam met de regel ‘the earth and sky melted with raadsverkiezingen als stemmentrek- de Excellence in Sports Performance Festival (oftewel: NIFF). Dat NFF, waar op 5 oktober kijken is nog geen festival. toch een tijdelijk online gingskracht versterkte. Omdat de hoofdpersoon van dit flesh and bones’. ker op de Provo-lijst. Yearly, waarin Jules Winnfield (Samu- initiatief verwaaide in zowel de NOFF-publieks- Bovendien is het voor een festival wilt hebben) is om ‘Amerikaanse album in twaalf songs’ zelf fysiek afwezig In de verre toekomst zullen ongetwijfeld Bob-adepten Paul van de Graaf el Jacksons karakter in Pulp Fiction, cyberspace en krijgt nu pas prijs als een NOFF-juryprijs tijdelijke online filmcompe- de winnaar ook op het is, geeft de film feitelijk een beeld van het beeld dat zijn opstaan die volgens deze methode de gebeurtenissen Quentin Tarantino, 1994) zijn carrière weer een vervolg. In de zal worden uitgereikt à titie bijna ondoenlijk om reguliere festival te verto- volgelingen van hem creëren. Contrapunt is een Dylan- van bijvoorbeeld 24 mei 4119 kunnen duiden aan de Nederland 2005 regie en scenario Pieter Jan Smit blijkt te hebben voortgezet als ijshoc- categorieën drama, docu- 2500 euro per stuk. Of het snel genoeg voldoende nen, zoals Rotterdam doet concert dat de twaalf (!) fans bezoeken. hand van – pak ’m beet – A Hard Rain’s A-Gonna Fall. camera Giorgi Beridze, Bert Haitsma en Abdelah keycoach. Nee, dat klinkt inderdaad mentair, experimenteel, NOFF een langer leven kijkers te vinden. Nu is het met zijn online festival (zie Zouhir montage Teun Pfeil geluid Yves Renard Gaandeweg schetsen de miniatuurportretten van Paul van de Graaf niet erg geloofwaardig. De tegenpartij animatie en interactief beschoren is dan het NIFF NOFF drie maanden online, de internetrubriek in muziek Ivan Georgiev animatie Adriaan Lokman hedendaagse Amerikanen de worsteling van een land productie Digna Sinke en Cyril Bibas distributie kijkt dan ook eerder verbaasd dan kunnen filmmakers sinds zal de tijd uitwijzen, maar met één prijsmoment. Skrien 3) – daarvoor moet dat in een identiteitscrisis verkeert: een late bekeerling, Nederland 2006 regie en scenario Jos de Putter camera Vladas Naudzius Filmmuseum duur 75’ stemmen Gerardjan geïntimideerd als Jackson vanaf de 22 maart hun werk instu- de argumenten tegen de Beter is het om, in navol- de film natuurlijk wel een bewonderaar die eens leraar was en thans als klui- montage Patrick Minks geluid Rik Meier muziek Vincent van Warmerdam Rijnders, Cas Enklaar, Hans Goedkoop, Gérard bank zijn monoloog uit Pulp Fiction ren. Vanaf 1 juli worden de invoering van het real ging van de populairste scherp en groot genoeg zenaar leeft, een bekogelde rapper, een vrouw die de productie Frank van den Engel distributie Cinema Delicatessen duur 72’ Duquet, Nadir Amara, Cyril Bibas, Pieter Jan Smit citeert: ‘And you will know my name is eerste films vertoond, met world-fenomeen ‘festival’ online competities, voort- zijn. www.noff.nl

46 Skrien juni 2005 juni 2005 Skrien 47 Hoe Brokeback Mountain film werd

De film Brokeback Mountain vormt dit script over homohaat. Haar haar bijdrage ‘Getting Movied’ met volgens Larry McMurtry de uit- enthousiasme overtuigde niet een voor haar kenmerkende zin: zondering op de regel dat een lite- direct de voorzichtig opererende ‘Mensen geloven misschien niet rair meesterwerk nooit een mees- studiobazen, die deze afwijking van dat jonge mannen verliefd worden terlijke film oplevert. Aangezien de machonorm aanvankelijk niet op besneeuwde bergtoppen, maar het korte verhaal van Annie Proulx wilden omarmen. Maar een der- niemand wantrouwt de gevlekte wereldwijd wordt beschouwd als gelijke reactie viel te verwachten. koffiepot; en als de koffiepot waar Shaw Brothers een van de beste van de afgelo- Interessanter is het proces waar- is, dan is het andere dat ook.’ pen tien jaar en Ang Lee dit op in een zeer kort verhaal (van der- Het door McMurtry zelf aangege- The Essential Collection overtuigende wijze in beeld heeft tig bladzijden) tot een lange speel- ven probleem (‘Stijl en inhoud zijn gebracht, mag McMurtry dat stel- film moest uitgroeien. Wie het oor- zo diep verstrengeld dat de mees- Het Chinese filmdistributiebedrijf Celestial actie opviel: weinig goede smaak. Op de flan- len; vooral omdat hij een van de spronkelijke verhaal kent, ziet dat Opmerkelijk is bij McMurtry de rol te regisseurs zelfs niet bij bena- Pictures werd in 2000 opgericht om de rechten realistisch, refererend ken van de Himalaya’s is scenaristen van de film was (zie de scenaristen nogal wat heb- die het landschap speelt. Net als dering een cinematografisch equi- van de vermaarde collectie van de Shaw Bro- aan de Peking Opera en een expeditie uit Hongkong ook ‘De boekverfilming’, Skrien 3, ben toegevoegd. Ze hebben karak- bij Annie Proulx worden de men- valent van een literaire stijl kun- thers te verwerven en exploiteren. Inmiddels is gechoreografeerd als ware op zoek naar een grote aap. april 2006). ters uitgediept, achtergrondgege- sen door hun omgeving bepaald en nen vinden.’) is door hem, Ossana Celestial Pictures een almaar uitdijend media- het een ballet. De film mar- Als de aap wordt gevonden blijkt Hij doet dit in het onlangs versche- vens aangebracht en zelfs perso- het was dan ook niet vreemd dat hij en Ang Lee opgelost. De bewonde- conglomeraat dat actief is in de productie, dis- keert ook een omslag in de deze in gezelschap te zijn van een nen boek Brokeback Mountain, nages verzonnen. Alles in overleg zich op haar verhaal heeft gestort. renswaardige, karige, afstandelijke tributie en vertoning van Chineestalig amuse- martial arts-film, als een brug tus- schaars geklede struise blonde vrouw Story to Screenplay, dat naast het met Proulx, die net als de anderen Proulx merkt op over de aanvullin- stijl met onderhuidse gevoelens die ment. De kroonjuwelen van het bedrijf zijn ech- sen de old school, waarin bovennatuur- die als klein meisje na een vliegtuigcrash script van de twee scenarioschrij- constateert dat er grote voordelen gen van de scenarioschrijvers: ‘Ik Annie Proulx’ korte verhaal ken- ter nog steeds de zevenhonderdzestig films van lijke gaven een belangrijke rol spelen en de op die berg is beland en vervolgens door de vers (McMurtry werkte samen met zijn om een kort verhaal te bewer- schrijf in een strakke, compacte merken, zijn vertaald en hebben de Shaw Brothers, die begin jaren zeventig new school, waarin de actie zich meer aan de aap onder zijn hoede is genomen. De scènes Diana Ossana) ook het comple- ken in plaats van een omvangrijker stijl, die lucht en ruimte nodig heeft geleid tot een ‘rijke’ en emotionele groot werden met baanbrekende kungfu-films wetten van de zwaartekracht gelegen laat en waarin zij wulps knuffelt met haar luipaard (!) te verhaal van Proulx en drie arti- literair werk. De bewerkers moe- om zich tot kunst te ontplooien. film. Diana Ossana besluit dit aar- die volle zalen trokken in Azië, de Verenigde daarbij bloederiger en plastischer in beeld zijn werkelijk adembenemend. Verder is de film kelen bevat. Bij elkaar geeft dit een ten veel meer creativiteit aan de Zij moesten uitvinden, uitvergro- dige boek met de opmerking: ‘De Staten en Europa. gebracht wordt. Cheng Pei Pei was een aantal een aaneenschakeling van foute clichés en aardig beeld van het spanningsveld dag leggen en kunnen er meer van ten en verzinnen.’ De toevoegingen jarenlange strijd, de afwijzingen, De volledige catalogus wordt digitaal gerestau- jaar de koningin van de martial arts-cinema en houterige special effects. De net iets te blonde tussen film en boek, de totstandko- zichzelf in kwijt. zijn geslaagd te noemen (vooral de het harde werk, de angst en het reerd en uitgebracht op dvd. Sinds 2003 ver- kreeg een waardig eerbetoon met haar rol van heldin met haar net iets te grote borsten hup- ming van een film en de specifieke scène waarin Jack zich tegen z’n monumentale risico zijn het alle- schijnen de titels in hoog tempo op de markt: tot Jade Fox in Ang Lee’s Crouching Tiger, Hidden pelt ook tijdens de scènes die in Hongkong spe- kwaliteiten van Proulx en de bei- McMurtry schoonvader richt wanneer deze maal waard geweest: de film Bro- en met 2007 zullen er maandelijks tien tot twin- Dragon (Wo hu cang long, 2000). len rond in haar veel te krappe jungle-outfit. Zo de scenaristen. Het boek geeft een Met name de inbreng en het vak- tijdens het eten de televisie steeds keback Mountain staat met recht tig nieuwe uitgaven verschijnen. Waren de lief- Vier van de tien uitgebrachte films zijn gemaakt slecht dat het weer goed wordt dus. kijkje achter de schrijverstafel en manschap van Larry McMurtry aanzet voor z’n kleinzoon) en zet- naast het boek Brokeback Moun- hebbers tot voor kort voornamelijk aangewezen door Chang Cheh, een van de bekendste en bevat vele leerzame voorbeelden komen naar voren. De geroutineer- ten de personages prachtig neer. tain.’ Harry Peters op Engels nagesynchroniseerde vhs-tapes van meest productieve regisseurs uit de Shaw Bro- hoe een literair werk in cinemato- de schrijver had al Hud en Terms Annie Proulx was zelf uitermate dubieuze kwaliteit, nu zijn de films in hun oor- thers-stal. Zijn doorbraak kwam met One- grafie kan veranderen. of Endearment op zijn naam staan tevreden met zowel het script als Brokeback Mountain, Story to Screenplay. spronkelijke staat te bekijken in het glorieuze Armed Swordsman (Dubei dao, 1967), terwijl hij Vooral het verslag van Ossa- maar verwierf vooral fans met The de uiteindelijke film. Zij vond dat Annie Proulx, Larry McMurtry en Diana Ossana, ShawScope-breedbeeldformaat. Distributeur een jaar later met Golden Swallow (Hsia yu-yen) na maakt duidelijk dat er nog Last Picture Show en Lonesome de geloofwaardigheid van het ver- Scribner New York/London/Toronto/Sydney Dutch Filmworks brengt in Nederland nu tien een sequel maakte op Come Drink With Me, flink moest worden geleurd met Dove (overigens alle vier verfilmd). haal recht was gedaan en besluit (2006). ISBN-13: 978-0-7432-9416-2. films uit op dvd, naar verwachting volgen er in met opnieuw Cheng Pei Pei in een dragende rol. de loop van dit jaar meer. Stevig beïnvloed door samoeraifilms en de Hoewel de Shaw Brothers voornamelijk in ver- spaghettiwesterns van Sergio Leone, wordt hij band worden gebracht met kungfu- en zwaard- beschouwd als de grondlegger van het heroic vechtersfilms, hebben ze meer smaken te bie- bloodshed-genre: bloederige films waarin man- Handzame inleiding neorealisme den. Komedies, kostuumdrama’s, horror, soft- nelijke kameraadschap, eer en loyaliteit vaste erotische films, fantasy, musicals en de Huang- waarden zijn. Hij is daarmee van grote invloed Het filmerfgoed moet leven, zowel in de filmzaal werking van de bestaande literatuur (André Bazin, mei-opera (een combinatie van traditionele geweest op regisseurs als John Woo, Ringo als in de huiskamer. Wat het Italiaans neorealis- Siegfried Kracauer en anderen). Hij presenteert zang, dans en opera) vinden allemaal een plek Lam en Quentin Tarantino. In The Boxer from me betreft gaat het in de Nederlandse filmtheaters geen schokkende nieuwe inzichten, maar herschikt in de catalogus. Dutch Filmworks beperkt zich Shantung (Ma yong zhen, 1972), een van zijn niet zo best: in 1980 was er tijdens het Cinemathe- de basisinformatie nog eens, wat een doorwrocht en voor haar releases voorlopig tot de kungfu- en beste films, zijn al deze elementen al op memo- ma-festival voor het laatst een redelijk uitgebreid didactisch betoog oplevert. Shiel heeft niettemin een zwaardvechtersfilms met daarnaast nog twee rabele wijze aanwezig. De Shaw Brothers zijn een begrip geworden, aantal neorealistische films te zien. De Nederland- frisse blik op het bekende materiaal: hij benadert curieuze, campy monstermovies: Oily Maniac Naast het serieuzere knok- en smijtwerk valt er een legende zou je zelfs kunnen zeggen. De tien se liefhebber is anno 2006 beter af in de huiskamer, het Italiaans neorealisme vanuit zijn fascinatie voor (You gui zi, 1976) en The Mighty Peking Man ook nog uitbundig te lachen met de trashy pulp titels die nu op dvd zijn uitgekomen zijn welis- dankzij een groeiend aantal dvd-uitgaven. Je kunt de filmische representatie van de stad. (Xing xing wang, 1977). uit de koker van Ho Meng-hua. Diens Oily Maniac waar niet representatief voor de totale produc- bijvoorbeeld Martin Scorsese volgen in het aanste- De schrijver onderscheidt twee fasen in het neorea- aanzet tot tekstanalyse. De historische context en De film die de Shaw Brothers studio de meeste en The Mighty Peking Man zijn zo onbenullig en tie van deze Hongkong-studio, maar ze hebben kelijke enthousiasme dat hij tentoonspreidt in Il mio lisme: de jaren veertig en de jaren vijftig. Uit de eer- vooral de actuele doorwerking van de neorealisti- faam bezorgde is ongetwijfeld Come Drink With zo schaamteloos exploitatief dat je nauwelijks wel allemaal hun specifieke waarde en kwalitei- viaggio in Italia (1999). Een andere dvd met hoogste fase analyseert hij drie films, die zonder meer sche films komen er relatief bekaaid vanaf. Hier- Me (Da zui xia, 1966). Regisseur King Hu tilde gelooft wat je ziet. In Oily Maniac kan de held ten: omdat ze trendsettend waren, omdat ze waardig bonusmateriaal is de BFI-dvd van Viag- tot de canon gerekend mogen worden: Ossessione voor kunnen we echter terecht bij een andere recen- met zijn meesterwerk de kungfu-film naar een onder invloed van een Maleise toverspreuk destijds een grote hit waren of omdat ze een gio in Italia (Roberto Rossellini, 1953), met commen- (Luchino Visconti, 1943), Roma, citta apertà (Rober- te publicatie: Italian Cinema (2005) van Mary Wood. hoger plan. Werd het genre voor die tijd nauwe- veranderen in een... tsja in een man in een rub- stevige cultreputatie hebben verworven . Een taar van Laura Mulvey. In 2000 verscheen een BFI to Rossellini, 1945) en Ladri di biciclette (Vittorio de Teneinde de huidige Italiaanse cinema te kunnen lijks serieus genomen, dankzij het vakmanschap beren pak eigenlijk, met zwarte handschoenen mooie reeks die doet verlangen naar meer. Er Film Classics over Roma città apertà (Roberto Ros- Sica, 1948). Ook uit de tweede fase geeft hij drie film- evalueren, omschrijft zij in hoofdstuk vier beknopt van Hu kwam daarin verandering. De film speelt en lichtgevend gele ogen. Het beroemde muzi- liggen tenslotte nog zevenhonderdvijftig films te sellini, 1945), geschreven door David Forgacs. En analyses, al is zijn filmkeuze nu wat eigenzinniger: het Italiaans neorealisme. Ze geeft op heldere wij- zich voor het grootste gedeelte af in een herberg kale thema van Jaws is geleend om de entree wachten op een Nederlandse uitbreng. onlangs verscheen in de reeks Short Cuts van uitge- Cronaca di un amore (Michelangelo Antonioni, 1950), ze de culturele, politieke en zakelijke context van en wisselt stille momenten vol suspense af met van het monster aan te kondigen, maar de Laurens van Laake verij Wallflower Press een nieuwe inleiding op het Viaggio in Italia (Roberto Rossellini, 1953) en Le not- het neorealisme en legt in deze analyse een link snel gesneden theatrale actie. Betoverend mid- bedoelde schrikreactie maakt hier plaats voor Italiaans neorealisme van de hand van Mark Shiel: ti di Cabiria (Federico Fellini, 1957). Fellini’s film naar het heden. En zo vullen de boeken van Shiel en delpunt is de pas zestienjarige danseres Cheng een lachsalvo. Script en special effects ramme- Italian Neorealism. bestempelt hij tot het definitieve eindpunt van het Wood elkaar mooi aan. Peter Bosma Pei Pei, die het onder de naam Golden Swallow len zo gigantisch dat Oily Maniac een gedenk- Come Drink With Me (King Hu, 1966), The Magnificent Trio (Chang Cheh, 1966), The Boxer from Shantung (Chang Cheh, 1972), The Het neorealisme is een stroming die veel aandacht neorealisme, wat uiteraard betwistbaar is; denk bij- opneemt tegen een groep bandieten, daarin waardige filmervaring wordt. Dat het allemaal Water Margin (Chang Cheh, 1972), The Shadow Boxer (Pao Hsueh- heeft gekregen, ook al is er naar verhouding maar voorbeeld aan Pier Paolo Pasolini met zijn debuut- Italian Neorealism: Rebuilding the Cinematic City, Mark Shiel. bijgestaan door de enigmatische Drunken Cat, nog veel erger kan bewees Ho een jaar later li, 1974), Oily Maniac (Ho Meng-hua, 1976), Shaolin Temple (Chang een klein aantal films uit voortgekomen. Shiel vindt film Accattone (1961) of diens scenario voor La com- WallFlower Press, London/New York 2006 (142 blz.). ISBN 1 904764 48 7 de eerste van een hele reeks dronken helden in met The Mighty Peking Man. Deze King Kong- Cheh, 1976), The Mighty Peking Man (Ho Meng-hua, 1977), The in zijn leesbaar en informatief geschreven inleiding mare secca (Bernardo Bertolucci, 1962). Italian Cinema, Mary P. Wood. Berg Publishers, Oxford/New York 2005 de Hongkong-cinema. Come Drink With Me was kloon, gekruid met snufjes Tarzan, Indiana 36th Chamber of Shaolin (Liu Chia-liang, 1978), Shaolin Handlock de juiste balans tussen eigen observaties en de ver- Shiel geeft met zijn handzame inleiding vooral een (260 blz.). ISBN 184520162-0 een trendsettende film waarin met name de Jones en Godzilla, is een frontale aanval op de (Ho Meng-hua, 1978), Hongkong distributie Dutch Filmworks

48 Skrien juni 2005 juni 2005 Skrien 49 Corpse Bride Tradi- ter amper tot een half uur. Dat Cannibal Holocaust The Short Films of David Lynch tionele teken- en animatiefilms is jammer, want in principe is Het verhaal van een gewetenloze Tot voor kort was deze dvd alleen verkrijgbaar via sterven langzaam maar zeker het getoonde materiaal interes- documentaireploeg die door het de website van David Lynch en moest er ook nog uit om vervangen te worden sant. De bewegende pre-produc- terroriseren van mensenschuwe eens een fortuin voor neergeteld worden. Het door digitale animatiefilms. Een tion galleries, waarin we de voort- Amazone-kannibalen zijn eigen hoesje is nu iets veranderd en er is geen boekje begrijpelijke, maar creatief niet gang van de stop-motion anima- doodsvonnis tekent, wordt verge- meer, maar deze Amerikaanse importversie altijd zaligmakende verschuiving. tie kunnen bekijken, is met zijn zeld door de morele verontwaar- is wel aanzienlijk goedkoper. Het schijfje bevat Gelukkig zijn er nog dromers als kwartier weliswaar de langste diging van een pijprokende antro- zes korte films van Lynch, allemaal door hem Tim Burton, die vasthouden aan feature, maar zonder tekst en uit- poloog die de ruwe opnamen voorzien van een introductie. De eerste, Six Men de beproefde en meer sfeervolle stuk minder memorabel, maar leg ook de saaiste. Ook de moge- terugvindt in de jungle. Deze vorm Getting Sick, werd oorspronkelijk geprojecteerd technieken van vroeger. verder is Corpse Bride een sfeer- lijkheid om de film te bekijken met is filmisch intelligent (de fake bij een beeldhouwwerk en is niet veel meer dan Zijn stop-motionfilm Corpse Bri- volle en zeer mooi gemaakte her- de geïsoleerde muziek van Dan- found-footage van een verloren een zich steeds herhalende loop van kotsende de roept uiteraard herinneringen halingsoefening. De extra’s val- ny Elfman zal niet door veel men- groep kampeerders bepaalde mannenhoofden. The Alphabet is een duister, op aan het superieure, door hem len op de meeste Burton-dvd’s sen benut worden. En zo worden later ook het succes van The Blair nachtmerrieachtig filmpje dat lijkt op iets uit bedachte The Nightmare Befo- tegen en hierop vormt Corpse Bri- er dus wat kansen gemist om van Witch Project, Daniel Myrick en een surrealistische Sesamstraat. De ooit op de slotte, maakt deel uit van een wereldwijd pro- re Christmas (Henry Selick,1993), de geen uitzondering. In plaats deze dvd verplichte aanschaf te Eduardo Sánchez, 1999), budget- BBC vertoonde The Grandmother is wellicht de ject waarbij regisseurs met de oorspronkelijke zowel qua inhoud als vormgeving. van een lange documentaire over maken. Gelukkig valt er op de film tair verklaarbaar (‘het beeldmate- Class of 1984 Het grootste bekendste uit de reeks, en sluit qua thematiek (herbouwde) Lumière-camera een filmpje van Ook hier is de wereld van de meer het hele productieproces krijgen zelf weinig af te dingen. riaal heeft onder het verblijf in de bezwaar tegen deze film is dat het en stijl ook het meest aan bij de langere films nog geen minuut mochten maken. Deze laatste lugubere personages verre te pre- we een reeks korte items voorge- Sanne Veerman jungle geleden’) en misschien niet de ‘ongecensureerde versie’ van Lynch – met name bij Eraserhead (1978). Het is ondanks de zeer korte speelduur weer puur fereren boven de saaie, kleurlo- schoteld, zodat het lijkt of er heel zelfs moreel superieur, maar het is die de hoes belooft. In zijn com- krakende The Amputee is niet veel meer dan een Lynch. Niet alle filmpjes zijn dus even interes- ze en rigide wereld der levenden. wat features voorhanden zijn. Bij VS 2005 regie Tim Burton en Mike Johnson voelt ook behoorlijk hypocriet. Een mentaartrack wijst regisseur Mark tweevoudige test met verschillende soorten film- sant, maar Lynch-fans zullen hier hun vingers bij De liedjes zijn ditmaal helaas een elkaar opgeteld komen ze ech- distributie Warner Home Video welwillende uitleg ziet er een L. Lester op scènes waarin gesneden materiaal (video en film); bij het zien van de vele aflikken. En iedereen zal kunnen genieten van de kritiek in op de destijds populaire is. Dit is de Amerikaanse R-rated krassen in het beeld ben je blij dat dvd-spelers bizarre, droogkomische introducties van Lynch. etno-exploitatieve Mondo-films, montage, terwijl er in enkele landen niet meer die frustrerende tracking-knop heb- Hier blijkt maar weer eens wat een unieke per- door de schuld bij de westerse ook een enkele seconden langere ben om het beeld strak te trekken. The Cowboy soon hij is. Sanne Veerman filmploeg te leggen. Maar dan nog X-rated versie is uitgebracht. Een and the Frenchman is een wat langer maar flauw Silver City De films van lijk. Een aan lager wal geraakte jour- was het een sterkere keuze van de ingekorte scènes is er echter westernfilmpje, interessant omdat een aantal Verenigde Staten 2006 regie David Lynch distributie Subversive regisseur John Sayles bieden altijd nalist (Danny Huston) wordt inge- geweest om de kijker zich zelf te waarschijnlijk beter van geworden: vaste Lynch-acteurs meespeelt. Lumiere ten Cinema kwaliteit maar de laatste jaren zijn ze huurd om de zaak in de doofpot te laten verbazen over de bloedba- de cirkelzaag is ook zo al over-the- steeds moeilijker verkrijgbaar. Zijn stoppen. Met zijn statische shots en den, vuurzeeën en verkrachtingen top, zoals hoofdrolspeler Perry vorige twee films, Sunshine State enigszins oubollige montage is de waartoe deze gelauwerde docu- King benadrukt in de informatieve Ook uit (2002) en Casa de los babys (2003), film visueel niet bijster interessant en mentaristen genegen blijken. Nu making-of. werden al amper uitgebracht in de rare stuntelige rol van Huston mag de antropoloog de film afslui- En dat terwijl de film, die alle opper- Crossing the Bridge Alien Planet Nederland en van een releasedatum werkt aanvankelijk niet in het voor- ten met: ‘Ik vraag me af wie de vlakkige kenmerken bezit van een Fatih Akin 2005 Pierre de Lespinois, 2006 van Silver City (alweer uit 2004) is deel van de film. Langzaam zuigt het mag worden om zijn inzet. Er is ook echte kannibalen zijn.’ exploitatieproductie, verder opval- Fatih Akins aanstekelijke documen- Met alleszins behoorlijke CGI- zelfs nog helemaal niets vernomen. mysterie je echter toch naar binnen. een iets minder interessant interview Cannibal Holocaust geldt als het lend realistisch en gedoseerd is. En taire over de bloeiende muziekscene technologie à la Jurassic Park Via importkanalen is de film inmid- De dvd beschikt over een prima met hoofdrolspeler Huston, die geze- hoogtepunt van de kortdurende daarmee opvallend goed. De staps- van Istanbul gaat bij de dvd release (Steven Spielberg, 1993) en de dels gelukkig toch te vinden. making-of van ruim een half uur, ten naast een knapperend haardvuur Italiaanse kannibalenfilm-hausse gewijze radicalisering van de nieuwe vergezeld van de cd met de liedjes. televisieserie Walking with Dino- Als het aankomt op politieke kwesties waarin Sayles en alle betrokkenen wat vragen mag beantwoorden. en werd in ruim vijftig landen leraar (King) op een school die wordt Een gouden combinatie. De bood- saurs (Tim Haines en Jasper heeft Sayles nooit een blad voor de zich duidelijk uitspreken over de Gelukkig is het audiocommentaar van verboden. De faam rust vooral op beheerst door een nihilistische schap van de film is prettig impliciet James, 1999) produceerde Disco- mond genomen. Zijn meest recente huidige politiek. Het gemoedelijke de uitgesproken Sayles en producent de overtuigingskracht van de jeugdbende, wordt aannemelijk gehouden: als iedere westerling net very Channel een programma over film is duidelijk een aanval op de opnameproces komt uitvoerig aan Maggi Renzi wel weer de moeite gruwelbeelden uit de ‘teruggevon- gemaakt door het vakkundige scena- zo grenzeloos nieuwsgierig was als mogelijk leven op de buitenaard- regering-Bush. Het is een politieke bod en er is ook veel aandacht voor waard. Sanne Veerman den’ jungleopnamen, waarin veel rio, waarin hij één voor één door alle de Duitse bassist Alexander Hac- se planeet Darwin 4 (een naam thriller, waarin een sullige gouver- de inmiddels 81-jarige cameraman met de camera gezwaaid wordt. partijen in de steek wordt gelaten. De ke (Einstürzende Neubauten) naar waarmee religieuze overwegingen neur (Chris Cooper) in verband wordt Haskell Wexler, die dus helaas niet Verenigde Staten 2004 regie John Sayles distribu- Waar de camera rustig blijft, is film leent ruimhartig van A Clock- de oosterse (muziek)cultuur komt direct buitenspel worden gezet). gebracht met een toevallig ontdekt zijn beste werk levert maar geroemd tie Tartan Films duidelijk te zien dat de messen en work Orange (Stanley Kubrick, 1971), het wel goed met de ‘botsing’ tussen Wetenschappers uit uiteenlopen- bijlen de lijven slechts aaien. De zoals regisseur Lester volmondig Oost en West. AW de vakgebieden becommentari- dieren (schildpad, varken, aapje) toegeeft, onder meer door de leider A-Film HE eren de beelden alsof het ech- die gedood worden zijn echter van de gang een beetje een eigen te natuuropnamen zijn en ver- A History of Violence Je kunt de gedachte niet onderdruk- gewelddadige verwijderde scène die echt (een eerdere dvd-release taaltje te geven en door een ver- Quiet Days in Clichy Piet Mondriaan – A Film-Essay bazen zich over de overeenkom- Qua geweld doet deze soms iets te ken dat de inspanningen van regis- zelfs zijn eigen making-of heeft, een bood een animal cruelty-free- krachtingsscène te combineren met Jens-Jørgen Thorsen 1970 Het Nederlands Instituut voor Beeld sten met aardse dieren. Het zijn dik aangezette wraakfilm zijn titel seur Peter Jackson wat betreft item over de Amerikaanse versie optie) en dat geldt ook voor de klassieke muziek. Let verder op het De verfilming van Henry Millers en Geluid brengt een digitaal geres- net als in eerdergenoemde series zeker eer aan. Met enige moeite is prachtig verzorgde dvd-releases tegenover de Europese (één keer moreel discutabele Mondo-eske onwaarschijnlijk slechte openings- gelijknamige, scandaleuze roman taureerde versie uit van dit ‘filmes- vooral haarloze, dinosaurusachti- de film ook nog wel in te passen bin- (denk aan de onovertroffen extra’s op raden welke versie bloederiger is) en executies in de oorlogsdocumen- lied van Alice Cooper, de pijnlijk werd door de Amerikaanse doua- say’ van achttien minuten uit 1973, ge twee- en viervoeters (dat gaat nen Cronenbergs verontrustende de Lord of the Rings-dvd’s) nu vruch- een leuk filmpje dat ‘too commercial taire-in-de-film The Last Road to gedateerde kleding van voornoemde ne in beslag genomen en enige tijd geregisseerd door Nico Crama – die met CGI nu eenmaal het gemak- oeuvre. Subtiel en diepgravend is ten gaan afwerpen binnen de hele for Cannes’ heet. Hierin zien we een Hell. Kees Driessen leider en de rol van een jonge verboden. Het enige dat wellicht nog zijn volledige collectie in 2004 aan kelijkst). Het neemt niet weg dat het allemaal niet, maar de film is filmindustrie. En dat is goed nieuws wederom zeer goedgemutste Cro- Michael J. Fox als brave leerling. scabreus is anno 2006 zijn de liedjes Beeld en Geluid overdroeg. De film de hypothesen over flora en fauna, wel onderhoudender en toeganke- voor iedere filmliefhebber. En het nenberg die in Cannes als een papa- Italië/Colombia 1979 regie Ruggero Deodato Lester claimt dat zijn film destijds die Country Joe McDonald speciaal geeft in een kort tijdbestek een aarde atmosfeer en een fraaie, gelei- lijker dan zijn meeste films. Grappig feest gaat verder. Er is een extreem razzo rondloopt met een fotocamera distributie De Filmfreak niet serieus is genomen als waarvoor de film schreef. De seksscènes dig beeld van Mondriaans weg naar achtige zee van amoeben fantasie- genoeg is de goedgevulde dvd dat om een reportage van zijn eigen trip schuwing en wijst op de gebeurtenis- ogen wat amateuristisch en de ver- abstractie. ‘Het liefst schilderde ik rijk genoeg zijn. En ook het onbe- ook. De doorgaans wat intellectueel te maken voor een Frans filmblad. sen op Columbine Highschool. Dat is telling over twee vrienden die con- landschappen, huizen enzovoorts mande NASA-ruimtevaartuig en en mediaschuw overkomende regis- Ten slotte levert Cronenberg ook nog nogal aanmatigend, maar als stant achter de vrouwen aan zitten bij grijs, donker weer, wanneer de zijn onderzoekende probes krij- seur laat zich van zijn vrolijkste kant eens een prima audiocommentaar af. metaaldetectorpoortjes destijds is vooral lachwekkend en wat knul- details wegvallen tegen de grote gen uitleg. Een tweede, niet bijster zien in de uitgebreide documen- Overigens wordt de Nederlandse inderdaad niet op scholen voorkwa- lig in beeld gebracht. Het is wel een lijnen’, zei hij reeds als beginnend informatief schijfje uit 1999 behan- taire Acts of Violence, die een kleine editie van de dvd uitgebracht door men had hij daarin in elk geval een aardige vondst om naast een voice- schilder. Steeds meer naturalisti- delt de omgekeerde mogelijk- zeventig minuten duurt. Ieder aspect RCV zonder extra’s. Sanne Veerman vooruitziende blik. Kees Driessen over gewoon wat van Millers teksten sche details vielen vervolgens weg, heid: dat buitenaardse UFO’s aar- van de productie wordt uit de doeken op gezette tijden in beeld te zetten. in 1944 culminerend in de Victory de bezochten. regie gedaan, met een enthousiaste Cro- Canada 2005 regie David Cronenberg distributie Verenigde Staten 1982 Mark L. Lester Een filmhistorisch curiosum. AW Boogie Woogie. Kees Driessen Kees Driessen distributie nenberg voorop. Entertainment In Video Bridge Pictures De Filmfreak www.beeldengeluid.nl/collecties_winkel.jsp Dutch Filmworks (House of Knowledge)

50 Skrien juni 2005 juni 2005 Skrien 51 First Sound of Supreme Editions simpele herhalingsoefening. De Videoclipregisseurs Onder de wat ronkende titel Supre- film heeft een sterke hoofdrol van Movies De inleidende tek- me Editions brengt Dutch Film- Clive Owen (die eerder met Hodges sten op en bij de dvd First Sound of works een aantal films uit op dvd. werkte in Croupier, 1997) en enkele Movies hebben een wat verongelijkt Bands in beeld De meeste hebben nooit in de mooie scènes. Bovendien neemt toontje dat al snel gaat tegenstaan. Nederlandse bioscoop gedraaid, de film uitgebreid de tijd om stil te Volgens samensteller/historicus Het Directors Label presenteert, tot nu toe terecht, met uitzondering van 11:14 (Greg staan bij de traumatische gevolgen Maurice H. Zouary is de geluidspi- videoclipregisseurs als auteurs. Een nieuwe reeks van Marcks), dat dezelfde twintig minu- van een anale verkrachting voor onier Lee DeForest een vergeten vier dvd’s bewijst de inventiviteit van Mark Romanek, ten vijf keer vanuit een ander per- een man. Een standaard gangster- figuur in de filmgeschiedenis. Maar Jonathan Glazer, Stéphane Sednaoui en Anton Corbijn. spectief toont en waarin toeval een ontwikkelaar. Zaken lopen uit de film zou dat nooit doen. In een wie het eerste het beste handboek morbide rol speelt, en het wat hand als hij zijn nieuwe vriendin en volgende Skrien komen we in de opslaat, zoals Thompson & Bord- Grootste vraag voor de regisseurs: Hoe brengen we de voorspelbare drama An Unfinished haar twee zoons naar het eiland reeks over boekverfilmingen uitge- wells Film History: An introduction, muzikanten in beeld? Wendy Koops Life (Lasse Hallström), met Robert haalt. De vader-dochterrelatie breid terug op de film Asylum, naar ziet dat hij gewoon credit heeft Redford en Jennifer Lopez. komt op scherp te staan. De film het boek van Patrick McGrath (die gekregen als uitvinder van het Twee andere films springen er heeft uitstekende acteurs en een ook het door Cronenberg verfilmde zogenoemde sound on film-proces, kwalitatief uit. In The Ballad of sympathiek oog voor wat we nu de Spider schreef). Voor informatie waarbij een optisch geluidsspoor ‘Best moeilijk, steeds weer iets origi- ve nu-metalheads te zien zijn. In sil- voor Virtual Insanity (1996) van Jamiro- Jack & Rose speelt Daniel Day- idealen van de andersglobalisten over de andere uitgebrachte titels aan het negatief wordt toegevoegd. neels bedenken’, verzucht regisseur houet, want een wand van alweer dui- quai, waarin zanger Jay Kay de came- Lewis een voormalige hippie, die zouden noemen. In I’ll Sleep When in de reeks, zie www.supreme- Met dat systeem portretteerde hij Mark Romanek in het commentaar bij zenden lampen verlicht het kolkende ra toezingt terwijl hij op een in meer- met zijn dochter als enige nog in I’m Dead zit opnieuw de wraakthe- editions.nl. André Waardenburg voor zijn bedrijf Phonofilms in de zijn videoclip voor het Eels-nummer publiek en zorgt voor fel tegenlicht. Als dere richtingen beweegbare lopen- zijn voormalige commune woont matiek die Mike Hodges uitwerkte jaren twintig onder anderen jazz- en Novocaine for the Soul (1996). De pla- het camerastandpunt honderdtach- de band danst. Zo lijkt het tenmin- lijk zie je vier mediagenieke, zilverkleu- op een eiland aan de oostkust van in Get Carter (1971, met Michael 11:14 (Greg Marcks, 2003), An Unfinished Life bluesmuzikanten en vaudeville- tenmaatschappij wilde er per se gita- tig graden draait, voelt dat als een cli- ste. Uit zijn toelichting blijkt het juist rig geschilderde muzikanten die pret Amerika. Zijn idealistische en zelf- Caine). Voormalig gangster Will (Lasse Hallström, 2005), The Ballad of Jack & artiesten die hun theateract voor de ren en drums in. ‘Het laatste waarop max. Romanek kwam op dit idee door de ruimte rondom te zijn die voortdu- maken in een woestijn, er zit geen ver- voorzienende manier van leven, Graham keert terug naar Londen Rose (Rebecca Miller, 2005), I’ll Sleep When camera’s naspeelden. Enkele een videoclipregisseur zit te wachten’, de tekst, die gaat over genegeerd wor- rend heen en weer beweegt, net als de haallijn in en er wordt geen spannings- met veel alternatieve energiebron- om de dood van zijn dealende I’m Dead (Mike Hodges, 2003), Asylum (David namen: Eddie Cantor, Eva Puck & stelt Romanek – alsof spelende gitaar- den. Bij alle vijfentwintig clips geeft hij bank en de stoel die erin staan. Lang boog opgebouwd. Toch is de clip boei- nen, botst met die van een project- broer te wreken. Toch is het geen Mackenzie, 2005) distributie Dutch Filmworks Sammy White, Abbie Mitchell, bandjes voor hem net zo’n problema- interessante commentaren, ook over niet over alle clips wordt zulke achter- end en enthousiasmerend door het Noble Sissle & Eubie Blake, maar tisch cliché zijn als talking heads voor technische zaken. Hij gebruikte bij- grondinformatie verstrekt, wat echt camerawerk, de montage, de special ook president Coolidge. Ook produ- documentairemakers. Toch bedenken voorbeeld een handmatig gezwengel- een gemis is. effects en de bijzondere visuele ideeën. ceerde DeForest de Song Car-tunes regisseurs oneindig veel manieren om de camera voor Nine Inch Nails’ duis- In veel van deze clips maakt de regis- (geregisseerd door Max Fleischer), het uitgekauwde beeld van spelen- tere, fantastisch gestileerde Closer seur gebruik van de kracht van de Nicolas Roeg Op het opgenomen Walkabout, waarin twee waarbij een bewegend balletje de muzikanten in te kleden. Op de vier (1994) of een minuscuul cameralampje artiest. Anton Corbijn doet dat fantas- nieuwe label van de Filmfreak, Mæl- Engelse kinderen die door de woes- meestuitert met de ondertiteling meest recente dvd-releases van het voor een polaroidachtig effect bij Fiona tisch met de explosieve spierbundel strom, zijn drie dvd’s uitgegeven die tijn rondzwerven hulp krijgen van van een lied dat we horen – een Directors Label, gewijd aan Romanek, Apple’s Criminal (1997). Harris Savi- Henry Rollins. Diens Liar (1994) is een mooi met elkaar verbonden zijn. In een aboriginal die daar de volwas- soort karaoke avant la lettre. Jonathan Glazer, Stéphane Sednaoui des, sinds Finding Forrester (2000) de ontzettend dynamisch nummer, met 1969 maakten Donald Cammell en senword-rite walkabout uitvoert. De Een uur van dit unieke materiaal is en Anton Corbijn, staan enkele indruk- vaste cameraman van Gus van Sant, ingetogen stukken en woede-uitbars- voormalig cameraman Nicolas Roeg culturen botsen, komen nader tot verzameld op dvd in vaak prima wekkende staaltjes van inventiviteit. becommentarieert de vele clips die hij tingen. Corbijn versterkt dit door Rol- de cultklassieker Performance, met elkaar, en gaan onverbiddelijk weer kopieën. Op de tweede dvd staat met Romanek draaide. Op de dvd van lins verschillende personae te geven Edward Fox en Mick Jagger. Roeg uiteen. Roeg filmde de flora en fauna een uitzending van een lokaal tele- Satyricon Jonathan Glazer duikt hij weer op: hij en hem in het refrein vuurrood geverfd ging zijn eigen weg en debuteerde van de outback als immer aanwezig, visiestation, waarin Zouary nog een Geïnspireerd door zijn positieve jeugd- draaide diens tweede speelfilm de longen uit zijn lijf te laten schreeu- met Walkabout (1970), waarna zijn maar voor de blanken onzichtbaar. keer mag uitleggen wat hij op de herinneringen aan Mary Poppins Birth (2004). Village People wen, waarbij soms is scherp gesteld carrière in 1976 een grote vlucht Net als in zijn latere films monteert vormen van riten en religies, zoals eerste disc ook al gedaan heeft: (Robert Stevenson, 1964) liet Roma- De andere twee makers zijn fotograaf op de band achter hem. nam met Don’t Look Now. Cammell hij het geluid soms asynchroon en de kabbala en voodoo, een grote DeForest is vergeten! Overbodig en nek de bandleden van Eels met instru- The Shining en hanteren zelf de camera. Bij Stép- Corbijns dvd bevat het meeste materi- maakte sporadisch nog films, had wisselt hij beelden af in een asso- rol. Oppermysticus Roeg verbindt in ook nog eens van zeer slechte menten en al metershoog in de lucht Als iemand de indruk wekt dat het hane Sednaoui voelt de kijker zich bijna aal, bijna tweehonderd minuten. Cor- een sterk wisselende loopbaan en ciatieve montage die langzaam aan de montage alles met alles: tijden, beeldkwaliteit. De dvd moet het bungelen. Dat is nog niet genoeg voor maken van clips weinig voorstelt, dan persoonlijk aangesproken als artiesten bijn heeft veel energie gestopt in het zijn zwanenzang White of the Eye betekenis wint. In 1983 regisseerde gebeurtenissen, zinnetjes die steeds vooral hebben van de korte films, een spannend filmpje, dus schoot hij is het Glazer. Hiermee verzet hij zich de Fransman toezingen. Bij Big Time vastleggen van zijn persoonlijke ont- (1986) is een van de releases op het hij Eureka waarin het vinden van terugkeren en voorwerpen. De bete- die opnieuw aantonen dat er voor de scènes waarin de muzikanten uit een al dan niet bewust tegen deze dvd- Sensuality (1993) van Björk blijft dat wikkeling als clipmaker. Voorzichti- nieuwe label. Het complexe moord- het ene (in dit geval goud) gekop- kenis hiervan is aan de kijker. première van The Jazz Singer (Alan put opstijgen, aan een immense lan- reeks, die de videoclipregisseurs (tot een nummer lang boeien, mede dank- ge conclusie is dat zijn werk steeds fil- mysterie mengt Indiaas mysticisme peld wordt aan het verlies van iets André Waardenburg Crosland, 1927) toch echt al geluids- taarnpaal hangen of al zwevend in een nu toe steeds terecht) presenteert zij haar geweldige uitstraling en dank- mischer wordt. Goed voorbeeld is zijn met geweld, waarbij liefde blind is anders, en waarin de zoektocht films werden gemaakt. Dat ook beveiligingscamera zingen. als ‘auteurs’. Als enige licht hij zijn zij New York, dat langs haar heen glijdt recente clip Re-Offender (2003) voor en het verleden onontkoombaar. belangrijker is dan de vondst. En net Walkabout (Nicolas Roeg, 1970), Eureka (Nicolas Gaumont en andere Europese Veel simpeler is de iconische clip voor werk niet persoonlijk toe, schijnbaar terwijl ze op een vrachtwagen door de Travis, een vertelling over hoogop- Roeg hanteerde zelf de camera als in Walkabout en White in the Eye Roeg, 1983), White of the Eye (Donald Cammell, bedrijven al experimenteerden met Are You Gonna Go My Way (1993) van uit angst voor opschepperij (waar de stad wordt gereden. lopende spanningen tijdens een tour in het in de Australische outback spelen de voorzienigheid en andere 1986) distributie De Filmfreak geluidsfilms vergeet deze dvd dan Lenny Kravitz. De nogal hip geklede andere dvd’s soms inderdaad toe nei- In Queer (1995) van Garbage is de door Schotland. De vier korte optre- weer, maar dat Amerika-centrisme band doet weinig anders dan cool kij- gen). In plaats daarvan maakte hij voor camera een personage dat door zan- dens (in kleine pubs, iets wat ze al lang moeten we ze maar vergeven. ken (Kravitz schudt zijn dreadlocks) het menu een aantal korte inleidende geres Shirley Manson wordt toege- ontgroeid zijn) zijn onderdeel van het André Waardenburg en superenergiek het nummer uitvoe- sketches, waarin te zien is hoe hij zijn zongen. Het geeft een vreemd voyeu- verhaal: iedere keer zien ze er meer Stereo/Crimes of Crimes of the Future wordt eenzelf- ren. Bijzonder is het op een amfithea- ideeën betrekt bij een door Paul Kaye ristisch gevoel om door haar te wor- gehavend uit omdat ze elkaar nog- de soort voice-over vergezeld door Verenigde Staten 1919-1929 te bestellen via ter lijkende decor met twee ringen vol (beter bekend als zijn alter ego, Dennis den verleid en meegelokt om uitein- al hardhandig in de haren vliegen. Het the Future In de twee vroe- onheilspellende geluiden die Cro- www.inkwellimagesink.com dansend publiek (losjes gebaseerd op Pennis) gespeelde zwerver. Die stuurt delijk te worden kaalgeschoren. Ook filmpje maakt nieuwsgierig naar Cor- ge (en tamelijk obscure) films die nu nenberg haalde van opnames van een shot uit Federico Fellini’s Satyri- hem bijvoorbeeld naar de videotheek in Discotheque (1997) van U2 (met aan bijns speelfilmdebuut Control over Joy op dvd zijn uitgebracht, Stereo (1969) diepzeevissen. De composities zijn con, 1969), de fantastische cirkelvor- om Stanley Kubricks A Clockwork het einde een hilarisch dansje van de Divison-zanger Ian Curtis, die zichzelf en Crimes of the Future (1970), zijn al zeer geometrisch, waarbij Cronen- mige lichtpatronen op het plafond en Orange (1971) te imiteren voor The Uni- als Village People verklede band) laat in 1980 ophing. Gezien de hoge kwali- de preoccupaties merkbaar die berg een goed oog heeft voor de de cameravoering. Door Kravitz vanuit versal (2000) van Blur, zoals eerder hij Bono de camera een paar keer met teit van deze dvd’s wordt ook reikhal- David Cronenberg in zijn carrière anonimiteit en kilheid van de archi- een laag standpunt te filmen vormen met Kubricks The Shining (1980) voor twee handen vastpakken, alsof hij zijn zend uitgekeken naar de volgende uit- obsessief zou uitwerken. Stereo lichaam en geest in Cronenbergs tectuur – door muren omgeven de duizend koelkastlampjes boven zijn Massive Attacks Karmacoma (2001). handen op de wangen van de kijker gaven van het Directors Label, waar- handelt over een uit de hand lopend latere films, maar staan vooral nog betonnen onderzoekscentra. Ook hoofd een soort aureool. Geen wonder In Glazers beste clips (waaronder legt. Ook hier bestaat de kern van de schijnlijk met het werk van Mike Mills experiment met telepathie en in met één been in de avant-garde. In daar word je gek of ziek van. dat hij met deze clip doorbrak naar het Rabbit In Your Headlights (1998) van clip uit de band die zijn nummer uiten Hammer & Thongs.

Crimes of the Future scheidt een Stereo is er geen geluid, alleen een André Waardenburg grote publiek. UNKLE en twee clips voor Radiohead) voert en maken de decors, belichting The work of director Mark Romanek; The work of lichaam meerdere, onbekende orga- zeer monotone voice-over die pseu- Een liveshow van Linkin Park wordt is geen bandje of zanger te beken- en veel tussenshots het onderscheid. director Jonathan Glazer; The work of director nen af. De twee films wijzen lichtjes dowetenschappelijke informatie over Verenigde Staten 1969/1970 regie David Cronen- spannend doordat twee minuten lang nen. Uitzondering is het na vaak kij- Hetzelfde geldt voor Give it Away (1991) Stéphane Sednaoui; The work of director Anton vooruit naar de kwetsbaarheid van het experiment verstrekt en in berg distributie De Filmfreak alleen de ruggen van de expressie- ken nog steeds fascinerende filmpje van de Red Hot Chili Peppers. Eigen- Corbijn distributie platenmaatschappij EMI

52 Skrien juni 2005 juni 2005 Skrien 53 Kris Dewitte

Paris, je t’aime was de openingsfilm in de sectie Un Certain Regard op het Filmfestival van Cannes. In ieder arrondissement wordt een verhaal verteld door een ander regisseur onder wie Joel en Ethan Coen, Wes Craven, Walter Salles, Gus Van Sant en Tom Tykwer. Li Xin (op de foto) speelt samen met Barbet Schroeder de hoofdrol in het deel van Christopher Doyle in het China district van het 13e arrondissement.

Me and You and Meer Skrien? Word abonnee! Everyone we Know En ontvang 10 nummers voor ¤47,50 + Me and You and Everyone we Know of Maak kennis met kunstenares On connaît la chanson Christine. Zij wordt verliefd op Richard, een alleenstaande Ik neem een jaarabonnement (10 nummers) voor ¤ 47,50 en ontvang de dvd van ! Me and You and Everyone we... schoenenverkoper die wanhopig (Instellingen ¤ 60,–; studenten/cjp/pas 65 ¤ 38,50; buitenland ¤ 60,– ) ! On connaît la chanson contact zoekt met zijn twee zonen. Twee puber- naam pc/plaats email meisjes willen weten wie van hen het beste is in adres telefoon geb. datum orale seks en gebruiken Richards oudste zoon als proefkonijn. Me and You and Everyone we Ik geef een jaarabonnement cadeau en ontvang als dank de dvd van ! Me and You and Everyone we Know of van Know bevatgrappige en indringende observa- ! On connaît la chanson ties van de onderlinge relaties tussen mensen in de moderne maatschappij. nieuwe abonnee telefoon email adres pc/plaats geb. datum On connaît la chanson aanbrenger telefoon Alain Resnais, grootmeester van de Franse cinema, beproeft in On adres pc/plaats connaît la chanson de kracht van handtekening het lied. In deze film worden er

Stuur deze bon zonder postzegel naar Skrien, antwoordnummer 10028, 1000 PA Amsterdam. letterlijk oude liedjes gezongen, Deze aanbieding is geldig tot 21 juli 2006 door de playbackende personages. Zodra ze lijden aan vlinders in hun buik of zwaarte in hun hersenen, bedienen ze zich van 'Nathalie' van Hierbij machtig ik Abonnementenland tot het afschrijven van het abonnementsgeld. Gilbert Bécaud, van 'Ma gueule' van Johnny rekeningnummer ten name van te Hallyday, en van de liedjes van talloze anderen. datum plaats handtekening Met dank aan Homescreen De machtiging kan telefonisch ongedaan worden gemaakt.

De volgende Skrien, met onder meer Volver, de eindexamenfilms van de Filmacademie en een terugblik op het filmfestival Cannes, verschijnt op 21 juli.

54 Skrien juni 2005

Jaargang 38 ¤ 4,90 juni/juli 2006 nummer 5