RAPORT AUDITIMI “MENAXHIMI I PARQEVE KOMBËTARE” Dhjetor 2016
Auditimi është kryer në bazë të Shkresave informuese nr. 739, datë 30.06.2016 dhe nr. 739/1, datë 06.07.2016 si dhe programit të auditimit miratuar nga Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit, nr. 739/2, datë 30.09.2016.
Projekt-raporti është draftuar nga grupi auditues në datë 25.11.2016, dhe nisur subjektit Agjencisë Kombëtare të Zonave të mbrojtura me shkresën nr. 739/6, datë 30.11.2016 në përputhje me standardet dhe udhëzimet për auditimin e performancës e konkretisht; Standardet Audituese INTOSAI dhe eksperiencën në terren, Udhëzuesin e Auditimit të Performancës ISSAI 3000 – 3100, Manualin e Departamentit të Auditimit të Performancës, Indikatorët e Performancës si edhe Rregulloren e Brendshme institucionale.
Auditimi është shtrirë në një zinxhir subjektesh e konkretisht projekt-raporti i është përcjellë Agjencisë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura me detyrimin që t’ia dërguar të gjitha institucioneve në vartësi të saj, të përfshira në këtë auditim, për të përthithur sa më shumë opinione dhe observacione në drejtim të përmirësimit të mëtejshëm të administrimit të parqeve natyrore kombëtare, me fokus kryesor “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”. Këto institucione ishin: Ministria e Mjedisit; Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura; Administrata Rajonale e Zonave të Mbrojtura në 12 qarqet; Programi i auditimit do tu dërgohet të gjitha AdZM Administratat Rajonale të Zonave të Mbrojtura në të 12 qarqet e vendit ( Berat, Dibër, Durrës, Elbasan, Fier, Gjirokastër, Korçë Kukës, Lezhë, Shkodër, Tiranë, Vlorë) si pjesë të këtij auditimi nëpërmjet Agjencisë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura.
Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura së bashku me AdZM në 12 qarqet të përfshira, në këtë auditim me shkresën nr. 1605/1, datë 15.12.2016 të zotit Zamir Dedej Drejtor i Përgjithshëm i AKZM, kanë shprehur dakordsinë dhe mirëkuptimin e tyre për shtjellimin e hollësishëm të dokumentit lidhur me performancën që kanë sot parqet natyrore kombëtare, gjetjet, konkluzionet dhe rekomandimet e adresuara nëpërmjet projekt-raportit të auditimit që jepni për zhvillimin e mëtejshëm në funksion të ruajtjes dhe përmirësimit të natyrës dhe biodiversitetit në këto parqe. Gjithashtu edhe nëpërmjet disa sugjerimeve të bëra për gjetjet e konstatuara është dakordësuar në përgjithësi se për të gjitha ato do të merren masa për realizimin në vijimësi.
Auditimi është kryer nga grupi i auditimit:
1. Rinald Muça, Drejtor i Departamentit/përgjegjës grupi 2. Alfred Zylfi, anëtar 3. Elfrida Agolli, anëtare
KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
PËRMBAJTJA
1. RËNDËSIA E AUDITIMIT ...... 5 1.1 KONTEKSTI I PROBLEMIT SOCIAL ...... 7 1.2 STRATEGJIA E KLSH‐SË NË AUDITIMET E PERFORMANCËS ...... 7 1.3 AUDITIME TË MËPARSHME NË KËTË FUSHË ...... 8 1.4 SUBJEKTI NËN AUDITIM ...... 9 1.4.1 Hyrje ...... 12 1.4.2 Politikat e institucionit ...... 14 1.4.3 Pesha në buxhet dhe PBB ...... 16 1.4.4 Risqet e aktivitetit të subjektit ...... 18 1.4.5 Rëndësia e produkteve të subjektit ...... 18 1.4.6 Feedback‐u i subjektit përgjatë auditimit ...... 19 2. QASJA DHE DETAJET E AUDITIMIT ...... 20 2.1 OBJEKTIVI DHE PROBLEMI I PERFORMANCËS ...... 20 2.1.1 Fokusimi dhe përkufizimi i problemit ...... 20 2.1.2 Objektivi i auditimit ...... 20 2.2 PËRKUFIZIMET DHE TERMINOLOGJIA ...... 21 2.3 KRITERET ...... 21 2.3.1 Kriteret e politikës ...... 23 2.3.2 Kriteret e monitorimit dhe raportimit ...... 26 2.3.3 Kriteret teknike ...... 27 2.3.4 Kriteret e tjera/ Praktikat më të mira ...... 27 2.4 PIRAMIDA PYETJEVE AUDITUESE ...... 28 2.5 SKEMA E AUDITIMIT ...... 28 2.5.1 Qasja/metodologjia audituese ...... 28 2.5.2 Metodat & teknikat audituese ...... 28 2.6 REZULTATET E PARASHIKUARA ...... 29 2.6.1 Impakti i mesazhit auditues për Kuvendin dhe Qeverinë ...... 29 2.6.2 Impakti i mesazhit auditues për publikun dhe palët e interesit ...... 29 2.6.3 Forma e publikimit ...... 29 3. SHTJELLIMI I PYETJEVE DHE NËN PYETJEVE ...... 29 3.1. A E KA REALIZUAR MENAXHIMI I PARQEVE NATYRORE KOMBETARE, RUAJTJEN DHE ZHVILLIMIN E TYRE SI VLERE E MJEDISIT NATYROR E PERCJELLE BREZ PAS BREZI ?...... 30 3.1.1. A ka studime për vlerësimin, përditësimin, ri klasifikimin e parqeve natyrore si trashëgimi natyrore kombëtare? ...... 43 3.1.2. A ka ka bërë të mundur sistemi i menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare saktësimin e kufijve natyror, verifikimin e gjendjes së florës dhe faunës, ruajtjen nga dëmtimet e e faktoråve natyrorë dhe ndërhyrjet joligjore si zona të mbrojtura? ...... 58 3.1.3. A ka kritere, për përcaktimin e numrit të rojtarëve, përzgjedhjes së tyre dhe vendodhjes së administratës të zonave të mbrojtura? ...... 83 3.1.4. A garanton efektivitet sistemi i menaxhimit përdorimin e parqeve natyrore kombëtare në shërbim të njeriut, turizmit natyror, kryerjes biznes, përfitimit të ardhurave, etj., si tashigimi natyrore që i përket brezave? ...... 91 4. PËRMBLEDHJE, REFERENCA DHE ANEKSE ...... 91
2 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
4.1. REFERENCA ...... 118 4.2. ANEKS ...... 123 5. GRUPI I AUDITIMIT ...... 140
3 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
LISTA E SHKURTIMEVE
KLSH Kontrolli i Lartë i Shtetit INTOSAI Organizata Ndërkombëtare e Institucioneve të Larta të Auditimit EUROSAI Institucionet e Larta të Auditimit Evropian ISSAI Standardet Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit MM Ministria e Mjedisit MMPU Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave MBZHRAU Ministria e Bujqësisë Zhvillimit Rural dhe Administrimit të Ujërave AKZM Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura AdZM Administrata Rajonale e Zonave të Mbrojtura ZM Zonë e Mbrojtur INSTAT Instituti i Statistikave MSA Marrëveshja e Stabilizim-Asocim AKM Agjencia Kombëtare e Mjedisit ISHMP Inspektorati Shtetëror i Mjedisit dhe Pyjeve DRSHP Drejtoria rajonale e Shëndetit Publik AKPT Agjencia Kombëtare e Planifikimit të Territorit STKKU Sekretariati Teknik i Këshillit Kombëtar të Ujit AKBN Agjencia kombëtare e Burimeve Natyrore OKB Organizata e Kombeve të Bashkuara BB Banka Botërore UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization USAID United States Agency for International Development UNDP United Nations Development Programme OECD Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik BE Bashkimi Evropian GEF Global Environment Facility WWF World Wildlife Fund IUCN International Union for Conservation of Nature GIZ Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit KfW Kreditanstalt für Wiederaufbau ECNC European Centre for Nature Conservation G&G Group Guri & Guri Grup INCA Institute of Nature Conservation in Albania NATURA 2000 Institute for Nature Conservation in Albania GOPA Gesellschaft für Organisation, Planung und Ausbildung PPNEA Protection and Preservation of Ntyral Environment in Albania JICA Japan International Cooperation Agency CITES Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora NAO National Audit Office SK Strategjia Kombëtare SKZHI Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim PIKE Plani Kombëtar për Integrimin Evropian VKM Vendim i Këshillit të Ministrave
4 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
1. RËNDËSIA E AUDITIMIT Auditimi i performancës synon të promovojë përmirësime në performancën e shërbimeve publike. Filozofia e re drejtuese në KLSH e ka vënë auditimin e performancës në qendër të vëmendjes si motor të zhvillimit institucional. Misioni i KLSH-së në Planin Strategjik 2013-2017 përkufizohet: Informimi i publikut dhe i Kuvendit të Shqipërisë në lidhje me përdorimin e burimeve me ekonomicitet, efiçiencë dhe efektivitet nga pushteti qendror dhe lokal e nga njësi të tjera publike, si dhe nxitja e përgjegjshmërisë në të gjithë sektorin publik, në përputhje me direktivat e praktikat me të mira të BE-së dhe me standardet ndërkombëtare të INTOSAI-t, duke kontribuar për qeverisjen e mirë, nëpërmjet luftës kundër korrupsionit. Rezultatet e disa politikave publike tregojnë një hendek mes qëllimeve të tyre e skemave në njërën anë, dhe kompleksit e natyrës gjithnjë në ndryshim të problemeve shoqërore dhe ekonomike në anën tjetër. Ato kërkojnë një tip të ri përgjegjësie, në të cilën auditimi i sektorit publik duhet të luajë rolin e tij duke marrë një qasje dinamike më tepër se një qasje statike, deklaruese pas punës së bërë. Rëndësia e këtij auditimi ka të bëjë me hartimin e politikave për integrimin e zonave e mbrojtura si ato kombëtare madje dhe lokale, për tu bërë pjesë e zhvillimit ekonomik, duke bërë vlerësimin e reformave të ndërmarra nga Qeveria Shqiptare, mbi performancën e menaxhimit të zonave të mbrojtura në Shqipëri, nëpërmjet përmirësimit të vazhdueshëm duke promovuar eksperienca efikase në zhvillimin e gjithanshëm të tyre. Auditimi gjithashtu do të bazohet në parimin e partneritetit të Parqeve natyrore - Qeveris – Të interesuarve për aktivitete ligjore si dhe do të ndërtohet në frymën e konstruktivitetit, të bashkëpunimit dhe bashkëveprimit mes tyre. Në konkluzione do të pasqyrohet mendimi më bashkëkohor nevojat për një menaxhim sa më cilësor të parqeve natyrore kombëtare, si dhe të politikave në fushën e ruajtjes së biodiversitetit në to, ku mendimet e dhëna të respektojnë interesin kombëtar e rajonal si dhe trendin e integrimit të Shqipërisë në BE. Ruajtja e mjedisit dhe zhvillimi i tij në Shqipëri e veçanërisht në parqet natyrore kombëtare ka qenë në gjithmonë në vëmendjen e duhur, megjithatë këto vitet e fundit po synohet t’i jepet një zhvillim i mëtejshëm e kryesisht në drejtim të menaxhimit, institucionalizimit dhe rritjes së cilësisë së shërbimit ndaj ruajtjes dhe promovimit të tyre, për të krijuar të ardhura ekonomike nëpërmjet zhvillimit të qëndrueshëm. Me gjithë punën e bërë deri më sot, menaxhimi parqeve natyrore kombëtare vazhdon të ndeshet me problematikat, që kanë të bëjnë me; rritjen e sipërfaqeve të parqeve natyrore kombëtare si zona të mbrojtura; përcaktimit të saktë të kufijve kadastral dhe të pronësisë shtetërore të parqeve natyrore kombëtare; përcaktimin e fushës, legjislacionit dhe përgjegjësisë shtetërore në funksion të misionit të krijimit të parqeve natyrore kombëtare si zona të mbrojtura; vlerësimin dokumentar të gjithë bimësisë dhe kafshëve brenda dhe jashtë sistemit të parqeve natyrore kombëtare si zonave te mbrojtura; vlerësimin dhe ruajtjen e bimëve dhe kafshëve të rrezikuara brenda dhe jashtë sistemit të parqeve natyrore kombëtare si zonave te mbrojtura kjo edhe si një nga kërkesat për anëtarësimit në BE; krijimin, funksionimin e duhur të administratave të parqeve kombëtare, mungesa e personelit të nevojshëm dhe kapacitetet e tyre;
5 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
kompetencat, vendimmarrjen dhe bashkëpunimin ndërmjet midis institucioneve qendrore si dhe ndërmjet institucioneve qendrore e lokale që merren me parqeve natyrore kombëtare si zona të mbrojtura; mungesën e mjeteve dhe te burimeve financiare për ruajtjen dhe zhvillimin cilësor të parqeve natyrore kombëtare zbatimin e detyrave të vëna; zbatimin dhe promovimin e praktikave lokale/tradicionale të përdorimit e planifikimit të territorit, dhe të zhvillimit të eko-turizmit miqësor me mjedisin; marrëdhëniet e dobëta e efektive të partneritetit, shkëmbimit të praktikave më të mira që sjellin risi dhe modernizim të parqeve natyrore kombëtare si zona të mbrojtura me synimin që të integrohen si duhet në politikat kombëtare dhe lokale, për tu bërë pjesë e zhvillimit ekonomik të rajoneve dhe të vendit; përcaktimin e kostove të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare, përcaktimin e standardeve; krijimin e hapësirave lehtësuese e favorizuese biznesit për bashkëpunim dhe trajtim të parqeve natyrore kombëtare në funksion të mirë menaxhimit dhe zhvillimit ekonomik; trajnimin e aftësimit profesional të punonjësve në përfitimin e përvojave të reja profesionale, duke ndarë dhe përvojën e tyre; etj.
Auditimi i performancës përqendrohet pikërisht dhe kryesisht në rezultate, po aq sa edhe në proces, duke theksuar nevojën për ndryshim, për mësim të përgjegjshëm dhe të vazhdueshëm të menaxhimit publik. Kështu me anë të këtij auditimi do të vëmë në pah anët pozitive dhe negative të këtij menaxhimi kompleks për nga politikat, drejtimi dhe vartësia. Gjithashtu auditimi synon të trajtojë një përpjekje e angazhim profesional, si një detyrë të përbashkët për të gjithë qytetarët, organizatat mjedisore, shoqërinë, median, shkollën, shkencëtarët dhe sektorët e biznesit privat, për të siguruar mirëkuptimin, garantuar dhe ndihmuar sistemin e menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare për të sotmen dhe të ardhmen.
Qëllimi i auditimit: është përmirësimi i mirëkuptimit të aktorëve të ndryshëm, për të kontribuar në zhvillimin e sistemit të menaxhimit të zonave të mbrojtura, në shpalljen, ruajtjen, përdorimin e burimeve natyrore e biologjike, lehtësimin e kushteve për zhvillimin e turizmit mjedisor, informimin dhe edukimin e publikut e sektorit publik e privat, për ta mbrojtur trashëgiminë natyrore. Objektivi i auditimit: është pasqyrimi dhe analizimi me realizëm e objektivitet i instrumenteve që strukturat shtetërore kanë në dispozicion, për zonat e mbrojtura të cilat cilësohen trashëgimi natyrore dhe që kushtëzohen vetëm nga ligjësitë natyrore, ku veprimtaria njerëzore ushtrohet vetëm për t’i mbrojtur dhe për t’i evidentuar vlerat e tyre. Rëndësia e auditimit: është të bëjë vlerësimin e performancës së sistemit të menaxhimit të zonave e mbrojtura në hartimin e politikave për integrimin e tyre, për tu bërë pjesë e zhvillimit ekonomik, nëpërmjet përmirësimit të vazhdueshëm duke promovuar eksperienca efikase.
6 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
1.1 KONTEKSTI I PROBLEMIT SOCIAL Administrimi dhe menaxhimi i parqeve kombëtare si pjese e zonave të mbrojtura, nënkupton shpalljen, ruajtjen, përdorimin e burimeve natyrore e biologjike, lehtësimin e kushteve për zhvillimin e turizmit mjedisor, informimin dhe edukimin e publikut e sektorit publik e privat, për përfitime ekonomike. Sot sfida në çështjet mjedisore qëndron në të drejtën e publikut për akses në informacionin mjedisor, akses në drejtësi për çështjet mjedisore dhe pjesëmarrja e publikut të interesuar në vendimmarrjet mjedisore. KLSH ka ndërmarrë këtë auditim performance dhe dhënien e opinioneve, për përmirësimin, modernizimin e sistemit të menaxhimit të parqeve kombëtare si zona të mbrojtura, vlerësimit të rezultateve dhe objektivave të vendosura, në përputhje me politikat e ndërmarra sepse, menaxhimi i parqeve kombëtare nuk është plotësisht në harmoni me parimet e efektivitetit, pavarësisht zhvillimeve pozitive të kohëve të fundit, përpjekjeve dhe iniciativave për ndryshime, etj., si në; hartimin e politikave dhe strategjive për vlerësimin e zonave të mbrojtura; krijimin e një qasjeje të re të pjesëmarrjes së publikut në çështjet mjedisore; përditësimin e parqeve kombëtare dhe ri klasifikimin e tyre sipas standardeve, transformimeve natyrore dhe ndërhyrjeve jo ligjore; përmirësimin e infrastrukturës; ruajtjen nga shkatërrimi dhe degradimi i habitateve; ruajtjen nga erozioni tokësor dhe bregdetar; ruajtjen nga prerjet abuzive, peshkimi ilegal dhe përdorimi i mjeteve të ndaluara, përhapjes së zjarreve, ndërtimet dhe aktivitet pa leje, mirë menaxhimi i vizitorëve dhe i mbetjeve të ngurta që ata prodhojnë, brenda territorit të parqeve kombëtare; ruajtjes së peizazhit, të habitateve e cila në disa raste po shkon drejt zvogëlimit të tyre brenda sipërfaqeve të parqeve kombëtare; vendndodhjes së administratës së parqeve kombëtare larg tyre; numrit shumë të vogël të rojtarëve dhe vendosjen e kritereve në përzgjedhjen tyre; mungesën e bashkëpunimit dhe koordinimit të ruajtjes se territorit me struktura të zbatimit të ligjit për efekt të sipërfaqeve shume të mëdha të parqeve natyrore kombëtare; buxhet të pamjaftueshëm; problematikave me ndarjen e re administrative në përcaktimin e administrimit të territorit të parkut natyror kombëtar dhe kalimit të pyjeve në administrimin e tyre; etj.
1.2 STRATEGJIA E KLSH‐SË NË AUDITIMET E PERFORMANCËS Kontrolli i Lartë i Shtetit, në kuadër të objektivave të parashtruara në Planin Strategjik të Zhvillimit 2013-2017, në zbatim të standardeve ndërkombëtare të auditimit (INTOSAI, EUROSAI), të cilat njohin nevojën për auditime të performancës sepse lejojnë më shumë kompleksitet dhe praktikave më të mira evropiane, si një ndër sfidat kryesore të tij ka përcaktuar përmirësimin e cilësisë dhe shtimin e numrit të auditimeve të performancës, çka përbën një nga sfidat më madhore të KLSH.
7 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Auditimet e performancës në KLSH udhëhiqen nga Udhëzuesi i Auditimit të Performancës, Manuali i tij dhe Indikatorët e tyre, të cilat konsiderohen si dokumente dinamikë, që përditësohen me progresin praktik. Ato nuk janë thjesht dokumente normative apo teknike, apo një referencë e shpejtë, por përmbajnë një numër udhëzimesh dhe informacionesh me implikime praktike, që marrin në konsideratë kushtet specifike dhe karakteristikat e çdo auditimi performance. Madje këtu vlen të theksohet se Manuali dhe Indikatorët e Auditimit të Performancës mbas një konsultimi të gjerë institucional e më shumë kanë marrë tashmë formën ligjore nga kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit z. Bujar Leskaj duke u botuar edhe si libra. “Auditimi i performancës” ka të bëjë me auditimin e ekonomicitetit, efiçencës dhe efektivitetit dhe përfshin: a) auditimin e ekonomicitetit, që nënkupton minimizimin e kostos së burimeve që përdoren në një veprimtari publike, duke mos cenuar cilësinë e tij. b) auditimin e efiçencës, që nënkupton optimizimin e raportit burime-rezultate të veprimtarisë publike, duke modifikuar proceset, strukturat dhe gjithë zinxhirin ekonomik të vlerës, në përputhje me standardet kombëtare e ndërkombëtare dhe praktikat më të mira. c) auditimin e efektivitetit, që nënkupton vlerësimin e rezultateve përfundimtare dhe objektivave të vendosura, në përputhje me politikat e subjektit të audituar. Kontrolli i Lartë i Shtetit, duke synuar thellimin e realizimit të misionit të tij, jep një informacion shumë më të gjerë mbi ecurinë e të gjithë projekteve dhe programeve në entet publike të audituara. Nëpërmjet auditimit të performancës ai nxjerr në pah ekonomicitetin, efiçiencën dhe efektivitetin në mënyrë direkte ose indirekte, ndihmon entet shtetërore për të vlerësuar veten e matur rezultatet e tyre dhe për të përcaktuar (gjetur) mundësi të tjera për rritjen e rezultateve me të njëjtën kosto. KLSH këshillon dhe ndihmon drejtuesit dhe personelin e këtyre enteve për përmirësimin e proceseve të punës, sidomos aty ku efiçienca është e vështirë për t’u matur, si dhe në përmirësimin e cilësisë së shërbimeve publike pa rritur shpenzimet. Udhëzimet e reja të auditimit të performancës në Standardet Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit (ISSAI 3000-3100) nxisin një orientim drejt nevojave të qytetarëve, progresi dhe praktikat po ndërtohen nga të mësuarit mbi përvojën duke matur në çdo rast interesin publik në performancën e entit shtetëror që auditojmë.
1.3 AUDITIME TË MËPARSHME NË KËTË FUSHË Duke pasur në konsideratë të dhëna për kryerjen e auditimeve në këtë fushë, rezulton se është hera e dytë që po realizohet një auditim performance në Ministrinë e Mjedisit, por hera e parë në fushën e menaxhimit të zonave të mbrojtura e konkretisht në atë të parqeve natyrore kombëtare të cilët tani administrohen dhe menaxhohen nga Agjencia Kombëtarë e Zonave të Mbrojtura me degët e saj të shpërndara në 12 qarqet e vendit. Megjithatë nga Kontrolli i Lartë i Shtetit në Ministrinë e Mirëqenies Sociale dhe Rinisë në vijimësi janë kryer auditime dhe kryesisht “Auditim i rregullshmërisë”, gjithashtu dhe në këtë Agjenci është kryer një auditim i tillë, të cilët kanë patur të bëjnë me: a) verifikimin e përgjegjësisë financiare të subjekteve përgjegjëse, i cili përfshin ekzaminimin dhe vlerësimin e të dhënave financiare, si dhe shprehjen e mendimeve për pasqyrat financiare; b) verifikimin e përgjegjësisë financiare të njësive të qeverisjes së përgjithshme; c) auditimin e sistemeve financiare dhe transaksioneve, duke përfshirë edhe vlerësimin e përputhshmërisë me ligjet dhe rregulloret;
8 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
ç) auditimin e sistemit të kontrollit të brendshëm financiar publik dhe të funksionimit të auditimit të brendshëm; d) auditimin e integritetit dhe përputhshmërisë së vendimeve administrative të marra nga subjekti i audituar, dh) raportimin e të gjitha çështjeve të tjera që dalin nga apo që lidhen me auditimin.
1.4 SUBJEKTI NËN AUDITIM Institucionet që do të përfshihen në këtë auditim janë : Ministria e Mjedisit; Ministria e Kulturës; Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura; Administrata Rajonale e Zonave të Mbrojtura në 12 qarqet; Programi i auditimit do tu dërgohet të gjitha AdZM Administratat Rajonale të Zonave të Mbrojtura në të 12 qarqet e vendit ( Berat, Dibër, Durrës, Elbasan, Fier, Gjirokastër, Korçë Kukës, Lezhë, Shkodër, Tiranë, Vlorë) si pjesë të këtij auditimi nëpërmjet Agjencisë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura.
DREJTOR I PËRGJITHSHËM
SEKRETAR ARKIVIST PROTOKOLLIST
ADMINISTRATA DREJTORIA E MENAXHIMIT DREJTORIA E FINANCËS PROJEKTEVE DHE MONITORIMIT DHE SHËRBIMEVE RAJONALE E ZONAVE TE MBROJTURA NË
QARQET: DREJTOR DREJTOR BERAT DIBËR
DURRËS SEKTORI I MENAXHIMIT ELBASAN SPECIALISTE DHE PUNONJES TË FIER SHËRBIMEVE MBËSHTETËSE GJIROKASTËR KUKËS SEKTORI I MONITORIMIT KORCË LEZHË SHKODËR TIRANË SEKTORI I PROJEKTEVE VLORË
9 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
PARQET VENDNDODHJA Lugina e Valbonës Ndodhet në Qarkun e Kukësit në rrethin e Tropojës. Butrinti Ndodhet në Qarkun e Vlorës dhe në rrethin e Sarandës. Prespa Ndodhet në Qarkun e Korçës dhe në rrethet e Korçës dhe të Devollit. Zall Gjocaj Ndodhet në Qarkun e Dibrës dhe në rrethin e Matit. Qafë Shtama Ndodhet në Qarkun e Durrësit dhe në rrethin e Krujës. Thethi ndodhet ne Qarkun e Shkodrës rrethi Shkodër. Mali i Tomorit Ndodhet në Qarkun e Beratit dhe Elbasanit në rrethet Berat, Skrapar e Gramsh. Karaburun-Sazan Ndodhet në Qarkun e Vlorës dhe në rrethin e Vlorës. Bredhi i Hotovës-Dangëlli Ndodhet në Qarkun e Gjirokastrës dhe te Korçës. Në rrethin e Përmetit dhe te Kolonjës. Shebenik - Jablanicë Ndodhet në Qarkun e Elbasanit dhe në rrethin e Librazhdit. Parku Divjakë-Karavasta Ndodhet në Qarkun e Fierit e Tiranës, në rrethet Lushnjë, Fier e Kavaje. Lura Ndodhet në Qarkun e Dibrës dhe në rrethin e Dibrës. Llogora Ndodhet në Qarkun e Vlorës dhe në rrethin e Vlorës. Bredhi i Drenovës Ndodhet në Qarkun e Korçës dhe në rrethin e Korçës. Mali i Dajtit Ndodhet në Qarkun e Tiranës dhe në rrethin e Tiranës.
10 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Burimi: http://www.akzm.gov.al Agjencia e kombëtare e Zonave të Mbrojtura
11 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
1.4.1 Hyrje “.....në Konventën e Aarhus- it thekson nevojën për pjesëmarrjen e qytetarëve në çështjet mjedisore dhe qasjen në informata mjedisore të mbajtura nga autoritetet publike...... ”
Kofi A. Annan, Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara1
Mjedisi është bashkësia e ndërveprimeve të përbërësve biotike dhe jo biotike qe nxisin dhe zhvillojnë jetën e gjallë në tokë, duke përfshirë mjedisin fizik, natyror te ajrit, tokës, ujërave etj. Faktorët natyrorë dhe shoqërore të mjedisit ndikojnë drejtpërdrejt në jetën e njeriut. Ata janë një kusht thelbësor për të përcaktuar zhvillimin e tyre fizik, mendor, intelektual, psikologjik dhe vete mënyrës së jetesës së tyre. Jo të gjithë njerëzit e institucionet veprojnë njëlloj ndaj mjedisit. Disa zhvillojnë veprimtari mbrojtëse ndërsa të tjerë e shfrytëzojnë në mënyrat me barbare atë. Ruajtja dhe kujdesi për mjedisin nuk është vetëm një detyrim shoqëror, por mbi të gjitha është dhe një përgjegjësi individuale. Mjedisi është i të gjithëve dhe të gjithë duhet ta mbrojnë e atë. Shoqëria si në vendin tonë ashtu edhe në mbarë botën po përballet me problem të mëdha qe lidhen me mjedisin si: ndotja, prishja e ekuilibrave te ekosistemeve, shfrytëzimi pa kriter i burimeve natyrore etj. Ndotja e mjedisit, është futja e drejtpërdrejte ose e tërthorte e lendeve, vibracioneve, energjisë, nxehtësisë, rrezatimit, zhurmave të cilat e ndryshojnë cilësinë e mjedisit e të jetës. Mbrojtja e biodiversitetit, habitateve, të faunës dhe florës së egër në politikat e një vendi kanë rol të rëndësishëm dhe me interes të përgjithshëm publik si në zhvillimin ekonomik dhe në të ardhmen e brezave. Kur trashëgimia natyrore cilësohet si vlerë unikale në shkallë ndërkombëtare, vlerat e saj cilësohen "Trashëgimi Botërore”. Si e tillë, së bashku me trashëgiminë e veçantë kulturore (materiale e shpirtërore) të popujve, radhitet në Listën e Trashëgimisë Botërore, që mbrohen nga Konventa e Trashëgimisë Botërore. Midis 981 sitet (qershor 2013) të kësaj liste, me plot dinjitet e vlera unikale, qëndrojnë edhe sitet tona: Liqeni i Ohrit, Butrinti, Gjirokastra, Berati (Shqipëri), Manastiri i Deçanit, Patrikana e Pejës, Kisha e Levishës Prishtinë, Manastiri i Graçanicës (Kosovë) dhe qyteti i Ohrit nga bota shqiptare jashtë kufijve tanë politikë. Trashëgimia është vlerë e përcjellë brez pas brezi. Ajo përbën vlerë të mjedisit natyror dhe, si e tillë, është natyrore, por edhe vlerë materiale e shpirtërore e shoqërisë dhe, si e tillë, është kulturore. Vlerat e saj mund të kenë rëndësi kombëtare dhe cilësohen si "Trashëgimi Natyrore Kombëtare”. Ato mbrohen nga ligjet kombëtare. Çdo vend i kulturuar e cilëson dhe e trajton si të shenjtë trashëgiminë natyrore dhe kulturore, sepse me to është i lidhur identiteti kombëtar. Vazhdimisht trashëgimia natyrore kombëtare është kërcënuar dhe kërcënohet nga veprimtaria njerëzore mbi mjedisin dhe vlerat e tij. Kjo e ka bërë të domosdoshme gjetjen dhe aplikimin e mënyrave e rrugëve për mbrojtjen e saj. Duke u mbështetur në politikat e strategjitë e përcaktuara nga UNESCO për mbrojtjen e Trashëgimisë Natyrore Botërore, çdo shtet harton politikat e strategjitë për vlerësimin, mbrojtjen e menaxhimin e trashëgimisë së vetë kombëtare. Për këtë qëllim, hapësirave me vlera të veçanta iu jepet statusi “zonë e mbrojtur”, për të evidentuar dhe mbrojtur këto vlera të trashëguara dhe për t’ua përcjellë ato brezave të ardhshëm.
1 http://www.unece.org.
12 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Mbrojtja e tyre, si një proces tepër kompleks, kërkon njohjen dhe aplikimin e koncepteve të reja ekologjike, sociale, ekonomike, politike; pjesëmarrjen si partnerë të shumë aktorëve: organe shtetërore, komuniteti i banorëve të zonës me rol të veçantë, OJF-ve; kërkon ndihmesën e të gjithë qytetarëve. Ajo realizohet nëpërmjet: mbështetjes ligjore dhe institucionale, formulimit të strategjive dhe politikave të përshtatshme; përgatitjes dhe zbatimit të programeve të studiuara. Monumentet e natyrës janë pjesë e rëndësishme e trashëgimisë sonë kombëtare, të papërsëritshme dhe të pakthyeshme për natyrën dhe shoqërinë tonë të cilat janë: . Burim i pazëvendësueshëm informacioni për shumë shkenca; . Burim për kërkime shkencore; . Burim kulture për njerëz të profesioneve dhe të moshave të ndryshme; . Burim të ardhurash; . Mjete të pazëvendësueshme didaktike, ku nxënësit e studentët në këto laboratorë të vërteta natyrore marrin e konkretizojnë njohuritë shkencore; Pjesëmarrja e publikut në procesin e vendimmarrjes është vitale për demokracinë dhe shtetin e së drejtës. Pjesëmarrja në vendimmarrje krijon një urë komunikimi në mes të autoriteteve publike në një anë dhe qytetarëve në anën tjetër, në çështjet që përfshijnë interesin e përgjithshëm dhe publik. Përmes pjesëmarrjes së publikut në procesin e vendimmarrjes, qytetarëve ju sigurohet e drejta e pjesëmarrjes, të kontrollit dhe monitorimit të aktiviteteve dhe veprimtarive të organeve lokale dhe qendrore në çështjet që ndikojnë në jetën e tyre në kuptimin publik, ekonomik, social, shëndetësor dhe mjedisor. Një interaksion i tillë mundëson shkëmbimin e ideve dhe komenteve që janë relevante për autoritetet publike në procesin e dizajnimit të programeve, dokumenteve dhe planeve të natyrës publike.2 Ndërmjet këtij auditimi dëshirojmë të skicojmë dhe adresojmë rrugën për përmbushjen dhe plotësimin e përparësive strategjike gjithëpërfshirëse për zonat e mbrojtura e në veçanti për parqet natyrore kombëtare, e për të ndihmuar në zhvillimin e qëndrueshëm të menaxhimit; administrimit të integruar në strategjitë, politikat, planet, programet dhe veprimtaritë në nivel kombëtar, rajonal e vendor; konsiderimit të popullsisë të zonave të mbrojtura si faktor të rëndësishëm në realizimin e mbrojtjes dhe zhvillimit të parqeve kombëtare natyrore, duke i përfshirë ata në vendimmarrje dhe hartimin e planeve të administrimit të integruar të zonave të mbrojtura. Të gjitha këto bëjnë të mundur që, të nxisin zhvillimin e qëndrueshëm, sidomos të turizmit, të rriten ndjeshëm të ardhurat e banorëve vendas, të përmirësohet cilësia e jetës së tyre dhe ruajtjen e tyre si trashëgimi për brezat.
Mesazhi kryesor i këtij auditimi është: “Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit, grupet e interesit, të krijojë një qasje të re, në hartimin e politikave mjedisore, menaxhimin me efektivitet me qëllim ruajtjen e diversitetit dhe fisibilitetit, sigurimit të qëndrueshëm të burimeve natyrore, që ti garantojnë dhe vlerësojnë parqet natyrore kombëtarë si gur i çmuar për zhvillimin e ekonomisë dhe mbrojtjen e natyrës të trashëguar nga brezat”.
Në hartimin e këtij Raporti Auditimi, grupi i auditimit i KLSH-së, i përfaqësuar nga Rinald Muça, Alfred Zylfi, Elfrida Agolli, u bazua në dokumentacionin e mbledhur dhe përgjigjet e dhëna mbi veprimtarinë e këtij shërbimi në Ministria e Mjedisit, Agjencinë Kombëtarë të Zonave të
2 Konventa e Aarhus
13 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Mbrojtura, Administratat Rajonale të Zonave të Mbrojtura (AdZM) në të 12 qarqet e vendit (Berat, Dibër, Durrës, Elbasan, Fier, Gjirokastër, Korçë Kukës, Lezhë, Shkodër, Tiranë, Vlorë), në zbatim të programit të auditimit nr. 739/2, datë 30/09/2016 , sipas kritereve e standardeve të miratuara të KLSH-së, të INTOSAI-t dhe Kodin Etik.
1.4.2 Politikat e institucionit Qeveria nëpërmjet Ministrisë së Mjedisit angazhohet të garantojë një mjedis të shëndetshëm për qytetarët, ta ruajë atë nga ndotja dhe dëmtimi, nga aktiviteti njerëzor dhe veprimtaritë ekonomike, ta trajtojë si vlerë të shtuar dhe pasuri për gjenerim aktivitetesh ekonomike, veçanërisht turistike, si dhe ta ruajë atë si trashëgimi për brezat e ardhshëm. Mjedisi, shfrytëzimi i qëndrueshëm i tij, është një potencial i madh punësimi. Ne e konsiderojmë mbrojtjen e mjedisit si një detyrë të përbashkët për të gjithë qytetarët, organizatat mjedisore, shoqërinë civile, median, shkollën, shkencëtarët dhe sektorët e biznesit privat. Falë pozicionit gjeografik dhe shumëllojshmërisë së ekosistemeve në vendin tonë gjenden 3’200 specie bimësh që përbëjnë rreth 30% te florës evropiane. Gjuetia e paligjshme dhe shfrytëzimi pa kriter i natyrës, e veçanërisht i parqeve kombëtare kanë shkaktuar dëme të mëdha. Ne do ta përmirësojmë situatën nëpërmjet vendosjes së masave rigoroze për ruajtjen e zonave të mbrojtura, duke kontrolluar rreptë gjuetinë si dhe duke ndaluar përdorimin e armëve të gjuetisë nga persona të paautorizuar. Shqipëria me rrjetin e saj hidrografik është një vend i pasur me pasuri të shumta ujore, por është e rëndësishme që të adaptojmë një përqasje të re në menaxhimin e integruar të burimeve ujore. Kështu do t’i japim zgjidhje edhe pasojave të ndryshimeve klimatike, për të shfrytëzuar në mënyrë racionale ujin dhe evituar përmbytjet. Ministria do të realizojmë reforma dhe do forcojmë kapacitetet për të rritur cilësinë e këtyre shërbimeve ndaj publikut. Do të përgatiti plane për menaxhimin efektiv të baseneve kryesore ujore, në mënyrë të veçantë për Drinin, e Bunën dhe Semanin do të përfundojmë Kadastrën e Ujit. Një përkujdesje e veçantë do t’i kushtohet lumenjve, liqeneve dhe burimeve të tjera ujore, veçanërisht atyre qe janë tepër të dëmtuar nga aktiviteti jashtëligjor ose ndotja mikrobiologjike dhe kimike. Cilësia e ajrit është një element themelor për shëndetin publik. Mjaft zona të vendit rezultojnë me nivel ndotjeje më të lartë se normat e lejuara evropiane. Qeveria do të synojë uljen me 30% të nivelit të ndotjes në zonat urbane nëpërmjet: . Shtimit të sipërfaqeve të gjelbra në zonat urbane; . Kontrollit të emetimit të pluhurit në zonat urbane, duke aplikuar teknologji të reja monitorimi; . Përdorimit të karburanteve konform kritereve të BE; . Zbatimit të standardeve të rrepta në aktivitetet ekonomike që ndotin ajrin. Publiku në përgjithësi nuk është i informuar mirë për situatën e ndotjes dhe për rrezikun e ndotjes, lidhjen ndërmjet mjedisit dhe shëndetit publik e përfitimet e një mjedisi të pastër për ekonominë dhe shoqërinë si një e tërë. Përpjekjet për fuqizimin e kapaciteteve të OJF-ve janë kryesisht të zbehta. Ne do ta ndryshojmë këtë situatë përmes: . Pjesëmarrjes së OJF-ve në hartimin dhe zbatimin e ligjeve mjedisore, . Fuqizimit të rolit monitorues të Agjencisë së Mjedisit, . Ndarjes së kompetencave për autorizimet, menaxhimin dhe inspektimin.
14 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Gjithashtu, është krijuar me Vendim të Këshillit të Ministrave nr. 102, datë 04.02.2015, Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura e cila ka për qëllim menaxhimin, mbrojtjen, zhvillimin, zgjerimin dhe funksionimin e sipërfaqeve të zonave të mbrojtura në vendin tonë, që përbëjnë sot rreth 16% të territorit të Shqipërisë. AKZM menaxhon rrjetin e zonave të mbrojtura, monitoron dhe inventarizon florën dhe faunën në këto zona, me fokus kryesor ruajtjen dhe zhvillimi i zonave të mbrojtura dhe i natyrës në Shqipëri. Politikat dhe përgjegjësia për zonat e mbrojtura janë të: a) Menaxhojë rrjetin e zonave të mbrojtura, habitateve dhe llojeve natyrore e gjysmë natyrore me interes të ruajtjes, sipas ligjeve kombëtare dhe konventave e marrëveshjeve ndërkombëtare, nëpërmjet: . mbështetjes së ministrisë përgjegjëse për zonat e mbrojtura për hartimin dhe zbatimin e politikave, strategjive e programeve të qeverisë në fushën e zonave të mbrojtura dhe ruajtjes së natyrës; . hartimit dhe zbatimit të planeve të menaxhimit për zonat e mbrojtura; . hartimit dhe zbatimit të planeve të veprimit për habitatet dhe llojet me interes ruajtjeje; . mbikëqyrjes së veprimtarive në zonat e mbrojtura dhe sigurimit të pajtueshmërisë së tyre në përputhje me kërkesat e këtij ligji dhe aktet të e tjera ligjore e nënligjore në fuqi; . propozimit të ndryshimeve dhe përmirësimit të kuadrit ligjor e nënligjor për menaxhimin e integruar të rrjetit të zonave të mbrojtura; . përcaktimit të rregullave të brendshme të veprimit për administratat e zonave të mbrojtura; . monitorimit të zbatimit me përpikëri të instrumenteve të planifikimit e zhvillimit të territorit, të miratuara nga autoritetet qendrore dhe vendore në zonat e mbrojtura; . kontrollit të aktiviteteve që përdorin burimet natyrore brenda rrjetit të zonave të mbrojtura; . bashkëpunimit me organet përkatëse për zbatimin e aktiviteteve ndërkufitare që lidhen me ruajtjen, zhvillimin dhe monitorimin e rrjetit të zonave të mbrojtura. b) Promovojë dhe mbështetin grumbullimin dhe shpërndarjen e informacionit, edukimin mjedisor dhe ndërgjegjësimin e publikut për zonat e mbrojtura, nëpërmjet: . krijimit dhe përditësimit të bazës së të dhënave për zonat e mbrojtura dhe të rrjetit ekologjik të vendit; . bashkërendimit të punës për hartimin e programeve dhe ngritjen e rrjetit të monitorimit për biodiversitetin dhe rrjetin e zonave të mbrojtura bashkë me strukturat e Ministrisë së Mjedisit; . grumbullimit të informacioneve dhe kryerjes së monitorimit në zonat e mbrojtura për gjendjen e biodiversitetit, habitateve, popullatave të llojeve të florës e faunës së egër dhe ekosistemeve natyrore, në bashkëpunim me institucionet e specializuara; . promovimit të vlerave të zonave të mbrojtura dhe administrimit e funksionimit të qendrave të pritjes dhe informimit të vizitorëve; . krijimit dhe mirëmbajtjes së shërbimeve e informacioneve për vizitorët në zonat e mbrojtura; . kontributit në informimin, konsultimin dhe sigurimin e aksesit të publikut gjatë hartimit dhe zbatimit të politikave e strategjive të lidhura me menaxhimin e integruar të rrjetit të zonave të mbrojtura e të biodiversitetit.
15 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
c) Mbështes zhvillimin e aktiviteteve të qëndrueshme ekonomike brenda zonave të mbrojtura, nëpërmjet: . promovimit të pjesëmarrjes aktive të aktorëve në menaxhimin e zonave të mbrojtura; . kontrollit për zbatimin e rregulloreve dhe kritereve për përdorimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore në zonat e mbrojtura; . kryerjes së aktiviteteve të tjera me interes publik në bazë të dispozitave ligjore dhe akteve të tjera ligjore në fuqi; . monitorimit e respektimit të kritereve ligjore për kryerjen e veprimtarive ekonomike që zhvillohen brenda territorit të zonave të mbrojtura; . lajmërimit të organeve shtetërore kompetente në rastet kur vërehen shkelje administrative, veprime a mosveprime në kundërshtim me ligjin, duke u propozuar organeve përkatëse marrjen e masave ndaj personave përgjegjës, sipas legjislacionit në fuqi; . administrimit të pasurive të paluajtshme shtetërore dhe publike, të cilat i kalohen në përgjegjësi administrimi, në përputhje me rregullat e përcaktuara nga legjislacioni shqiptar në fuqi.
1.4.3 Pesha në buxhet dhe PBB Buxhetet vjetore për sistemin e menaxhimit të zonave të mbrojtura për vitin 2013-2014 janë përcaktuar nga Ministria e Mjedisit nga pjesa e akredituar e fondeve të buxhetit të shtetit për të në bazë të ligjit për buxhetin sipas kuotave të caktuara e pa ndarë për parqet natyrore kombëtare, ndërsa për vitin 2015-2016 e në vazhdim ato i adresohen direkt AKZM e cila merret me menaxhimin e tyre po me të njëjtën mënyrë. Në 2015 dhe 2016 fondet buxhetore të planifikuara për AKZM janë sipas tabelës së mëposhtme;
FONDET BUXHETORE TË PLANIFIKUARA PËR AGJENCINË KOMBËTARE TË ZONAVE TË MBROJTURA në 000/lekë Nr. Emërtimi viti 2015 viti 2016 1 Paga 82760 130000 2 Sigurime shoqërore 12433 22000 3 Investime 0 112241 4 Të tjera 5500 12200 5 Totali 100693 276441
300000 250000 200000 150000 100000 50000 0 Paga Sigurime Investime Të tjera Totali shoqërore viti 2015 viti 2016
16 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
FONDET BUXHETORE PËR MINISTRINË E MJEDISIT viti 2013 ‐ 2016 në 000/lekë viti viti viti viti Nr. Kod/prog Emërtimi buxhetor 2013 2014 2015 2016 Planifikim, Menaxhim e 1 1110 118500 126400 196764 177300 Administrim 2 5320 Programe për mbrojtjen e Mjedisit 679000 700160 1411109 2377078 3 430 Mbështetje për Peshkimin 563900 4 5640 Administrimi i Ujërave 49000 394790 241272 5 4260 Administrimi i Pyjeve 784000 1237500 746785 820752 6 TOTALI Ministria e Mjedisit 2194600 2458850 2595930 3375130
Agjencia VITI 2015 Kombëtare e Zonave të Mbrojtura 4 %
Ministria e Mjedisit 96 %
Agjencia VITI 2016 Kombëtare e Zonave të Mbrojtura 8 %
Ministria e Mjedisit 92 %
Nga analiza e të dhënave të tabelave të mësipërme nëpërmjet dhe paraqitjes grafike, duket qartë se fondet për menaxhimin e parqeve natyrore kombëtare megjithëse kane ardhur në rritje janë të përqendruara kryesisht në fondin e pagave dhe sigurimeve shoqërore si dhe zënë një përqindje
17 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare” të ulët që shkon nga 4-8% ndaj fondit buxhetor të Ministrisë së Mjedisit. Mungesa e fondeve bën të mos arrihen objektivat e përcaktuara dhe të cenohet cilësia .
1.4.4 Risqet e aktivitetit të subjektit Në këtë program auditimi kemi marrë në konsideratë disa risqe të aktivitetit të subjekteve që menaxhojnë “Parqet Kombëtare në Shqipëri”, ku në mënyrë të përmbledhur po i paraqesim si më poshtë: transferimi i vartësisë të sistemit nga Ministria e Mjedisit në Agjencinë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura; kompleksitetin e sistemit të menaxhimit të parqeve kombëtare; mungesa e një infrastrukture të plotë dhe përgjegjëse për menaxhimin ekonomiko financiar, kontrollit, përmirësimit të cilësisë së shërbimit, në parqet kombëtare; mungesa e fondeve për zhvillim e veprimtarisë së sistemit të menaxhimit të parqeve kombëtare; mungesën e një sistemi bazë të dhënash në vite dhe lëvizjet e shpeshta të stafit.
1.4.5 Rëndësia e produkteve të subjektit Qëllimi i krijimit të zonave të mbrojtura është sepse në zonën e mbrojtur brenda sipërfaqes së saj, gjenden monumentet e natyrës dhe për këtë arsye nevojitet administrim i drejtë dhe transparent për gjendjen e ekosistemeve, habitateve, llojeve floristike e faunistike, të nevojshme për përmirësimin e biodiversitetit nëpërmjet masave efektive për ruajtjen e tij në nivel peizazhi, ekosistemi, habitati dhe lloji. Shqipëria shquhet për një diversitet biologjik e peizazhor të pasur. Në origjinë të këtij diversiteti qëndrojnë pozicioni gjeografik, faktorë gjeologjike, pedologjike, hidrologjike, relievi dhe klima. Diversiteti i lartë i ekosistemeve dhe habitateve (ekosisteme detare, bregdetare, laguna e vende të lagëta, delta lumenjsh, duna ranore, liqene, lumenj, shkurreta mesdhetare, pyje gjethegjere, halore dhe të përzierë, livadhe e kullota subalpine dhe alpine, ekosisteme të maleve të lartë), ofron një larmi të pasur llojesh bimore të pasur, kryesisht mesdhetare, e cila pasqyrohet më së miri dhe në rrjetin e zonave të mbrojtura të vendit. Shqipëria me një sipërfaqe prej 28 748 km2, konsiderohet si një prej vendeve me larmi të lartë bimore me rreth 3976 taksa, prej të cilave rreth 110 lloje subendemike dhe rreth 27 taksone endemike, të përfshira në 180 familje, 900 gjini dhe 800 sp. balkanike. Shqipëria konsiderohet rrugë e rëndësishme e migracionit floristik në Ballkan. Rriten 27 lloje endemike bimore së bashku me subendemizmat numri i tyre arrin në 110 lloje. Si rezultat i faktorëve të relievit, klimës, tokës e bimësisë, në vendin tonë dallohen 4 zona fitoklimatike: zona e pyjeve dhe shkurreve mesdhetare, zona e dushkut, zona e ahut dhe e haloreve, dhe zona e kullotave alpine. Bimësia në sistemin e dunave ranore, në grykëderdhjen e lumenjve, të lagunave e të shkëmbinjve është e ruajtur në kushtet natyrore, por vihen re dhe shqetësime të saj nga zhvillimi i infrastrukturës, urbanizimit dhe turizmit, të cilët përfaqësojnë kërcënim të përhershëm dhe në rritje. Pyjet natyrore aluvionale të bregdetit përfaqësojnë pyje tipike higrofile të përhapura kryesisht në grykëderdhjet e lumenjve, mbi toka aluvionale kryesisht bazike, me nivel të lartë të ujërave nëntokësore dhe të përmbytura shpesh nga vërshimet apo shirat e rrëmbyeshëm. Numërohen afro 4000 lloje insektesh, nga 40000 lloje të pritshëm. Grupin më të madh e përbënë rendi i Lepidoptera me rreth 1700 lloje, rendi i flatra membranorëve me 850 lloje, të flatra fortëve
18 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
600 lloje dhe gjysmë flatra fortëve 320 lloje. Fluturat përfshijnë rreth 142 lloje të lidhura me pyllin, të shpërndarë në 20 familje. Rreth 50 prej tyre njihen si dëmtues të pyjeve. Amfibët dhe rrëshqanorët përfaqësojnë një herpetofaunë të pasur me 15 lloje amfibësh, nga 16 të pritshëm dhe 36 lloje rrëshqanorësh, nga 38 të pritshëm. Në pyje jetojnë një numër i konsiderueshëm amfibësh afro 10-12 lloje dhe 8-10 lloje rrëshqanorësh. Shpendët përbëhen nga 323 lloje, nga 335 lloje të pritshëm. Përfaqësohen në 19 rende dhe 54 familje. Rreth 118 lloje shpendësh janë të përhershëm ose 46% e ornitofaunës, 72 lloje janë veronjës, 45 lloje janë dimëronjës, 22 lloje janë kalimtarë, 26 lloje janë rastësor dhe 22 lloje citohen nga literature. Gjitarët përfaqësohen me 70 lloje, të pritshëm 84 lloje, afro 42% të mammalofaunës evropiane (200 lloje). Nga gjitarët 64 janë tokësorë dhe 5 detar. Rend i Lakuriqëve të natës (Chiroptera) ka 26 lloje. Rendi i bretësve (Rodentia) me 23 lloje. Rend i mishngrënësve (Carnivoral) me 13 lloje. Rendi Insekt ngrënësit (Insectivora) me 11 lloje. Nga 84 lloje të pritshëm të gjitarëve, afro 60 prej tyre janë të lidhur me jetën e pyllit, veçanërisht për 13 lloje gjitarësh, jeta e të cilëve është e lidhur tepër ngushtë me ekosistemin pyjor. I rëndësishëm paraqitet pylli edhe për 24 lloje të tjerë gjitarësh, të cilët konsiderohen banorë të tij, por që takohen edhe në habitate e mjedise të tjerë jashtë pyllit. Pylli është i rëndësishëm dhe për 23 lloje të tjerë gjitarësh të konsideruar si lloje shoqërues. Lagunat bregdetare dhe liqenet e mëdhenj në brendësi të vendit përfaqësojnë zona të rëndësishme, veçanërisht për dimërimin e shpendëve migratorë, mesatarisht rreth 70 lloje shpendësh uji me një numër prej 180,000 individë, që kalojnë dimrin në to. Shqipëria është një pikë e rëndësishme e kryqëzimit të rrugëve migratore të shpendëve, lakuriqëve të natës dhe insekteve.
1.4.6 Feedback‐u i subjektit përgjatë auditimit Në fazën e parë studimore nga institucionet e përfshira në auditim, konform kërkesave ligjore, grupit të auditimit i janë krijuar komoditetet e nevojshme për realizimin e saj. Megjithatë këtu vlen të theksohet se; - ka vështirësi në gjetjen e dokumentacionit për arsye të kalimit të vartësisë së menaxhimit të parqeve kombëtare nga Ministria e Mjedisit në Agjencinë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura; - ndarjes së re administrative të territorit në 12 qarqe; - ndërthurjes së kompetencave midis pushtetit qendror dhe atij vendor.
19 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
2. QASJA DHE DETAJET E AUDITIMIT 2.1 OBJEKTIVI DHE PROBLEMI I PERFORMANCËS Në përbërjet të trashëgimisë natyrore ka edhe objekte, peizazhe, ekosisteme, habitate më të veçanta, të rralla apo unikale, relikte, endemike apo të rrezikuara për t’u zhdukur. Si të tilla, ato kanë rëndësi të madhe shkencore, kulturore, didaktike, por edhe turistike. Prandaj ruhen e mbrohen edhe me forma e mënyra shumë më të rrepta, të përcaktuara saktë dhe prerë në ligje të veçanta. Të gjitha këto objekte, peizazhe, habitate e ekosisteme cilësohen trashëgimi natyrore e veçantë, që kushtëzohet vetëm nga ligjësitë natyrore, ndërsa veprimtaria njerëzore ushtrohet vetëm për t’i mbrojtur dhe për t’i evidentuar vlerat e tyre, që shprehen në biodiversitetin shumë të pasur dhe në peizazhin e veçantë.
2.1.1 Fokusimi dhe përkufizimi i problemit Ky auditim performance ka në qendër të vëmendjes ndihmesën për të përmirësuar situatën në sistemin e menaxhimit të zonave të mbrojtura e veçanërisht atë të parqeve kombëtare, duke analizuar problematikën aktuale dhe instrumentet që strukturat shtetërore kanë në dispozicion, që të ndihmojë të qytetarët në mbrojtje të natyrës, në kthimin e saj në shërbim të njeriut, krijimit të kushteve për të bërë biznes dhe për të ardhmen e shëndetshme të brezave që po vijnë. Të kontribuojmë në mbrojtjen e të drejtës së secilit që i takon gjeneratës së tashme, por edhe të ardhme, për të jetuar në një mjedis të shëndetshëm dhe për mirëqenien e saj. Auditimi kërkon të nxisë përsosjen dhe zhvillimin e menaxhimit të parqeve kombëtare në mënyrë që ato të jenë sipas standardeve bashkëkohore, duke bërë të mundur përmirësimin e performancës. Ndërmjet tij synohet të përftohet një qasje e re në vlerësimin e punës me rritjen e besimit të opinionit publik, sipërmarrjes dhe aktorëve të ndryshëm për t’i besuar institucioneve publike të menaxhimit të parqeve kombëtare për të ardhmen e tyre profesionale në lidhje direkt me kërkesat e qytetarit dhe të brezave që po vijnë për ruajtjen dhe zhvillimin e natyrës në shërbim të njeriut. Gjithashtu auditimi synon të garantojë të drejtën e publikut, për të pasur informacion për mjedisin, për të marrë pjesë në marrjen e vendimeve mjedisore dhe për t’ju drejtuar institucioneve përkatëse e gjykatave, në lidhje me çështjet mjedisore.
2.1.2 Objektivi i auditimit Objektivi i këtij auditimi është të ndihmojë qytetarët dhe biznesin në zhvillimin dhe edukimit e tyre në fushën e mbrojtjes së natyrës, duke analizuar problematikën aktuale dhe instrumentet që strukturat shtetërore kanë në dispozicion për të përmirësuar situatën. Gjithashtu objektivi i këtij auditimi është pasqyrimi me realizëm dhe objektivitet i situatës, për të kontribuar në zhvillimin e një menaxhimi sa më cilësor të sistemit, identifikimin e nevojave, mbrojtjen e interesit të qytetarit, biznesit dhe palëve të tjera të lidhura me mbrojtjen e natyrës në vendin tonë në shërbim të sotmes dhe të brezave. Me këtë auditim synojmë të sigurojmë një informacion të plotë, të drejtë dhe vlerësues mbi: . Performancën e strukturave përgjegjëse publike të menaxhimit të parqeve kombëtare; . Përmirësimin e cilësisë së shërbimit dhe dinamikën e tij; . Modernizimin dhe vendosjen e standardeve ndërkombëtare në menaxhimin e parqeve kombëtare dhe ngritjen e kapaciteteve në bashkëpunimin dhe me aktorët e tjerë; . Rritjen e besueshmërisë së opinionit publik, biznesit e palëve të tjera të interesit për ketë
20 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
shërbim publik. . Forcimin e sistemit të financimit të zonave të mbrojtura,; . Vlerësimin, shtimin, rivlerësimin e sipërfaqeve të zonave të mbrojtura në vend; . etj.
2.2 PËRKUFIZIMET DHE TERMINOLOGJIA “Zona të mbrojtura” shpallen territore tokësore, ujore, detare e bregdetare të caktuara për mbrojtjen e diversitetit biologjik, të pasurive natyrore dhe kulturore, bashkëshoqëruese, të cilat menaxhohen me rrugë ligjore dhe me metoda shkencore bashkëkohore. “Shumëllojshmëria biologjike” (tani e tutje “biodiversiteti”) nënkupton larminë gjenetike, të llojeve dhe ekosistemeve. “Larmia gjenetike” nënkupton tërësinë e gjeneve brenda popullatës (popullatave) së një lloji të dhënë, të egër ose të zbutur. Ajo përfshin popullata të ndryshme të të njëjtit lloj ose ndryshueshmërinë gjenetike brenda një popullate. “Larmia e llojeve” nënkupton tërësinë e llojeve, të bimëve dhe të kafshëve. “Larmia e ekosistemeve” nënkupton tërësinë e tipave të ekosistemeve. “Sistem territorial i qëndrueshmërisë ekologjike të një peizazhi” është një kompleks i integruar së brendshmi i ekosistemeve natyrore dhe të ndryshuara, i aftë të ruajë qëndrueshmëri natyrore. “Bioqendër” (qendra e biodiversitetit) është pjesa e peizazhit, ku sigurohen kushte afatgjata për riprodhimin dhe veprimtaritë jetësore të organizmave dhe për zhvillimin natyror të bashkësive të tyre. “Biokorridor” (korridor biologjik) është segmenti i peizazhit, që lidh bioqendrat dhe mundëson migrimin e organizmave e të bashkësive të tyre, si dhe shkëmbimin e të dhënave gjenetike ndërmjet tyre. “Habitat” është mjedisi i disa individëve bimorë ose shtazorë, i popullatave ose i bashkësive të tyre. “Peizazh” është pjesë territori (përfshirë edhe hapësira detare e bregdetare), me karakteristika të veçanta të relievit, formuar nga një kompleks ekosistemesh të integruar në mënyrë funksionale, përfshirë edhe elementë të qytetërimit. “Shpellë”, sipas këtij ligji, është një zgavër/hapësirë nëntokësore, më e gjatë se 5 m, e krijuar në kushte natyrore nën veprimin e faktorëve me origjinë joorganike. “Shpellë vertikale” nënkupton hapësirën vertikale nëntokësore, e cila është më e thellë se 5 m. “Ujëvarë natyrore” nënkupton një formacion ku uji, nën veprimin e forcave të natyrës, pa ndërhyrjen e njeriut, bie në shtratin e vet lumor nga një lartësi jo më pak se 1 m. “Kanion” nënkupton një grykë të thellë, me shpate të rëna thikë, të krijuar nga proceset fiziko- natyrore, në bazën e së cilës, përgjithësisht, rrjedhin ujërat sipërfaqësore. “Element i rëndësishëm i peizazhit” është një pjesë e peizazhit me vlera mjedisore, gjeomorfologjie ose estetike, që mbart një pamje tipike të peizazhit ose ndihmon në qëndrueshmërinë ekologjike të tij. “Zonë buferike” quhet hapësira e kufizuar, në periferi të zonës së mbrojtur, që shërben për parandalimin ose zbutjen e ndikimeve ekologjikisht të dëmshme në mjediset dhe elementet e rëndësishme të një zone të mbrojtur. “Ekosistem” është një njësi që përbëhet prej ndërveprimit të organizmave dhe mjedisit të tyre. “Administrata e zonës së mbrojtur” është organi shtetëror i ngarkuar për ruajtjen dhe administrimin e një zone konkrete të mbrojtur.
21 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
“Leje mjedisi” është dokumenti zyrtar që lëshohet nga autoriteti mjedisor për veprimtari ekonomike e shoqërore, të cilat ndikojnë ose mund të ndikojnë në mjedis, sipas kërkesave të legjislacionit për mjedisin. “Rrjeti përfaqësues i zonave të mbrojtura” përbën sistemin e zonave të mbrojtura në vendin tonë dhe brenda tij përzgjidhen ekosistemet, habitatet dhe peizazhet kryesore e përfaqësuese të vendit. “Rrjeti ekologjik” përbën sistemin e zonave të mbrojtura, të njohura në bazë të rrjetit përfaqësues të tyre dhe të lidhura me biokorridore. Rrjetet ekologjike dallohen si sisteme vendore, rajonale dhe ndër rajonale. Me “status të favorshëm të ruajtjes së një ekosistemi, habitati ose peizazhi” nënkuptohet se: a) shtrirja natyrore dhe sipërfaqet brenda kësaj shtrirjeje janë të qëndrueshme ose në rritje; b) struktura dhe funksionet e veçanta, të cilat janë të nevojshme për mirëmbajtjen afatgjatë, ekzistojnë dhe mund të vazhdojnë të ekzistojnë për të ardhmen e afërt; c) speciet e veta tipike kanë një status të favorshëm ruajtjeje. “Ruajtja” nënkupton ndërmarrjen e një sërë masash, për të mbajtur ose rivendosur në një status të favorshëm habitatet natyrore dhe popullatat e llojeve të florës dhe faunës së egër. “Habitatet natyrore” janë sipërfaqet tokësore ose detare, të dallueshme për nga tiparet gjeografike, abiotike dhe biotike, natyrore ose gjysmë natyrore. “Tipa habitati natyror, me interes për komunitetin evropian” janë ata tipa, që gjenden në territorin e Republikës së Shqipërisë dhe plotësojnë njërën nga kushtet e mëposhtme: i) janë në rrezik zhdukjeje në shtrirjen e tyre natyrore; ii) kanë një shtrirje të vogël natyrore, si pasojë e regresit të tyre ose të sipërfaqes së tyre të kufizuar; iii) përfaqësojnë shembuj të jashtëzakonshëm të karakteristikave tipike të rajoneve biogjeografike, alpine dhe mesdhetare. “Tipat përparësorë të habitateve natyrore” janë habitate natyrore, me interes për komunitetin evropian, në rrezik zhdukjeje, të cilat ndodhen në territorin e Republikës së Shqipërisë, për ruajtjen e të cilave Republika e Shqipërisë ka përgjegjësi të veçantë. “Habitat i një lloji” është një mjedis, që përcaktohet nga faktorë specifikë, biotikë dhe “Lloje me interes për komunitetin evropian” janë lloje që, brenda territorit të Republikës së Shqipërisë, plotësojnë njërën nga kushtet e mëposhtme: i) janë të rrezikuara, me përjashtim të atyre llojeve, shtrirja natyrore e të cilave është e parëndësishme në territor; ii) janë të prekshme, që do të thotë se ka të ngjarë të bëhen pjesë e kategorive “të rrezikuara” në një të ardhme të afërt, nëse faktorët shkaktarë vazhdojnë të veprojnë; iii) janë të rralla, që do të thotë se janë lloje me numër të kufizuar, të cilat, edhe pse për çastin nuk janë të rrezikuara apo të prekshme, ndodhen në situatë kritike; iv) janë endemike dhe kërkojnë vëmendje të posaçme për shkak të natyrës së veçantë të habitatit të tyre dhe/ose ndikimit të mundshëm të shfrytëzimit në habitatin përkatës dhe/ose ndikimit të mundshëm të shfrytëzimit të tyre mbi statusin e ruajtjes. “Lloje përparësore” janë llojet me interes për komunitetin evropian, të rrezikuara, për ruajtjen e të cilave Republika e Shqipërisë, për sa i përket shtrirjes së tyre natyrore, ka përgjegjësi të veçantë. “Zonë” është sipërfaqja e përcaktuar gjeografikisht, shtrirja e së cilës përshkruhet me hollësi. “Zonë me interes për komunitetin evropian” është zona, rajoni apo rajonet biogjeografike, të cilave ajo u përket, që ndikojnë dukshëm në mirëmbajtjen apo rivendosjen e tipit të habitatit natyror, me interes për komunitetin evropian, ose të llojeve, me interes për komunitetin evropian, në një
22 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare” status ruajtjeje të favorshëm, ose që ndikon dukshëm në ruajtjen e diversitetit biologjik, brenda rajonit apo rajoneve biogjeografike në fjalë. Për llojet shtazore, që gjenden në sipërfaqe të gjera, zonat me interes për komunitetin evropian përputhen me vendet brenda shtrirjes natyrore të këtyre llojeve, duke përfaqësuar faktorë fizikë ose biologjikë, thelbësorë për jetën dhe riprodhimin e tyre. “Zona të veçanta ruajtjeje” janë zona me rëndësi për komunitetin evropian, të përcaktuara të tilla nga Republika e Shqipërisë me një akt normativ, administrativ ose kontraktual, ku përcaktohen masat e nevojshme ruajtëse për mbajtjen ose rivendosjen në një status të favorshëm ruajtjeje të habitateve natyrore ose të popullatave të llojeve, për të cilat është përcaktuar zona.”).
2.3 KRITERET 2.3.1 Kriteret e politikës . Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë; . Ligjin 154/2014 “Për organizimin dhe funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit”;. . Ligji nr. 68/2014, për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin Nr. 9587, datë 20.07.2006 "Për mbrojtjen e biodiversitetit"; . Ligji nr. 7/2014, "Për shpalljen e moratoriumit të gjuetisë në Republikën e Shqipërisë"; . Ligji "Për ratifikimin e Konventës së Bernës"; . Ligji nr. 8905, datë 06.06.2002 "Për mbrojtjen e mjedisit detar nga ndotja dhe dëmtimi"; . Ligji nr. 8906, datë 06.06.2002 "Për zonat e mbrojtura"; . Ligji për mbrojtjen e liqeneve ndërkufitare; . Ligji nr.9347, datë 24.02.2005 për "Marrëveshjen ndërmjet këshillit të ministrave të republikës së Shqipërisë dhe qeverisë së Republikës të Maqedonisë për mbrojtjen dhe zhvillimin e qëndrueshëm të liqenit të Ohrit dhe të pellgut të tij ujëmbledhës”; . Ligji nr. 9587, datë 20.07.2006 "Për mbrojtjen e biodiversitetit"; . Ligji për mbrojtjen e faunës së egër; . Ligji nr. 9867, datë 31.01.2008 "Për përcaktimin e rregullave dhe të procedurave për tregtimin ndërkombëtar të llojeve të rrezikuara të faunës dhe të florës së egër; . Ligj nr. 10234, datë 18.2.2010 për aderimin e Republikës së Shqipërisë në protokollin "Për menaxhimin e integruar të zonës bregdetare në Mesdhe" të konventës së Barcelonës "për mbrojtjen e mjedisit detar dhe të rajoneve bregdetare të Mesdheut"; . Vendimi nr. 866, datë 10.12.2014 "Për miratimin e listave të tipave të habitateve natyrore, bimëve, kafshëve dhe shpendëve, me interes për Bashkimin Evropian"; . Vendim nr. 80, datë 18.02.1999 "Për shpalljen Park Kombëtar të Prespës dhe peizazh i mbrojtur tokësor/ujor të Pogradecit"; . Vendim nr. 532, datë 05.10.2000 për miratimin e studimit "Strategjia dhe plani i veprimit për biodiversitetin"; . Vendim nr. 676, datë 20.12.2002 "Për shpalljen zonë e mbrojtur të monumenteve të natyrës Shqiptare"; . Vendim nr. 266, datë 24.04.2003 "Për administratat e zonave të mbrojtura"; . Vendim nr. 267, datë 24.04.2003 "Për procedurat e propozimit dhe shpalljen e zonave të mbrojtura dhe buferike"; . Vendim nr. 807, datë 04.12.2003 "Për rregullat e dhënies në përdorim të shpellave";
23 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
. Vendim nr. 680, datë 22.10.2004 "Për shpalljen e sistemit ligatinor Vjosë-Nartë peizazh ujor/tokësor i mbrojtur"; . Vendim nr. 682, datë 02.11.2005 për shpalljen e lumit Buna dhe territoreve ligatinore përreth tij "Peizazh ujor/tokësor i mbrojtur"; . Vendim nr. 683, datë 02.11.2005 "Për shpalljen e kompleksit ligatinor të liqenit të Shkodrës e të zonës së lumit Buna, zonë natyrore veçanërisht e mbrojtur dhe përfshirjen e tij në listën e ligatinave me rëndësi ndërkombëtare, veçanërisht si habitate të shpendëve ujorë"; . Vendim nr. 684, datë 02.11.2005 për shpalljen e zonës Shqiptare të Liqenit të Shkodrës "Rezervat natyror i menaxhuar"; . Vendim nr. 402, datë 21.06.2006 për shpalljen e ekosistemit natyror Mali i Dajtit "Park Kombëtar" (me sipërfaqe të zgjeruar); . Vendim nr. 49, datë 31.01.2007 për shpalljen e ekosistemit natyror të Malit me Gropa- Bizë-Martanesh "Peizazh i mbrojtur"; . Vendim nr. 687, datë 19.10.2007 për shpalljen, me sipërfaqe të zgjeruar, të ekosistemit natyror Divjakë-Karavasta "Park Kombëtar"; . Vendim nr. 640, datë 21.05.2008 për shpalljen "Park Kombëtar" të ekosistemit natyror Shebenik - Jabllanicë; . Vendim nr. 84, datë 27.01.2009 "Për caktimin e kritereve për ngritjen e rrjetit të inventarizimit dhe të monitorimit të biodiversitetit"; . Vendim nr. 432, datë 28.04.2010 "Për zgjerimin e kufijve të rezervatit natyror të menaxhuar Kune - Vain -Tale"; . Vendim nr.289, datë 28.04.2010 për shpalljen "Park Kombëtar" të ekosistemit natyror detar pranë gadishullit të Karaburunit dhe ishullit të Sazanit; . Vendim nr. 432, datë 28.04.2010 "Për zgjerimin e kufijve të rezervatit natyror të menaxhuar Kune - Vain - Tale"; . Vendim nr. 519, datë 30.06.2010 "Për procedurat e propozimit e të miratimit dhe rregullat e administrimit të parqeve natyrore rajonale"; . Vendim nr. 546, datë 07.07.2010 "Për miratimin e listës së llojeve të faunës së egër, objekt gjuetie; . Vendim nr. 700, datë 13.08.2010 "Për miratimin e pagesave për ushtrimin e gjuetisë"; . Vendim nr. 881, datë 03.11.2010 për caktimin e zonave vendosjes së antenave të komunikimit dhe të atyre radio - televizive në parkun kombëtar "Mali i Dajtit"; . Vendim nr. 995, datë 03.11.2010 për shpalljen "rezervat natyror i menaxhuar" të ekosistemit natyror - ligatinor të Patok - Fushëkuqe - Ishëm; . Vendim nr. 897, datë 21.12.2011 "Për miratimin e rregullave për shpalljen e zonave të veçanta të ruajtjes"; . Fletorja zyrtare e Republikës së Shqipërisë Nr.40, datë 17.04.2011 (VKM për OMGJ); . Vendim nr. 472, datë 18.07.2012 për shpalljen "Park Kombëtar" të ekosistemit natyror Mali i Tomorit, me sipërfaqe të zgjeruar"; . Vendim nr. 221, datë 20.02.2013 "Për caktimin e zonave të brezit të gjelbër të qytetit të Tiranës dhe të rrethinave të tij"; . Vendim nr. 489, datë 13.06.2013 për shpalljen e kompleksit natyror të liqeneve të Prespës së Madhe dhe të Vogël e të territoreve përreth, zonë natyrore veçanërisht e mbrojtur dhe
24 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
përfshirjen në listën e ligatinave me rëndësi ndërkombëtare, veçanërisht, si habitate të shpendëve ujorë (RAMSAR)"; . Vendim nr. 134, datë 20.02.2013 për disa ndryshime dhe shtesa në vendimin Nr.693, datë 10.11.2005, të Këshillit të Ministrave "Për shpalljen e kompleksit ligatinor të Butrintit, Park Kombëtar"; . Urdhër nr.1792, datë 09.05.2014 për miratimin e planit të menaxhimit të parkut kombëtar "Prespa"; . Udhëzim për rregullat dhe mënyrën e mbajtjes, skedimit, funksionimit dhe përdorimit të regjistrit të zonave të mbrojtura; . Udhëzim për kriteret e sipërfaqeve që mund të jepen në përdorim për rezervate të mbarështimit të llojeve të faunës së egër objekt gjuetie, dokumentet që paraqet kërkuesi, procedurat e konkurrimit dhe rregullat e administrimit të gjuetisë në këto sipërfaqe; . Urdhër për organizimin dhe funksionimin e administratës së liqenit të Shkodrës, lumit Buna dhe Velipojës; . Urdhër për zbatimin e vendimit të Këshillit të Ministrave nr.881, datë 03.11.2010 për "Caktimin e zonave të vendosjes së antenave të komunikimit dhe të atyre radio - televizive në parkun kombëtar Mali i Dajtit"; . Urdhër për krijimin dhe funksionimin e parkut kombëtar "Prespa"; . Urdhër për miratimin e strukturës së standardizuar të planit të menaxhimit të zonës së mbrojtur; . Urdhër për ngritjen e komitetit drejtues në kuadër të projektit "Ndërtimi i kapaciteteve për zbatimin e kornizës kombëtare për biosigurinë"; . Urdhër për miratimin e listës së sipërfaqeve ligatinore bregdetare, që shërbejnë si habitate për shpendët migratorë; . Urdhër për miratimin e listës së kuqe të florës dhe faunës së egër; . Urdhër për krijimin e grupit ndërinstitucional të punës "Njeriu dhe Biosfera"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut kombëtar "Mali i Dajtit"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut kombëtar "Prespa"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut kombëtar "Butrint"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të rezervatit natyror të menaxhuar "Liqeni i Shkodrës"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të peizazhit të mbrojtur "Vjosë - Nartë"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut kombëtar "Shebenik - Jabllanicë"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut kombëtar "Divjakë - Karavasta"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut kombëtar "Llogora", parkun kombëtar detar "Karaburun - Sazan", kompleksin natyror "Karaburun - Rrëza e Kanalit - Orikum - Tragjas - Dukat"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut kombëtar "Mali i Tomorit"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të peizazhit të mbrojtur "Liqeni Pogradecit"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut natyror "Korab - Koritnik"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut kombëtar "Bredhi i Hotovës - Dangëlli";
25 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
. Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut natyror "Korab - Koritnik (Dibër)"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të peizazhit të mbrojtur "Lumi i Bunës dhe të territoreve ligatinore përreth tij"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të peizazhit të mbrojtur "Mali me Gropa - Bizë - Martanesh"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut kombëtar "Qafë Shtamë"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të rezervatit natyror të menaxhuar "Patok - Fushëkuqe - Ishëm"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të rezervatit natyror të menaxhuar "Kune - Vain - Tale"; . Urdhër për miratimin e planit të menaxhimit të parkut kombëtar "Butrint"; . Urdhër për miratimin e planit të menaxhimit të rezervatit natyror të menaxhuar "Kune - Vain - Tale"; . Urdhër për miratimin e planit të menaxhimit të rezervatit natyror të menaxhuar "Liqeni i Shkodrës"; . Urdhër për miratimin e planit të veprimit për ruajtjen e Breshkave Detare dhe Habitateve të tyre në Shqipëri; . Etj., Urdhra, Udhëzime dhe Rregullore të Ministrisë së Mjedisit për zonat e mbrojtura. . http://www.akzm.gov.al Agjencia e Kombëtarë e Zonave të Mbrojtura;
2.3.2 Kriteret e monitorimit dhe raportimit . Analiza të veprimtarisë së Ministrisë së Mirëqenies Sociale dhe Rinisë; . Rregullore e brendshme e funksionimit të AKZM; . Shqipëria - Rrjeti EMERALD; . EMERALD - Lista kombëtare e ASCI; . Rrjeti i zonave të mbrojtura në vendin tonë; . Thesaret e Biodiversitetit në vendin tonë; . Zonat e mbrojtura dhe parqe kombëtare - Përshkrim; . Miratim i planit të menaxhimit të peizazhit të Mbrojtur Ujor/Tokësor të Pogradecit; . Miratim i planit të menaxhimit të Parkut Kombëtar Mali i Tomorit; . Miratim i planit të menaxhimit të Parkut Natyror Korab - Koritnik; . Miratim i planit të menaxhimit të peizazhit të mbrojtur Mali me Gropa - Bizë - Martanesh; . Miratim i planit të menaxhimit të Parkut Kombëtar Bredhi i Hotovës; . Plani i menaxhimit i Parkut Kombëtar të Prespës(2014 - 2024); . Management plan of the Prespa National Park (English); . Parku kombëtar dhe kompleksi Llogora - Rreza e Kanalit - Dukat - Orikum - Tragjas - Radhimë - Karaburun; . Plan menaxhimi - Parku Kombëtar Mali i Dajtit; . Plan menaxhimi - Parku Kombëtar Vjosë-Nartë; . Plan veprimi për Speciet Invazive; . Plan veprimi për Ariun e Murrmë (Urusus Arctos); . Plan veprimi për mbrojtjen e Cetaceve në ujërat Shqipëtare; . Plan veprimi për ruajtjen e Karabullakut të Vogël;
26 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
. Plan veprimi për ruajtjen e Rreqebullit; . Plani i menaxhimit për Parkun Kombëtar Butrint; . Plani i menaxhimit për Parkun Kombëtar Butrint, aneksi social-ekonomik; . Plani i menaxhimit i zonës kënetore Kune-Vain; . Plani i menaxhimit i Liqenit të Shkodrës; . Plani i menaxhimit Kune Vain - Tale - Patok - Fushëkuqe - Ishëm, Aneksi ndryshime klimatike; . Plani i veprimit për Breshkat Detare; . Udhëzues dhe Manuale të Auditimit të Performancës të KLSH-së dhe SAI-ve; . http://www.akzm.gov.al Agjencia e Kombëtarë e Zonave të Mbrojtura;
2.3.3 Kriteret teknike . Direktiva e BE 92/43/ EEC e 21 Maj 1992 “Mbi mbrojtjen e habitateve natyrore dhe të faunës dhe florës së egër” http://europa.eu.int/comm/environment/nature/habdir.htm . Konventa e biodiversitetit - 1994 . Konventa e Rios 05.01.1994 - Larmia biologjike . Konventa e Aarhausit; . Konventa e Bernës - Ligji për "Ratifikimin e konventës për ruajtjen e florës dhe faunës së egër dhe mjedisit natyror të Evropës" . Aderimi i Shqipërisë në konventën për "Mbrojtjen e mjedisit detar dhe të zonës bregdetare të detit Mesdhe, si dhe të 6 protokolleve shoqëruese" . Protokolli i Kartagjenës për biosigurinë - Ligji nr. 9279, datë 23.09.2004 . Konventa për ruajtjen e specieve migruese - Material anglisht . Konventa për ruajtjen e specieve migruese, shtojcat I dhe II - Material anglisht . Konventa CITES - Material anglisht . Konventa CITES dhe Ligji i aderimit . Konventa RAMSAR . Konventa e shkretëtirëzimit . Protokolli i Nagojes . Projekte /WORD BANK,/ /UNESCO/ /USAID/ /UNDP/ /PNUD/ /BE/ /OSBE/ /GEF/ /WWF/ /MIREANIC/ /IUCN//GIZ/ /Kfw/ /ECNC/ /G&G Group/ /INCA/ /NATURA 2000/ /SBI/, /GOPA/, /JICA/, etj., “Për mjedisin”; . http://www.akzm.gov.al Agjencia e Kombëtarë e Zonave të Mbrojtura;
2.3.4 Kriteret e tjera/ Praktikat më të mira . Indikatorët e Performancës, NAO Britanike; . Raporte me eksperienca më të mira ndërkombëtare; . Konferenca e Zonave të Mbrojtura të Shqipërisë “Zonat e mbrojtura drejt menaxhimit të qëndrueshëm” 11 - 13 Qershor 2014 . http://www.akzm.gov.al Agjencia e kombëtare e Zonave të Mbrojtura;
27 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
2.4 PIRAMIDA PYETJEVE AUDITUESE
Pyetja Kryesore: 1. A e ka realizuar menaxhimi i parqeve natyrore kombëtare, ruajtjen dhe zhvillimin e tyre si vlerë e mjedisit natyror e përcjellë brez pas brezi? 1.1. A ka studime për vlerësimin, përditësimin, ri klasifikimin e parqeve natyrore si trashëgimi natyrore kombëtare? 1.2. A ka bërë të mundur sistemi i menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare saktësimin e kufijve natyror, verifikimin e gjendjes së florës dhe faunës, ruajtjen nga dëmtimet e faktorëve natyrore dhe ndërhyrjet joligjore si zona të mbrojtura? 1.3. A ka kritere, për përcaktimin e numrit të rojtarëve, përzgjedhjes së tyre dhe vendndodhjes së administratës të zonave të mbrojtura? 1.4. A garanton efektivitet sistemi i menaxhimit përdorimin e parqeve natyrore kombëtare në shërbim të njeriut, turizmit natyror, kryerjes biznes, përftimit të ardhurave, etj., si trashëgimi natyrore që i përket brezave?
2.5 SKEMA E AUDITIMIT
2.5.1 Qasja/metodologjia audituese Në këtë auditim performance, grupi i auditimit përzgjodhi si më të përshtatshëm qasjen audituese të orientuar kah rezultati. Rrjedhimisht, metodologjia e përdorur është normative dhe përmban elementë vlerësues, krahasues, analitikë dhe rekomandues.
2.5.2 Metodat & teknikat audituese Metodat e përdorura për të mbështetur metodologjinë e përzgjedhur janë si vijon: . Mbledhje dhe shqyrtim i dokumentacionit dhe evidencave fizike; . Studimi i organizimit dhe të procesit gjithë përfshirës të politik bërjes; . Studim i legjislacionit vendas dhe të huaj, si edhe , rregulloret, manualet e referuara;
28 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
. Intervista dhe pyetje të hapura; përpunim dhe analizim cilësor e sasior i përgjigjeve të tyre; . Intervista verbale me stafin menaxherial dhe punonjës; marrja e opinioneve të tyre; . Vëzhgime të drejtpërdrejta në parqet kombëtare dhe në zonat e mbrojtura; . Pyetësor me pyetje të mbyllura; përpunim dhe analizim cilësor dhe sasior i përgjigjeve të pyetësorëve. . Vlerësimi i menaxhimit të parqeve kombëtare dhe krahasimin me standardet kombëtare apo praktikat më të mira;
2.6 REZULTATET E PARASHIKUARA 2.6.1 Impakti i mesazhit auditues për Kuvendin dhe Qeverinë Me këtë auditim duam të informojmë Kuvendin dhe Qeverinë, mbi gjendjen aktuale të parqeve kombëtare mbi ruajtjen e natyrës, trashëgimisë kulturore, zhvillimin, edukimin, punësimin dhe nëpërmjet rekomandimeve të mundësojmë përmirësimin e politikave që duhen ndërmarrë për përmirësimin e menaxhimit të tyre, duke promovuar standardet më bashkëkohore.
2.6.2 Impakti i mesazhit auditues për publikun dhe palët e interesit Auditimi i performancës, “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”, ka një impakt shumë të gjerë duke qenë se prek një temë shumë delikate me atë të mjedisit dhe kulturës sepse ka të bëjë me shëndetin, ekonominë dhe edukimin qytetar. Nëpërmjet këtij auditimi synojmë të ndërgjegjësojmë të gjithë duke filluar nga qytetari më i thjeshtë, biznesin, etj., për pasojat, me qëllim ndryshimet përmirësuese dhe arritjen e standardeve kombëtare e ndërkombëtare, në funksion të sotmes dhe të ardhmes së brezave në vendin tonë.
2.6.3 Forma e publikimit Në përfundim të auditimit do të përgatitet Projekt-Raporti i Auditimit, i cili do të diskutohet me të gjithë palët e përfshira në këtë auditim. Pas marrjes së opinioneve dhe reflektimit të tyre do të përgatitet Raporti Final i Auditimit i cili do t’iu përcillet palëve të përfshira në auditim dhe publikohet në raportet periodike dhe vjetore të KLSH-së, në Web-in e KLSH, në faqen e Facebook të Departamentit të Performancës në KLSH, në shtypin e përditshëm, etj.
29 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
3. SHTJELLIMI I PYETJEVE DHE NËN PYETJEVE 3.1. A E KA REALIZUAR MENAXHIMI I PARQEVE NATYRORE KOMBËTARE, RUAJTJEN DHE ZHVILLIMIN E TYRE SI VLERË E MJEDISIT NATYROR E PËRCJELLË BREZ PAS BREZI?
Natyra, në kuptimin më të gjerë, është natyrale, fizike, ose bota materiale apo gjithësia. "Natyra" mund të referohet për dukuritë të botës fizike, dhe gjithashtu për jetën në përgjithësi. Studimi i natyrës është një pjesë e madhe e shkencës. Edhe pse njerëzit janë pjesë e natyrës, aktiviteti njerëzor kuptohet shpesh si një kategori e veçantë nga dukuritë e tjera natyrore.3 Zonat e Mbrojtura sot janë hapësira gjeografike të përcaktuara qartësisht, të njohura dhe të menaxhuara, me mjete ligjore dhe efektive, për të arritur mbrojtjen afat-gjatë të natyrës së bashku me shërbimet e ekosistemeve dhe të vlerave kulturore. Sot në botë ka afro 200 mijë zona të mbrojtura, që zënë 14,6% të sipërfaqes tokësore dhe 2,8% të sipërfaqes detare. Ndonëse me një sipërfaqe kaq të pakët, ato janë të një rëndësie madhore për komunitetet vendore. Zonat e Mbrojtura ofrojnë ujë të pijshëm për 30 nga qytetet më të mëdha të globit, kapin të njëjtën sasi karboni sa pyjet tropikal të shiut, na sigurojnë ujë dhe ajër të pastër për një shëndet më të mirë, pakësojnë rrezikun e ngjarjeve ekstreme të motit si përmbytjet, thatësira dhe rritjen e nivelit të detit, rrisin sigurinë ushqimore nëpërmjet rritjes së rezervave peshkore dhe ruajtjes se racave të vjetra të drithërave dhe sigurojnë shtëpi, punë dhe jetesë për miliona njerëz në botë. Çdo vend ka veçoritë e tij të sistemit të zonave të mbrojtura, disa prej të cilave përshkruhen më poshtë:
1. Parku i parë kombëtar në botë mbahet gjerësisht që të jetë Yellowstone i themeluar nga Kongresi të SHBA dhe nënshkruar nga Presidenti Ulysses S. Grant më 1 mars, 1872, ky park ndodhet kryesisht në shtetin Amerikan i Wyoming. Parku është i njohur për kafshë të egra, shumë karakteristika gjë termalë, veçanërisht të ujit të ngrohtë e cila është si dhe të shumë lloje të ekosistemeve. Yellowstone National Park përfshin një sipërfaqe prej 3,468.4 milje katrorë (8,983 km2), i përbërë liqenet, kanionet, lumenjtë dhe vargjet malore.4
2. Austri Parqet natyrore synojnë mbrojtjen e larmisë së jashtëzakonshme të peizazheve të pa ndotura dhe zonave të karakterizuara nga vlera të rëndësishme kulturore, të cilat janë të hapura për publikun. Austria ka 37 parqe natyrore me një sipërfaqe të përgjithshme rreth 305,000 ha dhe numri i zonave të tilla është në rritje të vazhdueshme. Parqet kombëtare luajnë një rol të rëndësishëm në politikën mjedisore. Kuptimi dhe aktiviteti i këtyre parqeve shkon përtej kufijve kombëtare: vetëm 6 nga rajonet më të bukura, nga një vështrim ekologjike dhe estetike, janë kthyer në parqe kombëtare. Në Austri janë shpallur dhe kategoria e Rezervës së Biosfere (UNESCO).
3. Belgjikë Politika e ruajtjes së natyrës, përfshirë krijimin dhe menaxhimin e zonave të mbrojtur, është në kompetencë ligjore të tre rajoneve të Belgjikës. Në Belgjikë gjenden
3 Wikipedia 4 Wikipedia
30 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
kategori të ndryshme të zonave të mbrojtjes. Ligji i ruajtjes së natyrës (1973) siguron krijimin e tre tipa kryesore të zonave të mbrojtjes: (i) Rezervate natyrore, janë 97 të tilla në pronësi të shtetit. Ligji jep mundësi për rezervate natyrore të autorizuara (gjithsej 263) në pronësi të privatëve dhe të menaxhuara prej tyre, të cilat mund të klasifikohen për subvencion nga shteti; (ii) Rezervate Pyjore, pyje ose pjesë pyjesh që mbrohen për lloje drusore të shquara ose të rëndësishme vendase (gjithsej 3 rezervati pyjore në pronësi të shtetit); (iii) Parqe natyrore, zona të qeverisura me rregullime të veçanta, të ideuar për të mbrojtur mjedisin, florën dhe faunën vendase, ajrin, ujin dhe tokën. Ligji bën një dallim të qartë midis parqeve natyrore kombëtare dhe parqeve natyrore rajonale (2 parqe natyrore).
4. Republika Ceke Autoriteti i Ruajtjes së Natyrës, organizëm buxhetor shtetëror (i krijuar më 1995), kryen administrimin dhe menaxhimin e zonave “Peizazh të Mbrojtura”, “Rezervateve natyrore kombëtare”, “Monumente natyrore kombëtare” dhe administrimin dhe menaxhimin e zonave të Mbrojtjes së veçantë dhe përgatitjen e informacionit për shpalljen e tyre. Ajo ka gjithashtu zyra rajonale me ekspertë, dhe shërbime metodike, edukative, informacioni dhe dokumentimi. Peizazhet e mbrojtura (25) dhe parqet kombëtare (4) si: Cˇeské Sˇvycarsko, Krkonose, Sumava, and Podyji, së bashku me 4 kategoritë e tjera, të një shkalle më të vogël zona të mbrojtura natyrore, përfaqësojnë 16% të territorit të vendit.
5. Danimarkë Ruajtja e natyrës bazohet në një filozofi të planifikimit dhe mbrojtjes afatgjatë. Legjislacioni nuk operon në një strukturë formale të parqeve dhe rezervateve. Nuk kategorizohen rezervatet si në vendet e tjera. Kategoritë të mbrojtura, me urdhra të veçantë ruajtjeje, emërtohen rezervate natyrore, zona të mëdha ruajtje ose zona me rëndësi biologjike, monumente natyrore dhe biotope të mbrojtura. Këto menaxhohen në nivel lokal, por shumica e tyre janë klasifikuar zona Ramsar ose të BE dhe mbulojnë 5.6% të territorit. Megjithëse nuk ka parqe kombëtare (përjashtuar parkun e Greenland), 7 zona janë përzgjedhur për modelin danez për parqet kombëtare, nëpërmjet projekteve pilot.
6. Estoni Zonat e mbrojtura zënë 485,198 ha ose 10.73% të territorit të vendit (zonat ujore nuk përfshihen). Sipas ligjit për objektet e mbrojtura natyrore janë tre kategori kryesore të zonave të mbrojtura: . Parqe kombëtare (Rahvuspark): janë zona të mbrojtura të rëndësisë së veçantë kombëtare për ruajtjen, mbrojtjen, hulumtimin dhe promovimin e ndërgjegjësimit për trashëgiminë natyrore dhe kulturore; . Rezervate natyrore (Looduskaitseala): janë zona të mbrojtura për vlerat natyrore ose shkencore, të cilat veçohen për ruajtjen, mbrojtjen dhe hulumtimin e proceseve natyrore dhe llojeve bimore, shtazore, kërpudhave dhe habiateve të tyre, objekteve jo të gjalla si edhe peizazheve dhe monumenteve natyrore; . Rezervate peizazhore (Maastikukaitseala): janë zona me vlera trashëgimisë natyrore ose kulturore që janë të rralla ose tipike për Estoninë dhe krijohen për ruajtjen e natyrës, qëllime kulturore ose zbavitje.
31 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
7. Finlandë Finlanda ka një rrjet të përhapur të zonave të mbrojtura, të përbërë kryesisht nga Parqet kombëtare dhe Rezervatet natyrore. Qëllimi i tyre është të ruajë për brezat e tanishëm dhe të ardhshëm një numër të mjaftueshëm zona ekologjikisht të afta, përfaqësuese të gjithë ekosistemeve dhe biotopeve të Finlandës. Parqet kombëtare përfaqësojnë habitatet dhe format e tokës më me vlerë dhe karakteristike të vendit. Objektivi parësorë është mbrojtja e natyrës, por ato gjithashtu luajnë një rol të rëndësishëm në krijimin e mundësive për zbavitje, ngjitje alpiniste dhe aktivitet të tjera në natyrë. Janë gjithsej 35 parqe kombëtare që zënë 8,150 km2 dhe që menaxhohen nga Metsähallitus, me përjashtim të njërit që menaxhohet nga Instituti Finlandez i Kërkimeve Pyjore, Metla. Rezervatet Rreptësishtë të Mbrojtur (19) janë krijuar për qëllime shkencore. Rregulloret që zbatohen për ata janë më të rrepta se për parqet natyrore. Disa rezervate rreptësishtë natyrore kanë shtigje natyrore të hapura për publikun, por leja për t’i vizituar vendet, jashtë shtigjeve të ngjitjes, jepet vetëm për qëllime shkencore. Rrjeti i zonave të mbrojtura përfshin 173 rezerva ligatinore, 53 zona te mbrojtura pyjore të pasura me bimë mjekësore, 92 zona të mbrojtura me pyje të vjetra, zona për mbrojtjen e fokës gri dhe rezervate zona të egra/shkretëtire.
8. Francë Në Francë, ligji që rregullon krijimin e parqeve kombëtare, i vitit 1960, përcakton që një territor mund të shpallet Park Kombëtar “kur ka një interes në ruajtjen e faunës, florës, ujërave të tij dhe në mënyrë më të përgjithshme të disa mjediseve natyrore, dhe është e rëndësishme të mbrohet një mjedis i tillë ndaj shkatërrimeve natyrore si dhe ndaj çdo veprimi artificial që mund të ndryshojë aspektin, përbërjen dhe evolucionin e tij”. Parqet kombëtare përbëhen nga një zonë qendrore dhe periferike. Franca ka 7 Parqe kombëtare. Në të parën, disa aktivitet njerëzore rregullohen dhe organizohen për të parandaluar çdo ndryshim në faunë, florë, mjedisin natyror dhe peizazh. Brenda zonave qendrore, disa zona, madje, mund të jenë objekt i kufizimeve të mëtejshme (reserves intégrales), dhe hyrja mund të lejohet vetëm për qëllime shkencore. Në të kundërt, zonat periferike nuk janë objekt i ndonjë rregulloreje specifike; ato përfaqësojnë zona të privilegjuara për akomodimin e turistëve dhe për shërbime parku (muze, ekspozita etj.). Qëllimi i Parqeve Natyrore rajonale (44) është mbrojtja, menaxhimi dhe zhvillimi i territoreve më të vogla, të karakterizuara nga trashëgimi e pasur natyrore dhe kulturore, por që ekuilibri i brishtë i të cilëve kërcënohet. Territori i Parkut Rajonal përputhet me atë të bashkisë, duke aderuar në Kartën e saj, një dokument që përcakton objektivat e Parkut dhe veprimet që duhen ndërmarrë për t’i realizuar ato. Autoritete menaxhuese të Parqeve rajonale përbëhen nga përfaqësues të gjithë organizmave të interesuar-rajonet, departamenteve dhe bashkive. Rezervatet natyrore janë zona në të cilat trashëgimia natyrore e veçantë mbrohet nga legjislacion specifik, që merr parasysh kontekstin lokal. Rezervatet natyrore (më 2002 numëroheshin 310 me sipërfaqe mbi 540,000 ha) ndahen sipas qëllimeve të tyre, pozicionit gjeografik dhe kontekstit lokal në: Rezerva kombëtare (147), Rezerva rajonale (157) dhe Rezerva Natyrore Korsikane (6).
9. Gjermani Në Gjermani gjenden 15 parqe kombëtare, 14 rezerva biosfere dhe më shumë se 90 parqe natyrore. Shtetet (Länder) janë përgjegjëse për mbrojtjen e natyrës. Për një koordinim, në nivel ndër rajonal, 1991 u krijua organizata EUROPARC DEUTSCHLAND, si një forum i rëndësishëm për njerëzit e përfshirë në menaxhimin e
32 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
zonave të mbrojtura, ku zhvillohen diskutime dhe debate, projekte dhe kryhen veprime. Një veprimtari e madhe ekologjike dhe besimi në aftësinë e vetë natyrës për t’u zhvilluar janë parimet bazë të organizatës. Parqet kombëtare janë zona të egra të cilat e kanë rimarrë veten/janë riaftësuar dhe janë mbrojtur. Europarc Deutschland synon t’i bëjë të njohura, në nivel evropian, parqet kombëtare e natyrore dhe rezervatet e biosferës pa marrë parasysh kufijtë, ato janë “parqe për jetën” dhe “tulla të shtëpisë së përbashkët evropiane”. Parqet natyrore janë zonat te mëdha mbrojtjeje, te cilat janë të përshtatshme veçanërisht për aktivitete zbavitëse Pjesa me madhe e parqeve janë peizazhe te mbrojtura dhe rezervate natyrore. Qëllimi kryesor i parqeve natyrore është të harmonizojë aktivitetet zbavitëse me mbrojtjen e natyrës. Në këto zona, një nga parimet bazë të zhvillimit të qëndrueshëm, zbatohet çdo ditë: "mbrojtje dhe e drejtë e hyrjes në to”. Një park duhet të njihet dhe të mbështetet nga njerëzit që jetojnë në park, në mënyrë të tillë që mbrojtja e natyrës të integrohet me nevojat e atyre që kërkojnë shlodhje dhe zbavitje në parqe. Parqet natyrore promovojnë një formë të qëndrueshëm të turizmit, duke e vënë theksin në raportin midis njeriut dhe natyrës.
10. Hungari Hungaria i kushton kujdes të veçantë për të siguruar që pasuritë e saj natyrorë të mos dëmtohen, si rrjedhojë e përparimit teknik apo ristrukturimit. Një territor prej 177,700 ha është shpallur parqe kombëtare, nga ku: Hortobágy National Park, ka sipërfaqe 63,600 ha, Kiskunság National Park, 35,800 ha, Bükk National Park, 38,800 ha, Aggtelek National Park, 19,700 ha dhe Fertõ-Hanság National Park, një sipërfaqe prej 19,700 ha. Në të njëjtën kohë dhe 26,200 ha janë shpallur zona tokësore të ruajtjes kombëtare me një sipërfaqe prej 466,600 ha. Zonat e mbrojtura tokësore në total zënë 670,600 ha ose 7.6% të territorit të vendit, të ndara në: Rezervate pyjore (48), Zona peizazhore të mbrojtura (36), Parqe kombëtare (10), Zona të ruajtjes natyrore (147), Ligatina të rëndësisë ndërkombëtare (24), dhe Rezervate biosfere - UNESCO (5). Rezervati natyror është një zonë me rëndësi për jetën e egër, që mbrohet me urdhër ministerial, Shumica janë në pronësi të shtetit, por disa janë në pronësi të organizatave ose pronarëve privatë. Shërbimi Kombëtar i Parqeve dhe Jetës së Egër është përgjegjëse për shpalljen e zonave të ruajtjes, në kuadër të legjislacionit evropian. Tre llojet kryesore të shpalljes janë: Zona të Trashëgimisë Natyrore (NHA), Zona të veçanta ruajtjeje (SAC) dhe Zona të mbrojtjes së veçantë (SPA).
11. Letoni Parqet kombëtare: Gauja National Park (1973), Kemeri National Park (1997) dhe Slitere National Park (1999), janë zona të gjera që përfshijnë formacione natyrore të veçanta, të rëndësisë kombëtare, peizazhe të paprekura apo të pandryshuara nga aktiviteti njerëzor, habitate të ndryshme, dhe shumicë monumentesh kulturore dhe historike. Krahas mbrojtjes së natyrës, janë gjithashtu me rëndësi kërkimi, edukimi dhe zbavitja. Parqet natyrore (43) janë territore që përfaqësojnë vlera natyrore e historike të një zone të caktuar dhe janë të përshtatshme për zbavitje dhe edukimin e shoqërisë. Në Letoni, Parqet natyror më popullor janë: Tervete dhe Daugavas loki. Rezervatet e biosferës janë territore të gjëra që përfshijnë peizazhe dhe ekosisteme të rëndësisë ndërkombëtare. Qëllimi i tyre është të sigurojnë ruajtjen e biodiveristetit dhe të promovojnë zhvillimin e qëndrueshëm të këtyre zonave. Më 1997 është krijuar e para zonë e tillë, North Vidzeme Biosphere Reserve, si pjesë e rrjetit ndërkombëtar të UNESCO. Rezervatet natyrore (278) janë komplekse natyrore
33 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
të pandryshuara nga aktivitete njerëzor, zona në të cilat mund të gjenden lloje të rralla dhe të rrezikuara. Rezervate rreptësishtë natyrore janë Moricsala e krijuar më 1912, Grini, më 1936, Krustkalni, më 1977 dhe Teiči, më 1982. Janë territore të paprekura apo të pandryshuara nga aktiviteti njerëzor, ku sigurohen zhvillime të pa shqetësuara të proceseve natyrore për të mbrojtur dhe shqyrtuar ekosisteme të rrallë ose tipike dhe pjesët e tyre përbërëse. Në Letoni gjenden gjithashtu zona peizazhore të mbrojtura dhe monumente natyrore (veçanërisht drurë të mbrojtur, monumente gjeologjike dhe gjeomorfologjie dhe plantacione dendrologjike).
12. Lituani Sistemi i zonave të mbrojtura përbëhet nga: . zona me përparësi ruajtjeje, ku mbrohen objekte të vetme ose tipike natyrore ose kulturore të fshatit; ato përfshijnë rezervate rreptësishtë natyrore dhe kulturore; . zona të mbrojtura komplekse, ku zonat e ruajtjes, mbrojtjes, zbavitjes dhe ekonomike janë të ndërlidhura, duke ndjekur një program të përgjithshëm të mbrojtjes, rregullit dhe përdorimit. Parqet kombëtare dhe rajonale dhe rezervatet e biosferës i përkasin kësaj kategorie dhe mbulojnë rreth 12% të territorit të vendit; . zona të mbrojtura me përparësi për rezervim ekologjik; . zona të mbrojtura për mbrojtje restauruese, të cilat synojnë restaurimin, shumëfishimin dhe mbrojtjen e burimeve natyrore. . Parqet kombëtare janë zona të mbrojtura të shpallura për ruajtje dhe menaxhim të peizazheve natyrore dhe kulturore me rëndësi kombëtare, që përfaqësojnë karakteristika të vetme natyrore dhe kulturore të rajoneve të etnokulturave të vendit, 5 parqe janë krijuar në rajone të ndryshme të Lituanisë, për mbrojtjen dhe studimin e trashëgimisë së larmishme natyrore, kulturore dhe historike të vendit. Aktivitete bujqësore dhe zbavitëse janë të kufizuara, por parqet janë të hapura për vizitorët. . Parqet rajonal janë zona të mbrojtura të ngritura për ruajtjen e peizazheve dhe ekosistemeve që janë me rëndësi rajonale dhe që paraqesin interes natyror, kulturor dhe zbavitës. Të gjitha parqet janë krijuar më 1992, nga 30 gjithsej 1 është historik.
13. Slovenia Parku i parë, Triglav National Park, është krijuar më 1924. Në vitin 1981 sipërfaqja e parkut u zgjerua në 84,000 ha. Sˇkocjanske jame Regional Park u miratua më 1996 dhe ka një sipërfaqe prej 400 ha. Ky park është përfshirë në UNESCO World Heritage List. Parqet synojnë ruajtjen e ekosistemeve natyrore dhe peizazheve, këto zona planifikohen për shlodhje fizike dhe shpirtërore të popullsisë.
14. Spanjë Zonat e mbrojtura janë hapësira brenda territorit kombëtar, që përfshijnë ujërat kontinental dhe hapësirat detare, objekt të juridiksionit kombëtar, midis të cilave, zona ekonomike ekskluzive dhe platformës kontinentale, që përmbajnë elemente dhe sisteme natyrore me rendësi të veçantë ose aspekte natyrore të shquara. Spanja është një nga vendet e para që krijoi park kombëtar, më 1918, Montaña de Covadonga National Park dhe sot ka 13 parqe të tillë. Krijimi dhe menaxhimi i zonave të mbrojtura janë nën juridiksionin e secilit Rajon Autonom. Si madhësia ashtu edhe numri i zonave të mbrojtura është rritur në mënyrë të konsiderueshme, në vitet e fundit, duke zënë 4 milionë ha, të shpërndarë në më shumë se 700 zona të mbrojtura.
34 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
15. Suedi Është vendi i parë në Evropë që ka krijuar Park Kombëtar, më 1909. Sipas ligjit, parqet kombëtare duhet të jenë biotope përfaqësuese që ruhen në gjendjen e tyre natyrore, por edhe mjedise të bukura unike, të cilat kanë eksperienca për të ofruar. Agjencia e Mbrojtjes së Mjedisit (Naturvårdsverket), vendos për menaxhimin e parqeve kombëtare dhe sugjeron parqe të rinj. Vendimi për të krijuar një park merret nga Parlamenti. Mjedisi malor mbulon rreth 90% të sipërfaqes së parqeve. Biotope të tjerë në parqet kombëtare janë pyje të virgjëra, pyje gjethegjerë, këneta, arkipelagë dhe peizazhe të vjetra bujqësore. Përveç 28 parqeve kombëtare, Suedia ka një numër të madh zona të ndryshme të mbrojtura: 2,378 rezervate natyrore, 54 rezervate kulturore, 141 zona të menaxhimit natyror dhe 1,040 rezervate të jetës së egër. Mbi 8% të territorit është i mbrojtur.
16. Bulgaria Akti i zonave të mbrojtura (1998) përcakton se Parqet kombëtare menaxhohen me objektivat e mëposhtme: . Ruajtjen e biodiveristetit dhe mbrojtjen e jetës së egër; . zhvillimin e aktiviteteve edukative dhe shkencore; . promovimin e pushimit dhe shlodhjes; . rritjen e mirëqenies së komunitetit lokal pa dëmtuar habitatin natyror. Gjenden 3 parqe kombëtare, National Parks–Pirin, Rila dhe Central Ballkan, në pronësi të shtetit që mbulojnë 193,049 ha dhe zënë 1/3 e zonave të mbrojtura të vendit. Menaxhohen nga Drejtoritë në varësi të Ministrisë së Mjedisit dhe Ujërave. Agjencia ekzekutive e Mjedisit është përgjegjëse për të siguruar udhëheqjen metodike të Drejtorive të parqeve kombëtare për monitorimin ekologjik dhe çështje të cilësisë së mjedisit. Parqet janë strehim për shumë bimë e kafshë të rralla, kanë rëndësi kombëtare dhe globale. Në parqet kombëtare shembuj unike të habiateve natyrore dhe elementë të ekosistemeve ruhen në rezervate. Parku Qendror i Ballkanit ka 9 rezerva: Boatin, Tsarichina, Kozya Stena, Steneto, Severen Djendem, Peeshti Skali, Sokolna, Djendema dhe Stara Reka. Parku Kombëtar i Pirinit 2 rezerva: Yulen dhe Bayuvi dupki-Jinjerica. Parku Kombëtar i Rilës ka 4 rezerva: Parangalitsa, Central Rila Reserve, Ibar, dhe Skakavitsa. Sistemi i zonave të mbrojtura ka 6 kategori: parqe kombëtare (3); parqe natyrore (10); rezervate (55); rezervate të mbrojtura (35); lendmark natyrore (457) dhe lokalitetet të mbrojtura (175).
17. Norvegji Në Norvegji, si në të gjithë Evropën veriore, në përgjithësi, mbrojtja e mjedisit është një çështje me rëndësi të madhe kulturore dhe politike, që shkon tej mbrojtjes së zonave të kufizuara. Veçoritë kryesore të trashëgimisë natyrore norvegjeze, malet, akullnajat, ligatinat kënetat, pyjet me mështekne dhe halorë, si edhe të veçantat faunistike siç është rena (një simbol kombëtar) janë përfaqësuar në 33 parqe kombëtare. Përveç parqeve kombëtare, lloje të tjerë zona të mbrojtura janë: . Zona të mbrojtura peizazhore: të karakterizuara nga peizazhe natyrore mbresëlënëse, ku është rreptësishtë i ndaluar çdo aktivitet që mund të ndryshojë natyrën e peizazhit; . Rezervatet natyrore: zona natyrore të pa ndotura ose biotope me vlerë të lartë shkencore ose pedagogjike; . Monumente natyrore: burime gjeologjike, botanike ose zoologjike me rëndësi historike dhe shkencore.
35 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Janë duke u marrë në konsideratë masa të tjera të veçanta për mbrojtjen e fjordeve dhe bregut, më tepër se 20,000 km të gjatë.
18. Rumania Ka 1,234,710 ha zona të mbrojtura, rreth 5.18% të sipërfaqes së vendit. Kategoritë e zonave të mbrojtura përfshijnë: Park kombëtar, Park natyror, Rezervat shkencor (52), Rezervat natyror (527), Monument natyror (228), Rezervat biosfere (1), Zonë Ramsar (2). Parqet kombëtare kanë tre funksione bazë: shkencor, socio-edukativ dhe ekonomik. Ndahen në dy sektorë: një zonë rreptësishtë të mbrojtur dhe një zonë të mbrojtur. Tre habitate janë deklaruar të rëndësisë ndërkombëtare Rezervë e Biosferës dhe Zonë e Ramsarit si Balta Mic, Brailei dhe Danube Delta.
19. Rusi Një nga përpjekjet për ruajtjen e biodiveristetit, në Rusi, ka qenë krijimi i rrjetit të zgjeruar të zonave të mbrojtura. Pjesa më madhe e Euroazize veriore ruhet sot në Zapovedniki, ose rezervate natyrore shkencore rreptësishtë të mbrojtura. Sistemi i Parqeve kombëtare natyrore i krijuar vetëm 10 vjet më parë, është një element i rëndësishëm i sistemit te menaxhuar në nivel federal të zonave të mbrojtura natyrore. Zakazniki, ose Rezervate me qëllim të veçantë, dhe rezervate të jetës së egër , formojnë shtyllën e zonave te mbrojtura ne rajone. Një kategori tjetër është monumentet e natyrës, duke ruajtur objekte unike biologjike bile në një shkalle më të vogël. Ne 1998, Rusia kishte 98 Zapovedniki dhe 32 parqe kombëtare. Zapovedniki mbulojnë 75 milionë aker, ose 1.4% të territorit. Parqet kombëtare mbulojnë 16 milionë aker, me pak 1.5 % te Rusisë. Zakazniki në nivel rajonal dhe monumentet natyrore janë mbi 1000 dhe mbulojnë 4% të territorit të Rusisë. Sistemi i parqeve kombëtare menaxhohet nga Shërbimi Pyjor Rus, ku pjesa më e madhe e Zapovedniki menaxhohen nga Deparatamenti i Zapovedniki të Departamentit Rus i Mbrojtjes së Natyrës (më parë Ministria e Mbrojtjes së Mjedisit).
20. Zvicër Mbrojtja e natyrës dhe ruajtjes së trashëgimisë kombëtare është një çështje e kantoneve. Shumë zona (rreth 1700) janë klasifikuar rezervate natyrore, në nivel federal ose Kantoni në 90 vitet e fundit; megjithatë vetëm 2% të territorit kombëtar është mbrojtur mjaftueshëm, meqenëse rezervatet natyrore janë shpesh shumë të vogla dhe të izoluara (së bashku ata mbulojnë 760 km2). Në shumicën e tyre ka ndalime të rrepta për gjuetinë/mbledhjen e faunës dhe florës, si dhe kufizime në hyrjen e publikut. Pjesa më madhe e zonave të mbrojtura kombëtare bie në një nga këto kategori kryesore: . Rezerva rreptësishtë natyrore (kategori I e IUCN): janë zona të mbrojtura, evolucioni natyror i të cilave është lënë i paprekur, të cilat kanë qëllime ruajtje dhe kërkimi. Parku kombëtar Zviceran i përket kësaj kategorie; nuk përfaqëson një park kombëtar tradicional (zonë mbrojtur për ruajtjen e ekosistemeve dhe synim zbavitje) meqenëse ndërhyrja e njeriut është e ndaluar në shkallë të madhe. . Zona për mbrojtjen e biotopeve dhe llojeve (kategoria IV e IUCN): në përgjithësi janë rezervate të vogla, të pasur me lloje ose të karakterizuara nga shoqërime llojesh të veçanta, për të cilat duhen veprime specifike, por që synojnë ruajtjen. Shumë nga rezervatet e vegjël natyrore i takojnë kësaj kategorie. . Zona të tjera: 1 rezervat biosfere, 41 rezervate gjuetie federale, 17 rezervate natyrore të kantoneve, 52 peizazhe të mbrojtur.
36 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
21. Poloni. Ky shtet ka 23 parqe kombëtare, ku rezervati i parë pyjor është në pyllin Bialowieza i krijuar në Dhjetor të vitit 1921 i cili u shpall Park Kombëtar në vitin 1932.
22. Turqi Ligji i parë për ruajtjen e natyrës dhe kafshëve të egra është realizuar në vitin 1937, ndërsa statusi "Parku Kombëtar" në Turqi është vendosur në vitin 1956 dhe parku i parë kombëtar u deklarua në vitin 1958 "Yozgat Çamlığı ". Ligji për Parqet Kombëtare është ndryshuar në vitin 1983, ndërsa Drejtoria e Përgjithshme e Parqeve Kombëtare dhe u themelua në 1991. Ligji (1983) përcakton 4 kategori: a) Parqe kombëtare, b) Rezervate natyrore, c) Parqe natyrore , d) Monumente natyrore. Turqia është shumë e pasur me florë dhe faunë ose zona të rëndësisë historike në të gjenden 33 parqet kombëtare të cilat janë me shumë interes për vizitorët, ku 16 prej tyre të cilat janë përcaktuar si parqe natyrore ose rezervate natyrore, vlerësohen për vlerën e tyre estetike, botanike, shkencore, cilësitë kulturore dhe natyrore si dhe disa prej tyre janë për kërkim shkencor dhe studime edukuese. Gjithashtu Ligatinat e Turqisë kanë rëndësi jetike për shumicën e zogjve migrues dhe është zonë e rëndësishme e mbarështimit për shumicën e zogjve të ujit.
23. Itali Në Itali gjenden 21 parqe kombëtare, 105 parqe rajonale, 146 rezervate natyrore shtetërore, 335 rezervate natyrore rajonale dhe 106 monumente natyrore. Ato mbulojnë 1,5 milion ha ose rreth 5% të territorit. Parqet kombëtare plotësojnë mbrojtjen që bëhet nga parqet rajonale dhe anasjelltas, dhe kanë të bëjnë me territore shumë të gjëra, që përfshijnë disa qytete, janë krijuar nga Ministria e Mjedisit dhe janë në varësi të saj. Përveç planifikimit dhe mbikëqyrjes, parqet kombëtare duhet të ndihmojnë të gjejnë në bukurinë dhe brishtësisë së territorit në cilën ato janë pozicionuar, një element kohezioni, burim kryesor për zhvillimin e tyre. Parqet detare po fitojnë një rol të rëndësishëm në projektin e mbrojtjes kombëtare: ato synojnë të mbrojnë në një mënyrë integrale pjesë të detit dhe bregut (shpesh ishuj ose arkipelagë të tërë) që prezantojnë elemente mjedisor dhe peizazhor të vetëm, që janë tipike për zonën mesdhetare. Në mënyrë të veçantë, sipas përvojave të ngjashme në vende të tjera evropiane, parqet rajonale kanë qenë të afta të adaptojnë modelin primitiv parkut të Amerikës së Veriut, në realitetin e ndërlikuar të territorit italian të urbanizuar. Origjinaliteti i këtyre parqeve konsiston në aftësinë e tyre për të bashkuar ruajtjen e burimeve natyrore me shfrytëzimin e tyre shoqëror dhe zhvillimin e qëndrueshëm të popullsisë lokale. Parqet rajonale mbulojnë më tepër se 1 milion ha. Provincat janë gjithashtu të përfshira në këtë proces, nëpërmjet krijimit të zonave të tyre të mbrojtura, në sajë të ligjit 142/90 lidhur me decentralizimin e kompetencave. Ndër zonat e mbrojtura përmenden: . Zona të mbrojtura detare. . Rezervate kombëtare. . Rezervate Rajonale. . Ligatina.
37 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
. Zona të tjera të mbrojtura.
24. Kroaci Sipas Regjistrit të Vlerave Natyrore të Mbrojtura, të Ministrisë së Kulturës, (2005) 444 pjesë natyrore janë të mbrojtura në 8 kategori. Nuk ka zonë të mbrojtur të kategorisë park rajonal. Zonat e mbrojtura (përfshirë një arkipelag park natyror nën regjimin e mbrojtjes parandaluese) mbulojnë 532,063.35 ha ose 6.07% të sipërfaqes së përgjithshme të vendit. Pjesa më madhe e kësaj sipërfaqeje mbrohet në kategorinë e parkut natyror (61.17%) dhe parkut kombëtar (17.51%). Parku natyror i Velebit ka sipërfaqen më të madhe dhe së bashku me Northern Velebit dhe Parkun kombëtar Paklenica, zënë më tepër se 40% të sipërfaqes së mbrojtur të Kroacisë. Zona më e vjetër e mbrojtura është Opeka Arboretum, në rajonin e Varazdinska, e miratuar qysh nga viti 1947 si kategori e monumenteve dhe park arkitekture. Zona me vlera të shquara të larmisë biologjike dhe peizazhore gëzojnë mbrojtje ndërkombëtare si një në listën e trashëgimisë natyrore të UNESCO-s (parku kombëtar “Liqenet e Plitvices”), dy ligatina me rëndësi ndërkombëtare Ramsar (Kopacki rit dhe Lonjsko polje), një rezervë e veçantë ornotologjike (Crna mlaka fishponds dhe Lower Neretva) dhe një rezervë biosfere (The Velebit Mountain).
25. Greqi Greqia ka 5 kategori zona të mbrojtura: (i) Parqe kombëtare: janë 10 që mbulojnë 68,732 ha. Sipas ligjit, një park kombëtar është një zonë e pyllëzuar, e cila paraqet interes të madh nga pikëpamja e ruajtjes së florës dhe faunës së egër, formacione gjeomorfologjie, substratit, atmosferës, ujërave dhe në përgjithësi, të mjedisit të tyre natyror; (ii) Pyje estetike: janë zona (pyje ose peizazhe) me rëndësi të veçantë estetike dhe turistike, në mënyrë të tillë që duhet zbatuar mbrojtja e faunës, florës dhe bukurisë së saj natyrore të veçantë; (iii) Monumente natyrore të mbrojtura: janë zona të rëndësisë së veçantë paleontologjie, gjeomorfologjie dhe historike, që nuk klasifikohen si Parqe natyrore ose pyje estetike. Monumentet natyrore të mbrojtura mund të jenë pemë ose grumbuj pemësh, ligatina, bile dhe lloje të rralla bimore me rëndësi të veçantë botanike, gjeobotanike, estetike dhe historike; (iv) Rezervate gjahu dhe rezervate gjuetie; (v) Parqe detare. Përveç kategorive të mësipërme kombëtare ka edhe disa zona të mbrojtura (Parqet Marine- Detare), rëndësia e të cilave njihet në nivel evropian dhe ndërkombëtar dhe të cilat janë shpallur “Zona të veçanta mbrojtjeje” ose “zona Ramsar”.
26. Maqedoni Në 5 dekadat e fundit të organizimit të mbrojtjes së objekteve të rralla natyrore, 74 të tilla, janë përfshirë në rrjetin e zonave të mbrojtura, me një sipërfaqe 187,895 ha, ose 7.30% të territorit. - Parqe kombëtare (3), me një sipërfaqe 108,338 ha, ose 4.2%; - Rezervatet rreptësishtë natyrore (4), me sipërfaqe 12,855 ha, ose 0.50%; - Peizazhe me karakteristika natyrore të veçanta (3), me sipërfaqe 2,338 ha, ose 0.09%; - Zona me lloje të dalluara bimore dhe shtazore jashtë rezervateve natyrore (14), me sipërfaqe 2,709 ha, ose 0.10%; - Zona natyrore të mbrojtura në kategorinë e monumenteve të natyrës (33), me sipërfaqe 61,655 ha, ose 2.4%.
38 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
27. Mali i Zi Ndërmarrja publike e parqeve kombëtare të Malit të Zi (PENP, 1993) është përgjegjëse për mbrojtjen dhe menaxhimin e 4 parqeve kombëtare: Durmitor, Biogradska gora, Lovcen dhe Skadarsko jezero. Ndërmarrja është anëtare e Europarc Federation (Federata e Parqeve Kombëtare Evropiane). Rezervate të tjera natyrore janë nën administrimin e institucioneve të ndryshme. PENP është përgjegjësja për përgatitjen dhe zbatimin e programeve periodike për mbrojtjen, promovimin dhe përdorimin e Parqeve kombëtare. Këto programe duhet të miratohen nga qeveria. Ligji për Parqet kombëtare është më i rëndësishëm për mbrojtjen e liqenit, ruajtjen dhe menaxhimin e burimeve të tij. Ligji përcakton parkun kombëtar si zonë të pasurive të panumërta, që kanë vlera ekologjike, ekonomike, shkencore, estetike, kulturore, edukative dhe zbavitëse. Ky ligj mbron natyrën si një të tërë dhe veçanërisht zona me vlera të veçanta natyrore të quajtura monumente natyre dhe gjërat e rralla. Gjithashtu i referohet ruajtjes së larmisë biologjike dhe përdorimit të qëndrueshëm.
28. Shqipëria ka një trashëgimi natyrore po aq të pasur sa dhe trashëgimia e saj kulturore. E ardhmja e vendit varet nga përdorimi i mençur i burimeve të tij natyrore, angazhimin për ruajtjen e trashëgimisë natyrore rinovuese dhe jo rinovuese të vendit, për të mirën e gjeneratave të sotme dhe të ardhshme. Shqipëria ka 15 parqe kombëtare, të cilët së bashku me zonat e mbrojtura, zënë deri në 2016 rreth 460,060 ha ose 16% të sipërfaqes së vendit. Brenda tyre gjenden habitate specifike (të paktën 30 tipa e nëntipa habitatesh dhe mbi 540 komunitete), 27 specie dhe 150 nën-specie bimësh endemike për Shqipërinë, dhe mbi 540 specie të florës e të faunës të kategorizuara si të rralla (Konventa mbi Diversitetin Biologjik, 1999). Në vendin tonë ndryshime thelbësore ndodhën me miratimin e ligjit "Për Pyjet e Kullosat", më 27.01.1923. Në ligjin e parë shqiptar të pyjeve, ka elementë që përcaktojnë mbrojtje e trajtim të veçantë për lloje të caktuar drurësh, për kafshët e shpendët e egra, si dhe për gjueti të kontrolluar, etj. Në dispozitat e veçanta të këtij ligji gjen dhe elementet e parë të mbrojtjes së llojeve kryesore pyjore, floristike dhe faunistike. U përcaktuan rregulla për mbarështimin dhe shfrytëzimin e tyre mbi baza të drejta shkencore, pa cenuar vlerat e tyre ekonomike, ekologjike, estetike, gjenetike dhe shlodhëse; të kufizimeve mbi përdorimin e pyjeve dhe të kullotave; mbi administrimin e resurseve të tyre bashkëshoqëruese, etj. Dekreti i vitit 1940 hidhte bazat më të plota për mbrojtjen dhe mbarështimin e llojeve të veçanta të gjahut dhe në tërësi për faunën e pyjeve e të lagunave, duke caktuar llojet e dëmshme dhe të dobishëm, llojet objekt gjuetie dhe kalendarin e gjuajtjes së tyre. Në vitin 1940 u shpall rezervat gjuetie territori “Kune-Vain-Tale”, në Lezhë, i cili mund të quhet zona e parë e mbrojtur në Shqipëri. Bazuar në dokumentet e asaj periudhe dhe të një hartë të zonës, më 07.07.1940, territori me emërtimin KUNE-VAIN-TALE, me kufijtë: Veri- Qyteti i Shëngjinit; Lindje-Rruga auto Shëngjin-Lezhë-Milot; Jug-Lumi Mat dhe Perëndim-Deti Adriatik, konsiderohej Rezervë Gjuetie Shtetërore. Në dokumentet përkatëse gjenden edhe disa element të mbarështimit të territorit dhe të llojeve të gjuetisë, përfshi kalendarin e gjuetisë. Me konceptin e ri, kjo rezervë duhet të konsiderohet si Zona e parë Natyrore e Mbrojtur e vendit. Po në këtë vit sipas disa studiuesve të huaj, “Mali i Tomorit” është konsideruar Park Kombëtar.
39 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Në vitin 1943, bazuar në të dhënat zyrtare, pyjet zinin një sipërfaqe prej 1.250.250 ha dhe kullotat një sipërfaqe prej 1.200.000 ha. Pyjet e kullotat mbulonin mbi 89 për qind të sipërfaqes së përgjithshme të vendit, për rrjedhojë dhe pjesën më të madhe e më të rëndësishme të biodiversitetit, dhe të pyjeve mbrojtës të vendit. Pas vitit 1945, mbarështimi dhe qeverisja e pyjeve, kullotave, e gjuetisë dhe e prodhimeve të tjera pyjore e jo pyjore, njëherazi edhe pyjet mbrojtës dhe parqet pyjore kombëtar, u orientuan sipas parimeve e politikave të administratës shtetërore, të cilët synonin plotësimin e nevojave të ekonomisë së vendit, bazuar mbi një planifikimin të centralizuar. Administrata e re pyjore u vu para detyrave të trajtimit e qeverisjes së pyjeve e kullotave mbi bazën e këtyre politikave, të cilat u reflektuan edhe në ri hartimin e metodikave për mbarështimin dhe mirë trajtimin e pyjeve, të kullotave, të gjuetisë dhe të pyjeve mbrojtës e shoqëror. Vëmendja u përqendrua, krahas aspekteve ekonomike, edhe në aspektet e shfrytëzimit të qëndrueshëm e ekologjik të pyjeve dhe kullotave. Urdhëresat e ndryshme të qeverisë sanksionuan rregulla për mirëmbajtjen dhe shfrytëzimin e pyjeve, për mbrojtjen e tyre nga zjarret, sëmundjet e dëmtuesit; masat që duheshin marrë për konservimin dhe trajtimin e llojeve drusore, shkurrore, të florës, të faunës etj., me vlerë shkencore, biogjenetike, estetike, rekreative dhe prodhimtari industriale. Në vitin 1951 në konsideratë u morën edhe masat për mbrojtjen dhe shfrytëzimin e drurëve të valanidhit, të shkurreve që japin tanin dhe të drurëve të tjerë industrial si dhe dekreti "Mbi gjuetinë dhe peshkimin në ujërat malore". Dekreti i fundit mund të konsiderohet si masa ligjore e parë për mbrojtjen dhe zhvillimin e peshkimit në vend. Detyrë emergjente ishte inventarizimi i pyjeve, për të njohur kapacitetin e prodhimit dhe të dhëna të tjera. Inventarizimi i kryer, në periudhën 1949-1952, saktësoi fondin pyjor në sipërfaqe, vëllim dhe llojet përbërëse. Gjithashtu, u caktuan disa masa që duheshin programuar për trajtimin/qeverisjen e pyjeve dhe plotësimin e nevojave të ekonomisë. Detyrat e këtij inventarizimi u mbështetën edhe nga ana legjislative. Me dekretin nr. 1482, datë 12.06.1952 "Mbi Pyjet" hidhen bazat më të plota për mbrojtjen e pyjeve edhe nga pikëpamja e mbrojtjes së natyrës dhe të biodiversitetit. Me këtë dekret, në kapitullin e II- të "Pyjet Mbrojtës", përcaktohen masa të veçanta edhe në drejtim të zonave të mbrojtura pyjore si: pika: e) paraqesin interes nga ana higjienike ose estetike, j) shërbejnë si park kombëtar për ruajtjen e bimëve dhe të kafshëve. Në këto zona ndalohet prerja me qëllim shfrytëzimi. Zhvillimi i shoqërisë njerëzore është karakterizuar nga rritja e shkallës së sundimit dhe ndikimit të natyrës prej njeriut, pasojat kryesore të së cilës ndihen sot në burimet natyre dhe në ndryshimet e klimës. Në këtë periudhë, vëmendja e mbrojtësve të natyrës u përqendrua pikërisht në ruajtjen dhe menaxhimin e atyre sipërfaqeve dhe llojeve të natyrës së egër, ku bimët, kafshët dhe proceset evolutive të mund të vazhdojnë të zhvillohen. Politikat e ruajtjes së natyrës “in situ” ose “stacionare”, nëpërmjet ngritjes së një sistemi zonave të mbrojtura, po zhvillohen e përpunohen më tej, si domosdoshmëri për ruajtjen afatgjatë të resurseve natyrore dhe biologjike të trashëguara dhe përcjelljen e tyre brezave që do të vijnë. Edhe në vendin tonë ruajtja “stacionare” e natyrës dhe e biodiversitetit ka nisur të zhvillohet vetëm 50 vitet e fundit dhe, në mënyrë të veçantë, pas viteve ’90 të shekullit të kaluar. Informacioni rreth gjendjes së sotme, rreziqeve dhe sfidave përpara zonave të
40 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
mbrojtura, në vendin tonë, është dhënë, si përmes hulumtimit të burimeve ekzistuese dhe nga vrojtimet në terren, të realizuara kohët e fundit nga ekspertë e studiues shqiptarë e të huaj. Ruajta, mbrojtja dhe zhvillimi i qëndrueshëm i burimeve bionatyrore, është temë e ditës, pasi shoqëria njerëzore po ndjen gjithnjë e më shumë dukuritë e gabimeve të kryera në dëm të natyrës. Problemet e shumta të zonave të mbrojtura, të pandara nga ato të vendit, edhe pse mbartin vlera të mëdha e të papërsëritshme ekologjike, shkencore, kulturore e historike, didaktike, fetare, turistike, argëtuese, kalitëse e sportive, madje dhe social-ekonomike, vlerësohen pak nga institucionet përgjegjëse, strukturat përkatëse dhe sidomos nga komuniteti vendor, etj. Në këtë periudhë, organet pyjore, si përgjegjëse për mbarështimin e pyjeve dhe të ekosistemeve pyjore e kullosore me interes higjenik, estetik e shlodhës, ndërmorën studimet e para për krijimin e rezervave pyjore shkencore, parqet pyjor kombëtar, rezervatet e gjuetisë dhe monumentet e natyrës. Këto studime u mbështetën më mirë edhe nga ana shkencore e metodike, me hartimin e udhëzuesit të mbarështimit e inventarizimit të pyjeve etj. Inventarizimi i dytë i pasurisë pyjore u krye në periudhën 1958-1959, dhe kryesisht u përqendrua në revizionimin e planeve të para të mbarështimit të pyjeve. Është për tu theksuar se me Vendimin e Këshillit të Ministrave nr. 93, datë 16.02.1960 miratohet Parku Pyjor Kombëtar (PPK) "Mali i Dajtit", me sipërfaqe 3.028,7 ha dhe 6 vjet më vonë edhe 5 PPK të tjerë. Parqe Pyjore Kombëtare u shpallën zonat/ekositemet pyjore me vlera të rralla e të veçanta shkencore, shoqërore e turistike, në të cilët ruheshin të pa prekur ekosistemet natyrore ekzistuese dhe shërbenin për konservimin/ruajtjen e florës e të faunës, për rekreacion dhe turizëm. Ligji Nr. 5607, datë 30.06.1977 "Mbi ekonominë e gjuetisë" dhe aktet e tjerë nënligjore, përcaktuan rregulla për mbrojtjen e gjahut të dobishëm dhe mënjanimin e pasojave të dëmshme në llojet e faunës së egër. Në ri klasifikimin e rezervateve të gjuetisë, përsa i përket rëndësisë dhe mbarështimit të llojeve faunistike, u përcaktuan dy kategori: -Rezervatet e kategorisë “A”, të cilët kishin si drejtim kryesor popullimin e gjahut në mënyrë të organizuar nga shteti dhe me plan të caktuar; -Rezervatet e kategorisë “B”, të cilët shërbenin për shtimin dhe shfrytëzimin racional të gjahut të dobishëm në mënyrë rigorozisht të disiplinuar dhe të kontrolluar. Në listën e kafshëve dhe shpendëve të egra, për të cilat ndalohej vrasja apo kapja, u përfshin: Ariu, Dhia e egër, Kaprolli, Rrëqebulli, Macja e egër, Nuselala, Lakuriqët e natës, Gjeli e Pula e egër, Shqiponja e malit dhe e detit, Pelikani, Lejlekët, Mjellmat, Thëllëza e fushës, Fazani femër, Qyqja, Qukapikët e të gjitha llojeve, Çafkat, Kojliku, Kumria, Cirloi, Dallëndyshet, të gjithë llojet e grabitqarëve të ditës e të natës si dhe të gjithë zogjtë. Në vitin 1977 u hodhën hapat e para drejt vlerësimit dhe marrjes së masave për mbrojtjen e natyrës. Gjatë periudhës 1984-1985 u krye inventarizimi i tretë kombëtar i pyjeve, mbi bazën e metodikave bashkëkohore. Bazuar në të dhënat e këtij inventarizimi pyjet me funksion mbrojtës kapnin një sipërfaqe prej 135.950 ha, nga të cilat: Sipërfaqe pyjore për mbrojtjen e tokës, ujërave e qendrave të banuara 71.940 ha; PPK 10.850 ha; Monumentet e Natyrës, drurë të veçantë 52; Grumbuj pyjor 29 me sipërfaqe 315 ha; Rezervate gjuetie 52.350 ha dhe pyjet për qëllime shkencore-kërkimore 495 ha. Gjithsej zona të mbrojtura 64.010 ha.
41 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Në fundin e viti 1989, pas njohjes me tekstin e Konventës për mbrojtjen e trashëgimisë Natyrore e Kulturore, u bënë përpjekje për shpalljen e “Parkut Pyjor Kombëtar të Lurës” si pasuri natyrore botërore. Po, me vendim të Qeverisë, filloi edhe puna për mbi ngritjen e digës së Liqenit të Madh në Lurë, për marrjen dhe përdorimin e ujit, për ujitjen e 500 ha tokë bujqësore, etj., iniciativa që për shkak të ndryshimit të situatës, në vitin 1991, mbetën pa u realizuar. Në vitin 1990 rrjeti i zonave të mbrojtura orientohej kryesisht mbi funksionet mbrojtëse e shoqërore të ekosistemeve pyjore, kullosore e lagunore. Ruajtja dhe zhvillimi i tyre ishte detyrë e ish-Drejtorisë së Përgjithshme të Pyjeve dhe Kullotave (DPPK), si një institucion i qëndrueshëm administrativ dhe i kualifikuar, në drejtim të administrimit të pyjeve e kullotave, të biodiversitetit dhe në menaxhimin e ZM. Miratimi i Ligjit Nr. 7623, datë 13.10.1992 "Për Pyjet dhe Policinë e Shërbimit Pyjor" ri konfirmoi përcaktimin dhe mbrojtjen e ZM. Sipas dispozitave të këtij ligji Parqet Kombëtar dhe Rezervat Natyrore shpallen nga Këshilli i Ministrave. Rezervatet Shkencore, Monumentet e Natyrës, zonat dhe bimët e rralla, të rrezikuara e industriale shpallen nga Drejtoria e Përgjithshme e Pyjeve dhe Kullotave. Me rregullore të veçantë përcaktohet administrimi, mbarështimi dhe ruajtja e tyre. Gjithashtu u saktësuan edhe qëllimet e përdorimit të pyjeve, sipas statusit të dhënë. Përdorimi i tyre për qëllime pushimi, zbavitje, shllodhje, turizmi etj. si dhe u identifikuan programet përkatëse për ti ruajtur nga dëmtimet, shfrytëzimet e tepruara, prerjet e kullotja e paligjshme, mbarështimin dhe zhvillimin e qëndrueshëm të tyre për qëllime ekonomike, shoqërore e të vlerave të biodiversitetit. Drejtoritë e shërbimit pyjor në rrethe ndërmorën studime të veçanta për ri klasifikimin e ZM ekzistuese dhe zgjerimin e rrjetit, në përputhje me kriteret e përcaktuara në rregulloren Nr. 577, datë 06.02.1993 "Për Pasuritë Natyrore Pyjore të Mbrojtura me Vlerë Kombëtare dhe Ndërkombëtare". Në vitin 1998 me krijimin e Agjencisë Kombëtare të Mjedisit i krijua institucioni i ri mjedisor që së bashku me Drejtorinë e Përgjithshme e Pyjeve dhe Kullotave, i dhanë jetë krijimit të Ministrisë Mjedisit. Më Qershor të vitit 2002, pas tre vjet pune e konsultimesh, miratohet ligji “Për zonat e mbrojtura”. Ky ligj ka për objekt shpalljen, ruajtjen, administrimin, menaxhimin dhe përdorimin e qëndrueshëm të zonave të mbrojtura dhe të burimeve natyrore e biologjike të tyre; lehtësimin e kushteve për zhvillimin e turizmit mjedisor; për informimin dhe edukimin e publikut dhe për përfitime ekonomike, të drejtpërdrejta dhe të tërthorta, nga popullsia vendore, nga sektori publik dhe privat. Qëllimi i këtij ligji është të sigurojë mbrojtje të veçantë të përbërësve të rëndësishëm të rezervave natyrore, të biodiversitetit dhe të natyrës, në tërësi, nëpërmjet krijimit të zonave të mbrojtura, të cilat krijohen për të siguruar ruajtjen dhe ripërtëritjen e habitateve natyrore, të llojeve, të rezervave dhe të peizazheve natyrore. Ligji rregullon mbrojtjen e 6 kategorive të zonave të mbrojtura, që zbatohen në territorin e Republikës së Shqipërisë. Kategorizimi i zonave, statusi dhe niveli i mbrojtjes për secilën zonë mbështetet në kriteret e Qendrës Botërore të Ruajtjes së Natyrës (IUCN).
42 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
3.1.1. A ka studime për vlerësimin, përditësimin, ri klasifikimin e parqeve natyrore si trashëgimi natyrore kombëtare?
43 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Zhvillimi i shoqërisë njerëzore është karakterizuar nga rritja e shkallës së sundimit dhe ndikimit të natyrës nga njeriu, pasojat kryesore të së cilës ndihen edhe sot dhe mund të klasifikohen si: a) Humbja dhe fragmentimi i habitateve natyrore; b) Erozioni i tokës dhe i materialit gjenetik. Në këtë periudhë, vëmendja e mbrojtësve të natyrës u është përqendruar pikërisht në ruajtjen dhe menaxhimin e atyre sipërfaqeve dhe llojeve të natyrës së virgjër, ku bimët dhe kafshët mund të përshtaten dhe riprodhohen. Politika e ruajtjes së natyrës, nëpërmjet ngritjes së një sistemi me zona të mbrojtura, po zhvillohen dhe po përmirësohen më tej, si domosdoshmëri për ruajtje afatgjatë të resurseve natyrore dhe atyre biologjike të trashëguara për t’ua lënë trashëgim brezave që vijnë. Kohët e fundit është bërë progres i konsiderueshëm në zgjerimin e rrjetit të zonave të mbrojtura e cila ka arritur në rreth 16% ose (4,600 km² /460 mijë hektarë) të territorit, ku janë 799 zona të mbrojtura nga të cilat 750 prej tyre janë monumente të natyrës. Baza e sistemit të zonave të mbrojtura janë 15 parqet natyrore kombëtare, disa rezervate natyrore të menaxhuara dhe peizazhe të mbrojtura, të cilat përbëjnë rreth 205 mijë ha ose 7,3% të territorit. Kjo sipërfaqe e territorit, megjithëse e vogël, është streha e shumë ekosistemeve të vyera, e habitateve të veçanta, e llojeve të rralla të florës dhe faunës. Konkretisht: Në Shqipëri janë shpallur 15 parqe kombëtare, të cilët së bashku me zonat e mbrojtura, zënë deri në 2016 rreth 460,060 ha ose 16% të sipërfaqes së vendit. Brenda tyre gjenden habitate specifike (të paktën 30 tipa e nëntipa habitatesh dhe mbi 540 komunitete), 27 specie dhe 150 nën-specie bimësh endemike për Shqipërinë, dhe mbi 540 specie të florës e të faunës të kategorizuara si të rralla (Konventa mbi Diversitetin Biologjik, 1999). E konkretisht
Parku Kombëtar "Mali i Dajtit"
Parku Kombëtar “Mali i Dajtit” është shpallur i tillë me VKM, nr. 96, datë 21.11.1966, me një sipërfaqe prej 3333 ha, ndërsa me VKM, nr. 402, datë 21.06.2006 sipërfaqja e tij u zgjeruar në 29384.18 ha, ai shtrihet në vargjet malore të Skënderbeut, kryesisht në rrethin e Tiranës, duke prekur shume pak rrethin e Krujës. Ky Park shtrihet në një terren tërësisht malor, duke nisur nga
44 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare” lartësia 300 metra dhe duke arritur majën më të lartë, majën e Mcekut të Shën Mërisë në një lartësi prej rreth 1827 metrash. Malet me kryesore që përfshihen në territorin e Parkut janë Mali i Bastarit 1740 metra, mali i Dajtit 1613 metra, mali i Tujanit 1513 metra, ai i Piskës së Madhe 1365 metra, mali me Gropa 1848 metra, mali i Brarit dhe i Piskës së Vogël 1212 metra etj. Malet ndahen nga qafa dhe gryka të thella ose kanione mbresëlënëse duke i ofruar vizitorëve peizazhe fantastike dhe larmi refleksesh dhe ngjyrash. Gjithashtu në këtë park ekzistojnë dhe disa nga përfaqësuesit e florës dhe faunës së vendit tonë që janë: Flora: Ahu, dushqet, panja, gështenja, qershia e egër, mëlleza, frashri, pisha e zeze, shkoza, mareja, shqope, etj. Fauna: Ariu i murrmë, ujku, dhelpra, derri i egër, kunadhja, shqarthi, ketri, iriqi, lakuriqi i natës (disa lloje), breshka, shqiponja, skifter (disa lloje), thëllëza e malit, pëllumbi i egër, qukapiku, grifsha, bilbili, si dhe shumë lloje zvarranikësh dhe insektesh. Në këtë park ka dhe disa monumente natyre si, Bokërimat e Mnerit, Gryka e Skurranës Rrapi i Kranës, Rrapi i Priskës, Shkalla e Tujanit, Tarraca Detare e Dajtit, Kalaja e Dajtit (Monument kulture), Ura e vjetër në Brar si dhe disa Xhami (në pjesën më të madhe të fshatrave).
Parku Kombëtar "Lugina e Valbonës"
Parku Kombëtar “Lugina e Valbonës” ndodhet në Qarkun e Kukësit dhe në rrethin e Tropojës me sipërfaqe aktuale 8000 ha i miratuar me VKM nr.102, datë 15.01.1996. Gjithashtu ky park ka dhe disa nga përfaqësuesit e tij që janë me vlerat më të larta të biodiversitetit si, pyje të ahut, pishës, rrobullit, bredhit, livadhe alpine (bjeshkë), pyje të gështenjës (Castanea sativa) në gjendje natyrore, përrenj e lumenj malor, etj., ai është i pasur në endemizma e subendemizma si dhe është gjithashtu një zonë e vetme e takimit të hormoqit (Picea abies). Në këtë park takohen gjitarë të mëdhenj e të mbrojtur si ariu (Ursus arctos), ujku (Canis lupus), rrëqebulli (Felis lynx), kope me dhitë të egra (Rupicapra rupicapra), kaprolli (Capreolus capreolus), etj, ndërsa nga shpendët veçojmë praninë e gjelit dhe të pulës së egër (Tatrao urogallus) dhe shqiponjës së malit (Aquila chrysaetos), etj. Në ujërat e lumit të Valbonës takohet lloji globalisht i kërcënuar lundërza (Lutra
45 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare” lutra). Parku, veç vlerave të mëdha shkencore, didaktike, peizazhore etj, mbart potenciale të mëdha për zhvillimin e turizmit natyror e kulturor. Për këtë park nuk ka plan menaxhimi, megjithatë ai po hartohet në kuadër të projektit SELEA. Për këtë park parashikohet të përfshihet në të dhe sipërfaqja e Pakut Kombëtar “Alpet Shqiptare”.
Parku Kombëtar “Zall Gjocaj”
Parku Kombëtar “Zall Gjocaj”, ndodhet në Qarkun e Dibrës dhe në rrethin e Matit me sipërfaqe aktuale 140 ha i miratuar me VKM nr.102, datë 15.01.1996. Ky është park i vogël, por së bashku me zonën rreth tij dhe parkun e Lurës ka vlera shumë të larta të biodiversitetit dhe një mori habitatesh, llojesh bimore e shtazore. Në këtë park takohen pyje me pishë, arrnen, rrobull, ah dhe lloje endemike e subendemike, livadhe alpine, liqene akullnajore, përrenj të shumtë dhe një faunë karakteristike e veçantë. Gjithashtu në këtë park nga gjitarët e mëdhenj takohen ariu (Ursus arctos), ujku (Canis lupus), rrëqebulli (Felis lynx), kaprolli (Capreolus capreolus), dhe nga shpendët shqiponja e malit (Aquila chrysaetos), etj.. Ky park është tepër i rëndësishëm dhe një bërthamë për gjitarët e mëdhenj. Përveç vlerave shkencore dhe natyrore, parku dhe zona rreth tij njëherazi ka vlera të mëdha estetike, peizazhore, turistike mjaft tërheqëse për vizitorët vendas dhe të huaj. Pasuritë natyrore dhe biologjike, bukuritë e peizazhit afrojnë potenciale të mëdha për zhvillimin e turizmit, si burim shumë i rëndësishëm të ardhurash për parkun dhe banorët vendas. Për këtë park nuk ka plan menaxhimi.
Parku Kombëtar “Lurës”
46 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Parku Kombëtar “Lurës”, ndodhet në Qarkun e Dibrës dhe në rrethin e Dibrës, me sipërfaqe prej rreth 1280 ha, i miratuar me VKM nr. 96, datë 15.01.1966. Kjo zonë është me vlera shumë të larta të biodiversitetit, pyje me pishë, arrnen, rrobull, ah dhe shkurre; lloje endemike, disa lloje subendemike dhe drurë relikte. Në ketë park janë disa liqene akullnajore me bimësi ujore si zambakët e ujit si dhe ka njw faunë karakteristike mjaft të veçantë për vendit tonë. Këtu rriten gjitarë të mëdhenj e të mbrojtur si ariu (Ursus arctos), ujku (Canis lupus), rrëqebulli (Felis lynx), dhia e egër (Rupicapra rupicapra), kaprolli (Capreolus capreolus), dhe ndër shpendët veçojmë praninë e gjelit të egër (Tatrao urogallus) dhe shqiponjës (Aquila chrysaetos). Parku ka vlera shkencore, estetike, peizazhore, turistike mjaft tërheqëse për vizitorët vendas dhe të huaj. Pasuritë natyrore dhe biologjike, bukuritë e peizazhit afrojnë potenciale të mëdha për zhvillimin e turizmit, si burim shumë i rëndësishëm të ardhurash për parkun dhe banorët. Gjendja mjedisore është tepër e rënd.
Parku Kombëtar “Thethi”
47 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Parku Kombëtar i Thethit ndodhet në qarkun e Shkodrës, rreth 70 km larg qytetit të Shkodrës, i miratuar me VKM nr.96, datë 1966 si dhe ka një sipërfaqe prej 2630 ha, bukuritë e papërsëritshme të tij në zemër të Alpeve shqiptare, e bëjnë atë një vend të rëndësishëm. Duke u nisur nga veçoritë e tij dhe nga vendndodhja pranë kufirit, Parku Kombëtar i Thethit është propozuar që të jetë pjesë e një parku ndër ballkanik të quajtur Parku i Paqes, ku të përfshihen territore edhe nga Kosova dhe Mali i Zi. Ky park përbëhet nga male të larta dhe qafa mahnitëse, duke filluar nga Qafa e Thanës, Shtegu i Dhenve, Radohima, Sheniku, Papluku, Maja e Alisë, Qafa e Pejës, Gropa e Bukur, Qafa e Jezercës, Maja e Zeze, Maja e Zorgjit. Gjithashtu fshatrat e kësaj zone shtrihen në të dy anët e lumit nga Okoli deri në Grunas, ku spikasin shtëpitë karakteristike të tipit alpin. Pylli është mjaft i pasur edhe me shpendë të ndryshëm si shqiponja, skifteri, thëllëza, pëllumbi i egër, gjeli i egër dhe pula e egër si dhe shumë shpendë të tjerë që shtegtojnë në këtë park, gjatë sezonit të riprodhimit, si dhe u ofron kushte te mira jetese disa llojeve te ndryshme të kafshëve të egra si: ariu, dhia e egër, derri i egër, kaprolli, dhelpra, ujku, lepuri, pa harruar rrëqebullin, zardafin e iriqin. Në këtë park nuk duhen lënë pa u përmendur edhe pasuritë e lumit te Shalës, që buron në Okol dhe të lumit të Kapresë, i cili shquhet për peshkun karakteristik, troftën pikaloshe e kryemadhe, pa harruar edhe liqenin e akullt të Terthores, ku gjendet peshku triton alpin, Grykën e Ndërlyses dhe ballafaqohet me mrekullinë e kanionit të Grunasit që është rreth 2 km i gjatë, 40 deri 60 m i thellë dhe vetëm 2 deri 3 m i gjerë. Në Theth gjenden 50 për qind e llojeve të bimësisë së Shqipërisë, disa prej tyre endemike. Këtu rriten 1600 bimë të llojeve të ndryshme, prej të cilave 120 lloje bimësh mjekësore dhe 40 lloje bimësh ngjyruese. Mbi 50 lloje bimësh të egra përdoren për ushqim. Gjenden mjaft lule ku për tu përmendur është “ Wulfenia e Baldachit” e zbuluar nga botanisti italian Baldachi. Kjo lule gjendet vetëm në Theth. Parku Kombëtar ka sipërfaqe pyjore prej 2300 ha, ku një bukuri natyrore të veçantë të bjeshkëve shpalos Ujëvara e Thethit me 25 m lartësi. Ku park ka dhe disa male të ashpra karstike me shkëmbinj gëlqerorë ku më kryesore janë: o maja e Jezercës 2679 m mbi nivelin e detit o maja Poplluka – 2555.7 m mbi nivelin e detit o maja Alise – 2374 m mbi nivelin e detit o maja Arapit – 2221 m mbi nivelin e detit o Qafa e Pejës – 1680 m mbi nivelin e detit o Qafa e Valbonës- 1682 m mbi nivelin e detit Gjithashtu në këtë park janë dhe 170 shpella, të cilat mbartin brenda tyre si liqene nëntokësore, galeri, sifone etj., ku 10 prej tyre janë të kategorisë ndërkombëtare, ku mund të përmendim Shpellën e Majës së Arapit, Shpella e Rrathëve, Shpella e Qyqes dhe Shpella e Kuqe.
48 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Parku Kombëtar “Qafë Shtamë”
Parku Kombëtar “Qafë Shtamë” ndodhet në qarkun e Durrësit dhe në rrethin e Krujës, me një sipërfaqja prej rreth 2000 ha i miratuar me VKM nr. 102, datë 15.01.1996. Parku prezanton një biodiversitet të lartë habitator dhe llojor, por njëkohësisht dhe vlera të larta turistike-rekreative. Aspekti më me vlerë vegjetacioni është shoqërimi Forsythio-Pinion, specifikë për vendin tonë, ndërkohë që Forsythia europaea është një specie endemike. Mbulohet nga pyje pishe dhe ahu si dhe është zonë malore e preferuar nga publiku për vlerat e saj të spikatura peizazhore, estetike, shlodhëse dhe kurative. Gjendja mjedisore nuk është e mirë si dhe nuk ka plan menaxhimi.
Parku Kombëtar "Shebenik - Jablanicë"
Parku Kombëtar "Shebenik-Jabllanicë" ndodhet pranë qytetit të Librazhdit dhe ështe shpallur park kombëtar me VKM nr. 640, datë 21.05.2008. Parku Kombëtar “Shebenik-Jabllanicë” ka një sipërfaqe të përgjithshme 33928 ha, ku pjesën kryesore të territorit e zënë sipërfaqet pyjore, të ndjekura nga sipërfaqet kullosore, bujqësore, joprodhuese, shkëmbore dhe sipërfaqe troje.
49 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Në Parkut Kombëtar “Shebenik-Jabllanicë” ka një florë të pasur dhe shumë të larmishme, prej kushteve të përshtatshme të terrenit dhe formave të shumta gjeologjike e gjeografike, duke krijuar larmi mikroklimatike dhe habitatesh. Këtu gjenden rreth 32 % e florës së Shqipërisë duke filluar nga bimët e ulta te zonës shkurretave pyjeve të dushkut (Quercus), pishës zezë (Pinus nigra), ahut (Fagus Sylvatica) bredhit bardhë (Abies Alba )e deri tek kullotat alpine. Rëndësi të veçantë kanë edhe bimët mjekësore e mjaltëse të cilat numërohen në mbi 178 lloje, si kamomili (Matricaria chamomilla), njëmijëfletëshi (Achillea millefolium), lulebalsami (Hypericum perforatum),trumza (Satureja Montana), trëndafili egër (Rosa canina), molla e egër (Malus sylvestris), kulumbria (Prunus spinosa), mjedra (Rubus idaeus), dëllinja e kuqe (Juniperus oxycedrus), dëllinja e zeze, (Juniperus communis), bliri (Tilia platyphyllos), rigoni (Origanium vulgare), salepi (Orchis mascula), agulicja(Primula veris), shpatorja (Iris illyrica), murrizi (Crataegus oxyacanthea), vadhëza (Sorbus aucuparia), Peshtriku vilëngjashëm (Muscari botryoides), Mokërrza (Genista hassertiana Bald.) Pinguikula e ballkanit (Pinguicula balcanica) Hepatika fisnike (Hespatica nobilis Miller.) Shumë bimë janë të rrezikuara dhe kërkojnë mbrojtje strikte si: tisi (Taxus baccata), panja e malit (Acer platanoides), mëlleza (Ostrya carpinifolia), bliri (Tilia platyphyllos), sanza (Gentiana lutea), salepi (Orchis albanica), ajdësi alpeve (Laburnum alpinu), crocusi (Crocus dalmaticus), zambaku Shqiptar(Lilium albanicum),boronica (Vaccinum mirtyllus), çaj mali (Sideritis raeseri), mëshrekna (Betula pendula), manushaqja e dukagjinit(Viola ducadjinika), genista endemike (Genista hassertiana). Fauna e këtij parku është shumë e pasur në lloje të ndryshme, duke filluar nga gjallesat njëqelizore e më andej me dhjetëra specie zvarranikësh, amfibësh, peshqish brejtësish , gjitarët e vegjël e deri tek gjitarët e mëdhenj dhe shpendët e zogjtë. Ndër specie më të rëndësishme janë triton, trofta e malit, lakuriqët e natës, zvarranike të ndryshëm, si vipera, etj., specie të rëndësishme takohen edhe tek gjitarët e vegjël si minjtë, si p.sh. gjumashi i lajthisë. Ndër gjitarët e mëdhenj përmendim dy grupe të rëndësishme barngrënësit si lepuri i egër (Lepus europaeus), derri egër (Sus scrofa), kaprolli (Capreolus capreolus), dhia e egër (Rrapicapra rupicapra), ketri (Sciurus vulgaris), baldosa (Meles meles), etj. Gjithashtu këtu rriten dhe mishngrënsit kryesore si: Rriqebulli (Lynx lynx balcanicus),ariu i murrëm (Ursus arctos), ujku(Canis lupus), zardafi (Martes martes), kunadhja (Martes foina), macja e egër( Felis silvestris), dhelpra (Vulpes vulpes), etj. Shpendët përbëjnë një pasuri të veçantë këtu kemi shumë specie të rëndësishme, si: gjeli egër, kaliqyqes, shqiponja, qukapiku, skifteri, gjeraqina, thëllëza e malit, shkabat. Në Parku Kombëtar Shebenik-Jabllanicë ndodhen dhe disa monumente natyre të cilat janë; Mështekna e Qarrishtës, Shpella e Kosharishtit, Shpella e malit të Letmit, Burimi i Studnës, Gurra e Kosharishtës, Liqenet e Rajcës, Liqeni i Shebenikut, Liqeni i Varrit të Plakës, Rrapi i Taksimit dhe Rrapi i Gizaveshtit. Gjithashtu në këtë park është dhe Shpella e Kosharishtit (Eremite) e cila ka një histori që daton nga shekulli XI-të, nga jugu i saj ka një muzat të pikturuar mjaft të bukur.
50 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Parku Kombëtar "Prespa"
Parku Kombëtar "Prespa", ndodhet në Qarkun e Korçës dhe në rrethet e Korçës dhe të Devollit, me sipërfaqja prej rreth 27750 ha, i miratuar VKM nr. 80, datë 18.02.1999. Parku është një zonë e rëndësishme për shpendët, në mënyrë të veçantë për llojin globalisht të kërcënuar, karabullakun (Phalacrocorax pygmeus) si dhe është zona ku takohen dhe lloje të tjerë globalisht të kërcënuar si Lutra lutra, Rhinolophus sp. dhe M. capaccinii, Pelecanus crispus dhe P. onocrotalus. Shpatet e malit të Thatë zihen nga pyje ahu dhe kullotat subalpine e alpine, ku takohen disa bimë të rralla. Gjithashtu në ketë zonë ndodhet dhe mjaft zona me vlera arkeologjike dhe biospeleologjike, në mënyrë të veçantë për lakuriqët e natës. Parku ka statusin dhe te zonës RAMSAR, për të cilin po hartohet plani i menaxhimit me mbështetje të KfW.
Parku kombëtar "Bredhi i Drenovës"
51 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Parku Kombëtar Bredhi i Drenovës, ndodhet në Qarkun e Korçës dhe në rrethin e Korçës me sipërfaqe prej rreth 1380 ha i miratuar me VKM nr. 96, datë 15.1996. Ky park është me rëndësi të veçantë për shkëmbimin e elementëve faunistike dhe floristike të vendit tonë me ato të Greqisë si dhe është bërthamë dhe biokorridor për rruazoret e mëdhenj, si ariu (Ursus arctos), ujku (Canis lupus), kaprolli (Capreolus capreolus), duke fituar kështu vlera dhe rëndësi rajonale Ballkanike. Gjithashtu ky park ka larmi habiatatesh: kullota natyrore subalpine dhe alpine, pyje të ahut (Fagus sylvaticus), pishës (Pinus sp.), bredhit (Abies sp.) dhe lajthisë (Corrilus avellana), këtu takohen mjaft bimë të rralla dhe subendemike. Gjendja në këtë park është tepër e rëndë për shkak te zjarreve.
Parku Kombëtar "Bredhi i Hotovës-Dangëlli"
Parku Kombëtar “Bredhi i Hotovës – Dangëlli”, ndodhet në jug – lindje të Shqipërisë, në afërsi të qytetit të Përmetit, në lindje të lumit Vjosa dhe është shpallur park kombëtar me VKM nr. 1631, datë 17.12.2008. Sipërfaqja, e këtij parku është gjithsej rreth 34363 ha nga të cilat, sipërfaqja prej rreth 33167 ha është në rrethin e Përmetit ndërsa sipërfaqja tjetër prej rreth 1196 ha është në rrethin e Kolonjës. Ky park ka një florë të pasur e cila përfaqësohet nga: Bredhi i Maqedonisë, shparthi, qarri, panja, shkoza e bardhë, frashri, dëllinja, mareja etj., ndërsa fauna që është po kaq e pasur përfaqësohet nga: ariu i murrmë, kaprolli, derri i egër, lepuri i egër, ujku, dhelpra, ketri, shqiponja e malit, bufi, etj. Në këtë park ndodhen dhe disa monumente natyre që janë; Pylli i Rrapushes, Bokërimat e Dangëllisë, Gështenja e Teqesë, Frashër, Bredhi i Kokojkës, Kanioni i Kamenicës, Kanioni i Borockës ( Guri i Bletës), Ujërat termale të Bënjës, Kanioni i Langaricës, Shpella e Pëllumbave, Bredhi i Petranit, Arra e Llukanit Frashër. Gjithashtu këtu ndodhen dhe sisa objekte kulturore, fetare, historike brenda zonës si, Teqeja Frashër, Teqeja e Alipostivanit, Kisha e Ogrenit, Kisha e Bënjës dhe Kisha e Kosinës.
52 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Parku Kombëtar "Mali i Tomorit"
Ndodhet në Qarkun e Beratit dhe Elbasanit në rrethet Berat, Skrapar e Gramsh me sipërfaqja prej rreth 24723 ha i miratuar me VKM nr.432, datë 18.007.2012 dhe është shtuar sipërfaqja e tij me VKM nr. 472, datë 18.07.2012. Parku ka vlera të larta të biodiversitetit dhe i pasur për nga endemizmat dhe subendemizmat, në të gjendet ahu, rrobulli e pisha e zezë, kullota subalpine dhe alpine. Gjithashtu ky park malor është shumë i rëndësishëm për gjitarët e mëdhenj si ariu (Ursus arctos), ujku (Canis lupus), shpendë grabitqarë të ditës dhe natës etj. Përveç vlerave shkencore dhe ekonomike e natyrore parku afron vlera të mëdha peizazhore, estetike, shlodhëse e turistike, historike e kulturore që garantojnë zhvillimin e turizmit ekologjik e kulturor.
Parku Kombëtar "Divjakë-Karavasta"
53 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Parku Kombëtar “Divjakë-Karavasta”, ndodhet në Qarkun e Fierit e Tiranës, në rrethet Lushnjë, Fier e Kavajë me sipërfaqja prej rreth 22230 ha i miratuar me VKM nr. 687, datë 19.10.2007 e cila është dhe zona më e rëndësishme përgjatë zonës bregdetare të vendit dhe nga më të rëndësishmet në Mesdhe. Në këtë park takohen një sërë habiatatesh si: delta lumenjsh, laguna, duna ranore, bimësi psamofite, halofite, dhe hygrofite, pylli me pishë të butë dhe të egër dhe me prani të dëllinjës kokërrmadhe (Juniperus monocarpa), gjithashtu takohen 3 lloje endemike salepësh të gjinisë Orchis dhe lloji endemik Aster albanicus. Përgjatë deltave gjendet gjitari globalisht i kërcënuar lundërza (Lutra lutra). Përhapje ka dhe çakalli, dhelpra, baldosa, etj. Parku dhe zona rreth tij ka vlera historike, kulturore, arkeologjike me potenciale të mëdha për zhvillimin e turizmit. Për këtë park nuk ka plan menaxhimi por ai po hartohet në bashkëpunim me JICA.
Parku Kombëtar Detar "Karaburun-Sazan"
Parku Kombëtar Detar “Karaburun-Sazan” ndodhet në Qarkun e Vlorës dhe në rrethin e Vlorës dhe shpallur si i tillë me VKM nr. 289, datë 28.04.2010 me Vendim të Këshillit të Ministrave me sipërfaqe prej rreth 12428 ha. Ky park mbulon zonën detare përgjatë vijës bregdetare të gadishullit të Karaburunit që nis në kepin e Shën Vasilit e përfundon deri në derdhjen e përroit të Qerashesë pjesë e tij është dhe ishulli i Sazanit, 1 milje detare ose 1852m nga vija bregdetare. Parku Kombëtar Detar i Karaburun Sazanit ka florë dhe faunë shumë të pasur, zonë që konsiderohet me larmi të pasur peizazhesh nënujore, habitatesh për rritjen e shumë organizmave bimore e shtazore nënujore, duke filluar me algat detare, sfungjerët, knidarët, molusqet, krustacet, lëkurëgjemborët, koralin e kuq, reptilët, gjitarët dhe lloje globalisht të rrezikuara në shkallë kritike, si disa lloje peshqish, peshkaqenësh, breshkash deti, delfinësh dhe Foka e Mesdheut (Monachus monachus). Karakteristik për këtë zonë janë edhe livadhet nënujore të posidonias (Posidonia oceanica), dhe shkëmbinjtë koralor. Shpella dhe Gjiri i Gramës, Shpella e Haxhi Alisë ( Iliriane), Barriera koralore e Grykës së Djallit, Faleza e Sazanit janë monumente natyrë të një rëndësie të veçantë për parkun dhe trashëgiminë natyrore të vendit tonë.
54 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Parku Kombëtar “Llogora”
Parku Kombëtar “Llogora”, ndodhet në Qarkun e Vlorës dhe në rrethin e Vlorës me sipërfaqe prej rreth 1010 ha dhe shpallur si i tillë me VKM nr. 96, datë 15.01.1996. Parku Kombëtar “Llogara” ka florë dhe faunë shumë të pasur si dhe përfaqësuesit specifik të tyre janë të rëndësishëm në Mesdhe, kështu mund të rendisim, livadhe alpine e subalpine, pyll pishe (Pinus nigra) dhe rrobulli (Pinus leucodermis), bredhit të Maqedonisë (Abies borisii-regis), dushkut (Quercus coccifera), makie tipike mesdhetare, bimësi tipike e shkëmbinjve, etj., gjithashtu zona është e shumë e pasur me florë e faunë detare, ku takohen lloje endemike e subendemike si dhe shumë lloje të rralla të kërcënuar si Taxus bacata, Ceratonia siliqua etj. Në këtë park gjendet dhe pisha flamur si monument natyror i tij.
Parku Kombëtar "Butrinti"
55 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Parku Kombëtar “Butrint”, ndodhet në Qarkun e Vlorës dhe në rrethin e Sarandës, me sipërfaqe prej rreth 9,424.40 ha i miratuar me VKM nr. 134, datë 20.2.2013. Ky park ka disa përfaqësuesit specifik të Florës dhe Faunës si nën ujë ashtu dhe në tokë, ku vlen të veçohet fanerogami (Halophyla stipulacea) dhe bivalvori (Pinna nobilis), lloje të mbrojtur nga konventat ku Shqipëria aderon. Liqeni i Butrintit ka probleme ekologjike, por është i rëndësishëm në mënyrë të veçantë për iktiofaunën/akuakulturen dhe avifaunën e tij, përfshi dhe liqenin e Rrëzës (Bufit), me të cilin komunikon në lindje. Brenda zonës ruhen njolla të pyllit tipik mesdhetar, mjaft i shprehur me ilqe (Quercus ilicis), rrënjë (Q. robur), vërri (Alnus glutinosa), vidh (Ulmus campestris), frashër (Fraxinus angustifolia) etj, të klasës Qurcio-Ilicis, gjithashtu dhe faunë e pasur veçanërisht në zvarranikë dhe insekte, mjaft lloje prej të cilëve janë lloje të mbrojtur. Në këtë park janë dhe disa monumente natyre si, Pylli i Butrintit, Liqeni i Rrëzës, Burimet e kripura të Mullerit, Ishujt e Ksamilit dhe Kanali i Vivarit. Në këtë park gjendet dhe Qyteti antik i Butrintit. Frenimi i degradimit të mjedisit, humbja e vlerave të mëdha natyrore, niveli i lartë i ndotjes së ajrit në qendrat urbane dhe industriale, erozioni masiv i tokës, dëmtimi i pyjeve, ndotjet e ujërave tokësore dhe detare, zonat e mbrojtura, etj., përbëjnë disa nga problematikat kryesore të mbrojtjes së mjedisit dhe përdorimit të qëndrueshëm të burimeve natyrore. Një prioritet mjaft i rëndësishëm është duhet të jetë vlerësimi, përditësimi, ri klasifikimi, zgjerimi dhe fuqizimi i zonave të mbrojtura dhe parqeve natyrore si trashëgimi natyrore kombëtare, duke garantuar jo vetëm mbrojtjen e tyre, por edhe një zhvillim të qëndrueshëm të këtyre zonave dhe komuniteteve lokale që jetojnë në to pa kompromentuar ruajtjen e tyre. Parqet natyrore kombëtare, përmbajnë disa nga vlerat më të mëdha të vendit nga pikëpamja ekologjike dhe ekonomike. Vlerësimi, përditësimi, ri klasifikimin ku hyjnë zgjerimi i kufijve, dyfishimi i sipërfaqes, hartimi i planeve të menaxhimit, zoonimi i territoreve dhe ristrukturimi i rrjetit të zonave të mbrojtura për parqet natyrore kombëtare si trashëgimi natyrore duhet të jetë pjesë e politikave të MM dhe AKZM, për rritjen e sipërfaqes së zonave të mbrojtura në Shqipëri, në përafrim me nivelet e vendeve të Bashkimit Evropian, si pjesë e trashëgimisë natyrore të vendit dhe asaj evropiane. Megjithëse duhet thënë se në këtë fushë sapo janë publikuar standardet ndërkombëtare të cilët i referohen Unionit Botëror të Ruajtjes së Natyrës (IUCN) për të cilat ka debate ende për klasifikimin e zonave të mbrojtura që lidhen me këndvështrimet e ruajtjes dhe zhvillimit të zonave Nga auditimi rezulton se parqet natyrore kombëtarë janë të pajisura me harta dhe me kufijtë e tyre veri, lindje perëndim dhe jug, ku tregojnë shtrirjen e tyre territoriale dhe ato të ndryshimeve që janë bëre gjatë këtyre viteve, por megjithatë nuk është bërë një rishikim i kufijve aktualë, në kuadër te azhurnimeve, saktësimit, përcaktimit dhe saktësimit të zoonimit të brendshëm, për ekosistemet dhe habitatet floristike dhe faunistike. Studime për vlerësimin, përditësimin e ri klasifikimin lidhur me zonat e mbrojtura në përgjithësi dhe Parqet Kombëtare në veçanti lidhen vetëm me studimet e Strategjive dhe Planit të veprimit për biodiversitetin, si dokumenti bazë i politikave (në vitin 2000 dhe 2016). Gjithashtu nga auditimi rezulton se AKZM ka të dhëna kadastrale, regjistrin kombëtar të zonave të mbrojtura, formularët e skedave te tyre, por nuk është ndërtuar skedari me të dhëna dixhitale i rrjetit ekologjik kombëtar për sistemin e zonave të mbrojtura të vendit. AKZM nuk ka vlerësime të vazhdueshme të parqeve natyrore kombëtare në vite lidhur me gjendjen e tyre sepse nuk
56 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare” ekzistojnë, por gjenden të dhëna mbi ndryshimet që kanë pësuar këto parqe pjesërisht nga dokumentet e marrë në dorëzim nga ish- DRSHP-të si administratore e menaxhere e tyre. Megjithatë si pjesë e punës së përcaktuar në planin strategjik të AKZM-së është duke diskutuar mbi mënyrën e përcaktimit të parqeve mbi bazën e objektiva të mbrojtjes/ruajtjes së natyrës, dhe mbi këtë bazë po mendohet që Shqipëria nuk duhet të ketë më shumë se 10 Parqe nga 15 që ka sot, dhe me sipërfaqe të madhe. Gjithashtu në bazë të strategjisë po kërkohen dhe grumbullohen të dhënat e florës dhe faunës dhe habitateve kryesorë për të krijuar “skeda biologjik” gjë që bën të mundur më të lehtë vlerësimin e një parku.
Gjetje: Nuk është bërë një rishikim i kufijve aktualë, të parqeve natyrorë kombëtarë si të azhurnimeve, saktësimit, përcaktimit dhe saktësimit të zoonimit të brendshëm, për ekosistemet dhe habitatet floristike dhe faunistike; nuk është ndërtuar skedari me të dhëna dixhitale i rrjetit ekologjik kombëtar për sistemin e zonave të mbrojtura të vendit; nuk ekzistojnë vlerësime të vazhdueshme të parqeve natyrore kombëtare në vite lidhur me gjendjen e tyre sepse; janë bërë përpjekje por nuk ka përfunduar studimi mbi numrin e parqeve natyrore kombëtarë në bazë të ndryshimeve që kanë ndodhur si rezultat i dëmtimeve të ndodhura në nga forcat natyrore, ndërhyrjeve jo ligjore, madhësisë së tyre sepse vihet re parqe me sipërfaqe shumë të vogël, si dhe hapjeve të parqeve të reja; nuk janë krijuar skedat biologjike të parqeve natyrore kombëtare.
Konkluzion: . Vlerësimi, përditësimi, ri klasifikimin ku hyjnë zgjerimi i kufijve, dyfishimi i sipërfaqes, hartimi i planeve të menaxhimit, zoonimi i territoreve dhe ristrukturimi i rrjetit të zonave të mbrojtura për parqet natyrore kombëtare si trashëgimi natyrore është i rëndësishëm sepse ato: Ndihmojnë në ruajtjen e diversitetit të ekosistemeve, llojeve dhe varieteteve gjenetike dhe proceseve ekologjike, të cilat janë thelbësore për mbështetjen e jetës në tokë; Sigurojnë shërbime dhe të mira jetësore nga natyra dhe mbështesin mënyrën e jetesës së njerëzve dukë përfshirë ujin, ajrin e pastër, klimën dhe burimet biologjike, si dhe vlerat estetike dhe shpirtërore; Kanë një vlerë mjaft të rëndësishme si përfaqësuese të jetës së egër të botës, si përmbledhëse të zonave të jashtëzakonshme të pasurisë së gjallë, për ruajtjen e vlerave të rëndësishme kulturore dhe peisazhistike; Shesh janë strehe për njerëz me kultura tradicionale e njohuri të pazëvendësueshme mbi natyrë; Mund të jenë modele të përdorimit të qëndrueshëm të burimeve që mund të aplikohen edhe në zona të tjera; Kanë vlera të pafundme shkencore, edukative, kulturore, rekreative dhe shpirtërore.
Rekomandim: AKZM në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit, institucione në mbrojtje të natyrës, organizata joqeveritare, donatorë, etj., të realizojë vlerësimin, përditësimin, ri klasifikimin e parqeve natyrore si trashëgimi natyrore kombëtare.
57 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
AKZM të realizojë saktësimit, përcaktimit dhe saktësim të zoonimit të brendshëm, për ekosistemet dhe habitatet floristike e faunistike; AKZM të krijojë skedat biologjike të parqeve natyrore kombëtare për bëre të mundur më të lehtë vlerësimin e një parku.
3.1.2. A ka bërë të mundur sistemi i menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare saktësimin e kufijve natyror, verifikimin e florës dhe faunës, ruajtjen nga dëmtimet e faktorëve natyrore dhe ndërhyrjet joligjore si zona të mbrojtura? Shqipëria ka 15 parqe kombëtare, të cilët së bashku me zonat e mbrojtura, zënë deri në 2016 rreth 460,060 ha ose 16% të sipërfaqes së vendit. Brenda tyre gjenden habitate specifike (të paktën 30 tipa e nëntipa habitatesh dhe mbi 540 komunitete), 27 specie dhe 150 nën-specie bimësh endemike për Shqipërinë, dhe mbi 540 specie të florës e të faunës të kategorizuara si të rralla (Konventa mbi Diversitetin Biologjik, 1999). Zonat e Mbrojtura janë sipërfaqe me vlera të veçanta të peizazhit, formacione të rralla gjeomorfologjie e pasuri të biodiversitetit. Ato kanë vlera kulturore, historike, arkeologjike e të trashëgimisë kulturore, të cilave u jepet një status i caktuar me ligj për mbrojtjen dhe zhvillimin e tyre. Sipas dokumenteve të IUCN, përpjekjet e para për të sqaruar terminologjinë e ZM u bënë në 1933, në Konferencën Ndërkombëtare për Mbrojtjen e Faunës dhe Florës në Londër. Sipas dokumentit, u përcaktuan katër kategori ZM: Park Kombëtar, Rezervat Strikt Natyror, Rezervat i Florës dhe Faunës si dhe Rezervat që ndalon gjuetinë dhe mbledhjen e bimëve. Në 1942, Konventa e Hemisferës Perëndimore, lidhur me Mbrojtjen e natyrës dhe Ruajtjen e Faunës inkorporoi gjithashtu 4 tipa të tjera ZM-ësh. Park Kombëtar, Rezervat Natyror, Monument Natyre dhe Rezervat Strikt Malor. Në 1962, IUCN-ja formoi Komisionin mbi Parqet dhe ZM- ët(CNPPA ang.), sot Komisioni Botëror mbi ZM (WCPA ang.) i cili përgatiti një listë mbi PK dhe Rezervatet Ekuivalente. Në ligjin e parë shqiptar të pyjeve, të vitit 1923, ka elementë që përcaktojnë mbrojtje e trajtim të veçantë për lloje të caktuar drurësh, për kafshët e shpendët e egra si dhe për gjueti të kontrolluara, etj. Në vitin 1940 u shpall rezervat gjuetie territori “Kune – Vain”, në Lezhë, i cili mund të quhet “Zona e parë e Mbrojtur në Shqipëri”, koncept që u zgjerua në fund të viteve 1950 me shpalljen e të tjerave territore si rezerva gjuetie. Në vendin tonë koncepti i zonave të mbrojtura ruajtja stacionare e natyrës dhe e biodiversitetit ka nisur të zhvillohet vetëm 50 vitet e fundit ose mund të thuhet se datohet me fillimet e vitit 1978, megjithëse përdorimi i Kategorive Menaxhuese të IUCN-s deri në vitin 1990, nuk njihej gjerësisht nga pjesa më e madhe e specialistëve (përjashtimisht të një numri të kufizuar të specialistëve që merreshin me ZM, kryesisht në dikastere dhe institucionet kërkimore e shkencore). Termi "Zonë e Mbrojtur" si një koncept përgjithësues nënkupton ato zona të cilat gëzojnë një status të veçantë ligjor, duke u dhënë të drejtën e një mbrojtjeje të caktuar. Për zonat e mbrojtura, të cilat mbartin në vetvete vlera natyrore, ruajtja e natyrës dhe e biodiversitetit është parësore, në raport me veprimtaritë e ndryshme humane që mund të zhvillohen në brendësi apo rreth tyre. Ky koncept ka evoluar paralelisht me konceptin e mjedisit dhe të vlerave mjedisore. Në fillimet e tij ky koncept ishte i lidhur përgjithësisht vetëm me diversitetit biologjik. Më pas gama e vlerave mjedisore, të cilat shoqëria njerëzore i konsideron të vlefshme dhe që duhen mbrojtur, është zgjeruar, duke përfshirë bukuritë dhe veçantitë e peizazhit, formacionet e rralla gjeomorfologjike, vlerat arkeologjike, ato të trashëgimisë natyrore, pasuritë kulturore e historike, etj.
58 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Termi “zonë e mbrojtur” haset shpesh në literaturën specifike. Si koncept i përgjithshëm, termi ZM “zonë e mbrojtur”, nënkupton ato zona që gëzojnë status të veçantë ligjor, duke u dhënë të drejtën e një mbrojtje të caktuar, kurse si përkufizim: Një sipërfaqe toke dhe/ose deti veçanërisht e dedikuar për mbrojtje dhe mirëmbajtjen e diversitetit biologjik, si dhe të resurseve natyrale dhe kulturore, që është e menaxhuar nëpërmjet instrumenteve ligjore ose mjeteve të tjera efektive. Ky përkufizim u vendos në vitin 1994, nga Asambleja e përgjithshme e IUCN në Buenos Aires(Argjentinë) e cila botoi një udhërrëfyes i cila përmbante përkufizimin5 e ZM-VE. Sipas klasifikimit të IUCN, ZM ndahen në 6 kategori, të përcaktuara nga objektivat e menaxhimit të tyre. ZM ndihmojnë në zhvillimin e qëndrueshëm, përmes: Mbrojtjes së llojeve shumë të ndjeshme nga ana e njeriut; Ruajtjes së bimësisë natyrore mbi tokat me prodhimtari të ulët; Mbrojtjes së rezervave ujore dhe tokës në zonat e eroduara; Rregullimit dhe pastrimit të rrjedhjes së ujërave; Mbrojtjes së pyjeve dhe ligatinave; Mbrojtjes së njerëzve prej katastrofave natyrore, si përmbytjet dhe rrëshqitjet e dheut; Mbajtjes së resurseve natyrore gjenetike të rëndësishme për mjekësinë ose përmirësimet racore; Mbajtjes së habitateve kritike për ushqimin, riprodhimin ose çlodhjen e llojeve që shfrytëzohen; Sigurimin e të ardhurave dhe vendeve të punës, nga zhvillimi i turizmit. ZM mund të jetë një pyll, një lagunë, një terren bujqësor me vlera, një zonë alpine, një zonë detare e bregdetare, apo shumë tipa të tjera ekosistemesh natyrore ose pjesërisht të modifikuara, si dhe çdo kombinim i ekosistemeve të tipave të ndryshme. Veç shtrirjes, në zonën e një ekosistemi të caktuar, ZM mund të përkufizohen në shumë mënyra, sipas objektivave dhe ruajtjes së natyrës e vlerave për të cilat ato menaxhohen. Në vëzhgimin Ekologjik të Pyjeve të lartë të Shqipërisë, një numër i konsiderueshëm zona pyjore u propozuan për mbrojtje, sipas statusit të mbrojtjes, që ato do të meritonin. Këto rekomandime u bazuan mbi kategoritë menaxhuese të IUCN, në përputhje me nevojat e sotme dhe të perspektivës së ruajtjes e menaxhimit të biodiversitetit. Kategoritë e ZM-ve u referohen atyre të IUCN-së (1994), të cilat përfshijnë: o Rezervatet Natyrore Strikte/Rezervatet Shkencore (kategoria I); o Parqet Kombëtare (kategoria II) ; o Monumentet e Natyrës(kategoria III); o Rezervatet Natyre të Menaxhuara (kategoria IV); o Zona Peizazhi të Mbrojtura (kategoria V); o Rezervatet Natyrore të Menaxhuara (kategoria VI); Rëndësia e ZM është theksuar vazhdimisht nga konventat dhe evente ndërkombëtare, ku më të rëndësishme janë: Konventa e Diversitetit Biologjik; Konventa mbi Trashëgiminë Botërore;
5 Në ang. Përkufizimi i Zm është: -An area of land and/or sea specially dedicated to the protection and maintance of biological diversity, and of natural and associated cultural resources, and managed through legal or other effective means.
59 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Konventa e Ramsar-it, për ligatinat; Ligji i OKB-s për Konventën e Detit; Program i UNESCO-s, Njeriu dhe Biosfera; Programi Global i Konventës Botërore për ZM-t; Konventa e Bernës; Konventa CITES; Konventa për Mbrojtjen e Zonave Bregdetare Detare dhe e Vendeve Mesdhetare; Konventa ndërkombëtare për mbrojtjen dhe përdorimin e rrjedhave ujore dhe liqenet; Konventa për mbrojtjen e florës dhe faunës Konventa e mbrojtjes së specieve migratore; Konventa e Aarhusit për të drejtat e njeriut për tu informuar mbi problemet e mjedisit. Kriteret e Përzgjedhjes Kriteret për përfshirjen e pjesshme ose të plotë të zonave pyjore në mbrojtje janë: i) Prezenca e lartë e vlerave të biodiveristetit ii) Shkalla e përfaqsueshmërisë së zonës për nivelet kombëtare apo rajonale; iii) Prania brenda kufijve të zonës e llojeve dhe habitateve të kërcënuara në nivel global, kombëtar e rajonal. Këto kritere rrjedhin nga një kuptim më i qartë për natyrën dhe i rëndësisë së biodiversitetit të vendit në nivele të ndryshme (lokale, kombëtare, rajonale/ballkanike dhe evropiane). Vëmendje e veçantë u është kushtuar rreziqeve ndaj biodiversitetit të vendit dhe pengesave e mangësive për monitorimin, ruajtjen dhe menaxhimin e tij. Në të njëjtën kohë ato janë realist, ndërsa marrin në konsideratë rëndësinë ekonomike të një menaxhimi të vazhdueshëm dhe të përmirësuar të pyjeve e biodiversitetit në vend.
Kriteret e klasifikimit të ZM-ve Në vende të ndryshme ka sisteme relativisht të ndryshme të klasifikimit të ZM. Të vendosurit e njëfarë rregulli në këtë diversitet klasifikimi, ka qenë një shqetësim i vazhdueshëm i IUCN-së. në këtë kuadër, ky organizëm, me kohë është përpjekur për të 5 hartuar një udhëzues, që do të ndihmonte të kuptuarit më të mirë të kategorive të ndryshme të ZM-ve. Qëllimet kryesore të IUCN-s kanë qenë: . Të sensibilizojë qeveritë për rëndësinë e ZM-ve; . Të inkurajojë qeveritë për të zhvilluar më tej sistemet e ZM-ve, duke vënë në themel të kësaj pune qëllime menaxhuese, në përshtatje me kushtet kombëtare dhe lokale; . Të kufizojë konfuzionin që krijohet nga përshtatja e shumë termave të ndryshme, për të përshkruar lloje të ndryshme të ZM-ve; . Të ofrojë standarde ndërkombëtare për të ndihmuar vlerësimet dhe krahasimet nëpërmjet vendeve të ndryshme, në nivel rajonal e botëror; . Të ofrojë një sistem të standardizuar të grumbullimit, mbajtjes dhe shpërndarjes së të dhënave për ZM-t; . Të përmirësojë rregullisht komunikimin dhe mirëkuptimin ndërmjet palëve pjesëmarrëse në bashkëbisedime. Në vitin 1978, IUCN botoi Raportin e CNPPA mbi kriteret dhe nomenklaturën e ZM-ve, në të cilën u propozuan 10 kategori ZM-sh, të cilat ndryshuan në vitin 1994. Sipas këtij propozimi, ZM mund të përfshihen në njërën prej këtyre kategorive: I. Rezervat Shkencor/Rezervat Strikt Natyror;
60 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
II. Park Kombëtar; III. Monument Natyre; IV. Rezervat Natyror i Menaxhuar ; V. Peizazh i Mbrojtur; VI. Rezervat i Resurseve; VII. Zonat Natyrore Biotike/Rezervat Antropologjik; VIII. Zonë e Menaxhuar me Përdorim të Shumëfishtë/Zonë e Resurseve të Menaxhuara; IX. Rezervat i Biosferës; X. Zonë/Sajte të Trashëgimisë Botërore.
Ky sistem kategorizimi u përdor gjerësisht, por kalimin e kohës u kuptua se kishte nevojë për rishikim e azhurnim. Kjo për arsyen se diferencat apo dallimet ndërmjet kategorive nuk ishin të qarta; ruajtja e deteve dhe zonave bregdetare ka nevojë të përforcohet; kategoritë VI e VIII janë kaq të zgjeruara sa që mund të aplikohen për disa vende në zonat rurale; kategoritë IX e X nuk janë kategori të qarta menaxhimi, por përcaktime ndërkombëtare, që përgjithësisht përfshihen në kategori të tjera; disa nga kriteret e këtij sistemi kanë nevojë për një interpretim më fleksibël , për t’iu përgjigjur kushteve të pjesëve të ndryshme të planetit.. Qëllimi/objektivat praktike për të cilat mbarështohen ZM-t janë të ndryshme, gjithsesi ato do të konvergonin sa më poshtë: . Kërkimi shkencor; . Mbrojtja e kafshëve dhe bimëve të egra; . Ruajtja e llojeve dhe diversitetit gjenetik; . Ruajtja e integritetit dhe funksionit të ekosistemeve dhe mjedisit; . Mbrojtja e karakteristikave specifike natyrore dhe kulturore; . Turizmi dhe çlodhja; . Edukimi . Përdorimi i qëndrueshëm i pasurive të ekosistemeve natyrore; . Ruajtja e vlerave kulturore dhe tradicionale; Aktualisht kategoritë më të pranuara të ZM-ve sipas IUCN-s janë 6 dhe ato klasifikohen si më poshtë: I. Mbrojtje strikt; Ia) rezervat strikt natyror; Ib) zonë e paprekur natyrore6; II. Ruajtje dhe mbrojtje e ekosistemeve(pra Parqet Kombëtare) ; III. Ruajtja e karakteristikave të natyrës (pra Monumentet e natyrës) ; IV. Ruajtja nëpërmjet menaxhimit aktiv (pra menaxhimi i zonave të specieve/habitateve) ; V. Ruajtje e Peizazhit (landshaft)/peizazh detar dhe rekreacion (pra Peizazh (landshaft) /peizazh detar i mbrojtur); VI. Zhvillim i qëndrueshëm i resurseve natyrale (pra menaxhimi i resurseve të ZM-ve). Përkufizimet e kategorive: Kategoria I: Rezervat Strikt Natyror/rezervat Shkencor. Zonë e mbrojtur, e menaxhuar kryesisht për qëllime shkencore dhe mbrojtjen e natyrës së egër(spontane).
6 Nga ang. Wilderness area.
61 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Kategoria II. Park Kombëtar. Zonë e mbrojtur, e menaxhuar kryesisht për mbrojtjen e ekosistemeve dhe rekreacion(çlodhje.) Kategoria III. Monument Natyre. Zonë e mbrojtur, e menaxhuar kryesisht për ruajtje, përmes ndërhyrjeve menaxhere. Kategoria IV. Zonë e Menaxhimit të Llojeve/Habitateve. Zonë e mbrojtur, e menaxhuar kryesisht për ruajtje, përmes ndërhyrjeve menaxhere. Kategoria V. Peizazh Tokësor/Detar i mbrojtur. Zonë e mbrojtur, e menaxhuar kryesisht për ruajtjen e peizazhit dhe çlodhje. Kategoria VI. Zonë e Mbrojtur e Resurseve të Menaxhuara. Zonë e mbrojtur, e menaxhuar kryesisht për përdorim të qëndrueshëm të ekosistemeve natyrore.
****** Vendi ynë ka një trashëgimi natyrore po aq të pasur sa dhe trashëgimia e saj kulturore. Qysh nga lashtësia e deri sot natyra, biodiversiteti, pyjet, kullotat, ujërat dhe malet kanë luajtur dhe vazhdojnë të luajnë një rol të rëndësishëm në zhvillimin e shoqërisë shqiptare. Megjithëse shtrirja e tyre ka ardhur duke u rrudhur gjatë periudhave historike, përsëri ato zënë sipërfaqe të konsiderueshme dhe plotësojnë funksione të shumëfishta ekonomike, ekologjike e mjedisore të rëndësishme. Në të kaluarën, të gjithë këto habitate e ekosisteme kanë patur shtrirje mjaft më të gjerë, me biodiversitet edhe më të pasur dhe kanë luajtur rol kryesor në mbijetesën e kombit shqiptar. Shqipëria dallohet sot si një vend me një biodiversitet të pasur detar, bregdetar, kodrinor e malor, me gjithë aktivitetin e “egër” gjatë 60 viteve të fundit, si nga faktorë natyrorë por kryesisht nga ato humanë. Një seri habitatesh vendosen brenda territorit të saj, si: pyje (fletorë, halorë dhe të përzier, pyjet gjysmë natyrore, pyjet e mbjellë); shkurre dhe shkurreta (gjetherënëse dhe të përherë blerta ose makia); kullota e livadhe subalpine e alpine; sipërfaqe me bimësi kënetore natyrore; përrenj dhe lumenj; liqene, rezervuarë, kanale; laguna bregdetare, këneta të kripura, duna ranore dhe vegjetacion psamofil, deltat e lumenjve dhe vegjetacioni hidrofil, friganat, vegjetacioni bregdetar shkëmbor, etj. Afro 3250 lloje bimësh (bimë enëzore), ose afro 30% e florës së Evropës, takohen në Shqipëri, rreth 800 lloje, ose 25% e florës së vendit, janë pjesë e florës së Ballkanit. Rreth 30 lloje janë endemike dhe 180 lloje subendemike të Shqipërisë, Greqisë dhe ish- Jugoslavisë. Disa shoqërime bimore i përkasin njësive fitosociologjike endemike ose subendemike të Ballkanit si psh: Euphorbietum-Genistetum hassertianae, Forsythetum europea, Peterietum ramentacea (REC, Libri i Kuq). I njëjti informacion është edhe për pjesën faunistike. Mjafton të përmendim se afro 84 lloje gjitarësh, 320 lloje shpendësh, 37 lloje reptilesh, 15 lloje amfibesh, 313 lloje peshqish (4 prej të cilëve endemike) dhe 3850 lloje insektesh (900 prej të cilave flutura) janë sinjalizuar ose priten të takohen. Shqipëria është një vend me rëndësi për shpendët migratore, veçanërisht për shpendët dimëronjës të ujit. Një numër i konsiderueshëm llojesh vertebrorësh, të rrezikuar në shkallë globale, kanë një pjesë të arealit të tyre në Shqipëri, midis të cilëve citojmë breshkën e Mesdheut (Caretta caretta), pelikanin kaçurrel (Pelecanus crispus) dhe fokën e Mesdheut (Monachus monachus). Në Shqipëri ende takohen lloje të tillë gjitarësh të mëdhenj si ariu (Ursus arctos), ujku (Canis Lupus) dhe rrëqebulli (Lynx lynx), të cilët janë zhdukur në pjesën më të madhe të Evropës.
62 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Në fondin pyjor gjenden rreth 350 lloje drurësh e shkurresh, që zhvillohen nga bregdeti deri në lartësi të maleve. Përveç dobive ekonomike për lëndën dhe drutë e zjarrit, për prodhimet jo drusore e bimët mjekësore e bazën ushqimore për blegtorinë që japin, pyjet ushtrojnë funksione ekologjike, mbrojtëse e rikrijuese të pazëvendësueshme, janë rezervuar i madh speciesh të shumëllojshme të florës e faunës. Në malet e larta ende gjenden disa mijëra hektarë pyje natyrore me drurë me moshë mbi 200 vjeçare, me vlerë të shumëfishtë si biodiversiteti, bukuria e peizazhit dhe monumentet natyrore. Këto janë ndoshta sipërfaqet më të rëndësishme për kërkime dhe resurse gjenetike në shkallë Evropiane, të trashëguar nga e kaluara e largët. Kullotat natyrore, me mbulesën e vet barishtore të shumëllojshme, përbëjnë ekosisteme komplekse që prodhojnë masë foragjere e vet-përtërihen luajnë një rol të rëndësishëm në mbrojtjen e mjedisit. Nga kullotat natyrore, si një pasuri e pazëvendësueshme bazë ushqimore, aktualisht sigurohen afro 30% e nevojave të bagëtisë në tërësi dhe 62% e nevojave të bagëtitë e imta.
**** Konceptet e menaxhimit Në të kaluarën projektuesit apo hartuesit e planeve të mbarështimit, kryesisht për Parqet Pyjor Kombëtar, i janë referuar manualit të mbarështimit të pyjeve. Ky dokument bazohej vetëm mbi një strategji globale të centralizuar, atë të qeverisjes së fondit pyjor, duke mos patur konsensusin e profesionistëve të tjerë dhe nevojat e përdorimit të burimeve natyrore e biologjike prej popullsisë lokale. Mjaft nga planet e mbarështimit të hartuar për disa parqe pyjore kombëtare, me afat kohor deri në 10 vjet, ishin gjerësisht konceptuale në përmbajtje dhe përgatitur kryesisht nga ekipe pylltarësh. Pas viti 1992 bëhen përpjekje që në to të përfshihen jo vetëm ide konceptuale që nevojiten, por edhe një sasi domethënëse të informacionit të detajuar, të nevojshëm për administruesit e zonave të mbrojtura, me qëllim që të merren vendime që i takojnë realisht një zonë të mbrojtur. Planet e administrimit dhe menaxhimit duhet të krijojnë një strukturë bazë, ku të përcaktohen objektivat, normat dhe programet apo planet e veprimit që nevojiten për ta arritur. Gjithashtu, duhet të ndërmerret iniciativa, në lidhje, përshtatje edhe me burimet financiare, për të hartuar një plan veprimi krejtësisht të ndarë dhe më të detajuar se sa plani i zakonshëm, si në rastin e Planit të Menaxhimit për Parkun Kombëtar “Mali i Dajtit”, PK “Prespa”, PK “Llogora-Karaburun- Orikum-Dukat”, Peizazhin e Mbrojtur “Vjosë-Nartë”, etj. Kjo mund të ndodh në rastet kur kërkohen interpretime dhe programe menaxhimi të veçanta për llojet e florës dhe faunës së egër, habitatet, ekosistemet, etj. Zakonisht një pjesë e objektivave të planifikimit si përgatitja e mundësive për rikrijim e edukim mjedisor, ruajtja e bukurisë skenike, piktoreske e peizazhit dhe e natyrës në përgjithësi, etj., nuk mund të jepen pas vlerësimit ekonomik-financiar, siç mund të bëhet për prodhimet dhe burimet e tjera të disponueshme për një zonë të mbrojtur. Megjithatë metodologjia e planifikimit të zonës së mbrojtur, të burimeve dhe të përfitimeve të lidhura me to, vetëm kohët e fundit ka filluar të njihet dhe po bëhen përpjekje për zbatimin në praktikë, mbi bazën e studimeve sistematike. Hapat themelore për planifikim e zonave të mbrojtura dhe të burimeve e të përfitimeve të lidhura me to, mund të realizohet, duke patur një vizion të qartë, një databasë të përcaktuar mbi studime dhe një monitorim të herëpashershëm e efikas, objektiva të qarta e afat-gjata për secilën kategori, të mbështetura në kategoritë menaxhuese të IUCN-s. Plani menaxhimit Plani i menaxhimit (PM) mbetet një dokument, i cili udhëheq e kontrollon administrimin dhe menaxhimin e ZM, të burimeve natyrore e biologjike të saj në lidhje me
63 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare” përdorimin dhe zhvillimin e aftësive të nevojshme për të përballuar atë menaxhim e përdorim të kërkuar të qëndrueshëm dhe ripërtëritës. Plani përgjithësisht përgatitet për të mbuluar një periudhë kohe të gjatë, 5-10 vjet, por nuk përjashtohet edhe mundësia e hartimit të planeve edhe në vartësi të kushteve, vendndodhjes së ZM, mënyrës së përdorimit e shkallës së degradimit të zonës dhe të burimeve natyrore e biologjike kështu në mënyrë të përmbledhur do të mundohemi të japim disa drejtime kryesore të hartimit dhe zbatimit të Planit të Menaxhimit të Zonave të Mbrojtura: Në këtë kontekst duhen patur parasysh dhe dispozitat e ligjit “Për Zonat e Mbrojtura”, ku theksohet se Ministria e Mjedisit, organet e tjera shtetërore dhe organet e qeverisjes vendore ose në bashkëpunim me të tretët, hartojnë për secilën zonë të mbrojtur planet e menaxhimit. Të gjitha planet e menaxhimit të zonës së mbrojtur, që nuk janë hartuar nga Ministria e Mjedisit, duhet të miratohen nga kjo Ministri, për të siguruar përputhshmërinë me objektivat e këtij ligji ose të ligjeve të tjera që lidhen me të. Planet e menaxhimit të zonës së mbrojtur duhet të përfshijnë të paktën: ▪ objektivat e menaxhimit të zonës së mbrojtur; ▪ mekanizmat dhe autoritetin drejtues, si të Ministrisë së Mjedisit, , ashtu edhe të organeve të tjera shtetërore ose të organizatave të tjera ose personave juridikë e fizikë; ▪ proceset dhe kategoritë e veprimtarive, të cilat kërcënojnë ose janë kërcënuese për zonën e mbrojtur, duke përfshirë edhe zonat rrethuese; ▪ masat rregullatore ose administrative që nevojiten për të shmangur ose pakësuar kërcënimet e identifikuara; ▪ veprimtaritë e lejuara brenda zonës së mbrojtur; ▪ veprimtaritë e duhura për zonat përreth, duke përfshirë ato në zonat buferike dhe më tej; ▪ kushtet për kontrollin e turizmit dhe të shërbimeve të tjera; ▪ të dhënat për pronësinë e mëparshme të truallit dhe të drejtat për të përdorur elementët e diversitetit biologjik brenda tij, duke përfshirë veprimtaritë tradicionale për jetesën e popullatës ose të bashkësisë vendore; ▪ kushtet për të zhvilluar veprimtari tradicionale për jetesë, të zonës ose të elementëve të diversitetit biologjik brenda saj, nëse ato nuk bien ndesh me objektivat e administrimit të zonës së mbrojtur; ▪ kushtet për të ndarë përfitimet nga krijimi dhe administrimi i zonës së mbrojtur, veçanërisht, me bashkësitë dhe popullatat vendore; ▪ kushtet për kërkim shkencor, inventarizim dhe monitorim; ▪ burimet financiare, duke përfshirë ato që sjellin fitim; ▪ kushte të tjera të veçanta për zonën në fjalë.
Planet e menaxhimit të zonës së mbrojtur ri shihen dhe ripunohen periodikisht, në përputhje me nevojat e kohës. Me përfundimin e hartimit e të miratimit e rëndësishme është suksesi i zbatimit të planit të menaxhimit, Sipas këtyre dispozitave ligjore Planet e menaxhimit dhe programet e mbrojtjes zbatohen nga administrata e ruajtjes së zonës. Për të ndjekur zbatimin e planeve të menaxhimit në zonat e mbrojtura ngrihen Komitetet e Menaxhimit. Përbërja, funksionet, detyrat dhe përgjegjësitë e këtyre komiteteve përcaktohen me vendim të Këshillit të Ministrave. Për zbatimin e planeve të menaxhimit mund të angazhohen institucione publike dhe privatë, persona
64 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare” juridikë, vendas ose të huaj, organizata jofitimprurëse mjedisore, duke zbatuar rregullat dhe procedurat e konkurrimit e të tenderimit. Në procesin e hartimit të Planit të Menaxhimit rëndësi duhet t’i kushtohet përpilimit të hapave që duhet të ndjekë ku një plan menaxhimi duhet të përmbajë:
Objektivat e Planifikimit Pjesa më e rëndësishme e një plani menaxhimi cilësohet paraqitja e qëllimeve dhe e objektivave të zonave të mbrojtura, si një prej hapave, të cilët përfshihen në procesin e planifikimit, sepse: - siguron dhe jep udhëzime konceptuale e praktike, të nevojshëm për drejtuesit dhe menaxheret e ZM, të cilët kryejnë zbatimin efektiv në terren; - përdoret si një mbështetje e administratës së ZM, nëpërmjet pjesëmarrjes në procesin e planifikimit; - mund të përdoret dhe si një mjet komunikimi për të fituar mirëkuptimin dhe mbështetjen e institucioneve qendrore të larta, të njësive të qeverisjes vendore, të publikut të gjerë, të biznesit e pronarëve privatë dhe të OJF-ve. Mirëkuptimi në këto raste është tepër i rëndësishëm për të përftuar bashkëpunimin me njerëzit lokal, mbështetjen politike dhe burimet financiare.
Ekipi i planifikimit Përvoja tregon se përfitimi i rezultateve më të mira arrihet përmes bashkëveprimit të ekspertëve të fushave të ndryshme e të lidhur me ZM. Një ekip ndërdisiplinor është më efektiv dhe përvoja e çdo anëtari duhet të mbulojë një llojshmëri të gjerë fushash, zakonisht përfshihen pylltaria, ekologjia, biologjia, hidrologjia, gjeomorfologjia, inxhinieria urbane e arkitektonike, sociologjia, ekonomistë etj., sepse njohuritë e tyre për zonën janë të domosdoshme si dhe kompleksiteti i tyre jo vetëm lehtëson procesin e planifikimit, por shërben si një moto e rëndësishme kualifikimi.
Puna në terren Metodika e punës në teren të ekipit mund të shprehet në këto drejtime kryesore: (i) Përshtatja deri në imitim të praktikave apo metodikave të aplikuara nga projektuesit me më përvojë, (ii) sigurimi në kohë të informacionit të mjaftueshëm, i studimeve, literaturës e planeve të mëparshme, hartat bazë dhe gjithçka tjetër për karakterin e përgjithshëm të zonës, ndikimet, orientimin dhe mënyrat e përdorimit të territorit, (iii) përdorimi i mjeteve moderne në fillim të punës në teren ose në fund të studimeve. (iv) çdo anëtar ekipi duhet të jetë plotësisht i njohur me skicat për përgatitjen e planit.
Aktivitetet menaxhuese/vepruese Përvoja ka treguar që zbatimi i planeve të menaxhimit janë më të suksesshëm, kur administratorët dhe menaxherët e ZM janë të pajisur dhe me një plan veprimi praktik të konceptuar. Ky tip plani është afat-shkurtër, zakonisht i përgatitur për një periudhë kohë një apo dy vjeçare. Plani duhet të parashtrojë: ▪ Situatën e ZM përsa i përket stafit, infrastrukturës, pajisjeve dhe nivelit të fondeve, ▪ kufizimet në administratën e ZM, të cilat pengojnë plotësimin e objektivave administruese e manaxhuese të zonës, ▪ programet menaxhuese dhe nën programet për t'u zbatuar gjatë periudhës së përzgjedhjes, dhe aktiviteteve të veçanta, të cilat i përfshin zbatimi i tyre, ▪ mënyrat e kryerjes së detyrës nga personeli dhe të aktiviteteve të paracaktuara,
65 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
▪ fondi i kërkuar për të kryer aktivitetet menaxhuese, ▪ koordinimi ose mbështetjen e nevojitur nga administrata lokale ose qendrore. Plani veprimit duhet të plotësojë atë të menaxhimit, por asnjëherë nuk duhet të veprojë si zëvendës i tij. Në mënyrë të ngjashme, tipat e ndryshme të menaxhimit, zbatuar në burimet natyrore dhe ato kulturore-historike, si në rastet e përdorimit të tokës bujqësore e pyjore, në kodra e male, në zonën detare e bregdetare, në zonat ujore e lagunore, në florën e faunën e egër, në rezervat gjenetike, vendet arkeologjike e historike etj., kërkojnë shërbimet e shumë specialistëve ose ekspertëve të ndryshëm. Dy aspekte janë themelore: a) një kërkim të dhënash të rregullt dhe logjik në problem, duhet të bëhet për të gjitha zgjidhjet e mundshme të konsideruara e të vendosura mbi to; b) mbështetja e të gjithë profesioneve, të cilët lidhen me zonat e mbrojtura, duhet të kërkohen në lidhje me çdo problem e zgjidhje alternative.
Gjendja e planeve te menaxhimit Nga auditimi rezulton se deri më sot janë përfunduar ose janë në proces planet e menaxhimit për zonat kryesore të vendit që përfshijnë rrethe 93% të sipërfaqes se ZM-ve, ndërsa për 15 Parqet natyrore Kombëtare, situata paraqitet konkretisht në tabelën më poshtë:
TABELA E PLANEVE TË MENAXHIMIT, MIRATUR, NË PROCES, PA PËRFUNDUAR
Nr. Plane Menaxhimi Sip.Ha Përfunduar Miratuar me Urdhrin Përfunduar 1 Llogora-Karaburun 35000 Dhjetor, 2004 nr. 147, datë 14.10.2005 2 Mali i Dajtit 29217 Maj, 2004 nr. 144, datë 24.10.2005 3 Butrint 9424 Shtator, 2010 nr. 404, datë 09.06.2011 4 Prespa 27750 Maj, 2014 nr.1792, datë 09.05.2014 5 Bredhi i Hotovës Dangëlli 34361 Shkurt, 2014 nr.2025, datë 31.12.2014 6 Mali i Tomorit 24723 Prill, 2014 nr.2027, datë 31.12.2014 7 Karaburun-Sazan 12428 Nëntor, 2015 nr.750, datë 24.11.2015 8 Divjake-Karavasta 22230 Shtator, 2014 nr.782, datë 30.12.2015 Në proces miratimi 1 Lugina e Valbonës 8000 Qershor, 2014 Pa miratuar 2 Thethi 2630 Qershor, 2014 Pa miratuar 3 Shebenik-Jabllanicë 33928 Dhjetor, 2015 Pa miratuar 4 Qafë Shtamë ( Realizimi AKZN) 2000 Dhjetor, 2016 Nuk janë realizuar 1 Zall Gjocaj 140 2 Lurës 1280 3 Bredhi i Drenovës 1380
Për sa më sipër rezulton se nga të dhënat e kësaj tabele duket qartë se ka nevojë për rinovim të planeve që ju ka kaluar afati 10 vjeçar që në rastin konkret janë dy parqe, katër parqeve ende nuk ju ka miratuar plani i menaxhimit megjithëse është realizuara i ndërsa për tre parqe nuk janë realizuar planet e menaxhimit. Për planet e menaxhimit të cilat janë në procesin e miratimit dhe nuk janë miratuar apo hartuar duhet thënë se;
66 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Plani i menaxhimit të Parqeve Kombëtare Lugina e Valbonës dhe Thethi nuk janë miratuar sepse është ri kërkuar miratimi i planit të menaxhimit për të gjithë zonën e Alpeve e cila mund të përfshijë edhe territore nga Kosova dhe Mali i Zi për specifikën e vet; Plani i menaxhimit të Parkut Kombëtar të Shebenik Jablanicë nuk është miratuar sepse është duke u punuar për ndryshimin e kufijve të zoonimit dhe saktësimit të tij; Plani i menaxhimit të Parkut Kombëtar Bredhi i Drenovës nuk është hartuar sepse mendohet që ti hiqet statusi i tij për arsye të dëmtimeve të mëdha që ka pësuar dhe mos përmbushjes së kritereve; Planet e menaxhimit të Parqet Kombëtarë të Lurës dhe Zall Gjocaj nuk janë realizuar me sepse është menduar që këto dy parqe të bashkohen në një për faktin se Parku i Lurës është dëmtuar shumë sa mund të themi në mos ekzistencën dhe sipërfaqja e tij është shumë e vogël çka është menduar që në bashkëpunim me mirëkuptimin e komunitetit të bashkohen për ti krijuar edhe një herë mundësi rigjallërimit të tij. Ajo që duhet të kihet parasysh është se për parqet kombëtare që tashmë janë hartuar planet e menaxhimin të tyre, rezultojnë vështirësi në zbatimin e këtyre planeve, sepse pa një administratë të fuqishme, punonjës të trajnuar dhe të motivuar, burime të përshtatshme dhe buxhet të mjaftueshëm për ruajtjen, rigjenerimin, mbarështimin e florës dhe faunës, trashëgimia natyrore është gjithmonë e rrezikuar dhe nuk përbën burim për zhvillim social ekonomik. Nga të dhënat e 15 parqeve natyrore kombëtare rezulton se menaxhimi si nocion në parqe nuk lidhet kryesisht me pjesën e saktësimit të kufijve natyrorë por mund të themi ai lidhet më shumë me kufijtë e nevojshëm të habitateve për shpërndarjen e faunës. Vija kufizuese (kufiri natyror në terren i parqeve) është përcaktuar deri më sot mbi bazën e studimeve paraprake dhe vlerësimit të zonave me biodiversitet të lartë. Ato janë shpallur me VKM-të përkatëse ku sipërfaqja e parkut jepet në vijë kufitare nëpërmjet kuotave të relievit dhe koordinatave. Megjithatë është duke u punuar rast pas rasti për ti saktësuar kufijtë natyrorë në terren me ato që jepen sipas VKM-së. Menaxhimi kontribuon që gjatë kontrolleve dhe verifikime të grumbullohen të dhënat e nevojshme për elementët biologjik dhe larminë e tyre, si dhe kontrollon dëmtimet nga aktivitetet e paligjshme por edhe respektimi i kushteve për ato të ligjshme. Me gjithë punën e bërë mbetet ende shumë punë për të realizuar një menaxhimin sa më të mirë në zonat e mbrojtura në vlerësimin e gjendjes së treguesve të habitateve, florës dhe faunës, në monitorimin sa më të saktë të përfaqësuesve të florës dhe faunës brenda parqeve dhe në të gjithë sistemin e zonave të mbrojtura në bashkëpunim me projekte dhe institucione të huaja si Natura AL, IUCN, GIZ e organizata të ndryshme kombëtare për mbrojtjen e natyrës. Monitorimi i habitateve me bimë të rralla e të kërcënuara është një nga problemet më të mprehta e më aktuale për ZM e veçanërisht në parqet natyrore kombëtare , pasi në këto vitet e fundit ndërhyrja e njeriut ka qenë sa abuzive flagrante aq edhe e pastudiuar, si rrjedhim numri i habitateve të rralla e të kërcënuara është shtuar me ritme të shpejta. Evidentimi i vlerave biologjike dhe problemeve të tyre si dhe krahasimi e vlerësimi në kohë i ecurisë apo dinamikës së tyre, përbën fokusin kryesor të ruajtjes së biodiversitetit në përgjithësi dhe habitateve të rralla e të kërcënuara në veçanti. Për më tepër, introduktimi, ruajtja “ex-situ” dhe shumimi i një pjese të bimëve të kërcënuara të këtyre habitateve , si dhe propagandimin e studimi më i mirë të vlerave të tyre. Nga auditimi rezulton se janë marrë masa për parandalimin e dëmtimeve nga faktorët natyrorë në parqet natyrore kombëtare, si dhe lidhur me këtë po punohet duke bërë studime e projekte konkrete edhe për të minimizuar dëmet që vijnë nga faktorët natyror. Kështu janë marrë disa masa sporadike
67 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare” për eliminimin dhe rigjenerimin e pasojave nga dëmtimet natyrore në parqet natyrore kombëtare kështu një shembull i mirë është fillimi i ripyllëzimit në Parkun Kombëtar “Lura”, Lagunën e Karavastasë ku përveç pyllëzimit janë marrë masa për përmirësimin e kushteve të shumëllojshmërisë së shpendëve ku më e veçanta mund të themi se është pelikani kaçurrel shpendi që çdokush mund ta dallojë në lagunën e Karavastasë, i cili në 2015-ën ka një shtim të popullatës së tij falë masave të marra, por mbetet shumë për tu bërë sepse duhen shumë fonde. Mungesa e fondeve në rigjallërimin e pyjeve, (florës dhe faunës) është me pasoja, sa më shumë koha kalon aq më e vështirë është ndërhyrja prandaj duhen marrë masa sa më të shpejta nga “njeriu që i dëmtoi ato” sepse ato kontribuojnë në mënyrë efektive për zhvillimin e qëndrueshëm, sigurimin e mirëqenies, sigurimin e një mjedisi të shëndetshëm, zbutjen e ndryshimeve klimatike, ruajtjen e biodiversitetit, përmirësimin e cilësisë së ujit, luftën kundër shkretëtirëzimit dhe mbështesin zhvillimin ekonomik. Gjithashtu në mënyrë më të përmbledhur mund të themi se nevojat për fonde janë gjithmonë e më të mëdha duke patur parasysh dhe investime në ZM dhe parqet natyrore kombëtare si: për kryerje punimesh që lidhen me përmirësimin e gjendjes aktuale dhe stabilizimin e zonave pyjore e kullosore; për përmirësime pyjore; sistemimin e përroskave dhe shpateve për të minimizuar fenomenin e erozionit ( quhen prita malore me mure guri te thate e brez betoni, gardhe tek e çif në pikat e fillimit të përroskës, mveshja me bimësi pyjore të llojeve që lidhin e gërshetojnë tokën); për luftimin ndaj infeksioneve e patologjive te ndryshme të pemëve pyjore, për luftimin e procesionares dhe të insekteve dëmtues si flutura e bardhë në dushkaje siç u operua këtë vit ne PK Prespa; për hapje të korridoreve në parcelat pyjore që do të shërbejnë dhe si rrugë kalimi në raste të rënies së zjarreve; pyllëzime me peme të ndryshme në sipërfaqet e ç ‘veshura apo të eroduara; ndërtime të hidrantëve që shërbejnë për të shuar zjarret; vendosja e tabelave orientuese në hyrje apo në brendësi të ZM ku tregojnë shtigjet, shpellat, kanionet e vende te tjera natyrore e turistike. Megjithëse shumë të pakta si për nga koha kur është krijuar AKZM ashtu dhe mungesa e fondeve nga ajo janë realizuar disa investime në infrastrukturë nëpërmjet hapjes dhe pastrimit të 5.000 m2 shtigjeve tokësore (Sarandë), krijimin e 2 (dy) kalime shtigjesh nënujorë (Karaburun), zgjerimin e 3 km rrugë (Syri i Kaltër), janë pastruar 3.900 m2 mbetje urbane (Sarandë, Butrint), është realizuar 1.5 km mur mbrojtës, janë mbjellë 1.000 fidanë ( Elbasan), ka përfunduar hartëzimi i 40 km shtigje (Gjiri i Gramës, Pashaliman-Shën Vasil, Llogara), janë ndërtuar 2 (parkingje) dhe 1 urë për këmbësorë, janë ngritur 3 çezma turistike ( Elbasan).
**** Një faktor që dëmton zonat e mbrojtura dhe në mënyrë të veçantë është “faktori njeri” falë ndërhyrjeve të tij në shfrytëzimin e burimeve ujore jo në përputhje me kriteret e një zone të mbrojtur si park natyror kombëtar kështu mund të rendisim disa prej problematikave si më poshtë: Problemi i monitorimit dhe kontrollit të parqeve natyrore kombëtare është më i vështiri dhe kërkon shumë kohë për të arritur në nivele bashkëkohore. Për këtë nga momenti i krijimit të AKZM është punuar për unifikimin e metodës së punës në të gjitha AdZM, nëpërmjet dokumentacionit të standardizuar, si edhe kontrolli e monitorimi i situatës në terren në lidhje me aktivitetet e paligjshme; Për të gjitha të dhënat e ardhura nga qarqet, është krijuar database-i kryesor ku janë të regjistruara të gjitha proces-verbalet e konstatimit të dëmeve, të zjarreve në zonat e mbrojtura si dhe problematikat e tjera të konstatuara nga sektorët e monitorimit; Të gjitha proces-verbalet e konstatimit të dëmit në zonat e mbrojtura të mbajtura nga rojet mjedisore, u është dorëzuar një kopje ISHMP-së rajonale, dhe një kopje e ardhur
68 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
pranë AKZM-së, është dërguar për çdo muaj pranë ISHMP-së Qendror për ndjekjen e procedurave të tjera ligjore, kompetencë e të cilave është ISHMP-ja; Në kuadër të bashkëpunimit të punës mes AKZM-së dhe ISHMP-së në mënyrë sa më korrekte, në përmbushje të detyrave në lidhje me mbrojtjen e natyrës dhe biodiversitetit, si dhe prerjeve të paligjshme në pyje në ZM, Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura, duke filluar nga muaji Mars 2015 ka dërguar kopje të gjitha proces-verbaleve të konstatimit të dëmeve në ZM të mbajtura nga ana e AdZM-ve në qarqe. Duke filluar nga muaji Mars 2015 të gjitha proces-verbaleve të konstatimit të dëmeve në ZM të mbajtura nga ana e AdZM-ve në qarqe u janë dërguar një kopje ISHMP për të cilat ky institucion duhet të veprojë por deri tani nuk ka asnjë informacion mbi ecurinë e procedurave të ndjekura nga ana e ISHMP në lidhje me këto proces-verbale, gjë e cila do të mundësonte ndjekjen e mëtejshme të procedurave nga ana AKZM-së. Gjatë gjithë periudhës së vitit 2015 janë mbajtur proces-verbale të konstatimit të dëmit në zonat e mbrojtura të ndarë sipas qarqeve si më poshtë ; 1. Qarku Tiranë për vitin 2015 numri i proces verbaleve të mbajtura janë 30 raste gjithsej, me autorë 8 raste, të ndarë sipas zërave: a. Pemë të prera në fondin pyjor janë konstatuar 17 raste me një numër 799 copë. 7 raste të mbajtura në PK “Mali i Dajtit” 10 raste në PM “Mali me Gropa Bizë - Martanesh” b. Zaptim të fondit pyjor është konstatuar 1 rast me një sipërfaqe 250 m2. 1 rast në PK “Divjakë - Karavasta” c. Gërmim pa leje në fondin pyjor janë konstatuar 8 raste me një sipërfaqe 9.900 m2. 6 raste të mbajtura në PK “Mali i Dajtit” 2 raste në PM “Mali me Gropa Bizë - Martanesh” d. Rënie zjarri janë konstatuar 2 raste me një sipërfaqe të përshkruar 108.36 ha 2 raste të mbajtura në PK “Mali i Dajtit” 2. Qarku Berat për vitin 2015 numri i proces verbaleve të mbajtura janë 10 raste me autorë të ndarë sipas zërave: a. Nxjerrje pllaka guri në karrierat e gurit dhe janë konstatuar 5 raste me një sipërfaqe 62 m2. 5 raste të mbajtura në PK “Mali i Tomorit” 3. Qarku Dibër për vitin 2015 numri i proces verbaleve të mbajtura janë 31 raste pa autor të ndarë sipas zërave: a. Pemë të prera në fondin pyjor janë konstatuar 28 raste me një numër 2171 copë. 18 raste në PM “Mali me Gropa Bizë - Martanesh” 5 raste PN “Korab-Koritnik” 4 raste në ZMBM Lumzi Bulac 1 rast në PK ‘Lurë” b. Rënie zjarri janë konstatuar 3 raste me një sipërfaqe të përshkruar 29 ha 1 rast në PM “Mali me Gropa Bizë - Martanesh” 1 rast PN “Korab-Koritnik 1 rast në ZMBM Lumzi Bulac 4. Qarku Durrës për vitin 2015 numri i proces verbaleve të mbajtura janë 13 raste gjithsej, 3 raste me autor, të ndarë sipas zërave: a. Pemë të prera në fondin pyjor janë konstatuar 11 raste me një numër 163 copë.
69 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
3 raste të mbajtura në PK “Mali i Dajtit” 8 raste të mbajtura në PK “Qafështamë” b. Zaptim të fondit pyjor është konstatuar 1 rast me një sipërfaqe 129 m2. 1 rast të mbajtur në PK “Qafështamë” c. Rënie zjarri janë konstatuar 1 rast me një sipërfaqe të përshkruar 15 ha 1 rast të mbajtur në PK “Qafështamë” 5. Qarku Elbasan për vitin 2015 numri i proces verbaleve të mbajtura janë 40 raste gjithsej, 10 raste me autor, të ndarë sipas zërave: a. Pemë të prera në fondin pyjor janë konstatuar 32 raste me një numër 239 copë. 29 raste në PK ‘Shebenik - Jablanicë” 2 raste në RNM ‘Stravaj” 1 rast në RNM ‘Dadhë - Xhyrë” b. Kullotje pa leje janë konstatuar 5 raste me një numër 750 krerë. 5 raste në PK ‘Shebenik - Jablanicë” c. Gjueti e paligjshme është konstatuar 1 rast. 1 rast në PK ‘Shebenik - Jablanicë” d. Rënie zjarri janë konstatuar 2 raste me një sipërfaqe të përshkruar 60 Ha 1 rast në PK ‘Shebenik - Jablanicë” 1 rast në RNM ‘Stravaj 6. Qarku Fier për vitin 2015 numri i proces verbaleve të mbajtura janë 22 raste gjithsej, 9 raste me autorë të ndarë sipas zërave: a. Pemë të prera në fondin pyjor janë konstatuar 8 raste me një numër 451 copë. 3 raste në PK “Divjakë - Karavasta” 4 rast në RNM “Pishë- Poro” 1 rast në MN “ Rrepet e Pocemit” b. Zaptim të fondit pyjor janë konstatuar 2 raste me një sipërfaqe 1.35 ha. 2 raste ne PK “Divjakë - Karavasta” c. Ndërtim pa leje në fondit pyjor janë konstatuar 3 raste me një sipërfaqe 142 m2. 3 raste në PK “Divjakë - Karavasta” d. Rënie zjarri është konstatuar 1 rast. 1 rast në PK “Divjakë Karavasta” e. Gjueti e paligjshme është konstatuar 1 rast. 1 rast në PK “Divjakë Karavasta” f. Depozitim të mbetjeve urbane janë konstatuar 8 raste 7 raste në PK “Divjakë Karavasta” 1 rast në RNM “Pishë- Poro” 7. Qarku Gjirokastër për vitin 2015 ka patur vetëm një rast zjarri me sipërfaqe të përshkruar 0.2 ha, në PK ”Bredhi i Hotovës-Dangëlli” 8. Qarku Korçë për vitin 2015 numri i proces verbaleve të mbajtura janë 41 gjithsej, 11 raste me autorë, të ndarë sipas zërave: a. Pemë të prera në fondin pyjor janë konstatuar 20 raste me një numër 234 copë. 5 raste në PK “Prespë” 2 raste në PK “Bredhi i Drenovës” 1 rast në RNM “Cangoj” 5 raste ZMBN “Guri i Nikës”
70 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
5 raste në RNM “Nikolicë” 1 rast në MN “ Liqenet e Lenës” 1 rast në PK “Bredhi i Drenovës” b. Transport i paligjshëm të materialit drusor janë konstatuar 6 raste. 4 raste në PK “Prespë” 2 raste në MN “Pylli i Fazanëve” c. Ndërtim pa leje në fondin pyjor janë konstatuar 2 raste me një sipërfaqe 240 m2. 1 rast ZMBN “Guri i Nikës” 1 rast ZMBN “Guri i Nikës” d. Gërmim pa leje në fondin pyjor janë konstatuar 2 raste me një sipërfaqe 1400 m2. 2 raste ZBBM “Guri i Nikës” 1 rast në PK “Bredhi i Drenovës” e. Rënie zjarri janë konstatuar 2 raste me një sipërfaqe të përshkruar 25 ha. 1 rast ZMBN “Guri i Nikës” 1 rast PM “Liqeni i Pogradecit” f. Peshkim i paligjshëm janë konstatuar 9 raste. 9 raste në PK “Prespë” 9. Qarku Kukës për vitin 2015 numri i proces verbaleve të mbajtura janë 25 raste gjithsej, 3 raste me autorë, të ndarë sipas zërave: a. Pemë të prera në fondin pyjor janë konstatuar 15 raste me një numër 428 copë. 4 raste PK ”Valbonë” 3 raste RSN “Lumi i Gashit” 4 raste PN “Korab-Koretnik 4 raste në “Tej Drini i Bardhë” b. Zaptim të fondit pyjor është konstatuar 1 rast me një sipërfaqe 150 m2 1 rast PK” Valbonë” c. Dëmtime natyrore të pemëve pyjore të llojit Ah janë konstatuar 2 raste me një numër 700 copë. 1 raste RSN “Lumi i Gashit” 1 raste PK” Valbonë” d. Rënie zjarri janë konstatuar 7 raste me një sipërfaqe të përshkruar 160 ha. 5 raste PK ”Valbonë” 1 rast në “Tej Drini i Bardhë” 1 rast PN “Korab-Koretnik” 10. Qarku Shkodër për vitin 2015 numri i proces verbaleve të mbajtura janë 13 gjithsej, 2 raste me autorë, të ndarë sipas zërave: a. Pemë të prera në fondin pyjor janë konstatuar 3 raste me një numër 10 copë. 2 raste RNM lumi Buna Velipojë 1 rast në RNM “Liqeni i Shkodrës” b. Gërmim pa leje në fondin pyjor, është konstatuar 1 rast me një sipërfaqe 2800 m2. 1 rast RNM lumi Buna Velipojë c. Rënie zjarri janë konstatuar 5 raste me një sipërfaqe të përshkruar 4.5 ha. 2 raste në RNM “Liqeni i Shkodrës” 2 raste në RNM lumi Buna Velipojë
71 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
1 rast PK ”Theth” d. Gjueti e paligjshme janë konstatuar 3 raste. 3 raste në RNM “Liqeni i Shkodrës” e. Hedhje mbeturinash në zonë të mbrojtur është konstatuar 1 rast me një volum 10 m3. 1 rast PK ”Theth” 11. Qarku Lezhë për vitin 2015 numri i proces verbaleve të mbajtura janë 24 raste gjithsej, 11 raste me autorë, të ndarë sipas zërave: a. Pemë të prera në fondin pyjor janë konstatuar 8 raste me një numër 53 copë. 5 raste RNM “Kune-Vain-Tale” 1 rast RNM “Bërzanë” 2 raste RNM “Patok-Fushëkuqe- Ishëm” b. Kullotje pa leje janë konstatuar 3 raste me një numër 72 krerë. 3 raste RNM “Kune-Vain-Tale” c. Gjueti e paligjshme është konstatuar 1 rast. 1 rast RNM “Kune-Vain-Tale” d. Rënie zjarri është konstatuar 1 rast me një sipërfaqe të përshkruar 0.7 ha 1 rast RNM “Kune-Vain-Tale” e. Vendosje bilanci janë konstatuar 7 raste. 7 raste RNM “Kune-Vain-Tale” f. Hedhje mbeturinash në zonë të mbrojtur është konstatuar 1 rast. 1 rast RNM “Kune-Vain-Tale” g. Ndërtim pa leje në fondin pyjor është konstatuar 1 rast. 1 rast RNM “Patok-Fushëkuqe- Ishëm” h. Bllokim mjeti peshkimi 1 rast 1 rast RNM “Kune-Vain-Tale”
12. Qarku Vlorë për vitin 2015 numri i proces verbaleve të mbajtura janë 34 gjithsej, 5 raste me autorë, të ndarë sipas zërave: a. Pemë të prera në fondin pyjor është konstatuar 1 rast me një volum 5 mst. 1rast në RNM “Rrëzomë” b. Gërmim pa leje në fondin pyjor janë konstatuar 2 raste me një sipërfaqe 1500 m2. 1 rast në PK ” Butrint” 1 rast në PM Vjosë Nartë c. Dëmtime natyrore të pemëve pyjore janë konstatuar 5 raste me një numër 105 copë. 4 raste në PM Vjosë Nartë 1 rast në RNM “Karaburun” d. Ndërtim pa leje në fondin pyjor janë konstatuar 4 raste me një sipërfaqe 50 m2. 2 raste në RNM “Karaburun” 2 raste në RNM “Rrëzomë” 1 rast në PK “Llogora” e. Rënie zjarri janë konstatuar 16 raste me një sipërfaqe të përshkruar 64 ha. 9 raste në RNM “Karaburun” 4 raste në PM Vjosë Nartë 2 raste në RNM “Rrëzomë”
72 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
1 rast në PK ” Butrint” f. Kullotje pa leje janë konstatuar 2 raste me një numër 140 krerë. 2 raste në RNM “Rrëzomë” g. Zënie të fondit kullosor është konstatuar 1 rast me një sipërfaqe 70 m2. 1 raste në RNM “Karaburun” h. Hedhje mbeturinash në zonë të mbrojtur janë konstatuar 3 raste. 1 rast në PK “Llogora” 1 rast në PK ” Butrint” 1 rast në PM Vjosë Nartë i. Nxjerrje gurësh dhe zhavorri në zonë të mbrojtur është konstatuar 1 rast me një sipërfaqe 315 m2 1 rast në PM Vjosë Nartë Nga të gjitha këto 67 proces-verbale konstatimi të mbajtura nga rojet mjedisore në AdZM-ve në qarqe, janë me autor dëmi, të cilat janë nisur ISHMP-ve për ndjekjen e mëtejshme të procedurave.
Gjatë gjithë periudhës së vitit 2016 pranë AKZM-së janë mbajtur proces-verbale të konstatimit të dëmit në zonat e mbrojtura të ndarë sipas qarqeve;
KUNDRAVAJTËSI
DATA E NR ZONA E MBROJTUR LLOJI I DËMIT NJËSIA SASIA EMËR, ATËSIA, KONSTATIMIT
QARKU DURRËS 1 I pa identifikuar 18.01.2016 PK. "Mali i Dajtit" Pemë të prera Lis copë 65 2 I pa identifikuar 15.03.2016 PK "Qafë Shtamë" Shpyllëzim Ha 0.03 3 I pa identifikuar 15.03.2016 PK "Qafë Shtamë" Gërmim në F. Pyjor m2/ copë 3m/9c 4 I pa identifikuar 15.03.2016 PK "Qafë Shtamë" Gërmim në F. Pyjor m2 220 5 I pa identifikuar 29.03.2016 PK "Qafë Shtamë" Gërmim në F. Pyjor m2 150 6 I pa identifikuar 31.03.2016 PK "Qafë Shtamë" Gërmim në F. Pyjor m2 110 7 I pa identifikuar 05.04.2016 PK "Qafë Shtamë" Gërmim në F. Pyjor m2 55 8 I pa identifikuar 15.04.2016 PK. "Mali i Dajtit" Gërmim në F. Pyjor m2 105 9 I pa identifikuar 16.04.2016 PK "Qafë Shtamë" Gërmim në F. Pyjor m2 62
QARKU ELBASAN 1 I pa identifikuar 01.08.2016 PK "Shebenik Jablanicë" Prerje të pemëve Ah copë 15 2 I pa identifikuar 27.09.2016 PK "Shebenik Jablanicë" Prerje të pemëve Ah copë 7 3 I pa identifikuar 27.09.2016 PK "Shebenik Jablanicë" Prerje të pemëve Ah copë 12 4 Mario Bogdani 03.10.2016 PK "Shebenik Jablanicë" Prerje të pemëve Ah copë 1 5 Geraldo Bogdani 04.10.2016 PK "Shebenik Jablanicë" Prerje të pemëve Ah copë 1 6 Klaudio Bogdani 04.10.2016 PK "Shebenik Jablanicë" Prerje të pemëve Ah copë 1 7 I pa identifikuar 04.10.2016 PK "Shebenik Jablanicë" Prerje të pemëve Ah copë 9 8 Geraldo Bogdani 04.10.2016 PK "Shebenik Jablanicë" Prerje të pemëve Ah copë 1 9 Klaudio Bogdani 04.10.2016 PK "Shebenik Jablanicë" Prerje të pemëve Ah copë 1 10 I pa identifikuar 04.10.2016 PK "Shebenik Jablanicë" Prerje të pemëve Ah copë 9
73 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
11 I pa identifikuar 15.10.2016 PK "Shebenik Jablanicë" Prerje të pemëve Ah copë 16 12 Feridon Bogdani 16.10.2016 PK "Shebenik Jablanicë" Prerje të pemëve Ah copë 5 13 I pa identifikuar 23.10.2016 PK "Shebenik Jablanicë" Prerje të pemëve Ah copë 19 14 I pa identifikuar 24.10.2016 PK "Shebenik Jablanicë" Prerje të pemëve Ah copë 18
QARKU FIER 1 Emiljan Sina 15.01.2016 PK "Divjake Karavasta" Peme te prera Pishe copë 1 2 Ardian Kasmi 12.01.2016 PK "Divjake Karavasta" Gjueti e paligjshme copë 1 3 Andrea Rrudha 22.03.2016 PK "Divjake Karavasta" Peme te prera Pishe mst 0.5 4 Bashkia Divjakë 24.05.2016 PK "Divjake Karavasta" Djegie të mbetjeve 5 I pa identifikuar 27.07. 2016 PK "Divjake Karavasta" Sek bim narkotike rrënjë 180 6 I pa identifikuar 27.07. 2016 PK "Divjake Karavasta" Sek mjetit gërmues copë 1 7 Gazmir Bezati 19.08.2016 PK "Divjake Karavasta" Peme te prera Frashër copë 34 8 Arben Rrudha 04.11.2016 PK "Divjake Karavasta" Zënie të fondit Pyjor m2 2000 9 Arjan Rrudha 04.11.2016 PK "Divjake Karavasta" Zënie të fondit Pyjor m2 1800 QARKU
GJIROKASTËR 1 I pa identifikuar 03.02.2016 PK "Bredhi I Hotovës" Pemë të prera Lis, m2 90 2 I pa identifikuar 05.02.2016 PK "Bredhi I Hotovës" Pemë të prera Pishë copë 13 3 I pa identifikuar 01.10.2016 PK "Bredhi I Hotovës" Përshkrim nga zjarri Ha 0.05 4 I pa identifikuar 20.10.2016 PK "Bredhi I Hotovës" Pemë të prera Pishë copë 10
QARKU KORÇË 1 Endri Maledhi 28.01.2016 PK "Prespa" Ngarkesë kali barrë 2/a.7mst 2 Ervis Ramadani 28.01.2016 PK "Prespa" Ngarkesë kali barrë 2/a.7mst 3 Emiljano Dervish 28.01.2016 PK "Prespa" Pemë të prera Mëllezë copë 40 4 Xhejms Dervishi 28.01.2016 PK "Prespa" Pemë të prera Mëllezë copë 30 5 I pa indentifikuar 28.02.2016 PK "Bredhi i Drenovës" Pemë të prera Bredh copë 8 6 I pa indentifikuar 06.04.2016 PK "Prespa" Përshkrimi Zjarri Ha 0.03 7 Vasfi Xhuti 02.04.2016 PK "Prespa" Pemë të prera Dushk copë 20 8 Andrea Xhuti 02.04.2016 PK "Prespa" Pemë të prera Dushk copë 20 9 Klevis Shukulli 06.04.2016 PK "Bredhi i Drenovës" Pemë të prera Pishë copë 1 10 Niko Nameti 06.04.2016 PK "Bredhi i Drenovës" Pemë të prera Pishë copë 1 11 Gesti Sum 24.06.2016 PK "Bredhi i Drenovës" Pemë të prera Ah copë 6 12 Sali Nameti 24.06.2016 PK "Bredhi i Drenovës" Pemë të prera Ah copë 10 13 Jurgen Dervishi 25.06.2016 PK "Bredhi i Drenovës" Pemë të prera Pishë copë 2 14 Shkëlqim Anka 14.07.2016 PK "Prespa" Pemë të prera Ah copë 20 15 Xhuke Karamani 14.07.2016 PK "Prespa" Pemë të prera Ah copë 20
QARKU KUKËS 1 I pa identifikuar 07.04.2016 PK "Lugina e Valbonës" Përshkrim zjarri sip Ha 4.5
QARKU SHKODËR 1 I pa identifikuar 15.03.2016 PK "Theth" Hedhje mbeturinash m3 4
QARKU TIRANË 1 I pa identifikuar 13.01.2016 PK ' Mali I Dajtit" Pemë të prera Lis Ah copë 68 2 I pa identifikuar 14.01.2016 PK ' Mali I Dajtit" Pemë të prera Lis copë 31 3 I pa identifikuar 14.01.2016 PK ' Mali I Dajtit" Pemë të prera Lis copë 47
74 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
4 I pa identifikuar 03.02.2016 PK ' Mali I Dajtit" Pemë të prera Lis copë 40 5 I pa identifikuar 03.02.2016 PK ' Mali I Dajtit" Përshkrim zjarri Ha 20 6 I pa identifikuar 08.02.2016 PK ' Mali I Dajtit" Pemë të prera Lis copë/mst 32/4 7 I pa identifikuar 13.03.2016 PK ' Mali I Dajtit" Pemë të prera Lis copë 32 8 I pa identifikuar 13.03.2016 PK ' Mali I Dajtit" Pemë të prera Lis copë/mst 12c/6m 9 I pa identifikuar 28.03.2016 PK ' Mali I Dajtit" Pemë të prera Lis copë 88 10 Emerin Koçi 02.04.2016 PK ' Mali I Dajtit" Pemë të prera Lis Ha 0.17 11 I pa identifikuar 08.04.2016 PK ' Mali I Dajtit" Pemë të prera Lis copë 42 12 I pa identifikuar 21.04.2016 PK ' Mali I Dajtit" Përshkrim zjarri sip Ha 0.7 13 I pa identifikuar 02.11.2016 PK ' Mali I Dajtit" Pemë të prera Lis copë 87
QARKU VLORË 1 I pa identifikuar 17.02.2016 PK "Butrint" Përshkrim Zjarri Ha 0.26 2 Sefer Mellënja 07.03.2016 PK "Butrint" Mbjellje Ullish pa leje rrënjë 30 3 I pa identifikuar 27.05.2016 PK "Butrint" Hedhje të mbeturin m3 3 4 I pa identifikuar 01.07.2016 PK "Butrint" Përshkrim Zjarri Ha 0.1 QARKU BERAT 1 I pa identifikuar 15.02.2016 PK "Mali i Tomorit" Pemë të prera Pishë copë 5 2 I pa identifikuar 15.02.2016 PK "Mali i Tomorit" Pemë të prera Pishë copë 6
3 I pa identifikuar 28.03.2016 PK "Mali i Tomorit" Pemë të prera Ahu copë 9
4 I pa identifikuar 21.04.2016 PK "Mali i Tomorit" Pemë të prera Pishë copë 21
5 I pa identifikuar 22.04.2016 PK "Mali i Tomorit" Pemë të prera Ahu copë 7
6 Shkaqe natyrore 31.03.2016 PK "Mali i Tomorit" Proçesionarja e Pishës Ha 253.2 7 Shkaqe natyrore 31.03.2016 PK "Mali i Tomorit" Proçesionarja e Pishës Ha 163.3 8 Shkaqe natyrore 31.03.2016 PK "Mali i Tomorit" Proçesionarja e Pishës Ha 287.6
Në rrjetin e ZM gjenden e zhvillohen dhe aktivitete të tjera si nxjerrje mineralesh (kromi), prodhime të inerteve (gurore), prodhime të pllakave të gurëve dekorativ etj. Nga kontrollet e kryera në terren nga AdZM-të konstatohet se ka dëmtime të natyrës e mjedisit, subjektet nuk i përmbahen kushteve të lejes së mjedisit. Për këto po punohet për ti vendosur nën kontroll të plotë, brenda standardeve dhe kushteve të lejeve mjedisore. Gjatë kontrolleve të kryera në terren, rezulton se brenda rrjetit të Zonave të Mbrojtura gjenden rreth 1200 ndërtime pa leje si: - Shtëpi banimi, rreth 500, më shumë janë në qarkun e Shkodrës, të Fierit, Durrësit dhe Lezhës; Qarku që ka më shumë është qarku Shkodër me 325, Fieri 126 dhe Lezha 40. - Njësi shërbimesh, baraka, magazinë, resorte, lavazhe, servise, dhe çdo lloj shërbimesh të tjera janë si më poshtë: Kioska, druri janë rreth 29 gjithsej dhe 27 prej tyre janë në qarkun e Lezhës; Baraka, janë rreth 37 gjithsej, ku 12 janë në Durrës dhe 25 janë në qarkun e Lezhës; Bar-Bufe, janë rreth 32 gjithsej, ku 12 janë në Lezhë dhe 20 janë në qarkun e Vlorës; Lokale, janë 26 gjithsej dhe 25 prej tyre janë në qarkun e Vlorës; Lokal + ambient, janë 13 gjithsej dhe janë në qarkun e Vlorës; Akuakulturë, janë 16 gjithsej dhe janë në qarkun e Vlorës; Antena, janë 8 gjithsej dhe ndodhen në qarkun e Vlorës; Kabina, gjithsej janë 10 dhe janë në qarkun e Shkodrës;
75 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Baxho, gjithsej 5 dhe janë në Elbasan.
Janë konstatuar pikave të mbetjeve urbane, të ngurta, ujërave të zeza dhe industriale që ndodhen brenda rrjetit të zonave të mbrojtura. Kështu janë: - Urbane/të ngurta janë 27 - Vende me derdhje të ujërave të zeza janë 3 - Mbetje industriale janë identifikuar 4 AKZM-ja së bashku me AdZM-të kanë ushtruar kontrolle të vazhdueshme në këto vatra dhe ka konstatuar se në pikat e mbetjeve urbane, shqetësuese është pastrimi i mbetjeve mbas kryerjes së aktiviteteve që organizohen në raste takimesh e festash. Problematike është dhe ndotja e sipërfaqeve nga mbetjet e ngurta sidomos në vendet që kryhen punime për HEC-et apo dhe rikonstruksione të ujësjellësve. Shqetësim ka dhe në zonën e mbrojtur të Liqenit të Pogradecit, ku vend depozitimi i hekur nikelit në afërsi të Gurit të Kuq përbën një pikë të nxehtë. Përsa i përket ndotjes nga ujërat e zeza shqetësuese është derdhja e ujërave nga banorët e fshatit Pustec e Gorricë e Vogël që ndodhet në Prespë.
Referuar të dhënave të mbledhura pyetësorëve dhe punës në terren, rezulton se brenda rrjetit të ZM janë identifikuar deri më tani 71 HEC-e, nga këto: HEC-e që kanë qenë ndërtuar para viteve 90-të janë 6 (gjashtë), janë ndërtuar pas viteve 90-të dhe kanë filluar prodhimin 21 (njëzetë e një), janë në proces ndërtimi 44 (dyzet e katër). Vetëm në rrethin e Librazhdit janë ndërtuar e po ndërtohen gjithsej 40 HEC-e. Informacion i përgjithshëm mbi kontratat e koncesionit për ndërtimin e hidrocentraleve I. Numri i Kontratave të miratuara para vitit 2006 10 II. Numri i Kontratave të miratuara pas vitit 2006 164 Gjithsej kontrata koncensionare deri ne 2016 174
I. Nr. i HEC sipas K. Konc. para vitit 2006 35 Fuqia 158,325 Kë II. Nr. i HEC sipas K. Konc. pas vitit 2006 471 Fuqia 1,968,248 Kë Gjithsej HEC-e të aprovuar 506 Fuqia 2,126,573 Kë
Numri i HEC-eve në prodhim deri në Prill 2016 është 102, me një fuqi prej 274,242 Kë viti 1997 – viti 2005 11 kontrata të nënshkruara 35 hidrocentrale për ndërtimin apo rehabilitimin (Forma BOT, ROT, BOO) Fuqi e instaluar 107 MW Prodhimi vjetor 810,773,280 kwh Vlerë investimi 165 milion euro viti 2007 3 kontrata të nënshkruara 3 hidrocentrale, forma BOT Fuqi e instaluar 17,8 MW Prodhimi vjetor 78,540,770 kwh
76 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Vlerë investimi 935 milion lekë viti 2008 26 kontrata të nënshkruara 37 hidrocentrale, 36 forma BOT dhe 1 forma ROT Fuqi e instaluar 173,1 MW Prodhimi vjetor 589,332,289 kwh Vlerë investimi 36,390 milion lekë viti 2009 56 kontrata të nënshkruara 163 hidrocentrale, forma BOT Fuqi e instaluar 841 MW Prodhimi vjetor 3,367,208,942 kwh Vlerë investimi 193,126 milion lekë viti 2010 16 kontrata të nënshkruara 10 hidrocentrale, forma BOT Fuqi e instaluar 15,5 MW Prodhimi vjetor 80,627,871 kwh Vlerë investimi 1,545 milion lekë viti 2011 14 kontrata të nënshkruara 51 hidrocentrale, forma BOT Fuqi e instaluar 307,6 MW Prodhimi vjetor 1,319,371,562 kwh Vlerë investimi 39,188 milion lekë viti 2012 12 kontrata të nënshkruara 50 hidrocentrale, forma BOT Fuqi e instaluar 86,6 MË Prodhimi vjetor 396,849,813 kwh Vlerë investimi 10,327 milion lekë viti 2013 47 kontrata të nënshkruara 112 hidrocentrale, forma BOT Fuqi e instaluar 489 MW Prodhimi vjetor 2,226,952,156 kwh Vlerë investimi 63,574 milion lekë viti 2014 1 kontrate të nënshkruar 1 hidrocentral, forma BOT Fuqi e instaluar 24.8 MW Prodhimi vjetor 131,000,000 kwh Vlerë investimi 2,794 milion leke viti 2015
77 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Nuk është nënshkruar asnjë kontratë koncesioni për ndërtimin e hidrocentraleve, janë në proces negocimi 2 kontrata.
HEC-et në ZM Bazuar në informacionet e grumbulluara përsa i përket ndërtimit të HEC-eve në zonat e mbrojtura mbi bazën e të dhënave ekzistuese (megjithëse nuk ka informacion për lejet që mund të jenë dhënë dhe nuk kanë filluar punimet) situata është:
A. Në 6 qarqe nuk ka aplikime apo ndërtime HEC-esh. B. Në 6 qarqet e tjera ka aplikime, vazhdojnë ndërtime apo ka përfunduar ndërtimi i disa HEC-eve
Konkretisht në mënyrë përmbledhëse kemi deri në Maj 2016 janë ndërtuar gjithsej 71 HEC-e brenda rrjetit të ZM-ve, ku nga këto: Ndërtuar para viteve 1990 janë gjithsej 6 (gjashtë) HEC-e. Ndërtuar gjatë viteve 1991 deri në Dhjetor 2013 janë gjithsej 21 HEC-e. Janë duke u ndërtuar gjithsej 44 HEC-e. Në vitet 2014 e më pas nuk ka patur HEC-e të rinj.
Të dhënat jepen në tabelën si më poshtë:
HEC-et NR Qarku Rrethi Gjithsej Të vjetër Janë ndërtuar Po ndërtohen Berat 1 0 1 0 1 Berat Skrapar 2 2 0 1 2 Dibër Bulqizë 4 0 0 4 Gramsh 2 0 2 0 3 Elbasan Librazhd 40 0 7 33 4 Gjirokastër Përmet 3 0 1 2 Korçë 1 0 1 0 5 Korçë Kolonjë 2 0 2 0 Pogradec 2 0 0 2 Kukës 9 2 7 1 6 Kukës Tropojë 1 2 0 1 TOTALI 71 6 21 44
Këtu nuk përfshihen HEC-et në pellgun e Lumit Valbonë të cilin po e japin në mënyrë më të detajuar kështu Ndërtimi i HEC-ve në pellgun e Lumit Valbonë:
Për ndërtimet e HEC-eve në zonë e lumit Valbonë dhe përrenjtë që furnizojnë atë, sipas edhe dokumentacionit në Ministrinë e Mjedisit janë lëshuar tre leje e konkretisht; për subjektin TPlan që ka filluar nga punimet, zotërohet vetëm numri i lejes mjedisore (Nr. 468) dhe jo data e lëshuar; për dy HEC-et e tjerë ka leje mjedisore të lëshuar respektivisht për subjektin Dragobia Energy shpk. e miratuar në datë 23.07.2013, me Nr. 1353 (Vendim Nr. 19 i KSHK) dhe subjektin Valbona Project Company shpk. e miratuar në datë 15.08.2013, me Nr. 1395 (Vendim Nr. 22 i KSHK), të gjitha nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave. Për momentin
78 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare” punimet kanë filluar vetëm nga subjekti TPlan i cili ka më shumë se një vit që nuk vazhdon punimet megjithëse pak muaj më parë ka filluar nga puna, ky HEC përafërsisht ndjek rrugën e HEC-it të vjetër në Valbonë por me një kapacitet shumë herë më të madh. Nga AKZM është marrë dijeni për këtë problem në Mars të 2016 kur Drejtoria e Pyjeve në Ministrinë e Mjedisit kërkoi vazhdimin e praktikave zyrtare të dosjes së depozituar në Ministri për ndërtimin e dy HEC-eve (në Çerem dhe Valbonë) si edhe të një linje elektrike lidhëse. Vazhdimi i praktikave kishte të bënte me ndjekjen e kërkesës ardhur nga Ministria e Energjisë dhe Industrisë për heqjen e fondit pyjor ku do të zhvillohej aktiviteti i lartpërmendur, e cili ishte brenda Parkut Kombëtar “Lugina Valbonës”, e konkretisht: aprovimin e koncesionit në datë 27.07.2009 dhe kontratën shtesë datë 16.08.2013, të lidhur ndërmjet Ministrisë së Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikës dhe shoqërisë “Valbona Energy” Sh.p.k., vendimin e Këshillit të Basenit Ujëmbledhës Drini-Bunë, Nr.1, datë 26.07.2011, miratimin e lejes mjedisore nr. PN-5884-07-2013, datë 19.07.2013 të miratuar për këtë aktivitet nga Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave, aprovimin e projektit zbatues nga Ministri i Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikës me Nr. 76/8, datë 10.09.2013, vendimin e KKT-së nr. 6, datë 08.04.2014 “Për miratimin e Lejes Zhvillimore Komplekse për ndërtimin e Hidrocentralit “Dragobia”, Komuna Margegaj, Qarku Kukës”, dhe kërkesën e Agjencisë Kombëtare të Planifikimit të Territorit për vazhdimin e procedurave për heqjen nga fondi pyjor i sipërfaqes së ndërtimit, urdhri i Ministrit te Mjedisit Nr. 43, dt. 07.03. 2016 për dhënien në përdorim të fondit pyjor e kullosor për ndërtimin e HEC-it, që i jep të drejtën ligjore subjektit të kërkojë vazhdimin e procedurave për fillimin e punimeve të ndërtimit.
Në këto kushte Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura ka bërë vlerësimin e sipërfaqes brenda zonës së Parkut që do të preket nga ndërtimet e HEC-eve dhe linjës elektrike. Sipërfaqja e prekur nga ndërtimi (rreth 4,1 ha) është kërkuar të hiqet nga fondi pyjor, ndërkohë që AKZM ka propozuar të jepet me qira sipas një informacioni për situatën dorëzuar pranë Ministrit të Mjedisit i cili ka detyrën e marrjes së vendimit. Dragobia Energy shpk., që kërkon të ndërtojë dy HEC-e me kanale të futur në shkëmb, një në përroin e Çeremit dhe një në Dragobi. Në fazën e ndërtimit do të zhvendosen rreth 87 mijë m3 inerte dhe do të hidhen rreth 11.300 m3 beton. Në dokumentacionin e dorëzuar nga shoqëria private dhe lejes zhvillimore të aprovuar ka një paqartësi që lidhet me ndërtimin e HEC-eve. Në propozimin e kompanisë bëhet fjalë për dy HEC-e ai i “Çeremit” me fuqi 11,8 MË dhe ai i “Valbonës” me fuqi 15 MW; përveç këtyre dy veprave kërkohet edhe shtrimi i linjës së transmetimit prej afro 20 km (4 km për të parin dhe 16 km për Valbonën). Për subjektin Valbona Project Company shpk. që në projektin e propozuar ka 13 HEC-e të vegjël AKZM nuk ka dijeni për përfundimin e dokumentacionit për fillimin e punimeve. Për këtë park nga ana e Kryeministrit është deklaruar që nuk do të jepet asnjë leje përveç atyre që kanë filluar punë. Ministria e Mjedisit ka paraqitur një draft VKM që kërkon të shpallë Parkun e Alpeve park natyror Kombëtar dhe që do të zgjerojë territorin e Parkut të Valbonës, draft i cili është ende në diskutim me Ministrinë e Energjisë dhe Industrisë.
79 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Sipas dokumentacioneve në AKZM dhe shqyrtimit nga ana e saj dokumenti bazë mbi të cilin jepet leja mjedisore, është studimi i Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis (VNM), për të cilin në fund hartohet një raport. Ky dokument hartohet nga një studio/zyrë e specializuar dhe paguhet nga subjekti propozues. Të gjitha konkluzionet e problematikave duhet të jenë pjesë e këtij dokumenti pasi janë licencuar të përgatisin analiza të tilla. Niveli i përgatitjes së raporteve të VNM-së është jo në kërkesat e Ligjit për vlerësimin e ndikimit në mjedis të 2003, kryesisht për dy HEC-et në zonën e kaskadës së Dragobisë. Duke mos e parë zonën e studimit brenda Parkut të Valbonës, përbën shkelje dhe nuk ka arritur të kryej analizën e thelluar që nevojitet. Nga vështrimi dhe studimi i VNM është konstatuar, edhe nga ekspert të pavarur, se raporti përmban mangësi serioze dhe konkluzion jo reale ose me të meta, ndërkohë që ka pasur të meta serioze në metodologjinë dhe strukturën e VNM-së, neglizhim i përgjithshëm i ndikimeve, analizë sipërfaqësore e masave zbutëse (e ndikuar kjo nga mungesa e të dhënave), analiza sipërfaqësore (madje mungesë) e ndikimeve të devijimeve dhe zvogëlimit të rrjedhës së ujit mbi larminë biologjike të ujërave të ëmbla dhe ekosistemeve përreth. Devijimet e ujit (përmes tuneleve me gjatësi rreth 5,8 km për 2 HEC-et në Dragobi) dhe zvogëlimi i sasisë së ujit në shtratin lumor do të shoqërohet me pasoja mjedisore të pariparueshme që lidhen me mjedisin fizik, botës së gjallë dhe problemeve sociale që lidhen me aktivitetin e komunitetin ne zonë. Konkluzionet e ndikimeve mjedisore të ndërhyrjeve janë tejet sipërfaqësore dhe nuk kanë asgjë për situatën që do të ndodhë. Në raport me detyrimet e vendit tonë me Bashkimin Evropian, duke pasur parasysh edhe pikën 27 të Rezolutës së Parlamentit Europian të datës 22 Prill 2016, ku thuhet “...urges the authorities to abandon any development plans that undermine the country’s protected area netëork and calls for the abandonment of small- and large-scale hydropoëer construction plans, particularly inside all national parks;..”, "... Nxit autoritetet për të braktisur çdo plan zhvillimor që dëmtojnë rrjetin e zonave të mbrojtura të vendit dhe bën thirrje për braktisjen e planeve të vogla dhe në shkallë të gjerë të ndërtimit hidrocentraleve, veçanërisht brenda të gjitha parqet kombëtare, ..", duke qenë se jemi brenda një zone të mbrojtur ndërtimi i HEC-eve bie në kundërshtim me Konventën për Ruajtjen e Jetës së Egër Evropiane dhe Habitateve Natyrorë (Konventa e Bernës), por edhe ligjet shqiptare për mbrojtjen e specieve të Listës së Kuqe. Gjithashtu Lejet e Mjedisit të miratuara, në pikën e dytë të pikës 7, thotë që në rast se nuk ka filluar veprimtaria brenda dy vjetësh nga lëshimi i kësaj Leje, ajo është e pavlefshme si dhe për këtë leje nuk ka pasur transparencë dhe informim të publikut. Nga ana tjetër ka edhe një klauzolë që përdoret nga subjektet për këtë pikë që i referohen lejes në KQL ku afati i lejes është i pa limituar
Gjetje: Mungesa e fondeve për mbarështimit, e florës dhe faunës, realizimin e planeve të menaxhimit ku të përcaktohen objektivat, normat, programet dhe planet e veprimit që nevojiten për ta arritur; Ka plane menaxhimi të ZM që ju ka kaluar afati i 10 viteve sepse planet e menaxhimit përgjithësisht përgatitet për të mbuluar një periudhë kohe të gjatë, 5-10 vjet; Jo të gjitha planet e menaxhimit të zonës së mbrojtur, janë hartuar nga Ministria e Mjedisit, duke mos siguruar kështu përputhshmërinë me objektivat e këtij ligji ose të ligjeve të tjera që lidhen me të; Nuk është ndjekur zbatimi i planeve të menaxhimit në zonat e mbrojtura nga Komitetet e Menaxhimit;
80 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Nuk u janë miratuar nga Ministria e Mjedisit planet e menaxhimit të 3 parqeve natyrore Valbonës, Thethi dhe Shebenik Jablanicë megjithëse janë hartuar ato përsëri janë në proces rishikimi; Nuk janë realizuar planet e menaxhimit për 4 parqe natyrore Qaf Shtamë, Zall Gjocaj, Lurës dhe Bredhi i Drenovës, për efekt të rishikimit të tyre; Nuk janë saktësuar kufijtë natyrorë të habitateve për shpërndarjen e faunës; Nuk ka përfunduar inventarizimi dhe vlerësimi i gjendjes së treguesve të habitateve, florës dhe faunës, brenda parqeve dhe në të gjithë sistemin e zonave të mbrojtura; Nuk është punuar mirë këto vitet e fundit për të parandaluar ndërhyrjen e njeriut e cila ka qenë sa abuzive flagrante aq edhe e pastudiuar, çka ka sjellë rritjen e numrit të habitateve të rralla e të kërcënuara është shtuar; Janë marrë vetëm disa masa sporadike për eliminimin dhe rigjenerimin e pasojave nga dëmtimet natyrore në parqet natyrore kombëtare; Nuk ka ndjekje të mëtejshme ligjore mbi proces-verbaleve të konstatimit të dëmeve në ZM të mbajtura nga ana e AdZM-ve në qarqe nga ana e ISHMP; Nuk ka raport të plotë mbi gjendjen e aktiviteteve nxjerrje mineralesh (kromi), prodhime të inerteve (gurore), prodhime të pllakave të gurëve dekorativ etj. Ndërtimi i HEC-ve në kundërshtim me legjislacionin dhe Konventën për Ruajtjen e Jetës së Egër Evropiane dhe Habitateve Natyrorë (Konventa e Bernës), por edhe ligjet shqiptare për mbrojtjen e specieve të Listës së Kuqe.
Konkluzion: . E ardhmja e vendit varet nga përdorimi i mençur i burimeve të tij natyrore, angazhimin për ruajtjen e trashëgimisë natyrore të rinovueshme dhe jo- të rinovueshme të vendit, për të mirën e gjeneratave të sotme dhe të ardhshme; . Mungesa e fondeve, planeve të menaxhimit, zbatimit te politikave kombëtare për të siguruar menaxhimin e qëndrueshëm në parqet kombëtare ndikon të: o ofrojë një kornizë për dialog dhe komunikim ndërmjet hartuesve të politikave, brenda dhe jashtë sektorit, si dhe palët e tjera përkatëse, për menaxhim të qëndrueshëm dhe zhvillim të politikave; o monitorojë dhe raportoj gjendjen konkrete mbi zhvillimin e sektorit në mënyrë të përhershme dhe periodike; o vlerësojë përparimin në menaxhimin e qëndrueshëm të ZM dhe të identifikojë çështjet e reja që dalin në planin kombëtarë; o formulojë e zbatojë, një kuadër monitorimi e vlerësimi edhe të politikave e programeve kombëtare dhe lokale të ZM apo planeve vjetore të veprimeve; o sigurojë informata mbi vlerësimin, zhvillimin e qëndrueshëm të biodiversitetit; . Mungesa e fondeve, realizimit të planeve të menaxhimit, vlerësimit të gjendjes së treguesve, mungesa e kapaciteteve njerëzore, etj., janë problemi kryesor për zbatimin planeve të veprimit për ZM, mbeten çështje komplekse që mund të zgjidhet vetëm nga qeverisja, me anë të përmirësimit të interesit dhe kapaciteteve brenda kuadrit të politikave edhe integruese si vend aspirues për në BE, e cila kërkon: koordinim të përmirësuar horizontal dhe vertikal të komunikimit (p.sh. komunikimi brenda sektorit dhe komunikimi ndër-sektoriale),
81 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
zgjidhjen e çështjeve legjislative dhe juridiksionit të strukturave (p.sh. adresimin e plotë të strukturave që menaxhojnë, që mbrojnë, që monitorojnë dhe që do të kenë qasje në sistemin e të dhënave), përfshirja e palëve të interesuara dhe qartësimi i tyre (p.sh. trajtimin për perceptime të ndryshme dhe përmirësimin e të kuptuarit në sistem të treguesve), unifikimin e harmonizim në mbledhjen e të dhënave, reduktimin e raportimit dhe mbingarkesave nga institucionet përgjegjëse, . Parandalimi i dëmtimeve nga faktorët natyrore ku parësore është rritja e bashkëpunimit me pushtetin vendor dhe me institucionet e tjera, marrja e masave mbrojtëse për parandalimin e zjarreve në ZM të cilat me ardhjen e stinës së verës, bëhen më evidente, ndihmon në ruajtjen e florë dhe të faunës, të cilat kryesisht duhet të përqendrohen në: -ngritjen e sistemit të vrojtim sinjalizimit për parandalimin e rënies së zjarreve në zonat e mbrojtura; -hartimin e skemave dhe grafikëve të skuadrave zjarrfikëse të AdZM-ve në qarqe në bashkëpunim me pushtetin vendor; - bashkëpunimi me strukturat lokale e të specializuara para fillimit të zjarreve. . Parandalimi i dëmtimeve nga ndërhyrjet e paligjshme është faktor tjetër i domosdoshëm që ndihmon në zhvillimin dhe ruajtjen e ZM nëpërmjet: I. zhvillimit të inspektimit me grup pune mbi problematikat dhe parandalimin e prerjeve të paligjshme, gjuetisë, dëmtim të biodiversitetit dhe ushtrim aktivitetesh të paligjshme nga subjekte private brenda zonave të mbrojtura të qarqeve; II. zhvillimit të inspektimit mbi zbatimin e detyrave të personelit të AdZM-së. . Rreziku vjen nga dora e njeriut dhe mungesa e ndërgjegjësimit. Mungesa e rezervateve për mbrojtjen e gjitarëve në Shqipëri, një vend i pasur në florë dhe faunë, ende pak i njohur për shumëllojshmërinë dhe veçantitë që ofron, konsiderohet si një ndër streha e vetme në Evropë të gjitarëve të mëdhenj, të zhdukur në pjesën më të madhe të Evropës, mund të çojë në zhdukjen e tyre. Zhvillimi ekonomik përgjatë viteve, mungesa e gjatë e vëmendjes, faktorët klimatikë, por edhe presioni human, konsiderohen "armiqtë" kryesorë në zhdukjen dhe minimizimin e shumëllojshmërisë në florë dhe faunë. Dikur në qytete kishte më shumë shpendë, ndërsa në zonat malore krahas dhive të egra dhe kaprojve, kishte shumë shpendë të egër si shqiponja, huta, skifteri. Sot ato janë më të paktë në numër, ndërsa rreziku për zhdukjen e tyre është evident. Shqipëria njihej si vendi i koranëve, peshk i rrallë që rritet në liqenin e Ohrit (Pogradec), por sot ky lloj peshku është drejt zhdukjes. Në vendin tonë në të 28 mijë metra katrorë të sipërfaqes gjenden afro 84 lloje gjitarësh, 320 lloje shpendësh, 37 lloje reptilësh, 15 lloje amfibësh, 313 lloje peshqish (4 prej të cilëve endemike) dhe 3850 lloje insektesh (900 prej të cilëve flutura). Gjitarë të mëdhenj të rrallë si ariu, ujku, rrëqebulli, që janë zhdukur në pjesën më të mëdha të Evropës, sot gjenden në Shqipëri. Por ambjentalistët shpesh ngrenë pyetjen "Edhe sa kohë do të mund të mburremi me ekzistencën e tyre?". Është ky një paralajmërim që shtrohet në kohën e duhur për të ndërgjegjësuar gjithkënd, që nesër askush të mos përdorë shprehjen: "Na ishte një herë një vend, në malet e të cilit mund të gjeje gjitarë të rrallë, apo ku strehoheshin edhe shpendët migratorë, veçanërisht dimëronjës të ujit".
82 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Rekomandime: Ministria e Mjedisit në bashkëpunim me AKZM të akordojë më shumë fonde për ZM dhe në veçanti për parqet natyrore kombëtare për zhvillimin e tyre si një trashëgimi e brezave për brezat. Ministria e Mjedisit në bashkëpunim AKZM, specialistë të fushës të përfundojë dhe të dërgojë për miratim planet e menaxhimit të Parqeve Kombëtare të pa përfunduara si dhe miratimin e atyre në proces. AKZM në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit, specialistë të fushës institucione dhe organizata që merren me mjedisin dhe mbrojtjen e tij dhe përvojave më të mira evropiane të marrë masa për të saktësuar kufijtë natyrorë të habitateve për shpërndarjen e faunës; AKZM në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit, specialistë të fushës institucione dhe organizata që merren me mjedisin dhe mbrojtjen e tij dhe përvojave më të mira evropiane të marrë masa për të kryer inventarizimin dhe përfunduar vlerësimin e gjendjes së treguesve të habitateve, florës dhe faunës, brenda parqeve dhe në të gjithë sistemin e zonave të mbrojtura. AKZM në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit të marrë masa për të parandaluar ndërhyrjen e njeriut në ZM e cila ka sjellë rritjen e numrit të habitateve të rralla e të kërcënuara është shtuar. AKZM në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit të marrë masa për eliminimin dhe rigjenerimin e pasojave nga dëmtimet natyrore në parqet natyrore kombëtare. Ministria e Mjedisit në bashkëpunim AKZM dhe ISHMP të hartojë udhëzim të përbashkët duke përcaktuar të drejtat dhe detyrimet e këtyre institucioneve në parandalimin, ndalimin, ekzekutimin dhe vjeljen me forcë të detyrimeve ndaj shkeljeve të konstatuara, në dëm të florës dhe faunës në ZM dhe Parqeve Kombëtare, nga individë apo subjekte të ndryshëm privatë apo shtetërorë. Ministria e Mjedisit në bashkëpunim AKZM dhe ISHMP të kryejë veprimet e duhura për proces-verbalet e konstatimit të dëmeve në ZM të mbajtura nga ana e AdZM-ve në qarqe. Ministrinë e Mjedisit në bashkëpunim AKZM dhe ISHMP të hartojë raport të plotë mbi gjendjen e aktiviteteve nxjerrje mineralesh (kromi), prodhime të inerteve (gurore), prodhime të pllakave të gurëve dekorativ etj. Si dhe të marrë masa konkrete për mbylljen e tyre si dëmtuese të natyrës në ZM dhe të parqeve natyrore kombëtare. Ministria e Mjedisit në bashkëpunim AKZM dhe institucione të tjera shtetërore të kryejë veprimet e duhura për prishjen e ndërtimeve pa leje dhe eliminimin e derdhjes së ujërave të zeza në ZM dhe veçanërisht në parqet natyrore kombëtare Ministria e Mjedisit në bashkëpunim AKZM dhe institucione të tjera shtetërore të marrë masa për mos ndërtimin e HEC-ve në ZM dhe PNK në kundërshtim me legjislacionin dhe Konventën për Ruajtjen e Jetës së Egër Evropiane dhe Habitateve Natyrorë (Konventa e Bernës), por edhe ligjet shqiptare.
3.1.3. A ka kritere, për përcaktimin e numrit të rojtarëve, përzgjedhjes së tyre dhe vendndodhjes së administratës të zonave të mbrojtura? Në ditët e sotme burimet njerëzore janë një nga asetet më të rëndësishme të një organizate e aq më të tepër të institucioneve shtetërore sepse ato ndikojnë direkt në performancën e veprimtarisë të tyre. Në institucionet shtetërore burimet njerëzore kanë rolin kryesor, ato duhet të gjejnë, strategji për identifikimin, inkurajimin, matjen, vlerësimin, provimin dhe shpërblimin e performancës së punonjësit. Një politikë e burimeve njerëzore është një grup rregullash dhe
83 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare” rregulloresh sistematike që udhëzon se si duhen trajtuar burimet njerëzore në një organizatë, çfarë të drejtash e përgjegjësish kanë ato dhe çfarë të drejtash e përgjegjësish kanë menaxherët. “Një përgjegjësi e rëndësishme e menaxherëve publikë është t’i balancojnë të drejtat e qytetarëve për të marrë një shërbim nga qeverisja i cili të jetë efikas, efektiv, i drejtë dhe që i përgjigjet nevojave të qytetarëve, duke ruajtur të drejtën e nëpunësve publikë për t’u trajtuar me barazi e dinjitet.”7 Menaxhimi i burimeve njerëzore është pjesë e rëndësishme e funksionit të procesit të tërësisë së menaxhimit; vlerësimi i performacës së punonjësve është një nga funksionet më të rëndësishëm të menaxhimit të burimeve njerëzore; vetëm kur ndihen të vlerësuar dhe të motivuar punonjësit mund të punojnë më efektivitet dhe nuk do të jenë të prirur të largohen; kështu në ketë këndvështrim do të rendisnim disa problematika të hasura gjatë auditimit të AKZM dhe AdZM në vartësi të saj e konkretisht; - Përcaktimit të numrit punonjësve, pozicionimi i emërtimit, shpërblimit, vendndodhjes, etj., së administratës së parqeve natyrore kombëtarë, si qëllim që të sigurojnë mbrojtje të veçantë të përbërësve të rëndësishëm të rezervave natyrore, të biodiversitetit, të natyrës në tërësi, ripërtëritjen e habitateve natyrore, të llojeve të rezervave dhe të peizazheve natyrore. a. numri i “Roja mjedisore (Ranger8)” të cilët kanë si qëllim kryesor; ruajtjen e zonës së mbrojtur, mbikëqyrjen dhe kontrollin e territorit, ndaluar degradimin e mëtejshëm të tij, zbatimin e ligjeve e akteve që kanë të bëjnë me mbrojtjen dhe administrimin e burimeve natyrore, të biodiversitetit dhe përdorimit të territorit të zonës së mbrojtur, etj., etj., nuk është i përcaktuar në standarde apo kritere të cilat të jenë sipas llojit të zonës së mbrojtur ose natyrës së saj. Aktualisht numri i punonjësve që janë në organike është i vogël pasi aktivitetet, veprimtaritë dhe nevojat për kryerje e studimeve e projekteve në territorin e zonave të mbrojtura është i larmishëm dhe i specifikuar. Në disa AdZM ka numër të vogël të punonjësve llogaritur kjo me sipërfaqen e zonave të mbrojtura që kanë në administrim. Mund tu japim shembuj. Kështu nga auditimi rezulton se janë gjithsej 108 rojave mjedisore të shpërndarë në të gjithë sipërfaqen e zonave të mbrojtura gjithsej rreth 460000 hektarë nga të cilat janë rreth 205000 hektarë sipërfaqe e 15 parqeve natyrore kombëtare. Nëse do të bënim një llogaritje të thjeshtë rezulton se gjithsej një roje mjedisore mbulon një sipërfaqe prej rreth 4260 hektarë zonë të mbrojtur nga e cila rreth 1900 hektarë i përkasin sipërfaqes së parkut natyror kombëtar, llogaritje e cila tregon se është një sipërfaqe shumë e madhe për tu kujdesur nga një njeri ose mund të themi e pamundur nëse do të realizoheshin të gjitha detyrat sipas rregullores. nr. Emërtimi SIPËRFAQJA E ZONAVE TË MBROJTURA Parqet kombëtare Të tjera Totali 1 Sipërfaqja gjithsej në (ha) 205000 255000 460000 2 Numri i rojave mjedisore gjithsej 108 108 108
7Human Resource Management in Local Government - an Essential Guide, I.C.M.A., Washington, D. C., 1999 8 Sipas Wikipedia Ranger dhe shqipërimit të fjalës; Një (endacak, shëtitës, rojtar pylli, polici në kalë, udhërrëfyes) në park, kujdestari parku, apo rojtar pylli është një person i ngarkuar me mbrojtjen dhe ruajtjen parkut - kombëtare, shtetërore, krahinore, apo lokale. Në shërbimit pyjor në SHBA ka të bëjë me pozicionin si një (endacak, shëtitës, rojtar pylli, polici në kalë, udhërrëfyes) në pyll. Vende të tjera përdorin Wardner (kujdestar, anëtar i këshillit drejtues, drejtor guvernator, polic trafiku) si kujdestari i parkut duke e përshkruar si profesion. Profesioni përfshin një numër të disiplinave dhe specializimeve, dhe Rangers park shpesh duhet të jetë i aftë në më shumë se një.
84 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
3 Sipërfaqja nën kujdesie të një roje mjedisore në (ha) 1900 2360 4260
SIPERFAQJA NËN KUJDESJE TË NJË ROJE MJEDISORE NË HEKTARË
1900 (ha) për Park Natyror Kombëtar
4260 (ha) për Zonë të Mbrojtur
b. Përdorimi, përcaktimi dhe pozicionimit i saktë i emërtimit profesional të punonjësve që kryejnë detyrën e “rojeve mjedisore” e sqaruar dhe më lart sepse dhe në bazë të detyrave që ata kryejnë është një punë e vështirë e për ketë arsye i bën ata një nga faktorët më kryesorë në arritjen e suksesit të menaxhimit të zonës së mbrojtur si një pasuri natyrore e trashëguar, sepse sot ky pozicion trajtohet si “roje”. Kështu sipas rregullores rezulton se: shërbimi i “rojeve mjedisore” (rangersave) është i domosdoshëm për ruajtjen e zonës së mbrojtur, për mbikëqyrjen dhe kontrollin e territorit dhe për të ndaluar degradimin e mëtejshëm të tij ku disa nga detyrat janë ai; o Ndjek e zbatimin të ligjeve e të akteve nënligjore që kanë të bëjnë me mbrojtjen dhe administrimin e burimeve natyrore, të biodiversitetit dhe përdorimit të territorit të zonës së mbrojtur. o Kontrollon zbatimin e planit të menaxhimit të zonës së mbrojtur dhe merr masa në rast të shkeljeve të objektivave të menaxhimit apo të mos respektimit të veprimtarive të përcaktuara; o Kontrollon dhe zbatimin e Konventave, Direktivave dhe i Marrëveshjeve si dhe projektet e programet që lidhen me tematikën e punës, në kuadrin e administrimit dhe menaxhimit të zonës së mbrojtur; o Përgjigjet dhe kontrollon zbatimin e masave për ruajtjen dhe rehabilitimin e llojeve dhe habitateve të rëndësishme, mbrojtjen e bimësisë, të faunës së egër, veçorive të tjera natyrore dhe kundër dëmtimit apo shkatërrimit, zbatimin e teknikave ekologjike menaxhuese, të cilat janë shpesh të nevojshme për të mënjanuar ndikimet jo natyrore të njeriut mbi zonën e mbrojtur, brenda dhe përreth saj; o Kontrollon mbrojtjen e burimeve bionatyrore nga dëmtimet, zjarri, insektet e sëmundjet, të ndotjes së mjedisit, të tokës e të ujit, të erozionit, të burimeve të rëndësishme gjenetike (bimë e kafshë) dhe shfrytëzimin/përdorimin e kontrolluar të tyre, të gjuetisë dhe peshkimit; o Kontrollon zhvillimin aktiviteteve ekonomike si: bujqësi, blegtori, pylltari, peshkim e gjueti, prodhim të frutave e të perimeve, ekoturizëm dhe të aktiviteteve shlodhëse;
85 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
zhvillimin veprimtarive industriale e agro-industrisë, ato minerare (guroret, inertet nga lumenjtë) etj., në lidhje me menaxhimin e territorit të zonës së mbrojtur; o Etj., etj.
c. Përcaktimi i saktë i emërtimit profesional do të sillte dhe përcaktimin e kritereve dhe standardeve për këtë kategori punonjësish duke filluar nga shkalla arsimore, vjetërsia në profesion, mosha mesatare, shkalla e kualifikimeve dhe trajnimeve, etj., të cilat mungojnë. d. Një faktor tjetër është dhe shpërblimin i tyre sepse nga auditimi rezulton se paga e “rojeve mjedisore” nga mos përcaktimi i saktë i emërtimit në përputhje me kategorinë është ulur e cila duhet evidentuar si mangësi por gjithashtu ajo ndikon edhe në mbarëvajtjen e punës, realizimin e detyrave dhe objektivave si dhe mund të themi kur shpërblimi është i lartë mundësia e përfshirjes në këto detyra të specialistëve të kualifikuar është më e madhe. Mos shpërblimi i “rojeve mjedisore” sipas arsimit përkatës, ku vihet re se punonjësit që kanë arsimin e lartë në këtë profesion nuk shpërblehen sipas tij sepse ky vend pune nuk e përmban këtë kategorizim, çka është një mangësi në klasifikimin e tyre gjë e cila edhe kjo ndikon në mbarëvajtjen e punës; kështu në mënyrë më të detajuar po e trajtojmë si më poshtë: Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura, është ngritur si një strukturë e re në vartësi të Ministrisë së Mjedisit në zbatim të VKM-së nr.102, datë 04.02.2015, “Për krijimin e Agjencisë Kombëtare e Zonave të Mbrojtura dhe Administratave në Zonat e Mbrojtura” dhe ka në përbërjen e saj 274 punonjës, 21 prej të cilëve janë pjesë e strukturës qendrore të Agjencisë dhe 253 punonjës në njësit vartëse të saj përkatësisht në 12 Administrata Rajonale të Zonave të Mbrojtura (AdZM). Në zbatim të pikave 1 dhe 2 të VKM-së nr.102, datë 04.02.2015, “Për krijimin e Agjencisë Kombëtare e Zonave të Mbrojtura dhe Administratave në Zonat e Mbrojtura”, i ndryshuar, marrëdhëniet e punës për punonjësit e AKZM-së rregullohen sipas procedurave të parashikuara në ligjin 152/2013 “Për nëpunësin civil” dhe marrëdhëniet e punës për punonjësit e AdZM-ve, rregullohen sipas Kodit të Punës. Struktura e pagave të Administratave Rajonale të Zonave të Mbrojtura deri tani ka funksionuar mbi bazën e pikës 2 të VKM-së 736, datë 9.9.2015 “Për disa ndryshime në vendimin nr. 545, datë 11.8.2011, të Këshillit të Ministrave, për miratimin e strukturës dhe niveleve të pagave të nëpunësve civil/nëpunësve, zëvendësministrit dhe nëpunësve të kabineteve, në Kryeministri, aparatet e ministrive të linjës, administratën e presidentit, kuvendit, komisionit qendror të zgjedhjeve, prokurorinë e përgjithshme, disa institucione të pavarura, institucione në varësi të ministrive të linjës dhe administratën e prefektit”, të ndryshuar, ku “punonjësit e administratave rajonale të zonave të mbrojtura do të vazhdojnë të paguhen sipas vendimit përkatës të Këshillit të Ministrave për pagat e punonjësve të shërbimit pyjor. Për sa më sipër theksojmë se strukturat e Shërbimit pyjor tashme janë nën varësi të qeverisjes vendore ndërsa struktura e miratuar për punonjësit e Administratave në zonat e mbrojtura nuk përputhet me strukturën me të cilën kanë funksionuar ish Drejtoritë e Shërbimit Pyjor dhe misioni që përmbush AKZM dhe AdZM-të nuk përputhet aspak me atë që kryenin ish Drejtoritë e Shërbimit Pyjor, gjithashtu dhe për faktin se është krijuar një administrim i ri i zonave të mbrojtura si dhe brenda një institucioni kemi dy ligje që rregullojnë marrëdhëniet e punës së punonjësve ligjin 152/2013 “Për nëpunësin civil” dhe Kodin e Punës.
86 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Aktualisht punonjësit e AdZM-ve funksionojnë për pagesën e pagave bazuar ne VKM-në nr. 552, date 11.8.2011 “për disa shtesa dhe ndryshime në VKM nr.455, datë 18.7.2007 “Për pagat dhe shtesat mbi pagë të punonjësve të shërbimit pyjor”, të ndryshuar, ku theksojmë dhe një herë që ata nuk janë punonjës të shërbimit pyjor.
e. Trajnimi dhe kualifikimi i punonjësve është burim i pashtershëm që ndikon në rritjen e performancës së institucionit dhe në menaxhimin e tij, ai është nga problemet më të neglizhuara të menaxhimit, sepse është e vështirë të ngarkosh dikë me përgjegjësi për një funksion nëse nuk është i trajnuar. Shoqëria dhe tregu i punës, janë të interesuar të investojnë për pajisjen e anëtarëve të tyre me nivelin e domosdoshëm të dijeve dhe aftësive, përgatitjen e specialistëve përherë e më të kualifikuar. Nga auditimi rezulton se trajnimet dhe kualifikimet e punonjësve të AKZM dhe AdZM rezultojnë me mangësi, për arsye se ato nuk kryhen sipas temave specifike që kanë nevojë, nga lektorë të fushës si dhe sipas kurikulave të mirë përcaktuara për punonjësit e tyre e kryesisht të “rojeve mjedisore”, “specialistëve të monitorimit dhe menaxhimit” etj. Gjithashtu duke qenë se administrata e zonave të mbrojtura ka specifika në realizimin e detyrave të saj duhet që gjatë trajnimeve mund të merren në konsideratë disa metodat që devijojnë disi nga ato tradicionale të tij si; - Kryerja e inspektimeve dhe udhëtimeve; - Vajtja në terren; - Demonstrimet; - Simulimi i situatave; - Luajtja e roleve; - Diskutime; - Ushtrime dhe demonstrime me pjesëmarrje; - Rotacion i detyrave; - Ushtrime me prodhues dhe produkt përfundimtar; - Etj. AKZM ka realizuar në bashkëpunim me projektin Natura 2000, trajnimet e mëposhtme: Orientimi /trajnim për ekspertët që punojnë në terren për monitorim biologjik: Rojet mjedisore dhe stafi i terrenit –faza 1 qershor 2016; Bazat dhe praktikat e biologjisë së ruajtjes- Stafi i menaxhimit, AkZM AdZM. Korrik 2016; Trajnimi i trajnerëve-Trajnerë potencialë AdZM, AKZM, Tetor 2016; Orientimi /trajnim për ekspertët që punojnë në terren për monitorim biologjik: Rojet mjedisore dhe stafi i terrenit –faza 2 nëntor 2016. Në kuadër të bashkëpunimit me Instituti për Ruajtjen e natyrës në Shqipëri është realizuar: Trajnim i rojeve mjedisorë për procesin e inventarizimit të florës dhe faunës së egër- shtator 2016 f. Nga auditimi rezulton se administrata e zonave të mbrojtura është e shpërndarë në të në të 12 qarqet e tij sepse dhe zonat e mbrojtura janë në të gjithë vendin. Gjithashtu dhe parqet natyrore kombëtare janë të shpërndara në të gjithë territorin e vendit madje një park mund ti përkasin disa qyteteve apo rretheve të vendit. Por ajo që vihet re është që të
87 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
gjitha Administrata Rajonale e Zonave të Mbrojtura janë në qytetet Berat, Dibër, Durrës, Elbasan, Fier, Gjirokastër, Kukës, Korçë, Lezhë, Shkodër, Tiranë dhe Vlorë. Kjo vendosje e tyre bën që ato të jenë larg parqeve natyrore kombëtare gjë e cila mund të krijojë vështirësi në menaxhimin e tyre, bën të pamundur prezencën në terren në çdo zonë të mbrojtur rritjen e shpenzimeve financiare, mangësive në evidentimit në kohë të dëmtuesve natyrorë, evidentimit në kohë të fatkeqësive natyrore kryesisht zjarreve, evidentimit në kohët të shkelësve të ligjit si për ndërhyrjet e tyre por edhe nga dëmtimet që mund ti vijnë habitateve nga shfrytëzimi edhe për qëllime turistike nga grupe turistësh të cilët nuk janë të informuar për vendet ku duhet të kalojnë, etj. Kështu ka raste ku administrata është larg territorit të parkut dhe kjo krijon probleme në përmbushjen e objektivave, si rasti AdZM Kukës ku parku kombëtar është në Tropojë, Lugina e Valbonës, Lumi i Gashit si dhe pritet të miratohet Parku i Alpeve të Shqipërisë i cili do të jetë ndër parqet më të mëdhenj në Ballkan pasi do të ketë territore edhe në shtetet e Kosovës dhe Malit të Zi. Gjithashtu rasti i AdZM Gjirokastrës që ka në administrim parkun e Bredhit te Hotovës – Dangëlli i cili ka më shume territore që i përkasin rrethit të Përmetit, rasti i AdZM Elbasan ku parku i Shebenik – Jablanicë ndodhet në Librazhd megjithëse është gjetur zgjidhje duke i vendosur zyrat e administratës së AdZM në Librazhd, si dhe rasti i AdZM Durrës ku parku Qaf Shtamë është në Krujë ku dhe për të është gjetur si zgjidhje vendosja e zyrave të administratës së AdZM në Krujë. g. Një tjetër nevojë për mirë menaxhimin e zonave të mbrojtura është dhe mungesa e kompetencave të stafit të administratës së zonave të mbrojtura.
Gjetje: nuk ka standarde dhe kritere mbi përcaktimin e sipërfaqes parkut natyror në ha që duhet të mbulojë një punonjës i AdZM si roje mjedisore, punonjës i menaxhimit dhe punonjës i monitorimit në vartësi llojit të parkut natyror kombëtar, faunës dhe florës në përbërje të saj, terrenit, shtrirjes së tij, etj.; nuk ka përcaktim dhe pozicionim të saktë të emërtimit profesional të punonjësve që kryejnë detyrën e “rojeve mjedisore”; kemi dy qëndrime ligjore në rregullimin e marrëdhënieve të punës kështu: marrëdhëniet e punës për punonjësit e AKZM-së rregullohen sipas procedurave të parashikuara në ligjin 152/2013 “Për nëpunësin civil” ndërsa marrëdhëniet e punës për punonjësit e AdZM-ve, rregullohen sipas Kodit të Punës. rezultojnë me mangësi në trajnimet dhe kualifikimet e punonjësve të AKZM dhe AdZM, për arsye se ato nuk kryhen sipas temave specifike që kanë nevojë, nga lektorë të fushës si dhe sipas kurikulave të mirë përcaktuara për punonjësit e tyre e kryesisht të “rojeve mjedisore”, “specialistëve të monitorimit dhe menaxhimit” etj. nuk ka standarde dhe kritere në përcaktimin e vend ndodhjes së administratave rajonale të zonave të mbrojtura që i menaxhojnë ato; mungesa e kompetencave të stafit të administratës së zonave të mbrojtura në mirë menaxhimi e tyre.
Konkluzion:
88 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
. Përcaktimi i standarde dhe kritere të sipërfaqes park natyror kombëtar në ha që duhet të mbulojë një punonjës i AdZM si roje mjedisore, punonjës i menaxhimit dhe punonjës i monitorimit janë të domosdoshme sepse: o përgjigjen për ruajtjen dhe administrimin e zonës së mbrojtur dhe për monumentet e natyrës që gjenden brenda sipërfaqes nën juridiksion të saj: o janë përgjegjës për ruajtjen dhe administrimin e zonës së mbrojtur dhe për monumentet e natyrës që gjenden brenda sipërfaqes nën juridiksion të saj; o zbaton politikat, strategjitë dhe programet e qeverisë në fushën e zonës së mbrojtur; o mbikëqyr veprimtaritë në zonat e mbrojtura dhe siguron pajtueshmërinë e tyre në përputhje me kërkesat e këtij ligji dhe akteve të tjera ligjore e nënligjore; o ruan zonën e mbrojtur dhe kryen vlerësimin e tij; o ndjek zbatimin e planit të menaxhimit të zonës së mbrojtur; o vlerësimin e gjendjes ekologjike të burimeve natyrore dhe përpunon planet për ruajtjen dhe rimëkëmbjen e tyre; o në bashkëpunim me institucionet e specializuara realizon monitorimin e zonës së mbrojtura, monitorimin e gjendjes së biodiversitetit, habitateve, popullatave dhe ekosistemeve të tyre përfshi edhe ata detare; o mban dhe përditëson regjistrin e zonave të mbrojtura, skedarët dhe krijon bazën e të dhënave dixhitale të rrjetit ekologjik të vendit; o propozon dhe zbaton masat dhe programet për ripërtëritjen e mjediseve të dëmtuara, të shkatërruara apo të degraduara të zonës së mbrojtur; o identifikon dhe merr masa për mbrojtjen e biotopeve karakteristike të llojeve në përbërje të zonës së mbrojtur; o identifikon dhe mbron zonat e populluara me llojet e florës dhe të faunës së egër si dhe rrugët e emigrimit; o mbrojtjen e zonave të riprodhimit, të pushimit dhe të ushqimit të faunës së egër; ndjek zbatimin e planeve të menaxhimit të liqeneve ndërkufitare; o ndjek realizimin e programeve vjetore të monitorimit të zonës së mbrojtur, në bashkëpunim me institute e katedra të specializuara, të ngarkuara me monitorimin dhe publikimin e të dhënave; o bashkëpunon me autoritetet shtetërore dhe lokale për mbrojtjen e interesave të banorëve lokal; o parandalon e përdorimit të mjeteve apo metodave që çojnë në degradimin e tyre; o përcakton vendet e vendosjes së tabelave dhe shenjave treguese; o kontribuon në grumbullimin e tarifave për përdorimin dhe shfrytëzimin e burimeve bio-natyrore të zonës së mbrojtur; o kontakton përdoruesit e të gjitha llojeve; o kontrollon përdoruesit dhe vizitorët; o propozon vendet e peshkimit; o zbaton infrastrukturën e domosdoshme për përdorimin e zonës së mbrojtur; o përdor me frytshmëri fondet për mirëmbajtjen e zonës së mbrojtur; o dokumenton veprimtaritë, investimet, kërkimet shkencore të kryera në territorin e zonës së mbrojtur; o organizon sistemin e vrojtimit dhe sinjalizimit për zonën e mbrojtur;
89 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
o përgatit dhe publikon çdo fund viti raportin vjetor të gjendjes së zonës të mbrojtur dhe e paraqet në AKZM, si dhe në njësitë e qeverisjes vendore; o bashkëpunon me institucione kërkimore shkencore, me OJF-të mjedisore dhe me komunitetin për mbrojtjen e zonës së mbrojtur dhe ruajtjen e biodiversitetit të tij; o organizon, në bashkëpunim me njësitë e qeverisjes vendore, me institucionet kërkimore-shkencore, me institucionet arsimore e kulturore, me OJF-të mjedisore, me komunitetin, etj., veprimtari ndërgjegjësuese dhe bën botime të ndryshme, për të bërë të njohura vlerat e zonës së mbrojtur; o përgjigjet dhe mirëmban qendrat e informimit e pritjes së vizitorëve dhe organizon veprimtaritë informuese, edukuese dhe vizitat ekoturistike; o bashkërendon festimin e ditëve dhe ndodhive mjedisore që lidhen me zonën e mbrojtur, veprimtaritë informative dhe edukative. . Përcaktimi dhe pozicionimi i saktë i emërtimit profesional të punonjësve që kryejnë detyrën e “rojeve mjedisore” është i rëndësishëm sepse ai lidhet me kontrollin e administrimin e zonës duke punuar në terren, do të lidhet me shumë funksione që duhet të kryej një punonjës i tillë si edukimi, menaxhimi, guida natyrore, turizmi, etj., prandaj përfshirja në këtë kontingjent i personave me arsimin e duhur, integritetin moral, dashurinë dhe pasionin e punës, shpirt sakrifice, është domosdoshmëri në përputhje dhe me kërkesat e kohës. . Duke mos patur punonjës të arsimuar dhe të kualifikuar nuk plotësohet me cilësi veprimtaria shoqërisht e dobishme ruajtjes së parqeve natyrore kombëtare si trashëgimi natyrore. Arsimimi dhe kualifikimi në një fushë të caktuar i ndihmon njerëzit të specializohen në atë fushë dhe të bëhen zot të profesionit të tyre. . Vlerësimi shumë i ulët për nga vlera monetare (paga) mbajtja e dy qëndrimeve në rregullimin e marrëdhënieve të punës bën që motivimi i punonjësve që administrojnë parqet natyrore kombëtare të mos jetë në lartësinë e duhur kur këto punonjës sipas profesioneve të tyre janë shumë të rëndësishme sepse kanë në dorë një trashëgimi natyrore për të sotmen dhe të ardhmen. . Rishikimi i pagave të punonjësve të AdZM-ve duhet të bëhet në zbatim dhe në përputhje me misionin dhe detyrat që përmbushin sepse ato kanë përgjegjësi për: 1. Menaxhimin e rrjetit të zonave të mbrojtura, habitateve dhe llojeve natyrore e gjysmë natyrore me interes të ruajtjes, sipas ligjeve kombëtare e konventave e marrëveshjeve ndërkombëtare. 2. Promovojnë, mbështetin grumbullimin e informacionit, edukimin mjedisor dhe ndërgjegjësimin e publikut për zonat e mbrojtura 3. Mbështetjen dhe zhvillimin e aktiviteteve të qëndrueshme ekonomike brenda zonave të mbrojtura. . Trajnimi dhe kualifikimi ndihmon punonjësit të specializohen të rriten profesionalisht në atë fushë që punojnë dhe të bëhen zot të profesionit e tyre. Trajnimi është përgatitja për një karrierë dhe punë të suksesshme është hap i domosdoshëm për çdo punonjës si dhe ndihmon punonjësin të pajiset me mjetet e nevojshme për të qenë konkurrues.
Rekomandim: Ministria e Mjedisit dhe AKZM në bashkëpunim me specialistë të fushës, organizata dhe institute që veprojnë në mbrojtje të natyrës të hartojnë standardet dhe kriteret në përcaktimin
90 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
e sipërfaqes në ha park natyror kombëtar që duhet të mbulojë një punonjës i AdZM si roje mjedisore, punonjës i menaxhimit dhe punonjës i monitorimit në vartësi të llojit të tij. Ministria e Mjedisit dhe AKZM në bashkëpunim me specialistë të fushës, organizata dhe institute që veprojnë në mbrojtje të natyrës të kryejnë përcaktimin dhe pozicionimi i saktë i emërtimit profesional të punonjësve që kryejnë detyrën e “rojeve mjedisore”. Ministria e Mjedisit dhe AKZM në bashkëpunim me Ministrinë e Financave, Departamentin e Administratës Publike të marrë masa për rishikimin e pagave të punonjësve të AdZM dhe klasifikimit të tyre në përputhje me ligjin 152/2013 “Për nëpunësin civil”, marrëdhëniet e të cilit rregullojnë punonjësit e AKZM. Ministria e Mjedisit dhe AKZM në bashkëpunim me specialistë të fushës të hartojë programe dhe kurikula të përditësuara sipas teknikave bashkohore nga lektorë të fushës në trajnimin e “rojeve mjedisore”, “specialistëve të monitorimit dhe menaxhimit”. Ministria e Mjedisit dhe AKZM në bashkëpunim me specialistë të fushës, organizata dhe institute që veprojnë në mbrojtje të natyrës të hartojnë standardet dhe kriteret në përcaktimin e vend ndodhjes së administratave rajonale të zonave të mbrojtura që i menaxhojnë ato. Ministria e Mjedisit në bashkëpunim me AKZM të marrë inisjativa ligjore në forcimin e kompetencave të stafit të administratës së zonave të mbrojtura për mirë menaxhimi e tyre.
3.1.4. A garanton efektivitet sistemi i menaxhimit përdorimin e parqeve natyrore kombëtare në shërbim të njeriut, turizmit natyror, kryerjes biznes, përftimit të ardhurave, etj., si trashëgimi natyrore që i përket brezave?
Konventa e Aarhusit paraqet një ndër mekanizmat kryesor të demokracisë në fushën e mjedisit, qytetarin e thjeshtë, nga një bartës detyrimesh e bën një partner aktiv në vendimmarrjen për çështjet mjedisore duke ia siguruar atij kështu: të drejtën për të qenë i informuar për situatën mjedisore ku jeton, të drejtën jo vetëm për të marrë pjesë aktive në vendimmarrje për çështje mjedisore, por të ketë edhe të drejtën e qasjes në mbrojtjen ligjore në rast të shkeljes të së drejtës së tij për një mjedis të pastër9.
Zhvillimi i shoqërisë njerëzore është karakterizuar nga rritja e shkallës së sundimit dhe e ndikimit të natyrës prej njeriut. Analizat e mjaft shkencëtarëve sjellin fakte se në të kaluar e largët, zhdukja e llojeve ndodhte, në përgjithësi, për shkaqe natyrore. Por, ata pohojnë se shkaku kryesor i krizës së tanishme është i ndryshëm, zhdukjet e sotme të llojeve shkaktohen nga veprimtaria njerëzore. Aktualisht njerëzimi vepron “kundër natyrës” dhe me të drejt mund të quhet “shfarosësi i llojeve”. Pasojat kryesore të zhvillimit të shoqërisë njerëzore, kalimi nga një bujqësi tradicionale në atë intensive, nga një industri artizanale në atë moderne, rritja dhe përqendrimi i popullsisë në rajonet më të pasura, zhvillimi i turizmit etj., kanë sjell sot mjaft probleme. Në këto rajone popullatat e popullimet e bimëve e të kafshëve, të ngjeshura së tepërmi, u detyruan, nga kushtet e reja, të mbijetojnë. Por edhe në këtë situatë, krahas konkurrencës natyrore të vet specieve, përsëri iu nënshtruan ndikimit të veprimtarive humane, pasi ato përbëjnë burimin kryesor të jetesë, janë lëndë të para për industrinë, bujqësinë e turizmin. Sot, “oazet”, gjithnjë e më të vegjël të natyrës së egër, kanë mbetur të rrethuar dhe të izoluar prej një natyre tjetër, përmes të cilëve migracioni është ose i vështirë ose i pamundur. Në këto kushte, vëmendja e konservuesëve të
9 Konventa e Aarhusit
91 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare” natyrës është përqendruar pikërisht në ruajtjen dhe menaxhimin e këtyre “oazeve” të egër, ku bimët, kafshët dhe proceset evolutive të mund të vijojnë të zhvillohen. Kjo politikë e ruajtjes së natyrës in situ (stacionare ose në arealin e tyre të përhapjes), nëpërmjet ngritjes së një sistemi zanash të mbrojtura, ka ardhur duke u zhvilluar dhe përpunuar më tej si një domosdoshmëri për ruajtjen afat-gjatë të resurseve natyrore dhe biologjike që kemi trashëguar dhe që do t’u përcjellim brezave që do të vijnë. Në vendin tonë pas vitit 1990 u rritën rreziqet, dëmtimet, prerjet, mbi kullotjet, zjarret, sëmundjet e dëmtuesit, ndotjet, ndërtimet e zëniet me dhe pa leje, gërryerjet, shembjet dhe rritja e shkallës së erozionit si dhe lëvizja e pakontrolluar dhe gjendja e varfërisë së popullatës, të cilët kanë prekur e cenuar rëndë kufijtë optimal të ekzistencës së llojeve, habitateve dhe ekosistemeve të zonave të mbrojtura. Kjo situatë, jo e drejtë, e mungesës së ligjit e strukturave përkatëse, të keqkuptimit e keqpërdorimit të demokracisë në rrjedhat e ekonomisë së tregut, etj., krijoi mjaft probleme për zonat e mbrojtura, aq të kërkuara për vlerat e tyre bio-natyrore, qoftë dhe nga biznesi vendas a i huaj. Natyra, mjedisi dhe gjallesat janë çështje të mëdha dhe komplekse. Ato duhen trajtuar si një organizëm shumë disiplinor e unikal, në kahun e ruajtjes/konservimit, mbrojtjes e menaxhimit të tyre. Natyra joshëse e vendit tonë, me bukuritë e saj ka lënë mbresa, ka qenë dhe burim frymëzimi jo vetëm për shqiptarët, por edhe për vizitorët e huaj e albanologë të shquar. Në veprat dhe shkrimet e tyre, për Shqipërinë, i evidencojnë këto vlera. Vlerat natyrore, herë pas here, me ndryshimet që pësojnë dhe rëndësinë që marrin, në periudha të ndryshme, duhet të jenë objekt i veprimtarisë së specialisteve të këtyre fushave. Periudha që po jetojmë ku hapësirat e komunikimit, ardhja e shumë të huajve në vendin tonë, shtron edhe para specialisteve të mjedisit e të biodiversitetit, në veçanti, edhe të studiuesve të natyrës, në përgjithësi, detyra dhe vizione të reja, sidomos në drejtim të “ekspozimit të vlerave të Natyrës Shqiptare”. Janë të pakta botimet njohëse e prezantuese të peizazheve apo për parqet kombëtare, të faunës e florës së rrallë, shoqërimet e rralla, bimët endemike, nuk njihen sa duhen monumentet e natyrës, pyjet e kullotat, etj. Botime të tilla mungojnë si fletëpalosje, albume, guida turistike, monografi, libra të vegjël etj., për përdorim nga një masë më e gjerë, nxënësish e studentesh të vendit apo turistë e studiues të huaj. Njohja dhe ekspozimi i këtyre vlerave, në nivele të ndryshme të shoqërisë, jo vetëm që i ndërgjegjëson ata për t’i ruajtur, por edhe për t’i vënë në shërbim të saj, sidomos të ekoturizmit, nivelet dhe potencialet intelektuale nuk mungojnë.
**** Menaxhimit për zonat e mbrojtura në përgjithësi dhe parqet kombëtare veçanti ka qenë sfida më e madhe e institucioneve përpara krijimit të AKZM-së, dhe sigurisht që është në hapat e para për të, duke qenë se ka pak më shumë se një vit që ka filluar punë si institucion për menaxhimin, monitorimin dhe zhvillimin në standardet e kërkuara, të rrjetit të Zonave të Mbrojtura në Shqipëri. Në fillim duhet thënë se me gjithë dëmtimet në ZM dhe parqet kombëtare është arritur të ruhen zonat me biodiversitet të lartë në vend, në një situatë mjedisore mjaft të mirë. Sot mund të themi se kemi disa parqe që mund të krenohemi dhe që njihen edhe nga ekspertët e huaj si Lugina e Valbonës, Theth, Shebenik-Jabllanicë, Prespës, Divjakë-Karavasta, Bredhi i Hotovës, Llogora, Butrint, etj., mbi bazën e këtyre vlerave të trashëguara, AKZM-ja po punon që të arrijë disa objektiva në menaxhimin e parqeve e konkretisht:
92 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Përmirësimi i Planeve të Menaxhimit (PM) dhe/ose zbatimi i tyre, sot pothuajse të gjithë zonat e mbrojtura kryesore janë të mbuluara me PM dhe për disa prej tyre ka mendimin që duhen ribëre kjo edhe në një mënyrë me gjithëpërfshirëse të grupeve të interesit. Rishikimi i territoreve të zonave të mbrojtura dhe zoonimet të brendshëm, lidhet me një qasje të re, duke marrë parasysh situatën ku disa zona periferike janë dëmtuar por edhe sistemi i zbatuar për zoonimit nuk ka qenë korrekt. Kjo do lidhet me një proces intensiv 6 mujor pas aprovimit të ligjit të ri për shpalljen e të gjitha zonave të mbrojtura hiqe gjetje Mbështetja e aktiviteteve mjedis dashëse që të promovojmë zonat e mbrojtura duhet pa tjetër të krijojmë brenda tyre kushtet e zhvillimit të aktiviteteve me bazë natyrën siç është turizmi, shëtitjet në natyrë, vështrimi i zogjve, festat dhe ceremonitë lokale, ditët e shënuara lokale, kombëtare e ndërkombëtare, etj. Për këtë janë ndërtuat e po ndërtohen rreth 10 qendra vizitorësh dhe po vendosen rreth 20 tabela që duhet të shtohen në të ardhmen. Rritja e kapaciteteve të njohurive të stafit me ndihmën e projekteve të huaja po merren masa konkrete, me anë të trajnimeve të adresuara dhe të fokusuara për grupe të ndryshëm të stafit të Agjencisë dhe Administratave Rajonale (AdZM). Me gjithë mangësitë ne ekspozimit të vlerave të ZM dhe të parqeve natyrore kombëtarë ato kanë vizitorë si vendas dhe të huaj që shijojnë bukuritë e tyre si dhe mësojnë për florën dhe faunën e pasur të tyre kështu konkretisht kemi;
Tabela përmbledhëse Viti 2015 Viti 2016 Qarku Gjithsej Shqiptarë Të huaj Gjithsej Shqiptarë Të huaj Berat 150500 150000 500 151569 150061 1508 Dibër 200 150 50 340 225 115 Durrës 200 200 50 589866 580700 9166 Elbasan 1580 1375 205 7420 5720 1700 Fier 1500 1000 500 12300 9000 3300 Gjirokastër 1897 1412 485 3290 810 2480 Korçë 92284 59000 33284 403859 375800 28059 Kukës 50000 39000 11000 72500 64500 8000 Lezhë 800 650 150 1890 1400 490 Shkodër 51450 48250 3200 62530 58930 3600 Tiranë 6650 5150 1500 88000 85000 3000 Vlorë 115546 54275 61271 170084 99584 70500 Totali 472607 360462 112195 1563648 1431730 131918
Më poshtë po japim detajet, për tabelën e mësipërme kështu kemi numri total i pikave turistike është 43, nga të cilat këto frekuentohen nga vizitorë vendas dhe të huaj gjithsej 13 (trembëdhjetë) pika turistike konkretisht: 1. PK Mali Tomorit, 2. PK Shebenik-Jabllanicë 3. Polis, 4. Dardhë- Xhyrë, 5. Qafë- Bushi, 6. PK Prespës, 7. Cangonj, 8. PM Liqeni Pogradecit, 9. RS Lumi Gashit,
93 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
10. PK Lugina Valbonës, 11. PK Theth, 12. PK Qafë-Shtamë, 13. PK Divjakë– Karavasta. Mblidhen të ardhura nga punonjësit e AdZM-ve në 3 (tre) pika turistike konkretisht në: 1. MN Syri i kaltër, 2. PK Butrint, 3. PK Mali i Dajtit.
Gjatë vitit 2015 më të frekuentuarat nga vizitorët kanë qenë disa pika e konkretisht: - PK “Mali i Tomorit” me 150500 vizitorë - PK “Shebenik-Jabllanicë” me 1500 vizitorë - PK “Divjakë – Karavasta” me 1500 vizitorë - PK “Prespa” me 21000 vizitorë - PM “Liqeni i Pogradecit” me 68284 vizitorë (përfshihen dhe plazhistët) - “PK “Lugina e Valbonës” me 45000 vizitorë - PK “Butrint” me mbi 100546 vizitorë - PK “mali i Dajtit” 6650 vizitorë - MN “Syri i Kaltër” me 15000 vizitorë - RNS “Lumi i Gashit” me 5000 vizitorë - RNM “Cangoj” me 3000 vizitorë. - PK Qafshtamë me 200 vizitorë - RNM “Qafë Bushi” me 300 vizitorë - RNM “Polis” me 30 vizitorë - RNM “Dardhë – Xhyrë” me 50 vizitorë - PK “Lurë” me 200 vizitorë - MN “Bredhi i Sotirës” 1897 vizitorë - RNM “Kune – Vain- Tale” me 800 vizitorë - PK “Theth” me 51450 vizitorë
Gjatë vitit 2016 (deri më 31 Gusht 2016)më të frekuentuarat nga vizitorët kanë qenë disa pika e konkretisht: - PK “Mali i Tomorit” (Kulmak) me 150000 vizitorë Shtëpia e pritjes Tomor 67 vizitorë - Kanionet e Osumit 1502 vizitorë - PK “Shebenik-Jabllanicë” me 3490 vizitorë - PK “Divjakë – Karavasta” me 12300 vizitorë - PK “Prespa” me 38059 vizitorë - PM “Liqeni i Pogradecit” me 360000 vizitorë (përfshihen dhe plazhistët) - PK “Lugina e Valbonës” me 68000 vizitorë - PK “Butrint” me 126563 vizitorë - PK “Mali i Dajtit” 88000 vizitorë - MN “Syri i Kaltër” me 28521 vizitorë - RNS “Lumi i Gashit” me 4500 vizitorë
94 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
- RNM “Cangoj” me 5000 vizitorë. - PK “Qafshtamë” me 3850 vizitorë - RNM “Rrushkull” me 1256 vizitorë - MN “Shëmpjetër” me 56100 vizitorë (përfshihen dhe plazhista) - MN “Shpella e Sarasalltikut” me 32100 vizitorë - MN “Falëza Kepi i Rodonit” me 4650 vizitorë - MN “Plazhi i Kalmit” me 21910 vizitorë (përfshihen dhe plazhista) - RNM “Polis” me 49 vizitorë - RNM “Dardhë – Xhyrë” me 16 vizitorë - MN “Rrepet e Byshekut” me 1228 vizitorë - MN “Pisha e Fushëkuqes” me 883 vizitorë - MN “Dushku i Lleshanit” me 35 vizitorë - MN “Dushku i Kishës Gjinar” me275 vizitorë - MN “Ujëvara e Sotirës” me 702 vizitorë - MN “Liqeni i Zi” me 382 vizitorë - MN Moçalet e Grabovës” me 108 vizitorë - MN “Shpella e Kabashit” me 70 vizitorë - MN “Rrobulli i Zeleshnjës” me 17 vizitorë - MN “Kanioni i Holtës” me 60 vizitorë - MN “Liqeni i Dushkut” me 70 vizitorë - MN “Dushkaja e Katërlisit (fshat) me 35 vizitorë - PKD “Karaburun – Sazan” me 15000 vizitorë - PK “Theth” me 62530 vizitorë RNS “Kardhiq” me 110 vizitorë - MN “Bredhi i Sotirës” 360 vizitorë - PK “Bredhi i Hotovës” me 2700 vizitorë - MN “Zhej” me 120 vizitorë - PK “Bredhi i Drenovës” me 800 vizitorë - PK “Lurë” me 165 vizitorë - RNM “Korab – Koritnik” me 175 vizitorë - RNM “Kune – Vajin- Tale” me 1890 vizitorë
Për sa më sipër duke bërë krahasimin me vitin 2015 vihet re se kemi rritje të numrit të vizitorëve pothuaj në të gjitha pikat turistike që gjenden brenda territorit të ZM. Gjithashtu është rritur numri i vizitorëve që frekuentojnë ZM si ato që janë vizitorë ditorë po ashtu dhe ato që janë me qëndrime disa ditorë në bujtina sidomos në Valbonë e Theth. Por me gjithë punën e mirë dhe përkushtimin ajo që mund të themi është se administrata e zonave të mbrojtura nuk mund të bëjë një numërim të plotë të vizitorëve për arsye se shumë vizitorë mund të mos paraqiten në qendrat e tyre, në të shumtën e rasteve ato janë larg parqeve, vizitoret nuk kërkojnë ndihmën e administratorëve të parkut, parku nuk është i mbyllur kështu që në disa raste tek ai shkohet në disa drejtime, këtu veçojmë parkun Mali i Dajtit, Butrintit si dhe monumentin e natyrës Syri i Kaltër të cilët janë të mbyllur dhe nuk mund të hyhet në të pa derdhur tarifat përkatëse. Të gjitha këto konstatime vlejnë për të gjithë ZM të shpërndara në të gjithë vendin dhe të pamundësisë
95 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare” edhe praktike të monitorimit të vizitorëve nga administratat e ZM. Duke patur këto problematika edhe mundësia e vendosjes së tarifave dhe krijimit të ardhurave nga vizitorët është e vështirë dhe deri më tani nuk ka gjetur zgjidhje. Gjithashtu një fenomen tjetër që vihet re ne ZM dhe parqet natyrore në realizimin e të ardhurave është se në to subjektet privatë që ushtrojnë dhe kanë ushtruar aktivitet nuk derdhin të ardhura për llogari të tyre respektivisht në administratat zonale apo në qendër, megjithëse janë përdoruesit dhe përfituesit më të mëdhenj të kësaj pasurie natyrore të trashëguar. Këto biznese me aktivitetin e tyre të shfrytëzimit shkaktojnë dëmtime për të cilat duhen marrë masa për eliminimin dhe rigjenerimin e pasojave nga to, ndërsa rezulton se nga ana e AKZM me fondet e buxhetit të shtetit: - në PK “Mali i Dajtit” ka filluar rehabilitimi i guroreve dhe dëmeve të shkaktuara, - në PK “Bredhi i Hotovës-Dangëlli” është bërë rehabilitimi i dëmtimeve si rrjedhoje e ndërtimit të HEC-it, - në PK “Lurë” janë duke u bërë pyllëzime, - etj. Për sa më sipër të gjitha dëmtimet që janë kryer në ZM e veçanërisht të parqeve kombëtare vijnë si rezultat i shfrytëzimit të tyre për të realizuar të ardhura bizneset, ndërsa riparohen, rigjenerohen apo mbarështohen nga fondet e buxhetit të shtetit dhe në kurriz të taksapaguesve. Gjithashtu të gjitha këto do të mund të realizoheshin në ZM dhe parqet natyrore nëse në vite do të ishin: kryer studime mbi analizën e rentabilitetit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare për të gjykuar mbi plotësimin e kënaqësive të palëve të interesit si, njeriut, individëve, biznesit, turizmit, përfitimit të ardhurave, etj.; bërë studime mbi përputhshmërinë e sistemit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare me objektivat strategjikë kombëtarë dhe objektivat strategjikë të tij. Këtu vlen të theksohet se ende strategjia e Ministrisë së Mjedisit nuk është miratuar dhe të marrë formën ligjore; vendosur standarde mbi realizimin financiarisht të mirë funksionimit të sistemit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare në tërësi dhe sipas llojit të tyre. Kështu financimet shtetërore ose dhe financimet do të ishin më të mëdha të cilat në bashkëpunim me financimet e donatorëve do të përmirësonin më shumë situatën, ose minimumi do të kishin mjete lëvizëse me shumë për mbikëqyrjen e territorit ku një “roje mjedisore” kontrollon afërsisht 4260 ha ZM. Disa prej financimeve të donatorëve mund të përmendim: Financim nga Ministria Federale Gjermane për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim për: Mbështetje e vendeve ndërkufitare për të mbrojtur më mire biodiversitetin e liqeneve dhe lumenjve, duke zhvilluar njëkohësisht në mënyrë të qëndrueshme edhe ekonomitë e tyre. (liqenet Shkodër, Ohër, Prespë) Ruajta dhe përdorimi i qëndrueshëm i biodiversitetit natyror dhe agro- bujqësor në zonat malore të Shqipërisë (Alpet veriore). Financim nga Delegacioni i Bashkimit Evropian për: Përgatitjen e të paktën 5 planeve të menaxhimit, për 5 Zona të Mbrojtura të zgjedhura të Shqipërisë. ( Parku Kombëtar Divjakë-Karavasta, Bredhi Hotovës –Dangëlli, Parku Kombëtar Mali i Tomorit, Liqeni i Shkodrës
96 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Rezervat Natyror i Menaxhuar, Korab –Koritnik, rezervat natyror i Menaxhuar. kryer studime mbi koston reale në total (vlera në para) për mirë menaxhimin e sistemit të parqeve natyrore kombëtare në mbrojtje të kësaj trashëgimie natyrore që i përket brezave; kryer studime dhe vendosur tregues mbi matjen e arritjes së objektivave të sistemit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare në mbrojtje të biodiversitetit, habitateve, popullatave të specieve të florës e faunës së egër dhe ekosistemeve natyrore si trashëgimi natyrore që i përket brezave.
****** Me përfundimin e hartimit e të miratimit të planit të menaxhimit e rëndësishme është suksesi i zbatimit të tij, i cili zbatohen nga administrata e ruajtjes së zonës. Për të ndjekur zbatimin e planeve të menaxhimit në zonat e mbrojtura ngrihen Komitetet e Menaxhimit. Përbërja, funksionet, detyrat dhe përgjegjësitë e këtyre komiteteve përcaktohen me vendim të Këshillit të Ministrave. Për zbatimin e planeve të menaxhimit mund të angazhohen institucione publike dhe privatë, persona juridikë, vendas ose të huaj, organizata jofitimprurëse mjedisore, duke zbatuar rregullat dhe procedurat e konkurrimit e të tenderimit. Nga auditimi rezulton se nuk ka të dhëna në vite për funksionimin e Komiteteve të Menaxhimit të Zonave të Mbrojtura të miratuara me Vendimin e Këshillit të Ministrave nr. 86, datë 11.02.2005. Gjithashtu rezulton se ky Komitet me ndryshimet ligjore si dhe me ndarjen e re territoriale e ka humbur aktualitetin në përfaqësimin e tij. Komitetet e menaxhimit krijohen vetëm për zonat e mbrojtura Park Kombëtar, Rezervat Natyror i Menaxhuar dhe Peizazh i Mbrojtur (kategoritë II, IV dhe V të zonave të mbrojtura) të cilët organizohen në nivel vendor dhe ndjekin zbatimin e planeve të menaxhimit për zonat ku ngrihen si dhe mbikëqyrin edhe monumentet e natyrës, që ndodhen në qarkun ose qarqet ku shtrihet zona e mbrojtur që ata menaxhojnë. Komitetet e menaxhimit përbëhen nga përfaqësues të institucioneve publike dhe jopublike, ku ndodhet zona e mbrojtur, dhe konkretisht nga: a) përfaqësuesi i Ministrisë së Mjedisit/ është kryetar i komitetit të menaxhimit; b) përfaqësuesi i Drejtorisë së Përgjithshme të Pyjeve dhe Kullotave; c) përfaqësuesi i Ministrisë së Rregullimit të Territorit dhe të Turizmit; d) përfaqësuesi i bashkisë ose i bashkive, në territorin e të cilave shtrihet zona e mbrojtur; e) kryetarët e komunave, në territorin e të cilave shtrihet zona e mbrojtur; f) përfaqësuesi i këshillit të qarkut ose të qarqeve, ku shtrihet zona e mbrojtur; g) përfaqësuesi i prefekturës ose i prefekturave, ku shtrihet zona e mbrojtur; h) përfaqësuesi i Agjencisë Rajonale të Mjedisit të qarkut, ku shtrihet pjesa më e madhe e zonës; i) drejtori i Drejtorisë së Shërbimit Pyjor në zonë; j) përfaqësuesi i pronarëve të tokave, kur në territorin e zonës së mbrojtur ka toka private; k) përfaqësuesi i organizatave jofitimprurëse, në nivel kombëtar ose vendor, aktive për problemet e zonës së mbrojtur; l) anëtarë të tjerë.
****
97 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Një fenomen tjetër që u konstatua edhe nga auditimi ishte ligji i ZM, ky ligj ka kohë që është realizuar dhe në disa pjesë ti tij nuk përputhet me realitetin, nuk përputhet me ligje të tjera të përshtatura me realitetin dhe të ndryshuara, përafrimit më shumë më përvojat evropiane dhe me standardet e BE, me ndarjen e re administrative, me krijimin e një forme të re të administrimit të ZM, etj., çka çon në nevojën e rinovimit të tij në përshtatje me realitetin sepse; Ligji ka për objekt: shpalljen, ruajtjen, administrimin, menaxhimin dhe përdorimin e qëndrueshëm të zonave të mbrojtura dhe të burimeve natyrore e biologjike të tyre; lehtësimin e kushteve për zhvillimin e turizmit mjedisor; për informimin dhe edukimin e publikut dhe për përfitime ekonomike, të drejtpërdrejta dhe të tërthorta, nga popullsia vendore, nga sektori publik Ligji ka për qëllim: të sigurojë mbrojtje të veçantë të përbërësve të rëndësishëm të rezervave natyrore, të biodiversitetit dhe të natyrës, në tërësi, nëpërmjet krijimit të zonave të mbrojtura. për të siguruar ruajtjen dhe ripërtëritjen e habitateve natyrore, të llojeve, të rezervave dhe të peizazheve natyrore në ZM.
Kështu për sa më sipër në këto kushte administrata e re ka marrë masa për hartimin e një ligji të ri për zonat e mbrojtura ku po mundohet të preken të gjitha problemet dhe mënyrat e menaxhimit të zonave të mbrojtura dhe situata e mëparshme, në draftin e ri janë mbajtur parasysh disa drejtime të cilat po konsultohen dhe gjerësisht me banorët e zonave të mbrojtura, publikun, biznesin, shoqatat e ndryshme të huaja dhe vendase të mjedisit, etj., kështu:
Mbështetet në katër bazë të ruajtjes dhe mbrojtjes së natyrës, duke zhvilluar zonat: Parimi i zhvillimit të qëndrueshëm Parimi i integrimit Parimi “ndotësi paguan” Parimi i parandalimit dhe i marrjes së masave paraprake
Ka si objektiva kryesor: • Evidentimin, përcaktimin, shtimin ose zgjerim të ZM; • Ruajtje, ripërtëritje e territoreve brenda tyre; • Përdorim i qëndrueshëm të burimeve natyrore; • Lehtësimin e kushteve për zhvillimin e turizmit mjedisor; • Informimin dhe edukimin e publikut për gjendjen dhe dobinë e ZM. ligj kërkon të sjellë disa risi, si: 1. Strukturën e zonave të mbrojtura, që do të ndajë Zona të Mbrojtura me interes kombëtar Zonat e Mbrojtura të shpallura nga pushteti vendor Zona të Mbrojtura me interes ndërkombëtar: I. Zonat Ramsar; II. Zonat me interes për Komunitetin Evropian (SACs) ku bëjnë pjesë zonat e veçanta të ruajtjes të habitateve dhe të shpendëve (SCI dhe SPAs); III. Zonat me Interes të Veçantë Ruajtjeje (zonat Emerald);
98 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
IV. Zonat Rezervë të Biosferës; V. Zonat e Trashëgimisë Natyrore dhe Kulturore te UNESCO-s. 2. Zoonimi dhe shkallët e mbrojtjes A. 3 Kategori (PK, RNM, PM) do të ndahen në nën zona, të tjerat jo; MN do të kenë zonë buferike, B. Zoonimi i brendshëm (nën zonat) do të përputhet me planin e menaxhimit të ZM të miratuar me Udhëzim të Ministrit, C. Zoonimi i brendshëm do të miratohet nga KKT me propozim të ministrit: Nën zona qendrore A dhe B – shkalla e parë e mbrojtjes dhe listohen aktivitete e ndaluara. Nën zona e përdorimit tradicional – shkalla e dytë e mbrojtjes dhe aktivitetet e ndaluara. Nën zona e përdorimit të qëndrueshëm dhe rekreacionit – shkalla e tretë e mbrojtjes dhe aktivitetet e ndaluara. D. Shkalla e mbrojtjes përputhet me objektivat e zonës dhe me planin e menaxhimit. 3. Planet e menaxhimi A. Përcaktohen aktoret për përgatitjen e planeve te menaxhimit (MM, AKZM, AdZM, Bashkitë, Komuniteti, organizatat mjedisore dhe pronaret private); B. Çfarë përfshin plani i menaxhimit dhe kush e aprovon atë; C. Objektivat e menaxhimit të ZM-së; D. Mekanizmat dhe autoritetin drejtues te AKZM e organeve te tjera; E. Proceset dhe kategoritë e veprimtarive që janë kërcënuese për ZM-të; F. Masat rregullatori dhe administrative që nevojiten për të shmangur kërcënimet; G. Veprimtaritë e lejuara brenda kësaj zone; H. Kushtet dhe kriteret për zhvillimin e veprimtarive; I. Kushtet për të ndarë përfitimet (të ardhurat); J. Kushtet për kërkimet shkencore, inventarizim dhe monitorim. 4. Menaxhimi financiar A. Burimet e financimit Menaxhimi i zonave të mbrojtura financohet nga buxheti i shtetit dhe nga burime të tjera. B. Burime të tjera të financimit janë: tarifat që paguajnë vizitorët e turistët që vizitojnë zonën; tarifat qe paguhen për ushtrimin e veprimtarive që kryhen në ZM vlerat monetare të ç dëmtimeve që paguajnë dëmtuesit e zonës; donacionet e ndryshme. C. AKZM është përgjegjëse për administrimin e të gjithë të ardhurave të realizuara nga aktiviteti ekonomik në territorin e ZM. D. Ligji kërkon të krijohet me fondet e siguruara nga të ardhurat dhe nga kontributi i donatorëve – për mirë menaxhimin e ZM-ve, përballimin e emergjencave, rehabilitimin e pasojave të fatkeqësive natyrore, infeksioneve në bimë a kafshë të egra, etj. 5. Inspektimi dhe sanksionet A. Kërkohet forcimi i rolit të Rangersave (kërkohet të gjendet një emër tjetër shqip përveç atij të “Rangers”)
99 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
B. Administrata e Zonës së Mbrojtur përveç funksioneve të saj kontrolluese, parandaluese tashmë ka të drejtë të vendosë dënime administrative me gjobë, dënime plotësuese dhe të pezullojë veprimtarinë e ushtruar nga çdo kundërvajtës si ISHMP; kërkohet që një pjesë e stafit të gëzojnë atributet e Policisë Gjyqësore. C. Në ligj trajtohen edhe procedurat e kundërvajtjeve, dëmit, etj. Në ligj sigurisht që janë përcaktuar edhe institucionet kryesore të cilat me krijimin e Agjencisë pësojnë disa ndryshime: Ministria e Mjedisit – institucioni qendror politik bërës për mbrojtjen dhe administrimin e ZM AKZM – institucioni qendror shtetëror përgjegjës për administrimin, menaxhimin dhe kontrollin e ZM AdZM-të (Administratat Rajonale të ZM) institucione në çdo qark që përbëjnë rrjetin institucional vendor të specializuar që zbatojnë detyrat për mbrojtjen dhe zhvillimin e ZM që ndodhen në qark. Administrata e ZM – organi shtetëror që ngarkohet për administrimin e kontrollin e një zone të mbrojtur. Bashkitë – zbatojnë kërkesat e këtij ligji dhe të ligjeve të tyre organike në lidhje me ZM brenda territorit administrativ të tyre dhe bashkëpunimi me AKZM/AdZM-të. Komitetet e Menaxhimit ku rolin e Sekretariatit teknik e luan Administrata e ZM, Drejtohet nga Prefekti. Propozon ministri, miraton KM përbërjen, funksionet, detyrat dhe përgjegjësitë e komiteteve te menaxhimit.
Së fundmi projekt ligji do të ketë disa dispozita kalimtare që do të sigurojnë: Saktësimi dhe ri zoonimi i sistemit të zonave të mbrojtura ne vend, duke bërë rishpallen e tyre dhe ri kompozimin e sistemit të ZM-ve; Përcaktimi i mënyrës së funksionimit të zonës Hartimi i Programit Kombëtar dhe ai për bashkëpunimin me komunitetin Procesi i zonave te mbrojtura ekzistuese: • ZM e rrjetit ekzistues • ZM me status ndërkombëtar • ZM e shpallura nga pushteti vendor
Gjetje: Janë të pakta botimet njohëse e prezantuese të peizazheve apo për parqet kombëtare, të faunës e florës së rrallë, shoqërimet e rralla, bimët endemike, nuk njihen sa duhen monumentet e natyrës, pyjet e kullotat, etj., mungojnë si fletëpalosje, albume, guida turistike, monografi, libra të vegjël etj. administrata e menaxhimit të parqeve kombëtare e ZM, nuk mund të bëjë një numërim të real dhe të plotë të vizitorëve; mundësia e vendosjes së tarifave dhe krijimit të ardhurave nga vizitorët që vizitojnë parqet kombëtare është e vështirë dhe deri më tani nuk ka gjetur zgjidhje; subjektet privatë që ushtrojnë dhe kanë ushtruar aktivitet në parqet natyrore kombëtare nuk derdhin të ardhura në administratat zonale apo në qendër, megjithëse janë përdoruesit dhe përfituesit më të mëdhenj të kësaj pasurie natyrore të trashëguar;
100 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Për parqet natyrore kombëtare nuk është kryer studim mbi analizën e rentabilitetit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare; Për parqet natyrore kombëtare nuk janë kryer studime për vendosjen e standardeve mbi realizimin financiarisht të mirë funksionimit të sistemit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare në tërësi dhe sipas llojit të tyre; Për parqet natyrore kombëtare nuk janë kryer studime mbi koston reale në total (vlera në para) për mirë menaxhimin e sistemit të tyre; Për parqet natyrore kombëtare nuk janë kryer studime dhe vendosur tregues mbi matjen e arritjes së objektivave të sistemit të menaxhimit të tyre në mbrojtje të biodiversitetit, habitateve, popullatave të specieve të florës e faunës së egër dhe ekosistemeve natyrore si trashëgimi natyrore që i përket brezave; Nga auditimi rezulton se nuk ka dokumentacion që Komitetet e Menaxhimit të Zonave të Mbrojtura të kenë funksionuar dhe të jenë mbledhur duke sjellë mangësi në zbatimin e dispozitave ligjore dhe nënligjore nga administratat e zonave të mbrojtura dhe nga subjektet, që e ushtrojnë veprimtarinë në zonë; ruajtjen e cilësisë së zonës dhe nxitjen e zhvillimit ekologjik të mjediseve përreth saj; zbatimin e kërkesave për përdorimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore të zonës. Gjithashtu ky Komitet e ka humbur aktualitetin në mënyrën e përfaqësimit të disa anëtarëve si pasojë e ndryshimeve ligjore.
Konkluzion: . Njohja dhe ekspozimi i vlerave të natyrës të vendit tonë, në nivele të ndryshme të shoqërisë, jo vetëm që i ndërgjegjëson ata për t’i ruajtur, por edhe për t’i vënë në shërbim të saj, sidomos të ekoturizmit, nivelet dhe potencialet intelektuale nuk mungojnë. . Kryerja e analizave të rentabilitetit bëhet për të gjykuar mbi plotësimin e kënaqësive të palëve të interesit si, njeriut, individëve, biznesit, turizmit, përfitimit të ardhurave, etj.; . Menaxhimi i Parqeve kombëtare është i rëndësishëm që të: - mbrojë trashëgiminë natyrore, duke lejuar dhe nëse është e nevojshme menaxhimin për vazhdimësinë dhe të ristaurimit të proceseve natyrore; - mbrojë dhe ku është përshtatshme të restaurojë dhe zhvillojë cilësi të tjera trashëgimore dhe estetike; - sigurojë aksesin e publikut dhe të inkurajoj vlerësimin e publikut dhe të shijuarit e parqeve, në kushte të pajtueshme me objektivat e mësipërme; - zhvillojë një raport harmonik midis Parqeve kombëtare dhe komuniteteve përreth, duke marrë parasysh nevojat sociale dhe ekonomike të komuniteteve vendore. . Mos-funksionimi i Komitetit të Menaxhimit të Zonave të Mbrojtura, ndikon negativisht në: a) hartimin e planit të menaxhimit të zonës, të sigurojë përputhshmërinë e tij me strategjinë dhe planet vendore e sektoriale të zhvillimit, duke u kujdesur që këto të fundit të respektojnë kërkesat për mbrojtjen e zonës; b) organizimin, monitorimin e zbatimit të planit të menaxhimit të zonës dhe të veprimtarive të licencuara, që zhvillohen në të; c) dhënien e mendimeve për kërkesat për përdorimin e burimeve natyrore të zonës, si dhe për pajisjen me leje mjedisore për veprimtaritë që do të ushtrohen në të; d) miratimin e kërkesave për lidhjen dhe zbatimin e kontratave nga administrata e zonës me subjektet private e shtetërore, vendase apo të huaja, për ushtrimin e veprimtarive në këtë zonë, kundrejt pagesave përkatëse;
101 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
e) analizimin e kryerjen e detyrave dhe të funksioneve të administratës së zonave të mbrojtura; f) analizimin dhe raportimin e të ardhurave dhe shpenzimeve financiare dhe përcaktimin e drejtimit të investimeve në zonë; g) miratimin e rregulloreve të hartuara nga administrata e zonës së mbrojtur që garantojnë ruajtjen, përdorimin dhe administrimin e saj; h) krijimin e kushteve të përshtatshme për miratimin e studimeve të kryera, ndryshimeve në planin e menaxhimit të zonës, zgjerimin e kufijve, si dhe masa shtesë për përmirësimin e cilësive të saj; i) shqyrtimin e ankesave të pronarëve dhe të subjekteve, që ushtrojnë veprimtari në zonë, ndaj veprimeve të administratës së zonës; j) marrjen e masave efektive për ndalimin e zbatimit të projekteve dhe të veprimtarive, që edhe pse zhvillohen jashtë zonës, kanë ndikim negativ në të apo bien ndesh me planin e menaxhimit të saj; k) forcimin e veprimtarisë kontrolluese, që ushtrohen në zonë dhe përreth saj, për të zbutur dhe shmangur ndikimet negative në të; l) nxitjen e hartimit dhe zbatimit të projekteve për përmirësimin e cilësive të zonës; m) promovimin e zonave të mbrojtura edhe si zona me interes turistik.
Rekomandim: AKZM në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit, donatorë vendas e të huaj, të marrë masa për prodhimin e fletëpalosje, albume, guida turistike, monografi, libra të vegjël etj. si njohëse e prezantuese të peizazheve apo për parqet kombëtare, të faunës e florës së rrallë, bimëve endemike, monumenteve të natyrës, pyjet e kullotat, etj. AKZM në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit, Ministrinë e Financave, Ministrinë e Zhvillimit, Ekonomik, Turizmit dhe Sipërmarrjes, të mundësojnë zgjidhjen e derdhjes së kontributeve/detyrimeve nga bizneset privatë që ushtrojnë aktivitet për qëllime fitimi, në parqet natyrore kombëtare për qëllime rehabilitimi. AKZM në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit institucione dhe organizata jo qeveritare që merren me mjedisin, florën, faunën si dhe grupet e interesit të marrë masa për të kryer studime mbi analizën e rentabilitetit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare; për vendosjen e standardeve mbi realizimin financiarisht të mirë funksionimit të sistemit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare në tërësi dhe sipas llojit të tyre; mbi koston reale në total (vlera në para) për mirë menaxhimin e sistemit të tyre; vendosjen e treguesve mbi matjen e arritjes së objektivave të sistemit të menaxhimit të tyre në mbrojtje të biodiversitetit, habitateve, popullatave të specieve të florës e faunës së egër dhe ekosistemeve natyrore si trashëgimi natyrore që i përket brezave. Ministria e Mjedisit, AKZM, institucionet e sistemit të menaxhimit të zonave të mbrojtura, pushteti vendor, grupet e interesit etj., të bashkëpunojnë në përmirësimin ligjor të përcaktimit të anëtareve dhe përfaqësimit të tyre në Komitetin e Menaxhimit të Zonave të Mbrojtura si dhe funksionimin e tij.
102 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
4. PËRMBLEDHJE, REFERENCA DHE ANEKSE
RËNDËSIA E AUDITIMIT
“.....në Konventën e Aarhus- it thekson nevojën për pjesëmarrjen e qytetarëve në çështjet mjedisore dhe qasjen në informata mjedisore të mbajtura nga autoritetet publike...... ”
Kofi A. Annan, Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara10
Mjedisi është bashkësia e ndërveprimeve të përbërësve biotike dhe jo biotike qe nxisin dhe zhvillojnë jetën e gjallë në tokë, duke përfshirë mjedisin fizik, natyror te ajrit, tokës, ujërave etj. Faktorët natyrorë dhe shoqërore të mjedisit ndikojnë drejtpërdrejt në jetën e njeriut. Ata janë një kusht thelbësor për të përcaktuar zhvillimin e tyre fizik, mendor, intelektual, psikologjik dhe vete mënyrës së jetesës së tyre. Jo të gjithë njerëzit e institucionet veprojnë njëlloj ndaj mjedisit. Disa zhvillojnë veprimtari mbrojtëse ndërsa të tjerë e shfrytëzojnë në mënyrat me barbare atë. Ruajtja dhe kujdesi për mjedisin nuk është vetëm një detyrim shoqëror, por mbi të gjitha është dhe një përgjegjësi individuale. Mjedisi është i të gjithëve dhe të gjithë duhet ta mbrojnë e atë. Shoqëria si në vendin tonë ashtu edhe në mbarë botën po përballet me problem të mëdha qe lidhen me mjedisin si: ndotja, prishja e ekuilibrave te ekosistemeve, shfrytëzimi pa kriter i burimeve natyrore etj. Ndotja e mjedisit, është futja e drejtpërdrejte ose e tërthorte e lendeve, vibracioneve, energjisë, nxehtësisë, rrezatimit, zhurmave të cilat e ndryshojnë cilësinë e mjedisit e të jetës. Mbrojtja e biodiversitetit, habitateve, të faunës dhe florës së egër në politikat e një vendi kanë rol të rëndësishëm dhe me interes të përgjithshëm publik si në zhvillimin ekonomik dhe në të ardhmen e brezave. Kur trashëgimia natyrore cilësohet si vlerë unikale në shkallë ndërkombëtare, vlerat e saj cilësohen "Trashëgimi Botërore”. Si e tillë, së bashku me trashëgiminë e veçantë kulturore (materiale e shpirtërore) të popujve, radhitet në Listën e Trashëgimisë Botërore, që mbrohen nga Konventa e Trashëgimisë Botërore. Midis 981 sitet (qershor 2013) të kësaj liste, me plot dinjitet e vlera unikale, qëndrojnë edhe sitet tona: Liqeni i Ohrit, Butrinti, Gjirokastra, Berati (Shqipëri), Manastiri i Deçanit, Patrikana e Pejës, Kisha e Levishës Prishtinë, Manastiri i Graçanicës (Kosovë) dhe qyteti i Ohrit nga bota shqiptare jashtë kufijve tanë politikë. Trashëgimia është vlerë e përcjellë brez pas brezi. Ajo përbën vlerë të mjedisit natyror dhe, si e tillë, është natyrore, por edhe vlerë materiale e shpirtërore e shoqërisë dhe, si e tillë, është kulturore. Vlerat e saj mund të kenë rëndësi kombëtare dhe cilësohen si "Trashëgimi Natyrore Kombëtare”. Ato mbrohen nga ligjet kombëtare. Çdo vend i kulturuar e cilëson dhe e trajton si të shenjtë trashëgiminë natyrore dhe kulturore, sepse me to është i lidhur identiteti kombëtar. Vazhdimisht trashëgimia natyrore kombëtare është kërcënuar dhe kërcënohet nga veprimtaria njerëzore mbi mjedisin dhe vlerat e tij. Kjo e ka bërë të domosdoshme gjetjen dhe aplikimin e mënyrave e rrugëve për mbrojtjen e saj. Duke u mbështetur në politikat e strategjitë e përcaktuara nga UNESCO për mbrojtjen e Trashëgimisë Natyrore Botërore, çdo shtet harton politikat e strategjitë për vlerësimin, mbrojtjen e menaxhimin e trashëgimisë së vetë kombëtare. Për këtë
10 http://www.unece.org.
103 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare” qëllim, hapësirave me vlera të veçanta iu jepet statusi “zonë e mbrojtur”, për të evidentuar dhe mbrojtur këto vlera të trashëguara dhe për t’ua përcjellë ato brezave të ardhshëm. Mbrojtja e tyre, si një proces tepër kompleks, kërkon njohjen dhe aplikimin e koncepteve të reja ekologjike, sociale, ekonomike, politike; pjesëmarrjen si partnerë të shumë aktorëve: organe shtetërore, komuniteti i banorëve të zonës me rol të veçantë, OJF-ve; kërkon ndihmesën e të gjithë qytetarëve. Ajo realizohet nëpërmjet: mbështetjes ligjore dhe institucionale, formulimit të strategjive dhe politikave të përshtatshme; përgatitjes dhe zbatimit të programeve të studiuara. Monumentet e natyrës janë pjesë e rëndësishme e trashëgimisë sonë kombëtare, të papërsëritshme dhe të pakthyeshme për natyrën dhe shoqërinë tonë të cilat janë: . Burim i pazëvendësueshëm informacioni për shumë shkenca; . Burim për kërkime shkencore; . Burim kulture për njerëz të profesioneve dhe të moshave të ndryshme; . Burim të ardhurash; . Mjete të pazëvendësueshme didaktike, ku nxënësit e studentët në këto laboratorë të vërteta natyrore marrin e konkretizojnë njohuritë shkencore; Pjesëmarrja e publikut në procesin e vendimmarrjes është vitale për demokracinë dhe shtetin e së drejtës. Pjesëmarrja në vendimmarrje krijon një urë komunikimi në mes të autoriteteve publike në një anë dhe qytetarëve në anën tjetër, në çështjet që përfshijnë interesin e përgjithshëm dhe publik. Përmes pjesëmarrjes së publikut në procesin e vendimmarrjes, qytetarëve ju sigurohet e drejta e pjesëmarrjes, të kontrollit dhe monitorimit të aktiviteteve dhe veprimtarive të organeve lokale dhe qendrore në çështjet që ndikojnë në jetën e tyre në kuptimin publik, ekonomik, social, shëndetësor dhe mjedisor. Një interaksion i tillë mundëson shkëmbimin e ideve dhe komenteve që janë relevante për autoritetet publike në procesin e dizajnimit të programeve, dokumenteve dhe planeve të natyrës publike.11 Ndërmjet këtij auditimi dëshirojmë të skicojmë dhe adresojmë rrugën për përmbushjen dhe plotësimin e përparësive strategjike gjithëpërfshirëse për zonat e mbrojtura e në veçanti për parqet natyrore kombëtare, e për të ndihmuar në zhvillimin e qëndrueshëm të menaxhimit; administrimit të integruar në strategjitë, politikat, planet, programet dhe veprimtaritë në nivel kombëtar, rajonal e vendor; konsiderimit të popullsisë të zonave të mbrojtura si faktor të rëndësishëm në realizimin e mbrojtjes dhe zhvillimit të parqeve kombëtare natyrore, duke i përfshirë ata në vendimmarrje dhe hartimin e planeve të administrimit të integruar të zonave të mbrojtura. Të gjitha këto bëjnë të mundur që, të nxisin zhvillimin e qëndrueshëm, sidomos të turizmit, të rriten ndjeshëm të ardhurat e banorëve vendas, të përmirësohet cilësia e jetës së tyre dhe ruajtjen e tyre si trashëgimi për brezat.
Auditimi i performancës synon të promovojë përmirësime në performancën e shërbimeve publike. Filozofia e re drejtuese në KLSH e ka vënë auditimin e performancës në qendër të vëmendjes si motor të zhvillimit institucional. Misioni i KLSH-së në Planin Strategjik 2013-2017 përkufizohet: Informimi i publikut dhe i Kuvendit të Shqipërisë në lidhje me përdorimin e burimeve me ekonomicitet, efiçiencë dhe efektivitet nga pushteti qendror dhe lokal e nga njësi të tjera publike, si dhe nxitja e përgjegjshmërisë në të gjithë sektorin publik, në përputhje me direktivat e praktikat me të mira të BE-së dhe me standardet ndërkombëtare të INTOSAI-t, duke kontribuar për qeverisjen e mirë, nëpërmjet luftës kundër korrupsionit.
11 Konventa e Aarhus
104 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Rezultatet e disa politikave publike tregojnë një hendek mes qëllimeve të tyre e skemave në njërën anë, dhe kompleksit e natyrës gjithnjë në ndryshim të problemeve shoqërore dhe ekonomike në anën tjetër. Ato kërkojnë një tip të ri përgjegjësie, në të cilën auditimi i sektorit publik duhet të luajë rolin e tij duke marrë një qasje dinamike më tepër se një qasje statike, deklaruese pas punës së bërë. Auditimet e performancës në KLSH udhëhiqen nga Udhëzuesi i Auditimit të Performancës, Manuali i tij dhe Indikatorët e tyre, të cilat konsiderohen si dokumente dinamikë, që përditësohen me progresin praktik. Ato nuk janë thjesht dokumente normative apo teknike, apo një referencë e shpejtë, por përmbajnë një numër udhëzimesh dhe informacionesh me implikime praktike, që marrin në konsideratë kushtet specifike dhe karakteristikat e çdo auditimi performance. Madje këtu vlen të theksohet se Manuali dhe Indikatorët e Auditimit të Performancës mbas një konsultimi të gjerë institucional e më shumë kanë marrë tashmë formën ligjore nga kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit z. Bujar Leskaj duke u botuar edhe si libra. “Auditimi i performancës” ka të bëjë me auditimin e ekonomicitetit, efiçencës dhe efektivitetit dhe përfshin: a) auditimin e ekonomicitetit, që nënkupton minimizimin e kostos së burimeve që përdoren në një veprimtari publike, duke mos cenuar cilësinë e tij. b) auditimin e efiçencës, që nënkupton optimizimin e raportit burime-rezultate të veprimtarisë publike, duke modifikuar proceset, strukturat dhe gjithë zinxhirin ekonomik të vlerës, në përputhje me standardet kombëtare e ndërkombëtare dhe praktikat më të mira. c) auditimin e efektivitetit, që nënkupton vlerësimin e rezultateve përfundimtare dhe objektivave të vendosura, në përputhje me politikat e subjektit të audituar. Kontrolli i Lartë i Shtetit, duke synuar thellimin e realizimit të misionit të tij, jep një informacion shumë më të gjerë mbi ecurinë e të gjithë projekteve dhe programeve në entet publike të audituara. Nëpërmjet auditimit të performancës ai nxjerr në pah ekonomicitetin, efiçiencën dhe efektivitetin në mënyrë direkte ose indirekte, ndihmon entet shtetërore për të vlerësuar veten e matur rezultatet e tyre dhe për të përcaktuar (gjetur) mundësi të tjera për rritjen e rezultateve me të njëjtën kosto. KLSH këshillon dhe ndihmon drejtuesit dhe personelin e këtyre enteve për përmirësimin e proceseve të punës, sidomos aty ku efiçienca është e vështirë për t’u matur, si dhe në përmirësimin e cilësisë së shërbimeve publike pa rritur shpenzimet. Udhëzimet e reja të auditimit të performancës në Standardet Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit (ISSAI 3000-3100) nxisin një orientim drejt nevojave të qytetarëve, progresi dhe praktikat po ndërtohen nga të mësuarit mbi përvojën duke matur në çdo rast interesin publik në performancën e entit shtetëror që auditojmë.
Rëndësia e këtij auditimi ka të bëjë me hartimin e politikave për integrimin e zonave e mbrojtura si ato kombëtare madje dhe lokale, për tu bërë pjesë e zhvillimit ekonomik, duke bërë vlerësimin e reformave të ndërmarra nga Qeveria Shqiptare, mbi performancën e menaxhimit të zonave të mbrojtura në Shqipëri, nëpërmjet përmirësimit të vazhdueshëm duke promovuar eksperienca efikase në zhvillimin e gjithanshëm të tyre. Auditimi gjithashtu do të bazohet në parimin e partneritetit të Parqeve natyrore - Qeveris – Të interesuarve për aktivitete ligjore si dhe do të ndërtohet në frymën e konstruktivitetit, të bashkëpunimit dhe bashkëveprimit mes tyre. Në konkluzione do të pasqyrohet mendimi më bashkëkohor nevojat për një menaxhim sa më cilësor të parqeve natyrore kombëtare, si dhe të politikave në fushën e ruajtjes së biodiversitetit
105 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare” në to, ku mendimet e dhëna të respektojnë interesin kombëtar e rajonal si dhe trendin e integrimit të Shqipërisë në BE. Ruajtja e mjedisit dhe zhvillimi i tij në Shqipëri e veçanërisht në parqet natyrore kombëtare ka qenë në gjithmonë në vëmendjen e duhur, megjithatë këto vitet e fundit po synohet t’i jepet një zhvillim i mëtejshëm e kryesisht në drejtim të menaxhimit, institucionalizimit dhe rritjes së cilësisë së shërbimit ndaj ruajtjes dhe promovimit të tyre, për të krijuar të ardhura ekonomike nëpërmjet zhvillimit të qëndrueshëm. Me gjithë punën e bërë deri më sot, menaxhimi parqeve natyrore kombëtare vazhdon të ndeshet me problematikat, që kanë të bëjnë me; rritjen e sipërfaqeve të parqeve natyrore kombëtare si zona të mbrojtura; përcaktimit të saktë të kufijve kadastral dhe të pronësisë shtetërore të parqeve natyrore kombëtare; përcaktimin e fushës, legjislacionit dhe përgjegjësisë shtetërore në funksion të misionit të krijimit të parqeve natyrore kombëtare si zona të mbrojtura; vlerësimin dokumentar të gjithë bimësisë dhe kafshëve brenda dhe jashtë sistemit të parqeve natyrore kombëtare si zonave te mbrojtura; vlerësimin dhe ruajtjen e bimëve dhe kafshëve të rrezikuara brenda dhe jashtë sistemit të parqeve natyrore kombëtare si zonave te mbrojtura kjo edhe si një nga kërkesat për anëtarësimit në BE; krijimin, funksionimin e duhur të administratave të parqeve kombëtare, mungesa e personelit të nevojshëm dhe kapacitetet e tyre; kompetencat, vendimmarrjen dhe bashkëpunimin ndërmjet midis institucioneve qendrore si dhe ndërmjet institucioneve qendrore e lokale që merren me parqeve natyrore kombëtare si zona të mbrojtura; mungesën e mjeteve dhe te burimeve financiare për ruajtjen dhe zhvillimin cilësor të parqeve natyrore kombëtare zbatimin e detyrave të vëna; zbatimin dhe promovimin e praktikave lokale/tradicionale të përdorimit e planifikimit të territorit, dhe të zhvillimit të eko-turizmit miqësor me mjedisin; marrëdhëniet e dobëta e efektive të partneritetit, shkëmbimit të praktikave më të mira që sjellin risi dhe modernizim të parqeve natyrore kombëtare si zona të mbrojtura me synimin që të integrohen si duhet në politikat kombëtare dhe lokale, për tu bërë pjesë e zhvillimit ekonomik të rajoneve dhe të vendit; përcaktimin e kostove të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare, përcaktimin e standardeve; krijimin e hapësirave lehtësuese e favorizuese biznesit për bashkëpunim dhe trajtim të parqeve natyrore kombëtare në funksion të mirë menaxhimit dhe zhvillimit ekonomik; trajnimin e aftësimit profesional të punonjësve në përfitimin e përvojave të reja profesionale, duke ndarë dhe përvojën e tyre; etj.
Qëllimi i auditimit: është përmirësimi i mirëkuptimit të aktorëve të ndryshëm, për të kontribuar në zhvillimin e sistemit të menaxhimit të zonave të mbrojtura, në shpalljen, ruajtjen, përdorimin e burimeve natyrore e biologjike, lehtësimin e kushteve për zhvillimin e turizmit mjedisor,
106 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare” informimin dhe edukimin e publikut e sektorit publik e privat, për ta mbrojtur trashëgiminë natyrore. Objektivi i auditimit: është pasqyrimi dhe analizimi me realizëm e objektivitet i instrumenteve që strukturat shtetërore kanë në dispozicion, për zonat e mbrojtura të cilat cilësohen trashëgimi natyrore dhe që kushtëzohen vetëm nga ligjësitë natyrore, ku veprimtaria njerëzore ushtrohet vetëm për t’i mbrojtur dhe për t’i evidentuar vlerat e tyre. Rëndësia e auditimit: është të bëjë vlerësimin e performancës së sistemit të menaxhimit të zonave e mbrojtura në hartimin e politikave për integrimin e tyre, për tu bërë pjesë e zhvillimit ekonomik, nëpërmjet përmirësimit të vazhdueshëm duke promovuar eksperienca efikase.
Mesazhi kryesor i këtij auditimi është: “Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit, grupet e interesit, të krijojë një qasje të re, në hartimin e politikave mjedisore, menaxhimin me efektivitet me qëllim ruajtjen e diversitetit dhe fisibilitetit, sigurimit të qëndrueshëm të burimeve natyrore, që ti garantojnë dhe vlerësojnë parqet natyrore kombëtarë si gur i çmuar për zhvillimin e ekonomisë dhe mbrojtjen e natyrës të trashëguar nga brezat”.
Administrimi dhe menaxhimi i parqeve kombëtare si pjese e zonave të mbrojtura, nënkupton shpalljen, ruajtjen, përdorimin e burimeve natyrore e biologjike, lehtësimin e kushteve për zhvillimin e turizmit mjedisor, informimin dhe edukimin e publikut e sektorit publik e privat, për përfitime ekonomike. Sot sfida në çështjet mjedisore qëndron në të drejtën e publikut për akses në informacionin mjedisor, akses në drejtësi për çështjet mjedisore dhe pjesëmarrja e publikut të interesuar në vendimmarrjet mjedisore. KLSH ka ndërmarrë këtë auditim performance dhe dhënien e opinioneve, për përmirësimin, modernizimin e sistemit të menaxhimit të parqeve kombëtare si zona të mbrojtura, vlerësimit të rezultateve dhe objektivave të vendosura, në përputhje me politikat e ndërmarra sepse, menaxhimi i parqeve kombëtare nuk është plotësisht në harmoni me parimet e efektivitetit, pavarësisht zhvillimeve pozitive të kohëve të fundit, përpjekjeve dhe iniciativave për ndryshime, etj., si në; hartimin e politikave dhe strategjive për vlerësimin e zonave të mbrojtura; krijimin e një qasjeje të re të pjesëmarrjes së publikut në çështjet mjedisore; përditësimin e parqeve kombëtare dhe ri klasifikimin e tyre sipas standardeve, transformimeve natyrore dhe ndërhyrjeve jo ligjore; përmirësimin e infrastrukturës; ruajtjen nga shkatërrimi dhe degradimi i habitateve; ruajtjen nga erozioni tokësor dhe bregdetar; ruajtjen nga prerjet abuzive, peshkimi ilegal dhe përdorimi i mjeteve të ndaluara, përhapjes së zjarreve, ndërtimet dhe aktivitet pa leje, mirë menaxhimi i vizitorëve dhe i mbetjeve të ngurta që ata prodhojnë, brenda territorit të parqeve kombëtare; ruajtjes së peizazhit, të habitateve e cila në disa raste po shkon drejt zvogëlimit të tyre brenda sipërfaqeve të parqeve kombëtare; vendndodhjes së administratës së parqeve kombëtare larg tyre;
107 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
numrit shumë të vogël të rojtarëve dhe vendosjen e kritereve në përzgjedhjen tyre; mungesën e bashkëpunimit dhe koordinimit të ruajtjes se territorit me struktura të zbatimit të ligjit për efekt të sipërfaqeve shume të mëdha të parqeve natyrore kombëtare; buxhet të pamjaftueshëm; problematikave me ndarjen e re administrative në përcaktimin e administrimit të territorit të parkut natyror kombëtar dhe kalimit të pyjeve në administrimin e tyre; etj.
Nëpërmjet këtij auditimi ne synojmë të ndihmojë qytetarët dhe biznesin në zhvillimin dhe edukimit e tyre në fushën e mbrojtjes së natyrës, duke analizuar problematikën aktuale dhe instrumentet që strukturat shtetërore kanë në dispozicion për të përmirësuar situatën. Gjithashtu objektivi i këtij auditimi është pasqyrimi me realizëm dhe objektivitet i situatës, për të kontribuar në zhvillimin e një menaxhimi sa më cilësor të sistemit, identifikimin e nevojave, mbrojtjen e interesit të qytetarit, biznesit dhe palëve të tjera të lidhura me mbrojtjen e natyrës në vendin tonë në shërbim të sotmes dhe të brezave. Me këtë auditim synojmë të sigurojmë një informacion të plotë, të drejtë dhe vlerësues mbi: . Performancën e strukturave përgjegjëse publike të menaxhimit të parqeve kombëtare; . Përmirësimin e cilësisë së shërbimit dhe dinamikën e tij; . Modernizimin dhe vendosjen e standardeve ndërkombëtare në menaxhimin e parqeve kombëtare dhe ngritjen e kapaciteteve në bashkëpunimin dhe me aktorët e tjerë; . Rritjen e besueshmërisë së opinionit publik, biznesit e palëve të tjera të interesit për ketë shërbim publik. . Forcimin e sistemit të financimit të zonave të mbrojtura,; . Vlerësimin, shtimin, rivlerësimin e sipërfaqeve të zonave të mbrojtura në vend; . etj.
Disa nga mangësitë e konstatuara gjatë këtij auditimi janë;
Nuk është bërë një rishikim i kufijve aktualë, të parqeve natyrorë kombëtarë si të azhurnimeve, saktësimit, përcaktimit dhe saktësimit të zoonimit të brendshëm, për ekosistemet dhe habitatet floristike dhe faunistike; nuk është ndërtuar skedari me të dhëna dixhitale i rrjetit ekologjik kombëtar për sistemin e zonave të mbrojtura të vendit; nuk ekzistojnë vlerësime të vazhdueshme të parqeve natyrore kombëtare në vite lidhur me gjendjen e tyre sepse; janë bërë përpjekje por nuk ka përfunduar studimi mbi numrin e parqeve natyrore kombëtarë në bazë të ndryshimeve që kanë ndodhur si rezultat i dëmtimeve të ndodhura në nga forcat natyrore, ndërhyrjeve jo ligjore, madhësisë së tyre sepse vihet re parqe me sipërfaqe shumë të vogël, si dhe hapjeve të parqeve të reja; nuk janë krijuar skedat biologjike të parqeve natyrore kombëtare. Mungesa e fondeve për mbarështimit, e florës dhe faunës, realizimin e planeve të menaxhimit ku të përcaktohen objektivat, normat, programet dhe planet e veprimit që nevojiten për ta arritur; Ka plane menaxhimi të ZM që ju ka kaluar afati i 10 viteve sepse planet e menaxhimit përgjithësisht përgatitet për të mbuluar një periudhë kohe të gjatë, 5-10 vjet;
108 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Jo të gjitha planet e menaxhimit të zonës së mbrojtur, janë hartuar nga Ministria e Mjedisit, duke mos siguruar kështu përputhshmërinë me objektivat e këtij ligji ose të ligjeve të tjera që lidhen me të; Nuk është ndjekur zbatimi i planeve të menaxhimit në zonat e mbrojtura nga Komitetet e Menaxhimit; Nuk u janë miratuar nga Ministria e Mjedisit planet e menaxhimit të 3 parqeve natyrore Valbonës, Thethi dhe Shebenik Jablanicë megjithëse janë hartuar ato përsëri janë në proces rishikimi; Nuk janë realizuar planet e menaxhimit për 4 parqe natyrore Qaf Shtamë, Zall Gjocaj, Lurës dhe Bredhi i Drenovës, për efekt të rishikimit të tyre; Nuk janë saktësuar kufijtë natyrorë të habitateve për shpërndarjen e faunës; Nuk ka përfunduar inventarizimi dhe vlerësimi i gjendjes së treguesve të habitateve, florës dhe faunës, brenda parqeve dhe në të gjithë sistemin e zonave të mbrojtura; Nuk është punuar mirë këto vitet e fundit për të parandaluar ndërhyrjen e njeriut e cila ka qenë sa abuzive flagrante aq edhe e pastudiuar, çka ka sjellë rritjen e numrit të habitateve të rralla e të kërcënuara është shtuar; Janë marrë vetëm disa masa sporadike për eliminimin dhe rigjenerimin e pasojave nga dëmtimet natyrore në parqet natyrore kombëtare; Nuk ka ndjekje të mëtejshme ligjore mbi proces-verbaleve të konstatimit të dëmeve në ZM të mbajtura nga ana e AdZM-ve në qarqe nga ana e ISHMP; Nuk ka raport të plotë mbi gjendjen e aktiviteteve nxjerrje mineralesh (kromi), prodhime të inerteve (gurore), prodhime të pllakave të gurëve dekorativ etj. Ndërtimi i HEC-ve në kundërshtim me legjislacionin dhe Konventën për Ruajtjen e Jetës së Egër Evropiane dhe Habitateve Natyrorë (Konventa e Bernës), por edhe ligjet shqiptare për mbrojtjen e specieve të Listës së Kuqe. nuk ka standarde dhe kritere mbi përcaktimin e sipërfaqes parkut natyror në ha që duhet të mbulojë një punonjës i AdZM si roje mjedisore, punonjës i menaxhimit dhe punonjës i monitorimit në vartësi llojit të parkut natyror kombëtar, faunës dhe florës në përbërje të saj, terrenit, shtrirjes së tij, etj.; nuk ka përcaktim dhe pozicionim të saktë të emërtimit profesional të punonjësve që kryejnë detyrën e “rojeve mjedisore”; kemi dy qëndrime ligjore në rregullimin e marrëdhënieve të punës kështu: marrëdhëniet e punës për punonjësit e AKZM-së rregullohen sipas procedurave të parashikuara në ligjin 152/2013 “Për nëpunësin civil” ndërsa marrëdhëniet e punës për punonjësit e AdZM-ve, rregullohen sipas Kodit të Punës. rezultojnë me mangësi në trajnimet dhe kualifikimet e punonjësve të AKZM dhe AdZM, për arsye se ato nuk kryhen sipas temave specifike që kanë nevojë, nga lektorë të fushës si dhe sipas kurikulave të mirë përcaktuara për punonjësit e tyre e kryesisht të “rojeve mjedisore”, “specialistëve të monitorimit dhe menaxhimit” etj. nuk ka standarde dhe kritere në përcaktimin e vend ndodhjes së administratave rajonale të zonave të mbrojtura që i menaxhojnë ato; mungesa e kompetencave të stafit të administratës së zonave të mbrojtura në mirë menaxhimi e tyre. Janë të pakta botimet njohëse e prezantuese të peizazheve apo për parqet kombëtare, të faunës e florës së rrallë, shoqërimet e rralla, bimët endemike, nuk njihen sa duhen monumentet e
109 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
natyrës, pyjet e kullotat, etj., mungojnë si fletëpalosje, albume, guida turistike, monografi, libra të vegjël etj. administrata e menaxhimit të parqeve kombëtare e ZM, nuk mund të bëjë një numërim të real dhe të plotë të vizitorëve; mundësia e vendosjes së tarifave dhe krijimit të ardhurave nga vizitorët që vizitojnë parqet kombëtare është e vështirë dhe deri më tani nuk ka gjetur zgjidhje; subjektet privatë që ushtrojnë dhe kanë ushtruar aktivitet në parqet natyrore kombëtare nuk derdhin të ardhura në administratat zonale apo në qendër, megjithëse janë përdoruesit dhe përfituesit më të mëdhenj të kësaj pasurie natyrore të trashëguar; Për parqet natyrore kombëtare nuk është kryer studim mbi analizën e rentabilitetit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare; Për parqet natyrore kombëtare nuk janë kryer studime për vendosjen e standardeve mbi realizimin financiarisht të mirë funksionimit të sistemit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare në tërësi dhe sipas llojit të tyre; Për parqet natyrore kombëtare nuk janë kryer studime mbi koston reale në total (vlera në para) për mirë menaxhimin e sistemit të tyre; Për parqet natyrore kombëtare nuk janë kryer studime dhe vendosur tregues mbi matjen e arritjes së objektivave të sistemit të menaxhimit të tyre në mbrojtje të biodiversitetit, habitateve, popullatave të specieve të florës e faunës së egër dhe ekosistemeve natyrore si trashëgimi natyrore që i përket brezave; Nga auditimi rezulton se nuk ka dokumentacion që Komitetet e Menaxhimit të Zonave të Mbrojtura të kenë funksionuar dhe të jenë mbledhur duke sjellë mangësi në zbatimin e dispozitave ligjore dhe nënligjore nga administratat e zonave të mbrojtura dhe nga subjektet, që e ushtrojnë veprimtarinë në zonë; ruajtjen e cilësisë së zonës dhe nxitjen e zhvillimit ekologjik të mjediseve përreth saj; zbatimin e kërkesave për përdorimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore të zonës. Gjithashtu ky Komitet e ka humbur aktualitetin në mënyrën e përfaqësimit të disa anëtarëve si pasojë e ndryshimeve ligjore.
Disa nga konkluzionet e këtij auditimi sipas gjetjeve në mënyrë të përmbledhur janë; . Vlerësimi, përditësimi, ri klasifikimin ku hyjnë zgjerimi i kufijve, dyfishimi i sipërfaqes, hartimi i planeve të menaxhimit, zoonimi i territoreve dhe ristrukturimi i rrjetit të zonave të mbrojtura për parqet natyrore kombëtare si trashëgimi natyrore është i rëndësishëm sepse ato: Ndihmojnë në ruajtjen e diversitetit të ekosistemeve, llojeve dhe varieteteve gjenetike dhe proceseve ekologjike, të cilat janë thelbësore për mbështetjen e jetës në tokë; Sigurojnë shërbime dhe të mira jetësore nga natyra dhe mbështesin mënyrën e jetesës së njerëzve dukë përfshirë ujin, ajrin e pastër, klimën dhe burimet biologjike, si dhe vlerat estetike dhe shpirtërore; Kanë një vlerë mjaft të rëndësishme si përfaqësuese të jetës së egër të botës, si përmbledhëse të zonave të jashtëzakonshme të pasurisë së gjallë, për ruajtjen e vlerave të rëndësishme kulturore dhe peisazhistike; Shesh janë strehe për njerëz me kultura tradicionale e njohuri të pazëvendësueshme mbi natyrë; Mund të jenë modele të përdorimit të qëndrueshëm të burimeve që mund të aplikohen edhe në zona të tjera;
110 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Kanë vlera të pafundme shkencore, edukative, kulturore, rekreative dhe shpirtërore. . E ardhmja e vendit varet nga përdorimi i mençur i burimeve të tij natyrore, angazhimin për ruajtjen e trashëgimisë natyrore të rinovueshme dhe jo- të rinovueshme të vendit, për të mirën e gjeneratave të sotme dhe të ardhshme; . Mungesa e fondeve, planeve të menaxhimit, zbatimit te politikave kombëtare për të siguruar menaxhimin e qëndrueshëm në parqet kombëtare ndikon të: o ofrojë një kornizë për dialog dhe komunikim ndërmjet hartuesve të politikave, brenda dhe jashtë sektorit, si dhe palët e tjera përkatëse, për menaxhim të qëndrueshëm dhe zhvillim të politikave; o monitorojë dhe raportoj gjendjen konkrete mbi zhvillimin e sektorit në mënyrë të përhershme dhe periodike; o vlerësojë përparimin në menaxhimin e qëndrueshëm të ZM dhe të identifikojë çështjet e reja që dalin në planin kombëtarë; o formulojë e zbatojë, një kuadër monitorimi e vlerësimi edhe të politikave e programeve kombëtare dhe lokale të ZM apo planeve vjetore të veprimeve; o sigurojë informata mbi vlerësimin, zhvillimin e qëndrueshëm të biodiversitetit; . Mungesa e fondeve, realizimit të planeve të menaxhimit, vlerësimit të gjendjes së treguesve, mungesa e kapaciteteve njerëzore, etj., janë problemi kryesor për zbatimin planeve të veprimit për ZM, mbeten çështje komplekse që mund të zgjidhet vetëm nga qeverisja, me anë të përmirësimit të interesit dhe kapaciteteve brenda kuadrit të politikave edhe integruese si vend aspirues për në BE, e cila kërkon: koordinim të përmirësuar horizontal dhe vertikal të komunikimit (p.sh. komunikimi brenda sektorit dhe komunikimi ndër-sektoriale), zgjidhjen e çështjeve legjislative dhe juridiksionit të strukturave (p.sh. adresimin e plotë të strukturave që menaxhojnë, që mbrojnë, që monitorojnë dhe që do të kenë qasje në sistemin e të dhënave), përfshirja e palëve të interesuara dhe qartësimi i tyre (p.sh. trajtimin për perceptime të ndryshme dhe përmirësimin e të kuptuarit në sistem të treguesve), unifikimin e harmonizim në mbledhjen e të dhënave, reduktimin e raportimit dhe mbingarkesave nga institucionet përgjegjëse, . Parandalimi i dëmtimeve nga faktorët natyrore ku parësore është rritja e bashkëpunimit me pushtetin vendor dhe me institucionet e tjera, marrja e masave mbrojtëse për parandalimin e zjarreve në ZM të cilat me ardhjen e stinës së verës, bëhen më evidente, ndihmon në ruajtjen e florë dhe të faunës, të cilat kryesisht duhet të përqendrohen në: -ngritjen e sistemit të vrojtim sinjalizimit për parandalimin e rënies së zjarreve në zonat e mbrojtura; -hartimin e skemave dhe grafikëve të skuadrave zjarrfikëse të AdZM-ve në qarqe në bashkëpunim me pushtetin vendor; - bashkëpunimi me strukturat lokale e të specializuara para fillimit të zjarreve. . Parandalimi i dëmtimeve nga ndërhyrjet e paligjshme është faktor tjetër i domosdoshëm që ndihmon në zhvillimin dhe ruajtjen e ZM nëpërmjet: I. zhvillimit të inspektimit me grup pune mbi problematikat dhe parandalimin e prerjeve të paligjshme, gjuetisë, dëmtim të biodiversitetit dhe ushtrim aktivitetesh të paligjshme nga subjekte private brenda zonave të mbrojtura të qarqeve;
111 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
II. zhvillimit të inspektimit mbi zbatimin e detyrave të personelit të AdZM-së. . Rreziku vjen nga dora e njeriut dhe mungesa e ndërgjegjësimit. Mungesa e rezervateve për mbrojtjen e gjitarëve në Shqipëri, një vend i pasur në florë dhe faunë, ende pak i njohur për shumëllojshmërinë dhe veçantitë që ofron, konsiderohet si një ndër streha e vetme në Evropë të gjitarëve të mëdhenj, të zhdukur në pjesën më të madhe të Evropës, mund të çojë në zhdukjen e tyre. Zhvillimi ekonomik përgjatë viteve, mungesa e gjatë e vëmendjes, faktorët klimatikë, por edhe presioni human, konsiderohen "armiqtë" kryesorë në zhdukjen dhe minimizimin e shumëllojshmërisë në florë dhe faunë. Dikur në qytete kishte më shumë shpendë, ndërsa në zonat malore krahas dhive të egra dhe kaprojve, kishte shumë shpendë të egër si shqiponja, huta, skifteri. Sot ato janë më të paktë në numër, ndërsa rreziku për zhdukjen e tyre është evident. Shqipëria njihej si vendi i koranëve, peshk i rrallë që rritet në liqenin e Ohrit (Pogradec), por sot ky lloj peshku është drejt zhdukjes. Në vendin tonë në të 28 mijë metra katrorë të sipërfaqes gjenden afro 84 lloje gjitarësh, 320 lloje shpendësh, 37 lloje reptilësh, 15 lloje amfibësh, 313 lloje peshqish (4 prej të cilëve endemike) dhe 3850 lloje insektesh (900 prej të cilëve flutura). Gjitarë të mëdhenj të rrallë si ariu, ujku, rrëqebulli, që janë zhdukur në pjesën më të mëdha të Evropës, sot gjenden në Shqipëri. Por ambjentalistët shpesh ngrenë pyetjen "Edhe sa kohë do të mund të mburremi me ekzistencën e tyre?". Është ky një paralajmërim që shtrohet në kohën e duhur për të ndërgjegjësuar gjithkënd, që nesër askush të mos përdorë shprehjen: "Na ishte një herë një vend, në malet e të cilit mund të gjeje gjitarë të rrallë, apo ku strehoheshin edhe shpendët migratorë, veçanërisht dimëronjës të ujit".
. Përcaktimi i standarde dhe kritere të sipërfaqes park natyror kombëtar në ha që duhet të mbulojë një punonjës i AdZM si roje mjedisore, punonjës i menaxhimit dhe punonjës i monitorimit janë të domosdoshme sepse: o përgjigjen për ruajtjen dhe administrimin e zonës së mbrojtur dhe për monumentet e natyrës që gjenden brenda sipërfaqes nën juridiksion të saj: o janë përgjegjës për ruajtjen dhe administrimin e zonës së mbrojtur dhe për monumentet e natyrës që gjenden brenda sipërfaqes nën juridiksion të saj; o zbaton politikat, strategjitë dhe programet e qeverisë në fushën e zonës së mbrojtur; o mbikëqyr veprimtaritë në zonat e mbrojtura dhe siguron pajtueshmërinë e tyre në përputhje me kërkesat e këtij ligji dhe akteve të tjera ligjore e nënligjore; o ruan zonën e mbrojtur dhe kryen vlerësimin e tij; o ndjek zbatimin e planit të menaxhimit të zonës së mbrojtur; o vlerësimin e gjendjes ekologjike të burimeve natyrore dhe përpunon planet për ruajtjen dhe rimëkëmbjen e tyre; o në bashkëpunim me institucionet e specializuara realizon monitorimin e zonës së mbrojtura, monitorimin e gjendjes së biodiversitetit, habitateve, popullatave dhe ekosistemeve të tyre përfshi edhe ata detare; o mban dhe përditëson regjistrin e zonave të mbrojtura, skedarët dhe krijon bazën e të dhënave dixhitale të rrjetit ekologjik të vendit; o propozon dhe zbaton masat dhe programet për ripërtëritjen e mjediseve të dëmtuara, të shkatërruara apo të degraduara të zonës së mbrojtur;
112 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
o identifikon dhe merr masa për mbrojtjen e biotopeve karakteristike të llojeve në përbërje të zonës së mbrojtur; o identifikon dhe mbron zonat e populluara me llojet e florës dhe të faunës së egër si dhe rrugët e emigrimit; o mbrojtjen e zonave të riprodhimit, të pushimit dhe të ushqimit të faunës së egër; o ndjek zbatimin e planeve të menaxhimit të liqeneve ndërkufitare; o ndjek realizimin e programeve vjetore të monitorimit të zonës së mbrojtur, në bashkëpunim me institute e katedra të specializuara, të ngarkuara me monitorimin dhe publikimin e të dhënave; o bashkëpunon me autoritetet shtetërore dhe lokale për mbrojtjen e interesave të banorëve lokal; o parandalon e përdorimit të mjeteve apo metodave që çojnë në degradimin e tyre; o përcakton vendet e vendosjes së tabelave dhe shenjave treguese; o kontribuon në grumbullimin e tarifave për përdorimin dhe shfrytëzimin e burimeve bio-natyrore të zonës së mbrojtur; o kontakton përdoruesit e të gjitha llojeve; o kontrollon përdoruesit dhe vizitorët; o propozon vendet e peshkimit; o zbaton infrastrukturën e domosdoshme për përdorimin e zonës së mbrojtur; o përdor me frytshmëri fondet për mirëmbajtjen e zonës së mbrojtur; o dokumenton veprimtaritë, investimet, kërkimet shkencore të kryera në territorin e zonës së mbrojtur; o organizon sistemin e vrojtimit dhe sinjalizimit për zonën e mbrojtur; o përgatit dhe publikon çdo fund viti raportin vjetor të gjendjes së zonës të mbrojtur dhe e paraqet në AKZM, si dhe në njësitë e qeverisjes vendore; o bashkëpunon me institucione kërkimore shkencore, me OJF-të mjedisore dhe me komunitetin për mbrojtjen e zonës së mbrojtur dhe ruajtjen e biodiversitetit të tij; o organizon, në bashkëpunim me njësitë e qeverisjes vendore, me institucionet kërkimore-shkencore, me institucionet arsimore e kulturore, me OJF-të mjedisore, me komunitetin, etj., veprimtari ndërgjegjësuese dhe bën botime të ndryshme, për të bërë të njohura vlerat e zonës së mbrojtur; o përgjigjet dhe mirëmban qendrat e informimit e pritjes së vizitorëve dhe organizon veprimtaritë informuese, edukuese dhe vizitat ekoturistike; o bashkërendon festimin e ditëve dhe ndodhive mjedisore që lidhen me zonën e mbrojtur, veprimtaritë informative dhe edukative. . Përcaktimi dhe pozicionimi i saktë i emërtimit profesional të punonjësve që kryejnë detyrën e “rojeve mjedisore” është i rëndësishëm sepse ai lidhet me kontrollin e administrimin e zonës duke punuar në terren, do të lidhet me shumë funksione që duhet të kryej një punonjës i tillë si edukimi, menaxhimi, guida natyrore, turizmi, etj., prandaj përfshirja në këtë kontingjent i personave me arsimin e duhur, integritetin moral, dashurinë dhe pasionin e punës, shpirt sakrifice, është domosdoshmëri në përputhje dhe me kërkesat e kohës. . Duke mos patur punonjës të arsimuar dhe të kualifikuar nuk plotësohet me cilësi veprimtaria shoqërisht e dobishme ruajtjes së parqeve natyrore kombëtare si trashëgimi
113 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
natyrore. Arsimimi dhe kualifikimi në një fushë të caktuar i ndihmon njerëzit të specializohen në atë fushë dhe të bëhen zot të profesionit të tyre. . Vlerësimi shumë i ulët për nga vlera monetare (paga) mbajtja e dy qëndrimeve në rregullimin e marrëdhënieve të punës bën që motivimi i punonjësve që administrojnë parqet natyrore kombëtare të mos jetë në lartësinë e duhur kur këto punonjës sipas profesioneve të tyre janë shumë të rëndësishme sepse kanë në dorë një trashëgimi natyrore për të sotmen dhe të ardhmen. . Rishikimi i pagave të punonjësve të AdZM-ve duhet të bëhet në zbatim dhe në përputhje me misionin dhe detyrat që përmbushin sepse ato kanë përgjegjësi për: 1. Menaxhimin e rrjetit të zonave të mbrojtura, habitateve dhe llojeve natyrore e gjysmë natyrore me interes të ruajtjes, sipas ligjeve kombëtare e konventave e marrëveshjeve ndërkombëtare. 2. Promovojnë, mbështetin grumbullimin e informacionit, edukimin mjedisor dhe ndërgjegjësimin e publikut për zonat e mbrojtura 3. Mbështetjen dhe zhvillimin e aktiviteteve të qëndrueshme ekonomike brenda zonave të mbrojtura. . Trajnimi dhe kualifikimi ndihmon punonjësit të specializohen të rriten profesionalisht në atë fushë që punojnë dhe të bëhen zot të profesionit e tyre. Trajnimi është përgatitja për një karrierë dhe punë të suksesshme është hap i domosdoshëm për çdo punonjës si dhe ndihmon punonjësin të pajiset me mjetet e nevojshme për të qenë konkurrues. . Njohja dhe ekspozimi i vlerave të natyrës të vendit tonë, në nivele të ndryshme të shoqërisë, jo vetëm që i ndërgjegjëson ata për t’i ruajtur, por edhe për t’i vënë në shërbim të saj, sidomos të ekoturizmit, nivelet dhe potencialet intelektuale nuk mungojnë. . Kryerja e analizave të rentabilitetit bëhet për të gjykuar mbi plotësimin e kënaqësive të palëve të interesit si, njeriut, individëve, biznesit, turizmit, përfitimit të ardhurave, etj.; . Menaxhimi i Parqeve kombëtare është i rëndësishëm që të: - mbrojë trashëgiminë natyrore, duke lejuar dhe nëse është e nevojshme menaxhimin për vazhdimësinë dhe të ristaurimit të proceseve natyrore; - mbrojë dhe ku është përshtatshme të restaurojë dhe zhvillojë cilësi të tjera trashëgimore dhe estetike; - sigurojë aksesin e publikut dhe të inkurajoj vlerësimin e publikut dhe të shijuarit e parqeve, në kushte të pajtueshme me objektivat e mësipërme; - zhvillojë një raport harmonik midis Parqeve kombëtare dhe komuniteteve përreth, duke marrë parasysh nevojat sociale dhe ekonomike të komuniteteve vendore. . Mos-funksionimi i Komitetit të Menaxhimit të Zonave të Mbrojtura, ndikon negativisht në: a) hartimin e planit të menaxhimit të zonës, të sigurojë përputhshmërinë e tij me strategjinë dhe planet vendore e sektoriale të zhvillimit, duke u kujdesur që këto të fundit të respektojnë kërkesat për mbrojtjen e zonës; b) organizimin, monitorimin e zbatimit të planit të menaxhimit të zonës dhe të veprimtarive të licencuara, që zhvillohen në të; c) dhënien e mendimeve për kërkesat për përdorimin e burimeve natyrore të zonës, si dhe për pajisjen me leje mjedisore për veprimtaritë që do të ushtrohen në të; d) miratimin e kërkesave për lidhjen dhe zbatimin e kontratave nga administrata e zonës me subjektet private e shtetërore, vendase apo të huaja, për ushtrimin e veprimtarive në këtë zonë, kundrejt pagesave përkatëse;
114 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
e) analizimin e kryerjen e detyrave dhe të funksioneve të administratës së zonave të mbrojtura; f) analizimin dhe raportimin e të ardhurave dhe shpenzimeve financiare dhe përcaktimin e drejtimit të investimeve në zonë; g) miratimin e rregulloreve të hartuara nga administrata e zonës së mbrojtur që garantojnë ruajtjen, përdorimin dhe administrimin e saj; h) krijimin e kushteve të përshtatshme për miratimin e studimeve të kryera, ndryshimeve në planin e menaxhimit të zonës, zgjerimin e kufijve, si dhe masa shtesë për përmirësimin e cilësive të saj; i) shqyrtimin e ankesave të pronarëve dhe të subjekteve, që ushtrojnë veprimtari në zonë, ndaj veprimeve të administratës së zonës; j) marrjen e masave efektive për ndalimin e zbatimit të projekteve dhe të veprimtarive, që edhe pse zhvillohen jashtë zonës, kanë ndikim negativ në të apo bien ndesh me planin e menaxhimit të saj; k) forcimin e veprimtarisë kontrolluese, që ushtrohen në zonë dhe përreth saj, për të zbutur dhe shmangur ndikimet negative në të; l) nxitjen e hartimit dhe zbatimit të projekteve për përmirësimin e cilësive të zonës; m) promovimin e zonave të mbrojtura edhe si zona me interes turistik.
Rekomandimet për përmirësimin dhe përsosjen e arsimit dhe formimit profesional;
Rekomandime: 1 AKZM në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit, institucione në mbrojtje të natyrës, organizata joqeveritare, donatorë, etj., të realizojë vlerësimin, përditësimin, ri klasifikimin e parqeve natyrore si trashëgimi natyrore kombëtare. AKZM të realizojë saktësimit, përcaktimit dhe saktësim të zoonimit të brendshëm, për ekosistemet dhe habitatet floristike e faunistike; AKZM të krijojë skedat biologjike të parqeve natyrore kombëtare për bëre të mundur më të lehtë vlerësimin e një parku. Brenda vitit 2018 Rekomandime: 2 Ministria e Mjedisit në bashkëpunim me AKZM të akordojë më shumë fonde për ZM dhe në veçanti për parqet natyrore kombëtare për zhvillimin e tyre si një trashëgimi e brezave për brezat. Ministria e Mjedisit në bashkëpunim AKZM, specialistë të fushës të përfundojë dhe të dërgojë për miratim planet e menaxhimit të Parqeve Kombëtare të pa përfunduara si dhe miratimin e atyre në proces. AKZM në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit, specialistë të fushës institucione dhe organizata që merren me mjedisin dhe mbrojtjen e tij dhe përvojave më të mira evropiane të marrë masa për të saktësuar kufijtë natyrorë të habitateve për shpërndarjen e faunës; AKZM në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit, specialistë të fushës institucione dhe organizata që merren me mjedisin dhe mbrojtjen e tij dhe përvojave më të mira evropiane të marrë masa për të kryer inventarizimin dhe përfunduar vlerësimin e gjendjes së treguesve të habitateve, florës dhe faunës, brenda parqeve dhe në të gjithë sistemin e zonave të mbrojtura.
115 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
AKZM në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit të marrë masa për të parandaluar ndërhyrjen e njeriut në ZM e cila ka sjellë rritjen e numrit të habitateve të rralla e të kërcënuara është shtuar. AKZM në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit të marrë masa për eliminimin dhe rigjenerimin e pasojave nga dëmtimet natyrore në parqet natyrore kombëtare. Ministria e Mjedisit në bashkëpunim AKZM dhe ISHMP të hartojë udhëzim të përbashkët duke përcaktuar të drejtat dhe detyrimet e këtyre institucioneve në parandalimin, ndalimin, ekzekutimin dhe vjeljen me forcë të detyrimeve ndaj shkeljeve të konstatuara, në dëm të florës dhe faunës në ZM dhe Parqeve Kombëtare, nga individë apo subjekte të ndryshëm privatë apo shtetërorë. Ministria e Mjedisit në bashkëpunim AKZM dhe ISHMP të kryejë veprimet e duhura për proces-verbalet e konstatimit të dëmeve në ZM të mbajtura nga ana e AdZM-ve në qarqe. Ministrinë e Mjedisit në bashkëpunim AKZM dhe ISHMP të hartojë raport të plotë mbi gjendjen e aktiviteteve nxjerrje mineralesh (kromi), prodhime të inerteve (gurore), prodhime të pllakave të gurëve dekorativ etj. Si dhe të marrë masa konkrete për mbylljen e tyre si dëmtuese të natyrës në ZM dhe të parqeve natyrore kombëtare. Ministria e Mjedisit në bashkëpunim AKZM dhe institucione të tjera shtetërore të kryejë veprimet e duhura për prishjen e ndërtimeve pa leje dhe eliminimin e derdhjes së ujërave të zeza në ZM dhe veçanërisht në parqet natyrore kombëtare Ministria e Mjedisit në bashkëpunim AKZM dhe institucione të tjera shtetërore të marrë masa për mos ndërtimin e HEC-ve në ZM dhe PNK në kundërshtim me legjislacionin dhe Konventën për Ruajtjen e Jetës së Egër Evropiane dhe Habitateve Natyrorë (Konventa e Bernës), por edhe ligjet shqiptare. Vazhdimisht dhe brenda vitit 2017
Rekomandime: 3 Ministria e Mjedisit dhe AKZM në bashkëpunim me specialistë të fushës, organizata dhe institute që veprojnë në mbrojtje të natyrës të hartojnë standardet dhe kriteret në përcaktimin e sipërfaqes në ha park natyror kombëtar që duhet të mbulojë një punonjës i AdZM si roje mjedisore, punonjës i menaxhimit dhe punonjës i monitorimit në vartësi të llojit të tij. Ministria e Mjedisit dhe AKZM në bashkëpunim me specialistë të fushës, organizata dhe institute që veprojnë në mbrojtje të natyrës të kryejnë përcaktimin dhe pozicionimi i saktë i emërtimit profesional të punonjësve që kryejnë detyrën e “rojeve mjedisore”. Ministria e Mjedisit dhe AKZM në bashkëpunim me Ministrinë e Financave, Departamentin e Administratës Publike të marrë masa për rishikimin e pagave të punonjësve të AdZM dhe klasifikimit të tyre në përputhje me ligjin 152/2013 “Për nëpunësin civil”, marrëdhëniet e të cilit rregullojnë punonjësit e AKZM. Ministria e Mjedisit dhe AKZM në bashkëpunim me specialistë të fushës të hartojë programe dhe kurikula të përditësuara sipas teknikave bashkohore nga lektorë të fushës në trajnimin e “rojeve mjedisore”, “specialistëve të monitorimit dhe menaxhimit”. Ministria e Mjedisit dhe AKZM në bashkëpunim me specialistë të fushës, organizata dhe institute që veprojnë në mbrojtje të natyrës të hartojnë standardet dhe kriteret në përcaktimin e vend ndodhjes së administratave rajonale të zonave të mbrojtura që i menaxhojnë ato. Ministria e Mjedisit në bashkëpunim me AKZM të marrë inisjativa ligjore në forcimin e kompetencave të stafit të administratës së zonave të mbrojtura për mirë menaxhimi e tyre.
116 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Brenda vitit 2018
Rekomandime: 4 AKZM në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit, donatorë vendas e të huaj, të marrë masa për prodhimin e fletëpalosje, albume, guida turistike, monografi, libra të vegjël etj. si njohëse e prezantuese të peizazheve apo për parqet kombëtare, të faunës e florës së rrallë, bimëve endemike, monumenteve të natyrës, pyjet e kullotat, etj. AKZM në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit, Ministrinë e Financave, Ministrinë e Zhvillimit, Ekonomik, Turizmit dhe Sipërmarrjes, të mundësojnë zgjidhjen e derdhjes së kontributeve/detyrimeve nga bizneset privatë që ushtrojnë aktivitet për qëllime fitimi, në parqet natyrore kombëtare për qëllime rehabilitimi. AKZM në bashkëpunim me Ministrinë e Mjedisit institucione dhe organizata jo qeveritare që merren me mjedisin, florën, faunën si dhe grupet e interesit të marrë masa për të kryer studime mbi analizën e rentabilitetit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare; për vendosjen e standardeve mbi realizimin financiarisht të mirë funksionimit të sistemit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare në tërësi dhe sipas llojit të tyre; mbi koston reale në total (vlera në para) për mirë menaxhimin e sistemit të tyre; vendosjen e treguesve mbi matjen e arritjes së objektivave të sistemit të menaxhimit të tyre në mbrojtje të biodiversitetit, habitateve, popullatave të specieve të florës e faunës së egër dhe ekosistemeve natyrore si trashëgimi natyrore që i përket brezave. Ministria e Mjedisit, AKZM, institucionet e sistemit të menaxhimit të zonave të mbrojtura, pushteti vendor, grupet e interesit etj., të bashkëpunojnë në përmirësimin ligjor të përcaktimit të anëtareve dhe përfaqësimit të tyre në Komitetin e Menaxhimit të Zonave të Mbrojtura si dhe funksionimin e tij. Menjëherë dhe brenda vitit 2017
117 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
4.1. REFERENCA . Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë; . Ligjin 154/2014 “Për organizimin dhe funksionimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit”;. . Ligji nr. 68/2014, për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin Nr. 9587, datë 20.07.2006 "Për mbrojtjen e biodiversitetit"; . Ligji nr. 7/2014, "Për shpalljen e moratoriumit të gjuetisë në Republikën e Shqipërisë"; . Ligji "Për ratifikimin e Konventës së Bernës"; . Ligji nr. 8905, datë 06.06.2002 "Për mbrojtjen e mjedisit detar nga ndotja dhe dëmtimi"; . Ligji nr. 8906, datë 06.06.2002 "Për zonat e mbrojtura"; . Ligji për mbrojtjen e liqeneve ndërkufitare; . Ligji nr.9347, datë 24.02.2005 për "Marrëveshjen ndërmjet këshillit të ministrave të republikës së Shqipërisë dhe qeverisë së Republikës të Maqedonisë për mbrojtjen dhe zhvillimin e qëndrueshëm të liqenit të Ohrit dhe të pellgut të tij ujëmbledhës”; . Ligji nr. 9587, datë 20.07.2006 "Për mbrojtjen e biodiversitetit"; . Ligji për mbrojtjen e faunës së egër; . Ligji nr. 9867, datë 31.01.2008 "Për përcaktimin e rregullave dhe të procedurave për tregtimin ndërkombëtar të llojeve të rrezikuara të faunës dhe të florës së egër; . Ligj nr. 10234, datë 18.2.2010 për aderimin e Republikës së Shqipërisë në protokollin "Për menaxhimin e integruar të zonës bregdetare në Mesdhe" të konventës së Barcelonës "për mbrojtjen e mjedisit detar dhe të rajoneve bregdetare të Mesdheut"; . Vendimi nr. 866, datë 10.12.2014 "Për miratimin e listave të tipave të habitateve natyrore, bimëve, kafshëve dhe shpendëve, me interes për Bashkimin Evropian"; . Vendim nr. 80, datë 18.02.1999 "Për shpalljen Park Kombëtar të Prespës dhe peizazh i mbrojtur tokësor/ujor të Pogradecit"; . Vendim nr. 532, datë 05.10.2000 për miratimin e studimit "Strategjia dhe plani i veprimit për biodiversitetin"; . Vendim nr. 676, datë 20.12.2002 "Për shpalljen zonë e mbrojtur të monumenteve të natyrës Shqiptare"; . Vendim nr. 266, datë 24.04.2003 "Për administratat e zonave të mbrojtura"; . Vendim nr. 267, datë 24.04.2003 "Për procedurat e propozimit dhe shpalljen e zonave të mbrojtura dhe buferike"; . Vendim nr. 807, datë 04.12.2003 "Për rregullat e dhënies në përdorim të shpellave"; . Vendim nr. 680, datë 22.10.2004 "Për shpalljen e sistemit ligatinor Vjosë-Nartë peizazh ujor/tokësor i mbrojtur"; . Vendim nr. 682, datë 02.11.2005 për shpalljen e lumit Buna dhe territoreve ligatinore përreth tij "Peizazh ujor/tokësor i mbrojtur"; . Vendim nr. 683, datë 02.11.2005 "Për shpalljen e kompleksit ligatinor të liqenit të Shkodrës e të zonës së lumit Buna, zonë natyrore veçanërisht e mbrojtur dhe përfshirjen e tij në listën e ligatinave me rëndësi ndërkombëtare, veçanërisht si habitate të shpendëve ujorë"; . Vendim nr. 684, datë 02.11.2005 për shpalljen e zonës Shqiptare të Liqenit të Shkodrës "Rezervat natyror i menaxhuar";
118 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
. Vendim nr. 402, datë 21.06.2006 për shpalljen e ekosistemit natyror Mali i Dajtit "Park Kombëtar" (me sipërfaqe të zgjeruar); . Vendim nr. 49, datë 31.01.2007 për shpalljen e ekosistemit natyror të Malit me Gropa- Bizë-Martanesh "Peizazh i mbrojtur"; . Vendim nr. 687, datë 19.10.2007 për shpalljen, me sipërfaqe të zgjeruar, të ekosistemit natyror Divjakë-Karavasta "Park Kombëtar"; . Vendim nr. 640, datë 21.05.2008 për shpalljen "Park Kombëtar" të ekosistemit natyror Shebenik - Jablanicë; . Vendim nr. 84, datë 27.01.2009 "Për caktimin e kritereve për ngritjen e rrjetit të inventarizimit dhe të monitorimit të biodiversitetit"; . Vendim nr. 432, datë 28.04.2010 "Për zgjerimin e kufijve të rezervatit natyror të menaxhuar Kune - Vain -Tale"; . Vendim nr.289, datë 28.04.2010 për shpalljen "Park Kombëtar" të ekosistemit natyror detar pranë gadishullit të Karaburunit dhe ishullit të Sazanit; . Vendim nr. 432, datë 28.04.2010 "Për zgjerimin e kufijve të rezervatit natyror të menaxhuar Kune - Vain - Tale"; . Vendim nr. 519, datë 30.06.2010 "Për procedurat e propozimit e të miratimit dhe rregullat e administrimit të parqeve natyrore rajonale"; . Vendim nr. 546, datë 07.07.2010 "Për miratimin e listës së llojeve të faunës së egër, objekt gjuetie; . Vendim nr. 700, datë 13.08.2010 "Për miratimin e pagesave për ushtrimin e gjuetisë"; . Vendim nr. 881, datë 03.11.2010 për caktimin e zonave vendosjes së antenave të komunikimit dhe të atyre radio - televizive në parkun kombëtar "Mali i Dajtit"; . Vendim nr. 995, datë 03.11.2010 për shpalljen "rezervat natyror i menaxhuar" të ekosistemit natyror - ligatinor të Patok - Fushëkuqe - Ishëm; . Vendim nr. 897, datë 21.12.2011 "Për miratimin e rregullave për shpalljen e zonave të veçanta të ruajtjes"; . Fletorja zyrtare e Republikës së Shqipërisë Nr.40, datë 17.04.2011 (VKM për OMGJ); . Vendim nr. 472, datë 18.07.2012 për shpalljen "Park Kombëtar" të ekosistemit natyror Mali i Tomorit, me sipërfaqe të zgjeruar"; . Vendim nr. 221, datë 20.02.2013 "Për caktimin e zonave të brezit të gjelbër të qytetit të Tiranës dhe të rrethinave të tij"; . Vendim nr. 489, datë 13.06.2013 për shpalljen e kompleksit natyror të liqeneve të Prespës së Madhe dhe të Vogël e të territoreve përreth, zonë natyrore veçanërisht e mbrojtur dhe përfshirjen në listën e ligatinave me rëndësi ndërkombëtare, veçanërisht, si habitate të shpendëve ujorë (RAMSAR)"; . Vendim nr. 134, datë 20.02.2013 për disa ndryshime dhe shtesa në vendimin Nr.693, datë 10.11.2005, të Këshillit të Ministrave "Për shpalljen e kompleksit ligatinor të Butrintit, Park Kombëtar"; . Urdhër nr.1792, datë 09.05.2014 për miratimin e planit të menaxhimit të parkut kombëtar "Prespa"; . Udhëzim për rregullat dhe mënyrën e mbajtjes, skedimit, funksionimit dhe përdorimit të regjistrit të zonave të mbrojtura;
119 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
. Udhëzim për kriteret e sipërfaqeve që mund të jepen në përdorim për rezervate të mbarështimit të llojeve të faunës së egër objekt gjuetie, dokumentet që paraqet kërkuesi, procedurat e konkurrimit dhe rregullat e administrimit të gjuetisë në këto sipërfaqe; . Urdhër për organizimin dhe funksionimin e administratës së liqenit të Shkodrës, lumit Buna dhe Velipojës; . Urdhër për zbatimin e vendimit të Këshillit të Ministrave nr.881, datë 03.11.2010 për "Caktimin e zonave të vendosjes së antenave të komunikimit dhe të atyre radio - televizive në parkun kombëtar Mali i Dajtit"; . Urdhër për krijimin dhe funksionimin e parkut kombëtar "Prespa"; . Urdhër për miratimin e strukturës së standardizuar të planit të menaxhimit të zonës së mbrojtur; . Urdhër për ngritjen e komitetit drejtues në kuadër të projektit "Ndërtimi i kapaciteteve për zbatimin e kornizës kombëtare për biosigurinë"; . Urdhër për miratimin e listës së sipërfaqeve ligatinore bregdetare, që shërbejnë si habitate për shpendët migratorë; . Urdhër për miratimin e listës së kuqe të florës dhe faunës së egër; . Urdhër për krijimin e grupit ndërinstitucional të punës "Njeriu dhe Biosfera"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut kombëtar "Mali i Dajtit"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut kombëtar "Prespa"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut kombëtar "Butrint"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të rezervatit natyror të menaxhuar "Liqeni i Shkodrës"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të peizazhit të mbrojtur "Vjosë - Nartë"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut kombëtar "Shebenik - Jablanicë"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut kombëtar "Divjakë - Karavasta"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut kombëtar "Llogora", parkun kombëtar detar "Karaburun - Sazan", kompleksin natyror "Karaburun - Rrëza e Kanalit - Orikum - Tragjas - Dukat"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut kombëtar "Mali i Tomorit"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të peizazhit të mbrojtur "Liqeni Pogradecit"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut natyror "Korab - Koritnik"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut kombëtar "Bredhi i Hotovës - Dangëlli"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut natyror "Korab - Koritnik (Dibër)"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të peizazhit të mbrojtur "Lumi i Bunës dhe të territoreve ligatinore përreth tij"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të peizazhit të mbrojtur "Mali me Gropa - Bizë - Martanesh"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të parkut kombëtar "Qafë Shtamë";
120 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
. Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të rezervatit natyror të menaxhuar "Patok - Fushëkuqe - Ishëm"; . Urdhër për përbërjen e Komitetit të Menaxhimit të rezervatit natyror të menaxhuar "Kune - Vain - Tale"; . Urdhër për miratimin e planit të menaxhimit të parkut kombëtar "Butrint"; . Urdhër për miratimin e planit të menaxhimit të rezervatit natyror të menaxhuar "Kune - Vain - Tale"; . Urdhër për miratimin e planit të menaxhimit të rezervatit natyror të menaxhuar "Liqeni i Shkodrës"; . Urdhër për miratimin e planit të veprimit për ruajtjen e Breshkave Detare dhe Habitateve të tyre në Shqipëri; . Etj., Urdhra, Udhëzime dhe Rregullore të Ministrisë së Mjedisit për zonat e mbrojtura. . Analiza të veprimtarisë së Ministrisë së Mirëqenies Sociale dhe Rinisë; . Rregullore e brendshme e funksionimit të AKZM; . Shqipëria - Rrjeti EMERALD; . EMERALD - Lista kombëtare e ASCI; . Rrjeti i zonave të mbrojtura në vendin tonë; . Thesaret e Biodiversitetit në vendin tonë; . Zonat e mbrojtura dhe parqe kombëtare - Përshkrim; . Miratim i planit të menaxhimit të peizazhit të Mbrojtur Ujor/Tokësor të Pogradecit; . Miratim i planit të menaxhimit të Parkut Kombëtar Mali i Tomorit; . Miratim i planit të menaxhimit të Parkut Natyror Korab - Koritnik; . Miratim i planit të menaxhimit të peizazhit të mbrojtur Mali me Gropa - Bizë - Martanesh; . Miratim i planit të menaxhimit të Parkut Kombëtar Bredhi i Hotovës; . Plani i menaxhimit i Parkut Kombëtar të Prespës(2014 - 2024); . Management plan of the Prespa National Park (English); . Parku kombëtar dhe kompleksi Llogora - Rreza e Kanalit - Dukat - Orikum - Tragjas - Radhim - Karaburun; . Plan menaxhimi - Parku Kombëtar Mali i Dajtit; . Plan menaxhimi - Parku Kombëtar Vjosë-Nartë; . Plan veprimi për Speciet Invazive; . Plan veprimi për Ariun e Murrmë (Urusus Arctos); . Plan veprimi për mbrojtjen e Cetaceve në ujërat Shqiptare; . Plan veprimi për ruajtjen e Karabullakut të Vogël; . Plan veprimi për ruajtjen e Rreqebullit; . Plani i menaxhimit për Parkun Kombëtar Butrint; . Plani i menaxhimit për Parkun Kombëtar Butrint, aneksi social-ekonomik; . Plani i menaxhimit i zonës kënetore Kune-Vain; . Plani i menaxhimit i Liqenit të Shkodrës; . Plani i menaxhimit Kune Vain - Tale - Patok - Fushëkuqe - Ishëm, Aneksi ndryshime klimatike; . Plani i veprimit për Breshkat Detare; . Udhëzues dhe Manuale të Auditimit të Performancës të KLSH-së dhe SAI-ve; . Direktiva e BE 92/43/ EEC e 21 Maj 1992 “Mbi mbrojtjen e habitateve natyrore dhe të
121 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
faunës dhe florës së egër” http://europa.eu.int/comm/environment/nature/habdir.htm . Konventa e biodiversitetit - 1994 . Konventa e Rios 05.01.1994 - Larmia biologjike . Konventa e Aarhausit; . Konventa e Bernës - Ligji për "Ratifikimin e konventës për ruajtjen e florës dhe faunës së egër dhe mjedisit natyror të Evropës" . Aderimi i Shqipërisë në konventën për "Mbrojtjen e mjedisit detar dhe të zonës bregdetare të detit Mesdhe, si dhe të 6 protokolleve shoqëruese" . Protokolli i Kartagjenës për biosigurinë - Ligji nr. 9279, datë 23.09.2004 . Konventa për ruajtjen e specieve migruese - Material anglisht . Konventa për ruajtjen e specieve migruese, shtojcat I dhe II - Material anglisht . Konventa CITES - Material anglisht . Konventa CITES dhe Ligji i aderimit . Konventa RAMSAR . Konventa e shkretëtirëzimit . Protokolli i Nagojes . Projekte /WORD BANK,/ /UNESCO/ /USAID/ /UNDP/ /PNUD/ /BE/ /OSBE/ /GEF/ /WWF/ /MIREANIC/ /IUCN//GIZ/ /Kfw/ /ECNC/ /G&G Group/ /INCA/ /NATURA 2000/ /SBI/, /GOPA/, /PPNEA/, /JICA/, etj., “Për mbrojtjen e natyrës, kafshëve të egra, mjedisit,,,,,,,etj.”; . Indikatorët e Performancës, NAO Britanike; . Raporte me eksperienca më të mira ndërkombëtare; . Konferenca e Zonave të Mbrojtura të Shqipërisë “Zonat e mbrojtura drejt menaxhimit të qëndrueshëm” 11 - 13 Qershor 2014 . http://www.akzm.gov.al Agjencia e kombëtare e Zonave të Mbrojtura;
122 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
4.2. ANEKS MBI AUDITIMIN E PERFORMANCËS ME TEMË “MENAXHIMI I PARQEVE KOMBËTARE”
Drejtuar: Ministrisë së Mjedisit TIRANË Në përputhje me Programin e Auditimit të Performancës “Menaxhimi Parqeve Kombëtare” të Kontrollit të Lartë të Shtetit, me nr. 739/2, datë 30.09.2016, ku shtrirja e tij është në Ministrinë e Mjedisit, Ministrinë e Kulturës, Agjencinë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura dhe Administratat Rajonale të Zonave të Mbrojtura, në qarqet Berat, Dibër, Durrës, Elbasan, Fier, Gjirokastër, Korçë Kukës, Lezhë, Shkodër, Tiranë dhe Vlorë, për veprimtarinë që përfshihet në periudhën 01.01.2013‐ 31.12.2016, Jeni të lutur të plotësoni pyetësorin e mëposhtëm, i cili ka si qëllim marrjen e opinioneve dhe informacioneve për realizimin e këtij auditimi. Nëpërmjet përgjigjeve, ne kërkojmë me dëshirën e mirë të kontribuojmë në kthjellimin e perspektivës të sistemit të menaxhimin e parqeve kombëtare, në rritjen e performancës duke promovuar sisteme, efikase dhe të shëndosha. Përgjigjet e pyetjeve duhet të bëhen një nga një, rast pas rasti, me argumente dhe komente sqaruese. Krahas opinioneve dhe komentet tuaja, bashkëlidhur çdo pyetjeje, lutemi të na vini në dispozicion dokumente argumentues, relacione, informacione, evidenca, raporte, urdhra e udhëzime, etj. Informacioni pasi të nënshkruhet nga të gjithë personat që kanë marrë pjesë në përgatitjen e tij, të dërgohet zyrtarisht pranë Institucionit të KLSH në adresën:
KONTROLLI I LARTË I SHTETIT “Bulevardi Dëshmorët e Kombit”, Nr. 3 TIRANË si dhe në formë elektronike në adresat: [email protected], [email protected], [email protected].
Gjatë shtjellimit, pyetësori mund të pasurohet më tej me pyetje të reja me bashkëbisedimet me personat përgjegjës dhe të ngarkuar për zbatimin e tyre si dhe të përgjigjeve të pyetësorëve që mund të realizohen me publikun e individë të ndryshëm që apo kanë përfituar nga shërbimet e ofruara në parqet natyrore kombëtare, etj. Për çdo sqarim të mëtejshëm jemi në dispozicion dhe për diskutime të hapura, të cilat do të na ndihmonin në formulimin e mendimeve dhe rekomandimeve sa më të plota për përmirësimin e këtij sistemi të cilat do t’u ndihmonin Ju. Për sa më sipër lutemi që informacioni të dorëzohet brenda 7 ditëve nga data e marrjes së Pyetësorit. Ai mund të dërgohet edhe dorazi pranë zyrës ku është vendosur grupi i auditimit i Kontrollit të Lartë të Shtetit në Ministrinë e Mjedisit. Ju faleminderit për bashkëpunimin!
GRUPI I AUDITIMIT Rinald Muça, Alfred Zylfi, Elfrida Agolli,
123 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
PYETËSOR (Para krijimit të AKZM)
1. A e ka realizuar menaxhimi i parqeve natyrore kombëtare, ruajtjen dhe zhvillimin e tyre si vlerë e mjedisit natyror e përcjellë brez pas brezi?
1.1. Paraqitni një rrugëtim të shkurtër të zhvillimit historik të parqeve kombëtare në Shqipëri (para vitit 1990 deri në para krijimit të AKZM), mënyrën e krijimit, organizimit, funksionimit, baza ligjore e funksionimit, etj. 1.2. A ka patur bazë ligjore të veçantë për menaxhimin e parqeve kombëtare? (nëse po paraqiteni atë dhe specifiko elementët kryesorë të saj)? 1.3. A ka patur strategji dhe objektiva Ministria e Mjedisit vetëm për menaxhimin e parqeve kombëtare si pjesë e zonave të mbrojtura? (nëse po akti i miratimit dhe ku është përshkruar) 1.4. A ka qenë legjislacioni shqiptar për menaxhimin e parqeve kombëtare i përputhur me legjislacionin e BE, Direktivave apo rregulloreve të saj ? (nëse po ku paraqitini ato) 1.5. A ka patur nënshkruar Shqipëria Konventa Ndërkombëtare, Protokolle dhe Marrëveshje, etj., sipas Direktivave dhe Rregulloreve të KE për habitate, llojet dhe rrjetin ekologjik? (nëse po ku dhe cilat janë paraqitini ato dhe ecurinë e ndjekjes e zbatimit tyre) 1.6. A ka patur projekte për menaxhimin e parqeve kombëtare të financuara nga buxheti i shtetit? (nëse po, kush janë, vlera e financimit, në çfarë faze janë, objektivat dhe rezultatet e arritura nga projekti, personat e ngarkuar) 1.7. A ka patur projekte për menaxhimin e parqeve kombëtare të financuara nga donatorë të ndryshëm? (nëse po, kush janë donatorët, vlera e financimit, në çfarë faze janë, objektivat dhe rezultatet e arritura nga projekti, personat e ngarkuar) 1.8. A ka patur bashkëpunim me institucione e tjera shtetërore? (nëse po cilat janë, ku konsiston bashkëpunimi dhe kush janë rezultatet e bashkëpunimit) 1.9. A ka patur bashkëpunim me organet e pushtetit vendor mbi menaxhimin e parqeve natyrore kombëtare? 1.10. A ka patur mbivendosje të kompetencave në menaxhimin e parqeve natyrore kombëtare midis pushtetit qendror dhe atij vendor? (nëse po paraqiteni atë) 1.11. A ka patur studime për rritjen e performancës së menaxhimit të shërbimit në parqet natyrore kombëtare në drejtim të rritjes së cilësisë, kapaciteteve të institucioneve, rritjes së numrit të profesionistëve, rritjes së numrit të individëve, vizitorëve dhe bizneseve të interesuar për parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato)
124 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
1.1 A ka studime për vlerësimin, përditësimin, ri klasifikimin e parqeve natyrore si trashëgimi natyrore kombëtare?
1.1.1 A ka patur harta të parqeve natyrore kombëtare, shtrirjen dhe zhvillimit e tyre në vite? (nëse po paraqitini ato). 1.1.2 A ka patur Ministria e Mjedisit dosje për çdo park natyror kombëtar të përditësuar? (nëse po paraqiteni atë) 1.1.3 A ka patur vlerësime të vazhdueshme të parqeve natyrore kombëtare në vite? (nëse po paraqiteni atë) 1.1.4 A ka patur ri klasifikim të parqeve natyrore kombëtare në vite ? (nëse po cilat janë ku janë përshkruar ato) 1.1.5 A ka patur standarde për përcaktimin e parqeve natyrore kombëtare? (nëse po cilat janë dhe ku janë miratuar) 1.1.6 A ka patur kritere në përcaktimin e parqeve natyrore kombëtare? (nëse po cilat janë dhe ku janë miratuar) 1.1.7 A është kryer monitorimi i zbatimit të planifikimit e zhvillimit të territorit, të miratuara nga autoritetet qendrore dhe vendore në zonat e mbrojtura? (nëse po si)
1.2 A ka bërë të mundur sistemi i menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare saktësimin e kufijve natyror, verifikimin e gjendjes së florës dhe faunës si dhe ruajtjen e tyre nga dëmtimet si të faktorëve natyrore e ndërhyrjet e paligjshme si zona të mbrojtura?
1.2.1 A ka patur programe pune për menaxhimin e parqeve natyrore kombëtare ? (nëse po paraqitini ato) 1.2.2 A ka patur programe në lidhje me menaxhimin e kadastrës pyjore dhe zbatimit të tyre? (nëse po paraqitini ato) 1.2.3 A ka patur programe në lidhje me menaxhimin dhe verifikimin e florës dhe faunës së egër dhe zbatimit të tyre? (nëse po paraqitini ato) 1.2.4 A ka patur programe në lidhje me menaxhimin e aktiviteteve private brenda territorit të zonave të mbrojtura dhe zbatimit të tyre? (nëse po paraqitini ato) 1.2.5 A ka patur inventarizim të florës dhe faunës së egër habitateve dhe specieve në rrezik dhe endemike në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 1.2.6 A kanë qenë të evidentuara Monumentet e Natyrës në parqet natyrore kombëtare? (nëse po cilat janë) 1.2.7 A është kryer regjistrim i fondit pyjor, kullosor? (nëse po paraqitini ato) 1.2.8 A ka patur studime dhe projekte për investime në zonat e mbrojtura? (nëse po paraqitini ato) 1.2.9 A janë të evidentuara dëmtimet nga faktorët natyrorë, zjarre, luftimin e sëmundjeve dhe të dëmtuesve në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 1.2.10 A ka patur masa për parandalimin e dëmtimeve nga faktorët natyrorë në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato)
125 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
1.2.11 A ka patur masa për eliminimin dhe rigjenerimin e pasojave nga dëmtimet natyrore në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 1.2.12 A janë të evidentuara rastet e ndërhyrjeve të paligjshme në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 1.2.13 A ka patur raste të evidentuara të ndërhyrjeve në shfrytëzimin e burimeve ujore jo në përputhje me kriteret e një zone të mbrojtur si park natyror kombëtar? (nëse po paraqitini ato dhe kush i ka dhënë lejet) 1.2.14 A ka patur masa për parandalimin e dëmtimeve nga ndërhyrjet e paligjshme në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 1.2.15 A ka patur akt administrativ për evidentimin e rasteve të dëmtimeve natyrore në parqet kombëtare? (nëse po paraqitini ato rast pas rasti) 1.2.16 A ka patur masa për eliminimin dhe rigjenerimin e pasojave nga dëmtimet e ndërhyrjeve jo ligjore në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 1.2.17 A ka patur akt administrativ për evidentimin e rasteve të ndërhyrjeve jo ligjore në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini atë) 1.2.18 A janë ndjekur ligjërisht rastet e evidentuara si ndërhyrje të paligjshme? (nëse po paraqitini ato rast pas rasti sipas fazave ku janë dhe personat që i ndjekin) 1.2.19 A janë zhvilluar aktivitete të licencuara në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini atë) 1.2.20 A janë arkëtuar të ardhura nga veprimtaria e licencuar e aktiviteteve që zhvillohen në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ata) 1.2.21 A janë monitoruar dhe kontrolluar aktivitetet e licencuara mbi veprimtarinë e tyre dhe dëmeve që mund ti sjellin, biodiversitetit, habitateve, popullatave të specieve të florës e faunës së egër dhe ekosistemeve natyrore? (nëse po si paraqitini këtë veprimtari)
1.3 A ka kritere, për përcaktimin e numrit të rojtarëve, përzgjedhjes së tyre dhe vendndodhjes së administratës të zonave të mbrojtura?
1.3.1 A ka patur kritere që përcaktojnë numrin e punonjësve që duhet për administrimin dhe menaxhimin e parqeve natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 1.3.2 A ka patur studime mbi vendodhjen e administratës së parqeve natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 1.3.3 A është e përshtatshme vendodhja e administratave që menaxhojnë parqet natyrore kombëtare për realizimin e objektivave? (paraqitni vendodhjen e administratës për çdo park dhe largësinë nga parku) 1.3.4 A ka patur kritere mbi shkallën arsimore të punonjësve që merren me gjendjen dhe monitorimin e biodiversitetit, habitateve, popullatave të specieve të florës e faunës së egër dhe ekosistemeve natyrore? (nëse po paraqitini ato) 1.3.5 A ka patur kritere BE për numrin e punonjësve që menaxhojnë parqet natyrore kombëtare të ndara sipas veprimtarisë apo profesioneve? (nëse po paraqitini ato) 1.3.6 A janë trajnuar punonjësit e parqeve natyrore kombëtare sipas nevojave të tyre për kualifikim dhe sipas niveleve? (nëse po paraqitini ato) 1.3.7 A ka patur struktura shtetërore, organizata që trajnojnë punonjësit e parqeve natyrore kombëtare për kualifikimin e tyre sipas niveleve? (nëse po paraqitini ato)
126 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
1.3.8 A ka patur kurikula apo metodika të përcaktuara për trajnimin e punonjësve të parqeve natyrore kombëtare për kualifikimin e tyre sipas niveleve? (nëse po paraqiteni ato)
1.4 A garanton efektivitet sistemi i menaxhimit përdorimin e parqeve natyrore kombëtare në shërbim të njeriut, turizmit natyror, kryerjes biznes, përftimit të ardhurave, etj., si trashëgimi natyrore që i përket brezave?
1.4.1 A janë kryer studime (paraqitini ato) mbi analizën e rentabilitetit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare për të gjykuar mbi plotësimin e kënaqësive të palëve të interesit si, njeriut, individëve, biznesit, turizmit, përfitimit të ardhurave, etj. ? ( nëse po paraqitini ato) 1.4.2 A ka patur studim mbi përputhshmërinë e sistemit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare me objektivat strategjikë kombëtarë dhe objektivat strategjikë të tij? ( nëse po paraqitini ato) 1.4.3 A ka patur standarde mbi realizimin financiarisht të mirë funksionimit të sistemit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 1.4.4 A ka patur kritere mbi realizimin financiarisht të mirë funksionimit të menaxhimit të sistemit të parqeve natyrore kombëtare sipas llojit të tyre? (nëse po paraqitini ato) 1.4.5 A ka patur studime mbi koston reale në total (vlera në para) për mirë menaxhimin e sistemit të parqeve natyrore kombëtare në mbrojtje të kësaj trashëgimie natyrore që i përket brezave? (nëse po paraqiteni atë) 1.4.6 A i kanw garantuar fondet e akorduara efektivitetin e sistemit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare si trashëgimi natyrore që i përket brezave? (nëse jo paraqiteni nevojat për fonde) 1.4.7 A ka patur financime nga donator të huaj për parqet natyrore kombëtare? (nëse po ku ka konsistuar më shumë financimi i tyre dhe a ka patur efekte pozitive) 1.4.8 A ka patur mjete transporti dhe bazë materiale të mjaftueshme për realizimin e veprimtarisë së administratës së menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare? (nëse jo pse) 1.4.9 A ka patur tregues mbi matjen e arritjes së objektivave të sistemit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare në mbrojtje të biodiversitetit, habitateve, popullatave të specieve të florës e faunës së egër dhe ekosistemeve natyrore si trashëgimi natyrore që i përket brezave? (nëse po paraqitini ato) 1.4.10 A ka patur tregues statistikor mbi numrin e vizitorëve që vizitojnë parqet natyrore kombëtare dhe të ardhurat që krijojnë? (nëse po paraqitni ato) 1.4.11 A ka patur tregues statistikor mbi bizneset që ushtrojnë veprimtari në parqet natyrore kombëtare dhe të ardhurat që realizojnë? (nëse po paraqitni ato) 1.4.12 A ka patur tregues statistikor mbi bizneset që ushtrojnë aktivitetin në mënyrë të paligjshme në territoret e parqeve natyrore kombëtare? (nëse po paraqitni ato rast pas rasti të ndara sipas aktiviteteve)
127 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
Pyetje të tjera të përgjithshme
1. A janë realizuar pyetësor për shërbimin e ofruar në parqet natyrore kombëtare? (nëse po për çfarë dhe rezultatet e tyre)? 2. A janë realizuar pyetësor për vizitorët që frekuentojnë parqet natyrore kombëtare? (nëse po për çfarë dhe rezultatet e tyre)? 3. A janë realizuar pyetësor me bizneset që zhvillojnë veprimtarinë e tyre në territoret e parqeve natyrore kombëtare? (nëse po për çfarë dhe rezultatet e tyre) 4. Si mendohet të jetë perspektiva e zhvillimit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare në të ardhmen? 5. Çfarë Ju mendoni se duhet ndryshuar tani dhe në të ardhmen në përmirësimin e menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare në zbatim të direktivave të BE, për ti ardhur në ndihmë kësaj trashëgimie natyrore që i përket brezave?
JU FALEMINDERIT
128 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
MBI AUDITIMIN E PERFORMANCËS ME TEMË “MENAXHIMI I PARQEVE KOMBËTARE”
Drejtuar: Agjencisë Kombëtare e Zonave të Mbrojtura TIRANË Në përputhje me Programin e Auditimit të Performancës “Menaxhimi Parqeve Kombëtare” të Kontrollit të Lartë të Shtetit, me nr. 739/2, datë 30.09.2016, ku shtrirja e tij është në Ministrinë e Mjedisit, Ministrinë e Kulturës, Agjencinë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura dhe Administratat Rajonale të Zonave të Mbrojtura, në qarqet Berat, Dibër, Durrës, Elbasan, Fier, Gjirokastër, Korçë Kukës, Lezhë, Shkodër, Tiranë dhe Vlorë, për veprimtarinë që përfshihet në periudhën 01.01.2013‐ 31.12.2016, Jeni të lutur të plotësoni pyetësorin e mëposhtëm, i cili ka si qëllim marrjen e opinioneve dhe informacioneve për realizimin e këtij auditimi. Nëpërmjet përgjigjeve, ne kërkojmë me dëshirën e mirë të kontribuojmë në kthjellimin e perspektivës të sistemit të menaxhimin e parqeve kombëtare, në rritjen e performancës duke promovuar sisteme, efikase dhe të shëndosha. Përgjigjet e pyetjeve duhet të bëhen një nga një, rast pas rasti, me argumente dhe komente sqaruese. Krahas opinioneve dhe komentet tuaja, bashkëlidhur çdo pyetjeje, lutemi të na vini në dispozicion dokumente argumentues, relacione, informacione, evidenca, raporte, urdhra e udhëzime, etj. Informacioni pasi të nënshkruhet nga të gjithë personat që kanë marrë pjesë në përgatitjen e tij, të dërgohet zyrtarisht pranë Institucionit të KLSH në adresën:
KONTROLLI I LARTË I SHTETIT “Bulevardi Dëshmorët e Kombit”, Nr. 3 TIRANË si dhe në formë elektronike në adresat: [email protected], [email protected], [email protected].
Gjatë shtjellimit, pyetësori mund të pasurohet më tej me pyetje të reja me bashkëbisedimet me personat përgjegjës dhe të ngarkuar për zbatimin e tyre si dhe të përgjigjeve të pyetësorëve që mund të realizohen me publikun e individë të ndryshëm që apo kanë përfituar nga shërbimet e ofruara në parqet natyrore kombëtare, etj. Për çdo sqarim të mëtejshëm jemi në dispozicion dhe për diskutime të hapura, të cilat do të na ndihmonin në formulimin e mendimeve dhe rekomandimeve sa më të plota për përmirësimin e këtij sistemi të cilat do t’u ndihmonin Ju. Për sa më sipër lutemi që informacioni të dorëzohet brenda 7 ditëve nga data e marrjes së Pyetësorit. Ai mund të dërgohet edhe dorazi pranë zyrës ku është vendosur grupi i auditimit i Kontrollit të Lartë të Shtetit në Ministrinë e Mjedisit.
Ju faleminderit për bashkëpunimin!
GRUPI I AUDITIMIT Rinald Muça, Alfred Zylfi, Elfrida Agolli,
129 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
PYETËSOR
2. A e ka realizuar menaxhimi i parqeve natyrore kombëtare, ruajtjen dhe zhvillimin e tyre si vlerë e mjedisit natyror e përcjellë brez pas brezi?
1.12. Paraqitni një rrugëtim të shkurtër të zhvillimit historik të parqeve kombëtare në Shqipëri (para vitit 1990 deri në ditët e sotme), mënyrën e krijimit, organizimit, funksionimit, baza ligjore e funksionimit, etj. 1.13. A ka bazë ligjore të veçantë për menaxhimin e parqeve kombëtare? (nëse po paraqiteni atë dhe specifiko elementët kryesorë të saj)? 1.14. A ka strategji dhe objektiva Ministria e Mjedisit vetëm për menaxhimin e parqeve kombëtare si pjesë e zonave të mbrojtura? (nëse po akti i miratimit dhe ku është përshkruar) 1.15. A është legjislacioni shqiptar për menaxhimin e parqeve kombëtare i përputhur me legjislacionin e BE, Direktivave apo rregulloreve të saj ? (nëse po ku paraqitini ato) 1.16. A ka nënshkruar Shqipëria Konventa Ndërkombëtare, Protokolle dhe Marrëveshje, etj., sipas Direktivave dhe Rregulloreve të KE për habitate, llojet dhe rrjetin ekologjik? (nëse po ku dhe cilat janë paraqitini ato dhe ecurinë e ndjekjes e zbatimit tyre) 1.17. A ka projekte për menaxhimin e parqeve kombëtare të financuara nga buxheti i shtetit? (nëse po, kush janë, vlera e financimit, në çfarë faze janë, objektivat dhe rezultatet e arritura nga projekti, personat e ngarkuar) 1.18. A ka projekte për menaxhimin e parqeve kombëtare të financuara nga donatorë të ndryshëm? (nëse po, kush janë donatorët, vlera e financimit, në çfarë faze janë, objektivat dhe rezultatet e arritura nga projekti, personat e ngarkuar) 1.19. A ka bashkëpunim AKZM me institucione te tjera shtetërore? (nëse po cilat janë, ku konsiston bashkëpunimi dhe kush janë rezultatet e bashkëpunimit) 1.20. A ka bashkëpunim AKZM me organet e pushtetit vendor mbi menaxhimin e parqeve natyrore kombëtare? 1.21. A ka organizon AKZM, në bashkëpunim me njësitë e qeverisjes vendore, me institucionet kërkimore‐shkencore, me institucionet arsimore e kulturore, me OJF‐të mjedisore, me komunitetin, etj., veprimtari ndërgjegjësuese, për të bërë të mundur njohjen dhe mbrojtjen e vlerave të parqeve natyrore kombëtare? (nëse po cilat janë) 1.22. A ka mbivendosje të kompetencave në menaxhimin e parqeve natyrore kombëtare midis pushtetit qendror dhe atij vendor? (nëse po paraqiteni atë) 1.23. A ka studime për rritjen e performancës së menaxhimit të shërbimit në parqet natyrore kombëtare në drejtim të rritjes së cilësisë, kapaciteteve të institucioneve, rritjes së numrit të profesionistëve, rritjes së numrit të individëve, vizitorëve dhe bizneseve të interesuar për parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato)
130 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
2.1 A ka studime për vlerësimin, përditësimin, ri klasifikimin e parqeve natyrore si trashëgimi natyrore kombëtare?
2.1.1 A ka harta të parqeve natyrore kombëtare, shtrirjen dhe zhvillimit e tyre në vite? (nëse po paraqitini ato). 2.1.2 A ka AKZM dosje për çdo park natyror kombëtar të përditësuar me të dhëna kadastrale, regjistrin e zonave të mbrojtura, skedarët dhe krijimin e bazës së të dhënave dixhitale të rrjetit ekologjik të vendit? (nëse po paraqiteni atë) 2.1.3 A ka AKZM vlerësime të vazhdueshme të parqeve natyrore kombëtare në vite? (nëse po paraqiteni atë) 2.1.4 A ka AKZM përditësime të parqeve natyrore kombëtare në vite? (nëse po paraqiteni atë) 2.1.5 A ka AKZM ri klasifikim të parqeve natyrore kombëtare në vite ? (nëse po cilat janë ku janë përshkruar ato) 2.1.6 A ka standarde për përcaktimin e parqeve natyrore kombëtare? (nëse po cilat janë dhe ku janë miratuar) 2.1.7 A ka kritere në përcaktimin e parqeve natyrore kombëtare? (nëse po cilat janë dhe ku janë miratuar) 2.1.8 A kryhet nga AKZM monitorimi i zbatimit të planifikimit e zhvillimit të territorit, të miratuara nga autoritetet qendrore dhe vendore në zonat e mbrojtura? (nëse po si)
2.2 A ka bërë të mundur sistemi i menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare saktësimin e kufijve natyror, verifikimin e gjendjes së florës dhe faunës si dhe ruajtjen e tyre nga dëmtimet si të faktorëve natyrore e ndërhyrjet e paligjshme si zona të mbrojtura?
2.2.1 A keni programe pune për menaxhimin e parqeve natyrore kombëtare ? (nëse po paraqitini ato) 2.2.2 A keni programe në lidhje me menaxhimin e kadastrës pyjore dhe zbatimit të tyre? (nëse po paraqitini ato) 2.2.3 A keni programe në lidhje me menaxhimin dhe verifikimin e florës dhe faunës së egër dhe zbatimit të tyre? (nëse po paraqitini ato) 2.2.4 A keni programe në lidhje me menaxhimin e aktiviteteve private brenda territorit të zonave të mbrojtura dhe zbatimit të tyre? (nëse po paraqitini ato) 2.2.5 A është kryer inventarizimi i florës dhe faunës së egër habitateve dhe specieve në rrezik dhe endemike në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 2.2.6 A janë të evidentuara Monumentet e Natyrës në parqet natyrore kombëtare? (nëse po cilat janë) 2.2.7 A është kryer regjistrim i fondit pyjor, kullosor? (nëse po paraqitini ato) 2.2.8 A keni studime dhe projekte për investime në zonat e mbrojtura ? (nëse po paraqitini ato)
131 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
2.2.9 A keni të evidentuara dëmtimet nga faktorët natyrorë, zjarre, luftimin e sëmundjeve dhe të dëmtuesve në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 2.2.10 A janë marrë masa për parandalimin e dëmtimeve nga faktorët natyrorë në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 2.2.11 A janë marrë masa për eliminimin dhe rigjenerimin e pasojave nga dëmtimet natyrore në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 2.2.12 A keni të evidentuara rastet e ndërhyrjeve të paligjshme në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 2.2.13 A ka AKZM të evidentuara rastet e ndërhyrjeve në shfrytëzimin e burimeve ujore jo në përputhje me kriteret e një zone të mbrojtur si park natyror kombëtar? (nëse po paraqitini ato dhe kush i ka dhënë lejet) 2.2.14 A keni masa për parandalimin e dëmtimeve nga ndërhyrjet e paligjshme në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 2.2.15 A keni akt administrativ për evidentimin e rasteve të dëmtimeve natyrore në parqet kombëtare? (nëse po paraqitini ato rast pas rasti) 2.2.16 A janë marrë masa për eliminimin dhe rigjenerimin e pasojave nga dëmtimet e ndërhyrjeve jo ligjore në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 2.2.17 A keni akt administrativ për evidentimin e rasteve të ndërhyrjeve jo ligjore në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini atë) 2.2.18 A keni ndjekur ligjërisht rastet e evidentuara si ndërhyrje të paligjshme? (nëse po paraqitini ato rast pas rasti sipas fazave ku janë dhe personat që i ndjekin) 2.2.19 A zhvillohen aktivitete të licencuara në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini atë) 2.2.20 A arkëtohen të ardhura nga veprimtaria e licencuar e aktiviteteve që zhvillohen në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ata) 2.2.21 A mundet AKZM të monitorojë dhe kontrollojë aktivitetet e licencuara mbi veprimtarinë e tyre dhe dëmeve që mund ti sjellin, biodiversitetit, habitateve, popullatave të specieve të florës e faunës së egër dhe ekosistemeve natyrore? (nëse po si paraqitini këtë veprimtari)
2.3 A ka kritere, për përcaktimin e numrit të rojtarëve, përzgjedhjes së tyre dhe vendndodhjes së administratës të zonave të mbrojtura?
2.3.1 A keni kritere që përcaktojnë numrin e punonjësve që duhet për administrimin dhe menaxhimin e parqeve natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 2.3.2 A keni kritere që përcaktojnë numrin e rojtarëve të parqeve natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 2.3.3 A ekzistojnë studime mbi vendodhjen e administratës së parqeve natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 2.3.4 A është e përshtatshme vendodhja e administratave që menaxhojnë parqet natyrore kombëtare për realizimin e objektivave? (paraqitni vendodhjen e administratës për çdo park dhe largësinë nga parku)
132 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
2.3.5 A keni kritere mbi shkallën arsimore të punonjësve që merren me gjendjen dhe monitorimin e biodiversitetit, habitateve, popullatave të specieve të florës e faunës së egër dhe ekosistemeve natyrore? (nëse po paraqitini ato) 2.3.6 A ka kritere BE për numrin e punonjësve që menaxhojnë parqet natyrore kombëtare të ndara sipas veprimtarisë apo profesioneve? (nëse po paraqitini ato) 2.3.7 A e ka të AKZM të mjaftueshëm numri i punonjësve që menaxhojnë, administrojnë dhe monitorojnë parqet natyrore kombëtare në total dhe për çdo park? ( paraqitini si statistika numrin e punonjësve në total dhe për çdo park natyror kombëtar) 2.3.8 A trajnohen nga AKZM punonjësit e parqeve natyrore kombëtare sipas nevojave të tyre për kualifikim dhe sipas niveleve? (nëse po paraqitini ato) 2.3.9 A ka struktura shtetërore, organizata që trajnojnë punonjësit e parqeve natyrore kombëtare për kualifikimin e tyre sipas niveleve? (nëse po paraqitini ato) 2.3.10 A ka kurikula apo metodika të përcaktuara për trajnimin e punonjësve të parqeve natyrore kombëtare për kualifikimin e tyre sipas niveleve? (nëse po paraqiteni ato)
2.4 A garanton efektivitet sistemi i menaxhimit përdorimin e parqeve natyrore kombëtare në shërbim të njeriut, turizmit natyror, kryerjes biznes, përftimit të ardhurave, etj., si trashëgimi natyrore që i përket brezave?
2.4.1 A është kryer studim mbi analizën e rentabilitetit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare për të gjykuar mbi plotësimin e kënaqësive të palëve të interesit si, njeriut, individëve, biznesit, turizmit, përfitimit të ardhurave, etj. ? (nëse po paraqiteni atë) 2.4.2 A është bërë studim mbi përputhshmërinë e sistemit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare me objektivat strategjikë kombëtarë dhe objektivat strategjikë të tij? ( nëse po paraqitini ato) 2.4.3 A keni standarde mbi realizimin financiarisht të mirë funksionimit të sistemit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini ato) 2.4.4 A keni kritere mbi realizimin financiarisht të mirë funksionimit të menaxhimit të sistemit të parqeve natyrore kombëtare sipas llojit të tyre? (nëse po paraqitini ato) 2.4.5 A keni studime mbi koston reale në total (vlera në para) për mirë menaxhimin e sistemit të parqeve natyrore kombëtare në mbrojtje të kësaj trashëgimie natyrore që i përket brezave? (nëse po paraqiteni atë) 2.4.6 A i garantojnë fondet e akorduara efektivitetin e sistemit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare si trashëgimi natyrore që i përket brezave? (nëse jo paraqiteni nevojat për fonde) 2.4.7 A keni financime nga donator të huaj për parqet natyrore kombëtare? (nëse po ku ka konsistuar më shumë financimi i tyre dhe a ka patur efekte pozitive) 2.4.8 A keni mjete transporti dhe bazë materiale të mjaftueshme për realizimin e veprimtarisë së administratës së menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare? (nëse jo pse) 2.4.9 A keni tregues mbi matjen e arritjes së objektivave të sistemit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare në mbrojtje të biodiversitetit, habitateve, popullatave të
133 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
specieve të florës e faunës së egër dhe ekosistemeve natyrore si trashëgimi natyrore që i përket brezave? (nëse po paraqitini ato) 2.4.10 A keni tregues statistikor mbi numrin e vizitorëve që vizitojnë parqet natyrore kombëtare dhe të ardhurat që krijojnë? (nëse po paraqitni ato) 2.4.11 A keni tregues statistikor mbi bizneset që ushtrojnë veprimtari në parqet natyrore kombëtare dhe të ardhurat që realizojnë? (nëse po paraqitni ato) 2.4.12 A keni tregues statistikor mbi bizneset që ushtrojnë aktivitetin në mënyrë të paligjshme në territoret e parqeve natyrore kombëtare? (nëse po paraqitni ato rast pas rasti të ndara sipas aktiviteteve)
Pyetje të tjera të përgjithshme
6. A keni realizuar pyetësor për shërbimin e ofruar në parqet natyrore kombëtare? (nëse po për çfarë dhe rezultatet e tyre)? 7. A keni realizuar pyetësor për vizitorët që frekuentojnë parqet natyrore kombëtare? (nëse po për çfarë dhe rezultatet e tyre)? 8. A keni realizuar pyetësor me bizneset që zhvillojnë veprimtarinë e tyre në territoret e parqeve natyrore kombëtare? (nëse po për çfarë dhe rezultatet e tyre) 9. Si mendohet të jetë perspektiva e zhvillimit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare në të ardhmen? 10. Çfarë Ju mendoni se duhet ndryshuar tani dhe në të ardhmen në përmirësimin e menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare në zbatim të direktivave të BE, për ti ardhur në ndihmë kësaj trashëgimie natyrore që i përket brezave?
JU FALEMINDERIT
134 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
MBI AUDITIMIN E PERFORMANCËS ME TEMË “MENAXHIMI I PARQEVE KOMBËTARE”
Drejtuar: Administrata Rajonale e Zonave të Mbrojtura (AdZM) në Qarqet: Tiranë, Berat, Dibër, Durrës, Elbasan, Fier, Gjirokastër, Korçë, Kukës, Lezhë, Shkodër, Vlorë.
Në përputhje me Programin e Auditimit të Performancës “Menaxhimi Parqeve Kombëtare” të Kontrollit të Lartë të Shtetit, me nr. 739/2, datë 30.09.2016, ku shtrirja e tij është në Ministrinë e Mjedisit, Ministrinë e Kulturës, Agjencinë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura dhe Administratat Rajonale të Zonave të Mbrojtura, në qarqet Berat, Dibër, Durrës, Elbasan, Fier, Gjirokastër, Korçë Kukës, Lezhë, Shkodër, Tiranë dhe Vlorë, për veprimtarinë që përfshihet në periudhën 01.01.2013‐ 31.12.2016, Jeni të lutur të plotësoni pyetësorin e mëposhtëm, i cili ka si qëllim marrjen e opinioneve dhe informacioneve për realizimin e këtij auditimi. Nëpërmjet përgjigjeve, ne kërkojmë me dëshirën e mirë të kontribuojmë në kthjellimin e perspektivës të sistemit të menaxhimin e parqeve kombëtare, në rritjen e performancës duke promovuar sisteme, efikase dhe të shëndosha. Përgjigjet e pyetjeve duhet të bëhen një nga një, rast pas rasti, me argumente dhe komente sqaruese. Krahas opinioneve dhe komentet tuaja, bashkëlidhur çdo pyetjeje, lutemi të na vini në dispozicion dokumente argumentues, relacione, informacione, evidenca, raporte, urdhra e udhëzime, etj. Informacioni pasi të nënshkruhet nga të gjithë personat që kanë marrë pjesë në përgatitjen e tij, të dërgohet zyrtarisht pranë Institucionit të KLSH në adresën:
KONTROLLI I LARTË I SHTETIT “Bulevardi Dëshmorët e Kombit”, Nr. 3 TIRANË si dhe në formë elektronike në adresat: [email protected], [email protected], [email protected].
Gjatë shtjellimit, pyetësori mund të pasurohet më tej me pyetje të reja me bashkëbisedimet me personat përgjegjës dhe të ngarkuar për zbatimin e tyre si dhe të përgjigjeve të pyetësorëve që mund të realizohen me publikun e individë të ndryshëm që apo kanë përfituar nga shërbimet e ofruara në parqet natyrore kombëtare, etj. Për çdo sqarim të mëtejshëm jemi në dispozicion dhe për diskutime të hapura, të cilat do të na ndihmonin në formulimin e mendimeve dhe rekomandimeve sa më të plota për përmirësimin e këtij sistemi të cilat do t’u ndihmonin Ju. Për sa më sipër lutemi që informacioni të dorëzohet brenda 7 ditëve nga data e marrjes së Pyetësorit. Ai mund të dërgohet edhe dorazi pranë zyrës ku është vendosur grupi i auditimit i Kontrollit të Lartë të Shtetit në Ministrinë e Mjedisit.
Ju faleminderit për bashkëpunimin! GRUPI I AUDITIMIT Rinald Muça, Alfred Zylfi, Elfrida Agolli,
135 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
PYETËSOR
3. A e ka realizuar menaxhimi i parqeve natyrore kombëtare, ruajtjen dhe zhvillimin e tyre si vlerë e mjedisit natyror e përcjellë brez pas brezi?
1.24. Paraqitni një rrugëtim të shkurtër të zhvillimit historik të parkut kombëtare që administrohet nga AdZM e qarkut (para vitit 1990 deri në ditët e sotme), mënyrën e krijimit, organizimit, funksionimit, baza ligjore e funksionimit, etj. 1.25. A keni bazë ligjore të veçantë për menaxhimin e parkut natyror kombëtar në varësi të AdZM së qarkut ?( nëse po paraqiteni atë dhe specifiko elementët kryesorë të saj)? 1.26. A ka strategji dhe objektiva Ministria e Mjedisit vetëm për menaxhimin e parqeve kombëtare si pjesë e zonave të mbrojtura? (nëse po akti i miratimit dhe ku është përshkruar) 1.27. A keni projekte për menaxhimin e parkut kombëtar në qarkun tuaj të financuara nga buxheti i shtetit dhe donatorë të ndryshëm? (nëse po, vlera e financuar, në çfarë faze janë, objektivat dhe rezultatet e arritura nga projekti, personat e ngarkuar) 1.28. A keni bashkëpunim me organet e pushtetit vendor mbi menaxhimin e parkut natyror kombëtar në varësi të AdZM së qarkut? (nëse po ku konsistojnë ato) 1.29. A ekzistojnë mbivendosje të kompetencave në menaxhimin e parkut natyror kombëtare në varësi të AdZM së qarkut dhe pushtetit qendror e atij vendor? (nëse po paraqiteni atë)
3.1 A ka studime për vlerësimin, përditësimin, ri klasifikimin e parqeve natyrore si trashëgimi natyrore kombëtare?
3.1.1 A keni hartë të parkut natyrore kombëtar në varësi të AdZM së qarkut, shtrirjen dhe zhvillimit në vite? (nëse po paraqitini ato). 3.1.2 A keni dosje për parkun që administron AdZM e qarkut tuaj, ku të përditësohen të dhënat? (nëse po paraqiteni atë) 3.1.3 A ekzistojnë vlerësime të vazhdueshme të parkut natyror kombëtar që ju administroni në vite? (nëse po paraqiteni atë) 3.1.4 A keni bashkëpunim me organet e pushtetit vendor mbi menaxhimin e parkut natyror kombëtar në varësi të AdZM së qarkut tuaj? (nëse po ku konsiston ai, paraqiteni atë) 3.1.5 A kryhet monitorimi i zbatimit të planifikimit e zhvillimit të territorit, të miratuara nga autoritetet qendrore dhe vendore në zonat e mbrojtura? (nëse po si)
136 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
3.2 A ka bërë të mundur sistemi i menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare saktësimin e kufijve natyror, verifikimin e gjendjes së florës dhe faunës si dhe ruajtjen e tyre nga dëmtimet si të faktorëve natyrore e ndërhyrjet e paligjshme si zona të mbrojtura?
3.2.1 A keni programe për menaxhimin e parkut natyror kombëtare dhe administrimin e zonës së mbrojtur, për monumentet e natyrës që gjenden brenda sipërfaqes nën juridiksion e AdZM të qarkut tuaj ? (nëse po paraqitini ato) 3.2.2 A keni programe në lidhje me menaxhimin dhe verifikimin e florës dhe faunës së egër dhe zbatimit të tyre? (nëse po paraqitini ato) 3.2.3 A keni program mbi vlerësimin e gjendjes ekologjike të burimeve natyrore për ruajtjen dhe rimëkëmbjen e tyre? (nëse po paraqitini ato) 3.2.4 A keni regjistër të zonës së mbrojtur që administron AdZM e qarkut tuaj ku të regjistrohen dhe përditësohen skedarët si dhe të dhënat dixhitale të rrjetit ekologjik të parkut natyror kombëtar në administrimin tuaj? (nëse po paraqitini ato) 3.2.5 A keni inventarizim të florës dhe faunës së egër habitateve dhe specieve në rrezik dhe endemike në parkun natyror kombëtar që administron AdZM e qarkut tuaj? (nëse po paraqitini ato) 3.2.6 A janë të evidentuara Monumentet e Natyrës në parkun natyror kombëtar që administron AdZM e qarkut tuaj? (nëse po cilat janë) 3.2.7 A keni të evidentuara dëmtimet nga faktorët natyrorë, zjarre, luftimin e sëmundjeve dhe të dëmtuesve në parkun natyror kombëtar që administron AdZM e qarkut tuaj? (nëse po paraqitini ato) 3.2.8 A keni marrë masa për parandalimin e dëmtimeve nga faktorët natyrorë në parkun natyror kombëtar që administron AdZM e qarkut tuaj? (nëse po paraqitini ato) 3.2.9 A keni marrë masa për eliminimin dhe rigjenerimin e pasojave nga dëmtimet natyrore në parkun natyror kombëtar që administron AdZM e qarkut tuaj? (nëse po paraqitini ato) 3.2.10 A keni program në lidhje me menaxhimin e aktiviteteve private brenda territorit të zonës së mbrojtur që administron AdZM e qarkut tuaj? (nëse po paraqitini ato) 3.2.11 A keni të evidentuara rastet e ndërhyrjeve të paligjshme në parkun natyror kombëtar që administron AdZM e qarkut tuaj? (nëse po paraqitini ato) 3.2.12 A keni të evidentuara rastet e ndërhyrjeve në shfrytëzimin e burimeve ujore jo në përputhje me kriteret e një zone të mbrojtur si park natyror kombëtar që administron AdZM e qarkut tuaj? (nëse po paraqitini ato dhe kush i ka dhënë lejet) 3.2.13 A keni marrë masa për parandalimin e dëmtimeve nga ndërhyrjet e paligjshme në parkun natyror kombëtar që administron AdZM e qarkut tuaj? (nëse po paraqitini ato) 3.2.14 A keni marrë masa për eliminimin dhe rigjenerimin e pasojave nga dëmtimet e ndërhyrjeve jo ligjore në parkun natyror kombëtar që administron AdZM e qarkut tuaj? (nëse po paraqitini ato) 3.2.15 A keni akt administrativ për evidentimin e rasteve të ndërhyrjeve jo ligjore në parqet natyrore kombëtare? (nëse po paraqitini atë) 3.2.16 A ndiqen ligjërisht rastet e evidentuara si ndërhyrje të paligjshme në parkun natyror kombëtar që administron AdZM e qarkut tuaj? (nëse po paraqitini ato rast pas rasti sipas fazave ku janë dhe personat që i ndjekin)
137 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
3.2.17 A zhvillohen aktivitete të licencuara në parkun natyror kombëtar që administron AdZM e qarkut tuaj? (nëse po paraqitini atë) 3.2.18 A arkëtohen të ardhura nga veprimtaria e licencuar e aktiviteteve që zhvillohen në parkun natyror kombëtar që administron AdZM e qarkut tuaj? (nëse po paraqitini ata) 3.2.19 A monitorohen dhe kontrollohen aktivitetet e licencuara mbi veprimtarinë e tyre dhe dëmeve që mund ti sjellin, biodiversitetit, habitateve, popullatave të specieve të florës e faunës së egër dhe ekosistemeve natyrore në parkun natyror kombëtar që administron AdZM e qarkut tuaj? (nëse po si paraqitini këtë veprimtari)
3.3 A ka kritere, për përcaktimin e numrit të rojtarëve, përzgjedhjes së tyre dhe vendndodhjes së administratës të zonave të mbrojtura?
3.3.1 A është i mjaftueshëm numri i punonjësve në administrimin dhe menaxhimin e parkut natyror kombëtar kombëtare që administron AdZM e qarkut tuaj? (nëse jo pse) 3.3.2 A është i mjaftueshëm numri e rojtarëve në parkut natyror kombëtar që administron AdZM e qarkut tuaj? (nëse po paraqitini ato) 3.3.3 A është e përshtatshme vendodhja e administratës e AdZM e qarkut tuaj për realizimin e objektivave? (nëse jo/po paraqitni argumentet) 3.3.4 A keni dijeni për numrin e punonjësve që menaxhojnë parqet natyrore kombëtare të ndara sipas veprimtarisë apo profesioneve në vendet e BE? (nëse po paraqitini ato apo praktikat më të mira) 3.3.5 A jeni trajnuar sipas nevojave të tyre për kualifikim dhe sipas niveleve? (nëse po paraqitini ato) 3.3.6 A kryhen trajnimet për kualifikimin e punonjësve sipas niveleve nga specialistë të fushës? (nëse po paraqitini ato) 3.3.7 A trajnoheni në bazë të kurikula apo metodika të përcaktuara si punonjës të parqeve natyrore kombëtare? (nëse po paraqiteni ato)
3.4 A garanton efektivitet sistemi i menaxhimit përdorimin e parqeve natyrore kombëtare në shërbim të njeriut, turizmit natyror, kryerjes biznes, përftimit të ardhurave, etj., si trashëgimi natyrore që i përket brezave?
3.4.1 A janë kryer studime mbi analizën e rentabilitetit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare për të gjykuar mbi plotësimin e kënaqësive të palëve të interesit si, njeriut, individëve, biznesit, turizmit, përfitimit të ardhurave, etj. ? ( nëse po paraqitini ato) 3.4.2 A jeni bërë pjesë e studimeve mbi koston reale në total (vlera në para) për mirë menaxhimin e sistemit të parqeve natyrore kombëtare në mbrojtje të kësaj trashëgimie natyrore që i përket brezave? (nëse po paraqiteni atë) 3.4.3 A i garantojnë fondet e akorduara AdZM suaj efektivitetin e sistemit të menaxhimit të parkut natyror kombëtar të qarkut tuaj? (nëse jo paraqiteni nevojat për fonde)
138 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
3.4.4 A keni financime nga donator të huaj të parkut natyror kombëtar të qarkut tuaj? (nëse po ku ka konsistuar më shumë financimi i tyre dhe a ka patur efekte pozitive) 3.4.5 A keni mjete transporti dhe bazë materiale të mjaftueshme për realizimin e veprimtarisë së administratës së menaxhimit të parkut natyror kombëtar të qarkut tuaj? (nëse jo pse) 3.4.6 A keni të dhëna statistikore mbi numrin e vizitorëve që vizitojnë parkut natyror kombëtar të qarkut tuaj dhe të ardhurat që krijojnë? (nëse po paraqitni ato) 3.4.7 A keni të dhëna statistikore mbi bizneset që ushtrojnë veprimtari në parkun natyror kombëtar të qarkut tuaj dhe të ardhurat që realizojnë? (nëse po paraqitni ato) 3.4.8 A keni tregues statistikor mbi bizneset që ushtrojnë aktivitetin në mënyrë të paligjshme në territoret e parkut natyror kombëtar të qarkut tuaj? (nëse po paraqitni ato rast pas rasti të ndara sipas aktiviteteve)
Pyetje të tjera të përgjithshme
11. A keni realizuar pyetësor për shërbimin e ofruar në parqet natyrore kombëtare? (nëse po për çfarë dhe rezultatet e tyre)? 12. A keni realizuar pyetësor për vizitorët që frekuentojnë parqet natyrore kombëtare? (nëse po për çfarë dhe rezultatet e tyre)? 13. A keni realizuar pyetësor me bizneset që zhvillojnë veprimtarinë e tyre në territoret e parqeve natyrore kombëtare? (nëse po për çfarë dhe rezultatet e tyre) 14. Si mendohet të jetë perspektiva e zhvillimit të menaxhimit të parqeve natyrore kombëtare në të ardhmen? 15. Çfarë Ju mendoni se duhet ndryshuar tani dhe në të ardhmen në përmirësimin e tij në zbatim të direktivave të BE, për ti ardhur në ndihmë kësaj trashëgimie natyrore që i përket brezave?
JU FALEMINDERIT
139 KONTROLLI I LARTË I SHTETIT DEPARTAMENTI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS RAPORT “Menaxhimi i Parqeve Kombëtare”
5. GRUPI I AUDITIMIT 1. Rinald Muca, përgjegjës grupi 2. Alfred Zylfi, anëtar 3. Elfrida Agolli, anëtar
140