Zbornik Terenske Nastave 2019 Kosovo-Albanija-Crna Gora
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
SVEUČILIŠTE U ZAGREBU PRIRODOSLOVNO – MATEMATIČKI FAKULTET GEOGRAFSKI ODSJEK ZBORNIK TERENSKE NASTAVE STUDENATA III. GODINE PREDDIPLOMSKOG ISTRAŽIVAČKOG STUDIJA GEOGRAFIJE AKAD. GOD. 2018./2019. KOSOVO – ALBANIJA – CRNA GORA 25.9.2019. Zagreb SADRŽAJ: UVOD ..................................................................................................................................... 3 1. FIZIČKO-GEOGRAFSKA OBILJEŽJA KOSOVA (Jagušt, Kranjc, Kuna, Udovičić) ... 6 2. DEMOGEOGRAFSKA PROBLEMATIKA KOSOVA (Fuštin, Indir, Kostelac, Tomorad) .............................................................................................................................. 18 3. URBANI SISTEM KOSOVA (Faber, Matković, Nikolić, Roland) ................................ 30 4. GOSPODARSTVO KOSOVA (Bogović, Dubić, Knjaz, Shek-Brnardić) ....................... 45 5. FIZIČKO-GEOGRAFSKA OBILJEŽJA ALBANIJE (Grudenić, Karmelić, Radoš, Zarožinski) ............................................................................................................................ 64 6. RAZVOJ TIRANE I URBANOG SISTEMA ALBANIJE (Blazinarić, Hojski, Majstorić, Tomičić) ................................................................................................................................ 81 7. TURISTIČKI POTENCIJALI I TURIZAM ALBANIJE (Krošnjak, Makar, Pavlić, Šaškor) .................................................................................................................................. 98 8. GOSPODARSKI RAZVOJ ALBANIJE (Fabijanović, Hunjet, Maras, Somek) ........... 114 9. TURIZAM CRNE GORE (Barišić, Budić, Mišetić, Rak) ............................................. 126 10. POPIS IZVORA I LITERATURE ............................................................................... 141 UVOD Ovogodišnja ruta terenske nastave studenata III. godine preddiplomskog istraživačkog studija geografije Geografskog odsjeka Prirodoslovno-matematičkog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu sastojala se od egzotičnih balkanskih destinacija – krajeva Albanije, Kosova te Crne Gore. Terenska nastava trajala je sedam dana, od 17.5. do 24.5.2019, u kojima su studenti, pod vodstvom svojih nastavnika prof. dr. sc. Zorana Stiperskog, prof. dr. sc. Dražena Njegača te doc. dr. sc. Jelene Lončar obišli istaknutije gradove i impresivne krajolike jugozapadnog Balkana te dobili uvid kako izgledaju europske zemlje u razvoju. Početak putovanja obilježili smo posjetom Janjevu, a zatim Gračanici, u kojoj smo imali priliku vidjeti unutrašnjost manastira, te Ulpijani, nakon čega smo prvi dan zaključili noćenjem u Prištini. Drugi dan započeli smo obilaskom Peća te nedalekog izvora Bijelog Drima, nakon čega smo posjetili Dečane te se opet vratili u Prištinu. Trećeg dana bio je organiziran posjet akademiji u Prištini gdje smo saznali zanimljive informacije o Kosovu te se iz prve ruke upoznali s kakvim je ekonomskim problemima suočeno kosovsko stanovništvo. Nakon educiranja krenuli smo prema jugu Kosova, do Prizrena, nakon čijeg smo se obilaska zaputili do glavnog grada Albanije, Tirane. Četvrti dan bio je najsadržajniji – krenuli smo od Tirane do Drača te nakon posjeta Apollonie (ostataka antičkog grčkog grada) odsjeli u Sarandeu, obalnom gradu Albanije. Petog dana obišli smo arheološku lokaciju Butrint pod zaštitom UNESCO-a i izvor Plavo oko u sklopu prirodnog rezervata te krenuli prema Gjirokasteru, gradu zanimljivo kaotične gradske konfiguracije te povratkom u Tiranu završili dan. Predzadnji dan uključivao je obilazak Kruje, Skadra te egzotičnog krajolika ušća Bojane. Nakon sadržajnog dana krenuli smo prema crnogorskom turističkom odredištu Ulcinju gdje smo noćili. Sedmi je dan, u odlaznom duhu, bio usmjeren prema Crnoj Gori, točnije Budvi i Kotoru, čime smo i završili naše ovogodišnje putovanje od čak 21 odredišta. Od studenata tu su bili studenti III. godine preddiplomskog studija geografije istraživačkog smjera, a to su: Barišić Krešimir, Blazinarić Marko, Bogović Marija, Budić Marcija, Dubić Ivana, Faber Marko, Fabijanović Nika, Fuštin Ivan, Grudenić Marko, Hojski Sven, Hunjet Tihana, Indir Katarina, Jagušt Ivan, Karmelić Matej, Knjaz Helena, Kostelac Leo, Kranjc Marko, Krošnjak Natalija, Kuna Monika, Majstorić Ivan, Makar Magdalena, Maras Iva, Matković Borna, Mišetić Andrija, Nikolić Mislav, Pavlić Ivana, Rak Mihovil, Radoš Marin, Raspudić Anamarija, Roland Jan, Shek-Brnardić Helena, Skoko Klara, Somek Klara, Šaškor 3 Ozana, Tomičić Leo, Tomorad Vid, Udovičić Katarina, Vrtarić Timon, Zarožinski Stjepan i Žnidarić Leonard. PLAN PUTA 4 STUDENTI NA TERENU 5 1. FIZIČKO-GEOGRAFSKA OBILJEŽJA KOSOVA 1.1. Uvod Republika Kosovo država je u središnjem dijelu Jugoistočne Europe, okružena Srbijom, Crnom Gorom, Albanijom i Sjevernom Makedonijom. Smještena je na kontaktu Dinarida i Šarsko-Pindskog planinskog sustava te nema izlaz na more. Kosovo zauzima teritorij površine 10.908 km2 koji u prirodno-geografskom smislu čine dvije velike kotline: Kosovska na sjeverozapadu i istoku te Metohijska na zapadu, a cijeli je teritorij Kosova sa sjevera, zapada i juga uokviren visokim planinskim masivima (Hrvatska Enciklopedija, 2019a). Geografski smještaj i prirodno-geografski uvjeti Kosova omogućili su dugu tradiciju naseljenosti, posebice u kotlinama. Također, zbog geološke strukture planinskog okvira Kosova, ono obiluje mineralnim i rudnim resursima. U ovom seminarskom radu bit će analizirana prirodno-geografska obilježja Kosova, odnosno geomorfologija, klimatski čimbenici i elementi, hidrologija te vegetacijska obilježja teritorija Republike Kosovo. 6 1.2. Geomorfološka obilježja Kosova Reljef Kosova (sl. 1.) karakteriziraju visoka planinska područja na granicama i centralni nizinski dio. U reljefu je stoga prisutna dinamika, odnosno visinske amplitude između viših i nižih predjela države. Prosječna nadmorska visina Kosova iznosi 450 metara: najnižu točku čini rijeka Bijeli Drin na državnoj granici s Albanijom na 297 metara iznad mora, dok je najviša točka Kosova planinski vrh Đeravica na planini Prokletije na 2.656 metara nadmorske visine (CIA, 2019). Sl. 1. Karta Kosova Izvor: Wikimedia, 2019 Pogranična planinska uzvišenja čine svojevrstan okvir za zavale u središnjem dijelu Kosova. Najviši planinski masivi nastali su alpskom orogenezom te je njihova građa raznovrsna, od mezozojskih vapnenaca, paleozojskih škriljevaca i eruptivnih stijena. Na zapadu, na granici s Crnom Gorom i Albanijom, pružaju se Prokletije (sl. 2.) kao južni nastavak Dinarskog planinskog lanca. Na albanskom se nazivaju Bjeshkët e Nemuna, a koristi se i naziv Albanske Alpe (Klemenčić, 1997). Od 2012. godine područje Prokletija proglašeno je nacionalnim parkom zbog važnosti i zaštite krajolika, ekosustava, bioraznolikosti te kulturne i povijesne baštine (KEPA, 2017). 7 Sl. 2. Pogled na Prokletije iz Metohijske zavale Izvor: autorska fotografija, 19.5.2019. U prošlosti je Prokletije najviše oblikovalo erozijsko djelovanje ledenjaka, a danas duboke kanjone stvaraju brze rijeke. Jedan od najdubljih europskih kanjona, Rugovsku klisuru na sjeverozapadu Kosova (sl. 3.), usijeca rijeka Pećka Bistrica. Na ulazu u klisuru je grad Peć, a 25 kilometara dug i 1.000 metara dubok kanjon prolaz je prema Crnoj Gori. Sl. 3. Rugovska klisura Izvor: autorska fotografija, 19.5.2019. 8 Na sjeveru, na granici sa Srbijom, u smjeru sjeverozapad-jugoistok, pruža se planina Kopaonik. To područje poznato je po rudnim bogatstvima, prvenstveno olova i cinka čije crpljenje kreće još u srednjem vijeku, a danas je razvijen zimski turizam. Samo ime planine potječe od činjenice da su se nekoć na njoj „kopale“ rude, a naziva se i Srebrna planina (TC Kopaonik, 2019). Na jugu Kosova, duž granice sa Sjevernom Makedonijom, pruža se Šar-planina u smjeru sjeveroistok-jugozapad. Nekad se nazivala Carska planina jer su u njenom podnožju gradovi Prizren na Kosovu i Skopje u Makedoniji te mnogobrojni pravoslavni samostani. Najviši vrh Šar-planine jest Titov Vrv na 2.748 metara nadmorske visine u Sjevernoj Makedoniji. Krajolik karakteriziraju ledenjačka jezera kojih je oko 70, a najpoznatija su Veliko i Malo Jažinačko te Šutmansko jezero. Oko 40 % planine nalazi se na teritoriju Kosova te je zaštićeno kao nacionalni park. Nacionalni park Šar-planina proglašen je 1986. godine, a 2012. godine njegove granice proširene su na područje od 535 km2. Osim geomorfološke i hidrografske posebnosti, za Šar-planinu je značajno bogatstvo flore i faune s mnogim endemskim vrstama (Zeqir, 2013). Središnji dio Kosova je nizinski te se dijeli na dvije zavale: Metohiju na zapadu i Kosovo na istoku (sl. 4.). Zavale su razdvojene Dreničkim sredogorjem. Zavale su i populacijsko i gospodarsko središte zemlje. Tlo tog područja pogodno je za poljoprivrednu proizvodnju, a poznato je po uzgoju žitarica, vinograda, voća te orašastih proizvoda. Sl. 4. Kosovska i Metohijska zavala Izvor: ICMM, 2019 9 Metohija, na albanskom Rrafshi i Dukagjinit (u prijevodu zavala Dukagjina), ime je dobila po metohijama (samostanskim zemljištima) koje je u srednjem vijeku osnivala srpska pravoslavna crkva zbog čega Srbija danas ima pretenzije za tim teritorijem. Prosječna nadmorska visina iznosi 400 metara (Hrvatska Enciklopedija, 2019a). Metohijskom zavalom teče rijeka Bijeli Drin od izvora u Prokletijama na sjeveru prema jugu i granici s Albanijom gdje se susreće s rijekom Crni Drin te zajedno tvore rijeku Drin koja se potom ulijeva u Jadransko more. U Metohiji živi preko 700.000 stanovnika, a najveći gradovi su: Peć/Pejë na sjeveru s 48.000 stanovnika, Đakovica/Gjakovë s 40.000 stanovnika u srednjem dijelu zavale te