rnaiäj ufchiiakiur/sakralna >/ gminie Gatplin

Kapliczki i krzyże przydrożne na terenie miasta i gminy

Gogolin 2018 Redakcja: Gminna Biblioteka Publiczna w Gogolinie, Jerzy Długosz, Seweryn Sapok

Korekta: Katarzyna Lindhorst

Zdjęcia: Urząd Miejski w Gogolinie, Gminna Biblioteka Publiczna w Gogolinie, Jerzy Długosz, Seweryn Sapok

Partnerzy projektu: Stowarzyszenie Uniwersytet Trzeciego Wieku, Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Gogolińskiej, Klub Seniora w Gogolinie

ISBN: 978-83-941385-3-0

Projekt, skład, druk i oprawa Drukarnia SADY teł. 77/4666 70 24 www.sady.net.pl Spis treści

4 / Wstęp 7 / Gogolin 30 / Górażdże 34 / 37 / 43 / Odrowąż 48 / Obrowiec 55 / Zakrzów 62 / Dąbrówka 67 / Kamionek 73 / Kamień Śląski 83 / Bibliografia Wstęp

rzemierzając drogi m całym naszym kraju, możemy spotkać liczne kapliczki i krzyże przydrożne, jako nieodłączne elementy rodzimego krajobrazu. Znajdziemy je we wsiach i miasteczkach, w lasach, na polach, na rozdrożach Pi skrzyżowaniach, ale również w przydomowych ogródkach, nad strumieniami oraz rzekami. Miały ochronić one przed siłami nieczystymi, czuwać nad bezpie­ czeństwem i pomyślnością ludzi. Dają one również świadectwo wiary naszych przodków, ich kultury oraz tradycji. Dla wielu z nas ich występowanie nie jest niczym niezwykłym, bo wydaje nam się, że istnieją w tych miejscach od zawsze. Wiele kapliczek, które przez lata zachowały się do dnia dzisiejszego, stanowi obecnie najcenniejsze zabytki w swojej okolicy. Jedne są bardzo skromne, inne rozbudowane i kolorowe. Budowane były z najprostszych dostępnych materiałów - kamienia, cegły, drewna itp. Fundatorami były rodziny chłopskie oraz szlacheckie, lokalne parafie lub społeczności i osoby prywatne. Często wierzono, iż obecność patrona ochroni mieszkańców lub daną rodzinę przed nieszczęściami. Kapliczki powstawały głównie z potrzeby modlitwy rodziny lub lokalnej społeczności. Stanowiły miejsce kultu religijnego. Ludzie gromadzili się na wspólnych modlitwach i kierowali własne prośby i intencje przed oblicze Najwyższego. Kapliczki były dla wielu miejscami bardzo ważnymi, gdyż kościoły były często bardzo oddalone i nie było możliwości, aby regularnie uczestniczyć w nabożeństwach. Wiele kapliczek ma charakter dziękczynny m.in. za uzdrowienie, szczęśliwy powrót członka rodziny z wojny, za pomyślność w rodzinie czy ochronę przed kataklizmem. W kapliczkach przydrożnych najczęściej umieszczano postać Jezusa Frasobliwego. Ich przekazem było jak najlepsze zobrazowanie niedoli lokalnej społeczności. Jednak równie duża liczba kapliczek poświęcona została Matce Boskiej. Kapliczki maryjne były chętnie wystawiane, gdyż powszechnie wierzono, że jest Ona najlepszą orędowniczką u syna swego Jezusa Chrystusa. W wielu kapliczkach umieszczano również wizerunki świętych m.in. św. Floriana, św. Jana Nepomucena, św. Rocha, św. Krzysztofa. Dokładnie nie wiadomo, kiedy zaczęto budować kapliczki. Geneza tych obiektów kultu jest bowiem bardzo stara i sięga czasów starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu. W świecie rzymskim określano je terminem Lararia. Kapliczki takie znajdowały się przy niemal każdych, większych skrzyżowaniach dróg, w domach, czy sypialniach. W środku takiej kapliczki umieszczano tzw. Lary, bóstwa opiekuńcze domu i szczęścia domowego chroniące od nieszczęść - były to figurki lub laleczki. Modlono się do nich i składano im ofiary. Przy tych kapliczkach odbywały się wszelkie uroczystości domowe. Czczono lary rodzinne, dróg i rozstajów, chroniące przed niebezpieczeństwem na morzu, na polu, w wojsku i w czasie podróży. W czasach chrześcijańskich w IV wieku św. Ambroży, biskup Mediolanu wspo­ mina o kapliczkach, jako miejscach kultu. Zgodę na odprawianie nabożeństw przy kapliczkach zatwierdził synod biskupów na początku VI wieku. Nie zostało jasno określone, kiedy na terenie Polski zaczęły się pojawiać pierwsze kapliczki. Przypuszcza się, że tradycja ich wznoszenia może sięgać do X wieku. Były to początki chrześcijaństwa na polskich ziemiach. Wówczas nie było wielu świątyń, więc kapliczki stanowiły dla mieszkańców jedyne miejsce spotkań z Chrystusem i Matką Boską oraz oddawania się modlitwie. Kapliczki budowano często w miejscach kultu pogańskich bożków, co nie pozostawało w sprzeczności z przyjmowaniem chrześcijaństwa. Najstarsze zachowane kapliczki w Polsce pochodzą z XVI i XVII wieku. Krzyże umieszczano w miejscach ważnych dla lokalnej społeczności. Pojawiały się na rozdrożach, przy kościołach, na centralnym placu miejscowości lub na jej krańcach. Wystawiane były również w miejscach, gdzie odnalezione zostały kości osób, które zginęły w działaniach wojennych lub zostały dotknięte zarazą. Stawiano je również przy ścieżkach i drogach, które prowadziły do lasów oraz na skrajach pól. Umieszczano na nich napisy w języku niemieckim lub łacińskim. Bardzo często były to cytaty z Ewangelii lub modlitwy osób, które ufundowały krzyż. Celem stawiania krzyży nie było własna chwała, ale wyraz bogobojności, wiary oraz świadectwo religijności danej społeczności. Istniała tradycja, że w momencie mijania krzyża należało się zatrzymać, zdjąć z głowy czapkę i odmówić modlitwę lub przeżegnać się. Krzyżowi oddawano również cześć poprzez ozdabianie go kwiatami i zapalanie wokół niego świec. Tradycja ta kontynuowana jest też współcześnie. Krzyż stanowił także miejsce postoju konduktu pogrzebowego. Przy krzyżu żegnano osoby wyruszające za chlebem lub na wojnę oraz składano wszelkiego rodzaju przysięgi. Krzyże lub kapliczki miały zapewnić wieczny spokój zmarłym, którzy odeszli ze świata żywych w sposób nagły, np. osobom, które zostały zamordowane, zginęły w walce, wypadku czy w wyniku uderzenia pioruna. Ludzie wierzyli, że dusza taka nie zazna spokoju do momentu, aż zostanie postawiony w tym miejscu krzyż lub kapliczka. Na terenie miasta i gminy Gogolin znajduje się około 65 różnych kapliczek, w tym kilkanaście wnękowych w szczytach starszych domów, około 31 krzyży przydrożnych i 2 flgury-pomniki. Około 30 kapliczek jest murowanych, a 20 to kapliczki szafkowe lub skrzynkowe, w tym nadrzewne, naścienne i nasłupowe wykonane z drewna. Osiem kapliczek (w Gogolinie, Zakrzowie, Dąbrówce, Kamieniu SI. i Odrowążu) upamiętnia ludność cywilną i żołnierzy szwedzkich, którzy zginęli podczas wojny trzydziestoletniej (1618-1648) na tym terenie. Są to tzw. kapliczki szwedzkie, gdyż wojska szwedzkie biorące udział w tej wojnie, trzykrotnie wkraczały na Śląsk. Najbardziej skutki ich działań odczuli mieszkańcy doliny Odry w pasie na południe od Opola m.in. Gogolina i Kamienia Śląskiego. Tereny te zostały splądrowane, zniszczone, a większość miejscowej ludności poniosła śmierć. W licznych potyczkach ginęli również żołnierze szwedzcy. Najwięcej kapliczek jest pod wezwaniem Matki Boskiej (10) i św. Jana Nepomucena (7). W dalszej kolejności pod wezwaniem św. Floriana (5), św. Urbana (3), św. Józefa (3), Jezusa Chrystusa (3), św. Jacka (2) i św. Anny (2). Siedemnaście kapliczek jest pw. innych świętych, m.in. św. Rocha, św. Barbary, św. Krzysztofa i św. Huberta. Około 19 kapliczek wybudowano lub odnowiono po 2000 roku.

5 Na szczególną uwagę zasługuje przyzamkowa kaplica - Sanktuarium pod we­ zwaniem św. Jacka w Kamieniu Śląskim z początku XVIII wieku. Sanktuarium św. Jacka przyciąga przez cały rok licznych pielgrzymów i turystów z kraju i ze świata, na chwilę modlitwy oraz pragnących zwiedzić jeden z najpiękniejszych obiektów kultury na Śląsku Opolskim. Niezwykle cennym miejscem dla mieszkańców jest od wielu pokoleń kapliczka Matki Boskiej z 1801 roku. Stoi wśród łąk na tzw. „bagnie” w kierunku południowo- -zachodnim od Gogolina przy autostradzie. Zbudowana została w miejscu, gdzie ze źródełka wypływa woda o cudownych właściwościach. Kapliczki i krzyże przydrożne były niegdyś bardzo ważnym elementem kulturowym i religijnym. Były miejscami modlitwy i składania próśb do Boga. Wydawać by się mogło, że we współczesnym świecie, czas tych niewielkich budowli skończył się, że są one reliktami zamierzchłych czasów. Tak jednak nie jest. Kapliczki nadal są wznoszone, a w ich wnętrzach umieszczane są figurki świętych. Tak jak kiedyś, także i teraz gorąco zapraszają do modlitwy, pomagając stawić czoło przeciwnościom losu. Stanowią również ważny element naszej historii, pokazują nasze dziedzictwo i poziom wiary naszych przodków.

Jerzy Długosz Gogolin

iasto Gogolin jest położone na krawędzi Wyżyny Śląskiej. Najwyższym wznie­ sieniem na terenie gminy Gogolin jest należąca do masywu Góry Św. Anny Zakrzowska Góra Szpica (256 m. n.p.m.). MGogolin leży przy linii kolejowej - Kędzierzyn- Koźle oraz przy trasie z Krapkowic do Strzelec Opolskich. Łączna powierzchnia miasta i gminy przekracza 101 km kwadratowych. Od 1987 roku Gogolin posiada własny herb, którego elementami na czerwonym tle są: piec wapienniczy, kłosy zboża oraz pomnik Karolinki i Karliczka. Na bazie kolorów poszczególnych elementów herbu powstała trójkolorowa czerwo- no-żółto-biała flaga miasta, którą można zobaczyć na miejskim ratuszu. Codziennie w południe rozbrzmiewa tutaj hejnał, którym jest stara śląska pieśń „Poszła Karolinka do Gogolina”. Pomnik Karolinki i Karlika od 1967 roku stoi w centrum miasta. Jest to jeden z nielicznych w Europie pomników postawionych pieśni ludowej. Tradycja lokalna wywodzi nazwę Gogolina od krzewów głogu lub od „gogołów”, czyli kaczek żyjących niegdyś w okolicznych stawach. Wykopaliska wykazały, że na terenie Gogolina przebywali ludzie już w okresie młodszej epoki kamiennej, czyli neolitu (4000-1800 r. p.n.e.). Potwierdzają to znalezione fragmenty ceramiki i toporki pochodzące z tych czasów. Liczne są także znaleziska z epoki brązu, a w Strzebniowie odkryto również cmentarzysko kultury łużyckiej z V okresu tej epoki, a więc z IX - VII wieku przed naszą erą. Pisana historia Gogolina rozpoczyna się w 1223 roku, kiedy to po raz pierwszy wymieniono go pod nazwą „Gogolino”. W 1241 roku przez ziemię gogolińską przeszły idące w stronę Opola wojska tatarskie. Niewątpliwie spustoszyły one tutejszą okolicę. W końcu XIII wieku Gogolin należał do książęcego uposażenia opactwa cystersów w Jemielnicy. Potwierdza to dokument z 1302 r., w którym wymieniono Gogolin jako „de Ghogolyn”. Dawny Gogolin był osadą wyłącznie rolniczą, stąd patronem wioski był św. Urban. Chłopskie zagrody w dalekiej przeszłości rozciągały się wzdłuż dzisiejszej ulicy Strzelec­ kiej, w stronę Strzelec Opolskich. Powstały one wzdłuż traktu, który od średniowiecza łączy Prudnik i ze Strzelcami Opolskimi i który tam dochodzi do szlaku Wrocław - Kraków. Podstawą utrzymania mieszkańców Gogolina była uprawa ziemi. Pracowali oni w pocie czoła, gdyż słabe gleby wymagały wielkiego nakładu pracy. W 1471 roku wzmiankowano Gogolin jako „Gogulny”. Przez następnych kilka wieków Gogolin był niewielką osadą. Statystyka z 1783 roku podaje, że Gogolin liczył wtedy zaledwie 312 mieszkańców, w tym 31 gospodarzy i 29 zagrodników. Na terenie należącym do Gogolina funkcjonowały wówczas dwa wodne młyny. Nadmienić trzeba, że już od 1634 roku Gogolin i Strzebniów należały do hrabiowskiego rodu Gaszynów z Żyrowej - późniejszych fundatorów klasztoru i kalwarii na Górze Św. Anny. Gaszynowie dobrze zapisali się w dziejach tej ziemi, gdyż zakładali folwarki i budowali młyny. Na początku XIX wieku założyli kolonię Wygoda i folwark Leopoldowiec. Gaszynowie byli właścicielami obszaru dworskiego u; Gogolinie do 1852 roku. Rozwój ekonomiczny niewielkiego Gogolina rozpoczął się na początku XIX wieku, gdy na skalę przemysłową zaczęto eksploatować miejscowe złoża wapienia i zaczęły powstawać piece wapiennicze. Ich liczba w 1845 roku wynosiła 46, a w 1864 roku zmniejszyła się do 29. Z biegiem czasu piece te zlikwidowano na rzecz nowocześniej­ szych większych zakładów. Do dzisiaj jednak zachowało się w okolicy Gogolina kilka zabytkowych, dawnych pieców. Drugą bardzo ważną przyczyną rozwoju Gogolina było oddanie do eksploatacji w 1845 roku linii kolejowej Opole- Kędzierzyn- Koźle, będącej odcinkiem najstarszej na Śląsku linii kolejowej Wrocław - Mysłowice. W Gogolinie od samego początku znajdowała się stacja, na której zatrzymywały się pociągi. Z wielu miejscowości, m.in. z Prudnika i Strzelec Opolskich, dowożono tutaj pasażerów, którzy z Gogolina w dalszą podróż udawali się pociągiem. Gdy jeszcze w 1896 roku oddano do użytku linię kolejową Gogolin-Prudnik, Gogolin stał się ważnym węzłem komunikacyjnym. Miało to tym większe znaczenie, że dla tutejszego przemysłu wapienniczego otworzyły się możliwości handlowe i eksportowe, a mieszkańcy mieli większą szansę na zatrudnienie. W 1895 roku rozpoczął działalność szpital, prowadzony Siostry Boromeuszki, a w 1999 roku został on zamknięty. Już wcześniej siostry opiekowały się dziećmi pracowników zakładów wapienniczych. Szybko wzrastała liczba mieszkańców Gogolina: 1845 roku wynosiła 796, w 1854 r. - 1362, w 1910 r. - 3297, a w 1933 r. - 4135. Systematycznie rozwijało się budownictwo. Powiększała się liczba kupców, wśród których było wielu Żydów. W latach 1899-1901 mieszkańcy Gogolina zbudowali kościół pod wezwaniem Naj­ świętszego Serca Pana Jezusa. W 1902 roku powstała tutaj kuracja, a w roku następnym samodzielna parafia obejmująca Gogolin, który dotąd należał do parafii w Otmęcie, oraz Strzebniów i Podbór należące do parafii w Jasionej. Pierwszym proboszczem, który zarazem ukształtował oblicze Gogolina i bardzo zasłużył się jego mieszkańcom, był w latach 1902-1926 ks. Karol Lange. Później kolejnymi proboszczami w Gogolinie byli: ks. Józef Bieniossek (do 1945 r.), ks. Stanisław Schulz (do 1970 r.), ks. Franciszek Wala (do 1986 r.), a od 1986 r. proboszczem jest ks. Aleksander Sydor. Dodać należy, że w 1908 roku w Gogolinie zbudowano też kościół protestancki. W latach 1985-1987 z inicjatywy otmęckiego proboszcza ks. Franciszka Duszy w Gogolinie - Karłubcu zbudowano kościół pod wezwaniem św. Anny i św. Joachima. W 1988 roku powstała tutaj nowa parafia, a pierwszym proboszczem został ks. Jan Kłak. W 1905 roku uruchomiono w Gogolinie gazownię oraz zaprowadzono oświetlenie uliczne. W 1913 roku nadano nazwy ulicom i ustanowiono numerację domów. Pierwsza wojna światowa (1914 - 1918) miała negatywne skutki dla Gogolina, gdyż zahamowała rozwój przemysłu wapienniczego i spowodowała kilkuletni okres gospodarczej stagnacji. W latach 1918-1921 Gogolin był miejscem ożywionej działalności politycznej. W okresie III powstania śląskiego w maju 1921 roku pod Gogolinem toczyły się krwawe walki. Kilkudziesięciu mieszkańców z Gogolina i Strzebniowa oraz z okolicznych miejscowości zginęło wtedy w tym powstaniu. W 1926 roku Gogolin otrzymał oświetlenie elektryczne, a w 1930 roku ukończono

8 budowę ratusza. W latach 1934 -1935 zbudowano urządzenia wodociągowe. Istniała już wówczas nowoczesna na owe czasy centrala telefoniczna. Gogolin posiadał wiele sklepów, zakładów rzemieślniczych, kilka restauracji, hotel oraz trzy stacje paliwowe. W tamtym okresie nad Gogolinem oprócz wieży kościelnej dominowały wysokie kominy zakładów wapienniczych. W okresie II wojny światowej w Gogolinie znajdowały się obozy: jeniecki, pracy przymusowej oraz żydowski. Żydzi pracowali przy budowie autostrady. W trakcie wojny, na wszystkich jej frontach zginęło wielu gogolinian. W styczniu 1945 roku do Gogolina zbliżył się front, który również przyniósł śmierć wielu jego mieszkańcom. W 1945 roku utworzony został w Gogolinie Zarząd Gminy. Rok 1948 przyniósł otwarcie Liceum Ogólnokształcącego, które od 1973 roku nosi imię Komisji Edukacji Narodowej. W 2018 roku liceum obchodziło 70 lat istnienia. Przez szereg lat działała także w Gogolinie szkoła zawodowa. W 1958 roku Gogolin po włączeniu Strzebniowa i Karłubca uzyskał prawa osiedla, a w 1967 roku został miastem. W 1993 roku powstał w Gogolinie kryty basen, a w 1995 basen otwarty o olimpijskich wymiarach. W 2001 roku do użytku oddana została autostrada A4, która przebiega m.in. przez gminę Gogolin. Gogolin stał się otwarty na świat. Dnia 30 marca 1996 roku zostało zawarte porozu­ mienie o partnerstwie pomiędzy Gogolinem, a niemieckim miastem Schongau. Od 29 października 1997 r. Gogolin oficjalnie współpracuje z czeskim Jabłonkowem, a od 18 października 2003 r. również z gminą Łodygowice. 10 października 2007 roku akt o partnerstwie podpisano ze Zwierzyńcem, a w maju 2014 roku z Kysuckym Novým Mestem na Słowacji. W rejonie Gogolina od niepamiętnych czasów żywe są zwyczaje i obyczaje ludowe. Z tego też względu Gogolin od wielu lat jest miejscem organizacji imprez folklorystycznych, w tym Opolskiego Święta Pieśni Ludowej, dożynek - żniwnioka, przeglądów orkiestr dętych, konkursów kroszonkarskich i obrzędowych. W okolicy nadal kultywowane są takie zwyczaje jak: palenie żuru, wodzenie niedźwiedzia, „chodzenie z gaikiem”, malowanie kroszonek oraz obrzędy weselne. Symbolem kultury ludowej jest w Gogolinie pomnik Karolinki i Karliczka. Jego twórcą był opolski artysta rzeźbiarz Tadeusz Wencel. Pomnik ten został odsłonięty w dniu 28 maja 1967 roku. Obecnie Gogolin to jedno z najpiękniejszych i najchętniej odwiedzanych miast Opolszczyzny. «iL. io ::: 1. Kapliczka pod wezwaniem Matki Boskiej na tzw. „bagnie”, na łąkach pomiędzy Gogolinem, a Krapkowicami-Otmętem, z bijącym w jej wnętrzu cudownym źródełkiem. Tę cudami słynącą kapliczkę wzniosła w 1801 r. hrabiowska rodzina von Gaschin z Zyrowej w podziękowaniu za cudowne uzdrowienie ich dziecka w tym miejscu.

2. Statua Jezusa Chrystusa Zmartwych­ wstałego - zbudowana w 1928 r. przy ul. Krapkowickiej w bezpośrednim sąsiedz­ twie Publicznej Szkoły Podstawowej nr 3, ku czci 30 mężczyzn z Karłubca poległych w czasie I wojny światowej.

11 3. Kapliczka dzwonnica pw. św. Annp i św. Jana Nepomucena przy ul. Kamiennej z końca XVIII w. 4. Krzyż oparty na kapliczce wnękowej z figurą Matki Boskiej. Zbudowany w 1942 r. z marmuru i granitu, przy skrzyżowaniu ulic: Krapkowickiej i Nowej, w pobliżu szkoły.

5. Krzyż kamienny przy rozgałęzieniu ulic: Kamiennej, Malińskiej i Torowej z 1982 r. Krzyż ten został postawiony na miejscu krzyża drewnianego z 1918 r., który upamiętniał śmierć żołnierza podczas wojny.

13 6. Kapliczka wnękowa wybudowana w latach 60. przez rodzinę Suszka, ul. Bagienna.

7. Kapliczka szafkowa pw. św. Floriana na ścianie budynku remizy OSP w Gogolinie. 8. Grota Maryjna z figurę i wizerunkiem Niepokalanego Serca Najświętszej Marii Panny z 2008 r. Została umiejscowiona w murze okalającym kościół parafialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, od strony Alei św. Urbana.

9. Kapliczka szafkowa pw. św. Anny Sa- motrzeciej z 2010 r. na ścianie domu rodziny Piecuch, ul. Słowackiego. 10. Kapliczka szafkowa na słupku z wizerunkiem Matki Boskiej, przy ul. Krapkowickiej 39, obok posesji Bieniek. Ustawiona na granicy byłych parafii - Jasionej i Otmętu.

11. Kapliczka szafkowa na słupku z wizerunkiem Jezusa Chrystusa Dobrego Pasterza na polach przy ul. Spacerowej (za transformatorem). 12. Kapliczka murowana pw. św. Urbana, patrona rolników, ogrodników i Gogolina. Umiejscowiona w pobliżu Publicznego Przedszkola nr 1 z 2006 r. Kapliczka została zbudowana jako wotum wdzięczności za opiekę św. Urbana nad Gogolinem i jego mieszkańcami. 13. Krzyż przy skrzyżowaniu ulic: Ligonia i Powstańców SI. Odprawiane są przy nim nabożeństwa Bożego Ciała i podczas procesji św. Urbana. 14. Krzyż metalowy z lat sześćdziesiątych XX wieku, na końcu ul. Powstańców SI. (na przeciwko ogródków działkowych) upamiętniający ciężką pracę i tragedię w miejscowych kamieniołomach wapienia w XIX i XX wieku.

15. W tym domu, przy ul. Strzeleckiej 29, naprzeciwko kościoła parafialnego w dniu 29 stycznia 1945 r. żołnierze Armii Czerwonej dokonali egzekucji na niewinnej grupie cywilnych mieszkańców Gogolina (głównie kobiet). O tym ponurym fakcie przypomina drewniany krzyż i tablica pamiątkowa, na której zamieszczono 11 nazwisk zamordowanych wówczas osób. 16. Kapliczka murowana „szwedzka” pw. Najświętszej Marii Panny, na terenie posesji państwa Komandzik, przy skrzyżowaniu ulic: Strzeleckiej i Wojska Polskiego. Kapliczka upamiętnia poległych żołnierzy szwedzkich i ludność cywilną, która zginęła podczas wojny trzydziestoletniej w latach 1618-1648. W pobliżu kapliczki podczas prac ziemnych znaleziono liczne kości ludzkie. Obok - krzyż postawiony w 2017 roku, upamiętniający śmierć żołnierzy niemieckich zastrzelonych w 1945 r.

17. Krzyż drewniany przy ul. Strzeleckiej na tzw. „cle”, przy wyjeździe z Gogolina w kierunku Strzelec Opolskich. Krzyż upamiętnia ofiary wojny trzydziestoletniej. 18. Krzyż drewniany, stojący na terenie prywatnej posesji przy ul. Szpitalnej tu pobliżu skrzyżotuania z ul. Strzelecką.

19. Kapliczka ptu. śtu. o. Pio, przy ul. Rolnej, obok bramy wjazdowej do zakładu „Eko-Bud”. )

20. Krzyż metalowy przy ul. Rolnej. Ł I

i

21. Kapliczka wnękowa tu szczycie budynku państwa Witek przy ul. Strzeleckiej.

22. Grota Maryjna na posesji państwa Witek przy ul. Kolejowej. 23. Kapliczka dzwonnica pw. św. Jana Nepomucena w dzielnicy Gogolin-Strzebniów z początku XIX wieku. Została ufundowana przez rodzinę hrabiowską von Gaschin z Żyrowej. 24. Kapliczka skrzynkowa nadrzewna z wizerunkiem Najświętszego Serca Pana Jezusa przy skrzyżowaniu ulic: Obrowieckiej i Wygoda, obok przystanku autobusowego.

25. Kapliczka „szwedzka” przydomowa pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Kapliczka została zbudowana w 1925 r. na terenie posesji państwa Hadamek w środkowej części gogolińskiej Wygody. Przebudowana w 1935 r. i odnowiona w 2013 r. Upamiętnia poległych w wojnie trzydziestoletniej (1618-1648 r.) oraz poległych w I wojnie światowej mieszkańców Wygody.

■ej:; 25 ' >> 26. Kapliczka pw. św. Jana Nepomucena, przy ul. Granicznej, między Wygodą a Obrowcem.

27. Krzyż dremniany i obraz z wizerunkiem św. Józefa przy pracy, na ścianie budynku tartaku, przy ul. Wygoda. Pod obrazem napis: „W milczeniu św. Józef pracuje, na zbawienie nasze”.

4|z: 26: 28. Drewniany krzyż i kapliczka skrzynkowa nadrzewna pw. św. Rocha, przy ul. Wygoda obok tartaku. Św. Roch jest patronem ofiar zarazy i wszelakich chorób oraz pielgrzymów. Kapliczka ta wisi przy szlaku pielgrzymkowym na Górę św. Anny. 29. Kapliczka skrzynkowa nadrzewna puj. Matki Boskiej Różańcowej na Podolszyniu w pobliżu skrzyżowania dróg do Jasionej i Zakrzowa. 30. Kapliczka skrzpnkowa nadrzewna pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa (Wpgoda).

20 Górażdże

órażdże zostały po raz pierwszy wzmiankowane w 1297 r. jako „Gorazdz”, potem jako „Gorazdi” (1531 r.), „Gorassdzy” (1564 r.), „Gorassie” (1679 r.) i „Gorasdzie” (1784 r.). Do 1818 r. wioska należała do powiatu opolskiego, Gpotem do strzeleckiego, a od 1956 r. do krapkowickiego. Według statystyki z 1845 r. Górażdże liczyły wówczas 144 mieszkańców. Wśród budowli wymieniono 14 domów, folwark i leśniczówkę. Poczta znajdowała się w Krapkowicach. Dobra ziemskie należały do majoratu krapkowickiego i wówczas były własnością rodziny Haugwitz. Górażdże swój rozwój zawdzięczają bogatym złożom kamienia wapiennego. Najstarszy zachowany piec wapienny zbudowano w Górażdżach prawdopodobnie w 1823 roku. Z czasem liczba pieców wzrosła. Jeszcze większy rozmach produkcji wapna zapewniło porozumienie kilku właścicieli zakładów w Górażdżach i Gogolinie, w sprawie otwarcia w 1855 r. spółki z siedzibą we Wrocławiu. Dzięki dużej produkcji zaspokajano miejscowe potrzeby budowlane, a nadwyżkę eksportowano. Przemysł dał mieszkańcom możliwość zatrudnienia. Z czasem Zakłady Wapiennicze w Górażdżach stały się znane w całym kraju. Po zbudowaniu w latach 1973-1977 przy drodze do Choruli cementowni „Górażdże” połączono ją z Zakładami Wapienniczymi w Górażdżach. Połączone zakłady otrzymały nazwę: Zakłady Cementowo-Wapiennicze „Górażdże” w Choruli. Do 1985 r. Górażdże należały do parafii pw. św. Jacka w Kamieniu Śląskim. Na terenie wioski znajduje się kaplica pw. św. Józefa. W latach 1984-1989 w Górażdżach zbudowano kościół pod wezwaniem błogosławionego Czesława (położony w centrum wsi). Proboszczem parafii jest ks. Kazimierz Balak. Na uwagę zasługuje kaplica - dzwonnica, która dziś zaliczana jest do obiektów zabytkowych z początku XX w. To ona stanowiła namiastkę kościoła, wokół której gromadzili się wierni z Górażdży na nabożeństwa majowe i różańcowe w październiku.

2. Krzyż kamienny z kapliczką przy skrzyżowaniu dróg: Wiejskiej i Dworcowej

32 3. Krzyż kamienny z kapliczką z 1928 r. przy skrzyżowaniu ul. Wiejskiej i Kamiennej. ioska położona nad Odrą, przy drodze z Krapkowic i Gogolina do Opola. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1306 r. jako „Chorula villa”. W 1679 r. wymieniona jako „Chorul”. W 1783 r. Chorula liczyła 115 mieszkańców. WNa terenie wioski znajdował się wówczas m.in. młyn wiatrakowy. W 1845 r. wioska liczyła 258 mieszkańców. Jej zabudowę stanowiło 28 domów, zamek, folwark, wiatrak i piec wapienniczy. Obok wioski znajdował się kamieniołom, z którego uzyskiwany kamień spławiano następnie Odrą. W środku wsi znajduje się zabytkowy cmentarz, który jest otoczony kamiennym murem.

Od niepamiętnych czasów Chorula należała do parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Otmęcie. W 1925 r. utworzono parafię w Kątach Opolskich, do której obecnie należy Chorula. Pierwsze starania w celu wybudowania kościoła w Choruli podjęte zostały w latach 80. XX w., a ich inicjatorem był ks. Gerhard Sobotta. Prace związane z budową kościoła zakończyły się pod koniec 1985 r. Poświęcenie dzwo­ nów odbyło się 3 maja 1986 r., w uroczystość Matki Bożej Królowej Polski. Kamień węgielny pod kościół pw. Świętej Trójcy w Choruli poświęciło dwóch papieży: 21 czerwca 1983 r. papież Jan Paweł II na Górze św. Anny, a pięć dni później, podczas mszy polowej - wspólnie z biskupem Alfonsem Nossolem poświęcił go kardynał Joseph Ratzinger - papież Benedykt XVI. Informuje o tym tabliczka zamontowana na ścianie kościoła w maju 2005 r.

Na terenie Choruli do niedawna znajdowały się ruiny pałacu z 1684 r. W latach 1973-1977 w sąsiedztwie Choruli zbudowano nowoczesną cementownię „Górażdże”, która jest największym zakładem przemysłowym na terenie gminy Gogolin. Jest to również największa i najnowocześniejsza cementownia w Europie, należąca do światowego koncernu Heidelberg Cement. Dzięki cementowni Chorula została zaznaczona na gospodarczej mapie świata. f

/

I \ 1 I

!

Í. Kapliczka cmentarna - dzwonnica pw. św. Trójcy, zlokalizowana tu środku wsi, w ogrodzeniu niewielkiego cmentarza z przełomu XVIII i XIX wieku - Plac Wiejski. 2. Kapliczka Pana Jezusa na posesji pani Irenp Kubiczek, przy Placu Wiejskim.

36 Malnia

iejscowość położona przy drodze z Krapkowic i Gogolina do Opola. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1302 roku jako „Malne”. Pół Malni należało wówczas do uposażenia klasztoru cystersów w Jemielnicy. W 1679 r. Mwystąpiła nazwa „Malnia”, w okresie późniejszym wioskę nazwano „Malnie” lub „Malinie”. Do 1836 r. wioska należała do powiatu opolskiego, a od 1956 r. do powiatu krapkowickiego. Od 1836 r. Malnia posiadała własną katolicką szkołę, w której był zatrudniony jeden nauczyciel. W 1845 r. Malnia liczyła 175 mieszkańców. W tym czasie liczba budynków wynosiła 20. W pobliżu wioski już wówczas wydobywano kamień wapienny. Mieszkańcy posiadali kilka barek na Odrze. W 1855 r. Malnia liczyła 206 mieszkańców, a 1910 r. - 653, w 1950 r. - 750, a w 1992 r. wioskę zamieszkiwały 672 osoby. Obecnie 740 osób. Przez kilka stuleci Malnia należała do parafii w Otmęcie. W latach 1976-1978 zbudowano tutaj kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego. W 1977 r. przeniesiono do Malni z Kostowa poprotestancki, drewniany kościół z początku XIX wieku. Drewniany obiekt zabytkowy z lat 1801-1804 został osadzony na szczycie nowego kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego. Jest to jedyny tego typu obiekt sakralny w województwie opolskim. Zabytkowym obiektem z 1902 r. jest kaplica - dzwonnica. W pobliżu kościoła znajduje się też kaplica poświęcona błogosławionemu o. Józefowi Cebuli (ze zgromadzenia OMI) - męczennikowi pochodzącemu z Malni. 1. Kaplica - dzwonnica pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny z 1902 r., zlokalizowana przy skrzyżowaniu ulic: Opolskiej i Kopernika. 2. Kapliczka przy kościele parafialnym tu Malni, poświęcona błogosławionemu ojcu Józefowi Cebuli (1902-1941). Ojciec Józef Cebula pochodzący z Malni, zginął śmiercią męczeńską w obozie koncen­ tracyjnym w Mauthausen 9.05.1941 r. Beatyfikowany 13.06.1999 r. przez Ojca Świętego Jana Pawła II.

3. Kapliczka przydomowa przy ul. Opolskiej. 4. Krzyż z kapliczką z 1922 r., ul. Opolska. Na cokole napis z prośbą o modlitwę tu języku polskim i niemieckim: „Z prośbą o pobożny Ojcze Nasz za dusze zmarłych”.

5. Kapliczka skrzynkowa na słupku z obrazkiem Matki Boskiej, przy u jeździć do Malni od strony Gogolina. 6. Krzyż przy ul. Pomstańcóir Śl. z napisem „Ratuj moją duszę”. 7. Kapliczka przy ul. Leśnej (w lesie). Zaczątkiem tej kapliczki był obraz Matki Bożej Śnieżnej, który parafianie mraz z proboszczem księdzem Hubertem Skomudkiem przywieźli z pielgrzymki do Sanktuarium Matki Bożej Śnieżnej na Górze Iglicznej ok. roku 2000. Początkowo była to kapliczka skrzynkowa umieszczona na drzewie na skrzyżowaniu ulicy Leśnej i drogi prowadzącej do Górażdży. W późniejszych latach (2014 r.) staraniem nieżyjącego pana Jerzego Niczka i jego rodziny oraz rodziny Goral została wybudowana murowana kapliczka, w której została umieszczona figurka Matki Bożej Śnieżnej ufundowana przez pana Jerzego Niczka. Tradycją już są coroczne nabożeństwa obok tej kapliczki, które gromadzą parafian z Malni i Odrowąża. Kapliczką opiekują się, dbają o nią i jej otoczenie, rodziny Goral i Niczka.

8. Pomnik w środkowej części wioski poświęcony mieszkańcom Malni, którzy polegli podczas I i II wojny światowej (ul. Kopernika).

42 Odrowąż

ioska wzmiankowana po raz pierwszy w 1292 roku jako „Odervesz”. Odrowąż to najstarsza siedziba znanej rodziny Odrowążów. W 1776 roku Karol Ludwik Larisch sprowadził kolonistów zakładając w tym Wmiejscu kolonię o nazwie Oderwanz, czyli Odrowąż. Do 1817 roku wioska należała do powiatu opolskiego, potem do strzeleckiego, a od 1956 roku do krapkowickiego. Statystyka z 1845 roku podaje, że Odrowąż liczył wtedy 24 domy, w których zamieszkiwały 163 osoby. Obszar dworski należał wtedy do majora von Wyschetz- kiego. Do 1945 r. w Odrowążu znajdowała się stocznia rzeczna należąca do rodziny Gabor - obecnie w tym miejscu funkcjonuje firma Gniotpol Sp. z o.o., zajmująca się głównie produkcją przyczep i zabudów do samochodów użytkowych. Przed 1945 r. życie i byt wielu mieszkańców był związany z rzeką Odrą. Prawie w każdej rodzinie byli tak zwani „lodziarze”, czyli właściciele barek, przewożący węgiel, cement lub zboże do Wrocławia, Berlina i Hamburga. Mieszkańcy byli również tzw. „mataczkorzami”, pływali i przewozili towary rzeką na tzw. „mataczkach”, czyli drewnianych tratwach. W latach 1776-1981 Odrowąż należał do parafii w Otmęcie, a obecnie należy do parafii w Malni. Patronem wsi jest święty Urban (patron winnic i ich właścicieli, ogrodników, rolników, dobrych urodzajów, pól i zasiewów). Pod jego wezwaniem jest kapliczka z 1841 r. usytuowana w centrum wsi. Naprzeciw kapliczki znajduje się pomnik poświęcony mieszkańcom Odrowąża, którzy zginęli w czasie I i II wojny światowej. 1. Kapliczka - dzwonnica pin. św. Urbana - patrona Odrowąża, jak również rolników, ogrodników i winnic. Położona w środkowej części wsi, przy ul. Wiejskiej została zbudowana w 1841 r. w miejsce starej kapliczki z 1776 r., kiedy to hrabia Karol Ludwik von Larisch sprowadził kolonistów niemieckich i założył miejscowość Odrowąż, upamiętniając ród Odrowążów z Kamienia Śląskiego.

44 2. Kapliczka „szwedzka” z połowy XIX w. przy ul. Wiejskiej, z prostokątnymi wnękami, w których mieszczą się obrazy świętych.

3. Kapliczka skrzynkowa nadrzewna z ob­ razkiem Matki Boskiej i figurką św. Anny Samotrzeciej, przy ul. Polnej.

1 ■ 1 i

K.Xi‘ } . ; f*.------3. Krzyż kamienny przy ul. Wiejskiej, przy budynku Centrum Aktywizacji Wiejskiej.

-i --

‘ —ii ŁSt is| ~ |

t

4. Pomnik poświęcony mieszkańcom Odrowąża, którzy zginęli w czasie I i II wojny światowej, położony w środkowej części wioski, przy ul. Wiejskiej. 5. Kapliczka wnękowa pw. św. Floriana in ścianie remizy OSP.

1948 U 2008. 6. Krzyż drewniany, przydrożny przy ul. Prostej. V Obrowiec

ioska położona nad Odrą, przy drodze z Krapkowic i Gogolina do Zdzie­ szowic. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1352 roku. W 1454 r. została wymieniona jako „Obrowitz”, a w 1458 r. jako „Obrowecz”. W XV i XVI Wwieku Obrowiec należał do rodu Strzałów. Nad Odrą znajduje się do dzisiaj gro­ dzisko z XIII-XV wieku zwane Tempelbergiem, którym władali wtedy templariusze. W późniejszych wiekach majątek rycerski w Obrowcu wielokrotnie zmieniał swoich właścicieli. Ostatnim z nich do 1945 roku był Justin von Korn. Siedzibą właściciela był zamek, który został spalony w 1945 roku. Po II wojnie światowej obszar dworski przeszedł na własność państwa i utworzono wtedy państwowe gospodarstwo rolne. Pod względem administracyjnym Obrowiec do 1818 roku należał do powiatu prudnickiego, potem do powiatu strzeleckiego, a od 1956 roku do krapkowickiego. Pod względem kościelnym Obrowiec przez kilka stuleci należał do parafii w Jasionej. W latach 1869-1884 mieszkańcy zbudowali duży, neogotycki kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela. W 1903 r. powstała tutaj samodzielna parafia. Ciekawym miejscem, obrazującym skomplikowane losy polsko-czesko-niemieckiego pogranicza jest cmentarz w Obrowcu, założony w 1903 r. Uwagę turystów może przykuć duży nagrobek z napisem: Polegli w II wojnie światowej. Wymienia się tu imiona i nazwi­ ska osób, które zginęły w 1945 roku. W 1845 r. Obrowiec liczył 422 mieszkańców, w 1861 r. - 629, w 1910 r. - 744, w 1933 r. - 713. Aktualnie wioskę zamieszkuje 509 osób. W przeszłości Obrowiec miał własną pieczęć, którą stemplowano wiejskie dokumenty. Przedstawiała ona łabędzia stojącego na wysepce. Tradycja ludowa i XIX-wieczne źródła historyczne wskazują na wspólne dzieje Obrowca i Odrowąża, które połączone podziemnymi przejściami były we władaniu Zakonu Ubogich Rycerzy Chrystusa. Obrowiec, prastara wieś położona w nadodrzańskiej dolinie, wyróżnia się wśród pozostałych miejscowości gminy Gogolin, swą przebogatą historią, pełną tajemnic templariuszy oraz kulturą ludową. To właśnie z Obrowca pochodzi słynna rodzina Lipków, a wśród nich szczególnie zasłużony dla folkloru ziemi gogolińskiej twórca ludowy, nieżyjący już Jerzy Lipka. 1. Krzyż przy ul. Obrouńeckiej, przy wjeździe do Obroujca od strony Wygody.

49 2. Krzyż drewniany w środkowej części wioski na posesji rodziny Grabeus, ul. Krapkowicka.

3. Krzyż drewniany przy drodze z Obrowca do Krępnej. 4. Krzyż kamienny z kapliczką Matki Boskiej przy skrzyżowaniu ulic: Krapkowickiej i Stawowej (w stronę Krapkowic).

51 5. Kapliczki szafkouje nadrzewne za miejscowym cmentarzem, z figurką św. Józefa i obrazem Matki Boskiej. W pobliżu drzewa kapliczka szafkowa na słupku z obrazem św. Jana Chrzciciela. Do tego miejsca od niepamiętnych czasów w dniu 24 czerwca, mieszkańcy Obrowca przychodzą procesjonalnie.

52 6. Kapliczka nadrzewna z obrazkiem Matki Boskiej i kapliczka szafkowa z figurą Matki Boskiej na starym dębie w pobliżu szosą z Obroujca do Krępnej (przy polnej drodze prowadzącej do lasu, tzw. „Cygańska droga”). Pod kapliczką początek pieśni „Serdeczna matko”.

7. Kapliczka wnękowa pw. św. Floriana w ścianie 8. Kapliczka nadrzewna w okolicy starego remizy OSP. młyna - wiara, nadzieja, miłość. 9. Kapliczka św. Krzysztofa z 2017 r. przy ul. Odrzańskiej. Postawiona w 20. rocznicę wielkiej powodzi (1997). Zakrzow

akrzów to sołectwo położone na terenie gminy Gogolin, w obrębie Parku Krajobrazowego Góra Świętej Anny. Nazwa tej wioski pochodzi od zwrotu „osada za krzem”. Po raz pierwszy Zakrzów został wzmiankowany w 1398 r. Zjako „Zackraw”, a w 1531 r. jako „Zakrzow”. W tym okresie Zakrzów był siedzibą dóbr rycerza Jana, obejmujących także Dąbrówkę i Obrowiec. W 1458 r. sprzedał on swoje dobra rycerzowi Janowi z Nowej Wsi. Wioska zachowała przez stulecia charakter rolniczy. Z czasem ustalono jej urzędową nazwę „Sakrau”. W 1783 r. Zakrzów liczył 201 mieszkańców. W 1845 r. były tutaj 54 domy, dwa wodne młyny, gorzelnia, piec wapienniczy, pałac oraz majątek rycerski. Liczba mieszkańców wynosiła wtedy 328 osób, a w 1861 r. wzrosła do 430. Do 1945 r. obszar dworski w Zakrzowie wraz z piecami wapienniczymi należał do znanej w okolicy rodziny Madelungów. Grobowiec tej rodziny znajduje się w lesie za wioską. Po przedwojennych właścicielach zachował się m.in. niewielki pałacyk. Obiekt jest położony w parku, pełnym rzadkich okazów drzew i krzewów. W dawnych czasach zachwycał swym pięknem i był dumą wioski. Od 2011 r. w odremontowanym pałacyku Madelungów, w malowniczej scenerii wiejskiego stawu i ruin XIV - wiecznego zamku, mieści się Hotel „Lucja”. Pałacyk wraz z hotelem i restauracją jest własnością rodziny Siegmunda Dransfelda, który nabył go w 2003 r. Pod względem kościelnym Zakrzów należy do wzmiankowanej już w 1432 r. parafii pw. św. Marii Magdaleny w pobliskiej Jasionej. Wioska posiada własną kaplicę ku czci św. Jacka. 1. Kapliczka dzwonnica pw. śuj. Jacka z XIX wieku, w środkowej części wioski przy stawie. Na zewnętrznej ścianie kapliczki znajduje się tablica pamiątkowa z nazwiskami mieszkańców Zakrzowa, którzy zginęli podczas I i II wojny światowej. 2. Kapliczka „szwedzka” w polu, za szkołą, przy polnej drodze z Zakrzowa do Dalni.

3. Krzyż przydrożny, drewniany, przy ul. Mickiewicza 3, w pobliżu szkoły. Odnowiony i poświęcony w 2007. 4. Krzyż przydrożny drewniany przy ul. Mickiewicza usytuowany przy wjeździe służb ratunkowych na autostradę A4. Został odnowiony i poświęcony w 2007 r. Krzyż ten ufundował Pan Antoni Jędrusz jako wotum dziękczynne za przeżycie. Krzyżem opiekuje się rodzina Józefa Jędrusz zam. w Zakrzowie. 5. Kapliczka „szwedzka” przy skrzyżowaniu ulic: Leśnej i Stawowej.

6. Kapliczka „szwedzka” przy ul. Leśnej w pobliżu leśniczówki. 7. Krzyż przydrożny drewniany przy ul. Kolonia Zakrzów, pomiędzy Zakrzowem a stacją PKP w Jasionej. Krzyż odnowiono i poświęcono w 2009 r.

60 8. Kapliczka szafkowa nadrzewna z obrazem Anioła Stróża w lesie, przy drodze do stacji PKP Jasiona. Dąbrówka

ajmniejsza mioska w gminie, położona przy drodze z Krapkowic i Gogolina do Strzelec Opolskich. Nazwa Dąbrówka, czyli „mała dąbrowa”, pochodzi od zarośli dębowych. Pierwszy raz wzmiankowana w dokumencie z 1361 r. Njako „Dambrowcam”. Z dokumentu z 1454 r. wynika, że wioska ta, wymieniona wówczas jako „Dambrowa”, należała do rycerza Jan Zakrzowskiego. Późniejszym właścicielem był rycerz Jan z Nowej Wsi. W 1534 r. wioskę wymieniono jako „Dumbrawka”. W 1615 r. Dąbrówkę, wchodzącą w skład dóbr cesarskich, cesarz Maciej sprzedał Jerzemu Redernowi. W 1783 r. Dąbrówka liczyła 55 mieszkańców i należała do grafa von Geslera. W 1845 r. liczyła już 115 mieszkańców. Było tutaj 16 domów. W odległości około 2 km w kierunku północnym od Dąbrówki znajduje się niewielkie wzniesienie zwane „Zakrzowską Szpicą”. Na wzniesieniu tym znajdowała się słowiańska warownia z XI wieku, z którą związane są liczne podania i legendy.

Pod względem kościelnym w przeszłości wioska należała do parafii w Wysokiej, obecnie należy do parafii pw. św. Marii Magdaleny w Jasionej. Patronem Dąbrówki jest św. Jan Nepomucen. W centrum wioski znajduje się kaplica zbudowana w latach trzydziestych XX wieku. W 2010 r. powstało Stowarzyszenie „Kraina Białej Damy” skupiające mieszkańców Zakrzowa i Dąbrówki. 1. Kapliczka dzwonnica pw. św. Jana Nepomucena, wybudowana w środkowej części wioski w latach trzydziestych XX wieku (ul. Szkolna). 2. Krzyż przydrożny dziękczynny (kamienny) z 1914 r., ul. Szkolna. Na postumencie krzyża midnieje napis uj języku niemieckim „Gelobt sei Jesus Christus”, co tu tłumaczeniu na język polski oznacza „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus”.

3. Kapliczka skrzynkowa na słupku upamiętniająca tragiczne wydarzenie po zakończeniu II wojny światowej. Wybuch niewypału spowodował śmierć pięciorga miejscowych dzieci. Kapliczka znajduje się w polu pomiędzy Dąbrówką a wzniesieniem „Zakrzowska Szpica”.

64 4. Kapliczka „szutedzka” przy ul. Strzeleckiej uj pobliżu przystanku autobusouiego - kierunek Gogolin. 5. Krzyż przydrożny drewniany, przy ul. Strzeleckiej, przy wyjeździe z Dąbrówki do Strzelec Opolskich. Odnowiony i poświęcony w 2010 r.

6. Kapliczka wnękowa w ścianie budynku z figurą św. Jana Nepomucena przy ul. Szkolnej. Kamionek

ioska wzmiankowana w 1531 r. jako „Min. Kamyonek”, a w 1571 r. jako „Kamenekh”. W 1783 roku Kamionek liczył 142 mieszkańców. Były tutaj dwa folwarki należące do rodu Larischów. Do 1818 r. wioska należała Wdo powiatu opolskiego, potem do strzeleckiego, a następnie do powiatu krapkowic­ kiego. W 1845 r. Kamionek liczył 312 mieszkańców. Wtedy było tutaj 48 domów oraz folwark. Dobra dworskie należały do rodu Strachwitzów. Kamionek od dawna należy do parafii pw. św. Jacka w Kamieniu Śląskim. W środku wsi nad stawem znajduje się kaplica z 1937 r. pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Przy drodze do Gogolina znajduje się piec wapienniczy z połowy XIX wieku. Przy współudziale Gminy Gogolin w centrum wsi zagospodarowano teren wokół stawu wiejskiego. Wysiłek mieszkańców został doceniony przez władze woj. opolskiego. Kamionek został uhonorowany zaszczytnym III miejscem w konkursie Piękna Wieś Opolska w kategorii Najpiękniejsza Wieś w roku 2009, a projekt zagospodarowania stawu wiejskiego w Kamionku stał się wzorcowym w skali ogólnopolskiej. W byłym budynku szkoły podstawowej znajduje się obecnie Dom Spokojnej Starości „św. Barbara”.

1 1. Kaplica pm. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy z 1937 r., położona w środkoinej części tnioski. W 1950 r. została pośmięcona przez ks. Bittnera z Kamienia Śląskiego, a w 1962 r. odpramiono m niej piermszą Mszę Świętą. W roku 2006 została rozbudowana, dobudowano zakrystię i dzwonnicę. Kaplica przyjęła wygląd małego kościółka. Poświęcenia dokonał ks. Arcybiskup Alfons Nossol 28 X 2006 r. 2. Krzyż kamienny z napisem na cokole „Jezu Ufam Tobie”. Wjazd do Kamionka od strony Gogolina.

I

3. Krzyż kamienny na skrzyżowaniu ul. Gogolińskiej z ul. Polną. 4. Kapliczka skrzynkowa na słupku pw. św. Józefa, na skrzyżowaniu dróg przy wyjeździe z Kamionka do Kamienia SI.

5. Kapliczka przydomowa na terenie posesji państwa Przybyła przy ul. Szkolnej. Ufundowana przez rodzinę Szymik pod koniec XIX w. 6. Kapliczka skrzynkowa na drzemie pm. śm. Józefa, na skraju drogi prowadzącej z Kamionka do kamieniołomu.

7. Kapliczka wykonana z drewna pw. św. Huberta, przy ul. Zakrzowskiej w lesie przed Kamionkiem na terenie zabudowań „Bieniownia”. Ufundowana w 2011 r. przez WKŁ „TROP” z Bytomia. Pła­ skorzeźba na kapliczce przedstawia św. Huberta z kuszą oraz leżącego u jego stóp jelenia z krzyżem między rogami. Pod nią napis - „Pośród kniei, w środku lasu stoi kapliczka w natchnionej ciszy - z niej św. Hubert błogosławi łowcom”.

71

Kamień Śląski

iejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w kronice Galla Anonima, w związku z pobytem w 1104 r. księcia Bolesława Krzywoustego. W średniowieczu Kamień Śląski należał do sławnego rodu Odrowążów. MOkoło 1183 r. urodził się tutaj św. Jacek Odrowąż. Wysłany przez swego stryja biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża do Rzymu, wstąpił tam do zakonu domini­ kańskiego. Po powrocie do Krakowa w 1222 r. założył pierwszy w Polsce klasztor dominikanów. Swoją dalszą działalnością objął też tereny sąsiednich krajów. Dlatego św. Jacka nazywa się apostołem trzech ziem. Wszędzie budował kościoły oraz zakładał klasztory i szkoły. Św. Jacek zmarł 15 sierpnia 1257 r. w Krakowie. W 1594 r. papież Klemens VIII zaliczył go w poczet świętych. Grób św. Jacka w kościele Św. Trójcy, niedaleko Wawelu, był przez stulecia miejscem przyciągającym pielgrzymów ze Śląska Opolskiego. Z Kamienia Śląskiego wywodzą się również Czesław i Bronisława Odrowążowie, których kościół ogłosił błogosławionymi.

Parafia w Kamieniu Śląskim została wzmiankowana po raz pierwszy w 1250 roku. Kościół pod wezwaniem św. Jacka z 1632 r. jest zbudowany w stylu barokowym. Był on przebudowany w 1910 roku. W 1957 r. w Kamieniu Śląskim obchodzono jubileusz 700-Iecia śmierci św. Jacka, a w 1966 r. odbyły się tutaj wielkie uroczystości z udziałem prymasa Stefana Wyszyńskiego i kardynała Karola Wojtyły. Kardynał Karol Wojtyła, także jako papież Jan Paweł II, darzył wielką czcią św. Jacka Odrowąża. Dał temu wyraz w treści homilii wygłoszonej na Górze Św. Anny 21 czerwca 1983 r. Kult św. Jacka zyskuje na Śląsku coraz większe znaczenie. Dzięki przychylności władz gminnych, w dniu 14 XII 1990 roku Kuria Diecezjalna w Opolu przejęła ruinę zamku w Kamieniu Śląskim. Przypomnieć należy, że ten będący kiedyś siedzibą rodów Odrowążów, Larischów i Strachwitzów zamek, po 1945 r. został zdewastowany. Od 1994 roku wyremontowany pałac służy jako Centrum Kultury i Nauki Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, nie tylko księżom, ale również wiernym, którzy mogą zwiedzać pomieszczenia pałacowe oraz kaplicę św. Jacka z 1715 r. W 2005 r. po rozbudowie pomieszczeń przy pałacu urządzono Instytut Naukowo Badawczy ks. Sebastiana Kneippa Zespół Rehabilitacyjno - Wy­ poczynkowy Sebastianeum Silesiacum. Kamień Śląski stał się znanym miejscem pielgrzymkowym, sanatoryjnym i wypoczynkowym w Polsce.

Od 1892 roku w Kamieniu Śląskim znajduje się klasztor Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Najświętszej Maryi Panny Niepokalanego Poczęcia. W centrum Kamienia Śląskiego, obok kościoła, leży olbrzymi 24-tonowy głaz narzutowy, od którego ma pochodzić nazwa miejscowości. Kiedyś ten kamień leżał w lesie w pobliżu wioski. W dniu 24 V 1980 r. został przewieziony na nowe miejsce. W 1958 r. dla ochrony roślinności utworzono rezerwat przyrody. Na łąkach między Kamieniem i. Kaplica - Sanktuarium pru. św. Jacka m Pałacu m Kamieniu ŚL, której początki sięgają XII mieku, kiedy był młasnością rodziny Odromążóm. To tu urodził się i spędził swoje dzieciństwo św. Jacek (1183-1257 r.) oraz błogosławieni: Czesław (1175-1240 r.) i Bronisława (1200-1259 r.).

• 74 Śląskim a Ramionkiem żyją susły moręgowane. Należą do zagrożonych ssaków, których ochronę prowadzi Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra”.

Na pobliskim lotnisku powstał tor wyścigowy „Silesia Ring”, gdzie organizuje się wyścigi samochodowe. Corocznie organizowana jest wystawa rolnicza „Opolagra”. W 2018 r. powstało w Kamieniu Śląskim pole golfowe „Karolinka Golf Park”. 2. Kapliczka pw. Matki Boskiej z 1928 r. Położona przy końcu ul. Mickiewicza przy wyjeździe z Kamienia SI. do Opola. Została ufundowana przez rodzinę Sleziona jako wotum dziękczynne. Odnowiona w 2008 r.

3. Kapliczka szafkowa na słupku pw. św. Jacka przy ul. Mickiewicza. Powstała z okazji 900 - lecia Kamienia Śląskiego z inicjatywy Pani Edeltrudy Krupop (2008 r.).

76 4. Krzyż przydrożny przy ul. Mickiewicza „na górce”. Wykonany z granitu w latach sześćdziesiątych XX wieku. Został ustawiony w miejscu krzyża drewnianego.

5. Kapliczki wnękowe w murze przy kościele parafialnym. 6. Matka Boska uj ogrodzie sióstr zakonnych, ul. Klasztorna.

5. Przy końcu ul. Klasztornej, przy starej drodze prowadzącej z Kamienia Śl. do Tarnowa Op. znajduje się nieczynny cmentarz otoczony niewysokim murem kamiennym. Na tym cmentarzu pochowano około 50 parafian zmarłych podczas epidemii cholery uj roku 1874 (niektóre źródła mówią, że zmarło ok. 100 osób). W 1998 r. ustawiono tam granitowy krzyż w miejsce starego i zniszczonego krzyża drewnianego. 8. Kapliczka pw. św. Urbana z 2005 r. zbudowana staraniem Erwina Śleziony przy polnej drodze niedaleko cmentarza cholerycznego.

9. Krzyż kamienny przy skrzyżowaniu ulic: św. Jacka i Wapiennej. Postawiony na początku lat siedemdziesiątych XX w., w miejsce starego i zniszczonego krzyża drewnianego. \ z* FrJ zc: r~ u_, "T—

10. Kapliczka „szwedzka” pw. św. Jana Nepomucena z około 1815 r., przy skrzyżowaniu ul. św. Jacka i bł. Czesława. Postawiona wg ustnych przekazów w miejscu pochówku żołnierzy szwedzkich, którzy zginęli w czasie wojny trzydziestoletniej 1618-1648 r. Podczas prac ziemnych w latach trzydziestych i sześćdziesiątych XX wieku, znaleziono w tym miejscu szczątki ludzkie pochodzące z czasu tej wojny. Szczątki ludzkie znaleziono również przy kapliczkach „szwedzkich” w Gogolinie, Zakrzowie i w Dąbrówce.

11. Kapliczka szafkowa pw. św. Floriana na budynku remizy OSP.

80 12. Figura - statua św. Jana Nepomucena z 1784 r. o wps. 420 cm na Placu Mpśliwca m pobliżu kościoła parafialnego puj. św. Jacka. Ufundowana przez hrabiego Karola Józefa Larischa. Poddana gruntownej konserwacji w 2007 r. Wpkonana z piaskowca. pl -- -V J

13. Kapliczka ujnękouia uj szczycie budynku przy ul. Pouistańcóuj Śl. Bibliografia

1. Boronczyk Eryk, Karłubiec 1302-2008. W XX rocznicę powstania parafii pw. św. Anny Joachima i św. Joachima w Karłubcu 1988-2008, Gogolin, Krapkowice 2008. 2. Folder „Gogolin” 3. Glaeser Albert ks., Kilka uwag na temat sanktuarium św. Jacka i zamku w Ka­ mieniu Śląskim, Panorama Ziemi Gogolińskiej 1/2002. 4. Glaeser Zygfryd ks., U źródeł własnej tożsamości, Opole 2003. 5. Grabelus Franciszek, Dzieje parafii i życia religijnego, Kamień Śląski 2004. 6. Honka Norbert, Chorula - dzieje od czasów najdawniejszych po dzień dzisiejszy, Chorula 2006. 7. Jasiński Wawrzyniec, Gogolin. Miasto i Gmina, Gogolin 2014. 8. Kalejdoskop samorządowy 2006, Gogolin 2007 r. 9. Kalejdoskop samorządowy 2007, Gogolin 2008 r. 10. Kalejdoskop samorządowy 2008, Gogolin 2009 r. 11. Kalejdoskop samorządowy 2009, Gogolin 2010 r. 12. Kalejdoskop samorządowy 2010, Gogolin 2011 r. 13. Kalejdoskop samorządowy 2012, Gogolin 2013 r. 14. Kalejdoskop samorządowy 2013, Gogolin 2014 r. 15. Kalejdoskop samorządowy 2017, Gogolin 2018 r. 16. Malik Agnieszka, Wiek po zarazie, Panorama Ziemi Gogolińskiej 11/2002. 17. Stiebler Joachim, Oblicza wojny 30 - letniej na Ziemi Gogolińskiej, Panorama Ziemi Gogolińskiej III/2002. 18. Szafarczyk Krystian, O. Cebula - Męczennik z Malni, Panorama Ziemi Gogolińskiej V/1999. 19. Szafarczyk Krystian, Stare fotografie przybliżające nową historię, Panorama Ziemi Gogolińskiej X/1999. 20. Szołtysek Jerzy, Wielka monografia parafii pw. św. Marii Magdaleny w Jasionej (1436-2011), Jasiona, Żyrowa 2010. 21. Szulc Józef, Cudowne miejsce na Ziemi Gogolińskiej, Panorama Ziemi Gogolińskiej 1/2002. 22. Szulc Józef, Chorula, Wieści Krapkowicko-Gogolińskie XII/1993. 23. Szulc Józef, Dąbrówka, Wieści Krapkowicko-Gogolińskie III/1992. 24. Szulc Józef, Gogolin na 770 lat cz. II, Wieści Krapkowicko - Gogolińskie VI/1993. 25. Szulc Józef, Gogolin - Wygoda, Wieści Krapkowicko - Gogolińskie XII/1991. 26. Szulc Józef, Malnia, Wieści Krapkowicko - Gogolińskie 11/1993. 27. Szulc Józef, Obrowiec na 650 lat, Panorama Ziemi Gogolińskiej 11/2002. 28. Szulc Józef, Odrowąż na 700 lat, Wieści Krapkowicko - Gogolińskie XII/1991. 29. Szulc Józef, Parafia św. Jana Chrzciciela w Obrowcu, Gogolin 2007. 30. Szulc Józef, Początki kościoła i parafii w Gogolinie, Wieści Krapkowicko - Go­ golińskie 1/1993. 31. Szulc Józef, Zapiski o przeszłości Obrowca, Panorama Ziemi Gogolińskiej 11/2000. 32. Zając Rafał, Grabelus Franciszek, Kamionek. Historia, miejsca, ludzie, Zabrze 2003. 33. Ziemia gogolińska, Historia i teraźniejszość, wyd. III poprawione, 2000.

Krzyż w polu Za wioską w polu, pod dziką gruszą, stoi krzyż zapomniany. Kiedy popatrzysz — wstrząśnie duszą Boś w pole jak nicpoń wygnany. Ludzie tam obok przejeżdżają — patrzą na gruszę, nie widząc krzyża. Piękno przyrody wciąż podziwiają, ukłon dla Ciebie — to ich poniża. Wisisz na krzyżu jak żebrak ubogi, w słońcu, deszczu i słocie. Nikt nie przystaje, choć blisko drogi - każdemu spieszno w robocie. Orzą w polu, sieją i koszą, zajęci pracą, czasu nie mają, a kiedy bieda, to Ciebie proszą, a potem znów Cię nie znają. Nie myśl, o Boże, żeś zapomniany, gdy obojętnie Twój krzyż mijają, Choć dla jednych jesteś nieznany, lecz inni Cię mocno kochają. Osłonią od wiatru, przed deszczem okryją, choć wisisz na krzyżu w sercu Cię noszą. Przed żarem okryją — na mrozie ogrzeją, o łaski, jako Pana, poproszą.

„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie". Operacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach poddziałania 19.2„Wsparcie na wdrażanie operacji w ramach strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność" objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Instytucja Zarządzająca PROW 2014-2020 Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Materiał opracowany przez Gminną Bibliotekę Publiczną w Gogolinie.