rnaiäj ufchiiakiur/sakralna >/ gminie Gatplin Kapliczki i krzyże przydrożne na terenie miasta i gminy Gogolin Gogolin 2018 Redakcja: Gminna Biblioteka Publiczna w Gogolinie, Jerzy Długosz, Seweryn Sapok Korekta: Katarzyna Lindhorst Zdjęcia: Urząd Miejski w Gogolinie, Gminna Biblioteka Publiczna w Gogolinie, Jerzy Długosz, Seweryn Sapok Partnerzy projektu: Stowarzyszenie Uniwersytet Trzeciego Wieku, Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Gogolińskiej, Klub Seniora w Gogolinie ISBN: 978-83-941385-3-0 Projekt, skład, druk i oprawa Drukarnia SADY teł. 77/4666 70 24 www.sady.net.pl Spis treści 4 / Wstęp 7 / Gogolin 30 / Górażdże 34 / Chorula 37 / Malnia 43 / Odrowąż 48 / Obrowiec 55 / Zakrzów 62 / Dąbrówka 67 / Kamionek 73 / Kamień Śląski 83 / Bibliografia Wstęp rzemierzając drogi m całym naszym kraju, możemy spotkać liczne kapliczki i krzyże przydrożne, jako nieodłączne elementy rodzimego krajobrazu. Znajdziemy je we wsiach i miasteczkach, w lasach, na polach, na rozdrożach Pi skrzyżowaniach, ale również w przydomowych ogródkach, nad strumieniami oraz rzekami. Miały ochronić one przed siłami nieczystymi, czuwać nad bezpie­ czeństwem i pomyślnością ludzi. Dają one również świadectwo wiary naszych przodków, ich kultury oraz tradycji. Dla wielu z nas ich występowanie nie jest niczym niezwykłym, bo wydaje nam się, że istnieją w tych miejscach od zawsze. Wiele kapliczek, które przez lata zachowały się do dnia dzisiejszego, stanowi obecnie najcenniejsze zabytki w swojej okolicy. Jedne są bardzo skromne, inne rozbudowane i kolorowe. Budowane były z najprostszych dostępnych materiałów - kamienia, cegły, drewna itp. Fundatorami były rodziny chłopskie oraz szlacheckie, lokalne parafie lub społeczności i osoby prywatne. Często wierzono, iż obecność patrona ochroni mieszkańców lub daną rodzinę przed nieszczęściami. Kapliczki powstawały głównie z potrzeby modlitwy rodziny lub lokalnej społeczności. Stanowiły miejsce kultu religijnego. Ludzie gromadzili się na wspólnych modlitwach i kierowali własne prośby i intencje przed oblicze Najwyższego. Kapliczki były dla wielu miejscami bardzo ważnymi, gdyż kościoły były często bardzo oddalone i nie było możliwości, aby regularnie uczestniczyć w nabożeństwach. Wiele kapliczek ma charakter dziękczynny m.in. za uzdrowienie, szczęśliwy powrót członka rodziny z wojny, za pomyślność w rodzinie czy ochronę przed kataklizmem. W kapliczkach przydrożnych najczęściej umieszczano postać Jezusa Frasobliwego. Ich przekazem było jak najlepsze zobrazowanie niedoli lokalnej społeczności. Jednak równie duża liczba kapliczek poświęcona została Matce Boskiej. Kapliczki maryjne były chętnie wystawiane, gdyż powszechnie wierzono, że jest Ona najlepszą orędowniczką u syna swego Jezusa Chrystusa. W wielu kapliczkach umieszczano również wizerunki świętych m.in. św. Floriana, św. Jana Nepomucena, św. Rocha, św. Krzysztofa. Dokładnie nie wiadomo, kiedy zaczęto budować kapliczki. Geneza tych obiektów kultu jest bowiem bardzo stara i sięga czasów starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu. W świecie rzymskim określano je terminem Lararia. Kapliczki takie znajdowały się przy niemal każdych, większych skrzyżowaniach dróg, w domach, czy sypialniach. W środku takiej kapliczki umieszczano tzw. Lary, bóstwa opiekuńcze domu i szczęścia domowego chroniące od nieszczęść - były to figurki lub laleczki. Modlono się do nich i składano im ofiary. Przy tych kapliczkach odbywały się wszelkie uroczystości domowe. Czczono lary rodzinne, dróg i rozstajów, chroniące przed niebezpieczeństwem na morzu, na polu, w wojsku i w czasie podróży. W czasach chrześcijańskich w IV wieku św. Ambroży, biskup Mediolanu wspo­ mina o kapliczkach, jako miejscach kultu. Zgodę na odprawianie nabożeństw przy kapliczkach zatwierdził synod biskupów na początku VI wieku. Nie zostało jasno określone, kiedy na terenie Polski zaczęły się pojawiać pierwsze kapliczki. Przypuszcza się, że tradycja ich wznoszenia może sięgać do X wieku. Były to początki chrześcijaństwa na polskich ziemiach. Wówczas nie było wielu świątyń, więc kapliczki stanowiły dla mieszkańców jedyne miejsce spotkań z Chrystusem i Matką Boską oraz oddawania się modlitwie. Kapliczki budowano często w miejscach kultu pogańskich bożków, co nie pozostawało w sprzeczności z przyjmowaniem chrześcijaństwa. Najstarsze zachowane kapliczki w Polsce pochodzą z XVI i XVII wieku. Krzyże umieszczano w miejscach ważnych dla lokalnej społeczności. Pojawiały się na rozdrożach, przy kościołach, na centralnym placu miejscowości lub na jej krańcach. Wystawiane były również w miejscach, gdzie odnalezione zostały kości osób, które zginęły w działaniach wojennych lub zostały dotknięte zarazą. Stawiano je również przy ścieżkach i drogach, które prowadziły do lasów oraz na skrajach pól. Umieszczano na nich napisy w języku niemieckim lub łacińskim. Bardzo często były to cytaty z Ewangelii lub modlitwy osób, które ufundowały krzyż. Celem stawiania krzyży nie było własna chwała, ale wyraz bogobojności, wiary oraz świadectwo religijności danej społeczności. Istniała tradycja, że w momencie mijania krzyża należało się zatrzymać, zdjąć z głowy czapkę i odmówić modlitwę lub przeżegnać się. Krzyżowi oddawano również cześć poprzez ozdabianie go kwiatami i zapalanie wokół niego świec. Tradycja ta kontynuowana jest też współcześnie. Krzyż stanowił także miejsce postoju konduktu pogrzebowego. Przy krzyżu żegnano osoby wyruszające za chlebem lub na wojnę oraz składano wszelkiego rodzaju przysięgi. Krzyże lub kapliczki miały zapewnić wieczny spokój zmarłym, którzy odeszli ze świata żywych w sposób nagły, np. osobom, które zostały zamordowane, zginęły w walce, wypadku czy w wyniku uderzenia pioruna. Ludzie wierzyli, że dusza taka nie zazna spokoju do momentu, aż zostanie postawiony w tym miejscu krzyż lub kapliczka. Na terenie miasta i gminy Gogolin znajduje się około 65 różnych kapliczek, w tym kilkanaście wnękowych w szczytach starszych domów, około 31 krzyży przydrożnych i 2 flgury-pomniki. Około 30 kapliczek jest murowanych, a 20 to kapliczki szafkowe lub skrzynkowe, w tym nadrzewne, naścienne i nasłupowe wykonane z drewna. Osiem kapliczek (w Gogolinie, Zakrzowie, Dąbrówce, Kamieniu SI. i Odrowążu) upamiętnia ludność cywilną i żołnierzy szwedzkich, którzy zginęli podczas wojny trzydziestoletniej (1618-1648) na tym terenie. Są to tzw. kapliczki szwedzkie, gdyż wojska szwedzkie biorące udział w tej wojnie, trzykrotnie wkraczały na Śląsk. Najbardziej skutki ich działań odczuli mieszkańcy doliny Odry w pasie na południe od Opola m.in. Gogolina i Kamienia Śląskiego. Tereny te zostały splądrowane, zniszczone, a większość miejscowej ludności poniosła śmierć. W licznych potyczkach ginęli również żołnierze szwedzcy. Najwięcej kapliczek jest pod wezwaniem Matki Boskiej (10) i św. Jana Nepomucena (7). W dalszej kolejności pod wezwaniem św. Floriana (5), św. Urbana (3), św. Józefa (3), Jezusa Chrystusa (3), św. Jacka (2) i św. Anny (2). Siedemnaście kapliczek jest pw. innych świętych, m.in. św. Rocha, św. Barbary, św. Krzysztofa i św. Huberta. Około 19 kapliczek wybudowano lub odnowiono po 2000 roku. 5 Na szczególną uwagę zasługuje przyzamkowa kaplica - Sanktuarium pod we­ zwaniem św. Jacka w Kamieniu Śląskim z początku XVIII wieku. Sanktuarium św. Jacka przyciąga przez cały rok licznych pielgrzymów i turystów z kraju i ze świata, na chwilę modlitwy oraz pragnących zwiedzić jeden z najpiękniejszych obiektów kultury na Śląsku Opolskim. Niezwykle cennym miejscem dla mieszkańców jest od wielu pokoleń kapliczka Matki Boskiej z 1801 roku. Stoi wśród łąk na tzw. „bagnie” w kierunku południowo- -zachodnim od Gogolina przy autostradzie. Zbudowana została w miejscu, gdzie ze źródełka wypływa woda o cudownych właściwościach. Kapliczki i krzyże przydrożne były niegdyś bardzo ważnym elementem kulturowym i religijnym. Były miejscami modlitwy i składania próśb do Boga. Wydawać by się mogło, że we współczesnym świecie, czas tych niewielkich budowli skończył się, że są one reliktami zamierzchłych czasów. Tak jednak nie jest. Kapliczki nadal są wznoszone, a w ich wnętrzach umieszczane są figurki świętych. Tak jak kiedyś, także i teraz gorąco zapraszają do modlitwy, pomagając stawić czoło przeciwnościom losu. Stanowią również ważny element naszej historii, pokazują nasze dziedzictwo i poziom wiary naszych przodków. Jerzy Długosz Gogolin iasto Gogolin jest położone na krawędzi Wyżyny Śląskiej. Najwyższym wznie­ sieniem na terenie gminy Gogolin jest należąca do masywu Góry Św. Anny Zakrzowska Góra Szpica (256 m. n.p.m.). MGogolin leży przy linii kolejowej Opole - Kędzierzyn- Koźle oraz przy trasie z Krapkowic do Strzelec Opolskich. Łączna powierzchnia miasta i gminy przekracza 101 km kwadratowych. Od 1987 roku Gogolin posiada własny herb, którego elementami na czerwonym tle są: piec wapienniczy, kłosy zboża oraz pomnik Karolinki i Karliczka. Na bazie kolorów poszczególnych elementów herbu powstała trójkolorowa czerwo- no-żółto-biała flaga miasta, którą można zobaczyć na miejskim ratuszu. Codziennie w południe rozbrzmiewa tutaj hejnał, którym jest stara śląska pieśń „Poszła Karolinka do Gogolina”. Pomnik Karolinki i Karlika od 1967 roku stoi w centrum miasta. Jest to jeden z nielicznych w Europie pomników postawionych pieśni ludowej. Tradycja lokalna wywodzi nazwę Gogolina od krzewów głogu lub od „gogołów”, czyli kaczek żyjących niegdyś w okolicznych stawach. Wykopaliska wykazały, że na terenie Gogolina przebywali ludzie już w okresie młodszej epoki kamiennej, czyli neolitu (4000-1800 r. p.n.e.). Potwierdzają to znalezione fragmenty ceramiki i toporki pochodzące z tych czasów. Liczne