Contents/Spis Treści
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Contents/Spis treści Wstęp........................................................................................................................................ 7 1. Cel opracowania................................................................................................................... 7 2. Historia badań botanicznych................................................................................................ 8 3. Teren badań.......................................................................................................................... 9 3.1. Położenie....................................................................................................................... 9 3.2. Regionalizacja fizycznogeograficzna............................................................................ 10 3.3. Rzeźba terenu................................................................................................................ 10 3.4. Budowa geologiczna..................................................................................................... 12 3.5. Gleby.............................................................................................................................. 13 3.6. Stosunki wodne............................................................................................................. 14 3.7. Klimat............................................................................................................................ 15 3.8. Antropopresja................................................................................................................ 16 4. Szata roślinna....................................................................................................................... 17 4.1. Podział geobotaniczny................................................................................................... 17 4.2. Potencjalna roślinność naturalna................................................................................... 17 4.3. Roślinność rzeczywista................................................................................................. 18 5. Metodyka............................................................................................................................. 25 5.1. Kartowanie flory............................................................................................................ 25 5.2. Informacje zawarte w liście florystycznej.................................................................... 27 5.3. Zastosowane wskaźniki florystyczne............................................................................ 35 6. Alfabetyczny wykaz gatunków............................................................................................ 36 7. Analiza flory......................................................................................................................... 156 7.1. Bogactwo florystyczne.................................................................................................. 156 7.2. Częstość występowania.................................................................................................157 7.3. Przynależność systematyczna....................................................................................... 157 7.4. Klasyfikacja syntaksonomiczna.................................................................................... 159 7.5. Grupy geograficzno-historyczne................................................................................... 159 7.6. Gatunki górskie............................................................................................................. 162 7.7. Gatunki ciepłolubne...................................................................................................... 163 7.8. Gatunki wskaźnikowe starych lasów............................................................................ 164 7.9. Gatunki inwazyjne........................................................................................................ 165 7.10. Synantropizacja flory.................................................................................................. 169 7.11. Bilans zmian składu flory w ciągu ostatnich 175 lat.................................................. 169 7.12. Nowe gatunki we florze Chełmu................................................................................ 173 8. Zagadnienia z zakresu ochrony przyrody............................................................................ 175 8.1. Gatunki chronione, ustępujące i wymarłe.....................................................................175 8.2. Główne przyczyny wymierania gatunków.................................................................... 184 8.3. Obszarowe formy ochrony przyrody............................................................................. 186 8.4. Tereny o szczególnych walorach botanicznych............................................................ 188 9. Dyskusja............................................................................................................................... 191 10. Podsumowanie wyników i wnioski................................................................................... 195 Literatura.................................................................................................................................. 198 Summary.................................................................................................................................. 213 4 5 Monographs of the Upper Silesian Museum 14: 1– 214 Bytom, 30.06.2020 Łukasz Folcik, andrzej urbisz* Antropogeniczne przemiany flory roślin naczyniowych mezoregionu Chełmu (Wyżyna Śląska) ze szczególnym uwzględnieniem zjawiska wymierania gatunków Monografia University of Silesia in Katowice, Faculty of Natural Sciences, Institute of Biology, Biotechnology and Environmental Protection, Jagiellońska 28, 40-032 Katowice, Poland. * email: [email protected] Abstract: Anthropogenic changes in the flora of vascular plants of the Chełm mesoregion (Silesian Upland) with particular emphasis on species extinction The study area – Chełm, is one of the mesoregions that Silesian Uplands consists of. The main goal of the study is to present the vascular plant species diversity and to determine the directions of changes in flora occurring under the influence of human activity. The cartogram method in accordance with the methodical assumptions of the Atlas of Vascular Plant Species Distribution in Poland (ATPOL) was used. The study area was divided into squares with a side of 2 km, which are the basic research units. In total 136 such cartogram units were analysed which is approximately 550 km2. The current floristic composition was determined in each unit. In addition to present floristic data developed on the basis of own research, data from previous studies (published, unpublished, herbarium collections) were included. Monograph on the vascular plant flora of Chełm provides a full list of species. The description of each species includes geographical-historical group, phytosociological class which it belongs to, habitats where the species was recorded, and the frequency of occurrence. For the species with up to 40 stands, full list of localities was provided. It was determined that the vascular plant flora of Chełm counts 1225 permanently established species. The description of the most botanically valuable areas and the list of protected, probably extinct and endangered species was given. The authors showed the analyse of species extinction causes in the study area. After 175 years of floristic research, the occurrence of 227 native species and archaeophytes were not confirmed, in the same time 88 new species were recorded. Key words: plant diversity, endangered species, protected areas, Southern Poland 6 Wstęp Współczesna szata roślinna pod względem składu gatunkowego oraz struktury roślinności dalece odbiega od układów pierwotnych. Człowiek ingerując w środowisko, przekształca je, naruszając równowagę ekologiczną i stabilność ekosystemów (NOWAK S. 2007). W warunkach stałej, silnej antropopresji dochodzi do zmian ilościowych jak i jakościowych różnorodności florystycznej oraz fitocenotycznej (TÜXEN 1961; SUTHERLAND (red.) 1998). Układy pierwotne, zawierające taksony stenotopowe, autochtoniczne, endemiczne zastępowane są przez układy wtórne, które budowane są przez elementy eurytypowe, allochtoniczne i kosmopolityczne. Opisane zjawisko nosi nazwę synantropizacji szaty roślinnej (Kornaś 1981; olaczeK 1982; FalińsKi 2001). Przedmiotem niniejszej monografii są zagadnienia związane z antropogenicznymi przemianami flory roślin naczyniowych Chełmu, będącego najbardziej na zachód wysuniętą częścią Wyżyny Śląskiej, która od wielu wieków jest regionem poddawanym silnej antropopresji. Prezentuje ona wyniki rozprawy doktorskiej „Antropogeniczne przemiany flory roślin naczyniowych Chełmu (Wyżyna Śląska) ze szczególnym uwzględnieniem zjawiska wymierania gatunków” (FolciK 2019). Charakterystycznym elementem w krajobrazie badanego terenu jest obszar wyniesienia tzw. Grzbietu (Garbu) Chełmu z wychodniami wapieni i dolomitów środkowego triasu. Wśród obszarów o największych walorach przyrodniczych dominują lasy. Mniejszy udział osiągają murawy kserotermiczne oraz łąki. Uzupełnieniem są wychodnie skał węglanowych oraz źródliska. Dominuje tu krajobraz rolniczy. Rozległe uprawy polowe tworzą tu z ekosystemami o charakterze półnaturalnym urokliwą mozaikę krajobrazową, co przekłada