De Turnhoutsebaan Te Borgerhout
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
UNIVERSITET GENT MASTER IN DE GESCHIEDENIS ACADEMIEJAAR 201-2012 MASTERPROEF De Turnhoutsebaan te Borgerhout Geschiedenis en geheugen van een straat in beweging AUTEUR : Linde De Vroey PROMOTOR : Prof. Dr. Gita Deneckere 2DE en 3DE LEZERS : Karel Velle en Martine Vermandere 1 2 Universiteit Gent Examencommissie Geschiedenis Academiejaar 2011-2012 Verklaring in verband met de toegankelijkheid van de scriptie Ondergetekende, Linde De Vroey, afgestudeerd als master in de Geschiedenis aan Universiteit Gent in het academiejaar 2011- 2012 en auteur van de scriptie met als titel: “De Turnhoutsebaan te Borgerhout: Geschiedenis en geheugen van een straat in beweging.” verklaart hierbij dat zij/hij geopteerd heeft voor de hierna aangestipte mogelijkheid in verband met de consultatie van haar/zijn scriptie: o de scriptie mag steeds ter beschikking worden gesteld van elke aanvrager; o de scriptie mag enkel ter beschikking worden gesteld met uitdrukkelijke, schriftelijke goedkeuring van de auteur (maximumduur van deze beperking: 10 jaar); o de scriptie mag ter beschikking worden gesteld van een aanvrager na een wachttijd van … . jaar (maximum 10 jaar); o de scriptie mag nooit ter beschikking worden gesteld van een aanvrager (maximum- duur van het verbod: 10 jaar). Elke gebruiker is te allen tijde verplicht om, wanneer van deze scriptie gebruik wordt gemaakt in het kader van wetenschappelijke en andere publicaties, een correcte en volledige bronver- wijzing in de tekst op te nemen. Gent, ………………………………………(datum) ………………………………………(handtekening) 3 4 De Turnhoutsebaan te Borgerhout Geschiedenis en geheugen van een straat in beweging Masterproef geschiedenis Linde De Vroey 5 6 VOORWOORD Een thesis over de Turnhoutsebaan? Jawel hoor. Het idee voor deze thesis is bijna een jaar geleden ontstaan op een terrasje in Gent vanuit de wil om geschiedenis en herinnering een nieuwe plaats te geven op een niet-evidente plek in het heden. Met vieren – mijn medestudenten en ik – droomden we om het verleden van onze samenleving weer naar de mensen te brengen op de plaatsen waar ze het het minst verwachten. We wilden aantonen dat dat verleden niet beperkt moest blijven tot de geschiedenisboeken of onze academische wereld, maar evengoed een belangrijke rol kon vervullen in onze huidige, multiculturele en multidisciplinaire maatschappij. De Turnhoutsebaan in Borgerhout leek daarvoor de ideale plek. Met haar vele identiteiten, multiculturele heden en nostalgische verleden vormt zij een ruimte waar ontelbare herinneringen terug opgehaald kunnen worden. Onze ideeën vloeiden verder in de richting van een tentoonstelling, activiteiten, festiviteiten; en dat alles op de vele verschillende plekken van de baan. Je zou er verhalen over de Oorlog in een nachtwinkel kunnen onderbrengen, foto's van vooroorlogse prentkaarten in een Marokkaanse bakkerij, getuigenissen van de eerste gastarbeiders in een Belgisch café, herinneringen aan de golden sixties in een leegstaand winkelpand, de verhalen van asielzoekers in een mooie autochtone winkel. Mensen zouden bij hun dagelijkse aankopen oog in oog komen te staan met hun eigen herinneringen en het geheugen van 'de ander'. Geschiedenis zou zich vermengen met het alledaagse ritme van het heden. Uiteindelijk is het een thesis geworden. De dromen over een grootser en toegankelijk concept blijven bestaan, maar zoals dat gaat met dromen werden ze door onze andere bezigheden (voorlopig) naar de achtergrond verdreven. Deze thesis had evenwel nooit tot stand kunnen komen zonder die wilde ideeën van enkele historici-in-spe. Deze thesis vertelt het verhaal van de Turnhoutsebaan en Oud- Borgerhout op een toegankelijke manier. Tegelijkertijd vormt zij een eerste stap in het onderzoek naar hoe we herinneringen een plek kunnen geven in het heden, en hoe deze herinneringen een dienst kunnen bewijzen aan deze multiculturele maatschappij waar we nu in leven. Ik ben er namelijk – heel persoonlijk – van overtuigd dat het verleden pas écht nuttig wordt om te bestuderen wanneer we ook kunnen begrijpen hoe dit verleden haar eigen invloed uitoefent op het heden. Vandaar dat deze thesis naast de complexe en boeiende geschiedenis van de Turnhoutsebaan en Borgerhout ook het geheugen van de baan probeert weer te geven. Het geheugen van de baan dat gevormd wordt door de ontelbare herinneringen van haar inwoners. Het geheugen van de baan, dat vandaag de dag haar invloed uitoefent op de perceptie van het heden. Het geheugen van de baan, dat misschien zelfs de sociale cohesie van een hoofdstraat weer kan versterken. Deze thesis had nooit tot stand kunnen komen zonder de hulp van enorm veel mensen, die ik dan ook dubbel en dik wil bedanken. Ten eerste wil ik de personen die ik interviewde bedanken voor hun bereidwillige medewerking, voor de documenten die ze mij bezorgden en tips die ze mij aanreikten, maar ook voor hun geloof, hun inspiratie en inzichten: Piet Janssen van het CBW; stedenbouwkundige en ex-buurtopbouwwerker Luk Vanmaele; José Delstanche die bijna een eeuw geleden geboren werd 7 op de baan en er een winkel had; Mia Wouters van kapsalon Limi; vrijwilliger en oud-medewerker van de Roma Robert Kaerts; oud-schepen van Borgerhout Fons Geeraerts; Jeanine Baerdt die het antieke naaiwinkeltje Stunt uitbaat; Alain Herremans, voorzitter van VZW Voorstad en eigenaar van Kitty Kidsystems; schoenmaker Guido Leunen en zijn vrouw Anne-marie Biesemans (eveneens voor het vele keren herstellen van mijn kapotte schoenen); buurtbewoonsters en voormalige KAV-voorzitsters José Hoedemakers en mijn grootmoeder Carla Boeykens, ook voor de ontelbare obscure boekjes die ze me telkens weer gaf; Houda Kassit van de kledingwinkel Arezyna; Jan Pauwels en Kunta Kloek, eigenaars van het Reuzenhof; en Vera Sagers, die een platenwinkel op de baan en een Marokkaanse groothandel op de Kattenberg had. Daarnaast gaat mijn dank uit naar Lieve Willekens van het MAS waar ik enkele workshops en lezingen over migrantenerfgoed mocht bijwonen; Paul Van Goethem en Marij Preneel voor de gesprekken en artikels over Borgerhout en de baan; Stefan Nieuwinckel voor het doorsturen van beleidsnota. Ook mijn promotor Gita Deneckere wil ik van harte bedanken voor haar tips, opmerkingen en aandacht bij het proces van het schrijven van deze thesis, en voor haar lessen aan het begin van dit academiejaar die mijn visie op geschiedenis telkens weer verruimden. Mijn grootouders wil ik bedanken voor hun verhalen, en mijn ouders voor het aandachtig nalezen en geduldig corrigeren van deze thesis. Tenslotte ben ik ook Eva, Maud en Tessa oneindig dankbaar voor al onze geweldige gesprekken, discussies en ideeën over geschiedenis waar ik zo veel van geleerd heb, en vooral voor hun eeuwige aanmoediging en inspiratie. 8 HANDLEIDING VOOR DE LEZER Deze thesis is opgebouwd uit drie grote 'luiken' die de Turnhoutsebaan vanuit een ander perspectief benaderen. Deze luiken vormen samen één geheel, maar kunnen ook op zichzelf gelezen worden. De lezer die slechts geïnteresseerd is één gedeelte van deze thesis, kan kiezen om de rest over te slaan. Om elk deel van deze thesis toegankelijk te houden voor die selectieve lezer, worden concepten, theorieën en feiten die in één deel uitgebreid aan bod komen meestal nog eens kort herhaald wanneer ik ze gebruik in een volgend gedeelte. Voor wie echter geïnteresseerd is in alle aspecten van de vraagstelling, zijn de drie delen even belangrijk. Ze vullen elkaar aan, zijn constant in interactie, en bouwen samen naar de conclusie toe. LUIK I Het eerste luik is opgevat als een theoretische inleiding tot het vraagstuk over geschiedenis en geheugen en concepten die betrekking hebben op lieux de mémoire en het geheugen van een plaats . LUIK II Het tweede luik behandelt de gehele geschiedenis van Oud-Borgerhout en de Turnhoutsebaan, met de nadruk op de snelle veranderingen in de na-oorlogse periode. In dit luik komen naast de plaatsgebonden geschiedenis ook heel wat brede maatschappelijke ontwikkelingen aan bod. De stedelijke mentaliteit en de opbouw van de multiculturele samenleving staan hier centraal. Maar ook de meer persoonlijke geschiedenis, terug te vinden in de herinnering van de Borgerhoutenaren, treedt vaak op de voorgrond. De geschiedenis van Oud-Borgerhout is immers een geschiedenis van mensen. LUIK III In het derde luik benader ik de Turnhoutsebaan als een plaats waar verschillende herinneringen en identiteiten samenkomen. De baan wordt uitvoerig beschreven in al haar functies, met haar problemen en troeven. De perceptie van haar bewoners en haar gebruikers vormt het referentiepunt dat naar voren komt in de vele fragmenten uit interviews. De focus ligt steeds op betekenis en herinnering. Tenslotte verhaalt dit luik hoe herinnering in een multiculturele straat een verdelende of net een integrerende rol kan opnemen voor haar in- en omwoners. 9 10 INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE ...................................................................................................................... 11 INLEIDING .................................................................................................................................. 16 De Turnhoutsebaan: een straat in beweging ................................................................................ 16 Beknopte vraagstelling .................................................................................................................. 19 ‘De baan doen’: methode en opbouw van het onderzoek ........................................................... 20 LUIK I: GESCHIEDENIS EN GEHEUGEN HOOFDSTUK I: OVER GESCHIEDENIS EN GEHEUGEN