zwischenfälle miniaturen van courteline, Cami, Charms andrea breth, wien

Inhoud Contents

Credits 2 Credits 2 Scènevolgorde 4 Sequence of scenes 6 Andrea Breth: ‘Ik ervaar steeds meer Andrea Breth: ‘I am finding more and absurditeit in het dagelijks leven’ 8 more absurdity in everyday life’ 11 Biografieën 14 Biographies 17 Holland Festival 2012 22 Holland Festival 2012 22 Colofon 24 Colophon 24 Info Credits dramaturgie-assistent / assistant to the dramurge Martina Maggale data / dates regie / director co-repetitor / corepetitor za 2 juni, zo 3 juni* 2012 Andrea Breth Hannes Marek Sat 2, Sun 3* June 2011 toneelbeeld / design stagiair regie / direction intern locatie / venue Martin Zehetgruber Robin Weigelt Stadsschouwburg Amsterdam, Rabozaal kostuumontwerp / costume design souffleuse / prompter aanvang / starting time Moidele Bickel Gabriele Barth 20.00 u, * 15.00 u lichtontwerp / lighting design inspiciënt / stage manager 8 pm, * 3 pm Friedrich Rom Frank Seffers duur / running time dramaturgie / dramaturgy xxx / flight double 3 uur 15 minuten, inclusief een pauze Wolfgang Wiens Tom Hanslmaier 3 hours 15 minutes, including one interval geluidsontwerp / sound design toneeltechniek / stage technician taal / language Alexander Nefzger Peter Auerhammer Duits met Nederlandse boventiteling productieleiding / production manager belichtung / lighting German with Dutch surtitles Constanze Albert Herbert Markl inleiding / introduction rekwisieten / props ondersteuning productie / production 19.15 u, zo 3 juni 14.15 u Angelika König support 7.15 pm, Sun 3 June 2.15 pm cast Andrea Flachs meet the artist: Andrea Breth Andrea Clausen, Corinna Kirchhoff, rekwisieten / props zo 3 juni na de voorstelling Elisabeth Orth, Johanna Wokalek, Christian Ber, Roman Weinberger, Sun 3 June, after the performance en and Stefan Seirer, Phillip Muck website Gerrit Jansen, Roland Koch, Markus geluidstechniek / sound technician www.burgtheater.at Meyer, Hans-Michael Rehberg, Udo Samel, Rupert Derschmidt, Lars Völkerling uitvoeringsrechten / performance productie / production rights Burgtheater Wien Courteline: Henschel Schauspiel, Berlijn regie-assistent / assistant to the director Cami: Österreichischer Bühnenverlag Constanze Albert, Caroline Welzl Kaiser & Co., Wenen medewerker toneelbeeld / set design Charms: Verlag der Autoren, Frankfurt collaboration am Main, Rowohlt Verlag, Hamburg Stefanie Wagner wereldpremière / worldpremiere assistent toneelbeeld / assistant set Wenen, 5.2.2011 design dit project is mede mogelijk gemaakt Caroline Guschelbauer door / this project has been funded with medewerker kostuums / costume design support from collaboration Tanja Künzel assistent kostuums / assistant costumes Ségolène de Witt

2 3 Sc�nevolgorde Verjaardagsmars Een koffer Slaag voor de gast Charms Charms Anton met de koffer Opsluiten Ballet van de drie onafscheidelijken Charms De soep ‘Uitgerekend jij’ Charms Charms Klein Groenkapje De schop Mislukking van de liefde / Cami Ristorante Fenice Courteline Verbazingwekkende geschiedenis – 1 Gewicht van het geloof / Alleen thuis – 3 De botervloot De inslag Ontmoeting Charms Charms Koopje – pauze – Vallen Courteline De moord in het eenzame huis Charms

De slaper De zwevende vrouw Het kind van de dronkaard De modeshow ‘Als de zon achter de daken wegzinkt’ ‘s Nachts ging de telefoon’ Cami De man uit Portofino Brug der Zuchten – 1 De jaloerse buikspreker De boze blik Cami Cami Charms Pas de deux

De pop en de schoen Kleren passen De kaas Het begin van een bijzonder mooie zomerdag Charms Charms De gekke oude dame – 1 Brug der Zuchten – 2 ‘In solitaria stanza’ Myschin op de gang – 2 Op het perron De gebruiksaanwijzing Charms Twee mannen, één deur Voorportaal van de hemel Myschin op de gang – 1 Het eiland ‘Kind, je mond is muziek’ Charms Vier vrouwen, vier deuren Courteline

Alleen thuis – 1 Alleen thuis – 2 De visser ‘Ik geef mijn hart niet op!’ ‘Liefde is een geheim’ ‘Kom geef me je hand’

Monsieur Badin Het telegram Makarov en Petersen nr. 3 Courteline ‘Kleed mij uit’ Charms

Orkestsuite Tijd om te dansen, De gekke oude dame – 2, Verbazingwekkende geschiedenis – 2 ‘Er is een klein hotel’ Charms Pillen Grigorjev slaat Semënov in zijn gezicht Het meisje en de worm Maagdelijkheid en telefoon Charms Charms Cami

4 5 Sequence of Scenes Birthday March A Suitcase Blows for the Guest Charms Charms Anton and the Suitcase Locked Up Ballet of the Three Inseparables Charms The Soup ‘You of all people´ Charms by Charms Little Green Riding Hood The Kick Love Gone Wrong / Cami Ristorante Fenice Courteline Amazing History – 1 / Power of Faith / Home Alone – 3 The Butter Dish The Impact Encounter Charms Charms Bargain – interval – Falling Courteline The Murder in the Isolated House Charms

The Sleeper The Floating Woman The Drunkard’s Child The Fashion Show ‘When the sun sinks below the rooftops’ ‘The phone rang in the night’ Cami The Man from Portofino Bridge of Sighs – 1 The Jealous Ventriloquist The Angry Look Cami Cami Charms Pas de deux

The Doll and the Shoe Trying on Clothes The Cheese The Start of a Very Nice Summer’s Day Charms – Charms The Crazy Old Lady – 1 Bridge of Sighs – 2 ‘In solitaria stanza’ Myschin in the Hall On the Platform Instructions for Use Charms Two Men, One Door The Gate to Heaven Myschin in the Hall The Island ‘Child, your mouth is music’ by Charms Four Women, Four Doors Courteline

Home Alone – 1 Home Alone – 2 The Fisherman ‘I’m not giving up my heart!’ ‘Love is a secret’ ‘Come, give me your hand’

Monsieur Badin The Telegram Makarov and Petersen, no. 3 from Georges Courteline ‘Take off my clothes’ Charms

Orchestral Suite Time to Dance Amazing History The Crazy Old Lady – 2 Charms Pills ‘There’s a little hotel’ The Girl and the Worm Virginity and Telephone Grigoryev Slaps Semënov in his Face Charms Cami Charms

6 7 ‘Ik ervaar steeds meer volging achter zich, gewoon in snel tempo en humorloosheid proppen.’ En dat is niet gevallen, cases, incidenten –niet de grote absurditeit in het over de straat liep.’ En nog eentje dan: terecht, meent Breth, die altijd al oog had economische, maatschappelijke of politieke dagelijks leven’ ‘Bobrov liep over straat en dacht: waarom, voor zowel de tragische als de komische wereldproblemen laten zien maar inzoomen waarom, als men zand in de soep strooit, kant van het theater en ook in deze op de onbeduidende gebeurtenissen die smaakt dan de soep niet meer?’ Zwischenfälle de komedie vooral aanwendt zich achter de coulissen voltrekken, blijft de ‘Life is a tragedy when seen in close-up, but a als middel om nog effectiever de tragiek te toeschouwer achter met het gevoel dat de comedy in long-shot.’ Deze woorden uit de Eerder al hadden de Franse schrijvers laten zien. wereld volstrekt onzinnig in elkaar steekt. mond van Charlie Chaplin zouden zo als Georges Courteline (1858-1929) en Pierre motto kunnen dienen voor de voorstel- Henri Cami (1884-1958) zich gespeciali- ‘Het werk van deze drie schrijvers heeft me ‘Breth gaat te werk als een op het foute ling Zwischenfälle van de Duitse regisseuse seerd in het genre van de satire. Courteline altijd al geïnteresseerd,’ vertelt de regisseuse, moment afdrukkende fotografe,’ schreef de Andrea Breth, bestaande uit vierenvijftig schreef met name vileine stukken en verha- die haar carrière begon met een studie litera- Neue Zürcher Zeitung. ‘Haar scenische snap- miniatuurtjes waarin Breth de absurditeit len waarin hij de Parijse elite of de bureau- tuurwetenschap. ‘Mijn acteurs en ik hadden shots verrassen de mensen op onverwachte van het leven blootlegt. Een komedie, maar cratische Franse overheid te kijk zette. Cami zin om ons een keer aan een project als dit momenten, die normaliter juist niet worden wel een van het tragikomische soort. produceerde talloze karikaturen en oncon- te wagen. Juist nu wilde ik iets doen met de vastgelegd. Ze bieden zogezegd een blik ventionele theaterscènes. In zijn ‘Das Kind absurditeit die ik meer en meer ervaar in door het sleutelgat.’ Door Lonneke Kok des Trinkers’ (opgenomen in Zwischenfälle) het alledaagse leven. Er is voor mij geen zin zet een kind een bonsaiboompje naast het meer – en dát is de zin van de avond.’ De kortste scène die zich door dat sleutelgat ‘Mij interesseert alleen onzin; alleen dat wat hoofd van zijn op de bank in slaap gevallen laat waarnemen: in de muur van een woning geen enkele praktische zin heeft,’ schreef vader, opdat hij door de bliksem wordt ge- Voor haar voorstelling zocht ze zowel naar gaapt een gigantisch gat, daarachter staat de Russische avant-gardistische schrijver troffen – wat dan ook direct gebeurt. Al bij verhalen van Charms, Courteline en Cami een man met een golfclub. Voor de wand Daniil Charms (1905-1942) op 31 oktober leven werd Cami door zijn vriend Charlie als naar verbale en non-verbale scènes uit staat een vrouw met een golfbal in haar 1937 in zijn dagboek. ‘Mij interesseert het Chaplin ‘de grootste humorist ter wereld’ andere bronnen. Van YouTube haalde ze mond. Oeps. leven alleen in zijn ongerijmde verschij- genoemd. een filmpje over een oude dame die het ningsvorm.’ Hoe harder hijzelf en zijn eerste telefoongesprek van haar leven voert: Zo zijn er nog drieënvijftig scènes, som- vrienden aan banden werden gelegd door En nu heeft de Duitse regisseuse Andrea ‘Hallo?’ Hallo?’ ‘Hallo?’ ‘Ben jij dat, Barbra?’ mige met tekst, andere zonder. Op elke het Sovjet-regime en hoe meer hij meer hij Breth zich bij het Wiener Burgtheater dus ‘Nee.’ ‘Wie is het?’ ‘Ik weet het niet.’ Ze scène volgt een black-out en klinkt een hard werd geplaagd door armoede en honger, des op het absurdisme toegelegd. Veel van de haalde scènes uit de televisiekrimi’s Derrick geluid; als het licht weer aan springt, ziet de te driftiger werkte Charms aan zijn absurde scènes van Zwischenfälle ontleende ze aan en Tatort die ontdaan van hun context een al toeschouwer zich geconfronteerd met een verhalen – overigens zonder ze te mogen het werk van Courteline, Cami en Charms even bevreemdende betekenis kregen. En ze weer heel nieuwe situatie. Door het gaas- publiceren (dat gebeurde grotendeels pas – met name die laatste. Tot enige verbazing liet haar tien acteurs improviseren met een doek dat tussen de spelers en het publiek is vier decennia na zijn dood, in de jaren van veel critici, die in Breth vooral een ‘tra- dirigent, zoals wanneer ze gezamenlijk een opgehangen, wordt dat kijkdooseffect nog tachtig van de vorige eeuw). Zonder het gediekoningin’ zien en met name haar en- stuk kattenmuziek ten gehore brengen. versterkt. De toeschouwer wordt zich er gedrag van zijn personages te verklaren of sceneringen van grote, zware drama-auteurs door Breth ultiem van bewust gemaakt dat te psychologiseren schetste Charms in zijn als Schiller, Goethe, Tsjechov en Kleist op Door de aaneenrijging van al die absurde hij naar een artificiële wereld zit te kijken, miniaturen bizarre situaties die elke beteke- het netvlies hebben staan. De Duitse recen- miniverhaaltjes schotelt Breth de toe- een wereld die in al haar zinloosheid iets nis leken te ontberen. ‘Peretsjin ging op een siewebsite Nachtkritik noemde het in een schouwer een vervreemdende kijk voor op wegheeft van een nachtmerrie. Maar toch is punaise zitten, en vanaf dat moment nam recensie wel drie keer ‘bizar’ dat Breth zich de wereld waarin hij zich dagelijks moet elke situatie even herkenbaar. Dat maakt het zijn leven een totaal andere wending,’ zo liet ineens tot de absurde komedie had bekeerd. zien staande te houden. Het is enkel een ‘des te onrustbarender,’ schreef het Duitse hij een verhaal beginnen. Een ander verhaal, kwestie van perspectief of elke uit het leven theatertijdschrift Theater Heute. in volle omvang: ‘Een man zat een andere Breth kan zich er niet in vinden. ‘De me- gegrepen scène kan een totaal surrealis- man achterna, terwijl de man die wegrende ning van de Duitse pers vind ik eigenlijk tische betekenis krijgen, lijkt de voorstel- ‘De wreedheden, de ongelukken, de inci- op zijn beurt weer achter een derde man bizar. Die critici willen mijn eerdere werk ling te willen zeggen. En misschien juist denten zijn zeer alledaags, ze worden alleen aanzat die, zonder enig benul van de achter- in een aktetas vol ernst, tekstgetrouwheid omdat de zwischenfälle – letterlijk vertaald: heel uitvergroot verteld,’ beaamt Breth.

8 9 ‘De toeschouwer kan zich er gemakkelijk in tragische wereldbeeld dat uit alle scènes ‘I am finding more and Before this, the French writers Georges herkennen. Ik zou mijzelf niet met Buster opdoemt. De wreedheid, het onbegrip, de more absurdity in Courteline (1858-1929) and Pierre Henri Keaton of Charlie Chaplin willen verge- eenzaamheid, de zinloosheid van de mens... everyday life’ Cami (1884-1958) had already specialized in lijken, maar die twee kunstenaars hebben Het is om te lachen als het in het ware leven the genre of satire. In particular, Courteline voorbeeldig laten zien hoe je zoiets doet.’ niet tegelijk zo tragisch zou zijn. Zelf laat wrote villainous pieces and stories in which Breth die interpretatie, net als Charms, ‘Life is a tragedy when seen in close-up, but he exposed the Parisian elite or the bureau- Hoe je zoiets doet is om te beginnen: de Cami en Courteline overigens deden, in het a comedy in long-shot.’ This statement by cratic French government. Cami produced acteurs geen komische typetjes laten spelen, midden. ‘Het is aan het publiek om uit te Charlie Chaplin could serve as a motto countless caricatures and unconventional ze geen kluchtige moppen te laten vertellen maken of de mensen op het toneel eenzaam for German director Andrea Breth’s sketches for theatre. In his ‘L’Enfant de en ze juist geen grappen te laten uithalen. zijn of wreed. Ik ben in elk geval blij dat Zwischenfälle, a production comprised of l’ivrogne’ (‘Das Kind des Trinkers’, or ‘the Acteurs in een goede (tragi)komedie gedra- mensen er zo om moeten lachen. Dat is heel 54 miniatures in which Breth shows the drunkard’s child’, included in Zwischenfälle), gen zich eerder alsof het volstrekt normaal gezond; in het leven van alledag valt er wer- absurdity of life. A comedy, but of the tragi- a child puts a bonsai tree next to the head of is wat ze doen, alsof ze zelf niet door heb- kelijk niet veel meer te lachen.’ comic sort. his father, who has fallen asleep on the couch, ben hoe ridicuul hun gedrag is. Precies wat so that he will be struck by lightning – which de acteurs van Breth, van wie er slechts twee En daarmee raakt Breth met deze by Lonneke Kok indeed immediately occurs. In his own life- ervaring hebben opgedaan in het komische Zwischenfälle aan de crux van komedie. time, Cami’s friend Charlie Chaplin called genre, doen. ‘Cruelty is a basic element in comedy,’ zei ‘I am only interested in “nonsense”, only him the ‘greatest humorist in the world’. Charlie Chaplin al. ‘The audience recognizes that which makes no practical sense,’ wrote Vervolgens staat of valt alles met een goede it as a farce on life, and they laugh at it in order the Russian avant-garde writer Daniil And now the German director Andrea timing en met een knappe montage. ‘De not to die from it, in order not to weep.’ Charms (1905-1942) on 31 October 1937 in Breth has dug into absurdism with the montage was de grootste moeilijkheid,’ his diary. ‘I am interested in life only in its Burgtheater Vienna. She took many of the vertelt Breth. ‘Het bewerkstellingen van absurd manifestation.’ The harder he and his sketches in Zwischenfälle from the work of al die snelle wisselingen met elf acteurs en friends were restrained by the Soviet regime Courteline, Cami and Charms – especially het toneelbeeld was bijna om gek van te and the more he was plagued by poverty and the last. To the slight amazement of many worden. Voor de acteurs betekent het de hunger, the more fanatically Charms worked critics, it must be said, who mainly consider zwaarst denkbare arbeid; de snelle rolwis- on his absurd stories – without, by the way, Breth a ‘queen of tragedy’ and particularly selingen verlangen van hen een enorme being able to publish them (that would only see in their mind’s eye her productions of virtuositeit.’ Toch is Breth ook hierin uiter- happen four decades after his death, in the works by great, heavy-drama authors like mate geslaagd, getuige ook de vele recensies 1980s). Without explaining or psychoanalyz- Schiller, Goethe, Chekhov and Kleist. One die haar timing prijzen; de regisseuse staat ing the behaviour of his characters, Charms write-up on the German review website niet voor niets bekend om haar scherpe oog sketched bizarre situations in his miniatures Nachtkritik, mentioned three times how ‘bi- voor detail. that seemingly made no sense whatsoever. zarre’ it was that Breth had suddenly turned ‘Perechin sat on a drawing pin and, from this to absurdist comedy. Heeft de tragediekoningin zich met moment, his life changed abruptly,’ is how Breth does not agree. ‘Actually, I think the Zwischenfälle tot de komedie bekeerd? he begins one of his stories. Another story, opinion of the German press is bizarre. Ja, nee. Hoe hilarisch de scènes in in its entirety: ‘A man chased another man, Those critics want to stuff my previous Zwischenfälle veelal ook zijn, uiteindelijk while the man who ran away chased a third work into a satchel full of seriousness, toont de voorstelling eerder een inktzwarte man who, without any inkling of the chase faithfulness to the text and humorlessness.’ kijk op de mens, als een wezen dat geen idee going on behind him, simply walked quickly And that is not correct, feels Breth, who heeft waartoe hij op aarde is en zich louter down the street.’ And here’s one more: has always had an eye for both the tragical bezighoudt met onzinnig tijdverdrijf. Dat ‘Bobrov walked along and thought: Why, and comical sides of theatre and also in this de toeschouwer moeite heeft zijn lachen in why doesn’t the soup taste good anymore Zwischenfälle chiefly uses comedy as a means te houden vloeit dan eerder voort uit het when you sprinkle sand in the soup? of showing tragedy even more effectively.

10 11 ‘The work of these three writers has always which normally are not recorded. She offers After that, everything depends on good interested me,’ says the director, who began a peep through the keyhole, you might say.’ timing and clever staging. ‘The staging her career with a study of literature. ‘My The shortest scene to be revealed through was the most difficult part,’ says Breth. actors and I felt like taking on a project like that keyhole: gaping in the wall of a house ‘Figuring out all those quick changes with this for once. Particularly now, I want to is an enormous hole; behind it stands a 11 actors and the sets was almost enough to do something with the absurdity that I am man with a golf club. Standing in front of drive you crazy. For the actors this means finding more and more in everyday life. For the wall is a woman with a golf ball in her incredibly hard work; the quick role changes me, there’s no point to anything anymore – mouth. Whoops. require enormous virtuosity.’ Yet Breth has and that’s the point of the evening.’ There are 53 more scenes like this, some been extraordinarily successful in this as with dialogue, others without. Each scene well, to which the many reviews praising For this production, she borrowed stories is followed by a blackout and a loud noise; her timing also attest; not for nothing is the from Charms, Courteline and Cami as when the light flicks back on, the spectators director known for her sharp eye for detail. well as verbal and nonverbal scenes from are confronted with another totally new Has the queen of tragedy been converted other sources. From YouTube, she took a situation. A scrim hanging between to comedy with Zwischenfälle? Yes and no. short film about an old lady who is talking the players and the audience intensifies No matter how hilarious the scenes in on the telephone for the first time in her the peepshow effect. Breth makes the Zwischenfälle often are, in the final analysis life: ‘Hallo?’ Hallo?’ ‘Hallo?’ ‘Is that you, spectators perfectly aware that they are the production sooner reveals a pitch-black Barbra?’ ‘No.’ ‘Who is this?’ ‘I don’t know.’ looking at an artificial world, a world that view of human beings, as creatures that have She used scenes from the television crime in all of its meaninglessness is rather like a no idea of what they are doing on earth and series Derrick and Tatort, which taken out of nightmare. And yet each situation is equally are merely busy with senseless pastimes. their context acquire an equally surprising recognizable. That makes it ‘all the more The fact that the spectators have difficulty meaning. And she has her ten actors unsettling,’ wrote the German theatre controlling their laughter has more to do improvise with a conductor, for instance magazine Theater Heute. with the tragic worldview that emerges from when they all perform a ‘cat music’ piece. ‘The cruelties, the disasters, the incidents all of the scenes. The cruelty, the ignorance, By stringing all these mini stories together, are very ordinary, it’s just that they are told the loneliness, the pointlessness of human Breth dishes up an alienating look at the in a very magnified way,’ concurs Breth. ‘The beings.... It would be laughable if at the world in which the spectators have to spectators can easily recognize themselves same time it weren’t also so tragical in real live their daily lives. It’s only a matter of in this. I wouldn’t want to compare myself life. Breth herself – just like Charms, Cami perspective whether every scene taken with Buster Keaton or Charlie Chaplin, but and Courteline, for that matter – makes from life can be seen as completely those two artists have shown how to do this no comment about this. ‘It is up to the surrealistic, the production seems to be in an exemplary manner.’ audience to decide whether the people on saying. And maybe it’s precisely because How you do something like this is, for stage are lonely or cruel. In any case, I’m these zwischenfälle – translated literally: starters, by not letting the actors play glad it makes people laugh so much. That’s cases, incidents – do not show the world’s comic types, not letting them tell farcical very healthy; in ordinary life there really big economic, social or political problems jokes and certainly not letting them play isn’t so very much to laugh about anymore.’ but zoom in on the insignificant events pranks. Actors in a good (tragi)comedy And with that, Breth touches on the crux that take place behind the scenes, that the sooner behave as if what they are doing is of comedy with Zwischenfälle. ‘Cruelty is audience is left with the feeling that the completely normal, as if they are unaware a basic element in comedy,’ said Charlie world is totally absurd. of how ridiculous their behaviour is. This Chaplin. ‘The audience recognizes it as a ‘Breth sets to work like a photographer is precisely what Breth’s actors – of whom farce on life, and they laugh at it in order not shooting at the wrong moment,’ wrote the only two have any experience in the genre of to die from it, in order not to weep.’ Neue Zürcher Zeitung. ‘Her scenic snapshots comedy – do. surprise people at unexpected moments,

12 13 Biografieën de première plaats, waarmee de eerste steen zijn onconventionele theaterscènes. Cami filmwetenschap onder leiding van de kun- werd gelegd voor een carrière als toneelau- was als schrijver buitengewoon productief; stenaar Kasimir Malevitsj. In 1928 stichtte teur. Courteline trouwde achtereenvolgens in totaal schreef hij tussen 1908 en 1951 650 Charms samen met een aantal bevriende Georges Courteline (1858-1929) werd met twee actrices, Suzanne Berty en Marie- korte dramatische teksten, meer dan hon- schrijvers, dramaturgen en filmmakers de geboren als Georges Moinaux, zoon van Jeanne Brécourt, die hij beiden in 1892 derd chansons, zo’n negenhonderd beeld- kunstenaarsgroep Oberiu, de laatste avant- schrijver Jules Moinaux (die onder an- had leren kennen tijdens toneelrepetities. verhalen en meer dan twintig romans. Er gardistische beweging in Rusland die zich dere een operette voor Jacques Offenbach In 1899 werd de schrijver uitgeroepen tot verschenen van zijn hand meer dan veertig ten doel stelde de kunst te ontdoen van schreef). Tijdens zijn strenge opleiding op Ridder in de Orde van het Erelegioen van banden met verzameld drama en romans, haar elitaire karakter en haar weer aan het een internaat (waar hij geen diploma wist te Frankrijk, in 1921 tot Commandeur. Vanaf vele door hem zelf geïllustreerd. Ook schreef leven te verbinden. ‘Gedichten moeten zo behalen) groeide zijn afkeer voor discipline 1907 werden zijn werken uitgevoerd door hij operalibretto’s, filmscenario’s en ar- geschreven zijn,’ schreef Charms, ‘dat als en instituties die in al zijn latere werk merk- de Comédie-Francaise; hij behoorde inmid- tikelen. Zijn teksten werden tevens voor je ze tegen een raam smijt het glas barst.’ baar zou zijn. Na zijn schooltijd zwierf hij dels tot de succesvolste schrijvers van zijn de radio bewerkt. Al tijdens zijn leven De groep bracht voordrachten en toneel- een jaar lang langs Parijse cafés, totdat hij in tijd. Als gevolg van veelvuldig roken werd werd Cami’s werk bekend in de Verenigde stukken die braken met de geijkte opvoe- 1879 werd opgeroepen voor militaire dienst. in 1925 Courtelines rechterbeen geampu- Staten, Canada, Japan, Spanje en Italië. Een ringspraktijk, door bijvoorbeeld gedichten Tijdens een voetmars zakte de zwakke teerd. De twee jaar daarna werkte hij aan van de grote bewonderaars van zijn werk jonglerend of fietsend over het podium Courteline in elkaar; hij verliet vroegtijdig een uitgave van zijn werk in dertien banden. was zijn vriend Charlie Chaplin, die hem voor te dragen. Na twee jaar moest de het leger. Via zijn vader kreeg hij vervolgens In 1929 werd ook zijn linkerbeen geampu- ‘de grootste humorist ter wereld’ noemde. groep zichzelf echter opheffen omdat haar een baantje als kopiist bij het cultuurmi- teerd. Twee dagen later, op zijn eenenzeven- Chaplin was ook lid van de door Cami in kunstopvattingen op stevige weerstand nisterie, waar hij zich erg verveelde met het tigste verjaardag, stierf hij aan complicaties 1929 gestichte Académie de l’Humour. van de Sovjetpers stuitten. De kunste- overschrijven van brieven en documenten van de operatie. Tijdens de Tweede Wereldoorlog schreef naarsvrienden rond Charms en de dichter die hem niet in het minst interesseerden. Cami slechts twee boeken; na 1945 kwamen Alexander Wwedenski konden elkaar alleen Naast zijn baantje begon hij in 1881 samen Pierre Henri Cami (1884-1958) werd nog zeven romans en een komedie uit. Die nog in het geheim ontmoeten. Het enige met zijn voormalige schoolmaat Jacques geboren in de Zuid-Franse stad Pau en waren echter lang niet meer zo succesvol als wat Charms gepubliceerd kreeg in die tijd Madeleine een eigen literatir tijdschrift, groeide op met vier jongere zussen. Op zijn werk in de jaren tussen de wereldoor- was zijn kinderliteratuur, omdat daarvoor Paris moderne. Daarin publiceerde hij voor school was hij een miserabele scholier. Op logen was geweest. In 1958 stierf Cami, op nog enige vrijheden golden. Toch brachten het eerst gedichten onder het pseudoniem zijn vijftiende begon hij gedichten te schrij- 74-jarige leeftijd. Charms en Wwedenski tussen 1931 en 1932 Georges Courteline, een verwijzing naar ven, die hij ondertekende met ‘Kami’. in ballingschap door wegens beschuldiging de gelijknamige mus in de middeleeuwse Na zijn schooltijd begon hij een acteer- Daniil Charms (1905-1942) werd geboren van deelname aan een literaire anti-Sovjet- Roman de Renart. In 1883 verscheen de laat- opleiding en ging hij aan het werk bij ver- in St. Petersburg als Daniil Iwanowitsch vereniging. Ondanks toenemende financiële ste nummer. Courteline kreeg een rubriek scheidene Parijse theaters. Ook werkte hij Juwatschow. Als adolescent stortte Charms problemen en honger en de dreigende angst in de krant Les Petites Nouvelles, waarin als filmacteur en als liedjesschrijver. In 1910 zich in het drukke leven van de Leningradse te worden opgepakt werkte Charms ver- hij op satirische wijze actuele thema’s trouwde hij met Marie-Madeleine Gorris, bohemien. Hij kleedde zich opvallend, volgens bevlogen door aan zijn gedichten, aankaartte. Ook publiceerde hij een eerste met wie hij een dochter kreeg. In hetzelfde als Sherlock Holmes, met wit gepoederd prozaminiaturen en toneelstukken. Maar reeks romans over het leger, zoals La Soupe, jaar stichtte Cami de Petit Corbillard illustré, gezicht. Hij nam verscheidene synoniemen de situatie om hem heen werd steeds be- waarin een hele militaire eenheid revolteert het humoristische vakblad van de Parijse aan: Schardam, Dandan, Kolpakow en dreigender. Veel van zijn vrienden die niet tegen een ongenietbare soep maar het doodgravers. In 1911 begon hij een humo- Charms, waarmee hij waarschijnlijk zowel waren gevlucht, werden opgepakt om de uiteindelijk toch niet aandurft in opstand ristische weekkroniek in de krant Le Journal verwees naar charme als naar het Engelse rest van hun leven in gevangenschap door te te komen tegen het gezag. Tijdens een van onder de titel La vie drôle, die hij tot 1934 werkwoord to harm (en mogelijk ook omdat brengen, onder wie ook zijn eerste echtge- zijn tochten langs de cafés van Montmartre (met onderbrekingen) zou blijven schrij- Charmes een beetje als ‘Holmes’ klonk). Al note Esther Russakowa en zijn dichtvriend ontmoette Courteline André Antoine, ven. Daarnaast schreef hij voor vele andere snel had hij de naam van een getalenteerde Alexander Wwedenski. Charms zelf kreeg theaterleider van het Théâtre Libre, die hem kranten en bladen, zoals Paris Soir, Gens qui excentriekeling. Na zijn schooltijd stu- een verbod om nog langer kindergedichten voorstelde een vertelling, Lidoir, te bewer- rient, Vanity Fair en Candide. Hij werd alom deerde Charms eerst een tijdje elektrotech- te publiceren. In 1941 werd ook hij opgepakt ken voor het theater. Op 7 juni 1891 vond geprezen om zijn karikaturen en vooral om niek voordat hij overstapte naar een studie in zijn huis, een jaar later stierf hij op de

14 15 psychiatrische afdeling van een gevangenis- Ende vom Amfang van Sean O’Casey). Van eeuwenlang heeft gehanteerd. De taal die Biographies ziekenhuis in Leningrad waar ze hem had- 1992 tot 1997 was ze artistiek leider van de er tot eind jaren zestig gesproken werd was den ondergebracht. Berliner Schaubühne, waar ze veel Russisch een bijna kunstmatig Duits dat geënt is Het werk van Charms vond pas jaren later werk onder handen nam, zoals Nachtasiel op het Zuid-Duits en bedoeld was om tot Georges Courteline (1858-1929) was een weg naar het publiek. Kort na zijn dood van Maxim Gorki en De meeuw en Oom alle Duitse volkeren te spreken. Vanaf het born as Georges Moinaux, the son werd zijn huis tijdens de Duitse bezetting Wanja van Anton Tsjechov. Met haar regie begin van de jaren zeventig van de twintig- of author Jules Moinaux (who among van Leningrad getroffen door een bomaan- van Goethes Stella was ze in 1999 te gast op ste eeuw werd het een van de belangrijkste other things wrote an operetta for Jacques slag. Een vriend stelde al zijn werken veilig, het Holland Festival. Van 1999 tot 2006 theaters voor innoverende schrijvers, regis- Offenbach). His aversion to discipline and op vijf door de bezetter meegenomen no- was Breth huisregisseur van Burgtheater seurs en ontwerpers. Baanbrekende stuk- institutions, which grew during his strict titieboeken na, en bewaarde ze met gevaar Wien, waar ze onder andere Maria Stuart ken van Thomas Bernard, Elfriede Jelinek, education at a boarding school (where he voor eigen leven jarenlang in een koffer. In van Schiller regisseerde, Cat on a hot tin roof Peter Handke en George Tabori beleefden did not earn a diploma), would be evident de jaren zestig werd een klein gedeelte van van Tennessee Williams en De Kersentuin hier hun première. Onder de regisseurs in all of his later work. After his school days dit archief gepubliceerd. Latere pogingen van Tsjechov. Ook regisseerde ze voor de die er werkten bevinden zich grote namen he hung around in Parisian cafés for a year, tot publicatie mislukten tot in de jaren tach- Salzburger Festspiele. In 2004 en 2005 als Peter Hall, , Christoph until he was called up for military service tig. Pas onder Gorbatsjov vonden Charms’ stond ze op het Berliner Theatertreffen Schlingensief, Jonathan Miller, Thomas in 1879. During a march on foot, the physi- teksten hun weg naar de openbaarheid. met Emilia Galotti van Gotthold Ephraim Vinterberg en Andrea Breth. cally weak Courteline collapsed, and he left Lessing en Don Karlos van Friedrich the army early. He then got a job through Andrea Breth (Rieden, Duitsland, 1952) Schiller. In 2007 maakte ze de opera Eugen his father as a copyist at the Ministry of woont en werkt in Wenen. Ze studeerde Onegin bij de Salzburger Festspielen en Culture, where he was very bored by copy- literatuurwetenschap en begon tijdens haar in 2008 regisseerde ze Motortown van ing letters and documents that interested studie als regieassistent bij het Heidelberger Simon Stephens bij het Burgtheater Wien. him not in the least. Theater. In 1975 maakte ze haar eerste eigen Behalve Zwischenfälle maakte Breth in 2011 Alongside his job, he and his former school- regie bij het Theater Bremen, Die verzauberten ook Wozzeck van Alban Berg bij de Duitse mate Jacques Madeleine started their own Brüder van Jewgeni Schwarz. Van 1983 tot Staatsoper in Berlijn. In 2012 regisseerde ze literary magazine, Paris moderne, in 1881. In 1985 was ze vaste huisregisseuse bij het Marija van Isaak Babel bij het Düsseldorfer it, he published poems for the first time un- stadstheater van Freiburg. Hier brak ze Schauspielhaus. der the pseudonym of Georges Courteline, door met een enscenering van Het huis van Breth werd met diverse grote prijzen a reference to the similarly-named sparrow Bernarda Alba van Federico García Lorca, onderscheiden. Zo ontving ze in 2003 in the medieval tale Roman de Renart. The waarmee ze werd geselecteerd voor het prestigieuze Nestroy Theaterprijs voor haar last issue appeared in 1883. Courteline ac- Berliner Theatertreffen, een belangrijk regie van Emilia Galotti en won ze in 2006 quired a column in the newspaper Les Petites Duits theaterfestival. Het Duitse theater- de Theaterpreis Berlin voor haar oeuvre. Nouvelles, in which he broached current top- tijdschrift Theater Heute riep haar uit tot Ook met Zwischenfälle sleepte ze de Nestroy ics in a satirical manner. He also published regisseuse van het jaar 1985. In 1986 ging Theaterprijs in de wacht. a first series of novels about the army, such Breth aan het werk bij Schauspielhaus as La Soupe, in which an entire military unit Bochem, waar ze succesvolle voorstel- Het gezelschap van Burgtheater Wien is revolts against an abominable soup but in lingen creëerde, onder andere het stuk Die een van de meest prestigieuze theaterge- the end doesn’t dare to rebel against the Riesen vom Berge van Luigi Pirandello. Met zelschappen in de Duitstalige wereld, dat authorities. Süden van Julien Green en Die Letzten van zijn thuisbasis heeft in een van de belang- During one of his trips along the cafés Maxim Gorki werd ze opnieuw voor het rijkste en grootste theaters in Europa. In de of Montmartre, Courteline met André Theatertreffen uitgenodigd. Eind jaren tweede helft van de achttiende eeuw gingen Antoine, the director of the Théâtre Libre, tachtig, begin jaren negentig maakte Breth drie van Mozarts opera’s in première. Het who proposed that he adapt a story, Lidoir, als freelance regisseur onder andere haar Burgtheater is in de Duitstalige wereld for the theatre. On 7 June 1891, the premiere eerste regie bij het Burgtheater Wien (Das beroemd om de taal en de stijl die het took place, laying the first stone for a career

16 17 as a playwright. Courteline married two total of 650 short dramatic texts, more than goal of ridding art of its elitist character and small part of this archive was published. actresses in succession, Suzanne Berty and 100 chansons, some 900 comic strips and reconnecting it with life. ‘Poems must be Further attempts at publication failed Marie-Jeanne Brécourt, both of whom he over 20 novels. Some 40 volumes of his written in such a way,’ wrote Charms, ‘that until the 1980s, when Charms’ texts were met in 1892 during rehearsals. In 1899, collected plays and novels were published, when you smash them against a window, brought out under Gorbachev. the writer was proclaimed a Knight in the many of them illustrated by himself. He the glass breaks.’ The group presented French National Order of the Legion of also wrote opera librettos, film scenarios recitations and plays that broke with stand- Andrea Breth (born in 1952 in Rieden, Honour, and in 1921, a Commander. As and articles. His texts were also adapted ard performance practice, for instance by Germany) lives and works in Vienna. She of 1907, his works were performed by the for radio. Cami’s work was already known reciting poems while juggling or bicycling studied literature and began working as Comédie-Francaise; by now he was one of during his lifetime in the United States, across the stage. After two years, however, assistant director with the Heidelberger the most successful writers of his time. Canada, Japan, Spain and Italy. One of the the group had to disband because its views Theater while still studying. In 1975, she As a result of his heavy smoking, great admirers of his work was his friend on art ran up against heavy opposition from directed her first play,Die verzauberten Courteline’s right leg was amputated in Charlie Chaplin, who called him ‘the great- the Soviet press. The group of artist friends Brüder by Yevgeni Schwarz with the 1925. In the two years that followed he est humorist in the world’. Chaplin was also around Charms and the poet Alexander Theater Bremen. From 1983 to 1985, she worked on the publication of his oeuvre a member of the Académie de l’Humour, Vvedenski could now only meet in secrecy. held a steady position as a director at the in 13 volumes. In 1929, his left leg was also which Cami founded in 1929. During The only thing that Charms was able to municipal theatre of Freiburg. Here she amputated. Two days later, on his 71st World War 11, Cami wrote only two books; publish in that period was his children’s lit- had her breakthrough with a production birthday, he died of complications from the after 1945, he published another seven erature, seeing as a few liberties still applied of The House of Bernarda Alba by Federico operation. novels and a comedy. However, these were in that area. Just the same, Charms and García Lorca, with which she was selected nowhere near as successful as the work done Vvedenski were exiled between 1931 and for the Berliner Theatertreffen, an impor- Pierre Henri Cami (1884-1958) was born in the interbellum. In 1958, Cami died at 1932 for being accused of participating in an tant German theatre festival. In 1985 the in the southern French city of Pau and grew the age of 74. anti-Soviet literary association. Despite in- German theatre magazine Theater Heute up with four younger sisters. At school he creasing financial problems and hunger and declared her director of the year. In 1986, was a miserable student. At the age of 15 Daniil Charms (1905-1942) was born in the constant fear of being arrested, Charms Breth went to work at Schauspielhaus he began to write poems, which he signed St. Petersburg as Daniil Ivanovich Yuvachev. enthusiastically continued to work on his Bochem, where she created successful as ‘Kami’. After his school days, he started As an adolescent, Charms threw himself poems, prose miniatures and plays. But productions, including the play The Giants studying acting and worked at various into the lively life of a Leningrad bohemian, the situation around him became more and of the Mountain by Luigi Pirandello. With Parisian theatres. He also worked as a film dressing in a striking manner as Sherlock more threatening. Many of his friends who Sud by Julien Green and Last Ones by actor and songwriter. In 1910, he married Holmes, with a white-powdered face. He had not fled were arrested and spent the rest Maxim Gorky, she was again invited for the Marie-Madeleine Gorris, with whom he had adapted various pseudonyms – Schardam, of their lives in captivity, including his first Theatertreffen. a daughter. That same year, Cami founded Dandan, Kolpakow and Charms (which wife, Esther Russakova, and his poet friend At the end of the 1980s, beginning of the the Petit Corbillard illustré, the humorous probably referred to both ‘charm’ and the Alexander Vvedenski. Charms himself was 90s, Breth did her first play as a freelance trade journal of the Parisian gravediggers. In verb ‘to harm’ and possibly also because forbidden to publish any more poems for director, for the Burgtheater Vienna (The 1911, he started a humorous weekly column ‘Charms’ sounded a little bit like ‘Holmes’), children. In 1941, he was also arrested in his End of the Beginning by Sean O’Casey). in the newspaper Le Journal called La vie and soon enough earned the reputation of home; a year later he died in the psychiatric From 1992 to 1997, she was artistic direc- drôle, which he would continue to write (bar- being a talented eccentric. After his school ward of a prison hospital in Leningrad. tor of the Berliner Schaubühne, where she ring interludes) until 1934. In addition to days, Charms first studied electrical engi- Charms’ work did not find its way to the tackled many Russian works, such as Night this, he wrote for many other newspapers neering for awhile before switching over to public until many years later. Shortly after Asylum by Maxim Gorky and and magazines, such as Paris Soir, Gens qui a study of cinema led by the artist Kasimir his death, his house was bombarded during and Uncle Vanya by . In rient, Vanity Fair and Candide. He was widely Malevich. the German occupation of Leningrad. 1999 she was a guest of the Holland Festival praised for his caricatures and especially for In 1928, Charms and a number of writers, A friend safeguarded all of his works except with her staging of Goethe’s Stella. From his unconventional theatre sketches. dramaturges and filmmakers founded the for five notebooks taken by the occupiers, 1999 to 2006, Breth was the house director Cami was an extraordinarily productive artists’ group Oberiu, the last avant-garde and, putting his own life in danger, kept of Burgtheater Vienna, where she among writer: between 1908 and 1951 he wrote a movement in Russia, which set itself the them for years in a trunk. In the 1960s, a other things directed Maria Stuart by

18 19 Schiller, Cat on a Hot Tin Roof by Tennessee Peter Handke and George Tabori had uitvoeringsrechten / Weird Old Lady. JasonO., YouTube, 2007 Williams and The Cherry Orchard by their premieres there. Among the famous performance rights Le télégramme. Yves Montand/Simone Chekhov. She also directed works for the directors who have worked there are Peter Signoret, 1950 Salzburger Festspiele. In 2004 and 2005, Hall, Luc Bondy, Christoph Schlingensief, Der Mann aus Portofino. Herbert Reinecker, she was at the Berliner Theatertreffen Jonathan Miller, Thomas Vinterberg and Georges Courteline Derrick, Telenova/zdf/orf/srg, 1976 with Emilia Galotti by Gotthold Ephraim Andrea Breth. Der Sendbote des Himmels Ein Koffer. Karl Heinz Willschrei, Der Alte, Lessing and Don Karlos by Friedrich Deutsch von Lothar Ehrlich, Henschel zdf, 1978 Schiller. In 2007, she made the opera Eugen (Schauspiel), Berlin Onegin for the Salzburger Festspielen and Okkasion, Monsieur Badin, Die Insel ‘Ausgerechnet Du’ in 2008 she directed Motortown by Simon Deutsch von Claudia Kaufmann-Freßner (Herbert Borders/Hans Fritz Beckmann) Stephens with the Burgtheater Vienna. Besides Zwischenfälle, in 2011 Breth also Pierre Henri Cami ‘Wenn die Sonne hinter den Dächern made Wozzeck by Alban Berg with the Seufzerbrücke, Hymnen und Telefon, Der versinkt’ German State Opera in Berlin. In 2012, eifersüchtige Bauchredner, Das Kind des (Peter Kreuder/Günther Schwenn) she directed Marija by Isaak Babel at the Trinkers, Das kleine Grünkäppchen Düsseldorfer Schauspielhaus. Deutsch von Stephen Tree, Österreichischer ‘I’m not giving up my heart’ Breth has won various major awards. In Bühnenverlag Kaiser, Wien (Peter Kreuder) 2003, for example, she received the prestig- ious Nestroy Theater Prize for her direction Daniil Charms ‘Nachts ging das Telefon’ of Emilia Galotti and in 2006 she won the Ballett der Drei Unzertrennlichen, Kalindov (Willi und Walter Kollo) Theaterpreis Berlin for her oeuvre. She stand auf Zehenspitzen also took the Nestroy Theater Prize with Deutsch von Alexander Nitzberg, Rowohlt ‘In solitaria stanza’ Zwischenfälle. Theaterverlag, Hamburg (Giuseppe Verdi/Jacopo Vittorelli) Myschins Sieg, Geburtstagsmarsch, Ein Mann The company of Burgtheater Vienna is ging als Gläubiger schlafen, Begegnung, Anton ‘Liebe ist ein Geheimnis’ one of the most prestigious theatre com- Gawrilowitsch Nemezki, Bobrow ging die (Franz Doelle/Charles Amberg) panies in the German-speaking world, Straße entlang, Wenn ich einen Menschen which has its home base in one of the most sehe, möchte ich ihm in die Fresse schlagen, ‘Déshabillez-moi’ important and largest theatres in Europe. Fedja Dawidowitsch, Fallen, Beginn eines sehr (Gaby Verlor/Robert Nyel) In the second half of the 18th century, three schönen Sommertags of Mozart’s operas premiered there. The Deutsch von Beate Rausch, Rowohlt ‘There’s a small hotel’ Burgtheater is famous in the German- Theaterverlag, Hamburg (Richard Rodgers/Lorenz Hart) speaking world for the language and style Entwaffnet oder Fehlschlag der Liebe, it maintained for centuries. The language Erstaunliche Geschichte, Grigorjev haut ‘Komm und gib mir deine Hand’ which was spoken there until the end of Semenov in die Schnauze, Makarov und (Grothe/Dehmel) the 1960s was an almost artificial German Petersen Nr. 3, Streit based on the Southern German tongue Deutsch von Peter Urban, Verlag der Autoren, ‘Kind, dein Mund ist Musik’ and meant to be accessible to all German Frankfurt/Main (Holländer / Liebmann) peoples. Starting in the early 1970s, Burgtheater Vienna became one of the most important theatres for innovative writ- ers, directors and designers. Trailblazing plays by Thomas Bernard, Elfriede Jelinek,

20 21 Holland Festival Cultuur, Clifford Chance, Automobiel- beschermers Het Holland Festival heeft ook uw 1-28 juni 2012 bedrijf Van Vloten, Ngage media S. Brada, J. Docter en E. van Luijk, H. Doek, steun nodig: word Cultuurminnaar L. Dommering-van Rongen, Als Cultuurminaar draagt u actief bij aan bedrijfsvrienden HF Business E. Granpré Moliere, J. Houwert, de bloei van het Holland Festival. directie Beam Systems, De Nederlandsche Bank R. Katwijk, R. Kupers en H. van Eeghen, Pierre Audi, artistiek directeur N.V., DLA Piper Nederland N.V., G&S H. en I. Lindenbergh-Sluis, Liefhebber (vanaf € 45 per jaar) U ont- Annet Lekkerkerker, zakelijk directeur Vastgoed, ING Groep, Ten Have Change A. van der Linden-Taverne, F. Mulder, vangt dit programmaboek gratis, u krijgt Management, WPG Uitgevers B.V. G. van Oenen, H. Sauerwein, K. Tschenett, voorrang bij de kaartverkoop en korting op bestuur P. Wakkie, R.R. Walstra, T. Winkelman, tickets. Martijn Sanders, voorzitter fondsen en instellingen O.L.O. en Tineke de Witt Wijnen-Jansen Begunstiger (vanaf € 250 per jaar of € 21 Renze Hasper, penningmeester VSBfonds, Prins Bernhard Cultuurfonds Schoonhoven per maand) Uw bijdrage komt rechtstreeks Marjet van Zuijlen, secretaris en BankGiroLoterij, Stichting Dioraphte, ten goede aan de internationale program- Mavis Carrilho Turing Foundation, Gieskes Strijbis Fonds, begunstigers mering van het Holland Festival. U heeft Joachim Fleury Amsterdams Fonds voor de Kunst, Prins I. Baljon-Hellingman, M. Beekman, recht op vrijkaarten en andere aantrekke- Ben Noteboom Claus Fonds, The Brook Foundation, Co Bleeker, A. Boelee, K. de Bok, lijke privileges. Institut Français France, Institut Français E. Bracht, G. Bromberger, D. de Bruijn, Beschermer (vanaf € 1.500 per jaar of € 125 Het programma van het Holland Fes- des Pays-Bas, Goethe-Institut M. Daamen, J. Damen, S. van Delft-Vroom, per maand) . Als dank ontvangt u een tival kan alleen tot stand komen door J. Drupsteen, Chr. van Eeghen, uitnodiging voor de openingsvoorstelling subsidies, bijdragen van sponsors en donaties Ch. Engeler, E. Goossens-Post, D. Grobbe, en voor exclusieve bijeenkomsten, naast fondsen en door de gewaardeerde steun De genereuze, meerjarige, steun van de J. Haalebos, J. Hennephof, vrijkaarten en andere privileges. van u, ons publiek. Governors is van groot belang voor de M. Henriques de Castro, Hartsvriend (vanaf € 5.000 per jaar) U internationale programmering van het Hol- L.D.M.E. van Heteren, ontvangt alle privileges van de Beschermers subsidiënten land Festival, met name de internationale G. van Heteren, B. van Heugten, S. Hodes, en u wordt uitgenodigd voor bijzondere Ministerie van Onderwijs, Cultuur en coproducties. Ook de belangrijke bijdrage R. Hoogendijk, J. Hopman, bijeenkomsten waarbij ontmoetingen met Wetenschap, Gemeente Amsterdam, van de Cultuurminnaars komt rechtstreeks G. van der Hulst, Jan de Kater, J.Keukens, andere Hartsvrienden en artiesten uit het Europese Commissie Programma Cultuur ten goede aan de internationale program- A. Ladan, W. Lee, A. Ligeon, T. Lodder, festival centraal staan. (2007-2013) mering. C. Meekel, D. van der Meer, E. van der Meer-Blok, A. Mees-Lubberman, Periodiek schenken via een notariële akte Het Holland Festival is lid van Réseau governors R. Nieuwpoort, B. Oremus, H. Pinkster, Een periodieke schenking is een schenking Varèse, Europees netwerk voor de creatie G.J. van den Bergh en C. van den Bergh-Raat, F. Racké, Wessel Reinink, M. Robben, van een vast bedrag per jaar, voor de loop en promotie van nieuwe muziek, gesubsidi- R.F. van den Bergh, W.L.J. Bröcker, B. Robbers, A. Schneider, G. Scholten, van minimaal 5 jaar, die u vastlegt in een eerd door het Culturele Programma van de J. van den Broek, J. Fleming, J. Fleury, C. Schoorl, C. Schunck, P. Smit, I. Snelleman, notariële akte. Bij een periodieke schenking Europese Commissie. V. Halberstadt, H.J. ten Have en A. Sonnen, C. Teulings, H. Tjeenk Wil- vanaf € 250 neemt het Holland Festival de G.C. de Rooij, J. Kat en B. Johnson, link, H. van der Veen, R. Verhoeff, kosten van het opstellen van de akte voor hoofdbegunstiger Irina en Marcel van Poecke, F. Voorsluis-Spanhoff, A. Vreugdenhil, zijn rekening. Zie voor de fiscale aftrek- SNS REAAL Fonds Ton en Maya Meijer-Bergmans, W. Vroom, M. Willekens, baarheid van uw gift de brochure Uw gift, Sijbolt Noorda en Mieke van der Weij, M. van Wulfften Palthe de fiscus en de nieuwe geefwet. Wij sturen u mediapartners Robert Jan en Mélanie van Ogtrop-Quintus, deze folder graag toe. Voor meer informa- NTR, VPRO Françoise van Rappard-Wanninkhof, liefhebbers tie of een voorstel op maat kunt u contact A. Ruys en M. Ruys-van Haaften, Ook bedankt het Holland Festival zijn 582 opnemen met de afdeling sponsor- en fond- sponsors M. Sanders, Tom de Swaan, S. Tóth, Liefhebbers. senwerving, Esther van der Veldt, telefoon- Rabobank Amsterdam, DoubleTree Hotel, Elise Wessels-van Houdt, nummer 020 – 788 21 20 of per e-mail Westergasfabriek, MeyerBergman, Buma H. Wolfert en M. Brinkman [email protected].

22 23 Colofon / colophon tekst en redactie / text and editorial Lonneke Kok, MoreTXT Amsterdam vertalingen / translations Margriet Agricola, Jane Bemont eindredactie en opmaak / editorial and lay-out Holland Festival ontwerp omslag / design cover Maureen Mooren druk / printing Tuijtel, Hardinxveld-Giessendam

© Holland Festival, 2012 Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Holland Festival. No part of this publication may be reproduced and/or published by any means whatsoever without the prior written permission of the Holland Festival

24