Magazyn nr 6 / 2020 Pawilon Wystawowy SARP, Warszawa

* Fritz Kuhr, 1928; student w Bauhausie 1923–27, asystent w pracowni malarstwa ściennego 1928–29, nauczyciel rysunku 1929–1930 w Bauhausie

CAŁY ŚWIAT TO BAUHAUS* W programie uczelni Bauhaus w Weimarze z 1921 roku Walter Gropius wysunął postulat sztuki totalnej (Gesamtkunstwerk): „Bauhaus dąży do połączenia całej twór- czości artystycznej w jedność, do ponownego zjednoczenia wszystkich dyscyplin sztuki użyt- kowej – rzeźbiarstwa, malarstwa, rzemiosła i rzemiosła artystycznego – w jedną, nową architekturę, której te dyscypliny będą stanowić nieodłączne części. Ostateczny, choć odległy cel Bauhausu to jednolite dzieło sztuki – wielkie budownictwo – w którym nie będzie już granic między sztuką monumen- talną a ozdobną. (…) Celem Bauhausu jest kształcenie architektów, malarzy, rzeźbiarzy wszelkiego rodzaju, zależnie od ich umie- jętności, na solidnych rzemieślników lub samodzielnych artystów. Stworzenie miejsca umożliwiającego wspólną pracę wybitnych artystów i tych początkujących, tworzącym sztukę użytkową, tak, żeby razem potrafili zaprojektować całość budynku – konstrukcję, wykończenie, dekoracje i wyposażenie – wszystko w jednolitym duchu.” Mimo że „wielkie budownictwo” na wzór średniowiecznych strzech budowlanych wciąż pozostawało utopią, to w niektórych swoich projektach Bauhaus zbliżał się do idei sztuki totalnej – w 1921 roku studenci uczestniczyli w projektowaniu znajdującego się w Berlinie S „domu Sommerfelda” autorstwa Waltera Gropiusa i Adolfa Meyera. W 1923 roku liczni Wystawa „Cały świat to Bauhaus“, podzielona członkowie różnych pracowni wspólnie działali Z na osiem stref tematycznych, pokazuje różnorodne przy zaprojektowanym przez malarza i mistrza i frapujące aspekty twórczości i życia Bauhausu – Bauhausu Georga Muchego „eksperymental- jednej z najważniejszych uczelni artystycznych nego domu am Horn”. Otworzone w 1926 roku T XX wieku – założonej w 1919 roku w Weimarze. przez Waltera Gropiusa budynek Bauhausu W 1926 roku Bauhaus został przeniesiony i domy mistrzów w Dessau również są dziełami do Dessau, a gdy tam jego dalsze działanie zostało sztuki totalnej, powstałymi w oparciu o zasadę Dessau, 1926 / 27, 1927 U uniemożliwione przez nazistów, w 1932 r. jego kooperacji między pracowniami. W ten sposób Zdjęcie lotnicze budynku Bauhausu w siedzibą stał się Berlin. W 1933 roku został całko- powstały meble z metalu i drewna, lampy oraz wicie zamknięty. kolorystyczne koncepcje pomieszczeń. K Ekspozycja zawiera zdjęcia, prace na papierze, Ambicja tworzenia sztuki totalnej przejawia się W modele, dokumenty, filmy, teksty oraz obiekty także w działalności pracowni teatralnej. i zaprasza do odkrywania proponowanych przez Ekspresjonistyczne przedstawienia Lothara A Bauhaus wielu szczegółowych koncepcji Schreyera w Bauhausie w Weimarze rady- S i rozwiązań na rzecz nowoczesnego podejścia kalnie łączyły ze sobą język, gesty, kolory do architektury, przedmiotów codziennego użytku, i rzeźbę. Także koncepcje teatralne László malarstwa i sztuk scenicznych, a nawet modeli Moholy-Nagy’a takie jak „Szkic partytury T pedagogiki. Celem tych działań było zawsze na rzecz mechanicznej ekscentryczności – zapewnienie odpowiednich warunków życia dla synteza formy, ruchu, dźwięku, światła (koloru) T człowieka i jego otoczenia. i zapachu” mają charakter sztuki totalnej czy też dzieła całościowego („Gesamtwerk”), jak Ę W każdej strefie tematycznej wystawy, w oparciu formułował to Moholy-Nagy. o jeden obiekt, przedstawione są wybrane O biografie przedstawicieli Bauhausu, pokazujące, P co łączyło, a co dzieliło ich drogi życiowe. Podczas 14 lat swojego istnienia Bauhaus był T instytucją, która wciąż definiowała się na nowo. Kierunek działalności był tematem nieustannych dyskusji, polemik i sporów w gronie jego trzech A dyrektorów – architektów Waltera Gropiusa, Dyskusje na temat kontrowersji związanych Hannesa Meyera i Ludwiga Miesa van der z ­misją i znaczeniem Bauhausu toczyły się nie Rohego – oraz mistrzów Bauhausu, prowadzących tylko na samej uczelni, ale i poza nią i trwają L zajęcia w pracowniach oraz studentów. Różne do dziś. Przypominają o tym plakaty z fragmen- opinie prezentowane w Bauhausie, w tym tami wypowiedzi różnych osób publicznych, ówczesna jego krytyka, zostały specjalnie na tę pochodzącymi zazwyczaj z artykułów prasowych, N wystawę przygotowane w formie dźwiękowej. z okresu od roku 1945 do dziś. Pokazują historię Zapraszamy do wysłuchania nagrań. recepcji Bauhausu i zmianę jego znaczenia na przestrzeni czasu. A Boris Friedewald, kurator

program Państwowego Bauhausu

stronie tytułowej „Katedra“, kwiecień 1920

Walter Gropius (autor), Lyonel Feininger (ilustracja), manifest i w Weimarze, na Marianne Brandt, popielniczka, 1924

S Z

„Architekci, rzeźbiarze, malarze – my wszyscy musimy powrócić do rzemiosła!“, T Staatliche Bildstelle Berlin, Dom am postulował Walter Gropius w Manifeście Buscher, Erich Brendel (meble), 1923 Bauhausu z 1919 roku. Dlatego celem było na początku nauczenie każdego U Staatliche Bildstelle Berlin, Haus am Martha Erps (dywan), László Moholy-Nagy Horn, (kinkiet), pokój dziecięcy, 1923 widok na studenta rzemiosła w jednej z pracowni. Dopiero później, w oparciu o te umiejęt- Berlinie-Dahlem, widok frontowy, Staatliche Bildstelle Berlin (Carl Rogge), Dom Sommerfelda w ności, można było zająć się projektowa- K Horn, pokój dzienny, Marcel Breuer (meble), Gyula Pap (lampa), Walter Gropius i Adolf Meyer (architektura), 1920–21 jadalnię i niem artystycznym – artysta był uważany kuchnię, Alma za wyższą formę rzemieślnika. Na początku 1922 roku pojawiło się A S pytanie o to, czy produkty mają być wytwarzane pojedynczo czy w seriach. Jak zanotował Walter Gropius, „W naszym Z gronie mistrz Itten wysunął ostatnio żądanie, by zdecydować się na jedną z dwóch koncepcji – albo działać indywi- R T dualnie, wytwarzając pojedyncze produkty w kontrze do komercyjnego świata, który nas otacza, albo szukać Z U kontaktu z przemysłem.” Sam Itten propagował indywidualną produkcję pojedynczych egzemplarzy, zgodną E z pierwotnym podejściem we wczesnym K okresie istnienia Bauhausu. Diametralna zmiana kierunku została M A ogłoszona przez Gropiusa w 1923 roku pod hasłem „Sztuka i technika – nowa jedność”, które miało znaczący wpływ I na przyszłość Bauhausu. Po tej zmianie koncepcji Johannes Itten odszedł z uczelni. W katalogu wielkiej wystawy Margarete Friedlaender Wildenhain, Gerhard Marcks, dzban, 1923 O T Bauhausu w 1923 roku w Weimarze Gropius tłumaczył, że Bauhaus nie jest szkołą kształcącą rzemieślników i że S O świadomie szuka kontaktu z przedstawi- cielami przemysłu. Ponadto zajęcia w pracowniach miały od tej pory przygo- Ł towywać do pracy według określonych T norm, miało powstawać też więcej ­p­roto­- typów i modeli standardowych nadają- O cych się do seryjnej produkcji przemysło- A wej. Pierwszymi rezultatami tego podej- publikacji„Kreuzspiel“, 1920 ścia były funkcjonalne produkty składające się z niewielu części, często Nie tylko sam Bauhaus dzięki dochodom L opierające się na formach podstawowych, ze sprzedaży uniezależnił się od środków takie jak rozkładany imbryk do herbaty publicznych – także studenci mieli udział projektu Theodora Boglera, krzesło T w dochodach ze sprzedaży projektów N z listew Marcela Breuera, legendarna oraz licencji, co pozwalało im na pokrycie lampa bauhausowska Carla Jakoba części kosztów utrzymania. Gdy w 1926 Juckera i Wilhelma Wagenfelda oraz E roku Bauhaus przeniósł się do nowego A szachownica Josefa Hartwiga. W opubli- budynku w Dessau, pracownie zostały kowanej w 1925 roku książce Bauhausu

LotharSchreyer, „Heiland, Heiland“ z wyposażone w maszyny, pozwalające nr 7 „Nowe prace z pracowni Bauhausu” C nie tylko na projektowanie protoypów dla („Neue Arbeiten der Bauhauswerkstätten“), przemysłu, ale też na bardziej racjonalną który stanowił praktycznie katalog seryj- produkcję seryjną. Pracownie stały się nych produktów Bauhausu, Gropius H więc prawdziwymi „warsztatami produk- postulował, „Pracownie Bauhausu to w cyjnymi”, w których jednak wciąż konty- gruncie rzeczy laboratoria, w których nuowano nauczanie. starannie opracowuje się i wciąż ulepsza N modele nadających się do powielania, Pod dyrekcją Hannesa Meyera, który typowych dla dzisiejszych czasów kierował się mottem „potrzeby ludu urządzeń.” W tym samym roku Bauhaus zamiast luksusu”, powstał najpopular- I w Dessau wydał „Katalog wzorów” niejszy produkt standardowy tej uczelni – z produktami, które można było zamówić. tapety Bauhausu, których wzory zostały Jako metodę projektowania tych produk- wybrane w konkursie dla studentów. K tów Gropius proponował „badanie ich Gdy dyrektorem był Ludwig Mies van istoty” – „Każdy przedmiot jest określany der Rohe, zaprzestano wytwarzania przez swoją istotę. Aby zaprojektować produktów seryjnych w pracowniach A naczynie, fotel czy dom tak, by dobrze Bauhausu. Nadal projektowano jednak funkcjonował, należy najpierw zbadać prototypy dla przemysłu takie jak lampy jego istotę, ponieważ ma on całkowicie Heinricha Siegfrieda Bormanna sprze- służyć wyznaczonemu celowi, tj. w sposób dawane przez firmę Körting & Mathiesen praktyczny spełniać swoje funkcje – być pod nazwą „lampa kandem”. trwały, tani i „piękny”.”

Herbert Bayer, banknoty zastępcze kraju związkowego Turyngia, 1923 Otto Lindig, pracownia ceramiczna w Dornburgu, talerz, 1922 / 1923 Bauhaus jest dziś uważany za jedną z najbardziej innowacyjnych i wpływowych uczelni artystycznych XX wieku. Jej założy- ciel, Walter Gropius, był jednak przekonany, że „nie można kogoś nauczyć samej sztuki, S ale rzemiosła – owszem”. Dlatego pracownie malarstwa ściennego, obróbki metalu, tkactwa i stolarstwa stanowiły w Bauhausie centralny Z element kształcenia studentów, którzy budynku Bauhausu później mogli zdawać egzamin czeladniczy. Pius Pahl, Ludwig Mies van der Rohe podczas zajęć w w Dessau oraz studenci i studentki, Annemarie Wilke (od frontu), Heinrich To odróżniało Bauhaus od klasycznych Neuy, Ludwig Mies van der Rohe (w środku), Hermann Klumpp 1930 / 31 T akademii. Na początku utworzono warsztat złota, srebra i miedzi (późniejsza pracownia obróbki metalu), drukarnię graficzną, intro- R U ligatornię i pracownię tkactwa. W 1920 roku otwarto pracownie ceramiki, malarstwa Autor nieznany, domy seryjne Waltera Gropiusa, z A publikacji „Państwowy Bauhaus w na szkle, malarstwa ściennego oraz rzeź- Weimarze 1919–1923“, 1923 K biarstwa w drewnie i kamieniu. W 1921 roku otwarto pracownie stolarstwa i teatru. D Początkowo problem stanowiło znalezienie A Autor nieznany, wzór tkaniny z fakturą „Semmering“ nr 187, wykwalifikowanej kadry wykładowców, z wzornika tkanin Bauhausu, 1928–31 którzy umieliby przekazać umiejętności rzemieślnicze, a jednocześnie wytłumaczyć Y zagadnienia artystyczne. „Najpierw trzeba Gdy w 1928 roku stanowisko dyrek- było wykształcić nowe pokolenie, które tora Bauhausu objął architekt Hannes K byłoby w stanie połączyć obie te dziedziny”, Meyer, zmienił program nauczania, R mówił później Gropius. Dlatego pracownie połączył niektóre pracownie, wydłużył były prowadzone wspólnie przez „mistrza czas trwania studiów, zaprosił rzemiosła” (Werkmeister) odpowiedzialnego do Bauhausu wielu wykładowców A Z za warsztat i „mistrza formy” (Formmeister) gościnnych i organizował wykłady odpowiedzialnego za zagadnienia zwią- naukowców i artystów. Oferowane zane z formą i projektowaniem. Ta zasada dopiero od 1927 roku zajęcia z archi- L E przestała obowiązywać dopiero po przepro- tektury teraz były stałą częścią wadzce Bauhausu do Dessau. programu. Meyer wprowadził też zajęcia sportowe i lekcje fotografii. N M Studenci, którzy chcieli rozpocząć edukację Chciał ułatwić „studia praktyczne”, w jednej z pracowni, musieli najpierw zaliczyć przede wszystkim poprzez umożli- kurs wstępny, który prowadził Johannes Itten, wienie udziału we wspólnych projek- A I a później László Moholy-Nagy i Josef Albers. tach budowlanych. Studia poprzedzone Kurs ten miał na celu rozwijanie umiejętności wnikliwą analizą przyszłych funkcji twórczych studentów i uwolnienie ich od użytkowych budynku stały się „projek- O konwencji czy uwarunkowań dotychczasowych towaniem popartym solidnym kierunków stylistycznych w projektowaniu. naukowym aparatem”. Gropius wyznawał zasadę – „Najpierw człowiek Gdy w 1930 roku dyrektorem Bauhausu P S jako całość, a dopiero potem – tak późno, jak został Ludwig Mies van der Rohe, Firma Rasch, wzory bauhausowskiej tapety, projekt autorstwa studentów i studentek Bauhausu, 1932 to możliwe – specjalizacja.” studenci, w zależności od ich wcze- śniejszego wykształcenia, mogli uczyć E Ł się w Bauhausie bez zaliczania wcze- śniej kursu wstępnego. Po zmianie dyrektora wiele uwagi poświęcano D O teorii, a czas trwania studiów został znacznie skrócony. Po objęciu stano- wiska w 1930 roku Ludwig Mies van A der Rohe ogłosił – „Nie chcę marmo- lady – nie chcę pracowni i szkoły, lecz samej szkoły.” G

T Josef Hartwig (figury), Joost Schmidt (opakowanie), bauhausowskie szachy, model XVI, 1924 O E G C I H K N A I K A

Autor nieznany, schemat programu nauczania, z publikacji „Państwowy Bauhaus w Weimarze 1919–23“, 1923

budynku Bauhausu w Dessau, 1928 / 29 Fotograf nieznany, klasa malarstwa ściennego w

Kurt Kranz, Iwao i Iwao Kranz, Kurt

Michiko Yamawaki na Yamawaki Michiko Lotte Gerson-Collein, najwyższy i naniższy w Bauhausie, Peter Bücking R i Takehiko Mizutani w holu wejściowym budynku Bauhausu w Dessau, z: bauhaus. zeitschrift für gestaltung, 273, 1928

A tarasie stołówki Bauhausu w Bauhausu stołówki tarasie D Erich Consemüller, Marcel Breuer i jego „harem“,

Y od lewej: Marta Erps-Breuer, Katt Both, Ruth Hollos-Consemüller, 1927 Dessau, 1927 Dessau, K A W L S N Marianne Ahlfeld-Heymann (przypisywane), ćwiczenie z zajęć „Przyczynki do obrazowej nauki form“ Paula Klee, 1923–24 P A Ó L P N E O D Oprócz wspólnoty zawodowej ważna była T dla niego także wspólnota życiowa A wykładowców i studentów, co również podkreślił w programie Bauhausu. Miała A ona polegać na wspólnym spędzaniu czasu, G wieczorach bauhausowskich i słynnych balach Bauhausu. Do tej wspólnoty zawo- dowej i życiowej odnosił się też dyrektor O Bauhausu Ludwig Mies van der Rohe Ludwig Hirschfeld-Mack, „trzy barwy podstawowe w 1932 roku, niedługo przed jego zamknię- żółty, czerwony, niebieski ciem, „W Niemczech i na całym świecie nie G nałożone na korespondujące Edmund Collein, członkowie Bauhausu podczas wycieczki nad Łabą, 1928 ma drugiej takiej placówki edukacyjnej, formy podstawowe o tej samej powierzchni: trójkąt, kwadrat, którą można by porównać z Bauhausem. koło…“, tablica barw z seminarium Marianne Ahlfeld-Heymann (przypisywane), ćwiczenie z W ciągu ostatnich dwóch lat relacje między o barwach, które prowadził obrazowej nauki form“ Paula Klee, 1923–24 I Ludwig Hirschfeld-Mack, studentami i wykładowcami w Dessau stały z publikacji „Państwowy Bauhaus się dużo bliższe niż mogłoby to mieć Weimar 1919–23“, 1923 miejsce na każdej innej uczelni.” Także jego K poprzednik, Hannes Meyer, postrzegał oparte na współpracy, czy też kolektywi- zmie, współdziałanie wszystkich osób A w Bauhausie jako jedną z najważniejszych koncepcji. Początkowo termin „wspólnota“ był często Ta wspólnota była jednak wciąż wystawiana przywoływany w Bauhausie, jego znaczenie na próbę z powodu oddzielających się zmieniło się jednak z biegiem lat. Już grupek takich jak we wczesnym okresie w pierwszym programie tej uczelni opubliko- Bauhausu skupiona wokół Johannesa Ittena wanym w kwietniu 1919 roku Walter Gropius sekta Mazdazdanu, a także przez grupę podkreślał, że jej celem jest „kształcenie komunistów za czasów dyrekcji Hannesa

zajęć „Przyczynki do wszelkiego rodzaju architektów, malarzy, Meyera, a następnie Miesa van der Rohego. rzeźbiarzy, zależnie od ich umiejętności, Poza tym deklarowane przez Gropiusa na porządnych rzemieślników lub samodziel- od samego początku „równouprawnienie nych artystów oraz stworzenie wspólnoty płci” nie zawsze było oczywistością – umożliwiającej pracę wiodącym i początku- w ciągu całego okresu istnienia Bauhausu jącym artystom tworzącym sztukę użytkową.” trzeba było wciąż od nowa o nie walczyć. Marcel Breuer, „Bambos 3“, projekt osiedla w Dessau dla CAŁY ŚWIAT TO BAUHAUS młodych mistrzów, z: bauhaus. zeitschrift für gestaltung, 1, Bauhaus był najnowocześniejszą akademią archi- 1928 tektury, wzornictwa i sztuki w okresie między- wojennym. Działał od 1919 do 1933 roku na terenie Niemiec – w Weimarze, w Dessau, a następnie w Berlinie. Jego celem nie było upowszechnianie jakichkolwiek stylów, teorii czy dogmatów. Chodziło o stworzenie systemu nauczania, który pozwoliłby kształcić projektantów zdolnych odpowiadać

Bauhaus Dessau, broszura reklamowa / karta prenumeraty czasopisma „bauhaus, alle na potrzeby nowej, przemysłowej rzeczywistości. kreise der kulturwelt“, 1927 Wielu nauczycieli Bauhausu, jak architekci: Walter Gropius i Ludwig Mies van der Rohe czy artyści: Wassily Kandinsky i Paul Klee, było ówczesnymi gwiazdami awangardowego myślenia o architek- turze i sztuce. Wykładali oni, że należy projektować nie z myślą o stawianiu sobie pomników, że wizja projektanta musi być na tyle elastyczna, by współ- grała z dynamiką nowoczesnego, wypełnionego technologią życia. Stworzyli nową metodę nauczania, która zapoczątkowała w Europie, a następnie na całym świecie, projektowanie z myślą o produkcji na dużą skalę i dążenie do osiągania najwyższej jakości efektów metodami przemysłowymi. „Powstała zaledwie garstka szkół, które założono z myślą o kształtowaniu nowego typu pracownika, łączącego w sobie cechy artysty, technika i biznes- mena. Jedną z takich prób, mających zapewnić uczniom bliższy kontakt z produkcją i przysposobić ich do tworzenia, do pracy maszynowej oraz do projektowania, był Bauhaus” – wspominał jego legendarny dyrektor Walter Gropius. W Bauhausie powstawały nie tylko projekty archi- tektoniczne, ale także nowe projekty mebli, krzeseł, W ceramiki, tkanin, obrazów i innych przedmiotów Fotograf nieznany, teren osiedla Bauhausu, Walter Gropius (projekt), codziennego użytku. Farkas Molnár (szkic), 1922

S Adepci Bauhausu wywarli globalny wpływ na kształ- towanie kultury projektowej w XX, a także i XXI P związku wieku. Jest on widoczny na całym świecie, nie tylko fotografiami demonstracji studenckich w w Europie, ale i na kontynencie amerykańskim Fotograf nieznany, montaż z funkcji dyrektora Bauhausu, 1930 czy w Izraelu, gdzie dziś podziwiamy kojarzone ze zwolnieniem Hannesa Meyera z z kulturą Bauhausu Białe Miasto w Tel Awiwie. Jak Ó wspominał sławny polsko-amerykański architekt Daniel Libeskind – jego wykładowcy architektury Hannes Meyer (editor), Ernst Kállai (copy editor), bauhaus. journal for design, 2 / 3, z nowojorskiej Cooper Union, sami będący absol- L wentami Bauhausu, uczyli go z notatek z wykładów Kandinsky’ego i Klee. N A więc: „Cały świat to Bauhaus” – powtórzmy słowa Fritza Kuhra (1899–1975), byłego studenta Bauhausu, który później został wykładowcą uniwer- syteckim w Berlinie. To tytuł wystawy, która, mamy O nadzieję, stanie się inspiracją do dyskusji i twórczej refleksji nad spotkaniami projektowania i przemysłu. Wystawa bada historię ruchu awangardowego, w T którego dyskursie splatały się kwestie kultury i prze- mysłu, tworzenia i produkcji. Kładzie przy tym nacisk nie tylko na artystyczną stronę projektowania, A ale także na to, w jaki sposób projekt stał się przestrzenią refleksji nad produktem i jego upo- wszechnianiem jako części kultury? Jak twierdzili twórcy Bauhausu: „Projektowanie nie jest kwestią czysto intelektualną czy materialną, ale raczej stanowi nieodłączną część prozy życia”.

1928 arch. Grzegorz Stiasny, wiceprezes SARP ds. twórczości

Dessau 1925–1931

15. Widok na skrzydło mieszkalne Szkoły Niemieckiej Federacji Związków Zawodowych ADGB w Bernau, Hannes Meyer i Hans Wittwer, 1931

Dział budowlany Bauhausu 1926 – ROK PRZEMIAN realizuje Szkołę Niemieckiej Federacji Związków Rok 1926 stanowi cezurę w historii Bauhausu. 12. Budynek Bauhausu w Dessau, 1926/27 Bauhaus coraz więcej współ- Zawodowych (ADGB) w Bernau Wtedy właśnie kierowana przez Waltera Gropiusa pracuje z przemysłem. Wśród pod Berlinem. W realizacji najpopularniejszych produk- projektu uczestniczą różne szkoła – oficjalnie nosząca nazwęStaatliches W Bauhausie ruszają pierwsze tów są m.in. tapeta Bauhausu pracownie Bauhausu zajęcia z architektury. Prowadzi i lampy Bauhausu Bauhaus, a powstała z połączenia dwóch 10. Logo „Das Bauhaus in Dessau“ Za sprawą radykalizującej się w formie pieczęci, 1931 je architekt Hannes Meyer Blok - Czasopismo Awangardy Artystycznej – czasopismo arty- „Praesens“, kwartalnik modernistów wydawany w latach 1926–30 pod istniejących już przed pierwszą wojną światową w Bal metalowy w Bauhausie komunistycznej grupy studentów styczne wydawane w latach 1924–26 przez grupę artystyczną redakcją Henryka Stażewskiego i Szymona Syrkusa. Wydano wyłącznie Jako uzupełnienie praktycz- następuje polityzacja Bauhausu Weimarze ośrodków dydaktycznych: Hochschule nego, rzemieślniczego wykształ- Hannes Meyer dokonuje reor- Blok, redagowane przez Henryka Stażewskiego, Teresę 2 numery. Ukazały się w nich teoretyczne teksty Szymona Syrkusa, ganizacji programu nauczania Na początku sierpnia Hannes Żarnowerównę, Mieczysława Szczukę i Edmunda Millera. a także materiały świadczące o kontaktach z międzynarodową awangardą. für bildente Kunst i Kunstgewerbe Schule – cenia w pracowniach oferowane są zajęcia malarskie, które i pracowni Meyer zostaje zwolniony przeniesiona została do Dessau. Nową siedzibę w trybie natychmiastowym Budowa domów mistrzów prowadzą Paul Klee i Wassily W Bauhausie rozpoczynają się Bauhausu Gropius zaprojektował z uwzględnie- i części osiedla Dessau-Törten Kandinsky przez władze miasta Dessau pierwsze zajęcia z fotografii z powodu swoich marksistow- niem szczególnego charakteru tej placówki, a Bauhaus otrzymuje status Pionierka ekspresjonistycznego 4 lutego 1928 r. Walter Gropius skich poglądów politycznych 9. Prospekt miasta Dessau, 1931 ogłasza rezygnację ze stanowi- W Bazylei rozpoczyna się zespół budynków szkoły natychmiast został uznany państwowej uczelni wzornic- tańca, Gret Palucca, tańczy wystawa objazdowa Bauhausu twa i zyskuje uprawnienia na scenie Bauhausu ska dyrektora Bauhausu – chce Kilka dni później nowym dyrek- za manifest nowych nurtów w projektowaniu. Jak Bauhaus przenosi się do prze- całkowicie poświęcić się pracy zawierająca aktualne prace torem Bauhausu zostaje do wystawiania świadectw powstałe w pracowniach mysłowego miasta Dessau jako niezależny architekt Ludwig Mies van der Rohe, napisał Sigfried Giedion: „Bauhaus wykazał, jak Mistrzowie formy posiadają Bauhausu który dokonuje reorganizacji Gerhard Marcks odchodzi 1 kwietnia 1928 r. Hannes można zastosować nową koncepcję przestrzeni w teraz tytuł profesora, a edukacja Eksponaty z pracowni Bauhausu programu nauczania z Bauhausu kończy się dyplomem Bauhausu Meyer zostaje nowym dyrekto- układzie dużego kompleksu budynków; było to rem Bauhausu i ogłasza swoje są wysyłane do Barcelony Nowy statut zabrania wszel- Rozpoczynają się zajęcia – na wystawę światową Paul Klee odchodzi z Bauhausu. pierwsze osiągnięcie tego typu we współczesnej motto: kiej działalności politycznej prowadzone w różnych prowizo- w Bauhausie Do roku 1933 mieszka jeszcze architekturze”. rycznych lokalizacjach „Potrzeby ludu zamiast luksusu“ w swoim domu mistrzowskim w Dessau Zostaje przyjęty nowy statut Wraz z Gropiusem z Bauhausu Rok 1926 obfitował również w wydarzenia istotne i zaktualizowany program odchodzą Marcel Breuer, László Gunta Stölzl odchodzi z dla kształtowania się ideowych podstaw architektury nauczania Moholy-Nagy i Herbert Bayer Bauhausu modernistycznej w Polsce. W lutym w gmachu Byli studenci jako młodsi Do prowadzenia wykładów Ukazuje się ostatni numer mistrzowie obejmują prowadze- w Bauhausie coraz częściej magazynu „bauhaus“ Zachęty otwarto Pierwszą Międzynarodową 11. Mistrzowie na dachu Bauhausu, od lewej: 13. Kolaż Marianne Brandt nie niektórych pracowni Josef Albers, Hinnerk Scheper, Georg zapraszani są wykładowcy „Palucca tańczy“, 1929 Wystawę Architektury Nowoczesnej. Do komitetu Muche, László Moholy-Nagy, Herbert Bayer, zewnętrzni W Nowym Jorku zostaje poka- Ukazuje się pierwsza seria Joost Schmidt, Walter Gropius, Marcel zana pierwsza w Stanach organizacyjnego, oprócz Karola Jankowskiego książek pod redakcją Waltera Breuer, Wassily Kandinsky, Paul Klee, Lyonel Georg Muche odchodzi z W Bauhausie rozpoczynają się 14. Manda von Kreibig w choreografii Zjednoczonych wystawa Feininger, Gunta Stölzl i Oskar Schlemmer, Oskara Schlemmera „Taniec z tyczkami II“), i Rudolfa Świerczyńskiego, profesorów Wydziału Gropiusa i László Moholy-Nagya zdjęcie: Lucia Moholy, 1926 Bauhausu zajęcia sportowe i gimnastyki Scena Bauhausu, 1927 Bauhausu Architektury Politechniki Warszawskiej, należał W Bauhausie zostaje wprowa- 4 grudnia 1926 r. odbywa się Studenci moskiewskiej uczelni Delegacja z Bauhausu odwie- Spektakle sceny Bauhausu Hannes Meyer organizuje również Mieczysław Szczuka, lider grupy Blok, dzona pisownia małą literą otwarcie budynku Bauhausu WChUTEMAS goszczą latem dza uczelnię WChUTEMAS są pokazywane gościn- w Moskwie z prywatnej inicja- w Dessau z udziałem ponad w Bauhausie w Moskwie nie w Berlinie, Wrocławiu, 16. Karykatura Hannesa Meyera, 1930 tywy wystawę „bauhaus dessau będącej inicjatorem wystawy. Jej katalog opubli- W „Katalogu wzorów“ zaprezen- 1000 gości z Niemiec i zagranicy Frankfurcie nad Menem, 1928–1930“ towane zostają prototypy Alfred H. Barr, późniejszy Wassily Kandinsky wystawia Stuttgarcie i Bazylei Hannes Meyer wyjeżdża kowano w numerze 11 czasopisma „Blok”. Obok z pracowni Bauhausu przezna- Uczelnia Bauhaus wydaje założyciel i dyrektor Museum we Friedrich-Theater w Dessau do Moskwy, a w kolejnym Amerykański kompozytor Henry projektów polskich architektów zaprezentowano czone do sprzedaży przez firmę pierwszy numer magazynu of Modern Art w Nowym Jorku, utwór „Obrazki z wystawy“ Oskar Schlemmer odchodzi roku wyjeżdża również grupa Cowell daje w Bauhausie kilka prace z Belgii, Czechosłowacji, Francji, Holandii, Bauhaus GmbH „bauhaus“ odwiedza Bauhaus Modesta Musorgskiego z Bauhausu kolegów z Bauhausu koncertów Niemiec i ZSRR. W Bauhausie uczy się W Bauhausie uczy się W Bauhausie uczy się W Bauhausie uczy się W Bauhausie uczy się W Bauhausie uczą się W Bauhausie uczą się 28 studentek i 73 studentów 28 studentek i 73 studentów 41 studentek i 125 studentów 45 studentek i 121 studentów 58 studentek i 143 studentów 44 studentki 122 studentów 53 studentki 141 studentów 1925 1926 1927 1928 1929 1930 1931

W ciągu zaledwie kilku lat Johannes Itten zakłada W Szwajcarii 24 pochodzą- Walter Gropius jest odpowie- Stany Zjednoczone zaprzestają we Frankfurcie nad Menem w Berlinie prywatną uczelnię cych z różnych krajów przed- dzialny z ramienia Deutscher udzielania kredytów, co prowa- powstaje 15 000 nowych jedno- artystyczną, na której wykładają stawicieli Nowego Budownictwa Werkbund za sekcję niemiecką dzi do kolejnego kryzysu stek mieszkalnych zbudowa- później Georg Muche i Lucia zakłada grupę Międzynarodowe na wystawie rzemiosła arty- bankowego w Niemczech. nych w technologii przemysło- Moholy Kongresy Architektury Nowo- stycznego w Grand Palais Liczba bezrobotnych wzrasta wej według nowych standardów czesnej (Congrès Internationaux w Paryżu do 5 milionów minimalnych. Przy progra- W Weimarze powstaje d’Architecture Moderne, CIAM). mie budowy mieszkań „Nowy Państwowa Szkoła Wyższa Wspólny program opracowuje Uczestnicy III. Kongresu CIAM Pokazywana w Berlinie Frankfurt” pracują także przed- Rzemiosła i Architektury, w dużej mierze Le Corbusier, w Brukseli dyskutują na temat „Niemiecka Wystawa Budow- stawiciele Bauhausu w której wykładają także przed- a Hannes Meyer i Mart Stam „racjonalnych sposobów budo- lana” i „Proletariacka Wystawa stawiciele Bauhausu – Ernst uzupełniają go o aspekt wania” osiedli mieszkaniowych Budowlana” ukazują przeciw- Pokazywana w Mannheim Neufert, Otto Lindig i Ludwig społeczny. Wydana przez CIAM stawne koncepcje – odpowied- wystawa ukazuje kierunek Hirschfeld-Mac Po wyborach do Reichstagu nio „racjonalizacji w budownic- „Deklaracja z Sarraz” ukazuje się 13. Ulotka reklamująca wystawę Deutscher partia NSDAP jest drugą siłą artystyczny Nowa Rzeczowość. także w czasopiśmie „bauhaus” Werkbund „Film und Foto“, Stuttgart, 1929 twie” i „rozwiązania kwestii Nowe, rzeczowe spojrzenie Czołowi przedstawiciele polityczną po SPD mieszkaniowej dla proletariatu” na rzeczywistość społeczną kierunku Nowe Budownictwo, W opozycji do Nowego Międzynarodowa wystawa wywiera wpływ na fotografię m.in. Walter Gropius, Ludwig Budownictwa nacjonalistycz- Deutscher Werkbund pt. Mies van der Rohe i Ludwig w Bauhausie 12. Plakat z okazji wystawy Deutscher no-konserwatywni architekci „Film und Foto” w Stuttgarcie Hilberseimer, zrzeszają się Werkbund „Mieszkanie”, Willi Baumeister, zakładają ugrupowanie „Der prezentuje prace 200 artystów Stuttgart, 1927 w grupie „Der Ring” Block”. Jednym z jego czoło- z różnych krajów, w tym wielu Na wystawę Werkbundu na wych przedstawicieli jest Paul przedstawicieli Bauhausu takich osiedlu Weissenhof w Stuttgarcie Schultze-Naumburg, który jak Karl Blossfeldt i Man Ray później znacząco przyczyni powstaje 16 międzynarodowych Krach na giełdzie w Nowym prac na temat Nowego się do zamknięcia Bauhausu w Dessau Jorku 24 października 1929 Budownictwa i mieszkalnictwa. roku prowadzi do światowego Jej dyrektorem jest Ludwig Mies kryzysu gospodarczego van der Rohe, a wśród architek- tów znajdują się Le Corbusier, Głównym tematem II. Kongresu Mart Stam, Walter Gropius, CIAM we Frankfurcie nad Peter Behrens i Bruno Taut Menem jest rozwiązanie kryzysu mieszkaniowego. 120 architektów i naukowców z 14 krajów dyskutuje o stra- tegiach na rzecz „Mieszkań za minimum egzystencjalne”

W Nowym Jorku powstaje Museum of Modern Art jako jedno z pierwszych muzeów sztuki nowoczesnej w Stanach Zjednoczonych 11. Tytułowa ilustracja czasopisma „Das neue Frankfurt“, 1. rocznik, 1926/27, numer 2, temat: Mies van der Rohe projektuje Mechanizacja budowy mieszkań / Droga od muru ceglanego do frankfurckiego procesu montażu niemiecki pawilon na wystawę 1 światową w Barcelonie Urząd Telekomunikacyjny w Warszawie, proj. Juljan Puterman (SARP), 1934, fot. „Architektura i Budownictwo“, 1935

2 Ratusz, Janów, Górny Śląsk, proj. Tadeusz Michejda (SARP), 1930, fot. „Architektura i Budownictwo” 1935

3 Zakład Opiekuńczy im. Garczyńskiego w Poznaniu, proj. Władysław Czarnecki (SARP), 1934, fot. „Architektura i Budownictwo“ 1935 Weimar 1919–1925

Walter Gropius zostaje powo- łany na stanowisko dyrek- tora do Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych Wielkiego Księstwa Saksonii w Weimarze 2. Książęca Saska Szkoła Wyższa Sztuk Pięknych (Großherzoglich Sächsische Łączy Wyższą Szkołę Sztuk Hochschule für bildende Kunst) w Weimarze, 1915, od roku 1919 Staatliches Pięknych i Szkołę Rzemiosła Bauhaus Weimar Artystycznego w jedną, nową uczelnię artystyczną:

Staatliches Bauhaus 7. Nowe logo „Staatliches Bauhaus 8. Plakat do wystawy Bauhausu (Państwowy Bauhaus) Weimar“, projekt: Oskar Schlemmer, 1922 w Weimarze, Joost Schmidt, 1923 Weimar Data założenia W lecie odbywa się otwar- 1 kwietnia 1919 Georg Muche (malarz) zostaje cie pierwszej dużej wystawy zatrudniony w Bauhausie Bauhausu oraz tygodnia Bauhausu, w ramach którego Każdą pracownią kieruje Wassily Kandinsky (malarz) organizowane są wykłady, od tej pory jeden mistrz formy Nowy, konserwatywny rząd 4. Logo uczelni Staatliches Bauhaus zostaje zatrudniony w Bauhausie koncerty, pokazy filmowe (artysta) i jeden mistrz rzemio- w Weimarze, 1919–1921 i spektakle teatralne Turyngii zmniejsza państwową sła (technik) W Kalkucie w Indiach zostaje dotację dla Bauhausu do pokazana wystawa prac Dom modelowy „Haus am poziomu jednej trzeciej dotych- Edukacja w pracowniach jest mistrzów i studentów Bauhausu Horn“, projekt: Georg Muche czasowego finansowania oparta na nauce rzemiosła oraz współczesnych artystów i kończy się egzaminem w Izbie indyjskich Podczas swojej przemowy Z dniem 31 marca 1925 r. rząd Rzemieślniczej W Bauhausie zostaje przy- inauguracyjnej Walter Gropius Turyngii wypowiada umowy jęty pierwszy oficjalny program Theo van Doesburg prowadzi ogłasza nowe kierunek progra- mistrzom Biuro projektowe Waltera nauczania w Bauhausie prywatne kursy mowy Bauhausu: Gropiusa przy współpracy w duchu kierunku De Stijl, Powstaje „Koło Przyjaciół z pracowniami Bauhausu Paul Klee (malarz), Oskar w których uczestniczą także „Sztuka i technika – Bauhausu“, popierane przez realizuje w Berlinie dom Schlemmer (malarz i scenograf) studenci Bauhausu nowa jedność.“ osobistości z różnych krajów, Sommerfelda i Lothar Schreyer (dramaturg takie jak Marc Chagall, Wskutek niechęci wobec niego 3. Drzeworyt Lyonela Feiningera „Katedra“ i malarz) zaczynają pracę Johannes Itten, który nie akcep- Albert Einstein, Peter Behrens jako obcokrajowca Henry van do manifestu uczelni Staatliches Bauhaus w Bauhausie tuje zwrotu ku technice i prefe- czy H.P. Berlage de Velde rezygnuje w 1915 w Weimarze, 1919 ruje rzemiosło indywidualne, W roku 1860 w Weimarze, roku ze stanowiska dyrektora W roku 1915 Szkoła Rzemiosła Johannes Itten (malarz, Profesorzy byłej Wyższej Szkoły odchodzi z Bauhausu Zostaje założona spółka zyskującej na znaczeniu stolicy Szkoły Rzemiosła Artystycznego Artystycznego Wielkiego pedagog artystyczny), Gerhard Sztuk Pięknych odchodzą Bauhaus GmbH, której zada- Wielkiego Księstwa Saksonii- w Weimarze i poleca jako Księstwa Saksonii w Weimarze Marcks (rzeźbiarz) und Lyonel z Bauhausu i zakładają konku- Węgier László Moholy-Nagy niem jest sprzedaż wyrobów (malarz, fotograf i konstruk- Weimar-Eisenach, zostaje zało- 1. Henry van de Velde w swojej pracowni w Szkole Rzemiosła Artystycznego swojego potencjalnego rozpoczyna rozmowy Feininger (grafik) zostają zatrud- rencyjną uczelnię artystyczną powstających w pracowniach żona nowa szkoła artystyczna (Kunstgewerbeschule) w Weimarze, ok. 1906 następcę m.in. architekta z Walterem Gropiusem nieni w Bauhausie (która do roku 1925 ma siedzibę tywista) zostaje zatrudniony Bauhausu w Bauhausie. W swoim kursie Waltera Gropiusa w tym samym budynku) 6. Kartka pocztowa od Theo van Doesburga W 1902 r. belgijski architekt Na wiosnę 1908 r. Henry van Na początku 1916 r. Gropius Johannes Itten opracowuje do Antony‘ego Koka, 12.09.1921 wstępnym zamiast naturalnych Pod koniec grudnia mistrzowie Henry van de Velde zostaje de Velde obejmuje kierownic- Szkoła Rzemiosła Artystycznego wysyła do Weimaru „Propozycję w Bauhausie kurs wstępny, 5. Dom Sommerfelda, Berlin, 1920/1921 Malarze Bauhausu wysta- materiałów i analiz dawnych Bauhausu ogłaszają rozwiąza- powołany na doradcę artystycz- two nowo powstałej Szkoły w Weimarze zostaje zamknięta założenia placówki edukacyjnej w którym wykorzystuje elementy wiają swoje prace w galerii Po dyskusji w radzie mistrzów mistrzów, jak to miało miejsce nie uczelni z dniem 1 kwietnia nego ds. przemysłu i rzemiosła Rzemiosła Artystycznego 1 października 1915 w formie artystycznego punktu swojej koncepcji zajęć wypróbo- Pierwszy wieczór Bauhausu „Der Sturm“ Herwartha Waldena jej członkowie dochodzą u Ittena, wykorzystuje nowe 1925 r. artystycznego w Weimarze Wielkiego Księstwa Saksonii poradnictwa w kwestiach prze- W 1919 roku, po powrocie wanej już w Wiedniu jak z udziałem poetki Else Lasker- w Berlinie do wniosku, że nie powinni techniki i materiały pochodzące w Weimarze Podczas pierwszej wojny świa- mysłu, rzemiosła i rękodzieła” z wojny, Walter Gropius na nowo i koncepcji jego nauczyciela Schüler posiadać tytułu profesora z przemysłu i mediów Różne miasta deklarują zain- Na jesieni 1902 r. obejmuje towej budynek szkoły funkcjo- podejmuje kontakt z administra- ze Stuttgartu, Adolfa Hölzela Za sprawą Johannesa Ittena i teresowanie przyjęciem on kierownictwo nowo założo- Kluczowym elementem edukacji nuje jako lazaret – pojedyncze Pierwsza wojna światowa cją instytucji kulturalnych Johannes Itten wprowa- Georga Muche kult Mazdaznanu Balet triadyczny Oskara Po niepowodzeniu swojego Bauhausu, m.in. Frankfurt nad nego Seminarium Rzemiosła w tej szkole są zajęcia prak- pracownie nadal działają i są sprawia, że rozmowy te muszą w Weimarze, odpowiedzialną Pierwsze posiedzenie rady dza wegetariańskie menu staje się w Bauhausie „pota- Schlemmera ma premierę spektaklu „Mondspiel“ Lothar Menem, Darmstadt, Mannheim Artystycznego tyczne w pracowni prowadzone prywatnie zostać przerwane za powstanie takiej szkoły mistrzów do stołówki Bauhausu jemną religią“ w Stuttgarcie Schreyer odchodzi z Bauhausu i Dessau

W Bauhausie uczy się W Bauhausie uczą się W Bauhausie uczą się W Bauhausie uczy się W Bauhausie uczy się W Bauhausie uczy się 101 studentek i 106 studentów 62 studentki 81 studentów 44 studentki 64 studentów 48 studentek i 71 studentów 35 studentek i 106 studentów 45 studentek i 82 studentów Przed 1914 1914–181914–18 I wojna I wojna światowa światowa 1919 1920 1921 1922 1923 1924

W 1902 roku Hermann Obrist Założony w 1907 roku Mniej więcej w tym samym Pod koniec lipca 1914 roku Po rewolucji październikowej Koniec wojny i nadzieje pokła- W Moskwie zostają założone Pierwsza rata reparacji wojen- Na początku roku do Berlina Plan Dawesa przewiduje i Wilhelm von Debschitz zakła- w Monachium Niemiecki czasie, począwszy od roku wybucha pierwsza wojna świa- 1917 roku w Rosji po raz pierw- dane w nowo powstałej Repu- Wyższe Pracownie Artystyczno- nych powoduje wzrost inflacji przyjeżdża przedstawiciel zmniejszenie reparacji wojen- dają w Monachium prywatną Związek Twórczy (Deutscher 1905, powstają awangardowe towa. Na całym świecie walczy szy władzę przejmuje partia blice Weimarskiej podsycają Techniczne (WChUTEMAS), i wywołuje niepokoje społeczne rosyjskiego konstruktywizmu nych oraz zaciągnięcie kredy- szkołę, w której zasady projek- Werkbund) łączy rzemiosło, kierunki w sztuce – futuryzm w niej ponad 60 milionów robotnicza utopijne marzenia o stworzeniu których struktura i program w młodej jeszcze Republice El Lissitzky i nawiązuje kontakty tów za granicą, co stabili- towania w oparciu o prawa sztukę i przemysł w jedną, we Włoszech, kubizm we Francji młodych żołnierzy nowego społeczeństwa. Prze- nauczania przypominają Weimarskiej. Liczba osób bezro- z artystami awangardowymi, zuje niemiecką gospodarkę. natury są stosowane w praktyce nową sztukę użytkową. Dzięki i ekspresjonizm w Niemczech, W Rzeszy Niemieckiej 9 listo- rwane przez wojnę reformy te w Bauhausie botnych wynosi 354 000 w tym dadaistami takimi jak Rozpoczyna się krótki okres podczas zajęć w pracowniach. swoim wystawom i publikacjom który okazuje się inspiracją dla W 1917 roku w Holandii Theo pada 1918 roku upada monar- teraz nabierają rozpędu Theo van Doesburg i László rozkwitu – tzw. złote lata Zarówno Henry van de Velde Werkbund odgrywa kluczową Bauhausu podczas pierwszych van Doesburg i Piet Mondrian chia i powstaje republika Dadaiści organizują w Berlinie Adolf Hitler zostaje wybrany Moholy-Nagy dwudzieste zakładają grupę artystyczną Pierwsze Międzynarodowe na przewodniczącego Narodo- jak i Walter Gropius zasięgają rolę w rozpowszechnianiu lat jego istnienia Dwa dni później kończy się 7. Pierwsze posiedzenie Niemieckiego 10. Banknot zastępczy z czasów informacji o tej nowej metodzie nowego sposobu projektowania „De Stijl”. Ich geometryczno- Zgromadzenia Narodowego, podczas Targi Dada. Stworzona przez wosocjalistycznej Niemieckiej We wrześniu Theo van hiperinflacji, 1923 r., projekt: Herbert Bayer Szwajcarska grupa awangar- abstrakcyjne podejście do pierwsza wojna światowa którego uchwalono konstytucję, Deutsches nich nowa estetyka łącząca Partii Robotników (NSDAP) Doesburg organizuje dowa ABC, której przewodzą nauczania i nowej estetyki produktów Nationaltheater, Weimar, 6 lutego 1919, projektowania wywiera w latach na mównicy Friedrich Ebert fotografię i typografię wywrze w Weimarze „Międzynarodowy Na jesieni inflacja osiąga Hannes Meyer, pochodzący W berlińskim biurze współza- 1921–22 duży wpływ na ekspre- wpływ na Bauhaus, a w szcze- Podczas wykładów w Weimarze, Kongres Konstruktywistów apogeum, co prowadzi do zała- z Holandii Mart Stam i łożyciela Werkbundu Petera sjonistyczny Bauhaus 6 lutego w Teatrze Narodowym gólności na reklamę na tej Jenie i Berlinie Theo van i Dadaistów”. Wśród uczestni- mania niemieckiej gospodarki El Lissitzky, ogłasza, że funkcja Behrensa spotykają się Walter w Weimarze obraduje pierw- uczelni Doesburg propaguje zasady ków jest także wielu przedsta- i systemu bankowego. Liczba zawsze jest podstawą projekto- W 1917 roku w Wiedniu projektowania oparte na abstrak- Gropius, Ludwig Mies van der 6. Ulotka Rady Roboczej ds. Sztuki, sze wybrane niemieckie wicieli Bauhausu osób bezrobotnych wzrasta wania. Meyer stosuje Rohe i młody Le Corbusier, Johannes Itten otwiera swoją Hermann Max Pechstein, Berlin, 1919 Zgromadzenie Narodowe Węgierski artysta awangardowy cji geometrycznej stworzonej do 978 000 to podejście w nauczaniu którzy później będą należeli pierwszą szkołę artystyczną László Moholy-Nagy przyjeżdża przez grupę „De Stijl” w Bauhausie od roku 1927 do najważniejszych przedstawi- i przez Almę Mahler poznaje jej Założona w 1918 roku w Berlinie W konstytucji Republiki do Berlina, gdzie poznaje Pucz Adolfa Hitlera zostaje stłu- 4. Herwarth Walden przed swoim byłego męża, Waltera Gropiusa. Rada Robocza ds. Sztuki żąda Weimarskiej po raz pierwszy dadaistów W Rosji wokół wieży Tatlina miony, partia NSDAP zakazana, Wraz z rozwojem budownictwa cieli modernizmu w architekturze popiersiem autorstwa Williama Wauera, wybucha dyskusja na temat ok. 1918 Ten zaprasza później Ittena gruntownej reformy sztuki, zostało zapisane prawo a sam Hitler – aresztowany idee tzw. Nowego Budownictwa W połowie XIX wieku powstaje 5. Żebrzący inwalida wojenny w mundurze W Piotrogrodzie zostaje odsło- zasad projektowania – kompo- W 1914 roku w Kolonii osiągnię- do wykładania w Bauhausie, z orderem, Berlin, 1923 kultury i edukacji. Jak deklarują do mieszkania. Walka z kryzy- wcielane są w życie, zwłaszcza w Anglii ruch Arts and Crafts. 1. Warsztat obróbki metalu w Debschitz- Czasopismo „Der Sturm”, które nięty model „Pomnika III zycja versus konstrukcja. Z niej W swojej nowej książce progra- Schule, Monachium, ok. roku 1905 cia Werkbundu w dziedzinie dokąd wraz z nim przenoszą jej członkowie, celem wszyst- sem mieszkaniowym to jedno w miastach rządzonych przez Jego założyciel William Morris założył w 1910 roku w Berlinie Międzynarodówki” Władimira wywodzą się zasady konstruk- mowej „Vers une architecture“/ projektowania produktów i budyn- Herwarth Waldens, staje się się niektórzy jego uczniowie Ludność Niemiec zmaga się kich dziedzin sztuki jest „kolek- z wielkich wyzwań w nowo socjaldemokratów takich jak sprzeciwia się mechanicznej Od roku 1906 na Akademii ków zostają zaprezentowane z Wiednia. tywne budowanie”. Wśród ponad powstałej Republice Weimarskiej Tatlina. Powszechnie przyj- tywizmu – naukowa metodyka „W stronę architektury” Berlin, Frankfurt nad Menem produkcji przemysłowej ważnym kanałem informacyj- z bezrobociem, głodem i biedą, muje się, że ta wieża ze szkła i wierność materiałowa Le Corbusier rozpowszechnia Sztuk Pięknych w Stuttgarcie międzynarodowej publiczności nym niemieckiego ekspresjoni- a zniszczenia wojenne dodat- 50 członków znajdują się Bruno czy Dessau i postuluje powrót do rzemiosła. malarz i teoretyk sztuki Adolf W odpowiedzi na wojnę w 1916 Taut, Lyonel Feininger, Walter Podpisując Traktat wersalski, i metalu zapoczątkowała koncepcję nowej architektury Artystycznie wykonane zmu i znajduje się w centrum roku w Szwajcarii powstaje kowo pogłębiają kryzys Niemcy, które przegrały wojnę, konstruktywizm opartej o pięć podstawowych Hölzel wykłada opracowaną europejskiej awangardy mieszkaniowy – brakuje około Gropius i Gerhard Marcks przedmioty użytkowe mają przez siebie nowoczesną teorię odrzucający kulturę miesz- zobowiązują się do wypłaca- zasad wprowadzić sztukę do czańską, prowokacyjny nurt miliona mieszkań W grupie listopadowej zrze- nia reparacji na rzecz państw Le Corbusier i Amedée kolorów i form. Podstawowy W 1912 roku zostaje otwarta Ozenfant zakładają w Paryżu 9. Zdjęcie grupowe wykonane podczas codziennego życia kurs przygotowawczy Hölzla galeria „Der Sturm”. Pokazy- anty-sztuki – dadaizm szeni są artyści ze wszystkich zwycięskich Międzynarodowego Kongresu dziedzin sztuki, a ich celem jest magazyn „L’Esprit Nouveau“ Konstruktywistów i Dadaistów w Sukces rzemiosła artystycz- wykorzystał później jego uczeń, wana jest w niej wystawa eks- i propagują swoją wizje Weimarze, 1922 Johannes Itten, jako pierwo- presjonistycznej grupy artystów „skoncentrowanie swoich sił nego sprawia, że pojawiają na budowaniu młodych, wolnych racjonalizacji w sztuce i nowej się głosy krytyki wobec wzór dla swojego kursu wstęp- „Der Blaue Reiter” („Błękitny estetyki maszynowej nego w Bauhausie. Jednym jeździec”), którą rok wcześniej Niemiec”. Grupa istnieje do roku akademickiej edukacji arty- 1933. W pewnym momen- stycznej opierającej się z uczniów Hölzla jest też założyli w Monachium Wassily Oskar Schlemmer Kandinsky i Franz Marc cie liczy 170 członków, wśród na naśladowaniu historycznych których są El Lissitzky, Wassily stylów. Coraz głośniej słychać Kandinsky, László Moholy-Nagy żądania reformy i bardziej prak- i Ludwig Mies van der Rohe tycznego podejścia

3. Plakat przygotowany z okazji wystawy Deutscher Werkbund w Kolonii, Fritz Helmuth Ehmcke, 1914 2. Adolf Hölzel i jego uczniowie, Stuttgart, od lewej: Alfred Wickenburg, Ida Kerkovius, n/n, Edmund Kinzinger, Hermann Stenner, 8. Model pomnika III Międzynarodówki, Adolf Hölzel, Lily Hildebrandt, Willi Władimir Tatlin, 1920 Baumeister, Oskar Schlemmer, 1914 1 Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa – Dom Mieszkalny Dla Robotników, Warszawa, proj. Barbara Brukalska (SARP), Stanisław Brukalski (SARP), 1930–34, fot. „Architektura i Budownictwo” 1935

2 Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa – Dom Mieszkalny Dla Robotników, Warszawa, proj. Juljusz Żakowski (SARP), Jan Chmielewski (SARP), Berlin 1932–1933 1931–32, fot. „Architektura i Budownictwo” 1935

3 Arch. Lucjan Korngold (SARP), Arch. Henryk Blum (SARP) Dom jednorodzinny, Skolimów, 1931–32 fot. „Architektura i Budownictwo” 1935

4 Dom jednorodzinny, Warszawa, proj. Barbara Brukalska (SARP), Stanisław Brukalski (SARP), 1927–28 fot. „Architektura i Budownictwo” 1935

5 Domy jednorodzinne szeregowe, Warszawa, proj. Bohdan Lachert (SARP), Józef Szanajca (SARP), 1929, fot. „Architektura i Budownictwo” 1935

Wielu wykładowców po okresie spędzonym w Bauhausie naucza w placówkach i uczelniach na całym świecie, dalej propagu- jąc idee i naukę Bauhausu 18. Student Ernst Louis Beck przed wejściem do przebudowanej fabryki telefonów, 1932–1933 W 1933 roku Josef Albers zostaje powołany na profesora Dyskusja toczona wokół eksponowanych projek- Black Mountain College tów przyczyniła się do rozłamu w Bloku i zawią- 17. Atak na Bauhaus, fotomontaż powstały w Karolinie Północnej przed przejęciem władzy przez nazistów, w USA. Uczy tam również zania z inicjatywy Szymona Syrkusa grupy Iwao Yamawaki, 1932 Bale karnawałowe w Bauhausie, jego żona Anni Albers oraz Praesens. Przed 1926 rokiem Syrkus przebywał odbywające się 18 i 25 lutego Xanti Schawinsky Partia NSDAP składa wniosek 1933 roku, na które przychodzi w Weimarze i miał możliwość zapoznania się do rady gminy Dessau o około 1100 gości, to ostatnie bale w Bauhausie z programem nauczania w Bauhausie. Zarówno zamknięcie Bauhausu i zburze- metody kształcenia, jak i organizacja procesu dy- nie budynku uczelni Podczas przeszukania 11 kwiet- Delegacja z NSDAP udaje się nia Gestapo znajduje mate- daktycznego wywarły na nim wrażenie. z wizytą do Bauhausu riał dowodowy, świadczący o „bolszewizmie kulturowym“. 20. Logo „new bauhaus“ w Chicago, 1937 W czerwcu ukazał się pierwszy numer kwartalnika Rada gminy Dessau uchwala Aresztowane zostają 32 osoby, zamknięcie Bauhausu z dniem a budynek – zaryglowany „Praesens”, zawierający artykuły o charakterze 1 października 1932 r. W 1937 roku László Moholy- manifestów ideowych autorstwa założycieli Rozwiązanie umowy z firmą Nagy zostaje dyrektorem Rządzone przez socjaldemokra- Rasch, sprzedającą tapety, nowo powstałej szkoły dizajnu grupy: Szymona Syrkusa i Henryka Stażewskiego, tów miasta Lipsk i Magdeburg oznacza dla uczelni utratę w Chicago, której nadaje nazwę jak też tłumaczenia tekstów Kazimerza Malewicza, wyrażają zainteresowanie prze- ważnego źródła finansowania New Bauhaus jęciem Bauhausu Theo van Doesburga, Johanesa J. P. Ouda. Aby działalność Bauhausu W 1937 roku Walter Gropius W Niemczech próby ponownego Na początku października mogła być kontynuowana, zostaje powołany na dzie- założenia Bauhausu w Dessau Chociaż ukazały się tylko dwa numery kwartalnika, władze miasta Dessau prze- Gestapo żąda wprowadzenia 19. Josef Albers ze studentami podczas zajęć z rysunku, ok. 1939/40 kana wydziału architektury i Weimarze po 1945 roku to wniosły one istotny wkład w kształtowanie kazują Miesowi van der Rohe nowego programu nauczania, w Harvard Graduate School kończą się niepowodzeniem koncepcji modernistycznych w sztuce i architek- wszystkie prawa do dalszego „zgodnego z linią państwa“, Od 1933 roku w budynku of Design w Cambridge w stanie prowadzenia Bauhausu jako oraz zwolnienia Wassilego uczelni Bauhaus w Dessau Massachusetts (USA) W 1953 r. w Ulm powstaje turze. instytucji prywatnej Kandinsky‘ego i Ludwiga swoją siedzibę mają Kobieca Wyższa Szkoła Wzornictwa. Hilberseimera Szkoła Pracy (Landesfrauen- W 1938 roku Ludwig Mies van Jej program nauczania bezpo- W październiku Bauhaus Arbeitsschule) oraz nazistow- der Rohe zostaje dziekanem średnio nawiązuje do Bauhausu. We wrześniu grupa Praesens zorganizowała w zostaje ponownie otwarty W obliczu tych faktów ska Szkoła Przywódców wydziału architektury w Armour Jej dyrektorem jest były student Zachęcie pierwszą wystawę prezentującą prace i mieści się w byłej fabryce wykładowcy postanawiają Okręgów (Gauführerschule). Institute w Chicago. Wraz z nim Bauhausu Max Bill; wykładają członków grupy i osób niestowarzyszonych, z telefonów w dzielnicy Berlina dokonać samorozwiązania Nie ma już mowy o zburzeniu jadą tam Walter Peterhans w niej także Josef Albers, Walter Steglitz Bauhausu 20 lipca budynku i Ludwig Hilberseimer Peterhans i Johannes Itten których dołączyła do grupy w kolejnych latach. Na wystawie prezentowano projekty architek- toniczne i wnętrzarskie, rzeźbę, malarstwo, W Bauhausie uczy się W Bauhausie uczy się 25 studentek i 90 studentów 5 studentek i 14 studentów scenografię i grafikę książkową.

1932 1933 Po zamknięciu Bauhausu Połowa lat 20. była okresem nasilającego się rozdźwięku w postawach twórczych pomiędzy starszymi architektami wykształconymi przed Wystawa „Modern Architecture: 30 stycznia Adolf Hitler zostaje International Exhibition“ w kanclerzem Niemiec pierwszą wojną światową na uczelniach zagra- Museum of Modern Art nicznych a młodymi absolwentami Wydziału w Nowym Jorku przedstawia Uczestnicy IV. Kongresu CIAM, różne kierunki w obrębie który odbył się pod hasłem Architektury Politechniki Warszawskiej. Był to Nowego Budownictwa „Miasto funkcjonalne”, uchwalają czas formowania się zespołów młodych archi- w Europie w sposób, który „Kartę ateńską”. Po roku 1945 sprowadza je wyłącznie do este- będzie ona miała kluczowe tektów, którzy swoimi późniejszymi realizacjami tyki i stylu, pomijając ich wymiar znaczenie dla odbudowy miast mieli trwale zapisać się w historii polskiego społeczny, ich funkcję oraz debaty toczące się wokół nich. modernizmu – Bohdana Lacherta i Józefa Szanajcy, Za wystawę odpowiedzialni Jadwigi Dobrzyńskiej i Zygmunta Łobody, są Philipp Johnson i Henry- 15. Wystawa „Entartete Kunst“ („Sztuka zdegenerowana“) w arkadach ogrodu Hofgarten w Monachium, 1937 (z obrazami Maksymiliana Goldberga i Hipolita Rutkowskiego. Russell Hitchcock, którzy artystów m.in.: Wassily Kandinsky, Emil Nolde, Conrad Felixmüller, Heinrich Campendonk i rzeźbami artystów m.in.: w ramach kwerendy w latach Marg Moll, Otto Baum, Eugen Hoffmann i Rudolf Belling) 1930–31 odwiedzili także Zagadnienia metod dydaktycznych wypraco- Bauhaus w Dessau wanych przez zespół pod kierownictwem Gropiusa Od września 1933 roku Izba W 1937 roku naziści konfiskują Kultury Rzeszy (Reichs- 16 000 dzieł sztuki nowoczesnej i Ittena, stanowiące najistotniejszą część dorobku kulturkammer) sprawuje kontrolę i niszczą większość z nich Bauhausu, nie były szerzej omawiane i komento- nad całą produkcją artystyczną i kulturalną w Niemczech W tym samym roku na nazi- wane na łamach polskich periodyków architekto- stowskiej propagandowej wysta- nicznych w latach dwudziestych i trzydziestych. Wielu twórców i intelektualistów wie „Entartete Kunst“ („Sztuka emigruje, inni są prześladowani zdegenerowana“) można zoba- Wpływy architektury modernistycznej docierające lub dostają zakaz wykonywania czyć 650 skonfiskowanych prac, 16. Katalog wystawy „Cubism and Abstract do Polski z Zachodu, przy znaczącym udziale zawodu. Jeszcze inni asymi- w tym autorstwa przedstawicieli Art“ w Museum of Modern Art, Nowy Jork, lują się w represyjnym systemie Bauhausu. Jak na ironię, jest 02.03–19.04.1936, z diagramem autorstwa architektury niemieckiej, zaczęły od połowy lat nazistowskim to najliczniej odwiedzana Alfreda H. Barra dwudziestych kształtować oblicze architektury wystawa sztuki nowoczesnej W 1936 roku w Museum polskiej, przejawiając się przede wszystkim w 1 września 1939 roku zaczyna of Modern Art w Nowym formalnym języku podobieństw fizjonomicznych. się druga wojna światowa Jorku zaprezentowana zostaje 14. Wystawa „Modern Architecture: International Exhibition“, wystawa „Cubism and Abstract Museum of Modern Art, Nowy Jork, 10.02–23.03.1932 Art“ ukazująca pełne spektrum europejskiej awangardy. Jej kuratorem jest Alfred H. Barr, dr inż. arch. Grzegorz Rytel który jednocześnie nabywa wystawiane dzieła dla MoMA. W 1958 roku kolekcja staje sie częścią ekspozycji stałej 3 Dom jednorodzinny, Warszawa, proj. Włodzimierz Winkler (SARP), 1935, fot. „Architektura i Budownictwo” 1935

4 Przedmioty unoszące się w powietrzu jak Dom jednorodzinny, Skolimów, i samo zjawisko unoszenia się pojawiają proj. Helena Syrkus (SARP), Szymon Syrkus (SARP), 1933, się w Bauhausie pod różnymi postaciami. fot. „Architektura i Budownictwo” 1935 Można je odnaleźć jako motywy w archi- 5 tekturze, sztukach pięknych oraz jako Dom jednorodzinny, Skolimów, metaforę nowoczesnego stylu życia – gdy Paul Klee, Linoskoczek, 1923 proj. Helena Syrkus (SARP), Szymon Syrkus (SARP), 1931, fot. „Architektura i Budownictwo” 1935 w 1926 roku Marcel Breuer w swoim kolażu „Ein Bauhaus-Film” demonstrował, 6 Dom jednorodzinny, Warszawa, jak powstają jego meble do siedzenia, proj. Lucjan Korngold (SARP), Piotr M. Lubiński (SARP), 1935, na początku zaprezentował „afrykańskie fot. „Architektura i Budownictwo” 1935 krzesło”, zbudowane w 1921 roku

7 w Bauhausie w Weimarze. Jako element Dom jednorodzinny, Podkowa Leśna, ostateczny i punkt docelowy tego cyklu proj. Maksymiljan Goldberg (SARP), Hipolit Rutkowski (SARP), Breuer przedstawił siedzącego człowieka, 1932, fot. „Architektura i Budownictwo” 1935 który niejako unosił się na „sprężynującym słupie powietrza”, a przy dacie jego powstania Breuer postawił znak zapytania. Meble z rurek stalowych takie jak krzesło zawieszone Marcela Breuera i Ludwiga Miesa van der Rohego stanowią pierwszy stopień tęsknoty za dematerializacją. Od czasu otwarcia budynku Bauhausu w Dessau w 1926 roku wielu wykła- dowców Bauhausu fotografowało się tak, by powstało wrażenie, że wznoszą się w powietrzu lub za chwilę oderwą się od ziemi. Już w roku 1923 Paul Klee zajmował się tym tematem w swojej litografii „Linoskoczek”. Postać akrobaty symbolizuje nowoczesnego człowieka przyszłości, którego tęsknota za nieważ- Umbo (Otto Umbehr), Pantofle domowe, 1926 kością prowadzi w przestworza – choć W nawet on potrzebuje jeszcze liny pod nogami i tyczki do utrzymania równowagi.

Zaprzeczeniem grawitacji wydaje się być również projekt Miesa van der P Rohego z 1923 roku „Wieżowiec ze szkła i żelbetu”, do tego stopnia prze- zroczysty, że można odnieść wrażenie, jakby rozpływał się w powietrzu. Podobne wrażenie sprawia także budynek Bauhausu w Dessau projektu O Waltera Gropiusa, zwłaszcza oświetlony nocą. Już w 1923 roku Gropius stwierdził: „Coraz większa wytrzymałość i szczelność nowoczesnych materiałów (żelazo, beton, szkło) oraz śmiałe projekty nowych, unoszących W się w powietrzu konstrukcji pozwalają pozbyć się wrażenia ciężkości, jakie wywoływały dawne formy budowlane.” W budynku Bauhausu w Dessau można było podziwiać różne egzemplarze unoszących się w powietrzu I 1 Dom jednorodzinny, Warszawa, proj.. Bohdan Lachert (SARP), rzeźb, wykonanych przez studentów na kursie wstępnym u Moholy-Nagy’a, Józef Szanajca (SARP), 1929, które stanowiły dla niego wartościowe preludium do „formy w najwyższym fot. „Architektura i Budownictwo” 1935 stopniu uduchowionej”, jaką były rzeźby kinetyczne. E 2 Dom jednorodzinny, Warszawa, proj. Jadwiga Dobrzyńska (SARP), Zygmunt Łoboda (SARP), 1932, fot. „Architektura i Budownictwo” 1935 T R Z U

szkła, z kursu

Leo Baron, Gertrud Herold na Edmund Collein, Ćwiczenie konstrukcyjne ze wstępnego Josefa Albersa, 1927 / 28

T. Lux Feininger, Eurytmia, 1927

dachu budynku Bauhausu w

Dessau, 1929 Iwao Yamawaki, artykuł, który napisał Iwao Yamawaki na Kurta Kranza, czasopismo Koga, 12, Bd. 1933 temat fotokolaży

534, 1927–32

Kurt Schmidt, konstrukcja do z pracowni teatru, 1923 Ludwig Mies van der Rohe, fotel MR

fajerwerku, Od samego początku w Bauhausie podejmowano starania, by zwrócić uwagę na jego działalność także poza granicami Niemiec oraz pozyskać studentów z

całego świata. W tym celu Walter Gropius wysłał w 1920 Iwao Yamawaki, artykuł, który napisał Iwao Yamawaki na W roku listy do Japonii, Meksyku, Turcji, Brazylii, Peru Kurta Kranza, czasopismo Koga, 12, Bd. 1933 temat fotokolaży i Chile. Chciał w nich zwrócić uwagę na tę uczelnię „znaną także poza granicami Niemiec” oraz na związany z nią „szereg artystów z różnych krajów (…), którzy cieszą S się międzynarodową sławą”. Tę ambicję kontynuował również jego następca, szwajcarski architekt Hannes P Meyer. W wydawanym przez Bauhaus czasopiśmie w kilku P językach zapraszał na studia na tej uczelni. W 1929 roku przyjechało tu 140 studentów z Niemiec i 30 zza granicy, O w tym ze Szwajcarii, Polski, Rosji, Łotwy, Holandii, Stanów O Zjednoczonych, Palestyny, Turcji, Persji i Japonii. Jak pisała później projektantka tkanin Gunta Stölzl, W „…różnorodność narodowa uczniów ułatwiała wzajemną, T koleżeńską naukę …”. Niektórzy nieśli idee Bauhausu dalej w świat, między innymi biorąc udział w międzynaro- I dowych konkursach architektonicznych lub zakładając K własne instytucje. Na przykład Węgier Sándor Bortnyik założył w Budapeszcie w 1928 roku „Mühely“, tzw. „mały Bauhaus”, a Renshichirō Kawakita otworzył w Japonii E Walter Gropius, László Moholy-Nagy (red.), A

w 1932 roku „Instytut Planowania Życiowego”. „Architektura międzynarodowa“, Książki Bauhausu, 1, 1925 T N R I Także produkty pochodzące z Bauhausu od początku znane były na świecie – w 1922 roku działały punkty Z sprzedaży w Wiedniu, Amsterdamie, Leicesterze A i Stanach Zjednoczonych. Ponadto Bauhaus był reprezentowany na wystawach na całym świecie – U na przykład w 1922 roku w Kalkucie obok obrazów ówczesnych malarzy indyjskich pokazano obrazy mistrzów i studentów Bauhausu, a w 1929 roku przed- stawiono prace z tej uczelni na wystawie, która w ramach tournée odwiedziła m.in. Bazyleę, Zurych i Wrocław. W tym samym roku produkty z pracowni Bauhausu trafiły na Wystawę Światową w Barcelonie, a w 1930 roku – na wystawę wędrującą w USA (Harvard, Cambridge i Nowy Jork). W 1931 roku Hannes Meyer przedstawił pierwszą wystawę Bauhausu w Moskwie, ukazującą okres 1928–1930, kiedy był dyrektorem uczelni.

Bauhaus odwiedzały także zagraniczne osobistości ze środowisk artystycznych i intelektualnych, m.in. Solomon R. Guggenheim i Marcel Duchamp. Goście przyjeżdżali z odczytami, kompozytorzy Béla Bartók, Henry Cowell, mistrz sufi Hazrat Inayat Khan, Naum Wydawane w latach 1925–1930 „Książki Bauhausu” Gabo czy El Lissitzky zapraszani byli jako wykładowcy pozwoliły tej uczelni nie tylko pozyskać jako autorów wizytujący. Wizyty te świadczą bezsprzecznie twórców kultury z różnych krajów, ale także zaprezen- o otwartości na świat i międzykulturowej świadomości tować się jako instytucja, w której spotykają się różne Bauhausu, co znajdowało odzwierciedlenie kierunki awangardy. Ta ambicja wyraźnie przejawiała się w programie nauczania i nie ograniczało się jedynie na przykład w wydrukowanej i wydanej przez Bauhaus Walter Gropius, László Moholy-Nagy (red.), Kazimierz Malewicz, do poruszania się pomiędzy „kultem Indii” a „amery- „Świat bezprzedmiotowy“, Książki Bauhausu, 11, 1927 w 1923 roku teczce „Nowa grafika europejska, teczka kanizmem”, jak określił to w 1921 roku Oskar nr 4 – artyści włoscy i rosyjscy” czy też „Wystawa Schlemmer. międzynarodowych architektów” w ramach wystawy Bauhausu w tym samym roku. Mies van der Rohe wysłał Joost Schmidt, broszura informacyjna miasta Dessau, 1931 także jako dyrektor Bauhausu w Dessau list do Stanów Zjednoczonych w celu znalezienia „zagranicznych” instytucji patronujących „europejskiemu Bauhausowi” i podjęcia współpracy międzynarodowej. Fritz Kuhr, autoportret, 1927

O. Z. Hanish, David Ammann, nauka oddychania wg

Mazdazdanu, 1919

Richard Oelze, autoportret z N przyjaciółką, 1922 / 23 O Moskwie: Peter Bücking, Gunta Stölzl, Fotograf nieznany, Członkowie Bauhausu odwiedzający Wchutein w S Arkadij Mordwinow, z tyłu Arieh Sharon, trzeci z prawej, 12.5.1928 W Bauhausowi od samego początku towarzy- szył powiew świeżości i atmosfera przełomu P Hannes Meyer (red.), „studiujcie w bauhausie!“, bauhaus. zeitschrift für gestaltung, 2 / 3, 1928 po pierwszej wojnie światowej. To przycią- Y gało wielu młodych ludzi, którzy chcieli nie tylko mieć wpływ na to, jak będzie wyglądał O świat w przyszłości, ale także na swoje własne życie. Wkrótce przedstawiciele Bauhausu zasłynęli ze swojego niekonwen-

T cjonalnego stylu bycia, który polegał nie Oskar Schlemmer, schematyczny zarys materiału lekcjnego, „człowiek“, z: bauhaus. zeitschrift für gestaltung 2 / 3, 1928 C tylko na noszeniu fryzury typu bob i koleżeń- Działalność Bauhausu miała na celu wytwarzanie nowocze- skich relacjach między kobietami i mężczy- snych produktów dla nowego pokolenia, a także dla kolejnych K znami – niektóre rodziny Bauhausu żyły generacji w przyszłości. Krytyk sztuki Adolf Behne dostrzegał Z razem bez ślubu. przejawy tych ambicji w architekturze budynku Bauhausu projektu Waltera Gropiusa: „Nowy budynek Bauhausu Już w maju 1919 roku, zaledwie kilka w Dessau dobitnie pokazuje (…) – punktem wyjścia, a jedno- A tygodni po otwarciu uczelni, malarz i mistrz cześnie celem nowego kierunku w budownictwie jest nowy Ł Bauhausu Lyonel Feininger pisał do swojej typ człowieka i nowa relacja człowieka ze światem. Nowe żony Julii: „Z moich dotychczasowych materiały, nowe konstrukcje, nowe techniki są ważne i trzeba N obserwacji studentów wynika, że są to ludzie o nich dyskutować, obserwować je i badać. Są jednak zawsze O bardzo pewni siebie. Prawie wszyscy z nich tylko środkiem do osiągnięcia celu, a najwyższym, ostatecznym walczyli na wojnie. To zupełnie nowy typ celem jest człowiek.” I człowieka. Myślę, że wszyscy oni chcą W osiągnąć coś nowego w sztuce i nie są już tak bojaźliwi i niewinni.” Oskar Schlemmer A natomiast ogłosił w 1921 roku, że „Bauhaus I zajmuje się budowaniem zupełnie czegoś innego, niż można by się spodziewać – buduje człowieka. Gropius zdaje się być E tego w pełni świadomy i dostrzega wadę wielu akademii, które ignorują rozwój czło- wieka”. W ciągu całego okresu istnienia K Bauhausu toczyły się gorące dyskusje o tym, jak miałby wyglądać „nowy człowiek”, jakie miałby posiadać wartości i umiejęt- ności – Johannes Itten chciał promować samopoznanie każdego człowieka poprzez

Jenie, 1921 ćwiczenia ciała i oddechu oraz dietę wege- tariańską; Oskar Schlemmer w swojej twórczości scenicznej u każdej figury badał relacje jej ciała z przestrzenią, skupiając się nie tylko na typowych posturach; w malar- stwie i fotografii tworzono nowe wizerunki człowieka, posługując się abstrakcją, deformacją i kolażem; studenci z „frakcji komunistycznej”, której przewodził Hannes Meyer – jak sam siebie określał, „naukowy Fotograf nieznany, Barbara Josephine Guggenheim, Wassily Kandinsky, Hilla von Rebay, Solomon R. Guggenheim marksista” – dążyli do „światowej rewolucji”. w ogrodzie osiedla mistrzów w Dessau, 1929

Alfred Bischoff, Pi-o-Murshid Hazrat Inayat Khan w Johannes Itten, „Niech będą pozdrowione serca, oświecone blaskiem miłości, nie dające sie zwieść zwieść sie dające nie miłości, blaskiem oświecone serca, pozdrowione będą „Niech Itten, Johannes nadziejom na nadziejom „Mistrzowie Państwowego Bauhausu w Państwowego „Mistrzowie Lisbeth Oestreicher, wzór tkaniny na

niebo ani strachem przed piekłem. O. Z. Hanish“, oryginał z O.oryginał Hanish“, Z. piekłem. przed strachem ani niebo

zasłony, 1930

Weimarze”, 1921

pierwszej teczki Bauhausu teczki pierwszej

N O E W K Y S P C E Od samego początku Bauhaus musiał mierzyć się z zarzutami, formułowa- Z nymi głównie przez konserwatywne R środowiska rządowe i obywatelskie, Grete Reichardt (przypisywane), próbka tkacka, 1926–31 jakoby wykładowcy i studenci jedynie Ł eksperymentowali, a i sama instytucja Y była tylko eksperymentem. Choć ta krytyka miała dyskredytować O Bauhaus, to dla jego przedstawicieli M eksperymentowanie stanowiło świa- domy wybór i równie ważny element W co nauczanie i teoria. Byli oni przeko- E nani, że nowe idee, których inten- Na wielkiej wystawie Bauhausu w roku sywnie szukano tu po pierwszej wojnie 1923 zaprezentowano rezultaty różnych I światowej, mogły zrodzić się tylko projektów, jak m.in. wybudowany „dom N z eksperymentów. Chodziło nie tyle o eksperymentalny”, będący jednocześnie doświadczenia naukowe, ile eksperymentem w wymiarze technolo- E o swobodne, niezobowiązujące próby, gicznym, ekologicznym i mieszkaniowym, T jakie prowadził każdy student na kursie czy też „reflektorowe gry barwno-świetlne”, wstępnym w Bauhausie. Ponieważ które stworzyli studenci Ludwig jednak eksperymenty w pracowniach Hirschfeld-Mack i Kurt Schwerdtfeger. K regularnie powodowały też problemy na zajęciach rzemieślniczych, pod Niedługo po tym, jak w 1925 roku koniec roku 1921 Walter Gropius Bauhaus przeniósł się do Dessau, gdzie zaprojektował osobne pomieszczenie pracownie teraz nazywały się „pracow- Herbert Bayer, wzorcowy człowiek Bauhausu, 1923 do eksperymentów, „dlatego, niami laboratoryjnymi”, wprowadzono że w praktyce zapewne trudno byłoby pisownię małą literą w listach, prospek- w jednej pracowni połączyć działal- tach i wydawanym przez Bauhaus ność czysto eksperymentalną czasopiśmie, co spotkało się z ostrymi z produkcją niektórych prac”. protestami środowisk bardziej konserwa- tywnych. To z kolei posłużyło Gropiusowi za okazję do podkreślenia eksperymen- talnego charakteru Bauhausu: „bauhaus jest przede wszystkim ogólnokrajową instytucją eksperymentalną, skupiającą się na wszystkich dziedzinach projekto- wania. wypróbowywanie tego, co jeszcze nieodkryte jest więc nie tylko naszym prawem, ale wręcz obowiązkiem.”

Marcel Breuer w Dessau eksperymentował z formowaniem stalowych rurek i wykorzystaniem ich przy konstruowaniu mebli, Oskar Schlemmer w budynku

Oskar Schlemmer, figura siedząca, figura „S“, 1923 Bauhausu dysponował w końcu własną „sceną eksperymentalną”. I wreszcie fotografia – dzięki popularnemu w Bauhausie aparatowi małoobrazkowemu, poza zajęciami eksperymentowano z aparatem fotograficznym i wywoływaniem zdjęć tak swobodnie jak w żadnej innej dziedzinie. Werner David Feist, który w 1927 roku przyjechał na studia do Bauhausu, tak wspominał: „Eksperymentowanie, badanie granic, przekraczanie praw i zasad, by odkryć nowe obszary – tak można opisać atmosferę wszechobecną wtedy w Bauhausie.” Chronologia Podpisy – góra 14. Oskar Schlemmer, Manda von Kreibig 6. Hermann Max Pechstein, ulotka Rady 1. Louis Held, Henry van de Velde w swojej w choreografii „Taniec z tyczkami II“), Scena Roboczej ds. Sztuki, 1919. © Max Pechstein pracowni w Szkole Rzemiosła Artystycznego Bauhausu, 1927, zdjęcie: autor nieznany. Urheberrechtsgemeinschaft (Kunstgewerbeschule) w Weimarze, ok. 1906. Bauhaus-Archiv Berlin 7. Pierwsze posiedzenie Niemieckiego © Fotoatelier Louis Held, Stefan Renno, Weimar 15. Hannes Mayer, Hans Wittwer i Hermann Zgromadzenia Narodowego, podczas którego 2. Louis Held, Książęca Saska Szkoła Wyższa Bunzel, szkoła w Bernau, widok na skrzydło uchwalono konstytucję, Deutsches Sztuk Pięknych (Großherzoglich Sächsische mieszkalne Niemieckiej Federacji Związków Nationaltheater, Weimar, 6 lutego 1919, Hochschule für bildende Kunst) w Weimarze, Zawodowych ADGB w Bernau Bundesschule na mównicy Friedrich Ebert, 1919, Rysunek: w latach 1919–1925 Staatliches Bauhaus Bernau, 1931, zdjęcie: Arthur Redecker. Hans W. Schmidt. © Deutsches Historisches Weimar, ok. 1906. Bauhaus-Archiv Berlin Bauhaus-Archiv Berlin / © Stiftung Bauhaus Museum, Berlin 3. Lyonel Feininger, Drzeworyt „Katedra“, Dessau 8. Władimir Tatlin, model pomnika III manifest uczelni Staatliches Bauhaus w 16. Adolf Hofmeister, karykatura Hannesa Międzynarodówki, 1920, zdjęcie: autor Weimarze, 1919. © VG Bild-Kunst, Bonn 2020 Meyera, 1930. Bauhaus-Universität Weimar, nieznany. © Moderna Museet, Stockholm 4. Karl Peter Röhl, Projekt logotypu uczelni Archiv der Moderne 9. El Lissitzky, Międzynarodowy Kongres 17. Iwao Yamawaki, Atak na Bauhaus, 1932. Konstruktywistów i Dadaistów Zdjęcia Staatliches Bauhaus w Weimarze, 1919–1921. Bauhaus-Archiv Berlin / © Karl-Peter-Röhl- © Yamawaki Iwao & Michiko Archives w Weimarze, 1922. Stiftung, Weimar 18. Życie w Bauhaus Berlin: student Ernst © Foundation Khardzhiev / Stedelijk Museum Sztuka totalna 5. Walter Gropius, Adolf Meyer und studenci Louis Beck przed wejściem do przebudowanej Amsterdam © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie Bauhausu, Dom Sommerfelda, Berlin, fabryki telefonów, 1932–1933, zdjęcie: autor 10. Herbert Bayer, banknoty zastępcze, 1923, © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie, 1920/1921. © VG Bild-Kunst, Bonn 2020 nieznany. Bauhaus-Archiv Berlin zdjęcie: Andreas Körner. Institut für VG Bild-Kunst, Bonn 2020 6. Kartka pocztowa od Theo van Doesburga 19. Josef Albers podczas zajęć w Bauhaus Auslandbeziehungen / © Bauhaus-Universität Weimar, Archiv do Antony‘ego Koka, 12.09.1921, zdjęcie: Dessau: omawianie ze studentami wystawy © VG Bild-Kunst, Bonn 2020 der Moderne Van-Doesburg-Archiv. © Van-Doesburg- trójwymiarowych prac na papierze 11. Tytułowa ilustracja czasopisma „Das neue © Bauhaus-Universität Weimar, Archiv Archiv, Amsterdam, Rijkswijk wykonanych na kursie wstępnym, zdjęcie: Frankfurt“, 1. rocznik, 1926/27, numer 2, temat: der Moderne 7. Oskar Schlemmer, Logo „Das Bauhaus Umbo (Otto Umbehr). © The Albers Mechanizacja budowy mieszkań / Droga © Bauhaus-Universität Weimar, Archiv in Dessau“ w formie pieczęci, 1922. Foundation / Art Resource, NY / VG Bild-Kunst, od muru ceglanego do frankfurckiego procesu der Moderne © Bauhaus-Archiv Berlin Bonn 2017 montażu, Prefabrykowane elementy na placu © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie 8.a Joost Schmidt, Plakat na wystawę 20. Logo „new bauhaus, American School of budowy, ok. 1927, zdjęcie: autor nieznany. © © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie, Bauhausu w Weimarze, 1923, zdjęcie: Markus Design“, Chicago, 1937. Bauhaus-Archiv Berlin Institut für Stadtgeschichte Frankfurt am Main, VG Bild-Kunst, Bonn 2020 Hawlik. Bauhaus-Archiv Berlin / S7A1998_24299 Marcel Breuer, krzesło B5, 1926 © VG Bild-Kunst, Bonn 2020 12. Willi Baumeister, plakat „Wie wohnen?“ Sztuka, rzemiosło, technika 9. Joost Schmidt, Prospekt miasta Chronolgia Podpisy – dół („Jak mieszkać?”) z okazji wystawy Deutscher © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie, Dessau, 1931. Stiftung Bauhaus Dessau / 1. Wanda von Debschitz-Kunowski, warsztat Werkbund „Die Wohnung“ („Mieszkanie“), VG Bild-Kunst, Bonn 2020 © VG Bild-Kunst, Bonn 2020 obróbki metalu w Debschitz-Schule, Stuttgart, 1927. (CC) BY-NC-SA Willi © Fot.: Martin Müller, Berlin 10. Oskar Schlemmer, Logo „Das Bauhaus Monachium, ok. 1905. © Münchner Baumeister Stiftung © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie in Dessau“ w formie pieczęci na wyklejce Stadtmuseum, Sammlung Fotografie 13. Ulotka reklamująca wystawę Deutscher © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie, książki: Heinrich Hauser, Die letzten Segel- 2. Adolf Hölzel i jego uczniowie, Stuttgart, od Werkbund „Film und Foto“, Stuttgart, 1929, VG Bild-Kunst, Bonn 2020 schiffe (Ostatnie żaglowce), S.Fischer Verlag, lewej do prawej: Wickenburg, Kerkovius, n/n, użyto fotografii, której autorem jest László © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie Berlin, ok. 1931. © Bauhaus-Archiv Berlin Kinzinger, Stenner, Hölzel, Hildebrandt, Moholy-Nagy, 1929. © bpk / Kunstbibliothek, © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie 11. Mistrzowie na dachu Bauhausu, od lewej: Baumeister, Schlemmer, Eberhard, 1914, SMB / Dietmar Katz © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie, Josef Albers, Hinnerk Scheper, Georg Muche, zdjęcie: autor nieznany. © Adolf Hölzel- 14. Wystawa „Modern Architecture: VG Bild-Kunst, Bonn 2020 László Moholy-Nagy, Herbert Bayer, Joost Stiftung, Stuttgart International Exhibition“, Museum of Modern Schmidt, Walter Gropius, Marcel Breuer, 3. Fritz Helmuth Ehmcke, Plakat przygotowany Art, Nowy Jork, 10.2–23.3.1932, zdjęcie: The Radykalna pedagogika Wassily Kandinsky, Paul Klee, Lyonel z okazji wystawy Deutscher Werkbund Museum of Modern Art Archives. © Stiftung Bauhaus Dessau Feininger, Gunta Stölzl i Oskar w Kolonii, 1914. © bpk / Kunstbibliothek, SMB © The Museum of Modern Art, New York / © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie Schlemmer, 1926, zdjęcie: Lucia Moholy. 4. Herwarth Walden przed swoim popiersiem Scala, Florence © Sammlung Bernd Freese Bauhaus-Universität Weimar, Archiv der autorstwa Williama Wauera, ok. 1918, zdjęcie: 15. Wystawa „Entartete Kunst“ („Sztuka E © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie Moderne / autor nieznany. © bpk / Staatsbibliothek zu zdegenerowana“) w arkadach ogrodu © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie © VG Bild-Kunst, Bonn 2020 Berlin Hofgarten w Monachium, 1937, zdjęcie: autor © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie 12. Budynek Bauhausu w Dessau, 1926/27, 5. Żebrzący inwalida wojenny, bez jednej nogi, nieznany. © bpk / Zentralarchiv, SMB zdjęcie: Junkers-Luftbildaufnahmen. Institut w mundurze z orderem, Berlin, 1923, zdjęcie: 16. Alfred H. Barr, Katalog wystawy „Cubism Wspólnota für Auslandsbeziehungen autor nieznany. © Bundesarchiv, Bild and Abstract Art“ w Museum of Modern Art, K 146-1972-062-01 Nowy Jork, 2.3–19.4.1936. © The Museum © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie 13. Marianne Brandt, „Palucca tańczy“, 1929. © Klassik Stiftung Weimar Staatliche Kunstsammlungen Dresden / of Modern Art Library, New York © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie © VG Bild-Kunst, Bonn 2020 © Galerie Kicken S © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie © Bauhaus-Universität Weimar, Archiv der Moderne P © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie © Bauhaus-Universität Weimar, Archiv der Moderne E W powietrzu © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie, VG Bild-Kunst, Bonn 2020 © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie Cały świat to Bauhaus © Harvard Art Museums / Busch-Reisinger R Wystawa przygotowana przez ifa – Institut für Auslandsbeziehungen Museum, Gift of the Baron-Baum Family, 2007.115 Kierownictwo (Instytut Stosunków Zagranicznych), Stuttgart, Niemcy © Stiftung Bauhaus Dessau dr Ellen Strittmatter © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie, www.ifa.de Estate of T. Lux Feininger Kierownictwo artystyczne projektu Y © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie, dr Valerie Hammerbacher VG Bild-Kunst, Bonn 2020 © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie Koordynacja projektu ifa – Institut für Auslandsbeziehungen (Instytut Stosunków Zagranicznych) jest najstarszą © Stiftung Bauhaus Dessau, VG Bild-Kunst, dr Clea Laade M Bonn 2020 niemiecką organizacją zajmującą się zagraniczną polityką kulturalną i edukacyjną z siedzi- bami w Stuttgarcie i Berlinie, założona w 1917 r. jako Deutsches Ausland Institut (Niemiecki Asystenci naukowi Instytut Zagraniczny) w Stuttgarcie. W swoich projektach łączy przedstawicieli biznesu, mediów, Spotkania Laura Wünsche polityki i instytucji działających na rzecz społeczeństwa obywatelskiego. Na całym świecie © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie Lara Eva Sochor ifa ułatwia spotkania osób zaangażowanych w praktyki kulturalne, artystyczne i medialne. E © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie Elena Steinemann © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie, Elena Kaifel VG Bild-Kunst, Bonn 2020, Stefanie Bürgel © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie, N VG Bild-Kunst, Bonn 2020 © Bauhaus-Universität Weimar, Archiv der Wystawa „Cały świat to Bauhaus” powstała przy wsparciu Moderne Wystawa © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie Ministerstwa Sztuki, Nauki i Badań Kraju Związkowego Badenia-Wirtembergia T © Centre G. Pompidou / Bibliothèque Kandinsky Kurator © Nekbakht Foundation, Suresnes Boris Friedewald

Nowy człowiek Scenografia / Architektura © Fot.o: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie Studio Ilke Penzlien oraz Wsparcie © Fot.o: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie, Peter Kortmann i Robert Müller VG Bild-Kunst, Bonn 2020 Ingrid L. Blecha Gesellschaft m.b.H., Filmolux Deutschland GmbH, KPM Königliche Porzellan-Manufaktur Berlin GmbH, Christopher Farr, Mevaco GmbH, © Hermann Famulla (Nachlass Fritz Kuhr) Koordynacja techniczna Tecnolumen GmbH & Co. KG, Naef Spiele AG, Dringenberg GmbH © Fot.o: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie Martin Edelmann © Fot.o: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie, VG Bild-Kunst, Bonn 2020 Projekt graficzny © Harvard Art Museums / Busch-Reisinger HIT Museum, VG Bild-Kunst, Bonn 2020 książki składany, Hubert Hoffmann, regał na © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie Teksty „regał wtykowy“, detal, prototyp, 1930 Boris Friedewald Cały świat to Bauhaus Eksperyment Noty biograficzne 6 marca – 9 kwietnia 2020 © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie Astrid Volpert Warszawa, Pawilon Wystawowy SARP © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie Boris Friedewald © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie Organizacja © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie Tłumaczenia Goethe-Institut w Warszawie © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie dr Greg Bond, język angielski Koordynacja © Fot.: ifa, A. Körner, bildhübsche Fotografie Paweł Wasilewski, język polski Dorota Swinarska, Konrad Szpindler Aleksandra Arndt, język polski Małgorzata Behlert, język polski Stowarzyszenie Architektów Polskich Zarząd Główny Dorota Swinarska, język polski Opieka merytoryczna arch. Grzegorz Stiasny, wiceprezes SARP ds. twórczości Zdjęcia Andreas Körner, bildhübsche Fotografie Koordynacja Agnieszka Mietlicka, menedżerka projektów, Studio dźwiękowe Dział Zagraniczny Biura Zarządu Głównego SARP Ucho Studio Levi Harrison Honorowy patronat Studio Tongoetze Ambasadora Republiki Federalnej Niemiec Lektorzy Waldemar Barwiński, język polski Kasia Godlewska, język polski Piotr Warszawski, język polski Levi Harrison, język angielski Dagmar Harrold, język angielski

Prawa autorskie Institut für Auslandsbeziehungen e. V. (ifa) oraz artyści i artystki, autorzy i autorki Duch Bauhausu wystawę „50 Jahre Bauhaus” (50 lat sprzeczności. Na przestrzeni Bauhausu). W 1968 roku niemiecki zaledwie kilkunastu lat w Bauhausie Instytut Stosunków Zagranicznych spotykali się projektanci i projek- Chociaż Bauhaus istniał tylko kilkan­- (ifa) zorganizował cieszące się wielkim tantki oraz artyści i artystki, rewolu- aście lat, to już w ostatnich latach uznaniem tournee tej ekspozycji cjonizując pierwszą połowę XX swojej działalności oraz już po jego – została ona pokazana w wielu wieku – za sprawą zarówno abstrak- zamknięciu, stał się symbolem muzeach na całym świecie: w 1969 cyjnego malarstwa czy figur, które z modernizmu. Największym uznaniem roku w Chicago, w 1970 roku w dwuwymiarowej przestrzeni obrazów cieszył się pod koniec lat sześćdzie- Buenos Aires i w 1971 roku w Tokio. przedostały sie na scenę, jak i siątych. W Berlinie powstało wtedy Cel wystawy był sformułowany już w eksperymentów z fotografią i filmem, Archiwum Bauhausu, a modernizm samym tytule – „50 lat Bauhausu”. typografią kwestionującą dotychcza- święcił triumfy na wystawach. Mimo Obejmowała ona okres o wiele sowe przyzwyczajenia czytelników, że sami projektanci i projektanki dłuższy niż same tylko lata istnienia dzięki sztuce użytkowej stawianej na odeszli od awangardy, to Bauhaus uczelni – mimo że instytucja już nie równi ze sztukami pięknymi i w końcu przeżył odrodzenie w muzealnym istniała, to idea Bauhausu wciąż była nauczaniu, które później posłużyło przemyśle pamięci żywa: jako duch Bauhausu, który za wzór na wielu uczelniach. przestał być jedynie produkcją Żadnej innej instytucji nie udało się Takie przedsięwzięcie może się przedmiotów a stał się swego rodzaju w podobny sposób wokół placówki udać jedynie dzięki współpracy postawą, będącą czymś więcej niż edukacyjnej wytworzyć stylu życia. wielu partnerów. Proszę aby nasze estetyczne projektowanie w życiu Dziś Bauhaus symbolizuje konkretne podziękowania przyjęły zwłaszcza codziennym. Ambicją wystawy postawy – awangardowe, wolno- następujące osoby: kierowniczka sfinansowanej przez kraj związkowy ściowe, postępowe i nowoczesne pod artystyczna projektu Valérie Badenia-Wirtembergia i niemieckie względem społecznym, politycznym Hammerbacher (ifa), kurator Boris Ministerstwo Spraw Zagranicznych i artystycznym, stał się symbolem. Friedewald, a także projektanci i było działanie w obszarze polityki Mimo że od lat sześćdziesiątych projektantki ekspozycji – Ilke Penzlien, kulturalnej oraz pokazanie Bauhausu krytykowano funkcjonalistyczne Peter Kortmann, Lina Grumm w okresie zimnej wojny oraz konfliktu podejście tej uczelni, to jej modernizm i Annette Lux. między Wschodem a Zachodem jako wciąż stanowi istotny punkt odnie- przykładu niemieckiej wspólnoty Mamy nadzieję, że czytelnicy i sienia. Poddawano go krytycznej wolnościowej, nawet jeśli była to już czytelniczki tego tekstu oraz publicz- refleksji, jednak w przeciwieństwie tylko wspólnota historyczna. Idea ność wystawy poczują ducha do postmodernizmu powraca niczym Bauhausu stanowiła model możliwy Bauhausu – cytując słowa malarza widmo. Te sprzeczne zależności do odtworzenia na całym świecie i Josefa Albersa odnoszące się do trafnie podsumował historyk sztuki funkcjonujący w oderwaniu od samej wspólnoty mistrzów – „w produktyw- i dyrektor Documenta 12, Roger M. instytucji. Wystawa „50 lat Bauhausu” nej niezgodzie”. Bürgel, w jednym z pytań przewod- stworzyła jednak okazję nie tylko do nich do wystawy głównej – „Czy narracji o artystycznej awangardzie, modernizm to nasz antyk?” lecz także o okresie Republiki Ulrich Raulff W obliczu stulecia założenia Weimarskiej w ogóle. Pokazano ją Prezydent Instytutu Stosunków Bauhausu, które obchodzono w roku jako epokę otwartą na tendencje Zagranicznych (ifa) 2019, pojawia się pytanie o aktual- demokratyczne i wolnościowe, w ność idei przyświecających tej której powstało środowisko sprzyja- uczelni. Argentyński architekt Tomás jące założeniu instytucji takiej jak Ronald Grätz Maldonado (1922–2018), wykładowca Bauhaus, jako kartę historii w i rektor Wyższej Szkoły Projektowania kolektywnej pamięci w RFN nieob- Sekretarz generalny Instytutu w Ulm w latach 1955–1967, pisał: ciążonej negatywnymi konotacjami. Stosunków Zagranicznych (ifa) „Bauhaus jest akceptowany tylko Bauhaus był kolebką wczesnej w sensie powierzchownym, restytu- demokracji, stłamszoną przez cyjnym. (…) Tak naprawdę mamy do dyktaturę nazistów.3 czynienia z pozornym rozkwitem, z W roku 1969, a więc rok po pierwszym próbą kanonizacji Bauhausu czy też pokazie wystawy w Stuttgarcie, raczej jego archeologizacji, prze- stworzone przez Winglera Archiwum kształcenia go w relikwię, pokazy- Bauhausu otrzymało propozycję waną jedynie podczas uroczystych finansowania od władz miasta Berlina, okazji, w obiekt kultu, który czasami włącznie z budową nowej siedziby i spełniał funkcję totemu, tabu.” Jego przeprowadzką z Darmstadt do tekst, opatrzony nagłówkiem „Czy Berlina. Walter Gropius zaprojekto- Bauhaus wciąż jest aktualny?” wał nowy budynek, który zrealizo- opublikowano w 1963 roku, a więc w wano dopiero w latach 1976–1979 w momencie, w którym wokół Bauhausu wersji znacząco zmienionej. było wyjątkowo głośno – w 1960 Stworzono wtedy instytucję, której roku historyk sztuki Hans Maria misją do dziś pozostaje pielęgnowa- Wingler (1920–1984) założył w nie pamięci o Bauhausie w aspekcie Darmstadt Archiwum Bauhausu, popularyzatorskim jak i naukowym. którego był dyrektorem aż do śmierci 1 Richard Biedrzynski: Bauhaus. w roku 1984. Celem archiwum było Podczas gdy Bauhaus, jego przed- Zur Eröffnung des Darmstädter badanie Bauhausu i publikowanie stawiciele oraz produkty od lat Archivs auf der Mathildenhöhe. (Bauhaus. Z okazji otwarcia wyników badań. Poprzez teksty, kata- sześćdziesiątych były przedmiotem archiwum w Mathildenhöhe w logi i wystawy utrzymywano pamięć badań, a związane z nimi przedmioty Darmstadt. W: Stuttgarter Zeitung, o tej instytucji i zapewniano jej gromadzone i następnie włączane 10.04.1961.)] odpowiednie miejsce we współcze- do zbiorów muzealnych, to idea 2 Walter Gropius: „Wspieram go sności. Gdy otwierano Archiwum, uczelni zaczęła spotykać się z krytyką na dobre i na złe, bo jest otwarty na dziennik Stuttgarter Zeitung pisał kolejnego pokolenia projektantów. wszelkie moje porady i mam – „Jeśli zechcemy, możemy wszystko Złoty okres pamięci o Bauhausie nadzieję, że tak pozostanie.” Cyt. wg: Claudia Heitmann: Die wyprowadzić od Bauhausu, rozpo- zbiegł się więc z krytyczną dekon- Bauhaus-Rezeption in der wszechnić i utrwalić jego wpływ w strukcją – funkcjonalizm, głoszący Bundesrepublik Deutschland. przyszłości.”1 Rolą Archiwum pod rozdział pracy i mieszkania, zaczął Etappen und Institutionen (Recepcja Bauhausu w Republice dyrekcją Hansa Marii Winglera było przeżywać kryzys. Przedstawicielom Federalnej Niemiec. Etapy i zachowanie pamięci o instytucji, klasycznego modernizmu, którzy instytucje), Trier 2001, s.49.] której znaczenie wciąż definiowano postrzegali ten kierunek jako nowy, na nowo. Gromadzono i segrego- ahistoryczny twór, zarzucano 3 Claudia Heitmann: op. cit., tytuł artykułu: Die Ausstellung 50 jahre wano tu dokumenty i zarządzano ignorowanie kontekstu historycznego. bauhaus – Kulminationspunkt der nimi, a także utrzymywano kontakty Kwestionować zaczęto także uniwer- bundesdeutschen Rezeption z żyjącymi przedstawicielami salizm, według którego osiągnięcia (Wystawa „50 lat bauhausu“ – punkt kulminacyjny recepcji w Bauhausu. Wingler wraz ze swoim progresywnej architektury należało RFN), s. 224–238.] bliskim współpracownikiem stosować w każdym regionie świata. Gropiusem to postaci, które znacząco Na ile międzynarodowy rzeczywiście 4 Na ten temat por.: Rasheed przyczyniły się do ukształtowania jest styl międzynarodowy i czy idee Araeen: Our Bauhaus other’s Mudhouse (Dla nas Bauhaus, dla wizerunku Bauhausu i zagwaranto- Bauhausu dają się przenieść na inne innych „mudhouse“), w: Third Text. wały mu miejsce także we współcze- obszary kulturowe? 4 Critical Perspectives on snym dyskursie.2 Contemporary Art and Culture Dlatego na Bauhaus należy dziś (Tekst trzeci. Krytyczne spojrzenie na sztukę i kulturę współczesną), 6, Wingler przygotował także wraz z spojrzeć na nowo. Pokazując Bd, 3, Londyn, 1989, 3–14. Por. byłym mistrzem Bauhausu wystawę Instytutu Stosunków również wystawę „Magiciens de la Herbertem Bayerem (1900–1985), Zagranicznych (ifa) pt. „Cały świat to Terre”, 18 maja 1989–14 sierpnia 1989, Centre Georges Pompidou, kuratorem Dieterem Honischem Bauhaus”, chcemy na nowo skiero- Paryż. Por. także polemikę Toma (1932–2004) i historykiem sztuki wać zainteresowanie na tę uczelnię Wolfe’a: From Bauhaus to Our Ludwigiem Grotem (1993–1974) oraz na jej różne oblicza i House (Od Bauhausu do naszego domu), Nowy Jork, 1981.]