4. Wody Powierzchniowe I Podziemne 4.1. Presje W
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Wody powierzchniowe i podziemne 4. WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE 4.1. PRESJE W ŚRODOWISKU WODNYM (Tomasz Rybak) Zgodnie z priorytetami Ramowej Dyrektywy Wodnej (2000), kraje członkowskie UE są zobowiązane do podejmowania właściwych działań mających na celu zachowanie lub poprawę stanu wód na obszarach dorzeczy, co jest możliwe dzięki przeprowadzeniu analizy głównych problemów gospodarki wodnej. Zasady gospodarowania wodami w Polsce, w tym ochrony zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem zostały określone w ustawie Prawo wodne (2001). Zadania w zakresie planowania gospodarki wodnej na poziomie krajowym realizuje Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej (KZGW). W 2011 r. KZGW przeprowadził analizę presji antropogenicznych w jednolitych częściach wód należących do dorzecza Wisły (m.in. obszar województwa podkarpackiego), a następnie uwzględnił jej wyniki w Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły (2011). W tab. 4.1.1 przedstawiono główne presje antropogeniczne występujące w środowisku wodnym na obszarze dorzecza Wisły, w tym w województwie podkarpackim. Tab. 4.1.1. Główne presje antropogeniczne występujące w środowisku wodnym na obszarze dorzecza Wisły, w tym w województwie podkarpackim (źródło: [20]) Lp. Rodzaj antropopresji Czynniki powodujące presję w środowisku wodnym Gospodarka komunalna 1. Znaczące pobory wód Przemysł Oczyszczalnie ścieków komunalnych 2. Punktowe źródła zanieczyszczeń Oczyszczalnie ścieków przemysłowych Składowiska odpadów Zanieczyszczenia obszarowe pochodzenia komunalnego 3. Zanieczyszczenia obszarowe Zanieczyszczenia obszarowe pochodzenia rolniczego Zmiany naturalnych warunków hydromorfologicznych wód powierzchniowych w wyniku zabudowy hydrotechnicznej oraz regulacji rzek i potoków 4. Zmiany w morfologii wód naturalnych Zaburzenia ciągłości biologicznej rzek i potoków Zagrożenie ekosystemów od wód zależnych Jedną z głównych presji oddziałujących na wody powierzchniowe i podziemne w województwie podkarpackim są znaczące pobory wody na potrzeby gospodarki komunalnej oraz przemysłu. Największe znaczenie dla gospodarki wodnej mają wody powierzchniowe, które pokrywają ok. 85 % zapotrzebowania na wodę w regionie i są podstawowym źródłem zaopatrzenia mieszkańców w wodę pitną w miastach: Rzeszów, Krosno (rzeka Wisłok), Ustrzyki Dolne, Sanok, Przemyśl, Jarosław (rzeka San), Jasło, Dębica, Mielec (rzeka Wisłoka). W gospodarce wodnej istotną rolę pełnią także zbiorniki zaporowe Solina i Myczkowce na rzece San oraz zbiornik Besko na rzece Wisłok. Zbiorniki zostały wybudowane przede wszystkim w celu ochrony przed skutkami powodzi i suszy oraz do celów energetyki wodnej (kaskada zbiorników Solina i Myczkowce). Ponadto są one znaczącym źródłem wody pitnej dobrej jakości. W południowej części regionu (Bieszczady, Beskid Niski), głównym źródłem zaopatrzenia wodociągów w wodę, są niewielkie ujęcia, zlokalizowane na górskich potokach. Zasoby wód podziemnych są rozmieszczone nierównomiernie i są dużo mniejsze niż w innych częściach kraju. Wody podziemne w regionie pokrywają ok. 15 % zapotrzebowania na wodę i wykorzystywane są głównie jako źródło wody pitnej oraz w przemyśle spożywczym. Przeważająca część zasobów wód podziemnych (ok. 80 %) występuje w północnej części województwa i korzystają z nich głównie miasta: Ropczyce, Sędziszów Młp., Strzyżów, Łańcut, Nowa Sarzyna, Leżajsk, Lubaczów, Nisko, Stalowa Wola, Głogów Młp., Kolbuszowa, Tarnobrzeg. Na rys. 4.1.1. przedstawiono lokalizację głównych komunalnych oraz przemysłowych ujęć wód powierzchniowych i podziemnych na obszarze województwa podkarpackiego na tle głównych zbiorników wód podziemnych oraz w podziale sieci hydrograficznej na jednolite części wód powierzchniowych. 52 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 2012 r. Rys. 4.1.1. Rozmieszczenie głównych ujęć wód powierzchniowych i podziemnych na tle jednolitych części wód powierzchniowych oraz głównych zbiorników wód podziemnych na obszarze województwa podkarpackiego, wg stanu na 31 grudnia 2012 r. (źródło: [28], [45], [49], [81] [Źródłem danych hydrograficznych jest Mapa Podziału Hydrograficznego Polski wykonana przez Ośrodek Zasobów Wodnych IMGW na zamówienie Ministra Środowiska i sfinansowana ze środków NFOŚiGW]) 53 Wody powierzchniowe i podziemne Rys. 4.1.2. Rzeka Wisłok, w tle widoczne ujęcie wody Rys. 4.1.3. Teren ochrony bezpośredniej dla Rzeszowa w dzielnicy Zwięczyca (źródło: [41]) ujęcia wody podziemnej w Dąbrówkach, gm. Czarna, pow. łańcucki (źródło: [41]) Według danych GUS, w ostatnich latach pobór wód powierzchniowych w województwie utrzymuje się na zbliżonym poziomie i wykazuje tendencję spadkową (2012 r.) spowodowaną głównie zmniejszeniem zużycia wody w sektorze przemysłowym. W gospodarce komunalnej wielkość poboru wód powierzchniowych i podziemnych utrzymuje się na zbliżonym poziomie. Największy udział w poborze wody na cele komunalne w województwie mają powiaty grodzkie: m. Rzeszów i m. Przemyśl oraz powiaty ziemskie: krośnieński, jarosławski, mielecki, rzeszowski, stalowowolski, dębicki i sanocki. W 2012 r. wielkość poboru wody na cele komunalne wyniosła 83,8 hm3 i w porównaniu do roku 2011 nie uległa istotnym zmianom. Główne ujęcia komunalne pobrały ok. 66,0 hm3 wody, w tym 39,7 hm3 wody powierzchniowej i 26,3 hm3 wody podziemnej. W 2012 r. w powiatach sanockim i tarnobrzeskim wzrosło zapotrzebowanie na wodę pitną, natomiast w powiatach krośnieńskim, dębickim i sanockim odnotowano nieznaczne spadki poboru wody. W pozostałych powiatach województwa nie odnotowano znaczących zmian w poborze wody na cele komunalne. Na rys. 4.1.4. przedstawiono wielkości poboru wody ogółem oraz z podziałem na cele komunalne i przemysłowe w województwie podkarpackim w latach 2010-2012, zaś na rys. 4.1.5. przedstawiono wielkości poboru wody w gospodarce komunalnej w wybranych powiatach województwa w latach 2010-2012. pobór wody ogółem przemysł gospodarka komunalna rolnictwo i leśnictwo 350 ] 3 300 250 200 150 100 pobór wody [mln m 50 0 2010 2011 2012 rok Rys. 4.1.4. Wielkość poboru wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w województwie podkarpackim w latach 2010-2012 (źródło: [6]) 54 Raport o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 2012 r. ] 3 16 14 2010 2011 2012 12 10 8 6 4 2 pobór pobór wody [mln m 0 m. dębicki sanocki jasielski łancucki mielecki jarosławski krośnieński Tarnobrzeg m. Rzeszów m. tarnobrzeski m. Przemyśl m. stalowowolski powiat Rys. 4.1.5. Wielkości poboru wody w gospodarce komunalnej w wybranych powiatach województwa podkarpackiego w latach 2010-2012 (źródło: [6]) Ponad 95 % ilości wody ujmowanej w sektorze przemysłowym stanowią wody powierzchniowe. Woda pobrana przez zakłady w ok. 80 % wykorzystywana jest do celów chłodniczych w energetyce. Wysokie pobory wód do celów chłodniczych odnotowuje się tylko w powiecie stalowowolskim. Zgodnie z danymi GUS w 2012 r. istotnie zmalało zapotrzebowania na wodę w sektorze przemysłowym województwa (rys. 4.1.6). Miał na to wpływ przede wszystkim spadek poboru wody na cele chłodnicze w powiecie stalowowolskim. W roku 2010 pobór wód w przemyśle wynosił 162,4 hm3, natomiast w 2012 r. wyniósł 144,7 hm3. W latach 2010-2011 znacznie zmalała także (o ok. 20 hm3) wielkość poboru wody do celów nawodnień w rolnictwie i leśnictwie oraz do napełniania i uzupełniania stawów rybnych. W związku ze spadkiem zapotrzebowania na wodę w przemyśle oraz w rolnictwie i leśnictwie, ogólny bilans poboru wody był spadkowy. W 2012 r. odnotowano istotny spadek zapotrzebowania na wodę do celów produkcyjnych w powiatach stalowowolskim, mieleckim i leżajskim. Nieznaczny wzrost poboru wody obserwowano w zakładach przemysłowych w powiatach dębickim, rzeszowskim oraz w m. Rzeszowie. Na rys. 4.1.6. przedstawiono wielkości poboru wody w przemyśle w wybranych powiatach województwa w latach 2010-2012. ] 3 20 144,9 2010 2011 2012 15 155,9 10 128,8 5 0 pobór wody [mln m m. dębicki leżajski jasielski mielecki Tarnobrzeg rzeszowski m. Rzeszów, Rzeszów, m. stalowowolski powiat Rys. 4.1.6. Wielkości poboru wody w przemyśle w wybranych powiatach województwa podkarpackiego w latach 2010-2012 (źródło: [6]) Największą presję na stan jakościowy wód powierzchniowych wywiera emisja ścieków komunalnych. Zrzuty zanieczyszczeń pochodzenia komunalnego są przyczyną eutrofizacji wód. Degradacja jakości wód powodowana emisją ścieków komunalnych jest głównym problemem gospodarki wodnej w Polsce. Dlatego wszystkie części wód powierzchniowych w kraju zastały uznane za obszary chronione, zagrożone występowaniem zjawiska eutrofizacji komunalnej i objęte szczególnym rodzajem monitoringu. Monitoring ma za zadanie pozyskanie wiedzy na temat stanu wód, w tym stanu wód na obszarach chronionych, celem podejmowania właściwych działań zachowawczych lub naprawczych. Badania i oceny wykonane przez WIOŚ w Rzeszowie potwierdzają niezadowalający stan wód w województwie. Spośród 94 jednolitych części wód badanych w latach 2010-2012, w 50 % części 55 Wody powierzchniowe i podziemne wód stwierdzono występowanie zjawiska eutrofizacji spowodowanej odprowadzaniem do wód zanieczyszczeń ze źródeł komunalnych (rys. 4.1.13). Eutrofizację stwierdzono m.in. w następujących ciekach: Brzeźnica, Dopływ z Wiktorca, Rzeka, Łęg, Mokrzyszówka, Koniecpólka, Wisłok, Stobnica, Mikośka (gm. Łańcut), Mrowla, Sawa, Rada. Problem stanowi także niekorzystny stan sanitarny wód rzeki Wisłok, zaopatrującej w wodę m.in. mieszkańców m. Rzeszowa. Wody narażone są na coraz większą presję gospodarki komunalnej, która powodowana jest przede wszystkim przez wzrost ilości ścieków oczyszczonych, związany z rozbudową infrastruktury