Zaáącznik do uchwaáy Nr 107/XVI/2007 Rady Miejskiej w Lesku z dnia 28 listopada 2007 roku

Miasto i Gmina Lesko

Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Lesko, czerwiec-wrzesieĔ 2007 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

SZANOWNI PAēSTWO, przed przedstawicielami samorządu lokalnego wciąĪ pojawiają siĊ nowe wyzwania, których podjĊcie bĊdzie decydowaáo o poziomie i tempie rozwoju obszaru, na którym dziaáa. Sprostaniu tym wyzwaniom sáXĪ\ü bĊdzie partnerska wspóápraca, rozwijanie i pogáĊbianie kontaktów gospodarczych oraz dąĪenie do stworzenia równych szans i moĪliwoĞci rozwoju dla kaĪdego mieszkaĔca naszej Gminy. Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 stanowi koncepcjĊĞwiadome- go sterowania rozwojem w dáugim okresie czasu. *áównymi zadaniami Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Lesko jest stworzenie podstaw do: 9 sprawnego, skutecznego i efektywnego zarządzania Gminą przez jej wáadze za- równo w krótkim, jak i w dáugim okresie czasu; 9 optymalnego wykorzystania ograniczonych wáasnych Ğrodków finansowych; 9 pozyskiwania zewnĊtrznych Ĩródeá finansowania; 9 prowadzenia dziaáalnoĞci promocyjnej Gminy; 9 integracji i aktywizacji mieszkaĔców.

Naczelną wartoĞcią przyĞwiecająFą opracowaniu Strategii jest troska o poprawĊ bytu mieszkaĔców i rozwój gospodarczy Gminy. Powstaáa ona dziĊki czynnemu zaanga- Īowaniu, wiedzy i doĞwiadczeniu radnych, przedstawicieli róĪnych Ğrodowisk, instytu- cji, organizacji, firm oraz pracowników UrzĊdu Miasta. *áĊboko wierzĊ, Īe rozpoczĊty podczas tworzenia Strategii dialog spoáeczny bĊdzie kontynuowany i przyczyni siĊ do tworzenia pragmatycznych programów i projektów moĪliwych do zrealizowania. Wszystkim PaĔstwu, za wkáad pracy oraz zaangaĪowanie w pracach nad Strategią, skáadam wyrazy gáĊbokiego szacunku i szczerego uznania.

Burmistrz Miasta i Gminy Lesko

Barbara Jankiewicz

1 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Dokument Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 zostaá opracowany na podstawie wyników prac zespoáu opracowującego strategiĊ przez zespóá roboczy w skáadzie:

Przedstawiciele UrzĊdu Miasta i Gminy: Barbara Jankiewicz – Burmistrz Miasta i Gminy Lesko Barbara Krasulak – Z-ca Burmistrza Miasta i Gminy Lesko Irena Kapral – Peániąca Obowiązki Kierownika Referatu Rozwoju Gospodarczego, Koordynator ds. Strategii, Ernest Nowak – samodzielne stanowisko, Specjalista ds. pozyskania Ğrodków UE

Konsultanci RES Management S.C.:

Paweá Mentelski – konsultant i moderator Tomasz Bartnicki – konsultant i moderator Maciej Jednakiewicz – konsultant Justyna Kostecka – asystent techniczny

przy wspóápracy w charakterze gáównego konsultanta biorącego udziaá w pracach eksperckich nad dokumentem Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Lesko: dr hab. Grzegorza ĝlusarza prof. UR.

Zespóá opracowujący strategiĊ tworzyli równieĪ reprezentanci spoáecznoĞci Gminy oraz przedstawiciele podmiotów gospodarczych i organizacji dziaáających na terenie Miasta i Gminy. Lista uczestników prac nad strategią zostaáa zamieszczona na na- stĊpnej stronie.

2 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Tabela 1 Lista osób zaproszonych do prac nad opracowaniem (aktualizacją) Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Lesko Lp. Nazwisko i imiĊ Stanowisko Nazwa instytucji/organu 1. Adamiak Witold Soátys Soáectwo Glinne 2. Kierownik Referatu Bara Waldemar Spraw Obywatelskich UMIG Lesko i Administracji 3. Zespóá Szkóá Drzewnych w Lesku, Baran Aniceta Dyrektor, Radna Rada Miejska w Lesku 4. Baran Bernard Dyrektor Liceum OgólnoksztaáFące w Lesku 5. Baran Roman Soátys Soáectwo Dziurdziów 6. Baranowska Ewa Dyrektor Bieszczadzki Dom Kultury 7. Barzycki Zbigniew Radny Rada Miejska w Lesku 8. GuĪkowski Andrzej Prezes Spóádzielnia Mieszkaniowa w Lesku 9. Czapla Franciszek Soátys Soáectwo àączki 10. Zespóá Szkóá Ekonomiczno- Dec Tomasz Dyrektor Rolniczych w Lesku 11. DoliĔski Stanisáaw Radny Rada Miejska w Lesku 12. Franczak Antoni Soátys Soáectwo Postoáów 13. Giefert Bronisáaw Soátys Soáectwo ĝrednia WieĞ 14. Haftek Janusz Dyrektor SP w Lesku 15. Haftek Piotr Radny Rada Miejska w Lesku 16. HaĔczyk Zbigniew Soátys Soáectwo WeremieĔ 17. Jankiewicz Barbara Burmistrz Miasta i Gmi- Burmistrz Miasta i Gminy Lesko ny Lesko 18. Jaziarska-Klusek Ewa Dyrektor SP w Manastercu 19. Wiceprzewodniczący Rada Miejska w Lesku Kapaáka Krzysztof Rady Miejskiej 20. P.O. Kierownika Refe- Kapral Irena ratu Rozwoju Gospo- UMIG Lesko darczego 21. Kapral Krzysztof Soátys Soáectwo Huzele 22. Klaczak Edward Radny Rada Miejska w Lesku 23. Kierownik Referatu KopczyĔska Genowefa UMIG Lesko Finansowego 24. Kormosz Maágorzata Skarbnik Skarbnik Gminy Lesko 25. Z-ca Burmistrza Miasta Z-ca Burmistrza Miasta i Gminy Le- Krasulak Barbara i Gminy Lesko sko 26. Administracja Budynków Komunal- Krawiec Zbigniew Dyrektor nych i Wodociągów w Lesku 27. Komenda Powiatowa PaĔstwowej Krzywowiąza Wojciech Komendant/Radny StraĪy PoĪarnej w Lesku 28. Kierownik Referatu Urbanistyki, Architektu- Lewandowska Barbara UMIG Lesko ry i Gospodarki Nieru- chomoĞciami 29. Madej Krzysztof Komendant Komenda Powiatowa Policji w Lesku 30. Matuszewska Lucyna Dyrektor SP w Bezmiechowej 31. Mikoáajczak Marek Soátys Soáectwo Hoczew Specjalista ds. pozy- 32. Nowak Ernest UMIG Lesko skania Ğrodków UE PrzedsiĊbiorstwo Budowlane 33. Orlef Jerzy PrzedsiĊbiorca „ORLEF” 34. Otta Lucyna Soátys/Radna Soáectwo Bezmiechowa Górna 35. Paáacki Adam PrzedsiĊbiorca Talens Polska

3 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

36. 3Ċkalska Maria Radna Rada Miejska w Lesku 37. Miejska i Gminna Biblioteka Publicz- PodobiĔska Helena Dyrektor na w Lesku 38. Radáowski Janusz Radny Rada Miejska w Lesku 39. Scelina Marek Starosta Powiat Leski 40. Siwarski Marian Soátys Soáectwo Jankowce 41. ZSS (szkoáa podstawowa i gimna- Skrajny Janusz Dyrektor zjum) w ĝredniej Wsi 42. 6áabik-Josse Danuta Kierownik MGOPS Urząd Miasta i Gminy Lesko 43. Rada Miejska w Lesku, Sopata Kazimierz Radny, Soátys Soáectwo Manasterzec 44. Starakiewicz Paweá Radny Rada Miejska w Lesku 45. Stelmach Wojciech Soátys Soáectwo àukawica 46. Samodzielny Publiczny Zespóá SzczepaĔska Alicja Dyrektor Naczelny Opieki Zdrowotnej w Lesku 47. Tabisz Stanisáaw Przewodniczący Rady Rada Miejska w Lesku 48. Tomasik BoĪena Dyrektor Publiczne Gimnazjum w Lesku 49. ZSS (szkoáa podstawowa i gimna- Wandycz Wiesáaw Dyrektor zjum) w Hoczwi 50. ĝrodowiskowy Dom Samopomocy Wasilewicz Bogusáawa Kierownik w Lesku 51. Wasylewicz Stanisáaw Soátys Soáectwo Bachlawa 52. :ątor Wáadysáaw Radny Rada Miejska w Lesku 53. Winiarczyk Andrzej Radny Rada Miejska w Lesku 54. Leskie Centrum Edukacji, Sportu Wojtanowski Tomasz Dyrektor i Promocji 55. WoĨny Paweá Soátys Soáectwo Bezmiechowa Dolna 56. Wyrozumski Wojciech Dyrektor Zespóá Szkóá LeĞnych 57. ħdziebko-Basiaga Teresa Kierownik USC UMIG Lesko 58. ZgáĊbicka Barbara Dyrektor Przedszkole Samorządowe w Lesku ħródáo: Materiaáy UrzĊdu Miasta i Gminy Lesko

4 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Spis treĞci

1 WPROWADZENIE 7

2 OPIS SYTUACJI SPOàECZNO – GOSPODARCZEJ GMINY 10

2.1 Uwarunkowania ogólne - poáRĪenie i podziaá administracyjny Miasta i Gminy Lesko 10

2.2 Walory historyczno – kulturowe Miasta i Gminy Lesko 15

2.3 Warunki naturalne 17 2.3.1 Budowa geologiczna 18 2.3.2 Zasoby wodne 19

2.4 Gleby 21

2.5 Klimat 21

2.6 ĝrodowisko przyrodnicze 23

2.7 Analiza struktury demograficznej Miasta i Gminy Lesko 24

2.8 Stan i struktura zatrudnienia 28

2.9 Infrastruktura spoáeczna 34 2.9.1 Edukacja 34 2.9.2 Ochrona zdrowia i pomoc spoáeczna 35 2.9.3 BezpieczeĔstwo publiczne 39 2.9.4 Kultura 42 2.9.5 Sport, rekreacja, turystyka 42

2.10 Infrastruktura techniczna 48 2.10.1 Budownictwo mieszkaniowe 48 2.10.2 Drogi 49 2.10.3 àącznoĞü i telekomunikacja 53 2.10.4 Zaopatrzenie w wodĊ – wodociągi 54 2.10.5 Gospodarka Ğciekowa 55 2.10.6 Gospodarka odpadami 56 2.10.7 Zaopatrzenie w energiĊ elektryczną i gaz 56

2.11 Gospodarka 57 2.11.1 Rolnictwo 57 2.11.2 Pozarolnicza dziaáalnoĞü gospodarcza 58 2.11.3 Banki 61

2.12 Gáówni uczestnicy lokalni istotni z punktu widzenia lokalnego programu rozwoju 61 2.12.1 Wáadze gminne 61 2.12.2 MoĪliwoĞci budĪetowe gminy 62 2.12.3 Stowarzyszenia, fundacje, inne organizacje pozarządowe. 68 2.12.4 Organizacje pracodawców i pracobiorców 70

2.13 Podstawowe informacje adresowe, telefony, e-maile, kontakty 70

3 OCENA POZIOMU ZASPOKOJENIA POTRZEB MIESZKAēCÓW 72

3.1 Struktura i kryteria ocen zaspokojenia potrzeb mieszkaĔców 72

5 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

3.2 Ocena poziomu zaspokojenia potrzeb mieszkaĔców 74

4 PROBLEMY GMINY 76

4.1 Problemy w zakresie zaspokojenia potrzeb mieszkaĔców 76

4.2 Problemy w zakresie potencjaáu technicznego Gminy 79

4.3 Problemy w zakresie Ğrodowiska przyrodniczego Gminy 81

4.4 Problemy w zakresie potencjaáu ludzkiego i instytucjonalnego Gminy 82

4.5 Problemy w sferze gospodarczej Gminy 83

5 CZYNNIKI ROZWOJOWE GMINY 84

5.1 Czynniki rozwojowe w zakresie zaspokojenia potrzeb mieszkaĔców 84

5.2 Czynniki rozwojowe w zakresie infrastruktury i zasobów oraz gospodarki przestrzennej Gminy 91

5.3 Czynniki rozwojowe w sferze gospodarczej Gminy 97

6 ZAà2ĩENIA STRATEGII 102

7 MISJA GMINY 103

8 CELE STRATEGICZNE GMINY 107

8.1 Hierarchia potrzeb spoáecznych 107

8.2 Cele strategiczne i zadania realizacyjne do roku 2020 w zakresie zaspokojenia poszczególnych potrzeb mieszkaĔców 110

8.3 Cele strategiczne i zadania realizacyjne do roku 2020 w zakresie infrastruktury i zasobów, gospodarki przestrzennej Gminy oraz Ğrodowiska przyrodniczego i potencjaáu ludzkiego oraz instytucjonalnego 120

8.4 Cele strategiczne i zadania realizacyjne do roku 2020 w sferze gospodarczej Gminy 129

9 ZGODNOĝû ZE STRATEGICZNYMI DOKUMENTAMI 135

10 PLAN OPERACYJNY 158

11 LISTA PRZEDSIĉWZIĉû I HARMONOGRAM REALIZACJI ORAZ WSKAħNIKI REALIZACJI 160

12 PLAN FINANSOWY NA LATA 2007-2013 166

13 SYSTEM PLANOWANIA, WDRAĩANIA, MONITOROWANIA I OCENY STRATEGII ORAZ KOMUNIKACJA SPOàECZNA 168

14 UWAGI I REKOMENDACJE KOēCOWE 175

6 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

1 WPROWADZENIE

Gmina jest organizmem, w którym splatają siĊ záRĪone procesy spoáeczno – gospodarcze przebiegające w Ğrodowisku naturalnym i w okreĞlonej przestrzeni. Zaspokajanie potrzeb mieszkaĔców, rozwijanie infrastruktury technicznej i spoáecznej, ochrona Ğrodowiska naturalnego oraz rozwój gospodarczy Gminy warunkowane są wieloma czynnikami zewnĊtrznymi i wewnĊtrznymi. Przy okreĞlaniu celów strategicznych uwzglĊdnione zostaáy wystĊpujące uwarunkowania. Cele strategiczne dotyczą spraw, co do których Gmina i partnerzy spoáeczni, kaĪdy w zakresie swoich kompetencji, mogą podejmowaü autonomiczne dziaáania. AutonomicznoĞü dziaáDĔ oznacza, Īe Gmina i partnerzy spoáeczni mają do tego prawo i nie są uwarunkowani decyzjami zewnĊtrznymi, podejmowanymi poza Gminą. Proponowane w strategii cele i zadania sáXĪące ich realizacji, obejmują wszystkie sfery Īycia i funkcjonowania Gminy. W pracach nad strategią wyodrĊbnione zostaáy trzy obszary prezentowane poniĪej: 1. Zaspokojenie potrzeb mieszkaĔców, obejmujące 14 potrzeb: – zabezpieczenie materialne, – kultura, poznanie i kreacja otoczenia, – poczucie uĪytecznoĞci, uznanie, akceptacja, gratyfikacja, – rekreacja, wypoczynek, przyjemnoĞci, – kontakty spoáeczne, wiĊĨ grupowa, – bezpieczeĔstwo, – swoboda i áatwoĞü kontaktów przestrzennych, – opieka, – przynaleĪnoĞü do miejsca, áad przestrzenny, – rozwój ludzi, – zdrowie i Īycie, – schronienie, – wyĪywienie, – wartoĞci moralne i potrzeby religijne. 2. Infrastruktura i zasoby oraz gospodarka przestrzenna Gminy, obejmująca: – infrastrukturĊ techniczną i gospodarkĊ komunalną, – infrastrukturĊ spoáeczną (w tym potencjaá instytucjonalny), – gospodarkĊ przestrzenną, – komunikacjĊ (transport, drogi), – Ğrodowisko przyrodnicze – potencjaá ekologiczny, – potencjaá ludzki. 3. Gospodarka Gminy. Takie ujĊcie stanowi swoistą mapĊ wszystkich spraw waĪnych dla rozwoju Gminy, które są dodatkowo poddane hierarchizacji i uporządkowane

7 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

obszarowo (sfera spoáeczna, sfera zasobów wraz z infrastrukturą i gospodarką przestrzenną oraz sfera gospodarcza). Tym samym Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 jest dokumentem kierunkowym, swoistą mapą, stanowiąFą podstawĊ do podejmowania skoordynowanych dziaáDĔ przez wszystkich partnerów lokalnych Gminy.

Pozwala to na kompleksowe ujĊcie zrównowaĪonego rozwoju Gminy. Kompleksowe podejĞcie, bĊGące cechą planowania strategicznego powoduje, LĪ realizacja tak okreĞlonej strategii jest wspólnym zadaniem wáadz samorządowych i wszystkich parterów spoáeczno-gospodarczych w Gminie. Bardzo waĪnym aspektem jest uspoáecznienie procesu opracowania i wdraĪania strategii przy udziale wszystkich gáównych partnerów spoáecznych i gospodarczych. Dla realizacji strategii niezbĊdne bĊdzie podejmowanie dziaáDĔ: – Samodzielnych - przez wáadze Gminy, – Samodzielnych - przez podmioty sektora prywatnego, – Samodzielnych - przez organizacje pozarządowe, – Indywidualnych - przez mieszkaĔców i ich nieformalne grupy i Ğrodowiska, – wspólnych z udziaáem parterów z róĪnych sektorów (publicznego, prywatnego i pozarządowego). Wynika z tego, iĪ bardzo waĪnym, a jednoczeĞnie trudnym zadaniem bĊdzie zaangaĪowanie wszystkich kluczowych dla rozwoju Gminy partnerów. Powodzenie w tym zakresie jest uzaleĪnione od zdolnoĞci do wzajemnej komunikacji, radzenia sobie z róĪnicami interesów poszczególnych partnerów i grup, wspólnego definiowania problemów i celów, a nastĊpnie projektowania i realizacji wspólnych przedsiĊwziĊü. W okresie wdraĪania strategii wáadze Gminy mogą wystĊpowaü w róĪnych rolach, w tym jako: – bezpoĞredni realizator dziaáDĔ, – inicjator i animator dziaáDĔ, – uczestnik dziaáDĔ podejmowanych wspólnie z innymi partnerami, – wspierający organizacyjnie, technicznie i finansowo dziaáania podejmowane przez partnerów lokalnych, – administrator centrum lokalnej informacji i komunikacji w Gminie. WdroĪenie strategii przez wáadze Gminy wymaga stosowania operacyjnych narzĊdzi planistycznych, pozwalających na podjĊcie ostatecznych decyzji, które dziaáania i przy jakich zaangaĪowanych Ğrodkach wáasnych oraz zewnĊtrznych bĊGą realizowane. Tymi narzĊdziami planistycznymi wáadz Gminy mogą byü: – wieloletni plan inwestycyjny, – plan rozwoju lokalnego/operacyjny,

8 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

– miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, – budĪet Gminy, – budĪet zadaniowy, – konkretne projekty i programy, – aplikacje o zewnĊtrzne Ĩródáa dofinansowania, – polityki szczegóáowe Gminy (stanowiące zbiór spójnych zasad odnoszących siĊ do okreĞlonej dziedziny Īycia/funkcjonowania Gminy), pozwalające podejmowaü powtarzalne decyzje wedáug tych samych kryteriów, – zadania wyznaczane urzĊdnikom Gminy i jednostkom podlegáym Gminie. Planowanie i wdraĪanie strategii w opisany powyĪej sposób daje szansĊ Ğwiadomego wpáywania na dáugookresowe procesy spoáeczne, gospodarcze, przyrodnicze i przestrzenne. Pozwoli to na zarządzanie rozwojem niezaleĪnie od zmian kolejnych ekip sprawujących wáadzĊ w Gminie i ponad wystĊpującymi w Ğrodowisku lokalnym konfliktami interesów.

9 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

2 OPIS SYTUACJI SPOàECZNO – GOSPODARCZEJ GMINY

2.1 Uwarunkowania ogólne - poáRĪenie i podziaá administracyjny Miasta i Gminy Lesko

Gmina Lesko poáRĪona jest w poáudniowo-wschodniej Polsce, w województwie pod- karpackim, w powiecie leskim. LokalizacjĊ Gminy na tle kraju, województwa i powiatu przedstawiają poniĪej zamieszczone mapy.

Mapa 1 Lokalizacja Województwa Podkarpackiego na tle kraju

Województwo podkarpackie

ħródáo: http://www.gminy.pl

10 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Mapa 2 Lokalizacja Powiatu Leskiego na tle Województwa Podkarpackiego

Powiat leski

ħródáo: http://www.gminy.pl

Mapa 3 Lokalizacja Miasta i Gminy Lesko na tle Powiatu Leskiego

Miasto i Gmina Lesko

ħródáo: Profil ekonomiczno - demograficzny powiatu leskiego

11 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Mapa 4 PoáRĪenie miasta Lesko na tle Województwa Podkarpackiego

ħródáo: Urząd Miasta i Gminy Lesko

Gmina miejsko - wiejska Lesko jest jedną z 5 gmin powiatu leskiego. Zajmuje obszar 112 km2 (13% powierzchni powiatu). Sąsiaduje z nastĊpującymi gminami:

ƒ od strony póánocnej graniczy z gminą Sanok i Tyrawa Woáoska, ƒ od wschodu z gminami Olszanica i Solina, ƒ od poáudnia z gminą Baligród, ƒ od zachodu z gminą Zagórz. W skáad Gminy Lesko wchodzi 14 soáectw: Huzele, WeremieĔ, Glinne, Jankowce, Po- stoáów, àączki, àukawica, Hoczew, Bachlawa, ĝrednia WieĞ, Bezmiechowa Dolna, Bezmiechowa Górna, Dziurdziów, Manasterzec oraz miasto Lesko. Lesko jest waĪ-

12 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 nym centrum administracyjno - handlowo - usáugowym dla sąsiednich gmin. Mają tam siedzibĊ wáadze samorządowe gminne i powiatowe. Istotnym atutem Gminy Lesko są olbrzymie moĪliwoĞci rozwoju usáug turystycznych i okoáo turystycznych. Przez GminĊ rokrocznie przejeĪGĪa ok. 100 tysiĊcy turystów, z których okoáo 11 tysiĊcy korzysta z jej bazy noclegowej. Lesko ze wzglĊdu na swoje poáRĪenie moĪe staü siĊ w przyszáRĞci kluczową bazą turystyczną w obszarze caáej poáudniowo–wschodniej Polski. Naturalnym atutem Gminy jest jej lokalizacja na obszarze o wyjątkowych walorach przyrodniczo – krajobrazowych, stwarzających bardzo duĪe moĪliwoĞci uprawiania czynnej turystyki w postaci: ƒ wĊdrówek pieszych i rowerowych, ƒ pobytów myĞliwskich i wĊdkarskich, ƒ narciarstwa i saneczkarstwa, ƒ paralotniarstwa, szybownictwa i lotnictwa. Na terenie Gminy istnieje duĪe zapotrzebowanie na obiekty rekreacyjno-sportowe, zaplecze hotelowe, gastronomiczne i usáugi okoáo turystyczne. Gmina swój rozwój do- strzega w turystyce, agroturystyce, rozwoju maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw.

Jako Gmina pogranicza Lesko moĪe uwzglĊdniaü w swoim rozwoju gospodarczym nieduĪą odlegáRĞü do Sáowacji oraz Ukrainy. W sąsiedztwie Gminy znajdują siĊ przej- Ğcia graniczne: ƒ polsko-sáowackie - ogólnodostĊpne w ciągu drogi krajowej/miĊdzynarodowej Nr 9 Radom-Barwinek, w miejscowoĞci Barwinek, oddalone od miasta Lesko okoáo 65km; ƒ polsko-sáowackie – w miejscowoĞci Radoszyce (gm. KomaĔcza), oddalone od miasta Lesko okoáo 44km; ƒ polsko-ukraiĔskie - w miejscowoĞci KroĞcienko, oddalonej od miasta Lesko okoáo 30km; ƒ polsko-sáowackie - w miejscowoĞci àupków przejĞcie kolejowe dla ruchu towa- rowego, oddalone okoáo 50km. Szczególnie waĪne jest poáRĪenie Gminy na gáównej trasie, którą kieruje siĊ ruch tury- styczny w Bieszczady. Ze wzglĊdu na poáRĪenie u zbiegu gáównych dróg prowadzą- cych w Bieszczady miasto Lesko jest najdalej wysuniĊtym na poáudniowy wschód Pol- ski oĞrodkiem miejskim, zlokalizowanym bezpoĞrednio przed wjazdem do Biesz- czadzkiego Parku Narodowego, stąd czĊsto nazywane jest „Bramą Bieszczadów”. Przez GminĊ biegnie z zachodu na wschód droga z Krosna i Sanoka do Ustrzyk Dol- nych. W pobliĪu tej drogi przebiega linia kolejowa Zagórz - KroĞcienko. W Lesku bie- rze początek trasa tzw. Wielkiej Obwodnicy Bieszczadzkiej, prowadząca z miasta przez Hoczew, Baligród do Cisnej, Wetliny, Ustrzyk Górnych i Dolnych. Ponadto na odcinku Hoczew-ĝrednia WieĞ biegnie w kierunku poáudniowo-wschodnim trasa tzw. Maáej Obwodnicy. OdlegáRĞü Leska od waĪniejszych oĞrodków gospodarczych – wiĊkszych miast w regionie przedstawia poniĪej zamieszczona mapa.

13 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Mapa 5 OdlegáRĞü Leska od waĪniejszych oĞrodków gospodarczych

m 89,2km

58,1km 35,9km 65,3km 80,9km

13,8km

ħródáo: http://pl.wikipedia.org

14 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

2.2 Walory historyczno – kulturowe Miasta i Gminy Lesko

Lesko powstaáo w strefie bardzo dawnego osadnictwa związanego z doliną Sanu. WieĞ Lesko leĪDáa u podstawy wzgórza, tam gdzie obecnie znajduje siĊ miejscowoĞü Posada Leska. Najstarsze Ğlady pobytu czáowieka na tym terenie datowane są na epokĊ neolitu. Pierwsze Ğlady osadnictwa w formie osady z okresu rzymskiego (I-V w. n.e.) odnaleziono na terenie obecnej Posady Leskiej. Początkowo Lesko byáo maáą wioską zamieszkaną przez ludnoĞü ruską. Dokáadna data lokacji miasta nie jest zna- na. W 1456 roku Lesko wymienione zostaáo jako wieĞ, a w 1472 – juĪ istnieje wzmian- ka jako o mieĞcie – w okresie tym nastąpiáa lokacja miasta na prawie magdeburskim (prawdopodobnie w 1470 roku). Pierwsze wzmianki o wsiach to: ƒ Terpiczów – aktualnie Bachlawa i ĝrednia WieĞ 1376 r. ƒ Hoczew 1400 r. ƒ Postoáów 1401 r. ƒ SobieĔ 1415 r. ƒ Manasterzec, Lesko, àukawica, Huzele, Wola Postoáowa 1436 r. ƒ Jankowce 1441 r. ƒ Dziurdziów 1480 r. ƒ Bezmiechowa (àukawska Wola) 1489 r. Wzmianki te dotyczą w wiĊkszoĞci wsi juĪ istniejących – powstających na prawie wo- áoskim, których podstawą utrzymania byáa gospodarka hodowlana. O lokacji Leska, jako miasta, prawdopodobnie zadecydowaáo centralne poáRĪenie w dobrach SobieĔskich Kmitów. W miarĊ rozwoju miasta i jego kontaktów zyskiwaáy na znaczeniu drogi lokalne. Lesko staáo siĊ oĞrodkiem administracyjnym dóbr Kmitów, za Īycia Piotra Kmity herbu Szreniawa (1477 – 1553), który wybudowaá tu zamek oraz ufundowaá koĞcióá. W poáowie XVII wieku miasto przeĪywaáo szczyt pomyĞlnoĞci – liczyáo ponad 1500 mieszkaĔców – 11 cechów rzemieĞlniczych skupiaáo przedstawicieli 40 zawodów. Kupcy zajmowali siĊ gáównie handlem wĊgierskim winem. Wojny omijaáy Lesko, dopie- ro w 1704 roku zostaáo doszczĊtnie spalone przez Szwedów. Po tym kataklizmie z upadku pomógá miastu podnieĞü siĊ Józef OssoliĔski, który sprowadzaá tu specjalistów róĪnych zawodów i staraá siĊ o dodatkowe przywileje. Na zamku leskim kwitáo Īycie kulturalne. Zamek byá oĞrodkiem towarzyskim i kulturalnym caáego regionu, a miasto odradzaáo siĊ pod wzglĊdem gospodarczym: w roku 1835 liczyáo 2206 mieszkaĔców, a w 1857 juĪ 2892. PoáRĪenie ekonomiczne Leska po I rozbiorze Polski systematycznie pogarszaáo siĊ, Jáównie z powodu odciĊcia Galicji od dawnych rynków oraz prowadzenia przez AustriĊ gospodarki rabunkowej polegającej na „wyciskaniu” z tego regionu pieniĊdzy i rekru- tów. Tak jak przed rozbiorami, gáównymi Ĩródáami utrzymania ludnoĞci Leska byáo rzemiosáo, handel i rolnictwo. FunkcjĊ oĞrodka administracyjnego Lesko zaczĊáo juĪ peániü w roku 1772, kiedy staáo siĊ siedzibą dystryktu wchodzącego w skáad cyrkuáu Samborskiego. Po wprowadzeniu w roku 1782 nowego podziaáu administracyjnego dystrykt leski zamieniono na cyrkuá

15 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 obejmujący czĊĞü ziemi sanockiej z miastem Sanokiem. Byáa to jednostka wiĊksza od póĨniejszego powiatu. Po poĪarze w 1785 roku przeniesiono jednak siedzibĊ cyrkuáu do Sanoka. Po nastĊpnej reformie administracyjnej w roku 1855 miasto Lesko ponownie urosáo do rangi oĞrodka administracyjnego duĪego powiatu. Pod wzglĊdem obszaru, ówczesny powiat leski naleĪDá do najwiĊkszych w Galicji (obejmowaá cztery oĞrodki: Lesko, Ustrzyki Dolne, Baligród i Lutowiska), naleĪDá do Ğrednich pod wzglĊdem liczby ludno- Ğci i gĊstoĞci zaludnienia. FunkcjĊ siedziby powiatu miasto peániáo nieprzerwanie do 1975 roku. LudnoĞü miasta systematycznie rosáa osiągając w 1913 roku liczbĊ 4588 mieszkaĔ- ców, w tym: 61% ludnoĞci Īydowskiej, 13% grekokatolików i 26% ludnoĞci o wyznaniu rzymsko – katolickim. W 1870 roku utracono bezpowrotnie okazjĊ doprowadzenia do miasta kolei. WáDĞciciel zamku Edmund Krasicki nie zgodziá siĊ na przeprowadzenie linii kolejowej nad Sa- nem, skrajem parku zamkowego. Lesko straciáo moĪliwoĞci dynamicznego rozwoju gospodarczego. LiniĊ kolejową przeniesiono kilka kilometrów na póánoc, mimo to w czasie budowy kolei miasto tĊtniáo Īyciem: zjechaáo tu wielu specjalistów i robotni- ków kolejowych, umieszczono tu gáówne urzĊdy i magazyny związane z budową. Na początku XX wieku powstaáy pierwsze zakáady przemysáowe, w tym: rafineria ropy, fabryka smarów, fabryka konserw, cegielnia, betoniarnia, wytwórnia dachówek oraz wytwórnia Ğwiec i mydáa. Lesko leĪące przy drogach strategicznych byáo w czasie I wojny Ğwiatowej terenem przemarszu wojsk i miejscem bitew austriacko – rosyjskich. Przez Lesko przemiesz- czaáy siĊ wielkie iloĞci wojska róĪnych rodzajów broni i róĪnych narodowoĞci – wiązaáy siĊ z tym rabunek, egzekucje, choroby i niszczenie dobytku miejscowej ludnoĞci. Lata wojny pozostawiáy po sobie nĊdzĊ i gáód, ale zaraz po zakoĔczeniu dziaáDĔ wojennych przystąpiono w mieĞcie do usuwania zniszczeĔ i mozolnego odbudowywania Īycia miejskiego i gospodarczego. W 1921 roku Lesko liczyáo 3870 mieszkaĔców. Po kampanii wrzeĞniowej 1939r. Lesko okupowane byáo przez wojska sowieckie i staáo siĊ miastem nadgranicznym. Granica sowiecko-niemiecka przebiegaáa wzdáXĪ Sanu. Zamek staá siĊ siedzibą dowództwa garnizonu a jego wyposaĪenie ulegáo caá- kowitej dewastacji. Wokóá powstaáa linia betonowych bunkrów, zniszczona w 1941r. Po zakoĔczeniu wojny w 1947r. Lesko liczyáo zaledwie 1500 mieszkaĔców. W 1969 roku przyáączono do miasta PosadĊ Leską, lokując na jej gruntach duĪy ze- spóá przemysáowo – skáadowy. Na terenie dworu usadowiá siĊ PGR, z czasem ulegáy zniszczeniu wszystkie zabytkowe zabudowania dworskie i w duĪej mierze równieĪ park. W okresie 1972 – 1975r. Lesko byáo siedzibą wáadz eksperymentalnego, najwiĊksze- go w Polsce pod wzglĊdem powierzchni powiatu bieszczadzkiego. Powiat ten obej- mowaá 8 obecnych gmin bieszczadzkich oraz Zagórz.

16 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

2.3 Warunki naturalne

RzeĨba Wyksztaácenie gáównych elementów rzeĨby – grzbietów, stoków oraz dolin rzecznych – odzwierciedla wpáyw budowy geologicznej na rzeĨEĊ i etapy jej rozwoju. Na tej pod- stawie Starkel wyróĪniá w Karpatach podstawowe typy rzeĨby: ƒ den dolin i kotlin, ƒ podgórskiej, ƒ nisko i Ğredniogórskiej. Na terenie Gminy Lesko przenikają siĊ róĪne typy rzeĨby górskiej i podgórskiej two- rząc regularne lub mozaikowe ukáady przestrzenne. Typ rzeĨby podgórskiej charakte- ryzuje siĊ szerokimi i wyrównanymi garbami, wypukáo – wklĊVáymi, a takĪe stokami oraz páaskodennymi nieckowatymi dolinami. Ze wzglĊdu na hipsometryczne zróĪnico- wanie wyróĪnione zostaáy nastĊpujące podtypy rzeĨby: ƒ pogórzy niskich – o wysokoĞciach wzglĊdnych od okoáo 40 do 100m, nachyle- niach stoków 5-10o, z zachowanymi w obrĊbie garbów fragmentami poziomu przydolinnego; ƒ pogórzy Ğrednich – o wysokoĞciach wzglĊdnych 150 – 250m, stokach wypukáo– wklĊVáych i wypukáych o przewaĪających nachyleniach 5 – 15o, garby tworzą zwarte páaskowyĪe, opadające krawĊdziami ku pogórzom niskim i páaskim dnom dolin, ƒ pogórzy wysokich – o wysokoĞciach wzglĊdnych 200 – 300m, stokach wypu- Náych, przewaĪnie nachylonych 10 – 20o, z zachowaniem w obrĊbie zwartych grzbietów fragmentami Ğródgórskiego poziomu zrównania. Typ rzeĨby gór niskich i Ğrednich charakteryzuje siĊ deniwelacjami do 300 – 500m i stromymi (powyĪej 20o) stokami. Grzbiety gór niskich leĪą na wysokoĞci poziomu Ğródgórskiego 300 – 350m nad dnami dolin, a 100 – 200m ponad garbami poziomu pogórskiego. Ze wzglĊdu na zróĪnicowane ukáady grzbietów wyróĪniono miĊdzy in- nymi góry pasmowe (charakterystyczne dla Bieszczadów), o równolegáych rozczáon- kowanych dolinami grzbietach i wypukáo – wklĊVáych lub krawĊdziowych stokach. Do- liny rzeczne są róĪnej wielkoĞci i w róĪnym stadium rozwoju. Dna dolin są przewaĪnie starasowane, a wiĊkszą ich czĊĞü zajmują aluwialne terasy – zalewowa i nadzalewo- wa. Spąg teras budująĪwiry i piaski facji korytowej, a strop – gliniaste lub piaszczyste mady facji powodziowej. Osady teras wyĪszych spoczywają na cokoáach skalnych i są zazwyczaj okryte gliniastymi pokrywami stokowymi. W obrĊbie dolin i kotlin najwiĊk- szym i najczĊstszym przeobraĪeniom podlega koryto, a nastĊpnie terasa zalewowa. Obszar znajdujący siĊ poza zasiĊgiem wezbraĔ jest przeobraĪany najsáabiej. MoĪna wyróĪniü trzy zasadnicze, dynamiczne typy odcinków koryt rzecznych: ƒ erozyjne, wskazujące tendencjĊ do dalszego pogáĊbiania i stabilizacji poziomej, ƒ transportowe, wykazujące tendencjĊ do lokalnej erozji brzegów i akumulacji na zakolach oraz nadbudowywania równin zalewowych podczas duĪych powodzi, ƒ depozycyjne, o najmniejszej stabilnoĞci poziomej, z tendencją do erozji bocz- nej, akumulowania i wielokrotnego przemieszczania osadów w korytach. Rozmieszczenie tych odcinków tworzących sekwencje o róĪnej dáugoĞci nawiązuje do budowy geologicznej oraz kolejnych faz erozji i akumulacji w dolinach rzecznych spo- wodowanych zmianami naturalnymi – klimatycznymi i tektonicznymi oraz antropoge-

17 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 nicznymi – w Ğrodowisku zlewni i samym korycie. W korytach rzek wystĊpują na przemian odcinki skalne i aluwialne. Obraz zróĪnicowania koryt rzecznych i ich funkcji morfo dynamicznych jest doĞü záRĪony. Pojawienie siĊ w ostatnich latach odsáoniĊü skalnego podáRĪa w wielu korytach zdziczaáych czy teĪ nawet rozciĊcia odcinków alu- wialnych Ğwiadczą jak gdyby o powrocie do tendencji sprzed wylesienia.

2.3.1 Budowa geologiczna

Gmina Lesko poáRĪona jest na granicy dwóch makroregionów: Karpat Zachodnich i Karpat Wschodnich, a dokáadniej w obrĊbie Doáów Jasielsko – Sanockich i Bieszcza- dów niskich. Doáy Jasielsko – Sanockie naleĪą do makroregionu Zachodnich Karpat ZewnĊtrznych i mezoregionu Pogórza Karpackiego. Jest to kraina páaskich kotlinek, które rozdzielają páaty niskich pogórzy. Rozciąga siĊ ona na dáugoĞci okoáo 100km, w postaci szerokiego na 20km pasa, od ObniĪenia LuĨnej po Lesko nad Sanem, obejmując okoáo 1700km2 powierzchni. Granice Doáów mają przebieg zatokowy. Dna kotlinek o wysokoĞciach 230 – 300m n.p.m. są páaskie, ich ksztaát jest róĪnorodny, czasem geometryczny. Wypeániają je osady rzeczne, jeziorne i organiczne. Rozdziela- Mące kotlinki páaty niskich pogórzy (o wysokoĞci 300 – 380m n.p.m.) są rozciĊte do JáĊbokoĞci 30 – 80m. Nad nimi sterczą ostaĔcowe páaty pogórzy Ğrednich o wysoko- Ğciach wzglĊdnych do 50m. W czĊĞci wschodniej tego regionu przewaĪa równolegáy ukáad obniĪHĔ, pozostający w Ğcisáym związku z przebiegiem istniejących struktur (ob- niĪenie sanockie). Ku poáudniu Doáy przechodzą w gáĊbiej rozciĊte Pogórze Leskie. Region Doáów Jasielsko – Sanockich obejmuje zachodnią czĊĞü obniĪenia tektonicz- nego w obrĊbie basenu fliszowego, tzw. centralnej depresji karpackiej. Budują ją na ogóá maáo odporne warstwy kroĞnieĔskie. Uáatwiáo to erozjĊ i przebieg procesów de- nudacyjnych. W rzeĨbie Doáów przewaĪają niskie pogórza (52%) pokryte zwietrzeli- nami lub misami deflacyjnymi. Bieszczady stanowią najbardziej zachodni i najniĪszy czáon Karpat Wschodnich. NaleĪąc do makroregionu Wschodnich Karpat ZewnĊtrz- nych dzielone są na 2 regiony: Bieszczady Wysokie i Niskie. Bieszczady Niskie sta- nowią przedáXĪenie na wschód Doáów Jasielsko – Sanockich. Jest to kraina pogórzy, w obrĊbie której wystĊpują odizolowane, twardzielcowe grzbiety górskie. Grzbiety te wznoszą siĊ powoli ku wschodowi i poáudniu, gdzie przechodzą w Bieszczady Wyso- kie. Bieszczady Niskie to szereg kotlinowatych obniĪHĔ, najczĊĞciej rozciĊtych, o rzeĨbie niskich pogórzy, których wysokoĞü zmienia siĊ od 400 do 650m n.p.m. i ro- Ğnie ku poáudniowemu wschodowi. Nieliczne w czĊĞci zachodniej regionu páaty Ğred- nich pogórzy i grzbietów mają wysokoĞci wzglĊdne wyĪsze o 100 – 200m w stosunku do otaczających je niskich pogórzy. W czĊĞci wschodniej regionu wysokoĞü wzglĊdna Ğrednich pogórzy i grzbietów wzrasta do 300m i osiąga wysokoĞü bezwzglĊdną 908,5m n.p.m. Są to synklinalne grzbiety, wznoszące siĊ nad obniĪeniami wyprepa- rowanymi w obrĊbie maáo odpornych antyklin – tzw. Hoszowskie Góry Rusztowe. W strefie wododzielnej rzeĨba pogórska jest sáabo rozciĊWą, falistą równiną. Póánocne obramowanie Bieszczadów Niskich tworzy pasmo ostrych grzbietów – Gór Sáonnych. W podziale geologicznym Gmina Lesko poáRĪona jest w obrĊbie Karpat Wschodnich, które są fragmentem áuku karpackiego – są to tzw. Karpaty fliszowe. W budowie geo- logicznej dominują osady fliszowe, które osadzaáy siĊ w okresie kredowo – paleogeĔ- skim. PodáRĪem utworów fliszowych jest ich miąĪszoĞü (do kilku kilometrów), charak-

18 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 terystyczna dla fliszu rytmiczna sedymentacja – wzajemne przekáadanie siĊ zespoáów piaskowcowych (piaskowców i zlepieĔców) z ilastymi (áupkami, muáowcami i innymi) oraz zmiennoĞü facji i miąĪszoĞci. Osady fliszu zostaáy intensywnie zaburzone tekto- nicznie (gáównie w miocenie) – charakter zaburzeĔ jest generalnie faádowo – uskoko- wy. Na podstawie róĪnic litologicznych i stylu zaburzeĔ wydzielono w obrĊbie Karpat fli- szowych szereg jednostek tektoniczno – facjalnych. Gmina Lesko poáRĪona jest od poáudniowego – zachodu w obrĊbie jednostki ĞOąskiej, podlaskiej oraz skolskiej (póánocny – wschód, kraĔce gminy). Jednostka (páaszczowina) ĞOąska w rejonie nasuniĊcia na jednostkĊ podĞOąską (od póánocy) i dukielską (od poáudnia) wykazuje silne zagazowanie tektoniczne z wi- docznymi na powierzchni utworami kredowymi. W czĊĞci Ğrodkowej páaszczowiny ĞOą- skiej obniĪenie tektoniczne wypeánione jest gáównie warstwami kroĞnieĔskimi – jest to tzw. centralna depresja karpacka. Utwory centralnej depresji to szereg wtórnie sfaádo- wanych i czĊĞciowo záuskowanych elementów tektonicznych o generalnym biegu NW – SE. Przez Ğrodkową czĊĞü depresji przebiega obalony ku póánocy faád Czaszyn – Lutowi- ska (poáudniowe kraĔce Gminy) oraz poáRĪona na póánoc od niego struktura, skáadają- ca siĊ z kilku faádów, które ku czoáu jednostki ujawniają coraz starsze poziomy fliszu „kroĞnieĔskiego”. Osady fliszowe jednostki ĞOąskiej charakteryzują siĊ znacznym zróĪ- nicowaniem facjalnym a ich profil litostatygraficzny obejmuje utwory wieku dolna kreda – paleogen. Granicząca od NE z páaszczowiną ĞOąską páaszczowina podĞOąska (NE czĊĞü Gminy) wynurza siĊ spod warstw kroĞnieĔskich na wschód od Sanoka. Páasz- czowina podĞOąska nasuniĊta jest na warstwy kroĞnieĔskie páaszczowiny solskiej. Amplituda nasuniĊcia w Karpatach Wschodnich jest niewielka i roĞnie w Karpatach Zachodnich. Páaszczowina podĞOąska, w przekroju doliny Sanu jest wąska (50 – 400m) i skáada siĊ z silnie sfaádowanych pstrych margli wĊglowieckich, które otulają wysady i porozrywane bloki utworów kredy dolnej. Jednostka skolska ma charakter Sáaszczowiny. W jej skáad wchodzą utwory kredy dolnej, osady paleoceĔsko – eoceĔ- skie oraz oligoceĔsko – mioceĔskie. Wyksztaácone są one w facji inoceramowej, w postaci áupków pstrych oraz warstw hieroglifowych i margli globigerynowych oraz warstw menilitowych i kroĞnieĔskich z diatomitami. W obrĊbie páaszczowiny skolskiej wyróĪnia siĊ dwie, róĪniące siĊ stylem budowy tektonicznej, strefy. ZewnĊtrzna, póá- nocna nosi nazwĊ strefy antyklinorialnej. Strefa synklinorialna, bardziej poáudniowa, skáada siĊ z szeregu faádów o kierunku NW-SE. W ich obrĊbie wydzielono duĪą struk- turĊ antyklinarną Wara – Kiczera, której utwory w czĊĞci wschodniej kontaktują siĊ z warstwami kroĞnieĔskimi synkliny Nozdrzec – Liskowate. Ku SW antyklina Wara przechodzi w sfaádowaną strefĊ synklinalną. Budują je warstwy kroĞnieĔskie áĊku Te- meszowa oraz synkliny gór Sáonnych. Obie te jednostki rozdziela antyklina Paszowa – WaĔkowa z widocznymi na powierzchni utworami kredy górnej.

2.3.2 Zasoby wodne

Wody powierzchniowe

Gmina Lesko poáRĪona jest w obrĊbie dorzecza rzeki San, prawobrzeĪnego dopáywu Wisáy. San wraz ze swymi dopáywami - Hoczewką, Dyrbek i szeregiem cieków bez

19 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 nazwy tworzy sieü rzeczną Gminy. Sieü rzeczna Sanu ma charakter kratowy - dopáywy Sáyną dolinami prostopadáymi do doliny gáównej. San oraz dolne odcinki jego dopáywów mają doliny o charakterze wciĊtych rynien me- androwych, wyciĊtych w skalno - osadowej terasie z okresu zlodowacenia krakow- skiego. Górne biegi dopáywów Sanu to wyciĊte w twardym podáRĪu wąskie doliny prze- áomowe o znacznych spadkach i niewielkich odsypach kamieĔca. Typowe dla dopáywów Sanu są odcinki duĪych spadków i zawieszeĔ u wylotów dolin bocznych, które Ğwiadczą o postĊpującej erozji wgáĊbnej i niedopasowaniu dotąd do- Sáywów do profilu podáXĪnego Sanu. W obrĊbie Gminy Lesko San páynie szeroką - do 1km - páaskodenną doliną. Otaczają je na ogóá strome, czĊsto podcinane przez rzekĊ, zbocza. WystĊpuje tu erozja gáównie boczna oraz akumulacja przykorytowa w okresach powodziowych.

Wody podziemne

Obszar Gminy poáRĪony jest w obrĊbie górsko - wyĪynnej prowincji hydrogeologicznej. Wody wgáĊbne tu wystĊpujące to gáównie wody zbiornika czwartorzĊdowego (dolinne- go) wystĊpujące w oĞrodku porowym oraz trzeciorzĊdowego (szczelinowe i szczelinowo – porowe). Dolina rzeki San tworzy zbiornik wód podziemnych, który zaliczony zostaá do gáów- nych zbiorników wód podziemnych w Polsce. W związku z tym dolina górnego biegu Sanu uznana zostaáa za obszar wymagający najwyĪszej i wysokiej ochrony. Jest to zbiornik páytki w obrĊbie utworów czwartorzĊdowych, sáabo lub zupeánie nieizolowany od powierzchni. Istnienie Parku Krajobrazowego Gór Sáonnych, Wschodniobeskidz- kiego Obszaru Chronionego Krajobrazu jest czynnikiem sprzyjającym ochronie tego zbiornika. Odnosząc siĊ do ochrony czystoĞci wód podziemnych i powierzchniowych naleĪy przyjąü nastĊpujące zaáRĪenia: x wszelkie dziaáania mające na celu ochronĊ wód muszą siĊ odnosiü do naj- niĪszych zmierzonych przepáywów, wystĊpujących zwáaszcza w okresach letnich, x w ramach ochrony czynnej i prewencyjnej naleĪy zlikwidowaü: - gáówne Ĩródáa zanieczyszczeĔ i skaĪHĔ wód, w tym zrzuty Ğcieków komu- nalnych (budowa oczyszczalni Ğcieków), - zagroĪenia związane z chemizacją gleb i mechanicznym naruszeniem po- krywy stoków w wyniku zrywki drzew i stosowania ciĊĪkiego sprzĊtu me- chanicznego w leĞnictwie, - z koryt rzecznych wyeliminowaü szlaki zrywkowe, x dla utrzymania kontroli nad caáoksztaátem stosunków wodnych, róĪnorodno- Ğcią form geohydrologicznych, wskazana jest ochrona caáego dorzecza. Szczególnej troski wymagająĨródliska rzek i potoków, ciągi rzeczne, koryta rzek i potoków z pasem áĊgów i mokradeá (minimum 20m po obu stronach cieku) tworzących korytarze ekologiczne, x niezbĊdne są dziaáania zapobiegające zanieczyszczeniom i skaĪeniom wód, niszczeniu koryt rzecznych i stoków górskich wskutek zrywki drzew i innych dziaáDĔ gospodarczych.

20 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

W miejscowoĞciach o skoncentrowanej zabudowie zaopatrzenie w wodĊ oparte jest Jáównie na wodociągach wiejskich i lokalnych. Na pozostaáych terenach dominuje in- dywidualne zaopatrzenie z wáasnych studni. ĝcieki z terenów gospodarstw i posesji indywidualnych odprowadzane są gáównie do zbiorników bezodpáywowych lub przepáywowych wáączanych czĊsto do cieków po- wierzchniowych. WiĊksze obiekty z reguáy posiadają urządzenia do podczyszczania Ğcieków lub wáasne oczyszczalnie. Do wyjątków naleĪą lokalne ukáady lub systemy kanalizacyjne. Podstawowym kryterium porządkowania gospodarki wodno - Ğciekowej na obszarach juĪ zainwestowanych powinno byü zapewnienie ciąJáRĞci dostaw odpowiedniej jakoĞci wody oraz speánienie obowiązujących wymogów w zakresie oczyszczania i odprowadzania Ğcieków niezaleĪnie od przyjĊtego systemu ich unieszkodliwiania. Dotyczy to równieĪ terenów projektowanych do zainwestowania.

2.4 Gleby

Gleba jest wynikiem dziaáania czynników zewnĊtrznych na powierzchniĊ skorupy ziemskiej. Czynniki te to warunki klimatyczne oraz geologiczne, wpáywające na po- wstawanie i charakter powáoki litosfery. Pokrywa glebowa Gminy Lesko i jej struktura wynikają z podáRĪa geologicznego, rzeĨby i warunków klimatyczno - roĞlinnych. Na sáabo przepuszczalnych gliniasto - ilastych zwietrzelinach skaá fliszowych rozwinĊáy siĊ gleby brunatne z przewagą gleb brunatnych kwaĞnych. Gleby semihydrogeniczne i hydrogeniczne wystĊpują tu tworząc rozproszone enklawy ZĞród innych, dominujących gleb, przewaĪnie brunatnych kwaĞnych. Gleby glejowe są spotykane z reguáy w miejscach wysiĊków wód gruntowych, na spáaszczeniach stokowych, w terenach lokalnych máak i Ĩródlisk. Gleby te stanowią przykáad magazynowania wód Ğródpokrywowych w terenach górskich i ze wzglĊdów hydrologicznych nie powinny byü odwadniane. Gleby te naleĪy objąü ochroną. Gleby torfowe i murszowe wystĊpują w postaci wiĊkszych páatów torfowisk wysokich i przejĞciowych. Utwory te podlegają degradacji w wyniku gospodarczej dziaáalnoĞci czáowieka. Gleby te naleĪy chroniü.

2.5 Klimat

Istnienie áDĔcucha Karpat powoduje spiĊtrzenie mas powietrza. ĝrednie wartoĞci ci- Ğnienia powietrza są wyĪsze w Polsce poáudniowej niĪ w Polsce Ğrodkowej. Karpaty powodują takĪe zatrzymanie ukáadów podwyĪszonego ciĞnienia na ich poáudniowo - wschodnim przedpolu, co z kolei doprowadza do powstawania sytuacji sprzyjających wyzwalaniu siĊ wiatrów fenowych. Cieplejsze powietrze przedziera siĊ przez obniĪe- nia w áDĔcuchu górskim lub przez szczyty i opada po stronie póánocnej w postaci gwaá- townych porywów, nazywanych wiatrami halnymi. RównoleĪnikowy ukáad Karpat zatrzymuje cieplejsze masy powietrza z poáudnia i poáudniowego wschodu, natomiast cieplejsze masy powietrza z poáudniowego za- chodu przepáywają doĞü swobodnie przez obniĪenie Bramy Morawskiej, najczĊĞciej przynosząc opady. Karpaty są takĪe barierą dla zimnych mas powietrza arktycznego,

21 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 które mają przez nie utrudniony spáyw na poáudnie. Teren Gminy Lesko zostaá zakwali- fikowany do piĊtra umiarkowanie ciepáego, które obejmuje partie wierzchowin i grzbie- tów o wysokoĞciach 400 - 650m n.p.m., gdzie Ğrednie roczne temperatury powietrza wahają siĊ od 6 do 7°C, okres bez przymrozków trwa ponad 160 dni, suma opadów osiąga 900 - 1000mm rocznie, a pokrywa Ğniegu zalega przez ponad 85 dni: ƒ obszary dolin w granicach wysokoĞci 300 - 500m n.p.m. charakteryzują siĊ Ğrednimi temperaturami rocznymi powietrza 6 - 7° C, lecz wiĊkszym zagroĪe- niem przymrozkowym. Okres bez przymrozków trwa 120 - 145 dni. Roczna suma opadów wynosi 800 - 950mm, a liczba dni z pokrywąĞnieĪQą zmienia siĊ w profilu wysokoĞciowym od 70 do 100 dni, ƒ obszar Doáów Jasielsko-Sanockich poáRĪony jest w przedziale wysokoĞci 200 - 300m n.p.m. ze Ğrednimi rocznymi temperaturami powietrza powyĪej 7°C. Okres bez przymrozków trwa od 145 do 160 dni, a lokalnie w zagáĊbieniach te- renowych poniĪej 140 dni. ĝrednia roczna suma opadów wynosi 700 - 800mm, a pokrywa ĞnieĪna wystĊpuje przez okoáo 70 dni w roku. Istnieje Ğcisáa zaleĪ- noĞü miĊdzy Ğrednią temperaturą roku a liczbą dni z pokrywąĞnieĪQą. Liczba 100 dni z pokrywąĞnieĪQą pojawia siĊ na wysokoĞci 600m n.p.m. WartoĞü tą przyjmuje siĊ jako granicĊ efektywnego wykorzystania terenu do uprawiania sportów i turystyki narciarskiej. Szczególne cechy pogody pozwalają na wskazanie najkorzystniejszych sezonów w ciągu roku z punktu widzenia rekreacji i turystyki. Są to: koniec zimy - wczesna wio- sna, koniec lata - początek jesieni.

OsobliwoĞci klimatyczne Wynikają one z poáRĪenia geograficznego Gminy, rzeĨby terenu, ekspozycji i nachylenia stoków. NaleĪą do nich: ƒ wyĪsze temperatury w jesieni niĪ na wiosnĊ, ƒ okresy nagáych odwilĪy w sezonie jesienno - zimowym, ƒ zmniejszanie siĊ rocznej amplitudy wraz z wysokoĞcią nad poziomem morza, ƒ okresy mroĨnej, sáonecznej pogody w sezonie zimowo - wiosennym, ƒ silne spadki temperatury w dolinach i obniĪeniach Ğródgórskich (inwersje temperatury), czĊsto w sezonie zimowo - wiosennym, ƒ znaczne kontrasty termiczne na stokach w zaleĪnoĞci od ich ekspozycji, ƒ duĪe prĊdkoĞci wiatru w wyĪszych partiach gór, ƒ rozwój cyrkulacji dolinno - górskiej i powstawanie wiatrów ĞciĞle lokal- nych podczas pogody wyĪowej, stabilnej, ƒ wiatry fenowe, ƒ obfite opady póĨQą wiosną i wczesnym latem, ƒ GáugotrwaáRĞü opadów, ƒ silne goáoledzie, ƒ maáe zachmurzenia w trzeciej dekadzie wrzeĞnia i w pierwszej paĨdzier- nika (Ğrednio).

22 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Szczególne cechy pogody pozwalają na wskazanie najkorzystniejszych sezonów w ciągu roku z punktu widzenia rekreacji i turystyki. Są to koniec zimy - wczesna wio- sna i koniec lata - początek jesieni.

2.6 ĝrodowisko przyrodnicze

System ochrony krajobrazu na terenie Gminy Lesko tworzą:

Park Krajobrazowy Gór Sáonnych, utworzony na mocy rozporządzenia nr 19 Woje- wody KroĞnieĔskiego z dnia 27 marca 1992 r. (Dz. Urz. Woj. KroĞn. Nr 7, poz. 53, zm.: z 1996 roku - Dz. Urz. Woj. KroĞn. Nr 44, poz. 195, z 2000 roku - Dz. Urz. Woj. Podk. Nr 24, poz. 1961, z 2004 roku Dz. Urz. Woj. Podk. Nr 46, poz. 484, z 2005 roku - Dz. Urz. Woj. Podk. Nr 32, poz. 331) na przedmiotowym terenie obowiązuje plan ochrony Parku Krajobrazowego Gór Sáonnych ustanowiony rozporządzeniem nr 59/05 Wojewody Podkarpackiego z dnia 10 czerwca 2005 roku (Dz. Urz. Woj. Podk. Nr 82, poz. 1384). Wschodniobeskidzki Obszar Chronionego Krajobrazu, zgodnie z Rozporządze- niem Nr 54/05 Wojewody Podkarpackiego z dnia 30 maja 2005 roku (Dz. Urz. Woj. Podk. Nr 80, poz. 1355 z póĨn. zm.)

Obszar specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 pod nazwą „Góry Sáonne” – na którym obowiązują zakazy, nakazy i ograniczenia zawarte w ustawie z dnia 16 kwiet- nia 2004 roku, o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 z póĨn. zm.). W poniĪej zamieszczonych tabelach znajduje siĊ wykaz pomników przyrody oĪywionej i nieoĪywionej, jakie znajdują siĊ na terenie Gminy Lesko oraz wykaz rezerwatów, ich nazwy, powierzchnia oraz lokalizacja.

Tabela 2 Wykaz pomników przyrody Lp. OkreĞlenie pomnika przyrody MiejscowoĞü Gmina Pomniki przyrody nieoĪywionej 1. „KamieĔ Leski” Lesko Lesko 2. Progi skalne na rzece Hoczewka Hoczew Lesko Pomniki przyrody oĪywionej 1. 'ąb szypuákowy (17 szt.) ĝrednia WieĞ Lesko 2. Lipa drobnolistna (2 szt.) ĝrednia WieĞ Lesko 3. 'ąb szypuákowy (4 szt.) Lesko Lesko 4. Lipa Lesko Lesko 5. Wiąz (6 szt.) Lesko Lesko 6. 'ąb szypuákowy (4 szt.) Lesko Lesko 7. 'ąb szypuákowy (2 szt.) Lesko Lesko 8. Jesion wyniosáy Lesko Lesko 9. Miáorząb dwuklapowy ĝrednia WieĞ Lesko ħródáo: dane UrzĊdu Miasta i Gminy Lesko Tabela 3 Wykaz rezerwatów przyrody Lp. Nazwa PoáRĪenia Powierzchnia Rodzaj Przedmiot ochrony rezerwatu Gmina [ha] rezerwatu 1. Las mieszany Góra SobieĔ Lesko 5,34 florystyczny Flora i fauna kserotermiczna 2. Dyrbek Lesko 130,88 leĞny Buczyna karpacka

23 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

3. Grąd w ĝredniej Grąd, stanowisko roĞlin Lesko 58,19 leĞny Wsi chronionych ħródáo: dane UrzĊdu Miasta i Gminy Lesko

2.7 Analiza struktury demograficznej Miasta i Gminy Lesko

Wedáug danych GUS (stan na 31.12.2006r.) w Gminie Lesko zamieszkiwaáo wówczas 11.551 osób na powierzchni 112km2, z czego 5.751 stanowili mĊĪczyĨni, natomiast 5.800 kobiety. ĝrednia gĊstoĞü zaludnienia na koniec 2006 roku w Polsce wynosiáa 122 osoby na km2. WskaĨnik ten dla województwa podkarpackiego ksztaátowaá siĊ na poziomie 118 osób na km2, a w powiecie leskim, do którego administracyjnie naleĪy Gmina jedynie 32 osoby na km2. W porównaniu z krajem i województwem podkarpackim, wskaĨnik gĊstoĞci zaludnie- nia w Gminie Lesko w 2006 roku ksztaátowaá siĊ na poziomie nieco niĪszym niĪ powy- Īej wymienione i wyniósá 104 osoby na km2, natomiast w porównaniu z powiatem le- skim analizowany wskaĨnik byá znacznie wyĪszy. Zmiany w populacji zamieszkaáej w Gminie Lesko w latach 2002– 2006 przedstawia poniĪsza tabela.

Tabela 4 Liczba ludnoĞci w poszczególnych latach na dzieĔ 31.12 kaĪdego roku – wedáug faktycznego miejsca zamieszkania [osoby] Jednostka Wyszczególnienie 2002 2003 2004 2005 2006 miary STAN LUDNOĝCI I RUCH NATURALNY LudnoĞü wedáug faktycznego miejsca zamieszkania i páci (stan na 31.12) ogóáem osoba 11.496 11.561 11.530 11.611 11.551 PĊĪczyĨni osoba 5.735 5.755 5.735 5.782 5.751 kobiety osoba 5.761 5.806 5.795 5.829 5.800 w miastach ogóáem osoba 5.922 5.898 5.855 5.875 5.808 PĊĪczyĨni osoba 2.885 2.861 2.838 2.858 2.8 kobiety osoba 3.037 3.037 3.017 3.017 2.983 na wsi ogóáem osoba 5.574 5.663 5.675 5.736 5.743 PĊĪczyĨni osoba 2.850 2.894 2.897 2.924 2.926 kobiety osoba 2.724 2.769 2.778 2.812 2.817 ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych GUS (ww.stat.gov.pl) PoniĪej zaprezentowana zostaáa liczba ludnoĞci Gminy Lesko na tle powiatu leskiego i województwa podkarpackiego. Tabela 5 Liczba ludnoĞci w poszczególnych latach na dzieĔ 31.12 kaĪdego roku – wedáug faktycznego miejsca zamieszkania [osoby] w Gminie Lesko, powiecie Leskim i województwie podkarpackim Województwo Lata Gmina Lesko Powiat podkarpackie 2002 11.496 26.598 2.105.050 2003 11.561 26.680 2.097.248 2004 11.530 26.593 2.097.975 2005 11.611 26.643 2.098.263

24 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

2006 11.551 26.578 2.097.564 ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych GUS (ww.stat.gov.pl) PowyĪsze dane wskazują, iĪ okres 2002 – 2004 charakteryzuje siĊ niewielkim wzro- stem liczby ludnoĞci w roku 2003, a nastĊpnie spadkiem w roku 2004. Tendencja ta jest zgodna ze spadkiem liczby ludnoĞci w powiecie. Jest jednak inaczej niĪ w woje- wództwie gdzie zanotowano w 2004 roku niewielki wzrost liczby mieszkaĔców. Z kolei w roku 2005 nastąpiá nieznaczny wzrost liczby ludnoĞci w Gminie, w powiecie i w wo- jewództwie w porównaniu do roku poprzedniego. W 2006 roku w Gminie Lesko odno- towano spadek liczby ludnoĞci – podobnie jak w powiecie i województwie. Dane za- mieszczone w powyĪszej tabeli dla Gminy i powiatu ilustruje poniĪszy wykres.

Wykres 1 Zmiany liczby ludnoĞci w Gminie Lesko i w powiecie leskim w latach 2002-2006

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych GUS (ww.stat.gov.pl) Na poniĪej zamieszczonym wykresie przedstawiona zostaáa dynamika liczby mĊĪ- czyzn i kobiet tworzących populacjĊ Gminy Lesko. W analizowanym okresie tj. od roku 2002 do 2006 liczba kobiet stale przewyĪszaáa liczbĊ mĊĪczyzn (sytuacja charaktery- styczna dla województwa podkarpackiego). Na 100 mĊĪczyzn w Gminie Lesko w roku 2006 przypadaáo 101 kobiet.

25 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Wykres 2 Zmiany w liczbie mĊĪczyzn i kobiet tworzących populacjĊ Gminy Lesko

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych z GUS

Tabela 6 Saldo migracji ludnoĞci Gminy Lesko Jednostka Saldo migracji 2002 2003 2004 2005 2006 miary w ruchu wewnĊtrznym ogóáem osoba -39 -7 -30 6 113 PĊĪczyĨni osoba -12 -11 -19 0 50 kobiety osoba -27 4 -11 6 63 zagranica ogóáem osoba -3 2 3 5 4 PĊĪczyĨni osoba -2 0 2 3 1 kobiety osoba -1 2 1 2 3 ħródáo: www.stat.gov.pl Zgodnie z powyĪszą tabelą widoczne jest, iĪ saldo migracji dla Gminy jest ujemne od 2002 r., a w 2004 r. nastąpiáo pogáĊbienie tendencji spadkowej. Napáyw ludnoĞci do Gminy Lesko nastąpiá dopiero w 2005 i 2006 roku.

26 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Wykres 3 Dynamika salda migracji ludnoĞci Gminy Lesko w ruchu wewnĊtrznym

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych z GUS PoniĪszy wykres prezentuje prognozĊ GUS dotycząFą liczby ludnoĞci dla Gminy Le- sko do 2030 roku. Tabela 7 Prognoza ludnoĞci dla Gminy Lesko do roku 2030 Wyszczególnienie 2010 2015 2020 2025 2030 Prognoza ludnoĞci dla Gminy 11679 11767 11810 11854 11810 Lesko ħródáo: www.stat.gov.pl Wykres 4 Prognoza ludnoĞci dla Gminy Lesko do 2030 roku

11900 11850 11854 11800 11810 11810 11767 11750 11700 11679 11650 11600 11550 2010 2015 2020 2025 2030

Prognoza ludnoĞci dla Gminy Lesko

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych z GUS Analiza powyĪszej prognozy demograficznej sporządzonej dla Gminy Lesko wskazuje, LĪ na obszarze tym do roku 2025 roku bĊdzie nastĊpowaá staáy wzrost liczby miesz- kaĔców, po czym nastąpi spadek liczby mieszkaĔców o 0,4% w porównaniu z rokiem poprzednim. Szacowane jest, iĪ w 2030 roku liczba osób w Gminie wyniesie okoáo 11.810, a zatem bĊdzie stanowiáa 101,12% stanu ludnoĞci ogóáem na dzieĔ 31 grud- nia 2005 roku.

27 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

W poniĪszej tabeli zostaáa zaprezentowana struktura ludnoĞci Gminy Lesko wedáug ekonomicznych grup wieku, w odniesieniu do danych dla powiatu leskiego i woje- wództwa podkarpackiego. Tabela 8 Struktura ludnoĞci wedáug ekonomicznych grup wieku [%] – stan wedáug faktycznego miejsca zamieszkania na 31.12.2006 Gmina Powiat Województwo Wyszczególnienie Lesko Leski Podkarpackie LudnoĞü w wieku przedprodukcyjnym 21,70% 21,90% 22,30% LudnoĞü w wieku produkcyjnym 64,10% 63,50% 62,60% LudnoĞü w wieku poprodukcyjnym 14,10% 14,50% 15,10% ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych GUS (www.stat.gov.pl) PowyĪsze dane wskazują, iĪ struktura ludnoĞci Gminy wedáug ekonomicznych grup wieku jest porównywalna ze stanem w powiecie i województwie. JednakĪe w porów- naniu z powiatem w Gminie Lesko wystĊpuje nieznacznie niĪszy odsetek ludnoĞci w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym, natomiast ludnoĞü w wieku produkcyj- nym ma nieco wyĪszy udziaá niĪ w powiecie i w województwie.

2.8 Stan i struktura zatrudnienia

Bezrobocie Sytuacja na rynku pracy w Polsce jest znacznie gorsza niĪ w krajach europejskiej „piĊtnastki“ i jest takĪe gorsza niĪ sytuacja w nowych krajach czáonkowskich Unii Eu- ropejskiej. W lipcu 2007 roku stopa bezrobocia w Polsce wynosiáa 12,2% (bezrobocie rejestrowane). Wedáug danych Powiatowego UrzĊdu Pracy w Lesku z sierpnia 2007 roku w Gminie miejsko - wiejskiej Lesko zarejestrowanych byáo 795 osób bezrobotnych, w tym 431 kobiet. Oficjalne dane zamieszczone w poniĪszej tabelce pokazują poziom wskaĨnika bezrobocia utrzymującego siĊ w powiecie leskim, do którego administracyjnie naleĪy Gmina Lesko od 2002 do 2007 roku (31.07). Tabela 9 Stopa bezrobocia na dzieĔ 31.12 w powiecie leskim na tle województwa i kraju [%] Wyszczególnienie 31.12.2002 31.12.2003 31.12.2004 31.12.2005 31.12.2006 31.07.2007 Polska 18,1 18 19,1 17,6 16,5 12,2 Województwo 16,9 16,7 19,1 18,4 16,5 14,2 Powiat 20,9 20,6 26,7 26,4 25 20,4 ħródáo: Powiatowy Urząd Pracy w Lesku SytuacjĊ na rynku pracy w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego mierzoną wskaĨnikiem stopy bezrobocia przedstawia poniĪej zamieszczona mapa. W powiecie leskim wskaĨnik ten utrzymuje siĊ na poziomie znacznie wyĪszym niĪ w województwie i kraju.

28 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Mapa 6 WskaĨnik stopy bezrobocia w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego (stan na 31.07.2007 roku)

niĪDĔski tarnobrzeski 19,2 % 12,8 % stalowowolski 10,1 %

Tarnobrzeg – leĪajski miasto 17,7 % 13,1 %

áDĔcucki kolbuszowski 14,6 % 16,1 %

przeworski mielecki 13,2 % 10,8 %

ropczycko- VĊdziszowski lubaczowski 15,7 % 18,3 %

GĊbicki jarosáawski 13,5 % 17,2 %

przemyski strzyĪowski 18,7 % 21,4 %

PrzemyĞl - miasto jasielski 17,2 % 16,8 %

rzeszowski 14,1 % kroĞnieĔski 15,0 % Rzeszów - miasto 7,7 % Krosno - miasto 5,6 % brzozowski bieszczadzki 22,5 % 21,0 % ħródáo: http://www.wup-rzeszow.pl sanocki 13,8 % % leski 20,4 % 6 12 16 20 24 28 i pow.

Na dzieĔ 31.08.2007r. w Gminie miejsko - wiejskiej zarejestrowanych byáo odpo- wiednio 795 osób bezrobotnych, przy czym 382 osoby stanowili bezrobotni z Miasta Lesko. DynamikĊ liczby bezrobotnych w latach od 2003 do sierpnia 2007 roku przed- stawia poniĪsza tabela i wykres.

29 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Tabela 10 Liczba osób bezrobotnych w latach 2000-2007(31.08) Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006 31.08.2007 Miasto i Gmina Lesko 1156 1085 1081 985 795 Miasto Lesko 565 513 505 484 382 ħródáo: Powiatowy Urząd Pracy w Lesku Wykres 5 Zmiany liczby osób bezrobotnych w Gminie miejsko – wiejskiej Lesko w latach 2003 – 2007(31.08)

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych PUP w Lesku Wykres 6 WskaĨnik dynamiki

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych PUP w Lesku ZmianĊ liczby bezrobotnych w Gminie Lesko w analizowanym okresie charakteryzuje tendencja spadkowa. PoniĪsza tabela przedstawia strukturĊ bezrobotnych zarejestrowanych w Gminie Le- sko na koniec sierpnia 2007 roku wedáug wyksztaácenia, wieku, staĪu i czasu pozo- stawania bez pracy. Tabela 11 Struktura bezrobotnych zarejestrowanych w Gminie Lesko Wiek w latach Miasto i Gmina Lesko Miasto Lesko Wyksztaácenie

30 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 wyĪsze 39 24 policealne i Ğrednie zawodowe 213 108 Ğrednie ogólne 66 41 zasadnicze zawodowe 283 120 gimnazjalne i poniĪej 194 89 Wiek 18 – 24 lata 158 73 25 – 34 lata 238 117 35 – 44 lata 151 69 45 – 54 lata 204 98 55 – 59 lata 40 24 60 – 64 lata 4 1 StaĪ pracy w latach do 1 roku 88 43 1-5 lat 156 78 5-10 lat 114 45 10-20 lat 141 71 20-30 lat 77 45 powyĪej 30 lat 12 6 bez staĪu 207 94 Czas pozostawania bez pracy w miesiącach do 1 miesiąca 58 31 od 1 do 3 88 39 od 3 do 6 86 35 od 6 do 12 151 80 od 12 do 24 111 57 powyĪej 24 301 140 Razem 795 382 ħródáo: Powiatowy Urząd Pracy w Lesku Wykres 7 Struktura bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Miasta i Gminy Lesko wedáug wyksztaáce- nia

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych PUP w Lesku

31 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Wykres 8 Struktura bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Miasta i Gminy Lesko wedáug wieku

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych PUP w Lesku

Wykres 9 Struktura bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Miasta i Gminy Lesko wedáug staĪu pracy

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych PUP w Lesku

32 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Wykres 10 Struktura bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Miasta i Gminy Lesko wedáug czasu po- zostawania bez pracy

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych PUP w Lesku W koĔcu sierpnia 2007 r. wĞród bezrobotnych dominowaáy osoby z wyksztaáceniem zasadniczym zawodowym, które stanowiáy 36% ogóáu bezrobotnych z obszaru Gminy Lesko. NajwiĊkszą grupĊ w strukturze bezrobotnych w Gminie wedáug wieku (30%) stanowiáy osoby w wieku od 25 do 34 lat. W strukturze bezrobotnych ze wzglĊdu na czasu pozostawania bez pracy znacząco przewaĪDáy osoby poszukujące pracy po- wyĪej 24 miesiĊcy - 26% ogóáu zarejestrowanych bezrobotnych w Gminie Lesko. Z kolei w strukturze bezrobotnych wedáug staĪu pracy najliczniejszą grupĊ tworzyli bez- robotni bez staĪu - 38%.

Zatrudnienie W 2005 roku pracowaáo 31% mieszkaĔców Miasta i Gminy Lesko z grupy osób w wieku produkcyjnym (kobiety w wieku 18 – 59 lat, mĊĪczyĨni 18 – 64 lat), przy czym blisko 50% pracujących stanowiáy kobiety. NajwiĊkszy odsetek pracujących stanowili mieszkaĔcy Leska (87%). StrukturĊ zatrudnienia w sektorach: rolnictwo, áowiectwo i leĞnictwo; rybactwo, przemysá i budownictwo oraz usáugi rynkowe i nierynkowe przedstawia poniĪsza tabela i obrazuje wykres. Tabela 12 Pracujący w 2005 roku z terenu Miasta i Gminy Lesko Zatrudnienie Rolnictwo, Usáugi áowiectwo i Przemysá i Wyszczególnienie w tym Ogóáem leĞnictwo; budownictwo rynkowe nierynkowe kobiety rybactwo Miasto i Gmina 2279 1147 47 538 562 1132 Lesko miasto 1985 1026 - 450 551 984 wieĞ 294 121 47 88 11 148 ħródáo: na podstawie danych US w Rzeszowie

33 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Wykres 11 Struktura zatrudnienia w sektorach

ħródáo: na podstawie danych US w Rzeszowie PrzeciĊtne wynagrodzenie brutto w powiecie leskim w 2005 roku wyniosáo 2.125,58 PLN.

2.9 Infrastruktura spoáeczna

2.9.1 Edukacja Wedáug danych statystycznych za rok szkolny 2005/2006 w 6 szkoáach podstawo- wych zlokalizowanych na terenie Miasta i Gminy Lesko uczyáo 82 nauczycieli, naukĊ pobieraáo 819 uczniów w 50 oddziaáach. Takie proporcje dawaáy dzieciom dobre wa- runki do nauki. Bardzo podobnie byáo w gimnazjach: 3 szkoáy, 52 nauczycieli, 23 od- dziaáy, 539 uczniów. Ponadto w Lesku zlokalizowane jest: przedszkole samorządo- we, Liceum OgólnoksztaáFące, Zespóá Szkóá Drzewnych, Zespóá Szkóá LeĞnych, Ze- spóá Szkóá Ekonomiczno-Rolniczych. Tabela 13 Wykaz placówek i szkóá w Gminie Lesko w 2005 roku Wyszczególnienie Liczba placówek Oddziaáy Dzieci Miejsca Szkoáy Liczba szkóá Oddziaáy Uczniowie Absolwenci Szkoáy podstawowe 6 50 819 161 Gimnazja 3 23 539 160 ħródáo: na podstawie danych US w Rzeszowie W porównaniu z rokiem szkolnym 2004/2005 liczba uczniów i liczba absolwentów szkóá podstawowych w roku szkolnym 2005/2006 zmniejszyáa siĊ o 6%. Liczba uczniów szkóá gimnazjalnych nie ulegáa zmianie. Kadra nauczycielska ucząca w szkoáach zlokalizowanych na terenie Gminy to osoby o wysokich kwalifikacjach, które ciągle siĊ doksztaácają. Tworzą ją nauczyciele o najwyĪszym stopniu awansu zawodowego, tj. dyplomowani i mianowani. Wielu z nich posiada po kilka specjalnoĞci. Szkoáy zatrudniają takĪe pedagogów. We wszystkich placówkach odbywają siĊ zajĊcia pozalekcyjne w formie kóá przedmiotowych np. po- lonistycznych, matematycznych, informatycznych i jĊzykowych. Warunki, wyposaĪe- nie w pomoce dydaktyczne, przedsiĊbiorcza kadra dyrektorska i wysoko wykwalifi- kowani nauczyciele skáadają siĊ na sukcesy wychowanków, z których czĊĞü konty-

34 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 nuuje naukĊ w liceach, a potem ksztaáci siĊ dalej w uczelniach wyĪszych.

2.9.2 Ochrona zdrowia i pomoc spoáeczna Ochrona zdrowia

Pomoc w zakresie opieki zdrowotnej mieszkaĔcom Gminy Ğwiadczy 33 placówek zlokalizowanych gáównie w Lesku, z czego 8 to Publiczne Zakáady Opieki Zdrowot- nej, a 25 to Niepubliczne Zakáady Opieki Zdrowotnej.

Tabela 14 Placówki opieki zdrowotnej (podstawowej i specjalistycznej) Ambulatoryjna opieka zdrowotna Liczba ludnoĞci Wyszczególnienie Apteki Zakáady opieki zdrowotnej na 1 ap- tekĊ Miasto i Gmina Lesko 3 9 3 870 ħródáo: na podstawie danych US w Rzeszowie Na terenie powiatu dziaáa Szpital Powiatowy w Lesku. Celem dziaáania Szpitala jest udzielanie ĞwiadczeĔ zdrowotnych sáXĪących zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia ludnoĞci zamieszkującej, wzglĊdnie przebywającej na obszarze jego dziaáania oraz innym osobom spoza terenu Powiatu Leskiego, wyraĪającym chĊü leczenia siĊ w Szpitalu.

Szpital Powiatowy w Lesku dysponuje nastĊpującymi Oddziaáami: ƒ WewnĊtrznym, ƒ Chirurgicznym, ƒ DzieciĊcym, ƒ Ginekologiczno – PoáRĪniczym, ƒ Izbą przyjĊü, ƒ Rehabilitacyjnym, ƒ Blokiem Operacyjnym i Dziaáem Anestezji.

Ponadto szpital posiada pracownie diagnostyczne takie jak: ƒ Laboratorium analityczne, serologia, Bank Krwi, ƒ RTG, ƒ USG, ƒ Endoskopii, ƒ Diagnostyki kardiologicznej, ƒ BadaĔ czynnoĞciowych ukáadu oddechowego. Pomoc spoáeczna Zadania w zakresie opieki spoáecznej realizują powoáane przez GminĊ Lesko jed- nostki organizacyjne, do jakich naleĪy zaliczyü:

Miejsko – Gminny OĞrodek Pomocy Spoáecznej Praca socjalna, to zgodnie z art. 15 ustawy o pomocy spoáecznej: dziaáalnoĞü zawo- dowa, skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolnoĞci do funkcjonowania w spoáeczeĔstwie oraz na tworzeniu warunków sprzyja- Mących temu celowi. MGOPS pomaga w wielu codziennych i niecodziennych sytu- acjach, jakie doĞwiadczają osoby przychodzące do oĞrodka. OĞrodek jest instytucją mająFą na celu umoĪliwienie osobom i rodzinom przezwyciĊĪenie trudnych sytuacji

35 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Īyciowych, których nie są w stanie pokonaü, wykorzystując wáasne Ğrodki, moĪliwoĞci i uprawnienia.

ĝrodowiskowy Dom Samopomocy Dom jest placówką pobytu dziennego, przeznaczony jest dla osób niepeánospraw- nych intelektualnie, z uszkodzeniami narządu ruchu, dziaáa w ramach zadaĔ zleco- nych Gminie. Podstawowym zadaniem ĝrodowiskowego Domu Samopomocy jest przede wszystkim podtrzymywanie w dobrej kondycji psycho-fizycznej (pomimo ist- niejącej choroby) i rozwijanie u uczestników umiejĊtnoĞci niezbĊdnych do moĪliwie jak najbardziej samodzielnego Īycia. ĝDS dysponuje 26 miejscami, w 2006 roku liczba korzystających wyniosáa 31 osób. Sprawozdanie z dziaáalnoĞci Miejsko – Gminnego OĞrodka Pomocy Spoáecznej w Lesku za rok 2006 zostaáo zestawione w poniĪej zamieszonych tabelach. Tabela 15 Formy pomocy Ğwiadczonej przez MGOPS w Lesku Liczba osób, któ- Ĕ wiad-

rym przy- Ğ

Formy pomocy PLN w znano decy- Ĕ Liczba

zja Ğwiad- wiadcze Ğ cze Liczba osób Liczba w rodzinach Kwota Kwota czenie rodzin Liczba ZADANIA ZLECONE Zasiáki staáe – ogóáem 62 564 176 647 62 139 w tym przyznane dla osoby samotnie gospodarującej 37 347 137 351 37 37 pozostającej w rodzinie 25 217 39 296 25 102 zasiáki celowe na pokrycie wydatków zwią- 0 0 0 0 0 zanych z klĊskąĪywioáową lub ekologiczną specjalistyczne usáugi opiekuĔcze w miejscu 5 2 352 25 872 5 5 zamieszkania dla osób z zaburzeniami psy- chicznymi RAZEM 67 x 202 519 67 144 ZADANIA WàASNE Zasiáki okresowe - ogóáem 228 1 529 245 419 225 879 w tym: a x x 0 x x b x x 245 419 x x w tym przyznane z powodu bezrobocia 174 1 174 202 180 172 686 Gáugotrwaáej choroby 20 106 18 629 20 102 niepeánosprawnoĞci 34 249 24 610 33 91 moĪliwoĞci utrzymania lub nabycia upraw- 0 0 0 0 0 nieĔ do ĞwiadczeĔ z innych systemów za- bezpieczenia spoáecznego schronienie 0 0 0 0 0 posiáek 297 40 075 88 392 159 724 w tym dla dzieci 297 40 075 88 392 159 724 ubranie 0 0 0 0 0 usáugi opiekuĔcze - ogóáem 19 6 798 82 658 19 19 w tym specjalistyczne 0 0 0 0 0 zasiáek celowy na pokrycie wydatków na 0 0 0 0 0 Ğwiadczenia zdrowotne osobom nie mają- cym dochodu i moĪliwoĞci uzyskania Ğwiad- czeĔ na podstawie przepisów w NFZ w tym dla osób bezdomnych 0 0 0 0 0 zasiáki celowe na pokrycie wydatków po- 0 0 0 0 0 wstaáych w wyniku zdarzenia losowego

36 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 zasiáki celowe w formie biletu kredytowane- 0 0 0 0 0 go sprawienie pogrzebu 0 0 0 0 0 w tym osobom bezdomnym 0 0 0 0 0 inne zasiáki celowe i w naturze ogóáem 801 x 238 788 308 975 w tym zasiáki specjalne celowe 35 51 10 730 34 70 pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie - 0 x 0 0 0 ogóáem w tym: w naturze 0 0 0 0 0 zasiáki 0 0 0 0 0 poĪyczka 0 0 0 0 0 poradnictwo specjalistyczne x x x 45 60 (prawne, psychologiczne, rodzinne) interwencja kryzysowa x x x 0 0 praca socjalna x x x 140 345 RAZEM 1 132 x 655 257 408 1 334 ħródáo: dane MGOPS w Lesku Tabela 16 OdpáatnoĞü Gminy za pobyt w domu pomocy spoáecznej Liczba osób, którym przy- OdpáatnoĞü Gminy Liczba Kwota Ğwiad- Liczba osób znano decy- Liczba rodzin za pobyt w domu ĞwiadczeĔ czeĔ w zá w rodzinach zjąĞwiadcze- pomocy spoáecznej nie 4 32 33 092 4 4 ħródáo: dane MGOPS w Lesku Tabela 17 Rzeczywista liczba rodzin i osób objĊtych pomocą spoáeczną Liczba osób, Liczba rodzin którym przy- Liczba osób Wyszczególnienie znano decyzją Ogóáem W tym na wsi w rodzinach Ğwiadczenie ĝwiadczenia przyznane w ramach zadaĔ zleco- nych i zadaĔ wáasnych 1 144 420 195 1 372 (bez wzglĊdu na ich ro- dzaj, formĊ, liczbĊ oraz Ĩródáo finansowania) ĝwiadczenia przyznane w ramach zadaĔ zleconych 67 67 32 144 bez wzglĊdu na ich rodzaj, formĊ i liczbĊ ĝwiadczenia przyznane w ramach zadaĔ wáasnych 1 132 408 189 1 334 bez wzglĊdu na ich rodzaj, formĊ i liczbĊ Pomoc udzielona w po- x 140 55 345 staci socjalnej - ogóáem W tym wyáącznie w posta- x 39 18 94 ci pracy socjalnej ħródáo: dane MGOPS w Lesku Tabela 18 Powody przyznania pomocy Liczba rodzin Liczba osób % ogóáu Powód trudnej sytuacji Īyciowej w tym na ogóáem w rodzi- mieszkaĔców wsi nach Ubóstwo 314 165 1 123 9,72% Sieroctwo 0 0 0 0,00% BezdomnoĞü 11 3 11 0,10%

37 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Potrzeba ochrony macierzyĔstwa 0 0 0 0,00% Bezrobocie 229 109 877 7,59% NiepeánosprawnoĞü 116 45 299 2,59% 'áugotrwaáa lub ciĊĪka choroba 62 40 204 1,77% BezradnoĞü w sprawach opiekuĔczo – wy- 85 49 472 4,09% chowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego - ogóáem w tym: 38 15 122 1,06% Rodziny niepeáne Rodziny wielodzietne Przemoc w rodzinie 55 37 360 3,12% Alkoholizm 6 3 25 0,22% Narkomania 18 3 34 0,29% TrudnoĞci w przystosowaniu do Īycia po 3 1 3 0,03% opuszczeniu zakáadu karnego Brak umiejĊtnoĞci w przystosowaniu do 3 2 3 0,03% Īycia máodzieĪy opuszczającej placówki opiekuĔczo - wychowawcze TrudnoĞci w integracji osób, które otrzymaáy 0 0 0 0,00% status uchodĨcy Zdarzenie losowe 0 0 0 0,00% Sytuacja kryzysowa 0 0 0 0,00% KlĊska Īywioáowa lub ekologiczna 0 0 0 0,00% ħródáo: dane MGOPS w Lesku Tabela 19 Typy rodzin objĊtych pomocą spoáeczną Liczba rodzin Liczba osób Wyszczególnienie ogóáem w tym na wsi w rodzinach Rodziny ogóáem 459 213 1 466 o liczbie osób w rodzinie 1 136 41 136 2 60 20 120 3 61 34 183 4 90 47 360 5 46 25 230 6 i wiĊcej 66 46 437 Razem 249 142 1 123 o liczbie dzieci: 1 62 28 198 2 91 57 354 3 41 20 211 4 35 22 194 5 10 10 70 6 5 3 44 7 i wiĊcej 5 2 52 Rodziny niepeáne ogóáem 38 15 122 o liczbie dzieci: 1 17 3 39 2 13 7 44 3 5 4 23 4 i wiĊcej 3 1 16 Rodziny emerytów i rencistów ogóáem 153 68 441 o liczbie osób 1 50 17 50 2 26 10 52 3 24 11 72 4 53 30 267 ħródáo: dane MGOPS w Lesku

38 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Zadania pomocy spoáecznej od kilku lat zmieniają siĊ nieustannie, coraz wiĊcej za- daĔ wczeĞniej wykazanych jako zadania zlecone do realizacji Gminie jest przeno- szonych do obowiązkowych zadaĔ wáasnych Gminy. Z tego teĪ powodu zmniejszają siĊ dotacje na realizacjĊ zadaĔ zleconych, rosną natomiast dotacje celowe na reali- zacjĊ poszczególnych zadaĔ wáasnych Gminy z zakresu pomocy spoáecznej. Gmina przeznacza takĪe znaczne Ğrodki wáasne na pomoc spoáeczną, nie brakuje Ğrodków na doĪywianie, usáugi opiekuĔcze, czy teĪ zasiáki. Jak wynika z powyĪej stabelaryzowanych danych w 2006 roku MGOPS w Lesku przeznaczyá 202.519 PLN na realizacjĊ zadaĔ zleconych i 655.257 PLN na realizacje zadaĔ wáasnych. ĝwiadczenia w postaci zasiáków staáych przyznane zostaáy 62 ro- dzinom, zaĞ Ğwiadczenia w postaci zasiáków okresowych rodzinom w liczbie 225. OdpáatnoĞü za pobyt w domu pomocy spoáecznej zagwarantowano wówczas 4 oso- bom, kwota ĞwiadczeĔ przeznaczonych na ten cel wyniosáa 33.092 PLN. Pomoc z racji trudnej sytuacji Īyciowej w 2006 roku zostaáa przyznana 902 rodzinom w tym 457 zamieszkaáym na wsi. Najliczniejsza grupa rodzin otrzymaáa pomoc z po- wodu trudnej sytuacji Īyciowej powstaáej na skutek ubóstwa, liczba osób objĊtych taką pomocą stanowi 9,72% ogóáu mieszkaĔców Gminy Lesko. DoĞü czĊsto za po- wód trudnej sytuacji Īyciowej podawane jest bezrobocie (7,59% ogóáu mieszkaĔ- ców). CzĊĞü rodzin, szczególnie te niepeáne lub wielodzietne przestaáy siĊ kwalifiko- waü do pomocy, gdyĪ przy wypáacanych Ğwiadczeniach rodzinnych jest szereg do- datków, w tym: dodatek za samotne wychowywanie, dodatek za wychowywanie dzieci w ro- dzinie wielodzietnej (3 i wiĊcej dzieci), które znacznie podniosáy dochody rodzin. Wprowadzony w 2006 roku program wieloletni „Pomoc paĔstwa w zakresie doĪywia- nia” oprócz doĪywiania dzieci w szkoáach, pozwoliá takĪe na pomoc w postaci zasiá- ków celowych na zakup ĪywnoĞci i ĞwiadczeĔ rzeczowych. Zasiáki takie otrzymaáo 229 osób. Pomoc w formie posiáku otrzymaáo 12 dzieci do 7 roku Īycia, 285 uczniów do czasu ukoĔczenia szkoáy ponadgimnazjalnej.

2.9.3 BezpieczeĔstwo publiczne

PrzestĊpczoĞü jest jednym z tych zjawisk spoáecznych, które odciskają dotkliwe piĊt- no na funkcjonowaniu lokalnej spoáecznoĞci. Jest to margines Īycia spoáecznego, ale intensywnoĞü zdarzeĔ oraz czĊstotliwoĞü, z jaką wystĊpują, mogą mieü wpáyw na formowanie siĊ postaw i zachowaĔ ludzi tworzących spoáecznoĞü Miasta i Gminy Le- sko. Nad ochroną bezpieczeĔstwa mieszkaĔców i porządku w Gminie Lesko czuwają Komenda Powiatowa Policji w Lesku dziaáająca caáodobowo, Pogotowie Ratunkowe, GOPR oraz Powiatowa Komenda PaĔstwowej StraĪy PoĪarnej w Lesku i 7 jednostek OSP. Jednostki OSP skupiają w swoich szeregach 170 mĊĪczyzn i 14 kobiet. W dyspozycji tych jednostek znajduje siĊ 9 pojazdów. Trzy jednostki OSP z terenu Mia- sta i Gminy Lesko znajduje siĊ w Krajowym Systemie Ratowniczo – GaĞniczym. Powiat leski, do którego administracyjnie naleĪy Gmina Lesko pomimo wysokiej skali bezrobocia naleĪy raczej do wzglĊdnie bezpiecznych. W 2005 roku popeániono tu ogóáem 827 przestĊpstwa co stanowi blisko 2% ogóáu przestĊpstw dokonanych w województwie podkarpackim i o niespeána 53% mniej niĪ w roku 2004. Liczba popeá- nionych przestĊpstw jest jedną z niĪszych wĞród notowanych w powiatach tworzą- cych podregion kroĞnieĔsko-przemyski.

39 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

DominująFą kategorią przestĊpstw w powiecie leskim byáy przestĊpstwa drogowe w liczbie 205, nieco mniejszą grupĊ stanowią, przestĊpstwa przeciwko mieniu, w tym Jáównie kradzieĪe i kradzieĪe z wáamaniem - 201 áącznie. W strukturze popeánionych przestĊpstw liczną grupĊ stanowiáy teĪ przestĊpstwa o charakterze gospodarczym - 98, byáo teĪ 14 udziaáów w bójce lub pobiciu i 10 rozbojów. Odnotowano 9 prze- stĊpstw przeciwko Īyciu i zdrowiu i 1 zabójstwo. W porównaniu z rokiem poprzednim liczba kradzieĪy w powiecie leskim zmniejszyáa siĊ o okoáo 14%, a przestĊpstw o charakterze gospodarczym, aĪ o 91%, wzrosáa natomiast liczba przestĊpstw drogo- wych o 30%. Liczba rozbojów i udziaáów w bójce utrzymaáa siĊ praktycznie na tym samym poziomie. WskaĨniki wykrywalnoĞci sprawców przestĊpstw stwierdzonych wedáug wybranych rodzajów przestĊpstw w 2005 r. przedstawia przedstawiona poniĪej zamieszczona tabela.

Tabela 20 WskaĨniki wykrywalnoĞci sprawców przestĊpstw stwierdzonych wedáug wybranych rodzajów przestĊpstw w 2005 r. w tym Ī

Wyszczególnie- Ī Ogóáem nie rzeczy Ī w bójce á amaniem á zdrowiu kradzie drogowe zabójstwo lub pobiciu lub rozbójnicze rozbójnicza, wymuszenie z w gospodarcze udzia uszczerbek na kradzie rozbój, kradzie 2005 rok 78,9 100 100 78,6 26,3 51,1 66,7 100 91,8 ħródáo: na podstawie danych US w Rzeszowie Sto procent wykrywalnoĞci przestĊpstw odnotowano w przypadku uszczerbku na zdrowiu, przestĊpstw drogowych i zabójstwa. Natomiast najniĪsza wykrywalnoĞü sprawców miaáa miejsce w przypadku kradzieĪy rzeczy. StrukturĊ popeánionych przestĊpstw i wykroczeĔ z uwzglĊdnieniem podziaáu na mia- sto i obszar wiejski Gminy Lesko w 2004 i 2005 roku przedstawiają poniĪej zamieszczo- na tabela i obrazujące ją wykresy.

Tabela 21 Struktura popeánionych przestĊpstw i wykroczeĔ w Gminie Lesko w 2004 i 2005 roku Wyszczególnienie 2004 2005 PrzestĊpstwa Przeciwko mieniu 109 114 Przeciwko bezpieczeĔstwu 58 69 w komunikacji Przeciwko Īyciu i zdrowiu 45 36 PrzestĊpstwa gospodarcze 12 7 pozostaáe 24 34 RAZEM 248 260 w tym na terenie miasta 160 163 Lesko Wykroczenia Przeciwko porządkowi 768 458 publicznemu Przeciwko porządkowi 4.169 5.752 i bezpieczeĔstwu w ruchu drogowym

40 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Przeciwko obyczajnoĞci 79 141 publicznej Pozostaáe 685 1.331 RAZEM 5.701 7.682 w tym na terenie miasta 3.990 5.112 Lesko ħródáo: na podstawie danych Komendy Powiatowej Policji w Lesku

Wykres 12 Struktura popeánionych przestĊpstw w Gminie Lesko w latach 2004 i 2005

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych Komendy Powiatowej Policji w Lesku Wykres 13 Struktura popeánionych wykroczeĔ w gminie Lesko w latach 2004 i 2005

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych Komendy Powiatowej Policji w Lesku

Liczba popeánionych przestĊpstw i wykroczeĔ w 2005 roku w Gminie Lesko wzrosáa w porównaniu do roku poprzedniego odpowiednio o 5% i 35%. Liczba popeánionych przestĊpstw popeánionych na terenie miasta Lesko stanowiáa w 2005 roku 63% ogóáu

41 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 przestĊpstw zaistniaáych w caáej gminie, a liczba wykroczeĔ jakich dopuĞcili siĊ mieszkaĔcy Leska 67% ogóáu. Analizując strukturĊ popeánionych przestĊpstw w Gminie Lesko w 2005 roku w po- równaniu z rokiem poprzednim, moĪna stwierdziü, Īe wzrosáa liczba przestĊpstw przeciwko mieniu (o 5%), przeciwko bezpieczeĔstwu w komunikacji (o 19%) i prze- stĊpstw ujĊtych w kategorii pozostaáe (o 42%). Z kolei liczba przestĊpstw przeciwko Īyciu i zdrowiu oraz przestĊpstw o charakterze gospodarczym ulegáa zmniejszeniu o odpowiednio 20% i 42%. Wykroczenia przeciwko porządkowi i bezpieczeĔstwu drogowemu popeánione w 2005 roku przewyĪszyáy o 38% te dokonane w 2004 roku, podobnie byáo z wykro- czeniami przeciwko obyczajnoĞci publicznej i ujĊtymi w kategorii pozostaáe, które wzrosáy odpowiednio o 78% i 94% w porównaniu z rokiem poprzednim. Analizując strukturĊ wykroczeĔ zaistniaáych na terenie Miasta i Gminy Lesko ich spadek moĪna zaobserwowaü jedynie w kategorii przeciwko porządkowi publicznemu (o 40%).

2.9.4 Kultura Kultura najczĊĞciej rozumiana jest jako caáoksztaát duchowego i materialnego dorob- ku spoáeczeĔstwa. Kultura to równieĪ charakterystyczne dla danego spoáeczeĔstwa wzory postĊpowania, takĪe to, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w odróĪnie- niu od tego, co jest biologicznie odziedziczone. OrganizacjąĪycia kulturalnego na terenie Miasta i Gminy Lesko zajmują siĊ gminne instytucje kultury. Wykaz tych instytucji przedstawia poniĪsze zestawienie: 1. Bieszczadzki Dom Kultury, 2. Kino „Jutrzenka”, 3. Biblioteka Miejsko – Gminna, 4. Biblioteka Pedagogiczna, 5. Galeria w Synagodze w Lesku.

Staáe imprezy kulturalne: 1. Bieszczadzki Przegląd Teatrów Parafialnych (czerwiec), 2. Szkolny Przegląd Zespoáów Teatralnych i Tanecznych (maj), 3. Dni Leska (maj/czerwiec), 4. Country w Bieszczadach (lipiec), 5. Koncert dla Ciebie (lipiec/sierpieĔ, w kaĪGą niedzielĊ), 6. Wystawa Prac Twórców Bieszczadzkich.

2.9.5 Sport, rekreacja, turystyka Sport i rekreacja Infrastruktura rekreacyjno-wypoczynkowa stanowi element o kluczowym znaczeniu dla rozwoju turystyki. Odwiedzający GminĊ goĞcie coraz czĊĞciej zwracają uwagĊ na dostĊpne formy spĊdzania wolnego czasu. Bardzo modny staje siĊ aktywny sposób spĊdzania wolnego czasu.

Miasto i Gmina Lesko dysponuje nastĊpującymi obiektami sportowymi i rekreacyjny- mi: ƒ stadion LKS „Sanovia" Lesko, ƒ stadion LZS „Rolnik” Bezmiechowa, ƒ stadion LZS Jankowce,

42 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

ƒ Stadion i kąpielisko w Lesku, ƒ wyciąg narciarski w Huzelach, ƒ OĞrodek Sportów Zimowych WeremieĔ. Gmina Lesko nie dysponuje peánowymiarową halą sportową, jedynie peánowymiaro- wymi boiskami do gry: ƒ w siatkówkĊ i koszykówkĊ, zlokalizowanymi na sali gimnastycznej przy gimna- zjum w Lesku, ƒ w siatkówkĊ, zlokalizowanym na sali gimnastycznej w Manastercu, ƒ w siatkówkĊ, zlokalizowanym na sali gimnastycznej w ĝredniej Wsi. Na staáe w kalendarz imprez sportowych wpisaáy siĊ:

ƒ MiĊdzynarodowy Turniej o Puchar Burmistrza Miasta i Gminy Lesko w Piáce Siatkowej (styczeĔ), ƒ MiĊdzynarodowy DzieciĊcy Turniej Szachowy (maj), ƒ Maáe Mistrzostwa Gminy Lesko w Duatlonie (maj), ƒ Mistrzostwa Gmin Bieszczadzkich w Duatlonie (maj), ƒ Lekkoatletyczny Meeting Máodzików (maj), ƒ Turniej w Piáce Siatkowej Oldbojów (maj), ƒ Otwarty Turniej Piáki NoĪnej Oldbojów (czerwiec), ƒ Bieg SolidarnoĞci (czerwiec), ƒ Otwarty Turniej Tenisa Ziemnego (lipiec), ƒ Jesienne Mistrzostwa Gminy w Biegach Przeáajowych (jesieĔ), ƒ MiĊdzynarodowy Turniej w Piáce NoĪnej Seniorów (jesieĔ). Aktywny wypoczynek – wybrane oferty

ƒ JeĨdziectwo Bieszczady kojarzą siĊ wielu osobom z polskim dzikim wschodem, koĔmi, kowbojami i przygodą w siodle. Powstaáo tutaj szereg stanic konnych posiadających afiliacjĊ [zgodĊ] PTTK na prowadzenie górskiej turystyki jeĨdzieckiej. W samych Bieszcza- dach jest okoáo 500km oznakowanych szlaków turystyki konnej.

To tutaj rozpoczyna siĊ i koĔczy Transkarpacki Szlak Konny, który biegnie przez caáe polskie Karpaty aĪ po Beskid ĩywiecki. Okoáo 10 lat temu narodziá siĊ pomysá stwo- rzenia najdáXĪszego w Europie liczącego ok. 600km Transkarpackiego Szlaku Kon- nego, który swój początek bierze w Brennej, a nastĊpnie wiedzie przez takie miej- scowoĞci jak Korbielów, ZawojĊ, BukowinĊ TatrzaĔską, SzczawnicĊ, Ryto, HaĔczo- Zą, KotaĔ, Lipowiec, Odrzechową. W Bieszczadach przebiega on od miejscowoĞci DoáĪyca w gminie KomaĔcza do Woli Michowej. Swoim zasiĊgiem obejmuje takĪe konne trasy Bieszczadzkiego Parku Narodowego koĔcząc swój bieg w miejscowoĞci Woáosate. Projekt zostaá sfinansowany m.in. przez Zarząd Gáówny PTTK oraz mar- szaáka województwa maáopolskiego. Obecnie na trasie znajduje siĊ 45 stanic, a szlak uzupeániany jest o kolejne oznaczenia1.

Ponadto na terenie Beskidu Niskiego i Bieszczadów organizowany jest szereg cie- kawych imprez konnych:

- jedyny w Polsce przepĊd bydáa (150 krów),

1 http://www.bieszczady.pl/wiadomosci/aktualnosci?n=&catID=79&pageNo=111

43 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

- rajdy traperskie, - wĊdrówki dyliĪansami, - pikniki country, - zawody WKKB (Wszechstronny Konkurs Konia Bieszczadzkiego), - organizowane są szkolenia dla przodowników górskiej turystyki jeĨ- dzieckiej (są 3 oĞrodki staĪowe).

ƒ :Ċdkarstwo Rzeka San w okolicach Leska przepáywa w piĊknej i malowniczej dolinie, niesie kry- stalicznie czyste wody zaliczane do I kl. czystoĞci.

Rzeka ta zakwalifikowana jest do wód górskich i obfituje w ryby. Dominującym ga- tunkiem jest pstrąg potokowy i lipieĔ, wystĊpuje teĪ: gáowacica, kleĔ, Ğwinka, brzana karpacka i jelec. W czystych wodach Sanu Īyją teĪ gatunki chronione, takie jak: Ğliz, Jáowacz, strzebla potokowa, są raki szlachetne i minogi.

Znaczenie wĊdkarstwa dla rozwoju turystyki jest coraz wiĊksze. Corocznie przybywa coraz wiĊcej wĊdkarzy, którzy doceniają zasobnoĞü ryb w wodach Sanu, Hoczewki, w Zalewie SoliĔskim czy Myczkowieckim. O walorach tych Ğwiadczy chociaĪby to, Īe w roku 2006 na tych wodach odbyáy siĊ Mistrzostwa Europy w WĊdkarstwie Mucho- wym, które zostaáy bardzo wysoko ocenione zarówno przez zawodników jak i innych uczestników tej imprezy.

ƒ Trasy rowerowe Szlaki rowerowe „Zielony Rower – Greenway Karpaty Wschodnie” to transgraniczna sieü szlaków przyrodniczo – kulturowych. Osią trasy bieszczadzkiej jest szlak rowe- rowy „Zielony Rower" áączący najpiĊkniejsze zakątki regionu – atrakcje przyrodnicze i kulturowe, oferty ekoturystyczne, galerie oraz lokalne inicjatywy na rzecz ochrony dziedzictwa Bieszczadów. Tą transgraniczną trasą moĪna pojechaü rowerem z Leska na SáowacjĊ przez miejscowoĞci: Lesko - Glinne - KostryĔ - Uherce Mineralne - Zwie- rzyĔ - Myczkowce - Bóbrka - Solina - PolaĔczyk - Woákowyja - Bukowiec - Terka - Polanki - àopienka - Buk - DoáĪyca - Cisna - Majdan - Liszna - Roztoki Górne - Prze- áĊcz nad Roztokami (granica paĔstwa - przejĞcie rowerowo-piesze).

W Gminie Lesko wyznaczono teĪ terenowe szlaki rowerowe „Extreme – Bieszczady” przebiegające leĞnymi ĞcieĪkami i drogami polnymi. Są to:

- Terenowy szlak rowerowy „Pogórze Leskie" (24,9km) przebiega grzbietem „Pogórza Leskiego” dzielącym zlewiska Sanu i Osáawy; - Terenowy szlak rowerowy „Czarny Dziaá" (22,5km) prowadzi przez las Czarny Dziaá i zmierza w kierunku lotniska szybowcowego na Górze Kamionce; - Terenowy szlak rowerowy „Czulnia" (23,2km) rozpoczyna swój bieg u podnóĪa Kamienia Leskiego i wznosi siĊ na wzgórze Czulnia (576m n. p.m.); - Terenowy szlak rowerowy „Góra Makowska" (21,2km), trasa prowadzi przez póánocne wzgórza pasma Durnej i àopiennika. ƒ Malarstwo i rzeĨba W Gminie Lesko zawsze byáo wielu artystów, ludzi wraĪliwych, którzy tworzyli wyko- rzystując róĪne techniki artystycznego przekazu. Swoje prace prezentowali na wy-

44 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 stawach organizowanych lokalnie, ale teĪ w znanych galeriach w Polsce i za Grani- Fą. W rozwoju ich twórczoĞci waĪQą rolĊ od lat siedemdziesiątych ub. stulecia odgrywaáa Leska Synagoga. W gáównej czĊĞci budynku Leskiej Synagogi znajduje siĊ sala wy- stawowa Galerii Sztuki Bieszczadzkiego Domu Kultury w Lesku, w której od 1978 roku od maja do paĨdziernika prezentują siĊ artyĞci z caáego regionu. Na róĪnych wystawach moĪna obejrzeü prace twórców bieszczadzkich – profesjonalistów i ama- torów, przedstawicieli wszystkich dziedzin twórczoĞci: rysunek, malarstwo, rzeĨba, grafika, fotografia, poezja, rĊkodzieáo, biĪuteria artystyczna, itp.

W ramach projektu „Bieszczadzki Produkt Lokalny” zostaáa utworzona internetowa baza danych gdzie moĪna znaleĨü informacjĊ o aktualnie tworzących artystach z te- renu Gminy. Są to:

- Bartosik-Andruch Alina – rĊkodzieáo: malowidáa na kamieniach, tkanina, apli- kacje, sztuka uĪytkowa; - Biega Janina – rĊkodzieáo: papieroplastyka - kwiaty, amfoty, malowanie na kamieniu, obrazy aĪurowe; - Filar Ryszarda – rĊkodzieáo: obrazy ze skóry, zegary ze skóry i sznurka, kolaĪ; - Franke Maria - Galanteria RóĪna AMEG II – rĊkodzieáo: odlewy gipsowe, fi- gurki do szopek, páaskorzeĨba; - Kordyaczny Jolanta i Waldemar – rĊkodzieáo: akwarele, obrazy olejne, páasko- rzeĨby - anioáki, madonny; - àĊgawski Marian - rĊkodzieáo - rzeĨby, páaskorzeĨby; - Niedziela Anna - Pracownia Artystyczna ANNA – rĊkodzieáo: wyroby rĊko- dzielnicze, artystyczne, ludowe; - Nowak Kazimiera – rĊkodzieáo: szydeákarstwo, hafciarstwo, papieroplastyka; - PĊkalski Zdzisáaw – rĊkodzieáo: rzeĨba, malarstwo, grafika, konserwacja za- bytków; - Przytulski Zbigniew – rĊkodzieáo: wyroby ceramiczne - dzbany, puchary, páa- skorzeĨby z gliny; - Starakiewicz Maria – rĊkodzieáo: - haft krzyĪykowy, widoki Podkarpacia, wzory bojkowskie; - Szajna Halina – rĊkodzieáo: gobeliny weániane; - Wasylewicz August – rĊkodzieáo: - rzeĨba w drewnie, páaskorzeĨba; - Wasylewicz Marek – rĊkodzieáo: biĪuteria srebrna; áDĔcuszki, kolie, wisiorki, kolczyki, pierĞcionki2. d czterech lat prowadzi galeriĊ sztuki

ƒ Szybownictwo Historia szybownictwa na terenie Gminy zaczyna siĊ w roku 1928 kiedy to student Politechniki Lwowskiej Wacáaw CzerwiĔski przebywając na wakacjach w Bezmie- chowej zainteresowaá siĊ zboczem Sáonnego. Z jego inicjatywy w styczniu 1929 roku doszáa do skutku I wyprawa szybowcowa do Bezmiechowej zorganizowana przez Związek Awiatyczny Studentów Politechniki Lwowskiej i Aeroklub Lwowski, która do- Náadnie zbadaáa teren Sáonnego i uznaáa je za odpowiednie do lotów szkolnych i wy- czynowych. W 1931 roku na szczycie Sáonnego wzniesiono pierwszy trwaáy obiekt, a w 1932 roku otwarto oficjalnie SzkoáĊ Szybowcową w Bezmiechowej. W czasie

2 http://www.bieszczady.pl/produkt/?id=16

45 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

II Wojny ĝwiatowej obiekty szybowiska ulegáy powaĪnym zniszczeniom. W 1951 roku nastąpiáa ostateczna likwidacja tego oĞrodka sportów szybowcowych. W 1977 roku czáonkowie Studenckiego Koáa Naukowego Lotników przy Politechnice Rzeszowskiej zorganizowali na terenie byáego szybowiska w Bezmiechowej obóz lotniowy. W 1990 i 1991 roku czáonkowie Koáa Naukowego Lotników Politechniki Warszawskiej wspól- nie z Bractwem Podwójnej Mewy zorganizowali obozy szybowcowe pod hasáem „Powrót do Bezmiechowej“. W 1992 roku zawiązaáo siĊ Stowarzyszenie na rzecz Re- aktywowania i Rozwoju Szkoáy Szybowcowej w Bezmiechowej. Od tego momentu rozpocząá siĊ dynamiczny rozwój tego oĞrodka szybownictwa. Szybowisko w Bez- miechowej jest poáRĪone w paĞmie gór Sáonnych wznoszących siĊ ok. (630m n.p.m. ), krawĊGĨ zbocza wznosi siĊ ok. 220 metrów ponad podstawĊ, najdogodniejszym dla lotów szybowcowych (Īaglowych) kierunkiem wiatru jest poáudnie z odchyleniami na wschód i zachód, moĪliwe są równieĪ loty w kierunku póánocnym choü jest to mocno utrudnione z powodu zalesienia zbocza. WystĊpujące nad górami Sáonnymi prądy wstĊpujące pozwalają na wykonywanie lotów Īaglowych i termicznych na szybowcach, oraz na lotniach i paralotniach. W ofercie:

- kurs pilotaĪu modeli latających zdalnie sterowanych; - organizowanie kursokonferencji, imprez rodzinnych, sylwestrów, wycieczek po Bieszczadach, Sáowacji i Ukrainie, loty widokowe szybowcem, samolotem lub paralotnią, a dla najmáodszych proste modele latające; - przejaĪGĪki pojazdami terenowymi, amfibią, quadem, kuligi, paintball, itp. Szybowisko prowadzi Aeroklub Politechniki Rzeszowskiej - Bezmiechowa 3.

Drugim waĪnym oĞrodkiem szybowcowym na terenie Gminy jest WeremieĔ. Znajduje siĊ tutaj szybowisko oraz wyciąg narciarski. Organizowane są tutaj szkolenia z za- kresu szybownictwa górskiego oraz szkolenia paralotniowe. KaĪdego roku wiosną organizowana jest impreza pod nazwą „ĝwiĊto latawca”. Szybowisko prowadzi Ae- roklub Bieszczadzki – Lesko.

ƒ Narciarstwo Na terenie Gminy funkcjonują dwa wyciągi narciarskie:

- wyciąg narciarski Pensjonatu „Zamek” Huzele k/Leska, - OĞrodek Sportów Zimowych „Lesko-Ski” - Wyciągi narciarskie k/Leska.

Oferują one coraz lepsze warunki dla uprawiania narciarstwa oraz pokrewnych spor- tów zimowych.

Turystyka

Gmina Lesko naleĪy do najbardziej atrakcyjnych turystycznie Gmin na terenie woje- wództwa podkarpackiego. Przez miasto rokrocznie przejeĪGĪa okoáo 100 tysiĊcy tu- rystów, z których ok. jedenastu tysiĊcy korzysta z jego bazy noclegowej. Lesko ze wzglĊdu na swoje poáRĪenie, moĪe staü siĊ w przyszáRĞci kluczową bazą turystyczną w obszarze caáej poáudniowo – wschodniej Polski.

3 http://agro-skrzydla.webpark.pl/index2.html

46 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Posiada moĪliwoĞci organizacji róĪnych form wypoczynku w zaleĪnoĞci od upodobaĔ klientów, od form biernych po aktywne, od turystyki zimowej do turystyki letniej, tury- stykĊ rowerową, konną, pieszą, wodną, wĊdkarstwo, narciarstwo, szybownictwo czy paralotniarstwo. Oferta turystyczna zawiera szereg atrakcji z róĪnych dziedzin - za- bytki kultury, osobliwoĞci Ğrodowiska naturalnego oraz organizowane imprezy. Z zakresu dziedzictwa kulturowego godnymi polecenia są: ƒ Zamek w Lesku – zbudowany w II poáowie XV wieku, ƒ KoĞcióá Parafialny Pod Wezwaniem Nawiedzenia NMP z dzwonnicą w Lesku – ufundowany przez Kmitów, zbudowany z kamienia i cegáy, ƒ Synagoga – wzniesiona w I poáowie XVIII wieku, ƒ Kirkut – cmentarz Īydowski, ƒ Kapliczka przy ulicy Unii Brzeskiej, ƒ Ratusz Leski, ƒ Pozostaáe obiekty zabytkowe zlokalizowane w starej czĊĞci miasta np. przy Placu Konstytucji (budynek byáej ĝwiątyni OrmiaĔskiej, ƒ Galeria Bieszczadzkiego Domu Kultury, ƒ KoĞcióá z 1772r. w ĝredniej Wsi, ƒ Galeria Zdzisáawa PĊkalskiego w Hoczwi, ƒ Cerkiew Greko - Katolicka w Manastercu, ƒ Ruiny zamku SobieĔ z 1340r. w Manastercu. W wielu przypadkach obiekty dziedzictwa kulturowego są nieprzygotowane do eks- ponowania turystom, niezabezpieczone przed wáamaniami i nie są równieĪ wyposa- Īone w instalacjĊ ppoĪ. Ich záy stan techniczny wymaga szybkiej interwencji i przygotowa- nia do prezentowania jako istotne atrakcje turystyczne – do takich obiektów naleĪy np. budynek dawnej ĝwiątyni OrmiaĔskiej. Obecnie obiekt ten mimo swoistego po- tencjaáu jako atrakcja turystyczna, jest w záym stanie technicznym (wymaga remontu kapitalnego) i peáni funkcjĊ mieszkaniową. Ponadto na terenie Gminy wystĊpują ciekawe elementy przyrodnicze, które podno- szą atrakcyjnoĞü turystyczną Gminy: x KamieĔ Leski – piaskowiec wznoszący siĊ ok. 20m ponad otaczający teren, x Leskie ħródeáka Mineralne, x progi skalne w Hoczwi na rzece Hoczewka, x pomniki przyrody w ĝredniej Wsi: miáorząb dwuklapowy i 400-letnie dĊby, x las Malinki z unikalnym skupiskiem amerykaĔskiej sosny Wejmutki, x Rezerwat Góry SobieĔ, obejmujący fragmenty lasu grądowego lipowo- grabowego, buczyny karpackiej i áĊgu podgórskiego.

Infrastruktura turystyczna

Baza noclegowa Stowarzyszenie Agroturystyczne: ƒ Galicyjskie Gospodarstwa GoĞcinne – Bieszczady, TuryĞci mają moĪliwoĞü zatrzymania siĊ w 9 hotelach i pensjonatach oraz w 28 go- spodarstwach agroturystycznych.

Baza gastronomiczna Lokale tworzące bazĊ gastronomiczną Miasta i Gminy Lesko skupione są gáównie w Lesku. NaleĪy do nich 17 lokali gastronomicznych.

47 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Staáe imprezy turystyczne: ƒ Rajd ĝladami Jana Pawáa II (lipiec/sierpieĔ), ƒ Rajd ĝladami Sáawnych Piór (wrzesieĔ), ƒ Rajd Pod Parasolem (paĨdziernik/listopad), ƒ Rajd Oldbojów (listopad).

2.10 Infrastruktura techniczna

2.10.1 Budownictwo mieszkaniowe W 2006 roku w województwie podkarpackim oddano do uĪytkowania 4.652 mieszka- nia, tj. blisko o 41% mniej niĪ w roku 2005. Mieszkania oddane do uĪytkowania w budownictwie indywidualnym stanowiáy 3.492, w budownictwie przeznaczonym na sprzedaĪ lub wynajem 120, oddane do uĪytkowania przez spóádzielnie mieszkaniowe 836. Mieszkania oddane do uĪytkowania w budownictwie spoáecznym czynszowym wyniosáy 48, w budownictwie komunalnym 153 i oddane do uĪytkowania przez za- Náady pracy 3. Mieszkania, których rozbudowĊ rozpoczĊto to 5.155. Ponadto w 2006 roku wydano 3.808 pozwoleĔ na budowĊ, w tym 3.774 na budownictwo indywidual- ne. W zabudowie mieszkaniowej Miasta i Gminy Lesko w zaleĪnoĞci od przestrzennego usytuowania mieszkaĔ, wystĊpują budynki jednorodzinne i wielorodzinne. Budownic- two jednorodzinne to przede wszystkim budynki wolnostojące, domy jednorodzinne w zabudowie bliĨniaczej oraz domy jednorodzinne w zabudowie szeregowej. Z kolei w typie budynki wielorodzinne przewaĪają klatkowce, potocznie zwane blokami. Na terenie Miasta i Gminy Lesko nie ma budynków mieszkalnych, które ze wzglĊdu na bardzo záy stan techniczny musiaáyby byü wyáączone z uĪytkowania. Ponadto w obiektach bĊGących wáasnoĞcią Gminy i spóádzielni mieszkaniowych przeprowadza- ne są okresowe kontrole stanu technicznego i przydatnoĞci do uĪytkowania budyn- ków mieszkalnych wraz z instalacjami. Liczba mieszkaĔ w MieĞcie i Gminie Lesko prezentuje siĊ na poziomie 3.196 i jest to wynik najwyĪszy w porównaniu z pozostaáymi gminami tworzącymi powiat leski. Na terenie miasta Leska znajduje siĊ 55% ogóáu mieszkaĔ, stanowiących zasoby Miasta i Gminy Lesko. Mieszkania wedáug struktury wáasnoĞci obrazuje poniĪej przedstawio- ny wykres.

48 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Wykres 14 Struktura wáasnoĞci mieszkaĔ

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych GUS NajwiĊkszy odsetek mieszkaĔ (70%) w strukturze wedáug wáasnoĞci stanowią lokale EĊGące w posiadaniu osób fizycznych, znacznie mniej liczną grupĊ stanowią miesz- kania bĊGące wáasnoĞcią spóádzielni mieszkaniowych, a 11% stanowią mieszkania gminne. WskaĨnik obrazujący przeciĊtną liczbĊ osób na mieszkanie ksztaátuje siĊ na pozio- mie 3,63 i jest wyĪszy od Ğredniej wojewódzkiej (3,49), jednakĪe liczba osób przypa- dająca na 1 izbĊ jest juĪ wskaĨnikiem niĪszym – 0,91, dającym pogląd na dobrą sy- tuacjĊ Gminy, pod wzglĊdem zagĊszczenia mieszkaĔ. NaleĪy pamiĊtaü, Īe liczba osób w mieszkaniu to wskaĨnik bardziej demograficzny i socjologiczny - związany z modelem rodziny niĪ ekonomiczny. Potwierdzeniem tego jest wskaĨnik przeciĊtnej liczby powierzchni uĪytkowej przypadającej na jedno mieszkanie. W Gminie miejsko – wiejskiej Lesko jest to wynik wysoki 72,77m2 przy Ğredniej wojewódzkiej, która wy- nosi 77,10m2. W Gminie Lesko – wg danych statystycznych – na jednego mieszkaĔ- ca przypada powierzchnia mieszkania 20,03m2 (w województwie podkarpackim 22,1m2). Miasto i Gmina Lesko charakteryzuje siĊ wysokim wskaĨnikiem mieszkaĔ wyposaĪo- nych w wodociągi 98% (notuje równieĪ wynik wyĪszy od wojewódzkiego) oraz wyso- kim wskaĨnikiem wyposaĪenia mieszkaĔ w áazienkĊ i centralne ogrzewanie – które wynoszą odpowiednio: 94,2% i 81,4%. W 2005 roku oddano 15 mieszkaĔ do uĪytkowania o áącznej powierzchni 2.093m2, wszystkie mieszkania są wáasnoĞcią osób indywidualnych. Ponadto oddano do uĪyt- kowania 27 budynków (24 w budownictwie indywidualnym), w tym 13 mieszkalnych i 14 niemieszkalnych. Powierzchnia uĪytkowa mieszkaĔ w budynkach mieszkalnych wyniosáa 1.887m2, a powierzchnia uĪytkowa w budynkach niemieszkalnych 2.897m2.

2.10.2 Drogi

Zestawienie dróg w Gminie Lesko prezentuje poniĪej zamieszczona tabela.

49 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Tabela 22 Sieü drogowa na terenie Miasta i Gminy Lesko wg klasy drogi, rodzaju nawierzchni i relacji

'áugoĞü W tym o nawierzchni: drogi twardej Lp. Nr drogi Nazwa drogi [relacje] w grani- twardej gruntowej gruntowej cach Gmi- tzw. ulep- ulepszonej km ny km szonej km km DROGI KRAJOWE 1. Sanok - Lesko - Ustrzyki 84 Dolne - KroĞcienko - granica 16 16 - - PaĔstwa z Ukrainą

RAZEM DROGI KRAJOWE 16 - - DROGI WOJEWÓDZKIE 1. 893 Lesko - Hoczew - Baligród- 10,13 10,13 Cisna - - 2. 897 Hoczew - Czarna 4,727 4,727 - - RAZEM DROGI WOJEWÓDZKIE 14,85 - - DROGI POWIATOWE 1. 2227R ZaáXĪ - Lesko 6 6 - - 2. 2266R àukawica - Bezmiechowa 5,84 5,84 - - 3. 2265R Bezmiechowa - Manasterzec 4,784 4,784 - - 4. 2256R Huzele - Tarnawa Górna 3,621 3,621 - - 5. 2258R Hoczew - Dziurdziów - 2,95 2,95 Tarnawa Górna - - 6. 2270R Lesko - WeremieĔ 2 2 - - 7. 2267R Jankowce - Glinne 4,346 4,346 - - 8. 2271R ĝrednia WieĞ – Podkamionka 7,029 7,029 - - - ZwierzyĔ 9. 2267R ul. Witosa 0,23 0,23 - - RAZEM DROGI POWIATOWE 36,8 - - DROGI GMINNE 1. 118205R Bachlawa 0,176 0,176 - - 2. 118210R Bachlawa 0,267 0,267 - - 3. 118206R Bachlawa 0,256 0,244 - 0,012 4. 118203R Bachlawa 0,328 - 0,328 5. 118209R Bachlawa 0,215 - 0,215 6. 118207R Bachlawa 0,305 0,305 - - 7. 118212R ĝrednia WieĞ 0,268 0,268 - - 8. 118212R ĝrednia WieĞ 0,315 0,315 - - 9. 118211R ĝrednia WieĞ 0,51 0,135 - 0,375 10. 118208R ĝrednia WieĞ 1,31 1,31 - - 11. 118204R Hoczew 0,698 0,63 0,068 - 12. 118170R Jankowce 0,405 0,215 0,19 - 13. 118169R Jankowce 0,6 0,6 - - 14. 118171R Jankowce 0,28 0,28 - - 15. 118154R Bezmiechowa Górna 0,115 - 0,115

16. 118153R Bezmiechowa Górna 0,305 - 0,305

50 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

17. 118155R Bezmiechowa Dolna 0,302 0,302 -

18. 118155R Bezmiechowa Dolna 0,3 - 0,3

19. 118152R Manasterzec 0,489 0,489 - 20. 118151R Manasterzec 0,405 - 0,405 21. 118156R Postoáów 1,6 1,6 - - 22. 118174R Huzele 0,9 0,3 0,43 0,17 RAZEM DROGI GMINNE 10,34 KM 7,13 0,99 2,22 ULICE MIEJSKIE 1. 118201R Basztowa 0,23 0,23 - - 2. 118166R Broniewskiego 0,255 0,255 - - 3. 118196R Kaczkowskiego 0,29 0,29 - - 4. 118164R Fredry 0,187 0,187 - - 5. 118181R Grunwaldzka 0,165 0,165 - - 6. 118191R Berka Joselewicza 0,26 0,26 - -

7. 118196R Piotra Kmity 0,27 0,27 - - 8. 118179R Kochanowskiego 0,26 0,26 - - 9. 118200R Konopnickiej 0,12 0,12 - - 10. 118175R KoĞciuszki 0,359 0,359 - - 11. 118161R Jana Pawáa II 1,17 1,17 - - 12. 118192R àazienna 0,2 0,2 - - 13. 118180R Mickiewicza 0,25 0,25 - - 14. 118190R Moniuszki 0,21 0,21 - - 15. 118202R OssoliĔskich 0,36 0,36 - - 16. 118182R Wincentego Pola 0,27 0,27 - - 17. 118184R Puáaskiego 0,059 0,059 - - 18. 118173R Przemysáowa 1,1 1,1 - - 19. 118178R Sienkiewicza 0,225 0,225 - - 20. 118188R Krasickich 0,21 0,21 - - 21 118173R 6áowackiego 1,385 1,385 - - 22. 118183R ĝliĪ\Ĕskiego 0,053 0,053 - - 23. 118199R Szopena 0,235 0,235 - - 24. 118195R Osiedlowa 0,635 0,635 - - 25. 118197R Smolki 0,29 0,29 - - 26. 118187R Turystyczna 0,36 0,36 - - 27. 118176R WaryĔskiego 0,31 0,31 - - 28. 118189R 1000-lecia 0,12 0,12 - - 29. 118175R Kazimierza Wielkiego 0,1 0,1 - - 30. 118186R Rynek 0,383 0,383 - - 31. 118186R Parkowa 0,14 0,14 - - 32. 118193R ĩeromskiego 0,47 0,47 -- - 33. 118194R ħródlana 0,55 0,55 - - 34. 118160R Pieski ĝwiat 0.155 - 0,155 35. 118168R Akacjowa 0,31 0,31 - - 36. 118162R Kwiatowa 0,655 0,405 - 0,25

51 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

37. 118163R Jesionowa 0,183 0,08 - 0,103 38. 118165R Wierzbowa 0,121 - 0,121 39. 118167R Wiejska 0,114 - 0,114 40. 118159R Podgórska 1,11 1,11 - - 41. 118158R WolaĔska 1,924 1,09 - 0,834 42. 118172R Bieszczadzka 0,1 0,1 - - 43. 118187R WyspiaĔskiego 0,2 - 0,2 44. 118157R Zasanie 0,36 - 0,36 45. 118160R Sanowa 0,56 - 0,56 46. 118198R Widokowa 0,675 0,675 - - 47. 118216R Plac Konstytucji 0,3 0,3 - - 3 Maja 48 118176R Witosa 0,21 021

RAZEM ULICE MIEJSKIE 18,45 km 15,76 - 2,69 OGÓàEM 96,45 90,54 0,99 4,91 ħródáo: na podstawie danych UMiG Lesko Z powyĪej zamieszczonych danych wynika, Īe na sieü dróg w Gminie Lesko skáadają siĊ drogi krajowe, drogi wojewódzkie, drogi powiatowe, gminne i ulice miejskie o áącznej dáugoĞci 96,08km. Procentowy udziaá kilometraĪu poszczególnych dróg prze- biegających w granicach Gminy Lesko przedstawia poniĪej zamieszczony wykres.

Wykres 15 Procentowy udziaá kilometraĪu poszczególnych dróg

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych UMiG Lesko Z kolei strukturĊ dróg pod wzglĊdem rodzaju nawierzchni prezentuje poniĪszy wy- kres, z którego wynika, Īe 94% dróg ma nawierzchniĊ twardą ulepszoną, 5% gruntową, a 1% to drogi o nawierzchni twardej gruntowej, ulepszonej.

52 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Wykres 16 Struktura dróg pod wzglĊdem rodzaju nawierzchni

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych UMiG Lesko

Znaczna czĊĞü dróg gminnych wymaga przebudowy ze wzglĊdu na stan techniczny. Znaczącym problemem jest równieĪ kwestia sáabego rozwoju infrastruktury towarzy- szącej tj. chodników dla pieszych, ĞcieĪek rowerowych, parkingów i oĞwietlenia.

2.10.3 àącznoĞü i telekomunikacja DostĊpnoĞü Miasta i Gminy Lesko z zewnątrz jest zadowalająca zwáaszcza jeĞli cho- dzi o poáączenie z centrum województwa i samym Rzeszowem, a peryferyjne poáo- Īenie Gminy (i województwa) w stosunku do najwiĊkszych oĞrodków kraju jest niwe- lowane przez komunikacjĊ autobusową i kolejową. W Gminie Lesko nie ma wiĊksze- go problemu z dojazdem do poszczególnych soáectw. Gmina Lesko naleĪy do grupy gmin, w których problemy telekomunikacji nie zostaáy jeszcze pozytywnie rozwiązane. Niekorzystne poáRĪenie, potencjalnie maáa liczba abonentów powodują maáe zainteresowanie wáDĞciwie jedynego operatora na rynku. Mimo wyraĨnej poprawy w stosunku do lat poprzednich nie wszyscy mieszkaĔcy ma- Mą moĪliwoĞü podáączenia siĊ do sieci telefonicznej stacjonarnej czy áatwego dostĊpu do Internetu. Telefon stacjonarny posiada 2.108 abonentów.

Tabela 23 Liczba abonentów telefonicznych w Gminie Lesko Lp. MiejscowoĞü Liczba abonentów telefonicznych 1. Bachlawa 30 2. Bezmiechowa Dolna 46 3. Bezmiechowa Górna 21 4. Glinne 44 5. Hoczew 140 6. Huzele 80 7. Jankowce 110 8. Lesko 1.328 9. àukawica 61 10. Manasterzec 53 11. Postoáów 33 12. ĝrednia wieĞ 103

53 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

13. àączki 31 14. WeremieĔ 28 RAZEM 2.108 ħródáo: na podstawie danych UMiG Lesko W terenach trudniej dostĊpnych dla telefonii sieciowej mieszkaĔcy mają równieĪ moĪliwoĞü korzystania z ciągle rozwijającej siĊ sieci telefonii komórkowej.

2.10.4 Zaopatrzenie w wodĊ – wodociągi Poziom zwodociągowania Gminy przedstawia poniĪsza tabela. JakoĞü wody dostar- czanej do sieci na terenie miasta oraz zwodociągowanych miejscowoĞci (poniĪsza tabela) odpowiada wymogom sanitarnym i nie budzi zastrzeĪHĔ sáXĪb sanitarnych. W pozostaáych miejscowoĞciach mieszkaĔcy korzystają z wodociągów wiejskich czĊ- sto wymagających przebudowy, gdyĪ nie w peáni zaspokajają potrzeby mieszkaĔców, a jakoĞü wody czĊsto nie jest zadowalająca. MieszkaĔcy miejscowoĞci Glinne i Jan- kowce korzystają ze studni kopanych, których wydajnoĞü z reguáy nie pokrywa w peá- ni zapotrzebowania na wodĊ w komfortowych iloĞciach (w okresach suchych czĊsto wystĊpują braki wody). Braki wody wystĊpują równieĪ w miejscowoĞci Dziurdziów. Pozostaáe miejscowoĞci (np. àączki) dysponują ujĊciami powierzchniowymi, które nie gwarantują bezpieczeĔstwa jakoĞci wody. Ponadto na terenie Gminy znajduje siĊ kilka studni wierconych, które związane są z obiektami przemysáowymi lub uĪytecz- noĞci publicznej. Sieü wodociągowa w Lesku równieĪ jest w niezadowalającym stanie technicznym, ze wzglĊdu na stan stalowych rurociągów (nieszczelnoĞü), które wymagają wymiany na rurociągi innych, bardziej trwaáych materiaáów. PoniĪsza tabela przedstawia stan zwodociągowania Gminy (wymienione zostaáy tyl- ko te miejscowoĞci, w których funkcjonuje komunalna sieü wodociągowa).

Tabela 24 Sieü wodociągowa w poszczególnych miejscowoĞciach Gminy Lesko Wodociąg (sieü rozdzielcza Nazwa miejscowoĞci Punkty odbioru + przyáącza) w km Lesko 19,9 1.489 Bezmiechowa Górna i Dolna 8,9 179 Manasterzec 9,6 96 àukawica 2,3 46 Huzele 6,4 116 ĝrednia WieĞ 8,3 115 Dziurdziów 7,3 45 WeremieĔ 3 32 ħródáo: Urząd Miasta i Gminy Lesko W związku z tym, Īe mieszkaĔcy nie korzystający z sieci kanalizacyjnej, gromadzą Ğcieki w szambach, które czĊsto nie speániają wymogów sanitarnych, istnieje realne zagroĪenie dla czystoĞci wód podziemnych i przypowierzchniowych zasilających studnie kopane, z których czerpią wodĊ.

Tabela 25 Sieü wodociągowa w Gminie Lesko – stan na 31.12.2006 r. Jednostka Urządzenia sieciowe 2006 miary Wodociągi GáugoĞü czynnej sieci rozdzielczej km 42.7

54 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

GáugoĞü czynnej sieci rozdzielczej stanowiącej wáasnoĞü Gminy km 39.7 GáugoĞü czynnej sieci rozdzielczej stanowiącej wáasnoĞü Gminy tym km 13.6 eksploatowanej przez jednostki gospodarki komunalnej poáączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego za- szt. 1115 mieszkania woda dostarczona gospodarstwom domowym dam3 213,5 ludnoĞü korzystająca z sieci wodociągowej w miastach osoba 4.800 ħródáo: www.stat.gov.pl Z powyĪszych danych wynika, iĪ z sieci wodociągowej korzysta szacunkowo 65,83% mieszkaĔców Gminy, a caáy system wymaga w wielu przypadkach przebudowy i przede wszystkim znacznej rozbudowy. Zaopatrzenie Gminy w wodĊ odbywa siĊ za poĞrednictwem Administracji Budynków Komunalnych i Wodociągów w Lesku – za- Náadu budĪetowego Gminy. 2.10.5 Gospodarka Ğciekowa Odbiorców usáug kanalizacyjnych w stanie aktualnym – dla systemu w Gminie Lesko (aglomeracja Lesko) – prezentuje poniĪsza tabela. W chwili obecnej áączna dáugoĞü sieci kanalizacji sanitarnej na obszarze Gminy wy- nosi 59,1 km. W 2006 roku w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia w ramach sieci kanalizacyjnej odebrano 212.000 m3 Ğcieków. W kanalizacjĊ wyposaĪone są miej- scowoĞci Lesko, Bezmiechowa Dolna i Górna, àukawica oraz Manasterzec. Jednak- Īe w Īadnej z tych miejscowoĞci sieü nie jest kompletna. Pozostaáe miejscowoĞci Gminy nie są w ogóle wyposaĪone w sieü kanalizacji sanitarnej.

Tabela 26 Aktualny stan odbiorców usáug systemu kanalizacji sanitarnej Odbiorcy usáug w stanie aktualnym (31.12.2006r.) Liczba mieszkaĔców [osób] 11.652 Liczba uĪytkowników moĪliwych do podáączenia [osób] 3.997 Liczba uĪytkowników [osób] 7.655 ĝrednioroczna liczba turystów [osób] 300 IloĞüĞcieków odbieranych od pozostaáych [m3/rok] 51.750 RLM pozostaáych 742 'áugoĞü sieci [mb] 59.100 ħródáo: Dane UrzĊdu Miasta i Gminy w Lesku ĝcieki są odprowadzane do Gminnej Oczyszczalni ĝcieków zlokalizowanej w Lesku. Jest to oczyszczalnia biologiczna z podwyĪszonym stopniem usuwania biogenów o przepustowoĞci Ğredniodobowej 2.282m3/d. Oczyszczalnia Ğcieków skáada siĊ ze stopnia mechanicznego oraz oczyszczalni typu Bardenpho – do biologicznej defostacji, denitryfikacji oraz usuniĊcia zw. wĊgla orga- nicznego. Do mechanicznego oczyszczania Ğcieków zastosowano urządzenie me- chaniczne typu ROMAT. Oczyszczalnia jest dodatkowo wyposaĪona w moduá prede- nitryfikacji osadu recyrkulowanego. W procesie oczyszczania Ğcieków wykorzystuje siĊ chemiczne symultaniczne wspomaganie usuwania fosforu poprzez jego strąca- nie. Ten typ oczyszczalni wymaga prowadzenia sedymentacji wtórnej oraz recyrkula- cji wewnĊtrznej, realizowanej poprzez pompy recyrkulacji wewnĊtrznej. Dostarczanie tlenu do oczyszczalni odbywa siĊ z systemu drobnopĊcherzykowego napowietrzania z dyskami przeponowymi lub rurowymi, z obiektu stacji dmuchaw. Typ Bardenpho rozbudowany dodatkowo o moduá predenitryfikacji jest najbardziej rozpowszechnio-

55 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 nym typem oczyszczalni dla usuwania związków C, P, N osadu recyrkulowanego. Odbiornikiem Ğcieków jest rzeka San. System kanalizacji sanitarnej pilnie wymaga dalszej rozbudowy, co waĪne jest ze wzglĊdów Ğrodowiskowych i rozwoju spoáeczno – gospodarczego gminy.

2.10.6 Gospodarka odpadami Na terenie Miasta i Gminy Lesko mieszkaĔcy gromadzą odpady staáe w workach fo- liowych, które co 2 tygodnie wywoĪone na wysypisko Ğmieci. Ponadto istnieje moĪli- woĞü skáadania Ğmieci w pojemnikach kontenerowych zlokalizowanych obok obiek- tów uĪytecznoĞci publicznej. PoniewaĪ Gmina Lesko nie posiada wáasnego wysypi- ska Ğmieci, miejscem skáadowania odpadów staáych z terenu poszczególnych miej- scowoĞci Gminy są wysypiska odpadów komunalnych w ĝrednim Wielkim, gmina Zagórz, Ustrzykach Dolnych i Sanoku. Realizacja obowiązku zbierania i pozbywania siĊ w sposób zgodny z prawem odpa- dów komunalnych przez wáDĞcicieli nieruchomoĞci odbywa siĊ na podstawie indywi- dualnych umów zawartych z podmiotem posiadającym zezwolenie na Ğwiadczenie usáug w zakresie zbierania i transportu odpadów komunalnych. Notuje siĊ bardzo wysoki poziom odbioru wywoĪonych odpadów. Jest to wynikiem poprawy poziomu obsáugi mieszkaĔców. Na terenie Gminy nie funkcjonuje selektywna zbiórka odpa- dów komunalnych.

2.10.7 Zaopatrzenie w energiĊ elektryczną i gaz

Warunki zasilania w energiĊ elektryczną na terenie Miasta i Gminy Lesko są ocenia- ne jako dobre. Wedáug danych zamieszczonych na stronie internetowej Gáównego UrzĊdu Statystycznego zuĪycie energii przypadające na 1 mieszkaĔca Gminy w 2005 roku wyniosáo: 683,9 kW*h, zaĞ na 1 odbiorcĊ 2.098,7 kW*h. Sieü energetycz- na w wielu miejscach wymaga modernizacji (np. Manasterzec) ze wzglĊdu na spadki napiĊü. Sieü gazowa na terenie Gminy ma dáugoĞü 144km i zostaáa wykonana w latach 1994 - 1997. Podáączonych do niej jest 1.596 budynków mieszkalnych (stan na koniec 2005 roku). Obecnie caáa Gmina jest zgazyfikowana. Warunki zaopatrzenia odbior- ców w gaz są dobre. PoniĪsza tabela prezentuje zestawienie sieci i przyáączy w MieĞcie i Gminie Lesko. Tabela 27 Zestawienie sieci i przyáączy w MieĞcie i Gminie Lesko 'áugoĞü 'áugoĞü Liczba 'áugoĞü Ogóáem Nazwa miejscowoĞci sieci prze- sieci roz- przyáączy przyáączy sieü syáowej dzielczej Bachlawa 1.006 1.167 41 1.135 3.308 Bezmiechowa Dolna - 3.798 89 1.637 5.435 Bezmiechowa Górna - 3.363 35 1.019 4.382 Dziurdziów - 2.705 41 1.275 3.980 Glinne - 5.613 44 1.377 6.990 Hoczew 166 - - - 166 Huzele - 4.960 75 1.650 6.610 Jankowce - 5.950 115 2.541 8.491 Lesko - 16.625 382 6.753 23.378 àączki 7.176 46 1.424 8.600 -

56 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

àukawica - 2.772 54 937 3.709 Manasterzec 7.845 85 2.221 10.066 - Posada Leska 190 16.867 115 5.009,4 12.000,4 Wola Postoáowa - 4.073 19 635 4.708 Postoáów 279 3.694 39 1.405,5 5.378,5 ĝrednia WieĞ 2.871 7.912 184 5.669 16.452 WeremieĔ 2.012 27 687 2.699 Razem 10.997,0 95.720,0 1517,0 3.6546,6 14.3263,4 ħródáo: dane UrzĊdu Miasta i Gminy w Lesku Dostawcą gazu ziemnego jest Karpacka Spóáka Gazownictwa sp. z o.o. w Tarnowie, Oddziaá Zakáad Gazowniczy w JaĞle. WewnĊtrzną instalacjĊ gazową w Gminie Lesko ma 947 gospodarstw.

Tabela 28 Liczba gospodarstw z wewnĊtrzną instalacją gazową Lp. MiejscowoĞü Liczba gospodarstw 1. Bachlawa 21 2. Bezmiechowa Dolna 78 3. Bezmiechowa Górna 28 4. Dziurdziów 27 5. Glinne 27 6. Hoczew 66 7. Huzele 50 8. Jankowce 64 9. Lesko 360 10. àukawica 33 11. Manasterzec 32 12. Postoáów 21 13. ĝrednia WieĞ 97 14. àączki 35 15. WeremieĔ 8 RAZEM 947 ħródáo: dane UrzĊdu Miasta i Gminy w Lesku

2.11 Gospodarka

2.11.1 Rolnictwo Rolnictwo województwa podkarpackiego charakteryzuje siĊ nadmiarem siáy roboczej oraz niedostosowaniem zasobów pracy do struktury produkcji rolnej. Utrzymująca siĊ Váaba koniunktura w rolnictwie, a takĪe trudne warunki ekonomiczne produkcji odbija- Mą siĊ niekorzystnie na poziomie rolnictwa. Otaczające miasto Lesko obszary wiejskie nie dysponują dobrymi warunkami natu- ralnymi dla rozwoju rolnictwa. Nie ma tutaj dobrych gleb (wiĊkszoĞü w IV i V klasie bonitacyjnej), a warunki wodne i klimatyczne nie stwarzają szans na efektywne go- spodarowanie. Struktura obszarowa gospodarstw (Ğrednio 3,75ha), niekorzystne uksztaátowanie te- renu oraz krótki okres wegetacji sprawiają, Īe rolnictwo nie moĪe stanowiü dla lud- noĞci Gminy odpowiedniego Ĩródáa utrzymania. Dominują gospodarstwa o produkcji wielokierunkowej. DochodowoĞü gospodarstw w zdecydowanej wiĊkszoĞci jest niedostateczna, są one nie doinwestowane i dysponują zamortyzowanym majątkiem produkcyjnym.

57 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Na 100 ha uĪytków rolnych przypada ponad 100 osób ludnoĞci rolniczej (ponad dwu- krotnie wiĊcej niĪ w kraju).

Wykres 17 Struktura gospodarstw rolnych wg powierzchni uĪytków (2002)

1% 1% 17% 21% do 1 ha 1-5 ha 5-10 ha 10-15 ha 15 ha i wiĊcej 60%

ħródáo danych: GUS 2002

Wykres 18 Struktura gospodarstw rolnych wg prowadzenia dziaáalnoĞci gospodarczej (2002)

34%

52%

7% 7%

prowadzące wyáącznie dziaáalnoĞü rolniczą prowadzące wyáącznie dziaáalnoĞü pozarolniczą prowadzące dziaáalnoĞü rolniczą i pozarolniczą nieprowadzące dziaáalnoĞci rolniczej i pozarolniczej

ħródáo danych: GUS 2002 Zgodnie z danymi z Powszechnego Spisu Rolnego GUS z 2002 roku 736 gospo- darstw rolnych prowadzi wyáącznie dziaáalnoĞü rolniczą, co stanowi szacunkowo 52% ogóáu gospodarstw rolnych. DuĪy odsetek stanowią gospodarstwa nieprowadzące dziaáalnoĞci rolniczej i pozarolniczej, natomiast gospodarstwa, które áączą dziaáalnoĞü rolniczą i pozarolniczą jest tylko 7% ogóáu.

2.11.2 Pozarolnicza dziaáalnoĞü gospodarcza Na caáoksztaát dziaáalnoĞci gospodarczej prowadzonej w województwie podkarpac- kim ma wpáyw poziom koniunktury gospodarczej tworzących go jednostek samorządu terytorialnego. Rozwój ten uzaleĪniony jest od kondycji trzech sfer dziaáalnoĞci ludz- kiej, a mianowicie: rolnictwa, przemysáu i usáug. PrzedsiĊbiorstwa dziaáające na danym terenie, stadium ich rozwoju, zdolnoĞci do tworzenia miejsc pracy, struktura branĪ i

58 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 poziom ich konkurencyjnoĞci na rynku wewnĊtrznym (gminy, powiatu) i rynkach ze- wnĊtrznych (regionalnym, krajowym, europejskim, Ğwiatowym) mają zasadniczy wpáyw na stan gospodarki danego regionu. Jedną z zasadniczych gaáĊzi w skali caáej gospodarki są maáe i Ğrednie przedsiĊbior- stwa. Od ich dziaáania zaleĪna jest w duĪej mierze kondycja rynku pracy zarówno w skali krajowej, jak i lokalnej. Bardzo czĊsto przedsiĊbiorstwa te stanowią o sile rozwoju ekonomicznego gminy oraz powiatu i są czĊsto jednym z najwaĪniejszych Ĩródeá utrzymania mieszkaĔców. Na terenie Miasta i Gminy Lesko brak jest wiĊkszych zakáadów przemysáowych. Jed- nakĪe w obrĊbie Miasta i Gminy mają swą siedzibĊ przedsiĊbiorstwa o zasiĊgu wo- jewódzkim i krajowym o zróĪnicowanym charakterze. Do najwaĪniejszych z nich na- leĪą: ƒ Zakáady Drzewne w àukawicy, ƒ „TALENS” Sp. z o. o. w Lesku, ƒ „Poáonina” Sp. z o. o. w Lesku, ƒ PrzedsiĊbiorstwo Budowlane „Orlef” ƒ „Darjan” w Hoczwi. Liczba podmiotów gospodarczych w Gminie Lesko wykazuje tendencjĊ wzrostową. PoniĪsza tabela przedstawia podmioty gospodarcze zarejestrowane w systemie REGON w okresie obejmującym lata 2002 - 2006. Tabela 29 Podmioty gospodarcze zarejestrowane w systemie REGON Rok Liczba zarejestrowanych podmiotów Sektor publiczny Sektor prywatny 2002 1.083 47 1.036 2003 1.116 51 1.065 2004 1.097 56 1.041 2005 1.114 60 1.054 2006 1.114 61 1.053 ħródáo: www.stat.gov.pl Dane powyĪsze wskazują, Īe w analizowanym przedziale czasowym liczba podmio- tów gospodarczych dziaáających na terenie Gminy Lesko ulegaáa nieznacznym wa- haniom. DynamikĊ liczby podmiotów gospodarczych przedstawia poniĪszy wykres.

59 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Wykres 19 Dynamika liczby podmiotów gospodarczych

ħródáo danych: Urząd Miasta i Gminy Lesko

Wedáug danych UrzĊdu Miasta i Gminy na dzieĔ 31 marca 2007 roku na terenie Gminy funkcjonowaáo zgodnie z ewidencją dziaáalnoĞci gospodarczej przez Burmi- strza Miasta i Gminy Lesko 568 podmiotów, które zatrudniaáy wg szacunków 1814 pracowników. Nie wykazano tu podmiotów dziaáających na terenie Gminy Lesko, a zarejestrowanych w innych gminach. PoniĪej zamieszczony wykres przedstawia strukturĊ podmiotów gospodarczych zare- jestrowanych w Gminie miejsko - wiejskiej Lesko wedáug wybranych sekcji w 2005 roku. W strukturze tej najwiĊcej osób fizycznych prowadzi dziaáalnoĞü gospodarczą w sek- cji handel i naprawy. W sposób równomierny rozwija siĊ przemysá, budownictwo, transport, gospodarka magazynowa i áącznoĞü i w maáym zakresie poĞrednictwo fi- nansowe. Wykres 20 Podmioty Gospodarki Narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON w powiecie leskim we- Gáug wybranych sekcji w 2005 roku

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych US w Rzeszowie

60 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Struktura organizacyjna przedsiĊbiorstw w Gminie Lesko wskazuje jednoznacznie na jednoosobowe podmioty gospodarcze, jako dominujące w sektorze. Podmioty te sta- nowią ponad 78% wszystkich jednostek gospodarczych dziaáających na terenie Gmi- ny. Na terenie Miasta i Gminy Lesko dziaáa teĪ 43 spóáki handlowe, w tym 7 z udziaáem kapitaáu zagranicznego, 72 spóáki cywilne, 6 spóádzielni oraz 44 fundacje, stowarzy- szenia i organizacje spoáeczne. W Gminie dominują firmy z sektora prywatnego stanowiące blisko 95% wszystkich podmiotów. Struktura podmiotów wyraĨnie wskazuje na kierunek zmian na lokalnym rynku pracy w stronĊ odchodzenia od etatowego zatrudniania pracowników w stronĊ samozatrudnienia.

2.11.3 Banki Na terenie Miasta i Gminy Lesko dziaáają oddziaáy nastĊpujących banków: ƒ Bank Gospodarki ĩywnoĞciowej S.A. Oddziaá w Sanoku, Filia nr 1 w Lesku, ƒ Bank Polska Kasa Opieki S.A. I Oddziaá w Sanoku, Filia w Lesku, ƒ Powszechna Kasa OszczĊdnoĞci Bank Polski S.A. Oddziaá Centrum Sanok, Oddziaá Lesko, ƒ Podkarpacki Bank Spóádzielczy w Sanoku, Punkt Kasowy w Lesku.

2.12 Gáówni uczestnicy lokalni istotni z punktu widzenia lokalnego programu rozwoju

2.12.1 Wáadze gminne

Rada Miejska w Lesku kadencja 2006 – 2010 Tabisz Stanisáaw - Przewodniczący Rady Miejskiej Kapaáka Krzysztof - Wiceprzewodniczący Rady Miejskiej Baran Aniceta - radny Barzycki Zbigniew - radny DoliĔski Stanisáaw - radny Haftek Piotr - radny Klaczak Edward - radny Krzywowiąza Wojciech - radny Otta Lucyna - radna 3Ċkalska Maria - radna Radáowski Janusz - radny Sopata Kazimierz - radny Starakiewicz Paweá - radny :ątor Wáadysáaw - radny Winiarczyk Andrzej - radny

Burmistrzem Miasta i Gminy Lesko jest Pani Barbara Jankiewicz.

61 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

2.12.2 MoĪliwoĞci budĪetowe Gminy

AnalizĊ sytuacji finansowej Gminy przeprowadzono na podstawie danych nt. wyko- nania budĪetów z lat 2002-2006.

Wykres 21 Dochody, wydatki i wynik budĪetu Gminy (w tys. PLN) 35 000

30 000 25 000

20 000 15 000

10 000 5 000 0 -5 000 2002 2003 2004 2005 2006 -10 000

DOCHODY OGÓàEM WYDATKI OGÓàEM NA DWY ĩKA /NIEDOBÓR

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie danych od UMiG Lesko

W ostatnich latach budĪet Gminy byá wzglĊdnie zrównowaĪony. Co prawda we wszystkich (poza jednym) okresach wystąpiá deficyt, jednak jego wysokoĞü od roku 2003 nie przekracza 7,1% dochodów budĪetu, a wiĊkszy niedobór powstaje w roku 2006 w związku z realizacją ambitnego planu inwestycyjnego. Dochody ogóáem Miasta ksztaátują siĊ w przedziale od blisko 15 mln PLN w 2002r. do okoáo 27 mln PLN w 2006r. i od czterech lat wykazują tendencjĊ wzrostową. Podobnie wydatki najwyĪsze są w roku 2006 – realizacja na poziomie ponad 29 mln PLN – najniĪsze zaĞ w 2004r. – ok. 16 mln PLN.

Wykres 22 Relacja wyniku budĪetu do dochodów ogóáem w proc.

10%

5% 4,3% 0% -4,1% 2002 2003 2004 2005 2006 -7,1% -5% -11,5% -10%

-15%

-20% -23,3%

-25%

Wynik budĪetu/ dochody ogóáem

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie danych UMiG Lesko

62 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Dla okreĞlenia potencjaáu inwestycyjnego budĪetu konieczne jest przeanalizowanie ksztaátowania siĊ wolnych Ğrodków rozumianych jako nadwyĪka dochodów ogóáem nad wydatkami bieĪącymi.

Wykres 23 WysokoĞü wolnych Ğrodków i wydatków majątkowych w latach 2002-2006 w tys. PLN 12 000

10 000

8 000

6 000

4 000

2 000

0 2002 2003 2004 2005 2006

Wolne Ğrodki Inw estycje ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie danych UMiG Lesko Wolne Ğrodki ksztaátowaáy siĊ na poziomie 1,7 mln PLN do okoáo 7,3 mln PLN rocz- nie. Jest to wygenerowana kwota w budĪecie Gminy, którą wáadze samorządowe mogáy przeznaczyü na realizacjĊ planu inwestycyjnego i spáatĊ zadáXĪenia. Poza rokiem 2004 we wszystkich latach analizy wydatki inwestycyjne przekraczaáy dostĊpne Ğrodki w budĪecie Gminy stąd posiákowano siĊ finansowaniem zewnĊtrz- nym i wzrosáo zadáXĪenie Gminy. NaleĪy zauwaĪ\ü wzrastający poziom wolnych Ğrodków w budĪecie, co jest oznaką zwiĊkszającego siĊ potencjaáu finansowego Gminy i stanowi o jej moĪliwoĞciach in- westycyjnych. ZadáXĪenie Gminy pozostaje na stabilnym poziomie. RównieĪ obsáuga dáugu jest wzglĊdnie staáa z roku na rok, co jest przejawem rozsądnego planowania spáaty za- ciąganych kredytów. Ogólnie rzecz biorąc moĪna zauwaĪ\ü zrównowaĪone podejĞcie do wykorzystania Gáugu w finansowaniu inwestycji.

63 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Wykres 24 Stan i obsáuga zadáXĪenia w poszczególnych latach w tys. PLN 6 000

5 000

4 000

3 000

2 000

1 000

0 2002 2003 2004 2005 2006 ZadáXĪenie budĪetu ogóáem Spáata zadáXĪenia (kapitaá + odsetki w danym roku)

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie danych UMiG Lesko

Dla oceny sytuacji finansowej Gminy istotne jest okreĞlenie nie tylko wysokoĞci wol- nych Ğrodków (która w tym wypadku jest zadowalająca), ale teĪ wskazanie czy wolne Ğrodki pokrywają caáRĞü obsáugi dáugu w danym roku, a wiĊc czy nie mamy do czy- nienia z sytuacją zaciągania dáugu na spáatĊ wczeĞniejszych zobowiązaĔ. Zasadniczo wskaĨnik wolne Ğrodki/obsáuga zadáXĪenia powinien w dáugim okresie utrzymywaü siĊ na poziomie powyĪej 1. Oznacza to, iĪ caáRĞü obsáugi dáugu moĪe byü pokryta z dochodów budĪetu w danym roku. W przypadku Gminy Lesko wskaĨnik nie spada poniĪej tej wartoĞci w Īadnym z okresów. Wykres 25 WskaĨnik wolne Ğrodki / obsáuga zadáXĪenia

9,0 8,1 7,2 7,4 8,0 7,0 7,0 6,0 5,0 4,0 2,6 3,0 2,0 1,0 0,0 2002 2003 2004 2005 2006

Wolne Ğrodki / obsáuga zadáXĪenia

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie danych UMiG Lesko Przeanalizowano równieĪ ksztaátowanie siĊ ustawowych wskaĨników limitujących stan i obsáugĊ zadáXĪenia w relacji do dochodów. W przypadku pierwszego z nich limit ustawowy to 60% zaĞ przy drugim 15%.

64 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

W obu przypadkach wielkoĞci przyjmowane przez wskaĨniki są dalekie od ustawo- wych limitów. Tak jak to zostaáo wczeĞniej zaznaczone relacja stanu zadáXĪenia do dochodów ogóáem nieprzerwanie od kilku lat pozostaje na stabilnym poziomie.

Wykres 26 Ustawowe wskaĨniki stanu i obsáugi zadáXĪenia do dochodów

35% 31,0%

30% 26,9% 26,5% 25,3% 25% 21,0%

20%

15%

10% 4,5% 3,0% 3,4% 5% 1,7% 1,8%

0% 2002 2003 2004 2005 2006 Stan ZadáXĪenia / Dochody Obsáuga zadáXĪenia/ Dochody

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie danych UMiG Lesko

Zbiorcze dane na podstawie których przygotowano niniejszą analizĊ znajdują siĊ w tabeli. Tabela 30 Dane finansowe budĪetu Gminy Lesko w tys. PLN Wykonanie Wykonanie Wykonanie Wykonanie Wykonanie Wyszczególnienie 2002 2003 2004 2005 2006 DOCHODY OGÓàEM 14 643,813 15 417,944 16 643,125 20 968,360 26 356,366 Dochody wáasne w tym: 5 481,465 5 566,760 6 756,677 7 005,457 7 782,993 Udziaá w podatku dochodowym od osób 1 505,586 1 581,331 2 119,099 2 355,728 2 739,943 fizycznych Dochody z majątku 880,677 875,291 1 119,529 882,870 1 401,550 Podatek od nieruchomoĞci 1 805,189 1 907,009 1 947,592 2 148,380 2 385,000 Subwencje 7 358,258 7 861,555 7 614,141 7 585,661 7 791,214 Dotacje na zadania powierzone i zle- 1 804,090 1 989,629 2 272,307 6 377,242 10 782,159 cone ustawami (bez funduszy z UE) WYDATKI OGÓàEM 18 053,226 16 519,271 15 927,663 21 827,581 29 389,821 Wydatki bieĪące 12 846,736 13 347,821 14 672,618 16 574,864 19 023,729 Wydatki majątkowe 5 206,490 3 171,450 1 255,045 5 252,717 10 366,092 NADWYĩKA/NIEDOBÓR -3 409,413 -1 101,327 715,462 -859,221 -3 033,455 ZadáXĪenie budĪetu ogóáem 3 935,500 4 776,420 4 414,460 5 314,562 5 530,177 Spáata zadáXĪenia (kapitaá + odsetki w 248,500 281,214 744,403 631,706 906,455 danym roku) Wynik budĪetu/ dochody ogóáem -23,3% -7,1% 4,3% -4,1% -11,5% Rok 2002 2003 2004 2005 2006 Wolne Ğrodki 1 797 2 070 1 971 4 393 7 333 Inwestycje 5 206 3 171 1 255 5 253 10 366 Rok 2002 2003 2004 2005 2006 Stan ZadáXĪenia / Dochody 26,9% 31,0% 26,5% 25,3% 21,0% Rok 2002 2003 2004 2005 2006 Obsáuga zadáXĪenia/ Dochody 1,7% 1,8% 4,5% 3,0% 3,4% Rok 2002 2003 2004 2005 2006 Wolne Ğrodki / obsáuga zadáXĪenia 7,2 7,4 2,6 7,0 8,1 ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie danych UMiG Lesko

65 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Prognoza sytuacji finansowej budĪetu Gminy Lesko AnalizĊ prognozowanej sytuacji dokonano w oparciu o najbardziej aktualną PrognozĊ Gáugu publicznego na lata 2006–2017. Zgodnie z tą prognozą dochody budĪetowe EĊGą w dáugim okresie wzrastaü. Z poziomu 27 mln PLN dochody mają wzrosnąü do okoáo 33 mln PLN w roku 2017.

Wykres 27 Prognoza dochodów ogóáem w PLN i ich nominalnych zmian w proc. 35 000 000 35%

30 000 000 30%

25% 25 000 000 20% 20 000 000 15% 15 000 000 10% 10 000 000 5%

5 000 000 0%

0 -5% 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Dochody ogóáem zmiana ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie danych UMiG Lesko

Wydatki budĪetowe wzrastaü bĊGą w nieco wolniej co ma skutkowaü stopniowym ograniczaniem ujemnego wyniku budĪetu i w dalszej perspektywie generowaniem nadwyĪki budĪetowej.

Wykres 28 Prognoza wyniku budĪetu Gminy Lesko w latach 2006-2015 w PLN

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2 000 000

1 500 000

1 000 000

500 000

0

-500 000

-1 000 000

-1 500 000

-2 000 000

nadw yĪka/deficyt ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie danych UMiG Lesko

Prognoza podaje równieĪ wielkoĞü projektowanego zadáXĪenia Gminy oraz ustawo- we wskaĨniki stanu i obsáugi zadáXĪenia.

66 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Wykres poniĪej wskazuje relacjĊáącznej kwoty dáugu do dochodów ogóáem (%), dla której ustawowy limit to 60%.

Wykres 29 Relacja áącznej kwoty dáugu do dochodów ogóáem (%)

36%

26,8% 25,3% 27% 20,9% 19,7%

18% 15,2% 10,5%

9% 5,6% 3,4% 2,3% 1,7% 0,8% 0,0% 0% 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Relacja áącznej kw oty dáugu do dochodów ogóáem (%)

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie danych UMiG Lesko

Ograniczenie ustawowe dla kolejnego wskaĨnika (relacja áącznej kwoty przypadają- cych do spáaty rat kredytów i poĪyczek wraz z przypadającymi odsetkami oraz wykup obligacji wraz z odsetkami do dochodów ogóáem) to 15%.

Wykres 30 Relacja áącznej kwoty przypadających do spáaty rat kredytów i poĪyczek wraz z przypadającymi odsetkami oraz wykup obligacji wraz z odsetkami do dochodów ogóáem (%)

7% 6,6% 6,0% 6,0%

6% 4,9% 5,1%

3,4% 4% 2,3%

2% 1,2% 0,9% 0,7% 0,8% 0,0% 0% 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Relacja áącznej kw oty przypadających do spáaty rat kredytów i poĪyczek w raz z przypadającymi odsetkami oraz w ykup obligacji w raz z odsetkami do dochodów ogóáem (%)

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie danych UMiG Lesko

Oba wskaĨniki wskazują na utrzymywanie siĊ dáugu w granicach nie zagraĪających bieĪącemu funkcjonowaniu Gminy.

67 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Podsumowanie NaleĪy podkreĞliü dobrą sytuacjĊ finansową Gminy, co przejawia siĊ we wzglĊdnie zrównowaĪonym budĪecie w ostatnich latach, wysokim poziomie wolnych Ğrodków i stosunkowo niewielkim, a do tego stosunkowo stabilnym poziomie zadáXĪenia. Przedstawiona prognoza finansowa wskazuje równieĪ na dobrą przewidywaną sytu- acjĊ finansów gminnych w najbliĪszych latach.

2.12.3 Stowarzyszenia, fundacje, inne organizacje pozarządowe. Na terenie Gminy Lesko dziaáają nastĊpujące stowarzyszenia i organizacje pozarzą- dowe: Tabela 31 Wykaz organizacji pozarządowych dziaáających na terenie Gminy Lesko L.p. Nazwa organizacji Adres organizacji Zakres dziaáania Stowarzyszenie Rodziców Dzieci Pomoc dzieciom 1. Huzele, 38-600 Lesko Specjalnej Troski niepeánosprawnym Bieszczadzka Fundacja Partnerstwo 38 - 600 Lesko 2. rozwój dla ĝrodowiska Pl. Konstytucji 3 - Maja 7 Stowarzyszenie Na Rzecz Integracji Pomoc dzieciom ul. Smolki 4 3. Osób Niepeánosprawnych Umysáowo niepeánosprawnym 38 - 600 Lesko „Partner” umysáowo Forum Edukacji Europejskiej i ul. Mickiewicza 17 Edukacja, wspóápra- 4. Wspóápracy „European House” 38 - 600 Lesko ca, integracja Polski Związek Niewidomych – koáo ul. Parkowa 1 5. Pomoc niewidomym powiatowe 38 – 600 Lesko Towarzystwo MiáRĞników Leska i ul. Piásudskiego 1 Sprawy Leska - kul- 6. Okolic 38 - 600 Lesko tura, turystyka i inne 38-300 Lesko ul. Smolki 7. Stowarzyszenie CHI DO SHISEI KAI Sporty walki 12/11 Stowarzyszenie Aeroklub Politechniki Bezmiechowa Góra 111 8. Lotnictwo Rzeszowskiej 38 - 600 Lesko Stowarzyszenie Lesko „Bezpieczna ul. Parkowa 1 BezpieczeĔstwo w 9. Gmina” 38-600 Lesko mieĞcie Stowarzyszenie Kobiet Bieszczadz- 10. ul Rynek 8, Lesko Pomoc kobietom kich „Nasza szansa” NiezaleĪny Harcerski Szczep Leski ul. KoĞciuszki 2a Rozwój dzieci i máo- 11. im. Szarych Szeregów 38 - 600 Lesko dzieĪy ul. Smolki 2 12. Aeroklub Bieszczadzki Sporty lotnicze 38-600 Lesko Polskie Towarzystwo Turystyczno - ul. Berka Joselewicza 16 Turystyka, krajo- 13. Krajoznawcze 38-600 Lesko znawstwo Stowarzyszenie Bieszczadzkie Forum 38 - 600 Lesko 14. Edukacja i integracja Europejskie Ul. Mickiewicza 17 Stowarzyszenie Miast BliĨniaczych ul. Basztowa 3 Wspóápraca miĊdzy- 15. Lesko - Devizes 38-600 Lesko narodowa 16. Bieszczadzkie Stowarzyszenie Ekotu- ul. W. Pola 1 ZrównowaĪony roz- rystyczne „Baszta” 38 - 600Lesko wój Stowarzyszenia na Rzecz Budowy ul. Piásudskiego 5 Budowa hali sporto- 17. Hali Sportowej przy LO Lesko 38-600 Lesko wej Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom ul. Parkowa 1 Pomoc dzieciom 18. Bieszczadzkim 38-600 Lesko biednym Towarzystwo PamiĊci ĩydów Galicyj- ul. Berka Joselewicza 16 Dziedzictwo kulturo- 19. skich 38-600 Lesko we Stowarzyszenie na Rzecz Szpitala w ul. Kazimierza W. 4 20. Pomoc dla szpitala Lesku 38-600 Lesko Bieszczadzkie Towarzystwo Inicjatyw ul. Unii Brzeskiej 11/6 21. Rozwój spoáeczny Spoáecznych i Obywatelskich 38-600 Lesko

68 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Stowarzyszenie na Rzecz Reaktywo- Bezmiechowa G. Lotnictwo, szybow- 22. wania i Rozwoju Szkoáy Szybowcowej 38-600 Lesko nictwo w Bezmiechowej Stowarzyszenie Agroturystyczne ul. Puáaskiego 1 23. Agroturystyka GGG „Bieszczady” 38-600 Lesko Stowarzyszenie Animatorów Kultury ul. Smolki 7/7438-600 24. Kultura „Takt” Lesko ul. Piásudskiego 29 25. Stowarzyszenie Przyjazna szkoáa Rozwój 38 - 600 Lesko Bieszczadzkie Spoáeczne Towarzy- ul. Pieski ĝwiat 138-600 Opieka nad zwierzĊ- 26. stwo Opieki Nad ZwierzĊtami Lesko tami Stowarzyszenie Profilaktyczno- Postoáów Pomoc osobom po 27. Rehabilitacyjne Amazonek 38-600 Lesko operacji ul. Fredry 1 Wspóápraca miĊdzy- 28. Towarzystwo PrzyjaĨni Polska - USA 38-600 Lesko narodowa ul. Jana Pawáa II 29. LKS „Sanovia” Lesko Sport 38-600 Lesko Powiatowy Szkolny Związek Sporto- Kontakt - ZSD Lesko 30. Sport wy Ul. Piásudskiego 29 Powiatowe Zrzeszenie Ludowe Ze- Ul. OssoliĔskich 2 31. Sport spoáy Sportowe 38 - 600 Lesko Jankowce 32. LUKS „Bieszczady” Jankowce Sport 38 - 600 Lesko Bezmiechowa 33. LKS „Lotniarz” Bezmiechowa Sport 38-600 Lesko ĝrednia WieĞ 34. LUKS „Pionier” ĝrednia WieĞ Sport 38 - 604 Hoczew 35. LUKS „Grodzisko” Hoczew 38 - 604 Hoczew Sport 38 – 600 Lesko 36. Leskie Towarzystwo Tenisowe Sport ul. Rynek 11 ul. Mickiewicza 7 37. UMKS „San” Lesko Sport 38-600 Lesko ul. Jana Pawáa II 1838- 38. UKS „Bieszczadzkie Wilki” Sport 600 Lesko 39. UKS „Victoria” ul. Smolki 238-600 Lesko Sport Huzele 40. OSP Huzele PoĪarnictwo 38-600 Lesko Dzuirdziów 41. OSP Dziurdziów PoĪarnictwo 38 - 604 Hoczew Manasterzec 42. OSP Manasterzec PoĪarnictwo 38-600 Lesko WeremieĔ 43. OSP WeremieĔ PoĪarnictwo 38-600 Lesko àukawica 44. OSP àukawica PoĪarnictwo 38-600 Lesko Jankowce 45. OSP Jankowce PoĪarnictwo 38-600 Lesko Glinne 46. OSP Glinne PoĪarnictwo 38-600 Lesko Bezmiechowa Dolna 47. OSP Bezmiechowa Dolna PoĪarnictwo 38-600 Lesko 48. OSP Hoczew 38 - 604 Hoczew PoĪarnictwo ĝrednia WieĞ 49. OSP ĝrednia WieĞ PoĪarnictwo 38-600 Lesko ħródáo: dane z UrzĊdu Miasta i Gminy Lesko

69 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

2.12.4 Organizacje pracodawców i pracobiorców Na terenie Gminy Lesko funkcjonuje Cech Rzemiosá RóĪnych. Ponadto nie ma zorganizowanych organizacji pracodawców i pracobiorców. 2.13 Podstawowe informacje adresowe, telefony, e-maile, kontakty

Burmistrz Miasta i Gminy Lesko Barbara Jankiewicz tel: (13) 469 6615 fax: (13) 469 69 61 e-mail [email protected]

Z-ca Burmistrza Miasta i Gminy Barbara Krasulak tel: (13) 469 80 01 fax: (13) 469 64 58 e-mail [email protected]

Skarbnik Miasta i Gminy Lesko Maágorzata Kormosz tel: (13) 469 80 01 fax: (13) 469 64 58 e-mail [email protected]

70 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Podstawowe informacje adresowe:

x Adres: Urząd Miasta i Gminy Lesko ul. Parkowa 1 38-600 Lesko woj. podkarpackie x Numery telefonów:

tel. (13) 469 80 01 fax. (13) 469 64 58 x Godziny urzĊdowania od poniedziaáku do piątku 730 – 1530 x Strony internetowe www.lesko.pl ħródáo: dane zamieszczone na stronie internetowej Miasta i Gminy Lesko, BIP

71 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

3 OCENA POZIOMU ZASPOKOJENIA POTRZEB MIESZKAēCÓW

3.1 Struktura i kryteria ocen zaspokojenia potrzeb mieszkaĔców PoniĪej znajduje siĊ lista uniwersalnych potrzeb spoáecznych, przyjĊtych w pracach diagnostycznych i projektowych strategii. Na stopieĔ zaspokojenia wszystkich tych potrzeb wpáywaü mogą wáadze Gminy, podmioty instytucjonalne i ogóá mieszkaĔców wspóádziaáających w realizacji strategii. PrzyjĊta systematyka potrzeb wraz z cechami, które je charakteryzują lub zakresem, którego dotyczą, zawiera: Zabezpieczenie materialne: - poziom dochodów, - struktura dochodów, - moĪliwoĞü zachowania, odtwarzania i powiĊkszania dochodów. WyĪywienie: - jakoĞü wody pitnej, - skala ewentualnego niedoĪywienia, - jakoĞü produktów ĪywnoĞciowych, - dostĊpnoĞü produktów ĪywnoĞciowych, - dostĊp do zbiorowych form Īywienia, - kultura i racjonalnoĞüĪywienia, - dostĊp do szybkich, dobrych i wzglĊdnie tanich form Īywienia, - kultura i racjonalnoĞüĪywienia. Schronienie: - moĪliwoĞü samodzielnego zamieszkiwania, - wielkoĞü i standard mieszkaĔ, - typ zabudowy, - skala ewentualnej bezdomnoĞci. BezpieczeĔstwo: - zagroĪenia przestĊpczoĞcią, - zagroĪenia spokoju spoáecznego, - zagroĪenia związane z komunikacją, - zagroĪenia zdarzeniami losowymi. Zdrowie i Īycie: - przeciĊtna dáugoĞü trwania Īycia, - umieralnoĞü niemowląt, - udziaá niepeánosprawnych, - zachorowalnoĞü, w tym na choroby przewlekáe, choroby cywilizacyjne, - dzietnoĞü rodzin, - dostĊp do otwartego i zamkniĊtego lecznictwa, - zagroĪenia zdrowia i Īycia wynikające z zachowaĔ patologicznych, - styl Īycia. Opieka: - nad dzieümi, - nad osobami niepeánosprawnymi,

72 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

- nad osobami w podeszáym wieku, - nad osobami niedostosowanymi spoáecznie. Rozwój ludzi: - dáugoĞü ksztaácenia szkolnego, - jakoĞü ksztaácenia, - poziom wyksztaácenia mieszkaĔców, - czas poĞwiĊcony rozwojowi fizycznemu, - poziom rozwoju fizycznego, - czas na rozwój emocjonalny i duchowy. Rekreacja, wygoda, przyjemnoĞci: - iloĞü czasu wolnego, - dostĊp do róĪnorodnych form rekreacji i wypoczynku, - jakoĞü (poziom) rekreacji i wypoczynku. Kultura: - poziom biernego uczestnictwa w kulturze, - poziom uczestnictwa czynnego w kulturze, - dostĊp do róĪnorodnej oferty kulturalnej. Kontakty spoáeczne, wiĊĨ grupowa: - stopieĔ integracji spoáecznoĞci lokalnych, - stopieĔ zorganizowania spoáecznoĞci lokalnych, - tolerancyjnoĞü, - ofiarnoĞü, - lojalnoĞü grupowa. Kreacja otoczenia, poczucie uĪytecznoĞci, uznanie, gratyfikacja, akceptacja: - moĪliwoĞci oddziaáywania na otoczenie materialne i spoáeczne, - moĪliwoĞci aktywnoĞci zawodowej, - moĪliwoĞci innej aktywnoĞci pozazawodowej, - poziom uczestnictwa w aktywnoĞciach, - mechanizmy gratyfikacji, - poziom satysfakcji materialnej i innej. ToĪsamoĞü z gminą, áad przestrzenny: - orientacja w przestrzeni, - identyfikacja z miastem, - walory estetyczne i historyczne, - poziom uczestnictwa w zarządzaniu Gminą. Swoboda i áatwoĞü kontaktów przestrzennych: - czas zuĪywany na zrealizowanie kontaktu, - koszt kontaktów, - róĪnorodnoĞü, niezawodnoĞü i wygoda w nawiązywaniu kontaktów. WartoĞci moralne i potrzeby religijne

73 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

3.2 Ocena poziomu zaspokojenia potrzeb mieszkaĔców

Uczestnicy konsultacji spoáecznej dokonali oceny poziomu zaspokojenia kaĪdej z potrzeb mieszkaĔców, wypeániając ankietĊ przygotowaną na podstawie informacji uzyskanych w czasie spotkaĔ warsztatowych. KaĪdej z potrzeb przyznawano w ankiecie punkty od 0 do 10 wedáug wáasnej oceny, przy czym: 0 - oznacza brak zaspokojenia potrzeby, 10 - bardzo wysoki poziom zaspokojenia potrzeby. Wynik oceny przedstawiony jest poniĪej jako Ğrednia liczba punktów, jaką uzyskaá poziom zaspokojenia kaĪdej z potrzeb (suma punktów dla kaĪdej z potrzeb podzielona przez liczbĊ odpowiedzi). Im wyĪszy wynik tym lepsze zaspokojenie danej potrzeby i odwrotnie.

Tabela 32 Ocena poziomu zaspokojenia potrzeb Ocena poziomu Potrzeba zaspokojenia potrzeby

bezpieczeĔstwo 6,66

wyĪywienie 6,20 wartoĞci moralne i potrzeby religijne 6,15 zdrowie i Īycie 5,85

toĪsamoĞü z gminą, áad przestrzenny 5,51

rozwój ludzi 5,48

opieka 5,31

schronienie 4,79

swoboda i áatwoĞü kontaktów przestrzennych 4,64

kultura 4,43 kreacja otoczenia, poczucie uĪytecznoĞci, 4,38 uznanie, akceptacja, gratyfikacja zabezpieczenie materialne 4,36

kontakty spoáeczne, wiĊĨ grupowa 4,33

rekreacja, wypoczynek, przyjemnoĞci 3,97

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie badania ankietowego

74 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Wykres 31 Ocena poziomu zaspokojenia potrzeb mieszkaĔców

7,00

6,00

5,00

4,00

3,00

Ocenazaspokojenia potrzeby 2,00

1,00

6,66 6,20 6,15 5,85 5,51 5,48 5,31 4,79 4,64 4,43 4,38 4,36 4,33 3,97 0,00

ci Ğ stwo ycie Ĕ Ī opieka kultura ywienie Ī grupowa wy rozwój ludzi schronienie ĊĨ zdrowie i bezpiecze áad przestrzenny , ą áeczne, wi z gm in zabezpieczenie materialne Ğü kontaktów przestrzennych Ğci moralne i potrzeby religijne Ğü samo Ī áatwo kontakty spo warto Ğci, uznanie, akceptacja, gratyfikacja to rekreacja, wypoczynek, przyjemno

yteczno swoboda i Ī

kreacja otoczenia, poczucie u

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie badania ankietowego

75 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

4 PROBLEMY GMINY

W trakcie pracy warsztatowej uczestnicy zidentyfikowali problemy w nastĊpujących zakresach: - zaspokojenia potrzeb mieszkaĔców, - infrastruktury i zasobów oraz gospodarki przestrzennej Gminy, - w sferze gospodarczej Gminy. Problem, to nieakceptowana sytuacja odnosząca siĊ do podmiotu strategii, uniemoĪliwiająca utrzymanie poĪądanego stanu lub osiągniĊcie zamierzonych celów/rezultatów. Problem, to takĪe nieakceptowany skutek oddziaáywania wewnĊtrznych lub zewnĊtrznych czynników rozwojowych. PoniĪej przedstawione są problemy okreĞlone w zespoáach roboczych dla kaĪdego z trzech zakresów.

4.1 Problemy w zakresie zaspokojenia potrzeb mieszkaĔców Problemy zostaáy okreĞlone odrĊbnie dla kaĪdej z 14 potrzeb przyjĊtych i opisanych w punkcie 3.1 i przedstawiają siĊ nastĊpująco: Zabezpieczenie materialne: Ö wysoki poziom bezrobocia, Ö niski poziom páac, Ö wzrastający poziom ubóstwa, Ö znaczny udziaá dochodów pochodzących z tytuáu ĞwiadczeĔ spoáecznych, Ö niskie dochody z produkcji rolniczej. WyĪywienie: Ö deficyty wody w niektórych miejscowoĞciach Gminy, brak dostĊpu do sieci wodociągowej w niektórych miejscowoĞciach Gminy, Ö nieznana jakoĞü wody pitnej z ujĊü prywatnych, Ö maáa oferta produktów ĪywnoĞciowych pochodzących bezpoĞrednio z miejscowych gospodarstw rolnych, Ö wystĊpujące przypadki niedoĪywienia wĞród mieszkaĔców. Schronienie: Ö ograniczone moĪliwoĞci samodzielnego zamieszkiwania – gospodarstwa domowe wielopokoleniowe, Ö rosnące koszty eksploatacji mieszkaĔ, Ö niewystarczający stan uzbrojenia budynków mieszkalnych w infrastrukturĊ techniczną (gospodarka wodno-Ğciekowa), Ö ograniczony dostĊp do uzbrojonych terenów pod budownictwo mieszkaniowe,

76 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Ö brak moĪliwoĞci udzielenia schronienia osobom bĊGącym w potrzebie, Ö brak zasobów gruntów komunalnych pod budownictwo mieszkaniowe. BezpieczeĔstwo: Ö rosnące zagroĪenia dla ruchu pieszych i zwiĊkszona wypadkowoĞü na drogach, Ö zagroĪenie chuligaĔstwem i wandalizmem, Ö wzrost zagroĪenia przestĊpczoĞcią w sezonie turystycznym (zakáócenia bezpieczeĔstwa i porządku publicznego), Ö narastające zjawisko alkoholizmu i narkomanii szczególnie wĞród nieletnich, Ö zagroĪenia powodziowe na lokalnych ciekach wodnych przy gwaátownych opadach deszczu, Ö niewystarczające zabezpieczenie w ujĊcia wody na cele gaĞnicze i sanitarne, Ö nieznajomoĞü systemu ostrzegania przed zagroĪeniami. Zdrowie i Īycie: Ö zagroĪenie narkomanią i alkoholizmem - obniĪający siĊ wiek osób siĊgających po uĪywki (alkohol, narkotyki [ciĊĪkie] i papierosy), Ö utrudniony dostĊp do lecznictwa specjalistycznego oraz opieki stomatologicznej i rehabilitacji, Ö zaniedbania w zakresie stanu uzĊbienia dzieci, Ö wady postawy u dzieci i máodzieĪy, Ö niski poziom aktywnoĞci ruchowej, Ö wysoka liczba zgonów z powodu chorób ukáadu krąĪenia, oddechowego i nowotworowych. Opieka: Ö niewystarczająca opieka nad osobami w podeszáym wieku, Ö niewystarczająca oferta zorganizowanych propozycji spĊdzania wolnego czasu dla dzieci i máodzieĪy, Ö niski stopieĔ przystosowania miejsc publicznych do korzystania przez osoby niepeánosprawne. Rozwój ludzi Ö utrudniony dostĊp do renomowanych szkóá wyĪszych szczególnie ze wzglĊdów finansowych, Ö duĪy odpáyw z Gminy osób posiadających kwalifikacje w zawodach deficytowych, Ö zbyt maáa iloĞü czasu poĞwiĊcana na rozwój fizyczny i kulturalny,

77 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Ö oferta edukacyjna (poziom ponadgimnazjalny) niedostosowana do potrzeb rynku pracy. Rekreacja, wypoczynek, przyjemnoĞci: Ö niezagospodarowane obszary parkowe na terenie miasta, Ö niewystarczająca iloĞü miejsc przygotowanych do rekreacji, aktywnego wypoczynku i sportu, Ö niewystarczająca staáa i kompleksowa oferta spĊdzania wolnego czasu, Ö sáabo wyksztaácone nawyki aktywnego spĊdzania wolnego czasu. Kultura: Ö niski poziom biernego uczestnictwa w kulturze, Ö niewystarczająca oferta kulturalna (ograniczenia finansowe). Kontakty spoáeczne, wiĊĨ grupowa: Ö obniĪający siĊ poziom kultury osobistej w niektórych grupach spoáecznych, Ö niewystarczający poziom integracji spoáecznoĞci lokalnych, Ö sáaby stopieĔ zorganizowania mieszkaĔców w niektórych miejscowoĞciach Gminy. Kreacja otoczenia, poczucie uĪytecznoĞci, uznanie, akceptacja, gratyfikacja: Ö zbyt maáa liczba osób zaangaĪowanych w pracĊ spoáeczną na rzecz Ğrodowisk lokalnych, Ö niedostateczna wspóápraca instytucji publicznych z osobami przejawiającymi inicjatywĊ na rzecz Ğrodowisk lokalnych. ToĪsamoĞü z gminą, áad przestrzenny: Ö coraz niĪsze poczucie patriotyzmu lokalnego, Ö niski poziom uczestnictwa w zarządzaniu Gminą, Ö sáaba orientacja mieszkaĔców w zakresie walorów estetycznych, historycznych i symbolicznych. Swoboda i áatwoĞü kontaktów przestrzennych: Ö sáaba dostĊpnoĞü komunikacyjna znacznej czĊĞci Gminy, Ö sáaba dostĊpnoĞü áącznoĞci telekomunikacyjnej na niektórych obszarach Gminy, Ö bardzo maáy dostĊp do sieci szerokopasmowej (Internet) na terenie caáej Gminy. WartoĞci moralne i potrzeby religijne: Ö nie zidentyfikowano problemów

78 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

4.2 Problemy w zakresie potencjaáu technicznego Gminy Problemy w ramach potencjaáu technicznego zostaáy okreĞlone dla kaĪdej z 4 grup zasobów: - infrastruktura techniczna i gospodarka komunalna, - infrastruktura spoáeczna, - gospodarka przestrzenna, áad przestrzenny, - komunikacja (transport, drogi).

Zostaáy one przedstawione poniĪej: Potencjaá techniczny: Ö wysoki stopieĔ wyeksploatowania budynków komunalnych, Ö niedostosowanie wszystkich budynków komunalnych i prywatnych (w tym spóádzielczych) do obowiązujących norm cieplnych, Ö niedostosowanie konstrukcji dachowych do lokalnych warunków klimatycz- nych – 60%, Ö brak wáDĞciwego ogrzewania czĊĞci budynków uĪytecznoĞci publicznej, Ö záy stan techniczny istniejących obiektów sportowych i rekreacyjnych (sta- dion, boiska sportowe, basen), Ö maáa iloĞü i niski standard obiektów rekreacyjno-sportowych (m.in. sale gimnastyczne), Ö niski standard obiektów kultury, Ö záy stan techniczny sakralnych i pozostaáych obiektów zabytkowych, Ö zdegradowane obszary miasta (stara czĊĞü miasta i osiedla domów wielo- rodzinnych), Ö brak domów przedpogrzebowych na terenie soáectw, Ö niezagospodarowane budynki komunalne, Ö brak zdolnoĞci technicznej istniejących ujĊü wody do zwiĊkszenia pozyski- wania wody pitnej, Ö awaryjnoĞü sieci wodociągowej w czĊĞci miasta, Ö sáabo rozwiniĊta sieü wodociągowa w terenach wiejskich, Ö brak sytemu kanalizacji na terenie czĊĞci soáectw, Ö niepeáne skanalizowanie miasta (kanalizacja sanitarna i deszczowa), Ö záy stan techniczny dróg na terenie Gminy (powiatowych i gminnych), Ö brak obwodnicy Leska, Ö brak chodników wzdáXĪ ciągów komunikacyjnych w czĊĞci Gminy, Ö brak ĞcieĪek rowerowych wzdáXĪ ciągów komunikacyjnych na terenie caáej Gminy,

79 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Ö brak oĞwietlenia ulicznego w czĊĞci zabudowanych terenów wiejskich, Ö niewystarczające oĞwietlenie uliczne w niektórych czĊĞciach miasta i gmi- ny, Ö brak chronionych przejĞü dla pieszych, Ö niewystarczająca sieü telekomunikacyjna i pokrycie zasiĊgiem sieci komór- kowych na terenach wiejskich, Ö niewystarczający dostĊp do sieci szerokopasmowej, Ö niewydolna sieü energetyczna - spadki napiĊü w sieci energetycznej, Ö niedobór miejsc parkingowych w Gminie, Ö brak zabezpieczeĔ przeciwpowodziowych, Ö brak miejsc czerpania wody do celów p.poĪ. w czĊĞci miejscowoĞci, Ö brak sygnalizacji Ğwietlnej na drodze krajowej w miejscach o duĪym natĊ- Īeniu ruchu, Ö wyeksploatowane systemy melioracyjne, Ö niewystarczająca dbaáRĞü wáDĞcicieli o stan droĪnoĞci przepustów przy dro- gach, Ö przestarzaáy system uzdatniania wody pitnej, Ö nieuporządkowany system utrzymania cmentarzy, Ö niewystarczająca iloĞü zorganizowanych miejsc do selektywnego zbierania odpadów, Ö brak perspektywicznej koncepcji zagospodarowania odpadów komunal- nych, Ö ograniczone moĪliwoĞci prowadzenia gospodarki przestrzennej (brak do- kumentów planistycznych), Ö malejąca powierzchnia uzbrojonych terenów inwestycyjnych (inwestycje przemysáowe i mieszkalnictwo wielorodzinne), Ö niewystarczająca powierzchnia uzbrojonych terenów pod budownictwo jed- norodzinne.

80 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

4.3 Problemy w zakresie Ğrodowiska przyrodniczego Gminy

Zasoby naturalne: Ö brak maáej infrastruktury umoĪliwiającej wykorzystanie walorów rekreacyj- nych Sanu i Hoczewki, Ö ograniczona dostĊpnoĞü i niewáDĞciwe zabezpieczenie miejsc atrakcyj- nych przyrodniczo, Ö wystĊpujące lokalne zanieczyszczenia wód powierzchniowych i cieków wodnych, Ö wzrastające zanieczyszczenie powietrza wynikające z duĪego natĊĪenia ruchu oraz zanieczyszczenie powietrza z kotáowni lokalnych, Ö niszczenie zasobów leĞnych i rolnych przez pojazdy terenowe.

Systemy i urządzenia proekologiczne: Ö brak systemu kanalizacji w czĊĞci Gminy, Ö brak perspektywicznej koncepcji zagospodarowania odpadów, Ö niewydolny system segregowania odpadów staáych, Ö brak wdroĪonych rozwiązaĔ wykorzystania energii odnawialnej.

EkoĞwiadomoĞü: Ö niska ĞwiadomoĞü ekologiczna, Ö zanieczyszczanie Ğrodowiska: 9 odpady gumowe, 9 dzikie wysypiska Ğmieci, 9 spalanie odpadów, Ö nierespektowanie przepisów ochrony Ğrodowiska.

81 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

4.4 Problemy w zakresie potencjaáu ludzkiego i instytucjonalnego Gminy

Potencjaá biologiczny: Ö zwiĊkszanie siĊ udziaáu ludzi starszych w strukturze wiekowej, Ö emigracja zarobkowa Ğredniej grupy wiekowej.

ZdolnoĞci zawodowe: Ö duĪa liczba bezrobotnych z wyksztaáceniem podstawowym nie wykazująca chĊci podjĊcia pracy, Ö niewystarczający poziom przedsiĊbiorczoĞci, Ö zawody deficytowe na lokalnym rynku pracy.

Postawy spoáeczne - aktywnoĞü: Ö postawa roszczeniowa czĊĞci spoáeczeĔstwa we wszystkich dziedzinach Īycia, Ö niska aktywnoĞü spoáeczna mieszkaĔców, Ö brak integracji czĊĞci Ğrodowisk, Ö niska aktywnoĞü czĊĞci ludnoĞci w przystosowywaniu siĊ do zmian na rynku pracy, Ö maáa liczba organizacji pozarządowych w Ğrodowisku wiejski i ich niska aktywnoĞü.

Potencjaá instytucjonalny: Ö brak systemu zarządzania jakoĞcią w UrzĊdzie Miasta i Gminy, Ö niski stopieĔ informatyzacji UrzĊdu Miasta i Gminy – brak publicznych e-usáug, Ö postawy roszczeniowe wspólnot mieszkaniowych.

82 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

4.5 Problemy w sferze gospodarczej Gminy Problemy zostaáy okreĞlone odrĊbnie dla kaĪdego z nastĊpujących dziaáów gospodarki: ƒ MĝP ƒ turystyka, ƒ rolnictwo, ƒ gospodarka leĞna.

0ĝP Ö ograniczona dostĊpnoĞü lokalnego surowca (drewno, produkty rolnicze). Ö zbyt maáa iloĞü firm Ğwiadczących usáugi budowlane, Ö brak wykwalifikowanych pracowników w branĪy budowlanej, Ö maáa róĪnorodnoĞü oferty gastronomicznej, Ö sáabo rozwiniĊty sektor usáug (bytowych).

Turystyka: Ö niewykorzystane walory rekreacyjne Sanu i Hoczewki, Ö niski stopieĔ wykorzystania walorów dziedzictwa kulturowego, lokalnych tradycji w tym kuchni regionalnej – brak lokalnego produktu turystycznego, Ö niewykorzystane Ĩródáa wód mineralnych w Lesku, Ö Gmina niedostatecznie przygotowana do obsáugi caáorocznego ruchu turystycznego (niepeána oferta).

Rolnictwo, gospodarka leĞna: Ö záa kondycja gospodarstw rolnych, - niska towarowoĞü gospodarstw, - trudne warunki do produkcji rolniczej, - niski stopieĔ zorganizowania siĊ rolników, Ö brak zainteresowania rolnictwem ze strony ludzi máodych.

83 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

5 CZYNNIKI ROZWOJOWE GMINY

5.1 Czynniki rozwojowe w zakresie zaspokojenia potrzeb mieszkaĔców

W trakcie spotkaĔ warsztatowych uczestnicy identyfikowali czynniki sprzyjające (atuty i szanse) oraz niesprzyjające (sáaboĞci i zagroĪenia) w sferze spoáecznej Gminy. Identyfikacja dokonana zostaáa odrĊbnie dla czynników rozwojowych wewnĊtrznych (atuty i sáaboĞci), odnoszących siĊ do Gminy (na które Gmina w duĪym stopniu moĪe wpáywaü) oraz czynników rozwojowych zewnĊtrznych (szanse i zagroĪenia) odnoszących siĊ do otoczenia Gminy (na które Gmina nie moĪe wpáywaü lub moĪe wpáywaü tylko w bardzo ograniczonym stopniu). Dokonana ocena jest przedstawiona poniĪej dla wszystkich 14 potrzeb ujĊtych w trzech grupach:

Zdrowie i Īycie, opieka, rozwój ludzi, rekreacja, wypoczynek, przyjemnoĞci

Czynniki rozwojowe wewnĊtrzne odnoszące siĊ do Gminy sprzyjające + istniejąca poradnia „AA”, + prowadzona dziaáalnoĞü oĞwiatowa w szkoáach i organizacjach máodzieĪowych, + istniejące placówki sáXĪby zdrowia, + istniejąca baza kulturalno – oĞwiatowa, + funkcjonowanie w Lesku renomowanych szkóáĞrednich m.in.: Zespóá Szkóá Le- Ğnych, Zespoáu Szkóá Drzewnych, Niepublicznego Liceum Plastycznego TALENS, Liceum OgólnoksztaáFącego, Zespoáu Szkóá Ekonomiczno - Rolni- czych, + zapotrzebowanie na lokalnym rynku pracy na osoby o wysokich kwalifikacjach zawodowych, + bogate walory krajobrazowo – przyrodnicze (walory Ğrodowiska) sprzyjające ak- tywnoĞci ruchowej i zdrowotnoĞci spoáeczeĔstwa, + istniejące zasoby wód mineralnych, + gimnastyka korekcyjna prowadzona w szkoáach, + dziaáania integracyjne w stosunku do osób niepeánosprawnych, + istniejąca grupa mieszkaĔców o wysokich kompetencjach spoáecznych, + dodatni przyrost naturalny, + pozytywne przykáady dziaáania róĪnych instytucji na rzecz rozwoju ludzi (np. Bieszczadzki Dom Kultury, kluby), niesprzyjające - nieprzestrzeganie przepisów prawa w zakresie zakazu sprzedaĪy alkoholu i pa- pierosów osobom niepeánoletnim, - áatwoĞü dostĊpu do uĪywek dla osób niepeánoletnich, - brak lub zbyt maáa liczba specjalistów w niektórych dziedzinach medycyny, - niedostateczna profilaktyka w opiece zdrowotnej, - niedostateczny stan techniczny i wyposaĪenie infrastruktury ochrony zdrowia, - wzrastająca liczba osób w podeszáym wieku wymagających opieki, - niewystarczająca iloĞü gabinetów rehabilitacyjnych,

84 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

- zbyt maáa liczba godzin gimnastyki korekcyjnej w szkoáach, - nagminne unikanie zajĊü WF przez dzieci za zgodą rodziców, - brak peánowymiarowych boisk sportowych, - niewystarczająca opieka medyczna w szkoáach, - niski poziom profilaktyki chorób cywilizacyjnych, - ograniczone Ğrodki finansowe na dziaáania wspierające osoby niepeánosprawne, - bariery architektoniczne w miejscach publicznych, - maáa aktywnoĞü duĪej czĊĞci mieszkaĔców w zakresie rozwoju fizycznego, du- chowego i emocjonalnego, - niskie dochody ludnoĞci, - naĞladownictwo negatywnych wzorców zachowaĔ, - niewystarczająca liczba nauczycieli jĊzyków obcych, - brak motywacji uczenia siĊ u czĊĞci máodzieĪy nie mającej jasnej perspektywy dalszego rozwoju, - ograniczone Ğrodki finansowe na zajĊcia pozalekcyjne i pozaszkolne, - ograniczona oferta pracy dla osób wyksztaáconych, - brak wolnych zasobów mieszkaniowych, - wzrastająca liczba osób naduĪywających alkohol, - niedostatecznie rozwiniĊta i czĊsto przestarzaáa infrastruktura sportowo- rekreacyjna i wypoczynkowa, - niewystarczająca liczba masowych imprez sportowo-rekreacyjnych.

Czynniki rozwojowe zewnĊtrzne odnoszące siĊ do otoczenia szanse + propagowanie zdrowego stylu Īycia, + zewnĊtrzne Ğrodki finansowania lub dofinansowania przedsiĊwziĊü edukacyj- nych, promocyjnych i innych (fundacje, programy itp.), + moĪliwoĞü pozyskania dofinansowania na inwestycje związane z funkcjonowa- niem sáXĪby zdrowia, placówek edukacyjnych i pomocy spoáecznej, + istniejące fundacje i stypendia dla osób ksztaáFących siĊ, + dostĊpnoĞüĞrodków wspierających integracjĊ osób niepeánosprawnych, + aktywnoĞü rzeszowskiego oĞrodka akademickiego oraz szkóá wyĪszych paĔ- stwowych i niepaĔstwowych, + zrozumienie przez spoáeczeĔstwo potrzeb wáączenia osób niepeánosprawnych do czynnego Īycia, + istniejące przepisy prawne uwzglĊdniające potrzeby niepeánosprawnych, zagroĪenia - znieczulenie spoáeczeĔstwa na zachowania patologiczne, - ograniczone Ğrodki na oĞwiatĊ, - niskie zarobki w oĞwiacie, - powszechnoĞü záych wzorców zachowaĔ w mass mediach, - nieefektywny system ubezpieczeĔ spoáecznych, - wysokie koszty ksztaácenia w uznanych oĞrodkach akademickich, - wysokie bezrobocie i znikoma iloĞü atrakcyjnych ofert pracy w regionie, - duĪy popyt na wykwalifikowanych pracowników i atrakcyjne oferty pracy poza granicami kraju i w wiĊkszych oĞrodkach miejskich w Polsce, - trudny dostĊp do zewnĊtrznych Ğrodków zasilania finansowego, - ograniczone Ğrodki na sáXĪEĊ zdrowia,

85 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

- wzrastające koszty utrzymania bazy sportowo – rekreacyjnej i wypoczynkowej, - zmniejszające siĊ poczucie odpowiedzialnoĞci za osoby w podeszáym wieku wy- magające opieki, - wzrastające koszty organizacji imprez rekreacyjno-sportowych i wypoczynko- wych.

WyĪywienie, zabezpieczenie materialne

Czynniki rozwojowe wewnĊtrzne odnoszące siĊ do Gminy sprzyjające + tworzenie stanowisk pracy w ramach prac interwencyjnych, + rosnąca liczba osób podejmujących dziaáalnoĞü gospodarczą, + atrakcyjne poáRĪenie Gminy pod kątem rozwoju agroturystyki, + istniejące zasoby wód mineralnych, + funkcjonujące lotnisko i oĞrodek szybowcowy w Bezmiechowej Górnej i w Were- mieniu, + realizacja planów budowy wodociągów na terenie Gminy, + istniejące targowisko w Lesku, niesprzyjające - obniĪający siĊ poziom wód gruntowych, - niedostatecznie wykorzystywane zasoby wód z gáĊbszych poziomów, - niedostateczna iloĞü studni gáĊbinowych, - brak bezpoĞredniej sprzedaĪy produktów z gospodarstw rolnych, - niska towarowoĞü gospodarstw, - rozdrobnienie gospodarstw rolnych, - duĪa liczba osób o niskich kwalifikacjach zawodowych, - niskie wynagrodzenie oferowane w lokalnych przedsiĊbiorstwach, - brak moĪliwoĞci rozwoju dziaáalnoĞci przemysáowej, - niskie kwalifikacje zawodowe i poziom wyksztaácenia czĊĞci mieszkaĔców, - upadek paĔstwowych gospodarstw rolnych, - niedostatecznie rozwiniĊty sektor MĝP, - maáa ĞwiadomoĞü racjonalnego Īywienia, - brak punktów Īywieniowych dostĊpnych dla osób o niskich dochodach i osób w podeszáym wieku.

Czynniki rozwojowe zewnĊtrzne odnoszące siĊ do otoczenia szanse + zewnĊtrzne Ĩródáa finansowania inwestycji związanych z powstawaniem i rozwo- jem maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw oraz gospodarstw rolnych, + zwolnienie z podatku dochodowego dziaáalnoĞci agroturystycznej, + korzystne rozwiązania w zakresie polityki fiskalnej wobec osób rozpoczynających dziaáalnoĞü gospodarczą, + moĪliwoĞü finansowania kosztów zatrudnienia pracowników (staĪe, przygotowa- nie do zawodu itp.) ze Ğrodków EFS, + niski standard infrastruktury sportowej i turystycznej w regionie,

86 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

+ atrakcyjne oferty pracy poza granicami kraju i w wiĊkszych oĞrodkach miejskich w Polsce, + wspóápraca Aeroklubu Politechniki Rzeszowskiej w Bezmiechowej z Politechniką Rzeszowską, Politechnika Warszawską i MON na rzecz rozbudowy szybowiska w Bezmiechowej, + rozwój oĞrodka sportów zimowych i szybownictwa w Weremieniu, + wzrastająca liczba krajowych i zagranicznych turystów odwiedzających Biesz- czady, zagroĪenia - ograniczona iloĞü i trudny dostĊp do Ĩródeá zewnĊtrznego finansowania inwestycji związanych z powstawaniem i rozwojem maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw oraz gospodarstw rolnych, - niekorzystna polityka fiskalna wobec osób prowadzących dziaáalnoĞü gospodar- czą, - niesprzyjające warunki przyrodnicze dla produkcji rolniczej, - nieopáacalnoĞü prowadzenia dziaáalnoĞci gastronomicznej oferującej tanie posiáki.

Schronienie, bezpieczeĔstwo

Czynniki rozwojowe wewnĊtrzne odnoszące siĊ do Gminy sprzyjające + duĪe zasoby mieszkaniowe na terenach wiejskich, + poprawiający siĊ stan techniczny budynków mieszkalnych, + realizacja inwestycji w ramach programu oczyszczania Ğcieków na terenie Gmi- ny, + przeprowadzenie prac modernizacyjnych czĊĞci sieci energetycznej i telefonicz- nej, + dobra dostĊpnoĞü sieci telefonii komórkowej, + rozwiniĊta sieü gazownicza w Gminie, + wykonane chodniki dla pieszych przy waĪnych ciągach komunikacyjnych, niesprzyjające - niski stan techniczny dróg znajdujących siĊ na terenie Gminy, - ograniczone Ğrodki Gminy na utrzymanie i modernizacjĊ dróg gminnych, - duĪe natĊĪenie ruchu w sezonie turystycznym, - brak chodników dla pieszych przy znacznej czĊĞci ciągów komunikacyjnych o duĪym natĊĪeniu ruchu na terenach wiejskich, - brak monitoringu miasta i dróg, - brak przejĞü z sygnalizacją dla pieszych, - przekraczanie dopuszczalnego tonaĪu przez kierowców samochodów ciĊĪaro- wych, - niedostateczna troska i opieka rodziców nad dzieümi i máodzieĪą, - zbyt maáa oferta dla dzieci i máodzieĪy w zakresie spĊdzania wolnego czasu, - przestarzaáa, niedostosowana do potrzeb czĊĞü sieci energetycznej, - niedostateczna iloĞü stacji transformatorowych, - ograniczenia kadrowe i finansowe policji, - niewystarczający nadzór policyjny/maáa liczba patroli zwáaszcza na obszarach wiejskich,

87 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

- niereagowanie czĊĞci spoáeczeĔstwa na przypadki chuligaĔstwa i wandalizmu, - chuligaĔstwo kibiców piákarskich, - ograniczone zasoby finansowe Gminy na wykup gruntów pod budownictwo, - niedostateczna iloĞü mieszkaĔ komunalnych, - wysoka energocháonnoĞü znacznej czĊĞci budynków komunalnych i prywatnych (w tym spóádzielczych), - stosowanie energocháonnych technologii grzewczych, - nieaktualny plan przestrzennego zagospodarowania (budownictwo mieszkanio- we), - brak kanalizacji Ğciekowej na znacznym obszarze Gminy, - brak mieszkaĔ socjalnych, - zaniedbane/zdegradowane obszary miasta wymagające dziaáDĔ rewitalizacyj- nych, - braki wody na cele gaĞnicze.

Czynniki rozwojowe zewnĊtrzne odnoszące siĊ do otoczenia szanse + moĪliwoĞü korzystania z zewnĊtrznych Ğrodków finansowania inwestycji związa- nych z modernizacją substancji mieszkaniowej (m.in. fundusze strukturalne), + moĪliwoĞü korzystania z zewnĊtrznych Ĩródeá finansowania przedsiĊwziĊü w za- kresie rozwoju infrastruktury technicznej, + intensywny rozwój telefonii komórkowej, + rosnąca konkurencja miĊdzy operatorami telekomunikacyjnymi, + moĪliwoĞü tworzenia Towarzystw Budownictwa Spoáecznego, zagroĪenia - ograniczone moĪliwoĞci korzystania z zewnĊtrznych Ğrodków finansowania inwe- stycji związanych z modernizacją substancji mieszkaniowej (fundusze struktural- ne) – ograniczona iloĞüĞrodków, trudne i dáugotrwaáe procedury, - niski stopieĔ pomocy paĔstwa w zakresie wspierania rozwoju mieszkalnictwa w gminach, - ograniczenia prawne przekwalifikowania gruntów rolnych na budowlane, - nieefektywny system utrzymania dróg, - maáo skuteczne prawo dotyczące zwalczania chuligaĔstwa i wandalizmu, - niewystarczające Ğrodki finansowe przeznaczanie na funkcjonowanie Policji, - wysokie ceny noĞników energii, - negatywne wzorce páynące z mediów, - wysokie koszty modernizacji budynków.

Kreacja otoczenia, kontakty spoáeczne, kultura, toĪsamoĞü z gminą, swoboda kontaktów, wartoĞci moralne i potrzeby religijne

Czynniki rozwojowe wewnĊtrzne odnoszące siĊ do Gminy sprzyjające + integracja spoáeczeĔstwa wokóá kluczowych problemów dotyczących Miasta i Gminy, + istniejące miejscowoĞci o wysokim stopniu zorganizowania i integracji mieszkaĔ- ców,

88 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

+ odbywające siĊ cykliczne imprezy kulturalne w okresie maj – paĨdziernik na te- renie miasta, + dostĊpnoĞü nowoczesnych systemów teleinformatycznych, + wystarczające nasycenie telefonami w mieĞcie, + istniejąca lokalna gazeta, + istnienie grupy twórców bieszczadzkich „Klub sztuki”, + istniejąca grupa osób, które mogą i chcą pracowaü na rzecz Ğrodowiska, + wysoki poziom wyksztaácenia osób chĊtnych do pracy na rzecz Ğrodowisk lokal- nych, + pozytywny stosunek wáadz Gminy do osób przejawiających aktywnoĞü, inicjatywĊ w zakresie dziaáDĔ na rzecz spoáecznoĞci lokalnych, + wystarczająca baza lokalowa dla dziaáalnoĞci spoáecznej mieszkaĔców, + bardzo duĪe zainteresowanie rodziców i dzieci dziaáalnoĞcią pozalekcyjną szkóá, + bogate zaplecze historyczne i kulturalne, + istniejące muzeum i galeria w Hoczwi, galeria sztuki w synagodze, + zrewitalizowana czĊĞü miasta, + wysoki stopieĔ czytelnictwa wĞród mieszkaĔców, + istniejące biblioteki i czytelnie, dziaáające w poszczególnych miejscowoĞciach, niesprzyjające - niewystarczające Ğrodki finansowe na prowadzenie dziaáalnoĞci kulturalnej w Gminie, - bardzo sáabe wyposaĪenie i záy stan techniczny placówek kulturalnych, - brak wsparcia finansowego dla dziaáDĔ spoáecznych w Ğrodowisku lokalnym, - maáe doĞwiadczenie organizacji pozarządowych w pozyskiwaniu Ğrodków z fun- duszy zewnĊtrznych, - niewystarczająca iloĞü cyklicznych imprez promujących GminĊ oraz integrujących mieszkaĔców Gminy, - uboĪenie spoáeczeĔstwa utrudniające moĪliwoĞü uczestniczenia w imprezach kul- turalnych, - zbyt maáa iloĞü lokalnych/regionalnych muzeów, izb pamiĊci, - zaniedbane/zdegradowane obszary w mieĞcie i Gminie, - trudnoĞci w przemieszczaniu siĊ wynikające z maáej iloĞci kursów autobusowych, - trudnoĞci w uzyskaniu poáączeĔ telefonicznych w niektórych miejscowoĞciach, - záy stan techniczny i standard dróg na terenie Gminy, - tolerowanie negatywnych zachowaĔ.

Czynniki rozwojowe zewnĊtrzne odnoszące siĊ do otoczenia szanse + dostĊpnoĞü zewnĊtrznych Ğrodków finansowych w ramach funduszy/programów wspierających dziaáania Ğrodowisk lokalnych, + dostĊpnoĞü zewnĊtrznych Ğrodków finansowych na finansowanie dziaáDĔ zwią- zanych z rozwojem infrastruktury drogowej, + intensywny rozwój telefonii komórkowej, zagroĪenia - ograniczona iloĞüĞrodków finansowych, skomplikowane oraz dáugotrwaáe proce- dury w ramach funduszy/programów wspierających dziaáania Ğrodowisk lokalnych i dziaáDĔ związanych z rozwojem infrastruktury drogowej,

89 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

- wysokie koszty korzystania z telefonii komórkowej w stosunku do dochodów mieszkaĔców, - wysokie koszty inwestycji infrastrukturalnych, - sáaba dostĊpnoĞü komunikacyjna regionu wynikająca z niedostatecznej i niskiej jakoĞci sieci komunikacyjnej drogowej i kolejowej (brak obwodnic miast, dróg szybkiego ruchu, autostrad), - dominacja kultury masowej.

90 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

5.2 Czynniki rozwojowe w zakresie infrastruktury i zasobów oraz gospodarki przestrzennej Gminy

W trakcie spotkaĔ warsztatowych uczestnicy identyfikowali czynniki sprzyjające (atuty i szanse) oraz niesprzyjające (sáaboĞci i zagroĪenia) utrwaleniu i rozwojowi poszczególnych zasobów Gminy. Identyfikacja dokonana zostaáa odrĊbnie dla czynników rozwojowych wewnĊtrznych (atuty i sáaboĞci), odnoszących siĊ do Gminy (na które Gmina w duĪym stopniu moĪe wpáywaü) oraz czynników rozwojowych zewnĊtrznych (szanse i zagroĪenia) odnoszących siĊ do otoczenia Gminy (na które Gmina nie moĪe wpáywaü lub moĪe wpáywaü tylko w bardzo ograniczonym stopniu). Ocena dokonana jest dla zasobów: – infrastruktura techniczna i gospodarka komunalna, – infrastruktura spoáeczna, – gospodarka przestrzenna, áad przestrzenny, – komunikacja (transport, drogi), – Ğrodowisko przyrodnicze, – potencjaá ludzki i jest przedstawiona poniĪej.

Potencjaá techniczny

Czynniki rozwojowe wewnĊtrzne odnoszące siĊ do Gminy sprzyjające + poprawiający siĊ stan techniczny budynków mieszkalnych, + realizacja inwestycji w ramach programu oczyszczania Ğcieków na terenie Gminy – wykonana sieü kanalizacyjna oraz wybudowana oczyszczalnia Ğcieków zabez- pieczająca potrzeby Gminy, + przeprowadzenie prac modernizacyjnych czĊĞci sieci energetycznej i telefonicz- nej, + dostĊpnoĞü sieci telefonii komórkowej, + rozwiniĊta sieü gazownicza w Gminie, + wykonane chodniki dla pieszych przy waĪnych ciągach komunikacyjnych, + istniejąca sieü wodociągowa wraz ze studniami gáĊbinowymi, + moĪliwoĞci pozyskania wody ze Ĩródeá oraz cieków wodnych na terenach wiej- skich, + istniejąca moĪliwoĞü podáączenia siĊ do stacji przepompowni wodnej w Solinie – Jawor, + moĪliwoĞci rozwoju wodociągów na terenach wiejskich systemem grawitacyjnym, + moĪliwoĞci pozyskania wody dla miasta Leska z rzeki San - ujĊcie brzegowe lub denne, + poáRĪenie Leska w górnej czĊĞci Sanu, + korzystna konfiguracja terenu dla ukáadu kanalizacji w mieĞcie, + funkcjonowanie jednostek ochotniczych straĪy poĪarnych i Komendy Powiatowej PaĔstwowej StraĪy PoĪarnej, niesprzyjające - wystĊpowanie lokalnych zanieczyszczeĔ wód powierzchniowych, - przestarzaáa sieü wodociągowa w mieĞcie,

91 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

- brak zasobów wodnych w czĊĞci miejscowoĞci na terenie Gminy, - ograniczone moĪliwoĞci finansowe realizacji inwestycji infrastrukturalnych, - znaczne koszty z tytuáu odszkodowaĔ związanych z budową infrastruktury (drogi, sieci, kolektory), - zwiĊkszająca siĊ liczba pojazdów mechanicznych, - niedostatek terenów na miejsca parkingowe w mieĞcie, - ograniczone zasoby Gminy na utrzymanie i modernizacjĊ dróg gminnych, - duĪe natĊĪenie ruchu w sezonie turystycznym, - przekraczanie dopuszczalnego tonaĪu przez kierowców samochodów ciĊĪaro- wych, - niedostateczna iloĞü stacji transformatorowych, - wysoka energocháonnoĞü znacznej czĊĞci budynków komunalnych i prywatnych (w tym spóádzielczych), - stosowanie energocháonnych technologii grzewczych, - niski stopieĔ wykorzystania odnawialnych Ĩródeá energii, - nieaktualny plan przestrzennego zagospodarowania (budownictwo mieszkanio- we), - braki wody na cele gaĞnicze, - stare zasoby budynków, - niewáDĞciwe uĪytkowanie budynków, - przeludnienie niektórych budynków, - niewystarczająca skala prowadzonych remontów, - nieuregulowany stan prawny znacznej czĊĞci nieruchomoĞci, - szkodliwy wpáyw Ğrodowiska na budynki, - niewáDĞciwe technologie budowlane stosowane w przeszáRĞci, - niewáDĞciwe usytuowanie budynków w pobliĪu ciągów komunikacyjnych, - brak Ğrodków na modernizacjĊ systemów grzewczych, - nieuregulowane cieki wodne na terenie Gminy, - maáe zainteresowanie wáDĞcicieli melioracji szczegóáowych ich konserwacją i utrzymaniem.

Czynniki rozwojowe zewnĊtrzne odnoszące siĊ do otoczenia szanse + bliskoĞü zbiorników wodnych (Solina) oraz rzeki San, + áatwiejszy dostĊp do nowych technologii i materiaáów budowlanych, + moĪliwoĞü korzystania z zewnĊtrznych Ğrodków finansowania inwestycji związa- nych z modernizacją substancji mieszkaniowej (m.in. fundusze strukturalne), + moĪliwoĞü korzystania z zewnĊtrznych Ĩródeá finansowania przedsiĊwziĊü w za- kresie rozwoju infrastruktury technicznej, zagroĪenia - zwiĊkszająca siĊ liczba uĪytkowników dróg, - brak zainteresowania wáDĞcicieli cieków wodnych bieĪąFą konserwacją, - ograniczone moĪliwoĞci korzystania z zewnĊtrznych Ğrodków finansowania inwe- stycji związanych z modernizacją substancji mieszkaniowej i zakresu infrastruktu- ry technicznej (fundusze strukturalne) – ograniczona iloĞüĞrodków, trudne i dáu- gotrwaáe procedury, - kosztowna i dáugotrwaáa procedura uzyskiwania pozwoleĔ na budowĊ,

92 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

- niski stopieĔ pomocy paĔstwa w zakresie wspierania rozwoju mieszkalnictwa w gminach, - ograniczenia prawne przekwalifikowania gruntów rolnych na budowlane, - wysokie ceny noĞników energii, - wysokie koszty modernizacji budynków.

Potencjaá ekologiczny

Czynniki rozwojowe wewnĊtrzne odnoszące siĊ do Gminy sprzyjające + dziaáalnoĞü na rzecz Ğrodowiska Zespoáu Szkóá LeĞnych w Lesku, + reprodukcyjne szkóáki leĞne o bogatej 50-letniej tradycji, + duĪa lesistoĞü Gminy, + poáRĪenie czĊĞci Gminy na terenie Parku Krajobrazowego Gór Sáonnych i Wschodniobeskidzkiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, + stwierdzone zasoby wód mineralnych (Ĩródeáka leskie), + korzystne uksztaátowanie terenu sprzyjające rozwiązaniu problemu gospodarki Ğciekowej, + wybudowana oczyszczalnia Ğcieków o przepustowoĞci zabezpieczającej potrze- by Gminy, + pomniki przyrody oĪywionej i nieoĪywionej (KamieĔ Leski), + projektowany rezerwat konwalii majowej i ĞnieĪyczki przebiĞnieg na Górze Czul- nia, + atrakcyjny krajobraz „Pogórza Leskiego”, niesprzyjające - dominacja budynków mieszkalnych budowanych w przestarzaáych technologiach – wysoka energocháonnoĞü, - niedostateczna promocja energooszczĊdnych technologii budowlanych, - duĪe rozproszenie zabudowy na terenach wiejskich podraĪające koszty inwestycji związanych z budową sieci kanalizacji sanitarnej, - brak przyszáRĞciowej koncepcji gospodarki odpadami, - brak obwodnicy Leska, - tolerowanie zachowaĔ sprzecznych z przepisami ochrony Ğrodowiska, - brak peánej dokumentacji technicznej w zakresie budowy sieci kanalizacyjnej, - niewystarczająca i nieefektywna edukacja ekologiczna w szkoáach, - brak edukacji ekologicznej, oĞwiaty pozaszkolnej, - obniĪający siĊ poziom wód gruntowych, - okresowe zanieczyszczane wody rzeki San i jej dopáywów, - zwiĊkszające siĊ natĊĪenie ruchu koáowego w sezonie letnim, - brak organizacji proekologicznych, - brak punktu skupu lub odbioru surowców wtórnych, - niekorzystny wpáyw ujĊü grawitacyjnych wody na Ğrodowisko na terenach leĞnych, - wystĊpowanie przestarzaáych kotáowni (komunalnych i prywatnych), wykorzystu- Mących nieekologiczne Ĩródáa energii.

93 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Czynniki rozwojowe zewnĊtrzne odnoszące siĊ do otoczenia szanse + moĪliwoĞü korzystania z zewnĊtrznych Ĩródeá finansowania przedsiĊwziĊü w za- kresie infrastruktury ochrony Ğrodowiska, + preferencyjne kredyty na inwestycje proekologiczne, + moĪliwoĞü nawiązania wspóápracy z sąsiednimi gminami w zakresie rozwiązania problemu zagospodarowania odpadów páynnych i staáych, + nowoczesne technologie pozwalające na budowĊ przydomowych oczyszczalni Ğcieków, + powszechnoĞü edukacji ekologicznej w mass – mediach, + dziaáania proekologiczne prowadzone na terenie sąsiedniej gminy Solina, + projekty wykorzystania jeziora SoliĔskiego jako zbiornika wody pitnej dla Gminy, zagroĪenia - ograniczone moĪliwoĞci korzystania z zewnĊtrznych Ğrodków finansowania inwe- stycji proekologicznych (fundusze strukturalne) – ograniczona iloĞü Ğrodków, trudne i dáugotrwaáe procedury, - zanieczyszczenie Sanu powodowane przez brak rozwiązaĔ systemowych w za- kresie oczyszczania Ğcieków w sąsiednich gminach, - wysokie koszty modernizacji systemów grzewczych i dociepleĔ budynków, - wysokie ceny ekologicznych noĞników energii, - niedostateczna informacja na temat istniejących kredytów i dotacji na inwestycje proekologiczne, - ograniczenia prawne związane z wykorzystaniem odnawialnych Ĩródeá energii związane z lokalizacją na terenie lub w pobliĪu obszarów objĊtych prawną ochro- Qą.

Potencjaá ludzki i instytucjonalny

Czynniki rozwojowe wewnĊtrzne odnoszące siĊ do Gminy

Sprzyjające + zainteresowanie i zaangaĪowanie wáadz Gminy w sprawy ludzi máodych, + istniejąca baza kulturalno – oĞwiatowa, + funkcjonowanie w Lesku renomowanych szkóáĞrednich m.in.: Zespóá Szkóá Le- Ğnych, Zespoáu Szkóá Drzewnych, Niepubliczne Liceum Plastyczne TALENS, Li- ceum OgólnoksztaáFące, Zespóá Szkóá Ekonomiczno - Rolniczych, + zapotrzebowanie na lokalnym rynku pracy na osoby o wysokich kwalifikacjach zawodowych, + bogate walory krajobrazowo – przyrodnicze (walory Ğrodowiska) sprzyjające ak- tywnoĞci ruchowej i zdrowotnoĞci spoáeczeĔstwa, + gimnastyka korekcyjna prowadzona w szkoáach, + prowadzone dziaáania integracyjne w stosunku do osób niepeánosprawnych, + istniejąca grupa mieszkaĔców o wysokich kompetencjach spoáecznych, + pozytywne przykáady dziaáania róĪnych instytucji oraz organizacji pozarządowych na rzecz rozwoju ludzi (np. Bieszczadzki Dom Kultury, kluby),

94 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 niesprzyjające - bardzo maáy dopáyw ludzi máodych i wyksztaáconych spoza Gminy, - niewystarczająca oferta pracy dla ludzi wyksztaáconych, - ciąJáy odpáyw ludzi máodych, wyksztaáconych, - niewystarczająca iloĞü miejsc pracy, - brak nowych mieszkaĔ, - brak wolnych zasobów mieszkaniowych, - nieprzestrzeganie przepisów prawa w zakresie zakazu sprzedaĪy alkoholu i pa- pierosów osobom niepeánoletnim, - brak lub zbyt maáa liczba specjalistów w niektórych dziedzinach medycyny, - niedostateczna profilaktyka w opiece zdrowotnej, - niedostateczny stan techniczny i wyposaĪenie infrastruktury ochrony zdrowia, - wzrastająca liczba osób w podeszáym wieku wymagających opieki, - niewystarczająca iloĞü gabinetów rehabilitacyjnych, - zbyt maáa liczba godzin gimnastyki korekcyjnej w szkoáach, - nagminne unikanie zajĊü WF przez dzieci za zgodą rodziców, - niewystarczająca opieka medyczna w szkoáach, - niski poziom profilaktyki chorób cywilizacyjnych, - ograniczone Ğrodki finansowe na dziaáania wspierające osoby niepeánosprawne, - bariery architektoniczne w miejscach publicznych, - maáa aktywnoĞü duĪej czĊĞci mieszkaĔców w zakresie rozwoju fizycznego, du- chowego i emocjonalnego, - naĞladownictwo negatywnych wzorców zachowaĔ, - niewystarczająca liczba nauczycieli jĊzyków obcych, - brak motywacji uczenia siĊ u czĊĞci máodzieĪy nie mającej jasnych perspektyw dalszego rozwoju, - ograniczone Ğrodki finansowe na zajĊcia pozalekcyjne i pozaszkolne, - áatwoĞü dostĊpu do uĪywek dla osób niepeánoletnich, - wzrastająca liczba osób naduĪywających alkohol, - niedostatecznie rozwiniĊta i czĊsto przestarzaáa infrastruktura sportowo- rekreacyjna i wypoczynkowa, - niewystarczająca iloĞü masowych imprez sportowo-rekreacyjnych.

Czynniki rozwojowe zewnĊtrzne odnoszące siĊ do otoczenia szanse + moĪliwoĞü rozwijania wspóápracy z miastami partnerskimi, + propagowanie zdrowego stylu Īycia w mediach, + zewnĊtrzne Ğrodki finansowania lub dofinansowania przedsiĊwziĊü edukacyj- nych, promocyjnych i innych (fundacje, programy, itp.), + moĪliwoĞü pozyskania dofinansowania na inwestycje związane z funkcjonowa- niem sáXĪby zdrowia, placówek edukacyjnych i pomocy spoáecznej, + istniejące stypendia dla osób ksztaáFących siĊ, + aktywnoĞü rzeszowskiego oĞrodka akademickiego oraz wyĪszych szkóá paĔ- stwowych i niepaĔstwowych, + zrozumienie przez spoáeczeĔstwo potrzeb wáączenia osób niepeánosprawnych do czynnego Īycia, + dostĊpnoĞüĞrodków wspierających integracjĊ osób niepeánosprawnych, + istniejące przepisy prawne uwzglĊdniające potrzeby niepeánosprawnych,

95 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 zagroĪenia - zbyt duĪe obciąĪenia fiskalne dla pracodawców, - zmiana modelu rodziny – zmniejszanie siĊ liczby dzieci w rodzinie, - znieczulenie spoáeczeĔstwa na zachowania patologiczne, - ograniczone Ğrodki na oĞwiatĊ i niskie zarobki w oĞwiacie, - powszechnoĞü záych wzorców zachowaĔ w mass mediach, - nieefektywny system ubezpieczeĔ spoáecznych, - wysokie koszty ksztaácenia w uznanych oĞrodkach akademickich, - wysokie bezrobocie i znikoma iloĞü atrakcyjnych ofert pracy w regionie, - duĪy popyt na wykwalifikowanych pracowników i atrakcyjne oferty pracy poza granicami kraju i w wiĊkszych oĞrodkach miejskich w Polsce, - trudny dostĊp do zewnĊtrznych Ğrodków zasilania finansowego, - ograniczone Ğrodki na sáXĪEĊ zdrowia, - wzrastające koszty utrzymania bazy sportowo – rekreacyjnej i wypoczynkowej, - zmniejszające siĊ poczucie odpowiedzialnoĞci za osoby w podeszáym wieku wy- magające opieki, - wzrastające koszty organizacji imprez rekreacyjno-sportowych i wypoczynko- wych.

96 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

5.3 Czynniki rozwojowe w sferze gospodarczej Gminy

W trakcie spotkaĔ warsztatowych uczestnicy identyfikowali czynniki sprzyjające (atuty i szanse) oraz niesprzyjające (sáaboĞci i zagroĪenia) w sferze gospodarczej. Identyfikacja dokonana zostaáa odrĊbnie dla czynników rozwojowych wewnĊtrznych (atuty i sáaboĞci), odnoszących siĊ do Gminy (na które Gmina w duĪym stopniu moĪe wpáywaü) oraz czynników rozwojowych zewnĊtrznych (szanse i zagroĪenia) odnoszących siĊ do otoczenia Gminy (na które Gmina nie moĪe wpáywaü lub moĪe wpáywaü tylko w bardzo ograniczonym stopniu). Ocena zostaáa dokonana dla wszystkich dziaáów gospodarki, z podziaáem na: - turystykĊ, - przemysá przetwórczy, handel i usáugi oraz rzemiosáo, - rolnictwo i gospodarkĊ leĞQą.

Czynniki rozwojowe w zakresie wybranych dziedzin dziaáalnoĞci gospodarczej:

Turystyka

Czynniki rozwojowe wewnĊtrzne odnoszące siĊ do Gminy mocne strony + klasy agroturystyczne w Zespole Szkóá Ekonomiczno-Rolniczych w Lesku, + duĪa liczba miejsc noclegowych (hotele, zajazdy, campingi, gospodarstwa agro- turystyczne) na terenie Gminy, + wieloletnie tradycje, doskonaáe warunki do uprawiania szybownictwa w Bezmie- chowej, + dziaáające szybowisko w Bezmiechowej i w Weremieniu, + funkcjonujące wyciągi narciarskie (Huzele, OĞrodek Sportów Zimowych „Lesko- Ski” w Weremieniu), + prĊĪna dziaáalnoĞü stowarzyszenia wáDĞcicieli gospodarstw agroturystycznych „Galicyjskie Gospodarstwa GoĞcinne – Bieszczady”, + funkcjonujący Odziaá PTTK „Bieszczady” w Lesku, + funkcjonujące lokalnie „Centrum Informacji Turystycznej” w Lesku, + duĪa iloĞü pomników przyrody oĪywionej i nieoĪywionej, + Park Krajobrazowy Gór Sáonnych, + Gmina poáRĪona w obrĊbie Wschodniobeskidzkiego Obszaru Chronionego Kra- jobrazu, + atrakcyjny krajobraz „Pogórza Leskiego”, + wieloletnie tradycje i doĞwiadczenie w obsáudze ruchu turystycznego, + dziedzictwo kulturowe - duĪa iloĞü zabytków (163 zarejestrowane), + zaplecze handlowo - usáugowe dla turystów, + organizowane cykliczne imprezy np.: „Agrobieszczady”, „Country w Bieszcza- dach” i inne, + atrakcyjne poáRĪenie na przeciĊciu siĊ gáównych szlaków komunikacyjnych pro- wadzących w Bieszczady, + istniejące i planowane szlaki spacerowe oraz ĞcieĪki przyrodniczo – dydaktycz- ne, + bardzo dobre warunki dla rozwoju turystyki wĊdkarskiej (rzeka San i jej dopáywy), + istnienie Galerii w Synagodze oraz Galerii Autorskiej i Izby Regionalnej w Ho- czwi,

97 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Váabe strony - maáa przepustowoĞü dróg, - niewykorzystane w peáni moĪliwoĞci istniejącej bazy turystycznej, - maáa przepustowoĞü istniejących wyciągów, - niszczejące, nieuĪytkowane obiekty infrastruktury rekreacyjno-spotowej (basen), - niedostatecznie rozwiniĊta i czĊsto przestarzaáa infrastruktura sportowo- rekreacyjna i wypoczynkowa, - niski standard infrastruktury turystycznej i sportowej, - niezabezpieczone nowopowstające szlaki turystyczne, - sáabo rozwiniĊty handel pamiątkami o charakterze regionalnym, - záy stan techniczny budynku Izby Regionalnej w Hoczwi, - niewystarczająca oferta imprez o charakterze rozrywkowym kierowana do tury- stów, - niedostateczna iloĞü i niski standard miejsc parkingowych, - pogarszający siĊ stan techniczny zabytków, - záe lub brak oznakowania zabytków, - istnienie zaniedbanych obszarów miasta wymagających rewitalizacji, - niewystarczająca promocja oferty turystycznej Gminy, - niewystarczająca baza gastronomiczna, - sáabo rozwiniĊta zimowa oferta sportowo – turystyczna, - niewykorzystane walory rzeki San – turystyka wĊdkarska, rekreacja, sport, - záy stan infrastruktury proekologicznej – zanieczyszczanie rzeki San w jej dolnym biegu.

Czynniki rozwojowe zewnĊtrzne odnoszące siĊ do otoczenia szanse + korzystne przepisy podatkowe przy prowadzeniu dziaáalnoĞci agroturystycznej, + istniejące w pobliĪu przejĞcia graniczne, + bliskoĞü znanych oĞrodków turystycznych i sanatoryjnych w Bieszczadach, + wzrost zainteresowania produktem turystycznym i dziedzictwem kulturowym re- gionu, + atrakcyjnoĞü kulturowa, róĪnorodnoĞü etniczna regionu, + wzrost moĪliwoĞci pozyskiwania zewnĊtrznych Ğrodków finansowych, + wzrost zainteresowania inwestorów zewnĊtrznych regionem, zagroĪenia - konkurencyjnoĞü atrakcyjnych oĞrodków turystycznych w Bieszczadach, - niewystarczająca iloĞü Ğrodków zewnĊtrznych na rozwój turystyki i ochronĊ za- bytków, - ograniczona iloĞü i trudny dostĊp do Ĩródeá zewnĊtrznego finansowania inwestycji związanych z powstawaniem i rozwojem maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw bran- Īy turystycznej oraz gospodarstw agroturystycznych, - brak autostrady i dróg szybkiego ruchu na obszarze województwa oraz záy stan komunikacji drogowej i kolejowej.

98 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Rolnictwo i gospodarka leĞna

Czynniki rozwojowe wewnĊtrzne odnoszące siĊ do Gminy mocne strony + funkcjonowanie na terenie Gminy Zespoáu Szkóá Ekonomiczno-Rolniczych oraz Zespoáu Szkóá Drzewnych, + duĪa iloĞü ciągników i sprzĊtu rolniczego w stosunku do powierzchni gruntów, + duĪa powierzchnia uĪytków zielonych, + zasoby siáy roboczej na wsi, + funkcjonująca w Lesku siedziba stowarzyszenia „Galicyjskie Gospodarstwa Go- Ğcinne – Bieszczady”, + niski poziom stosowania nawoĪenia mineralnego i Ğrodków ochrony roĞlin w go- spodarstwach, + moĪliwoĞü osiągania dodatkowych dochodów w gospodarstwach (np. agrotury- styka), + dziaáalnoĞü Zespoáu Doradców w Lesku (Podkarpacki OĞrodek Doradztwa Rolni- czego w Boguchwale), + istniejący zakáad przetwórstwa miĊsnego speániający normy unijne („Poáonina”), + rosnąca liczba gospodarstw agroturystycznych, + duĪa lesistoĞü Gminy (okoáo 50%), + funkcjonowanie w Lesku Zespoáu Szkóá LeĞnych oraz Zespoáu Szkóá Drzewnych, + dobrze zorganizowane szkóáki leĞne, + racjonalna gospodarka w lasach paĔstwowych, + stosunkowo duĪa powierzchnia lasów gromadzkich, + dziaáające zakáady przetwórstwa drzewnego na terenie Gminy, + pomoc nadleĞnictwa w odtwarzaniu lasów i w zalesianiu, + dobra kondycja biologiczna drzewostanów,

Váabe strony - niechĊü do zmian, konserwatyzm rolników w zakresie wspólnego dziaáania, - przeinwestowanie gospodarstw (usprzĊtowienie), - postĊpująca dekapitalizacja budynków inwentarskich, - niewykorzystane budynki inwentarskie do rozwijania chowu i hodowli zwierząt, - niekorzystne warunki klimatyczne do prowadzenia niektórych gaáĊzi produkcji rol- nej, - zbyt maáa powierzchnia lasów ochronnych, - niekorzystna struktura obszarowa gospodarstw i rozdrobnienie gospodarstw, - niedostateczna wspóápraca rolników z miejscowymi przetwórcami, - záy stan dróg dojazdowych do pól oraz miejsc skáadowania drewna, - niekorzystne uksztaátowanie terenu, - niewielkie zainteresowanie rolników w zakresie podnoszenia kwalifikacji, wprowa- dzania zmian.

Czynniki rozwojowe zewnĊtrzne odnoszące siĊ do otoczenia szanse + korzystny dla prowadzenia dziaáalnoĞci agroturystycznej system podatkowy, + bliskie poáRĪenie OkrĊgowej Spóádzielni Mleczarskiej w Sanoku oraz aktywna dziaáalnoĞü na rzecz rozwijania chowu i hodowli bydáa,

99 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

+ moĪliwoĞü korzystania ze wsparcia w ramach programów operacyjnych (Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW)), Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013), + moda na spĊdzanie urlopów na wsi w gospodarstwach, + rosnące zapotrzebowanie na drewno, + dotowanie materiaáu szkóákarskiego i pielĊgnowania lasu, zagroĪenia - niewystarczająca iloĞü Ğrodków zewnĊtrznych na rozwój dziaáalnoĞci pozarolni- czej, - ograniczona iloĞü i trudny dostĊp do niektórych DziaáDĔ PROW 2007-2013, - niskie ceny zbytu produktów rolnych, - wysokie ceny Ğrodki do produkcji rolniczej, - import drewna z Ukrainy i Sáowacji.

0ĝP

Czynniki rozwojowe wewnĊtrzne odnoszące siĊ do Gminy mocne strony + dobra baza surowcowa dla przetwórstwa drzewnego, + istniejące zasoby siáy roboczej, + istniejący zakáad przetwórstwa miĊsnego speániający normy unijne („Poáonina”), + funkcjonowanie zakáadu przetwórstwa drewna „Talents Polska” – laureata kon- kursu „Teraz Polska”, + poáRĪenie przy waĪnych szlakach komunikacyjnych, + duĪa liczba osób przejeĪGĪających przez GminĊ, + áatwa dostĊpnoĞü materiaáów budowlanych wysokiej jakoĞci, + rozwiniĊta dziaáalnoĞü miejscowych twórców ludowych, + dostosowanie profili produkcji w zakáadach przetwórczych do lokalnego surowca,

Váabe strony - zastój w budownictwie mieszkaniowym (budynki wielorodzinne), - maáa ĞwiadomoĞü mieszkaĔców znaczenia wspierania lokalnych produktów, - niskie zasoby kapitaáowe przedsiĊbiorstw, - odlegáe rynki zbytu, - niskie dochody ludnoĞci i związany z tym niski popyt, - niski poziom czĊĞci bazy noclegowej, - brak uzbrojonych terenów inwestycyjnych, - odpáyw wykwalifikowanych pracowników do innych regionów i za granicĊ, - sáaba dostĊpnoĞü komunikacyjna miejscowoĞci nie poáRĪonych przy gáównych szlakach, - niedostatecznie rozwiniĊta infrastruktura ochrony Ğrodowiska, energetyczna oraz teleinformatyczna, - wystĊpowanie zdegradowanych obszarów miejskich, - sáaba baza infrastrukturalna i ekonomiczna obszarów wiejskich Gminy, - niedostatecznie rozwiniĊta i niski standard infrastruktury turystycznej i sportowej.

100 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Czynniki rozwojowe zewnĊtrzne odnoszące siĊ do otoczenia szanse + zainteresowanie zewnĊtrzne niektórymi produktami z rejonu Bieszczadów, + wzrastający ruch turystyczny w Bieszczadach, + wzrastające zainteresowanie wyrobami rzemieĞlniczymi, + bliskoĞü granicy z Ukrainą i Sáowacją (potencjalny rynek zbytu i zaopatrzenia w surowce), + moĪliwoĞü pozyskiwania zewnĊtrznych Ğrodków finansowych – m.in. moĪliwoĞü korzystania ze wsparcia w ramach programów operacyjnych (Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Regionalny Program Operacyjny Woje- wództwa Podkarpackiego na lata 2007-2013), + bliskoĞü znanych oĞrodków turystycznych i sanatoryjnych w Bieszczadach, + wzrost zainteresowania produktem turystycznym i dziedzictwem kulturowym re- gionu, + wzrost zainteresowania inwestorów zewnĊtrznych regionem, zagroĪenia - wysokie koszty podejmowania i prowadzenia dziaáalnoĞci gospodarczej, - atrakcyjne oferty pracy w innych regionach kraju i za granicą dla wykwalifikowa- nych pracowników, - ograniczona iloĞü i trudny dostĊp do Ĩródeá zewnĊtrznego finansowania inwestycji związanych z powstawaniem i rozwojem maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw, - brak autostrady i dróg szybkiego ruchu na obszarze województwa oraz záy stan komunikacji drogowej i kolejowej.

Zapisy zawarte w ocenie problemów i analizie SWOT są odzwierciedleniem sposobu widzenia aktualnej sytuacji przez czáonków Zespoáów Roboczych. Analiza ma charakter prospektywny. Oznacza to, iĪ szczególne znaczenie mają te czynniki (problemy), które bĊGą wpáywaáy na sytuacjĊ w przyszáRĞci. ĝwiadomoĞü i rozumienie sytuacji przedstawionej w ocenie problemów i analizie SWOT ma decydujący wpáyw na ksztaát strategii i programy dziaáDĔ. Bardzo waĪnym uzupeánieniem jest ocena poziomu zaspokojenia potrzeb mieszkaĔców, dokonana w badaniu ankietowym, stanowiąca punkt odniesienia do ustalania priorytetowych celów i dziaáDĔ. Przedstawiona w rozdziaáach 3 i 4 analiza stanu Gminy Lesko ma charakter oceny jakoĞciowej, natomiast opis faktograficzny Stanu Gminy sporządzony w rozdziale 2 ma charakter oceny iloĞciowej. Analizy te stanowią uzupeániające siĊ czĊĞci diagnozy w procesie opracowania Strategii Rozwoju Gminy do roku 2020.

101 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

6 ZAà2ĩENIA STRATEGII

ZaáRĪenia stanowią warunki brzegowe niezbĊdne do prawidáowego sformuáowania strategii rozwoju i są okreĞlane na początku jej powstawania. ZaáRĪenia dotyczące dokumentu strategii: 1. Okres planowania: lata 2007 - 2020. 2. Decyzje zawarte w strategii rozwoju mają sáXĪ\ü mieszkaĔcom Gminy oraz instytucjom i organizacjom funkcjonującym na jej terenie. 3. Dziaáania operacyjne bĊGą uwzglĊdniaáy moĪliwoĞci pozyskiwania Ğrodków z zewnĊtrznych Ĩródeá finansowania. 4. Dziaáania operacyjne bĊGą projektowane i realizowane celem osiągniĊcia wzrostu konkurencyjnoĞci z uwzglĊdnieniem polityki równych szans, innowacyjnoĞci w technologiach i w podejĞciu. 5. Przy opracowywaniu strategii i jej realizacji zostaną uwzglĊdnione zasady zrównowaĪonego rozwoju. 6. Zadaniem strategii rozwoju jest uáatwienie wáadzom samorządowym utrzymania gáównych, dáugookresowych kierunków rozwoju Gminy. 7. O przyjĊciu strategii rozwoju zadecyduje Rada Miejska w Lesku. 8. Realizacją strategii rozwoju bĊdzie kierowaá Burmistrz Miasta i Gminy.

ZaáRĪenia dotyczące procesu pracy nad opracowaniem dokumentu strategii: 1. Strategia rozwoju bĊdzie opracowana z udziaáem przedstawicieli spoáecznoĞci lokalnej Gminy. 2. Projekt strategii rozwoju zostanie poddany konsultacji spoáecznej. 3. Strategia bĊdzie uwzglĊdniaáa rozwiązania przyjĊte w zewnĊtrznych dokumentach planistycznych.

ZrównowaĪony rozwój, zgodnie z ustawą Prawo Ochrony ĝrodowiska, to rozwój, w którym nastĊpuje integracja dziaáDĔ politycznych, gospodarczych oraz spoáecznych, z zachowaniem równowagi i trwaáRĞci podstawowych procesów przyrodniczych.

Termin „zrównowaĪony rozwój” oznacza: 1. Zachowanie szansy dla przyszáych pokoleĔ na realizacjĊ ich potrzeb. 2. Poszanowanie zasobów ze wzglĊdu na ich ograniczonoĞü. 3. Harmonizowanie ekologicznych, spoáecznych i ekonomicznych celów rozwoju. 4. Dáugookresowe podejĞcie do analizowania, planowania i urzeczywistniania celów rozwoju. Zgodnie ze standardem opracowanych przez UNDP w Polsce „Zasady zrównowaĪonego rozwoju” to: 1. Zasada równego dostĊpu do Ğrodowiska, w tym sprawiedliwoĞci miĊdzypokoleniowej.

102 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

2. Zasada wydolnoĞci Ğrodowiska, czyli nie przekraczania granic odpornoĞci Ğrodowiska.

7 MISJA GMINY

Misja to opis wizji Gminy (najczĊĞciej jednozdaniowy) zawierający gáówne pola aktywnoĞci w przyszáRĞci, stanowiący najogólniejszy cel Gminy. MisjĊ Miasta i Gminy Lesko okreĞlano w perspektywie do roku 2020.

Misja Miasta i Gminy Lesko: Lesko stolicą Bieszczadów. JesteĞmy Gminą turystyczno – wypoczynkową. Oferujemy: czyste Ğrodowisko naturalne, dobrze rozwiniĊWą bazĊ turystyczno – wypoczynkową, zdrową, ekologiczną ĪywnoĞü. Turystom polecamy malownicze krajobrazy górskie, przepiĊkny przeáom Sanu, szybowisko bieszczadzkie w Bezmiechowej, Ĩródáa wód mineralnych, zabytki kultury oraz doskonaáą bazĊ wypadową w Bieszczady. .

Misja speánia waĪne funkcje w okresie wdraĪania strategii, w tym: – pozwala koncentrowaü siĊ na priorytetowych, dáugookresowych celach, – pozwala planowaü i koordynowaü dziaáania partnerów rozwoju lokalnego zgodnie z dáugookresowymi celami, – wspiera motywacjĊ i integracjĊ mieszkaĔców, wzmacniając ich identyfikacjĊ z Gminą, – promuje GminĊ w otoczeniu, zwiĊksza zainteresowanie Gminą, w szczególnoĞci wobec potencjalnych inwestorów i wobec odbiorców oferty Gminy.

Aby misja mogáa byü realizowana naleĪy zaplanowaü cele strategiczne, które bĊGą VáXĪ\áy jej osiągniĊciu. PoniĪej przedstawiono dekompozycjĊ misji z przypisanymi celami strategicznymi.

103 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Tabela 33 Dekompozycja misji - cele strategiczne sáXĪące realizacji misji CzĊĞü misji Cele strategiczne sáXĪące realizacji czĊĞci misji

9 RozwiniĊte obszary Gminy z nowoczesną bazą sportową i rekreacyjno – wypoczynkową. 9 Szeroka oferta w zakresie spĊdzania wolnego czasu.

9 Utworzenie nowoczesnej bazy obiektów sportowych i rekreacyjnych. 9 Poprawa stanu technicznego istniejących obiektów sportowych i rekreacyjnych. Lesko stolicą Bieszczadów. 9 Wysoki standard obiektów kultury oraz poprawa stanu technicznego obiektów zabytkowych JesteĞmy Gminą (w tym sakralnych). turystyczno – wypoczynkową … 9 Poprawa i utrzymanie czystoĞci Ğrodowiska naturalnego (wody, powietrze, gleby). 9 Poprawa dostĊpnoĞci miejsc atrakcyjnych przyrodniczo.

9 Wzrost dochodów z turystyki i usáug proturystycznych. 9 Wzrost dochodów gospodarstw rolnych z agroturystyki oraz innych dziedzin pozarolniczej dziaáalnoĞci gospodarczej. 9 RozwiniĊte usáugi gastronomiczne dysponujące szeroka ofertą opartą na lokalnych tradycjach kulinarnych.

104 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

CzĊĞü misji Cele strategiczne sáXĪące realizacji czĊĞci misji

9 Wysoki poziom czystoĞci i estetyki Gminy. 9 RozwiniĊte obszary Gminy z nowoczesną bazą sportową i rekreacyjno-wypoczynkową.

9 Stworzenie sprawnego systemu gospodarki wodno – Ğciekowej i dostĊpnoĞü dobrej jakoĞciowo wody pitnej dla caáej Gminy. 9 Utworzenie nowoczesnej bazy obiektów sportowych i rekreacyjnych. 9 Stworzenie sprawnego systemu utylizacji odpadów staáych. 9 Zrewitalizowane obszary miasta, które byáy zagroĪone degradacją. … Oferujemy: czyste Ğrodowisko naturalne, 9 Poprawa i utrzymanie czystoĞci Ğrodowiska naturalnego (wody, powietrze, gleby). dobrze rozwiniĊWą bazĊ 9 Poprawa dostĊpnoĞci miejsc atrakcyjnych przyrodniczo. turystyczno – 9 Uzyskanie peánego bezpieczeĔstwa sanitarno – epidemiologicznego Gminy. wypoczynkową, zdrową, ekologicznąĪywnoĞü.… 9 Podniesienie ĞwiadomoĞci ekologicznej mieszkaĔców. 9 Wysoki poziom wykorzystania odnawialnych Ĩródeá energii.

9 Wzrost dochodów z turystyki i usáug proturystycznych. 9 Wzrost dochodów gospodarstw rolnych z agroturystyki oraz innych dziedzin pozarolniczej dziaáalnoĞci gospodarczej. 9 RozwiniĊte usáugi gastronomiczne dysponujące szeroka ofertą opartą na lokalnych tradycjach kulinarnych. 9 Poprawa rentownoĞci produkcji rolnej poprzez poszukiwanie nowych rozwiązaĔ prowadzenia produkcji - rozwiniĊta produkcja rolna metodami ekologicznymi.

105 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

CzĊĞü misji Cele strategiczne sáXĪące realizacji czĊĞci misji

9 Wysoki poziom czystoĞci i estetyki Gminy. 9 RozwiniĊte obszary Gminy z nowoczesną bazą sportową i rekreacyjno-wypoczynkową.

… Turystom polecamy 9 Utworzenie nowoczesnej bazy obiektów sportowych i rekreacyjnych. malownicze krajobrazy 9 Zrewitalizowane obszary miasta, które byáy zagroĪone degradacją. górskie, przepiĊkny przeáom 9 Wysoki standard obiektów kultury oraz poprawa stanu technicznego obiektów zabytkowych Sanu, szybowisko (w tym sakralnych). bieszczadzkie w Bezmiechowej, Ĩródáa wód 9 Poprawa i utrzymanie czystoĞci Ğrodowiska naturalnego (wody, powietrze, gleby). mineralnych, zabytki kultury oraz doskonaáą bazĊ 9 Poprawa dostĊpnoĞci miejsc atrakcyjnych przyrodniczo. wypadową w Bieszczady 9 Wzrost dochodów z turystyki i usáug proturystycznych. 9 Wzrost dochodów gospodarstw rolnych z agroturystyki oraz innych dziedzin pozarolniczej dziaáalnoĞci gospodarczej. 9 RozwiniĊte usáugi gastronomiczne dysponujące szeroka ofertą opartą na lokalnych tradycjach kulinarnych. ħródáo: Opracowanie wáasne

Przedstawione cele strategiczne są rozwiniĊte w oparciu o planowane dziaáania w dalszych rozdziaáach.

106 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

8 CELE STRATEGICZNE GMINY

Cel to stan, który chcemy osiągnąü w przyszáRĞci. Cele strategiczne okreĞlone są do roku 2020 i sáXĪą osiąganiu misji Gminy. Cele strategiczne okreĞlają rezultaty o zasadniczym znaczeniu w dáugiej perspektywie oraz kierunkują dziaáania na rzeczy wáDĞciwe dla koncepcji rozwoju Gminy. Cele strategiczne związane są z decyzjami dotyczącymi utrzymania lub zmiany wykorzystania zasobów Gminy, w tym równieĪ zasobów bĊGących w dyspozycji sektora prywatnego i pozarządowego. Cele strategiczne Gminy powstaáy na podstawie oceny aktualnej sytuacji uwzglĊdniającej zidentyfikowane w uspoáecznionym procesie pracy problemy i czynniki wewnĊtrzne wpáywające na moĪliwoĞü rozwoju Gminy (sáabe i mocne strony Gminy) oraz zewnĊtrzne (szanse i zagroĪenia w otoczeniu). OkreĞlenie celów w sferze spoáecznej poprzedza dokonanie hierarchizacji potrzeb spoáecznych.

8.1 Hierarchia potrzeb spoáecznych Hierarchizacja potrzeb spoáecznych jest niezbĊdna do podejmowania decyzji przez Záadze samorządowe. Niedostatek Ğrodków finansowych, a tym samym brak moĪliwoĞci zaspokajania w peáni wszystkich potrzeb, wymaga skoncentrowania ograniczonych Ğrodków na sprawach najwaĪniejszych i najpilniejszych dla mieszkaĔców. Przedstawiona poniĪej lista odnosi siĊ do wszystkich potrzeb klasyfikowanych w systematyce Unii Europejskiej. Potrzeby te mogą byü zaspokajane w ramach dziaáDĔ podejmowanych przez wáadze Gminy, indywidualnie przez mieszkaĔców oraz przez instytucjonalne podmioty dziaáające w sektorze prywatnym i pozarządowym. Hierarchia potrzeb spoáecznych powinna byü wspólnym kryterium podejmowania decyzji przez wszystkich partnerów spoáecznych Gminy w zakresie dziaáDĔ wspólnych i samodzielnych. Prezentowane poniĪej potrzeby zostaáy uáRĪone w hierarchii. Hierarchia potrzeb zostaáa ustalona na podstawie przeprowadzonej ankiety w ramach konsultacji spoáecznej. HierarchiĊ ustalono przyznając kaĪdej z potrzeb numery kolejne od 1 do 14, wedáug indywidualnej oceny ich waĪnoĞci dokonanej przez kaĪGą ankietowaną osobĊ. KolejnoĞü ustalona zostaáa w nastĊpujący sposób: 1 – potrzeba najwaĪniejsza, 14 – potrzeba najmniej waĪna. Oznacza to, Īe im mniejsza Ğrednia liczba otrzymanych punktów, tym potrzeba jest waĪniejsza.

107 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Tabela 34 Hierarchia potrzeb Miejsce Uzyskana Potrzeba Ğrednia liczba w hierarchii punktów 1 zabezpieczenie materialne 2,64 2 zdrowie i Īycie 4,36 3 schronienie 4,54 4 wyĪywienie 5,25 5 bezpieczeĔstwo 5,41 6 opieka 5,46 7 rozwój ludzi 7,41 8 rekreacja, wypoczynek, przyjemnoĞci 8,07 9 kultura 8,10

10 toĪsamoĞü z gminą, áad przestrzenny 9,15 kreacja otoczenia, poczucie uĪytecznoĞci, 11 9,51 uznanie, akceptacja, gratyfikacja 12 kontakty spoáeczne, wiĊĨ grupowa 10,34 swoboda i áatwoĞü kontaktów przestrzen- 13 10,48 nych 14 wartoĞci moralne i potrzeby religijne 10,77

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie danych z ankietyzacji

Dla wáDĞciwego przedstawienia graficznego przyjĊto odwrotną prezentacjĊ uzyskanych w badaniu ankietowym wartoĞci. Na wykresie sáupkowym wizualizowane wartoĞci zaprezentowane są w kolejnoĞci od najwaĪniejszej do najmniej waĪnej, zgodnie z formuáą: 11 minus uzyskany wynik, prezentowany w powyĪszej tabeli – im wyĪszy sáupek, tym wyĪsza pozycja w hierarchii waĪnoĞci potrzeb.

108 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Wykres 32 Hierarchia potrzeb spoáecznych – wyniki badania ankietowego

9,00

8,00

7,00

6,00

5,00 potrzeby Ğü no Ī 4,00 Wa

3,00

2,00

1,00

8,36 6,64 6,46 5,75 5,59 5,54 3,59 2,93 2,90 1,85 1,49 0,66 0,52 0,23 0,00 ci Ğ ycie stwo Ī Ĕ ywienie Ī Opieka Kultura grupowa ĊĨ Schronienie Wy Rozwój ludzi Zdrowie i áad przestrzenny Bezpiecze , ą áeczne, wi

z gmin kontaktów przestrzennych Zabezpieczenie materialne Ğü Ğü ci moralne i potrzeby religijne Ğ samo ci, uznanie, akceptacja, gratyfikacjaáatwo Ī Ğ kontakty spo warto Rekreacja, wypoczynek,To przyjemno

yteczno Ī swoboda i

kreacja otoczenia, poczucie u

ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie danych z ankietyzacji

109 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

8.2 Cele strategiczne i zadania realizacyjne do roku 2020 w zakresie zaspoko- jenia poszczególnych potrzeb mieszkaĔców

Cele strategiczne w ramach kaĪdej z potrzeb zostaáy poddane hierarchizacji poprzez przyznanie punktów z uwzglĊdnieniem wag zgodnych z poziomem zaspokojenia potrzeb oraz hierarchizacją potrzeb, wedáug zasady: im wiĊcej punktów, tym wyĪsza pozycja w hierarchii celów. Hierarchizacja zostaáa ustalona na podstawie wyników konsultacji spoáecznej, przeprowadzonej za pomocą ankiety. Do kaĪdego z celów zostaáy zaprojektowane wskaĨniki, które bĊGą mogáy byü wykorzystane przy opracowywaniu wniosków o dofinansowanie projektów ze Ğrodków zewnĊtrznych oraz przy wdraĪaniu systemu monitorowania rozwoju Gminy. Do kaĪdego z celów zostaáy zaprojektowane wskaĨniki, które bĊGą mogáy byü wykorzystane przy opracowywaniu wniosków o dofinansowanie projektów ze Ğrodków zewnĊtrznych oraz przy wdraĪaniu systemu monitorowania rozwoju Gminy. Cele priorytetowe, które uzyskaáy najwiĊkszą liczbĊ punktów są zaprezentowane na ciemniejszym (Īyátym) tle.

Potrzeba zabezpieczenia materialnego

Cele strategiczne wraz ze wskaĨnikami: 1. Dostateczna iloĞü miejsc pracy dla absolwentów i osób poszukujących pracy wskaĨniki: – stopa bezrobocia (zredukowana do poziomu krajowego) – liczba rodzin, w których przynajmniej jedna osoba posiada pracĊ zarobkową – liczba rodzin korzystających z pomocy spoáecznej 2. ZwiĊkszenie dochodów osób najuboĪszych i nisko zarabiających – liczba rodzin, w których przynajmniej jedna osoba posiada pracĊ zarobkową – liczba rodzin korzystających z pomocy spoáecznej

Zadania realizacyjne do grupy celów strategicznych Zadanie realizacyjne – popularyzowanie wĞród rolników moĪliwoĞci prowadzenia bezpoĞredniej sprzedaĪy produktów rolnych konsumentom, – prowadzenie prac interwencyjnych i robót publicznych, – wspieranie rozwoju turystyki wiejskiej, – wspieranie tworzenia pozarolniczych miejsc pracy na wsi, – wspieranie i preferowanie osób podejmujących dziaáalnoĞü gospodarczą, – wspieranie przedsiĊwziĊü tworzących nowe miejsca pracy, – wspieranie dziaáDĔ zmierzających do powstawania zespoáowych form dziaáalnoĞci gospodarczej, – wspieranie tworzenia chaáupniczych form pracy, – wspieranie rozwoju rzemiosáa i rĊkodzieáa artystycznego, – organizowanie kursów i szkoleĔ podnoszących lub zmieniających kwalifikacje zawodowe zgodnie z bieĪącymi potrzebami rynku pracy, – poszukiwanie instytucjonalnych form wsparcia przedsiĊbiorczoĞci (inkubator

110 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

przedsiĊbiorczoĞci, podstrefa ekonomiczna, fundusze poĪyczkowe, porĊczeniowe, itp.), – systematyczne podnoszenie estetyki i funkcjonalnoĞci miasta i obszarów wiejskich celem dostosowania siĊ do wymagaĔ turystów, – rewitalizowanie zdegradowanych obszarów miasta, – prowadzenie dziaáDĔ z zakresu odnowy wsi we wszystkich miejscowoĞciach, – organizowanie wsparcia dla osób, rodzin Īyjących w ubóstwie.

Potrzeba bezpieczeĔstwa

Cele strategiczne wraz ze wskaĨnikami: 1. ZwiĊkszony stopieĔ bezpieczeĔstwa na drogach wskaĨniki: – liczba wypadków i kolizji, zdarzeĔ drogowych – GáugoĞü wybudowanych chodników dla pieszych i utwardzonych poboczy – GáugoĞü wybudowanych ĞcieĪek rowerowych – liczba wybudowanych zatok autobusowych – GáugoĞü oĞwietlonych ciągów komunikacyjnych 2. ZwiĊkszony poziom bezpieczeĔstwa i porządku publicznego wskaĨnik: – liczba przestĊpstw i wykroczeĔ 3. Wysoki poziom zabezpieczenia przeciwpowodziowego wskaĨniki: – dáugoĞü wybudowanych elementów zapobiegających powodziom – dáugoĞü zmodernizowanych elementów zapobiegających powodziom – liczba wybudowanych elementów zapobiegających powodziom – liczba zmodernizowanych elementów zapobiegających powodziom – liczba wybudowanych zbiorników maáej retencji – liczba zmodernizowanych zbiorników maáej retencji – pojemnoĞü wybudowanych zbiorników maáej retencji – powierzchnia terenów zabezpieczonych przed powodzią – liczba miejscowoĞci zabezpieczonych przed powodzią

Zadania realizacyjne do grupy celów strategicznych Zadanie realizacyjne – monitorowanie stref o duĪym zagroĪeniu, – wspieranie dziaáDĔ i programów profilaktycznych prowadzonych przez policjĊ i organizacje spoáeczne, – eliminowanie zagroĪHĔ związanych z niedostateczną opieką nad zwierzĊtami domowymi, – wzmacnianie nadzoru policyjnego szczególnie w sezonie turystycznym, – wzmacnianie systemu zabezpieczeĔ przeciwpowodziowych, – tworzenie infrastruktury potrzebnej do prawidáowego dziaáania jednostek straĪy poĪarnej, – systematyczne informowanie mieszkaĔców o zasadach funkcjonowania systemu ostrzegania przed zagroĪeniami.

111 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Potrzeba wyĪywienia

Cele strategiczne wraz ze wskaĨnikami: 1. Peáne zaspokojenie potrzeb w zakresie wody pitnej wskaĨniki: – dáugoĞü wybudowanej sieci wodociągowej – liczba gospodarstw domowych/budynków podáączonych do sieci wodociągowej – liczba osób korzystających z sieci wodociągowej – dáugoĞü sieci wodociągowej na terenie Gminy – stosunek iloĞci budynków podáączonych do wodociągu do wszystkich budynków w Gminie – powierzchnia terenów inwestycyjnych z dostĊpem do sieci wodociągowej 2. Zaspokojone potrzeby Īywieniowe osób zagroĪonych niedoĪywieniem wskaĨnik: – liczba osób korzystających z doĪywiania 3. ZwiĊkszony dostĊp do lokalnych produktów ĪywnoĞciowych wskaĨnik: – liczba podmiotów oferujących lokalne produkty ĪywnoĞciowe

Zadanie realizacyjne – rozbudowa systemów zaopatrzenia w wodĊ, – chronienie przed zanieczyszczeniami miejscowych ujĊü wody, – propagowanie celowoĞci prowadzenia badaĔ jakoĞci wody z ujĊü prywatnych, – propagowanie racjonalnego wykorzystania wody, – wykorzystywanie istniejących miejsc zbiorowego Īywienia do organizacji doĪywiania, – wspieranie spoáecznych organizacji prowadzących dziaáalnoĞü charytatywną, – nawiązywanie i rozwijanie wspóápracy z organizacjami zajmującymi siĊ udzielaniem pomocy spoáecznej, – prowadzenie innowacyjnych dziaáDĔ propagujących zdrowy sposób odĪywiania siĊ, – propagowanie wzorców racjonalnego odĪywiania siĊ, – wáączanie szkóá do propagowania zdrowego stylu Īycia, – wykorzystywanie spotkaĔ publicznych i zebraĔ do promocji zdrowego Īywienia, – promowanie lokalnych produktów ĪywnoĞciowych, – wspieranie rozwoju lokalnego rynku produktów ĪywnoĞciowych.

112 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Potrzeba schronienia

Cele strategiczne wraz ze wskaĨnikami: 1. ZwiĊkszona liczba mieszkaĔ wskaĨniki: – liczba wybudowanych lokali komunalnych 2. Zapewnione moĪliwoĞci udzielenie schronienia osobom bĊGącym w po- trzebie wskaĨnik: – liczba lokali socjalnych i chronionych 3. ObniĪenie kosztów zamieszkiwania wskaĨniki: – liczba budynków poddanych termomodernizacji – liczba zmodernizowanych budynków mieszkalnych 4. Podniesienie standardu mieszkaĔ wskaĨniki: – liczba budynków poddanych termomodernizacji – liczba zmodernizowanych budynków mieszkalnych – liczba budynków podáączonych do sieci kanalizacji sanitarnej – liczba budynków podáączonych do sieci wodociągowej

Zadania realizacyjne do poszczególnych celów strategicznych: Zadanie realizacyjne – tworzenie zasobów gruntów komunalnych pod nowe osiedla mieszkaniowe, – uzbrajanie nowych terenów budowlanych, – wspieranie dziaáDĔ Spóádzielni Mieszkaniowej i wspólnot mieszkaniowych zmierzających do poprawy stanu technicznego i estetyki budynków oraz ich otoczenia, – wspieranie procesu termomodernizacji budynków mieszkaniowych – opracowywanie i realizacja programów (rewitalizacja), informowanie o potencjalnych zewnĊtrznych Ĩródáach finansowania inwestycji, – ustalanie miejscowych planów ogólnych zagospodarowania przestrzennego dla terenów przeznaczonych pod budownictwo mieszkaniowe, – wspieranie dziaáDĔ w zakresie budowy wodociągów i kanalizacji, – dysponowanie lokalami socjalnymi i chronionymi celem udzielenia schronienia osobom bĊGącym w potrzebie.

Potrzeba rozwoju ludzi; kultury

Cele strategiczne wraz ze wskaĨnikami: 1. Oferta edukacyjna na poziomie ponadgimnazjalnym dostosowana do potrzeb rynku pracy wskaĨnik: – liczba bezrobotnych absolwentów 2. Wysoki poziom aktywnoĞci ruchowej (fizycznej) mieszkaĔców

113 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

wskaĨniki: – liczba wybudowanych obiektów sportowych – liczba zmodernizowanych obiektów sportowych – powierzchnia wybudowanych obiektów sportowych – powierzchnia zmodernizowanych obiektów sportowych – liczba zakupionego sprzĊtu na potrzeby obiektów sportowych/dydaktycznych/spoáeczno- edukacyjnych – liczba obiektów wyposaĪonych w sprzĊt sportowy/dydaktyczny/spoáeczno-edukacyjny – powierzchnia obiektów wyposaĪonych w sprzĊt sportowy/dydaktyczny/spoáeczno- edukacyjny – liczba uĪytkowników obiektów sportowo-rekreacyjnych – liczba masowych imprez sportowo-rekreacyjnych – liczba uczestników masowych imprez sportowo-rekreacyjnych 3. Uáatwiony dostĊp do renomowanych szkóá wyĪszych wskaĨnik: – liczba absolwentów renomowanych szkóá wyĪszych

4. Wysoki poziom uczestnictwa w kulturze wskaĨniki: – liczba mieszkaĔców korzystających z ofert placówek kulturalnych – liczba mieszkaĔców zaangaĪowanych czynnie w kreacjĊ dziaáDĔ kulturalnych

Zadania realizacyjne do poszczególnych celów strategicznych: Zadanie realizacyjne – staáe wspieranie osób studiujących (szczególnie uzdolnionych) z rodzin ubogich, – Záączanie siĊ w proces ukierunkowywania oferty edukacyjnej na potrzeby rynku pracy, – pozyskanie Ğrodków na dodatkowe zajĊcia pozaszkolne i pozalekcyjne, – organizowanie warsztatów dotyczących samorozwoju w szkoáach, – rozwijanie moĪliwoĞci udziaáu w zajĊciach i treningach związanych z samorozwojem, – pozyskiwanie Ğrodków z funduszy zewnĊtrznych dla dziaáDĔ kulturalnych celem systematycznego poszerzania oferty, – systematyczne doposaĪanie placówek kulturalnych, – wspieranie aktywnego i twórczego udziaáu mieszkDĔców i goĞci przebywających w Gminie w kulturze, – wspieranie uruchamiania i funkcjonowania lokalnych i regionalnych placówek muzealno-wystawienniczych, – wspóádziaáanie z lokalnymi mediami, oĞrodkami kultury w regionie oraz placówkami oĞwiatowymi, – pozyskiwanie Ğrodków na rzecz wzbogacania form pracy w bibliotekach, digitalizacji zbiorów, – dziaáania w kierunku staáego powiĊkszania zbiorów w bibliotekach

114 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

i czytelniach, – organizowanie masowych imprez sportowo-rekreacyjnych, – rozwijanie nowoczesnej bazy sportowo-rekreacyjnej.

Potrzeba rozwoju ludzi; rekreacji, wypoczynku, przyjemnoĞci

Cele strategiczne wraz ze wskaĨnikami: 1. RozwiniĊte obszary Gminy z nowoczesną bazą sportową i rekreacyjno- wypoczynkową wskaĨniki: – liczba wybudowanych obiektów sportowych/rekreacyjnych – liczba zmodernizowanych obiektów sportowych/rekreacyjnych – powierzchnia wybudowanych obiektów sportowych/rekreacyjnych – powierzchnia zmodernizowanych obiektów sportowych/rekreacyjnych – liczba osób korzystających z obiektów sportowych – liczba osób korzystająca z aktywnych form wypoczynku – liczba mieszkaĔców odwiedzająca Gminne obiekty sportowo-rekreacyjne 2. Szeroka oferta w zakresie spĊdzania wolnego czasu wskaĨniki: – liczba masowych imprez sportowo-rekreacyjnych – liczba zawodów sportowych – liczba osób korzystających z obiektów sportowych – liczba osób korzystająca z aktywnych form wypoczynku – liczba mieszkaĔców odwiedzająca Gminne obiekty sportowo-rekreacyjne

Zadania realizacyjne do poszczególnych celów strategicznych: Zadanie realizacyjne – odtwarzanie historycznych form bytowania w ramach bazy rekreacyjno – wypoczynkowej, – promowanie istniejących miejsc wypoczynku, – wykorzystywanie naturalnych uwarunkowaĔ do organizacji bazy rekreacyjno – wypoczynkowej, – systematyczne tworzenie nowoczesnej bazy sportowo-rekreacyjnej, – zagospodarowywanie miejsc atrakcyjnych dla rekreacji i wypoczynku (np. park miejski, centra miejscowoĞci na obszarach wiejskich, itp.), – wspieranie dziaáalnoĞci stowarzyszeĔ i organizacji spoáecznych.

115 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Potrzeba zdrowia i Īycia

Cele strategiczne wraz ze wskaĨnikami: 1. Poprawa stanu uzĊbienia i eliminacja wad postawy u máodzieĪy wskaĨniki: – liczba przedsiĊwziĊü cyklicznych poprawiających dostĊpnoĞü badaĔ specjalistycznych zrealizowanych na terenie Gminy – liczba gabinetów stomatologicznych uruchomionych na terenie Gminy – liczba gabinetów rehabilitacyjnych na terenie Gminy – liczba godzin zajĊü gimnastyki korekcyjnej w szkoáach – liczba osób korzystających z usáug stomatologów – odsetek dzieci i máodzieĪy z wadami postawy – odsetek dzieci i máodzieĪy ze záym stanem uzĊbienia 2. ObniĪenie liczby osób uzaleĪnionych od alkoholu, tytoniu i narkotyków wskaĨniki: – liczba akcji profilaktycznych przeprowadzonych dla dzieci i máodzieĪy oraz osób dorosáych informujących o zagroĪeniach związanych z uĪywaniem tytoniu, alkoholu i narkotyków – liczba osób uzaleĪnionych 3. Ograniczenie liczby zachorowaĔ i zgonów z powodu chorób cywilizacyjnych wskaĨniki: – liczba przedsiĊwziĊü cyklicznych poprawiających dostĊpnoĞü badaĔ specjalistycznych zrealizowanych na terenie Gminy – liczba gabinetów specjalistycznych uruchomionych na terenie Gminy – liczba osób korzystających z usáug lekarzy specjalistów – liczba akcji profilaktycznych przeprowadzonych dla dzieci i máodzieĪy oraz osób dorosáych – liczba zachorowaĔ – liczba zgonów

Zadania realizacyjne do poszczególnych celów strategicznych: Zadanie realizacyjne – staáe propagowanie beznaáogowego stylu Īycia w rodzinach, szkoáach, koĞcioáach i organizacjach máodzieĪowych, – prowadzenie staáej dziaáalnoĞci profilaktycznej w szkoáach i w rodzinach, – staáy rozwój bazy rehabilitacyjnej, w tym pod potrzeby gimnastyki korekcyjnej, – rozwijanie sieci ĞcieĪek rowerowych i ĞcieĪek zdrowia, – tworzenie nowoczesnej bazy sportowej, – wspieranie przedsiĊwziĊü związanych z aktywnoĞcią ruchową, – wspieranie gestorów letniej i zimowej bazy sportowej, – pozyskiwanie Ğrodków zewnĊtrznych na wyposaĪenie i dostosowywanie bazy szpitala do obowiązujących wymogów i potrzeb, – zwiĊkszanie dostĊpnoĞci do lecznictwa specjalistycznego oraz opieki stomatologicznej i rehabilitacji, – organizacja akcji badaĔ profilaktycznych.

116 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Potrzeba opieki

Cele strategiczne wraz ze wskaĨnikami: 1. Szeroka oferta spĊdzania wolnego czasu dla dzieci i máodzieĪy wskaĨniki: – liczba ofert zorganizowanego spĊdzania wolnego czasu – liczba osób uczestniczących w zorganizowanych z zajĊciach, imprezach 2. RozwiniĊta opieka nad osobami w podeszáym wieku wskaĨniki: – liczba obiektów uĪytecznoĞci publicznej dostosowana dla osób z ograniczoną sprawnoĞcią ruchową – liczba osób starszych (które zakoĔczyáy aktywnoĞü zawodową) aktywnie uczestniczących w dziaáaniach organów samorządowych oraz dziaáaniach realizowanych przez organizacje pozarządowe – liczba osób korzystających z opieki dziennej – liczba osób korzystających z opieki caáodobowej – liczba nowych obiektów opieki nad osobami w podeszáym wieku i niepeánosprawnymi – powierzchnia nowych obiektów opieki nad osobami w podeszáym wieku i niepeánosprawnymi 3. Wysoki udziaá osób niepeánosprawnych w Īyciu spoáeczno- gospodarczym wskaĨniki: – liczba budynków uĪytecznoĞci publicznej z barierami architektonicznymi – liczba osób niepeánosprawnych aktywnie uczestniczących w dziaáaniach organów samorządowych oraz dziaáaniach realizowanych przez organizacje pozarządowe – poziom bezrobocia wĞród osób niepeánosprawnych

Zadania realizacyjne do poszczególnych celów strategicznych: Zadania realizacyjne – rozwój bazy rekreacyjno – sportowej (hale sportowe, korty tenisowe, kryta Sáywalnia, itp.), – uaktywnienie instytucji, organizacji i osób prywatnych do organizowania imprez sportowo-rekreacyjnych i rozrywkowych, – zabezpieczenie Ğrodków na organizacjĊ zagospodarowania wolnego czasu, – organizowanie opieki dziennej dla osób w podeszáym wieku, – wspóápraca z sąsiednimi gminami w zakresie zapewniania caáodobowej opieki dla osób w podeszáym wieku, – dostosowywanie miejsc publicznych do korzystania przez osoby niepeánosprawne, – wykorzystanie istniejących funduszy pomocowych na tworzenie miejsc pracy dla osób niepeánosprawnych.

117 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Potrzeba kontaktów spoáecznych, wiĊzi grupowej, swobody i áatwoĞci kontaktów przestrzennych

Cele strategiczne wraz ze wskaĨnikami: 1. Powszechny dostĊp do sieci telefonicznych oraz internetowej sieci szerokopasmowej wskaĨniki: – liczba prywatnych i publicznych áączy internetowych – liczba osób bez moĪliwoĞci dostĊpu do Internetu i sieci telefonicznych 2. Peána dostĊpnoĞü komunikacyjna Gminy wskaĨniki: – dáugoĞü przebudowanych dróg na terenie Gminy – liczba projektów z zakresu rozbudowy infrastruktury drogowej – liczba poáączeĔ komunikacji samochodowej pomiĊdzy poszczególnymi miejscowoĞciami Gminy 3. Powszechna dostĊpnoĞü e-usáug publicznych na terenie Gminy wskaĨniki: – liczba portali o funkcjonalnoĞci umoĪliwiającej kontakt on-line obywatela z urzĊdem – liczba korzystających z e-usáug publicznych 4. Wysoki stopieĔ integracji spoáecznej, samoorganizacji mieszkaĔców Gminy wskaĨniki: – liczba organizacji pozarządowych – liczba czáonków organizacji pozarządowych 5. Wysoki poziom kultury osobistej w spoáecznoĞciach lokalnych Weryfikacja celu na podstawie badania ankietowego

Zadania realizacyjne do poszczególnych celów strategicznych: Zadanie realizacyjne – wspieranie lokalnych przewoĨników (w tym firm prywatnych), – pozyskiwanie Ğrodków na poprawĊ stanu technicznego i standardu dróg, – uáatwienie dziaáalnoĞci róĪnym firmom telekomunikacyjnym, – realizacja projektów z zakresu spoáeczeĔstwa informacyjnego na terenie wszystkich miejscowoĞci w Gminie, – wspieranie dziaáDĔ na rzecz tworzenia i rozwijania lokalnych Ğrodków masowego przekazu, – wspieranie organizacji cyklicznych imprez promujących GminĊ oraz integrujących mieszkaĔców, – pozyskiwanie Ğrodków zewnĊtrznych na realizacje programów integrujących spoáeczeĔstwo.

118 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Potrzeba kreacji otoczenia, poczucia uĪytecznoĞci, uznania, akceptacji, gratyfikacji, wartoĞci moralnych, potrzeb religijnych, toĪsamoĞci z Gminą i áadu przestrzennego

Cele strategiczne wraz ze wskaĨnikami: 1. Wysoki poziom czystoĞci i estetyki Gminy Weryfikacja: ocena poziomu estetyki Gminy dokonana w cyklicznie przeprowadzanej ankiecie 2. Dobra znajomoĞü walorów Gminy wĞród mieszkaĔców wskaĨniki: – liczba imprez promujących dziedzictwo kulturowe i walory Ğrodowiskowe organizowanych dla spoáecznoĞci lokalnej – liczba mieszkaĔców, którzy wziĊli udziaá w imprezach promujących dziedzictwo kulturowe i walory Ğrodowiskowe organizowanych w Gminie Weryfikacja poziomu znajomoĞci walorów historycznych i przyrodniczych Gminy

3. Wysoki poziom toĪsamoĞci mieszkaĔców z Gminą wskaĨniki: – liczba imprez organizowanych dla spoáecznoĞci lokalnej – liczba mieszkaĔców, którzy wziĊli udziaá w imprezach organizowanych w Gminie – poziom poczucia toĪsamoĞci mieszkaĔców z Gminą wyraĪany/badany w cyklicznie przeprowadzanych ankietach

4. Staáy, zwiĊkszający siĊ udziaá mieszkaĔców w zarządzaniu Gminą wskaĨnik: – liczba osób uczestniczących w zebraniach mieszkaĔców/wiejskich i innych, podczas których podejmowane są decyzje dotyczące rozwoju miejscowoĞci/gminy

Zadania realizacyjne do poszczególnych celów strategicznych: Zadanie realizacyjne – staáe konsultacje wáadz Gminy z mieszkaĔcami przy podejmowaniu kluczowych decyzji, – promocja osób, organizacji i dziaáDĔ sprzyjających rozwojowi spoáecznoĞci lokalnej, – pozyskiwanie Ğrodków z funduszy pomocowych na systematyczną poprawĊ estetyki Gminy, – realizacja projektów z zakresu rewitalizacji zdegradowanych obszarów miejskich, – wykorzystywanie w budownictwie projektów architektonicznych korespondujących z charakterem terenów budowlanych w Gminie, – wspieranie przedsiĊwziĊü zmierzających do poprawy czystoĞci i estetyki Gminy, – realizacja projektów uáatwiających ekspozycjĊ walorów historycznych i kulturalnych Gminy, – wspieranie uruchamiania i funkcjonowania lokalnych i regionalnych placówek muzealno-wystawienniczych,

119 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

– ekoedukacja mieszkaĔców, – wspieranie dziaáDĔ popularyzujących walory Gminy, – staáy kontakt z dawnymi mieszkaĔcami gminy w kraju i zagranicą dotyczący promocji miasta i gminy.

8.3 Cele strategiczne i zadania realizacyjne do roku 2020 w zakresie infrastruk- tury i zasobów, gospodarki przestrzennej Gminy oraz Ğrodowiska przyrod- niczego i potencjaáu ludzkiego oraz instytucjonalnego

Cele strategiczne w ramach kaĪdego z zasobów zostaáy poddane hierarchizacji poprzez przyznawanie punktów, wedáug zasady im wiĊcej punktów tym wyĪsza pozycja w hierarchii celów. Hierarchizacja zostaáa ustalona na podstawie wyników konsultacji spoáecznej przeprowadzonej za pomocą ankiety. Do kaĪdego z celów zostaáy zaprojektowane wskaĨniki, które bĊGą mogáy byü wykorzystane przy opracowywaniu wniosków o dofinansowanie projektów ze Ğrodków zewnĊtrznych oraz przy wdraĪaniu systemu monitorowania rozwoju Gminy. Cele priorytetowe, które uzyskaáy najwiĊkszą liczbĊ punktów są zaprezentowane na ciemniejszym (Īyátym) tle.

Potencjaá techniczny Cele strategiczne wraz ze wskaĨnikami: 1. Rozbudowany, bezpieczny system ciągów komunikacyjnych (drogi, ulice, chodniki dla pieszych, ĞcieĪki rowerowe, parkingi) wraz ze sprawnym systemem zabezpieczeĔ komunikacyjnych wskaĨniki: – liczba wypadków i kolizji na drogach gminnych – liczba zabitych i rannych na drogach gminnych – dáugoĞü zmodernizowanych dróg w Gminie – liczba zmodernizowanych skrzyĪowaĔ – liczba wybudowanych obiektów mostowych – liczba zmodernizowanych obiektów mostowych – dáugoĞü wybudowanych utwardzonych poboczy – dáugoĞü zmodernizowanych utwardzonych poboczy – dáugoĞü wybudowanych chodników – dáugoĞü zmodernizowanych chodników – dáugoĞü wybudowanych ĞcieĪek rowerowych – dáugoĞü wybudowanych ciągów pieszo-rowerowych – liczba wybudowanych punktów oĞwietleniowych – liczba zmodernizowanych punktów oĞwietleniowych – liczba wybudowanych przejĞü dla pieszych – liczba zmodernizowanych przejĞü dla pieszych – liczba wybudowanych sygnalizacji Ğwietlnych – liczba zmodernizowanych sygnalizacji Ğwietlnych

120 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

– liczba wybudowanych parkingów/miejsc parkingowych – liczba wybudowanych zatok autobusowych – liczba zmodernizowanych zatok autobusowych – liczba zmodernizowanych skrzyĪowaĔ 2. Stworzenie sprawnego systemu gospodarki wodno-Ğciekowej i dostĊpnoĞü dobrej jakoĞciowo wody pitnej dla caáej Gminy wskaĨniki: – liczba wybudowanych stacji uzdatniania wody – liczba zmodernizowanych oczyszczalni Ğcieków – przepustowoĞü zmodernizowanych oczyszczalni Ğcieków – liczba wybudowanych przepompowni Ğcieków – liczba zmodernizowanych przepompowni Ğcieków – dáugoĞü wybudowanej sieci wodociągowej – dáugoĞü wybudowanej sieci kanalizacji sanitarnej – dáugoĞü zmodernizowanej sieci kanalizacji sanitarnej – zorganizowany system selektywnej zbiórki odpadów – liczba zlikwidowanych dzikich skáadowisk odpadów – powierzchnia zlikwidowanych dzikich skáadowisk odpadów – liczba zakupionych pojemników do selektywnej zbiórki odpadów – liczba wybudowanych obiektów z zakresu gospodarki odpadami 3. Utworzenie nowoczesnej bazy obiektów sportowych i rekreacyjnych wraz z poprawą stanu technicznego istniejących obiektów sportowych i rekreacyjnych wskaĨniki: – liczba wybudowanych obiektów infrastruktury sportowej i rekreacyjnej – liczba zmodernizowanych obiektów infrastruktury sportowej i rekreacyjnej – powierzchnia zmodernizowanej/wybudowanej lokalnej sportowej i rekreacyjnej 4. Pozyskanie i uzbrojenie nowych terenów inwestycyjnych pod inwestycje gospodarcze i mieszkalnictwo wskaĨniki: – powierzchnia udostĊpnionych terenów inwestycyjnych pod inwestycje gospodarcze i mieszkalnictwo 5. Stworzenie sprawnego systemu utylizacji odpadów staáych wskaĨnik: – zorganizowany system selektywnej zbiórki odpadów – liczba zlikwidowanych dzikich skáadowisk odpadów – powierzchnia zlikwidowanych dzikich skáadowisk odpadów – liczba zakupionych pojemników do selektywnej zbiórki odpadów – liczba wybudowanych obiektów z zakresu gospodarki odpadami 6. Zapewnienie powszechnej dostĊpnoĞci usáug telekomunikacyjnych, w tym dostĊpu do szerokopasmowej sieci internetowej wskaĨniki: – powierzchnia obszarów Gminy bez pokrycia siecią telefonii komórkowej

121 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

– liczba wĊ]áów dostĊpowych umoĪliwiających dostĊp do sieci szerokopasmowej – liczba punktów dostĊpu do Internetu uzyskanych dziĊki wĊ]áom dostĊpowym – liczba jednostek publicznych podáączonych do bezpiecznego dostĊpu szerokopasmowego do Internetu – liczba punktów dostĊpowych w sieci LAN, w tym w urzĊdach/jednostkach publicznych – liczba punktów dostĊpowych poáączonych siecią WAN – liczba budynków poáączonych siecią rozlegáą – liczba wdroĪonych kompleksowych systemów zarządzania w jednostkach publicznych – liczba wdroĪonych wewnĊtrznych systemów zarządzania informacją w jednostkach publicznych – liczba zbudowanych Publicznych Punktów DostĊpu do Internetu PIAP – liczba zakupionych zestawów komputerowych – liczba zakupionych serwerów 7. Zredukowana energocháonnoĞü budynków mieszkalnych i innych oraz nowoczesne systemy ogrzewania budynków uĪytecznoĞci publicznej wskaĨniki: – liczba zmodernizowanych budynków komunalnych – powierzchnia zmodernizowanych budynków komunalnych – liczba budynków poddanych termoizolacji – powierzchnia budynku poddana termoizolacji

8. Wysoki standard obiektów kultury oraz poprawa stanu technicznego obiektów zabytkowych (w tym sakralnych) wskaĨniki: – liczba wybudowanych obiektów infrastruktury kulturalnej – liczba zmodernizowanych obiektów infrastruktury kulturalnej – powierzchnia zmodernizowanej/wybudowanej lokalnej bazy kulturalnej – liczba odrestaurowanych obiektów zabytkowych – powierzchnia odrestaurowanych obiektów zabytkowych 9. Dobry stan techniczny budynków i budowli komunalnych wskaĨniki: – liczba zmodernizowanych budynków komunalnych – powierzchnia zmodernizowanych budynków komunalnych – liczba budynków poddanych termoizolacji – powierzchnia budynków poddana termoizolacji 10. Zrewitalizowane obszary miasta, które byáy zagroĪone degradacją wskaĨniki: – dáugoĞü zmodernizowanych dróg na obszarach objĊtych rewitalizacją – liczba wybudowanych obiektów infrastruktury drogowej – liczba zmodernizowanych obiektów infrastruktury drogowej – powierzchnia wybudowanych obiektów infrastruktury drogowej – powierzchnia zmodernizowanych obiektów infrastruktury drogowej – liczba budynków poddanych renowacji

122 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

– powierzchnia budynków poddanych renowacji – liczba budynków poddanych termo-renowacji – powierzchnia budynków poddanych termo-renowacji – liczba budynków poddanych remontowi/przebudowie infrastruktury technicznej – powierzchnia budynków poddanych remontowi/przebudowie infrastruktury technicznej – dáugoĞü wybudowanej infrastruktury komunalnej w zakresie ochrony Ğrodowiska – dáugoĞü przebudowanej/wyremontowanej infrastruktury komunalnej w zakresie ochrony Ğrodowiska – powierzchnia zdegradowanych dzielnic i obszarów miast poddanych rehabilitacji – powierzchnia usáugowa w budynkach poddanych renowacji – liczba budynków przebudowanych/wyremontowanych na cele edukacyjno/spoáeczne – powierzchnia budynków zmodernizowanych na cele edukacyjno/spoáeczne – powierzchnia zmodernizowanej lokalnej bazy kulturalnej i turystycznej – liczba wybudowanych lokalnych punktów informacji kulturalnej i turystycznej – liczba zmodernizowanych lokalnych punktów informacji kulturalnej i turystycznej – liczba obiektów zmodernizowanych na cele kulturalne i turystyczne – powierzchnia obiektów zmodernizowanych na cele kulturalne i turystyczne – liczba systemów zabezpieczeĔ w obiektach dziedzictwa kulturowego – powierzchnia zmodernizowanych obiektów dziedzictwa kulturowego – liczba przestĊpstw w mieĞcie – wskaĨnik wykrywalnoĞci przestĊpstw – liczba przedsiĊbiorstw zlokalizowanych na terenie zrewitalizowanym – liczba nowych ofert programowych w zakresie kultury i turystyki – liczba obiektów zabezpieczonych przed zagroĪeniami – liczba nowych miejsc pracy powstaáa w wyniku realizacji projektów turystycznych i kulturalnych – liczba osób korzystających z nowej lokalnej bazy kulturalnej i turystycznej – liczba nowych punktów usáugowych na terenach zrewitalizowanych – wskaĨnik bezrobocia wĞród mieszkaĔców terenów zrewitalizowanych – liczba mieszkaĔców na terenach zrewitalizowanych – liczba korzystających z nowych ofert programowych w zakresie kultury i turystyki

11. Stworzenie systemu zabezpieczenia przeciwpowodziowego Gminy wskaĨniki: – dáugoĞü wybudowanych elementów zapobiegających powodziom – dáugoĞü zmodernizowanych elementów zapobiegających powodziom – liczba wybudowanych elementów zapobiegających powodziom – liczba zmodernizowanych elementów zapobiegających powodziom – liczba wybudowanych zbiorników maáej retencji – liczba zmodernizowanych zbiorników maáej retencji – pojemnoĞü wybudowanych zbiorników maáej retencji – powierzchnia terenów zabezpieczonych przed powodzią

123 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

– liczba miejscowoĞci zabezpieczonych przed powodzią 12. Podniesienie skutecznoĞci gminnego systemu zabezpieczeĔ ppoĪ. wskaĨniki: – liczba jednostek OSP wyposaĪonych w nowy sprzĊt techniczny – liczba zakupionego sprzĊtu/wyposaĪenia technicznego jednostek OSP – liczba poĪarów – liczba udanych akcji ppoĪ. 13. Uporządkowany system utrzymania cmentarzy wskaĨnik: – stworzony system zarządzania 14. Zagospodarowane wszystkie budynki komunalne wskaĨnik: – liczba niezagospodarowanych budynków komunalnych 15. Poprawa jakoĞci zasilania w energiĊ elektryczną wskaĨniki: – liczba przerw w dostawach energii elektrycznej – liczba przyáączy ze spadkami napiĊcia 16. Sprawny system melioracji gruntów rolnych oraz odwadniania ciągów komunikacyjnych wskaĨnik: – liczba/dáugoĞü zmodernizowanych urządzeĔ melioracyjnych

Zadania realizacyjne do poszczególnych celów strategicznych: Zadanie realizacyjne – poszukiwanie lokalnych Ĩródeá wody na terenach wiejskich, – modernizowanie oraz rozbudowywanie sieci wodociągowej i stacji uzdatniania, – kontynuowanie realizacji programu oczyszczania Ğcieków, – wspóápraca z oĞciennymi Gminami w opracowaniu i wdroĪeniu programu utylizacji odpadów, – eliminowanie z miasta ruchu tranzytowego pojazdów o wysokim tonaĪu, – systematyczna poprawa stanu technicznego dróg gminnych i powiatowych na terenie Gminy, – budowanie chodników dla pieszych wzdáXĪ ciągów komunikacyjnych, – budowanie ĞcieĪek rowerowych wzdáXĪ ciągów komunikacyjnych, – instalowanie oĞwietlenia ulicznego w czĊĞci zabudowanych terenów wiejskich, – uzupeánianie oĞwietlenia ulicznego w niektórych czĊĞciach Miasta i Gminy, – organizowanie chronionych przejĞü dla pieszych, – systematyczne powiĊkszanie liczby miejsc parkingowych w Gminie, – dokonywanie staáej obserwacji newralgicznych punktów wystĊpowania zagroĪHĔ w ruchu komunikacyjnym,

124 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

– staáa wspóápraca Gminy z Rzeszowskim Zakáadem Energetycznym w ramach programu zaopatrzenia gminy w energiĊ elektryczną, – tworzenie warunków do swobodnej konkurencji na rynku usáug telekomunikacyjnych, – realizacja projektów z zakresu spoáeczeĔstwa informacyjnego celem upowszechnienia dostĊpu do sieci szerokopasmowej, – pozyskiwanie zewnĊtrznych Ğrodków finansowych na wdraĪanie nowoczesnych systemów grzewczych, – poszukiwanie inwestorów zewnĊtrznych, – doskonalenie systemu eksploatacji budynków i budowli, – zmniejszanie stopnia zagĊszczania mieszkaĔców w lokalach, – prywatyzacja nadwyĪek mienia komunalnego, – wspieranie grupowych inicjatyw mieszkaĔców, wspólnot, spóádzielni dotyczących inwestycji modernizacyjnych (w tym termo-modernizacyjnych) w budynkach, – stosowanie nowoczesnych technologii i materiaáów przy modernizacji budynków, – staáa wspóápraca informacyjna Gminy z Zespoáem Elektrowni Wodnych w Solinie, – koordynacja dziaáDĔ Gminy i ZEW Solina w sytuacjach kryzysowych poprzez Wojewódzki Komitet Przeciwpowodziowy, – monitorowanie zagroĪHĔ powodziowych, – wspóápraca z wáDĞcicielami cieków wodnych przy regulacji koryt, – systematyczna poprawa stanu technicznego istniejących obiektów sportowych i rekreacyjnych oraz inwestowanie w budowĊ nowoczesnych obiektów rekreacyjno-sportowych, – podwyĪszanie standardu obiektów kultury, – realizacja projektów rewitalizacyjnych z uwzglĊdnieniem obiektów zabytkowych i sakralnych, – dysponowanie planem zagospodarowania przestrzennego, – pozyskiwanie nowych terenów pod inwestycje, – uzbrajanie terenów inwestycyjnych (inwestycje przemysáowe i mieszkalnictwo wielorodzinne i jednorodzinne).

ĝrodowisko przyrodnicze Cele strategiczne wraz ze wskaĨnikami: 1. Poprawa i utrzymanie czystoĞci Ğrodowiska naturalnego (woda, powietrze, gleby) i uzyskanie peánego bezpieczeĔstwa sanitarno- epidemiologicznego gminy wskaĨniki: – klasa czystoĞci wód – poziom zanieczyszczenia powietrza

125 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

– poziom zanieczyszczenia gleb 2. Poprawa dostĊpnoĞci miejsc atrakcyjnych przyrodniczo wskaĨnik: – powierzchnia. udostĊpnionych obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych i turystycznych 3. Wysoki poziom wykorzystania odnawialnych Ĩródeá energii wskaĨniki: – liczba wybudowanych/zainstalowanych instalacji wykorzystujących odnawialne Ĩródáa energii – liczba wybudowanych obiektów infrastruktury sáXĪącej do produkcji/przesyáu energii odnawialnej – liczba zmodernizowanych obiektów infrastruktury sáXĪącej do produkcji/przesyáu energii odnawialnej 4. Podniesienie ĞwiadomoĞci ekologicznej mieszkaĔców wskaĨniki: – liczba mieszkaĔców, którzy wziĊli udziaá w projektach i programach proekologicznych – liczba dzikich wysypisk Ğmieci

Zadania realizacyjne do poszczególnych celów strategicznych: – eliminowanie Ĩródeá zanieczyszczeĔ wód powierzchniowych, gruntowych i cieków, – wykorzystywanie nowoczesnych technologii oczyszczania Ğcieków, – posiadanie sprawnego systemu kanalizacji i oczyszczania Ğcieków, – likwidowanie dzikich wysypisk Ğmieci, – opracowanie koncepcji zagospodarowania odpadów, – zwiĊkszanie iloĞci uĪytkowników wody ze zbiorczych wodociągów, – eliminowanie Ĩródeá zanieczyszczenia powietrza, – upowszechnianie informacji o skutkach zanieczyszczenia wód, – wyznaczanie i przygotowywanie tras dla rajdów samochodów terenowych, – pozyskiwanie zewnĊtrznych Ğrodków finansowych na dofinansowanie inwestycji proekologicznych, – staáa wspóápraca z organizacjami ekologicznymi i turystycznymi, – dysponowanie miejscowym planem ogólnym w zakresie zalesieĔ, – wspieranie wáDĞcicieli nieuĪytków zalesiających te grunty, – rozwijanie systemu edukacji ekologicznej, – dostosowywanie sytemu szkoleĔ do potrzeb okreĞlonych grup mieszkaĔców, – wspóáudziaá spoáeczeĔstwa w realizacji zadaĔ ekologicznych, – podnoszenie kultury terenów zielonych, – uwzglĊdnianie lokalizacji terenów zielonych przy zabudowie, – utrzymywanie ekologicznych barier zieleni przy drogach w celu zmniejszenia

126 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

szkodliwego oddziaáywania spalin i haáasu, – promowanie nowoczesnych technologii grzewczych wykorzystujących noĞniki energii przyjazne Ğrodowisku, – tworzenie maáej infrastruktury umoĪliwiającej wykorzystanie walorów rekreacyjnych Sanu i Hoczewki, – tworzenie maáej infrastruktury zwiĊkszającej dostĊpnoĞü i zabezpieczającej miejsca atrakcyjne przyrodniczo, – poprawa stanu dróg celem zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza wynikające z duĪego natĊĪenia ruchu, – modernizowanie systemów grzewczych w kotáowniach lokalnych, – promowanie rozwiązaĔ wykorzystania energii odnawialnej, – wykorzystywanie technologii energii odnawialnej w obiektach komunalnych.

Potencjaá ludzki Cele strategiczne wraz ze wskaĨnikami: 1. Ograniczenie procesu emigracji osób máodych, wykwalifikowanych w zawodach deficytowych wskaĨniki: – liczba zawodów deficytowych – liczba osób w zawodach deficytowych – wskaĨnik migracji 2. Zaktywizowanie mieszkaĔców w zakresie poszukiwania miejsc pracy wskaĨniki: – liczba osób bezrobotnych – liczba nowych podmiotów gospodarczych 3. Wysoki poziom aktywnoĞci spoáecznej mieszkaĔców wskaĨniki: – liczba mieszkaĔców, która wziĊáa udziaá w projektach i programach spoáecznych – liczba funkcjonujących organizacji pozarządowych

Zadania realizacyjne do poszczególnych celów strategicznych: – wspieranie wszelkich dziaáDĔ edukacyjnych mieszkaĔców, – pozyskiwanie Ğrodków zewnĊtrznych na rozwój ludzi, – dziaáania zmierzające do utrzymania i poszerzania szkolnictwa Ğredniego, – promocja szkolnictwa Ğredniego dla osób pracujących, – wspóápraca z Powiatowym UrzĊdem Pracy w zakresie organizowania warsztatów rozwojowych dla osób poszukujących pracy, – promocja ciekawych projektów rozwiązaĔ w zakresie tworzenia miejsc pracy, – informowanie mieszkaĔców o moĪliwoĞciach pozyskiwania dotacji na inwestycje w firmach, – pozyskiwanie Ğrodków zewnĊtrznych na dziaáania związane z rozwojem

127 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

demokracji lokalnych, – dziaáania na rzecz zmiany roszczeniowych postaw spoáecznych, – wspóápraca instytucji wpáywających na rozwój ludzi, – wspieranie dziaáDĔ instytucji wpáywających na rozwój ludzi, – wspieranie osób, przedsiĊbiorców Ğwiadczących usáugi w zawodach deficytowych, – wspieranie tworzenia i funkcjonowania lokalnych organizacji pozarządowych.

Potencjaá instytucjonalny Cele strategiczne wraz ze wskaĨnikami: 1. Wysoka jakoĞü obsáugi w UrzĊdzie Miasta i Gminy wskaĨniki: – wdroĪony system zarządzania jakoĞcią – skrócenie czasu obsáugi interesantów – liczba spraw zaáatwianych on-line – liczba osób korzystających z usáug publicznych on-line – ocena poziomu zadowolenia interesantów na podstawie ankietyzacji 2. Peána informatyzacja usáug UrzĊdu Miasta i Gminy wskaĨniki: – liczba wdroĪonych kompleksowych systemów zarządzania w jednostkach publicznych – liczba wdroĪonych wewnĊtrznych systemów zarządzania informacją w jednostkach publicznych – liczba wdroĪonych systemów intranetu w jednostkach publicznych – liczba wdroĪonych systemów uĪytkowników transakcyjnych portali w jednostkach publicznych – liczba wdroĪonych systemów elektronicznego obiegu dokumentów w jednostkach publicznych – liczba wdroĪonych systemów elektronicznej archiwizacji dokumentów w jednostkach publicznych – liczba portali o funkcjonalnoĞci umoĪliwiającej kontakt on-line obywatela z urzĊdem – liczba zmodernizowanych publicznych punktów dostĊpu do Internetu piap – liczba zbudowanych publicznych punktów dostĊpu do Internetu piap – liczba zakupionych centrali z rejestratorem rozmów – liczba zakupionych centrali selektywnego alarmowania – liczba wdroĪonych systemów informatycznych – liczba powstaáych stanowisk systemu monitorującego – liczba wdroĪonych platform serwerowych w jednostkach publicznych – liczba wdroĪonych systemów backupu i archiwizacji dokumentów w jednostkach publicznych – iloĞci portali umoĪliwiającej kontakt on-line obywatela z jednostką publiczną – liczba osób korzystających dziennie z piap – skrócenie czasu obsáugi interesantów – liczba pracowników instytucji publicznych wykorzystujących technologie informacyjne – liczba spraw zaáatwianych on-line

128 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

– liczba osób korzystających z usáug publicznych on-line – liczba spraw rozpatrywanych z wykorzystaniem systemów obiegu dokumentów – liczba zalgorytmizowanych procedur administracyjnych, dostĊpnych obywatelowi on- line – liczba pracowników jednostek publicznych z dostĊpem do systemów zarządzania i portali intranetowych 3. Aktywne wspólnoty mieszkaniowe dbające o interesy swoich czáonków wskaĨniki: – liczba zrealizowanych projektów z dofinansowaniem zewnĊtrznym – liczba zmodernizowanych budynków mieszkalnych

Zadania realizacyjne do poszczególnych celów strategicznych: – utworzenie i wdraĪanie systemu zarządzania jakoĞcią w UrzĊdzie Miasta i Gminy, – peána informatyzacja UrzĊdu i Ğwiadczenie e-usáug publicznych, – wspieranie wspólnot mieszkaniowych w zakresie poszukiwania Ğrodków zewnĊtrznych na realizacjĊ inwestycji, – wáączanie wspólnot do dziaáDĔ na rzecz rewitalizacji miasta.

OsiągniĊcie celów w obszarze potencjaáów Gminy wymaga wczeĞniejszej realizacji gáównych zadaĔ stanowiących warunki konieczne dla kompleksowego koordynowania wszystkich dziaáDĔ.

Zadania gáówne w zakresie infrastruktury i zasobów oraz gospodarki przestrzennej Gminy: – opracowanie planu zagospodarowania przestrzennego, – wdroĪenie polityki pozyskiwania inwestorów zewnĊtrznych, – opracowanie programu promocji Gminy – wdroĪenie systemu zarządzania jakoĞcią w UrzĊdzie Miasta i Gminy, – wysoka sprawnoĞü UrzĊdu Miasta i Gminy w pozyskiwaniu Ğrodków pomocowych, – informatyzacja systemu monitorowania i udostĊpniania informacji. 8.4 Cele strategiczne i zadania realizacyjne do roku 2020 w sferze gospodar- czej Gminy

Cele strategiczne w tej sferze okreĞlają koncepcjĊ gospodarczą Gminy. Ta koncepcja powinna wpáywaü na decyzje podejmowane przez wszystkie podmioty dziaáające w Gminie oraz przyszáych inwestorów zewnĊtrznych i wewnĊtrznych.

129 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Realizacja samych celów jest zadaniem, które mogą realizowaü tylko podmioty dziaáające w sferze gospodarczej. Zadania Gminy dotyczą przede wszystkim tworzenia warunków do dziaáalnoĞci gospodarczej, wspierania podmiotów przez odpowiednią politykĊ w tym zakresie oraz promocjĊ Gminy.

Cele strategiczne w sferze gospodarki zostaáy poddane hierarchizacji poprzez przyznanie punktów, wedáug zasady im wiĊcej punktów tym wyĪsza pozycja w hierarchii celów. Hierarchizacja zostaáa ustalona na podstawie wyników konsultacji spoáecznej przeprowadzonej za pomocą ankiety. Do kaĪdego z celów zostaáy zaprojektowane wskaĨniki, które bĊGą mogáy byü wykorzystane przy opracowywaniu wniosków o dofinansowanie projektów ze Ğrodków zewnĊtrznych oraz przy wdraĪaniu systemu monitorowania rozwoju Gminy. Cele priorytetowe, które uzyskaáy najwiĊkszą liczbĊ punktów są zaprezentowane na ciemniejszym (Īyátym) tle.

Sfera gospodarcza Cele strategiczne wraz ze wskaĨnikami: 1. Wzrost znaczenia turystyki i usáug okoáoturystycznych w gospodarce Gminy wskaĨniki: – liczba miejsc noclegowych na terenie Gminy – liczba turystów korzystająca z ofert turystycznych Gminy – liczba atrakcji turystycznych – poziom dochodów z turystyki i usáug pochodnych 2. RozwiniĊty sektor usáug budowlanych wskaĨniki: – liczba dziaáających maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw w sektorze usáug budowlanych – liczba nowych miejsc pracy w sektorze usáug budowlanych – wartoĞü inwestycji zrealizowanych przez maáe i Ğrednie firmy – wartoĞü inwestycji zrealizowanych przez inwestorów zewnĊtrznych – wartoĞü sprzedaĪy sektora 3. Wzrost dochodów gospodarstw rolnych z agroturystyki oraz innych dziedzin pozarolniczej dziaáalnoĞci gospodarczej wskaĨniki: – liczba gospodarstw agroturystycznych – liczba miejsc noclegowych gospodarstwach agroturystycznych na terenie Gminy – liczba turystów korzystająca z ofert turystycznych gospodarstw agroturystycznych na terenie Gminy – liczba atrakcji turystycznych – liczba nowych podmiotów gospodarczych uruchomionych w gospodarstwach rolnych – liczba nowych pozarolniczych miejsc pracy w gospodarstwach rolnych 4. RozwiniĊte usáugi gastronomiczne dysponujące szeroką ofertą opartą na lokalnych tradycjach kulinarnych

130 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

wskaĨniki: – liczba dziaáających przedsiĊbiorstw – liczba miejsc pracy – wartoĞü inwestycji zrealizowanych przez firmy – wartoĞü sprzedaĪy sektora 5. Poprawa rentownoĞci produkcji rolnej poprzez poszukiwanie nowych rozwiązaĔ prowadzenia produkcji – rozwiniĊta produkcja rolna metodami ekologicznymi wskaĨniki: – liczba gospodarstw ekologicznych – wartoĞü sprzedaĪy z gospodarstw ekologicznych 6. RozwiniĊty sektor usáug bytowych wskaĨniki: – liczba dziaáających przedsiĊbiorstw – liczba miejsc pracy – wartoĞü inwestycji zrealizowanych przez firmy – wartoĞü sprzedaĪy sektora 7. Wykorzystanie peánej zdolnoĞci produkcyjnej istniejących zakáadów przetwórstwa drewna wskaĨniki: – liczba dziaáających przedsiĊbiorstw – liczba miejsc pracy – wartoĞü inwestycji zrealizowanych przez firmy – wartoĞü sprzedaĪy sektora 8. Wzrost towarowoĞci gospodarstw wskaĨniki: – liczba grup producenckich – liczba specjalistycznych gospodarstw towarowych – wartoĞü sprzedaĪy z gospodarstw towarowych 9. Wykorzystanie peánej zdolnoĞci produkcyjnej istniejących zakáadów przetwórstwa rolno-spoĪywczego wskaĨniki: – liczba dziaáających przedsiĊbiorstw – liczba miejsc pracy – wartoĞü inwestycji zrealizowanych przez firmy – wartoĞü sprzedaĪy sektora

131 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Zadania realizacyjne do poszczególnych celów strategicznych: Zadanie realizacyjne – posiadanie caáorocznej oferty turystycznej, – promowanie Gminy poprzez organizowanie cyklicznych imprez masowych np. „Agrobieszczady”, – systematyczne promowanie Leska jako Gminy agroturystycznej, – prowadzenie ciąJáej akwizycji oferty turystycznej Gminy wĞród turystów tranzytowych, – preferowanie rozwoju turystyki na terenie Gminy, – utrzymywanie zgodnoĞci wzrostu turystyki z ekorozwojem Gminy, – posiadanie staáej, atrakcyjnej oferty dla turystów tranzytowych, – cykliczne organizowanie konkursów na najlepsze oferty turystyczne w Gminie, – nawiązywanie wspóápracy z najlepszymi oĞrodkami (równieĪ zagranicznymi), Ğwiadczącymi usáugi turystyczne, – organizowanie cyklicznych imprez kulturalno–rozrywkowych skierowanych do turystów, – wspieranie rĊkodzieáa i rzemiosáa artystycznego, – wspieranie rozwoju lokalnych i regionalnych placówek muzealno- wystawienniczych, – uáatwianie turystom zmotoryzowanym dostĊpu do miasta, – rozwijanie marketingu usáug turystycznych dla Gminy, – wspieranie dziaáDĔ Stowarzyszenia „Galicyjskie Gospodarstwa GoĞcinne- Bieszczady”, – koordynacja dziaáDĔ wszystkich podmiotów uczestniczących w rozwoju turystyki, – systematyczne informowanie mieszkaĔców Gminy o dziaáaniach w sferze turystyki, – kategoryzowanie bazy agroturystycznej w Gminie, – systematyczne podnoszenie kwalifikacji osób zatrudnionych w obsáudze turystów, – preferencyjne udostĊpnianie terenów komunalnych pod rozbudowĊ bazy noclegowej, – podnoszenie standardu istniejącej bazy noclegowej, – pozyskiwanie inwestorów zewnĊtrznych do rozbudowy bazy noclegowej, – rozwijanie pól biwakowych i campingów, – pozyskiwanie inwestorów zewnĊtrznych do rozbudowy bazy gastronomicznej, – oferowanie turystom potraw miejscowej kuchni, – áączenie oferty gastronomicznej z rozrywką, – oferowanie róĪnych form sprzedaĪy posiáków, – wykorzystanie Ĩródeáek mineralnych dla podniesienia atrakcyjnoĞci oferty,

132 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

– rozwijanie Gminy jako centrum szybownictwa górskiego i paralotniarstwa, – wykorzystywanie unikalnych walorów Sanu dla rozwoju wĊdkarstwa, – umieszczanie obiektów sakralnych (koĞcioáów, cerkwi i synagogi) oraz nekropolii w ofercie turystycznej, – rozwijanie sieci oznakowanych, gminnych ĞcieĪek spacerowych, – rozwijanie szlaków i bazy do uprawiania górskiej turystyki rowerowej, – organizowanie plenerów i warsztatów artystycznych z udziaáem miejscowych twórców, – wspieranie rozwoju usáug w zakresie obsáugi ruchu turystycznego, – nawiązywanie kontaktów z zagranicą w celu podniesienia jakoĞci oferowanych usáug, – wykorzystywanie walorów rekreacyjnych Sanu i Hoczewki, – kreowanie lokalnego produktu turystycznego, – rewitalizacja zdegradowanych obszarów miasta, – tworzenie nowoczesnej bazy sportowo-rekreacyjnej (páywalnia, boiska sportowe, hala sportowa), – zagospodarowywanie nie wykorzystanych w peáni obiektów i obszarów rozrywki, rekreacji i wypoczynku, – udzielanie preferencji firmom budowlanym, – stwarzanie korzystnych warunków do rozwoju budownictwa, – wspieranie osób chcących zdobywaü kwalifikacje w zawodach deficytowych (np. budownictwo), – wspieranie powstawania i rozwoju firm usáugowych, – dystrybucja informacji na temat Ğrodki z budĪetu UE przeznaczonych na dofinansowanie inwestycji w przedsiĊbiorstwach, – promowanie oferty lokalnych przedsiĊbiorców w otoczeniu. – wspieranie promocji produktów lokalnych zakáadów przetwórstwa drewna, – udzielanie preferencji firmom produkującym wyroby o wysokim stopniu przetworzenia drewna, – zwiĊkszanie stopnia wspóápracy producentów rolnych z zakáadami przetwórczymi, – wspieranie procesu budowy rynków lokalnych surowców, – wspieranie hodowli i chowie bydáa i owiec, – zwiĊkszanie powierzchni gospodarstw rolnych, – pomoc w tworzeniu gospodarstw specjalistycznych dostosowanych do lokalnych uwarunkowaĔ produkcyjnych, – wspieranie rolników w tworzeniu grup producenckich, – wspieranie rolników w tworzeniu miejsc noclegowych w gospodarstwach agroturystycznych, – udzielanie preferencji w podatkach lokalnych dla gospodarstw rozpoczynających

133 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

dziaáalnoĞü agroturystyczną, – wspieranie rolników specjalizujących siĊ w wyrobach pamiątkarskich, – udzielanie preferencji w podatkach lokalnych dla rolników rozpoczynających pozarolniczą dziaáalnoĞü gospodarczą, – promowanie lokalnych produktów ĪywnoĞciowych.

OsiągniĊcie powyĪszych celów wymaga wczeĞniejszej realizacji gáównych zadaĔ stanowLących warunki konieczne dla kompleksowego koordynowania wszystkich dziaáDĔ.

*áówne zadania Gminy w sferze gospodarczej: – uzbrajanie terenów pod inwestycje gospodarcze, – wprowadzenie ulg podatkowych dla nowych inwestycji tworzących miejsca pracy, – powoáanie osoby/komórki odpowiedzialnej za rozwój turystyki, rolnictwa oraz promocjĊ Gminy, – uruchomienie/utrzymanie punktu informacji o moĪliwoĞciach finansowania przedsiĊwziĊü z funduszy strukturalnych i innych, – systematyczne szkolenie pracowników w zakresie pozyskiwania funduszy strukturalnych i pomocowych, – uáatwianie dostĊpu do informacji i usáug publicznych drogą elektroniczną, – wspieranie przedsiĊwziĊü sáXĪących zwiĊkszeniu dostĊpnoĞci mieszkaĔców do Internetu.

134 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

9 ZGODNOĝû ZE STRATEGICZNYMI DOKUMENTAMI

Analiza spójnoĞci Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Lesko jest niezwykle waĪna gdyĪ pozwoli wáDĞciwie wpasowaü dokument w istniejące na róĪnych poziomach zarządzania dokumenty planistyczne i programowe.

1. Dokumenty stanowiące przedmiot analizy spójnoĞci Do oceny spójnoĞci celów Strategii Gminy przyjĊto nastĊpujące zewnĊtrzne dokumenty planistyczne: 9 Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007–2020 (aktualizacja) – paĨdziernik 2006 r. 9 Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego 2007–2013 (projekt) –17 wrzeĞnia 2007 r. 2. PrzyjĊta metoda oceny OcenĊ zgodnoĞci dokonano metodą ekspercką w odniesieniu do celów zawartych w porównywanych ze sobą dokumentach. W celu dokonania oceny do porównaĔ przyjĊto skalĊ czterostopniową, gdzie: 0 – oznacza brak odniesienia do danego celu z dokumentu porów- nywanego; 1 – oznacza niską zgodnoĞü/integralnoĞci celów; 2 – oznacza Ğredni stopieĔ zgodnoĞci/integralnoĞci celów; 3 – oznacza wysoki stopieĔ zgodnoĞci/integralnoĞci celów. W poszczególnych tabelach ujĊto ocenĊ stopnia zgodnoĞci/integralnoĞci celów strategii z zapisami dokumentów porównywanych. StopieĔ zgod- noĞci w ramach kaĪdego z celów gáównych dokumentów porównywanych zostaá nastĊpnie podsumowany punktacją áączną, której maksymalna wysokoĞü jest zmienna i jest zaleĪna od iloĞci celów pochodzących z do- kumentów porównywanych. 3. Ukáad wniosków wynikających z oceny zgodnoĞci celów KaĪdy z rozdziaáów obejmuje skrótowe omówienie danego dokumentu strategii. NastĊpnie – w ukáadzie tabelarycznym – zawarto ocenĊ punk- tową stopnia zgodnoĞci celów strategicznych z zapisami danego doku- mentu. Ocena koĔczy siĊ zestawem wniosków: - podsumowujących stopieĔ uwzglĊdnienia zapisów dokumentów porównywanych w zapisach celów strategicznych Gminy, - okreĞlających, które z celów strategicznych nie pokrywają siĊ z zapisami dokumentów programowych.

135 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

ZGODNOĝû CELÓW STRATEGICZNYCH STRATEGII ROZWOJU MIASTA I GMINY LESKO Z CELAMI „STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO na lata 2007–2020”

STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO na lata 2007-2020 NajwaĪniejszymi cechami „Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020” Vą: x Strategia województwa ujmuje gáówne cele rozwoju w horyzoncie 14 lat, w zmieniających siĊ warunkach wewnĊtrz- nych i zewnĊtrznych, przy czynnym uczestnictwie partnerów publicznych i prywatnych, którzy pomagają w wyborze naj- lepszej koncepcji oraz wspóádziaáają w jej realizacji. x Strategia rozwoju regionu jest Záasnym dokumentem samorządu wojewódzkiego, dziĊki któremu bĊdzie on mógá ra- cjonalnie organizowaü swoje przyszáe dziaáania. Dlatego teĪ w tym dokumencie są wyeksponowane przedsiĊwziĊcia, które wáadza regionalna moĪe sama podjąü. x Podmioty niezaleĪne od wáadzy regionalnej są elementami otoczenia regionu i w tym wáDĞnie kontekĞcie powinny byü w strategii rozpatrywane. Ten perspektywiczny plan dziaáDĔ odnosi siĊ bowiem do najwaĪniejszych impulsów (pozytyw- nych i negatywnych) páynących z otoczenia. W szczególnoĞci, naleĪy w nim uwzglĊdniü takie dáugofalowe dziaáania po- dejmowane przez ukáady lokalne (miasta i gminy wiejskie oraz związki gmin), które są zbieĪne z celami rozwoju regionu i które mogą mieü znaczenie ponadlokalne. x Istotną cechą strategii jest jej walor informacyjny. Dokument strategiczny informuje spoáeczeĔstwo, podmioty gospo- darcze i instytucje o priorytetach przyjĊtych przez wáadzĊ regionu, dając im tym samym przesáankĊ do dokonywania Záasnych wyborów. W tym sensie strategia rozwoju województwa powinna staü siĊ podstawą prowadzenia wáDĞciwej polityki przez poszczególne podmioty dziaáające w regionie. x Dokument jest zgodny z zaáRĪeniami Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013, ze Strategią Rozwoju Kraju 2007-2015 oraz Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, które uwzglĊdniają zapisy nadrzĊdnego dokumentu programowego Unii Europejskiej, tj. Strategicznych Wytycznych Wspólnoty. x Podstawą strategii rozwoju województwa jest zaáRĪenie maksymalnego wykorzystania dokáadnie rozeznanych we- wnĊtrznych zasobów oraz potencjaáu miejscowych podmiotów, jak równieĪ korzyĞci usytuowania geograficz- nego.

136 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Strategia Rozwoju Województwa jest programowaniem przyszáego dziaáania. Jej istotą jest hierarchizacja celów. W pierwszym rzĊdzie naleĪy realizowaü cele najwaĪniejsze dla rozwoju.

x W dokumencie sformuáowano nastĊpujący cel gáówny strategii:

Podniesienie krajowej i miĊdzynarodowej konkurencyjnoĞci gospodarki regionu poprzez wzrost jej innowacyjnoĞci, a tym samym efektywnoĞci, która stworzy warunki do zwiĊkszenia zatrudnienia oraz wzrostu dochodów i poziomu Īycia ludnoĞci.

W celu realizacji zapisu zawartego w celu gáównym opracowano cele strategiczne, które są zasadniczą czĊĞcią strategii. Efektem koĔcowym strategii jest opracowanie zbioru konkretnych priorytetów, opisujących kierunki dziaáania, które bĊGą podjĊte przez wáDĞciwe instytucje i organizacje. Programy wskazują cele, sposoby ich osiągania, zawierają takĪe zestawy mierników, umoĪliwiających precyzyjne Ğledzenie procesu osiągania poszczególnych celów.

W Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020 zostaáy sformuáowane nastĊpujące cele stra- tegiczne rozwoju regionu: x Cel 1: Tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjnoĞci gospodarki poprzez rozwijanie przedsiĊbiorczoĞci, zwiĊksza- nie jej innowacyjnoĞci oraz podniesienie atrakcyjnoĞci inwestycyjnej regionu. x Cel 2: Poprawa dostĊpnoĞci komunikacyjnej i infrastruktury technicznej województwa. x Cel 3: Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich sprzyjający powstawaniu rentownych gospodarstw rolnych oraz kre- owaniu pozarolniczych Ĩródeá dochodów. x Cel 4: Poprawa jakoĞci Ğrodowiska oraz zachowanie i ochrona zasobów przyrodniczych i wartoĞci krajobrazowych. x Cel 5: Wszechstronny rozwój kapitaáu spoáecznego, umoĪliwiający peáne wykorzystanie potencjaáu i moĪliwoĞci rozwoju osobistego mieszkaĔców regionu.

137 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

x Cel 6: Wspieranie rozwoju gospodarczego regionu, wykorzystanie potencjaáu turystycznego i dziedzictwa kulturowego oraz ochrona wartoĞci przyrodniczo-krajobrazowych. x Cel 7: BezpieczeĔstwo zdrowotne ludnoĞci. x Cel 8: Integracja dziaáDĔ w zakresie pomocy spoáecznej. Ocena zgodnoĞci celów:

Cele Strategii Rozwoju Cele Strategii Rozwoju Ocena Województwa Podkarpackiego Miasta i Gminy Lesko zgodnoĞci

Cel strategiczny 1. Tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjnoĞci gospodarki poprzez rozwijanie przedsiĊbiorczoĞci, zwiĊkszanie jej innowacyjnoĞci oraz podniesienie atrakcyjnoĞci inwestycyjnej regionu.

Priorytety

1.1. Rozwój przedsiĊbiorstw, szczególnie maáych 1. Ograniczenie procesu migracji osób máodych, 3 i Ğrednich, poprzez wsparcie finansowe oraz insty- wykwalifikowanych w zawodach deficytowych tucjonalne 2. Zaktywizowanie mieszkaĔców w zakresie poszukiwania miejsc pracy 3. Wzrost znaczenia turystyki i usáug proturystycznych w gospodarce gminy 4. RozwiniĊty sektor usáug budowlanych 5. Wzrost dochodów gospodarstw rolnych z agroturystyki oraz innych dziedzin pozarolniczej

138 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

dziaáalnoĞci gospodarczej 6. RozwiniĊte usáugi gastronomiczne dysponujące szeroka ofertą opartą na lokalnych tradycjach kulinarnych 7. RozwiniĊty sektor usáug bytowych 8. Wykorzystanie peánej zdolnoĞci produkcyjnej istniejących zakáadów przetwórstwa drewna 9. Wykorzystanie peánej zdolnoĞci produkcyjnej istniejących zakáadów przetwórstwa rolno- spoĪywczego

1.2. Budowanie regionalnego systemu innowacji 0 poprzez rozwój rzeszowskiego obszaru metropoli- talnego oraz powiązaĔ miĊdzy nauką i gospodarką

1.3. Dziaáania na rzecz podniesienia atrakcyjnoĞci 1. Pozyskanie i uzbrojenie nowych terenów 3 regionu dla rozwoju inwestycji inwestycyjnych pod inwestycje gospodarcze i mieszkalnictwo 2. Rozbudowany, bezpieczny system ciągów komunikacyjnych (drogi, ulice, chodniki dla pieszych, ĞcieĪki rowerowe, parkingi) 3. Stworzenie sprawnego systemu gospodarki wodno – Ğciekowej i dostĊpnoĞü dobrej jakoĞciowo wody pitnej dla caáej gminy 4. Zrewitalizowane obszary miasta, które byáy zagroĪone degradacją

1.4. Turystyka jako czynnik rozwoju spoáeczno- 1. Wzrost znaczenia turystyki i usáug 3 gospodarczego województwa proturystycznych w gospodarce gminy

139 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

2. Wzrost dochodów gospodarstw rolnych z agroturystyki oraz innych dziedzin pozarolniczej dziaáalnoĞci gospodarczej 3. Utworzenie nowoczesnej bazy obiektów sportowych i rekreacyjnych 4. Poprawa stanu technicznego istniejących obiektów sportowych i rekreacyjnych 5. Wysoki standard obiektów kultury oraz poprawa stanu technicznego obiektów zabytkowych (w tym sakralnych) 6. Zrewitalizowane obszary miasta, które byáy zagroĪone degradacją

Razem: 9 Ocena maksymalna 12, uzyskana ocena 9, oznacza to wysoki stopieĔ zgodnoĞci celów.

Cele Strategii Rozwoju Cele Strategii Rozwoju Ocena Województwa Podkarpackiego Miasta i Gminy Lesko zgodnoĞci

Cel strategiczny 2. Poprawa dostĊpnoĞci komunikacyjnej i infrastruktu- ry technicznej województwa.

Priorytety

2.1. Wspieranie inwestycji komunikacyjnych: dro- 1. Peána dostĊpnoĞü komunikacyjna gminy 3

140 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

gowych, kolejowych i lotniczych 2. Rozbudowany, bezpieczny system ciągów komunikacyjnych (drogi, ulice, chodniki dla pieszych, ĞcieĪki rowerowe, parkingi) 3. Sprawny system zabezpieczeĔ technicznych ruchu komunikacyjnego

2.2. Wspieranie inwestycji z zakresu gospodarki 1. Stworzenie sprawnego systemu gospodarki 3 wodno-Ğciekowej wodno – Ğciekowej i dostĊpnoĞü dobrej jakoĞciowo wody pitnej dla caáej gminy 2. Stworzenie systemu zabezpieczenia przeciwpowodziowego gminy 3. Sprawny system melioracji gruntów rolnych oraz odwadniania ciągów komunikacyjnych

2.3. Zapewnienie bezpieczeĔstwa energetycznego 1. Poprawa jakoĞci zasilania w energiĊ elektryczną 3 regionu 2. Zredukowana energocháonnoĞü budynków mieszkalnych i innych 3. Wysoki poziom wykorzystania odnawialnych Ĩródeá energii

2.4. Poprawa sprawnoĞci funkcjonowania regional- 1. Zapewnienie powszechnej dostĊpnoĞci usáug 3 nego systemu usáug telekomunikacyjnych telekomunikacyjnych, w tym dostĊpu do szerokopasmowej sieci internetowej

Razem: 12 Ocena maksymalna 12, uzyskana ocena 12, oznacza to wysoki stopieĔ zgodnoĞci celów.

141 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Cele Strategii Rozwoju Cele Strategii Rozwoju Ocena Województwa Podkarpackiego Miasta i Gminy Lesko zgodnoĞci

Cel strategiczny 3. Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich sprzyja- Mący powstawaniu rentownych gospodarstw rolnych oraz kreowaniu pozarolniczych Ĩródeá dochodów.

Priorytety

3.1. Rozwój pozarolniczych form dziaáalnoĞci go- 1. Wzrost dochodów gospodarstw rolnych z 3 spodarczej w warunkach zrównowaĪonego rozwoju agroturystyki oraz innych dziedzin pozarolniczej dziaáalnoĞci gospodarczej 2. Rozbudowany, bezpieczny system ciągów komunikacyjnych (drogi, ulice, chodniki dla pieszych, ĞcieĪki rowerowe, parkingi) 3. Stworzenie sprawnego systemu gospodarki wodno – Ğciekowej i dostĊpnoĞü dobrej jakoĞciowo wody pitnej dla caáej gminy 4. Stworzenie sprawnego systemu utylizacji odpadów staáych 5. Wysoki poziom wykorzystania odnawialnych Ĩródeá energii

3.2. Odnowa wsi oraz modernizacja przestrzeni 1. Utworzenie nowoczesnej bazy obiektów 3 wiejskiej sportowych i rekreacyjnych 2. Wysoki standard opieki nad osobami w podeszáym wieku i osobami

142 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

niepeánosprawnymi 3. Dobry stan techniczny budynków i budowli komunalnych 4. Wysoki standard obiektów kultury oraz poprawa stanu technicznego obiektów zabytkowych (w tym sakralnych) 5. Zagospodarowane wszystkie budynki komunalne 6. Poprawa dostĊpnoĞci miejsc atrakcyjnych przyrodniczo 7. Zaktywizowanie mieszkaĔców w zakresie poszukiwania miejsc pracy 8. Wysoki poziom aktywnoĞci spoáecznej mieszkaĔców 9. Wysoki poziom czystoĞci i estetyki gminy 10. Wysoki poziom uczestnictwa w kulturze

3.3. Wzrost konkurencyjnoĞci gospodarstw rolnych 1. Poprawa rentownoĞci produkcji rolnej poprzez 3 poszukiwanie nowych rozwiązaĔ prowadzenia produkcji - rozwiniĊta produkcja rolna metodami ekologicznymi 2. Wzrost towarowoĞci gospodarstw

3.4. Rozwój rynku rolnego 1. Wzrost towarowoĞci gospodarstw 2 2. Wykorzystanie peánej zdolnoĞci produkcyjnej istniejących zakáadów przetwórstwa rolno- spoĪywczego

Razem: 11

143 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Ocena maksymalna 12, uzyskana ocena 11, oznacza to wysoki stopieĔ zgodnoĞci celów.

Cele Strategii Rozwoju Cele Strategii Rozwoju Ocena Województwa Podkarpackiego Miasta i Gminy Lesko zgodnoĞci

Cel strategiczny 4. Poprawa jakoĞci Ğrodowiska oraz zachowanie i ochrona zasobów przyrodniczych i wartoĞci krajo- brazowych.

Priorytety

4.1. Ochrona wód i racjonalna gospodarka zasoba- 1. Stworzenie sprawnego systemu gospodarki 3 mi wodnymi wodno – Ğciekowej i dostĊpnoĞü dobrej jakoĞciowo wody pitnej dla caáej gminy 2. Stworzenie sprawnego systemu utylizacji odpadów staáych 3. Stworzenie systemu zabezpieczenia przeciwpowodziowego gminy 4. Sprawny system melioracji gruntów rolnych oraz odwadniania ciągów komunikacyjnych 5. Poprawa i utrzymanie czystoĞci Ğrodowiska naturalnego (wody, powietrze, gleby) 6. Uzyskanie peánego bezpieczeĔstwa sanitarno – epidemiologicznego gminy

4.2. Ograniczanie iloĞci wytwarzanych odpadów 1. Stworzenie sprawnego systemu utylizacji 3 i wdraĪanie nowoczesnych systemów gospodarki odpadów staáych odpadami 2. Podniesienie ĞwiadomoĞci ekologicznej

144 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

mieszkaĔców

4.3. Zapewnienie jak najlepszej jakoĞci powietrza i 1. Stworzenie sprawnego systemu gospodarki 2 gleb oraz ograniczenie negatywnego oddziaáywania wodno – Ğciekowej i dostĊpnoĞü dobrej na Ğrodowisko haáasu i promieniowania elektroma- jakoĞciowo wody pitnej dla caáej gminy gnetycznego 2. Stworzenie sprawnego systemu utylizacji odpadów staáych 3. Sprawny system melioracji gruntów rolnych oraz odwadniania ciągów komunikacyjnych 4. Poprawa i utrzymanie czystoĞci Ğrodowiska naturalnego (wody, powietrze, gleby) 5. Uzyskanie peánego bezpieczeĔstwa sanitarno – epidemiologicznego gminy 6. Wysoki poziom wykorzystania odnawialnych Ĩródeá energii

4.4. Zachowanie oraz ochrona róĪnorodnoĞci biolo- 1. Poprawa dostĊpnoĞci miejsc atrakcyjnych 2 gicznej i krajobrazowej przyrodniczo i turystycznie 2. Poprawa i utrzymanie czystoĞci Ğrodowiska naturalnego (wody, powietrze, gleby)

4.5. Podniesienie ĞwiadomoĞci ekologicznej spoáe- 1. Podniesienie ĞwiadomoĞci ekologicznej 3 czeĔstwa mieszkaĔców

Razem: 13 Ocena maksymalna 15, uzyskana ocena 13, oznacza to wysoki stopieĔ zgodnoĞci celów.

145 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Cele Strategii Rozwoju Cele Strategii Rozwoju Ocena Województwa Podkarpackiego Miasta i Gminy Lesko zgodnoĞci

Cel strategiczny 5. Wszechstronny rozwój kapitaáu spoáecznego, umoĪ- liwiający peáne wykorzystanie potencjaáu i moĪliwo- Ğci rozwoju osobistego mieszkaĔców regionu

Priorytety

5.1. Poprawa jakoĞci systemu edukacji jako waru- 1. Oferta edukacyjna na poziomie 2 nek pogáĊbiania wiedzy i wzrostu kompetencji ponadgimnazjalnym dostosowana do potrzeb rynku pracy 2. Uáatwiony dostĊp do renomowanych szkóá wyĪszych

5.2. Wzmocnienie jakoĞciowego rozwoju zasobów 1. Oferta edukacyjna na poziomie 3 pracy regionu ponadgimnazjalnym dostosowana do potrzeb rynku pracy 2. Uáatwiony dostĊp do renomowanych szkóá wyĪszych 3. Zaktywizowanie mieszkaĔców w zakresie poszukiwania miejsc pracy 4. Ograniczenie procesu migracji osób máodych, wykwalifikowanych w zawodach deficytowych 5. Wysoki poziom aktywnoĞci spoáecznej mieszkaĔców 6. Dostateczna iloĞü miejsc pracy dla absolwentów i

146 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

osób poszukujących pracy 7. Wysoki udziaá osób niepeánosprawnych w Īyciu spoáeczno - gospodarczym 8. Staáy, zwiĊkszający siĊ udziaá mieszkaĔców w zarządzaniu gminą

5.3. Rozwój kultury 1. Wysoki poziom uczestnictwa w kulturze 3 2. Szeroka oferta w zakresie spĊdzania wolnego czasu 3. Wysoki standard obiektów kultury oraz poprawa stanu technicznego obiektów zabytkowych (w tym sakralnych) 4. Dobra znajomoĞü walorów gminy wĞród mieszkaĔców

5.4. Wspieranie rozwoju spoáeczeĔstwa obywatel- 1. Staáy, zwiĊkszający siĊ udziaá mieszkaĔców 3 skiego w zarządzaniu gminą 2. Wysoki poziom aktywnoĞci spoáecznej mieszkaĔców 3. Wysoki poziom toĪsamoĞci z gminą 4. Wysoki stopieĔ integracji spoáecznej samoorganizacji mieszkaĔców gminy

Razem: 11 Ocena maksymalna 12, uzyskana ocena 11, oznacza to wysoki stopieĔ zgodnoĞci celów.

147 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Cele Strategii Rozwoju Cele Strategii Rozwoju Ocena Województwa Podkarpackiego Miasta i Gminy Lesko zgodnoĞci

Cel strategiczny 6. Wspieranie rozwoju gospodarczego regionu, wyko- rzystanie potencjaáu turystycznego i dziedzictwa kulturowego oraz ochrona wartoĞci przyrodniczo- krajobrazowych.

Priorytety

6.1. Tworzenie warunków do podejmowania wspól- 1. Pozyskanie i uzbrojenie nowych terenów 2 nych przedsiĊwziĊü gospodarczych i pozyskiwania inwestycyjnych pod inwestycje gospodarcze i inwestycji mieszkalnictwo

6.2. Wspóápraca na rzecz rozwoju turystyki, ochrony 1. Pozyskanie i uzbrojenie nowych terenów 3 i wykorzystania dziedzictwa kulturowego inwestycyjnych pod inwestycje gospodarcze i mieszkalnictwo 2. Wzrost znaczenia turystyki i usáug proturystycznych w gospodarce gminy 3. Wysoki standard obiektów kultury oraz poprawa stanu technicznego obiektów zabytkowych (w tym sakralnych)

6.3. Zachowanie obszarów cennych krajobrazowo 1. Poprawa i utrzymanie czystoĞci Ğrodowiska 3 oraz ochrona Ğrodowiska przyrodniczego naturalnego (wody, powietrze, gleby) 2. Poprawa dostĊpnoĞci miejsc atrakcyjnych przyrodniczo i turystycznie

148 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Razem: 8 Ocena maksymalna 9, uzyskana ocena 8, oznacza to wysoki stopieĔ zgodnoĞci celów.

Cele Strategii Rozwoju Cele Strategii Rozwoju Ocena Województwa Podkarpackiego Miasta i Gminy Lesko zgodnoĞci

Cel strategiczny 7. BezpieczeĔstwo zdrowotne ludnoĞci.

Priorytety

7.1. Zmniejszenie zachorowalnoĞci oraz umieralno- 1. Poprawa stanu uzĊbienia i eliminacja wad 2 Ğci w spoáeczeĔstwie postawy u máodzieĪy 2. ObniĪenie liczby osób uzaleĪnionych od alkoholu, tytoniu i narkotyków 3. Zaspokojone potrzeby Īywieniowe osób zagroĪonych niedoĪywieniem 4. Ograniczenie liczby zachorowaĔ i zgonów z powodu chorób cywilizacyjnych

7.2. Koordynacja dziaáDĔ w zakresie ochrony zdro- 1. ObniĪenie liczby osób uzaleĪnionych od 3 wia oraz poprawy bezpieczeĔstwa ludnoĞci alkoholu, tytoniu i narkotyków 2. Zaspokojone potrzeby Īywieniowe osób zagroĪonych niedoĪywieniem 3. Ograniczenie liczby zachorowaĔ i zgonów z powodu chorób cywilizacyjnych 4. ZwiĊkszony stopieĔ bezpieczeĔstwa na drogach

149 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

5. Peáne zaspokojenie potrzeb w zakresie wody pitnej 6. RozwiniĊta opieka nad osobami w podeszáym wieku 7. Wysoki poziom zabezpieczenia przeciwpowodziowego i przeciwpoĪarowego 8. Wysoki poziom aktywnoĞci ruchowej (fizycznej) mieszkaĔców

Razem: 5 Ocena maksymalna 6, uzyskana ocena 5, oznacza to wysoki stopieĔ zgodnoĞci celów.

Cele Strategii Rozwoju Cele Strategii Rozwoju Ocena Województwa Podkarpackiego Miasta i Gminy Lesko zgodnoĞci

Cel strategiczny 8. Integracja dziaáDĔ w zakresie pomocy spoáecznej

Priorytety

8.1. Wspieranie dziaáDĔ na rzecz osób zagroĪonych 1. Wysoki udziaá osób niepeánosprawnych w Īyciu 2 marginalizacją i wykluczeniem spoáecznym spoáeczno-gospodarczym 2. Zapewnione moĪliwoĞci udzielenia schronienia osobom bĊGącym w potrzebie 3. ZwiĊkszona liczba mieszkaĔ

150 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

4. RozwiniĊta opieka nad osobami w podeszáym wieku 5. ObniĪenie liczby osób uzaleĪnionych od alkoholu, tytoniu i narkotyków 6. Zaspokojone potrzeby Īywieniowe osób zagroĪonych niedoĪywieniem 7. Dostateczna iloĞü miejsc pracy dla absolwentów i osób poszukujących pracy 8. ZwiĊkszenie dochodów osób najuboĪszych i nisko zarabiających

8.2. Tworzenie warunków dla rozwoju rodziny i 1. Zapewnione moĪliwoĞci udzielenia schronienia 3 opieki nad dzieümi osobom bĊGącym w potrzebie 2. ZwiĊkszona liczba mieszkaĔ 3. ObniĪenie liczby osób uzaleĪnionych od alkoholu, tytoniu i narkotyków 4. Zaspokojone potrzeby Īywieniowe osób zagroĪonych niedoĪywieniem 5. Dostateczna iloĞü miejsc pracy dla absolwentów i osób poszukujących pracy 6. ZwiĊkszenie dochodów osób najuboĪszych i nisko zarabiających 7. Szeroka oferta spĊdzania wolnego czasu dla dzieci i máodzieĪy

8.3. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury po- 1. Wysoki udziaá osób niepeánosprawnych w Īyciu 2 mocy spoáecznej oraz rozwój zawodowy kadr pomo- spoáeczno-gospodarczym cy spoáecznej 2. Zapewnione moĪliwoĞci udzielenia schronienia

151 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

osobom bĊGącym w potrzebie

8.4. Propagowanie i rozwijanie obywatelskiego 1. Wysoki stopieĔ integracji spoáecznej 1 uczestnictwa w zaspokajaniu ludzkich potrzeb samoorganizacji mieszkaĔców gminy

Razem: 8 Ocena maksymalna 12, uzyskana ocena 8, oznacza to wysoki stopieĔ zgodnoĞci celów.

152 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

ZGODNOĝû CELÓW STRATEGICZNYCH STRATEGII ROZWOJU MIASTA I GMINY LESKO Z CELAMI REGIONALNEGO PROGRAMU OPERACYJNEGO WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO na lata 2007-2013

REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO na lata 2007-2013 (RPO WP) NajwaĪniejszymi cechami RPO WP na lata 2007-2013 Vą: x RPO WP zostaá przygotowany w oparciu o rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawia- Mącej przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Spoáeczne- go oraz Funduszu SpójnoĞci i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 (Dz. Urz. UE L 210 z 31.07.2006). x RPO WP jest jednym z 16 programów regionalnych, które bĊGą realizowaü StrategiĊ Rozwoju Kraju 2007-2015 oraz Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie (Narodowa Stra- tegia SpójnoĞci). JednoczeĞnie jest odzwierciedleniem polityki rozwoju prowadzonej przez Samorząd Województwa Podkarpackiego, której podstawĊ stanowi Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2020. Pro- gram umoĪliwi realizowanie tych celów Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego, których wspóáfinansowanie EĊdzie moĪliwe z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. x Program bĊdzie zarządzany na poziomie regionalnym, a Instytucją ZarządzająFą RPO WP bĊdzie Zarząd Wojewódz- twa Podkarpackiego. x RPO WP ma charakter wieloletniego planu budĪetowego. Jego cele bĊGą realizowane w oparciu o wspóádziaáanie z partnerami spoáecznymi i gospodarczymi, a Ğrodki Unii Europejskiej nie bĊGą zastĊpowaüĞrodków krajowych, lecz je- dynie wspieraü osiąganie zaáRĪonych celów. x W dokumencie sformuáowano nastĊpujący cel gáówny RPO WP:

WZROST KRAJOWEJ I MIĉDZYNARODOWEJ KONKURENCYJNOĝCI GOSPODARKI ORAZ POPRAWA DOSTĉPNOĝCI PRZESTRZENNEJ PODKARPACIA

153 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

W celu realizacji celu gáównego RPO WP opracowano cele szczegóáowe, które są zasadniczą czĊĞcią dokumentu. Efek- tem koĔcowym RPO WP jest opracowanie zbioru osi priorytetowych, które wskazują cele szczegóáowe, wraz z uzasad- nieniem oraz sposobami ich osiągania. Powinny takĪe zawieraü zestawy mierników, umoĪliwiających precyzyjne Ğledzenie procesu osiągania poszczególnych celów.

W RPO WP zostaáo sformuáowanych 5 celów szczegóáowych: 1. Tworzenie warunków dla rozwoju przedsiĊbiorczoĞci i gospodarki opartej na wiedzy. 2. Poprawa dostĊpnoĞci i atrakcyjnoĞci inwestycyjnej regionu poprzez realizacjĊ przedsiĊwziĊü w zakresie sieci komunika- cyjnej i energetycznej. 3. Stworzenie warunków do rozwoju spoáeczeĔstwa informacyjnego w regionie. 4. Zapobieganie degradacji Ğrodowiska oraz zagroĪeniom naturalnym i technologicznym, a takĪe efektywna gospodarka zasobami naturalnymi. 5. Tworzenie warunków dla rozwoju kapitaáu spoáecznego poprzez inwestycje w edukacjĊ, ochronĊ zdrowia, pomoc spo- áeczną, sport i rekreacją. 6. Wzrost udziaáu turystyki w gospodarce regionu oraz ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój instytucji kultury. 7. Zmniejszenie wystĊpujących wewnątrz województwa róĪnic rozwojowych.

Ocena zgodnoĞci celów w aspekcie wpisywania siĊ celów Strategii Gminy Miasta i Gminy Lesko w osie prioryte- towe RPO WP

Ocena Osie priorytetowe RPO WP Cele Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Lesko zgodnoĞci

2Ğ priorytetowa I 1. Wzrost znaczenia turystyki i usáug proturystycznych 3

154 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka w gospodarce Gminy 2. RozwiniĊty sektor usáug budowlanych 3. Wzrost dochodów gospodarstw rolnych z agroturystyki oraz innych dziedzin pozarolniczej dziaáalnoĞci gospodarczej 4. RozwiniĊte usáugi gastronomiczne dysponujące szeroka ofertą opartą na lokalnych tradycjach kulinarnych 5. RozwiniĊty sektor usáug bytowych 6. Wykorzystanie peánej zdolnoĞci produkcyjnej istniejących zakáadów przetwórstwa drewna 7. Wykorzystanie peánej zdolnoĞci produkcyjnej istniejących zakáadów przetwórstwa rolno- spoĪywczego

2Ğ priorytetowa II 1. Rozbudowany, bezpieczny system ciągów 3 Infrastruktura techniczna komunikacyjnych (drogi, ulice, chodniki dla pieszych, ĞcieĪki rowerowe, parkingi) 2. Wysoka jakoĞü obsáugi w UrzĊdzie Miasta i Gminy 3. Peána informatyzacja usáug UrzĊdu Miasta i Gminy 4. Zredukowana energocháonnoĞü budynków mieszkalnych i innych 5. Poprawa jakoĞci zasilania w energiĊ elektryczną 6. Wysoki poziom wykorzystania odnawialnych Ĩródeá energii

2Ğ priorytetowa III 1. Zapewnienie powszechnej dostĊpnoĞci usáug 3 telekomunikacyjnych, w tym dostĊpu do SpoáeczeĔstwo informacyjne

155 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

szerokopasmowej sieci internetowej 2. Peána informatyzacja usáug UrzĊdu Miasta i Gminy

2Ğ priorytetowa IV 1. Stworzenie sprawnego systemu gospodarki wodno – 3 Ochrona Ğrodowiska i zapobieganie zagro- Ğciekowej i dostĊpnoĞü dobrej jakoĞciowo wody Īeniom pitnej dla caáej gminy 2. Stworzenie sprawnego systemu utylizacji odpadów staáych 3. Stworzenie systemu zabezpieczenia przeciwpowodziowego gminy 4. Sprawny system melioracji gruntów rolnych oraz odwadniania ciągów komunikacyjnych 5. Poprawa dostĊpnoĞci miejsc atrakcyjnych przyrodniczo 6. Podniesienie skutecznoĞci gminnego systemu zabezpieczeĔ p.poĪ.

2Ğ priorytetowa V 1. Dobry stan techniczny budynków i budowli 3 Infrastruktura publiczna komunalnych 2. Utworzenie nowoczesnej bazy obiektów sportowych i rekreacyjnych 3. Poprawa stanu technicznego istniejących obiektów sportowych i rekreacyjnych 4. RozwiniĊta opieka nad osobami w podeszáym wieku 5. Zapewnione moĪliwoĞci udzielenia schronienia osobom bĊGącym w potrzebie 6. Ograniczenie liczby zachorowaĔ i zgonów z powodu chorób cywilizacyjnych

156 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

7. Poprawa stanu uzĊbienia i eliminacja wad postawy u máodzieĪy 8. Wysoki udziaá osób niepeánosprawnych w Īyciu spoáeczno-gospodarczym

2Ğ priorytetowa VI 1. RozwiniĊte obszary gminy z nowoczesną bazą sportową i rekreacyjno-wypoczynkową Turystyka i kultura 2. Wysoki standard obiektów kultury oraz poprawa stanu technicznego obiektów zabytkowych (w tym sakralnych) 3. Poprawa dostĊpnoĞci miejsc atrakcyjnych przyrodniczo 4. Rozbudowany, bezpieczny system ciągów komunikacyjnych (drogi, ulice, chodniki dla pieszych, ĞcieĪki rowerowe, parkingi) 5. Wzrost znaczenia turystyki i usáug proturystycznych w gospodarce Gminy 6. Szeroka oferta w zakresie spĊdzania wolnego czasu 7. RozwiniĊte usáugi gastronomiczne dysponujące szeroka ofertą opartą na lokalnych tradycjach kulinarnych

2Ğ priorytetowa VII 1. Zrewitalizowane obszary miasta, które byáy 3 SpójnoĞü wewnątrzregionalna zagroĪone degradacją 2. Aktywne wspólnoty mieszkaniowe dbające o interesy swoich czáonków

Razem 15 Ocena maksymalna 15, uzyskana ocena 15, oznacza to wysoki stopieĔ zgodnoĞci celów.

157 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko wpisuje siĊ w podstawowe regionalne dokumenty strategiczne i programowe, które miĊdzy innymi decydują o sposobie i zakresie dystrybucji Ğrodków przeznaczonych z funduszy strukturalnych na rozwój spoáeczno-gospodarczy, co znacznie uáatwi przygotowanie akceptowalnych projektów inwestycyjnych i nie-inwestycyjnych.

Przegląd i analiza omawianych dokumentów pozwala na stwierdzenie, iĪ koncepcja zawarta w Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Lesko bĊGąc dokumentem zgodnym z polityką i zamierzeniami regionu, jest jednoczeĞnie zgodny z polityką i zamierzeniami kraju i Unii Europejskiej w zakresie rozwoju spoáeczno-gospodarczego, co ilustruje poniĪszy schemat.

Rysunek 1 SpójnoĞü krajowych, regionalnych i lokalnych dokumentów planistycznych

Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-2013

Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2006-2020

Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013

Strategie Rozwoju Lokalnego

ħródáo: Opracowanie wáasne

Z analizy wynika, iĪ przy opracowywaniu szczegóáowych rozwiązaĔ i projektów na etapie wdraĪania Strategii, naleĪy zachowaü zgodnoĞü planowanych i realizowanych dziaáDĔ z omawianymi dokumentami planistycznymi i programowymi.

158 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

10 PLAN OPERACYJNY

Wszystkie wypracowane cele strategiczne wraz z zadaniami realizacyjnymi zostaáy pogrupowane w 28 programów, w tym 14 inwestycyjnych (twardych) oraz 14 nieinwestycyjnych (miĊkkich). Programy strategii stanowią kompleksy dziaáDĔ sáXĪących realizacji misji i ce- lów strategicznych w perspektywie do 2020 roku.

Lista czternastu programów inwestycyjnych: 1. Program modernizacji gminnej infrastruktury drogowej. 2. Program gospodarki wodno-Ğciekowej gminy. 3. Program modernizacji i budowy bazy sportowo-rekreacyjnej. 4. Program rozwoju terenów inwestycyjnych. 5. Program informatyzacji i rozwoju e – administracji gminy. 6. Program zbiórki i zagospodarowania odpadów staáych. 7. Program budowy i modernizacji obiektów komunalnych. 8. Program rozwoju infrastruktury publicznej. 9. Programy odnowy obszarów wiejskich. 10. Program odnowy obiektów dziedzictwa kulturowego. 11. Program zabezpieczenia przeciwpowodziowego i przeciwpoĪarowego. 12. Program termomodernizacji budynków i obiektów uĪytecznoĞci publicznej i mieszkaniowych. 13. Program zabezpieczenia dostaw energii. 14. ZrównowaĪony program rozwoju turystyki.

Lista czternastu programów nieinwestycyjnych: 1. Program ograniczania i przeciwdziaáania skutkom bezrobocia oraz dosto- sowania kwalifikacji mieszkaĔców do potrzeb rynku pracy. 2. Program doĪywiania dzieci. 3. Program „Bezpieczna Gmina”. 4. Program „Zdrowy styl Īycia”. 5. Program rozwoju profilaktyki zdrowotnej. 6. Program pomocy osobom uzaleĪnionym od alkoholu i narkotyków. 7. Program upowszechniania kultury oraz aktywnych form rekreacji. 8. Program wzmacniania toĪsamoĞci i aktywizacji spoáecznej mieszkaĔców gminy. 9. Program porządkowania gospodarki przestrzennej i estetyzacji gminy.

159 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

10. Program wspierania ochrony Ğrodowiska i rozwijania zachowaĔ proekolo- gicznych mieszkaĔców. 11. Program aktywizacji turystyczno – rekreacyjnej gminy. 12. Program wspierania rozwoju specjalistycznych gospodarstw rolnych. 13. Program wspierania rozwoju przedsiĊbiorczoĞci i promocja gminy. 14. Program rozwoju produktów lokalnych.

Szczegóáy programów opracowywane bĊGą w ramach dziaáDĔ realizacyjnych przygotowywanych w oparciu o StrategiĊ.

11 LISTA PRZEDSIĉWZIĉû I HARMONOGRAM REALIZACJI ORAZ WSKAħNIKI REALIZACJI

Dla priorytetowych programów inwestycyjnych opracowano propozycje projektów, które prezentuje poniĪsza tabela.

Tabela 35 Lista i harmonogram realizacji przedsiĊwziĊü Lp. Nazwa Projektu Okres realizacji Budowa transgranicznego kompleksu rekreacyjno- 1. 2008 – 2011 sportowego nad rzeką San 2. Termomodernizacja szansą na Eko-Rozwój Gminy Lesko 2008 – 2010 Poprawa usáug komunalnych poprzez zaopatrzenie w 3. 2008 – 2011 wodĊ Gminy Lesko Ochrona zlewni rzeki San poprzez budowĊ systemu kana- 4. 2008 – 2009 lizacji sanitarnej – etap IV, V i VI Wzrost konkurencyjnoĞci Gminy Lesko poprzez zwiĊk- 5. 2008 – 2012 szenie dostĊpnoĞci komunikacyjnej Odkrywanie Ĩródeá wspólnej kultury poprzez utworzenie 6. Muzeum Sztuki Pogranicza z odtworzeniem dawnej ĝwią- 2009 – 2011 tyni OrmiaĔskiej w Lesku Rozwój bazy sportowo-rekreacyjnej Gminy Lesko poprzez 7. 2008 – 2010 budowĊ boisk sportowych Adaptacja budynku starej szkoáy na Centrum Kultur Po- 8. 2007 – 2008 granicza w àukawicy Podniesienie atrakcyjnoĞci turystycznej - budowa platform 9. widokowych oraz zagospodarowanie Ĩródeáek wód mine- 2009 – 2011 ralnych Utworzenie transgranicznego Centrum Informacji Tury- 10. 2010 – 2011 stycznej w Lesku Budowa centrum sportów ekstremalnych i aktywnej rekre- 11. 2012 – 2013 acji Zabytki wspólnymi Ğwiadkami historii – renowacja KoĞcio- 12. 2008 áa w Lesku „Popówka” Platforma Dialogu MiĊdzykulturowego w Ho- 13. 2008 - 2010 czwi - renowacja dawnej „popówki” Poprawa estetyki i funkcjonalnoĞci przestrzeni publicznej 14. poprzez rewaloryzacjĊ zabytkowych parków w Gminie 2010 - 2011 Lesko ħródáo: Opracowano na podstawie fiszek projektowych dostarczonych przez Urząd Miasta i Gminy

160 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

WskaĨniki stanowią miarĊ: celów, jakie mają zostaü osiągniĊte, zaangaĪowanych zasobów, uzyskanych produktów, efektów oraz innych zmiennych (np. ekonomicznych, spoáecznych, dotyczących ochrony Ğrodowiska). Definiowanie wskaĨników i planowanie ich poziomu jest niezbĊdne zarówno z powodu wymagaĔ stawianych przez fundusze strukturalne, jak równieĪ praktyki zarządzania rozwojem lokalnym przez Záadze samorządowe.

PoniĪsza tabela przedstawia listĊ wskaĨników wraz z oczekiwanym poziomem ich wartoĞci ustaloną dla przygotowywanych projektów.

161 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Tabela 36 WskaĨniki realizacji projektów Lp. Nazwa Projektu WskaĨniki Lata 1. Budowa transgranicznego centrum Jedn. Rok WskaĨniki produktu 2009 r. 2010 r. 2011 r. rekreacyjno-sportowego nad rzeką miary „0” San Powierzchnia plaĪ trawiastych m2 6400 Powierzchnia wesoáego miasteczka m2 6400 Powierzchnia ciągów pieszych m2 4800 Powierzchnia parkingu m2 6000 Plac zabaw dla dzieci m2 900 Powierzchnia boisk sportowych z moĪliwoĞcią m2 2580 wykonania lodowiska w okresie zimowym Powierzchnia ĞcieĪki zdrowia m2 5000 Liczba zespoáów krytych i odkrytych basenów szt. 1 'áugoĞü zjeĪGĪalni mb 150 Powierzchnia terenu rekreacyjnego m2 7000 Jedn. Rok WskaĨniki rezultatu 2009 r. 2010 r. 2011 r. miary „0” Wzrost liczby turystów 30% 5 25 miejsce Liczba nowych miejsc pracy 5 15 pracy Liczba osób korzystających z obiektu os/rok 5000 20000 2. Termomodernizacja szansą na Eko- Jedn. Rok WskaĨniki produktu 2009 r. 2010 r. 2011 r. Rozwój Gminy Lesko miary „0” Liczba zmodernizowanych obiektów ob 2 7 5 Jedn. Rok WskaĨniki rezultatu 2009 r. 2010 r. 2011 r. miary „0” Zmniejszenie zapotrzebowania na energiĊ % 7 30 40 3. Poprawa usáug komunalnych poprzez Jedn. Rok WskaĨniki produktu 2009 r. 2010 r. 2011 r. zaopatrzenie w wodĊ Gminy Lesko miary „0” 'áugoĞü wybudowanej sieci wodociągowej km 85 Jedn. Rok WskaĨniki rezultatu 2009 r. 2010 r. 2011 r. miary „0” Liczba osób korzystających z wybudowanej sieci osoba 4035 wodociągowej

162 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

4. Ochrona zlewni rzeki San poprzez Jedn. Rok WskaĨniki produktu 2009 r. 2010 r. 2013 r. budowĊ systemu kanalizacji sanitarnej miary „0” – etap IV, V i VI àączna dáugoĞü wybudowanej sieci kanalizacyjnej mb 22834 34000 60600 Przebudowane odcinki mb 211,5 Jedn. Rok WskaĨniki rezultatu 2009 r. 2010 r. 2013 r. miary „0” Liczba osób korzystających z wybudowanej sieci osoba 749 2165 2265 kanalizacyjnej 5. Wzrost konkurencyjnoĞci Gminy Lesko Jedn. Rok WskaĨniki produktu 2008 r. 2010 r. 2012 r. poprzez zwiĊkszenie dostĊpnoĞci ko- miary „0” munikacyjnej àączna dáugoĞü przebudowanych dróg km 2,3 3 1,7 Jedn. Rok WskaĨniki rezultatu 2008 r. 2010 r. 2012 r. miary „0” Nacisk na oĞ kN/oĞ 80 80 80 OszczĊdnoĞü czasu na przebudowanych drogach min 1,5 2,4 1,36 6. Odkrywanie Ĩródeá wspólnej kultury Jedn. Rok WskaĨniki produktu 2011 r. 2012 r. 2013 r. poprzez utworzenie Muzeum Sztuki miary „0” Pogranicza z odtworzeniem dawnej Muzeum sztuki pogranicza ob 1 ĝwiątyni OrmiaĔskiej w Lesku Jedn. Rok WskaĨniki rezultatu 2011 r. 2012 r. 2013 r. miary „0” Liczba mieszkaĔców korzystających z obiektu osoba 2000 4000 4100 Liczba odwiedzających turystów osoba 4000 6000 7000 7. Rozwój bazy sportowo-rekreacyjnej Jedn. Rok WskaĨniki produktu 2008 r. 2009 r. 2010 r. Gminy Lesko poprzez budowĊ boisk miary „0” sportowych Liczba boisk do piáki noĪnej ob. 2 2 Liczba boisk treningowych ob. 1 Liczba boisk do tenisa ziemnego ob. 4 Liczba szatni sportowych ob. 3 Jedn. Rok WskaĨniki rezultatu 2008 r. 2009 r. 2010 r. miary „0” Liczba mieszkaĔców korzystających z obiektów osoba 6455 1859 8. Adaptacja budynku starej szkoáy na Jedn. Rok WskaĨniki produktu 2008 r. 2009 r. 2010 r. Centrum Kultur Pogranicza w àukawi- miary „0” cy Liczba wybudowanych obiektów ob. 1 Jedn. Rok WskaĨniki rezultatu 2008 r. 2009 r. 2010 r. miary „0” Liczba osób korzystających z obiektu osoba 378 390 400 9. Podniesienie atrakcyjnoĞci turystycz- Jedn. Rok WskaĨniki produktu 2010 r. 2011 r. 2012 r.

163 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

nej - budowa platform widokowych miary „0” oraz zagospodarowanie Ĩródeáek wód Liczba miejsc widokowych szt. 1 1 mineralnych Liczba Ĩródeáek mineralnych szt. 1 Jedn. Rok WskaĨniki rezultatu 2010 r. 2011 r. 2012 r. miary „0” Liczba mieszkaĔców korzystających z obiektu osoba 2000 4000 4100 Liczba turystów korzystających z obiektu osoba 2000 5000 10000 10. Utworzenie transgranicznego Centrum Jedn. Rok WskaĨniki produktu 2011 r. 2012 r. 2013 r. Informacji Turystycznej w Lesku miary „0” Liczba wykonanych oznakowaĔ turystycznych szt. 1 Liczba Ponadlokalnych Centrów Informacji szt. 1 Liczba wydanych materiaáów promocyjnych kpl. 1 Jedn. Rok WskaĨniki rezultatu 2011 r. 2012 r. 2013 r. miary „0” Liczba turystów korzystających z usáug osoba 7000 15000 30000 11. Rozszerzenie oferty turystycznej Le- Jedn. Rok WskaĨniki produktu 2013 r. 2014 r. 2015 r. ska poprzez budowĊ kompleksu re- miary „0” kreacyjno – sportowego Liczba wybudowanych kompleksów rekreacyjnych ob 1 Jedn. Rok WskaĨniki rezultatu 2013 r. 2014 r. 2015 r. miary „0” Liczba mieszkaĔców korzystających z obiektu osoba 5000 6000 Liczba turystów korzystających z obiektu osoba 7000 14000 12. Zabytki wspólnymi Ğwiadkami historii – Jedn. Rok WskaĨniki produktu 2009 r. 2010 r. 2011 r. renowacja KoĞcioáa w Lesku miary „0” Liczba wyremontowanych obiektów ob 1 Jedn. Rok WskaĨniki rezultatu 2009 r. 2010 r. 2011 r. miary „0” Liczba mieszkaĔców korzystających z obiektu osoba 5000 5100 5200 Liczba turystów korzystających z obiektu osoba 3000 4000 4500 13. „Popówka” Platforma Dialogu MiĊdzy- Jedn. Rok WskaĨniki produktu 2010 r. 2011 r. 2012 r. kulturowego w Hoczwi - renowacja miary „0” dawnej „popówki” Liczba wyremontownych obiektów szt. 1 Jedn. Rok WskaĨniki rezultatu 2010 r. 2011 r. 2012 r. miary „0” Liczba mieszkaĔców korzystających z obiektu osoba 350 700 710 Liczba turystów korzystających z obiektu osoba 4000 6000 7000 14. Poprawa estetyki i funkcjonalnoĞci Jedn. Rok WskaĨniki produktu 2011 r. 2012 r. 2013 r.

164 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

miary „0” Liczba wyremontowanych obiektów ob 1 przestrzeni publicznej poprzez rewalo- Jedn. Rok WskaĨniki rezultatu 2011 r. 2012 r. 2013 r. ryzacjĊ Parku Dworskiego w Lesku miary „0” Liczba mieszkaĔców korzystających z obiektu osoba 5000 6000 7000 Liczba odwiedzających turystów osoba 6000 8000 9000 ħródáo: Opracowanie na podstawie fiszek projektowych dostarczonych przez Urząd Miasta i Gminy w Lesku

165 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

12 PLAN FINANSOWY NA LATA 2007-2013 Tabela 37 Plan finansowy na lata 2007 - 2013 Okres realizacji Lp. Nazwa Projektu WartoĞü 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 caákowita

Budowa transgranicznego 1. centrum rekreacyjno- 62 010 000,00 2 000 000,00 20 000 000,00 20 010 000,00 sportowego nad rzeką San Termomodernizacja szan- 2. Vą na Eko-Rozwój Gminy 4 020 000,00 1 020 000,00 1 500 000,00 1 500 000,00 Lesko

Poprawa usáug komunal- 3. nych poprzez zaopatrzenie 5 500 000,00 500 000,00 2 000 000,00 1 500 000,00 1 500 000,00 w wodĊ Gminy Lesko

Ochrona zlewni rzeki San poprzez budowĊ systemu 4. 51 134 000,00 6 400 000,00 9 750 000,00 6 984 000,00 9 300 000,00 9 300 000,00 9 400 000,00 kanalizacji sanitarnej – etap IV, V i VI Wzrost konkurencyjnoĞci Gminy Lesko poprzez 5. 4 580 000,00 1 180 000,00 700 000,00 1 000 000,00 1 000 000,00 700 000,00 zwiĊkszenie dostĊpnoĞci komunikacyjnej Odkrywanie Ĩródeá wspól- nej kultury poprzez utwo- rzenie Muzeum Sztuki Po- 6. 1 040 000,00 30 000,00 500 000,00 510 000,00 granicza z odtworzeniem dawnej ĝwiątyni OrmiaĔ- skiej w Lesku Rozwój bazy sportowo- rekreacyjnej Gminy Lesko 7. 1 660 000,00 760 000,00 700 000,00 200 000,00 poprzez budowĊ boisk sportowych

166 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Adaptacja budynku starej 8. szkoáy na Centrum Kultur 616 000,00 16 000,00 600 000,00 Pogranicza w àukawicy Podniesienie atrakcyjnoĞci turystycznej - budowa plat- 9. form widokowych oraz 625 000,00 20 000,00 300 000,00 305 000,00 zagospodarowanie Ĩróde- áek wód mineralnych Utworzenie transgranicz- 10. nego Centrum Informacji 340 000,00 20 000,00 320 000,00 Turystycznej w Lesku Rozszerzenie oferty tury- stycznej Leska poprzez 11. 10 500 000,00 500 000,00 10 000 000,00 budowĊ kompleksu rekre- acyjno – sportowego Zabytki wspólnymi Ğwiad- 12. kami historii – renowacja 1 000 000,00 1 000 000,00 KoĞcioáa w Lesku „Popówka” Platforma Dia- logu MiĊdzykulturowego w 13. 1 040 000,00 30 000,00 500 000,00 510 000,00 Hoczwi - renowacja dawnej „popówki” Poprawa estetyki i funkcjo- nalnoĞci przestrzeni pu- 14 blicznej poprzez rewalory- 820 000,00 20 000,00 800 000,00 zacjĊ Parku Dworskiego w Lesku Razem 144 885000,00 16 000,00 12 730 000,00 45 260 000,00 43 044 000,00 13 935 000,00 10 500 000,00 19 400 000,00 ħródáo: Opracowanie na podstawie fiszek projektowych dostarczonych przez Urząd Miasta i Gminy w Lesku

167 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

13 SYSTEM PLANOWANIA, WDRAĩANIA, MONITOROWANIA I OCENY STRATEGII ORAZ KOMUNIKACJA SPOàECZNA

Sposób wdraĪania, monitorowania i oceny planu w tym sposób prowadzenia komunikacji spoáecznej prezentuje schemat System planowania i wdraĪania Strategii Rozwoju Lokalnego. Planowanie i wdraĪanie Strategii jest zadaniem trudnym, wymagającym wspóádziaáania wielu podmiotów uczestniczących.

Podmioty realizacji Strategii: 1. Komisja Rady ds. rozwoju lokalnego. 2. Rada Miejska i Burmistrz Miasta i Gminy. 3. Zespóá ds. realizacji strategii rozwoju lokalnego. 4. Przedstawiciele spoáecznoĞci lokalnej: a. niezorganizowani - aktywni mieszkaĔcy gminy, b. zorganizowani: – przedstawiciele instytucji i agend sektora publicznego, – przedstawiciele organizacji i zorganizowanych grup sektora biznesu w tym producentów rolnych, – przedstawiciele organizacji pozarządowych.

Procedura przygotowania strategii rozwoju lokalnego 1. Zarządzeniem Burmistrza, wyznaczany jest koordynator prac nad strategią w celu przygotowania projektu strategii rozwoju lokalnego. 2. Do opracowania strategii rozwoju lokalnego tworzy siĊ zespóá opracowujący strategiĊ. 3. Zespóá opracowujący strategiĊ skáada siĊ z: – pracowników UrzĊdu Miasta i Gminy z róĪnych referatów niezbĊdnych do przygotowania planu rozwoju lokalnego (w tym osób odpowiedzialnych za budĪet gminy), – przedstawiciele jednostek organizacyjnych gminy, – przedstawicieli jednostek pomocniczych gminy (soáectwa), – przedstawicieli Ğrodowiska biznesu i organizacji pozarządowych, 4. Koordynator prac nad strategią koordynuje prace zespoáu opracowującego strategiĊ i jest odpowiedzialny za zbieranie wniosków, przygotowanie danych i wyznaczenie obszaru, na którym bĊGą realizowane projekty (obszar kwalifikujący siĊ do wsparcia w ramach funduszy strukturalnych).

168 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Rysunek 2 System planowania i wdraĪania Strategii Rozwoju Lokalnego Stan obecny Rada Miejska Planowany stan jak jest? Komisja Rady ds. rozwoju lokalnego jak ma byü? baza dobrych praktyk, Burmistrz Miasta i Gminy benchmarking

Koordynator prac nad strategią

Zespóá opracowujący SYSTEM PLANOWANIA ROZWOJU GMINY ROZWOJU PLANOWANIA SYSTEM Proces monitorowania strategiĊ Cele strategiczne i operacyjne, projekty, Wska Proces planowania Oczekiwany, planowany stan gminy: stan planowany Oczekiwany, Potrzeby Potrzeby spo- spoáeczne áeczne Misja, strategia (kierunki i cele) i polityka rozwoju, ciowa , ciowa Zespóá ds. realizacji strategii, Ğ urzĊdnicy odpowiedzialni za zadania gmin, przestrzennego zagospodarowania Plany Analiza problemów i mo nikowej

Przygotowanie i realizacja projektów oraz zadaĔ Zasady zrównowa Ĩ Wieloletnie plany inwestycyjne, Potencjaá Potencjaá tech- techniczny niczny

adz Propozycje roz- Bud á wiązania proble-

mów Ī et gminy

Faktografia problemów Ī Ī onego rozwoju, wymagających rozwiąza- liwo

Potencjaá jako analiza planów, ania nia Ī Ğ Potencjaá ekolo- .

ekologiczny i ci rozwojowych, ludzki giczny i ludzki nikowa, wizerunek statystyczny, dzie do analizy wska

Ĩ Mapa problemów Obecny stan gminy: Ċ

Struktura gospo- Ĩ niki oceny Struktura gospo-

Baza danych Narz darcza gminy, ksztaátowanie darcza gminy, Forum SpoáecznoĞci Lokalnej ksztaátowanie przestrzeni: Komunikacja i partycypacja spoáeczna – – rolnej, leĞnej, przestrzeni:

produkcyjnej, Analiza wska stanu wdra Ocena dla w rekomendacje Wnioski, spotkania konsultacyjne, rolnej, leĞnej, usáugowej warsztaty projektowe, produkcyjnej, spotkania wáadz z mieszkaĔcami, usáugowej SYSTEM MONITOROWANIA STANU GMINY – – – konferencje, seminaria, imprezy promocyjne, ankiety, strony internetowe

Dane, informacje Zorganizowana czĊĞü spoáecznoĞci zasilające SpoáecznoĞü lokalna gminy, partnerzy publiczni: sektor publiczny, prywatny i organizacje pozarządowe

169 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Procedura przyjĊcia i wdroĪenia strategii rozwoju lokalnego 1. Rada miejsca podejmuje decyzjĊ o przystąpieniu do prac nad strategią rozwoju gminy. 2. Burmistrz przedkáada Radzie Miejskiej projekt uchwaáy w sprawie strategii rozwoju Gminy, przygotowanej przez Zespóá opracowujący strategiĊ oraz konsultantów zewnĊtrznych. 3. Rada podejmuje uchwaáĊ w sprawie przyjĊcia strategii rozwoju oraz powierza jej wykonanie Burmistrzowi. 4. W celu realizacji uchwaáy Rady Miejskiej Burmistrz powoáuje z grona wybranych pracowników UrzĊdu zespóá ds. realizacji strategii rozwoju lokalnego, wyznaczając jednoczeĞnie z jego skáadu Przewodniczącego. 5. Do kompetencji Zespoáu ds. realizacji strategii rozwoju lokalnego naleĪy: – Koordynowanie realizacji Strategii, – Monitorowanie realizacji Strategii, – Prowadzenie komunikacji spoáecznej i PR Strategii.

System monitorowania i oceny realizacji strategii rozwoju lokalnego 1. Monitoring spoáeczny obejmuje zbieranie informacji poprzez: – gromadzenie opinii i wniosków przekazywanych do wáadz Gminy z inicjatywy mieszkaĔców, – przeprowadzanie, opracowywanie i udostĊpnianie wyników badaĔ prowadzonych wĞród mieszkaĔców przez lub na zlecenie Burmistrza, – zbieranie opinii wĞród mieszkaĔców w ramach bezpoĞrednich spotkaĔ, – zbieranie opinii wĞród mieszkaĔców w ramach spotkaĔ prowadzonych przez zespoáy zadaniowe i projektowe w trakcie przygotowywania, realizacji i oceny przedsiĊwziĊü realizowanych przez GminĊ lub z jej udziaáem. 2. WskaĨniki monitorowania Procedura monitorowania obejmuje: – zdefiniowanie wskaĨników dla poszczególnych czĊĞci strategii rozwoju, – okreĞlenie procedury monitorowania, – wyznaczenie referatów i osób odpowiedzialnych za pozyskiwanie, przetwarzanie i udostĊpnianie poszczególnych grup wskaĨników, – koordynowanie przez Przewodniczącego zespoáu ds. realizacji strategii rozwoju lokalnego procesu monitorowania i administrowania bazą danych.

170 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Tabela 38 Zakresy odpowiedzialnoĞci – monitorowanie wskaĨników Lp. Grupa wskaĨników Odpowiedzialny4 1. Infrastruktura drogowa RRG 2. Infrastruktura wodno-kanalizacyjna RRG, ABKiW 3. Gospodarka przestrzenna RGPNiOĝ 4. Utylizacja odpadów, Ğrodowisko natu- RRG, ABKiW ralne 5. Infrastruktura spoáeczna, kultura, sport, RRG, BDK, LCESiP turystyka 6. 2Ğwiata RF 7. Warunki Īycia mieszkaĔców Burmistrz Miasta i Gminy, Z-ca Burmistrza, GOPS 8. Sprawy spoáeczne, aktywnoĞü miesz- Burmistrz Miasta i Gminy, kaĔców Z-ca Burmistrza 9. PrzedsiĊbiorczoĞü - dziaáalnoĞü poza- Burmistrz Miasta i Gminy, rolnicza Z-ca Burmistrza, RGPNiOĝ ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie danych UrzĊdu Miasta i Gminy

4 wyjaĞnienia skrótów uĪytych w tabeli: RRG - Referat Rozwoju Gospodarczego RGPNiOĝ - Referat Gospodarki Przestrzennej, NieruchomoĞciami i Ochrony ĝrodowiska ABKiW - Administracja Budynków Komunalnych i Wodociągów GOPS - Gminny oĞrodek Pomocy Spoáecznej BDK - Bieszczadzki Dom Kultury LCESiP - Leskie Centrum Edukacji, Sportu i Promocji RF - Referat Finansów

171 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

3. Proces monitorowania, oceny i wykorzystania wyników

1 Pozyskiwanie i dokumentowanie danych

2 Weryfikacja danych Zakres monito- ringu

3 Edycja wskaĨników i porównanie z planowanymi

4 Wnioskowanie na podstawie wskaĨników

5 Formuáowanie rekomendacji

6 UdostĊpnianie

7 Wykorzystywanie wniosków i rekomendacji

Komunikacja spoáeczna i inicjowanie wspóápracy pomiĊdzy sektorem publicznym, prywatnym i organizacjami pozarządowymi

1. Cele komunikacji spoáecznej: – ZwiĊkszenie udziaáu spoáecznoĞci w dziaáaniach na rzecz rozwoju Gminy i poprawy warunków Īycia mieszkaĔców. – ZwiĊkszenie poczucia toĪsamoĞci mieszkaĔców z Gminą. – Zbieranie opinii i wniosków niezbĊdnych przy podejmowaniu decyzji przez wáadze Gminy. – Wysoki poziom zaufania mieszkaĔców do dziaáDĔ podejmowanych przez wáadze Gminy.

2. Formy komunikacji spoáecznej: – Spotkania konsultacyjne, warsztaty projektowe, – Forum SpoáecznoĞci Lokalnej, spotkania wáadz z mieszkaĔcami, – Konferencje, seminaria, imprezy promocyjne, – Ankiety, – Strona internetowa.

172 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

3. System komunikacji przy wdraĪaniu Strategii Rozwoju Lokalnego

PROPOZYCJE DZIAà$ē ROLA WàADZ GMINY ZADANIA URZĉDNIKÓW GMINY WOBEC Etapy przygotowania i PRZEDSTAWICIELI PARTNERÓW SPOSÓB realizacji Strategii Rozwoju Odpowiedzialni za ODDZIAàYWANIA SPOàECZNYCH: Burmistrz Pozostali Lokalnego Rada Miejska komunikacjĊ spo- NA OTOCZENIE – sektor biznesu Miasta i Gminy urzĊdnicy – organizacje pozarządowe áeczną – pozostali mieszkaĔcy – DostĊp do informacji diagnostycznych o stanie – Prowadzenie bazy danych o Gminy w formie pisemnych partnerach spoáecznych i Diagnozowanie stanu gminy, raportów i danych realizowanych z ich identyfikowanie problemów. prezentowanych na stronie udziaáem dziaáDĔ www – Utrzymywanie i Opracowywana, udostĊpniana – Udziaá w warsztatach aktualizowanie strony www i – Wspóápraca przy i aktualizowana mapa proble- diagnostycznych kontaktu drogą internetową z mieszkaĔcami opracowywaniu mów gminy – Udziaá w zebraniach – Wyznaczanie komórek i harmonogramów wiejskich/ Forum – Przygotowywanie osób odpowiedzialnych bieĪących dziaáDĔ SpoáecznoĞci Lokalnej harmonogramów bieĪących za komunikacjĊ dziaáDĔ w zakresie w zakresie – WyraĪanie opinii poprzez komunikacji spoáeczną i dziaáania PR komunikacji – UdostĊpniane ankiety – Realizacja dziaáDĔ zgodnie z – Wyznaczanie celów w – Wspóápraca informacji o stanie – Podejmowanie harmonogramem zakresie komunikacji merytoryczna przy gminy, jej walorach i uchwaá w – Zapewnianie warunków spoáecznej i dziaáDĔ PR realizacji ofercie na stronie sprawach zakresu, technicznych i lokalowych – Ustalanie zakresu, form i bieĪących dziaáDĔ www trybu i terminów do spotkaĔ harmonogramu dziaáDĔ – Opracowywanie wyników w zakresie opracowywania – publikacje w prasie komunikacji spoáecznej i spotkaĔ i konsultacji komunikacji – DostĊp do informacji o planów lokalnej i dziaáDĔ PR – Przygotowywanie zgodnie z planach i koncepcjach wáadz – Akceptowanie ogólnopolskiej – Przygotowywanie materiaáów dla mediów zakresem swojej Gminy raportów – Przygotowywanie i projektów uchwaá w odpowiedzialnoĞci – prezentacja gminy i – Udziaá w konsultowaniu i – Akceptowanie udostĊpnianie prezentacji – Przygotowywanie jej oferty w Planowanie strategicznych i sprawach zakresu, trybu multimedialnych opiniowaniu projektów planów zewnĊtrznych bazach i terminów – Organizowanie wizyt informacji i operacyjnych celów rozwoju przygotowywanych przez danych i portalach opracowywania planów studialnych artykuáów lokalnego gminy Záadze Gminy internetowych – Przyjmowanie raportów – Inicjowanie wspólnych specjalistycznych prezentowanych na stronie Opracowane, udostĊpniane i – Przyjmowanie projektów przedsiĊwziĊü pomiĊdzy oraz prezentacji www aktualizowane: Strategia Roz- planów sektorem publicznym, multimedialnych woju i Plan Operacyjny – Udziaá w warsztatach prywatnym i organizacjami zgodnie z pozarządowymi planistycznych zakresem swojej – Udziaá w zebraniach – Organizowanie konkursów odpowiedzialnoĞci wiejskich/Forum dla organizacji SpoáecznoĞci Lokalnej pozarządowych na realizacjĊ programów spoáecznych zgodnych ze strategią

173 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Przygotowanie projektów i zadaĔ do realizacji – Udziaá w pracach zespoáów Opracowane projekty. projektowych i zadaniowych Aplikacje o zewnĊtrzne Ĩródáa finansowania

Realizacja projektów i zadaĔ – Udziaá w realizacji projektów Zrealizowane zadania i osią- i zadaĔ gniĊte wskaĨniki

Monitorowanie strategii roz- – DostĊp na stronie www do woju lokalnego raportów i wniosków z Baza danych z danymi zasila- moĪliwoĞcią zgáoszenia (w Mącymi, raporty z danymi o standaryzowanej formie) swoich ocen i opinii, osiągniĊtych wskaĨnikach, – Publikacje w mediach wnioski i rekomendacje do – Biuletyny dalszych dziaáDĔ – Spotkania z mieszkaĔcami – fora mieszkaĔców

174 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

14 UWAGI I REKOMENDACJE KOēCOWE

Uwagi koĔcowe stanowią ogólne podsumowanie procesu pracy nad strategią oraz zawierają rekomendacje dotyczące dziaáDĔ związanych z wdroĪeniem i monitorowaniem programów wynikających z opracowanego dokumentu.

Uwagi i rekomendacje: 1. ZawartoĞü dokumentu stanowi uporządkowaną logicznie, kompletną i uzupeánioną prezentacjĊ: – wyników prac zespoáu opracowującego strategiĊ, – wyników przeprowadzonej konsultacji spoáecznej, – wyników prac zespoáu konsultantów. 2. Uczestnicy, czáonkowie zespoáu opracowującego strategiĊ, biorący udziaá w warsztatach diagnostyczno-projektowych wnieĞli duĪy wkáad merytoryczny do strategii, wykazując przy tym bardzo duĪe zaangaĪowanie w sprawy rozwoju Gminy. Lista uczestników prac znajduje siĊ w zaáączonym wykazie. 3. Sposób opracowania i konsultowania Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020 z udziaáem partnerów spoáecznych Gminy, w peáni upowaĪnia do uznania jej za opracowaną metodą uczestnicząFą, tj. realizująFą zasadĊ polityki strukturalnej UE – zasadĊ partnerstwa. 4. Realizacja strategii bĊdzie wymagaáa zastosowania szeregu narzĊdzi zarządzania, do których naleĪą: – wieloletni plan inwestycyjny, – miejscowy plan zagospodarowania, – budĪet gminy, – konkretne projekty i programy, – aplikacje o zewnĊtrzne Ĩródáa dofinansowania, – system monitorowania zawierający analizĊ wskaĨnikową stanu gminy, – polityki szczegóáowe gminy (stanowiące zbiór spójnych zasad odnoszących siĊ do okreĞlonej dziedziny Īycia/funkcjonowania gminy), pozwalające podejmowaü powtarzalne decyzje wedáug tych samych kryteriów, – zadania wyznaczane urzĊdnikom gminy i jednostkom podlegáym gminie. 5. WaĪnym narzĊdziem realizacji strategii rozwoju Gminy do roku 2020 EĊGą kolejne elementy planu realizacyjnego. 6. Gmina ma niewystarczająco rozwiniĊte narzĊdzia do monitorowania stanu gminy i realizowanych projektów. 7. NiezbĊdne jest wdroĪenie co najmniej uproszczonej wersji analizy wskaĨnikowej do monitorowania stanu Gminy i postĊpu realizacji projek- tów. 8. Praktyczna zdolnoĞü codziennej wspóápracy pomiĊdzy gminą a partnerami lokalnymi wymaga dalszego rozwoju. 9. Nie są wystarczająco rozwiniĊte umiejĊtnoĞci pracy zespoáowej.

175 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

10. Istnieje duĪa potrzeba wspóápracy wáadz Gminy i partnerów spoáecznych przy realizacji strategii. 11. NaleĪy uruchomiü dalsze prace związane z opracowaniem szczegóáo- wym wybranych projektów zgodnie z procedurą opisaną w systemie za- rządzania strategią. 12. NiezbĊdne jest rozwiniĊcie grupy specjalistów z zakresu zarządzania projektami, przygotowywania wniosków o finansowanie zewnĊtrzne, prowadzenia i rozliczania projektów.

176 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

SPIS TABEL, WYKRESÓW, MAP I RYSUNKÓW

Tabela 1 Lista osób zaproszonych do prac nad opracowaniem (aktualizacją) Strategii Rozwoju Miasta ...... 3 Tabela 2 Wykaz pomników przyrody...... 23 Tabela 3 Wykaz rezerwatów przyrody...... 23 Tabela 4 Liczba ludnoĞci w poszczególnych latach na dzieĔ 31.12 kaĪdego roku – wedáug faktycznego miejsca zamieszkania [osoby]...... 24 Tabela 5 Liczba ludnoĞci w poszczególnych latach na dzieĔ 31.12 kaĪdego roku – wedáug faktycznego miejsca zamieszkania [osoby] w Gminie Lesko, powiecie Leskim i województwie podkarpackim ...... 24 Tabela 6 Saldo migracji ludnoĞci Gminy Lesko...... 26 Tabela 7 Prognoza ludnoĞci dla Gminy Lesko do roku 2030 ...... 27 Tabela 8 Struktura ludnoĞci wedáug ekonomicznych grup wieku [%] – stan wedáug faktycznego miejsca zamieszkania na 31.12.2006...... 28 Tabela 9 Stopa bezrobocia na dzieĔ 31.12 w powiecie leskim na tle województwa i kraju [%]...... 28 Tabela 10 Liczba osób bezrobotnych w latach 2000-2007(31.08)...... 30 Tabela 11 Struktura bezrobotnych zarejestrowanych w Gminie Lesko...... 30 Tabela 12 Pracujący w 2005 roku z terenu Miasta i Gminy Lesko ...... 33 Tabela 13 Wykaz placówek i szkóá w Gminie Lesko w 2005 roku ...... 34 Tabela 14 Placówki opieki zdrowotnej (podstawowej i specjalistycznej)...... 35 Tabela 15 Formy pomocy Ğwiadczonej przez MGOPS w Lesku ...... 36 Tabela 16 OdpáatnoĞü Gminy za pobyt w domu pomocy spoáecznej ...... 37 Tabela 17 Rzeczywista liczba rodzin i osób objĊtych pomocą spoáeczną...... 37 Tabela 18 Powody przyznania pomocy ...... 37 Tabela 19 Typy rodzin objĊtych pomocą spoáeczną...... 38 Tabela 20 WskaĨniki wykrywalnoĞci sprawców przestĊpstw stwierdzonych wedáug wybranych rodzajów przestĊpstw w 2005 r...... 40 Tabela 21 Struktura popeánionych przestĊpstw i wykroczeĔ w Gminie Lesko w 2004 i 2005 roku...... 40 Tabela 22 Sieü drogowa na terenie Miasta i Gminy Lesko wg klasy drogi, rodzaju nawierzchni i relacji ...... 50 Tabela 23 Liczba abonentów telefonicznych w Gminie Lesko ...... 53 Tabela 24 Sieü wodociągowa w poszczególnych miejscowoĞciach Gminy Lesko ...... 54 Tabela 25 Sieü wodociągowa w Gminie Lesko – stan na 31.12.2006 r...... 54 Tabela 26 Aktualny stan odbiorców usáug systemu kanalizacji sanitarnej...... 55 Tabela 27 Zestawienie sieci i przyáączy w MieĞcie i Gminie Lesko ...... 56 Tabela 28 Liczba gospodarstw z wewnĊtrzną instalacją gazową...... 57 Tabela 29 Podmioty gospodarcze zarejestrowane w systemie REGON...... 59 Tabela 30 Dane finansowe budĪetu Gminy Lesko w tys. PLN...... 65 Tabela 31 Wykaz organizacji pozarządowych dziaáających na terenie Gminy Lesko...... 68 Tabela 32 Ocena poziomu zaspokojenia potrzeb...... 74 Tabela 33 Dekompozycja misji - cele strategiczne sáXĪące realizacji misji ...... 104 Tabela 34 Hierarchia potrzeb...... 108 Tabela 35 Lista i harmonogram realizacji przedsiĊwziĊü ...... 160 Tabela 36 WskaĨniki realizacji projektów...... 162 Tabela 37 Plan finansowy na lata 2007 - 2013 ...... 166 Tabela 38 Zakresy odpowiedzialnoĞci – monitorowanie wskaĨników...... 171

Wykres 1 Zmiany liczby ludnoĞci w Gminie Lesko i w powiecie leskim w latach 2002-2006...... 25 Wykres 2 Zmiany w liczbie mĊĪczyzn i kobiet tworzących populacjĊ Gminy Lesko ...... 26 Wykres 3 Dynamika salda migracji ludnoĞci Gminy Lesko w ruchu wewnĊtrznym...... 27 Wykres 4 Prognoza ludnoĞci dla Gminy Lesko do 2030 roku ...... 27 Wykres 5 Zmiany liczby osób bezrobotnych w Gminie miejsko – wiejskiej Lesko...... 30 Wykres 6 WskaĨnik dynamiki...... 30 Wykres 7 Struktura bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Miasta i Gminy Lesko wedáug wyksztaácenia ...... 31 Wykres 8 Struktura bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Miasta i Gminy Lesko wedáug wieku...... 32 Wykres 9 Struktura bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Miasta i Gminy Lesko wedáug staĪu pracy...... 32 Wykres 10 Struktura bezrobotnych zarejestrowanych na terenie Miasta i Gminy Lesko wedáug czasu pozostawania bez pracy...... 33 Wykres 11 Struktura zatrudnienia w sektorach ...... 34 Wykres 12 Struktura popeánionych przestĊpstw w Gminie Lesko w latach 2004 i 2005 ...... 41 Wykres 13 Struktura popeánionych wykroczeĔ w gminie Lesko w latach 2004 i 2005...... 41 Wykres 14 Struktura wáasnoĞci mieszkaĔ...... 49 Wykres 15 Procentowy udziaá kilometraĪu poszczególnych dróg...... 52 Wykres 16 Struktura dróg pod wzglĊdem rodzaju nawierzchni...... 53 Wykres 17 Struktura gospodarstw rolnych wg powierzchni uĪytków (2002) ...... 58 Wykres 18 Struktura gospodarstw rolnych wg prowadzenia dziaáalnoĞci gospodarczej (2002)...... 58 Wykres 19 Dynamika liczby podmiotów gospodarczych...... 60

177 Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Lesko do roku 2020

Wykres 20 Podmioty Gospodarki Narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON w powiecie leskim wedáug wybranych sekcji w 2005 roku ...... 60 Wykres 21 Dochody, wydatki i wynik budĪetu Gminy (w tys. PLN) ...... 62 Wykres 22 Relacja wyniku budĪetu do dochodów ogóáem w proc...... 62 Wykres 23 WysokoĞü wolnych Ğrodków i wydatków majątkowych w latach 2002-2006 w tys. PLN...... 63 Wykres 24 Stan i obsáuga zadáXĪenia w poszczególnych latach w tys. PLN...... 64 Wykres 25 WskaĨnik wolne Ğrodki / obsáuga zadáXĪenia ...... 64 Wykres 26 Ustawowe wskaĨniki stanu i obsáugi zadáXĪenia do dochodów ...... 65 Wykres 27 Prognoza dochodów ogóáem w PLN i ich nominalnych zmian w proc...... 66 Wykres 28 Prognoza wyniku budĪetu Gminy Lesko w latach 2006-2015 w PLN...... 66 Wykres 29 Relacja áącznej kwoty dáugu do dochodów ogóáem (%) ...... 67 Wykres 30 Relacja áącznej kwoty przypadających do spáaty rat kredytów i poĪyczek wraz z przypadającymi odsetkami oraz wykup obligacji wraz z odsetkami do dochodów ogóáem (%)...... 67 Wykres 31 Ocena poziomu zaspokojenia potrzeb mieszkaĔców ...... 75 Wykres 32 Hierarchia potrzeb spoáecznych – wyniki badania ankietowego...... 109

Mapa 1 Lokalizacja Województwa Podkarpackiego na tle kraju...... 10 Mapa 2 Lokalizacja Powiatu Leskiego na tle Województwa Podkarpackiego ...... 11 Mapa 3 Lokalizacja Miasta i Gminy Lesko na tle Powiatu Leskiego...... 11 Mapa 4 PoáRĪenie miasta Lesko na tle Województwa Podkarpackiego...... 12 Mapa 5 OdlegáRĞü Leska od waĪniejszych oĞrodków gospodarczych...... 14 Mapa 6 WskaĨnik stopy bezrobocia w poszczególnych powiatach województwa podkarpackiego (stan na 31.07.2007 roku)...... 29

Rysunek 1 SpójnoĞü krajowych, regionalnych i lokalnych dokumentów planistycznych ...... 158 Rysunek 2 System planowania i wdraĪania Strategii Rozwoju Lokalnego...... 169

178