Adana Ulu Camii
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ii cillll IIIIE 11111 I~IEIIII~ nnı Mustafa öZDAMAR Yakfetrnek .................•. 5 İbrahim ATEŞ Ölüm Ya da Ölümsüzlüğe Göç .•.... 11 Osman KESKİOGLU Şumnulu Şerif Halil Paşa Vaktiyesi Yrd. Doç. Dr. İbrahim NUMAN G İlk Devir Türk Sufi Merkezlerinin Mahiyetleri ve Mimarilerinin Menşei Hakkında ............... _....• 31 XIX.- Sayı ·Doç. Dr. Tuncay BAYKAR~ Fiatı: 1500 TL/10 $ Türkiye Selçuklularında Idari Birim ve Bununla ligili Meseleler .......•. 49 SAHIBI Nazif ÖZTÜRK Vakıflar Genel Müdürlüğü Evkaf-ı Hümayun Nezaretinin Adına Kuruluş Tarihi ve Nazıriarın Hal Dr. Leyla ELBRUZ Tercümeleri '(V) .........•...... 61 .SORUMLU Prof. Asım MUTLU YAZilŞLERI MODORO Eski Eserlerin Korunması ........ 91 İbrahim ATEŞ Doç. Dr. Yılmaz ÖNGE Konya ve Çevresindeki YAYlN KOMISYONU Mukarnaslı Şadırvanlar •.......... 95 İbrahim ATEŞ Doç. Dr. O. Cezmi TUNCER . Hüseyin SALEPCİ Mimar Kölük ve Kaluyan ......... 109 Ali IŞIK Nusret ÇAM Bayram ŞİBİL Erzurum Kale Camii ..........••. 119 Ünal ÖZTÜRK· Yrd. Doç. Dr. Hakkı ACUN Manisa İshak Çelebi Külliyesi ...... INCELEME KURULU 127 Sadi BAYRAM Hüdavendigar AKMA YDALI Niğde Sungur Bey Camii ......... 147 Kerim ERDÜGAN RamaZan SARI Ali KILCI Demir Şeyh Türbesi .... · .. · · ... 179 Şükran VELİOGLU Ali KILCI Kadriye ALEYSAÇAR • Serpil ALPSAR . Seyidgazi'de Bilinmeyen Üç Yapı •... 185 TEKNIK YöNETMEN Dr. Yaşar· ERDEMİR . Kerim ERDOGAN KonY.a-Beyşehir Bayındır Köyü Camıı ..................... 193 Yayınlanan yazılarda ileri süiülen fikir ve Nadir TOPKARAOGLU beyanlardan yazı sahipleri sorumludur. GazJant~p Fethullah Camii ve Zavıyesı ........•...•...•.... 207 Makaleler kaynak gösterilmek kaydı ile Nurcan İNCi iktibas edilebilir. · 18. Yüzyıldan istanbul Camilerine ön Kapak: Batı Etkisiyle Gelen Yenilikler ..... 233 Edirne Selimiye Camii Kubbesl Suzan BA YRAKT AROGLU (Foto : Sabit KALFAGIL Çanakkale Halıları ............. 237 Arka Kapak: Prof. Naci YONGÜL Edirne Selimiye Camii Trabzon'daki Haznedarzade Abdullah (Foto : Sabit KALFAG(L Paşa Çeşmesi ................ 261 Telefon (Ankara) İlhami BİLGİN Selçuklular ve Beylikler Dönemine 31 78 57 267. 311160/01-04 Ait Yayınlanmamış Üç Kitabe ..... Kenan BİLİCİ BASILDIGI YER:< Karamanoğlu Alaeddin Bey Türbesi "" - ~ 271 Sistem Ofset Mat. Ltd. Şti. A. Osman UYSAL Ankara Adana Ulu Camii .............. 2Ti 1985 Örcün BARIŞTA İstanbul Son imparatorluk Dönemi Yapılarında Süs Kubbesi ile Taçlandırılmış İskele Binaları ...... 2' ·Adana Ulu Camii A.Osman UYSAL ünümüzde artık iyice gelişerek olguolaş deleşme eğilimi ve mermer kaplamaların kullanıl maya başlayan Anadolu Türk Mimarisi ması<2l ... v.b. gibi yeniliklerin; "daha çok, Ana araştırmalarında; Türklerin doğudan getirdikleri dolu'nun batı bölgelerinde hüküm sürmüş olan mimari birikimler, Anadolu'ya geldikten sonra Saruhan (1300-1410), Aydın (1300-1403), Men Bizans, Ermeni, güneydeki İslam sanat çevrele• teşe (1300-1425), Germiyan (1300-1428) ve Os rinden aldıkları biçim ve süsleme ögelerinin neler manoğulları'nın kurmuş oldukları cami ve med oldukları aşağı-yukarı tamamen bilinmekte ve reselerde gerçekleşmiş görürüz."(3) Ç€?vre kültürlerden gelen bu unsurların, Anadolu'ya Adana ve çevresinde 1353'den 1608'e kadar ulaşirken geçtiği yollar; tarihi bilinen somut ör• · hüküm süren ve çoğunlukla Memluklere tabi ola neklerle ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Bu rak yaşayan Ramazan-oğulları ile, Maraş-Elbistan arada, eldeki verilerin yetersizliği nedeniyle tam civarında, 1339'da Memluklerin onayıyla beylik açıklanamayan; fakat, ister mimari' biçimlenişte, kuran Dulgadıroğulları'nın (1339-1521)<4> mi ister dekorasyonda olsun hissedilen etkileşimle marilerinde ise; Selçuklu Sanatı'ndan ziyade, Su rin; somut örnekler verilmeden ve sağlam mesnet riye ve Mısır etkilerinin ağır bastığı bilinen bir dayandırıtmadan kaynağı lere etki olan bölgenin gerçektir. Yalnız, hiç bir zaman gözden ırak tu sadece ismi verilerek geçiştirildiğine de şahit olu tulmaması gereken önemli bir nokta var ki; o da, yoruz. Türk Sanatı Tarihi araştırmalarında zaman bu etkilerin biçimsel olmaktan çok, dekoratif ka zaman karşılaştığımız bu tür yuvarlak ifadeler, rakterli oluşlarıdır. özellikle; henüz herşeyiyle incelenmemiş olan Fakat "Suriye ve Mısır patentli"' unsurların "Beylikler Devri Sanatı" söz konusu edildiğinde Anadolu'ya ilk girişler, 14 yy. gibi geç bir dö• karşımıza çıkmaktadır. nemde değildir. Daha erken deviriere bir göz Anadolu Selçuklu Devleti'nin, Kösedağ Sava atıldığında; "12 ve 13. yy.larda Anadolu Mimari şı'nı müteakip çökmeye başlaması üzerine kuzey, si'ni etkileyen bölgeler arasında Irak, Suriye ve batı, güney, orta ve güneydoğu Anadolu bölgele• Mısır''t5lın da olduğu görülecektir. Bu yüzyıllar rinde kurulan çok sayıdaki beylikterin mimarlık da, Artuklularla sıkı kültürel-politik ilişkiler kur uygulamaları; -getirdikleri yenilik ve değişiklik muş olan Zengi ve Eyyubi Devletlerinin egemen lerin yanı sıra-:- Selçuklu geleneğinin bir devamcısı likleri altındaki Suriye ve Mısır; Selçuklulardan al olarak, Türk Mimar'isi'ndeki gelişmenin önemli bir dıkları mimari unsurlar ve motiflerle, Fatımi Sa- halkasını oluştururlar. 13. yy. ikinci yarısından itibaren Anadolu Sel (1) Asıanapa, o., Türk Sanatı, Remzl Kltabevi, Istanbul. çuklu Devletinden kopmaya başlayan bu beylik 1984, s. 204; lerden Karamanoğulları (1256-1483) ve Eşrefoğul Yetkin, S.K., Türk Miınarisi, Ankara. 1970 (1), ları'nın (13. yy. ikinci yarısı - 1327) yapı sanatı s. 155. büyük ölçüde Selçuklu geleneğini devam ettirmiş (2) Yetkin, S.K., a.g.e., s. 155. lerdir.< 1) Hamitoğlulları Beyliği'nin de Selçuklu• (3) Yetkin, S.K., a.g.e., s. 155. lar'ın mimari anlayışından kopamadığı, mevcut (4) Ramazanoğulları ve Dulgadırlılar Için bkZ.: Uzunçar• şılı, I.H., Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu-Karako örneklerden anlaşılmaktadır. Mekan anlayışının yunlu Devletleri, TOrk Tarih Kurumu Basımevl, An değişmeye başlaması, revaklı avlunun cami bünye• kara.1969, s.176 -179;169 -175. sine katılması, son cemaat yeri, portallerdeki sa- (5) Kuban, D., Anadolu Türk Mimarisinin Kaynak ve Sorunlan, lst. 1965, s. 59. · 278 A. OSMAN UYSAL natı'ndan kalan repertuarı uyumlu bir tarzda yoğu makta olup; kıble duvarına paralel sıralanan dört rarak, geliştirme yolundadır. Kuzeydeki komşu sütun üzerine hafif sivri kemerieric beş bölüm lü kültürün, böylesine bir sentezden faydalanmak is iki sahna ayrılmıştır.<l4J Sahınların üzeri çapraz temesi ve etki altında kalmasından daha tab'ii bir tonozlarla; mihrab önü ise, oniki kenarlı bir şey olamazdı. Gerçekten de; Artuklu cami ve med tambur üzerinde yükselen bir kubbe ile örtülmüş reselerinin cephelerine, avlu ve portallerine biçim tür. veren dilimli kemer; Suriye Zengi Mimarisi'yle Buna karşılık üst yapının dış biçimlenişinde yakın Mısır'ın benzerlikler içindedir.<6l Suriye ve daha değişik bir görünümle karşılaşıyoruz. Şöyle renkli taş uygulamalarının Anadolu'ya taşıyıcısı ki; içten tonozla örtüldüğünü söylediğimiz harim, olarak kabul edilen.Artuklular; en fazla bu özellik• dıştan kırmaçatılı bir kuruluş gösterir (Resim: 3). leriyle, Güneydoğu Anadolu, Orta ve Batı Anado Kırma çatıdan yukarıya doğru fırlayan poligonal lu'da etkili olabilmi'şlerdir.<7l tamburun her bir kenarına birer pencere açılmış Artukluların 1409, Hasankeyf Eyyubilerinin tır. Tamburun üstünde yükselen kubbe, Mısır 1524'te tarih sahnesinden çekilmelerine kadar ge kubbelerinin esinlendiğini belli eder bir biçimde çen süre içerisinde güneyden gelen etkilerin Ana yüksek sivri kemer kesitten hareketle elde edilmiş dolu'ya aktarılmasında; Artuklular kadar, -Mem soğanvari bir form gösterir. Harimin bitişiğindeki luk tabiyetindeki- Dulgadırlı ve Ramazanoğulla türbenin kubbesi de aynı özelliktcdir. Milirab rının da rolleri vardır. önü kubbesi ile türbe kubbesi, Osmanlı mimarisin Biz, bu kısa araştırmamızda; yukarıda zikret de olduğu gibi kurşunla kaplanırken; revak kubbe tiğimiz son iki beylikten Ramazanoğullarının leri, Antalya Yivli Minare ya da Balat ilyas Bey'in Adana Ulu Camii'ndeki, Memluk yoluyla gelen kubbelerini andırır bir biçimde oluklu kiremitic kaplanmıştır (Resim: 4). Oluklu kiremit, hemen Suriye ve Mısır etkilerine değinıneye çalışacağız. Bu arada lrak'tan, Anadolu'da ise Selçuklu ve hemen bütün Akdeniz bölgesi ülkeleri için karak, teristiktir. Osmanlı'dan kaynaklanan unsurlara da yer ve receğiz. Harimin doğusunda kalan 1540 tarihli kare planlı türbeye, çapraz tonozlu ve mihrabiyeli bir Kendi adıyla anılan külliyenin camii olan ön mekan ile, harimdeki kapı çıklıklarından geçile• eser; Ulu Cami Mahallesi'nin orta kıs.ımlarında bilmektedir. içerisinde Ramazanoğullarına ait üç yer alır.<8l Üzerindeki kitabelerden anlaşıldığı çinili lahit vardır. Türbe duvarlarını zeminden iti kadarıyla, 913 H. (1513 m).-948 H. (1541 m.) yıl baren 2 metreye kadar olan kısımlarını kaplayan ları arasında inşaedilmiştir.(9l Yapımına 1513 M. çiniler 18-19. yüzyıl istanbul imalatıdır.<l5J Tür• de Ramazanoğlu Halil Bey tarafından başlanan benin altında beşit tonozlu bir mumyalık yer cami;<ıoı daha sonra Halil Bey'in oğlu Pirf Paşa alır. tarafından 926 H. (1520 M.) ve 948 H. (1541 M.) Ulu Cami'in genel şemasını kısaca verdikten yıllarında<ııı yaptırılan çalışmalarla son şeklini sonra, dışarıdan başlamak üzere çeşitli yapı ele- almıştır. Adana Ulu Camii, batıda esas kütleden dışa (6) Altun, A., Anadolu'da Artuklu Devri Türk Mıma risi'nin Gelişmeşi, KültUr Bakanlığı Yayınları: 164, doğru çıkıntı yapan blok dikkate alınmazsa kare Türk Sanat Eserlerı Serisi: 3, Istanbul. 1978, s. 300. ye yakın ölçülerdedir ve enine dikdörtgen avlu (7) Altun, A., a.g.e., s. 301. ile bunun güneyindeki