Centrum Mediacji Gospodarczej Przy KRRP Powołane Do Życia

Numer 127–128 Lipiec – Sierpień 2012

Centrum Mediacji Gospodarczej przy KRRP powołane do życia

▪ 6 lipca – Dzień ▪ Co z tym nagrywaniem? Radcy Prawnego ▪ Wyszukiwarka radców ▪ Jak przetrwać prawnych kryzys? 1

Radca Prawny okladka nr 127.indd 1 7/9/12 6:43 PM Uruchamiamy wyszukiwarkę kancelarii radców prawnych

Nie może tam ciebie zabraknąć!

Pobierz formularz ze strony www.e-kirp.pl/druk Wypełniony formularz przekaż swojej OIRP.

Krajowa Rada Radców Prawnych I 00-478 Warszawa I Al. Ujazdowskie 18 lok. 4 tel/fax: 0 22 622 05 88, 622 84 28;33 I e-mail [email protected] I www.kirp.pl Spis treści Moim zdaniem

KRRP Centrum Mediacji Gospodarczej powołane do życia – GF 4

WYWIAD Z Jackiem Kosuniakiem, kierownikiem Centrum Mediacji Gospodarczej przy KRRP, rozmawia Krzysztof Mering 6 Od Redaktora

Już po raz drugi obchodziliśmy 6 lipca Dzień Radcy Prawnego. Przypomnijmy, iż KRRP ustanowiła ten dzień w 2010 roku, gdyż to właśnie 6 lipca 1982 roku została uchwalona ustawa o radcach prawnych, 5 kładąc podwaliny pod ten samorząd zawodowy. Poszczególne okręgowe izby organizują PRAKTYKA O ekonomii szczęścia – Jarosław Bełdowski 8 uroczystości, spotkania, imprezy sportowe, pikniki Szczęśliwi badani i ich uszczęśliwianie – Henryk Leliwa 9 w różnych terminach zbliżonych do daty powstania Jak przetrwać kryzys? – Jerzy Mosoń 12 Kobiety sukcesu – Grażyna Leśniak 15 samorządu. Prawnie doradzi przy IPO – Marcin Zawiśliński 17 Wydarzenia te – ze względu na cykl imprez, Stalking – Waldemar Ciszak 19 Pierwszy konkurs arbitrażowy – G.L. 22 a także cykl wydawniczy „Radcy Prawnego” Co z tym nagrywaniem? – Grażyna Leśniak 24 będziemy relacjonować w kolejnych numerach. Chińczycy już tu są – Marcin Zawiśliński 31 Wyszukiwarka Radców Prawnych – Włodzimierz Chróścik 32 W bieżącym numerze natomiast mówimy Pytania o zasady etyki – Anna Tarasiuk-Flodrowska 48 m.in. o powołanym przy KRRP Centrum

ETYKA 26 Mediacji Gospodarczej. Mediatorzy CMP będą prowadzili mediacje w pozasądowych sporach REPORTAŻ w sprawach gospodarczych. Kryptonim „Radca” – Krzysztof Mering 27 Himalaje 6000+ – Katarzyna Janyszek, Michał Tymburski 42 Daje to nadzieję na szybkie i efektywne – a także tanie – rozwiazywanie sporów. Zastanawiamy się także, jak kancelarie prawne przetrwały kryzys gospodarczy. Mija właśnie pięć lat, odkąd świat obiegły informacje o początku kryzysu finansowego. W czasie, gdy cała gospodarka dostaje zadyszki, cierpią również kancelarie prawne. Tak było i tym razem. Niektórym z nich udało się jednak nie tylko 42 przetrwać trudne chwile, ale także wzmocnić pozycję na rynku. Piszemy o nich w tym numerze! FORUM Piszemy o prawnikach doradzających Radca prawny na trawniku u królowej – Andrzej Dramiński 34 Ciężki jest żywot aplikanta w sądzie 35 przy IPO, prawnych możliwościach obrony Co to znaczy „wszystko”? – Tomasz Działyński 36 przed stalkingiem, a także o nagrywaniu rozpraw. Turnus seniora – Krystyna Koczorska-Mikołajczak 40 Odnotowujemy również, iż chińskie kancelarie NOWE TECHNOLOGIE prawne już działają w Polsce, co może – jak uczy Radca w sieci – Grzegorz Furgał 37 doświadczenie – wcale w nie tak odległej NA WOKANDZIE przyszłości – mieć duży wpływ na nasz rynek Zdarzy Łosie w sądzie – Wojciech Tumidalski 44 usług pranych. CBA kontra media: ile wolno służbom? – W.T. 46 A ponadto: wyszukiwarka radców prawnych, AKTUALNOŚCI 49 radca w sieci, a także turnus seniora w Mielnie,

FELIETON Co wy tam robicie? – Maciej Bobrowicz 54 Krzysztof Mering redaktor naczelny

3 KRRP Centrum Mediacji Gospodarczej powołane do życia

1 czerwca 2012 r. Krajowa Rada Radców czeniu postępowania mediacyjnego, chyba że strony postanowią Prawnych, największy samorząd prawniczy inaczej. Ale nie tylko mediatorzy mają obowiązek zachowania poufności. Strony są zobowiązane do przestrzegania poufno- w Polsce, powołała Centrum Mediacji ści postępowania mediacyjnego i nie mogą wykorzystywać ani Gospodarczej (CMG). przedstawiać w charakterze dowodów w postępowaniu sądo- wym, arbitrażowym lub jakimkolwiek innym żadnych faktów i dokumentów ujawnionych w toku postępowania mediacyjnego. ediatorzy Centrum będą prowadzili mediacje w pozasą- Mediator CMG prowadzi postępowanie mediacyjne według za- dowych sporach w sprawach gospodarczych oraz zwią- sad wskazanych regulaminie CMG – w dobrej wierze, z zachowa- Mzanych z prowadzeniem działalności prawniczej przez niem standardów prowadzenia mediacji i postępowania mediatora radców prawnych. Kierownikiem CMD został Jacek Kosuniak, oraz norm Kodeksu etycznego mediatorów polskich, uchwalonych a sekretarzem – Włodzimierz Chróścik. przez Społeczną Radę ds. Alternatywnych Metod Rozwiązywania Krajowa Rada Radców Prawnych powołała także Komitet Cen- Konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości. trum Mediacji Gospodarczej przy Krajowej Radzie Radców Praw- – Centrum Mediacji Gospodarczej jest organizacją non profit – nych w składzie: podkreśla Maciej Bobrowicz. – Samorząd radców prawnych nie 1) Stefan Mucha – przewodniczący, zarabia na działalności centrum, a cały zysk jest przekazywany 2) Wojciech Bujko, na cele społeczne fundacji Subsidio Venire. 3) Cezary Jezierski, Centrum Mediacji Gospodarczej realizuje zadania m.in. po- 4) Piotr Kubik, przez promocję alternatywnych metod rozwiązywania sporów 5) Małgorzata Miszkin-Wojciechowska. w drodze organizowania kampanii i akcji promocyjnych na rzecz Czym jest mediacja? – Jest szansą dla przedsiębiorców rozwią- popularyzacji postępowania mediacyjnego, publikowanie arty- zania sporu szybciej i bardziej komfortowo niż w sądzie – podkre- kułów dotyczących problematyki mediacji, organizowanie szko- śla Maciej Bobrowicz, prezes Krajowej Rady Radców Prawnych. leń mających na celu podnoszenie kwalifikacji dla radców praw- – Praktyka zagraniczna wskazuje, że w profesjonalnych centrach nych, kandydatów na mediatorów oraz dla mediatorów centrum gospodarczych trwa ona jeden bądź dwa dni i w 80 procentach wpisanych na listę centrum. kończy się ugodą. Dane europejskie dotyczące mediacji pokazu- Zakłada się także, że Centrum będzie prowadziło działania ją niezwykłą skuteczność tej metody. Jest ona 740% szybsza od na rzecz zmiany obowiązujących przepisów prawa w kierunku postępowania sądowego. Generuje o 267% mniejsze koszty niż umożliwiającym rozwój i upowszechnianie instytucji postępo- postępowanie sądowe. Jest 578% szybsza niż arbitraż i generuje wania mediacyjnego o 362% mniejsze koszty. Kim może być mediator? Postępowanie mediacyjne w CMG prowadzi jedna osoba, wy- Mediatorami CMG są mediatorzy i mediatorzy certyfikowani. brana wspólnie przez strony. – Wynagrodzenie dla mediatora Mediatorem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność – podkreśla Maciej Bobrowicz – określone jest w regulaminie do czynności prawnych, korzystająca w pełni z praw publicz- Centrum Mediacji Gospodarczej i jest to wynagrodzenie od prze- nych, wpisana na listę radców prawnych, która zaliczyła szkole- prowadzonej sesji. Jest to o wiele korzystniejsze rozwiązanie dla nie z zakresu mediacji. przedsiębiorców, gdyż zwykle wynagrodzenia są określane pro- Mediatorem certyfikowanym może być mediator, który legity- centowo. muje się certyfikatem ukończenia co najmniej 40 godzin szkole- Jeżeli postępowanie prowadzi więcej niż jeden mediator, dzia- nia z zakresu mediacji lub dyplomem ukończenia uniwersytec- łają oni wspólnie, współpracując ze sobą – mają równe prawa kich studiów podyplomowych z zakresu mediacji. i obowiązki. Każdy mediator CMG zobowiązany jest podnosić swoje kwa- Przebieg mediacji w CMG ma charakter poufny. Informacje lifikacje i zdobywać umiejętności w dziedzinie mediacji przez przekazane mediatorowi przez strony lub inne osoby podczas uczestnictwo w szkoleniach, konferencjach oraz innych formach postępowania mediacyjnego nie mogą być przez niego ujawnia- doskonalenia zawodowego.  ne. Obowiązek zachowania poufności istnieje również po zakoń- G.F.

wywiad

Rozmowa z Jackiem Kosuniakiem, kierownikiem Centrum Mediacji Gospodarczej przy Krajowej Radzie Radców Prawnych Fot. Jacek Barcz Jacek Fot. Na pomoc przedsiębiorcom

Mediacje nie są popularną formą rozwiązywania spo- Nie ma mediacji gospodarczej I ciągle pozostaje py- rów w naszym kraju. Czy można pokusić się o dia- tanie: dlaczego? gnozę: dlaczego? Mediacji trzeba się nauczyć, to brzmi banalnie, ale to jest kwe- Rzeczywiście, ta forma rozwiązywania sporów dotychczas stia zasadnicza. w naszym kraju nie zdobyła dużej popularności. Przede wszystkim w Polsce nie było wiary w skuteczność mediacji. A na taki Na studiach? stan rzeczy składa się kilka przyczyn. Z pewnością jedną z klu- Na studiach również, ale przede wszystkim potem, w trakcie czowych jest brak profesjonalnych mediatorów. Tu sytuacja praktyki zawodowej. Mediacja to jest pewna gałąź wiedzy, która trochę zmieniła się na lepsze (mamy ich więcej) od czasu, kiedy podobnie jak np. poszczególne dziedziny nauki czy prawa ma do procedury sądowej wprowadzono na szerszą skalę możli- swoje elementarne zasady, prawidła, ćwiczenia i praktyczny wość kierowania przez sąd spraw do mediacji. Sąd może kiero- warsztat. Można mediować bez znajomości tych reguł, ale naj- wać, i często kieruje, sprawy do mediacji, ale – jak sądzę – nie częściej z gorszym rezultatem. Są osoby mające wręcz wrodzo- zawsze i nie wszyscy sędziowie są przekonani co do skutecz- ny talent do mediacji (tak, jak można mieć talent do negocjacji, ności tej formy rozwiązywania sporów. Pozytywnym efektem muzyki czy rzemiosła), ale większość musi się tego wszystkiego szerszego stosowania mediacji w ramach postępowań sądo- rzetelnie nauczyć, zrozumieć i doświadczyć. wych jest z pewnością to, że pewna liczba prawników, w tym radców prawnych, zapisała się na listę mediatorów i zaczęła Mogłoby się wydawać, że mediacje są kwestią banal- budować swoje praktyczne doświadczenie w zakresie mediacji. ną. Ja trochę ustąpię, ty zrobisz to samo i będzie ok. Część z nich traktuje tę działalność jako źródło niewielkiego A jednak tak nie jest. dodatkowego dochodu. Jeśli strony sporu tak podchodzą do sprawy, to mediator nie jest im do niczego potrzebny, bo strony same rozwiążą spór w dro- Liczba sporów gospodarczych rozstrzygniętych dze porozumienia. Mediator jest potrzebny tam, gdzie strony w istniejących do tej pory centrach mediacyjnych trwają przy swoich pozycjach i mimo chęci polubownego roz- jest niewielka. To kilka, czasem kilkanaście spraw. wiązania sporu, nie znajdują rozwiązań akceptowalnych dla

6 WYwiad

wszystkich stron sporu. Miałem kilkakrotnie możliwość obser- dzie określona stała stawka, a nie procent od wartości sporu. wowania pracy bardzo doświadczonych mediatorów. Wnosili Oczywiście, działalność CMG będzie miała charakter non pro- oni do sporu ważną wartość dodaną: potrafili dokładnie prze- fit i wszelkie nadwyżki, które pozostaną po pokryciu kosztów analizować sytuację, a następnie wymyślić takie rozwiązanie funkcjonowania centrum, będą przekazywane samorządowej (z reguły dość złożone), które na początku wydawało się, że fundacji Subsydio Venire, której zadaniem jest wspieranie osób nie istnieje – akceptowalne dla obydwu stron sporu. I nagle potrzebujących pomocy. Myślę, że ta stawka jest korzystna dla wszystko stawało się proste. wszystkich: jest zachętą w stronę przedsiębiorców: spróbujcie, macie szansę na szybkie i niekosztowne rozwiązanie sporu; Czy wiedza prawnicza pomaga przy mediacjach? wydaje się również atrakcyjna dla osób, które będą chciały pra- Z pewnością, ale tu decyduje bardziej doświadczenie, osobo- cować jako mediatorzy. Dla KRRP najważniejsze jest, aby me- wość, znajomość psychologii i pewne umiejętności interper- diacji się uczyć i promować ją w społeczeństwie jako efektywną sonalne. Bardzo przydaje się praktyczna wiedza o relacjach formę rozwiązywania sporów. gospodarczych i rozumienie dziedziny, której dotyczy spór. Może sprawi to Centrum Mediacji Gospodarczej przy Krajowej Wiedza prawnicza ma mniejsze znaczenie, bo pamiętajmy, że Radzie Radców Prawnych. Wydaje się, że to naturalne miejsce w mediacji nie ma aż takiego znaczenia, która strona ma obiek- na tchnienie życia w mediację. tywną, „sądową” rację. Chodzi o to, aby znaleźć rozwiązanie, Tak, potencjał jest bardzo duży. Wydaje się, że są dwa natural- żeby rozwiązać problem. ne miejsca, gdzie mediacja mogłaby się rozwijać. Pierwszym z nich są izby gospodarcze, czyli ośrodki skupiające przedsię- Czy polscy przedsiębiorcy są zainteresowani me- biorców. Poszły one jednak głównie w kierunku sądownictwa diacją? polubownego, traktując tę działalność jako bardzo prestiżową Są zainteresowani ugodowym rozwiązywaniem sporów, także i – co tu ukrywać – jako źródło dodatkowego dochodu dla izb. dlatego że rozwiązywanie sporów na drodze sądowej jest nie- Liczba spraw w sądach polubownych jest dość znaczna. Przed- efektywne i wciąż trwa zbyt długo, wskutek czego, nawet jeśli siębiorcy uwierzyli, że sądy polubowne są transparentne, szyb- przedsiębiorca jest przekonany o swoich racjach prawnych, to kie, profesjonalne nawet mimo że w praktyce to nie zawsze się ma świadomość, że ich wyegzekwowanie na drodze sądowej sprawdza. Taki sam sukces mogłaby odnieść mediacja, gdyby była przez izby popularyzowana i promowana.

A drugie miejsce? Właśnie to, w którym teraz jesteśmy. Samorząd radców prawnych to wiele tysięcy profesjonalistów, którzy codziennie dora- dzają przedsiębiorcom, jak rozwiązywać spory prawne. To za pośrednictwem tych tysięcy radców prawnych idea mediacji ma Na pomoc przedsiębiorcom szansę dotrzeć do przedsiębiorców. Swoja drogą, aż trudno uwierzyć, iż w sytuacji niezwykle przewlekłego postępowania sądowego me- nie jest oczywiste. Co do mediacji, to myślę, że przedsiębiorcy diacja – szybka i tania alternatywa – nie jest tak po- wciąż poświęcają jej za mało uwagi. Chyba nie zawsze myśląc pularna i powszechna, jak być powinna. o ugodowym rozwiązaniu, biorą pod uwagę mediację, czyli W rankingach OECD, choćby w „Doing business” Polska wciąż udział niezależnej trzeciej strony. zajmuje niechlubne miejsce, jeśli chodzi o długość trwania po- Większość tych największych, publicznie komentowanych stępowań sądowych w sprawach gospodarczych. To jest w za- sporów gospodarczych ostatnich lat w Polsce zakończyło się sadzie jeden z fundamentalnych problemów dla naszego biz- ugodą i wśród przedsiębiorców istnieje przekonanie, że to jest nesu. Przedsiębiorcy chcą się zajmować swoją działalnością efektywna forma rozwiązywania takich sporów. Kwestie udzia- i zarabianiem pieniędzy, a nie prowadzeniem przez lata sporów łu mediatorów w zakończeniu tych konfliktów nigdy nie były sądowych, które w dodatku nie wiadomo, jak się zakończą. To publicznie komentowane, więc przedsiębiorcy – myśląc o ugo- również ponoszenie dodatkowego ryzyka gospodarczego, sko- dowych rozwiązaniach – nie zawsze mają na myśli również ro przedsiębiorca nie wie, czy np. na koniec swoje należności mediację. otrzyma czy nie albo czy nawet przy korzystnym rozstrzygnię- ciu sądowym za kilka lat wierzyciel będzie w stanie taki wyrok Czyli trzeba promować mediację? wyegzekwować... Czy dłużnik będzie jeszcze wtedy miał pienią- Trzeba, ale aby ta popularyzacja była skuteczna, to za promocją dze? Dlatego kwestia szybkiego rozwiązywania sporów gospo- muszą pójść konkretne przykłady udanych i efektywnych me- darczych ma kapitalne znaczenie dla przedsiębiorców. I dlatego diacji. Na dłuższą metę promocja jest skuteczna tylko wówczas, mediacja ma – w moim przekonaniu – przyszłość. gdy idzie za nią dobry produkt. Tak samo jest z mediacją i dlatego m.in. powstało Centrum Mediacji Gospodarczej przy KRRP. Na niedawnej konferencji zorganizowanej przez sa- morząd radcowski Julie Macfarlane, profesor Uni- A może, jeśli nie wiadomo o co chodzi, to wiadomo, versity of Windsor w Ontario, powiedziała, iż w Ka- że o „kasę”. Czy na mediacji można zarobić.? nadzie sąd rozstrzyga tylko w 10 procentach sporów Z pewnością będzie można. W Centrum Mediacji Gospodarczej przy KRRP przyjęliśmy, iż wynagrodzeniem dla mediatora bę- dokończenie na str. 18

7 praktyka

 Jarosław Bełdowski O ekonomii szczęścia Ostatni kryzys finansowy na świecie poważnie zakwestionował wiele teorii przyjmowanych w naukach ekonomicznych. Rynki nie okazały się dość racjonalne, a ludzie zaczęli poszukiwać nowych wskaźników tego, że świat wokół nich się rozwija.

ylko jakie mają to być wskaźniki, pokazujące, że zmiany te Najbardziej szczęśliwym krajem jest Dania (8,2 punktu). Nato- idą we właściwym kierunku? Dotychczas wystarczyło podać miast Polska plasuje się w połowie tego rankingu (5,9), tuż za Gre- Tdodatni produkt krajowy brutto, by można było zakwalifi- cją (6,4), Chinami (6,3) i Iranem (6,0). Z badań wynika również, że kować kraj do „zielonej wyspy”. W ostatnich miesiącach coraz zamożność danego kraju nie przekłada się wprost proporcjonalnie większą popularność zdobywa jednak „szczęście”. Mówią o tym na wyniki indeksu szczęścia, co również potwierdza mądrość lu- David Cameron, premier Wielkiej Brytanii, Nicolas Sarkozy, były dową, iż bogactwo nie daje szczęścia. Płeć czy rasa nie mają także prezydent Francji, a w Bhutanie powołano nawet specjalne mini- wielkiego znaczenia. To, czy jesteśmy szczęśliwi, wynika przede sterstwo do spraw szczęścia jego obywateli. wszystkim z czterech czynników: stanu cywilnego, przyjaciół, wy- Przyznam, że z wielką rezerwą podchodziłem do badań, w któ- znania oraz wykonywanej pracy. Poważne zaburzenia w ich obrę- rych łączy się poziom szczęścia obywateli danego kraju i jego bie mogą wpłynąć na poziom naszego szczęścia. Choć wpływ na rozwój gospodarczy. Po raz pierwszy usłyszałem czasem trudno w to uwierzyć, nasza druga o nich wiele lat temu – na dorocznej konferencji Europej- połówka może sprawiać, że czujemy się skiego Stowarzyszenia Ekonomicznej Analizy Pra- szczęśliwsi. Podobnie kojący wpływ na wa w Ljubljanie. Mówił o nich prof. Thomas Ulen, nas mają nasze dzieci (jako ojciec dwóch współautor jednego z najpopularniejszych podręcz- energicznych brzdąców nie mogę się jed- ników Law &Economics, w tym także w Polsce. Po nak oprzeć wrażeniu, że badania te były wielu latach udało mi się go w końcu przekonać do prowadzone, kiedy pociechy responden- przyjazdu do Polski. Obok udziału w 3rd Polish Law tów już spały). Ich utrata powoduje, &Economics Conference (www. że tracimy dotychczasowy poziom lawandeconomics.pl) szczęścia, którego wcześniej wygospodarowali- nie zauważaliśmy. Pracę śmy jeszcze czas mniej lub bardziej satys- na jeden wykład fakcjonującą jesteśmy w Szkole Głównej w stanie zdobyć, choć Handlowej w War- w trakcie jej poszuki- szawie. Nie zaskoczę wania możemy przecho- więc chyba nikogo, jaki dzić trudne chwile. Podob- temat zaproponowałem nie z przyjaciółmi – są dobrem bez wahania: „Życie, prawo rzadkim, ale nie na tyle rzadkim, i szczęście”. jak rodzina. Religia, generalnie, Badania szczęścia prowadzi się również pozwala nam na zacho- w 150 krajach w ramach szerokiego wanie wyższego poziomu szczęścia. projektu odnoszącego się do uznawanych war- Jakie to jednak ma znaczenie dla nas tości na świecie (www.worldvaluessurvey.org). wszystkich? Wydaje się, że poprzez prawne Szczęście mierzy się w 10-stopniowej skali, a następ- Rys. Sellingpixkształtowanie – Fotolia.com naszego otoczenia możemy przyczy- nie zestawia się z takimi wartościami, jak wiek, stan zdro- niać się wyższego poziomu szczęścia współobywateli. Takimi pro- wia, dochody, wyznawana religia czy liczba bliskich przyjaciół. Te pozycjami mogą być podobno ustawy wprowadzające progresywne zestawienia przyjmują formę regresji, co w naukach ekonomicz- podatki i wzmacniające politykę publiczną przyczyniającą się do nych pozwala na określenie, czy na szczęście ma to wpływ czy nie. zwiększenia zatrudnienia. Podkreślam słowo „podobno”, bo choć To ostatnie jest, oczywiście, zmienne, dlatego aby wykluczyć brak wyniki badań nad szczęściem podają wiele wskazówek, jak może- „trafienia” w odpowiedni moment na badania (zazwyczaj jeste- my na nie wpływać od strony makroekonomicznej, nadal pozostaje śmy mniej szczęśliwi na początku tygodnia niż pod jego koniec), wiele znaków zapytania. Swoją drogą, warto byłoby sprawdzić, czy prowadzi się je i powtarza w różnych odstępach czasu u tych sa- poziom szczęścia jest podobny w różnych grupach zawodowych. mych osób. Ponadto, zadaje się pytania im bliskim, by wykluczyć Osobiście ciekawi mnie, czy radcowie prawni są mniej czy bardziej zbyt subiektywne podejście respondentów. Bacznie też obserwuje szczęśliwi od adwokatów.  się zachowanie w trakcie udzielania odpowiedzi na pytania, by

nie dać się nabrać na szczęście „udawane” czy „na pokaz”. Jak Autor jest członkierm Zarządu Polskiego Stowarzyszenia Ekonomicznej Analizy zatem kształtuje się szczęście na świecie? Prawa, pracownikirm naukowym Szkoły Głównej Handlowej.

8 PRAKTYKA

Co widzimy w „sondażach” i „badaniach” wykonywanych na zlecenie niektórych firm zasiedziałych na rynku prawnym? Widzimy mniej więcej to samo, co w listopadowy poranek 1519 roku ujrzał Hernán Cortés, pierwszy raz zerkając na piękno Tenochtitlan. Bogactwo,

Rys. alphaspirit – Fotolia.com – alphaspirit Rys. władzę, przepych. Szczęśliwi badani i ich uszczęśliwianie  Henryk Leliwa dybym był obywatelem naszego kraju, który nie skończył Ale są tu pola zbieżne. Zarówno Cortésowi, jaki i Pizarrowi cho- prawniczych studiów, nie ukończył aplikacji, nie wykonywał dziło także o wpływy, władzę, pozycję społeczną – jednym słowem Gjednego z wielu prawniczych zawodów, na co dzień również – o wywyższenie się, wywyższenie swojego rodu w feudalnym jesz- nie miał do czynienia z przedstawicielami wymiaru sprawiedliwości cze społeczeństwie. czy szerokiego rynku usług prawnych – jednym słowem – gdybym Dziś w Polsce feudalizm odszedł, dzięki Bogu, w niepamięć. Resz- był taki, jak osiemdziesiąt kilka procent polskiego społeczeństwa ta jednak się zgadza. – to miałbym zapewne nikły, być może nieco spaczony, wyolbrzy- Nikt nie będzie tak intelektualnie dociekliwy, by zapytać, czy miony, niekiedy niesprawiedliwy, złudny, a nade wszystko zupełnie rzeczone badania ukazujące, niczym mityczne już Tenochtitlan, nieprawdziwy obraz polskiego radcy prawnego czy adwokata (inne piękno prawniczego świata są reprezentatywne. Czy są po prostu zawody z oczywistych względów pomijam). I byłby to taki właśnie, prawdziwe! oględnie pisząc, dość nieszczęśliwy w naszym odczuciu, obraz jego Kilka lat temu w pewnym peruwiańskim mieście (wcale niema- pozycji zawodowej, stanu majątkowego itd. Czyli wszystkich atry- łym) zrobiono badania opinii publicznej – tak sprytnie skonstru- butów, które – w każdym cywilizowanym społeczeństwie – składają owane, że wyszło z nich, iż najlepszym kandydatem na burmistrza się na tzw. pozycję społeczną. będzie koza miejscowego proboszcza... Tak, właśnie koza! To była Osąd ten udziela się również politykom, przedsiębiorcom i innym oczywiście, prowokacja, która jednak w udany sposób pokazuje, wpływowym grupom społecznym, od których wprost zależy przy- czym mogą być badania, sondaże tak skonstruowane, by osiągnąć szłość rynku usług prawnych. Przyszłość zarówno natury legisla- założony wynik. cyjnej, jak i biznesowej. Zastanówmy się logicznie przez chwilę – czy grupa kilkunastu A co widzimy w „sondażach” i „badaniach” wykonywanych na kancelarii jest reprezentatywna dla kilkudziesięciu tysięcy radców zlecenie niektórych firm zasiedziałych na rynku prawnym? Widzi- prawnych i adwokatów? Z badania wiemy również, jakie są to my mniej więcej to samo, co w listopadowy poranek 1519 roku kancelarie – a są one niemałe. Można powiedzieć wiodące na ryn- ujrzał Hernán Cortés, pierwszy raz zerkając na piękno Tenochtitlan. ku. Ba, znamy je z „imienia i nazwiska”. Teraz zadajemy pytania Bogactwo, władzę, przepych. o kondycję rynku, jego przyszłość. Jednym słowem – nie wprost, Rynek usług prawnych odmalowywany w tych „badaniach” jest oczywiście, ale pytamy o kondycję ankietowanych. I jakich spodzie- właśnie dokładnie tak kuszący, jak „Nowa Ziemia” dla konkwista- wamy się odpowiedzi? Jest źle. Jest koszmarnie. Musiałem sprzedać dorów. Zaś nasi obecni konkwistadorzy czytają o tym i wyciąga- garnitur, by mieć na czynsz. Czy – jak to było w niezapomnianej ją wnioski, że prawnikom – a szczególnie radcom prawnym i ad- sztuce Bigda Idzie – „wyciskam pastę z tubki aż paznokcie łamię”. wokatom – powodzi się dobrze, i to zdecydowanie ponad miarę. Przecież to byłby absurd! Tak dobrze, że aż jest to nieprzyzwoite. A tu wokoło krąży widmo Zatem, jest cudownie, wspaniale, doskonale. Rozwijamy się. kryzysu... Kryzysu, który bezlitośnie łupi resztę, nie tylko polskich Zarabiamy. Przyszłość rynku jest cudowna, idylliczna wręcz. Tyle przecież obywateli. tylko, że większość radców prawnych ze swojego, zupełnie nieson- Wtedy w umysłach powstaje koncepcja, by dobrać się do zaso- dażowego poziomu, widzi te sprawy zgoła inaczej. Mniej idyllicznie. bów „Nowej Ziemi". Złupić ją, zniszczyć, wyzyskać, wydrenować do A jest, co tu dużo pisać, nie najlepiej. cna. Pogrzebać osiągnięcia tysięcy ludzi. Po co? Po to, by kompanów Zatem, drodzy rodacy, drodzy decydenci i wy, Drodzy Czytelnicy, konkwisty obdzielić łupami. I nieważne, jak je zdefiniujemy – prze- pamiętajcie: niektóre badania i sondaże w środowisku prawniczym cież wszyscy wiemy, że nie chodzi w tym wypadku o złoto, drogie robione są zgodnie ze starą, biznesową dewizą „uszczęśliwiamy na- kamienie, niewolników, ziemię, kobiety. szych szczęśliwych ankietowanych”. 

9 promocja Luksusowe czartery na jachcie – wszystko, co trzeba wiedzieć, aby ulec pokusie

Czarter jachtu jest niewątpliwie jednym z najlepszych sposobów na spędzenie wyśmienitych wakacji. Już samo słowo „czarter” implikuje prywatność i intymność, a gdzie łatwiej o taki przywilej, jak nie na pięknym, luksusowym jachcie, w wybranej przez siebie lokalizacji?

FRESTYLE w modnej ostatnio Czarnogórze

ałożona w 1998 roku firma czarte- Aby urlop na jachcie był prawdziwym Kiedy najlepiej czarterować? Oczywi- rowa Sunreef Yachts Charter jest słodkim lenistwem, wszystkie jachty ście wtedy, kiedy jest ciepło i pogoda do- Zniekwestionowanym liderem w tej proponowane są ze stałą załogą, która pisuje. Sezon letni w Europie to maj–wrze- dziedzinie na polskim rynku i jednym obejmuje zawsze kapitana i szefa kuchni, sień, a na Karaibach grudzień–kwiecień. z poważniejszych graczy na scenie świa- a na większych jednostkach również do- Każdy akwen świata ma sobie właściwe towej. Flota czarterowa SYC liczy sobie datkową obsługę. pory roku, które sprzyjają czarterowaniu. ponad 1700 katamaranów, jachtów oraz megajachtów – żaglowych i motorowych, o długości od 50 stóp (17m) wzwyż. Firma posiada dwa oddziały – w Gdań- sku i w Fort Lauderdale na Florydzie. Czarter organizowany jest w ścisłej współpracy z klientem oraz idealnie do- pasowany do jego potrzeb, tak, aby wakacje na zawsze pozostały mu w pamięci jako te najlepsze. SYC zajmuje się trans- portem gości na miejsce czarteru, zała- twia wszystkie formalności, jak również dowiaduje się regularnie o ich samopo- czucie i satysfakcję z wakacji u kapitana jachtu.

10 promocja

Każdy czarter jest szyty na miarę

Wystarczy zatem tylko pomyśleć, kiedy w Azji Południowo-Wschodniej oraz na i gdzie chciałoby się pożeglować, a biuro Oceanie Indyjskim. Tylko dla czytelników SYC zaplanuje czarter bądź doradzi inne, Wakacje na jachcie nie mają sobie rów- „RADCY PRAWNEGO” dogodniejsze terminy lub miejsca. nych. Goście nie tylko uciekają od stre- Szeroki wybór najwyśmienitszych sującej rzeczywistości i smakują błogiego Zapraszamy do skorzystania z wy- jachtów dostępny jest we wszystkich wypoczynku w całkowitej intymności, zda- jątkowej oferty specjalnej, przy- najpiękniejszych rejonach świata: na ca- jąc się na godną zaufania załogę, ale i do- gotowanej dla czytelników „Radcy łym akwenie Morza Śródziemnego, na Ka- świadczają całej masy niezapomnianych Prawnego”. Luksusowy katamaran żaglowy IN THE WIND jest dostęp- raibach, w rajskiej Polinezji Francuskiej, emocji dzięki zabawkom wodnym i gadże- ny na tygodniowy czarter w Turcji u wybrzeży Australii i Nowej Zelandii, tom do rozrywki dostępnym na pokładzie. z portu Bodrum w dniach 29 VI– –05 VIII w wyjątkowej cenie 19 000 euro zamiast regularnej 24 000 euro/tydzień. IN THE WIND prze- znaczony jest dla 8 gości, o których dbać będzie 3 członków załogi. Na hasło RADCA PRAWNY będziecie mogli Państwo uzyskać dostęp do tej niepowtarzalnej promocji. Za- praszamy do kontaktu na charter@ sunreef-charter.com

www.sunreeef-charter.com

Sunreef Yachts Charter działa przy stoczni jachtowej SUNREEF YACHTS z Gdańska, specjalizującej się w projektowaniu i konstrukcji luksusowych katamaranów na miarę, żaglowych i motorowych. 11 Więcej na www.sunreef-yachts.com praktyka

z rozbudowanymi administracjami muszą liczyć się z wydatkami. Przykład, to upadek jednej z najbardziej znanych kancelarii na świecie – Dewey & LeBoeuf – której żywot zakończył także istnienie jej polskiego biura. Jeszcze niedawno firma ta zatrudniała około 1100 prawników świadczących usłu- gi w 26 biurach na świecie. Teraz wystąpiła jednak o ochronę przed wierzycielami i nie ma się co dziwić, bo jej zadłużenie sięga 315 mln USD. Firmę do upadku doprowa- dziło to, co jest największą przyczyną kło- potów finansowych większości dużych kancelarii prawnych – ogromne stałe wynagrodzenia dla swoich partnerów. A wiadomo, w systemie etatystycznym bardzo trudno obniżyć już przyznaną pensję, szczególnie jeśli chodzi o osoby znające swoje prawa jak mało kto. Pocieszające jest jednak to, że nasi polscy prawnicy, wykonujący swój zawód do niedawna w ramach amerykań- skiego giganta, mają się dobrze. Mecenas Jarosław Grzesiak jest partnerem zarządza-

Fot. alphaspirit – Fotolia.com – alphaspirit Fot. Jak przetrwać jącym kancelarii Greenberg Trauring Grze- siak. Do tej samej kancelarii trafił też mec. Lejb Fogelman, wyróżniony zresztą znalezie- niem się na liście „100 najbardziej wpływo- wych gentlemanów” w Polsce, edycji 2012 r.

Dobre praktyki Upadki kancelarii, przynajmniej w Polsce, kryzys? to rzadkość. W najgorszym razie firmy łączą

Mija właśnie pięć lat, odkąd świat obiegły informacje o początku – być może największego – kryzysu finansowego w historii.W czasie, gdy cała gospodarka dostaje zadyszki, cierpią również kancelarie prawne. Tak było i tym razem. O dziwo, niektórym nie tylko udało się przetrwać trudne chwile, ale także wzmocnić swą pozycję na rynku. Współautorzy sukcesów wreszcie zgodzili się ujawnić, co sprawiło, że ich firmy mają się dziś dobrze.

a początku jednak kilka gorzkich reakcji rynku. Konsekwencją wcześniej- słów. Gdy również w Polsce coraz szych zwolnień były jednak trudności z ob- się albo likwidacja ma charakter „miękki”, Ngłośniej zaczęło mówić się o kryzy- sługą kolejnych spraw. Znów trzeba było tj. prawnicy „wchłaniani” są przez zaprzy- sie, wiele firm prawniczych, również tych zatrudniać, szkolić etc. A to przecież kosz- jaźnione kancelarie, oczywiście, bez swego największych, zdecydowało się podjąć tuje. Nie zdradzimy nazwy wspomnianej zaplecza administracyjnego. Podkreślić na- działania defensywne. Jedna z najwięk- firmy, choć kancelaria znów ma się dobrze, leży jednak, że kryzys przetrwała większość szych polskich kancelarii, mimo znako- a ci, którzy wiedzą, o jaką firmę prawniczą firm, niektóre wręcz umocniły swą pozycję mitej pozycji na rynku, zaczęła zwalniać chodzi, mogą się tylko cieszyć, że impul- – o czym mówią nasi eksperci, a są też tacy prawników. Obniżono też pensje w wielu sywna reakcja na złe wieści z rynku nie prawnicy, którzy zdecydowali się otworzyć kancelariach (również w tejże), zanim jesz- przyniosła gorszych skutków. praktykę prawną w bardzo trudnym mo- cze rynek znamionował zmniejszenie licz- mencie, by obecnie cieszyć się ogromnymi by spraw. O ile taka taktyka przyniosła re- Upadki i załamania sukcesami. Takich reprezentantów zawodu zultaty w średnich elitarnych kancelariach, Pamiętajmy jednak, że kryzys wciąż również mamy.  których portfel zamówień się zmniejszył, trwa. O ile łatwiej przyjdzie go przetrzymać to wspomniana firma przeżyła tylko drob- pojedynczym prawnikom, zatrudniającym ne perturbacje – na zasadzie nerwowej jedynie asystentkę i sekretarkę, to firmy  Jerzy Mosoń

12 praktyka

Naturalna korekta dzięki czemu udało nam się stworzyć w Warszawie energiczny zespół profesjonalistów pracujących w otoczeniu międzynarodo- Artur Sikorski, prezes zarządu wego biznesu i odnoszących sukcesy wraz z naszymi klientami. Law & Partners Foundation Przede wszystkim dzięki temu – wykorzystując naszą wiedzę Kryzys 2007/2008 dla branży prawniczej i międzynarodowe doświadczenie – myślimy perspektywicznie był łaskawy. Na części kancelarii, co praw- i przewidujemy różne sytuacje, jesteśmy w stanie zaproponować da, wymusił restrukturyzację – niektóre naszym klientom najlepsze rozwiązania. Dzięki działalności na podmioty na przykład obniżały pensje lub globalną skalę potrafimy wyjść poza lokalny schemat. Jesteśmy zwalniały prawników – niemniej jednak tam, gdzie powstają innowacyjne rozwiązania i nowe techno- nie zanotowano spektakularnych upadków logie. Oprócz bowiem tradycyjnych dziedzin, w których nasza dużych brandów. Najdotkliwiej odczuły go butiki prawne i de- pozycja jest już ugruntowana, koncentrujemy się także na sek- partamenty sieciowych podmiotów, specjalizujące się w branży torach przyszłości, takich jak: Technology, Communications & nieruchomości i funduszy inwestycyjnych. Mniejsze kancelarie, Brands, Life Sciences & Healthcare. Dzięki globalnemu know- mniej wyspecjalizowane, czyli bardziej mobilne w kontekście -how w dziedzinie ochrony własności intelektualnej doskonale współpracy z klientem, radziły sobie dobrze. Ogólnoświatowy odnajdujemy się w branżach opartych na wiedzy. trend specjalizowania się w coraz węższych dziedzinach prawa nie został w żaden sposób zahamowany – po krótkim wahnięciu Jak się umocnić, gdy rynek płonie? spowodowanym spowolnieniem gospodarczym prawnicy wrócili Robert Nogacki, partner zarządzający do „normalności”. Mitem jest pojęcie, że jak „wszystkim gorzej, w Kancelarii Prawnej Skarbiec Sp.k., to prawnikom lepiej”, ale też nadinterpretacją jest traktowanie specjalizującej się w kompleksowej kryzysu do tłumaczenia dynamicznych ruchów na rynku usług obsłudze prawnej podmiotów prawniczych. Nieruchomości, fuzje, przejęcia dalej mają się gospodarczych świetnie. Nie tyle przetrwali najsilniejsi, co najmniej rykoszetem Sam fakt spowolnienia gospodarczego kryzysu dostali najbardziej przystosowani. W mojej ocenie, to nie zmniejszył istotnie zapotrzebowania na naturalna korekta spowodowana ewolucją rynku. Jedni postawi- usługi prawne, ponieważ prawników, po- li na przetrwanie, obniżając koszty i skupiając się na utrzymaniu dobnie jak księży, potrzeba i do chrztów, i do pogrzebów. Kryzys klientów, choć było to ryzykowne; klienci byli przecież naraże- najmniej odczuły kancelarie butikowe, czyli wąsko wyspecjali- ni na większe zawirowania (branże inwestycyjne, budowlana, zowane w jakimś typie usług, ponieważ wysokiej klasy eksperci ubezpieczenia). Inni natomiast wykorzystali tę okoliczność do zawsze są w cenie. Bardziej dotkliwe straty odnotowały przede świadczenia bardziej masowych usług. Rok 2009 i kolejne po- wszystkim takie kancelarie, które w czasie hossy specjalizowały kazują, że rynek się uspokoił i trendy wróciły. Inaczej rejestruje się głównie w robieniu dobrego wrażenia i wystawianiu faktur, się zmiany „podczas”, inną perspektywę daje czas i możliwość ponieważ kurczące się budżety zleceniodawców sprzyjają wery- analizy z dystansu. Głosy trwogi umilkły, ustępując bieżącej fikacji umiejętności prawników. konieczności zabiegania o zadowolenie klienta lub pozyskanie kolejnego. Zbudować potęgę w kryzysie Piotr Spaczyński, partner, radca W jaki sposób kancelaria prawny w SSW Spaczyński, uchroniła się przed kryzysem? Szczepaniak i Wspólnicy Mecenas Ewelina Stobiecka, W kancelarii SSW od początku działal- partner zarządzający Kancelarii Taylor ności wychodzimy z założenia, że zwy- Wessing e|n|w|c w Warszawie cięstwa – czy to w zakresie przewagi kon- Nasza obecność w CEE oraz profil dzia- kurencyjnej czy z kryzysem, będziemy odno- łalności pozwoliły na przeprowadzenie sić dzięki zadowolonym klientom. Co za tym kancelarii e|n|w|c (od maja 2012 Taylor idzie, nasze relacje z nimi są największym kapitałem firmy. Wessing e|n|w|c) przez kryzys bez szwan- Kryzys spowodował, że wiele organizacji zaczęło szukać ku. Odnotowaliśmy bardzo dobre wyniki oszczędności, dlatego w SSW naszą intencją jest oferowa- w stosunku do lat ubiegłych. Konsekwentnym krokiem na nie szytych na miarę rozwiązań wysokiej jakości, ale za drodze rozwoju całej sieci jest połączenie z kancelarią Taylor rozsądną cenę. Oprócz tego ważne jest, by móc zaofero- Wessing, tworzącym tym samym sieć z ponad 900 prawnika- wać klientowi kompleksową obsługę prawną. Oczywiście, mi w 22 lokalizacjach w Europie, na Środkowym Wschodzie są poszczególne praktyki, w których szczególnie się specjalizu- i w Azji. Równolegle do rozwoju Taylor Wessing w perspekty- jemy, ale jeśli np. nasz klient w zakresie prawa energetycznego wie globalnej, rozwijają się lokalne biura. Doskonałym przykła- potrzebuje pomocy związanej z prawem pracy, nie można ode- dem jest Warszawa, gdzie do grona partnerów dołączyli wybitni słać go z kwitkiem. w swoich dziedzinach specjaliści – mecenas Agnieszka Deeg, Istotne jest także dobranie odpowiedniej kadry. Partnerzy ekspert prawa farmaceutycznego, oraz mecenas Przemysław w SSW to nie tylko doskonali eksperci w dziedzinie prawa. Ich Walasek, ekspert w branży IP/IT. Kancelaria powiększyła tak- kreatywność i nowatorskie podejście do biznesu pozostaje klu- że swoje biuro i systematycznie zatrudnia nowych prawników. czowe w rozwoju naszej firmy i uchronieniu jej przed kryzysem. Staramy się gromadzić wokół siebie młodych, ambitnych ludzi, Ponadto, ważne jest dla nas, aby pomimo kryzysu inwestować

13 praktyka

w firmę – w działania marketingowe i komunikacyjne, szkolenia stosunkowo młodą firmą, jako spółka powstaliśmy dopiero dla pracowników, hardware i software. Naszym celem jest wygra- w 2009 r., choć własne indywidualne kancelarie prowadzimy nie z kryzysem, a nie tylko przetrwanie go. już ponad 7 lat) braliśmy udział jako prelegenci w wielu konferencjach, szkoleniach oraz seminariach poświęconych prak- Jakość i kompleksowe podejście tycznym problemom, które napotykają podmioty występujące dr Radosław L. Kwaśnicki, w profesjonalnym obrocie gospodarczym. Jesteśmy również partner zarządzający Kancelarii stale obecni w prasie, zarówno stricte prawniczej, jak i bizne- RKKW – KWAŚNICKI, WRÓBEL & sowej, wydajemy książki poświęcone prawu gospodarczemu. Partnerzy (www.rkkw.pl) Za sprawą wspomnianej aktywności zdobywamy uznanie nie Obecnie rynek usług prawniczych tylko wśród naszych klientów, ale również innych – znamieni- w Polsce jest przesycony. Nieliczne tej klasy – prawników. Wiemy również, iż jedną z najistotniej- kancelarie, wyróżniające się zarówno szych wartości kancelarii (jak zresztą każdej firmy doradczej) wyjątkowym poziomem merytorycz- są ludzie, którzy w niej pracują. Bez wyspecjalizowanego oraz nym świadczonych usług, jak i innowacyjnym podejściem do perfekcyjnie współpracującego zespołu nawet najlepszemu spraw swoich klientów, mają szansę stworzyć wartościową, prawnikowi nie udałoby się zbudować solidnej marki. Dlate- a także rozpoznawalną markę (i przełamać prymat wielkich go dużą wagę przykładamy do doboru pracowników i współ- kancelarii, które są obecne na rynku od wielu lat). Jesteśmy pracowników kancelarii. Następnie staramy się systematycz- świadomi, jak ważne w codziennej praktyce są wyżej wspo- nie podnosić ich kwalifikacje oraz zdolności interpersonalne, mniane elementy. Przykładamy olbrzymią wagę do tego, aby które są bardzo istotne w naszym zawodzie. Ostatnio bardzo nasza praca była zawsze na najwyższym poziomie oraz aby istotna stała się specjalizacja w wybranych dziedzinach pra- nasze działania kompleksowo odpowiadały potrzebom ich wa. Oczywiście, w miarę rozrastania się kancelarii zaprasza- odbiorców. Dzięki temu można liczyć, iż zadowolony klient my do współpracy coraz większą liczbę specjalistów z różnych dziedzin, co pozwala na odpowiadające potrzebom naszych klientów kompleksowe świadczenie usług prawnych. Niemniej jednak nasza kancelaria specjalizuje się przede wszystkim w sporach korporacyjnych, fuzjach i przejęciach oraz prawie nieruchomości. Ostatnio rozszerzyliśmy działalność również o prężnie funkcjonujący departament prawa rynku kapitało- wego. Uruchomiliśmy departament funduszy strukturalnych. Jest to bezpośrednia odpowiedź na potrzeby uczestników wspomnianego rynku, którzy – funkcjonując w uregulowanym do granic możliwości środowisku – by nie stać się jego zakładni- kami, potrzebują kompleksowej pomocy prawnej. W związku z tym zamierzamy dalej się rozwijać, ponieważ kto się nie rozwija, ten się cofa.

Dywersyfikacja usług

Jolanta Budzowska, radca prawny, partner w Kancelarii Budzowska Fiutowski i Partnerzy Nie odczuliśmy kryzysu wynikają- cego z załamania światowych rynków gospodarczych. Paradoksalnie, ponieważ – z jednej strony – profil naszej kancelarii to obsługa m.in. sektora finansowego, znacznie wzrosła nam liczba zleceń dotyczących instrumentów finansowych (m.in. opcje walutowe). Drugą naszą specjalizacją

Rys. Olgierd Zbychowski Olgierd Rys. są spory sądowe dotyczące roszczeń z tytułu błędów medycz- nych, a tu dla ilości pracy kryzys był obojętny. Pomogła więc – gdy ponownie będzie potrzebował pomocy prawnej – wró- na pewno dywersyfikacja zakresu świadczonych usług. Nie da ci właśnie do nas lub poleci naszą kancelarię innym osobom. się jednak ukryć, że rosnące szybko i systematycznie koszty I dzięki temu, tzn. dbałości o jakość i satysfakcję klienta – roz- prowadzenia kancelarii wymusiły oszczędności, m.in. zmianę winęliśmy się, niezależnie od kryzysu, bardzo dynamicznie struktury zatrudnienia. Jedynie część prawników, którzy zdali (np. w rankingu „Rzeczpospolitej” w 2 lata przesunęliśmy się już egzamin radcowski, dostała propozycję współpracy, i to już o 115 pozycji w górę). nie w ramach stosunku pracy, a jako kancelaria zewnętrzna. Jednakże powyższe działania nie zawsze są wystarczające, aby odnieść sukces w branży prawniczej. Tutaj liczy się również aktywność kancelarii. Od początku naszego istnienia (jesteśmy Zdjęcia: archiwum

14 praktyka

 Grażyna Leśniak Kobiety sukcesu Fot. archiwum Fot. Agnieszka Moczuło Agnieszka Kossowska Magdalena Połujkis Iwona Mirosz

Pracują nie tylko w kancelariach prawnych. Odnajdują się też na stanowisku prawnika przedsiębiorstwa, i to nawet dużych firm. Kierują działami prawnymi z właściwą dla kobiet emocjonalnością. Wiedzą, że na sukces firmy wpływa sukces poszczególnych prawników.

ak jak nie ma dwóch takich samych farmaceutyczne budowały własne działy ważne jest zachowanie równowagi mię- prawników posiadających te same prawne, ale około dwóch lat temu to się dzy życiem zawodowym a osobistym. Tumiejętności, tak nie ma dwóch po- zmieniło. Teraz w prawie każdej większej W swojej pracy ceni przewidywalność dobnych karier w świecie, tzw. in house, firmie jest dział prawny lub przynajmniej i to, że może zaplanować swoje działa- jak nazywa się prawników przedsiębiorstw. prawnik. nia. – Mam ten komfort, że mogę prezeso- Choć jest pewna prawidłowość w docho- – Prawnik w firmie jest jak lekarz rodzin- wi powiedzieć, że coś będzie przygotowane dzeniu do tego stanowiska, to i tak każda ny: potrafi zdiagnozować, w pewnym zakre- w późniejszym terminie, bo wcześniej mam z kobiet przeszła swoją drogę, gromadząc sie leczyć, a jak sam nie poradzi, to wie, co zaplanowany np. wyjazd na Mazury i jeżeli zawodowe doświadczenia i dojrzewając do należy skonsultować ze specjalistą. Praw- nie rujnuje to życia spółki, to moje potrzeby decyzji. My przedstawimy tylko kilka z nich. nik na miejscu widzi więcej – podkreśla zawsze znajdą zrozumienie. To byłoby nie Agnieszka Moczuło. Jak mówi, dziś byłaby do pomyślenia w kancelarii – dodaje mec. Z kancelarii do firmy w stanie wrócić do pracy w kancelarii, ale Agnieszka Moczuło. – Nie oznacza to jed- – Moja droga jest dość typowa, jak na ma wątpliwości, czy by tego rzeczywiście nak, że wychodząc z firmy, przestaje my- prawnika przedsiębiorstw: pracowałam chciała. – To są różne firmy, różne jest też śleć o jej problemach. – Nawet pod prysz- w kancelarii White & Case, w której odpo- podejście do klientów. Prawnik w kancelarii nicem często myśli się o jakimś aktualnym wiadałam za Dział Korporacyjny, gdy za- doradza najlepsze rozwiązanie, ale nie wie, problemie – zaznacza. dzwoniła koleżanka z pytaniem, czy nie czy i jak zostanie ono wprowadzone w życie, Także Agnieszka Kosowska, dyrektor chciałabym pokierować działem prawnym jaki skutek przyniesie po latach. Prawnik ds. prawnych Roche Polska sp. z o.o., w firmie farmaceutycznej. Zgodziłam się, bo w firmie, czyli tzw. in house, nie stoi z boku, pierwsze szlify zdobywała w kancela- minęło wtedy właśnie siedem lat mojej pracy ale wspólnie z innymi działami wypracowu- riach prawnych. – Pracowałam w kilku do w kancelarii White & Case i zaczęłam się za- je strategie działania i widzi efekty swojej czasu, aż zaczęłam się zastanawiać, co stanawiać, czy to nie czas na zmianę pracy. pracy. Na pewno wiele zależy od charakte- dalej robić. Miałam do wyboru: albo tkwić Szczególnie, że miałam potrzebę bycia bliżej ru każdego człowieka, bo nie jest to praca w strukturach, albo powalczyć o partner- biznesu, brania czynnego udziału w życiu dla każdego – podkreśla mec. Agnieszka stwo. Wiedziałam, że w pierwszym przy- przedsiębiorstwa – opowiada Agnieszka Moczuło. Przyznaje, że najwięcej kłopotu padku moja rola w kancelarii zostałaby Moczuło, radca prawny, dyrektor Działu sprawia jej określanie mianem klientów zmarginalizowana, w drugim wiązałaby się Prawnego w spółce Sanofi-Aventis Sp. z o.o. wewnętrznych kolegów z innych działów, z katorżniczą pracą, dyspozycyjnością, dba- Dziś, jak mówi, zajmuje się działaniami z którymi współpracuje przy różnych oka- niem o klientów – ich utrzymanie i pozyski- korporacyjnymi, czyli poradami codzienny- zjach, bo czuje, że pracuje razem z nimi, wanie nowych. Przypadek sprawił, że przy- mi. Przemysł farmaceutyczny jest branżą a nie dla nich. szła do mnie propozycja zajęcia stanowiska specyficzną. To mocno uregulowany ry- Dzięki tej pracy ma więcej czasu dla in house w firmie, którą przyjęłam – opo- nek. Jeszcze niedawno tylko niektóre firmy siebie, bo w firmach, w których pracuje, wiada mec. Agnieszka Kosowska.

15 Praktyka

Teraz zajmuje się sprawami firmy, pa- klientowi optymalnego, najskuteczniejszego ką jest tak dobrać zespół, aby prawnik poza trząc na nie z lotu ptaka, starając się ogar- i jednocześnie bezpiecznego dla niego roz- wiedzą, którą musi posiadać, pasował do nąć wszystkie zagadnienia i uporać się ze wiązania biznesowego, które pozwoli mu na tego, co robi, bo inne cechy i umiejętności wszystkimi problemami, od czasu do cza- osiągnięcie zaplanowanych efektów. musi posiadać prawnik występujący przed su tylko wynajmując ekspertów. Jak mówi, Także ona, zanim stała się prawnikiem sądem, inne świadczący pomoc prawną do stanowiska prawnika przedsiębiorstwa przedsiębiorstwa, pracowała w kancelarii dla działów biznesu. – Bycie menedżerem, trzeba mieć predyspozycje. Trzeba umieć prawnej. I ta praca bardzo jej odpowiadała. in house, to bycie liderem dla prawników, poruszać się w korporacji, podejmować ry- Pomysł, by przejść do biznesu pojawił się po których trzeba umieć zaangażować, bo tyl- zyko i świetnie znać biznes. Nie każdy się kilkunastu latach pracy w kancelarii White ko tacy prawnicy odczuwają zawodową do tego nadaje. – Mam osoby w zespole, po & Case za sprawą dużego projektu prywa- satysfakcję i przynoszą firmie sukces. Jeśli których widać, że za kilka lat będą gotowe tyzacyjnego, którego realizacja wymagała menedżer nie ma ludzi, którzy mu ufają i za do objęcia stanowiska szefa działu prawne- bliskiego i stałego kontaktu z klientem kan- nim pójdą, to sam nic nie zrobi – podkreśla go w jakiejś firmie. Są jednak i takie, które celarii przez ponad dwa lata. Wtedy wła- mec. Elżbieta Krakowiak. I dodaje: – Nigdy nie nadają się na stanowiska menedżer- ściwie pracowała jak prawnik wewnętrzny nie pracowałam po to, żeby uzyskać kolejną skie. Świetne są za to w codziennej, odpo- i wtedy też zdała sobie sprawę z tego, że pozycję w hierarchii w banku. Będąc mene- wiedzialnej pracy z przepisami – podkreśla – jak mówi – prawnik w biznesie jest tym dżerem, wierzę w sens i cel powierzonych mi mec. Agnieszka Kosowska. Bycie in house zajęciem, które w przyszłości chciałaby wy- zadań i realizuję je z najwyższym profesjona- jest natomiast ukoronowaniem kariery konywać. – Przez te dwa lata znalazłam się lizmem. prawnika. – O in house często mówi się, w innym świecie: mniej „uczesanym”, mniej że są pamięcią przedsiębiorstwa. Potrafią uporządkowanym, ale za to bardzo soczy- Praca na lata odnaleźć stare umowy i odtworzyć proces stym. Mogłam zobaczyć, jak moja opinia Jak mówi Iwona Mirosz, radca praw- decyzyjny prowadzący do ich zawarcia. prawna, dokumenty, które przygotowuję, ny, wiceprezes Polskiego Stowarzysze- W dużym przedsiębiorstwie, działającym żyją, jak są implementowane i jak wpływają nia Prawników Przedsiębiorstw (PSPP), przez wiele lat, w którym pracownicy inna sytuację klienta w środowisku, w któ- wśród prawników pracujących w biznesie nych działów często zmieniają miejsca, jest rym działa. Zapragnęłam więc jako praw- prawdopodobnie nadal dominują kobie- to rola nie do przecenienia – dodaje mec. nik wejść bardziej w biznes – wspomina ty. Nierzadko są to osoby, które – pracując Agnieszka Kosowska. mec. Magdalena Połujkis. w kancelarii – zakładały daną firmę i jej do- Jak twierdzi, decyzja o przejściu z kance- radzały, a potem przeszły do pracy u klien- Przez projekt do firmy larii do biznesu nie wpłynęła na spowolnie- ta. Nie dziwi się kobietom, które wybierają Nigdy o sobie jako o kobiecie sukcesu nie nie tempa życia. Wręcz przeciwnie. Zajmuje stanowiska prawników przedsiębiorstw, myślała Magdalena Połujkis, radca praw- się obecnie wszystkimi obszarami funkcjo- bo – jak twierdzi – zawód ma wiele zalet: ny, dyrektor Działu Prawnego w spółce nowania Polimeksu. przede wszystkim daje bezpieczeństwo fi- giełdowej, Polimex Mostostal S.A. Bo suk- nansowe, a praca pozbawiona jest konku- ces kojarzy się jej z czymś nadzwyczajnym, Tożsamość przede wszystkim rencji i walki o klienta, tak jak to się zdarza wyrastającym ponad przyjęte standardy, Z uprawnieniami sędziowskimi i radcy w przypadku prawników prowadzących podczas gdy ona – jak mówi – wykonuje prawnego wyruszyła na podbój instytucji kancelarie prawne. – Przechodzenie z kan- po prostu najlepiej jak potrafi swój zawód finansowych rynku kapitałowego Elżbieta celarii na stanowiska prawników przedsię- prawnika. Stara się tak układać relacje Krakowiak, dyrektor Departamentu Praw- biorstw i z przedsiębiorstw do kancelarii z klientem wewnętrznym, współpracę, aby nego i dyrektor wykonawczy Banku Pekao zdarza się dość często. Szefowie kancelarii, służyć pomocą w najbardziej efektywny SA, senior vice president UniCredit. Przed przyjmując prawników, chętnie stawiają na i zgodny z jego oczekiwaniami sposób. – To, laty, gdy stawiała swoje pierwsze kroki jako tych, którzy mają doświadczenie w pracy że dziś jesteśmy na równi z mężczyznami radca prawny, pracując w biurze makler- w biznesie czy w administracji. Szefowie i osiągnęłyśmy porównywalne z nimi pozy- skim, rynek kapitałowy w Polsce dopiero departamentów prawnych w przedsiębior- cje zawodowe, to efekt wyemancypowania powstawał. – Zaczęłam pracować na tym stwach, przyjmując prawników, często szu- się kobiet, wyjścia poza ramy narzucone rynku, bo chciałam być częścią tego systemu kają takich, którzy doświadczenie zdobyli nam przez społeczne wychowanie i co- jako radca prawny. Sądziłam, że tworząc w kancelariach prawnych – zauważa mec. dziennej, ciężkiej pracy. Natura zdecydo- go, Polska wchodzi w orbitę nowych wyda- Iwona Mirosz. wała, że jestem kobietą, ale nie uważam, rzeń – wspomina mec. Elżbieta Krakowiak. Tak jak nie jest rzadkością przechodze- abym odniosła sukces większy od moich Jak mówi, pracując jako in house mogła zre- nie z kancelarii do firm, tak zaobserwo- kolegów, którzy wykonują pracę prawnika alizować swoją emocjonalną potrzebę iden- wać można odchodzenie ze stanowiska wewnętrznego. Celem każdego z nas jest tyfikacji, zaangażowania i utożsamienia in house do własnych kancelarii, by dalej budowanie silnej pozycji spółki na rynku. z tym, co robi. Jak mówi, w jej przypadku jako firma doradzać temu samemu przed- Niezwykle ważna jest współpraca i zaufa- – w przeciwieństwie do pracy prawnika siębiorcy bądź innym klientom tej samej nie, którym darzy swojego prawnika dane w kancelarii prawnej – klientem, dla które- branży. – Szczególnie dla osób w dojrzałym przedsiębiorstwo. Bez tego, bez harmonij- go pracuje, i jednocześnie pracodawcą, jest wieku przejście do własnej kancelarii może nego funkcjonowania jako elementu tak du- bank. być korzystne, gdyż daje możliwość kon- żego organizmu jak np. Polimex, nie byłoby Jako menedżer ogromną wagę przywią- tynuowania pracy również w późniejszym możliwe realizowanie tego celu – podkreśla zuje do takiego zarządzania zespołem, aby wieku, tak długo i w takim wymiarze, jaki mec. Magdalena Połujkis. I dodaje: – Na- każdy prawnik, którymi kieruje, był zaan- jest dogodny dla danej osoby – podkreśla szą rolą jest znalezienie i zaproponowanie gażowany w to, co robi. Jak twierdzi, sztu- wiceprezes PSPP. 

16 praktyka Prawnie doradzi przy IPO  Marcin Zawiśliński Rys. Julien Eichinger – Fotolia.com – Eichinger Julien Rys.

przygotowaniu do debiutu (tzw. IPO) na jednym z trzech swoich Tylko nieco mniej niż dwadzieścia parkietów. Jego adresatami są biura maklerskie, firmy doradztwa licencjonowanych kancelarii prawnych finansowego i specjalizujące się w audycie oraz kancelarie prawne. Nie każdy może jednak takim doradcą zostać. Co więcej – jeśli dany zajmuje się prawną obsługą spółek, które podmiot źle wywiązuje się ze swoich zadań bądź w ogóle przestał debiutują na rynku głównym GPW oraz się tą formą doradztwa zajmować, może stracić status autoryzowanego partnera/doradcy. alternatywnych: NewConnect i Catalyst. Wybierając go, władze giełdy czynią to bardzo dokładnie i uważnie. Ocenie podlegają przede wszystkim kompetencje firmy, półka planująca wejść na giełdę powinna najpierw dobrać so- doświadczenie osób, które nią zarządzają. Weryfikowane jest rów- bie odpowiednich partnerów, którzy zajmą się w jej imieniu nież to, czy potencjalny doradca będzie w stanie zapewnić ciągłość Sprzygotowaniem i obsługą jej oferty publicznej. Firma oddaje swojego działania oraz – co równie istotne – czy rzetelnie podejdzie się w ręce kilku rodzajów podmiotów. Pierwszym jest dom makler- do obowiązującego regulaminu, w tym do aktualnych regulacji do- ski posiadający zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego. Drugim tyczących polskiego oraz międzynarodowego rynku kapitałowego. partnerem jest doradca finansowy oraz audytor, którzy przejrzą m.in. sprawozdania finansowe spółki z ostatnich lat. Trzecim jest Trzy programy GPW agencja PR i ewentualnie również reklamowa, które odpowiada- Warszawska giełda prowadzi trzy programy dla doradców, któ- ją za przygotowanie części wizerunkowej i informacyjnej przed rzy chcieliby zająć się debiutami oraz wspieraniem firm w dalszym i w dniu debiutu. Czwartym partnerem jest doradca prawny. Sto- rozwoju już na głównym parkiecie, na którym – do tej pory – za- łeczna Giełda Papierów Wartościowych stworzyła system autory- debiutowały już 434 podmioty gospodarcze. Pierwszy – „WSE IPO zowanych doradców, którzy pomagają firmom w kompleksowym Partner” – jest adresowany tylko do podmiotów zagranicznych.

17 PRAKTYKA

Do drugiego – „Firma Partnerska GPW dla MSP” – mogą się zgła- skiej firmie prawniczej. Uzyskanie tego tytułu pozwala kancelarii szać firmy doradztwa finansowego, które zamierzają współre- na świadczenie kompleksowego doradztwa w giełdowym debiucie alizować pierwsze oferty publiczne o wartości nieprzekraczającej spółek, a także umożliwia udzielanie wsparcia w funkcjonowaniu 100 mln zł oraz przy kosztach pozyskania kapitału przez emi- spółek na tych rynkach. – Rola autoryzowanego doradcy nie spro- tenta nieprzekraczających 5 proc. pozyskanego kapitału bądź wadza się wyłącznie do asysty prawnej, lecz ma również na celu (alternatywnie do kryterium wartości kosztów), jeśli podmioty świadczenie kompleksowych usług w zakresie pozyskania kapita- te w okresie dwóch lat uczestniczyły w co najmniej dwóch IPO łu przez debiutujące spółki – przyznała prawie półtora roku temu o wartości nieprzekraczającej 100 mln zł przy każdej z ofert. Agata Kowalska. W ramach wspomnianego programu funkcjonuje obecnie dwana- Czym konkretnie zajmują się kancelarie? Do zadań doradcy ście kancelarii prawnych. prawnego należy przede wszystkim zbadanie wszelkich poten- Trzeci giełdowy program – „Liderzy Rynku Pierwotnego” – jest cjalnych rodzajów ryzyka prawnego. Weryfikuje zgodność prawną skierowany m.in. do firm świadczących usługi prawne, które dzia- wszelkich umów zawartych przez spółkę, zwłaszcza z kluczowy- łają na głównym rynku pierwotnym. Wszakże pod jednym zasad- mi kontrahentami. Pomaga w przygotowaniu projektu uchwały niczym warunkiem: w kolejnych dwuletnich okresach są zobo- WZA w sprawie podwyższenia kapitału zakładowego. Przepro- wiązane do przeprowadzenia co najmniej pięciu pierwszych ofert wadza też tzw. due dilligence, czyli rodzaj audytu prawnego. To publicznych o łącznej wartości przekraczającej 300 mln zł. Według pogłębione badanie obejmuje przeanalizowanie historii prawnej danych na koniec czerwca 2012 roku, w tym programie zarejestro- spółki, jej organów i aktów korporacyjnych, umów zawartych wanych jest jedynie trzech doradców prawnych: Kancelaria Prawna z kontrahentami, spraw sądowych, a nawet inwestycji, w jakie był Prof. Wierzbowski i Partnerzy, Kancelaria Radców Prawnych Oleś i jest zaangażowany przyszły giełdowy debiutant. i Rodzynkiewicz oraz międzynarodowa firma prawnicza Weil, Kancelaryjni radcy prawni nie muszą, ale mogą również pomóc Gotshal&Manges – Paweł Rymarz. zarządowi spółki (i warto z tej opcji skorzystać) przy tworzeniu części prawnej prospektu emisyjnego, który musi być następnie Prawnicy, do boju! zatwierdzony przez KNF. Jest to o tyle istotne, że prospekt jest je- Zarząd GPW stworzył również listę autoryzowanych doradców dynym prawnie wiążącym dokumentem, na podstawie którego świadczących swoje usługi na dwóch rynkach alternatywnych: można przeprowadzić publiczną ofertę. Prawnicy reprezentują NewConnect i Catalyst (rynek obligacji). Wśród 88 podmiotów go- również władze w postępowaniach przed Krajowym Depozytem spodarczych obecnie znajduje się na niej kilkanaście firm prawni- Papierów Wartościowym oraz Krajowym Rejestrem Sądowym. czych. Jedną z nich jest Kancelaria Chabasiewicz Kowalska i Part- Zasadniczym celem powyższych działań jest profesjonalne przy- nerzy Radcowie Prawni. Na liście tzw. autoryzowanych doradców gotowanie i sprawne przeprowadzenie debiutu giełdowego spółki prawnych pojawiła się w marcu 2011 roku. – Możliwość świad- w taki sposób, aby już w dniu otwarcia oferowane przez nią akcje czenia takich usług znakomicie wpisuje się w nasze plany rozwoju osiągnęły na rynku możliwie najwyższą cenę jednostkową. A bój kancelarii i wychodzi naprzeciw oczekiwaniom klientów – mówiła o dobry start w giełdowy biznes niejednokrotnie toczy się o milio- wówczas Agata Kowalska, radca prawny i partner w tej małopol- ny złotych. 

po miesiącach czy latach prowadzenia sporu, ponoszenia wy- datków i pogarszania relacji z partnerem, z którym znaleźliśmy się w sporze, ale gdy tylko spór powstał. I na tym właśnie pole- Na pomoc ga piękno i przyszłość mediacji w Polsce.

Czyli zamiast procesu – mediacja? przedsiębiorcom Tak, najpierw mediacja. Przecież zawsze można „pójść” do sądu. Ale najpierw warto spróbować przeanalizować swoje sta- dokończenie ze str. 7 nowisko i argumenty. I tu potrzebny jest profesjonalny, nieza- leżny od stron mediator. Na początku, a nie w momencie, gdy gospodarczych. W przeważającej większości spraw do przedsiębiorcy puka już komornik. dochodzi do ugody. Mamy szansę powtórzyć taki scenariusz? Co planuje Centrum Mediacji Gospodarczej przy To dość zaskakujące wyniki badań, ale – jak już wspomnia- KRRP? łem – także w Polsce wiele sporów gospodarczych kończy się Popularyzowanie mediacji przy pomocy i z udziałem prawni- ugodą. Ale najczęściej ugodą, która jest zawierana po miesią- ków z okręgowych izb radców prawnych. Chcemy zorganizo- cach czy latach „wykrwawiających” bojów sądowych. Te ugody wać interesujące, praktyczne konferencje. Będziemy też szkolić są często okupione wydatkami na opinie ekspertów, wynagro- mediatorów, którzy będą mogli uzyskać certyfikaty. Chcemy nie dzenia prawników, koszty sądów i trybunałów arbitrażowych; tylko mówić, że mediacja jest ważna i skuteczna. Chcemy poka- czasem to są zawrotne kwoty, bywa że wielomilionowe wydat- zywać i udowadniać, że tak właśnie jest. ki. Strony sporu w pewnym momencie dochodzą do wniosku, że już wszystkie wątki i ryzyka sporu mają przeanalizowane, Dziękuję za rozmowę.  swoje pozycje i ryzyko dokładnie ocenione i chcą spór ugodzić. Prawdziwym sukcesem byłoby dojście do takiego wniosku nie Krzysztof Mering

18 PRAKTYKA

 Waldemar Ciszak STALKING – o nowych możliwościach ochrony prawnej, w tym o ostatnich zmianach k.p.c. Fot. SULuma – Fotolia.com – SULuma Fot.

Temat stalkingu jest od dłuższego czasu przedmiotem kategoria czynu wymaga jednak czasu dla przyjęcia właściwej metodyki prowadzenia żywego zainteresowania. W związku z wejściem w życie tego typu spraw przy ich niewątpliwej spe- od 6.07.2011 roku zmiany k.k., polegającej na penalizacji cyfice, a także doświadczenia funkcjonariuszy policji, prokuratury i kształtowania stalkingu poprzez dodanie w nim art. 190a, ukazało się już praktyki sądów. Ważne wydaje się umie- wiele komentarzy i publikacji. jętne wpływanie na stosowanie środków zapobiegawczych. Przy dozorze policji wła- ściwe jest stosowanie art. 275 § 2 k.p.k. czy roblem został dostrzeżony i daje Kotlarskiej. Ostatnio głośno było w związ- stosowanie samoistnego środka zapobie- pokrzywdzonym, prawnikom oraz ku ze stalkingiem wobec Kasi Tusk. gawczego przewidzianego w art. 276 k.p.k. wymiarowi sprawiedliwości nowe Środki te dają możliwość nakazania spraw- P O ochronie prawnokarnej narzędzia walki z tą patologią, będącą cy powstrzymanie się od określonego dzia- w swojej istocie naruszaniem wolności W praktyce polskiej formą stalkingu naj- łania. Istotne jest właściwe stosowanie kar i prywatności. Stalking (w tłumaczeniu częściej jest uporczywe nękanie i dręczenie i środków karnych, w tym najistotniejszego z angielskiego: podchody, skradanie, tro- ofiar m.in. sms-ami, e-mailami, telefona- w tej kategorii czynów środka karnego, czyli pienie, osaczanie) w praktyce polskiej in- mi, listami, a także w pracy czy miejscu zakazu kontaktowania się sprawcy z ofiarą terpretowany jest jako przemoc emocjonal- zamieszkania. Do języka weszło nawet po- bądź stosowania środka zabezpieczającego na, prześladowanie lub nękanie na tle emo- jęcie cyberstalkingu. Przemoc emocjonalna wobec sprawcy osoby niepoczytalnej. Jest cjonalnym. Według badań wykonanych i nękanie ma różne oblicza i sprawcy w tym to przecież esencją problemu, czyli zapew- w 2009 r. na zlecenie Instytutu Wymiaru zakresie wykazują się sporą inwencją. Za- nienia ofiarom stalkingu ochrony prawnej Sprawiedliwości w związku z przygotowy- chowania te godzą w wolność człowieka przed nękaniem ich przez sprawców. Wy- waną zmianą k.k. na reprezentatywnej gru- – „wolność od” niechcianej obecności innej daje się, że z tym problemem, a zwłaszcza pie ponad 10 tys. osób, prawie 1/10 grupy osoby we własnym życiu oraz „wolność zapewnieniem ochrony prawnej w postę- respondentów przyznała się do bycia nę- do”, czyli wolność do własnej prywatno- powaniu przygotowawczym, praktyka nie kanym przynajmniej raz w życiu. Według ści. Radcom prawnym spotykającym się poradziła sobie do tej pory. Narzędzia karne szacunków ww. instytutu, ponad 3 mln z pokrzywdzonymi tego typu zachowania- jednak są. Sam od dłuższego czasu zajmuję Polaków dotknęły skutki takich działań. mi i podejmującymi się ich reprezentacji się sprawą z tej kategorii. Mam przed sobą Statystyki policji dotychczas odnotowały w postępowaniu karnym warto wskazać na akta dochodzenia, które trwa już siedem 1000 wszczętych postępowań karnych. Te- kwestie właściwej oceny faktów dotyczą- miesięcy, bez rozstrzygnięcia i bez wdroże- matyka ta podnoszona jest w mediach ra- cych kwalifikacji art. 190a k.k. i właściwego nia mechanizmu ochrony prawnej ofiary czej jako sensacja dotycząca celebrytów, by udokumentowania dowodów w tym postę- – przy ewidentnym stanie faktycznym i nę- wspomnieć choćby sprawy związane z nę- powaniu. Istotne jest tu wsparcie organów kaniu. Działania karne nie dały dotychczas kaniem Johna Lennona, Jodie Foster czy ścigania. Ta na pozór oczywista kwestia spodziewanego efektu i nie postawiły tamy tragicznej sprawy miss Polski – Agnieszki w praktyce nie jest bowiem łatwa. Nowa aktywności sprawcy. Pomijając szczegóły

19 praktyka

sprawy, chcę jednak zwrócić uwagę na ten pory nie ma wyroku. Całe szczęście, że sąd jąc art. 1052 k.p.c., znacznie podniesiono problem, jak również na wyzwania stojące wydał postanowienie o zabezpieczeniu po- progi grzywien, bo aż dziesięciokrotnie, do przed prawnikami. wództwa poprzez zakaz kontaktu stalkera 10 000 złotych za naruszenie, przy wpro- z pokrzywdzonym. Na tym odcinku, skła- wadzeniu górnego progu grzywny do mi- Narzędzia prawa cywilnego dając kolejne wnioski o wymierzanie grzy- liona złotych. Ponadto, wprowadzono do Dobry prawnik wie o tym, że zachowa- wien za naruszenia oraz poprzez zastoso- systemu sankcji nowy, wzorowany na do- nia stalkera (sprawcy stalkingu) stanowią wanie instytucji aresztu, osiągnięty został świadczeniach francuskich, art. 10511 k.p.c. ewidentne naruszenie dóbr osobistych po- oczekiwany i zamierzony efekt i sprawca Pojawia się tu instytucja alternatywna do krzywdzonego. Tego typu czyny w polskim zaniechał uporczywego nękania. Nie chcę ww. grzywny, a mianowicie zapłata na systemie prawnym nie były przed penaliza- rozwijać w tym zakresie analizy studium rzecz wierzyciela przez dłużnika określonej cją pozbawione ochrony prawnej. Środkiem przypadku. Jest to temat na odrębne omó- sumy pieniężnej za dokonanie naruszenia ochrony przy naruszeniu dóbr osobistych wienie i analizę. Przykład ten byłby jednak obowiązku zaniechania pewnych czynno- w rozumieniu art. 24 k.c. było, i nadal po- dobrym materiałem edukacyjnym, jak na- ści. Zasądzona w tym trybie suma stanowi zostaje, powództwo w sprawie naruszenia leży wykorzystywać instytucje z końcowej sui generis odszkodowania. Ma to formę dóbr osobistych oraz zabezpieczenie tego części k.p.c. Jak się okazuje, nie są one zbyt zadośćuczynienia za doznane krzywdy powództwa poprzez uzyskanie postanowie- często wykorzystywane. Chyba szkoda, bo psychiczne wierzyciela (w naszym temacie nia o zakazie kontaktowania w trakcie pro- przecież właśnie wyegzekwowanie świad- ofiary stalkingu). Prawomocne postano- cesu oraz egzekwowanie tego nakazu w po- czenia daje największą satysfakcję w pracy wienie sądu jest tytułem wykonawczym na stępowaniu zabezpieczającym i wykonaw- prawniczej. rzecz wierzyciela, bez potrzeby nadawania czym przy stosowaniu instytucji z art. 1051 mu klauzuli wykonalności. Przepisy usta- do 1059 k.p.c. Postępowania tego typu są Zmiany k.p.c. a stalking wy nie określają granic wysokości tego typu w praktyce rzadkością. Wiem, że występuje W związku z wejściem w życie odszkodowania, wskazują jedynie, aby niska świadomość prawna ofiar i niezrozu- 3.05.2012 r. ustawy z 16.09.2011 r. o zmia- określając wysokość sumy pieniężnej, sąd nie ustawy Kodeks postępowania cy- uwzględniał interesy stron w takiej mierze, wilnego oraz niektórych innych ustaw by zapewnić wykonalność obowiązku okre- (Dz.U. Nr 233, poz.1381) dość licznie zabie- ślonego w tytule wykonawczym, a dłużnika W praktyce polskiej formą rają głos przedstawiciele środowisk prawnie obciążać ponad potrzebę. Odszkodowa- stalkingu najczęściej niczych. Niewiele wspomina się jednak nie przyznawane w tym trybie nie przekre- jest uporczywe nękanie o egzekucji. Niejako przy okazji omawiania śla dochodzenia odrębnie odszkodowania i dręczenie ofiar m.in. sms-ami, środków ochrony prawnej przed stalkin- wobec sprawcy na zasadach ogólnych. Ma e-mailami, telefonami, listami, giem na polu cywilistycznym, chciałbym swoisty charakter zadośćuczynienia – szyb- a także w pracy czy miejscu zwrócić uwagę na zmiany dotyczące wy- kiego i adekwatnego za naganne zacho- łącznie tego tematu. W kontekście stalkin- wanie sprawcy, który nie przestrzega na- zamieszkania. Do języka weszło gu ma to bardzo istotne znaczenie, i – jak łożonych na niego obowiązków prawnego nawet pojęcie cyberstalkingu. się wydaje z analizy wchodzących w życie zaniechania działania. Tego typu regulację przepisów – może stanowić bardzo istotne należy ze wszech miar ocenić pozytywnie. wsparcie prawne w zwalczaniu tego zja- Wprowadzone narzędzia ekonomicznej mienie problematyki ze strony prawników. wiska. Narzędzia te w swojej istocie służą presji na sprawcę naruszeń prawa i rów- Ofiara jest często bezradna i nieświadoma między innymi egzekwowaniu orzeczeń nocześnie zapewnienie w uproszczonym możliwych środków ochrony. Problem stal- sądowych przy naruszaniu dóbr osobi- trybie zadośćuczynienia materialnego za kingu dotyka jej bardzo osobistych, emo- stych przy stalkingu. Do tego mogą być doznane krzywdy wydaje się skutecznym cjonalnych kwestii i tym właśnie żywi się więc skutecznie wykorzystywane. Zmiany narzędziem, jakie można wykorzystywać sprawca. W grę wchodzi wstyd, poczucie przewidują istotną modyfikację egzekucji przy zwalczaniu również stalkingu. Sąd intymności problemu, kontekst środowisko- świadczeń niepieniężnych. Świadczeniem uzyskał tu dużą autonomię i samodziel- wy, w tym relacje rodzinne, osób bliskich. tym jest „zaniechanie pewnych działań”, ność przy stosowaniu środków ochrony Ponadto, proces cywilny wiąże się z proble- czyli zaniechanie stalkingu. Dotychczas wierzyciela (ofiary), a pełnomocnicy – nowe mem kosztów materialnych (kosztów pro- w egzekucji tych świadczeń obowiązy- środki procesowe. Jak wskazują różnorakie cesu i prawnika) oraz kosztów osobistych, wał w Polsce model zbliżony do systemu doświadczenia, środki ekonomicznej presji w tym własnej aktywności, poświęconego W. Brytanii i Niemiec. Dłużnik zobowiązany mają istotny wymiar w obszarze represji czasu, angażowania do sprawy innych był do zapłaty na rzecz państwa grzywny i prewencji. Ramy artykułu nie pozwalają osób. Często chodzi tu o znajomych, osoby za nieprzestrzeganie obowiązku zaniecha- na rozwinięcie bliżej tych kwestii. Zaintere- z pracy czy sąsiadów. Prowadząc sprawę nia pewnych działań. Teoretycznie, gdy sowani z pewnością będą wiedzieć, jak wy- tego typu, o wielowątkowym wymiarze, stalker nie wykonywał orzeczenia sądu korzystać nowe narzędzia w interesie po- obserwuję, ile determinacji i zaangażowa- zaniechania stalkingu i nie płacił grzywny, krzywdzonych. Praktyka, jak zawsze, poka- nia ze strony pokrzywdzonego wymaga wówczas po wyłożeniu środków przez wie- że jaka będzie efektywność tych rozwiązań. uczestnictwo w postępowaniu. Kolejnym rzyciela kierowany był do aresztu jako „wię- Wykazując ostrożny optymizm, znajduję problemem jest długotrwałość postępowa- zień” prawa cywilnego. W zasięgu swojego tu jednak kopalnię możliwości do działań nia. W prowadzonej przeze mnie sprawie okręgu, badając problem, nie znalazłem zarówno po stronie profesjonalnych pełno- postępowanie w I instancji przed sądem jednak takiego wypadku. Zmiany poszły mocników, jak i wymiaru sprawiedliwości. okręgowym trwa już półtora roku i do tej w dwóch kierunkach. Po pierwsze, zmienia- Autor jest radcą prawnym, OIRP Poznań.

20 uwaga bieszczady!!! Komisja ds. Integracji Krajowej Rady Radców Prawnych w Warszawie, we współpracy Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Rzeszowie, po raz kolejny tradycyjnie organizuje od 10 do 14 października 2012 r. IX Ogólnopolski Rajd Bieszczadzki Radców Prawnych

Zakwaterowanie w komfortowo wyposa¿onych domkach turystycznych Oœrodka Wypoczynkowego „Wisan” w Bystrem oraz domkach turystycznych granicz¹cych z oœrodkiem.

Koszt uczestnictwa obejmuje:  zakwaterowanie i wy¿ywienie od kolacji 10 paŸdziernika br. do œniadania 14 paŸdziernika br.;  opiekê przewodników GOPR;  udzia³ w programach towarzysz¹cych;  ubezpieczenie.

Szczegó³y uczestnictwa i ramowy program imprezy wraz z kartami zg³oszenia na stronie www.kirp.pl w zak³adce „Komisje” podtytu³ „Wydarzenia”.

Bli¿sze informacje mo¿na uzyskaæ u Joanny Sito pod numerem telefonu Krajowej Rady Radców Prawnych w Warszawie 22 319 56 04 lub pod adresem mailowym: [email protected]

Zapraszam serdecznie Micha³ Korwek przewodnicz¹cy Komisji ds. Integracji KRRP praktyka

Pierwszy konkurs arbitrażowy w Polsce rozstrzygnięty

31 maja 2012 r. odbył się finał Konkursu Arbitrażowego Lewiatan (KAL) oraz uroczyste ogłoszenie wyników. Jest to pierwszy w Polsce konkurs arbitrażowy typu moot courts adresowany do aplikantów adwokackich i radcowskich z całej Polski. Zwyciężyły dwie drużyny aplikantów adwokackich z Katowic i Warszawy. Początek rozprawy – prof. Jerzy Rajski, mec. Beata Gessel-Kalinowska vel Kalisz, prof. Stanisław Sołtysiński.

szawa). Najlepszym mówcą okazał się Jeremiasz Kuśmierz (ORA Warszawa). Nagrody za najlepsze pisma procesowe przypadły w udziale dru- żynie KAL9 w składzie: Antoni Goraj, Anita Barcewicz, Aleksandra Jankowska, Jakub Sikora (ORA/OIRP Warszawa) za pozew. Z kolei za najlepszą odpowiedź na pozew uznano przygotowaną przez dru- żynę KAL89, czyli Elżbietę Bogucką, Patrycję Bolimowską i Andrze- ja Gąsiora (ORA Warszawa). Zwycięzcy otrzymali atrakcyjne nagrody, w tym uczestnictwo w Vienna Arbitration Days 2013 i udział w balu prawników w Ho- fburgu, a także cenne nagrody rzeczowe, w tym m.in. iPady i programy komputerowe dedykowane prawnikom. Zespół Orzekający oceniający finał: prof. Jerzy Rajski, mec. Jolanta Nowakowska-Zimoch, prof. Stanislaw Sołtysiński.

ecyzją Zespołu Orzekającego w składzie: mec. Jolanta No- wakowska-Zimoch (członek Komitetu Nominacyjnego Sądu DArbitrażowego Lewiatan), prof. dr hab. Stanisław Sołtysiń- ski i prof. dr hab. Jerzy Rajski (członkowie Honorowego Komitetu Doradczego Sądu Arbitrażowego Lewiatan), I miejsce w konkursie zajęła drużyna KAL129 w składzie: Alicja Zielińska i Paweł Kwiat- kowski (ORA Katowice). II miejsce przypadło w udziale drużynie KAL3, którą tworzyli Łukasz Lasek i Jeremiasz Kuśmierz (ORA War-

Najlepszy mówca – wyniki: Przed rozprawą od lewej: drużyna KAL129: Paweł Kwiatkowski, Alicja Zielińska, drużyna KAL3: Łukasz Lasek Jeremiasz Kuśmierz, organizatorzy: 1. Jeremiasz Kuśmierz (KAL3 – ORA Warszawa) – 278 pkt mec. Agnieszka Wojciechowska, mec. Anna Pukszto. 2. Bartosz Stelmach (KAL20 – ORA/OIRP Kraków) – 274 pkt 3. Adam Kempa (KAL37 – ORA Warszawa) – 273 pkt 4. Beata Składanek (KAL68 – ORA Warszawa) – 272 pkt Konkurs Arbitrażowy Lewiatan (KAL) opiera się na symulacjach 5. Katarzyna Peplińska (KAL57 – OIRP Bydgoszcz) – 268 pkt postępowań sądowych oraz arbitrażowych. W tym roku odbyła się 6. Alicja Mizerska (KAL7 – OIRP Katowice) – 265 pkt jego pierwsza edycja, ale – jak dowiedzieliśmy się w Polskiej Kon- 7. Danuta Gogolińska (KAL82 – OIRP Katowice) – 261 pkt federacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan – niewykluczone są 8. Łukasz Cieszewski (KAL57 – OIRP Bydgoszcz) – 258 pkt kolejne. W obecnej udział wzięło około 100 zespołów, czyli ponad 9/10/11. Grzegorz Pokrzywka (KAL52 – ORA/OIRP Kraków) – 256 pkt 9/10/11.Kamila Kościerzyńska (KAL21 – ORA/OIRP Warszawa) – 256 pkt 250 młodych prawników. Konkurs jest organizowany wspólnie 9/10/11. Paweł Kwiatkowski (KAL129 – ORA Katowice) – 256 pkt przez Sąd Arbitrażowy przy PKPP Lewiatan oraz Young Arbitration Practitioners in Poland (YAPP).

22 praktyka

prezentowali strony podczas symulowanych rozpraw. Uczestników oceniało 151 arbitrów, przedstawicieli polskich i międzynarodo- wych kancelarii prawnych. Zarówno arbitrzy, jak i zespół rozstrzy- gający finał konkursu, podkreślali bardzo wysoki poziom uczestni- ków, ich dobre przygotowanie merytoryczne i wysokie umiejętności oratorskie. Honorowy patronat nad konkursem objął Chartered Institute of Arbitration w Londynie, Maciej Bobrowicz, prezes Krajowej Rady Radców Prawnych, oraz adw. Andrzej Zwara, prezes Naczelnej Rady Adwokackiej. Wśród patronów medialnych znalazł się „Forbes”, miesięczniki „Radca Prawny” oraz „Palestra”, a także „e-Przegląd Arbitrażowy”.  g.l.

Prezes KRRP wręcza Jeremiaszowi Kuśmierzowi nagrodę dla najlepszego mówcy.

W ocenie mec. Beaty Gessel-Kalinowskiej vel Kalisz, prezes Sądu Najlepsze pisma procesowe – wyniki: Arbitrażowego Lewiatan, konkurs spotkał się z bardzo dużym odze- Pozew: 1. KAL9(ORA/OIRP Warszawa: Antoni Goraj, Anita Barcewicz, Aleksan- wem, co wskazuje na zainteresowanie i potrzebę pogłębiania wie- dra Jankowska, Jakub Sikora) – 142 pkt dzy z dziedziny alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów. 2. KAL73 (OIRP Lublin: Ireneusz Misiejuk, Karolina Pawłowicz, Michał Poła- Tematem konkursu były spory związane z realizacją inwestycji bu- niecki, Justyna Romańczuk-Bodzak) – 139 pkt dowlanej. – Wieloletnia tradycja moot courts na świecie dowodzi, 3. KAL76 (ORA Warszawa: Lena Marcinoska, Marlena Misztela, Maciej Ław- że ta forma edukacji prawniczej przynosi znakomite efekty – powie- nicki, Michał Timofiejew) – 138 pkt 4. KAL62 (ORA/OIRP Warszawa: Magdalena Michalska, Patrycja Cedro, Mo- nika Przepieść, Monika Stwarczyk) – 136 pkt 5/6. KAL 22 (ORA Warszawa: Ludwina Klein, Cezary Cieńkowski) – 133 pkt 5/6. KAL64 (OIRP Warszawa: Adrian Mackiewicz, Katarzyna Dyląg, Aleksan- dra Marzec, Małgorzata Sitkiewicz) – 133 pkt 7/8. KAL91 (ORA/OIRP Warszawa: Damroka Kościelak, Ewelina Niemyjska, Marek Rokita) –130 pkt 7/8. KAL106 (OIRP Poznań: Agata Nowak, Michał Kukuczka, Konrad Figur- ski) -130 pkt 9. KAL34 (ORA Warszawa: Magdalena Łokucijewska, Katarzyna Wiśniew- ska, Katarzyna Krupa, Michał Kucharski) – 129 pkt 10/11/12/13/14. KAL16 (ORA/OIRP Warszawa: Karolina Nowak, Antonina Rokicka, Krzysztof Woronowicz, Łukasz Schiffer) – 128 pkt 10/11/12/13/14. KAL37 (ORA Warszawa: Adam Kempa, Jan Kieszczyński) – 128 pkt 10/11/12/13/14. KAL56 (ORA Warszawa: Łukasz Cudny, Michał Chodorek) – 128 pkt 10/11/12/13/14. KAL100 (OIRP Poznań: Sylwia Skowronek, Agnieszka Nę- Mec. Jolanta Nowakowska-Zimoch ogłasza wyniki. dzewicz, Edyta Wielańczyk) – 128 pkt 10/11/12/13/14. KAL129 (ORA Katowice: Paweł Kwiatkowski, Alicja Zie- lińska) – 128 pkt działa Beata Gessel-Kalinowska vel Kalisz. I dodała: – W Polsce na- Odpowiedź na pozew: sza inicjatywa ma charakter pionierski, a zarazem buduje zaufanie 1/2. KAL89 (ORA Warszawa: Elżbieta Bogucka, Patrycja Bolimowska, do arbitrażu jako nietradycyjnej, „obywatelskiej” formy rozstrzyga- Andrzej Gąsior) – 142 pkt 1/2. KAL76 (ORA Warszawa: Lena Marcinoska, Marlena Misztela, Maciej nia sporów gospodarczych. Ławnicki, Michał Timofiejew) – 142 pkt Młodzi prawnicy uczestniczący w konkursie podkreślali unikal- 3. KAL22 (ORA Warszawa: Ludwina Klein, Cezary Cieńkowski) – 140 pkt ny charakter wydarzenia, polegający na osobistym doświadczeniu 4. KAL52 (ORA/OIRP Kraków: Karolina Mycek, Patrycja Wysocka, Magdale- i udziale w procedurze arbitrażowej. – Konkurs ma też charakter na Jabczuga-Kurek, Grzegorz Pokrzywka) – 139 pkt szkoleniowy, pozwala na bezpośredni kontakt i cenne uwagi, pora- 5/6/7. KAL122 (OIRP Warszawa: Agnieszka Majka, Łukasz Czynienik, Woj- ciech Łuczka) – 136 pkt dy i informację zwrotną od najbardziej doświadczonych praktyków 5/6/7. KAL106 (OIRP Poznań: Agata Nowak, Michał Kukuczka, Konrad Fi- arbitrażu w Polsce – podkreślił Paweł Kwiatkowski, reprezentują- gurski) – 136 pkt cy zwycięską drużynę. – To jakby forma mentoringu – zauważył. 5/6/7. KAL68 (ORA Warszawa: Beata Składanek, Karolina Sereja) – 136 pkt Z kolei Jeremiasz Kuśmierz zwrócił uwagę na walor integrujący 8/9/10. KAL16 (ORA/OIRP Warszawa: Karolina Nowak, Antonina Rokicka, konkursu, zarówno środowisko prawnicze jako całość, jak i osoby Krzysztof Woronowicz, Łukasz Schiffer) – 135 pkt 8/9/10. KAL20 (ORA/OIRP Kraków: Bartosz Stelmach, Jakub Gąsienica, wspierające oraz promujące arbitraż. Piotr Kopeć) – 135 pkt KAL składał się z dwóch etapów – pisemnego (fakultatywnego) 8/9/10. KAL114 (OIRP Katowice: Tomasz Rak, Konrad Zubrzycki) – 135 pkt oraz ustnego (obowiązkowego). Etap pisemny polegał na wnie- Decyzją komisji powołanej w trybie § 4 ust. 10 regulaminu konkursu sieniu pozwu oraz odpowiedzi na pozew. Podczas etapu ustnego (w składzie: R. Ostrihansky, E. Szlachetka, B. Gessel, W. Jurcewicz, M. Pod- uczestnicy wcielili się w rolę pełnomocników procesowych stron, recka) za najlepszą odpowiedź uznano pismo drużyny 89. opracowywali strategię prowadzenia sprawy i pisma procesowe, re- archiwum Fot.

23 PRAKTYKA

Co z tym  Grażyna Leśniak nagrywaniem?

e-protokół zdecydowanie wydłuży czas za- Ministerstwo Sprawiedliwości wdraża nagrywanie rozpraw, poznawania się sędziów z aktami sprawy przed wydaniem orzeczenia. Po drugie, do- sędziowie szkolą się i oswajają z nową rzeczywistością, prowadzi do rozrostu materiału dowodowe- a pełnomocnicy mają coraz więcej obaw. Bo odsłuchanie go, co ogromnie utrudni pracę sędziów. Po trzecie, jest przedsięwzięciem niepoliczonym kilkugodzinnych rozpraw zajmie więcej czasu od strony ekonomicznej. Mówi się o pełnej niż przejrzenie akt papierowych. Może to wydłużyć transparentności, ale pytanie, za jaką cenę – stwierdza sędzia Bartłomiej Przymusiń- przygotowanie się do rozprawy czy napisanie odwołania. ski. Jak podkreśla, wyposażenie jednej sali Radcowie prawni nie są w tych poglądach osamotnieni. rozpraw w system do nagrywania to koszt około 40–50 tys. zł. – W Niemczech sędzia na rozprawie jest sam i nagrywa na dykta- fon tylko istotne fragmenty rozprawy, któ- prowadzanie e-protokołu rozpo- cyjnym, tj. II Wydziale Cywilnym, ponadto re potem są przepisywane. U nas nie dość, częło się 1 marca 2012 r. i ma – w X Gospodarczym, w XIII Wydziale Cy- że wyposażenie jednej sali jest kosztowne, Wzostać zakończone zgodnie z pla- wilnym – Rodzinnym, a od niedawna także to jeszcze wymaga obecności protokolan- nowanym harmonogramem, czyli 16 lipca w wydziałach pracy i ubezpieczeń. – Zgod- ta, który ten system obsługuje – zaznacza 2012 r. W efekcie w 11 sądach apelacyjnych nie z harmonogramem, w lipcu nagrywanie sędzia Bartłomiej Przymusiński. Nie kryje oraz 45 sądach okręgowych będzie w sumie rozpraw będzie u nas powszechne – powie- przy tym satysfakcji, że te wszystkie man- 386 sal rozpraw z nagrywaniem rozpraw. dział nam sędzia Marcin Sosiński, wice- kamenty nowego rozwiązania, które stowa- Jak twierdzi Patrycja Loose, rzecznik pra- prezes Sądu Okręgowego we Wrocławiu, rzyszenie wskazywało już dwa lata temu sowy Ministerstwa Sprawiedliwości, do w którym program e-protokół był wdrażany na łamach swojego kwartalnika „Iustitia”, 20 czerwca system cyfrowej rejestracji na pilotażowo. Jak mówi, początki były trudne, potwierdzają się dziś w praktyce. salach rozpraw został wdrożony we wszyst- bo wymagały zmiany mentalności pracy. – Co więcej, już w kwietniu 2012 r. Krajowa kich sądach apelacji wrocławskiej, katowic- Sędziowie musieli go poznać i się do niego Rada Sądownictwa wskazywała na ryzyko kiej, rzeszowskiej, gdańskiej, lubelskiej oraz przekonać. Opór był tak jak przed wszyst- wydłużenia czasu postępowań cywilnych szczecińskiej. Według danych na 30 kwiet- kim, co nowe, ale teraz ci, którzy pracują w związku z koniecznością odsłuchiwania nia 2012 r., w sądach apelacji wrocławskiej w salach z nagrywaniem – chwalą nowe materiałów. W swojej opinii do przedsta- nagraniem objęto 43,6% wszystkich rozpa- rozwiązania – podkreśla wiceprezes Mar- wionego wówczas projektu rozporządzenia trywanych spraw. W okresie od 1 marca cin Sosiński. I dodaje: – Ten program został w sprawie regulaminów sądów powszech- do 30 kwietnia średnia liczba rozpraw tam stworzony po to, by na sali rozpraw można nych KRS wskazała też na konieczność nagranych wyniosła 290. było przeprowadzać jak najwięcej czynności. przyspieszenia prac nad wprowadzeniem – Nagrywanie w sądach po wdrożeniu Pierwsze efekty działania programu już programu do transkrypcji głosu na tekst. systemu rozpoczyna się stopniowo i powoli, widać we Wrocławiu. To krótszy o połowę jednak – jak pokazały doświadczenia z ape- czas trwania rozprawy. – To, co mnie bardzo Kłopoty radców dopiero się lacji wrocławskiej – liczba rozpraw objętych cieszy, to to, że w salach, w których rozpra- zaczną? nagrywaniem sukcesywnie się zwiększa – wy są nagrywane, wszyscy są lepiej przygo- zapewnia Patrycja Loose. towani. Nie ma takiej sytuacji, żeby przed Zmienione przepisy Kodeksu postępo- sądem II instancji pełnomocnik ograniczał wania cywilnego (art. 157 i art. 158) nie W oczekiwaniu na efekty się do stwierdzenia, że podtrzymuje zarzuty przewidują możliwości sporządzania trans- – Obecnie we Wrocławiu mamy 25 sal ze skargi. Zawsze stara się dodać coś więcej krypcji nagrywanych rozpraw na wniosek rozpraw przystosowanych do nagrywania. – zauważa sędzia Marcin Sosiński. stron. Przepis art. 158 § 4 k.p.c. pozwala Od listopada 2011 r. rozprawy są nagrywa- Zapały studzi sędzia Bartłomiej Przymu- bowiem na sporządzenie transkrypcji, i to ne w I Wydziale Cywilnym, będącym sądem siński, rzecznik prasowy Stowarzyszenia tylko odpowiedniej części protokołu, na I instancji, a także w wydziale drugoinstan- Sędziów Polskich Iustitia. – Po pierwsze, wniosek przewodniczącego składu orze-

24 praktyka

kającego, kierowany do prezesa sądu. To razem z płytką z nagraniem rozprawy czy a notatki sędziego są niedostępne dla proto- on zarządza sporządzenie transkrypcji, ale wyroku otrzymywali także transkrypcję. Bez kolanta i stron. Wiadomo więc, kiedy i jaki tylko wtedy, „jeżeli jest to niezbędne dla za- tego przygotowanie się do kolejnej rozpra- świadek był przesłuchiwany, co mówiła pewnienia prawidłowego orzekania w sprawy będzie trwało znacznie dłużej niż obec- strona, jakie wnioski składał pełnomocnik. wie”. W przyszłości ma się to zmienić, tak, nie. Trudniejsze będzie też sporządzanie Każda nowa adnotacja sporządzana jest by o transkrypcji – jak się dowiedzieliśmy na przykład apelacji, gdy porównać trzeba dla każdego świadka. Nie ma możliwości, – decydował przewodniczący wydzia- będzie treść uzasadnienia wyroku z treścią aby pełnomocnik nie zorientował się w prze- łu, a nie prezes. Niewykluczone więc, że nagranych zeznań świadków – podkreśla biegu rozprawy – uspokaja sędzia Marcin w przyszłości także strony będą mogły o to Ewa Szurmińska-Jaworska. Sosiński. Jak tłumaczy, dziś strony mogą wnioskować. Niektórzy prawnicy zwracają też uwagę Na razie jednak radcowie prawni muszą na kłopoty, jakie napotkają pełnomocnicy przygotować się na utrudnienia. Ci, z który- przystępujący do sprawy, którzy będą mu- Niektórzy prawnicy zwracają mi rozmawialiśmy, są zdania, że brak trans- sieli przebrnąć przez płytki z nagraniami uwagę na kłopoty, jakie krypcji może negatywnie odbić się na ich rozpraw, rozpoznając po głosie kolejnych napotkają pełnomocnicy pracy. Odsłuchanie trwającej trzy godziny przesłuchiwanych świadków. przystępujący do sprawy, rozprawy trwa trzy godziny, przejrzenie akt Jednak – zdaniem wiceprezesa SO we którzy będą musieli przebrnąć papierowych zdecydowanie krócej – mówią Wrocławiu – obawy te są na wyrost. – Sys- zgodnie. tem nagrywający rozprawę umożliwia sę- przez płytki z nagraniami Podobnego zdania jest również Ewa dziemu i protokolantowi dokonywanie adno- rozpraw, rozpoznając po głosie Szurmińska-Jaworska, radca prawny, sze- tacji na bieżąco, z tą tylko różnicą, że sędzia kolejnych przesłuchiwanych fowa kancelarii prawnej PwC Legal. – Sys- na bieżąco widzi na monitorze komputera świadków. tem byłby perfekcyjny, gdyby pełnomocnicy adnotacje dokonywane przez protokolanta,

zapoznać się z uzasadnieniem wyroku tylko w czytelni akt, ale do dyspozycji mają wersję nie tylko foniczną, ale także i wideo. Pełnomocnik zaś, który wystąpi o od- pis protokołu, dostanie płytkę z nagranym głosem i adnotacjami sporządzonymi przez protokolanta, które stanowią odpowiednik spisu treści. Już dziś istnieje możliwość nagrywania na jedną taką płytkę całej sprawy. – W przyszłości, a nad tym trwają obecnie prace, także legislacyjne, będzie dostawał płytkę z nagranym także wideo. Niewyklu- czone też, że już wkrótce pełnomocnicy przez portal dostępowy będą mogli zapoznawać się z nagraniami rozpraw, co będzie bardzo wygodne w sytuacji, gdy pełnomocnik znajduje się w innym mieście niż prowadzona przez niego sprawa – dodaje sędzia Marcin Sosiński. Tych zmian w niedalekiej przyszłości może być zresztą więcej. Bo – jak się do- wiedzieliśmy – Komisja Kodyfikacyjna Pra- wa Cywilnego pracuje nad lepszym dostę- pem do e-protokołu dla stron postępowa- nia. Chodzi o dostęp do nagrania w wersji wideo. – Problem, z którym trzeba się zmie- rzyć, dotyczy dostępu do e-protokołu poza sądem. Obawiamy się, że strona niezado- wolona z przebiegu rozprawy czy wyroku będzie mogła zamieścić jego fragmenty bez zgody drugiej strony w internecie, w spo- sób np. ośmieszający. Trwają więc prace nad takim zabezpieczeniem technicznym, które takie działania uniemożliwi. Nie- wykluczone, że wprowadzone zostaną też przepisy karne – powiedział sędzia Marcin

Fot. Guido Vrola – Fotolia.com – Vrola Guido Fot. Sosiński. 

25 ETYKA

@borneyboogles – Fotolia.com – @borneyboogles Etyka w pytaniach i odpowiedziach (6) stania z usługi radcy prawnego. Takie działanie sugeruje więc go- Art. 24–26 oraz art. 34 Kodeksu towość do zawarcia umowy o świadczenie pomocy prawnej teraz lub w przyszłości i to niezależnie od tego, czy adresat informacji etyki radcy prawnego posiada już obsługę prawną. Zakres tej sugestii nie ogranicza się przy tym do świadczenia pomocy prawnej związanej z prowadzoną Pytanie: Czy radca prawny może wysyłać z własnej inicjatywy przez adresatów działalnością gospodarczą. i bez uprzedniej zgody adresatów do wielu konkretnych przed- Wskazany wyżej zakaz informowania sprzecznego z prawem siębiorców informację wskazującą nazwę i adres kancelarii oraz oznacza, że radca prawny będący w swojej działalności zawodowej preferowany zakres usług wskazujący trzy dziedziny prawa. również przedsiębiorcą, obowiązany jest podporządkować się wy- Stanowisko: Kodeks etyki radcy prawnego rozróżnia informację mogom zawartym w ustawach regulujących zachowanie na rynku o wykonywanym zawodzie – inicjowaną przez radcę oraz pozyski- usług. Ustawy te zakazują np. agresywnego bądź uciążliwego dla wanie klienta. odbiorcy nakłaniania przy użyciu również poczty elektronicznej, Informacją jest jakiekolwiek działanie niebędące propozycją za- a także istotnej ingerencji w sferze prywatności (rozumianej jako warcia umowy. Jest to więc promowanie usługi i wizerunku kiero- zewnętrzny i wewnętrzny świat jednostki, a więc odnoszącej się nie wane do szerokiego kręgu odbiorców. tylko do życia domowego, ale i do funkcjonowania danego podmio- Pozyskiwaniem klienta jest natomiast każde działanie będące tu). Może to nastąpić poprzez nadużywanie technicznych środków bezpośrednią propozycją zawarcia umowy z konkretnym klientem. przekazu. Ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną zaka- Obejmuje ono kontakty nie tylko w postaci wystąpienia z ofertą. Ce- zuje wprost przesyłania niezamówionej informacji handlowej do chą odróżniającą pozyskiwanie klienta od informacji wydaje się to, oznaczonego odbiorcy. czy radca prawny zwraca się do konkretnego potencjalnego klienta Ciągły i gwałtowny rozwój technik komunikowania się i zwycza- czy do nieograniczonego kręgu potencjalnych klientów. jów w tym zakresie powoduje, oczywiście, trudności w jednoznacz- Co do obu tych działań radcy prawnego kodeks zobowiązuje do nym kwalifikowaniu niektórych zachowań, a także przyczynia się działania zgodnego z prawem, dochowania godności zawodowej do kolejno następujących zmian w zasadach etycznych. oraz dobrych obyczajów, zakazuje zaś wywierania presji, narzuca- W aktualnym stanie prawnym należy przyjąć, że powyższe po- nia się i naruszania miru domowego. wszechne ograniczenia wynikające z ustaw dotyczących zachowa- W sytuacji przedstawionej w zapytaniu nie mamy do czynienia nia na rynku usług muszą być traktowane jako minimalne. Dbałość ze złożeniem oferty, ale z bezpośrednim kontaktem skierowanym do o godność zawodu i dobre obyczaje przemawiają za przestrzega- grupy potencjalnych klientów. Nie dochodzi tutaj do bezpośredniego niem bardziej rygorystycznych wymagań przez społeczność radców kontaktu fizycznego radcy z potencjalnym klientem, ale do próby prawnych. Ponadto, trzeba też wziąć pod uwagę, iż kodeks nakłada nawiązania „żywego” kontaktu za pomocą środków komunikowa- na radców prawnych obowiązki wobec innych radców, nakazując nia się (podobna sytuacja wystąpiłaby w przypadku np. nagrywa- przestrzeganie lojalności i koleżeństwa oraz zakazując podejmowania się w telefonie, wysłania e-maila, doręczania ulotek do skrzynek nia czynności zmierzających do pozbawienia innego radcy zatrud- pocztowych). nienia lub utraty klienta. W omawianym przypadku radca prawny kieruje informację Z powyższych względów komisja zajmuje stanowisko, że opi- niebudzącą zastrzeżeń etycznych co do jej treści pod adresem po- sane w zapytaniu działanie pozostaje w sprzeczności z zasadami tencjalnych klientów, bez ich inicjatywy bądź zgody na otrzyma- etycznymi wyrażonymi w art. od 24 do 26 oraz w art. 34 Kodeksu nie takiej informacji oraz bez rozeznania, czy adresaci informacji etyki.  posiadają już stałą obsługę prawną w jakiejkolwiek formie. Celem Komisja ds. Etyki takiego działania jest nakłonienie adresata informacji do skorzy- Krajowej Rady Radców Prawnych

26 reportaż

Droga do zawodu radcy prawnego wiedzie przez studia prawnicze i niełatwą aplikację kończącą się egzaminem. Może być ona jednak znacznie dłuższa. Zwłaszcza, kiedy jest odbywana po raz drugi. Fot. deviant ART – Fotolia.com – ART deviant Fot.

Kryptonim  Krzysztof Mering „Radca”

en pierwszy raz był zwyczajny. Szko- go Koszalina – nie napinała muskułów, przetrzymali statku z Kuby zbyt długo na ła podstawowa ukończona już w dwa a raczej kryła się w pegeerowskich blo- redzie. Jest praca, po której pozostał także Tlata po odejściu Józefa Wissarionowi- kach i przedsiębiorstwach produkujących ślad w postaci pożółkłych zaświadczeń, cza Stalina, liceum w Gdyni, która – tak wszystko i nic zarazem. Było zwyczajnie, wśród których – w pewnym momencie – jak od momentu swego powstania – wy- co w rzeczywistości PRL-u miało zawsze zaczynają dominować te, które porozumie- dawała się oknem na inny, lepszy świat. barwy szare, czasami tylko rozjaśnione nie o pracę rozwiązują. Ale to jeszcze nie Potem studia – najpierw filologia polska polskimi piłkarzami, Coca-Colą i szansą na teraz. Jest ukochany syn i pojawia się, jako na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza uzyskanie 100 dolarów po kursie banko- zjawa, najpierw „Solidarność”. A więc jest w Poznaniu, potem studia prawnicze na tej wym i przynależnego do nich paszportu. już gorące lato 1980, festiwal wolności, samej uczelni, stanowisko referenta praw- Zwyczajnie, co nie znaczy, że źle. która miała przyjść później, ale która bez nego, starszego inspektora i kierownika W 1976 r. Elżbieta Paulina Potrykus Potrykus i tysięcy innych nigdy by tu nie w Koszalińskiej Wytwórni Części Samo- rodzi syna, którego wychowuje jako sa- dotarła. chodowych. A także aplikacja i egzamin motna matka, co oznacza, że korzysta na radcę prawnego. Był już rok 1974, po z „dobrodziejstw szczytowego Gierka”, Teczka nr 18 856 małej stabilizacji rodziła się druga Polska, stoi w kolejce po cukier i czasami kupuje A więc sierpień. Tworzenie NSZZ „Soli- która – z perspektywy prawie nadmorskie- banany i pomarańcze, jeśli dokerzy nie darność” na wszystkich możliwych szcze-

27 reportaż

blach. Potrykus jest wszędzie. Wchodzi kumentów. Tak naprawdę poszło o niefor- w skład Krajowej Komisji Porozumiewaw- tunny przecinek, który stał się podstawą czej NSZZ „Solidarność” z siedzibą w Gdań- do oskarżenia przed sądem. Oskarżenia sku. Tę funkcję wykonuje społecznie do pa- monitorowanego przez służby bezpieczeń- miętnego wrześniowego zjazdu w Hali Oli- stwa. Tego procesu mogłoby nie być – mó- vii, kiedy pojawiły się już etaty na wszyst- wili „smutni” panowie, gdyby Potrykus ze- kich szczeblach związku. chciała... Nie chciała. A więc wyrok i spra- Ta aktywność nie pozostała niezauwa- wa trafia do Sądu Dyscyplinarnego przy żona. Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Ko- Po raz pierwszy służby bezpieczeństwa szalinie. W sentencji wyroku tego sądu odnotowały Potrykus w grudniu 1980 roku, czytamy m.in.: „...po rozpoznaniu w dniu a już w marcu roku następnego zdecydo- 24 października 1984 roku sprawy radcy wano się na jej operacyjne rozpracowanie prawnego Elżbiety Potrykus (...) obwinio- „z uwagi na kontakty figurantki z działa- nej o to, że w październiku 1979 roku po- czami KOR”. służyła się sfałszowanym zaświadczeniem Życiorys po 13 grudnia jest wręcz ency- w celu uzyskania przydziału mieszkania, klopedyczny dla wydania z okresu wojny za co została prawomocnie skazana wy- polsko–polskiej; rewizje domowe i osobi- rokiem Sądu Rejonowego w Koszalinie, ste, zatrzymania w areszcie, konfiskata a więc dopuściła się czynu sprzecznego „nielegalnych” wydawnictw, inwigilacja, z zasadami etyki zawodowej (...) obwi- podsłuch telefoniczny, cenzura korespon- nioną Elżbietę Potrykus uznaje się winną dencji. Ale to jeszcze było za mało. Zaczę- popełnienia zarzucanego jej czynu i za to, ły się kłopoty z pracą, wypowiedziano jej z mocy art. 65 ust. 1 pkt. 2 ustawy o rad- umowę w spółdzielni „Akord”, ograniczo- cach prawnych wymierza się karę nagany z ostrzeżeniem.” Tyle. Można było mówić o różnych oko- licznościach tej sprawy, ale Potrykus nie Teczki można zniszczyć, chciała. To mogło narazić inne osoby na pamięć pozostaje. Zachowane kolejne szykany. Jest wyrok, jest życie, jest w archiwum IPN fragmenty praca i znów trzeba nauczyć się patrzeć notatek służbowych wszystkim prosto w oczy. To długa i trud- funkcjonariuszy SB nie na lekcja. Wkrótce miało się okazać, że pozostawiają wątpliwości co do pozbawiona czytelnych zasad. motywów działań operacyjnych Rewizja podejmowanych wobec Potrykus. W lipcu 1985 roku Potrykus otrzymała wyrok Sądu Najwyższego z maja tegoż roku, którym zmieniono orzeczenie Sądu no wymiar zatrudnienia w Zakładzie Tech- Dyscyplinarnego przy OIRP w Koszalinie. niki Próżniowej „Tepro”. Teczka nr 18 856 Wyrok ten pozbawił ją prawa wykonywa- o kryptonimie „Radca” zawierała wiele nia zawodu. Szczególnie bolało, iż fakt informacji o represjach. Teczkę zniszczo- orzeczenia najwyższego wymiaru kary no nieco wcześniej niż powstał scenariusz motywowano koniecznością posiadania śmierci zawodowej. Nikt nie odpowiedział „Psów”, ale wśród akt SB, które płonę- szczególnie nieskazitelnego charakteru na skargi złożone przez Potrykus, która po ły, mogła być przecież ta z kryptonimem oraz konieczności przestrzegania prawa. dziś dzień nie zna zarzutów rewizji nad- „Radca”. Teczki można zniszczyć, pamięć Bolało, gdyż nie została powiadomiona zwyczajnej Ministra Sprawiedliwości gdyż pozostaje. Zachowane w archiwum IPN o wniesionej rewizji (z wyroku wynika, iż „mimo podjętych starań nie udało się usta- fragmenty notatek służbowych funkcjona- wniósł ją ówczesny minister sprawiedli- lić miejsca przechowywania akt”. riuszy SB nie pozostawiają wątpliwości co wości) ani o terminie rozprawy. W ten spo- do motywów działań operacyjnych podej- sób sprawa wkroczyła w typowy dla ów- Prawo do pracy mowanych wobec Potrykus. czesnych czasów kafkowski wymiar, choć Było tylko teorią. W ciągu dwóch ko- konsekwencje wyroku Sądu Najwyższego lejnych lat Potrykus zgromadziła wcale Raz, na całe życie były całkiem realne. Dziś wiadomo, iż jesz- pokaźny zbiór odmów zatrudnienia – kon- Działaniami Potrykus interesują się od- cze przed wyrokiem Sądu Dyscyplinarnego kretnie były 52. Nawet, gdy uzyskiwała powiednie służby i szukają możliwości OIRP w Koszalinie Departament Organiza- skierowanie z Wydziału Zatrudnienia, to wyeliminowania jej z życia publicznego. cyjny Ministerstwa Sprawiedliwości dwu- odpowiedź była zawsze odmowna. „Chcia- Pojawia się taka okazja. Kwestia przy- krotnie żądał informacji o przebiegu spra- ła” być nauczycielką w szkole podstawo- działu lokalu spółdzielczego, który otrzy- wy oraz nadesłania akt w przypadku upra- wej, fakturzystką, sekretarką i portierem. muje Potrykus wraz z koniecznością jego womocnienia się wyroku. A potem było już Niewiele jej pomógł udział w pochodzie wykończenia wymaga złożenia wielu do- wniesienie rewizji nadzwyczajnej i wyrok 1-majowym w 1986 roku z hasłem „Chcę

28 reportaż

i wyjazdu, z których to spraw pierwsza jest pozbawienie prawa wykonywania zawodu w założeniu wygrana, a druga częściowo następuje „bez prawa ubiegania się o po- wygrana”. Inny funkcjonariusz, Kazimierz nowny wpis”. Czyli, bez zmian. Ponieważ Frydrychowicz, już w randze pułkownika, dokumentacja stosowanych wobec Potry- napisał, iż „planuje się wykorzystać propa- kus represji w klatach 1981–1987 – mimo gandowo fakt skazania Elżbiety Potrykus zniszczenia wielu dokumentów – nie bu- w środkach masowego przekazu. Infor- dziła wątpliwości, pozostała jeszcze jedna muję, że Elżbieta Potrykus była członkiem ścieżka dochodzenia swych praw. KKP byłego związku NSZZ „Solidarność”, między innymi wraz z Lechem Wałęsą bra- Co robił Sąd Najwyższy? ła udział w delegacji związkowej do Japo- Potrykus, powołując się na art. 1,1 zno- nii”. Zaplanowano i wykonano. welizowanej ustawy z 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych W całości wygrana wobec osób represjonowanych za działal- Walczyła jeszcze rok. W kwietniu 1987 ność na rzecz niepodległego bytu państwa roku, z paszportem ważnym na wszystkie polskiego, wystąpiła o unieważnienie wy- kraje świata, ale z prawem jednokrotne- go przekroczenia granicy Polski (bez pra- Witamy... wa powrotu) wyjechała wraz z synem do Uchwała Rady Stanów Zjednoczonych, które udzieliły jej OIRP w Koszali- schronienia jako uchodźcy politycznemu. nie o ponownym Fot. Jacek Barcz Jacek Fot. Może pozostałaby w Polsce i dalej szuka- wpisie Elżbiety ła sprawiedliwości, gdyby nie „życzliwe” Potrykus na listę radców prawnych uwagi SB, by uważała na syna, gdyż dziec- zapadła na luto- ku, żywemu chłopcu „przecież zawsze wym posiedze- może się coś wydarzyć”. W USA zdobyła niu jednomyślnie licencję konsultanta prawnego na wyko- – nikt bowiem nywanie obsługi prawnej w stanie Nowy z członków rady, zwłaszcza po Jork. Przez lata udzielała społecznie porad przeprowadzeniu obowiązującego prawnych. Załatwiała nie tylko sprawy w tej mierze postępowania, nie miał imigracyjne dotyczące wiz, paszportów, wątpliwości, że wobec zachowania prawa stałego pobytu, ale także wskazy- wymogów formalnych, spełnienia się wała na możliwości inwestowania w Pol- przesłanki rękojmiowej nasza była Ko- leżanka w pełni zasługuje na to, aby sce i dzieliła się wiedzą o uwarunkowa- odzyskać utracone uprawnienia do niach prawnych biznesu w Polsce. Współ- wykonywania zawodu. pracowała z jedną z kancelarii prawnych, Na taką ocenę złożyły się posiada- prenumerowała polską prasę fachową, śle- ne i uzyskane w toku postępowa- dziła wszelkie zmiany w internecie. I do- nia informacje na temat działalności Elżbiety Potrykus na rzecz demokra- czekała 1989 roku, czasu zmian ustrojo- tycznych przemian, której to część wych, które dawały nadzieję. Nieziszczoną

Rys. Olgierd Zbychowski Olgierd Rys. członków rady była świadkami, poprzez następne długie dziesięciolecia. dziwiając jej determinację, odwagę, zaangażowanie i poświęcenie. pracy, nie zasiłku dla bezrobotnych”. Choć Szukając sprawiedliwości Jej dotąd nierówna walka o zadość- uczynienie za doznane krzywdy jej sprzeciw zauważyli dziennikarze, to Działania podjęte przez Potrykus oraz i upokorzenia oraz możliwość odzy- skończyło się szarpaniną i umieszcze- prokuratora wojewódzkiego w latach 1990 skania wykonywania zawodu mogła niem jej – wraz z synem – w areszcie i 1993 oraz OIRP w Koszalinie w 1992 zakończyć się powodzeniem dopiero KMMO w Koszalinie. W następnych mie- roku nie przyniosły rezultatu. Biuro na skutek orzeczenia Trybunału Kon- siącach kolejni potencjalni pracodawcy, Orzecznictwa Sądu Najwyższego stanęło stytucyjnego z 18 października 2010 r. Rada uznała zatem, że pomimo braku po interwencji służb bezpieczeństwa lub w 1990 roku na stanowisku, że skoro wy- regulacji prawnych co do trybu, w ja- Komitetu Wojewódzkiego PZPR, odma- rok został wydany w następstwie rozpo- kim może być dokonany ponowny wiali jej zatrudnienia. Dla władz Potry- znania rewizji nadzwyczajnej, wniesionej wpis na listę radców prawnych – roz- kus po prostu nie istniała, jako człowiek. przez Ministra Sprawiedliwości, „dalsza patrzenie wniosku Elżbiety Potrykus Miała natomiast poczesne miejsce jako rewizja od takiego wyroku jest na mocy o wpis nie mogło być opóźnione. Witamy zatem Koleżankę Elżbietę Po- byt przewidziany do eliminacji, co można art. 467 k.p.k. niedopuszczalna.” Nie zo- trykus w szeregach naszego samorzą- było przeczytać w sporządzonym w 1981 stał też uwzględniony wniosek z roku du. roku przez SB „dokumencie”. W odręcznej 1992 o ponowne wpisanie na listę radców notatce ówczesnego funkcjonariusza tej prawnych, ponieważ przeciwstawiały się W imieniu Rady Okręgowej służby zapisano, iż owa eliminacja ma się temu przepisy ustawy o radcach praw- Izby Radców Prawnych dziekan Sabina Lutomska odbyć poprzez „odpowiednio propagando- nych, a w szczególności art. 65 ust. 2c we wykorzystanie sprawy mieszkaniowej ustawy z 6 lipca 1982 roku, stanowiący, że

29 reportaż

roku Sądu Najwyższego z 1985 roku – tego „podzielił zapatrywanie sądu I instancji – Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodze- wydalającego ją z zawodu. Postępowanie o tym, iż orzeczenia w sprawie dyscyplinar- nia Polski za „wybitne zasługi na rzecz przed Sądem Okręgowym w Koszalinie nej nie można zaliczyć do tej kategorii orze- przemian demokratycznych w Polsce i za zostało zawieszone, ponieważ „mimo pod- czeń, o jakich mowa w art. 1 ust. 1 ustawy osiągnięcia podejmowanej z pożytkiem jętych starań nie udało się ustalić miejsca z dnia 23 lutego 1991 roku”, a „procedując dla kraju pracy zawodowej i społecznej”. przechowywania akt postępowania dyscy- w tej sprawie Sąd Najwyższy nie realizował Odznaczenie to niczego nie zmieniło plinarnego”. Dodano jeszcze, iż czynności funkcji wymiaru sprawiedliwości, ale inne i w żaden sposób nie wpłynęło na ocenę zmierzające do ustalenia miejsca ich prze- zadania w zakresie orzecznictwa, wyni- jej osoby i podejmowanych działań zarów- chowywania trwają nadal. W następnych kające z przepisów szczególnych.” Z tym no przez orzekające w jej sprawie organa miesiącach akt nadal nie odnaleziono, ostatnim stwierdzeniem akurat Potrykus się sprawiedliwości, jak i Rzecznika Praw ale nie przeszkodziło to sądowi oddalić zgadza, gdyż jej też nigdy nie wydawało się, Obywatelskich. Sąd sądem, odznaczenia wniosek Potrykus. To postanowienie sądu by ów sąd „realizował wobec niej funkcję odznaczeniami, ale wyrok Sądu Najwyż- w Koszalinie zaskarżyła zarówno Potrykus, sprawiedliwości”. szego z 1985 roku, podjęty na podstawie jak i uczestniczący w sprawie prokurator materiałów, których dziś nie można odna- zarzucając mu obrazę prawa materialne- Już nie obywatelka leźć, – „choć poszukiwania trwają” ozna- go. Jednakże Sąd Apelacyjny w Szczecinie W 2008 roku wróciła na emeryturę do cza – według Potrykus – nader specyficzną w styczniu 2010 roku utrzymał w mocy Polski. Rok później została uhonorowa- realizację zasady ciągłości prawnej między zaskarżone postanowienie. Szczeciński sąd na wysokim odznaczeniem państwowym III Rzeczypospolitą Polską oraz PRL-em. Przecież wolny kraj powinien naprawiać popełnione błędy, a jeśli jest to niemożliwe Dlaczego, mimo wszystko, walczyłam? ze względu na istniejące prawo, to nale- Często zadaję sobie to pytanie... ży je zmienić. To stwierdzenie wydaje się czymś oczywistym, ale jest to złudne wra-

Czy tylko dlatego że jestem twardą i upartą Kaszub- archiwum Fot. ką, która broni „swojego”? Czy, kiedy otrzymałam już żenie. Najważniejsze są procedury. skromną – stosowną do liczby przepracowanych lat – emeryturę, nie powinnam zrezygnować i zaprzestać Ostatnia (wykorzystana) walki? A może tak mi doskwierało poczucie niespra- szansa wiedliwości? Chodziło o coś więcej niż sprawy materialne; to była walka o prawa obywatela i godność czło- Potrykus w lutym 2012 roku składa do wieka, sprzeciw wobec sformalizowanej biurokracji Dziekana Okręgowej Izby Radców Praw- i jej procedurom, tracącym z pola widzenia człowieka, nych wniosek o dokonanie wpisu na listę nawet za cenę manipulowania prawdą obiektywną. Do radców prawnych. Powołuje się przy tym obrony sprawiedliwości oraz zasad współżycia społecznego – jako prawnik – czułam się nie tylko upoważniona, ale i ślubowaniem – zobowiązana. na orzeczenie Trybunału Konstytucyjne- Kiedy patrzę na uchwałę Rady OIRP w Koszalinie dotyczącą ponownego go z 18 października 2010 roku, stano- wpisania mnie na listę radców prawnych RP, doznaję dziwnego uczucia. wiące, iż 65 ust. 2c ustawy z 6 lipca 1982 Satysfakcji?... Wiem, że ten „magiczny” dokument ma dla mnie bardziej roku o radcach prawnych jest niezgodny charakter symboliczny niż praktyczny. A ja sama? Ze względu na wiek z art. 65 ust.1 w związku z art. 31, ust. 3 i wypalenie się tak długą walką mogłabym się porównać z dokumentem przepuszczonym przez niszczarkę... Usiłuję posklejać strzępki pociętego Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w za- przez bezduszną machinę papieru, i chociaż nie będzie to już „oryginalny kresie, w jakim zawiera sformułowanie: dokument”, może uda się odczytać i ocenić zawartą w nim istotę. I chyba „bez prawa ubiegania się o ponowny wpis”. o to mi właśnie chodziło? Nie sadzę jednak, by starczyło mi jeszcze sił na Czas zaczyna biec szybciej. Zespół OIRP dochodzenie odszkodowania czy zadośćuczynienia za szkody i krzywdy w Koszalinie odbywa z Potrykus rozmowę doznane przeze mnie jako osoby represjonowanej w związku z działalno- ścią na rzecz niepodległego bytu państwa, do czego uprawnia mnie orze- i stwierdza, iż daje ona rękojmię należyte- czenie Trybunału Konstytucyjnego z 1 marca 2011 roku. go wykonywania zawodu radcy prawnego. Wiem wszakże jedno; nie byłabym w stanie przetrwać tak długo i walczyć, Uchwałą z 20 marca Rada Okręgowej Izby gdyby zabrakło mi wsparcia duchowego moich „solidarnościowych” przy- radców Prawnych w Koszalinie podejmuje jaciół oraz solidarności i mądrości zawodowej moich koleżanek i kolegów decyzję o wpisie Elżbiety Potrykus na listę prawników, a zwłaszcza pani Sabiny Lutomskiej, dziekana OIRP w Kosza- linie, która przez te wszystkie lata „trzymała rękę na pulsie”. Dziękuję Ci, radców prawnych. Minister Sprawiedliwości Sabino, że nie pozwoliłaś mi zrezygnować. Szkoda, że musiało to trwać nie wyraża sprzeciwu. 23 maja 2012 roku aż tyle lat. Jest też ktoś, kto pozwolił mi zachować szacunek dla człowieka, Elżbieta Potrykus zostaje wpisana na listę nawet wtedy, gdy utraciłam go dla instytucji, którą reprezentuję. I chociaż radców prawnych i składa ślubowanie. tego nie zrozumieją niektórzy z moich „ ideowych towarzyszy”, chciałabym Tak skończyła się druga, długa droga w tym miejscu podziękować i przyznać mój prywatny medal „za uczci- wość i odwagę” Panu Januszowi Rychlińskiemu – obecnie prokuratorowi do zawodu. „Jestem świadoma ograniczeń w stanie spoczynku – Prokuratury Okręgowej w Koszalinie. Za podjęte wynikających z mojego wieku oraz okresu w roku 1990, choć nieskuteczne, działania zmierzające do mojej „rehabili- pozostawania formalnie poza zawodem, tacji” i kontynuowane – choć również nieskutecznie – w roku 2009 przez dlatego uprawnienia wynikające z wpisu prokuratora Anetę Skupień, a także za uczciwość i odwagę w sporządzeniu na listę radców prawnych zamierzam li- raportu dotyczącego pobicia działaczy „Solidarności” w ośrodku interno- wania w Wierzchowie w 1982 roku. I chociaż wówczas: „...w tym stanie rze- mitować do działań i spraw, co do których czy, śledztwo należało umorzyć”, doceniałam wagę i historyczną wartość posiadam doświadczenie i aktualizowaną sporządzonego przez Pana dokumentu. Dziękuję. wiedzę prawniczą” – napisała Elżbieta Po- trykus. 

30 praktyka

cjonują w ramach zintegrowanego global- nego systemu, który umożliwia dostęp do informacji i wiedzy z danego rynku.

Bariery we współpracy Kancelaria prawna Yingke rozpoczęła swoją działalność dziesięć lat temu w Peki- nie jako średniej wielkości firma prawnicza. W ciągu dekady rozwinęła się do rozmiarów dużej międzynarodowej kancelarii prawnej. Obecnie w 22 biurach krajowych i wielu oddziałach zagranicznych, między innymi w Nowym Jorku, Londynie, Budapeszcie, Sao Paulo, Hongkongu, a od pół roku tak- że w Warszawie, pracuje w sumie ponad 1700 prawników. Inną kancelarią, która już ponad rok temu otworzyła swoje biuro w Polsce, jest Dacheng Law Offices. Przyjęła ten sam model funkcjonowania na polskim rynku, co Yingke. Opiera się on na współpracy z polskimi prawnikami, w tym przypadku Fot. Jenner – Fotolia.com – Jenner Fot. Chińczycy już tu są

Na polskim rynku działa już kilka chińskich kancelarii z warszawskiej kancelarii Łukowicz Świe- rzewski i Wspólnicy. Przez lata działalności prawnych. Zazwyczaj współdziałają z polskimi firmami. Dacheng Law Offices stworzył w Chinach Oto one. 28 biur i zatrudniał ok.1,4 tys. jurystów. Ta azjatycka firma prawnicza doradzała pierając się na zapowiedziach zło- Polskie wsparcie w największych azjatyckich inwestycjach żonych podczas niedawnych wizyt takim gigantom światowego biznesu, jak Ow Polsce i Chinach, wymiana han- W połowie lutego br. chińska kancelaria Coca-Cola czy IBM. Od niedawna Dacheng dlowa między oboma krajami ma teraz prawna Yingke Law Firm podpisała umowę Law Offices tworzy międzynarodową sieć nabrać tempa. Z dostępnych danych wyni- o współpracy z kancelarią Bartkowiak Woj- z centrum w Londynie. Polski oddział ma ka, że skumulowane inwestycje chińskie ciechowski Hałuczpak Springer. Umowa być jednym z istotnych klocków tej ukła- w Polsce w ubiegłym roku wyniosły zakłada m.in. utworzenie spółki koman- danki. Na naszym rynku usług prawniczych 246 mln euro. Nie jest to może kwota po- dytowej Yingke Varnai BWHS Law Firm. Ta obecna jest jeszcze trzecia kancelaria z Chin. rywająca, ale – zgodnie z oficjalnymi de- azjatycka kancelaria obsługuje transakcje, Jest nią Tian Bo, która na co dzień kooperuje klaracjami prezydenta Bronisława Komo- w których uczestniczą podmioty gospo- z kancelarią Zacharzewski i Wspólnicy. rowskiego oraz premiera Jiabao – z każ- darcze z Chin oraz Polski. Z kolei stołeczny Główną przyczyną tworzenia takich dym kolejnym rokiem ma być większa. partner prawny, jakim jest BWHS, specjali- polsko-chińskich tandemów prawniczych Eksperci ekonomiczni przewidują, że zuje się w obsłudze prawnej bezpośrednich są różnice kulturowe w prowadzeniu biz- za 2–3 lata Polska może stać się liderem inwestycji zagranicznych oraz transgra- nesów oraz – przede wszystkim – słaba Europy Środkowo-Wschodniej pod wzglę- nicznych transakcji handlowych, które łą- znajomość języka polskiego, jak również dem pozyskiwania chińskich inwestycji. czą oba państwa. Wzajemne porozumienie specyfiki polskiego prawa, w tym prawa Już dziś – według danych PAIiIZ na koniec między tymi partnerami zakłada także wy- zamówień publicznych, przez Chińczyków. 2011 roku – w naszym kraju funkcjonuje mianę pracowników między polskimi od- Gwoli sprawiedliwości dodajmy, że to samo 509 firm z kapitałem rodem z Państwa działami w Warszawie, Poznaniu i Gdańsku można byłoby powiedzieć o wielu Polakach Środka. Niedawno swoje oddziały otwo- a biurami chińskimi. Kancelaria BWHS sto- próbujących zaistnieć na gigantycznym rzyły również dwa chińskie banki (Bank suje również te same standardy obsługi, co rynku Państwa Środka.  of China i Industrial&Commercial Bank of Yingke. Wszystkie biura kancelarii Yingke, China) oraz kilka kancelarii prawnych. zarówno chińskie, jak i zagraniczne, funk-  Marcin Zawiśliński

31 praktyka Wyszukiwarka radców prawnych

Jak informowaliśmy w marcowym numerze „Radcy Prawnego”, dzięki staraniom naszego samorządu powstaje oficjalna internetowa baza radców prawnych, która będzie służyć całemu społeczeństwu w poszukiwaniu fachowej pomocy prawnej.

o bardzo ważny projekt dla całego środowiska. Obecnie w internecie funkcjonuje kilkadziesiąt baz prawników dzia- Tłających na zasadach komercyjnych. Żeby się znaleźć we wszystkich, trzeba by poświęcić wiele czasu, energii i niejednokrotnie za to zapłacić. Samorząd radców prawnych tworzy wła- sną, niekomercyjną bazę internetową. Radca może w niej udostępnić wszystkie najważniejsze informacje o swojej działalności: dane kontaktowe, dziedziny prawa, którymi się zajmuje, czy języki, w jakich można się z nim skon- taktować. Jest też interaktywna mapka, na której można zazna- czyć lokalizację kancelarii. Przy nazwisku radcy znajduje się wizytówka personalna z możliwością wydruku, na której każdy będzie mógł zamieścić swoje zdjęcie, logo kancelarii itp.

OBRAZ – WIZYTÓWKA Obecnie wyszukiwarka jest już uruchomiona. Można ją zna- leźć na stronie internetowej www.rejestrradców.pl. Podstawowe dane (imię, nazwisko i numer wpisu radcy prawnego oraz jego przynależność do OIRP) pobierane są do wyszukiwarki bezpośrednio z bazy danej izby, za pośrednictwem infor-

Radca może w wyszukiwarce udostępnić wszystkie najważniejsze informacje o swojej działalności: dane kontaktowe, dziedziny prawa, którymi się zajmuje, czy języki, w jakich można się z nim skontaktować.

matycznego systemu ewidencyjnego – Systemu Obsługi Radców Prawnych. Z uwagi na zróżnicowany stan wykorzystania tego systemu w poszczególnych OIRP, obecnie jeszcze nie wszędzie istnieje możliwość uruchomienia narzędzia do wprowadzania W najbliższych kilku miesiącach wyszukiwarka powinna do wyszukiwarki danych o charakterze opcjonalnym, publiko- zacząć funkcjonować w pełnym zakresie we wszystkich pozo- wanych po dokonaniu zgłoszenia przez radcę prawnego. stałych izbach w kraju. Samorząd planuje przy tym kampanię Najbardziej zaawansowana w pracach jest stołeczna OIRP, informacyjną i promocyjną wyszukiwarki wśród ogółu społe- w której wyszukiwarka już zaczęła działać. czeństwa. Aby jednak rzeczywiście zaczęła ona spełniać swoją

32 praktyka

rolę, musi zostać wypełniona danymi publikowanymi opcjo- nalnie. Dlatego najważniejsze jest teraz pozyskanie możliwie największej liczby wniosków o zamieszczenie danych w wyszukiwarce od radców prawnych na terenie całego kraju. W tych izbach, w których funkcjonuje informatyczny system Extranet, można wprowadzić swoje dane do wyszukiwarki za jego po- średnictwem. W pozostałych OIRP można dokonywać zgłoszeń w sposób tradycyjny, korzystając z formularza udostępnionego po raz kolejny w tym numerze „Radcy Prawnego”, a także na stronie internetowej www.e-kirp.pl/druk. Inicjatywa leży zatem po stronie radców prawnych. Wszyst- kich Państwa gorąco zachęcamy do dokonywania zgłoszeń. Im więcej danych znajdzie się w naszej wyszukiwarce, tym więk- sza szansa, że stanie się ona najważniejszym i najbardziej wia- rygodnym źródłem aktualnych informacji o radcach prawnych w skali kraju. 

Włodzimierz Chróścik

Z myślą o osobach przystępujących zaminacyjnych, opłatach, terminach, adresach składania dokumentów itp. do egzaminu wstępnego na aplikację Centralny punkt strony głównej to mapa z oznaczonymi radcowską, wyznaczonego na 29 września siedzibami OIRP, na której kandydat wybiera izbę, w któ- 2012 roku, część izb w kraju (OIRP w Krakowie, rej zamierza przystąpić do egzaminu, a następnie dokonuje rejestracji elektronicznej. Lublinie, Opolu, Szczecinie, Toruniu i Warszawie) Zarejestrowani kandydaci otrzymują dostęp do dedy- uruchomiła nowoczesną rejestrację kowanego systemu informatycznego, tzw. Extranetu rekrutacji. Dostępne tam formularze rejestracyjne zostały kandydatów on-line. połączone z generatorem dokumentów rekrutacyjnych (wniosek, kwestionariusz osobowy), które kandydat dru- kuje bezpośrednio z systemu i dołącza do wymaganej Rekrutacja prowadzona jest poprzez scentralizowany dokumentacji. Istotnym udogodnieniem jest indywidu- portal rekrutacyjny www.ewnar.pl (Egzamin Wstępny alna strefa wyników, dostępna dla każdego zdającego na Aplikację Radcowską), który został przygotowany na po zakończeniu egzaminu. podstawie projektu OIRP w Warszawie oraz OIRP w Kra- Organizatorzy egzaminu w poszczególnych izbach mają kowie, gdzie system był z powodzeniem wykorzystywa- dostęp on-line do danych wprowadzanych przez kan- ny od 2010 roku. dydatów. Takie rozwiązanie zapewnia poprawność tych danych i pozwala znacząco skrócić prace ewidencyjne. System realizuje funkcje związane z przygotowaniem korespondencji do kandydatów, ze sporządzaniem wy- kazów i zestawień, opracowywaniem list kandydatów z podziałem na grupy egzaminacyjne, importy wyników z egzaminu itp. Ważną funkcją jest również możliwość generowania statystyk egzaminacyjnych. Rekrutacja on-line jest obecnie szeroko stosowanym narzędziem wspierania procesu rekrutacyjnego w orga- nizacjach prowadzących duże nabory kandydatów. Do- świadczenia izb warszawskiej i krakowskiej z poprzednich lat rekrutacji umożliwiły przygotowanie funkcjonal- nego systemu dostępnego w skali kraju, który optymal- nie uwzględnia specyfikę procedury zgłoszeniowej do egzaminu wstępnego na aplikację. Wykorzystanie tego rozwiązania znacznie ułatwia dokonywanie rejestracji kandydatów oraz usprawnia pracę osób organizujących egzaminy w poszczególnych izbach. Pragnę wyrazić nadzieję, że kolejne egzaminy wstęp- ne na aplikację radcowską będą przeprowadzane we wszystkich okręgowych izbach radców prawnych z wy- korzystaniem rekrutacji on-line. Posługiwanie się nowo- czesnymi technologiami w różnych obszarach naszej W witrynie głównej systemu publikowane są wiadomo- działalności przyczyni się do umocnienia wizerunku sa- ści ogólne dotyczące egzaminu wstępnego oraz ogło- morządu radców prawnych jako najnowocześniejszego szenia indywidualne poszczególnych izb. Prezentowane samorządu zawodowego w kraju. są informacje organizacyjne, artykuły i komunikaty, wia- domości o procedurze rekrutacyjnej, wymaganiach eg- Włodzimierz Chróścik

33 forum

Co może mieć wspólnego radca prawny z diamentowym jubileuszem brytyjskiej królowej Elżbiety II 60-lecia wstąpienia na tron?  Andrzej Dramiński

Radca prawny archiwum Fot. na trawniku u królowej óżnic wiele. Tam, na wyspach, common law, a u nas system się stron. Wyrok to też porozumienie, tyle że wydane przez sąd, kontynentalny. A może terapia słuchania i zaprzyjaźnianie ściśle i dokładnie na podstawie przepisów prawa. Czy nie lepiej, Rsię, dawanie empatii łączy się z rozdziałem kodeksu postę- by strony porozumiały się dobrowolnie? Wtedy jest mniej emocji, powania cywilnego „mediacja i postępowanie pojednawcze”? I to a więcej zrozumienia dla racji drugiej strony. A zresztą, po co się bardzo ściśle. To pierwsze, to zasady działania telefonu zaufania spierać, skoro można się porozumieć? I to na pewno trwa krócej (angielskie Samaritans), w działalność którego wiele lat temu zaan- niż prowadzenie długotrwałego sporu sądowego (proszę porównać gażował się niżej podpisany i r.pr. Andrzej Kurowski z OIRP w Olsz- zmiany w k.p.c. od 3 maja 2012 r. i odwoływanie się do szybkości tynie. Na Wyspach Brytyjskich światowy obecnie ruch założył an- postępowania: „by rozstrzygnięcie nastąpiło na pierwszym posie- glikański pastor Chad Varah w podziemiach kościoła St. Stephen dzeniu, jeżeli jest to możliwe bez szkody dla wyjaśnienia sprawy Walbrook w City w 1953 r. To on właśnie, ku swojemu zaskoczeniu, – art. 6 k.p.c.). był profesjonalnym terapeutą, poznał tę prawdę, że sama rozmo- Bardzo ważny jest zapis w k.p.c., iż mediacja jest dobrowolna. wa i otwartość w niej pomaga ludziom w największych nieszczę- Chad Varah, z którym wielokrotnie rozmawialiśmy w Anglii i kilka ściach. Nawet wtedy, gdy jest zagrożenie życia i wydaje się, że nie razy w Polsce, chętnie przyjeżdżał na nasze zaproszenia i podkre- ma żadnej nadziei. I to, że ludzkie rozterki, konflikty i nieporozu- ślał przede wszystkim, iż filozofia samarytan oparta jest na sza- cunku i tolerancji dla innych. A na konferencji zorganizowanej przy współudziale radców prawnych w Starych Jabłonkach na Mazurach mówił do 120 delegatów z 26 krajów całego świata: samarytanie to ci, którzy chcą pomagać ludziom w znajdowaniu przez nich ich własnych odpowiedzi. Czy zasady zapisane od prawie 7 lat w kodeksie postępowania cywilnego są inne? Ani o jotę. Czy w trakcie mediacji nie jest potrzebny szacunek i tolerancja? A nie spierając się i skupiając się jedynie na „dołożeniu” drugiej stronie, czy nie pomagamy właśnie naszemu interlokutorowi, by lepiej zdał sobie sprawę z tego, czego żąda i czy ma do tego podstawy? A skąd w tym wszystkim królowa Elżbieta II? Od lat, jako prawnicy, mamy znakomite kontakty z różnymi placówkami samarytan. Pozwolono nam prowadzić wykłady na Uniwersy- tecie w York, gdzie co roku odbywa się konferencja samarytan.

Fot. archiwum Fot. W ten sposób więzy między Polską a Wielką Brytanią są bardzo silne, dlatego brytyjska ambasada nie zapomina o nas, szczegól- mienia można rozwiązywać, szczerze przedstawiając argumenty nie w dniu tak ważnym dla naszych brytyjskich przyjaciół, dla obu stron. Samarytanie nazwali to terapią słuchania i umiejętno- których królowa Elżbieta II jest przystanią ich narodowej dumy. ścią zaprzyjaźniania się i tak często zapomnianą empatią. Ktoś wy- Chodząc po trawniku wokół ambasady przy ul. Kawalerii w War- krzyknie – przecież to idea i zasady mediacji i postępowania pojed- szawie, spotykaliśmy wielu ciekawych ludzi, muzyka grała, a my nawczego wprowadzonego do k.p.c. w grudniu 2005 r. Przez wiele oddawaliśmy się rozmowom. Ambasador Jej Mości, Robin Barnett, lat nie tylko rozmawialiśmy z potrzebującymi tego, ale udzielaliśmy w przemówieniu rozpoczynającym spotkanie podkreślił, że jeste- porad prawnych tym, którzy otwarcie mówili, że są zrozpaczeni, śmy razem w NATO i Unii Europejskiej. Chociaż, jak zaznaczył, że bliscy, ale i przepisy prawa, ich wyraźnie skrzywdziły. Z wielką oni i tak popierają pakt fiskalny, nawet jeśli Wlk. Brytania go nie sympatią i zrozumieniem odnosiliśmy się do pierwszych jaskółek zaakceptuje (ach, ta brytyjska splendid isolation). Bo Brytyjczycy mediacji i pojednania, lansowanych wtedy przez mecenasa Macieja tak jak my, Polacy, chcą się wspierać nawzajem i tak, jak mówił Bobrowicza z Zielonej Góry. Spieranie się w sądzie, czysta zasada do nas anglikański pastor Chad Varah: „nie musimy marzyć o lep- kontradyktoryjności może być przecież zastąpiona porozumieniem szym świecie, zróbmy to”. 

34 forum Ciężki jest żywot aplikanta w sądzie...... gdy pełnomocnicy drugiej strony pouczanie pełnomocnika i zwyczajnie zadał mu pytanie: – czy pan wie, że w takim razie ja, niestety, muszę zmienić tryb postępowa- testują jego znajomość procedury, nia z uproszczonego na zwykły? Pełnomocnik odpowiedział: – tak, a każdy sędzia zamierza aplikanta pouczać. wiem, wysoki sądzie, na co sędzia po raz kolejny bardzo grzecznie zadał pytanie: – czy w takim razie pan wie, że to pismo pozwanego jednej z ostatnich spraw prowadzonych z moim udzia- złożone dziś na rozprawie nie może być pominięte? Oczywiście, peł- łem pełnomocnik powódki wniósł pozew w postępo- nomocnik to wiedział, odpowiadając równie grzecznie: – tak, wiem, Wwaniu uproszczonym w listopadzie 2011 r. Sąd wydał wysoki sądzie. nakaz, po czym – reprezentując pozwanego w styczniu 2012 r. Z kolei pewnego dnia weszłam na salę rozpraw i przedstawiłam – mój patron wniósł sprzeciw, podnosząc wszystkie zarzuty oraz swoje upoważnienie. Sędzia zapytała mnie, czy jestem tu jako peł- twierdzenia i wnioski dowodowe. W kwietniu 2012 r. pełnomoc- nomocnik czy jako osoba upoważniona? Odpowiedziałam, że apli- nik powódki złożył pismo procesowe, zmieniając niemal w cało- kant pełnomocnikiem być nie może, więc jestem tutaj jako osoba ści okoliczności faktyczne podniesione dotychczas (np. w pozwie upoważniona. Na co sędzia, zadowolona, odparła: – dobrze, że od- była mowa o jednej umowie, w piśmie z kwietnia natomiast – że różnia pani upoważnienie od pełnomocnictwa i w związku z tym, strony zawarły dwie umowy, każdą o innej niż dotychczas wska- że jest tu pani jako osoba upoważniona, informuję panią, że nie ma zano wartości), jednocześnie wnosząc o powołanie biegłego (choć pani prawa głosu. Może pani przebywać na sali, ale odbieram pani w postępowaniu uproszczonym jest to niemożliwe). Po głos. kilku dniach pełnomocnik ten złożył kolejne pismo, Nie wiem, czy to pouczanie, pogardliwe lub nierówne załączając zdjęcia i wnosząc o ich dopuszcze- traktowanie ma na celu przyuczenie aplikantów do nie. Sporządziłam ustosunkowanie się zawodu. Jeśli tak, to efekt jest, niestety, odwrotny. do pisma w postaci oceny prawnej Aplikant powinien mieć możliwość przyjścia do żądania powódki, bez wykazywa- sądu i popełnienia kilku błędów – nic nie nia dodatkowych okoliczności czy uczy lepiej niż własne błędy – posłuchać, powoływania nowych dowodów. dowiedzieć się czegoś w cywilizowany Z uwagi na zbliżający się ter- sposób. Gdy jednak w obecności strony – min rozprawy zdecydowałam się klienta – aplikant traktowany jest przez złożyć pismo podczas rozprawy. pełnomocnika drugiej strony i przez sę- W tym momencie wstał pełnomocnik dziego (którzy też kiedyś byli aplikantami) powódki, podnosząc zarzut, że pismo jako osoba nieposiadająca ani wiedzy, ani Rys. Thomas Jansa – Fotolia.com – Jansa Thomas Rys. jest spóźnione. Wskazałam, że prekluzja uprawnień bądź gdy wszelkie wnioski obejmuje nowe fakty i dowody, a wszystkie są ignorowane lub nawet „bezczelne” zostały zgłoszone w sprzeciwie i przedłożone pi- – to wzbudza tylko strach aplikantów smo jest tylko ustosunkowaniem się do pisma powódki przed sądem, niechęć strony do sądu, z kwietnia poprzez ocenę prawną. Pełnomocnik powódki wstał który nie jest bezstronny i niechęć klien- i powiedział, że gdybym choć to pismo złożyła na tydzień przed ta do udziału aplikanta w postępowaniu przed sądem. Jednocześnie rozprawą, więc podniosłam, że nie znam przepisu, który... Na co traktowanie profesjonalnego pełnomocnika dość ulgowo w obecno- sędzia przerwał mi, mówiąc, że aplikant czwartego roku przepisy ści stron i tegoż aplikanta potwierdza tylko dość mocno ugrunto- powinien znać. Po tej wypowiedzi dokończyłam swoją, mówiąc, wane w społeczeństwie podejrzenie o „kolesiostwo”, któremu sąd że nie ma przepisu, który nakazuje składać pisma procesowe na powinien raczej zapobiegać i okazywać bezstronność. Jeśli więc tydzień przed rozprawą, co sędzia skwitował „a zasady etyki za- strofuje aplikanta, to radca prawny i adwokat powinni być strofo- wodowej” – i odebrał mi głos. Dość zaskakująco ten sam sędzia wani tak samo, a jeśli wprowadza atmosferę luźną, to w równym dwa tygodnie wcześniej podczas rozprawy prowadzonej z moim stopniu dla jednej i drugiej strony. udziałem pozwolił radcy prawnemu doręczyć mi pisma na roz- Bolesne publiczne wytykanie błędów czy niebłędów i nawet na- prawie, nie wytykając temu radcy prawnemu, że jest to wysoce ruszanie procedury w celu „nauczenia” aplikanta jest – w moim niezgodne z zasadami etyki zawodowej radców prawnych. odczuciu – dość powszechne. Chyba głównie dlatego nie mogę do- Dodatkowo, po przesłuchaniu wszystkich świadków, pełno- czekać się, kiedy założę togę i sąd będzie dla mnie przychylniejszy mocnik wnoszący o pominięcie mojego pisma jako spóźnionego podczas posiedzeń.  – przypomniał sądowi, że zgłosił przecież dowód z opinii biegłego (w piśmie z kwietnia 2012 r., choć pozew był z listopada 2011 r.). Aplikantka Sędzia nie poczuwał się w tym przypadku do odpowiedzialności za Na prośbę autorki jej personalia pozostają do wiadomości redakcji.

35 forum

Radca prawny jest obowiązany zachować w tajemnicy kolejne podwyższenie kapitału. Ponieważ jednak jego wspólnik nie zgodził się na wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem dalsze uczestnictwo w inwestycji, wartość pomocy prawnej (art. 3 ust. 3 ustawy z 6 lipca 1982 r. jego udziałów zmalała do mniej niż 10% kapitału zakładowego, co należało zgłosić o radcach prawnych). do rejestru sądowego. Jak się później oka- zało, miało to określone konsekwencje dla prawnika pana Józka. Pół roku póżniej bowiem pan K. zaczął powszechnie rozgłaszać opinię, że pan Jó- Co to znaczy zek oraz kancelaria prawna mecenasa D. sobie znanymi, a nieuczciwymi metodami pozbawiła go udziałów w spółce z panem Józkiem. Otwarcie głosił nieuczciwość by- łego wspólnika i mecenasa. Zawiadomił „wszystko”? nawet prokuraturę. Prokuratura, prowa- dząc postępowanie w sprawie, wezwała an Józek był wysokim mężczyzną nej kotłowni. I wówczas, akurat w dzień m.in. mecenasa na przesłuchanie w cha- o okrągłej, chłopięcej twarzy. Urodził św. Floriana, w jednym z pomieszczeń rakterze świadka. Mecenas D., domyślaw- Psię i wychował w Danii, ale dobre biurowych ktoś zaprószył ogień. Długo szy się, o co chodzi i jakie ciążą na nim interesy zrobił w Polsce. Miły w obejściu trwało, zanim obchodzący swoje święto podejrzenia, szczegółowo wszystko wy- cudzoziemiec, próbujący mówić po polsku, pożarnicy dojechali do firmy pana Józefa, jaśnił przesłuchującemu go policjantowi. łatwo nawiązywał kontakty biznesowe. w związku z czym znaczna część kotłowni Wprawdzie na początku przesłuchania za- Dorobił się w latach 90. ub.w., handlu- poszła z dymem. Czego nie strawił ogień, strzegł, że zdobyte w tej sprawie informa- jąc elektroniką użytkową, samochodami zniszczyła woda i piana gaśnicza. Ocalały cje pochodzą z okresu, kiedy wykonywał i materiałami budowlanymi. Swojej uko- tak naprawdę tylko urządzenia grzewcze. zlecenie na rzecz spółki i jest formalnie zo- chanej rodzinie (polskiej żonie i trojgu Pan Józek z rozpaczy przez tydzień pił, bowiązany do zachowania ich w tajemni- dzieciom) wybudował wielki dom, zain- a potem konsultował się z prawnikami cy, to jednak za zgodą swego klienta, pana stalował sztuczną falę w basenie i kupił w sprawie odszkodowania od ubezpieczy- Józefa, jak również w swoim, dobrze po- duży terenowy samochód. Na wakacje ciela. Ubezpieczyciel wszczął procedurę jętym interesie postanowił część – podkre- zawsze jeździli do Bilund, parku rozryw- likwidacyjną, ale nie ukrywał, że postępo- ślił – część tych tajemnic ujawnić. Wyjaśnił ki przy Legolandzie. Byli bardzo udanym wanie o wypłatę odszkodowania potrwa. organom ścigania sytuację prawną spółki i szczęśliwym małżeństwem, a pan Józek Na bieżące potrzeby firmy niezbędne i wzajemne konflikty między wspólnikami nie rozglądał się za żadnymi „nowymi mo- było kolejne podwyższenie kapitału. Ale oraz wskazał, że podstawą do wykreślenia delami”. wspólnik pana Józka nie chciał o tym na- wspólnika pana Józefa z KRS były przepisy Kiedy konkurencja na rynku budow- wet słyszeć. Między wspólnikami trwał ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, lanym wyczerpała siły jego firmy, pan otwarty konflikt, w który zaangażowane które zobowiązują sąd do wykreślenia Józek wpadł na pomysł stworzenia na były rodziny, pracownicy oraz kancelaria z KRS wspólnika posiadającego mniej niż wzór skandynawski zupełnie nowej dzia- prawna mecenasa D., wykonująca sta- 10% udziałów w kapitale zakładowym łalności w branży związanej z kogenera- łą obsługę spółki. To właśnie prawnicy spółki. Mecenas D. podpisał się pod złożo- cyjnymi źródłami energii. Znalazł wspól- z tej kancelarii przygotowywali wszelkie nym zeznaniem w nadziei, że prokurator nika, pana K., człowieka o nieciekawej prze- dokumenty związane z podwyższeniem po tych wyjaśnieniach odmówi wszczęcia szłości związanej ze służbami PRL-u, ale kapitału, zmianami w składzie zarządu postępowania karnego. I tak też się stało. dysponującego gotówką. Stworzyli spółkę i przejęciem całej władzy w spółce przez Niestety, mecenas nie dostrzegł, że złożone z ograniczoną odpowiedzialnością, do któ- pana Józka. Z kolei jego wspólnik, pan K., przez niego obszerne wyjaśnienia i zezna- rej każdy z nich wpłacił pół miliona zło- od jakiegoś czasu korzystał z własnych nia stanowiły poważne naruszenie zasad tych. Prezesem został jednoosobowo pan prawników. Wszelkie spotkania pełne były etycznych obowiązujących radców praw- Józek. złośliwości z obu stron. Szanse na jaki- nych na podstawie art. 3 ust. 3 ustawy W trakcie realizacji inwestycji okazało kolwiek kompromis w zakresie dopłat czy o radcach prawnych – obowiązków zacho- się, że jej projektowane koszty znacząco podwyższenia kapitału zmalały do zera. wania w tajemnicy wszystkich okolicz- się zwiększą, dlatego pan Józek namó- Ostatecznie sfinansowania inwestycji ności, których dowiedział się w związku wił swojego wspólnika do podwyższenia do końca podjął się pan Józek. Wystąpił z udzielaniem pomocy prawnej. Nie ma się kapitału o następne pół miliona złotych. z żoną o kredyt i w trzy miesięce odre- więc co dziwić, że wspólnik pana Józka, Przy okazji tak zręcznie pokierował spra- montował zniszczone budynki kotłowni. zapewne z niemałą satysfakcją, niezwłocz- wami rozliczeń (miał do tego – jak sam Ale kredyt musiał wziąć na siebie, bowiem nie skierował do rzecznika dyscyplinarne- mówił – duży talent), że sam wpłacił na bank nie znalazł dla spółki zdolności kre- go skargę na mecenasa. podwyższony kapitał jedynie 200 tysię- dytowej (brak pozytywnych przesłanek, Wszystko znaczy... wszystko.  cy. Dopilnował jednak, aby jego wspólnik uzasadniających przyznanie zdolności wpłacił całość. Spółka zrobiła następny kredytowej spółce). Pieniądze z kredytu krok w kierunku budowy kogeneracyj- pan Józek wprowadził do spółki poprzez Tomasz Działyński

36 Nowe technologie

■ Grzegorz Furgał Radca w sieci Ponad połowa Polaków – 56 proc. – najbardziej wierzy nych przyznało, że przez ostatnich 5 lat nie informacjom publikowanym w internecie. Większość korzystało z usług prawnika. Prawie wszy- z nas – 60% – nie ufa informacjom z prasy i telewizji. scy przyznali, iż nie korzystali z tych usług z uwagi na brak takiej potrzeby, a tylko Oto najlepszy powód, żeby radca prawny zaczął działać jeden respondent na stu nie skorzystał w sieci. Jak? Dziś przedstawimy kilka najciekawszych z usługi ze względu na cenę. miejsc, dzięki którym można zaistnieć w internecie. Dzięki marketingowi w social media nawet mała kancelaria prawna może wy-

le najpierw wróćmy jeszcze do badania, którego wyniki zacytowaliśmy Ana początku. Badanie European Tru- sted Brands, przeprowadzane co roku przez wydawnictwo Reader’s Digest, sprawdza, w jakim stopniu Europejczycy darzą zaufaniem informacje pochodzące z mediów. Tegoroczna edycja wykazała, że Polacy najbardziej ufają informacjom z internetu. Aż 56 proc. z nas wierzy informacjom pochodzącym właśnie z tego źródła, przy czym średnia europejska jest niższa i wynosi 45%. Badanie European Trusted Brands przeprowadza wydawnictwo Reader’s Di- gest od 2001 roku. W tym roku wykonano je w 15 krajach, a wzięło w nim udział prawie 28 tysięcy respondentów. Zgodnie z tym badaniem, znacznie mniejszym zaufaniem Polacy darzą radio i telewizję. Nie ufa im ponad 60 proc. polskich respondentów. Niewielkim zaufaniem darzymy również prasę. Tylko 38 proc. ankietowanych Polaków, sięgając po gazetę, Fotolia.com – Khackimullin Sergej Rys. wierzy w publikowane w niej treści. Co z tych danych wynika? To, że ak- we plamy oznaczają ból gardła, purpurowe korzystać potencjał internetu do promocji tywność prawników chcących dotrzeć do – kaszel, a czerwone – gorączkę. Specjalny swoich usług w całym kraju. Pamiętajmy, swoich klientów powinna skupić się na program wyszukuje takie wpisy (a codzien- internet nie ma granic, a zatem jest to naj- mediach społecznościowych i aktywności nie jest ich 18 tysięcy) i przekazuje do... fir- skuteczniejsze narzędzie marketingowe w internecie (np. blog, udział w dysku- my farmaceutycznej, która używa tej mapy w stosunku do poniesionych kosztów. Pań- sjach na forach internetowych). Aktywność do śledzenia możliwego pojawiania się epi- stwa kancelaria prawna zaistnieć w świa- w prasie jest ważna, ale tylko i wyłącznie demii grypy aby... wysłać do aptek w tych domości odbiorców, i zbudować relację z uwagi na marketing wewnętrzny kance- miastach więcej swoich leków. Co to jednak z potencjalnymi, ale i obecnymi klientami. larii prawnej lub marketing środowiskowy. ma wspólnego z prawnikami? Wbrew pozo- Jednak, jak wybrać odpowiedni kanał ko- Do klientów można najłatwiej i najtaniej rom – bardzo dużo. munikacji w mediach społecznościowych? dotrzeć przez internet. Powyższy przykład pokazuje, że sama analiza tego, co potencjalni klienci piszą KaCeKaDe O lekach na grypę i kupowaniu na Facebooku, blogach czy Twitterze może Podczas wyboru sieci społecznościowej usług prawnych na plaży być cenną wskazówką dla kancelarii praw- idealnej dla kancelarii lub radcy prawne- Kazemill to jeden z serwisów interneto- nych szukających nowych klientów na dość go/adwokata, należy zastanowić się nad wych, monitorujących określone wpisy na mizernym rynku usług prawnych. Zgodnie KaCeKaDe. Cóż to jest? To wprowadzony Twitterze, który wyróżnia się czymś szcze- z wielokrotnie przytaczanymi danymi, przeze mnie termin określający adresatów gólnym. Miejsca przebywania autorów wpi- 86% respondentów pytanych przez OBOP przekazu marketingowego: kto, co, kiedy sów nanosi na mapę Japonii. Pomarańczo- na zlecenie Krajowej Rady Radców Praw- i dlaczego. Za pomocą analiz należy okre-

37 nowe technologie

ślić jak najwięcej danych dotyczących po- nie następuje analiza zasobów będących do Powstało więc zapotrzebowanie na narzę- tencjalnych odbiorców przekazu. Ich wiek, dyspozycji. Po początkowej huraaktywności dzia, które umożliwiają reagowanie i ana- płeć, inne dane demograficzne oraz poten- następuje wielotygodniowa cisza na blogu lizę opinii pojawiających się w globalnej cjalne powody zainteresowania przekazem lub fan page na Facebooku. A to gorsze niż sieci. Jak podkreślają właściciele Brand24, marketingowym kancelarii prawnej. Kie- nierozpoczęcie aktywności. W kancelarii dzięki niej każdy może uzyskać efektywny rowanie przekazu powiązanego ze specja- należy wskazać osobę odpowiedzialną za monitoring tego, co o marce czy produkcie lizacją np. w rozwodach do nastolatków aktywność w mediach społecznościowych, mówi się w internecie. To również narzę- lub promowanie prawa autorskiego wśród a w przypadku samodzielnego tworzenia dzie do pomiaru natężenia szumu (buzz), emerytów nie jest najlepszym sposobem takich wpisów należy określić jasno czas, który pojawia się wokół wybranej marki, dotarcia do potencjalnych klientów. A wie- jaki będziemy poświęcali na aktywność. produktu lub słowa kluczowego. Trzeba le portali społecznościowych określa swoją Przez aktywność rozumiem zarówno samo przyznać, iż takie raporty to źródło analiz grupę docelową oraz umożliwia targetowa- pisanie, jak i przeglądanie innych źródeł nie i raportów dających kompleksową wiedzę nie wiadomości (np. Facebook). tylko w portalach społecznościowych, ale na temat klientów. Narzędzie pozwala na także w całym internecie. Godzina dziennie obserwację ich zachowań, opinii, a także Czy kanał jest dobry w dłuższej to minimum. związanych z nimi trendów. perspektywie? W Polsce wiele firm jest obecnych w me- Istnieje wiele miejsc w sieci, które są plat- diach społecznościowych. Wiele firm ko- Które miejsca w sieci formami komunikacyjnymi pomiędzy użyt- rzysta także z monitoringu wpisów w tych jednak wybrać? kownikami. Pomijam w tym miejscu profe- mediach, choć na razie analiza wpisów Czy Facebook jest dla prawników? sjonalny blog, którego autorem jest radca w internecie nie leży w polu zainteresowań A może Twitter lub blog? Prawnicy i Face- prawny lub adwokat, a czytelnikami są kancelarii prawnych. Firmy korzystają book – czy to możliwe połączenie? Coraz osoby świadome, jaką treść tam znajdą. To większa liczba radców prawnych decyduje dobry kanał w dłuższej perspektywie mar- się na obecność na największym portalu ketingowej. Ale co z innymi? Jest wiele por- społecznościowym świata. Dlaczego? Może tali, które „obsługują” tylko poszczególne dlatego że statystyczny użytkow- grupy, np. artystów, młodzież, a nawet nik spędza na nim 40 minut dzien- dzieci. Czy obecność w takim portalu nie? Może dlatego że już ponad jest zyskowna w perspektywie np. 800 mln osób jest na nim za- rocznej? Czy użytkownicy poja- rejestrowanych? Może dla- wiają się tam okazjonalnie i zni- tego że w Polsce korzysta kają, czy może tworzą zwartą z niego prawie osiem społeczność? Jeśli użytkowni- i pół miliona osób, a przez cy pojawiają się okazjonalnie ostatnie 3 miesiące za- lub szybko znikają, wysiłek rejestrowały się 123 ty- włożony w komunikację jest siące nowych użytkow- daremny, ponieważ użyt- ników? Powodów jest kownicy nie zobaczą wszyst- wiele. kich komunikatów (jedni, zni- Na Facebooku można kając przed końcem kampanii promować swoje usługi informacyjnej, nie zapoznają się dwoma sposobami – two- ze wszystkimi informacjami, a ci, rząc stronę marki, tzw. fan którzy dołączyli do portalu w trak- page, albo korzystając z kam- cie jej trwania, nie poznają podstaw panii reklamowych. Kampanie kampanii i pierwszych komunikatów). reklamowe można podzielić na ni- sko- i wysoko- kosztowe. Mimo iż temat Usługi odpowiednie wysokokosztowych kampanii reklamowych dla odbiorców Rys. ferkelaggae – Fotolia.com na Facebooku to temat-rzeka, skupię się tyl- Pisałem o tym wyżej, ale warto jeszcze ko na modelu niskokosztowym. Dlaczego? raz to podkreślić: komunikaty marketingo- Z prostego powodu. Nie sądzę, aby jaka- we radców prawnych i adwokatów muszą np. z monitoringu NewsPoint lub konku- kolwiek kancelaria prawna, a tym bardziej być dostosowane do audytorium i zainte- rencyjnej Brand24. Na stronie tej ostatniej radca prawny, zainwestowała kilkadziesiąt resowań odbiorców. Promocja usług zwią- możemy przeczytać, iż 36% wszystkich tysięcy zł w kampanię na tym portalu. zanych z rozwodami na portalu społeczno- korzystających z platform społecznościo- Jeśli chodzi kampanię niskokosztową, ściowym skierowanym do nastolatków albo wych publikuje wpisy związane z mar- mamy tak naprawdę jedną możliwość pro- seniorów może okazać się strzałem chybio- kami. Pojawia się zatem ogrom wpisów mowania siebie lub swojej kancelarii. Re- nym (i w większości przypadków tak jest). zawierających potencjalnie opinie na te- klamy. Znajdują się one po prawej stronie mat produktów, usług lub marek. Biznes ekranu głównego Facebooka. Warto zauwa- Czas i zasoby błyskawicznie zwietrzył szansę na lepsze żyć, że przy niektórych reklamach widnieje Zdarza się, że po decyzji dotyczącej za- niż kiedykolwiek poznanie i zrozumienie informacja, iż znajomi także lubią te rekla- angażowania się w przygodę z social media klienta dzięki monitorowaniu mediów. mowane strony.

38 nowe technologie

Na Facebooku można reklamować tzw. dwie niezaprzeczalne zalety: określa udo- się za starym, aby zacząć przygodę z pi- fan page, czyli stronę marki. Marką może stępniającego jako odkrywcę (informuje czy- saniem. być zarówno fan page kancelarii prawnej, telnika o czymś, o czym ten ostatni jeszcze Blog prawniczy „sprzedaje” prawnika, jak i samego radcy prawnego i adwokata. nie wiedział) oraz eksperta (odsyłając do ale poprzez jego wiedzę, a nie prężenie I teraz wisienka na torcie: reklamować moż- swojego bloga możemy omówić wiadomość muskułów. Z blogiem związane jest tak- na nie tylko fan page, ale także poszczegól- z własnej perspektywy zawodowej). Dzięki że promowanie tego bloga. Uważam za ne wpisy na stronie. twittowaniu możemy dodatkowo świet- bardzo złą praktykę umieszczanie tylko Innym sposobem promocji usług jest nie się spozycjonować w wyszukiwarkach i wyłącznie linków do wpisów na innych Twitter, o którym mogli Państwo przeczy- (informacja o naszym wpisie powoduje, iż portalach społecznościowych, aby tylko tać w poprzednim numerze „Radcy Praw- np. Google umieszcza informację o podanym podnieść sobie page rank w Google. Moi nego”. Dla wielu prawników zastanawiają- we wpisie linku wyżej w wynikach), a także znajomi usunęli sobie już kilka takich cych się nad rozpoczęciem przygody z social zwiększamy ruch np. na stronie kancelarii, kont, które śledzili, właśnie dlatego że media idealnym rozwiązaniem może oka- gdzie umieściliśmy wpis. Dzięki temu może traktowali same blogowe linki jako spam. zać się Twitter, umożliwiający umieszczanie znajdzie Państwa wasz następny klient? Jeśli ktoś śledzi bloga, wchodzi właśnie na krótkich wiadomości (Twitter umożliwia Ostatnio przeczytałem świetny tekst Chrisa stronę z nim. Lepiej i kulturalniej dzielić wpisy do 140 znaków – mniej niż 1 sms). Marentisa, założyciela Surefire, dotyczącego się różnorodną treścią. Ja piszę na blogu, Wydaje się, że w takiej liczbie liter nie moż- zysków z prowadzenia przez przedsiębiorcę ciekawe informacje wrzucam na konto na umieścić nic sensowego – nieprawda! bloga skierowanego do swoich odbiorców. Twittera albo stronę na Facebooku. Miecz nad głową w postaci konieczności Czy można część rad zawartych w jego tek- Jak wykorzystać w swojej pracy media stworzenia krótkiego komunikatu pozwala ście przenieść na grunt prawniczy? Zdecy- społecznościowe? Przyjrzyjmy się pośred- na tworzenie mini arcydzieł – aczkolwiek dowanie! nikom finansowym. Wielu polskich pośred- nie wszystkie wpisy takie będą. Poprzez Czy blogowanie jest dla młodych? Zde- ników szuka w sieci fraz wskazujących na mikrowiadomość możemy określić siebie cydowanie nie. Dziwi mnie ciągle pogląd, to, że ktoś szuka lokaty na konkretnych wa- jako eksperta w poszczególnych zakresach że tylko osoby poniżej 30 lat mogą bez runkach. To tzw. fraza z potencjałem sprze- prawa. Jak tego dokonać w 140 znakach? wstydu przyznać się, że są blogerami. dażowym. Właśnie dzięki raportom z social Pisząc jedno–dwa zdania wstępu oraz poda- Moim zdaniem, jest wręcz odwrotnie – media można nie tyle promować swoje jąc link do ciekawej/intrygującej wiadomości lepszymi autorami są osoby z doświad- wszystkie usługi, ale próbować rozwiązać lub do najnowszego wpisu na prawniczym czeniem i swadą, a takie można spotkać konkretny problem konkretnego klienta. To blogu. Taki sposób mikroblogowania ma raczej w pokoleniu 30+. Nigdy nie jest promocja usług prawnych 2.0.  Z młodzieżą o prawie Kilkuset uczniów z kilkunastu częstochowskich liceów wej drogi członka palestry, prezentując podstawowe wady i zalety uczestniczyło w spotkaniach prowadzonych tej profesji, zaznaczając jednocześnie, że sam jest jej pasjonatem. przez tamtejszych radców prawnych. – Już od dzieciństwa wiedziałem, że w przyszłości chciałbym być prawnikiem – zdradza. Na koniec wykładu powiedział jeszcze słów ramach obchodów XXX-lecia samorządu radcowskiego kilka o aktualnych i zarazem praktycznych kwestiach prawniczych. w Polsce częstochowska delegatura Okręgowej Izby Rad- – O sprzedaży konsumenckiej od strony prawnej oraz o zdolności do Wców Prawnych w Opolu zorganizowała cykl spotkań pod czynności prawnych, którą mogą już nabyć osoby nawet w wieku hasłem „Z młodzieżą o prawie” – ignoratio iuris nocet”. Wykłady, 17–18 lat – konkluduje mecenas Witek. Analogiczne spotkania od- w których wzięła udział cała rzesza uczniów, odbyły się między były się w kilkunastu innych szkołach średnich. 13 kwietnia a 15 maja br. W sumie w trzynastu liceach poprowa- dziła je grupa kilkunastu radców prawnych, natomiast konspekty Inspiracja dla innych z zestawem poruszanych później zagadnień przygotowali aplikanci Jak udało się zorganizować tak pożyteczny i – jak się również radcowscy z III roku studiów. okazało – niezwykle popularny wśród uczniów cykl szkolnych wy- kładów? Było to możliwe dzięki współpracy między OIRP w Opolu Tak było i jego częstochowskiej delegatury z Krzysztofem Matyjaszczykiem, Jednym z prowadzących zajęcia był mecenas Roman Witek, pra- prezydentem Częstochowy, oraz tamtejszym miejskim wydziałem cujący obecnie we własnej Kancelarii Radcy Prawnego Roman Wi- edukacji. – To był, co prawda, pomysł ad hoc, ale spotkał się z po- tek. – Przeprowadziłem jedno półtoragodzinne spotkanie z uczniami zytywną reakcją ze strony władz miasta – przyznaje Aleksandra Pa- II klasy w IV Liceum im. Henryka Sienkiewicza, którego sam jestem cho, wicedziekan OIRP w Opolu. absolwentem – zdradza częstochowski prawnik. To był projekt pilotażowy. Jednak jego pomysłodawcy i organiza- Podczas spotkania z licealistami mecenas Witek mówił o tym, torzy nie zasypują gruszek w popiele i już teraz rozmawiają o jego czym jest prawo, jak również o źródłach i gałęziach prawa w Pol- kontynuacji w przyszłym roku szkolnym. – Chcielibyśmy, aby tym sce. Opowiadał także o studiach prawniczych. Przestrzegał przy tym razem objął on nie trzynaście, ale wszystkie licea w tym mieście – przed pochopnym wyborem i kierowaniem się tzw. modą w wyborze zdradza Aleksandra Pacho.  tego kierunku studiów. Uchylił też nieco rąbka tajemnicy z zawodo- MZ

39 forum

Rady, Sądzie Dyscyplinarnym, są też delegatami, pracują z aplikantami zarówno jako patroni, jak i angażując aplikantów do nie- odpłatnych porad prawnych, prowadzonych od 2004 roku. Są też obecni w sądach jako pełnomocnicy z urzędu. Klub Seniora był też, wspólnie z Radą, organizatorem pierwszej edycji akcji Niebieski Pa- rasol i aktywnie uczestniczył w kolejnych. To tutaj, w Unieściu, na I Międzyizbowym Turnusie, zainicjował i zorganizował wspólnie z izbą koszalińską – dziekan Sabiną Lu- tomską – dzień nieodpłatnych porad prawnych dla mieszkańców gminy Mielno, znajdując poparcie w lokalnych władzach i mediach. Kontynuujemy tę akcję. Trzeci Międzyizbowy Turnus Seniora w Mielnie-Unieściu

tle była pogoda, poranna gimnastyka na plaży, kurs tańca towarzyskiego, wieczorne dancingi, całodniowa wyciecz- Wka dwoma autokarami do Darłowa i Darłówka (sponsoro- wana przez Komisję Integracji KRRP), pobyt w Akwaparku (spon- sorowany przez Kapitułę Funduszu Seniora) oraz spacerowym statkiem po jeziorze Jamno. Dominowało Euro 2012 (strefa kibica też była) i odwiedziny nadzwyczajnych gości: Macieja Bobrowicza, prezesa KRRP, Sabiny Lutomskiej, dziekana izby koszalińskiej, oraz Marka Skierczyńskiego, dziekana izby rzeszowskiej, reprezentują- cego przewodniczącego Kapituły Funduszu Seniora KRRP. Zbieżność odwiedzin tak znamienitych gości w roku XXX-lecia ustawy o radcach prawnych i samorządu radców prawnych na- Liderka grupy seniorów z Warszawy – koleżanka Elżbieta Kozi- wiązuje do Europejskiego Roku Aktywności Osób Starszych i So- kowska – chwaliła izbę za zorganizowanie towarzyskich i kultural- lidarności Międzypokoleniowej 2012, ogłoszonego przez Parlament nych spotkań również poza siedzibą izby, za realizowanie plano- Europejski i Radę Europy. wanych wycieczek, zaś koleżanka Helena Pacewicz, zainspirowana W trakcie naszego turnusu odbyły się liczne spotkania, rozmowy, pierwszym turnusem w Unieściu, utworzyła w izbie olsztyńskiej dyskusje dotyczące aktywności, integracji radców prawnych-senio- Klub Seniora, zyskując ogromne wsparcie dziekana i Rady. Były też rów oraz rozwoju działalności Klubu Seniora. Zwróciliśmy też uwa- głosy o trudnościach w tworzeniu klubów, bo jakby zapomniano, gę na to, iż ogłoszenie 2012 roku Europejskim Rokiem Aktywności że latami partycypowaliśmy w budżet izby i nadal płacimy skład- Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej nie jest przypad- ki. Wystarczy obliczyć procentowy udział członkowskich składek, kiem, a ma na celu zwrócenie uwagi władz publicznych, organizacji a znajdą się pieniądze na bieżącą klubową działalność. zawodowych i pozarządowych na procesy zmian demograficznych Ważny i ciekawy dla sprawy był głos koleżanki Wiesi Borczyk oraz starzejących się społeczeństw. z Izby krakowskiej, prezes Ogólnopolskiej Federacji Stowarzyszeń Potencjał intelektualny radców prawnych-seniorów może być Uniwersytetów Trzeciego Wieku, a koleżanka Grażyna Grzmil po- wykorzystany przy poszukiwaniu i tworzeniu rozwiązań, chociaż- stanowiła wnioski z tej dyskusji przedstawić na posiedzeniu Krajo- by poprzez rozwój klubów seniora, zwiększenia ich liczby, ale też wej Rady Radców Prawnych. rozszerzenia spektrum różnorodnej aktywności, przy solidnym Ale czas na odpoczynek przy nieco kapryśnej pogodzie też był, na wsparciu KRRP. W towarzyskim spotkaniu z gośćmi prezes Maciej towarzyskie spotkania w podgrupach – również. Ważne, że wszyst- Bobrowicz podkreślił rolę radców prawnych-seniorów w tworzeniu kiemu dopisywała konsolidacyjna serdeczna i wesoła atmosfera. ustawy o radcach prawnych, dziękował tym, którzy byli pionierami My tutaj już mamy swoje, wakacyjne miejsce spotkań i będziemy wprowadzenia jej w życie, ale też dali swoją działalnością podwali- wracać zawsze w czerwcu. ny dzisiejszego samorządu radcowskiego. Te podziękowania trafiły Udział w przyszłorocznym turnusie zadeklarowało 86 osób, a na do przedstawicieli 15 OIRP] uczestniczących w naszym turnusie. tym turnusie było nas 126. Rozgorzały dyskusje o celowości tworzenia Klubu Seniora, Treść notatki uzgodniła z uczestnikami turnusu seniora  kształcie, zadaniach i działaniach na rzecz społeczności radcowskiej w izbach. Poznańscy klubowi seniorzy działają w różnych Krystyna Koczorska-Mikołajczak

strukturach izby – mają przedstawicielstwo w Radzie, komisjach przewodnicząca Klubu Seniora OIRP w Poznaniu – organizator turnusu Mering Krzysztof Zdjęcia:

40 Partnerzy XXX-lecia samorządu radców prawnych

PRAWO PO TWOJEJ STRONIE reportaż

Himalaje 6000+

Katmandu – 9 kwietnia 2012 r. Od stycznia czekaliśmy na ten moment. Wstajemy skoro świt, zmęczeni jeszcze po podróży z Warszawy. Ciemno. Wszystkie powierzchnie niewielkiego pokoju szczelnie pokryte sprzętem: ■ Katarzyna Janyszek, czekany, uprzęże, karabinki, raki, śpiwory, puchowe kurtki. Michał Tymburski

ichał sprawdza, czy niczego nie efekt niskich temperatur, a głęboki śnieg ciążą. Pod koniec dnia z radością zrzucamy brakuje, następnie wszystko wra- znacznie utrudnia poruszanie się i zwięk- je z ramion do namiotu. ca do plecaków. Po paru dniach sza ryzyko wpadnięcia do szczeliny na lo- M Coraz wyżej pakowanie stanie się czynnością automa- dowcu. tyczną. Bezwiednie ulegamy rytmowi ele- Himalaje o tej porze roku są jeszcze dość Pierwsze nietrudne odcinki drogi prze- mentarnych działań: budzisz się, zbierasz puste, szczyt sezonu turystycznego przy- mierzamy szybkim marszem. Zgodnie to, co masz, i ruszasz dalej. pada na jesień. Przez większość czasu wę- z zasadami aklimatyzacji, po trzech dniach Jedziemy na lotnisko. Dwie godziny drujemy sami, w zasięgu wzroku tylko Ang podejścia robimy dzień odpoczynku, by krzątaniny, czterdzieści minut lotu. Nie- Sherpa (przewodnik i kierownik nepalskiej przygotować się na pierwsze wyzwanie: wielki Dornier 228 z trudem siada na części wyprawy), Passang (climbing cook, zaśnieżoną i zalodzoną przełęcz Zatrwa krótkim pasie lądowiska w Lukli. Stąd który odpowiada za aprowizację i bezpiecz- La. Pokonujemy ją i przed nami otwiera wyruszamy, przed nami przełęcze: Zatrwa ne przeprowadzenie tragarzy przez najtrud- się dolina Hinku, w której spędzimy naj- La (4610 m), Mera La (5415 m) i Amphu niejsze fragmenty trasy). Do przeniesienia bliższy tydzień, zbliżając się stopniowo Labtsa (5845 m), a jeśli pogoda będzie mamy ok. 350 kilogramów ładunku: sprzęt do Mera Peak. Ścieżka prowadzi najpierw nam sprzyjać i wystarczy sił, zaatakujemy biwakowy i wspinaczkowy, żywność, pali- szerokim polodowcowym korytem rzeki, dwa szczyty: Mera Peak (6461 m) i Imja wo do gotowania. W ograniczonym stop- następnie pnie się coraz wyżej – z gęste- Tse (6182 m, ang. Island Peak). Informacje niu możemy uzupełniać zasoby po drodze, go lasu wchodzimy w rachityczne krzewy, o pogodzie nie są optymistyczne: tempe- więc idzie z nami również 8 tragarzy. Nio- by powyżej 4000 m cieszyć się tylko asce- ratura na Mera Peak oscyluje w granicach są pakunki po 35 kilogramów, co dla nas tycznym krajobrazem skał poprzetykanych minus 30 stopni, wieje silny wiatr, pada – nieprzystosowanych do takiej wysokości trawami i porostami. Ze szlaku schodzimy śnieg. Że będzie bardzo zimno, to wiedzie- – wydaje się niemal niewykonalne. Nasze w kierunku pustelni, by żyjący tam mnich liśmy od początku, jednak tak duże opady plecaki ważą nie więcej niż 15 kilogramów, odprawił puję – nabożeństwo za powodze- śniegu i wiatr niepokoją. Wiatr potęguje ale przy znacznych przewyższeniach i one nie wyprawy. Niewielką jaskinię wypełnia

42 reportaż

dźwięk monotonnie recytowanej modlitwy, nikliwe zimno robią swoje. Panorama panuje radosny nastrój. Przed nami długie ku posągom Buddy unosi się dym z kadzi- ośmiotysięczników również zapiera dech zejście w kierunku Imja Tse. Poruszamy deł. Zapada cisza, mnich uśmiecha się na w piersiach: na północy Mount Everest się po niestabilnym piargowym terenie, ale znak, że ofiara została przyjęta, wróżby są i Lhotse, dalej na wschód Makalu, w odnie da się ciągle patrzeć pod nogi. Przed pomyślne. Mimo nie najlepszej pogody, po- dali Kangchenjunga. Szczęśliwi i zmęczeni nami uderzająco piękna południowa ścia- krzepieni, ruszamy dalej. zaczynamy szybkie zejście. Jeszcze tego na Lhotse i na jej tle lodowy wierzchołek Podejście na przełęcz Mera La kosztuje samego dnia przekraczamy przełęcz Mera Imja Tse: niezapomniany widok. nas sporo wysiłku. Wychodzimy ponad La i schodzimy do odludnej doliny Hongu. 5000 m, powietrze jest coraz rzadsze, po Po zdobyciu Mera Peak wydaje się nam Imja Tse lodowcu poruszamy się meandrami wśród ona niemal spacerowym terenem. Ścieżka Dwa dni później znowu pobudka szczelin. Przejście przez eksponowaną łagodnie wspina się po zboczach, okrąża w środku nocy. Jesteśmy w wysokim przełęcz daje nam przedsmak wędrówki zamarznięte tafle polodowcowych jezior. obozie pod Imja Tse (ok. 5600 m) i po- w najwyższych górach: porywisty wiatr Odpoczywamy, ciesząc się widokami. Po wtarzamy znaną nam już procedurę. Po w mgnieniu oka wychładza, utrzymanie kilku dniach przed oczami mamy kolejny omacku zakładamy czołówki, następ- miarowego oddechu staje się coraz trud- cel – przełęcz Amphu Labtsa. Będziemy nie kolejne warstwy ubrań, do plecaków niejsze, a zapadający się śnieg spowalnia pokonywać ją od południa, wspinając się wrzucamy sprzęt wspinaczkowy i raki, i tak wyczerpujący już marsz. Docieramy po ogromnych tarasach lodowca. Podejście kilka energetycznych batonów. Pospiesz- do osłoniętego potężnym skalnym blokiem do obozu, który rozbijamy tuż pod grani- nie wycieramy oszronione śpiwory, zja- wysokiego obozu (5800 m), padamy ze cą lodu, kosztuje dużo wysiłku. Górujący damy owsiankę i rozsmarowujemy na zmęczenia, skronie boleśnie pulsują. Na- nad nami lodowiec onieśmiela, milknie- twarzach grubą warstwę kremu. Po zajutrz chcemy zaatakować szczyt, więc do my, przyglądając mu się badawczo. Musi- 18 dniach wędrówki jesteśmy dobrze za- pobudki zostało parę godzin. W namiocie my znaleźć drogę pomiędzy blokami lodu aklimatyzowani i znacznie bardziej odpor- przenikliwe zimno, termometr wskazu- i rozpiąć liny poręczowe, zabezpieczające ni na zimo. Na zewnątrz wydaje nam się, je minus 12 stopni, na zewnątrz poniżej przejście. Oprócz nas przełęcz muszą po- że jest niemal ciepło, „tylko” minus 10. 25. Gdyby nie sprzęt puchowy, bylibyśmy konać niewprawieni we wspinaczce traga- Skalistym zboczem pniemy się powoli pod w tarapatach. Szukając ciepła, wchodzimy rze. Nie możemy sobie także pozwolić na górę, o wschodzie słońca po ostrej skalnej do śpiworów i próbujemy przetrzymać noc. grzędzie dochodzimy do granicy lodowca. W tym miejscu związujemy się liną, za- Mera Peak kładamy raki i wyciągamy czekany. Imja Przed trzecią stajemy gotowi przed na- Tse, choć niższa od Mera Peak, jest tech- miotem. Dla bezpieczeństwa wiążemy się nicznie bardziej wymagająca. Obszerne liną i ruszamy z Angiem ku kopule szczy- lodowe pole kryje dużo szczelin, a przed towej, która od paru dni przyciągała nasze wejściem na grań szczytową trzeba poko- spojrzenia. Po godzinie marszu w ciemno- nać ok. 150-metrową oblodzoną stromi- ściach musimy się zatrzymać. Mocno wie- znę. Na wysokości powyżej 6000 m taka je, odczuwalna temperatura wynosi mniej wspinaczka to mozolne i czasochłonne niż 30 stopni poniżej zera i mimo dobre- zadanie. Wpadamy w rytm: przesunięcie go tempa (wysokościomierz wskazuje już przyrządu zaciskowego po linie, wbicie ra- 6000 m), bardzo się wychładzamy. Ang ków i dźwignięcie się krok wyżej. Przerwa rozciera dłonie Kasi, które są już bez czu- na kilka oddechów i kolejna sekwencja cia, a chemiczne ogrzewacze na tej wyso- ruchów. kości całkiem zawodzą. Przez chwilę roz- Po sześciu godzinach stajemy na szczy- ważamy powrót do obozu. Nadziei dodaje cie. Widoki są oszałamiające – w oddali żarząca się na czerwono linia horyzontu, na południu widać Mera Peak, nieco bliżej zapowiedź wschodu słońca i ocieplenia. groźną północną ścianę Amphu Labtsa, na Ratuje nas zachowanie żelaznej dyscypli- zachód spektakularną Ama Dablam, na ny: co krok próbujesz poruszyć palcami północ przesłaniającą Mount Everest grań u stóp, co ruch zaciskać dłoń na czekanie Nuptse i masywne stromizny Lhotse. czy kiju. Na początku impuls jakby ginął Schodzimy szybko, chcąc uniknąć zim- po drodze, jednak po godzinie to ćwiczenie utratę ładunków. Poruszamy się powoli, nego wiatru. Apetyt na góry mamy ciągle wreszcie przynosi rezultat: dotyk wnętrza przechodząc na północną stronę przełęczy. niewyczerpany, więc po dotarciu do bazy puchowych rękawic, twardej podeszwy Trawersujemy granią na wschód, odnaj- pod Imja Tse krótki sen i długie dyskusje buta przynosi ulgę i uwalnia od wizji od- dując miejsce, w którym zakładamy sta- o nowych szczytach. Jeszcze lekki 3-dnio- mrożeń. Świeci słońce i mimo wzmagają- nowisko zjazdowe. Zejście po pionowych wy trekking do Lukli i wracamy do Polski. cego się wiatru, z rosnącą euforią zbliża- ścianach na wciąż strome, oblodzone zbo- Przed odlotem mamy gotowy plan powro- my się do szczytu, by po pięciu godzinach cze kilkadziesiąt metrów niżej jest prak- tu...  wreszcie go zdobyć. Trudno jest złapać tycznie niemożliwe. Cieszymy się z okazji oddech: na tej wysokości zawartość tlenu do zjazdu, ale tragarze mają nietęgie miny. Katarzyna Janyszek (Ingielewicz) jest radcą prawnym (OIRP Warszawa). w powietrzu to jedynie 43% tej z poziomu Nic dziwnego, że u podstawy ściany, gdzie Michał Tymburski jest radcą prawnym (OIRP Warsza-

morza, dodatkowo porywisty wiatr i prze- w końcu wszyscy bezpiecznie zjeżdżamy, wa). autorzy Zdjęcia:

43 Na wokandzie

■ Wojciech Tumidalski Zdarzy łosie

Czy Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkody, jakie mogą wyniknąć w sądzie z nieoczekiwanego zderzenia jadącego drogą samochodu ze zwierzyną leśną, np. łosiem? W takiej sprawie rozstrzygał niedawno Sąd Apelacyjny w Białymstoku. A spraw „z łosiem w tle” jest więcej...

karb Państwa – reprezentowany przez kilka państwowych podmio- Stów – został pozwany przez rodzinę mężczyzny, kierowcy samochodu, który w marcu 2010 roku na drodze krajowej nr 61, na obrzeżach Biebrzańskiego Parku Narodowego (konkretnie chodzi o odcinek drogi Guty–Danowo) zderzył się z łosiem. Potężne zwierzę wybiegło na jezdnię spo- śród drzew z prawej strony jadącego auta. Wypadek okazał się tragiczny w skutkach. Ciężko ranny kierowca zmarł dzień po krak- sie, której nie przeżył również nieszczęsny łoś. W złożonym do sądu pozwie rodzina kierowcy, który zginął w wyniku zderzenia auta z łosiem, żądała oprócz zadość- uczynienia i odszkodowania, także renty dla dzieci. Z powództwem rodzina wy- stąpiła przeciwko podlaskiemu oddzia- łowi Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w Białymstoku, Lasom Pań- stwowym – Nadleśnictwu Rajgród – oraz firmie ubezpieczeniowej. Powodowie żąda- słuszności, której zastosowanie powinno – wypadkiem a działaniem bądź zaniecha- li od pozwanych solidarnej zapłaty kwoty ich zdaniem – skutkować uwzględnieniem niem np. drogowców. Sąd przyznał, że 818,2 tys. zł zadośćuczynienia i odszko- powództwa. Odpowiedzialność Skarbu w miejscu wypadku nie było znaków dowania. Wysokość renty dla dzieci wyce- Państwa oparto na fakcie, że jest on wła- ostrzegających przed możliwością wtar- niono na 3 tys. zł miesięcznie aż do osią- ścicielem drogi i to jej zarządca powinien gnięcia zwierząt leśnych na jezdnię, ale gnięcia przez nie samodzielności. Szans na zadbać o właściwe oznakowanie jezdni. sam wypadek – jak stwierdził sędzia – był wygranie procesu powodowie upatrywali Na początku tego roku w sprawie zapadł efektem przypadkowego zbiegu okoliczno- w fakcie, że na drodze w miejscu nieszczę- ści. Ocenił też, że nie można było przyjąć, iż śliwego zdarzenia nie było oznaczenia wyrok sądu pierwszej instancji gdyby stał tam znak ostrzegawczy, kierow- zobowiązującego kierowcę do zachowa- – był nim Sąd Okręgowy w Białymstoku. ca jechałby ostrożniej i udałoby się wtedy nia ostrożności w związku ze zwierzyną Oddalił on powództwo, uznając, że po- uniknąć zderzenia z łosiem. „Powódka i jej leśną. Powodowie wskazywali też zasadę wodowie nie udowodnili związku między mąż mogli mieć świadomość wystąpienia

44 na wokandzie

ewentualnego niebezpieczeństwa, gdyż tą sprawie – powództwo zostało prawomocnie środowiska strategię gospodarowania po- drogą zwykle poruszali się autem i obser- oddalone. pulacją łosia, która miała pomóc resorto- wowali ruch zwierząt w jej sąsiedztwie” – Sędzia Irena Ejsmont-Wiszowata wyja- wi w podjęciu decyzji dotyczących dalszej zauważył też sąd w uzasadnieniu wyroku śniła, na jakich zasadach Skarb Państwa ochrony tych zwierząt w Polsce. pierwszej instancji. mógłby ponosić odpowiedzialność za skutki Ze strony środowisk leśników słychać Niezadowoleni z takiego orzeczenia po- takiego wypadku drogowego. Jak podkreśli- bowiem, że łosi przybywa i wyrządzają wodowie złożyli apelację. Domagali się ła, w procesie chodziło o szkodę poniesioną coraz więcej szkód; często dochodzi też do zmiany wyroku i podtrzymywali, że pozwa- przez najbliższą rodzinę zmarłej ofiary wy- wypadków drogowych z ich udziałem. Stąd ne instytucje odpowiadają za zaistniałe tra- padku – a nie o szkodę samego uczestnika postulat: znieść moratorium, które zakazu- giczne zdarzenie. W odpowiedzi pełnomoc- tragicznego zdarzenia. Zapis w kodeksie je strzelania do tych zwierząt. nicy pozwanego Skarbu Państwa oraz firmy cywilnym przywołany przez bliskich kie- Na początku kwietnia resort środowiska ubezpieczeniowej, którzy chcieli oddalenia rowcy daje szansę dochodzenia roszczeń poinformował, że choć w Polsce wzrasta jedynie samemu poszkodowanemu, a nie liczba łosi, nadal nie będzie można na nie – jak określił to sąd – „pośrednio poszko- polować i moratorium wprowadzające cało- dowanym”. roczny zakaz strzelania do tych zwierząt na Sąd analizował jednak także ewentu- razie nie zostanie zniesione. alność oparcia roszczenia na przepisie, Tymczasem spraw sądowych „z łosiem który daje szansę dochodzenia roszczeń w tle” jest więcej: pod koniec czerwca sto- przez osoby najbliższe. „Odpowiedzialność łeczny sąd zdecydował o powołaniu bie- sprawcy szkody nie przekłada się bezpo- głego do szacowania szkód wyrządzonych średnio na odpowiedzialność Skarbu Pań- przez łosie w prywatnych lasach kilkunastu stwa” – mówiła sędzia. właścicieli z województwa podlaskiego. Zarazem sąd przyznał, że dostrzega Właściciele tych lasów domagają się przed pewną lukę prawną dotyczącą odpowie- Sądem Rejonowym dla Miasta Stołecznego dzialności w takich właśnie sytuacjach, jak Warszawy odszkodowań od ministra śro- ten wypadek. „Z tymi zdarzeniami mamy dowiska. Kwoty wahają się od kilku tysię- coraz częściej do czynienia na drogach pu- cy nawet do ok. 50 tys. zł. Sąd postanowił blicznych, coraz częściej dowiadujemy się połączyć pozwy siedemnastu właścicieli o skutkach takich zdarzeń” – zauważyła w jeden proces. Odszkodowania w podob- sędzia Ejsmont-Wiszowata, ale zastrzegła, nych sprawach były już wcześniej zasądza- że obecnie sąd nie znajduje bezpośredniej ne przez sądy w Suwałkach i Białymstoku. podstawy prawnej do przyjęcia odpowie- Sąd z Warszawy chce się teraz zapoznać dzialności Skarbu Państwa za tego rodzaju z tymi orzeczeniami. nieszczęśliwe zdarzenia. Kilka z nich zapadło w białostockim Być może, rozstrzygnięciem, czy fak- sądzie w 2010 roku. Na ich mocy pewien tycznie mamy do czynienia z luką prawną rolnik z podbiałostockich Downar otrzy- w przepisach zajmie się Sąd Najwyższy. mał od ministra środowiska ponad 2,3 tys. Niewykluczona tu jest bowiem skarga ka- zł z odsetkami. Orzekając o konieczności sacyjna powodów. wypłaty odszkodowania za szkody łosi rolnikowi z Downar, sąd wziął pod uwagę Łosie są wszędzie przede wszystkim prawo łowieckie i ocenił, Mieszczuchom wydawało się do niedaw- że łoś – mimo obowiązującego od 2001 r. na, że łosia na drodze spotkać można tylko moratorium na odstrzał – jest zwierzyną w kultowym serialu „Przystanek Alaska”. łowną, a nie gatunkiem chronionym. Okazuje się jednak, że sytuacje takie zda- Z uzasadnienia orzeczenia wynikało, że rzają się częściej niż myślimy i nie zawsze w przypadku szkód wyrządzanych przez Fot. magiplus – Fotolia.com – magiplus Fot. są to spotkania tak sympatyczne, jak na łosie, odpowiedzialność Skarbu Państwa tamtych filmach. Od 2001 r. obowiązuje sprowadza się do zaniechania wprowadze- apelacji i powództwa, mówili m.in. o braku w Polsce moratorium na odstrzał łosi. Mamy nia terminu, do którego zakaz odstrzału powiązania między wypadkiem a wyko- tych zwierząt w Polsce około 16 tysięcy łosi ma obowiązywać. Zarazem nie wpro- nywaniem zarządu dróg. Przypominali, że i w wielu miejscach kraju – szczególnie na wadzono i nie wskazano żadnych metod tragicznie zmarły kierowca wiedział o zwie- pograniczu Podlasia z Warmią i Mazurami zapobiegania ewentualnym szkodom po- rzętach pojawiających się w tym miejscu, bo – dochodzi do wielu nietypowych zdarzeń czynionym przez te zwierzęta. często tamtędy jeździł, więc nawet gdyby z ich udziałem. Posiłkując się tym orzeczeniem białostoc- stał tam znak, nie miałoby to wpływu na Jak się wydaje, władze nie do końca wie- kiego sądu, obecnie z podobnej drogi do do- jego zachowanie na drodze. dzą, w którym kierunku prowadzić dalsze chodzenia odszkodowania chce skorzystać W czerwcu zapadł wyrok Sądu Apela- działania. Jesienią 2011 r. zespół naukow- kilkunastu innych właścicieli lasów z okolic cyjnego w Białymstoku. Ocenił on, że nie ców pod kierownictwem prof. Mirosława Moniek, którym łosie objadają młode pędy ma możliwości przyznania odszkodowania Ratkiewicza z Instytutu Biologii Uniwersy- sosnowe. Gospodarze mówią nawet o szko- i zadośćuczynienia rodzinie kierowcy w tej tetu w Białymstoku przedłożył ministrowi dach na kilku hektarach lasu. 

45 na wokandzie CBA kontra media: ile wolno służbom?

Czy wszyscy muszą wiedzieć o wszystkich wszystko? – zapytał szenia jego dóbr osobistych, bo CBA swym nieuprawnionym działaniem naruszyło kilka lat temu Jerzy Stępień, prezes Trybunału Konstytucyjnego, prawo do prywatności i tajemnicę komu- uzasadniając wydany wtedy przez TK wyrok w sprawie ustawy nikowania się. „Ochrona tajemnicy dziennikarskiej to fundament wolności słowa lustracyjnej. Prawnicy, publicyści, wiele razy wzywali, aby sądy i demokratycznego państwa prawa” – wyznaczyły obecnym służbom specjalnym granice przypomniała sędzia w ustnym uzasadnieniu tego wyroku. dopuszczalnych działań wobec obywatela stojącego naprzeciw Wiadomo z niego, że zlecenie zbadania machiny państwa. Wydaje się, że w Sądzie Okręgowym telefonicznych kontaktów Bogdana Wró- blewskiego wydał w 2007 r. Maciej Wą- w Warszawie właśnie zapadł wyrok spełniający w pewnej sik, ówczesny wiceszef CBA (dziś jest war- mierze te postulaty. szawskim radnym PiS). Paweł Wojtunik, obecny szef CBA, uznał, że taka praktyka nie miała żadnych podstaw prawnych, ąd ten rozpoznał pozew o ochronę wać kandydatom do CBA na wstępnym ani innego uzasadnienia. dóbr osobistych, który Bogdan Wró- szkoleniu”. Sprawę sięgania przez tajne – Ta sprawa to – w ocenie sądu – Sblewski, znany dziennikarz „Gazety służby po dane telekomunikacyjne dzien- przykład typowego inwigilowania – po- Wyborczej”, złożył przeciwko Centralne- nikarzy ujawniły media jesienią 2010 r. wiedziała sędzia. Mało tego, cały proce- mu Biuru Antykorupcyjnemu. Przedmio- Opisano wtedy, że w latach 2005–2007 der – wyliczał sąd – trwał co najmniej tem pozwu była ujawniona praktyka CBA służby sprawdzały telefony dziesięcior- 6 miesięcy, a nie miał podstaw praw- z minionych lat, gdy CBA – chcąc ustalić, ga dziennikarzy różnych mediów – m.in. nych. – Szukanie w ten sposób prze- skąd wypłynął przeciek o jego działa- Moniki Olejnik, znanych dziennikarzy cieku z CBA lub prokuratury – przez niach, ściągało od operatorów telekomu- śledczych, a także Bogdana Wróblewskie- przeglądanie billingów dziennikarza nikacyjnych billingi telefonów – jak się go, doświadczonego reportera sądowego – nie mieści się nawet w katalogu do- okazało – dotyczyło to m.in. B. Wróblew- „Gazety Wyborczej”. Jednym z celów tych puszczalnych działań CBA – podkreśliła skiego. działań CBA – jak wtedy pisano – miało sędzia Falkiewicz-Kluj. W maju Sąd Okręgowy w Warszawie być ujawnienie źródeł informacji dzien- Wcześniej, drobiazgowo analizując nakazał obecnemu szefowi CBA przepro- nikarzy krytycznych wobec ówczesnych stan faktyczny i prawny, sąd doszedł do szenie za to dziennikarza. Po uprawo- władz z PiS. wniosku, że w całej tej sprawie doszło do mocnieniu się wyroku przeprosiny mają W pozwie o ochronę dóbr osobistych zazębienia się różnych sfer praw obywa- się ukazać na drugich stronach trzech B. Wróblewski stwierdził, że CBA złama- telskich: prawa do prywatności oraz sfery ogólnopolskich dzienników. Druga, może ło gwarancję tajemnicy dziennikarskiej działania organów państwa, które mogą nawet donioślejsza, część tego wyroku i wolności mediów, a w tajemnicę komu- działać tylko na podstawie prawa i w jego to nakazanie CBA zniszczenia wszelkich nikacyjną ingerowało bezprawnie. Jak granicach. nośników z informacjami o numerach te- przekonywał, billingi pobierano nie tylko – Każdy ma prawo do ochrony informa- lefonów B. Wróblewskiego. Mocą wyroku z jego telefonu, ale także z prywatnej ko- cji na swój temat – organa państwa mogą CBA ma też przekazać dziennikarzowi mórki jego żony, której nawet nie używał. je gromadzić tylko w zakresie niezbędnym. protokoły komisyjnego zniszczenia tych On, jedyny z dziesięciorga dziennikarzy Tutaj ingerencja państwa w prawa obywa- materiałów. Wyrok jest nieprawomocny zidentyfikowanych jako ci, których billin- teli była zbyt głęboka, nieproporcjonalna i możliwe, że CBA zechce się od niego gi gromadziło CBA, zdecydował się zwró- do korzyści, jakie władza chce osiągnąć” odwołać. Na razie nie wiadomo, czy tak cić do sądu o ochronę prawną. Roszczeń – powiedziała sędzia w ustnym uzasad- uczyni. finansowych nie zgłaszał. Jak mówił, cho- nieniu orzeczenia. „To najważniejsze w tym dwudzie- dziło tylko o satysfakcję oraz o wyznacze- Według sądu, dobra osobiste powoda stoleciu orzeczenie sądu w sprawach nie przez sąd granic, w jakich muszą się zostały naruszone w sposób bezpraw- państwo–obywatel” – komentował po poruszać służby policyjne i specjalne. ny – co jest warunkiem uwzględnienia wyroku Maciej Ślusarek, pełnomocnik Sędzia Anna Falkiewicz-Kluj niemal powództwa. Sąd podkreślił, że pozwane dziennikarza. Jego zdaniem, uzasad- w całości uwzględniła powództwo dzien- CBA nie wykazało żadnym dowodem, że nienie tego wyroku „powinno się rozda- nikarza. Stwierdziła, że doszło do naru- jego działanie mieściło się w granicach

46 promocja

Szymon Michna doradca ds. ubezpieczeń i inwestycji Aviva

[email protected] Elegancki starszy pan czy emeryt? Występując podczas jednej z konferencji, zapytałem uczestni- my, że w przyszłości będziemy zarabiać więcej i będzie nas „stać” na ków, co przychodzi im na myśl, gdy słyszą słowo „emeryt”. Odpo- oszczędzanie. Niestety, z mojego 18-letniego doświadczenia w roz- wiedzi nie były pocieszające: niedostatek, upokorzenie, życie od mowach z klientami wynika, że w znakomitej większości przypad- pierwszego do pierwszego, kolejki do lekarza itp. Zamiast odpo- ków wraz ze wzrostem dochodów jeszcze szybciej rosną wydatki czynku, relaksu, hobby, przyjemności (choćby drobnych), spotkań (związane ze wzrostem stopy życiowej i często również z wydatka- z przyjaciółmi, emeryta widzimy w roli osoby, która musi zmagać się mi na dzieci). z nieprzyjemną rzeczywistością. Magia procentu składanego działa na wyobraźnię. 35-latek od- Od 1999 roku żyjemy w innym świecie, jeśli chodzi o system eme- kładający po 500 zł miesięcznie na swoją emeryturę może liczyć rytalny. Jego reforma została wprowadzona, dlatego że dotychcza- na zgromadzenie po 30 latach (przy założeniu 5% zysku rocznego) sowy system – oparty wyłącznie na finansowaniu bieżących eme- około 416 000 zł (wpłaci w sumie 180 000 zł). 50-latek rozpoczyna- rytur ze składek obecnie pracujących – coraz trudniej funkcjonuje jący gromadzenie kapitału, aby osiągnąć tą samą wielkość zgroma- z powodu rosnącej liczby emerytów, a malejącej osób pracujących. dzonych środków w wieku 65 lat, musi wpłacać już ponad 1550 zł Według prognoz, obecni 40-latkowie i osoby młodsze nie mogą li- miesięcznie. Suma wpłat w drugim przypadku (przez 15 lat) wynosi czyć na zadowalający poziom dochodów na emeryturze, jeżeli sa- ponad 280 000 zł, a więc musimy wpłacić znacznie więcej, aby osią- modzielnie nie zaczną odpowiednio wcześnie gromadzić i pomna- gnąć ten sam efekt finansowy. żać własnego kapitału. Podane przykłady, oczywiście, są czysto matematyczne. Analizu- Jest to wiedza powszechna, którą jesteśmy „karmieni” od kilku lat. jąc swoją sytuację, należy wziąć pod uwagę wiele czynników wpły- Co z tą wiedzą robimy? Najczęściej kiwamy ze zrozumieniem głową wających na konstrukcję naszego „planu emerytalnego”. Jedno jest i... na tym się kończy. Zastanówmy się, jakie mogą być konsekwen- pewne: im szybciej zaczniemy dbać o naszą emeryturę, tym mniej cje zaniedbania tego tematu. nas to będzie kosztować. Nasze dochody na emeryturze nie zmate- Częstym powodem odkładania decyzji o rozpoczęciu groma- rializują się w cudowny sposób, jeżeli sami o to nie zadbamy. dzenia pieniędzy na dostatnią emeryturę jest przeświadczenie, że Zapraszam do przeanalizowania swojej sytuacji z doświadczo- teraz nie możemy bo „budżet nam się nie domyka”. Po cichu liczy- nym doradcą ubezpieczeniowo-finansowym.

prawa. – Nawet nie próbowano tego wyka- nie dość, że CBA musi pamiętać o takim Satysfakcji z wyroku nie krył Bogdan zać, mówiono jedynie o uprawnieniu CBA ograniczeniu, to jeszcze – aby sięgać po Wróblewski. – Dziś mogę powiedzieć: war- do kontroli połączeń na podstawie ustawy billingi obywateli – musi prowadzić kon- to było – powiedział po opuszczeniu sali o CBA – dodała sędzia. kretną sprawę, mieszczącą się w katalo- sądu. I dodał: – Cieszę się, że sąd zrozu- Sąd wychwycił jednak, że czym innym gu spraw, do ścigania których powołano miał z tej sprawy więcej niż prokuratura. jest kontrola połączeń, a czym innym po- CBA. W taki sposób nawiązał do tego, że bieranie billingów, i to w sytuacji, w któ- Taka sądowa ocena to novum, dotąd kilka miesięcy temu złożył w całej spra- rej nie ma takiego uprawnienia ani nawet żaden sądowy organ nie stwierdził ni- wie zawiadomienie do prokuratury, ale potrzeby. Kontrola operacyjna rozmów te- czego podobnego. śledztwo umorzono. Złożył też do sądu lefonicznych ma już pewne ograniczenia „Biuro może prowadzić czynności ope- prywatny akt oskarżenia przeciw Wąsi- prawne – wnioski policji i innych służb racyjne wobec obywatela dopiero wtedy, kowi o przekroczenie uprawnień – proces musi akceptować prokurator, niekiedy gdy zachodzi uzasadnione przypuszcze- jeszcze się nie rozpoczął. Sprawę stoso- również sąd jest zobowiązany do wydanie popełnienia przestępstwa i gdy mieści wania kontroli operacyjnej za czasów nia odpowiedniej zgody. W publicystyce się to w celach i zadaniach, do których rządów PiS badała Prokuratura Okręgowa od dawna wskazywano, że sprawdzanie powołano CBA” – ustalił sąd i zastoso- w Zielonej Górze, ale dwukrotnie śledz- przez służby billingów obywateli to w Pol- wał to ustalenie do sytuacji dziennikarza two umarzała. sce „wolna amerykanka” nijak nieuregu- Bogdana Wróblewskiego, powoda w tej Kwestia określenia dopuszczalnych lowana. Wyrok warszawskiego sądu wie- sprawie. granic działalności operacyjnej służb spe- le tu zmienił. – Brak jest jakichkolwiek dowodów, aby cjalnych jeszcze przed nami. Przepisy do- Sędzia Falkiewicz-Kluj: – CBA może to była taka sytuacja: uzasadnione podej- tyczące zarówno kontroli operacyjnej, jak zarządzić kontrolę operacyjną, ale warun- rzenie przestępstwa, do ścigania którego i dostępu do danych telekomunikacyjnych kiem jest to, że informacji, które chce uzy- powołano CBA. Brak dowodów lub choćby ma zbadać Trybunał Konstytucyjny – nie- skać CBA, nie da się zdobyć innymi środ- przypuszczeń, że powód popełnił przestęp- znany jeszcze jest termin rozprawy. Dwie kami. Tego warunku pozwani nie spełnili. stwo i że trzeba było badać jego billingi skargi do TK na odpowiednie przepisy „Tych przepisów nie można interpretować z sześciu miesięcy – podkreśliła sędzia. złożyła w 2011 r. Irena Lipowicz, rzecznik rozszerzająco. A więc tylko w wyjątko- Jak dodała, nie wskazano też żadnej ar- praw obywatelskich.  wych wypadkach taką działalność można gumentacji na poparcie tego, że CBA dzia- W.T. prowadzić” – uznał sąd, zdaniem którego łało w obronie interesu publicznego. Autor jest dziennikarzem PAP.

47 praktyka

Pierwsza z cyklu Konferencji Trzech Dziekanów Pytania o zasady etyki

rawnik to nie biznesmen, a człowiek wykonujący zawód W konferencji wzięli udział wybitni przedstawiciele nauki, zaufania publicznego – przypominali uczestnicy konferencji w tym dr hab. Tomasz Stawecki oraz dr Paweł Skuczyński, z któ- P„Zasady etyki zawodów prawniczych u progu XXI wieku”, rymi reprezentanci polskiej praktyki, w tym m.in. radca prawny która odbyła się z inicjatywy stołecznej Okręgowej Izby Radców Zenon Klatka, autor do tej pory jedynego komentarza do ustawy Prawnych. Impreza została zorganizowana w ramach cyklu Kon- o radcach prawnych, były prezes Krajowej Rady Radców Praw- ferencje Trzech Dziekanów, będącego częścią obchodów XXX-lecia nych, i radca prawny Jędrzej Klatka, zaangażowany w prace Ko- powstania samorządu radcowskiego, przy wsparciu Krajowej Izby misji Deontologii Zawodowej przy CCBE, mogli wymienić poglądy Radców Prawnych, Europejskiego Stowarzyszenia Prawników i myśli związane z deontologią zawodową. (AEA-EAL) oraz przy znaczącym zaangażowaniu Komisji Zagra- – Zmieniająca się rzeczywistość wymaga dokonania refleksji nicznej OIRP w Warszawie. w zakresie etyki – podkreślił dr hab. Tomasz Stawecki. Mecenas – Problematyka etyki prawniczej to nie akademickie rozważania, Zenon Klatka apelował o konieczność uwzględnienia także prag- lecz autentyczne, codzienne dylematy towarzyszące wykonywaniu matycznego kierunku rozwiązywania kwestii dotyczących deon- zawodów prawniczych. Żyjemy w czasach, w których dążenie do tologii zawodowej. Swoje poglądy przedstawiła Elżbieta Kwiat- perfekcji, do maksymalizacji efektywności przysłania nam inne kowska-Falęcka, była wiceprezes KRRP. Radca prawny Przemy- wartości związane z wykonywaniem zawodu – powiedział Andrzej sław Kozdój, moderator II panelu, wiceprzewodniczący Komisji Kalwas, wieloletni były dziekan OIRP w Warszawie. ds. Wykonywania Zawodu OIRP w Warszawie, zwrócił uwagę na kwestie złożoności problemu i opracowywanego wcześniej projektu Kodeksu etyki, wspólnego dla radców prawnych i adwokatów. Uczestniczący w panelu Jean Luis Schermann, prezydent honorowy Krajowej Konfederacji Palestr Francji, w swoim wystąpieniu wskazał m.in. na problematykę łączenia zawodów i regulacje kodeksu etycznego prawników we Francji. Panel III – Zasady etyki zawodów prawniczych w Europie był doskonałą okazją do przedstawienia punktu widzenia i stanowiska odnośnie do zasad etyki w innych państwach. Wypowiedź radcy prawnego Marii Ślązak, wiceprezes CCBE i członka pre- zydium KRRP, stanowiła zarówno doskonałe wprowadzenie, jak i puentę obrad konferencji. Dyskusja w czasie konferencji była tak- że okazją do podniesienia kwestii Jednolitego Kodeksu Etycznego przygotowywanego w Radzie Palestr i Organizacji Prawniczych UE (CCBE) – CCBE Code of Conduct for European Lawyers, o któ- rym mówiła Lucy Dupong, przewodnicząca Komitetu Deontologii – Ważne, żeby etyka nadążała za zmianami rzeczywistości. Zawodowej CCBE. Prace nad nią muszą trwać nieustannie. W innym wypadku mo- – Cel kodeksu CCBE jest naturalny – żyjemy w globalnym świe- żemy mieć problem z naszą samorządnością – stwierdził Michał cie, a działania profesjonalnych pełnomocników podejmowane Stępniewski, dziekan OIRP w Warszawie. Dariusz Śniegocki, z uwzględnieniem elementu transgranicznego stają się coraz były dziekan stołecznej izby, podkreślił natomiast, że zasady częstsze – powiedziała Lucy Dupong. Wskazała, że kodeks ten etyki są jednym z nieodzownych atrybutów zawodów zaufania stanowi jedno z najważniejszych osiągnięć CCBE, chociaż jedno- publicznego. cześnie zaznaczyła, że nie jest to osiągnięcie pozbawione pew- – Etyka jest bardzo ważnym tematem dla radców prawnych. Jest nych ograniczeń. Podkreśliła, że kilka lat temu CCBE utworzyła kompasem, który pokazuje, w którą stronę mamy iść – powiedział grupę roboczą pod nazwą Towards a Uniform Code of Conduct Maciej Bobrowicz, prezes Krajowej Rady Radców Prawnych. (w kierunku jednolitego kodeksu etycznego), która składa się W kontekście pytania: czy zawód zaufania publicznego może z ekspertów z dziedziny deontologii zawodowej pochodzących istnieć bez zasad etyki?, będącego tematem przewodnim pierw- z większości państw – członków CCBE, w tym między innymi szego panelu, wypowiadał się m.in. Robert de Baerdemaeker, mec. Jędrzeja Klatki. Dzięki obecności Elisabeth Hoffman, pre- prezes samorządu francusko- i niemieckojęzycznej adwokatury zydent Europejskiego Stowarzyszenia Prawników (AEA – EAL), Belgii (OBFG). oraz jego członków, uczestnicy konferencji mogli zapoznać się – Prawnik będzie postępował zgodnie z normami prawnymi, z zakresem działalności tej ważnej dla prawników organizacji.  jeśli będzie spełniał dwa warunki: będzie działał w interesie klienta i nie będzie ulegał wpływom zewnętrznym. To na tych dwóch war- tościach zbudowany jest cały kodeks norm moralnych dla zawo- Anna Tarasiuk-Flodrowska dów prawniczych – powiedział Robert de Baerdemaeker. przewodnicząca Komisji Zagranicznej OIRP w Warszawie

48 AKTUALNOŚCI

Czytelnicy „Radcy Prawnego”!!!

A może woleliby Państwo otrzymywać nasz miesięcznik w wersji elektronicznej zamiast w tradycyjnej – papierowej? I C Ś O N L A U T K A  Prosto na konto e-mailowe  Wcześniej, niż poczta dostarczy egzemplarz tradycyjny  Jeśli tak, prosimy o informację wraz z podaniem adresu e-mailowego, pod który wysyłalibyśmy elektronicznego „Radcę”. Można do nas:  napisać: : 00-540 Warszawa, Al. Ujazdowskie 41  przysłać e-maila: [email protected]  zatelefonować: 22 319 54 11

Redakcja „Radcy Prawnego”

Dzień Dziecka w OIRP Wrocław Zdjęcia: Artu Suropek Artu Zdjęcia:

49 AKTUALNOŚCI

oirp bydgoszcz „Majówka z mecenasem” organizowana przez OIRP w Bydgoszczy 26–27.05.2012 r. w Wałczu

W okresie 25–27 maja 2012 roku w Ośrodku Przygotowań Olimpijskich w Wałczu odbyła się X „Majówkaz mecenasem” (jubileuszowa), w której uczestniczyło 159 radców prawnych i aplikantów radcowskich.

prócz szkolenia na temat prawa dostępu do informacji publicznej, przeprowadzonego Ow sposób niezwykle ciekawy przez radcę prawnego dr. Michała Bernaczyka z OIRP we Wrocławiu, majówka obfitowała w interesujący i bogaty program imprez integracyjnych.

Gościliśmy 8 piłkarskich drużyn prawniczych (łącznie wystąpiło 75 piłkarzy obojga płci), archiwum Zdjecia: które rozegrały zacięte mecze w ramach I Ogólnopolskich Mistrzostw Radców Prawnych w Piłce na Trawie (pierwsze w historii KRRP), otwartych także dla innych korporacji praw- Warto podkreślić, że w mistrzostwach uczestniczyły także drużyny m.in. z Gdańska, niczych. W wyniku ostrej i ambitnej rywalizacji ostateczne wyniki turnieju ukształtowały się Szczecina i Torunia. następująco: Jednocześnie odbywały się II Otwarte Mistrzostwa Polski Radców Prawnych w Scrabble 1. miejsce Palestra Poznań (ORA w Poznaniu) o puchar Prezesa KRRP. Uczestnicy w skupieniu rywalizowali o ten puchar, a wyniki przedsta- 2. miejsce OIRP Bydgoszcz wiły się następująco: 3. miejsce OIRP Poznań 1. miejsce – aplikantka z OIRP Toruń – Marianna Marczak, 2. miejsce – radca prawna z OIRP Bydgoszcz – Ewa Koteras, 3. miejsce – radca prawny z OIRP Bydgoszcz – Bartosz Dolny Zwolennicy czynnego wypoczynku mogli również zdobyć umiejętność spacerowania z kijkami (nordic walking) pod fachowym okiem radcy prawnego Tomka Kranca z OIRP w Bydgoszczy. Chętni mogli także skorzystać z innych form czynnego wypoczynku – tenis, kajaki, spacery po lesie, kąpiele na krytym basenie. Tradycyjnie, wieczorem odbyło się spotkanie integracyjne, na którym – oprócz szampań- skiej zabawy – wręczono zwycięzcom turniejów zdobyte nagrody. Przez całą „ Majówkę” dopisywała nam piękna, słoneczna pogoda, zachęcając do czynnego odpoczynku na urokliwym Pojezierzu Wałeckim. ZAPRASZAMY ZA ROK

OIRP Wrocław Impreza Biegowa 12 maja 2012 roku na Stadionie Olimpijskim we Wrocławiu odbyła się Impreza Biegowa zorganizowana z okazji XXX-lecia Samorządu Radców Prawnych we Wrocławiu pod patronatem Barbary Kras, dziekana Rady Okręgowej Izby Rad- ców Prawnych we Wrocławiu.

decydowano, że impreza będzie miała charakter Zzamknięty, tzn. będą w niej mogli wziąć udział tylko prawnicy wykonujący profesjonalne zawody prawnicze (radcowie prawni, adwokaci, prokuratorzy, sędziowie, notariusz i komornicy sądowi) i aplikanci tychże zawo- dów. Dystans, jaki należało pokonać to 6 km dla kobiet Helena Dobrosz, sekretarz Rady OIRP Wrocław, oraz pozostali zaproszeni i 12 km dla mężczyzn. Dla każdego uczestnika przygo- goście. Przybyli także kibice, a wśród nich całe rodziny z małymi dziećmi, towano pamiątkowy medal z wygrawerowaną nazwą którzy z wielkim zaangażowaniem dopingowali uczestników biegu. imprezy i logo OIRP Wrocław. Na zwycięzców czekały pu- Po przybiegnięciu ostatnich zawodników wszyscy udali się na poczę- chary i nagrody pieniężne ufundowane przez sponsorów. stunek zorganizowany na terenie kampusu AWF Wrocław. W czasie po- Ostatecznie na imprezę zapisało się 56 osób, w tym częstunku nagrody wręczyli dziekan Rady OIRP we Wrocławiu, wiceprezes 16 kobiet i 40 mężczyzn (2 adwokatów, 4 prokuratorów, KRRP, członkowie Rady OIRP Wrocław. Barbara Kras wyraziła podzięko- 19 radców prawnych, 31 aplikantów radcowskich i adwokackich). Większość stanowili wania wszystkim uczestnikom biegu. Zarówno uczestnicy, jak i wszyscy zgromadzeni, mieszkańcy Wrocławia, jednak były także osoby przyjezdne z miejscowości takich jak wyrażali się pozytywnie o pomyśle i organizacji imprezy. W atmosferze wzajemnych roz- Gdynia, Kalisz, Katowice i in. mów i przygrywającej muzyki zabawa potrwała do godzin popołudniowych. Na koniec AKTUALNOŚCI Imprezę zaszczycili swoją obecnością, oprócz sprawującej patronat nad imprezą zrobiono pamiątkowe zdjęcie i wszyscy rozeszli się z nadzieją na kolejną, równie udaną Barbarą Kras, dziekan OIRP, Jan Łoziński, wiceprezes Krajowej Rady Radców Prawnych, imprezę w przyszłym roku. Zdjecia: archiwum Zdjecia:

50 AKTUALNOŚCI

elsa poland nagroda dla tp sa Krajowa Rada Radców Prawnych drugi rok Biuro Prawne TP otrzymało tytuł z kolei została wyróżniona tytułem Best Law Department 2012 „Mecenas edukacji prawniczej”. – Eastern Europe & Russia

odczas konferencji „Studenci prawa w Polsce”, organizowanej przez Europejskie Stowa- wielką przyjemnością I C jako Ś pierwsi O N w Polsce L informujemy, A U T iż K A Przyszenie Studentów Prawa ELSA Poland, Krajowa Rada Radców Prawnych, podobnie Zw ubiegły czwartek podczas konferencji International Legal Al- jak w ubiegłym roku, została wyróżniona tytułem „Mecenas edukacji prawniczej”. Jak pod- liance Summit & Awards w Paryżu Biuro Prawne Grupy Telekomuni- kreślili organizatorzy, doceniono Krajową Izbę Radców Prawnych, stanowiącą największy kacja Polska otrzymało tytuł najlepszego departamentu prawnego samorząd prawniczy, będącą partnerem konferencji „Studenci prawa w Polsce”, za stałe roz- w Europie Wschodniej i Rosji (Best Law Department 2012 – Eastern taczanie opieki nad działalnością ELSA Poland poprzez oferowanie wsparcia finansowego Europe & Russia). i pomocy merytorycznej, przyznawanie licznych patronatów honorowych. Na podkreślenie Tytuł ten jest przyznawany corocznie przez renomowaną orga- przez organizatorów zasługuje też fakt, iż KRRP traktuje Stowarzyszenie ELSA jako równo- nizację Leaders League we współpracy z Association of Corporate rzędnego partnera do dyskusji o kształcie edukacji prawniczej w Polsce. Counsel (ACC Europe), a w jury konkursu zasiadają szefowie działów Bartosz Balewski, prezes ELSA, podkreślił, iż ELSA Poland zdecydowała się zorganizować prawnych największych europejskich przedsiębiorstw. W uroczysto- konferencję z KRRP ze względu na to, że to w szeregi tego samorządu prawniczego wkracza ści wręczenia nagród wzięło udzial ponad 500 prawników z całego największa liczba absolwentów prawa. świata. Europejskie Stowarzyszenie Studentów Prawa (z ang. European Law Students’ Associa- – Bardzo się cieszę z tego sukcesu, szczególnie że w ostatniej run- tion – ELSA) jest największą, apolityczną, niezarobkową organizacją na świecie, zrzeszającą dzie (pięciu finalistów) pokonaliśmy departamenty prawne takich studentów i młodych adeptów prawa. ELSA obecna jest w 42 krajach w Europie, działając gwiazd rosyjskiego przemysłu, jak Gasprom i Łukoil – powiedział Jacek w sieci poprzez grupy narodowe i lokalne pod przewodnictwem Zarządu Międzynarodowe- Kosuniak, dyrektor Biura Prawnego Grupy TP. – To jest zasługa całego go (Internalional Board) z siedzibą w Brukseli. zespołu, który ciężko pracował na to wyróżnienie przez ostatnie 10 lat.

Okręgowa Izba Radców Prawnych w Bydgoszczy organizuje konkurs fotograficzny. Jego uczestnicy – w roku, w którym obchodzimy XXX-lecie samorządu radcowskiego – stoją przed zadaniem przedstawienia jego historii oraz zawodu radcy prawnego. Konkurs organizowany jest w następujących kategoriach:  „Wydarzenia” – poświęcony życiu samorządu radców prawnych,  „Misja” – poświęcony działaniom członków korporacji pro publico bono,  „Praca” – poświęcony wykonywaniu zawodu radcy prawnego,  „Życie” – poświęcony życiu prywatnemu członków samorządu, zawodom sportowym, wyjazdom integracyjnym itp. W konkursie może wziąć udział każdy członek samorządu radcowskiego. W kategorii „Wydarzenia” może wziąć udział każdy autor, niekoniecznie członek samorządu radcowskiego, mający pełną zdolność do czynności prawnych. K Warunkiem przystąpienia do konkursu jest przesłanie w terminie on od 30.06.2012 do 15.09.2012 roku zdjęć pocztą oraz e-mailem wraz kurs z kartą zgłoszeniową pod adresy wskazane w regulaminie konkursu. Rozstrzygnięcie konkursu nastąpi 25.09.2012 r., a wyniki zostaną oficjalnie ogłoszone podczas otwarcia wystawy pokonkursowej fotograficznyw Opera Nova w Bydgoszczy w październiku 2012 r. Autorzy wybranych przez komisję konkursową zdjęć zostaną nagrodzeni lub wyróżnieni. Organizator przewiduje następujące nagrody: a) w kategorii „Wydarzenia”: I nagroda: 1500 zł, II nagroda 1000 zł, III nagroda 500 zł b) odrębnie w kategoriach „Misja”, „Praca” i „Życie”: – I nagroda 1000 zł, II nagroda 500 zł; Regulamin konkursu jest dostępny w siedzibie organizatora oraz na jego stronie internetowej: www.oirp.bydgoszcz

51 AKTUALNOŚCI

Nie tylko o nas  Asesor sam poprowadzi kancelarię notarialną?  Asystent sędziego nie może odbywać aplikacji Możliwość prowadzenia przez asesora notarialnego własnej kancelarii przewiduje radcowskiej projekt deregulacyjny przygotowany przez Jarosława Gowina, ministra sprawiedliwości. Asystent sędziego nie może odbywać aplikacji radcowskiej i pracować w sądzie, gdyż Samorząd notarialny ocenia ten pomysł krytycznie. zachodzi wtedy konflikt lojalności między dwoma samorządami – orzekł 13 czerwca Sąd Najwyższy. Według SN, w takiej sytuacji zostaje też złamana ustawa o pracowni-  Komornik i rzeczoznawca skazani kach urzędów państwowych. za nierzetelną wycenę .  Notariusz może sporządzić testament osoby Na karę sześciu miesięcy więzienia w zawieszeniu skazał 4 czerwca br. sąd rejonowy w Olsztynie komornika ze Szczytna – za brak nadzoru nad osobą wyceniającą majątek niemówiącej dłużnika. Rzeczoznawca za nierzetelną wycenę został skazany na karę 8 miesięcy wię- Jeśli osoba nie może się wysłowić, notariusz może spisać testament. Notariusz zienia w zawieszeniu. ocenia, czy wcześniej przygotowana treść testamentu stanowi oświadczenie woli osoby świadomej swych czynów – stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 14 czerwca  TK: prezydent nie ma terminu na powołanie 2012 r. sędziego .  I Prezes SN: grzywna za wniosek o wyłączenie Wprowadzenie przez parlament miesięcznego terminu, w którym prezydent musi rozpoznać wniosek Krajowej Rady Sądownictwa o powołanie sędziego, narusza konsty- sędziego tucję – orzekł we wtorek Trybunał Konstytucyjny. Postulat zmiany procedury wyłączania sędziego, tak by ograniczyć składanie oczy- wiście bezzasadnych wniosków obliczonych na przewlekanie postępowania lub wymie-  Nowe zadania dla komorników rzonych w godność sędziego, zgłosił Sąd Najwyższy w dorocznym sprawozdaniu ze swej działalności. Od 9 czerwca 2012 roku obowiązuje rozporządzenie ministra sprawiedliwości . w sprawie zabezpieczenia w papierach wartościowych. Zabezpieczenie takie składa się  Skargę na komornika rozpatrzy u komornika, który sporządza protokół. .. także komornik  Sędzia i prokurator też na chorobowym Odciążeniu sądów ma służyć zwiększenie uprawnień komorników w postępowaniu egzekucyjnym. Tak zakłada nowy projekt nowelizacji postępowania cywilnego, przygo- dostanie 80 proc. towany przez resort sprawiedliwości. Sędziowie i prokuratorzy nie będą już otrzymywać podczas zwolnienia lekarskiego . 100 proc. wynagrodzenia, a 80 proc. – jak wszyscy zatrudnieni. Taką zmianę zapowiada  Notariat coraz mniej popularny Jarosław Gowin, minister sprawiedliwości. wśród prawników  Prokuratorzy i asesorzy będą ubezpieczeni Z najnowszych danych Krajowej Rady Notarialnej wynika, że w ubiegłym roku do tego samorządu przeszło 26 osób z innych zawodów prawniczych. W 2010 r. było to od przewlekłości i błędów 75 osób, a w 2009 r. – 117. Aż jedna trzecia (886 osób) wszystkich notariuszy, a jest ich Związek Zawodowy Prokuratorów i Pracowników Prokuratury RP podpisał umowę 2,4 tysiąca, wcześniej wykonywała inny zawód prawniczy. ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej prokuratorów i asesorów prokuratorskich. Ubezpieczenie dotyczy roszczeń w związku z uwzględnieniem przez sąd skargi o naru-  Komornik ma samodzielnie prowadzić szenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. egzekucję z nieruchomości  Zawód sędziego coraz bardziej atrakcyjny Resort sprawiedliwości chce powierzenia komornikowi wszystkich czynności zwią- zanych z prowadzeniem egzekucji z nieruchomości. Taka propozycja znalazła się w za- Najnowsze sprawozdanie Krajowej Rady Sądownictwa wykazuje wzrost zaintereso- łożeniach do projektu noweli Kodeksu postępowania cywilnego. Obecnie egzekucja wania prawników zawodem sędziego. Wynika z niego, że w 2011 r. zanotowano aż 3 tys. z nieruchomości prowadzona jest zarówno przez sąd, jak i przez komornika. zgłoszeń chętnych do orzekania z innych zawodów prawniczych. W 2010 roku zgłoszeń na . urząd sędziego było nieco powyżej dwóch tysięcy.  Immunitet sędziego i prokuratora tyko w czasie służby  Maciej Orłoś promuje notariat Immunitet prokuratorski i sędziowski nie chroni osoby, lecz funkcję, którą ona Krajowa Rada Notarialna przygotowała i zamieściła na swojej stronie internetowej cykl sprawuje. Dlatego wygasa po ustaniu służby – stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku filmów edukacyjnych z udziałem aktora i dziennikarza telewizyjnego, Macieja Orłosia. z 20 czerwca 2012 roku. AKTUALNOŚCI W akcji tej KRN stawia sobie za cel zwiększanie świadomości prawnej społeczeństwa. .

52 Szkolenia ogólnopolskie organizowane przez Centrum Szkolenia Ustawicznego Radców Prawnych II półrocze 2012 r.

szkolenia jednodniowe Termin szkolenia Temat szkolenia Wykładowcy 27 IX (czwartek) Prawo celne Rafał Świeżawski, radca prawny

11 X (czwartek) Cywilnoprawna odpowiedzialność w spółkach Krzysztof Strzelczyk, handlowych sędzia Sądu Najwyższego 18 X (czwartek) Niedozwolone postanowienia umowne. Dariusz Zawistowski, Rejestr klauzul niedozwolonych. sędzia Sądu Najwyższego Umowy zawierane na odległość

21 XI (środa) Aktualne zmiany w k.p.c. – obowiązujące Henryk Pietrzkowski, od 3 maja br. sędzia Sądu Najwyższego 29 XI (czwartek) Zaskarżanie uchwał w spółkach handlowych Krzysztof Strzelczyk, sędzia Sądu Najwyższego 6 XII (czwartek) Odstąpienie od umowy (ustawowe i umowne) Dariusz Zawistowski, w orzecznictwie Sądu Najwyższego. sędzia Sądu Najwyższego

Miejsce szkoleń: Krajowa Rada Radców Prawnych, Aleje Ujazdowskie 18 lok. 4 domofon – 104, I klatka po lewo w bramie, III piętro

Godziny szkoleń: 10.00–14.00, oprócz szkolenia 21 listopada br. (środa – godz. 11.00–15.00)

Szczegły w treści ogłoszeń zamieszczonych na stronie kirp.pl w zakładce „szkolenia – ogólnopolskie”

53 felieton

Właśnie... Co wy tam robicie? Przypomina to trochę znany dowcip o drwalu, który ścina drzewo tępą siekierą. Przechodzień pyta: „dlaczego drwalu ścinasz drzewo tępą siekierą? Dlaczego jej nie naostrzysz?”. „Bo nie mam czasu”. – Co wy tam robicie w „krajówce” – usłyszałem na jednym ze spotkań. Nie mamy czasu uczyć się, jak zarabiać pieniądze??!! – Co masz na myśli? – zapytałem młodego radcę. – No jak to – ceny Pomyślałem sobie jeszcze coś. Ten młody człowiek wyobraził sobie, usług spadają, o pracę coraz trudniej, konkurencja coraz większa... że praca radcy prawnego to mityczne Eldorado. Wystarczy otworzyć Uppss – zaskoczyło mnie to WY. Znajomy psycholog skomentowałby kancelarię i zaraz wpadnie tam tłum bogatych klientów. to tak: „brak utożsamiania się z grupą, podział na „MY” i „ONI”. Obiecali mu to politycy... „jak tylko nastąpi otwarcie zawodu, to Poczułem wewnętrzną, silną chęć posprzeczania się. Taka ocena wszyscy będą żyć długo i szczęśliwie.” wydała mi się wysoce niesprawiedliwa – przecież ciężko pracujemy A umacniają tę wiarę różne indeksy i badania, z których wynika, że w „,krajówce”. Dzięki działaniom wielu osób i „krajówki” nie ma ab- prawnikom po prostu zawsze powodzi się świetnie. solwentów wydziałów prawa w sądach (na szczęście). Mój rozmówca „Jest świetnie” – twierdzą uczestnicy badań, bez względu na pogodę o tym nie wiedział? Nie czyta? Nie interesuje się... No, ale przecież jeśli w gospodarce. A co mają powiedzieć? Że powodzi im się gorzej? Co po- nie przeczyta w internecie czy „Radcy Prawnym”, to nie ma szans się wiedzą na to klienci i konkurencja? A komunikat idzie w świat: prawni- dowiedzieć. cy mają się świetnie – w zasadzie coraz lepiej. Ale nie czyta. Bo nie ma czasu. Nie obchodzi go to? Nikt tylko nie pisze o tych, którzy nie mogą znaleźć pracy... Nie czyta, więc nie wie. Błędne koło... Na jednej z takich debat któryś z dziennikarzy stwierdził wręcz: „wy, Ktoś powie: „co z tego, że coś tam zrobili w Warszawie”, może nawet prawnicy, macie się świetnie, bo kiedy gospodarka kwitnie, zarabiacie wartościowego, ale mnie powodzi się gorzej niż kiedyś”. na fuzjach i przejęciach, a kiedy jest kryzys, to żyjecie z upadłości. „Za- Hmm... Można zadać pytanie: „czy wszystkim?” Chyba nie – myślę, pomniał tylko, że w większości polskich miast i miasteczek nikt o fu- mijając piękne siedziby kancelarii i oglądając nowe samochody. zjach i przejęciach nie słyszał, bo to domena dużych kancelarii, a ci, Chciałem coś jeszcze odpowiedzieć, ale już mnie nie słuchał, odszedł którzy upadają, często nie mają nawet pieniędzy na wszczęcie postępo- i rozmawiał z kimś innym. Ciekawe – im bardziej zastanawiałem się wania w sądzie. Gdyby stosować taką filozofię, można by rzec, że naj- nad odpowiedzią, tym więcej pojawiało się pytań. lepszym zawodem na świecie są grabarze i przedsiębiorcy pogrzebowi, Ankieta na naszych stronach www. Pytanie: co wybrałbyś z 8 te- bo przecież ludzie zawsze umierają. matów szkoleniowych, a między nimi „skuteczne strategie marke- Ktoś tych młodych ludzi po prostu okłamał... tingowe”. Wybrało je TYLKO 3% ankietowanych!!! Niepotrzebne? Logika „otwarcia” to logika coraz większej i bardziej bezwzględnej „Niepotrzebne”, „nic się nie dowiem, to mi nie pomoże”. Ale skąd to konkurencji na rynku. Ale o tym politycy milczą... wiadomo? Temat jest przecież tylko pewnego rodzaju hasłem wywo- Wszyscy żyjemy w gospodarce rynkowej, w której każdy przedsię- ławczym. Bez szczegółów. Ale nie interesuje prawie nikogo... biorca konkuruje o klienta. Jedni wygrywają, a inni przegrywają. Ich los Nieważne?... Coś w końcu, co w świecie biznesu jest fundamentem jest w ich rękach. Jedni się uczą, jak funkcjonować, inni nie dostrzegają działania. A nas to nie interesuje... zmian i znikają z rynku. Świat prawników – nasz świat – nie jest inny! Inna sytuacja sprzed kilku tygodni: wyjątkowa konferencja. Sław- Wiara, że „krajówka” może na ten rynek wpływać w taki sposób, ny i niecodzienny gość. Reklama w „Radcy Prawnym”. Temat fascy- że wszyscy będą bogaci – jest taką samą wiarą, jaką kiedyś wyznawali nujący: „Prawnik jutra”. W podtytułach: „kto wygra w przyszłości”, niektórzy członkowie Komitetu Centralnego PZPR, którzy wierzyli, że za „co zadecyduje o tym, że jedni wygrają ten wyścig, a inni przegrają”. pomocą uchwał uda się dla odmiany zlikwidować konkurencję i rynek. Sala pękała w szwach? Wydawałoby się, że wiedzieć więcej niż inni Jak wiemy, ten eksperyment się nie powiódł. Na szczęście... i wiedzieć właśnie TO, JAK WYGRAĆ jest szansą. Olbrzymią. Niestety, paradoks polega na tym, że przeczytają ten felieton znowu Sala nie pękała w szwach. Brak informacji? Potencjalnie zaintereso- tylko ci, którzy zwykle go czytają, a słowa te nie dotrą do tych, których wani znowu nie przeczytali? one dotyczą... Może brak wiary? „Co mnie obchodzi przyszłość” – ktoś powie. Tak więc, nie dostrzeże problemu również ten młody człowiek, które- Ale przecież przyszłość to dziś. go pytanie jest przyczynkiem do powstania felietonu. Szkoda...  Dlaczego tak niewielu zainteresowało się tym tematem? Znowu banalne tłumaczenia – „Taaak, a gdzie na ten temat były informacje”? „Nie mamy czasu” – mogłem usłyszeć po tym, jak „Rzeczpo- Maciej Bobrowicz spolita” opublikowała wywiad z naszym gościem. [email protected]

RADCA PRAWNY Janina Cymer, sekretarz redakcji wydawany od 1992 r. tel. 22 625 29 90, 22 319 56 11, e-mail: [email protected] Zespół: Wojciech Bujko, Juliusz Cybulski, Mieczysław Humka, Wydawca Zenon Klatka, Stefan Mucha, dr Tomasz Pietrzykowski, Anna Sobczak Krajowa Rada Radców Prawnych Fotoreporter – Jacek Barcz 00-540 Warszawa Aleje Ujazdowskie 41 Stale współpracują: Jerzy Mosoń, Grażyna Leśniak tel. 22 622 05 88, faks 22 319 56 16 Wojciech Tumidalski e-mail: [email protected] Biuro Reklamy – Smart Communication Group Dorota Hołubiec, tel. 22 254 13 60 Kolegium Redakcyjne Barbara Kras, przewodnicząca kolegium redakcyjnego Projekt graficzny – Jerzy Matuszewski

Krzysztof Mering, redaktor naczelny DTP i druk – BARTGRAF tel. 22 319 56 12, e-mail: [email protected] Ewa Księżopolska-Bisińska, tel. 22 625 55 48 Albert Stawiszyński, zastępca redaktora naczelnego, tel. 22 319 56 11 Nakład: 29 500 egz.

54 Krajowa Rada Radców Prawnych – Komisja ds. Integracji organizuje XI Ogólnopolskie Mistrzostwa Radców Prawnych i Aplikantów w tenisie

Impreza odbędzie się 23–26 sierpnia 2012 r. na kortach Sopockiego Klubu Tenisowego, 81-718 Sopot, ul Ceynowy 5

Informujemy, że noclegi i posiłki w hotelach z wyjątkiem trzech uroczystych kolacji (plenerowa, na statku i bankietowa) uczestnicy zapewniają we własnym zakresie i na własny koszt.

Koszt udziału w mistrzostwach wynosi: dla aplikantów radcowskich – 200 zł, dla radców prawnych – 360 zł, dla osób spoza samorządu radcowskiego – 660 zł dla osób spoza samorządu radcowskiego niebiorących udziału w turnieju – 490 zł

Szczegóły dotyczące wpłat, m.in. podział wpłat, dane podmiotów, na których konta należy uiszczać wpłaty, podane są w trzech rodzajach kart zgłoszenia: dla aplikantów, radców prawnych i osób spoza samorządu. Karty do pobrania na stronie www.kirp.pl Organizatorzy uprzejmie proszą o wypełnienie jednej z kart zgłoszenia właściwej dla swojego statusu zawodowego.

Zgłoszenia do 8 sierpnia – wyłącznie na kartach zgłoszeniowych wraz z dowodami wpłat zgodnie z odpowiednią kartą zgłoszenia – prosimy przesyłać faksem (faks 22 319 56 16) lub e-mailem: [email protected]

Uczestnicy turnieju MUSZĄ dysponować aktualnym orzeczeniem lekarskim stwierdzającym brak przeciwwskazań do gry w tenisa na XI Ogólnopolskich Mistrzostwach Radców Prawnych i Aplikantów, wystawionym nie wcześniej niż po 4.08.2012 r.

Organizatorzy dokonają ubezpieczenia uczestników mistrzostw na kwotę: 20 000 zł – nw., 100 000 zł – oc. O uczestnictwie decyduje kolejność zgłoszeń. Turniej będzie rozgrywany zgodnie z regulaminem Polskiego Związku Tenisowego.

Organizatorzy informują, iż wejście na korty Sopockiego Klubu Tenisowego WYŁĄCZNIE w obuwiu na płaskim obcasie.

Krajowa Rada Radców Prawnych Al. Ujazdowskie 18/4, 00-478 Warszawa, tel./faks 22 319 56 16, recepcja: 319 56 01, bezpośrednio: 319 56 04 e-mail [email protected] Informacji udziela Joanna Sito

Ramowy program imprezy wraz z kartami zgłoszenia znajduje się na stronie www.kirp.pl dcowskich w ra dla aplikantó NAGRODA PREZESA KRRP DLA NAJLEPSZEGO NEGOCJATORA

NAGRODA DLA NAJLEPSZEGO ZESPOŁU NEGOCJACYJNEGO

i wiele innych cennych nagród APLIKACJA Portale prawnicze dla aplikantów  Piotr Olszewski Aplikanci, poza dostępem do ekstranetu, forów dyskusyjnych, informacji na stronach internetowych okręgowych izb, platformach e-learningowych prowadzonych w ramach szkolenia, mogą korzystać również z wielu innych innowacyjnych portali prawniczych w internecie, często przygotowanych właśnie z myślą o nich.

a wyspecjalizowanym rynku prawniczym w Polsce, działającym tak- Nże w sieci, funkcjonuje kilkanaście liczących się portali prawniczych, które w coraz większym stopniu kreują poglądy środowiska, dostarczają najnowszych informacji naukowych i politycznych z dziedziny prawa, są miejscem wymiany poglą- dów i zdobywania lub poszerzania wiedzy. Jednym z nich jest Serwis Informacyjny Krajowej Izby Radców Prawnych „Radca Prawny Dziennik”, na którym znajdziemy najświeższe informacje dotyczące samo- rządu radców prawnych, aplikacji, a tak- że artykuły naukowe czy zaproszenia na szkolenia i konferencje. Niektóre portale prawnicze, jak np. Ka- rieraprawnika.pl działają na wielu płasz- czyznach rynku prawniczego i wychodzą naprzeciw oczekiwaniom szerokich grup prawników. Mariusz Skocz, redaktor Ser- wisu Karieraprawnika.pl, mówi: – nasz portal w założeniu ma być czymś w rodzaju „centrum rozwoju zawodowego”. Aplikanci znajdą na portalu aktualności z branży, ar- tykuły merytoryczne, wywiady i komenta- rze specjalistów, informacje o szkoleniach, konferencjach, targach prawniczych, a tak- że oferty pracy. Karieraprawnika.pl ma być miejscem, które pozwoli absolwentowi pra- Rys. Kamil Strzyżewski Kamil Rys. wa, aplikantowi czy przyszłemu prawnikowi z uprawnieniami szybko i dokładnie zorientować się w trendach prawniczego prawniczą. Swoją działalność zainauguro- która opiera się na publikowanych komen- rynku pracy. Twórca serwisu zapewnia wała w maju 2008 roku. Stanowi wąsko- tarzach i felietonach podejmujących – istot- również, że w tym roku zaoferuje swoim sprofilowany kanał informacyjny o tema- ne z punktu widzenia środowiska prawni- użytkownikom nowe funkcjonalności, tyce prawnej, będący w ścisłej korelacji czego – zagadnienia. Bardzo chętnie, jako a nawet uruchomienie tematycznego ser- z profesjami: adwokacką, radcowską, no- autorów opinii, widzimy także aplikantów. wisu działającego w skali globalnej. tarialną i komorniczą. Jak mówi Paulina Portale prawnicze stają się coraz bardziej Podobnie funkcjonuje portal Prawnik.pl. Szewioła, redaktor serwisu: – niezwykle popularne. Działający na rynku od ośmiu Jest to platforma informacyjno-poglądo- istotnym elementem funkcjonowania por- lat serwis lex.edu.pl ma ponad 30 tysięcy wa przeznaczona dla osób zajmujących talu Prawnik.pl jest aktywność przedsta- zarejestrowanych użytkowników i prze- się, zawodowo bądź naukowo, tematyką wicieli wszystkich profesji prawniczych, kroczył do tej pory próg ponad miliona

1 APLIKACJA

wypowiedzi na forum. Portale prawnicze  Piotr Olszewski dużo uwagi poświęcają aplikantom, wy- dzielając specjalne strefy związane z apli- kacją. Jak mówi Michał Damek z serwisu lex.edu.pl: – aplikantom oferujemy spe- Egzamin cjalnie wydzieloną część forum pod nazwą „Aplikacje”, w której oprócz standardowych Wielkimi krokami zbliża się termin tegorocznego egzaminu mechanizmów istnieje również możliwość tworzenia specjalnych, „zamkniętych” radcowskiego. W okresie od 28 do 31 sierpnia 2012 r. działów. Stanowi to doskonałą alternatywę zdający, w większości osoby, które ukończyły aplikację dla popularnej obecnie wymiany informacji drogą mailową. Ciekawą funkcjonalnością radcowską, zmierzą się z rozwiązaniem 5-częściowego jest także to, że na łamach portalu można egzaminu zawodowego, który otworzy im drogę udostępniać innym pliki do pobrania, co bardzo usprawnia obieg materiałów na- do samodzielnego wykonywania zawodu radcy prawnego. ukowych między aplikantami. Inne serwisy specjalizują się w konkret- gzamin polega na sprawdzeniu przy- prawa o ustroju sądów i prokuratur, sa- nym obszarze zainteresowań odwiedza- gotowania prawniczego osoby przy- morządu radcowskiego i innych organów jących je prawników. Często są to portale Estępującej do egzaminu radcow- ochrony prawnej działających w Rzeczy- typowo edukacyjne, oferujące bazę ustaw, skiego do samodzielnego i należytego pospolitej Polskiej oraz warunków wyko- orzeczeń czy platformy e-learningowe z te- wykonywania zawodu radcy prawnego, nywania zawodu radcy prawnego i etyki stami i zadaniami na egzaminy wstępne w tym wiedzy z prawa i umiejętności jej tego zawodu. na aplikacje, kolokwia w trakcie jej trwa- praktycznego zastosowania z zakresu Kto może przystąpić do egzaminu? nia czy egzaminy zawodowe. Takie moż- materialnego i procesowego prawa kar- liwości daje np. serwis ArsLege czy Edu- nego, materialnego i procesowego prawa Do egzaminu radcowskiego może przy- kacyjny System Prawniczy LexisNexis wykroczeń, prawa karnego skarbowego, stąpić osoba – jest to sytuacja najczęstsza e-katedra. Większość serwisów tego typu materialnego i procesowego prawa cy- – która ukończyła aplikację radcowską, jest płatna, jednak nieodpłatnie udostęp- wilnego, prawa rodzinnego i opiekuńcze- otrzymała zaświadczenie o jej odbyciu nia swoim użytkownikom także wersje go, prawa gospodarczego, spółek prawa i na 21 dni przed terminem egzaminu testowe i pokazowe programów, kusząc handlowego, prawa pracy i ubezpieczeń zadeklarowała chęć wzięcia w nim udzia- wysoką skutecznością popartą statystyka- społecznych, materialnego i procesowego łu i złożyła odpowiednie dokumenty we mi kilkuletniej działalności. Jak zapewnia prawa administracyjnego, postępowania właściwej okręgowej izbie radców praw- Tomasz Ostrowski z ArsLege: – 90% pytań sądowoadministracyjnego, prawa Unii nych. Poza tym do egzaminu radcowskie- testowych, które znalazły się na egzaminie Europejskiej, prawa konstytucyjnego oraz go bez konieczności odbycia aplikacji rad- państwowym w 2011 r., przewidzieli nasi specjaliści. Liczba powstających portali o tematyce Wymogu odbycia aplikacji radcowskiej i złożenia egzaminu radcowskiego nie stosuje się do: prawniczej ciągle się powiększa i już wkrót- 1) profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych; ce może nasycić rynek. Według Mariu- 2) osób, które co najmniej trzy lata zajmowały stanowisko radcy lub starszego sza Skocza z portalu Kariera prawnika.pl, radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa; jeśli chodzi o serwisy skierowane do praw- 3) osób, które zajmowały stanowisko sędziego, prokuratora lub wykonywały zawód ników i studentów prawa, rynek już w tym adwokata albo notariusza; 4) osób, które zdały egzamin sędziowski lub prokuratorski po 1 stycznia 1991 r. oraz momencie jest nasycony, a kilka razy w okresie pięciu lat przed złożeniem wniosku o wpis na listę radców prawnych, w roku pojawiają się mniejsze lub większe łącznie przez co najmniej 3 lata: projekty tego typu z różnym efektem, jeśli a) zajmowały stanowisko asesora sądowego, asesora prokuratorskiego, refe- chodzi o potencjalny sukces. Michał Da- rendarza sądowego, starszego referendarza sądowego, aplikanta sądowego, mek z lex.edu.pl twierdzi jednak, że taka aplikanta prokuratorskiego, aplikanta sądowo-prokuratorskiego, asystenta sę- dziego, asystenta prokuratora, konkurencja jest potrzebna. – Wymusza b) wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio zwią- to ciągłe doskonalenie się i zmiany. Ważną zane ze świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego kwestią jest także to, że wśród wszystkich na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej w kancelarii serwisów jest pewna kategoryzacja. Nie- adwokackiej lub kancelarii radcy prawnego, które stawiają tylko na naukę testami, inne 5) osób, które posiadają stopień naukowy doktora nauk prawnych oraz w okresie pięciu lat przed złożeniem wniosku o wpis na listę radców prawnych, łącznie na treści informacyjne, a jeszcze inne na przez co najmniej 3 lata: aktywną społeczność. Podobnego zdania a) zajmowały stanowisko referendarza sądowego, starszego referendarza jest Paulina Szewioła z portalu Prawnik.pl, sądowego, aplikanta sądowego, aplikanta prokuratorskiego, aplikanta która twierdzi, że pluralizm w tym zakre- sądowo-prokuratorskiego, asystenta sędziego, asystenta prokuratora lub sie jest zjawiskiem pozytywnym. – Ważne b) wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio zwią- zane ze świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego jednak, aby głównym wyróżnikiem nowych na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej w kancelarii portali pozostała jakość, szczególnie w ob- adwokackiej lub kancelarii radcy prawnego. szarze publikowanych treści.

2 APLIKACJA radcowski 2012 Rys. Kamil Strzyżewski Kamil Rys. cowskiej mogą przystąpić doktorzy nauk na jest na 29 sierpnia 2012 r. na 10.00. Oceny z egzaminu prawnych, osoby, które w określonym Zdający będą musieli przygotować akt Test z pierwszej części egzaminu rad- w ustawie o radcach prawnych czasie byli oskarżenia lub apelację albo – w przy- cowskiego sprawdzają niezależnie od zatrudnieni na stanowisku referendarza padku uznania, że brak jest podstaw do siebie dwaj egzaminatorzy wyznaczeni sądowego, starszego referendarza sądo- ich wniesienia – sporządzić opinię praw- przez przewodniczącego komisji egzami- wego, asystenta sędziego lub asystenta ną na podstawie opracowanych na po- nacyjnej. prokuratora. To samo dotyczy osób, które trzeby egzaminu aktów lub przedstawio- Oceny rozwiązania każdego zadania odbyły wyższe studia prawnicze i w okre- nego stanu faktycznego. z części od drugiej do piątej egzaminu rad- ślonym w ustawie czasie wykonywały Część trzecia cowskiego dokonują niezależnie od siebie wymagające wiedzy prawniczej czynności Trzecia część egzaminu radcowskie- dwaj egzaminatorzy z dziedzin prawa, bezpośrednio związane ze świadczeniem go polega na rozwiązaniu zadania z za- których dotyczy praca pisemna, biorąc pod pomocy prawnej przez radcę prawnego kresu prawa cywilnego, polegającego na uwagę zachowanie wymogów formalnych, lub adwokata w kancelarii radcy prawne- przygotowaniu pozwu lub wniosku lub właściwość zastosowanych przepisów go, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, apelacji albo – w przypadku uznania, iż prawa i umiejętność ich interpretacji, po- komandytowej lub były zatrudnione brak jest podstaw do ich wniesienia – na prawność zaproponowanego przez zda- w urzędach organów władzy publicznej sporządzeniu opinii prawnej na podsta- jącego sposobu rozstrzygnięcia problemu i wykonywały wymagające wiedzy praw- wie opracowanych na potrzeby egzaminu z uwzględnieniem interesu strony, którą – niczej czynności bezpośrednio związa- aktów lub przedstawionego stanu fak- zgodnie z zadaniem – reprezentuje. ne ze świadczeniem pomocy prawnej na tycznego. Ta część egzaminu odbędzie się Każdy egzaminator sprawdzający pracę rzecz tych urzędów. 30 sierpnia 2012 r. o 10.00. pisemną wystawi ocenę cząstkową i spo- Część czwarta i piąta rządzi pisemne uzasadnienie tej oceny. Egzamin radcowski składa się 31 sierpnia 2012 r. o 10.00 zdający Ostateczną ocenę z pracy pisemnej dane- z pięciu części pisemnych. muszą poradzić sobie z rozwiązaniem aż go zadania z części od drugiej do piątej Część pierwsza dwóch zadań. Pierwsze z nich – z zakresu egzaminu radcowskiego będzie stanowić 28 sierpnia o 10.00 zdający zmierzą się prawa gospodarczego – polega na przy- średnia ocen cząstkowych przyznanych z rozwiązaniem testu składającego się gotowaniu umowy albo pozwu lub wnio- przez każdego egzaminatora. Pozytywny z zestawu stu pytań zawierających po sku lub apelacji albo – jak w poprzednim wynik z egzaminu radcowskiego otrzyma trzy propozycje odpowiedzi, z których zadaniu – sporządzeniu opinii prawnej. zdający, który z każdej części egzaminu tylko jedna jest prawidłowa. Za każdą Drugie – z zakresu prawa administracyj- otrzyma ocenę pozytywną. prawidłową odpowiedź zdający otrzyma nego – sprawdzi umiejętność przygoto- Nawet jeśli nie każdemu zdającemu 1 punkt. Co ważne, prawidłowość odpo- wania skargi do wojewódzkiego sądu ad- aplikantowi uda się wygłosić przed dzie- wiedzi ocenia się według stanu prawnego ministracyjnego lub skargi kasacyjnej do kanem okręgowej izby radców prawnych obowiązującego w dniu egzaminu rad- Naczelnego Sądu Administracyjnego lub roty ślubowania radcy prawnego w tym cowskiego. sporządzenia opinii prawnej na podsta- roku, nie zapominajmy o tym, że w przy- Część druga wie przedstawionego stanu faktycznego padku nieuzyskania pozytywnego wyni- Ta część egzaminu, sprawdzająca wie- w przypadku uznania, że brak jest pod- ku z egzaminu można do niego przystąpić dzę z zakresu prawa karnego, zaplanowa- staw do ich wniesienia. po raz kolejny.

3 APLIKACJA Egzamin na komputerze

prócz przygotowania merytorycz- magań specjalnej aplikacji, która umoż- później niż 21 dni przed wyznaczonym nego zdający egzamin radcowski liwia napisanie egzaminu. W tym celu terminem egzaminu. Omusi przygotować się także od Departament Informatyzacji i Rejestrów Ministerstwo Sprawiedliwości opubli- strony technicznej. Zapewne większość Sądowych Ministerstwa Sprawiedliwości kowało także minimalne wymagania osób, które w tym roku przystąpią do udostępnia na stronie internetowej MS techniczne, które powinny spełniać lap- egzaminu, skorzysta z możliwości na- w wersji demonstracyjnej „Aplikację do topy zdających, aby aplikacja do zdawa- pisania egzaminu za pomocą własnego zdawania egzaminów prawniczych”. nia egzaminów prawniczych działała po- sprzętu komputerowego. Możliwość na- Zdający są uprawnieni do dokonania prawnie. Warto zawczasu w odpowiedni pisania egzaminu na komputerze dotyczy wyboru sposobu rozwiązywania zadań sposób przygotować komputer pod kątem zadań pisemnych, test należy rozwiązać (w formie odręcznej albo za pomocą wła- wskazanych wymagań i szczegółowo odręcznie. Aby uniknąć nieprzewidzia- snego sprzętu komputerowego). Pisemna zapoznać się z wersją demonstracyjną nych wydarzeń podczas egzaminu, należy informacja o wyborze sposobu rozwią- aplikacji, aby na egzaminie skupić się wy- pamiętać o odpowiednim przygotowaniu zywania zadań powinna zostać złożona łącznie na prawidłowym rozwiązywaniu komputera i dostosowaniu go do wy- przewodniczącemu właściwej komisji nie zadań. Konkurs o Nagrodę Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych Krajowa Rada Radców Prawnych ogłosiła konkurs ORGANIZATOR PATRONAT PRASOWY PARTNER STUDENCJI na pracę magisterską z zakresu wykonywania zawodu radcy prawnego, deontologii Konkurs zawodowej, działalności samorządu radców o Nagrodę Prezesa prawnych oraz rynku usług prawniczych Krajowej Rady Radców Prawnych poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. za najlepszą pracę magisterską z zakresu: - wykonywania zawodu radcy prawnego - deontologii zawodowej deą przyświecającą organizacji konkursu jest popularyzacja te- - działalności samorządu radców prawnych matyki organizacji i zasad działania samorządu radcowskiego - rynku usług prawniczych Ioraz funkcjonowania zawodu radcy prawnego jako zawodu za- poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej ufania publicznego, ze szczególnym uwzględnieniem obowiązków IV edycja etycznych ukształtowanych w toku jego wykonywania. Termin nadsyłania prac: 30.11.2012 r. Jest to już IV edycja Konkursu o Nagrodę Prezesa Krajowej Rady Więcej informacji: www. kirp.pl Radców Prawnych. W poprzedniej edycji komisja postanowiła przy- Nagroda 8 000 zł (brutto) znać główną nagrodę Agnieszce Łopatce za pracę pt. „Świadczenie pomocy prawnej w formie spółki kapitałowej”. Udział w konkursie mogą wziąć absolwenci studiów wyższych będący autorami prac magisterskich obronionych po 1 maja 2008 r., które uzyskały ocenę co najmniej dobrą. Warunkiem przy- stąpienia do konkursu jest także złożenie odpowiednich dokumen- tów: pobranej ze strony KIRP karty zgłoszeniowej, 1 egzemplarza wydrukowanej pracy magisterskiej w miękkiej oprawie, 1 egzemplarza pracy zapisanej na nośniku CD w formacie Word, stresz- czenia pracy o objętości nie większej niż 1 strona formatu A4 oraz potwierdzonej przez uczelnię kopii dyplomu magisterskiego lub go charakteru. Ogłoszenie wyników konkursu nastąpi 14 grudnia wydanego przez uczelnię zaświadczenia o ukończeniu studiów 2012 r. na stronie internetowej Krajowej Izby Radców Prawnych. i uzyskaniu dyplomu magistra po 1 maja 2008 r. Zgłoszenia można Laureat konkursu otrzyma nagrodę pieniężną w wysokości 8000 zł. nadsyłać do 30 listopada 2012 r. Konkurs objęty jest patronatem prasowym dziennika „Rzeczpo- Nadesłane prace zostaną ocenione przez niezależną komisję pod spolita”. względem ich jakości merytorycznej oraz nowatorskiego i twórcze- P.O.

4 Numer 127/128 lipiec/sierpień 2012

W numerze:

Praktyczne zagadnienia prawne na tle orzecznictwa sądowego (postępowanie cywilne, prawo cywilne, prawo podatkowe)

dr hab. Łukasz Błaszczak Zdatność arbitrażowa z art. 1157 k.p.c. a spory o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwał w spółkach kapitałowych 2

dr Joanna Kuźmicka-Sulikowska Stosowanie ustawy o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa. Zagadnienia intertemporalne 4

dr Marek Kopyściański Problematyka opodatkowania dochodów od przychodów z pochodnych instrumentów finansowych 8

dr Paweł Bojarski, Katarzyna Schmidt Charakter prawny tytułu wykonawczego, o którym mowa w art. 109 ustawy o księgach wieczystych i hipotece 11

dr Mirosław Pawełczyk Sekurytyzacja wierzytelności spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w aspekcie zasady swobody zawierania umów 15

Uchwała nr 120/VIII/2012 Krajowej Rady Radców Prawnych z 4 lipca 2012 r. w sprawie opinii o projekcie ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw 23 In the issue:

Practical legal issues and case law (civil procedure, civil law, tax law)

Dr Łukasz Błaszczak Arbitration capacity under Article 1157 of the CCP and disputes regarding declaration of invalidity or reversal of resolutions in capital companies 2

Dr Joanna Kuźmicka-Sulikowska Application of the Act on the Financial Liability of Public Servants for Gross Breaches of the Law. Inter-temporal issues 4

Dr Marek Kopyściański Taxation of income derived from revenues generated by derivative financial instruments 8

Dr Paweł Bojarski, Katarzyna Schmidt Legal character of the enforcement title, referred to in Article 109 of the Land and Mortgage Registers and Mortgage Act 11

Dr Mirosław Pawełczyk Securitisation of claims of co-operative savings and loans associations in the aspect of the freedom to conclude contracts 15 Rada programowa: Jerzy Stępień – sędzia TK w stanie spoczynku prof. dr hab. Marek Bojarski prof. dr hab. Andrzej Kidyba mec. Zenon Klatka dr Mirosław Pawełczyk prof. dr hab. Tadeusz Tomaszewski Praktyczne zagadnienia prawne na tle orzecznictwa sądowego Praktyczne zagadnienia prawne na tle orzecznictwa sądowego (postępowanie cywilne, prawo cywilne, prawo podatkowe)

Zdatność arbitrażowa z art. 1157 k.p.c. a spory o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwał w spółkach kapitałowych

dr hab. Łukasz Błaszczak*

1. Problematyka zdatności arbitrażowej niewątpliwie wiąże się 2. Decydujące znaczenie dla powyższej kwestii ma art. 1163 z niezwykle istotnym zagadnieniem, które znajduje bezpośrednie § 1 k.p.c., zgodnie z którym zamieszczony w umowie (statucie) odzwierciedlenie w praktyce sądownictwa polubownego, ale spółki handlowej zapis na sąd polubowny dotyczący sporów ze także w praktyce sądownictwa powszechnego, które sprawuje stosunku spółki wiąże spółkę oraz jej wspólników. Zapis może nadzór nad wyrokami arbitrażowymi, badając przy okazji kwestię więc być zamieszczony w umowie spółki jawnej, spółki partner- zdatności arbitrażowej1. Pomimo wielu wypowiedzi doktrynal- skiej, spółki komandytowej, spółki z ograniczoną odpowiedzial- nych na ten temat2, wydaje się, że w niektórych aspektach wywo- nością, statucie spółki komandytowo-akcyjnej lub spółki akcyj- łuje on w dalszym ciągu spore wątpliwości i dyskusje szczegól- nej. W doktrynie wskazuje się, iż przez pojęcie sporów ze nie w zakresie możliwości poddania pod rozstrzygnięcie sądu stosunku spółki należy rozumieć spory między wspólnikami; polubownego sporów związanych z zaskarżeniem uchwał w spół- wspólnikami a spółką; spółką a organami lub ich członkami oraz kach kapitałowych3. Chodzi w tym wypadku zarówno o powódz- spółką a osobami, które wyrządziły jej szkodę4. Poza kręgiem two o uchylenie uchwały wspólników (walnego zgromadzenia) spraw, o których mowa w art. 1163 § 1 k.p.c., pozostają także spo- (art. 249 k.s.h., art. 422 k.s.h.), jak i o powództwo o stwierdzenie ry ze stosunku spółki, których rozpoznanie powierzone zostało nieważności uchwały wspólników (walnego zgromadzenia) sądowi polubownemu, poza umową spółki, ale w drodze odręb- (art. 252 k.s.h., art. 425 k.s.h.). Z jednej strony, można by powie- nej umowy o sąd polubowny. Zapis na sąd polubowny zawarty dzieć, że zdatność arbitrażowa w tych sprawach powinna być w umowie spółki w świetle art. 1163 § 1 k.p.c. wiąże zarówno wykluczona ze względu na specyfikę tychże spraw, z drugiej znów wspólników jak i spółkę. Zapis taki ponadto wiąże także wspól- – jak wskazują liczne wypowiedzi praktyków – obecnie pojawia ników, którzy przystąpili do spółki w okresie późniejszym, a tak- się coraz większa potrzeba, aby spory dotyczące zaskarżenia że następców prawnych. Nie można tego twierdzenia jednak uchwał poddane były kompetencji sądu polubownego. odnieść do organów spółki i ich członków, gdyż art. 1163 § 1 k.p.c.

* Radca prawny, adiunkt w Zakładzie Postępowania Cywilnego na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii, Uniwersytet Wrocławski. 1 Pojęcie zdatności arbitrażowej jako pierwszy w polskiej nauce wprowadził A.W. Wiśniewski, Rozstrzyganie sporów korporacyjnych spółek kapitałowych przez sądy polubowne – struktura problemu (cz. I), „Prawo Spółek” 2005, nr 4, s. 10. 2 Ł. Błaszczak, M. Ludwik, Sądownictwo polubowne (arbitraż), Warszawa 2007, s. 96; T. Ereciński, K. Weitz, Sąd arbitrażowy, Warszawa 2008, s. 116; T. Ereciński, Zdat- ność arbitrażowa (art. 1157 k.p.c.) w: Międzynarodowy i krajowy arbitraż handlowy u progu XXI wieku. Księga pamiątkowa dedykowana doktorowi habilitowanemu Tadeuszowi Szurskiemu, pod red. P. Nowaczyk, S. Pieckowski, A. Szumański, A. Tynel, Warszawa 2008, s. 2; J. Bodio, Zdatność arbitrażowa a zakres przedmiotowy zapisu na sąd polubowny według Kodeksu postępowania cywilnego, „Radca Prawny” 2012/125, s. 3D i n. 3 G. Suliński, Dopuszczalność poddania sporu ze stosunku spółki pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, PPH 2005, nr 12, s. 29; tenże, Rozstrzyganie sporów ze stosunku spółki kapitałowej przez sąd polubowny, Warszawa 2008, s. 37 i n.; A.W. Wiśniewski, Rozstrzyganie sporów korporacyjnych spółek kapitałowych przez sądy polubowne – perspektywa ustawowego rozstrzygnięcia (cz. I), „Prawo Spółek” 2005, nr 4, s. 10 i n.; A. Szumański, Dopuszczalność kognicji sądu polubownego w sprawach o zaskarżanie uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych w: Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa profesora Maksymiliana Pazdana, Kraków 2005, s. 515 i n.; T. Ereciński, K. Weitz, Sąd... op.cit., s. 122; Ł. Błaszczak, M. Ludwik, Sądownictwo... op.cit., s. 103; Ł. Błaszczak, Wyrok sądu polubownego w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2010, s. 389; B. Sołtys, Zapis na sąd polubowny w prawie spółek w: Kodeks spółek handlowych po pięciu latach, Wrocław 2006, s. 201 i n. Przed zmia- ną przepisów k.p.c. w zakresie sądownictwa polubownego E. Marszałkowska-Krześ, Zaskarżanie uchwały wspólników w spółce z o.o. przed sądem polubownym, PPH 1998, nr 3, s. 37 i n. podnosiła, że niektóre sprawy o zaskarżanie uchwały mają charakter majątkowy, inne zaś niemajątkowy i na tej podstawie dochodzi do wniosku, że możliwe byłoby zaskarżenie tylko niektórych uchwał, tj. tych, które mają charakter majątkowy. W świetle zaś d. k.p.c. odnośnie do powyższej kwestii patrz uwagi A. Jackowski, Sprawy o unieważnienie uchwał zgromadzeń w spółkach kapitałowych a sąd polubowny, PPC 1937, nr 11–12, s. 353. 4 G. Suliński, Dopuszczalność... op.cit., s. 29; A.W. Wiśniewski, Rozstrzyganie... op.cit., s. 10 i n. 5 G. Suliński, Dopuszczalność... op.cit., s. 32.

2 D zdatność arbitrażowa z art. 1157 k.p..c. a spory o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwał... do nich się nie odnosi, a ponadto nie wspomina on ani o orga- lifikacja w żaden sposób nie podważa skuteczności zapisu na sąd nach, ani o ich członkach5. Tym samym dla rozstrzygnięcia spo- polubowny, a jedynie może doprowadzić do wzruszenia wyroku rów przez sąd polubowny z ich udziałem zachodzi potrzeba sądu polubownego lub ugody zawartej przed tym sądem, jeśli sporządzenia dodatkowej umowy o sąd polubowny. Zapis na sąd zostały one oparte na naruszeniu bezwzględnie obowiązujących polubowny zamieszczony w umowie spółki, jak podkreśla się przepisów prawa, stanowiących podstawę uchylenia wyroku w doktrynie, można uznać za szczególny przypadek klauzuli ar- albo odmowy uznania lub stwierdzenia wykonalności wyroku bitrażowej przez odesłanie. Od strony instytucjonalnej klauzula sądu polubownego lub ugody zawartej przed nim11. arbitrażowa przez odesłanie polega na tym, że wola poddania 3. W orzecznictwie sądowym kwestia zdatności arbitrażowej sprawy arbitrażowej nie wynika bezpośrednio z umowy podpi- nie była przedmiotem zbyt wielu wypowiedzi, aczkolwiek można sanej przez strony, lecz z odrębnego dokumentu, jak np. umowy6. tu odnotować niektóre stanowiska Sądu Najwyższego, mające Dopuszczalność poddania określonego sporu pod rozstrzy- znaczenie dla praktyki, a w szczególności z punktu widzenia dzia- gnięcie sądu polubownego wiąże się niewątpliwie z przesłanka- łalności sądów polubownych oraz w dalszej kolejności sprawo- mi wskazanymi w art. 1157 k.p.c. Przepis art. 1157 k.p.c., regulu- wania kontroli nad wyrokami arbitrażowymi12. I tak na przykład jący obecnie zdatność arbitrażową sporu, wprost wskazuje na można tu wskazać na postanowienie z 18 czerwca 2010 r., w któ- warunek nawiązujący do możliwości zawarcia ugody sądowej rym Sąd Najwyższy przyjął, iż „1. w świetle art. 697 § 1 k.p.c. i w tym właśnie aspekcie tkwi sedno omawianego zagadnienia. o możliwości poddania sporu sądownictwu polubownemu nie Problem zdatności ugodowej przekłada się bowiem na zdatność decydowała tzw. zdatność ugodowa, przewidziana obecnie arbitrażową sporu7. Wątpliwości więc w doktrynie budziło zesta- w art. 1157 k.p.c., lecz zdolność stron do samodzielnego zobo- wienie art. 1157 k.p.c. z art. 1163 § 1 k.p.c., przy czym w odniesie- wiązywania się w ramach danego stosunku prawnego. Zmiana niu do tego ostatniego pojawiały się poglądy mówiące o tym, że ta jednak jest w istocie zmianą w warstwie językowej a nie zna- jest on lex specialis w stosunku do tego pierwszego8. To z kolei czeniowej, bowiem również na gruncie art. 697 § 1 k.p.c. po- oznaczało, że pomimo niezachowania warunku zdolności ugo- wszechnie przyjmowano, że spod możliwości zapisu na sąd po- dowej i tak dany spór, będący sporem ze stosunku spółki, może lubowny wyłączone były spory powstałe na tle takich stosunków zostać poddany pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, zaś prawnych, w zakresie których wyłączona jest możliwość samo- art. 1157 k.p.c. nie powinien w tym wypadku być przeszkodą. Na dzielnego dysponowania przez strony uprawnieniami wynikają- uzasadnienie tego stanowiska podnoszono argument, iż w trak- cymi z tych stosunków, a więc takie spory, które nie mogą być cie prac legislacyjnych nad przepisami nowelizującymi postępo- przedmiotem samodzielnej dyspozycji stron, w tym zawarcia wanie przez sądem polubownym ostatecznie zrezygnowano ugody sądowej. Zdatność arbitrażową na gruncie art. 697 z § 2 art. 1157. Projekt w tymże paragrafie określał: „nie można § 1 k.p.c. miały zatem takie stosunki prawne i wynikające z nich poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego żądania uchyle- spory, którymi w świetle przepisów prawa materialnego strony nia lub stwierdzenia nieważności uchwał organów osób praw- mogą swobodnie dysponować. Pozbawione tej zdatności były nych i jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawny- więc pewne kategorie stosunków prawnych, a nie pewne kate- mi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną”. Wyeliminowanie gorie roszczeń z nich wypływających. 2. Przesłanką zdatności więc tego zapisu zostało potraktowane jako oczywiste przyzwo- arbitrażowej jest abstrakcyjna możliwość dysponowania przez lenie do rozstrzygania przez sąd polubowny nawet sporów, któ- strony prawami wynikającymi z łączącego je stosunku prawnego, re nie mogą zakończyć się ugodą9. Odmienne w tym względzie nie zaś możliwość zawarcia przez nie określonej ugody sądo- stanowisko sprowadzało się do założenia, iż art. 1163 § 1 k.p.c. wej”13. W uchwale zaś z 23 września 2010 r. Sąd Najwyższy podnie jest normą, która regulowałaby przedmiotowy zakres sporów, niósł, iż „spór o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wyni- które można poddać pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, kającego z umowy z powodu jej nieważności może być poddany a tym samym nie może być postrzegany jako norma szczególna przez strony pod rozstrzygnięcie sądu polubownego (art. 1157 w stosunku do art. 1157 k.p.c.10. Brak zdatności ugodowej ozna- k.p.c.)”14. cza bowiem automatycznie brak zdatności arbitrażowej. Inne W kontekście jednak problematyki zaskarżenia uchwał, co jeszcze stanowisko opierało się na poglądzie, że jeżeli poddano prawda, Sąd Najwyższy nie zajął bezpośredniego stanowiska, sądowi polubownemu kwestie zaskarżenia uchwał, to taka kwa- jednakże w tej kwestii zajął się relacją przepisów art. 1157 k.p.c.

6 A. Wach, Alternatywne formy rozwiązywania sporów sportowych, Warszawa 2005, s. 173; T. Ereciński w: J. Ciszewski, T. Ereciński, Kodeks postępowania... op.cit., s. 376. 7 Nie wymieniając wszystkich pozycji w tym przedmiocie, zob. m.in. T. Ereciński, Zdatność arbitrażowa (art. 1157 k.p.c.) w: Międzynarodowy i krajowy arbitraż handlowy u progu XXI wieku. Księga pamiątkowa...op.cit., Warszawa 2008, s. 7 i n.; tenże w: J. Ciszewski, T. Ereciński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz... op.cit., t. 5, s. 377; Ł. Błaszczak, M. Ludwik, Sądownictwo polubowne... op.cit., s. 96; T. Kurnicki, Znowelizowane postępowanie przed sądem polubownym, „Monitor Prawniczy” 2005 nr 22, s. 1120; K. Falkiewicz, R.L. Kwaśnicki, Arbitraż i mediacja w świetle najnowszej nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego, PPH 2005, nr 11, s. 33; K. Weitz, Dopuszczalność poddania sporów wekslowych pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, „Palestra” 2006, nr 3–4, s. 214; J. Turek, Ugoda w procesie cywilnym, „Monitor Prawniczy” 2005, nr 21 s. 1054; T. Wojciechowski, Charakter prawny ugody sądowej, PS 2001, nr 6, s. 52 i n.; J. Lapierre, Ugoda sądowa w polskim procesie cywilnym, Warszawa 1968, s. 59 i n.; R. Morek, Mediacja i arbitraż... op.cit., s. 91; G. Suliński, Dopuszczalność poddania... op.cit., s. 29; M. Kocur, Kłopotliwe zaskarżanie uchwał, „Rzeczpospolita” z 18 lipca 2005 r. Zob. także uchwała SN z 7 maja 2009 r., III CZP 13/09, w świetle której przepis art. 1163 § 1 k.p.c. nie zawiera normy szczególnej w stosunku do art. 1157 k.p.c. w zakresie wymagania, aby spory poddane pod rozstrzygnięcie sądu polubownego mogły być przedmiotem ugody sądowej. 8 Taki pogląd reprezentuje np. G. Suliński, Dopuszczalność poddania... op.cit., s. 31; A. Szumański, Dopuszczalność... op.cit., s. 528. 9 A.W. Wiśniewski, Rozstrzyganie... op.cit., s. 11 i n. 10 T. Ereciński w: J. Ciszewski, T. Ereciński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Część czwarta: przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego. Część piąta: sąd polubowny, Warszawa 2006, s. 377; takie stanowisko zajmują też K. Falkiewicz, R.L. Kwaśnicki, Arbitraż... op.cit., s. 33. 11 B. Sołtys, Zapis na sąd polubowny w prawie... op.cit., s. 206. 12 Zob. m.in. postanowienie SN z 7 marca 1979 r. (III CRN 10/79); postan. SN z 2 kwietnia 2003 r., I CK 287/020 (OSNC 2004/6/100); postanowienie SN z 5 lutego 2009 r., I CSK 311/08 (LEX nr 492144); postanowienie SN z 2 grudnia 2009 r., I CSK 120/09 (LEX nr 584183); postan. SA w Białymstoku z 9 czerwca 1992 r., I Acz 115/92. 13 V CSK 434/09, LEX nr 738365. 14 III CZP 57/10, OSNC 2011/2/14, „Biuletyn Sądu Najwyższego” 2010/9/8. 3 D zdatność arbitrażowa z art. 1157 k.p..c. a spory o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwał...

z art. 1163 k.p.c. I tak, w uchwale z 7 maja 2009 r. Sąd Najwyższy udział w postępowaniu arbitrażowym i do umowy lub statutu przyjął, iż „przepis art. 1163 § 1 k.p.c. nie zawiera normy szczegól- spółki wprowadzona zostanie stosowna klauzula, na mocy której nej w stosunku do art. 1157 k.p.c. w zakresie wymagania, aby postępowanie takie zostałoby podjęte w wyniku porozumienia, spory poddane pod rozstrzygnięcie sądu polubownego mogły to istnieje możliwość rozpoznania tego rodzaju spraw przez sąd być przedmiotem ugody sądowej”15. Tym samym poniekąd został arbitrażowy18. wytrącony argument tych zwolenników, którzy art. 1163 k.p.c. 5. Z punktu widzenia polskiej regulacji prawnej, a dokładniej traktowali jako przepis szczególny względem art. 1157 k.p.c. rzecz ujmując – przepisu art. 1157 k.p.c., koncepcja przyjęta na 4. Mimo takiego podejścia w dalszym ciągu, oczywiście, wska- gruncie prawa niemieckiego nie jest możliwa do urzeczywistnie- zuje się na racje, które mogłyby uzasadniać możliwość poddawa- nia. Obecnie nie ma możliwości, aby spory o zaskarżenie uchwał nia sporów o zaskarżenie uchwał kompetencji sądu polubowne- były poddawane kognicji sądu arbitrażowego. W przypadku jed- go z powołaniem na poglądy doktryny obcej. I tak na przykład nak, gdyby tak się stało i w konsekwencji sąd polubowny roz- w nauce niemieckiej sporów o uchylenie lub stwierdzenie nie- strzygnąłby spór o zaskarżenie uchwał(y) i wydał wyrok, to wyrok ważności uchwał nie uwzględnia się z punktu widzenia zdatności taki należałoby uznać za wadliwy. W odniesieniu do wyroku kra- ugodowej, ponieważ wymóg ten odnosi się w świetle § 1031 jowego istniałaby wówczas przesłanka do jego uchylenia na ust. 1 ZPO do konfliktów niemajątkowych16. Natomiast spory skutek złożonej skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwał spółek kapita- (art. 1206 § 2 k.p.c.), jak i odmowy jego uznania lub stwierdzenia łowych mają charakter majątkowy, co potwierdza nie tylko dok- wykonalności (art. 1214 § 3 k.p.c.). W odniesieniu zaś do zagra- tryna, ale i orzecznictwo17. Jednakże kwestią podnoszoną w dys- nicznego wyroku arbitrażowego, sąd powszechny prowadzący kusji w przedmiocie powyższego zagadnienia jest to, iż w świetle postępowanie w przedmiocie jego uznania lub stwierdzenia wy- § 1055 ZPO wyrok sądu polubownego skutkuje jedynie inter par- konalności upoważniony byłby do podjęcia z urzędu decyzji tes, a nie (quasi) erga omnes. Okoliczność ta przemawia z kolei odmownej w powyższym zakresie (art. 1215 § 2 k.p.c. w zw. przeciwko rozpoznawaniu sporów przez sąd arbitrażowy. Z dru- z art. 1214 § 3 k.p.c.). giej strony, gdyby założyć, że wszyscy zainteresowani wezmą

15 III CZP 13/09, OSNC 2010/1/9, „Biuletyn Sądu Najwyższego” 2009/5/6. 16 A. Budniak, Forma zapisu na sąd polubowny w świetle polskiego i niemieckiego postępowania cywilnego – zagadnienia prawno-porównawcze, „ADR. Arbitraż i Mediacja” 2009, nr 4, s. 33. 17 J. Münch w: G. Lüke, P. Wax, Münchener Komentar zur Zivilprozeßordnung, München 2001, s. 1055. 18 J. Münch w: G. Lüke, P. Wax, Münchener... op.cit., s. 1055; A. Budniak, Forma zapisu na sąd polubowny... op.cit., s. 36 i n. z powołaniem się na opracowanie I. Saenger, Zivilprozessordnung. Handkommentar, Baden-Baden 2006, s. 1748.

Stosowanie ustawy o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa. Zagadnienia intertemporalne

dr Joanna Kuźmicka-Sulikowska*

1. We wszystkich tych sytuacjach, w których ustawodawca ona zastosowanie. Często mogące się pojawić we wskazanych wprowadza nowe przepisy normujące kwestie objęte uprzednio sytuacjach problemy intertemporalne rozstrzyga sam ustawo- odmiennymi regulacjami prawnymi, w sposób nieunikniony dawca w treści odpowiednich przepisów prawnych, stosując przy w praktyce stosowania prawa pojawiać się będą w związku z tym tym różne rozwiązania. W ich ramach może oprzeć się na przy- pytania o to, które przepisy będą znajdować zastosowanie na kład na zasadzie tempus regit actum, retroakcji, bezpośredniego gruncie okoliczności konkretnego przypadku. Podobny problem działania nowego prawa, dalszego działania dawnego prawa, wyłaniać się będzie wtedy, kiedy ustawodawca wprowadzi zu- względnie może posłużyć się materialnymi rozwiązaniami przej- pełnie nową regulację prawną, obejmując nią fakty prawne do- ściowymi1. Więcej problemów na tle stosowania prawa niesie ze tąd prawnie irrelewantne. Wówczas rodzi się bowiem pytanie sobą natomiast sytuacja, w której ustawodawca nie odniósł się o to, czy do faktów prawnych zaistniałych w jakim czasie znajdzie do kwestii intertemporalnych w treści aktu normatywnego. Na

* Adiunkt w Zakładzie Prawa Cywilnego i Prawa Międzynarodowego Prywatnego na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, radca prawny. 1 Szerzej na temat wymienionych, a także innych rozwiązań stosowanych w tym zakresie przez ustawodawcę: T. Pietrzykowski, Podstawy prawa intertemporalnego. Zmiany przepisów a problemy stosowania prawa, Warszawa 2011, s. 39–59 i s. 78–127; S. Wronkowska, Zmiany w systemie prawnym (Z zagadnień techniki i polityki legislacyjnej), „Państwo i Prawo” 1991, z. 8, s. 4–7.

4 D stosowanie ustawy o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa gruncie prawa cywilnego podstawowe znaczenie przypisuje się przepisów prawa materialnego w postaci art. 16 ustawy wówczas, zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie sądowym, z 20 stycznia 2011 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjona- regulacji zawartej w art. 3 k.c., zgodnie z którą ustawa nie ma riuszy publicznych za rażące naruszenie prawa12. Naruszenie to mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu. Do- – zdaniem skarżącego – polegało na tym, że przepis ten wyklu- robek orzeczniczy jest w tej materii znaczny2. Co istotne, w dok- czał stosowanie wspomnianej ustawy w tym konkretnym przy- trynie przepis ten traktuje się zazwyczaj jako ustanawiający re- padku, bowiem – zgodnie z nim – jej przepisy stosuje się do gułę ogólną (w postaci zakazu wstecznego działania prawa), działań i zaniechań funkcjonariuszy publicznych, które nastąpiły z zastrzeżeniem dwóch wyjątków od niej o charakterze równo- od dnia jej wejście w życie, a więc od 17 maja 2011 r., podczas rzędnym, to jest wynikających z brzmienia ustawy lub jej celu, gdy w rozpatrywanym przypadku skarga do sądu I instancji do- pozwalających na uchylenie generalnego zakazu3. Zazwyczaj tycząca stwierdzenia bezczynności organu została wniesiona podobnie odczytywany jest on przez sądy4, choć w orzecznictwie 29 grudnia 2010 r. i odnosiła się do stanu zaistniałego przed tym spotkać się można z odmienną interpretacją powołanego prze- dniem. Implikowało to – w ocenie skarżącego – wniosek o nie- pisu, w ramach której twierdzi się, że to brzmienie ustawy może dopuszczalności orzeczenia przez sąd w przedmiocie rażącego wprowadzać możliwość retroaktywnego jej działania jako wyją- naruszenia prawa. tek od generalnego zakazu retroakcji, natomiast cel ustawy uza- W powołanym wyroku Naczelny Sąd Administracyjny nie sadniać może czynienie wyjątku od tego wyjątku, to znaczy do- uznał takiego stanowiska skarżącego – za zasadne. Należy jednak puszczanie retroaktywnego działania ustawy z uwagi na jej cel zwrócić uwagę na to, że w istocie sąd ten odniósł się do proble- stanowi odstępstwo od reguły, w myśl której każde odstępstwo mów intertemporalnych pojawiających się w związku z wejściem od generalnego zakazu retroakcji powinno wynikać z brzmienia w życie ustawy o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy regulacji prawnej5. Warto przy tym nadmienić, że w literaturze publicznych za rażące naruszenie prawa w dwóch płaszczyznach. przedmiotu rozwiązanie pozwalające na czynienie wyjątków od Po pierwsze, wypowiedział się co do art. 16 u.o.m.f.p., stwierdza- zasady nieretroakcji z uwagi na cel przepisu jest poddawane kry- jąc, że nie dopuszcza on stosowania unormowań tej ustawy tyce jako dopuszczające arbitralne rozstrzygnięcia sądowe w tej w stosunku do działań i zaniechań funkcjonariuszy, do których kwestii6. Co więcej, niekiedy twierdzi się nawet, że art. 3 k.c. w za- doszło przed dniem jej wejścia w życie. Po drugie, Naczelny Sąd kresie, w jakim pozwala na przyjmowanie wyjątków od zasady Administracyjny stwierdził, że wspomniana ustawa ani w art. 16 lex retro non agit z uwagi na cel ustawy utracił moc obowiązującą u.o.m.f.p., ani w żadnym innym zawartym w niej przepisie nie ze względu na jego niestosowanie w praktyce (desuetudo)7. Za- odnosi się do pozostałych kwestii intertemporalnych wiążących rzuca się także niekonstytucyjność tego przepisu w tym zakresie8. się z jej stosowaniem. Co za tym idzie – w ocenie Naczelnego 2. Trzeba zauważyć, że pomimo iż wspomniany przepis, to Sądu Administracyjnego od dnia wejścia w życie powoływanej jest art. 3 k.c., zawarty jest w kodeksie cywilnym i w związku ustawy regulacja zawarta w jej art. 14 pkt 2 znajdować powinna z tym, co do zasady, normuje kwestie intertemporalne powsta- zastosowanie do wszystkich skarg na bezczynność organów zło- jące na gruncie unormowań tego kodeksu, to jednak – z uwagi żonych do sądu I instancji, w których postępowania sądowe nie na zasadnicze znaczenie tego aktu prawnego na gruncie prawa zostały zakończone do 17 maja 2011 r. Biorąc pod uwagę, że na cywilnego – zawarte w nim rozwiązanie uznawane jest za ogólną mocy art. 14 pkt 2 u.o.m.f.p. dodano w art. 149 ustawy z 30 sierp- normę intertemporalną dla całej tej gałęzi prawa9. Generalnie nia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyj- zresztą podnosi się, że zasada nieretroakcji dotyczy nie tylko pra- nymi13 zdanie drugie (obecnie jest to art. 149 § 1 zd. 2 p.p.s.a), wa cywilnego, ale i innych gałęzi prawa, zwłaszcza wobec uzna- zgodnie z którym sąd jednocześnie (to jest uwzględniając skargę nia, że znajduje ona oparcie w standardach demokratycznego na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania) państwa prawnego10. stwierdza, czy bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postę- Kwestie intertemporalne stały się nie tak dawno jednym powania miały miejsce z rażącym naruszeniem prawa, Naczelny z przedmiotów oceny Naczelnego Sądu Administracyjnego Sąd Administracyjny przyjął, że sąd administracyjny, uwzględnia- w wyroku z 12 grudnia 2011 r. (I OSK 1471/2011)11. W sprawie tej jąc wspomnianą skargę, powinien orzec w tej ostatniej kwestii, prócz innych aspektów skarżący zarzucił m.in., że w ramach kwe- to jest wypowiedzieć się co do tego, czy nastąpiło rażące naru- stionowanego przez niego rozstrzygnięcia doszło do naruszenia szenie prawa we wszystkich rozstrzygnięciach wydawanych na

2 Zob. m.in. wyrok SN z 17 listopada 2011 r., IV CSK 70/11, Lex nr 1111007; wyrok SN z 16 grudnia 2003 r., II CK 328/02, Lex nr 599527; uchwała SN z 22 grudnia 1997 r., III CZP 61/97, OSNC 1998, nr 5, poz. 75; uchwała SN z 29 stycznia 1993 r., III CZP 171/92, OSNC 1993, nr 6, poz. 109; wyrok SA w Poznaniu z 24 września 2009 r., I ACa 622/09, Lex nr 756693. 3 T. Pietrzykowski, Zasada nieretroakcji w kodeksie cywilnym (art. 3 k.c.), „Studia Prawnicze” 1999, z. 3, s. 47–48; P. Machnikowski w: Kodeks cywilny. Komentarz, red. E Gniewek, Warszawa 2006, s. 10. 4 Wyrok SN z 16 grudnia 2003 r., II CK 328/02, Lex nr 599527; uchwała SN z 22 grudnia 1997 r., III CZP 61/97, OSNC 1998, nr 5, poz. 75. 5 Uchwała SN z 27 kwietnia 1971 r., III CZP 8/71, OSNCP 1972, nr 1, poz. 3; uchwała SN z 16 lipca 1991 r., III CZP 63/91, niepubl. 6 T. Pietrzykowski, Zasada nieretroakcji... op.cit., s. 47–48 i s. 56; tenże w: System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2007, s. 657; zob. odmienne stanowisko w tej kwestii: P. Machnikowski w: Kodeks cywilny. Komentarz... op.cit., s. 11. 7 K. Pietrzykowski w: Kodeks cywilny, t. I, Komentarz do artykułów 1–44911, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2008, s. 40–41; E. Łętowska, Podstawy prawa cywilnego, Warszawa 1993, s. 48. 8 P. Tuleja, Konstytucyjne podstawy prawa intertemporalnego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 1997, z. 1, s. 173; odmiennie: P. Machnikowski w: Kodeks cywilny. Komentarz... op.cit., s. 13. 9 Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 24 sierpnia 1994 r., I ACz 779/94, Lex nr 62632; uchwała SN z 26 maja 1988 r., III CZP 87/87, OSNC 1989, nr 2, poz. 19; T. Pietrzykowski, Podstawy prawa intertemporalnego... op.cit., s. 68; tenże, Zasada nieretroakcji... op.cit., s. 53. 10 T. Pietrzykowski w: System... op.cit., s. 627; S. Dmowski w: S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, Warszawa 2006, s. 28–30; zob. też wyrok TK z 10 maja 2004 r., SK 39/03, OTK ZU, nr 5/A/2004, s. 561; wyrok SN z 4 czerwca 2003 r., I CKN 449/01, Lex nr 137625; wyrok SN z 5 grudnia 2002 r., I PKN 647/01, Lex nr 578132; wyrok SN z 19 listopada 1997 r., I PKN 379/97, OSNP 1998, nr 23, poz. 676; postanowienie SN z 25 kwietnia 1975 r., I PZ 7/75, OSNC 1976, nr 1, poz. 17. 11 LexPolonica nr 2818958, choć należy zwrócić uwagę na nieadekwatność podanej tam tezy orzeczenia do jego rzeczywistej treści. 12 Dz.U. Nr 34, poz. 173, określana dalej skrótowo jako u.o.m.f.p. 13 Dz.U. Nr 153, poz. 1270 z późn. zm., powoływana dalej skrótowo jako p.p.s.a. 5 D stosowanie ustawy o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa

podstawie art. 149 p.p.s.a., począwszy od 17 maja 2011 r., nieza- go z 17 kwietnia 2009 r. (III CZP 16/09)21, w której do tego zagad- leżnie od tego, kiedy skarga na bezczynność wniesiona została nienia odniesiono się dość obszernie, stwierdzając m.in. że do sądu (to jest niezależnie od tego, czy nastąpiło to przed czy „retrospektywność ustawy ma miejsce wtedy, gdy nowa ustawa po wejściu w życie ustawy o odpowiedzialności majątkowej funk- jest stosowana od chwili jej wejścia w życie do sytuacji w toku”. cjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa). Wyrażając 4. Wspomniana zasada bezpośredniego działania nowego taki pogląd, Naczelny Sąd Administracyjny powołał się na „do- prawa nazywana bywa, nie tylko zresztą w orzecznictwie (jak mniemanie bezpośredniego stosowania ustawy nowej (retro- wskazano powyżej), ale i w doktrynie, retrospektywnością lub spektywności)”14. Nie jest to do końca ścisłe15, bowiem w istocie nawet retroakcją nieprawidłową. Nie chodzi tu jednak zasadniczo w literaturze przedmiotu podnosi się, że jako taki „domyślny czy o retroaktywne działanie nowo wprowadzonych przepisów domniemany sposób działania prawa w czasie” traktowana jest prawnych. Przepisy te na gruncie zasady bezpośredniego działa- zasada tempus regit actum, przewidująca, że z faktem prawnym nia nowego prawa odnosić się będą bowiem, ogólnie rzecz uj- należy wiązać skutki przewidywane dla niego przez przepisy, mując, tylko do tych elementów faktu prawnego, które wystąpi- które obowiązują w chwili zajścia tego faktu. Za odstąpieniem od ły po wejściu w życie tych przepisów. O ich retroaktywnym tej zasady muszą przemawiać należycie uzasadnione powody, działaniu można by mówić wtedy, kiedy miałyby dotyczyć sytu- które wykazać musi ten, kto za tym odstąpieniem optuje16. Jed- acji, które uległy już zakończeniu pod rządami dotychczasowych nak, jak się wskazuje, „bezpośrednie działanie prawa nowego jest (poprzednich) przepisów lub gdy sytuacja relewantna prawnie (...) nieco inaczej ujętą zasadą tempus regis actum”17. W tej wersji będąca w trakcie w momencie wejścia w życie nowych przepisów polega ona, ogólnie rzecz ujmując, na tym, że w przypadku fak- miałaby podlegać cała, to jest też w części zaistniałej przed zmia- tów rozciągniętych w czasie są one poddane działaniu nowego ną prawa, ponownej ocenie prawnej na podstawie nowych ure- przepisu od momentu jego wejścia w życie18. W tym sensie nale- gulowań22. ży – jak się wydaje – odczytywać stwierdzenia, w myśl których na 5. Różnicę zachodzącą pomiędzy bezpośrednim działaniem podstawie art. 16 u.o.m.f.p. przepisy ustawy o odpowiedzialności nowego prawa a jego retroakcją podkreśla się zresztą na tle skut- majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie ków zmiany przepisów proceduralnych w stosunku do postępo- prawa „stosuje się do działań i zaniechań funkcjonariuszy publicz- wań sądowych czy administracyjnych będących w toku momen- nych, które nastąpiły od dnia wejścia w życie ustawy, a zatem cie zmiany przepisów, gdzie „bezpośrednie działanie nowego także do niezałatwienia sprawy w terminie, które zaistniało po prawa sprowadza się do objęcia regulacją nowych przepisów 17 maja 2011 r., chociażby bieg terminu załatwienia sprawy roz- merytorycznych faktów procesowych zachodzących w ramach począł się przed tym dniem”19. danego postępowania od momentu wejścia nowego prawa 3. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na to, że w orzecz- w życie”23. W tym kontekście warto też zwrócić uwagę na wyrok nictwie sądowym niejednokrotnie odwoływano się już dla roz- Sądu Najwyższego z 24 lutego 1998 r. (I CKN 504/97)24, w którym wiązania pojawiających się problemów intertemporalnych do podniesiono m. in., że „według reguł prawa międzyczasowego co zasady bezpośredniego (natychmiastowego) działania nowego do stosowania prawa materialnego, (...) do czynności prawnych prawa (retrospektywności). Na przykład można tu wskazać wyrok i innych zdarzeń stosuje się prawo obowiązujące w chwili doko- Sądu Najwyższego z 7 kwietnia 2004 r.20, w którym stwierdzono, nania czynności lub powstania zdarzeń prowadzących do okre- iż „zawarta w art. 27 ust. 1 ustawy reguła, że «ustawa niniejsza ślonych stosunków prawnych. Jest to inna sytuacja niż w wypad- znajduje również zastosowanie do stosunków prawnych powsta- ku zmiany prawa procesowego. Zmiana bowiem prawa łych przed dniem jej wejścia w życie» oznacza tylko tyle, iż sto- procesowego prowadzi do tzw. bezpośredniego działania prawa, sunki prawne powstałe pod rządem ustawy z 2 lipca 1994 r. o naj- co oznacza, że zmienione prawo procesowe stosuje się wprost mie lokali i istniejące w chwili wejścia w życie ustawy do aktualnie podejmowanych czynności procesowych”. Biorąc to z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, podlegać będą pod uwagę, należy zaaprobować argumentację przedstawioną nowej ustawie od daty wejścia jej w życie. Jest to więc tzw. retro- przez Naczelny Sąd Administracyjny w powoływanym już wyroku spektywność, a nie retroaktywność ustawy. Jest ona powszech- z 12 grudnia 2011 r. (I OSK 1471/2011). Skoro bowiem sprawa nie przyjmowana, gdy chodzi o zasadę bezpośredniego działania była w toku w momencie wejścia w życie ustawy o odpowiedzial- nowej ustawy w odniesieniu do stosunków prawnych o charak- ności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naru- terze ciągłym”. Warto też nadmienić o uchwale Sądu Najwyższe- szenie prawa, zainicjowana skargą wniesioną przed tą datą, to od

14 Podobnie SN w wyroku z 11 kwietnia 2001 r., I PKN 351/00, OSN 2003, nr 2, poz. 37. 15 Zwłaszcza że nie może być w tym przypadku mowy o domniemaniu prawnym, termin „domniemanie” jest w tym kontekście używany w znaczeniu po- tocznym. 16 T. Pietrzykowski, Podstawy prawa intertemporalnego... op.cit., s. 39–40; tenże w: System... op.cit., s. 637 i s. 669; ale zob. też stanowisko optujące za możliwością przyjęcia ad casum za odmiennego poglądu: wyrok TK z 9 czerwca 2003 r., SK 12/03, OTK-A 2003, nr 6, poz. 51; P. Tuleja, Konstytucyjne podstawy prawa intertemporalnego... op.cit., s. 152–155. 17 T. Pietrzykowski, Podstawy prawa intertemporalnego... op.cit., s. 47. 18 Ibidem, s. 47. 19 A. Wróbel w: M. Jaśkowska, A. Wróbel, Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, Warszawa 2011, s. 346. 20 IV CK 223/03, Lex nr 1125289; zob. też wyrok SN z 17 kwietnia 2009 r., III CZP 17/09, OSNC 2010, nr 1, poz. 7. 21 OSNC 2010, nr 1, poz. 6; zob. też uchwałę SN z 4 lipca 2002 r., III CZP 36/02, OSNC 2003, nr 4, poz. 45. 22 Zwraca na to uwagę T. Pietrzykowski, dostrzegając przy tym jednak, że rozróżnienie bezpośredniego działania nowego prawa oraz retroakcji, przynajmniej w niektórych jej postaciach, nie jest do końca ostre i jednoznaczne, ma niekiedy charakter względny, np. gdy w wyniku zmiany prawa dochodzić będzie do zmiany skutków prawnych wywoływanych dotąd przez dany fakt, powodujący powstanie określonej sytuacji prawnej (T. Pietrzykowski, Podstawy prawa intertemporalnego... op.cit., s. 50–51; tenże w: System... op.cit., s. 645). Nieco odmiennie S. Wronkowska, która dokonuje ostrego przeciwstawienia techniki tzw. bez- pośredniego działania prawa od jego działania wstecznego, podnosząc m.in. że nie jest wstecznym działaniem prawa sytuacja, w której następstwa czynów czy zdarzeń, które zaszły przed wejściem nowych przepisów w życie, ustawodawca nakazuje oceniać w świetle tych nowych przepisów, ale dopiero od momentu ich wejścia w życie (S. Wronkowska, Zmiany w systemie prawnym... op.cit., s. 7; zob. też wyrok SN z 4 września 2008 r., IV CSK 196/08, Lex nr 466004). 23 T. Pietrzykowski, Podstawy prawa intertemporalnego... op.cit., s. 51–52. 24 Lex nr 151580. 6 D stosowanie ustawy o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa momentu wejścia tej ustawy w życie sąd administracyjny zobli- odpowiedzialny (zob. art. 2 ust. 1 pkt 2 u.o.m.f.p.) na mocy pra- gowany był stosować się do wprowadzonych na jej podstawie womocnego orzeczenia sądu lub ugody odszkodowanie z tytułu przepisów proceduralnych od momentu ich wejścia w życie. Na tak wyrządzonej szkody (tzn. muszą zostać spełnione przesłanki mocy art. 14 pkt 2 u.o.m.f.p. dodano bowiem do art. 149 p.p.s.a. odpowiedzialności funkcjonariusza publicznego, określone przepis zobowiązujący sąd administracyjny do dokonywania w art. 5 u.o.m.f.p.). Następnie prokurator okręgowy przeprowadzi oceny, czy w danym przypadku bezczynność lub przewlekłe pro- postępowanie wyjaśniające (na wniosek kierownika podmiotu wadzenie postępowania miały miejsce z rażącym naruszeniem odpowiedzialnego, który wypłacił odszkodowanie, lub kierowni- prawa, a więc w istocie zmodyfikowano przepisy o charakterze ka jednostki organizacyjnej podmiotu odpowiedzialnego, która proceduralnym, dotyczące zakresu rozpoznania oraz treści orze- wypłaciła odszkodowanie) i jeśli uzna, że są ku temu podstawy czenia. Sąd administracyjny powinien zatem stosować się do tak (tzn. zachodzą przesłanki odpowiedzialności majątkowej funk- ukształtowanego brzmienia art. 149 p.p.s.a. na gruncie postępo- cjonariusza), wytoczy powództwo na rzecz podmiotu odpowie- wań toczących się w wyniku wniesienia skarg, o których mowa dzialnego o odszkodowanie przeciwko funkcjonariuszowi pu- w tym przepisie, będących w toku 17 maja 2011 r. (a więc w mo- blicznemu, w wyniku czego w kwestii odpowiedzialności mencie wejścia w życie ustawy o odpowiedzialności majątkowej majątkowej tego funkcjonariusza orzekać będzie sąd cywilny. funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa). Jest to Zatem to ten sąd w toku procesu oceniać będzie, czy zasadne jest zasadne, tym bardziej że w sprawach, w których rozpoznawane powództwo wniesione przeciwko danemu funkcjonariuszowi są wskazane skargi, sąd administracyjny orzeka przy uwzględnie- publicznemu, w tym czy w ogóle można dochodzić jego odpo- niu stanu faktycznego i prawnego sprawy na dzień zamknięcia wiedzialności na gruncie ustawy o odpowiedzialności majątko- rozprawy poprzedzającej wydanie orzeczenia25. wej funkcjonariuszy publicznych z uwagi na brzmienie art. 16 6. Z takim ujęciem problematyki intertemporalnej, jak ma to u.o.m.f.p. (ewentualnie z uwagi na ten przepis już wcześniej pro- miejsce w powoływanym wyroku Naczelnego Sądu Administra- kurator w toku postępowania wyjaśniającego może uznać, że cyjnego z 12 grudnia 2011 r., należy się w związku z powyższym w danym przypadku nie ma podstaw do wytaczania wspomnia- zgodzić, podkreślając jednak potrzebę wyraźnego rozróżnienia nego powództwa przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu na dwóch kwestii. Jedna dotyczy rozpoznawania przez sądy admi- gruncie powołanej ustawy). Podsumowując, uznać należy, że nistracyjne skarg na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie czego innego dotyczy ocena sądu administracyjnego dokony- postępowania. W takich sprawach, choćby toczyły się na skutek wana na podstawie art. 149 p.p.s.a., tam bowiem sąd poddaje skargi wniesionej przed 17 maja 2011 r., czyli przed wejściem ocenie działanie bądź zaniechanie organu administracji publicz- w życie ustawy o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy nej i jeśli wypadnie mu dokonywać tej oceny po 17 maja 2011 r. publicznych za rażące naruszenie prawa, przepis art. 149 § 1 (w tym dla spraw, w których skarga była złożona przed tą datą, p.p.s.a. wraz ze zdaniem drugim, dodanym na podstawie art. 14 ale jest w momencie jej nastania w toku i na chwilę zamknięcia pkt 2 u.o.m.f.p., wiąże sąd administracyjny w tym znaczeniu, że rozprawy poprzedzającej wydanie orzeczenia u.o.m.f.p. już we- uwzględniając – począwszy od 17 maja 2011 r. (lub później) – szła w życie), to sąd administracyjny, uwzględniając skargę na wspomnianą skargę na bezczynność lub przewlekłość, obligato- bezczynność lub przewlekłość, zobligowany jest do odniesienia ryjnie musi się także odnieść do kwestii, czy ta bezczynność lub się do tego, czy doszło do rażącego naruszenia prawa. Nie naru- przewlekłość miały miejsce z rażącym naruszeniem prawa i dać sza to w żadnej mierze art. 16 u.o.m.f.p., nie implikuje bowiem temu wyraz w wydawanym przez siebie wyroku. Niemniej jednak automatycznie powstania odpowiedzialności majątkowej funk- należy pamiętać o tym, że sąd administracyjny nie wyrokuje tym cjonariusza publicznego na gruncie u.o.m.f.p. Ta ostatnia kwestia samym wcale o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariusza będzie bowiem dopiero przedmiotem rozważań sądu cywilnego publicznego. Co prawda, dokonanie przez ten sąd stwierdzenia (ewentualnie wcześniej prokuratora okręgowego w toku postę- rażącego naruszenia prawa na podstawie art. 149 p.p.s.a. w pra- powania wyjaśniającego) w odrębnym procesie wytoczonym womocnym wyroku stanowi jedną z przesłanek regresowej od- przeciwko funkcjonariuszowi przez wspomnianego prokuratora powiedzialności majątkowej funkcjonariusza publicznego (art. 5 na rzecz podmiotu odpowiedzialnego. Wówczas konieczne bę- pkt 3 u.o.m.f.p. w zw. z art. 6 pkt 8 u.o.m.f.p.), jednakże o odpo- dzie uwzględnienie momentu, w którym doszło do działania lub wiedzialności tej nie rozstrzyga. Roszczenia majątkowe przeciw- zaniechania funkcjonariusza publicznego. Jeśli nastąpiło ono ko funkcjonariuszowi takiemu na gruncie ustawy o odpowie- przed 17 maja 2011 r. – odpowiedzialność funkcjonariusza na dzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące gruncie u.o.m.f.p. będzie wyłączona. naruszenie prawa mogą26 być dochodzone w ramach powódz- twa w sprawie cywilnej przed sądem powszechnym. Aby w ogó- le wytoczenie takiego powództwa wchodziło w grę, oprócz stwierdzenia rażącego naruszenia prawa na podstawie art. 149 § 1 zdanie drugie p.p.s.a., to rażące naruszenie prawa musi być spowodowane zawinionym działaniem lub zaniechaniem funkcjonariusza publicznego, wywołać powstanie szkody, podmiotowi poszkodowanemu musi zostać wypłacone przez podmiot

25 Tak w powoływanym wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 12 grudnia 2011 r. (I OSK 1471/2011); tak też w postanowieniu Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 8 lutego 2007 r., II SAB/Po 14/06 niepubl.; zob. też: J.P. Tarno, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komen- tarz, Warszawa 2012, s. 388–389; M. Jagielska, J. Jagielski, R. Stankiewicz w: Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, red. R. Hauser, M. Wierzbowski, Warszawa 2011, s. 538; T. Woś w: Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, Warszawa 2009, s. 609. 26 A przy tym muszą być dochodzone, jeśli zachodzą przesłanki odpowiedzialności majątkowej funkcjonariusza publicznego statuowane w tej ustawie, przewiduje ona bowiem wówczas obligatoryjność dochodzenia roszczeń wobec tego funkcjonariusza (zob. zwłaszcza art. 7 u.o.m.f.p.). 7 D Problematyka opodatkowania dochodów od przychodów z pochodnych instrumentów finansowych

Problematyka opodatkowania dochodów od przychodów z pochodnych instrumentów finansowych

dr Marek Kopyściański*

1. Przepis art. 30b ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od wiąże się, oczywiście, z podejmowaniem pewnego ryzyka finan- osób fizycznych1 przewiduje, iż od dochodów uzyskanych z od- sowego, daje też często możliwość osiągnięcia dodatkowych płatnego zbycia papierów wartościowych lub pochodnych in- dochodów niezwiązanych z zasadniczym przedmiotem prowa- strumentów finansowych, i z realizacji praw z nich wynikających dzonej działalności, a nierzadko jest alternatywną, dodatkową oraz z odpłatnego zbycia udziałów w spółkach mających osobo- formą zabezpieczania głównego źródła przychodu. Niemniej wość prawną oraz z tytułu objęcia udziałów (akcji) w spółkach jednak wraz z upowszechnianiem się obrotu pochodnymi instru- mających osobowość prawną albo wkładów w spółdzielniach mentami finansowymi powstaje szereg kontrowersji związanych w zamian za wkład niepieniężny w postaci innej niż przedsiębior- ze skutkami podatkowo-prawnymi, m. in. na tle u.p.d.o.f. stwo lub jego zorganizowana część, podatek dochodowy wyno- 3. Zgodnie z treścią art. 2 ust. 1 pkt 2c ustawy o obrocie instru- si 19% uzyskanego dochodu. Jednocześnie przepis art. 30b mentami finansowymi2, w związku z art. 5a pkt 13 u.p.d.o.f. po- ust. 4 u.p.d.o.f. stanowi, że przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli chodnymi instrumentami są: opcje, kontrakty terminowe, swapy, odpłatne zbycie papierów wartościowych i pochodnych instru- umowy forward na stopę procentową oraz inne instrumenty po- mentów finansowych oraz realizacja praw z nich wynikających chodne, których instrumentem bazowym jest papier wartościo- następuje w wykonywaniu działalności gospodarczej. Na tle wy, waluta, stopa procentowa, wskaźnik rentowności lub inny przepisu art. 30b ust. 4 powstaje wątpliwość, czy swoim zakre- instrument pochodny, indeks finansowy lub wskaźnik finansowy, które są wykorzystywane przez dostawcę, lub rozliczenie pienięż- ne. Podstawową cechą konstrukcyjną instrumentów pochodnych jest więc powiązanie wartości tych instrumentów z warto- ścią określonego aktywa bazowego, przy czym, oczywiście, Obrót pochodnymi instrumentami finansowymi staje wartość instrumentu pochodnego jest w zasadzie determinowa- się obecnie dość istotnym sposobem czasowego na wartością aktywa bazowego. Mając na względzie powołany lokowania wolnych środków pieniężnych przez przepis art. 2 ust. 1 pkt 2c ustawy o obrocie instrumentami finan- przedsiębiorców prowadzących różnego rodzaju sowymi, można w pewnym uproszczeniu powiedzieć, iż aktywa- działalność gospodarczą. mi bazowymi mogą być mające określoną, zmieniającą się w czasie wartość, umowy lub rozliczenia. Wymóg zmienności w czasie wartości aktywa bazowego wiąże się z koniecznością istnienia elementu niepewności co do aktywa bazowego3. 4. Klasyfikacja podmiotów uczestniczących w procesach za- sem obejmuje on przedsiębiorców incydentalnie dokonujących chodzących na rynkach finansowych (a zatem i procesach zwią- obrotu pochodnymi instrumentami finansowymi, których przed- zanych z obrotem pochodnymi instrumentami finansowymi) miot działalności nie obejmuje takiego obrotu, czy też przepis jest niezwykle trudna, przede wszystkim z uwagi na fakt, iż ten dotyczy wyłącznie przedsiębiorców, których przedmiot dzia- w procesach tych bierze udział wiele różnego rodzaju podmio- łalności gospodarczej obejmuje właśnie obrót pochodnymi in- tów, pełniących różne funkcje, kierujących się potrzebą osiąga- strumentami finansowymi. nia różnych celów. W literaturze przyjmuje się zwykle pewne 2. Nie ulega wątpliwości, iż obrót pochodnymi instrumentami uproszczenie (które w praktyce stosowania prawa, a zwłaszcza finansowymi staje się obecnie dość istotnym sposobem czaso- prawa podatkowego, nie zawsze bywa przydatne)4, dzieląc wego lokowania wolnych środków pieniężnych przez przedsię- uczestników rynku finansowego na instytucje regulujące i nad- biorców prowadzących różnego rodzaju działalność gospodar- zorujące rynki finansowe, instytucje organizujące obrót instru- czą. Bywa też coraz częściej sposobem redukowania niepewności mentami finansowymi, emitentów, instytucje finansowe (po- związanej z dynamicznymi zmianami kursów walut. Nabywanie średnicy finansowi) oraz inwestorów5. Poza instytucjami i zbywanie pochodnych instrumentów finansowych, pomimo iż regulującymi i nadzorującymi rynki finansowe wszyscy pozo-

* Radca prawny, adiunkt w Katedrze Prawa Finansowego na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego. 1 Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tj. Dz.U. 2012, poz. 361), zwana dalej u.p.d.o.f. 2 Ustawa z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tj. z 2010 r. Dz.U. Nr 211, poz. 1384 ze zm.). 3 A. Braciszewska w: Towary giełdowe i towarowe instrumenty pochodne, prawne aspekty obrotu, praca zbiorowa: K. Gorzelak, A. Braciszewska, J. Braciszewska, T. Rogalski, Warszawa 2011, s. 57. 4 Należy zwrócić uwagę, iż niektórzy uczestnicy obrotu na rynku finansowym występować mogą w podwójnej roli, co może też mieć istotne znaczenie dla oceny skutków podatkowo-prawnych poszczególnych przedsięwzięć podejmowanych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Tym samym należy pamię- tać, iż klasyfikacje podmiotowe nie muszą przesądzać o skutkach podatkowo-prawnych. 5 J. Czekaj w: Rynki, instrumenty i instytucje finansowe pod. red. J. Czekaj, Warszawa 2008 r., s. 43.

8 D Problematyka opodatkowania dochodów od przychodów z pochodnych instrumentów finansowych stali uczestnicy rynku finansowego prowadzą działalność tu działalności podmiotu gospodarczego – nie następuje w wy- gospodarczą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności konaniu tej działalności, ale tylko w związku z nią, czego art. 30b gospodarczej,6 choć każdy z nich w różnym zakresie7. Z uwagi ust. 4 u.p.d.o.f. swym zakresem nie obejmuje (wyrok NSA z 5 paź- na specyfikę obrotu na rynku finansowym ustawodawca nakła- dziernika 2011 r. II FSK 277/11). W uzasadnieniu NSA wskazał, iż da na podmioty prowadzące działalność w zakresie obrotu pa- w art. 10 ust. 1 pkt 3 i 7 u.p.d.o.f. wyszczególniono dwa odrębne pierami wartościowymi i innymi instrumentami finansowymi źródła przychodów w postaci pozarolniczej działalności gospo- szczególne obowiązki. Jednym z najistotniejszych jest niewąt- darczej oraz kapitałów pieniężnych i praw majątkowych, a prze- pliwie wymóg uzyskania zezwolenia na wykonywanie działal- pis art. 17 ust. 1 pkt 10 u.p.d.o.f. definiuje pojęcie przychodów ności gospodarczej w zakresie określonym ustawą o obrocie z kapitałów pieniężnych jako przychody z odpłatnego zbycia instrumentami finansowymi, określony w art. 75 ustawy o swo- pochodnych instrumentów finansowych oraz z realizacji praw bodzie działalności gospodarczej. 5. Opodatkowanie obrotu gospodarczego niewątpliwie determinuje konieczność odpowiedniego użycia wyrażeń w języku prawnym, zwłaszcza że chcąc osiągnąć określone cele fiskalne, Odpłatne zbycie czy realizacja określonych praw ustawodawca powinien respektować rynkowe mechanizmy z pochodnych instrumentów finansowych w wykona- 8 gospodarcze , przy czym wykładnia zastosowanych w ustawie niu działalności gospodarczej to czynność prawna podatkowej wyrażeń musi uwzględniać rzeczywisty przebieg stanowiąca realizację przedmiotu działalności gospo- 9 zjawisk obrotu gospodarczego . Użyte przez ustawodawcę wy- darczej. rażenie „w wykonywaniu działalności gospodarczej”, przy uwzględnieniu funkcji określonego przepisu i jednoczesnym re- spektowaniu wskazań wynikających z wykładni systemowej, a więc uwzględniając definicje zawarte w ustawie podatkowej oraz innych ustawach, pozwala na przyjęcie, iż znaczenie przepi- z nich wynikających. Zgodnie natomiast z definicją zawartą su art. 30b ust. 4 u.p.d.o.f. sprowadza się do objęcia swoim zakre- w art. 5a pkt 13 u.p.d.o.f., odsyłającą do przepisu art. 2 ust. 1 pkt sem jedynie podmiotów, które – zgodnie z przedmiotem działal- 2 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, odpłatne zbycie ności w wykonywaniu (a nie w związku) działalności gospodarczej pochodnych instrumentów finansowych należy uznać za przy- – dokonują obrotu pochodnymi instrumentami finansowymi. chody z kapitałów pieniężnych i praw majątkowych. Stosownie Stanowisko takie wyraził zresztą w wyroku z 5 października 2011 do treści art. 30b ust. 4 u.p.d.o.f. możliwe jest opodatkowanie na r. Naczelny Sąd Administracyjny, który stwierdził, iż użyte w prze- innych niż określone w art. 30b ust. 1 zasadach dochodu ze zby- pisie art. 30b ust. 4 u.p.d.o.f. sformułowanie „odpłatne zbycie cia papierów wartościowych i pochodnych instrumentów finan- papierów wartościowych i pochodnych instrumentów finanso- sowych oraz realizacji praw z nich wynikających, jeżeli następuje wych oraz realizacja praw z nich wynikających następuje w wy- to w wykonywaniu działalności gospodarczej. W ocenie sądu, konywaniu działalności gospodarczej” oznacza, że wykonywanie dochód z kapitałów pieniężnych ma charakter odrębny w stosun- działalności polega właśnie na odpłatnym zbywaniu i realizowa- ku do dochodu uzyskiwanego np. z produkcji i sprzedaży arty- niu praw z papierów wartościowych i pochodnych instrumentów kułów spożywczych czy wynajmu nieruchomości będących wynikiem prowadzenia przez podatnika określonego rodzaju działalności gospodarczej. Zatem przychody z tytułu odpłatnego zbycia pochodnych instrumentów finansowych należy zaliczyć Opodatkowanie obrotu gospodarczego niewątpliwie do przychodów z kapitałów pieniężnych, o których mowa w art. determinuje konieczność odpowiedniego użycia 10 ust. 1 pkt 7, w zw. z art. 17 ust. 1 pkt 10 u.p.d.o.f. wyrażeń w języku prawnym, zwłaszcza że chcąc 6. Wyrażone wyżej stanowisko znajduje niewątpliwie dodat- osiągnąć określone cele fiskalne, ustawodawca kowe uzasadnienie w katalogu źródeł przychodów określonym powinien respektować rynkowe mechanizmy w treści art. 10 ust. 1 u.p.d.o.f. Przepis ten w sposób niebudzący gospodarcze. wątpliwości rozróżnia poszczególne źródła przychodowe, a od zakwalifikowania przychodu do danego źródła zależy sposób opodatkowania przychodu z danego źródła. W podatku docho- finansowych w sposób zorganizowany, ciągły oraz zarobkowy. dowym od osób fizycznych jest to zresztą cechą konstrukcyjną. Odpłatne zbycie czy realizacja określonych praw z pochodnych A zatem skoro podatnik prowadzi działalność gospodarczą pole- instrumentów finansowych w wykonaniu działalności gospodar- gającą np. na sprzedaży towarów (cukierniczych, hutniczych, czej to czynność prawna stanowiąca realizację przedmiotu dzia- spożywczych itd.), a nie prowadzi działalności polegającej na łalności gospodarczej. Innego rodzaju zbycie czy realizacja praw, dokonywaniu obrotu pochodnymi instrumentami finansowymi podobnie jak wiele innych czynności prawnych i faktycznych (nawet jeżeli incydentalnie, w związku z głównym nurtem dzia- niezbędnych lub gospodarczo uzasadnionych w prowadzeniu łalności nabywa i odpłatnie zbywa pochodne instrumenty finan- działalności gospodarczej, jeżeli nie stanowi realizacji przedmio- sowe), to nie jest to obrót tymi instrumentami i realizacją praw

6 Ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tj. Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.). 7 S. Thiel, Rynek kapitałowy i terminowy. Warszawa 2010 r., s. 101–107. 8 Podstawowa trudność związana z tworzeniem przepisów prawa podatkowego powinna w praktyce sprowadzać się właśnie do obejmowania określonym sposobem opodatkowania faktycznych mechanizmów gospodarczych, a nie tylko takich, które są elementem szerszej całości gospodarczej; R. Mastalski, Prawo podatkowe, Warszawa 2009, s. 6. 9 P. Borszowski, Działalność gospodarcza w konstrukcji prawnej podatku, Warszawa 2010 r., s. 37. 9 D Problematyka opodatkowania dochodów od przychodów z pochodnych instrumentów finansowych

z nich wynikających w wykonaniu działalności gospodarczej, a w odniesieniu do podmiotów prowadzących działalność a jedynie dokonywanie obrotu w związku z działalnością gospo- gospodarczą – ustalenie, czy uzyskany przychód nie jest darczą. Inwestowanie za pośrednictwem banku (lub innej insty- zaliczany do źródeł wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 1, 2 tucji pośredniczącej) wolnych środków finansowych, nawet jeże- oraz 4–9. Zaliczenie ich bowiem do tych źródeł wyklucza li jest wynikiem konieczności ekonomicznej, nie polega na uznanie, że przychód został osiągnięty z działalności gospo- wykonywaniu działalności polegającej na odpłatnym zbywaniu darczej. instrumentów finansowych. Nie można bowiem mylić uczestni- Nie wszystkie czynności podejmowane przez podmiot pro- ków obrotu na rynku finansowym. Kim innym jest inwestor, jakim wadzący działalnością gospodarczą mogą zostać zaliczone do bywają (nawet jeśli regularnie) przedsiębiorcy niemający źródła, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 3 u.p.d.o.f., ale tylko w przedmiocie działalności gospodarczej obrotu instrumentami te, które następują w wykonywaniu działalności gospodarczej. finansowymi, a kim innym np. przedsiębiorca prowadzący na Aby zatem czynności podatnika mogły zostać zaliczone do źró- podstawie zezwolenia działalność maklerską. dła, jakim jest pozarolnicza działalność gospodarcza, przedmiotem działalności podatnika musiałby być obrót pochodnymi instrumentami finansowymi. 7. Konkludując, należy stwierdzić, iż – w świetle orzecznictwa sądowo-administracyjnego – dochody związane z inwestowa- Przychody z tytułu odpłatnego zbycia pochodnych niem w pochodne instrumenty finansowe – oczywiście wówczas, instrumentów finansowych należy zaliczyć do gdy inwestowanie nie jest przedmiotem działalności gospodar- przychodów z kapitałów pieniężnych, o których czej – nie stanowią dochodów uzyskiwanych z pozarolniczej mowa w art. 10 ust. 1 pkt 7, w zw. z art. 17 ust. 1 działalności gospodarczej w rozumieniu u.p.d.o.f., nawet wtedy pkt 10 u.p.d.o.f gdy działania na instrumentach finansowych mają na celu np. zabezpieczenie ryzyka kursowego, a zatem są ściśle związane z przedmiotem działalności gospodarczej. Zgodnie z przedsta- wionym wyżej wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego Istota problemu opodatkowania dochodów od przychodów (II FSK 277/11), mając na względzie treść przepisu art. 10 ust. 1 z pochodnych instrumentów finansowych niewątpliwie sprowa- u.p.d.o.f., brak jest podstaw do przyjęcia, iż przychody z kapita- dza się zatem do interpretacji prawa i rozstrzygnięcia, czy przy- łów pieniężnych są przychodami z działalności gospodarczej, chody ze zbycia przez podatnika prowadzącego działalność skoro ustawodawca wyraźnie te dwa źródła przychodów rozróż- gospodarczą, pochodnych instrumentów finansowych są przy- nia. Respektując w pełni stanowisko NSA, należy jednak zwrócić chodami z pozarolniczej działalności gospodarczej (art. 10 ust. 1 uwagę, iż być może ustawodawca będzie w dającej się bliżej pkt 3 u.p.d.o.f.), czy z kapitałów pieniężnych i innych praw mająt- określić przyszłości zmuszony do zweryfikowania treści przepi- kowych (art. 10 ust. 1 pkt 7 u.p.d.o.f.). Interpretacja tych przepi- sów regulujących opodatkowanie dochodów od przychodów sów daje podstawy do uznania, że realizacja i zbycie praw mająt- kowych z pochodnych instrumentów finansowych przez przedsiębiorcę prowadzącego działalność, ogólnie ujmując – handlową nie stanowi zbycia lub realizacji praw z pochodnych Nie wszystkie czynności podejmowane przez podmiot instrumentów finansowych w wykonywaniu prowadzonej w tym prowadzący działalnością gospodarczą mogą zostać celu działalności gospodarczej. Realizacja praw z tych instrumen- zaliczone do źródła, o którym mowa w art. 10 ust. 1 tów stanowi źródło przychodu z kapitałów pieniężnych w posta- pkt 3 u.p.d.o.f., ale tylko te, które następują w wykony- ci pochodnych instrumentów finansowych. Takie stanowisko waniu działalności gospodarczej. potwierdza też orzecznictwo sądowo-administracyjne10. Dodatkowym argumentem na poparcie wyrażonego wyżej stanowiska może być również definicja działalności gospodarczej zawarta w art. 5a ust. 1 pkt 6 u.p.d.o.f. Z regulacji tej wynika, iż „działalność gospodarcza” to działalność zarobkowa: z papierów wartościowych czy pochodnych instrumentów finan- a) wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa, sowych. Zważywszy na coraz większe ryzyko prowadzenia dzia- b) polegająca na poszukiwaniu, rozpoznawaniu i wydobywaniu łalności gospodarczej, które dotyka przedsiębiorców m.in. kopalin ze złóż, w związku z różnicami kursowymi, konieczne staje się poszuki- c) polegająca na wykorzystywaniu rzeczy oraz wartości niema- wanie instrumentów pozwalających zmniejszyć to ryzyko. Można terialnych i prawnych wręcz rzec, że inwestowanie w pochodne instrumenty finansowe – prowadzona we własnym imieniu bez względu na jej rezul- (i nie tylko) w sposób zauważalny staje się nieodzownym elemen- tat, w sposób zorganizowany i ciągły, z której uzyskane przy- tem wykonywania działalności gospodarczej nawet wówczas, chody nie są zaliczane do innych przychodów ze źródeł gdy przedmiot działalności danego przedsiębiorcy nie obejmuje wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 1, 2 i 4–9. Z definicji tej obrotu instrumentami finansowymi. wyraźnie wynika, że w podatku dochodowym od osób fizycznych w zakresie przedmiotu opodatkowania pierwszą czynnością musi być ustalenie charakteru źródła przychodu,

10 Por. wyrok NSA z 28 sierpnia 1997 r., sygn. akt I SA/Łd 641/96, wyrok WSA w Krakowie z 22 października 2009 r., sygn. akt I SA KR 776/09, wyrok NSA z 10 lipca 1997 r., sygn. akt SA/Sz 1644/96, wyrok NSA z 29 maja 2008 r., sygn. akt II FSK 517/07, wyrok WSA we Wrocławiu z 10 marca 2011 r., sygn. akt 43/11.

10 D Charakter prawny tytułu wykonawczego, o którym mowa w art. 109 ustawy o księgach wieczystych i hipotece

Charakter prawny tytułu wykonawczego, o którym mowa w art. 109 ustawy o księgach wieczystych i hipotece

dr Paweł Bojarski* Katarzyna Schmidt**

Niniejszy artykuł jest polemiką wokół zagadnienia charakte- W orzecznictwie prezentowany jest także pogląd mniej ka- ru prawnego tytułu wykonawczego, o którym mowa w art. 109 tegoryczny, zgodnie z którym postępowanie wieczystoksięgo- ustawy o księgach wieczystych i hipotece (zwana dalej we dotyczące wpisu hipoteki przymusowej nie jest sposobem u.k.w.h.)1. Genezą zaś rozdźwięku stanowisk co do specyfiki ty- egzekucji ani jego skutkiem nie jest wyegzekwowanie roszcze- tułu wykonawczego jest spór co do charakteru hipoteki przy- nia, ale zmierza ono do ułatwienia przyszłego postępowania musowej. Uznając bowiem hipotekę przymusową za szczegól- egzekucyjnego, stanowiąc środek zabezpieczenia interesów ny rodzaj środka egzekucyjnego, do którego znajdują fiskalnych6. Zgodnie zaś z uchwałą SN z 8 października 2003 r. zastosowanie przepisy o postępowaniu egzekucyjnym, należy „postępowanie o wpis hipoteki przymusowej odbywa się na uznać, że tytułem wykonawczym z art. 109 u.k.w.h. może być podstawie przepisów k.p.c. regulujących postępowanie wieczy- zarówno tytuł „pierwotny”, o którym mowa w art. 776 Kodeksu stoksięgowe (art. 6261–62613), zamieszczonych w księdze doty- postępowania cywilnego (zwany dalej k.p.c.)2, jak i tytuł dalszy, czącej postępowania nieprocesowego. Ustanowienie hipoteki o którym mowa w art. 793 k.p.c. Pogląd przeciwny, zgodnie przymusowej nie jest sposobem egzekucji ani jego skutkiem z którym hipoteka przymusowa nie jest szczególnym środkiem nie jest wyegzekwowanie roszczenia, lecz zabezpieczenie wy- egzekucyjnym, prowadzi do wniosku, że tytuł wykonawczy konania zobowiązania. Jest to zarazem postępowanie zmierza- z art. 109 u.k.w.h. nie jest wydawany w celu prowadzenia po- jące do ułatwienia przyszłego postępowania egzekucyjnego stępowania egzekucyjnego. Jego wydanie służyć ma zatem i w wypadku, w którym jego skutek może być osiągnięty tylko zabezpieczeniu roszczenia. Nie można go więc zakwalifikować wtedy, gdy wierzyciel ma taki tytuł prawny, jaki jest wymagany jako tytuł dalszy, o którym mowa w art. 793 k.p.c. do wszczęcia egzekucji, tj. tytuł wykonawczy, jego podstawę Poszukując odpowiedzi na pytanie o charakter tytułu wyko- powinien stanowić taki sam tytuł, który może być podstawą nawczego z art. 109 u.k.w.h., należy najpierw rozważyć kwestię, egzekucji we wszystkich wypadkach jej prowadzenia”7. Także czy hipoteka przymusowa jest szczególnym rodzajem środka w orzeczeniu z 18 marca 2005 r. SN wyraził pogląd, że hipoteka egzekucyjnego3. Stanowisko takie zostało wyrażone w orzecze- przymusowa pełni rolę szczególnego środka egzekucyjnego niu Sądu Najwyższego z 27 maja 2010 r., zgodnie z którym „hi- w szerokim rozumieniu8. poteka przymusowa należy do szeroko rozumianego postępo- Odmienne stanowisko prezentowane jest zaś w doktrynie. wania egzekucyjnego”4. W przywołanym wyroku SN powołał się Zgodnie z nim, hipoteka przymusowa nie jest szczególnym na ugruntowaną praktykę orzeczniczą, uzasadniając swoje sta- środkiem egzekucji, a postępowanie o jej wpis ma charakter nowisko egzekucyjnym charakterem norm prawnych stanowią- samodzielny. Konsekwencją tej tezy jest brak podstaw do sto- cych o hipotece przymusowej. Zgodnie z postanowieniem SN sowania, nawet odpowiednio, przepisów o postępowaniu eg- z 12 czerwca 1997 r. „postępowanie dotyczące wpisu hipoteki zekucyjnym do postępowania o wpis. przymusowej stanowi postępowanie egzekucyjne, ponieważ Zgodnie z dyspozycją przepisu art. 65 ust 1 u.k.w.h., w celu normy o hipotece przymusowej mają wyraźny charakter norm zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nierucho- egzekucyjnych”5. mość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może do-

* Radca prawny. ** Doktorantka w Katedrze Teorii i Filozofii Prawa Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, aplikantka radcowska w OIRP we Wrocławiu. 1 Ustawa z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece. 2 Ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego. 3 J. Pisuliński (red.), Hipoteka po nowelizacji, Warszawa 2011, s. 508; E. Bałan-Gonciarz, H. Ciepła, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz po nowelizacji prawa hipotecznego. Wzory wniosków o wpis. Wzory wniosków do księgi wieczystej w: Komentarz do art. 109 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, Warszawa 2011. 4 Orzeczenie SN z 27 maja 2010 r. ( III CZP 27/10), LEX nr 590606. 5 Orzeczenie SN z 12 czerwca 1997 r. ( III CKN 72/97), LEX nr 30492. 6 Postanowienie SN z 5 stycznia 2005 r., II CK 416/04, LEX nr 277087. 7 Uchwała SN z 8 października 2003 r. (III CZP 68/03), LEX nr 8073. 8 Uchwała SN z 18 marca 2005 r. (III CZP 3/05), LEX nr 144128. 11 D Charakter prawny tytułu wykonawczego, o którym mowa w art. 109 ustawy o księgach wieczystych i hipotece

chodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyny”. Tym samym należy uznać, iż wpis hipoteki przymusowej nie ją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami może zostać uznany za żaden z elementów nawet szeroko poj- osobistymi właściciela nieruchomości. Hipoteka może zostać mowanego postępowania egzekucyjnego. Postępowania eg- ustanowiona w sposób dobrowolny przez dłużnika bądź wbrew zekucyjnego z nieruchomości obciążonej hipoteką przymuso- jego woli. W przypadku, gdy hipoteka jest ustanowiona wbrew wą nie wszczyna bowiem wniosek o wpis hipoteki, lecz wniosek woli dłużnika, podstawę jej wpisu stanowi tytuł wykonawczy. skierowany do komornika jako organu egzekucyjnego, a wpis Jednakże z samego faktu, iż podstawę wpisu stanowi tytuł hipoteki przymusowej nawet nie przesądza o tym, iż taka eg- wykonawczy nie powinno się wywodzić, iż hipoteka przymu- zekucja w ogóle zostanie wszczęta. Ponadto, należy wskazać, iż sowa jest rodzajem środka egzekucyjnego. Celem egzekucji jest egzekucja z nieruchomości będzie przebiegać w taki sam spo- realizacja tytułu wykonawczego, zmierzająca wprost do zaspo- sób niezależnie od tego, czy nieruchomość nie jest obciążona kojenia roszczeń wierzyciela. W przypadku egzekucji z nieru- żadną hipoteką czy też jest na niej ustanowiona hipoteka zwy- kła bądź przymusowa. Bez względu na rodzaj hipoteki ustanowionej na nierucho- mości (zwykła bądź przymusowa) zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z nieruchomości, zgodnie z przepisem art. 75 W przypadku egzekucji z nieruchomości ustawodaw- u.k.w.h., może nastąpić dopiero po wszczęciu postępowania ca przewidział kilka etapów: zajęcie, opis i oszacowa- egzekucyjnego. nie, obwieszczenie o licytacji, licytacja, przybicie oraz Za tezą, iż wpis hipoteki przymusowej nie jest elementem przysądzenie własności. egzekucji przemawia również to, iż podstawą wpisu hipoteki przymusowej mogą być tytuły niepodlegające wykonaniu w drodze egzekucji sądowej. W tym miejscu można powołać się na orzeczenie Sądu Najwyższego, który wskazuje, iż podstawą wpisu hipoteki przymusowej (art. 109 ust. 1 ustawy z 6 lipca chomości ustawodawca przewidział kilka etapów: zajęcie, opis 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece – Dz.U. Nr 19, poz. 147 i oszacowanie, obwieszczenie o licytacji, licytacja, przybicie oraz ze zm.) może być także tytuł wykonawczy, wydany w postępo- przysądzenie własności. Tym samym ustawodawca, nie za- waniu administracyjnym, niepodlegający wykonaniu w drodze mieszczając w Dziale VI k.p.c. regulacji dotyczących ustanowie- egzekucji sądowej12. nia hipoteki ustawowej, nie uznał takiej czynności za jakikol- W literaturze wskazuje się, iż powyższe orzeczenie otwiera wiek etap egzekucji z nieruchomości. możliwość ustanowienia hipoteki przymusowej na podstawie W świetle powyższego należy uwzględnić pogląd prezento- administracyjnych tytułów wykonawczych w celu zabezpiecze- wany w doktrynie, w świetle którego następstwem uznania nia różnorodnych należności pieniężnych, przede wszystkim hipoteki przymusowej za sui generis środek egzekucyjny byłoby o charakterze publicznoprawnym, które poddano egzekucji przyjęcie, iż postępowanie o ustanowienie hipoteki przymuso- administracyjnej, chociażby wszczęcie egzekucji sądowej wej (mimo że nie jest egzekucją sensu stricto, bo nie prowadzi w oparciu o te tytuły nie było (jeszcze) dopuszczalne13. do zaspokojenia wierzyciela) powinno być traktowane jako po- Niezasadne jest traktowanie wpisu hipoteki przymusowej stępowanie egzekucyjne. Tym samym doprowadziłoby to do jako elementu egzekucji w sytuacji, gdy podstawą wpisu będzie utożsamienia zabezpieczenia z egzekucją9. Powyższy pogląd tytuł wykonawczy określony w art. 109 u.k.w.h. oraz odmiennie można oprzeć również na uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższe- w sytuacji, gdy podstawą będzie inny tytuł, który nie będzie go10 z 1938 r., wpisanej do księgi zasad prawnych, przyjmującej, podstawą do prowadzenia egzekucji. Taki wpis hipoteki przy- że hipoteka sądowa – z której wywodzi się obecna hipoteka przymusowa – nie jest egzekucją z nieruchomości. Należy również wskazać, iż regulacje ustawy o księgach wieczystych i hipotece określają hipotekę przymusową – tak jak Bez względu na rodzaj hipoteki ustanowionej na nieru- każdą hipotekę – jako środek zabezpieczenia, a nie jako „środek chomości (zwykła bądź przymusowa) zaspokojenie egzekucyjny”11, zaś czynności egzekucyjne dokonywane są wierzyciela hipotecznego z nieruchomości, zgodnie przez organ egzekucyjny (sąd rejonowy i komornika) we wła- z przepisem art. 75 u.k.w.h., może nastąpić dopiero po ściwym postępowaniu egzekucyjnym, mającym na celu prze- wszczęciu postępowania egzekucyjnego. prowadzenie egzekucji. Sąd wieczysto-księgowy, dokonujący wpisu hipoteki przymusowej, nie może być uznany za organ egzekucyjny, a więc także jego czynność nie może być uznana za czynność dokonaną w toku egzekucji. Należy również wskazać, iż ustawodawca w art. 747 pkt 2 musowej nie mógłby być uznany za element egzekucji. Niedo- k.p.c. traktuje hipotekę przymusową jako jeden ze sposobów puszczalne bowiem, aby jedna czynność – wpis hipoteki przy- zabezpieczenia roszczeń pieniężnych, a nie „środek egzekucyj- musowej – raz był czynnością egzekucyjną, a innym razem nie.

9 E. Bałan-Gonciarz, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece, Warszawa 2011 r. 10 Uchwała 7 sędziów SN C II 423/38 powołana za S. Garlickim, Na marginesie prawa o księgach wieczystych w: „Demokratyczny Przegląd Prawniczy” 1947, nr 9, s. 21. 11 Pomijając fakt, iż regulacje kodeksu postępowania cywilnego nie posługują się pojęciem „środek egzekucyjny”. 12 Orzeczenie SN z 18 maja 1995 r., III CZP 63/95 OSNC 1995/10/142. 13 J. Pisuliński, Glosa do orzeczenia z 18 maja 1995 r., III CZP 63/95, „Rejent” 1996/2/114. 12 D Charakter prawny tytułu wykonawczego, o którym mowa w art. 109 ustawy o księgach wieczystych i hipotece

Szczególnym przykładem może być wpis hipoteki przymuso- ki przymusowej może być tylko oryginał tytułu wykonawcze- wej na podstawie nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu go”15. Nie można zatem uzyskać wpisu za pomocą odpisu orze- nakazowym. Nakaz ten, zgodnie z dyspozycją przepisu art. 492 czenia. § 1 k.p.c. jest tytułem zabezpieczenia wykonalnym bez nada- Wykładnia językowa art. 109 u.k.w.h. nie pozostawia zatem wania mu klauzuli wykonalności. Tym samym ustanowienie wątpliwości co do rygoru przedłożenia oryginału tytułu wyko- hipoteki przymusowej na podstawie takiego nakazu nie może nawczego wraz z wnioskiem o wpis. Pozostaje natomiast pyta- być uznane za czynność egzekucyjną, bowiem prowadzenie nie o charakter wskazanego tytułu wykonawczego. Nie może egzekucji na podstawie takiego nakazu jest niedopuszczalne budzić wątpliwości, że podstawą wpisu może być tytuł wyko- gdyż nakaz ten stanowi tylko tytuł zabezpieczenia, a nie tytuł nawczy „pierwotny”, o którym mowa w art. 776 k.p.c. W przewa- wykonawczy. Taka sama sytuacja wystąpi w przypadku ustano- żającej jednakże liczbie przypadków zostaje on przedłożony komornikowi w celu wszczęcia postępowania egzekucyjnego. W tym miejscu pojawia się pytanie o tryb i podstawę prawną uzyskania innego tytułu poza tym, o którym mowa w art. 776 k.p.c.. Za konsekwencję tezy, że hipoteka przymusowa jest W art. 109 u.k.w.h. znajduje się zwrot „stwierdzona tytułem środkiem egzekucyjnym w szerokim tego słowa wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu eg- znaczeniu można uznać wprowadzenie przez ustawo- zekucyjnym”. Tym samym ustawodawca wyłącza możliwość dawcę wymogu przedłożenia tytułu wykonawczego traktowania tytułu wykonawczego z art. 109 u.k.w.h. jako szcze- jako podstawy uzyskania hipoteki. gólnej kategorii tytułów, wykraczającej poza ramy zakreślone w k.p.c. Dla analizy charakteru prawnego tytułu wykonawczego z art. 109 u.k.w.h. trzeba się zatem posługiwać wprost przepisami o postępowaniu egzekucyjnym. Kodeks postępowania cywilnego wprowadza zaś zamknięty katalog tytułów wyko- wienia hipoteki przymusowej na podstawie postanowienia nawczych, które funkcjonują w obrocie. Poza kategorią z art. sądu zabezpieczającego roszczenie pieniężne poprzez ustano- 776 k.p.c. ustawodawca wprowadza jeszcze dwa kolejne typy wienie hipoteki przymusowej. tytułów wykonawczych: „dalszy” z art. 793 k.p.c. oraz „ponowny” Konsekwencją zilustrowanego powyżej rozdźwięku pomię- z art. 794 k.p.c. Z samego charakteru tytułu wykonawczego dzy uznaniem hipoteki przymusowej za środek egzekucyjny z art. 794 k.p.c. wynika, że nie można starać się o jego wydanie w szerokim tego słowa znaczeniu a potraktowaniem jej jako w przypadku przedłożenia u komornika tytułu pierwotnego. środek zabezpieczenia jest dualizm prezentowanego stanowi- Złożenie bowiem tytułu wraz z wnioskiem egzekucyjnym nie ska w przedmiocie charakteru prawnego tytułu określonego może być utożsamiane z utratą, zgodnie z art. 794 k.p.c. Pozo- w art. 109 u.k.w.h.. staje zatem jedynie konstrukcja prawna z art. 793 k.p.c, która Za konsekwencję tezy, że hipoteka przymusowa jest środ- umożliwia uzyskanie kolejnego tytułu wykonawczego, mimo kiem egzekucyjnym w szerokim tego słowa znaczeniu można że tytuł „pierwotny” funkcjonuje w obrocie. Sąd, uwzględniając uznać wprowadzenie przez ustawodawcę wymogu przedłoże- wniosek wierzyciela o wydanie dalszego tytułu, postanawia nia tytułu wykonawczego jako podstawy uzyskania hipoteki. Zgodnie z art. 109 u.k.w.h., wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego Analizując kolejne nowelizacje ustawy o księgach tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłuż- wieczystych i hipotece, można zauważyć, że od po- nika (hipoteka przymusowa). Należy zaznaczyć, że we wspo- czątku jej obowiązywania niezmienny pozostaje mnianym artykule ustawodawca posługuje się terminem tytuł wymóg w zakresie stwierdzenia wierzytelności tytu- wykonawczy, nie zaś tytuł egzekucyjny. Ustawodawca odsyła łem wykonawczym. także do przepisów o postępowaniu egzekucyjnym. Analizując kolejne nowelizacje ustawy o księgach wieczystych i hipotece, można zauważyć, że od początku jej obowią- zywania niezmienny pozostaje wymóg w zakresie stwierdzenia wierzytelności tytułem wykonawczym. Jest on ściśle związany tym samym wydać kolejne oryginały tytułów, które zadośćuczy- z ochroną interesu dłużników, która jest przesłanką limitowania niają wymogowi z art. 109 u.k.w.h. W treści sentencji postano- liczby tytułów, które uprawniają do egzekucji. Skoro zatem wienia sąd wskaże cel, któremu służyć ma tytuł tzn. uzyskanie ustawodawca nie zdecydował się na obniżenie rygorów w za- wpisu hipoteki przymusowej w skonkretyzowanej księdze wie- kresie podstawy uzyskania hipoteki, oznacza to, że cele, dla czystej. Z uwagi na brak alternatywy dla konstrukcji prawnej których został ustanowiony omawiany przepis są realizowane z art. 793 k.p.c. dla uzyskania poza tytułem „pierwotnym” tytułu poprzez jego brzmienie obecnie obowiązujące14. Co więcej, wykonawczego w celu wpisania hipoteki przymusowej należy zgodnie z uchwałą z 8 grudnia 2005 r. „podstawą wpisu hipote- uznać ją za adekwatną. Wątpliwości może jedynie budzić zakres

14 Przepis pozostaje niezmieniony, mimo że skorzystanie z tytułu wykonawczego w celu uzyskania wpisu uniemożliwia na podstawie tego tytułu prowadzenie postępowania egzekucyjnego sensu stricte. Niemożliwe jest także w razie przedłożenia pierwotnego tytułu wykonawczego wraz z wnioskiem o wpis hipoteki, uzyskanie tytułów dalszych z przeznaczeniem do prowadzenia postępowania egzekucyjnego. 15 Uchwała SN z 8 grudnia 2005 r. ( III CZP 101/05), LEX nr 164166; por. postanowienia z 12 czerwca 1996 r. (III CZP 61/96), LEX nr 25394; orzeczenia SN z 20 marca 2003 r. (III CKN 205/00), LEX nr 79127. 13 D Charakter prawny tytułu wykonawczego, o którym mowa w art. 109 ustawy o księgach wieczystych i hipotece

zastosowania wskazanego przepisu, który został zakreślony W świetle powyższego należy rozważyć, czy celowe jest jako „potrzeba prowadzenia egzekucji na rzecz kilku osób lub wskazywanie przez ustawodawcę w art. 109 u.k.w.h., iż podsta- przeciwko kilku osobom albo z kilku składowych części majątku wą wpisu hipoteki przymusowej ma być tytuł wykonawczy, tego samego dłużnika”. Uznając jednak hipotekę przymusową który generalnie ma służyć zaspokojeniu roszczeń wierzyciela, za środek egzekucyjny w szerokim tego słowa znaczeniu, po- umożliwiając mu wszczęcie egzekucji. Wobec faktu, iż wpis hi- trzeba uzyskania hipoteki może być utożsamiona z potrzebą poteki przymusowej nie może być uznany za element nawet prowadzenia egzekucji16. Następstwem rozważań wskazujących, iż ustanowienie hipoteki przymusowej nie jest elementem nawet szeroko rozumianej egzekucji, jest teza, iż tytuł określony w art. 109 u.k.w.h., wydany w celu dokonania wpisu hipoteki przymusowej, nie Wobec faktu, iż wpis hipoteki przymusowej nie może powinien być uznany za dalszy tytuł w rozumieniu być uznany za element nawet szeroko rozumianej art. 793 k.p.c. egzekucji, należy uznać, iż brak jest przesłanek wska- Zgodnie bowiem z powołanym przepisem, w razie potrzeby zujących na celowość korzystania z tytułu wykonaw- prowadzenia egzekucji na rzecz kilku osób lub przeciwko kilku czego jako podstawy wpisu hipoteki przymusowej. osobom albo z kilku składowych części majątku tego samego dłużnika, sąd oprócz pierwszego tytułu wykonawczego może wydawać dalsze tytuły, oznaczając cel, do którego mają służyć, i ich liczbę porządkową. Tym samym przeznaczeniem dalszego szeroko rozumianej egzekucji, należy uznać, iż brak jest prze- tytułu jest tylko i wyłącznie prowadzenie egzekucji. Tym samym słanek wskazujących na celowość korzystania z tytułu wyko- wydając tytuł tylko i wyłącznie w celu ustanowienia hipoteki nawczego jako podstawy wpisu hipoteki przymusowej. Wobec przymusowej, sąd nie powinien oznaczać takiego tytułu jako faktu, iż hipoteka przymusowa służy tylko zabezpieczeniu rosz- dalszego, bowiem na podstawie takiego tytułu nie będzie pro- czeń wierzyciela, całkowicie uzasadnione byłoby dopuszczenie wadzona egzekucja. ustanowienia hipoteki przymusowej na podstawie tytułu egze- W przypadku, gdy tytuł wydany na podstawie przepisu kucyjnego, a nie wykonawczego, tym bardziej iż ustawodawca art. 109 u.k.w.h. byłby uznany za dalszy tytuł wykonawczy, umożliwia ustanowienie takiej hipoteki na podstawie niepra- o jakim mowa w art. 793 k.p.c., to należałoby uznać, iż upraw- womocnego nawet nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu niałby on do egzekucji. Tym samym zaistniałaby sytuacja, w któ- nakazowym17. Brak jest argumentów przemawiających za takim rej do tej samej nieruchomości należącej do dłużnika prowa- zaostrzeniem wymagań w stosunku do dokumentu stanowią- dzona byłaby egzekucja przez komornika oraz byłyby cego podstawę wpisu hipoteki przymusowej. Ponadto, zmiana podejmowane sui generis „środki egzekucyjne” przez sąd wie- polegająca na możliwości ustanowienia hipoteki przymusowej czystoksięgowy w postaci ustanowienia hipoteki przymusowej. na podstawie tytułu egzekucyjnego (a nie na podstawie tytułu Taka sytuacja jest niedopuszczalna, a regulacje kodeksu postę- wykonawczego) usunęłaby wątpliwości, czy tytuł wykonawczy wydany na podstawie art. 109 u.k.w.h. jest dalszym tytułem w myśl art. 793 k.p.c. oraz czy uprawnia on do egzekucji i w jakim zakresie. Następstwem rozważań wskazujących, iż ustanowienie hipoteki przymusowej nie jest elementem nawet szeroko rozumianej egzekucji, jest teza, iż tytuł określo- ny w art. 109 u.k.w.h. hipotece wydany w celu dokonania wpisu hipoteki przymusowej nie powinien być uznany za dalszy tytuł w rozumieniu art. 793 k.p.c.

powania cywilnego w przypadku prowadzenia egzekucji w stosunku do tego samego przedmiotu przez różne organa na podstawie dwóch tytułów nakazują przekazanie egzekucji jednemu organowi w celu prowadzenia jednej egzekucji. Tym samym tytuł wykonawczy, którego materialnoprawną podstawę stanowi art. 109 u.k.w.h. hipotece, nie powinien być uznany za dalszy tytuł, o którym mowa w art. 793 k.p.c.

16 Tytułem przykładu autorzy wskazują, że skierowali do Sądu Okręgowego we Wrocławiu wnioski o wydanie tytułów wykonawczych w celu dokonania wpisu hipoteki. Sąd Okręgowy wydane tytuły wykonawcze uznał za „dalsze”, wskazał cel ich wydania oraz liczbę porządkową. Z uwagi na brak związania precedensami w polskim systemie prawnym przykład ten nie przesądza o zasadności jednej z dwóch odmiennych tez prezentowanych artykule. 17 W tym miejscu należy zasygnalizować możliwość ustanowienia hipoteki przymusowej na podstawie nieprawomocnego nakazu zapłaty, wydanego w po- stępowaniu nakazowym jako tytułu zabezpieczenia, oraz takiej samej hipoteki przymusowej na podstawie prawomocnego nakazu zapłaty, wydanego w po- stępowaniu nakazowym już jako tytułu egzekucyjnego (będącego dalej tytułem zabezpieczenia) oraz prawomocnego nakazu zapłaty, opatrzonego klauzulą wykonalności jako tytułu wykonawczego określonego w art. 109 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

14 D Sekurytyzacja wierzytelności spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w aspekcie....

Sekurytyzacja wierzytelności spółdzielczych kas oszczędnościowo- -kredytowych w aspekcie zasady swobody zawierania umów

dr Mirosław Pawełczyk*

Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (dalej: Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z 14 grudnia 1995 r. o spółdziel- „SKOK-i” lub „Kasy”) prowadzą działalność polegającą m.in. na czych kasach oszczędnościowo-kredytowych1, celem kas jest systematycznym udzielaniu konsumentom pożyczek gotówko- gromadzenie środków pieniężnych wyłącznie swoich członków, wych. Niektóre pożyczki nie są spłacane przez pożyczkobiorców udzielanie im pożyczek i kredytów, przeprowadzanie na ich zle- w umówionych kwotach lub terminach, co z reguły powoduje cenie rozliczeń finansowych oraz pośredniczenie przy zawieraniu złożenie przez SKOK oświadczenia o rozwiązaniu zawartej z kon- umów ubezpieczenia na zasadach określonych w ustawie sumentem umowy pożyczki i postawienia całości pozostającej z 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej2. Kasy, nie ma- do spłaty należności w stan natychmiastowej wymagalności. jąc statusu banku (instytucje parabankowe), mogą świadczyć Wskutek powstania wymagalnej wierzytelności, SKOK jej windy- usługi swoim członkom o charakterze zbliżonym (bądź tożsa- kację zazwyczaj przekazuje w drodze umowy powierniczego mym) do usług świadczonych przez banki, tym samym są one przelewu wierzytelności na rzecz podmiotu świadczącego usłu- zaliczane do kategorii instytucji pośrednictwa finansowego3. gi windykacji należności, który to zobowiązany jest na mocy W przywołanym art. 3 ust. 1 u.s.k.o.k. wprowadzone zostało ogra- umowy powierniczego przelewu wierzytelności dochodzić oraz niczenie przedmiotowe czynności, które SKOK-i są uprawnione odzyskiwać przekazaną wierzytelność od dłużników SKOK. Po- wykonać, jednakże przy wykładni tego przepisu należy mieć na mimo dokonanego przelewu wierzytelności, ich wartość pozo- uwadze brzmienie art. 1 § 1 ustawy z 16 września 1982 r. Prawo staje w bilansie SKOK (księgach rachunkowych) do momentu spółdzielcze4, który stanowi o obowiązku prowadzenia przez spół- wypłaty środków uzyskanych w drodze windykacji przez pod- dzielnie działalności gospodarczej w interesie swoich członków. miot powierniczy. Co prawda, Sąd Najwyższy w wyroku z 2 kwietnia 2009 r.5 jasno Zgodnie z wchodzącymi w życie nowymi regulacjami praw- stwierdził, że art. 1 § 1 ustawy Prawo spółdzielcze jest przepisem nymi dotyczącymi działalności spółdzielczych kas oszczędno- lex generalis wobec przepisów uskok, jednakże nie wyłącza to moż- ściowo-kredytowych, zaistniała sytuacja, w której spółdzielcze liwości oparcia wykładni przepisów u.s.k.o.k. na regułach zawar- kasy oszczędnościowo-kredytowe mogą być zmuszone do se- tych w ustawie Prawo spółdzielcze, mimo regulacji tych samych kurytyzacji wierzytelności poprzez ich cesję na rzecz spółki zakresów przez przepisy prawa spółdzielczego oraz u.s.k.o.k. Tym prawa handlowego, która wyemituje właściwe papiery dłużne. samym, interpretując art. 3 ust. 1 u.s.k.o.k. na podstawie Wobec tego powstało istotne zagadnienie prawne, które – po art. 1 § 1 prawa spółdzielczego, należy stwierdzić, że SKOK-i upraw- pierwsze – skupia się na możliwości prowadzenia tego typu nione są do podejmowania wszelkiej działalności gospodarczej działalności przez SKOK-i oraz podstawy prawnej tego typu prowadzącej do realizacji celu, jakim jest gromadzenie przez kasy działań, a po drugie – na legalności podejmowanych działań. środków pieniężnych swoich członków, udzielanie im pożyczek W niniejszym tekście, z racji przyjętej formy, rozpatrzone zosta- i kredytów, przeprowadzanie na ich zlecenie rozliczeń finansowych ły wyłącznie aspekty cywilnoprawne tego typu czynności, jak oraz pośredniczenie przy zawieraniu umów ubezpieczenia na za- również aspekty dotyczące prawa spółdzielczego. sadach określonych w ustawie o działalności ubezpieczeniowej.

* Adiunkt w Katedrze Publicznego Prawa Gospodarczego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego oraz radca prawny, partner zarządzający w Kancelarii Radców Prawnych Pawełczyk & Szura Spółka Partnerska w Katowicach, członek Rady Narodowego Programu Redukcji Emisji, członek zwyczajny Towarzystwa Obrotu Energią oraz członek Rady Programowej czasopisma „Radca Prawny” i członek Rady Programowej Ośrodka Badań Studiów i Legislacji przy Krajowej Radzie Radców Prawnych. 1 Dz.U. z 1996 r. Nr 1 poz. 2, z późn. zm., dalej jako „u.s.k.o.k.”. 2 Dz.U. Nr 59, poz. 344, z 1993 r. Nr 5, poz. 21 i Nr 44, poz. 201, z 1994 r. Nr 4, poz. 17 i Nr 121, poz. 591 oraz z 1995 r. Nr 96, poz. 478 i Nr 118, poz. 574. 3 Szerzej na temat aspektów prawnych funkcjonowania spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych zob. M. Pawełczyk, P. Sokal, Ustawa o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych. Komentarz, wyd. I, Polskie Wydawnictwo Prawnicze Iuris Sp. z o.o., Poznań 2012, s. 20. 4 Tekst jednolity: Dz.U. z 2003 r. Nr 188 poz. 1848. 5 IV CSK 485/2008, LexPolonica nr 2381871. 15 D Sekurytyzacja wierzytelności spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w aspekcie....

Niewątpliwie do realizacji powyższego celu wymagana jest w doktrynie pojęcie to jest definiowane jako „czynności bankowe dywersyfikacja posiadanych wierzytelności oraz eliminacja ryzy- sensu stricte”9. W pierwotnym tekście ustawy Prawo bankowe ka kredytowego obciążającego działalność podmiotu, w szcze- istniała, co prawda, taka definicja, jednakże została ona zastąpio- gólności mając na uwadze rozporządzenie Ministra Finansów na warunkami, które muszą być spełnione, aby możliwe było z 30 grudnia 2011 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowo- przeprowadzenie rozliczeń pieniężnych10. Uprzednio istniejąca ści spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych6. W związ- definicja rozliczeń pieniężnych, zawarta w art. 63 p.b. definiowa- ku z powyższym należy zastanowić się nad dozwolonymi przez ła bankowe rozliczenia pieniężne jako operacje polegające na przepisy prawa ścieżkami postępowania, dostępnymi dla dokonywaniu zmian w stanie środków pieniężnych na rachunku SKOK-ów. Jedną z nich jest niewątpliwie sekurytyzacja wierzytel- bankowym na zlecenie klienta lub w wyniku czynności, które ności. z mocy prawa powodują wskazane zmiany w stanie praw mająt- Pojęcie sekurytyzacji nie ma definicji legalnej. W praktyce kowych klienta. określa się nim najczęściej wiele zróżnicowanych typów proce- W doktrynie bankowe rozliczenia pieniężne zaliczane są do sów emisji papierów wartościowych, uprawniających ich nabyw- operacji pośredniczących (usługowych)11. Zaznaczyć należy, że ców do świadczeń finansowanych z periodycznych przychodów pomimo usunięcia definicji legalnej znajdującej się uprzednio uzyskiwanych przez emitenta z określonych źródeł. W szerszym w art. 63 ust. 1 u.p.b., przyjąć należy, że istota bankowych rozli- znaczeniu pojęciem sekurytyzacji obejmuje się także kompleksy czeń pieniężnych nie uległa zmianie na skutek tej nowelizacji12. umów, w których nie wykorzystuje się emisji papierów warto- Zwrócić uwagę w tym miejscu należy na datę uchwalenia ustawy ściowych, ale derywaty kredytowe. Wspólną cechą wszystkich o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, rodzajów sekurytyzacji jest dążenie do wyeliminowania ryzyka tj. 14 grudnia 1995 r., czyli przed datą wejścia w życie zmiany kredytowego obciążającego działalność podmiotu inicjującego ustawy Prawo bankowe – ustawy z 23 sierpnia 2001 r. o zmianie sekurytyzację. Z tego powodu sekurytyzację traktuje się niekiedy ustawy Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw13, która to jako jeden z derywatów kredytowych. nowela wprowadziła zmianę nazwy Rozdziału 4 ustawy Prawo W polskim prawie brak jest również regulacji nadających bankowe: z „Bankowych rozliczeń pieniężnych”, na „Rozliczenia kształt umowie sekurytyzacyjnej. Jedyne normy regulujące kwe- pieniężne przeprowadzane za pośrednictwem banków”. Wobec stie umowy sekurytyzacji znajdziemy w art. 92a ustawy tego przyjąć można, że intencją ustawodawcy, przy określaniu z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe7. Zgodnie z tym przepisem, przepisów, które należy stosować odpowiednio do spółdziel- bank może zawrzeć stosowną umowę o subpartycypację lub czych kas oszczędnościowo-kredytowych w art. 3 ust. 1a u.s.k.o.k. o przelew wierzytelności z towarzystwem funduszy inwestycyj- było stosowanie przepisów wyłącznie Rozdziału u.p.b. Tym sa- nych, tworzącym fundusz sekurytyzacyjny albo z funduszem mym, do SKOK stosuje się wyłącznie przepisy tego rozdziału oraz sekurytyzacyjnym. Bank może także przenieść w drodze umowy pozostałe przepisy dotyczące wyłącznie rozliczeń pieniężnych wierzytelności na niebędącą towarzystwem funduszy inwesty- sensu stricto, jako że regulacja prawna bankowych rozliczeń pie- cyjnych, tworzącym fundusz sekurytyzacyjny albo funduszem niężnych zawarta w art. 63–68 nie jest wyczerpująca. W omawia- sekurytyzacyjnym, spółkę kapitałową (podmiot emisyjny) w celu nym zakresie mają zastosowanie również przepisy Kodeksu cy- emisji przez ten podmiot papierów wartościowych, których za- wilnego (art. 725 i n.) oraz przepisy wykonawcze wydane na bezpieczenie stanowią sekurytyzowane wierzytelności. Przepis podstawie art. 68 (w zakresie tzw. rozrachunków międzybanko- ten reguluje dwa modele sekurytyzacji przyjęte na gruncie pol- wych). W konsekwencji brak jest podstaw do stosowania u.p.b. skich przepisów: sekurytyzację syntetyczną oraz sekurytyzację do operacji sekurytyzacyjnych, o ile nie prowadzą one do zmiany tradycyjną (art. 92a oraz art. 92d prawa bankowego)8. Lakoniczne stanu środków pieniężnych na rachunku bankowym – jeżeli zaś regulacje prawa bankowego nadają ramy procesowi dywersyfi- ich skutkiem będzie taka zmiana, to stosuje się u.p.b., ale wyłącz- kacji ryzyka kredytowego, jednakże wątpliwe pozostaje stoso- nie z ograniczeniem do przepisów regulujących bankowe rozli- wanie tych ram do SKOK-ów. Zgodnie z art. 3 ust. 2 u.s.k.o.k., czenia pieniężne. Z tego też wynika, że SKOK-i mogą brać pod przepisy u.p.b. stosuje się wyłącznie do rozliczeń pieniężnych, uwagę inne modele sekurytyzacji (szeroko pojmowanej), które o których mowa w ust. 1 tego artykułu, tj. do rozliczeń dotyczą- nie tyle przynoszą im natychmiastowe zyski, co przenoszą ryzyko cych gromadzenia środków pieniężnych, pożyczek, kredytów, ściągalności przeterminowanych wierzytelności na inny pod- przeprowadzania na zlecenie rozliczeń finansowych oraz pośred- miot, dzięki czemu ustaje obowiązek tworzenia wysokich odpi- niczenia przy zawieraniu umów ubezpieczenia i to z ogranicze- sów aktualizacyjnych (100% wartości udzielonych pożyczek niem do przepisów ustawy zawierających się w części określonej i kredytów, w tym naliczonych, lecz niezapłaconych odsetek)14. jako „o bankowych rozliczeniach pieniężnych”. Brak jest w aktu- Należy w tym miejscu wskazać modele sekurytyzacji, które alnych przepisach legalnej definicji „bankowych rozliczeń pie- ewentualnie mogą być brane pod uwagę. Pierwszym z nich jest niężnych” bądź chociażby „rozliczeń pieniężnych”. Jednakże model polegający na sprzedaży wierzytelności do podmiotu

6 Dz.U. 2012 r. Nr 9 poz. 45. 7 Tekst jednolity: Dz.U. z 2002 r. Nr 72 poz. 665. 8 M. Bączyk w: W. Katner (red.), Prawo zobowiązań – umowy nienazwane, tom 9, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 666. 9 Z. Ofiarski, Prawo bankowe, wyd. 3, Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Warszawa 2008, s. 135 i n., 10 Art. 63 ust. 1 u.p.b., zmieniony ustawą z 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (Dz.U. z 2001 r. Nr 111 poz. 1195), 11 W.I. Jaworski, Z Krzyżkiewicz, B. Kosiński, Bank – rynek, operacje, polityka, Warszawa 1992, s. 106 i n; Z. Krzyżkiewicz, Operacje bankowe – ewidencja i rozliczenia, Warszawa 1992, s. 25 i n; W. Stulgis, Podstawy bankowości, Warszawa 1998, s. 18. 12 M. Bączyk, L. Góral, E. Fojcik-Mastalska (red.), Prawo bankowe. Komentarz, Warszawa 2007, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie V), s. 532. 13 Dz.U. z 2001 r. Nr 111, poz. 1195. 14 Rozporządzenie Ministra Finansów z 30 grudnia 2011 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych (Dz.U. z 2012 r., Nr 9, poz. 45). 16 D Sekurytyzacja wierzytelności spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w aspekcie....

(emitenta), który emituje właściwe papiery wartościowe, orzecznictwie, i tak w wyroku Sądu Najwyższego Izby Cywilnej a z sumy uzyskanej ze sprzedaży pokrywa należność wobec pod- z 25 maja 2011 r. (sygn.. akt II CSK 529/2010, „Rzeczpospolita” miotu, który wyzbył się wierzytelności. Drugim z nich jest model, 2011/122 s. C3), Sąd Najwyższy stwierdził, że: „ramy swobody w którym podmiot sprzedaje wierzytelności emitentowi, który umów: art. 3531 Kodeksu cywilnego, pozwalają na nieekwiwa- w zamian za przelane wierzytelności emituje dłużne papiery war- lentność świadczeń, jeśli wynika to z decyzji stron.” Tę samą tezę tościowe, obejmowane następnie przez podmiot, który wierzy- prezentuje Sąd Najwyższy w wyroku z 29 kwietnia 2010 r. (sygn.. telności przelał. Ostatnim modelem jest przelanie praw i obo- akt IV CSK 464/2009, LexPolonica nr 3027545), w którym sąd wiązków z powierniczych umów przelewów wierzytelności na orzekł w sposób następujący: „biorąc pod uwagę zagwarantowa- podmiot (emitenta), emitujący następnie właściwe papiery war- ną w art. 3531 k.c. zasadę swobody umów, można przyjąć, że tościowe. O ile dwa pierwsze modele nie wymagją dogłębniej- strony umowy pośrednictwa mogą swobodnie ułożyć swoje sto- szej analizy, jako że są powszechne i stosowane w obrocie, to sunki umowne jedynie przy uwzględnieniu zasad wskazanych należy pochylić się nad ostatnim z nich. przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami, a jeżeli prze- Umowa przelewająca prawa i obowiązki strony na rzecz pod- pisy te nie regulują określonych kwestii, to obowiązująca zasada miotu trzeciego niewątpliwie jest umową prawa cywilnego, jako swobody umów pozwala na dowolne ich uregulowanie w umo- że zgodnie z art. 3531 k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć wie, w zgodzie jedynie z jej celem i właściwościami oraz bez- stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub względnie obowiązującymi przepisami prawa i zasadami współ- cel nie sprzeciwiały się naturze stosunku, ustawie ani zasadom życia społecznego”. W związku z bezsprzecznym istnieniem współżycia społecznego. Przepis ten jest wyrazem zachowanej w polskim systemie prawnym swobody umów, zgodnie z prezen- w polskim prawie wolności kontraktowej, polegającej na dowol- towanym orzecznictwem, można z art. 3531 (w powiązaniu, oczy- ności kształtowania stosunków obligacyjnych łączących równo- wiście, z pozostałymi przepisami Kodeksu cywilnego) wyprowa- rzędne podmioty, o ile pozostaje to w zgodności z przepisami dzić wniosek, że zasada swobody umów wiąże się z czterema prawa oraz celem takiej czynności nie jest pokrzywdzenie drugiej zasadniczymi cechami18: strony lub inne działanie mogące zostać uznane za sprzeczne 1) istnieje swoboda zawarcia lub niezawarcia umowy, z zasadami współżycia społecznego. Można wprost stwierdzić, 2) istnieje możliwość swobodnego wyboru kontrahenta, że w prawie cywilnym mamy do czynienia z zasadą, że to, co nie 3) treść umowy może być przez strony kształtowana w zasa- jest wyraźnie zakazane, jest dozwolone, o ile nie narusza zasad dzie w sposób dowolny, generalnych (wolności, nietykalności, dobrego imienia itp.). Pod- 4) forma umowy również w zasadzie zależy od woli stron. nieść warto, że obce systemy prawne przyjmują różne rozwiąza- Należy zauważyć, że zagadnienia swobody umów nie można nia. Przeważa takie formułowanie odpowiednich przepisów, że rozpatrywać wyłącznie w kontekście treści konkretnych przepi- zasadę swobody umów wyraża wskazanie zachowań, które nie sów k.c. Art. 3531 k.c. stanowi ogólną normę kompetencyjną, są aprobowane przy kształtowaniu treści umowy. W prawie nie- wyznaczającą sposób interpretacji przepisów k.c. – zgodnie mieckim zasada swobody umów nie została wyrażona wprost, z nią, za przepisy bezwzględnie obowiązujące należy traktować a wywodzi się ją z § 305 i in. k.c. niem. (Kodeks cywilny niemiec- wyłącznie te, z których redakcji wyraźnie to wynika, lub te, któ- ki z 1896 r. Burgeliches Gesetzbuch). Granice swobody umów rych treść jest upostaciowieniem zasady moralnej albo odzwier- przewiduje ustawa (§ 134 k.c. niem.) oraz dobre obyczaje, utoż- ciedleniem jakiegoś istotnego celu społeczno-gospodarczego. samiane głównie ze słusznością (§138 k.c. niem.)15. Podobnie Zasadą więc powinno być uznawanie przepisów regulujących sprawa wygląda w austriackim kodeksie cywilnym. Do tego sa- umowne (zobowiązaniowe) stosunki za przepisy dyspozytywne. mego celu dążą regulacje francuskiego prawa cywilnego, w któ- Jeżeli chodzi o treść umowy, to w ramach art. 3531 k.c. strony rym punktem wyjścia jest zakazanie w art. 6 francuskiego Kodek- mają do swobodnego wyboru trzy możliwości. Pierwszą z nich su cywilnego zachowania sprzecznego z ustawami i zasadami jest przyjęcie jakiejkolwiek modyfikacji określonego typu umo- słuszności. W systemach prawa opartych na common law zasada wy uregulowanej normatywnie (z reguły przez kodeks). Drugą swobody umów jest sprawą oczywistą16. W literaturze amerykań- możliwością jest zawarcie umowy nazwanej z jednoczesnym skiej akcentuje się znaczenie art. 2 Uniform Comercial Code (UCC), wprowadzeniem do niej pewnych odmienności. Mogą one po- zwłaszcza ze zmianami z 2001/2003, odnoszącego się do formu- legać albo na uzupełnieniu unormowania ustawowego różnego łowania umowy sprzedaży, a także Restatement (Second) of Con- rodzaju postanowieniami (klauzulami, zastrzeżeniami) dodatko- tracts z 1979 r. Na podstawie § 1 , 2 i 4 Restatement, stanowiących wymi, albo na umieszczeniu w umowie uzgodnień, które uregu- podsumowanie wiodących orzeczeń sądowych, buduje się ogól- lują niektóre zagadnienia inaczej niż ustawa bądź wyłączą jedyne pojęcie umowy, jako czynności kreujących zobowiązania nie zastosowanie pewnych przepisów, albo wreszcie na stron. W teorii wywiedzionej z doświadczeń praktyki tworzy się połączeniu cech kilku umów nazwanych (tzw. umowy miesza- określenia umów, które – wedle europejskiej (kontynentalnej) ne). Trzecią możliwością jest zawarcie przez strony umowy nie- jurysprudencji – klasyfikowane będą do umów nazwanych, jak nazwanej, której treść ukształtują one całkowicie według swego i nienazwanych17. W polskim systemie prawnym konsekwentnie uznania (oczywiście, z zachowaniem ograniczeń wynikających zasadę swobody umów podkreśla Sąd Najwyższy w swym z art. 3531 k.c. in fine). Zakres dozwolonego kształtowania sto-

15 Piśmiennictwo i orzecznictwo sądowe na ten temat jest bardzo bogate, por. M. Wolf, Vertragasfreiheit und Vertragsrecht im Lichte der AGB-Rechtsprechung des Bundesgerichtshofs w: 50-Jahre Bundesgerichtshof, München 2000; H. Brox, W.D. Walker, Allgemeins Schuldrecht, München 2006, s. 34, 39-43 i cyt. tam obszerna literatura. 16 P. S. Atiyah, The Rise and Fall of Freedom of Contract, Oxford University Press 1979. 17 W. J. Katner (red.), Prawo zobowiązań – umowy nienazwane, t. 9, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 4. 18 S. Dmowski, M. Sychowicz, Cz. Żuławska, H. Ciepła, K. Kołakowski, T. Wiśniewski, G. Bieniek, J. Gudowski, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania. t. I, Warszawa 2011, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis (wydanie X), s. 2024. 17 D Sekurytyzacja wierzytelności spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w aspekcie....

sunku obligacyjnego wyznaczają tzw. granice swobody umów. które – gdy zostają spełnione – łącznie pozwalają zaklasyfikować Są one tam, gdzie kończy się wolność stron w kształtowaniu sto- umowę jako nienazwaną: sunku prawnego. Można wręcz stwierdzić, że swobodę umów 1) dwustronna czynność prawna, będąca ważną umową; wyznaczają jej granice19. Poza nimi nie można skutecznie skon- 2) brak jej nazwania, choć to nazwanie nie musi wystąpić wprost struować umowy, nawet jeśli taka byłaby wola stron i złożono przez jakiś tytuł, pojęcie itp., może wynikać z kontekstu lub stosowne oświadczenia. Źródłem tworzenia nowych, niezna- opisania; nych wcześniej stosunków prawnych jest praktyka gospodarcza 3) brak określenia essentialia negotii takiej umowy w k.c. lub innej i społeczna. Dopiero po dłuższym czasie stosowania danych roz- ustawie, mimo że mogą być tam umieszczone wskazania, co wiązań w praktyce przychodzi czas na rozważanie ich ustawowej umowa ma w swej treści zawierać; regulacji, jeśli w ogóle taka regulacja miałaby nastąpić albo jeśli 4) brak tożsamości umowy z umową nazwaną albo takiego po- w danym systemie prawnym uznaje się za potrzebne regulowa- dobieństwa, które wskazuje na rodzaj umowy nazwanej, albo nie umów tekstem ustaw20. Najefektywniej w takiej sytuacji istotny wyjątek od zasady konkretnej umowy nazwanej; sprawdza się system angloamerykański, który z założenia nie 5) określenie stron umowy, jej przedmiotu i treści, w tym zwłasz- reguluje ustawowo znakomitej większości umów. Prawdopo- cza praw i obowiązków stron; dobnie z tego powodu w życiu gospodarczym USA wyodrębni- 6) pozostawanie w zgodzie z porządkiem prawnym, tzn. w zgod- ło się najwięcej takich nowych rodzajów umów, które następnie ności kreowanego stosunku prawnego (jego treści i celu) przeniknęły na terytoria krajów stanowionego prawa i dzisiaj są z jego właściwościami (naturą), ustawami i zasadami słuszno- już nieraz umowami nazwanymi. Przykładem tego typu umowy ści, a także dobrymi obyczajami (nazwanymi obecnie jest powszechna ówcześnie umowa leasingu (uregulowana w art. 3531 k.c. zasadami współżycia społecznego). w rozdz. XVII1 polskiego k.c.). Dzisiaj zaś coraz częściej mówi się W doktrynie wyróżnia się pięć kategorii (rodzajów) umów o potrzebie regulacji kolejnych umów (np. umowie sponsorin- nienazwanych27: gu). Do każdej nowej regulacji zrodzonej w praktyce należy 1. umowy nienazwane „czyste”, podchodzić z dużą ostrożnością, może być przecież i tak, że 2. takie, które mają odniesienie do umów nazwanych, przy czym regulację tę odnajdziemy w systemie prawa, a „nowy” stosunek to odniesienie występuje w różnym stopniu nasilenia, cywilnoprawny okaże się tylko nowym rodzajem dawno wy- 3. umowy nienazwane wynikające z utrwalonej praktyki, określa- kształconej umowy. Zgodnie z istniejącymi poglądami, wśród ne też mianem eksperymentalnych, umów nienazwanych wyróżniamy takie, które tworzą w rozu- 4. umowy tworzone indywidualnie na jednorazową potrzebę mieniu praktyki gospodarczej odrębny typ umowy, a także ta- stron je stanowiących, kie, które jako nienazwane stanowią podtyp umowy nazwanej. 5. umowy mieszane, konstruowane z różnych umów nazwanych Charakterystyczne jest to dla wielu umów o świadczenie usług, i nienazwanych, w których występuje przewaga cech jednej zwłasza mających za podstawę umowę-zlecenia. Podobnie z umów je tworzących albo mają one równorzędne znaczenie. rzecz się ma z umową o dzieło, która występuje w obrocie go- Zaznaczenia wymaga, że w umowie nienazwanej chodzi spodarczym w wielu różnych postaciach, w których w jednym o dwustronną czynność prawną. Umowa jest czynnością dwóch przypadku umowa za przedmiot ma świadczenie o charakterze stron, niezależnie od liczby podmiotów w niej uczestniczących, materialnym (np. w budownictwie), a w innym niematerialnym w tym świadczeń należnych osobom trzecim lub przez nich czy- (np. w sferze artystycznej)21. nionych. Problem ten, co prawda, ma charakter drugorzędny, Należy w tym miejscu wspomnieć o umowach mieszanych, a związany jest bardziej z tym, że wielość podmiotów występują- które dominują w charakterystyce prawnej umów nienazwa- cych w konkretnym stosunku umownym nie czyni go wielostron- nych22. Dawniej dominowało przekonanie, że umowy mieszane nym, tylko wielopodmiotowym. Sprawą o wiele większej wagi jest charakteryzuje powiązanie elementów różnych umów nazwa- zgodność umowy z właściwościami, czyli naturą stosunku prawnych w jeden stosunek prawny, którego pewne postanowienia nego, który jako nienazwany kreuje się poprzez oświadczenia należą do różnych typów umów z przewagą jednego z nich lub stron. Jednym z podstawowych kryteriów stosowanych do roz- o równorzędnym znaczeniu, wziętych zarówno z umów nazwa- różnienia i identyfikacji umów nienazwanych jest kryterium na- nych, jak i nienazwanych. Istniało przekonanie, że umowy mie- tury stosunku (zobowiązania). Cytując wypowiedzi doktryny: szane stanowią trzeci typ umów23. Wśród umów nienazwanych „można ją nazwać „czystą” przy braku możliwości odwołania się wyróżnia się takie, które nie mają żadnego wzorca wśród umów do jakiegoś znanego rodzaju stosunków prawnych, możną ją nazwanych oraz takie, które z wzorca tego czerpią bardzo nie- określić mianem „niesamodzielnej”, skoro odwołuje się do wska- wiele24. Uważa się je za umowy nienazwane „czyste” albo zwy- zywanych kategorii (grup) takich stosunków, np. ze względu na kłe25. Rozpatrując charakter prawny umowy, należy określić prze- cel gospodarczy, który umowa ma osiągnąć”28. Dlatego, aby moż- słanki, według których można taką umową zaklasyfikować jako liwe było rozstrzygnięcie co do legalności analizowanego mode- umowę nienazwaną. W doktrynie26 wyróżnia się sześć przesłanek, lu, należy przede wszystkim określić jego naturę (właściwość).

19 W. J. Katner (red.), op.cit., t. 9, s. 5. 20 A. Brzozowski w: System prawa prywatnego, t. 5, wyd. C. H. Beck, Warszawa 2006, s. 408; P. Machnikowski w: System prawa prywatnego, t. 5, s. 429. 21 W. J. Katner (red.), Prawo zobowiązań – umowy nienazwane, t. 9, s. 12. 22 A. Ohanowicz w: Ohanowicz, Górski, Zarys prawa zobowiązań, wyd. 2, Państwowe Wydawnictwo Nauk, Warszawa 1972, s. 84. 23 R. Longchanos de Berier, Polskie prawo cywilne, t. II, Zobowiązania, Lwów 1939; Polskie prawo cywilne, t. II, Zobowiązania, Lwów 1939 (wydanie anastatyczne – Poznań 1999); Zobowiązania, Pozńań 1948, s. 148. 24 W. J. Katner (red.), op.cit., s. 13. 25 B. Gawlik, Pojęcie umowy nienazwanej, Studia Cywilistyczene 1971, t. XVIII. 26 W. J. Katner (red.), op.cit., s. 15. 27 Ibidem, s. 22. 28 W. J. Katner (red.), op.cit., s. 16. 18 D Sekurytyzacja wierzytelności spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w aspekcie....

Zgodność umowy z właściwościami stosunku prawnego, pod uwagę możliwe obowiązki informacyjne bądź obowiązek który jako nienazwany kreuje się poprzez oświadczenia stron, otrzymania zgody od dłużników właściwych (których wierzytel- stanowi nie lada problem do rozwikłania. Naturę stosunku ności zostały powierniczo przelane). Powierniczy przelew wierzy- umownego możemy odnaleźć poprzez określenie jego celu. Cel telności jest niewątpliwie umową nienazwaną, której celem jest stosunku, w rozumieniu art. 3531 k.c., oznacza szeroko pojmo- przekazanie wierzytelności podmiotowi specjalizującemu się waną korzyść, jaką strony (albo tylko jedna z nich) pragną osią- w ich odzyskiwaniu, który jest zobowiązany do przekazania uzy- gnąć w wyniku wykonania danego zobowiązania umownego. skanych należności na rzecz SKOK, po odliczeniu należnej prowi- Jeżeli z braku podstaw nie można ustalić, jaka była oczekiwana zji, bądź do zwrotu wierzytelności na wezwanie SKOK. Istotą przez strony korzyść, to należy przyjąć, że chodziło im o cel ty- omawianej czynności prawnej nie jest sprzedaż wierzytelności powy, tzn. taki, jaki się na ogół uzyskuje w danej sytuacji w na- (powiększenie majątku cesjonariusza o wartość przelanej wierzy- stępstwie spełnienia określonego świadczenia. Dzięki określe- telności), lecz odpłatne świadczenie usługi ściągania długów oraz niu celu, jaki strony mają zamiar osiągnąć, wypełniając wiążące ewentualnie pośrednictwo w obrocie wierzytelnościami. Tym je umowę możemy oznaczyć sprecyzowane części składowe samym ryzyko spłaty kwoty wierzytelności pozostaje przy ceden- danego stosunku, możliwe do porównania z wzorcami rodza- cie, a cesjonariusz zobowiązany jest wyłącznie do starannego jów umów zawartymi w Kodeksie cywilnym (tzw. relatywność działania w celu odzyskania kwot od dłużników, których wierzy- umów nienazwanych29). telności zostały przelane. Aby stwierdzić, czy umowa przelewu Mając na uwadze powyższe, w ocenie natury omawianego praw i obowiązków (umowa cesji) będzie skuteczna, należy naj- modelu nie można kierować się wyłącznie nazwą zawieranej pierw wskazać na jej elementy obligatoryjne, wymagane przez umowy, która znaczy wyłącznie o zamiarze stron, w ukształto- przepisy prawa. Umowa cesji jest skuteczna, jeżeli jej przedmio- waniu poszczególnych jej postanowień. Wyznacznikiem celu tem jest istniejąca i mogąca być zidentyfikowana wierzytelność. zawarcia umowy są również pozostałe elementy umowy, cho- Zasadą polskiego prawa jest zbywalność wierzytelności. Przepi- ciażby nie kreowały praw bądź obowiązków jej stron (np. pre- sy Kodeksu cywilnego nie formułują definicji wierzytelności; ambuła). Celem umowy przelewu praw i obowiązków z powier- identyfikacja tego pojęcia jest zadaniem doktryny, należy jedynie niczych umów przelewu wierzytelności będzie niewątpliwie zaznaczyć ograniczenia stawiane przez art. 509 §1 k.c., zgodnie wyzbycie się określonych praw i obowiązków przez jedną ze z którym przedmiotem rozporządzenia w drodze przelewu mogą stron, za stosownym wynagrodzeniem drugiej strony, na rzecz być wszelkie wierzytelności, chyba że sprzeciwiałoby się to usta- której prawa i obowiązki zostaną przekazane (przelane). Należy wie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. w tym miejscu odwołać się do Tytułu IX Działu I Kodeksu cywil- Określone w tym przepisie ograniczenia przelewu wierzytelności nego (zmiana wierzyciela). Art. 509 § 1 k.c. stanowi, że wierzyciel można, w drodze ostrożnej analogii, odnieść do innych wypad- może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trze- ków obrotu wierzytelnościami. cią, oczywiście, o ile nie sprzeciwiają się temu przepisy prawa, W literaturze przyjmuje się powszechnie, że wierzytelność jest zastrzeżenia umowne albo właściwość zobowiązania. Zważyć prawem podmiotowym. Aby wierzytelność mogła stać się przed- należy, że oprócz przeniesienia praw (wierzytelności) na rzecz miotem rozporządzenia, musi ona być w dostateczny sposób emitenta następuje również przeniesienie wynikających z umo- oznaczona, zindywidualizowana30. Przede wszystkim powinien wy powierniczego przelewu obowiązków SKOK (długu), polega- być wyraźnie określony stosunek zobowiązaniowy, którego ele- jących m.in. na zapłacie stosownego wynagrodzenia. Tym sa- mentem jest zbywana wierzytelność. Chodzi tu głównie o ozna- mym należy zdefiniować analizowaną umowę jako umowę czenie stron tego stosunku, świadczenia oraz przedmiotu świad- mieszaną z elementami umowy przelewu (cesji), umowy prze- czenia. W tym kierunku poszedł Sąd Najwyższy, przyjmując jęcia długu oraz umowy nienazwanej określającej zobowiązanie w wyroku z 5 listopada 1999 r. (III CKN 423/98, OSNC 2000, z. 5, się emitenta do przeprowadzenia emisji dłużnych papierów war- poz. 92), że skuteczne jest zbycie wierzytelności, nieoznaczonej tościowych. Przy tym wart podkreślenia jest fakt, że w ramach dokładnie w umowie przelewu, jeżeli można ją określić na pod- omawianej umowy nastąpi niejako wstąpienie emitenta – na stawie treści stosunku zobowiązaniowego, z którego ta wierzy- miejsce SKOK – do umowy powierniczego przelewu wierzytel- telność wynika. Elementy te muszą być oznaczone lub przynaj- ności, tym samym własność wierzytelności przelanych w jej ra- mniej oznaczalne już w momencie zawierania umowy mach pozostanie przy podmiocie, na rzecz którego wierzytelno- przenoszącej wierzytelność, do chwili zaś przejścia wierzytelno- ści zostały przelane w ramach powierniczego przelewu, ści z majątku zbywcy do majątku nabywcy powinno nastąpić jednakże z obowiązkiem ich przelewu zwrotnego na rzecz emi- wyczerpujące sprecyzowanie również pozostałych elementów tenta (bądź wypłaty świadczenia, które dłużnik spełnił w ramach stosunku zobowiązaniowego, w którego ramach istnieje zbywa- prowadzonej egzekucji) – tym samym ryzyko skuteczności eg- na wierzytelność. Bez spełnienia tego wymagania nie byłoby zekucji wierzytelności przejdzie na emitenta, z tym że będzie on możliwe między innymi określenie sukcesji w wierzytelność. również zobowiązany do uiszczenia stosownego wynagrodzenia W doktrynie podkreśla się również, że możliwe jest przenoszenie na rzecz powiernika, zgodnie z umową powierniczego przelewu wierzytelności przyszłych – warunkowych lub terminowych. Nie wierzytelności. można, co prawda, nazwać takiego stosunku obligacyjnego ce- Przy rozpatrywaniu możliwości przelania praw i obowiązków sją, lecz niewątpliwie należy stosować do niego odpowiednio z powierniczego przelewu wierzytelności, należy również wziąć (per analogia) przepisy o cesji. Jednym z obowiązków przelewa-

29 Jest to konieczność odwołania się przy ich określaniu do definicji oznaczonych typów umów nazwanych. W tym celu poszukuje się umów najbliższych cechami do badanej umowy i aby sąd mógł uznać, że jest ona nienazwana, musi się ona istotnie odróżniać od pokrewnych typów umów, przy czym essentialia negotii tych umów są podstawą wyróżnienia. 30 J. Mojak, Obrót wierzytelnościami, Warszawa 2004, Wydawnictwa Prawnicze LexisNexis (wydanie II), s. 32 i n.

19 D Sekurytyzacja wierzytelności spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w aspekcie....

jącego, zgodnie z dyspozycją art. 512 k.c., jest udzielenie powier- tytułu prawnego do wierzytelności będących przedmiotem tejże nikowi informacji o przelewie wierzytelności, dzięki czemu dłuż- umowy, a w zamian nabędzie dłużne papiery wartościowe nik nie będzie mógł zasłaniać się skutecznością spełnienia o określonej wartości nominalnej. SKOK przestanie być wierzy- świadczenia do rąk zbywcy wierzytelności. Konkludując, należy cielem i dłużnikiem powiernika, przez co przestanie być również wskazać, że własność wierzytelności dłużników SKOK pozostanie odpowiedzialny za wierzytelności kredytobiorców i pożyczko- przy powierniku, który z kolei będzie zobowiązany do ich zwrotu biorców, których wierzytelności zostały przelane na powiernika, (bądź zwrotu odzyskanych kwot) nie na rzecz SKOK, a na rzez a w zamian za to stanie się wierzycielem emitenta. emitenta, tym samym nie następuje żadna forma cesji wierzytel- Wyzbycie się praw do wierzytelności kredytobiorców i po- ności klientów SKOK, a dzięki temu nie zaistnieje żaden obowią- życzkobiorców SKOK wiąże się z problemami interpretacyjnymi, zek informacyjny wobec tych osób. a dotyczączymi przede wszystkim z umieszczania informacji o hi- Reasumując, wskazać należy, że możliwe jest dokonanie prze- storii kredytowej klientów SKOK w Biurze Informacji Kredytowej. lewu wierzytelności oraz przekazanie długu za pomocą stosow- Biuro Informacji Kredytowej S.A. (dalej: „BIK”) jest instytucją utwo- nej umowy, jako że żaden przepis kodeksu cywilnego nie wyłą- rzoną i działającą na podstawie art. 105 ust. 4 u.p.b. Dane – jeśli cza istnienia takiego węzła obligacyjnego. Do skuteczności tejże w ocenie banku lub SKOK zaistnieje do tego podstawa prawna umowy wymagane będzie jednakże – po pierwsze – uzyskanie lub faktyczna – mogą być usunięte tylko na pisemny wniosek zgody wierzyciela SKOK, zgodnie z art. 519 §2 pkt 2) k.c., a po tego banku lub SKOK – jako dysponenta danych i pierwotnego drugie – sporządzenie jej w formie pisemnej. Wymóg uzyskania administratora. Również w przypadku, gdy dane są niepoprawne zgody od powiernika jest warunkiem skuteczności omawianej lub nieaktualne – na pisemny wniosek banku lub SKOK – BIK umowy. zobowiązany jest do ich poprawienia. Informacje zgromadzone Odnosząc się do obowiązków informacyjnych wobec osób, w BIK przechowywane są przez cały czas trwania umowy z ban- których wierzytelności SKOK przelał w ramach powierniczego kiem lub SKOK oraz po wygaśnięciu zobowiązania: przelewu wierzytelności, warto wskazać jedynie na art. 44 – przez okres wskazany w upoważnieniu udzielonym przez klien- ust. 2 ustawy z 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim31, ta (w przypadku klientów regularnie wywiązujących się ze swo- zgodnie z którym kredytodawca zawiadamia konsumenta, na ich zobowiązań wobec banku lub SKOK), trwałym nośniku, o przelewie wierzytelności, chyba że konsu- – przez okres nie dłuższy niż 5 lat bez zgody klienta (w przypad- ment nadal ma spełniać świadczenie do rąk kredytodawcy. ku, gdy klient opóźniał się ponad 60 dni ze spłatą zobowiązania Przepis ten znajduje zastosowanie, na podstawie art. 29 ust. 3 wobec banku i upłynęło 30 dni od powiadomienia go przez u.s.k.o.k. do umów o kredyt konsumencki. Zgodnie z tezami bank z ostrzeżeniem o zamiarze przetwarzania danych bez jego przedstawianymi w doktrynie: „ustęp 3 komentowanego prze- zgody); pisu zdaje się odpowiednikiem również ust. 3 art. 3 k.k.u., sto- – w przypadku zapytań złożonych przez banki i SKOK-i przez sownie do którego ustawę o kredycie konsumenckim stosuje okres jednego roku od momentu złożenia zapytania. się także do umów, na mocy których spółdzielcza kasa oszczęd- Dane w systemie informacyjnym Biura Informacji Kredytowej nościowo-kredytowa w zakresie swojej działalności udziela lub S.A. mogą pozostawać dopóty, dopóki istnieje zobowiązanie da- daje przyrzeczenia udzielenia swojemu członkowi kredytu nej osoby wobec banku (SKOK-u). Zgodnie z orzeczeniem Woje- w celu bezpośrednio niezwiązanym z działalnością gospodar- wódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 22 lutego czą (...) Spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa jest 2005 r., z chwilą całkowitej spłaty kredytu (zamknięcia rachunku przedsiębiorcą, członek kasy zaś – konsumentem. Kasa, udzie- bankowego) kończy się prawne zezwolenie na przetwarzanie lając członkowi kredytu lub pożyczki w celu bezpośrednio nie- danych osobowych tych osób, których rachunki zostały zamknię- związanym z prowadzoną (ewentualnie) działalnością gospo- te. Osiągnięty zostaje wówczas cel, w jakim dane te były przetwa- darczą, zawiera z nim umowę o kredyt konsumencki rzane33. Odnosząc powyższe do omawianej sytuacji, w chwili w rozumieniu art. 2 ust. 1 k.k.u.”32. W pozostałym zakresie do przejścia praw i obowiązków z umowy powierniczego przelewu umów kredytowych zastosowanie znajduje odpowiednio pra- wierzytelności na emitenta mamy do czynienia z likwidacją węzła wo bankowe, które w żaden sposób nie ograniczają SKOK w roz- obligacyjnego łączącego dłużnika ze SKOK z tytułu umowy kre- porządzaniu posiadanymi wierzytelnościami. Jednakże w oma- dytu (lub pożyczki), jako że SKOK w zamian za wyzbycie się tych wianym stanie sytuacja prawna dłużników (kredytobiorców) wierzytelności uzyskuje wymierną wartość materialną w postaci pozostanie bez zmian, jako że w dalszym ciągu pozostaną zo- objętych dłużnych papierów wartościowych. Co do informacji bowiązani do spełnienia świadczenia na rzecz powiernika, któ- o dłużnikach SKOK, to wydaje się wskazane uznać za celowe ry będzie uprawniony do dochodzenia od nich właściwych przekazanie informacji o wygaśnięciu węzła obligacyjnego po- roszczeń. Obowiązek zawiadomienia kredytobiorców mógłby między SKOK a tymi osobami do BIK, jednakże w celu udzielenia wyniknąć wyłącznie w przypadku, gdyby przy dokonywaniu ostatecznej odpowiedzi należałoby przeanalizować umowę łą- powierniczego przelewu wierzytelności SKOK zastrzegł w dal- czącą SKOK z BIK, a w szczególności obowiązki spoczywające na szym ciągu możliwość spełnienia świadczenia na jego rzecz kasie, w zakresie przekazywania informacji (może okazać się, że i nie poinformował o fakcie dokonania przelewu kredytobior- wymagane jest również przekazanie informacji o wyzbyciu się ców na podstawie art. 44 ust. 2 u.p.b. danych wierzytelności na rzecz innego podmiotu). Należy zazna- Poprzez przeniesienie wszystkich praw i obowiązków z umo- czyć, że niemożliwe jest dalsze informowanie BIK przez SKOK wy powierniczego przelewu wierzytelności SKOK wyzbędzie się o stanie spłaty przelanych wierzytelności, jako że SKOK nie

31 Dz.U. z 2011 r. Nr 126, poz. 715, z późn. zm. 32 M. Pawełczyk, P. Sokal, Ustawa o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych. Komentarz, wyd. I, Polskie Wydawnictwo Prawnicze Iuris Sp. z o.o., Poznań 2012, s. 108. 33 Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 22 lutego 2005 r., sygn. akt II SA/Wa 2030/04, LEX nr 164935.

20 D Sekurytyzacja wierzytelności spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w aspekcie.... będzie już wierzycielem, a tym samym nie będzie miał żadnych bycia zakładu lub innej jednostki organizacyjnej, podejmowaniu roszczeń wobec dłużników. uchwał w sprawie przystępowania do organizacji społecznych, Dokonywanie czynności przez SKOK jako osobę prawną może zatwierdzaniu struktury organizacyjnej spółdzielni, rozpatrywa- być ograniczone poprzez wymóg uzyskania stosownej zgody niu skarg na działalność zarządu, składaniu walnemu zgromadze- korporacyjnej na dokonanie danej czynności prawnej bądź niu sprawozdań zawierających wyniki kontroli i ocenę sprawoz- szczególną formę reprezentacji kasy przez odpowiednie organa. dań finansowych, podejmowaniu uchwał w sprawach czynności Ustawa o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, prawnych dokonywanych między spółdzielnią a członkiem za- co prawda, nie zawiera stosownych obostrzeń, lecz takie spotkać rządu lub dokonywanych przez spółdzielnię w interesie członka możemy w prawie spółdzielczym oraz w statutach poszczegól- zarządu oraz reprezentowaniu spółdzielni przy tych czynno- nych SKOK-ów. Sytuacje, w których wymagane jest uzyskanie ściach (do reprezentowania spółdzielni wystarczy dwóch człon- zgody odpowiednich organów, zostały oznaczone w Rozdzia- ków rady przez nią upoważnionych), a także występowaniu le I Działu IV Tytułu I Prawa spółdzielczego, gdzie zostały określo- z nich, nadzorze i kontroli działalności spółdzielni poprzez: ne kompetencje walnego zgromadzenia, rady nadzorczej oraz a) badanie okresowych sprawozdań oraz sprawozdań finanso- zarządu. Zgodnie z art. 35 § 1 prawa spółdzielczego, organami wych, spółdzielni są: walne zgromadzenie, rada nadzorcza, zarząd, ze- b) dokonywanie okresowych ocen wykonania przez spółdzielnię branie grup członkowskich (tylko w tych spółdzielniach, w któ- jej zadań gospodarczych, ze szczególnym uwzględnieniem rych walne zgromadzenie zostało zastąpione przez zebranie przestrzegania rzez spółdzielnię praw jej członków, przedstawicieli). Statut może przewidywać powołanie także in- c) przeprowadzanie kontroli nad sposobem załatwiania przez nych organów niż wymienione w § 1, składających się z członków zarząd wniosków organów spółdzielni i jej członków; spółdzielni (§ 3). Organem prowadzącym sprawy spółdzielni Statut może zastrzec do zakresu działania rady jeszcze inne (w omawianym przypadku SKOK-u) jest zarząd, nie tylko kieruje uprawnienia. Może również przekazać do wyłącznej właściwości on działalnością spółdzielni, ale również reprezentuje ją na ze- walnego zgromadzenia podejmowanie uchwał we wszystkich lub wnątrz. Kompetencje zarządu są uregulowane w sposób od- niektórych sprawach wymienionych w art. 46 § 1 pkt 1, 3 oraz 5. mienny niż kompetencje pozostałych organów. O ile bowiem W celu wykonania swoich zadań rada może żądać od zarządu, kompetencje walnego zgromadzenia i rady nadzorczej są wyli- członków i pracowników spółdzielni wszelkich sprawozdań i wy- czone, choć nie w zamkniętych katalogach, o tyle – zgodnie jaśnień, przeglądać księgi i dokumenty oraz sprawdzać bezpośred- z art. 48 § 2 prawa spółdzielczego – zarząd podejmuje decyzje nio stan majątku spółdzielni. Najwyższym organem spółdzielni w zakresie kompetencji niezastrzeżonych w ustawie lub statucie (w tym SKOK-u) jest walne zgromadzenie (art. 36 § 1 do właściwości innych organów. Należy zatem badać, czy podję- u.s.k.o.k.). Instytucja walnego zgromadzenia, będącego najwyż- cie danej decyzji nie zostało zastrzeżone na podstawie ustawy szym organem spółdzielni, jest wyrazem zasady samorządności lub statutu do kompetencji innego organu, a potem – w przy- spółdzielni. Wszyscy członkowie mają prawo brania udziału w wal- padku negatywnej odpowiedzi – daną decyzję będzie mógł pod- nym zgromadzeniu, a także mają prawo jednego głosu. Mogą jąć zarząd. Co do sposobu reprezentacji spółdzielni wypowiada zatem współdecydować w podejmowaniu najważniejszych dla się art. 54 prawa spółdzielczego, który stanowi, że oświadczenia spółdzielni decyzji. Prawo głosu na walnym zgromadzeniu nie jest woli za spółdzielnię składają dwaj członkowie zarządu lub jeden związane z wpłatami na udziały, lecz wiąże się z samym udziałem. członek zarządu i pełnomocnik. W spółdzielniach o zarządzie To, że członek może żądać zwrotu wpłat dokonanych na udział jednoosobowym oświadczenia woli mogą składać również dwaj dopiero po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego za rok, pełnomocnicy. Wskazać ponadto należy na art. 55, w którego § w którym wystąpił z żądaniem ich zwrotu, nie ma znaczenia dla 1 zostało oznaczone prawo zarządu do udzielenia jednemu określenia jego prawa do głosu na walnym zgromadzeniu. Przepis z członków lub innej osobie pełnomocnictwa do dokonywania art. 36 § 2 zawiera zasadę osobistego udziału każdego członka czynności prawnych związanych z kierowaniem bieżącą działal- w walnym zgromadzeniu. Prawo spółdzielcze, odmiennie niż nością gospodarczą spółdzielni lub jej wyodrębnionej organiza- u.s.k.o.k., przewiduje możliwość pozostawania członkiem spół- cyjnie i gospodarczo jednostki, a także pełnomocnictwo do do- dzielni przez osoby prawne, które, oczywiście, mogą uczestniczyć konywania czynności określonego rodzaju lub czynności przez swych przedstawicieli w walnym zgromadzeniu. Zgodnie szczególnych. Oczywiście, statut spółdzielni może uzależnić z art. 6 u.s.k.o.k., członkami kasy mogą być wyłącznie osoby fizycz- udzielenie pełnomocnictwa od uprzedniej zgody rady nadzor- ne połączone więzią o charakterze zawodowym lub organizacyj- czej (§ 2). Ograniczeniem w kierowaniu przez zarząd działalno- nym. W szczególności członkostwo w spółdzielczych kasach prze- ścią spółdzielni jest zakaz dokonywania czynności w sprawach znaczone jest dla osób pracujących w jednym lub kilku zakładach wynikających ze stosunku członkostwa – art. 49 § 5. Czynności pracy oraz osób należących do tej samej organizacji społecznej lub takie mogą być dokonywane przez radę nadzorczą, o ile statut zawodowej. Zwrócić uwagę należy na zwrot „w szczególności”, nie przewiduje w takim wypadku właściwości walnego zgroma- który wskazuje na to, że członkostwo w spółdzielczych kasach dzenia. Kolejnym organem jest rada nadzorcza, która na podsta- oszczędnościowo-kredytowych uzyskać mogą również inne osoby wie art. 44 prawa spółdzielczego sprawuje kontrolę i nadzór nad fizyczne, w tym niebędące pracownikami34. Uwzględniając w tym działalnością spółdzielni. Jest ona drugim pod względem hierar- miejscu treść przepisu art. 2 u.s.k.o.k., o odpowiednim stosowaniu chii, po walnym zgromadzeniu, organem spółdzielni. Zadania w zakresie nieuregulowanym odmiennie ustawą o skok przepisów rady nadzorczej polegają na uchwalaniu planów gospodarczych prawa spółdzielczego, zgodnie z art. 15 § 2 prawa spółdzielczego, i programów działalności społecznej i kulturalnej, podejmowaniu członkiem spółdzielni może być każda osoba fizyczna o pełnej uchwał w sprawie nabycia i obciążenia nieruchomości oraz na- zdolności do czynności prawnych, która odpowiada wymaganiom

34 M. Pawełczyk, P. Sokal, op.cit., s. 41. 21 D Sekurytyzacja wierzytelności spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w aspekcie....

określonym w statucie, chyba że ustawa stanowi inaczej. Statut 4) podejmowanie uchwał w sprawie podziału nadwyżki bilanso- SKOK może postanowić, że jeżeli liczba członków przekroczy liczbę wej (dochodu ogólnego) lub sposobu pokrycia strat; w nim określoną, walne zgromadzenie członków zostaje zastąpio- 5) podejmowanie uchwał w sprawie zbycia nieruchomości, zby- ne przez zebranie przedstawicieli. W takim wypadku statut powi- cia zakładu lub innej wyodrębnionej jednostki organizacyjnej; nien określać zasady ustalania liczby przedstawicieli i ich wyboru 6) podejmowanie uchwał w sprawie przystępowania do innych oraz czas trwania przedstawicielstwa (art. 37 § 1 prawa spółdziel- organizacji gospodarczych oraz występowania z nich; czego). Do zebrania przedstawicieli stosuje się odpowiednio prze- 7) oznaczanie najwyższej sumy zobowiązań, jaką spółdzielnia pisy dotyczące walnego zgromadzenia. Walne zgromadzenie naj- może zaciągnąć; pełniej wypełnia zasadę demokracji wewnętrznej, pozwalając na 8) podejmowanie uchwał w sprawie połączenia się spółdzielni, czynny udział wszystkich członków w podejmowanych przezeń podziału spółdzielni oraz likwidacji spółdzielni; uchwałach, a więc zapewniając im realny wpływ na działalność 9) rozpatrywanie w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym od- organizacji35. W sprawach należących do właściwości walnego wołań od uchwał rady; zgromadzenia wydawane są przez ten organ uchwały. Kompeten- 10) uchwalanie zmian statutu; cje walnego zgromadzenia określa art. 38 prawa spółdzielczego, 11) podejmowanie uchwał w sprawie przystąpienia lub wystą- dając mu wyłączne prawo do decydowania o najważniejszych pienia spółdzielni ze związku oraz upoważnienie zarządu do sprawach spółdzielni. Sprawy określone w art. 38 § 1 nie mogą podejmowania działań w tym zakresie; zostać przekazane do kompetencji innych organów. Jednak zakres 12) wybór delegatów na zjazd związku, w którym spółdzielnia właściwości może być rozszerzony także o prawo do podejmowa- jest zrzeszona. nia uchwał w innych sprawach, jednak pod warunkiem, że takie Oczywiście, statut może zastrzec do wyłącznej kognicji wal- rozszerzenie było uregulowane w postanowieniach statutu (§ 2). nego zgromadzenia podejmowanie uchwał w innych sprawach. W literaturze przedmiotu zarysowały się trzy koncepcje doty- Obok wyżej wymienionych organów, w SKOK działają również czące możliwości podejmowania przez walne zgromadzenie komisje kredytowe – zgodnie z § 52 pkt 4 rozporządzenia Rady uchwał przekraczających właściwość tego organu określoną Ministrów z 19 grudnia 1992 r. w sprawie pracowniczych kas za- w ustawie i statucie. Zgodnie z pierwszym poglądem, walne pomogowo-pożyczkowych oraz spółdzielczych kas oszczędnio- zgromadzenie może wydawać uchwały w sprawach należących ściowo-kredytowych (Dz.U. z 1992 r., Nr 100, poz. 502, z późń. do innych organów (rady nadzorczej lub zarządu), ograniczając zm.). Komisja kredytowa składa się z co najmniej 3 członków, a jej tym samym ich właściwość, gdyż jest ono najwyższym organem rola sprowadza się do funkcji opiniodawczych. Odmienne rozło- spółdzielni. Także i w orzecznictwie Sądu Najwyższego można żenie obowiązków kształtować może statut konkretnego SKOK, spotkać stanowisko przyjmujące, iż walne zgromadzenie spół- przez co mogą zostać ograniczone uprawnienia zarządu do do- dzielni jest jej naczelnym organem, któremu zarówno rada, jak konywania określonych czynności. Na podstawie regulacji usta- i zarząd są całkowicie podporządkowane. Z takiego charakteru wowych brak jest obowiązku uzyskania dodatkowych zgód kor- walnego zgromadzenia jako organu zwierzchniego w spółdziel- poracyjnych przez zarząd, który uprawniony jest do prowadzenia ni wynika, że może ono podejmować uchwały także w sprawach spraw spółdzielni i kierowania nią. należących do kompetencji rady nadzorczej i zarządu. Reasumując, należy stwierdzić, że wątpliwe jest, aby u.p.b. Zgodnie z drugim poglądem, wyrażonym w wyroku SN w zakresie zawierania umów cywilnoprawnych przez SKOK zna- z 21 września 2006 r.36, podporządkowanie walnemu zgromadze- lazło zastosowanie, w szczególności do transakcji sekurytyzacyj- niu innych organów spółdzielni mieści się tylko w ramach jego nych. SKOK-i jako instytucje dążące przede wszystkim do zabez- ustawowych i statutowych kompetencji, a zatem walne zgroma- pieczenia interesów swoich członków, m.in. poprzez dzenie nie może wyłączać innych organów od załatwienia spraw dywersyfikację ryzyka związanego z prowadzoną działalnością, przekazanych im ustawą bądź statutem do rozstrzygnięcia. Trze- mają prawo zawierać umowy cywilnoprawne, których przedmio- ci pogląd – kompromisowy – głosi, iż walne zgromadzenie może tem jest obrót wierzytelnościami. Wydaje się również dopusz- wyrazić swoje stanowisko w każdej sprawie dotyczącej spółdziel- czalne zawieranie umów, których przedmiotem jest portfel akty- ni, jeżeli jest ona wprowadzona do porządku obrad, jednakże wów, poprzez konwersję wierzytelności „zepsutych” (które nie są w sprawach należących do kompetencji innych organów może spłacane przez okres dłuższy niż 12 miesięcy), na dłużne papiery ono podjąć wyłącznie uchwałę w charakterze opinii lub zaleceń, wartościowe przenoszące określoną wartość, nawet gdyby były a ostateczna decyzja musi być pozostawiona właściwemu orga- one emitowane przez podmiot podlegający prawu państwa ob- nowi37. Do wyłącznej właściwości walnego zgromadzenia należy: cego. Przyjęte modele sekurytyzacji przez SKOK mogą być tożsa- 1) uchwalanie kierunków rozwoju działalności gospodarczej oraz me z tymi zawartymi w prawie bankowym, mogą stanowić ich społecznej i kulturalnej; mieszankę lub zawierać stosowne odmienności, jako że umowa 2) rozpatrywanie sprawozdań rady, zatwierdzanie sprawozdań sekurytyzacyjna nie jest w prawie polskim umową nazwaną, rocznych i sprawozdań finansowych oraz podejmowanie a wobec braku obowiązku stosowania u.p.b., SKOK może dowol- uchwał co do wniosków członków spółdzielni, rady lub zarządu nie kształtować swoje prawa i obowiązki, o ile pozostanie to w tych sprawach i udzielanie absolutorium członkom zarządu; zgodnie z u.s.k.o.k., prawem spółdzielczym oraz statutami po- 3) rozpatrywanie wniosków wynikających z przedstawionego szczególnych kas. protokołu polustracyjnego z działalności spółdzielni oraz podejmowanie uchwał w tym zakresie;

35 T. Barszcz, Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe w świetle ustawy z 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, „Pieniądze i Więź” 2010, nr 3(48), s. 93. 36 I CSK 101/2006, LexPolonica nr 417521. 37 A. Stefaniak, Prawo spółdzielcze oraz ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 2009, s. 55.

22 D UCHWAŁA nr 120/VIII/2012 KRAJOWEJ RADY RADCÓW PRAWNYCH z 4 lipca 2012 r. w sprawie opinii o projekcie ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw

Nawiązując do pisma Ministra Sprawiedliwości z 5 czerwca 2012 r., które wpłynęło do Krajowej Rady Radców Prawnych 14 czerwca 2012 r., dotyczącego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw, Krajowa Rada Radców Prawnych, na podstawie art. 60 pkt 2 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65, z 2009 r., Nr 216, poz. 1676, z 2010 r., Nr 47, poz. 278, Nr 200, poz. 1326 i Nr 217, poz. 1429 oraz z 2011 r. Nr 106, poz. 622 i Nr 142, poz. 830) uchwala następującą opinię:

I. Krajowa Rada Radców Prawnych pozytywnie opiniuje przedstawiony projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw w części dotyczącej rozszerzenia zakresu świadczenia pomocy prawnej przez radców prawnych o występowanie w charakterze obrońcy (nowe brzmienie art. 6 ust. 1 ustawy o radcach prawnych oraz art. 82 Kodeksu postępowania karnego).

II. Krajowa Rada Radców Prawnych nie znajduje uzasadnienia dla dodania ust. 6 w art. 8 ustawy o radcach prawnych, wprowadzającego wyłączenie radców prawnych wykonujących zawód w ramach stosunku pracy z możliwości wystę- powania w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym.

UZASADNIENIE I. Rozszerzenie kompetencji zawodowych radców prawnych stanowi wyraz polityki państwa w zakresie poszerzania moż- liwości dostępu obywateli do profesjonalnej pomocy prawnej w postępowaniu karnym, zwłaszcza w nowym systemie kontradyktoryjnego procesu karnego. Stanowi także wyjście naprzeciw postulatom samorządu radców prawnych o przyznanie takich kompetencji.

II. Krajowa Rada Radców Prawnych nie znajduje uzasadnienia dla wyłączenia radców prawnych wykonujących zawód w stosunku pracy z możliwości występowania w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym. Rozwiązanie to jest nieuzasadnione z poniższych względów:  proponowane rozwiązanie spowoduje niespójność systemową, bowiem na gruncie obowiązującego prawa radca prawny bez względu na formę wykonywania zawodu może występować jako obrońca w sprawach o wykroczenia, wykroczenia skarbowe, a także jako pełnomocnik oskarżycieli posiłkowych oraz obrońca przed Komisją Odpowiedzial- ności Konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu,  wobec braku w ogłoszonym projekcie uzasadnienia tejże zmiany niejasne jest ratio legis tego przepisu, szczególnie gdyby przyjąć, że wyłączenie występowania przez radcę prawnego jako obrońcy powoduje stosunek pracy z każdym pracodawcą, w tym np. radcy prawnego zatrudnionego na podstawie umowy o pracę przez podmiot określony w art. 8 ust. 1 ustawy o radcach prawnych, tj. spółkę cywilną lub jawną, w której wspólnikami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospoli- tej Polskiej (Dz.U. Nr 126, poz. 1069, z późn. zm.), spółkę partnerską, w której partnerami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie prze- pisów ustawy z 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej, spółkę komandytową lub komandytowo-akcyjną, w której komplementariuszami są radcowie prawni, adwokaci, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospoli- tej Polskiej.

III. Krajowa Rada Radców Prawnych dostrzega kwestię wyłączenia radców prawnych wykonujących zawód w ramach stosunku pracy w organach władzy, administracji rządowej oraz w wymiarze sprawiedliwości z możliwości występowania w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym. Kwestia ta – zdaniem Krajowej Rady Radców Prawnych – jest już wy- starczająco uregulowana poprzez obowiązek wyłączenia się radcy prawnego od sprawy lub powstrzymania się od czyn- ności, mający charakter uniwersalny dla każdego radcy prawnego w każdej sytuacji.