ESKİ TÜRKÇEDE ÇOKLUK VE TOPLULUK YAPILARI Onur NİZAM

ESKİ TÜRKÇEDE ÇOKLUK VE TOPLULUK YAPILARI Onur NİZAM (Yüksek Lisans Tezi) Eskişehir, 2017 ESKİ TÜRKÇEDE ÇOKLUK VE TOPLULUK YAPILARI Onur NİZAM T.C. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı YÜKSEK LİSANS TEZİ Eskişehir, 2017 ……./……/…. ETİK İLKE VE KURALLARA UYGUNLUK BEYANNAMESİ Bu tezin/projenin EskiĢehir Osmangazi Üniversitesi Bilimsel AraĢtırma ve Yayın Etiği Yönergesi hükümlerine göre hazırlandığını; bana ait, özgün bir çalıĢma olduğunu; çalıĢmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu aĢamalarında bilimsel etik ilke ve kurallara uygun davrandığımı; bu çalıĢma kapsamında elde edilen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; bu çalıĢmanın EskiĢehir Osmangazi Üniversitesi tarafından kullanılan bilimsel intihal tespit programıyla taranmasını kabul ettiğimi ve hiçbir Ģekilde intihal içermediğini beyan ederim. Yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması halinde ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm. Onur NİZAM IV ÖZET ESKİ TÜRKÇEDE ÇOKLUK VE TOPLULUK YAPILARI NİZAM, Onur Yüksek Lisans-2017 Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Ferruh AĞCA ÇalıĢma, dünya dillerinde bulunan çokluk ve topluluk yapılarının Eski Türkçedeki geliĢimini incelemek için oluĢturulmuĢtur. Çokluk ve topluluk yapısının Türkler tarafından ne zamandan itibaren kullanılmaya baĢlandığı, bu yapının Eski Türkçedeki durumu, çokluk ve topluluk yapısının eklerle mi yoksa kelimelerle mi kullanıldığı, eklerle yapılan çoklukların hangi anlamlara sahip olduğu, bu anlamları koruyup koruyamadıklarını irdelemek amacıyla yapılmıĢtır. ÇalıĢmada, Köktürk dönemi, Uygur dönemi ve Karahanlı dönemi eserleri incelenmiĢtir. Ġncelemeler sonucunda da çokluk ve topluluk yapılarının, ekler ve kelimeler ile yapıldığı, çokluk eklerinin +lAr, +t ve +s ekleri olduğu, topluluk eklerinin ise +An ve +AgU/+AgUn Ģeklinde görüldüğü tespit edilmiĢtir. Çokluk yapısının Köktürk yazıtlarında daha çok sözlüksel ifadelerle yapıldığı, çokluk ve topluluk ifadesi için birden fazla ekin kullanıldığı, Uygur Türkçesinden itibaren ise, ek sayısının azaldığı, +lAr çokluk ekinin ise kullanımının geniĢlediği görülmüĢtür. Türk dilinde ilk önce topluluk yapısının olduğu daha sonra, yerleĢik yaĢama geçilmesiyle birlikte çokluk ifadesinin ortaya çıktığı izah edilmiĢtir. Anahtar Sözcükler Çokluk, Topluluk, Yapı, Eski Türkçe, Köktürk Yazıtları, Uygur Türkçesi, Karahanlı Türkçesi, Dilbilim, Biçimbilim, Sözcükbilim. V ABSTRACT Plural and Collective Forms in Old Turkish NİZAM, Onur Master Degree-2017 Turkish Language And Literature Department Adviser: Prof. Dr. Ferruh AĞCA This study was made to analyze the development of plural and collective forms, found in all the world‟s languages, in Old Turkish. The study was designed to examine the development of the plurality structure of the world languages in the Old Turkic. The situation in the Old Turkic has been explored since the time when the plurality and the collectivity forms started to be used by the Turks. It was done in order to investigate the forms of plurality and collectivity, whether it was used with suffixes or words and what meanings are possessed by the suffixes and whether they can protect them. In the study, the works of Köktürk period, Uygur period and Karahanlı period were examined. As a result of the examinations, it is determined that the the plurality and collectivity forms are made with the suffixes and words. Plurality suffixes is determined that +lAr, +t and +s; also collectivity suffixes; +An and +AgU/+AgUn. It is seen that the forms of collectivity is made more lexical expressions in the Köktürk inscriptions, and more suffixes are used for the plurality and collectictivity expression. From Uighur Turkish, it is seen that the number of suffixes is decreasing while that of +lAr multiplicity is expanding. It is known that in the Turkish language, first the collective forms and then to the settlement of life, together with the emergence of the expression of plurality. Key Words Plurality, Collectivity, Forms, Old Turkic, Ġnscription of Köktürk, Old Uighur Turkic, Karakhanid Turkish, Linguistic, Morphology, Lexicology. VI İÇİNDEKİLER ÖZET………………………………………………………………………………..V ABSTRACT…………………………………………………………….................VI ÖN SÖZ……………………………………………………………………………...1 GİRİŞ………………………………………………………………………………...4 ÇALIŞMANIN KONUSU ................................................................................................. 4 ÇALIŞMANIN AMACI .................................................................................................... 5 ÇALIŞMANIN KAPSAMI ................................................................................................ 5 ÇALIŞMADA UYGULANAN METOD VE TEKNİKLER .................................................... 6 KONU İLE İLGİLİ YAPILAN ÇALIŞMALAR ................................................................... 7 1. BÖLÜM ÇOKLUK VE TOPLULUK İFADESİNİN TANIMI 1.1. DİLBİLGİSİ KİTAPLARINDA ÇOKLUK VE TOPLULUK YAPISININ TANIMI ...................................................................................................................... 9 1.2. DİLBİLİM KİTAPLARINDA ÇOKLUK VE TOPLULUK YAPISININ TANIMI .................................................................................................................... 13 1.3. DÜNYA DİLLERİNDE ÇOKLUK YAPISI ................................................... 29 1.4. ALTAY DİLLERİNDE ÇOKLUK YAPISI ................................................... 33 2. BÖLÜM ESKİ TÜRKÇEDE ÇOKLUK YAPISI 2.1. ESKİ TÜRKÇEDE ÇOKLUK YAPISININ GÖRÜNÜMÜ ......................... 36 2.2. ESKİ TÜRKÇEDE BİÇİMBİRİMSEL ÇOKLUK İFADELERİ ................ 51 2.2.1.+lAr Çokluk Eki ................................................................................... 57 2.2.1.1. Köktürk Harfli Yazıtlarda, Yazmalarda ve Uygur Bitiglerinde +lAr Ekinin Kullanımı .............................................................................. 70 2.2.1.1.1. Köktürk Harfli Yazıtlarda, Yazmalarda ve Uygur Bitiglerinde +lAr Ekinin Diğer Eklerle Kullanımı ............................. 88 2.2.1.1.1.1. +lAr Ekinin Hal Ekleriyle Kullanımı ........................ 89 2.2.1.1.1.1.1. +lAr Ekinin Akuzatif Ekiyle Kullanımı .............. 89 2.2.1.1.1.1.2. +lAr Ekinin Datif Ekiyle Kullanımı .................... 89 2.2.1.1.1.1.3. +lAr Ekinin Lokatif Ekiyle Kullanımı ................ 90 2.2.1.1.1.1.4. +lAr Ekinin İlgi Ekiyle Kullanımı ....................... 90 2.2.1.1.1.1.5. +lAr Ekinin İyelik Ekleri İle Kullanımı .............. 91 2.2.1.1.1.1.2. +lAr Ekinin Kip Ekleriyle Kullanımı ..................... 94 2.2.1.2. Uygur Harfiyle Yazılan Metinlerde +lAr Ekinin Kullanımı .... 96 2.2.1.2.1. Maniheist Metinlerde +lAr Ekinin Kullanımı .................... 96 2.2.1.2.2. Budist Uygur Metinlerinde +lAr Ekinin Kullanımı ......... 115 2.2.1.2.3. Uygur Metinlerinde +lAr Ekinin Diğer Eklerle Kullanımı ............................................................................................................... 131 2.2.1.2.3.1. +lAr Ekinin Yapım Ekleriyle Kullanımı ..................... 131 2.2.1.2.3.2. +lAr Ekinin Çekim Ekleriyle Kullanımı ..................... 132 2.2.1.2.3.2.1. İsim Çekim Ekleriyle Kullanımı ........................... 132 2.2.1.2.3.2.1.1. +lAr Ekinin Yalın Hâl İle Kullanımı ............. 132 2.2.1.2.3.2.1.2. +lAr Ekinin İlgi Hâli İle Kullanımı ................ 133 2.2.1.2.3.2.1.3. +lAr Ekinin Yükleme Hâli İle Kullanımı ...... 134 2.2.1.2.3.2.1.4. +lAr Ekinin Yönelme Hâli İle Kullanımı ....... 136 2.2.1.2.3.2.1.5. +lAr Ekinin Bulunma Hâli İle Kullanımı ...... 137 2.2.1.2.3.2.1.6. +lAr Ekinin Çıkma Hâli İle Kullanımı .......... 138 2.2.1.2.3.2.1.7. +lAr Ekinin İyelik Ekleri İle Kullanımı ......... 139 2.2.1.2.3.2.2. +lAr Çokluk Ekinin Fiil Çekim Ekleriyle Kullanımı ........................................................................................................ 142 2.2.1.2.3.2.2.1. Geniş Zaman Kipi ............................................ 143 2.2.1.2.3.2.2.2. Görülen Geçmiş Zaman Kipi .......................... 144 2.2.1.2.3.2.2.3. Duyulan Geçmiş Zaman .................................. 145 2.2.1.2.3.2.2.4. Gelecek Zaman ................................................. 145 2.2.1.2.3.2.2.5. Şart Kipi ........................................................... 146 2.2.1.2.3.2.2.6. Emir Kipi .......................................................... 147 2.2.1.2.3.2.2.7. Birleşik Fiiller ................................................... 148 2.2.1.2.3.2.2.8. İsim-Fiil ve Sıfat-Fiil İle Kullanımı ................ 149 2.2.1.2.3.3. +lAr Ekinin Zamirlerle Kullanımı .............................. 151 2.2.1.2.3.4. +lAr Ekinin Sayı Sıfatlarıyla Kullanımı ..................... 152 2.2.1.2.3.5. +lAr Ekinin Alıntı Kelimelerle Kullanımı .................. 153 2.2.1.3. Karahanlı Türkçesinde +lAr Çokluk Ekinin Kullanımı ......... 155 2.2.2. +t Çokluk Eki .................................................................................... 168 2.2.2.1. Altay Dillerinde +t Çokluk Ekinin Görünümü ........................... 177 2.2.3. +s, +ş Çokluk Eki .............................................................................. 178 2.2.3.1. Altay Dillerinde +s Çokluk Ekinin Görünümü ........................... 181 2.2.4. +z Çokluk Eki .................................................................................... 181 2.2.5. İyelik Ekleri ......................................................................................

Load more