“Gümüş Nimçə” (Hekayə) XİLAS YOLUNUN YOLÇULARI Qədim
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Xəzər 2015 №1 BU SAYDA NOBEL KÜRSÜSÜ Sol Bellou – “Gümüş nimçə” (hekayə) XİLAS YOLUNUN YOLÇULARI Qədim sufilərin söylədikləri BƏŞƏRİ POEZİYA Eys Kriqe – şeirlər KORİFEYLƏR Tomas Mann – “Balaca cənab Frideman” (hekayə) Haynrix Böll – “Və bir kəlmə də demədi” (romandan parça) MƏKTUB Mixail Bulqakov – məktublar ESSE Yohan Volfqanq Höte – “Həqiqət və həqiqətə bənzərlik” KLASSIK HEKAYƏLƏR Alberto Moravia – hekayələr MEMUAR Akira Kurosava – “Qurbağa yağı satan” YADDAŞ “Qıpçaq dilinin lüğəti” AFORİZMLƏR VƏ SİTATLAR Stanislav Yeji Lets – “Cilalanmış fikirlər” SERVANTES MÜKAFATI LAUREATLARI Migel Delibes – “Sərsəm” (roman) ƏDƏBİ MOZAİKA NOBEL KÜRSÜSÜ Sol Bellou Tərcümə: Etimad Başkeçid Nobel mükafatı laureatı (1972), yəhudi əsilli Amerika yazıçısı Sol Bellou (1915-2005) XX əsrin usta novellaçılarından sayılır. Eləcə də “Göylə yer arasında” (1944), “Oqi Marçın sərgüzəştləri” (1953), “Yağışların əfəndisi Henderson” (1959), “Hersoq” (1964), “Mister Sammlerin planeti” (1970) romanları ona böyük şöhrət qazandırmışdır. Sadə və psixioloji obrazlar yaratmağın ustası sayılan yazıçının “Gümüş nimçə” hekayəsini oxuculara təqdim edirik. Gümüş nimçə Hansısa yaxının dünyasını dəyişibsə, özü də, ölən bir başqası yox, doğmaca yaşlı atandırsa, özünü necə aparmalısan? Tutalım, altmış yaşlarında müasir insansan, Vudi Zelbest kimi görüb-götürmüş adamsan: neyləyəcəksən? Məsələn, atana necə yas tutacaqsan, özü də indiki zamanda? Doxsanı haqlamış, ürək genişlənməsindən əziyyət çəkən, ayaqlarını sürüyə-sürüyə, taytıya-taytıya yeriyən, iy verən – axı həm qocaydı, həm də dalına yiyəlik eləyə bilmirdi, neyləyəsən, qocalığın üzü qara olsun – belə bir ataya indiki vaxtda necə yas saxlayacaqsan? Hə də, Vudinin özü də deyirdi ki, hadisələri olduğu kimi görmək lazımdır. Görün, hansı zəmanədə yaşayırıq, qəzetlər hər gün nədən yazır – girovların danışdığına görə, Ədəndə “Lüfthanza”nın pilotu fələstin terrorçularının qarşısında diz çöküb yalvarırmış ki, onu öldürməsinlər, ancaq onun göz yaşlarına məhəl qoyan olmayıb, kəlləsinə güllə çaxıblar. Sonra terrorçuların özlərini də öldürüblər. İnsanlar əvvəlki kimi öldürməkdən qalmırlar – bir-birinin qanına yerikləyiblər, özünü öldürənlər də az deyil. Qəzetlərdən belə şeyləri oxuyuruq, nahar vaxtı süfrə arxasında belə şeylərdən danışırıq, metroda bunları görürük. Artıq bəllidir ki, insanlıq hər yerdə əməlli-başlı ölümqabağı qıcolmalara tutulub. Çikaqonun Cənub rayonundan olan iş adamı Vudi cahil adam deyildi. Orta səviyyəli podratçı (kontorların, dəhlizlərin, tualet otaqlarının üzlənməsi) üçün kifayət qədər bilikli, məlumatlı adam idi. Sözsüz, bu cür biliklərə görə elmi dərəcə verilmir. Baxmayaraq ki, Vudi iki il seminariyada oxumuşdu, keşiş olmağa hazırlaşırdı. İki il də kollecdə təhsil almışdı. Böhranın tüğyan etdiyi vaxtlarda hər orta məktəb məzunu kollecdə oxuya bilməzdi. Sonra öz enerjisi, özünəməxsus kaloriti ilə seçilən Vudi (qocalıb əldən düşənə qədər onun atası da enerjili və kaloritli adam idi) bəzi başqa sahələr üzrə də biliklərini artırmış, “Sayens” və digər ciddi jurnallara abunə yazılmış, Çikaqo və Evanston universitetlərində ekologiya, kriminalistika və ekzistensializm üzrə axşam mühazirələrini dinləmişdi. Yaponiyanı, Meksikanı, Afrikanı başdan-başa gəzib dolaşmışdı. Hüznə, ələmə birbaşa aidiyyatı olan hadisəylə də məhz Afrikada üzləşmişdi. Hadisə belə olmuşdu: Vudi Uqandadakı Merçison-Fols Milli parkının yaxınlığında, Ağ Nil çayında motorlu qayıqla gəzintiyə çıxıbmış. Bu zaman onun gözü önündəcə bir timsah sahildəki kəlçəni tutub suya çəkir. Həmin bürkülü gün bu tropik çayın sahili boyu zürafələr, begemotlar, babuinlər dolaşırmış, buludsuz səmada qızılqazlar və başqa bəzəkli quşlar üçüşurmuş, bax, elə bu vaxt suya gələn kəlçəninin ayağından yapışıb, çayın içinə çəkirlər. Kəlçənın ata-anası mat-məəttəl qalır: o hara yox oldu? Kəlçə suyun altında çabalayır, çırpınıb suyu lilləndirirmiş. Yaxınlıqdan keçən görüb- götürmüş səyahətçi Vudi bu səhnəyə mat qalır: ona elə gəlir, camışla kəl dinməz- söyləməz bir-birindən nə baş verdiyini soruşurlar. O, heyvanların qəm dəryasına batdığını, xiffət çəkdiyini görür. Ağ Nildə Vudiyə elə gəlir ki, o, Adəmdən əvvəlki dövrlərə qayıdıb, aldığı təəssüratlardan doğan fikirləri özyülə Cənubi Çikaqoya aparır. Bu fikirlərlə birgə Kampaladan özyülə xeyli həşiş də götürür. Vudi kömrükdə ilişə bilərmiş, amma öz boy-buxununa, qırmızı yanaqlarına və səmimi üz ifadəsinə arxayın olub, risk eləyib. O, kənardan pis niyyətli adama oxşamırmış, əksinə, xoş təsir bağışlayırmış. Vudi, sadəcə, risk etməyi xoşlayan adammış. Risk onun qanını coşdururmuş. Kömrükdən keçəndə plaşını stolun üstünə tulazlayır. Müfəttişlər ciblərini yoxlamaq fikrinə düşsə, deycəkdi ki, plaş onun deyil, vəssalam. Ancaq o, sudan quru çıxır… Şükranlıq günündə rahatca oturub, içinə həşiş basılmış hind toyuğu yeyirdilər. Çox ləzzətliydi. Bu, ailə şənliyində atasının (o da risk eləməyi, odla oynamağı xoşlayırdı) son iştirakı oldu. Vudi evin arxa tərəfində həşiş becərmək fikrinə düşdü, ancaq Afrikadan gətirilmiş toxumlar cücərmədi. Əvəzində yaraşıqlı “linkoln-kontinental”ını saxladığı anbarın arxasında çətənə ləki saldı. Vudi cinayətə meylli adam deyildi, öz hərəkətlərini qanun maddələri ilə məhdudlaşdırmaq istəmirdi. Sadəcə, bunu mənliyinə sığışdırmırdı. Şükranlıq günündən sonra atası yavaş-yavaş sozalmağa başladı. İllərlə xəstə yatdı. O, demək olar, xəstəxanadan çıxmır, göz önündə əriyib gedirdi. Atası fikirlərini cəmləyə bilmirdi, ağrılarından düz-əməlli şikayət etməyi də bacarmırdı. Bazar günləri, ağlı özünə qayıdan vaxtlarda, Vudi həmişə atasının yanında olurdu. Morris əvvəllər həvəskar oyunçu olmuşdu, amma elə yaxşı oynayırdı ki, Villi Hopps* (Amerikanın məşhur bilyardçısı) belə onunla hesablaşmalı olurdu. O, artıq yüngül şarları da səbətə sala bilmirdi. İndi zərbə endirməyin yeni üsullarını fikirləşib-tapmaqla məşğul idi. Polyak qızı Qalina – Morris onunla qırx il ər-arvad kimi yaşamışdı – daha qocalıb əldən düşmüşdü, xəstəni yoluxmaq halında deyildi. Odur ki, ataya yalnız Vudi baş çəkirdi. Vudinin xristianlığı qəbul etmiş anası da qulluğa möhtac idi: qarının yaşı səksəni adlamışdı, günaşırı xəstəxanalıq olurdu. Onların hamısı azarlıydı, xəstəliklərini sadalamaqla qurtarmaz – diabet, plevrit, artrit, katarakta… Elektrokardiostimulyator gəzdirənlər də vardı. Hamısı öz canının hayındaydı, can isə duruş gətirmirdi. Vudinin iki qarımış bacısı vardı, ikisinin də yaşı əllini keçmişdi. Qatı dindar həyatı sürən tərbiyəli, təmiz əxlaqlı bacılar anaları ilə birgə hələ də xristian kottecində yaşayırdılar. Onların hamısının qeydinə qalmağı bütünlüklə öz üzərinə götürmüş Vudi vaxtaşırı qızlardan birini (tez-tez azarladıqları üçün) psixiatriya xəstəxanasına yerləşdirməli olurdu. Əlbəttə, ciddi rejimli xəstəxanadan söhbət getmir. Qəşəng qadınlardı, cavanlıqda gözəlliklərindən göz doymazdı, gəl ki, ikisi də havalıydı. Bir-birinə düşmən kəsilmiş klanları – dinindən dönmüş anasını, fundamentalist bacılarını, gözləri tutulana qədər qəzet oxuyan (yalnız idişcədə) atasını, qatı xristian olan Qalinanı bir araya gətirmək mümkün deyildi. Qırx il əvvəl seminariyadan aralı düşən Vudi özünü aqnostik sayırdı. İdiş dilində qəzet oxuya- oxuya dinə tapınan (qəzetlərdən nə götürmək mümkün idisə, götürmüşdü) atası Vudinin boynuna qoymuşdu ki, onu yəhudi qəbirstanlığında dəfn eləsin. İndi həmin məzarlıqda uyuyur. Özü də üzləyicilərin qurultayında iştirak etmək üçün Qanoluloya getmiş Vudinin oradan alıb gətirdiyi havay köynəyində. Vudi atasının cəsədini dəfnə hazırlamağı ruhanilərə etibar etməmişdi – morqa gəlib, köynəyi ona öz əliylə geyindirmişdi. Odur ki, qoca o biri dünyaya Ben Qurion sayağı, tezliklə çürüyəsi, davamsız, sadə tabutda getdi. Vudi məzarın kənarına gəldi, pencəyini çıxarıb səliqəylə qatladı, sonra qollarını çirmədi. Çil basmış qüvvətli əzələləri göründü. O, əlini yelləyib, məzarın yanını kəsdirmiş traktoru uzaqlaşdırdı və beli əlinə aldı. Onun enli sifəti holland evciyini xatırladırdı: aşağıdan yuxarıya nazilirdi. Vudi güc verdikcə muncuq kimi düzülmüş xırda dişlərilə üst dodağını dişləyirdi. Beləcə, atasına son borcunu da ödəmiş oldu. O, yaxşı fiziki formadaydı, buna baxmayaraq, sifəti qıpqırmızı olmuşdu. Ancaq bu, görünür, fiziki işdən yox, hisslərin çoxluğundandı. Vudi dəfn mərasimindən sonra Qalina və onun oğluyla birlikdə evə yollandı. Qalinanın oğlu Mitoş da anası kimi alicənab, vicdanlı bir polyak idi, üstəlik, istedadlıydı. O, xokkey və basketbol oyunları zamanı stadionda orqan çalmaqla keçinirdi. Burada orqan çalmaq asan məsələ deyildi – azacıq yan çaldın, pərdəyə düşmədinsə, vay halına, mitilini çölə ata bilərdilər. Vudi Mitoşla birgə iki-üç stəkan araqla atasının xatirəsini yad edib, qarını ovundurmağa, ona təskinlik verməyə başladı. Mərd, alicənab Qalina həmişə Morrisin təəssübünü çəkmiş, ona arxa-dayaq olmuşdu. Həftənin qalan günləri Vudi başını qaşımağa vaxt tapmadı: bir yandan ailə, o biri yandan iş. O, tək yaşayırdı, arvadı və aşnası da, hərəsi öz evində, tək qalırdılar. On beş il əvvəl ayrılmalarına baxmayaraq, arvadı hələ də öz başının hayına qalmağı bacarmırdı, odur ki, Vudi hər cümə günü ərzaq alıb, onun soyuducusunu doldururdu. Bu həftə onu özüylə aparıb, ayaqqabı almalıydı. Cümə axşamlarını isə, həmişə öz arvadı ilə keçirirdi. Şənbə günlərində bir həftəlik alış-veriş eləyib, axşamları anası və bacıları ilə olurdu. Beləcə, öz hissləri ilə baş-başa qalmağa macal tapmırdı. Yalnız hərdənbir öz-özünə deyirdi: “Bu gün onun ölümündən sonra birinci cümə axşamıdır”, “Birinci cümədir, gör, nə gözəl gündür”, “Birinci şənbə, yəqin, yavaş- yavaş oralara öyrəşir”. Bəzən də kirimişcə “Atacan, ata!” – deyə fəryad edirdi. Ən çox