Boletín Das Ciencias
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
A N O X X X II N º 8 7 XU LL O 2019 Boletín das Ciencias V W Pt Foto portada proporcionada polo IES Plurilingüe Pintor Colmeiro de Silleda. Recolle un mural sobre a táboa periódica elaborado por alumnado e profesorado do centro sobre bloques de vidro. Composición da portada: Sandra Fernández Fariña. 3 Nº 87 – Xullo 2019 Presentación BOLETÍN DAS Estimadas socias e socios, CIENCIAS Este Boletín das Ciencias é un monográfico arredor do Sistema Periódico para conmemorar o 150 aniversario da creación da primeira táboa periódica por Dimitri Mendeleev. Malia que desde ANO XXXII, Nº 87 a asociación xa lle renderamos tributo aló polo 2009, non podiamos permitirnos deixar pasar esta ocasión de facelo Xullo 2019 novamente *********** Como ferramenta fundamental para a ciencia, non só para a química, senón tamén para a comprensión doutras disciplinas Enderezos: científicas como a física, a bioloxía ou a xeoloxía, cómpre seguir poñendo en valor a relevancia da clasificación periódica dos [email protected] elementos, ademais de achegarnos a ela desde diferentes ENCIGA enfoques e perspectivas. Facultade de Ciencias Avda. Alfonso X Os quince artigos que compoñen o Boletín farannos viaxar a 27002 Lugo través das distintas clasificacións periódicas e da historia dos elementos químicos. Permitirannos afondar na evolución histórica do Sistema Periódico e nas achegas de diversos Maquetación e deseño: persoeiros. Coñeceremos cales foron as dificultades no seu CienciaNOSA desenvolvemento, o que levou á creación da IUPAC e, ademais, afondaremos na contribución española á táboa periódica. Aprenderemos sobre as utilidades dos elementos químicos e, como non, poderemos botar man para as nosas aulas do Edita: coñecemento que se nos ofrece con perspectiva didáctica. Moitas ENCIGA (Asociación dos e diferentes táboas periódicas que circulan hoxe polas redes Ensinantes de Ciencia de recóllense nestas páxinas, e tamén aquí atoparedes como Galicia) empregar “Youtube” para presentarlle ao noso alumnado a táboa periódica. En definitiva, estades ante quince achegas cun mesmo fío Xunta Directiva: condutor, que se complementan, se reforzan e constitúen o que Presidenta: podemos considerar un manual divulgativo e de grande interese M. Inés García Seijo para a práctica docente. Vicepresidenta: Agradecémoslle ao profesor Manuel Bermejo, coordinador do Beatriz Fernández Fernández Secretaria: exemplar, o seu empeño e traballo desinteresado e constante para Paloma Blanco Anaya que saíse á luz. Facemos o agradecemento extensivo aos autores Tesoureira: e autoras do mesmo por compartir con nós, a través das súas Iria Fernández Fontenla colaboracións, o pasado, o presente e o camiño cara ao futuro do Sistema Periódico. Desfrutade da súa lectura e seguro que descubriredes algún novo Imprenta: Unicopia misterio dos moitos que agocha a táboa periódica! ISSN: 0214-7807 A Xunta Directiva 4 Boletín das Ciencias contido PRÓLOGO Manuel R. Bermejo....................................................................................................................................................... 5 2019 ANO INTERNACIONAL DA TÁBOA PERIÓDICA. UN PROXECTO PARA UN PAÍS Grupo de innovación docente CienciaNOSA..................................................................................................... 11 D. I. MENDÉLEIEV: UNHA APROXIMACIÓN AO CONTEXTO Ramón Cid Manzano.................................................................................................................................................... 21 MIRANDO MÁIS ALÓ DO SISTEMA PERIÓDICO Sandra Fernández Fariña, Luis M. González Barcia, Miguel Martínez-Calvo, María J. Romero.............................................................................................................................................................................. 49 BUSCADORES DE ELEMENTOS, CONSTRUTORES DO SISTEMA PERIÓDICO Constantino Armesto Ramón.................................................................................................................................. 63 LEGADO ESPAÑOL Á TÁBOA PERIÓDICA María Isabel Fernández-García, Esther Gómez-Fórneas, Laura Rodríguez-Silva, Lara Rouco... 73 A EVOLUCIÓN HISTÓRICA DA TÁBOA PERIÓDICA Concepción García Rodríguez................................................................................................................................. 85 A IUPAC NA AXUDA DA CONFECCIÓN DO SISTEMA PERIÓDICO Manuel R. Bermejo, Marcelino Maneiro, Laura Rodríguez-Silva, M. Isabel Fernández-García... 103 A CLASIFICACIÓN DOS ELEMENTOS QUÍMICOS NO ENSINO DA QUÍMICA NO S. XIX NA UNIVERSIDADE DE SANTIAGO Ramón Cid Manzano.................................................................................................................................................... 117 A METALURXIA NA HISTORIA DO SISTEMA PERIÓDICO Manuel R. Bermejo, Ana M. González-Noya, Marcelino Maneiro, Rosa Pedrido............................... 129 O SISTEMA PERIÓDICO DENDE A PERSPECTIVA DUN QUÍMICO ORGÁNICO Diego Peña Gil................................................................................................................................................................ 145 O GALICION FOI NOMEADO OGANESSON. A UTILIDADE DA PREDICIBILIDADE QUÍMICA DE MENDELEEV NA DIDÁCTICA DA AULA Manuel R. Bermejo, Ana M. González-Noya, Rosa Pedrido, María J. Romero..................................... 155 A TÁBOA PERIÓDICA EN YOUTUBE María Ángela Gómez Doval, José Vázquez Tato............................................................................................... 167 O SISTEMA PERIÓDICO COMO FERRAMENTA NO ENSINO DA QUÍMICA Manuel R. Bermejo, Ana M. González-Noya, Marcelino Maneiro, Rosa Pedrido............................... 195 TÁBOAS PERIÓDICAS PARA TODO TEMPO E LUGAR (2ª EDICIÓN) Ramón Cid Manzano.................................................................................................................................................... 209 O SISTEMA PERIÓDICO NA DIDÁCTICA DA AULA María J. Romero, Carmen Romero, Sandra Fernández-Fariña, Luis M. González-Barcia.............. 219 5 Nº 87 – Xullo 2019 PRÓLOGO Manolo R. Bermejo Coordinador do número especial Por que nas aulas de química sempre hai unha táboa periódica? Por que nos despachos de moitos dos profesores e profesoras de química existe esa táboa ou se atopa sobre o seu escritorio? Por que se lles indica ao alumnado de química que cómpre saber, canto antes, o nome e o símbolo dos elementos químicos, así como coñecer a súa posición no sistema periódico? Por que o bo alumnado de química conta cunha táboa periódica entre os seus materiais de traballo? Por que e cal é a transcendencia do coñecemento do sistema periódico, ou táboa periódica, dos elementos químicos?...por que??? Todas estas e moitas máis preguntas sobre a táboa periódica serán contestadas ao longo deste libro. As respostas a estas preguntas, xunto con outras motivacións que atoparedes ao longo deste libro, determinaron que, este ano no que estamos, esteamos celebrando o Ano Internacional da Táboa Periódica, declarado así pola Asemblea Xeral da ONU para conmemorar moitas das efemérides que, no ano 2019, están tendo celebracións como se lembrará repetidamente nos moitos artigos que compoñen este libro. ENCIGA súmase a estas celebracións publicando este exemplar, dedicado fundamentalmente á Táboa Periódica, cuxa coordinación se encargou a quen realiza este prólogo. Nun dos artigos deste libro lémbrase que a química é a ciencia do porqué e do para que. O porqué lévanos a cuestionar todo o noso coñecemento, a formularnos un monte de preguntas sobre aquilo que cremos saber, a buscar as correspondentes respostas ás dúbidas que temos; á...; polo tanto a tratar de saber, de recoñecer o noso pasado para comprender o presente e, deste xeito, formularnos sen medos a procura do futuro. O para que representa o salto cualitativo, o avance do coñecemento, o aproveitamento do saber adquirido, a utilización dos novos materiais obtidos, o... A Química trata de explotar o coñecemento que nos dá a ciencia, sobre os novos elementos, sobre os seus compostos, sobre os novos materiais, sobre...; para tratar de mellorar o modo de vida da nosa sociedade. Neste libro aparecen unhas 230 páxinas, contidas en 15 capítulos, escritos por moi distintos compañeiros e compañeiras da nosa asociación, que tentan dar luz e respostas ás preguntas do porqué e do para que sobre a Táboa Periódica. O libro comeza cun capítulo no que o colectivo CienciaNOSA elaborou un proxecto ambicioso para a celebración deste ano 2019 como Ano Internacional da Táboa Periódica. Este proxecto foi presentado, como un avance, no derradeiro congreso de ENCIGA (XXXI congreso) celebrado en Lalín. Canto alí se presentou aparece neste capítulo; pero foise agrandando con moitas novas achegas, que se recollen agora. As intencións son moi boas: cómpre que o País responda e se comprometa no cumprimento dos seus obxectivos. Este proxecto pretende que toda Galicia comprenda o que é e o que aportou ao avance da sociedade moderna a ordenación dos elementos químicos que realizou Dimitri Mendeleev, hai agora 150 anos. Ademais pretendemos facer noso un dos obxectivos da ONU para a celebración deste ano “...promover o desenvolvemento, a formación e a docencia no uso da táboa periódica”. De modo que, este proxecto pretende resaltar a transcendencia do uso da nosa táboa na aula para acadar unha mellora na aprendizaxe da química. Ramón Cid escribe un amplo traballo titulado “D. I. Mendeléiev: unha aproximación ao contexto” que nos serve como unha introdución a canto vai