Oczami Komunistów

Dariusz Magier SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Narodziny oporu społecznego w świetle teleksów Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Siedlcach z lat 1976-1981 (wybór źródeł)

WSTĘP I OPRACOWANIE Dariusz Magier

Siedlce 2021

Dariusz Magier SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Narodziny oporu społecznego w świetle teleksów Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Siedlcach z lat 1976-1981 (wybór źródeł)

WSTĘP I OPRACOWANIE Dariusz Magier

Siedlce 2021 Wstęp i opracowanie: dr hab. Dariusz Magier, prof. uczelni ORCID 0000-0001-9367-7448 Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach Wydział Nauk Humanistycznych Archiwum Państwowe w Siedlcach

Recenzenci: dr hab. Mirosław Szumiło dr hab. Eugeniusz Wilkowski

Tłumaczenie streszczenia na jęz. angielski: Anna Orłowska

Projekt graficzny: Przemysław Tytus Krupski

Korekta: Grzegorz Welik

Wydawcy:

FUNDACJA ROZWOJU BADAŃ REGIONALNYCH SIGILLUM

ISBN 978-83-950869-4-6 ISBN 978-83-66541-58-0 ISBN 978-83-945696-6-2

Dofinansowano ze środków Miasta Siedlce

Druk i oprawa: Kozak Druk, Siedlce SPIS TREŚCI

Wstęp

Po co jest ta książka? (Wprowadzenie) ...... 9 Miejsce na ziemi ...... 11 Komuniści ...... 15 Kontrrewolucja ...... 33 Zasady edycji ...... 39

Teksty źródłowe ...... 43 Summary ...... 485 Bibliografia ...... 487 Skorowidz tematyczny ...... 493 Skorowidz osób ...... 497 Skorowidz miejscowości ...... 505 Wykaz skrótów ...... 511

WSTĘP

Po co jest ta książka? (WPROWADZENIE)

„Kontrrewolucja” nie pojawiła się w PRL spontanicznie. Została oficjalnie zdiagnozowana i zaordynowana propagandowo 11 sierpnia 1981 r. w uchwale II Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Ro- botniczej. Organ partii komunistycznej stwierdzał, że zarówno ona sama, jak i „władza ludowa przeciwstawią się wszelkim antysocjalistycznym oraz kontrrewolucyjnym zagrożeniom”1. Po dłuższym wahaniu było to przyjęcie optyki władz ZSRR, które już dwa miesiące wcześniej w liście Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego do KC PZPR ostrzegały przed narastającą w Polsce „wewnętrzną kontrrewolucją”2. Cóż, z daleka, jak wiadomo, widać lepiej (zwłaszcza jak obraz się odpowiednio podrasuje3). Niemniej jednak stanowiło to nowy etap w stosunkach z opozycją, którą w tym okresie reprezentuje już przede wszystkim NSZZ „Solidarność”. Kontrrewolucyjność stanowiła bowiem najwyższej rangi zarzut wobec przeciwników komunistycznej władzy, powtarzany w prasie, w narracji wszystkich szczebli partii aż po wypowiedzi aktywu, które ponownie trafiają do relacji KW PZPR przekazy- wanych do warszawskiego centrum. „Reakcja” i „kontrrewolucja” królowa- ły odtąd w przekazach partyjno-państwowych przez całą jesień 1981 r. aż do pacyfikacji „karnawału Solidarności” przy użyciu formuły stanu wojennego. W tym czasie były już werbalnie łączone z powojenną „reakcją” i „kontrrewo- lucją”, czyli podziemiem antykomunistycznym i opozycją polityczną wobec „władzy ludowej”, zwłaszcza przez kombatantów walk „o wolność i demo- krację”, którzy żywiołowo domagali się podjęcia wobec nich analogicznych do ówczesnych sposobów postępowania. Siedlecka (tzw. demokratyczna) opozycja w PRL, a zwłaszcza okres „karnawału Solidarności”, posiada już swoją literaturę naukową4 oraz środo-

1 Uchwała II Plenum KC PZPR, „Nowe Drogi”, nr 9 (388)/1981, s. 42. 2 Zob. A. Albert, Najnowsza historia Polski 1914–1993, t. 2, Warszawa 1995, s. 809. 3 Zob. teleks z 28.04.1981 r. 4 A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze – Oddział w Siedlcach. Kalendarium i wy- bór dokumentów. Cz. 1: Od nadziei do interny, Siedlce 2015; W. Bobryk, Siedlecki Marzec ’86. Doku-

9 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW wisko, które zajmuje się jej badaniem, szczególnie w zakresie rozpracowania przez agenturę5. Autor niniejszej publikacji miał zatem możliwość wsparcia się nimi w prezentowaniu swojego materiału i niewątpliwie niezmiernie ułatwia- ją one jego zrozumienie. Po co zatem jest książka, którą Szanowny Czytelnik trzyma w rękach? Co wnosi do jego wiedzy o narodzinach i funkcjonowaniu opozycji w regionie siedleckim? Odpowiadając na te pytania, warto jeszcze raz przeczytać tytuł pracy i zwrócić uwagę, że proponuje ona odmienne — od tego, jaki prezentowała dotychczasowa literatura — spojrzenie na wydarzenia drugiej połowy lat 70. i początek 80. XX w. Podkreślone w tytule spojrzenie oczami komunistów wskazuje na rozmyślny zabieg, który w książce zaproponowano — próbę ukazania narodzin struktur opozycyjnych i masowego oporu wobec reżimu w województwie siedleckim oczami jego przedstawicieli. Szczegółowe, codzienne, a w okresie kryzysu politycznego, który rozpoczyna Sierpień `80, wielokrotne w ciągu jednego dnia, relacje składane przez regionalne centrum partii komunistycznej w Siedlcach do swej centrali w Warszawie na temat sytuacji panującej w województwie przez nie zarządzanym, stanowią dosko- nały pretekst do takiego zabiegu. Prezentowane teleksy są bowiem opisem rzeczywistości komunistycznego uniwersum, którego kośćcem jest struktura wojewódzkiej organizacji PZPR, sporządzonym na podstawie informacji zebranych przez partyjny aparat, od partyjnego aktywu, przekazanych partyjnym językiem (tzw. nowomową) dla partyjnych przełożonych w KC. Oczywiście rodzi to konkretne konsekwencje w obrazowaniu siedleckich re- ment dotyczący sprawy operacyjno-śledczej o kryptonimie „Malarz”, „Prace Archiwalno-Konserwator- skie”, nr 21, 2018, s. 245–257; R. Głowacki, „Nie-Rzeczywistość”. Strajkowy Biuletyn Informacyjny (18 listopada — 11 grudnia 1981 roku) jako źródło do badań aktywności siedleckich studentów, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, t. 16, 2018, nr 2, s. 529–562; R. Głowacki, Siedleccy studenci w pogoni za wolnością, Siedlce 2020; „Jeszcze zwyciężymy”. 35-lecie strajku studenckiego w Wyższej Szkole Rolniczo- -Pedagogicznej w Siedlcach, red. J. Cabaj, J. I. Cabaj, R. Głowacki, Siedlce 2016; K. Jastrzębska, Akta Ogólnopolskiego Komitetu Założycielskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych „Solidarność” — dar Krzysztofa Tchórzewskiego dla Archiwum Państwowego w Siedl- cach, „Prace Archiwalno-Konserwatorskie”, z. 15, 2006, s. 217–270; K. Jastrzębska, Kształtowanie struktury organizacyjnej Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” w Siedlcach w latach 1980–1981, „Prace Archiwalno-Konserwatorskie”, z. 17, 2010, s. 107–136; K. Jastrzębska, Region czy makroregion? Kształtowanie struktury organizacyjnej NSZZ „Solidarność” w Siedlcach w latach 1980–1981, [w:] Tam też była „Solidarność”. Małe ośrodki ruchu związkowego i ich rola w latach 1980–1990, red. A. Pyżewska i M. Zwolski, Białystok 2012, s. 65–75; T. Kozłowski, Powstanie NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” 1980–1981, [w:] „Solidarność” Rolników, red. A. Kaczorow- ski, Warszawa 2010, s. 33–109; T. Olko, Leksykon siedleckiej opozycji niepodległościowej ze szczególnym uwzględnieniem „Solidarności”, Siedlce 2010. Uznawana za podstawową pracę o „Solidarności” w regionie: W. Domagalski, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze, [w:] NSZZ Solidarność 1980- 1989, t. 5, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010, s. 249-292, niestety informacji o siedleckich strukturach nie zawiera. 5 Mam tu na myśli grupę osób skupionych wokół Leszka Andrzejewskiego oraz portalu inter- netowego https://andrzejewski.siedlce.pl/ (dostęp: 17.08.2020).

10 WSTĘP aliów, rzadko brane pod uwagę w opracowaniach historycznych, takie jak: hierarchia ważności zjawisk społecznych, politycznych, gospodarczych czy kulturalnych, sposób oglądu rzeczywistości, ujawniający nierzadko świato- pogląd i moralność komunistów, zaś w zakresie zjawiska narodzin struktur opozycyjnych, a potem NSZZ „Solidarność” i NSZZ Rolników Indywidual- nych i ich konsekwencji, zupełnie inne spojrzenie na te wydarzenia. Pozwala to nierzadko na zrozumienie działań podejmowanych przez poszczególne struktury władzy terenowej oraz tłumaczy stosunek przedstawicieli partyjno-państwowej elity do poszczególnych wydarzeń i podmiotów związanych z opozycją. Zabieg opierający się na umożliwieniu regionalnym przedstawicielom dyktatury komunistycznej „mówienia własnym głosem” o ważnych wydarzeniach mających miejsce na terenie swojego oddziaływania ułatwia Czy- telnikowi również konfrontowanie informacji z innymi źródłami, czyli daje mu możliwość amatorskiego wykorzystania podstawy rzemiosła historycz- nego kryjącego się pod terminem krytyki źródeł. Nade wszystko zaś powięk- sza społeczną wiedzę z zakresu historii najnowszej i upowszechnia ciekawe i szerzej nieznane źródło archiwalne dotykające jakże istotnych wydarzeń. I po to jest ta książka.

Miejsce na ziemi

Siedlce to miasto we wschodniej Polsce, na tzw. Podlasiu Południowym6 czy Podlasiu Mniejszym7, pomiędzy rzekami Muchawką i Helenką, historycznie należące do Ziemi Łukowskiej na północnych krańcach Małopolski, odda- lone 92 km od Warszawy i 125 km od Lublina, cieszące się prawami miejskimi od 1547 r. Obdarzenie Siedlec funkcją stolicy województwa przyniosło temu powiatowemu, choć z regionalnymi tradycjami administracyjnymi sięgającymi początków XIX w. (stolica departamentu siedleckiego, a potem województwa podlaskiego/guberni podlaskiej/siedleckiej, wreszcie wiek później stolica bi- skupstwa) miastu, podobnie jak innym siedzibom nowych województw, nie- wątpliwy rozwój. Utworzone na mocy ustawy o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych w dniu 1 czerwca 1975 r.8, objęło swoim zasięgiem część byłych województw warszawskiego i lubelskiego o wielkości 8,5 tys. km2, którą zamieszkiwało 630 tys.

6 G. Welik, Wschodnie Mazowsze czy Południowe Podlasie? Region w podziałach administracyjnych, [w:] Źródła do dziejów regionu, red. U. Głowacka-Maksymiuk i G. Welik, Siedlce 2002, s. 9–16. 7 A. Rogalski, Podlasie mniejsze, „Templum Novum”, R. XVII, nr 17, 2020, s. 97-102. 8 Dz. U. 1974, nr 16, poz. 91.

11 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW mieszkańców. Wyznaczony nową granicą administracyjną region sąsiadował od północy z województwami: ostrołęckim, łomżyńskim i białostockim; od wschodu z bialskopodlaskim; od południa z lubelskim i radomskim; wreszcie od zachodu ze stołecznym województwem warszawskim. Administracyjnie dzieliło się na 6 miast, 6 gmin miejsko-wiejskich i 60 gmin wiejskich. Najwięk- szą liczbę mieszkańców miały: Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Łuków, Sokołów Podlaski, Garwolin, Węgrów, Łochów, Łaskarzew, Żelechów, Kałuszyn, Sto- czek Łukowski, Mordy. Był to teren rolniczy, którego 70% powierzchni stano- wiły użytki rolne a 22% — lasy, co przekładało się również na strukturę lud- ności, w której 77% stanowili mieszkańcy wsi. Dzięki temu region przodował w produkcji zboża, ziemniaków i trzody chlewnej, stanowiąc bazę zaopatrze- niową dla przemysłu spożywczego9. Pomimo nieprzystawania lokalnej sytuacji do planowej industrializacji kraju, władze województwa potrafiły znaleźć w niej również pozytywy dla swej polityki odnotowując, że

duża liczba ludności zatrudnionej w indywidualnej gospodarce rolnej stwarza warunki do sukcesywnego wyzwalania rezerw siły roboczej w miarę rozwijania mechanizacji rolnictwa i wdrażania nowoczesnych metod gospodarowania na wsi. Stwarza to pomyślne perspektywy rozwoju produkcji przemysłowej, która dotychczas koncentruje się głównie w sześciu miastach województwa będących poprzednio siedzibami po- wiatów, tzn. w Siedlcach, Mińsku Maz., Łukowie, Sokołowie Podl., Gar- wolinie i Węgrowie10.

Efekty tej polityki uwidacznia miara rozwoju samych Siedlec, których liczba mieszkańców, dzięki migracji okolicznej ludności wiejskiej w ciągu całe- go okresu istnienia województwa wzrosła o ponad 31 tys., czyli o niemal 60%, przy ogólnym wzroście ludności w całym województwie o niewiele ponad 5%. Skala migracji do innych miast była przy tym znacznie mniejsza, gdyż odsetek ludności miejskiej w województwie wzrósł jedynie o 10%11. Stolica woje- wództwa wchłaniała głównie robotników tworzonych od nowa i rozbudowy- wanych, zwłaszcza w latach 1971–1978, zakładów przemysłowych, które loko- wano zwłaszcza w nowo stworzonej dzielnicy przemysłowej, przedsięwzięciu porównywanym przez miejscowe kierownictwo PZPR do Nowej Huty12. Nie- przypadkowo ich budowę wizytowali przewodniczący Rady Państwa Henryk Jabłoński (11 września 1975 r.), a następnie sam I sekretarz KC PZPR Edward

9 Archiwum Państwowe w Siedlcach (dalej: APS), Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Siedlcach (dalej: KW PZPR Siedlce), sygn. 709, Informacja o województwie siedleckim, s. 1; Rocznik statystyczny miast 1980, Warszawa 1981, s. 32x. 10 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 709, Informacja o województwie siedleckim, s. 1. 11 Tamże. 12 Tamże, s. 2.

12 WSTĘP

Gierek (5 lutego 1976 r.)13. To wówczas powstały kluczowe zakłady Siedlec, które wielokroć pojawiają się na łamach niniejszej książki, takie jak: Zakład Mechaniki Precyzyjnej „Mera-Błonie”, Zakład Pracy Chronionej Podlaskiej Spółdzielni Inwalidów, Odlewnia Staliwa „Stalchemak”, Wytwórnia Lekkich Konstrukcji Stalowych „Mostostal”, Fabryka Narzędzi Skrawających „Vis” czy Zakład Produkcji Podzespołów „Polmo”, które tworzono w ramach planu centralnego państwa. Były one częścią realizowanej na kredyt gierkowskiej polityki wielkiego skoku inwestycyjnego, która z jednej strony stała za wyraźną poprawą stopy życiowej ludności w latach 70. XX w., z drugiej jednak stano- wiła przyczynę ogromnego kryzysu ekonomicznego, który zaczął uwidaczniać się już w drugiej połowie tej dekady14. Dla demografii Siedlec miały one jednak, wraz z nowo organizowanymi urzędami administracji szczebla wojewódzkie- go, ogromne znaczenie. Już w pierwszym roku istnienia województwa ludność miasta wzrosła o ponad 5% (a następnie w 1977 — 4,5%, w 1978 — 3,3%, w 1979 — 3,9%, w 1980 — 4,1%, w 1981 — 5,1%), z czego znakomitą większość stanowili pracownicy siedleckich zakładów przemysłowych. Ponadto dodatkowe 5,5 tys. robotników codziennie dojeżdżało do pracy z terenów podmiejskich. Wysoki wzrost liczby robotników przedsiębiorstw przemysłowych (ale rów- nież w handlu, usługach, gospodarce komunalnej i mieszkaniowej, oświacie, kulturze, ochronie zdrowia i administracji oraz w wymiarze sprawiedliwości) w Siedlcach utrzymał się do początku lat 80. XX w. Według danych na koniec 1980 r. w Siedlcach zamieszkiwało niemal 55 tys. osób15. Liczba zatrudnionych w tzw. gospodarce uspołecznionej, czyli podmiotach gospodarczych, w któ- rych dominującą formą własności była sfera państwowa lub spółdzielcza, się- gnęła 33,5 tys. Jako że region nie posiadał wykwalifikowanej kadry robotniczej, nowo powstający przemysł ciężki rekrutował pracowników spośród mieszkań- ców okolicznych wsi, na masową skalę tworząc nową warstwę tzw. chłopo-ro- botników, a przyciągając młodzież wiejską, również robotników w pierwszym pokoleniu16. Miało to znaczący (choć wydaje się, że bardzo odmienny) wpływ na postawę awansującej społecznie warstwy wobec środowisk opozycyjnych końca lat 70. XX w., jak i późniejszego „karnawału Solidarności”. Pomimo oczywistej przewagi przemysłowej Siedlec nad pozostałym terenem województwa, wiele większych zakładów funkcjonowało również w innych miastach. Do najważniejszych należały: w Trąbkach koło Garwolina — Huta Szkła „Pollena-Czechy”; w Garwolinie — Zakłady Przemysłu Odzie- żowego „Cora”; w Hucie Dąbrowa — Huta Szkła Gospodarczego; w Jedlance — Zakłady Silikatowe; w Łaskarzewie — Fabryka Opakowań Kosmetycznych

13 M. Biarda, Kalendarium dziejów Siedlec 1975–1989, „Szkice Podlaskie”, nr 10, 2002, s. 245. 14 Zob. A. Albert, Najnowsza historia polski…, s. 236–248. 15 M. Biarda, Ludność miasta Siedlce w latach 1975–1989, „Szkice Podlaskie”, nr 8, 2000, s. 71–72. 16 U. Głowacka-Maksymiuk, Siedlce stolicą województwa, [w:] Siedlce 1448–1995, red. E. Kospath- -Pawłowski, Siedlce 1996, s. 202–203.

13 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

„Pollena”; w Łukowie — Zakłady Mięsne i Łukowskie Zakłady Obuwnicze; w Mińsku Mazowieckim — Fabryka Urządzeń Dźwigowych, Zakłady Napraw- cze Taboru Kolejowego i Fabryka Obuwia „Syrena”; w Pilawie — Pilawskie Za- kłady Farb i Lakierów „Polifarb”; w Ostrówku Węgrowskim — Zakłady Urzą- dzeń Technicznych; w Sokołowie Podlaskim — Zakłady Mięsne; w Stojadłach koło Mińska Mazowieckiego — Zakłady Wytwórcze Nakryć Stołowych; w Wę- growie — Zakłady Wytwórcze Urządzeń Telefonicznych; w Żelechowie — Za- kłady Mechaniczno-Ślusarskie17. Zasygnalizowana już wyżej rozbudowa administracji poziomu woje- wódzkiego oznaczała utworzenie Urzędu Wojewódzkiego w Siedlcach z 17 wy- działami (241 pracowników) oraz dziesiątek innych instytucji tego szczebla ze sfery państwowej administracji zespolonej, gospodarczej, kultury i dziedzictwa narodowego, ochrony zdrowia, ochrony przyrody, finansów, wymiaru sprawie- dliwości oraz spółdzielczości i wielu innych. Wszystko to złożyło się na proces przekształcania Siedlec w regionalne centrum administracyjno-przemysłowe, co poważnie naruszyło dotychczasowy model miasta i przyniosło nierównomierny poziom rozwoju w poszczególnych dziedzinach życia18. Przede wszystkim cho- dziło o braki w infrastrukturze mieszkaniowej, oświatowej, handlowej i ogólne zapotrzebowanie na powierzchnię lokalową, która szybko stała się w Siedlcach wartością deficytową, a w latach 1980–1981 okazała się osią wielu lokalnych kon- fliktów na linii komuniści — „kontrrewolucja”. W momencie utworzenia województwa jego czynniki kierownicze stwier- dzały:

Decyzje władz politycznych i państwowych w sprawie nowej organizacji państwa nowo utworzonemu województwu siedleckiemu stworzyły ogromne szanse, na które ten region kraju oczekiwał od wielu lat i którego społeczeństwo wykorzysta je w swojej codziennej intensywnej pracy dla dobra kraju, dla coraz lepszego zaspokajania swych potrzeb19.

Jednak zaplanowany w Siedleckiem na koniec lat 70. XX w., czyli na okres, gdy gospodarka w Polsce wchodziła w czas kryzysu oznaczającego powszechne za- kłócenia w dostawach surowców, energii i środków transportu, termin finalizacji wielu inwestycji przemysłowych spowodował, że nawet kluczowe, mające być przemysłową chlubą województwa, zakłady, takie jak: „Stalchemak” czy „Mo- stostal” miały poważne problemy z wykonaniem rocznych planów20. Była to za- powiedź poważnego kryzysu, który uruchomił wydarzenia społeczno-polityczne latem 1980 r. Jako centrum administracyjne własnego województwa miasto

17 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 709, Informacja o województwie siedleckim, s. 7. 18 U. Głowacka-Maksymiuk, Siedlce stolicą…, s. 203. 19 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 709, Informacja o województwie siedleckim, s. 7. 20 U. Głowacka-Maksymiuk, Siedlce stolicą…, s. 203-204.

14 WSTĘP stało się areną jeszcze bardziej wyrazistych wydarzeń i wzmocniło możliwości oraz rozwój struktur opozycyjnych. Oto podglebie „kontrrewolucji”.

Komuniści

Pozostawmy w nazwie rozdziału ten termin z tytułu książki. Kim dla autora są komuniści? To oczywiście członkowie partii komunistycznej, czyli w omawianym czasie — Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej21. Po okresie funkcjonowania w konspiracji w II Rzeczypospolitej i pod okupacją niemiecką (Komunistyczna Partia Robotnicza Polski/Komunistyczna Partia Polski, Polska Partia Robotnicza), w 1944 r., dzięki opanowaniu kraju przez Armię Czerwoną, stała się partią władzy realizującą sowiecki wzorzec ustrojowy22. Z kolei ideologia marksistowska i ustro- jowa zasada „dyktatury proletariatu” miały docelowo objąć wszystkie dziedziny aktywności ludzkiej. Dzięki scentralizowanej strukturze, podporządkowującej niższe instancje partyjne wyższym (tzw. centralizm demokratyczny), partia dą- żyła do poddania swojej kontroli praktycznie każdej dziedziny życia człowieka. Na terenie państwa skupiała w swoich rękach faktyczną władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą23. Głównymi elementami jej struktury organizacyjnej były tzw. instancje, czyli organy władzy poszczególnych poziomów, dostosowa- nych do aktualnych szczebli administracji państwa. Pracownicy partii urzędowali w quasi-państwowych instytucjach zwanych komitetami, wokół których skupiały się statutowe organy organizacji i jej członkowie. Do maja 1975 r. struktura partii była związana z trzystopniową administracją państwową, której głównym szcze- blem były jednostki powiatowe. Funkcjonowały one równolegle do powiatowych organów władzy i administracji państwowej. Decyzję polityczną o likwidacji powiatów i wprowadzeniu dwustopniowej struktury organów władzy i administracji państwowej oraz nowym podziale administracyjnym kraju, co kończy-

21 Znam oczywiście argumenty tych, którzy twierdzą, że w Polsce nie było komunizmu, lecz socjalizm (czy antyliberalizm), zatem nie było też komunistów, a członkowie PZPR to w takim razie socjaliści. Że komunizm to dopiero końcowy etap socjalizmu, czyli okres dążenia do peł- nego zwycięstwa, przysłowiowego raju na ziemi. A to przecież się nie udało. W rzeczywistości zarówno założyciele tej ideologii, jak i realizujący ją w praktyce, sami siebie określali mianem komunistów, co potwierdzają niezliczone materiały archiwalne i wspomnienia, zatem nie widzę przyczyn, dla których nie mielibyśmy uszanować ich wyboru, zaś ustroju przez nich stworzone- go i podtrzymywanego nazywać komunizmem. Zob. np. W Polsce nie było komunizmu — rozmowa z prof. Andrzejem Walickim, „Tygodnik Przegląd”, nr 49/2013, za: https://www.tygodnikprzeglad.pl/polsce-nie-bylo-komunizmu/ (dostęp: 18.08.2020). 22 Deklaracja ideowa PZPR. Statut PZPR, Warszawa 1949, s. 43–45. 23 D. Magier, System biurokratyczny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w województwie bialskopodlaskim, Siedlce 2012, s. 13.

15 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

ło trzyletni okres reform w tym zakresie, partia komunistyczna podjęła 12 maja 1975 r., a zrealizował ją Sejm PRL 28 maja 1975 r.24 Źródłem reform administracji PRL, które przeprowadzono w latach 1972–1975, była wola polityczna działa- czy komunistycznych wysokiego szczebla25. Oficjalnie zmiany miały uspraw- nić działanie administracji26, lecz w rzeczywistości celem było wzmocnienie centralnego kierownictwa partyjnego kosztem rozdrobnionych regionalnych (wojewódzkich) komitetów partyjnych27. Od 1 czerwca 1975 r. na strukturę or- ganizacyjną PZPR w Polsce składały się (od szczebli najniższych poczynając): podstawowe organizacje partyjne (zakładowe, wiejskie, terenowe) podlegające komitetom gminnym, miejskim lub dzielnicowym; organizacje gminne, miejskie oraz dzielnicowe podlegające bezpośrednio komitetom wojewódzkim; organizacje wojewódzkie podporządkowane bezpośrednio Komitetowi Cen- tralnemu partii. Najwyższą władzą PZPR był Zjazd, który zwoływano co pięć lat. W okresie między zjazdami poczynaniami partii kierował KC poprzez system posiedzeń plenarnych (tzw. plenów), którego ścisłe kierownictwo stanowiło Biuro Polityczne i Sekretariat z I sekretarzem na czele. Biurokratyczną obsługą naczelnych organów władzy partyjnej zajmował się urząd Komitet Central- ny podzielony na wydziały merytoryczne. Ten model odzwierciedlany był na niższych poziomach szczebli partyjnych. Najwyższą władzą wojewódz- kiej, gminnej, miejsko-gminnej, miejskiej, dzielnicowej i zakładowej organizacji partii komunistycznej były Konferencje zwoływane co 2 lata. Konferencje były statutowymi organami partii i dzieliły się na sprawozdawczo-wyborcze, sprawozdawcze, wyborcze lub zjazdowe. Należy odróżniać je od zwyczajnych konferencji nie stanowiących organów władzy, czyli konferencji partyjnych organizowanych często w celu przedstawienia określonego problemu, któ- re można inaczej określić seminariami, odprawami czy zebraniami. Między Konferencjami zwierzchnią władzą poszczególnych szczebli były komitety kierujące działaniami partii przy pomocy posiedzeń plenarnych oraz ścisłego grona decyzyjnego w postaci Egzekutywy i Sekretariatu, na czele których stali I sekretarze kierujący poczynaniami pracowników partii i organizowaniem ak- tywności jej członków. Sieć organizacyjna PZPR w Siedleckiem w omawianym okresie obejmowała działalność Komitetu Wojewódzkiego, komitetów miejskich, miejsko-gminnych, gminnych oraz podstawowych organizacji partyjnych, oddziałowych organizacji partyjnych i komitetów zakładowych oraz ich organów statutowych w postaci komisji rewizyjnych i komisji kontroli partyj-

24 Dz. U. z 1975 r., nr 16, poz. 91 — Ustawa o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. 25 Z. Leoński, Istota reform z lat 1972–1975, [w:] Rady Narodowe i terenowe organy administracji po reformach, red. Z. Leoński, Warszawa — Poznań 1976, s. 5. 26 W. Wytrążałek, Samorząd terytorialny w XX wieku w Polsce, Lublin 2009, s. 127. 27 H. Izdebski, Historia administracji, Warszawa 2001, s. 211.

16 WSTĘP nej (połączonych w jedną komisję w 1986 r.), które brały udział w zarządzaniu życiem społeczeństwa28. W skład nowo utworzonego w 1975 roku KW w Siedlcach weszli człon- kowie komitetów wojewódzkich w Warszawie i Lublinie (20%) oraz lokalni ko- muniści, dotychczasowi członkowie komitetów powiatowych. Pierwszym sekretarzem KW został narzucony z góry Wiktor Kinecki, były ambasador w Indiach. Liczebność poszczególnych organów władzy partyjnej w województwie ustalono na 90 członków i 29 zastępców członków KW, 22 członków Wojewódzkiej Komisji Rewizyjnej i 18 członków Wojewódzkiej Komisji Kontroli Partyjnej29. Organy nad- zorcze PZPR w postaci komisji rewizyjnej i komisji kontroli partyjnej, wybierane również przez Konferencje, ulokowane przy każdej instancji partyjnej, miały charakter atrapy, która niespecjalnie potrafiła dyscyplinować czynnik decyzyjny, za to mogła być wykorzystana przezeń do utrącania przeciwników i stanowić oręż w jego ręku. Komitet Wojewódzki był centrum sprawowania władzy na terenie woje- wództwa, jednak kluczowe znaczenie w realizacji tego zadania miało ścisłe grono skupione w Egzekutywie KW (organie wykonawczym Plenum KW), a zwłaszcza Sekretariacie KW (organie wykonawczym zarówno Plenum, jak i Egzekutywy KW). Formalnie Egzekutywa KW kierowała pracą partyjną w okresie między po- siedzeniami plenarnymi, podejmowała decyzje oraz określała kompetencje, zakres obowiązków sekretarzy i oceniała ich pracę. W Siedlcach posiedzenia Egzekuty- wy odbywały się zwyczajowo dwa razy w miesiącu we wtorki. Rozpatrywano na nich maksymalnie dwa tematy merytoryczne oraz bieżące problemy organizacyjne i kadrowe. Raz w kwartale Egzekutywa miała obowiązek zorganizować posiedzenie wyjazdowe w komitecie niższego szczebla30. Ale to Sekretariat KW, który tworzyli najważniejsi komuniści w województwie, czyli sekretarze, kierował pra- cą polityczną, utrzymując ciągły i bezpośredni kontakt ze wszystkimi komórkami PZPR. Na jego czele stał I sekretarz KW, który przewodniczył obradom, a w razie nieobecności upoważniał do tej roli kogoś innego31. Poza nim Sekretariat tworzyło trzech, później czterech sekretarzy, z których każdy miał w zakresie obowiązków inny przedział tematyczny zagadnień i nadzorował odpowiednie merytoryczne wydziały KW — obsługującymi sprawy organizacyjne, ekonomiczne, rolne, propagandowe. To one (a właściwie zatrudnieni w nich pracownicy) przygotowy- wały materiały na posiedzenia organów kolegialnych i w praktyce realizowały decyzje podejmowane przez Sekretariat32.

28 D. Magier, System biurokratyczny…, s. 19–21. 29 K. Jastrzębska, Inwentarz archiwalny do zespołu: Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Siedlcach [1944] 1975–1990, Archiwum Państwowe w Siedlcach, Siedlce 1999, s. 4. 30 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 705, s. 15, Regulamin pracy Egzekutywy KW PZPR w Siedlcach z 25.08.1981 r. 31 Tamże, s. 17, Regulamin pracy Sekretariatu KW PZPR w Siedlcach z 25.08.1981 r. 32 Tamże, s. 96, Podział zadań w ramach Sekretariatu KW PZPR w Siedlcach.

17 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

W omawianym okresie w skład Sekretariatu wchodzili: I sekretarze – Witold Kinecki (1975–1977), Zofia Grzebisz-Nowicka (1978–1980), Marian Woźniak (1980– 1981) i Jerzy Świderski (od sierpnia 1980 r.); sekretarze organizacyjni — Andrzej Hajkowski (1975–1981) i Bogdan Wojtczuk (od czerwca 1981 r.); sekretarze eko- nomiczni — Zbigniew Huczek (1975–1981) i Leonard Milczarek (1981–1982); sekretarze rolni — Zofia Grzebisz-Nowicka (1975–1977), Jerzy Świderski (1977–1981) i Leonard Milczarek (od sierpnia 1981); sekretarze propagandy — Stefania Marci- niak (1978–1981) i Stefan Mięsak (od sierpnia 1981 r.) oraz członkowie niebędący sekretarzami, wybierani, jak i sekretarze, przez Plenum KW spośród kierowników wydziałów, sekretarzy komitetów niższych szczebli oraz kierowników organizacji partyjnych i społecznych — Jan Kiryluk, Ryszard Pućka, Stanisław Skomorowski, Adam Stępniak. Z racji fluktuacji kadr związanej z obejmowaniem kolejnych funkcji w ramach nomenklatury, poszczególne stanowiska obsadzane były również w okresach poza Konferencjami Wojewódzkimi. Wiktor Kinecki piastował stanowisko do 16 grudnia 1978 r., kiedy to został odwołany z powodu mianowania na funkcję ambasadora PRL w Jugosławii. Zastąpiła go Z. Grzebisz-Nowicka, dotychczasowa wojewoda siedlecka, odwołana z kolei 30 października 1980 r. w związku z zarzutami nadużyć i skierowana na stanowisko przewodniczącej Centralnego Związku Kółek Rolniczych (tzw. kopniak w górę). Wojewódzka Konferencja PZPR w czerwcu 1981 r. wybrała na jej następcę Mariana Woźniaka, pozwalając sobie (szczególny okres kryzysu politycznego) odrzucić rekomendowanego przez BP KC Ryszarda Bryka. Już jednak niespełna dwa miesiące później Woźniak został wybrany na sekretarza KC, toteż Plenum KW wskazało na to stanowisko Jerzego Świderskiego, dotychczasowego sekretarza rolnego. Jak z tego wynika, wierzcho- łek elity komunistycznej w Siedleckiem był bardzo płynny, a między poszczegól- nymi organami kolegialnymi istniały ścisłe związki personalne33. Poruszony wyżej temat elity partyjnej to zagadnienie, nad którym warto zatrzymać się dłużej, bo nie jest to pojęcie jednoznaczne, tzn. niekoniecznie pokry- wa się znaczeniowo z oficjalną ówczesną hierarchią władzy. Publikowane w tym wydawnictwie teleksy to informacje zbierane przez komunistyczną elitę w terenie, przetwarzane przez komunistyczną elitę na poziomie wojewódzkim i wysyłane na potrzeby krajowej elity komunistycznej. Z racji tematyki książki interesują nas zwłaszcza dwie pierwsze. Definicję komunistycznej prowincjonalnej elity wyzna- czały dwa kryteria. Pierwszym było wyznawanie ideologii marksistowsko-leni- nowskiej, a zatem samoidentyfikacja członków z zasadami ideowo-ustrojowymi komunizmu (która w omawianym okresie najczęściej pozostawała już tylko w sferze deklaratywnej). Drugie to miejsce w hierarchii zarządzania państwem i społe- czeństwem. Trzeba dodać, że nic nie zamykało drogi awansu do komunistycznej elity osobom spoza szeregów PZPR. Elita stricte partyjna stanowiła oczywiście eli- tę komunistyczną, natomiast elita komunistyczna nie była tożsama z elitą partyjną.

33 K. Jastrzębska, Inwentarz archiwalny…, s. 6.

18 WSTĘP

Była pojęciem o wiele szerszym, w którym swoje miejsce mogli znaleźć nie tylko działacze związani z aparatem partyjnym i członkostwem w lokalnych organach PZPR, lecz również osoby formalnie niebędące członkami partii komunistycznej, należące jednak do jej machiny władzy — organizacyjnie poprzez system nomen- klaturowy, zaś mentalnie poprzez ideowy aktywizm. Mogli być to także ludzie bez formalnej władzy w strukturach administracji partyjno-państwowej, ale istot- ni z racji swych zdolności, wiedzy, specyfiki wykonywanej pracy i posiadanego autorytetu w lokalnym środowisku. Formalną stroną osiągnięcia poziomu, któ- rego przekroczenie uznać można za wejście do grona elity komunistycznej, była najczęściej przynależność do grupy aktywu (partyjnego, zawodowego czy środo- wiskowego), udział w licznych rodzajach szkoleń organizowanych przez partię, ukończenie Wieczorowego Uniwersytetu Marksizmu-Leninizmu. Późniejszy awans mógł odbywać się już w dwóch pionach: partyjnym (członkostwo w organach PZPR poszczególnych instancji) bądź niepartyjnym (zaliczenie do rezerwy kadrowej, lektorat czy piastowanie stanowiska pozostającego w nomenklaturze)34. Czy była to grupa liczna? Nawet gdyby brać pod uwagę jedynie osoby z nomenklatury KW, czyli wykazu stanowisk kierowniczych pozostających w jego kompetencji decyzyjnej (mianowanie lub wybór na każde stanowisko kierownicze musiał być zatwierdzony przez partię), to na poziomie wojewódzkim mielibyśmy ponad 730 osób i po kilkadziesiąt na szczeblu miejskim i gminnym. Daje to w sumie kilkunastotysięczną grupę osób, które moglibyśmy zaliczyć do komunistycznej elity w całym województwie siedleckim35. Warto dodać, że samych członków władz partyjnych województwa (Plenum, Egzekutywa, WKKP, WKR) w danym momencie potrafiło być ponad 13036. Centralą regionalnego życia partyjnego w województwie był oczywiście KW, którego struktura, pomimo licznych zmian, opierała się na podziale na piony podległe poszczególnym sekretarzom. W omawianym okresie miała ona postać następującą: • Kancelaria I Sekretarza, • Wydział Organizacyjny, • Wydział Ekonomiczny, • Wydział Rolny i Gospodarki Żywnościowej, • Wydział Pracy Ideowo-Wychowawczej, • Wojewódzki Ośrodek Kształcenia Ideologicznego, • Wydział Administracyjny, • Wydział Ogólny,

34 Więcej zob. D. Magier, Elity komunistyczne na prowincji polskiej w latach 1975–1989. Próba zde- finiowania i schemat rekrutacji, [w:] Elity komunistyczne w Polsce, red. M. Szumiło i M. Żukowski, Warszawa – Lublin 2015, s. 61–71. 35 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 610, s. 1. 36 Tamże, sygn. 709, Składy osobowe: członków KW PZPR, z-ców członków KW PZPR, człon- ków WKR, członków WKKP z 1975 r.

19 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

• Referat Kadr, • Referat Listów i Inspekcji, • Referat ds. Działaczy Ruchu Robotniczego, • Archiwum37. W gestii I sekretarza było kierowanie pracą Sekretariatu KW, w zakresie jego zainteresowania był Wydział Administracyjny, praca partyjna w organach wymiaru sprawiedliwości i ścigania, w wojsku, straży pożarnej, ochronie zdrowia. Posiadał własną nomenklaturę kadr. Jego nieformalnym zastępcą był sekretarz organizacyjny, w którego zakresie obowiązków znajdowały się Wydziały: Orga- nizacyjny i Ogólny, Referat Kadr, pilotował sprawy rad narodowych, współpracy zagranicznej oraz Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach. Sekretarz ekonomiczny nadzorował pracę Wydziału Ekonomicznego, odpowiadał za pracę komitetów zakładowych PZPR w przemyśle, transporcie, budownictwie i handlu oraz monitorował odpowiednie działy w lokalnej administracji. W gestii sekretarza rolnego był Wydział Rolny i Gospodarki Żywnościowej, komitety zakładowe partii w przemyśle rolno-spożywczym i leśnictwie i takież działy w administracji terenowej państwa. Również praca poszczególnych wydziałów wykraczała poza sferę spraw wewnątrzpartyjnych. Kierownik Wydziału Organizacyjnego sprawo- wał np. nadzór w zakresie spraw polityczno-obronnych, współpracy ze „stron- nictwami sojuszniczymi”, administrację państwa realizującą sprawy kontrolne, obronne, kadrowe, sport, turystykę, w kręgu jego zainteresowania byli naczelnicy miast i gmin. Z kolei kierownik Wydziału Pracy Ideowo-Wychowawczej zain- teresowany był realizowanymi przez organy administracji państwowej sprawami kultury, oświaty i wychowania, pracą organizacji społecznych, prasą. Każdy z członków Sekretariatu KW miał własną listę stanowisk podlegających mu w ramach nomenklatury kadr38. W 1975 r. KW zatrudniał 107 pracowników, zaś w kolejnych latach ich liczba jeszcze nieco wzrosła (o ok. 7%)39. Niezwykle istotne dla niniejszej książki będzie zobrazowanie stanu ilo- ściowego PZPR w województwie siedleckim w okresie, w którym zderzyła się ona z powstaniem zjawiska opozycji politycznej w — wydawało się — systemie ustabilizowanym przed ponad ćwierćwieczem. W momencie utworzenia wo- jewództwa siedleckiego członkami partii komunistycznej było niespełna 4,7% jego mieszkańców. Największe upartyjnienie było oczywiście w miastach, gdzie członkowie partii mogli realizować się na posadach znajdujących się w komunistycznej nomenklaturze kadr. W samych Siedlcach upartyjnienie sięgało 11%. Utworzenie województwa było również stymulatorem rozwoju kadrowego partii, czemu sprzyjała nie tylko gorliwość lokalnych władz spowodowana powstaniem własnej organizacji wojewódzkiej, ale również kończące się efekty ożywie-

37 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 50, k. 15–18. 38 K. Jastrzębska, Inwentarz archiwalny…, s. 8. 39 Tamże, s. 13.

20 WSTĘP nia gospodarczego epoki Gierka i nadchodzący wyż demograficzny. Poprawia- jąca się stopa życiowa mieszkańców również sprzyjała wstępowaniu do PZPR, zwłaszcza, że otwierały się z tego powodu możliwości socjalne. Nie bez znaczenia była oczywiście prowadzona praca propagandowa, połączona z zakrojoną na szeroką skalę indoktrynacją polityczną, której następstwa można by współ- czesnym językiem określić polityczną korupcją kierowaną do określonych grup społecznych. W skali ogólnopolskiej przynosiło to spodziewane efekty, ponie- waż w szczytowym okresie funkcjonowania partii, czyli pod koniec lat 70. XX w., należał do niej co siódmy mieszkaniec kraju40. Również na terenie województwa siedleckiego ten wzrost szeregów partyjnych był zauważalny. W ciągu dwóch pierwszych lat funkcjonowania wojewódzkiej organizacji PZPR przybyło jej niemal 10% członków i na progu omawianego w niniejszej książce okresu Siedleckie zamieszkiwało 33.026 członków partii komunistycznej. Jeśli chodzi o miasta, naj- większy przyrost odnotowały struktury w Siedlcach (wzrost o 15,8%) i Łukowie (12%), najmniejszy w Sokołowie Podlaskim (7%) i Garwolinie (7,2%). Komitety miejsko-gminne najbardziej powiększyły się o nowych członków w Mordach (19,8%) i Żelechowie (11,3%), najmniej w Stoczku Łukowskim (6%) i Łaskarzewie (8,9%). Na terenach wiejskich największy wzrost członków PZPR odnotowały gminy w Stoczku Węgrowskim (25,1%) oraz Parysowie (21,5%), a najmniejszy w Mokobodach (2,7%), Liwie i Wildze (4,6%) oraz Woli Mysłowskiej (4,8%). Naj- większymi organizacjami partyjnymi mogły poszczycić się w tym czasie (1977 r.) struktury: siedlecka (4969 członków), mińska (2376 członków) i łukowska (1678 członków)41. Na siłę partii wpływała nie tylko ilość członków, ale przede wszystkim sieć podstawowych organizacji partyjnych, w których byli zrzeszeni. Stanowiły one najniższe ogniwo PZPR tworzone na tzw. „zasadzie produkcyjno-terytorialnej”, czyli po prostu w każdym podmiocie życia społeczno-gospodarczego i miejscach zamieszkania ludzi. Do utworzenia POP wystarczyło pięć osób zatrudnionych w danym zakładzie pracy, pracujących w małych warsztatach, mieszkających w określonym miejscu, np. w danej miejscowości, a w miastach w konkretnej dzielnicy, ulicy, bloku, domu itp.42 Wyobraźmy sobie zatem sieć 1849 tych podstawowych komórek partii komunistycznej, które — rozrzucone po terenie wo- jewództwa siedleckiego — w praktyce ustrojowej PRL nadzorowały i dyscypli- nowały nie tylko swoich członków, ale nade wszystko niemal każdą sferę życia mieszkańców. Większość (1422) działała w środowisku wiejskim, ale były one niewielkie liczebnie, zrzeszające łącznie 17.375 członków i kandydatów. W miastach funkcjonowało w tym czasie 417 POP-ów, które posiadały jednak aż 15.651

40 M. F. Rakowski, Rzeczpospolita na progu lat osiemdziesiątych, Warszawa 1981, [w:] Referendum w Polsce współczesnej, red. D. Waniek, M. Staszewski, Warszawa 1995, s. 231. 41 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 822, Stan i rozwój wojewódzkiej organizacji partyjnej od czerwca 1975 do marca 1977, s. 1. 42 Zob. D. Magier, System biurokratyczny…, s. 29.

21 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW członków i kandydatów. Oznaczało to, że stopień upartyjnienia w ciągu pierwszych dwóch lat istnienia województwa wzrósł do 5,4%. Było to i tak niewiele, zważywszy, że średnia krajowa wynosiła wówczas 7%43.

Ryc. 1. Liczba członków PZPR w poszczególnych komitetach gminnych i miejsko-gminnych PZPR woje- wództwa siedleckiego w 1977 r. Źródło: APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 822, Stan i rozwój wojewódzkiej organizacji partyjnej od czerwca 1975 do marca 1977 r.

Dla ułatwienia wewnątrzpartyjnych spraw ewidencyjno-organizacyjnych teren województwa podzielony był na rejony partyjne. Ich istnienie wiązało się z zaszłościami organizacyjnymi sprzed reformy administracyjnej 1975 r. Po likwidacji komitetów powiatowych ich funkcje w zakresie ewidencji członków przejęły

43 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 822, Stan i rozwój wojewódzkiej organizacji partyjnej od czerwca 1975 do marca 1977, s. 1.

22 WSTĘP odpowiednie referaty w wydziałach organizacyjnych komitetów wojewódzkich. Faktycznie jednak środki ewidencyjne pozostawiono w komitetach znajdujących się w miastach, które były siedzibami powiatów i dla ich obsługi powołano rejony ewidencji partyjnej, choć pod względem organizacyjnym były komórkami wcho- dzącymi w skład struktury komitetów wojewódzkich. Powołane w 1975 r. miały być tworem tymczasowym, który ulegnie likwidacji po przezwyciężeniu proble- mów lokalowych. W rzeczywistości funkcjonowały do końca istnienia PZPR44. Biorąc pod uwagę, że PZPR najsilniej mogła oddziaływać poprzez swoje komórki ulokowane w zakładach pracy, upartyjnienie osób czynnych zawodowo było znacznie wyższe niż średnia wojewódzka i wynosiło 9,4%. Wyraźna różni- ca widoczna była w liczebności członków partii w państwowych i spółdzielczych zakładach pracy, która wynosiła 27,4%, i w rolnictwie indywidualnym — 3,7%45. Wśród tych pierwszych największe nasycenie członkami partii komunistycznej panowało w administracji, wymiarze sprawiedliwości i finansach (41,5%) oraz na- uce, oświacie i wychowaniu (28,5%). Najmniejsze zaś w ochronie zdrowia i opiece społecznej (8,7 %) oraz w budownictwie (11,9%).

5 dministracja, wymiar dministracja, przemysł budownictwo budownictwo rolnictwo rolnictwo i leśnictwo i leśnictwo transport transport i łączność i łączność handel i usługi handel i usługi komunalna komunalna gosp. gosp. i mieszkaniowa i mieszkaniowa i wychowanie i wychowanie oświata oświata nauka, nauka, i sztuka i sztuka kultura kultura zdrowia zdrowia ochrona ochrona społeczna społeczna i opieka i opieka wymiar a dministracja, a i ﬁnanse i ﬁnanse sprawiedliwości sprawiedliwości 0 sfery gospodarki

Wykres 1. Upartyjnienie (%) poszczególnych branż państwowych i spółdzielczych podmiotów gospodarczych (tzw. gospodarka uspołeczniona) w 1977 r.

44 D. Magier, System biurokratyczny…, s. 25. 45 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 822, Stan i rozwój wojewódzkiej organizacji partyjnej od czerwca 1975 do marca 1977, s. 1. Warto przy tym dodać, że ponad 50% rolników będących członka- mi PZPR pracowało również w państwowych zakładach pracy, zatem zdecydowana większość wiejskich członków partii to tzw. chłopo-robotnicy, legitymujący się niepełnym podstawowym wykształceniem (88,8%), zob. tamże, s. 2 i 4. O minimalnym zainteresowaniu rolników indywidualnych przynależnością do partii komunistycznej w województwie siedleckim świadczyć może fakt, że w 1977 r. w 459 wsiach w ogóle nie było podstawowych organizacji partyjnych, tamże, sygn. 1422, s. 63–64.

23 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Ryc. 2. Porównanie składu społecznego członków PZPR w kraju i w województwie siedleckim w 1977 r. Źródło: APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 822, Stan i rozwój wojewódzkiej organizacji partyjnej od czerwca 1975 do marca 1977.

Niezwykle istotny dla władz PZPR był skład społeczny członków (zob. Ryc. 2). Nominalnie państwo było przecież emanacją rządów „ludu pracujące- go miast i wsi”, toteż skład partii komunistycznej powinien był to odzwiercie- dlać odpowiednimi procentami robotników, chłopów i „inteligencji pracującej” lub — jak to inaczej określano w PRL — „pracowników umysłowych” (czyli najogólniej mówiąc urzędników i ludzi wolnych zawodów). Pomimo usilnych starań, podobnie jak w skali ogólnopolskiej, w partii dominowała ta trzecia warstwa, co spowodowane było oczywiście systemem nomenklaturowym oraz przerostem biurokracji we wszystkich rodzajach administracji. W woje- wództwie siedleckim na progu omawianego okresu w składzie społecznym

24 WSTĘP

PZPR znajdujemy 31,9% robotników, 26,3% rolników, 32,8% „pracowników umysłowych” oraz 9% pozostałych (do tej grupy zaliczano studentów — 1%, pracowników podległych Ministerstwu Spraw Wewnętrznych — 2,9% i innych 6,3%). Zdominowana przez członków PZPR była oczywiście (to bowiem wyni- kało z polityki kadrowej państwa) kadra kierownicza administracji terenowej i gospodarczej (73,8%), stanowili też niemal połowę pracowników wymiaru sprawiedliwości (48,7%)46. Partia komunistyczna w Siedleckiem zdominowana była przez mężczyzn, którzy stanowili niemal 73% jej wojewódzkiego składu. W tym okresie jest to jeszcze organizacja ludzi młodych, niemal 30% członków nie przekroczyło wów- czas 39. roku życia. Zjawisko starzenia się zaistniało w latach 80. XX w. Wydarzenia związane z narodzinami zorganizowanych środowisk opozycyjnych na tle narastającego kryzysu gospodarczego i spowodowanych nim objawów niezadowolenia Polaków zrodziły w strukturach partii komunistycznej zapotrzebowanie na bieżącą i wyczerpującą informację pionową, płynącą najpierw w górę, z terenu do władz centralnych, a następnie, po przetworzeniu, w dół — do komitetów wojewódzkich i niższych szczebli partyjnych. W czerwcu 1976 r. KC wprowadził obowiązek dwukrotnego w ciągu tygodnia (w środę i sobotę) opracowywania materiału o sytuacji społeczno-gospodarczej i atmosferze politycznej w województwie. Zbierane opinie miały dotyczyć odbioru przez mieszkańców wszystkich posunięć partii istotnych dla życia społeczno-gospodarczego kraju, rezultatów przedsięwzięć politycznych takich jak: wybory, kampania sprawozdawczo-wyborcza, konsultacje decyzji itd. Uznano, że materiały opracowywane wg planu, uzupełniane potrzebami Sekretariatu KW, stanowią ważne źródło informacji dla kierownictwa partii, a także województwa, stano- wiąc podstawę inspiracji konkretnych posunięć i decyzji. W związku z tym Se- kretariat KW w Siedlcach 5 listopada 1976 r. wprowadził Zasady gromadzenia i przekazywania informacji wewnątrzpartyjnej w województwie siedleckim. Zobo- wiązywały one wszystkich pracowników politycznych PZPR w województwie do zbierania, przetwarzania i wykorzystania informacji wewnątrzpartyjnej, która miała być następnie opracowywana przez macierzyste dla pracowników podstawowe organizacje partyjne, komitety, wydziały merytoryczne i przekazy- wana do Wydziału Organizacyjnego KW. Ten zobligowany został do ich scala- nia i opracowywania informacji zbiorczej, z którą w specjalnie do tego przezna- czonym pokoju w budynku KW mogli zapoznawać się członkowie Egzekutywy i pracownicy polityczni komitetu. Zasady te i ich efekty stały się też podstawą źródłową do teleksów kierowanych za pomocą dalekopisów do KC. System zbierania, przekazywania, przetwarzania i opracowywania informacji zbiorczej, wreszcie przekazywania jej do centrali partii miał ściśle zaplanowany charak-

46 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 822, Stan i rozwój wojewódzkiej organizacji partyjnej od czerwca 1975 do marca 1977, s. 2–3.

25 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW ter, jednak kierownik Wydziału Organizacyjnego KW został upoważniony „do uruchomienia zbierania i opracowywania wszelkich informacji pozaplanowych w momencie zaistnienia zapotrzebowania”47. Przepis okazał się bardzo przydatny w okresie „karnawału Solidarności” i wywołanego nim kryzysu w partii komunistycznej, kiedy kalejdoskop wydarzeń spowodował ogromne zapotrzebowanie na informację, a raporty do KC były wysyłane po trzy i cztery razy dziennie. Akcję szkoleniową w tym zakresie zaczęto przeprowadzać już podczas strajków na Wybrzeżu w 1980 r.48 Pozyskiwanie, przetwarzanie i opracowywanie informacji na terenie województwa przybrało wówczas permanentny charakter. Prezentując oryginalne brzmienie dokumentów struktur komunistycznych nie sposób pominąć kwestii języka, którym były pisane – chodzi o tzw. nowomowę. Teleksy, które składają się na niniejszą książkę, to oczywiście produkt kancelarii KW PZPR w Siedlcach, nie chodzi tu jednak o styl urzędowo- -kancelaryjny, w języku polskim sięgający połowy XVIII w.49 Rzecz dotyczy zjawiska jej, a raczej „drewnianego języka” (dubowoj jazyk) pozostałego po car- skiej biurokracji, „wzbogacenia” przez ideologię marksistowsko-leninowską, której nośnikiem przez cały PRL były struktury partii komunistycznej50. Jedną z najbardziej rzucających się cech tej nowomowy była rytualizacja i stereotypi- zacja konstrukcji językowych. Bardziej widoczna jest ona w przemówieniach wygłaszanych przez partyjno-państwowych urzędników, jednak specyficzną praktykę struktury zdań da się dostrzec także w teleksach do KC, w których kolejność słów w charakterystycznych zbitkach odzwierciedlała rzeczywistą hierarchię ich znaczeń. Zatem realizowano zadania wytyczone przez „Partię i Rząd” — nigdy odwrotnie, co doskonale oddaje ducha „dyktatury proletariatu”. Podczas lektury dostrzeżemy również charakterystyczne zbitki językowe, które zapewne osobom żyjącym w PRL utkwiły głęboko w pamięci: jeśli „realizowano” to na pewno „zadania” (najczęściej „sumiennie”), „pozdrowienia” były zwykle „braterskie”, „ludzie” przedstawiani w pozytywnym świetle mogli być tylko „pracy”, „przyjaźń polsko-radziecka” jedynie „wieczna”, „praca” — „rzetelna” („wzmożona” lub „ofiarna”), „ojczyzna” – „ludowa”, a jej „rozwój” – „wszechstronny”, „atmosfera” — „społecznego zaufania” lub „szacunku”. Jeśli już coś „wypracowywano” to z dużym prawdopodobieństwem były to „kierunki działania”, jeśli „umacniano” to „kierowniczą rolę partii”, „dalszy” mógł być niewątpliwie jedynie „rozwój”, „wzrost” — „dynamiczny”, „sektor” — „uspołeczniony”, „zadania” — „przekroczone”, zaś „rezerwy” —

47 Tamże, sygn. 1422, s. 43, Zasady gromadzenia i przekazywania informacji wewnątrzpartyj- nej, 1976. 48 Tamże, sygn. 940, s. 196. 49 H. Kurkowska, S. Skorupka, Stylistyka polska. Zarys, Warszawa 1959, s. 269–270. 50 F. Thom, Drewniany język, Warszawa 1990, s. 8.

26 WSTĘP

„wykorzystane”51. Przynajmniej do czasu chwilowego wymknięcia się partii sytuacji politycznej spod kontroli w latach 1980-1981. Akcję niniejszej książki niezbyt oryginalnie rozpoczynają siedleckie echa niepokojów społecznych spowodowane zapowiedzią dużych podwy- żek cen z 24 czerwca 1976 r., które zgodnie uznawane są przez historyków za początek kształtowania się tzw. opozycji demokratycznej w Polsce. W wielu ośrodkach przemysłowych w kraju, w których koncentracja środowisk robotniczych była duża, wywołało to strajki, w Ursusie, Radomiu i Płocku również zajścia uliczne. W Siedleckiem, choć już 25 czerwca „na zachodnich terenach województwa” rozprzestrzeniały się informacje o tych wydarzeniach, nie zak- tywizowały one większych antyrządowych wystąpień. Ludzie, co prawda, dyskutowali, byli wyraźnie zaniepokojeni, obserwowany był wykup towa- rów, które miały podrożeć najbardziej, a w łochowskiej filii Zakładu Urządzeń Technicznych „Bumar-Proma” w Ostrówku Węgrowskim nastąpiły przerwy w pracy, ale jednak miejscowi komuniści wieczorem 25 czerwca mogli z satysfakcją poinformować swoją centralę, że „atmosferę […] ocenia się jako spokojną, bez incydentów i spięć”52. Co więcej, buńczucznie przekazywane były słowa partyjnych rolników z Kotunia, iż „poprą każdą decyzję Sejmu, bo wierzą kierownictwu partii i rządu”53. Już po zawieszeniu przez władze podwyżek udało się zorganizować w Siedlcach 15-tysięczny wiec poparcia dla kierownictwa partyjno-państwowego 28 czerwca z przyjęciem odpowiedniego listu do I sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka54, zaś dwa dni później wysłać 1000 robotników na ogólnopolski wiec do Radomia55. Jednocześnie poddano dogłębnej analizie przyczyny i przebieg przerw w pracy 750-osobowej zało- gi łochowskiego „Bumaru”. Warto zwrócić uwagę, że partia, a za nią środki przekazu, nie używają jeszcze słowa „strajk”, w państwie dyktatury proletariatu byłoby to przecież logicznie sprzeczne, lecz terminu „przerwa w pracy”. Pierwsze informacje o „strajku” pojawią się w teleksach siedleckiego KW dopiero 5 dni po rozpoczęciu protestów na Wybrzeżu w sierpniu 1980 r.56 Do tego czasu lokalne struktury partii absorbują przejawy życia wewnątrzpartyjnego, reakcje na uchwały poszczególnych organów i rządu, ale następstw wydarzeń z czerwca 1976 r. nie można było już powstrzymać. W prezentowanym źródle widać doskonale coraz częściej pojawiające się przejawy „antysocjalistycznej dywersji”, takie jak napisy na murach, ulotki, telefony z pogróżkami do aparat- czyków i opisywane coraz częściej problemy braków towarowych oraz dzia- łań Kościoła, który zaczyna wyrastać na główną legalną opozycję polityczną.

51 Więcej zob. D. Magier, System biurokratyczny…, s. 163–170. 52 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 936, s. 97. 53 Tamże, s. 94. 54 Tamże, s. 102–103. 55 Tamże, s. 117. 56 Tamże, sygn. 940, s. 96.

27 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Słowa wypowiadane przez duchownych podczas homilii były szczegółowo analizowane i histerycznie odbierane, gdy uderzały w komunistyczną ide- ologię. Gdy biskup Jan Mazur podczas mszy św. w czasie wizytacji parafii Gończyce 25 maja 1978 r. powiedział, że Słowo Boże jest niezmienne, „nie oszukujmy się, że gdyby Chrystus dzisiaj przyszedł, to by inaczej nauczał. Bo On jest Bogiem. To nie jest Marks albo Lenin”, słowa te zostały przekazane do KC PZPR57. Zatem wybór kard. Karola Wojtyły na papieża wywołał szczegól- ne zainteresowanie58, a opis reakcji mieszkańców województwa, podobnie jak rok później z pierwszej pielgrzymki Jana Pawła II do kraju, zajął wiele szczegółowych relacji. Dla władz PRL wizyta papieża była z jednej strony okazją do propagandowego przedstawienia Polski jako nowoczesnego pań- stwa, z drugiej jednak dużym zagrożeniem dla obowiązującej ideologii, gdyż obawiano się ze strony katolickiej większości prób „klerykalizacji życia i stosowania terroru wiary, jakie mogą się w związku z wizytą papieża ujawnić w niektórych środowiskach”59. Fala strajków, jako efekt solidarnościowej samoorganizacji, dotarła do województwa siedleckiego 9 września 1980 r. Z czasem rutynowe słowa o pa- nującej w regionie „atmosferze pracy” zniknęły ze słownika miejscowych ko- munistów. Pod koniec tego miesiąca pojawiły się pierwsze meldunki o rezygnacji z członkostwa w PZPR. Zwykła dla każdej organizacji roczna fluktuacja w partii komunistycznej przed kryzysem politycznym 1980 r. w Siedleckiem dotyczyła przeciętnie 1% członków (ok. 350 osób w skali województwa), a skreślenia z listy spowodowane były zazwyczaj ich biernością, brakiem zainteresowania życiem PZPR, zaniedbywaniem obowiązków oraz wyjazdem na inny teren bez zawiadomienia prowadzących ewidencję partyjną60. Od czasu Sierpnia `80 pojawiło się zjawisko „składania legitymacji partyjnych” z jednej strony, a nasilenie samooczyszczania szeregów PZPR poprzez skreślenia z listy członków z drugiej. Teleksy skrupulatnie przekazują miesięczne statystyki to zjawisko obrazujące, stając się swoistym wykresem pulsu partii w wojewódz- twie siedleckim, wyznaczającym największe momenty kryzysu na wiosnę

57 Tamże, sygn. 938, s. 158. 58 Z tym faktem wiąże się jedna z zabawniejszych tez pochodzących ze środowiska siedleckich komunistów, jakoby o wyborze Polaka na papieża zadecydowała wizyta Edwarda Gierka w Wa- tykanie u Pawła VI w grudniu 1977 r., „która odbiła się głośnym echem w świecie”, tamże, s. 200. 59 W zadaniach dla aktywistów partyjnych przed wizytą papieża zalecano: „Jest też niezbędne, aby aktyw partyjny i wszyscy członkowie Partii w kontaktach z bezpartyjnymi obywatelami naszego kraju oraz w kontaktach z dziennikarzami zagranicznymi zachowywali dużą dyscyplinę polityczną, ideologiczną i słowną. Jest to jedno z głównych kryteriów godnego zachowania się członków partii w czasie wizyty”, tamże, sygn. 1395, Tezy dotyczące zagadnień ideologicznych i propagandowych związanych z wizytą papieża w Polsce. Materiał pomocniczy Wydziału Pracy Ideowo-Wychowawczej KC PZPR. Poufne. 60 Tamże, sygn. 822, Stan i rozwój wojewódzkiej organizacji partyjnej od czerwca 1975 do marca 1977, s. 4.

28 WSTĘP

1981 r. oraz w okresie przed wprowadzeniem stanu wojennego (zob. Wykres 2). Najczęściej wymieniane powody rezygnacji z członkostwa w partii komunistycznej to: utrata zaufania do niej (niemal połowa złożonych legitymacji) i presja ze strony rodziny i środowiska (prawie 10%). Wśród innych podawano także: złe decyzje podejmowane przez partię, brak wiary w odnowę, niechęć brania odpowiedzialności za sytuację w kraju, różnice światopoglądowe czy wręcz wstyd przyznania się do członkostwa (np. teleks z 15 maja 1981 r.). Przy- należność do NSZZ „Solidarność” jako przyczynę wyjścia ze struktur PZPR podało 57 osób, choć do związku należało przecież o wiele więcej członków partii komunistycznej. Już na jesieni 1980 r. do „Solidarności” w Siedleckiem zapisanych było niemal 2 tys. PZPR-owców. W niektórych zakładach stanowili oni 80 procent członków organizacji partyjnej (np. w ZMiN czy WLKS „Mosto- stal”)61. Wraz z nasilającą się akcją oddawania legitymacji coraz więcej człon- ków robiło to bez podawania jakichkolwiek przyczyn. Uczyniło tak blisko 20% wychodzących z partii. „Karnawał Solidarności” przyniósł załamanie się ilości członków partii komunistycznej w województwie siedleckim. Ogółem opuści- ło jej szeregi 10,5 tys. członków, z czego 43% w wyniku samodzielnego złoże- nia legitymacji, a reszta została skreślona z listy. Towarzyszyło temu radykalne załamanie się systemu przyjęć nowych członków — w okresie od września 1980 do grudnia 1981 r. przyjęto ogółem jedynie 48 kandydatów62.

1400

1200

1000

800

600

400

200

0 IX X 1980 XI XII I 1981 II 1981 III IV V 1981 VI VII VIII IX X 1981 XI XII 1980 1980 1980 1981 1981 1981 1981 1981 1981 1981 1981

Rzucone legitymacje Usunięci

Wykres 2. Liczba członków PZPR w województwie siedleckim, którzy sami złożyli legitymacje oraz usuniętych z szeregów partyjnych w okresie od września 1980 do grudnia 1981 r. Źródło: APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 935–942.

61 Tamże, sygn. 940, s. 300. 62 Tamże, sygn. 940–942.

29 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Po 13 grudnia 1981 r. w stosunku do członków PZPR, którzy zaangażo- wani byli w działalność NSZZ „Solidarność”, statutowe organy władzy rozpo- częły wzmożone działania dyscyplinujące63, których ofiarą padł nawet były (do sierpnia 1981 r.) sekretarz organizacyjny KW Andrzej Hajkowski, podpisany pod dużą częścią prezentowanych w niniejszej książce teleksów, później dyrektor jednego z zakładów pracy w Łukowie, który został zawieszony 18 grudnia 1981 r. za — jak uzasadniano — „daleko idące poparcie dla działań Komisji Zakładowej »Solidarności«”64. Specjalna komisja powołana przez Wojewódzki Sztab Informacji i Propa- gandy przeprowadziła rozmowy weryfikacyjne z dziennikarzami partyjnych or- ganów prasowych „Trybuna Mazowiecka” i „Tygodnik Siedlecki”65. Oczyszcza- niu szeregów partyjnych towarzyszyła zakrojona na bardzo szeroką skalę akcja informacyjna, której wyrazem może być fakt, że w pierwszych tygodniach po wprowadzeniu stanu wojennego KW PZPR w Siedlcach wydawał dziennie ok. 10 tys. materiałów propagandowych w postaci gazetek, ulotek, plakatów itp.66 Na koniec warto poświęcić nieco uwagi przekazowi zawartemu w teleksach. Pamiętajmy, że kadra kierownicza siedleckiej struktury komunistycznej adresowała swój przekaz do konkretnego, znanego sobie odbiorcy, którym była jej władza nadrzędna, co z pewnością wpływało na konstrukcję i charakter relacji. Poruszałem już zresztą temat metodologicznej podstawy badań teleksów partyjnych organizacji przesyłanych do KC w innym miejscu zauważając, iż „w samej istocie tych źródeł tkwią interpretacje dokonane już przez ich autorów, co oznacza, że należałoby przeprowadzić swoją interpretację, czyli dokonać interpretacji interpretacji już zawartej w źródle”67. Niejednokrotnie w trakcie lektury teleksów w głowie Czytelnika zrodzi się zapewne pytanie, czy są to zwykłe raporty o wydarzeniach w regionie (a raczej o tym co się mówi w partyjnych środowiskach o regionalnych i ogólnokrajowych wydarzeniach), czy może to jednak przekazy, które mają na celu wpłynąć na odbiorcę, ukierunkować jego poczynania, doprowadzić do z góry upatrzonej konkluzji, słowem realizować przez nadawcę jakąś własną politykę? Symboliczna jest tu zwłaszcza postać „robotnika z Siedlec”, który — rodzi się takie wrażenie — wypowiada opinie dziwnie pasujące do tych, które mogły być własnymi przekonaniami władz KW. Aktywność „robotnika z Siedlec” nasiliła się późnym latem 1981 r., a jego ko-

63 Teleks z 19.12.1981 r. Więcej zob. D. Magier, Zadania Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w województwie bialskopodlaskim na czas stanu wojennego i pierwsze efekty ich realizacji (grudzień 1981 — marzec 1982), „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, t. 15, nr 1, 2018, s. 141–159. 64 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 257. 65 Tamże, sygn. 1242, Notatka z rozmów z dziennikarzami „Trybuny Mazowieckiej” i „Tygo- dnika Siedleckiego” odbytych w dniach 4 stycznia i 12 stycznia 1982 r. 66 Tamże, sygn. 942, s. 257. 67 D. Magier, Lata 1980–1981 w województwie bialskopodlaskim. Wybór teleksów Komitetu Wojewódz- kiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Radzyń Podlaski 2006, s. 19.

30 WSTĘP mentarze opatrzone są zazwyczaj określeniami typu: „znamienny jest głos…”, „charakterystyczna jest wypowiedź…”, „wyrażane są opinie trafnie ujęte w wypowiedzi…” czy „symptomatyczne jest zdanie…”. Ogólnie rzecz biorąc chodzi o zachętę władz partii komunistycznej do utwardzenia stanowiska względem „Solidarności” i wręcz kontrofensywy: „Rząd już dalej nie ma się gdzie cofać i na siłę musi odpowiedzieć siłą”68; „Jeśli rząd mocno tupnie, to część przeciwników przestraszy się, część zacichnie, a niezdecydowani pójdą za rządem. Pozosta- nie tylko zdecydowana opozycja, a rząd powinien wiedzieć, co z nią zrobić”69; „Gdy rząd mocniej uderzył w stół, okazało się, że »Solidarność« straciła wiele ze swojej zadziorności”70; „Gdyby rząd wcześniej udokumentował swoją siłę, »Solidarność« musiałaby spuścić z tonu i nie pozwoliłaby sobie na arogancję”71; „Jesteśmy na krawędzi przepaści, którą jest wojna domowa”72; „»Solidarność« miałaby cele samobójcze, gdyby nie zrozumiała, że powinna przestać siać zamęt w ludzkich głowach, atakować partię i rząd. To musiałoby doprowadzić do konfrontacji”73; „Jak długo jeszcze rząd będzie pozwalał na ciosanie sobie kołków na głowie? Jak długo kabotyni i ignoranci związkowi będą obrażali rząd i partię?”74; „Ustępstwa i pertraktacje już nic nie dadzą, albo wprowadzi się środki nadzwyczajne, albo trzeba będzie się zdecydować i oddać władzę”75. Tym bardziej, że na oczach bezradnie obserwujących wydarzenia siedleckich aparatczyków kruszył się ustrojowy porządek PRL. Z trwogą przekazywali do swej centrali wrogie wypowiedzi działaczy ZSL domagających się rezygnacji ze współdziałania z PZPR i zawiązania nowej koalicji z SD i „Solidarnością”76, czy fakty święcenia sztan- darów przez struktury terenowe swoich przybudówek oraz bliskich dotychczas ideowo organizacji społecznych77. Szło to w parze z usztywnianiem stanowiska różnorakich gremiów złożo- nych z tzw. działaczy ruchu robotniczego i „utrwalaczy władzy ludowej”, czyli najogólniej rzecz ujmując kombatantów komunizmu, którymi KW posiłkuje się dla wyrażenia własnej dezaprobaty, np. krytykując religijny charakter transmi- towanego w TVP odsłonięcia Pomnika Poległych Stoczniowców 1970 r. w Gdań- sku 16 grudnia 1980 r.78 i ewidentnie aktywizuje je od połowy 1981 r., kiedy to następuje wysyp oświadczeń domagających się „zrobienia porządku z »kontrre-

68 Teleks z 7.08.1981 r. 69 Teleks z 11.08.1981 r. 70 Teleks z 14.08.1981 r. 71 Teleks z 11.09.1981 r. 72 Teleks z 18.09.1981 r. 73 Teleks z 1.10.1981 r. 74 Teleks z 6.10.1981 r. 75 Teleks z 4.12.1981 r. 76 Teleks z 2.12.1981 r. 77 Teleks z 3.05.1981 r. 78 Teleks z 17.12.1980 r.

31 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW wolucją«79. Warto dodać, że innym zjawiskiem była narastająca proporcjonalnie do powyższej radykalizacji psychoza panująca w niektórych komunistycznych środowiskach, wysyłających histeryczne informacje o hipotetycznych zagroże- niach ze strony wyimaginowanej „kontrrewolucyjnej” ekstremy. Od sierpnia 1981 r. rozsiewane były plotki jakoby KOR układał listy ludzi przeznaczonych do fizycznej likwidacji80, członków partii będzie się wieszać81, w podobnym celu „Solidarność” prowadzi kartoteki funkcjonariuszy MO i SB, a członkom związ- ku poleca się wykonywanie ich zdjęć w celu łatwej identyfikacji przy wykony- waniu wyroków82, że w gdańskich zakładach pracy uruchamiana jest produkcja broni dla „Solidarności”83, a w Warszawie już rozpoczęły działalność jej bojów- ki84, z kolei żołnierze podziemia antykomunistycznego, a zwłaszcza NSZ, po- siadają ukryte magazyny broni „i w odpowiednim czasie będzie ona użyta”85. Wielokroć rozsiewanie tych plotek było częścią ukartowanej polityki mającej za zadanie wytwarzanie psychozy zagrożenia w szeregach komunistycznych w celu ich mobilizacji86. Swoją rolę mógł w tym odgrywać również resort bez- pieczeństwa, który w tym okresie, oprócz zwyczajowych zadań „ucha i oka”, pełnił również funkcje „niewidzialnej ręki” jako „dość wyrafinowane narzędzie wpływu społecznego”87. Przykładem takich działań mógł być w Siedlcach po- stępek „nieznanych sprawców”, którzy w nocy 2 grudnia 1981 r. wykonali na budynku KW PZPR napis: „Będziemy wieszać komunistów”, a następnie wybili szybę i wrzucili puszkę z farbą do sali konferencyjnej KW88. Organizowanie w pierwszych tygodniach grudnia 1981 r. w strukturach partii grup samoobrony złożonych z komunistycznych aktywistów, tzw. batalionów samoobrony, jako odpowiedź na rzekome fizyczne zagrożenie, również było częścią opisywane- go zjawiska89. Kończąc wątek można również wskazać próbę propagandowego rozgrywania powyższej psychozy strachu przez komunistów, kiedy to winą za tragedię w Kopalni Węgla Kamiennego „Wujek”, spowodowaną pacyfikacją górników 16 grudnia 1981 r., próbowano obarczyć opozycję. Efekt tego zabiegu

79 Zob. np. teleksy z 8.10.1981 i 21.10.1981 r. 80 Teleks z 14.08.1981 r. 81 Teleks z 17.08.1981 r. 82 Teleks z 24.08.1981 r. 83 Teleks z 15.10.1981 r. 84 Teleks z 12.12.1981 r. 85 Teleks z 3.12.1981 r. 86 Zob. A. Albert, Najnowsza historia polski…, s. 815. 87 D. Wincenty, Dokumenty Służby Bezpieczeństwa jako materiał empiryczny dla socjologa, „Zeszyty Etnologii Wrocławskiej”, nr 2 (23), 2015, s. 36–37. 88 Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie (dalej: IPN Lublin), Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Siedlcach [1975] 1983–1990 (dalej: WUSW Siedlce), sygn. Lu–0421/406. Fakt, że w teczce sprawy znajduje się jedynie meldunek operacyjny, bez śladu innych podejmowanych czynności jest dość zastanawiający. 89 Zob. przyp. 938.

32 WSTĘP widać w głosach „niektórych członków partii” przytoczonych w teleksie KW PZPR w Siedlcach do KC: „Czy ludzie, którzy nie zawahali się pchnąć górników do starcia z siłami porządkowymi, nie będą starali się mordować skrycie człon- ków partii i pracowników etatowych?”90 Odnośnie charakteru prezentowanego źródła (sprawozdanie, relacja), warto też pamiętać o typowej dla niego skazie, jaką jest staranie autora, by przed- stawić własne działania w jak najlepszym świetle i rozgrzeszyć z ewentualnych błędów. Kontrrewolucja

Po spacyfikowaniu podziemia niepodległościowego po II wojnie świato- wej, Siedleckie, które w okresie okupacji niemieckiej i pierwszych powojennych lat zdominowane było przez (szczególnie zwalczane przez Polskę Ludową) struktury o obliczu narodowym, do „karnawału Solidarności” nie stanowiło terenu szerszej aktywności opozycji antykomunistycznej. Poza tym należało do grupy nieoczywistych w projekcie 49 województw, bez infrastruktury i kadr, a „program maksymalnego uprzemysłowienia i zwiększenia ilości ludności rdzennie miejskiej napotykał przeszkody tkwiące w świadomości społecznej mieszkańców”91. Dała ona znać o sobie dopiero w czasie Marca ’68 poprzez protesty studentów miejscowego Studium Nauczycielskiego (ok. 35 zaangażo- wanych osób solidaryzujących się ze swymi warszawskimi kolegami), polega- jące na rozwieszaniu plakatów i rozrzucaniu ulotek wykonanych własnoręcznie oraz udziale w demonstracjach w stolicy92. Inne przejawy oporu wobec rządów komunistów miały charakter działań podejmowanych przez pojedyncze osoby, takie jak Stanisław Karpik, Zygmunt Goławski, Marian Piłka, Jan Mizikowski i grono ludzi z nimi związanych. To oni powołali Siedlecko-Podlaską Grupę Lu- dowo-Narodową w 1977 r., Podlaski Komitet Samoobrony Ludzi Wierzących w 1978 r. i angażowali się w działalność struktur ogólnopolskich, takich jak Ko- mitet Obrony Robotników, Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (1977), Konspiracyjny Komitet Katyński, Ruch Młodej Polski i Konfederacja Polski Nie- podległej (1979) 93.

90 Teleks z 18.12.1981 r. 91 K. Biernacki, Opozycja w regionie siedleckim w latach 1976-1989, http://archiwum.sws.org.pl/ siedlce/opozycja.pdf. 92 A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze – Oddział w Siedlcach. Kalendarium i wybór dokumentów. Cz. 1: Od nadziei do interny, Siedlce 2015, s. 18–28; K. Jastrzębska, Kształtowanie struktury…, s. 106–110; K. Biernacki, Opozycja w regionie… 93 A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 18–28; K. Jastrzębska, Kształto- wanie struktury…, s. 106–110.

33 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Opór społeczny rodził się powoli, od pierwszych nieśmiałych narzekań i coraz śmielszych komentarzy nieprzychylnych komunistycznej władzy, któ- rych echa zaczęto odnotowywać od 24 czerwca 1976 r., a pretekstem do nich była rządowa zapowiedź podwyżek cen94. Dzień później miał miejsce pierwszy strajk robotniczy w województwie siedleckim w łochowskiej Filii Zakładu Urządzeń Technicznych „Bumar” w Ostrówku Węgrowskim, gdzie 720 pracowników na kilka godzin przerwało pracę dołączając do protestu zakładów w Radomiu, Ursusie i Płocku95. Władze zagłuszyły je propagandowo wyreżyserowanymi wiecami poparcia dla ekipy I sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka i rządu – miejscowymi i radomskim96. Czas krótkiej prosperity związanej z zaciągniętymi pożyczkami zakończył się jednak definitywnie. Jesienią 1977 r. mieszkańcy wo- jewództwa siedleckiego masowo zaczęli narzekać na złe zaopatrzenie sklepów w towar97, zaś krytyka opinii publicznej coraz częściej wykraczała poza sferę ma- terialną. Do aktywności w tej kwestii stymulowały wydarzenia polityczne, takie jak wizyta prezydenta USA Jimmy’ego Cartera w Polsce 29–30 grudnia 1977 r., i religijne, jak wybór Polaka kard. Karola Wojtyły na papieża 16 października 1978 r., czy wreszcie pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do ojczyzny w dniach 2–10 czerwca 1979 r. To one były tłem coraz częstszych „incydentów” na terenie województwa siedleckiego w postaci antykomunistycznych, antysowieckich czy upominających się po prostu o historyczną prawdę (Katyń) napisów, ulotek, wydawnictw podziemnych. Taka atmosfera przygotowywała region do wyda- rzeń lipca i sierpnia 1980 r. Lawinę samoorganizacji społecznej pod hasłem niezależnego ruchu związkowego w regionie siedleckim spowodowało dopiero podpisanie porozu- mień między strajkującymi robotnikami Wybrzeża a przedstawicielami rządu PRL98. Już 1 września 1980 r. do Gdańska udali się przedstawiciele tutejszych ro- botników po instrukcje w sprawie zakładania niezależnych związków zawodowych, a trzy dni później do nowo powołanego w Ursusie Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowe- go „Mazowsze” dołączyły siedleckie organizacje zakładowe z Fabryki Samocho- dów Osobowych, ZMiN i WLKS „Mostostal”99. W kolejnych dniach organizo- wały się nowe komitety założycielskie. 27 września 1980 r. odbyło się spotkanie

94 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 936, s. 94. 95 Tamże, s. 101. 96 Tamże, s. 117. 97 Tamże, sygn. 937, s. 216–217. 98 Strajk w Stoczni im. Lenina w Gdańsku miał również swój siedlecki akcent. Wśród pod- laskich rolników zorganizowano zbiórkę żywności dla strajkujących, którą Mirosław Andrze- jewski, Stanisław Karpik i mec. Jan Mizikowski 30.08.1980 r. dostarczyli do stoczni. W zbiórkę mocno zaangażowany był m.in. Zygmunt Goławski – wspomnienie Mirosława Andrzejewskiego z 30.08.2020 r., https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=10214538462415193& id=1829800869 (dostęp: 1.09.2020). 99 A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 32–34.

34 WSTĘP założycielskie lokalnego NSZZ „Podlasie”, który powstał na bazie kilku wcze- śniej wyłonionych niezależnych związków zawodowych. Wniosek o rejestrację związku został dostarczony do warszawskiego sądu, a sama rejestracja nastąpiła 6 października. Wcześniej wniosek o przydział odpowiednio wyposażonego lokalu został skierowany do prezydenta miasta Siedlce100. Równoległym torem prowadzone były działania związane z rozbudową siedleckich struktur ogólnopolskiego NSZZ, które 13 października 1980 r. przy- brały formę MKZ NSZZ „Ziemia Podlaska”, obejmującego teren województwa siedleckiego i część bialskopodlaskiego. Spowodowało to podjęcie decyzji o wy- rejestrowaniu NSZZ „Podlasie”, włączenie się jego działaczy do MKZ NSZZ „Ziemia Podlaska” i lawinowy wzrost organizacji związkowych, które w kolejnych dniach i miesiącach weszły w jego skład. W listopadzie 1980 r. w ramach MKZ NSZZ „Ziemia Podlaska” funkcjonowały już 64 zakładowe komitety zało- życielskie NSZZ zrzeszające ponad 11,5 tys. członków101. Ich liczebność rosła la- winowo, sięgając w styczniu 1981 r. 22 tys., co było liczbą ogromną, zważywszy, że w całym tzw. sektorze uspołecznionym w Siedlcach pracowało ogółem 33,5 tys. osób102. Poczucie własnej siły spowodowało znaczne uaktywnienie działal- ności, czego wyrazem był wiec protestacyjny w ZMiN w Siedlcach 5 listopada 1980 r. z udziałem ok. 300 osób, przeciwko zmianom w statucie NSZZ „Solidar- ność” wniesionym przez Sąd Wojewódzki w Warszawie. Pięć dni później NSZZ „Solidarność” został wpisany do rejestru związków zawodowych103. Jesień 1980 r. to rozkwit siedleckiego „karnawału Solidarności”. W tle powstających masowo komisji zakładowych NSZZ coraz mocniej pod adresem władz artykułowane zaczęły być postulaty dotychczas głęboko skrywane przez spacyfikowany mentalnie przez komunistów naród: wolność do posługiwania się symbolami religijnymi w szkołach i zakładach pracy, świętowanie zakaza- nych dotychczas rocznic narodowych, prawo do niezależnej prasy i prawdy historycznej, wreszcie sprzeciw wobec prześladowaniom za poglądy polityczne. Masowo zaczęły pojawiać się ulotki i hasła na murach w sprawie uwolnienia więźniów politycznych (kolejnym krokiem będzie list otwarty MKZ NSZZ „Solidarność” „Ziemia Podlaska” w tej sprawie do prokuratora generalnego104), a struktury związku, wspomagane siedleckimi działaczami niezależnych, repre- zentujących demokratyczną opozycję organizacji społecznych: Komitet Samo- obrony Społecznej „KOR”, ROPCiO, RMP, i partie: KPN, zaczęły organizować własne obchody rocznic narodowych. Na przykład 29 listopada 1980 r. były to

100 Tamże, s. 35–38. 101 Tamże, s. 41–43. 102 Rocznik statystyczny miast 1980, Warszawa 1981, s. 155; K. Jastrzębska, Region czy makroregion?..., s. 71. Odnośnie liczy członków „Solidarności” w literaturze padają też wartości niemal dwukrotnie wyższe, które wydają się jednak przesadzone, zob. K. Biernacki, Opozycja w regionie… 103 A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 47. 104 Tamże, s. 55–56.

35 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW uroczystości pod pomnikiem bitwy pod Iganiami z okresu powstania listopa- dowego, zaś 22 stycznia manifestacja z okazji 118 rocznicy wybuchu powstania styczniowego105. Organizowane oddolnie, bez inspiracji władz, a wręcz przeciwko nim, uroczystości były manifestacją upominającego się o niepodległość, zniewolonego społeczeństwa. Wkrótce też pojawiły się pierwsze tytuły własnej prasy, takie jak wydawane od 12 grudnia 1980 r. pismo NSZZ „Solidarność” WSRP „Głos Niezależnych”106 czy „Odnowa” — organ MKZ, którego pierwszy numer datowano na 1 stycznia 1981 r.107 Od początku „karnawału Solidarności” nasiliła się również akcja propagandowa opozycji upominającej się o prawdę katyńską108. Po uchwaleniu przez władze „Solidarności” nowej struktury organizacyjnej, w Siedleckiem w marcu 1981 r. powołano najpierw Wojewódzką Komisję Porozumiewawczą NSZZ „Solidarność”, następnie rozwiązano MKZ „Ziemia Podlaska” i 13 marca powołano Oddział Siedlecki NSZZ „Solidarność”109. Znaczna radykalizacja działań siedleckiej „Solidarności” nastąpiła w związku z tzw. wydarzeniami bydgoskimi, kiedy to 19 marca 1981 r. w trakcie posiedzenia Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy pobito działaczy związkowych z szefem regionu NSZZ „Solidarność” Janem Rulewskim na czele. Przewodniczący Prezydium NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze Oddział w Siedlcach Maciej Kublikowski wydał oświadczenie ogłaszając gotowość straj- kową i zalecając organizacjom zakładowym związku natychmiastowe wprowadzenie dyżurów całodobowych w zakładach pracy. „Wszyscy musimy być przygotowani w każdej chwili do podjęcia akcji protestacyjnej” – zapowiadał, zaś Zarząd MKZ „Solidarność” Regionu Mazowsze dla równowagi nawoływał do zachowania spokoju i rozwagi110. Sytuacja była jednak na tyle napięta, że wła- dze oddziału związku w Siedlcach postanowiły przenieść swoją siedzibę z lokalu na ulicy Kochanowskiego do KZ NSZZ w Odlewni Staliwa „Stalchemak”. Słuszność tej decyzji zdawały się potwierdzać wydarzenia kolejnych dni, kiedy to 30 marca 1981 r. „nieznani sprawcy” pochlapali farbą gabloty informacyjne „Solidarności”, zaś nazajutrz okna dawnej siedziby MKZ111. Wcześniej, bo 27 marca, związkowcy przeprowadzili czterogodzinny strajk ostrzegawczy112. W tym czasie nabrzmiewał również problem ograniczanej przez władze komunistyczne samoorganizacji ruchu związkowego wśród rolników, dla któ-

105 Tamże, s. 50, 60. 106 Tamże, s. 54. 107 Tamże, s. 56. 108 Zob. APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 296 i 313; Tamże, sygn. 941, s. 251, 362, 364. 109 A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność Region Mazowsze…, s. 71-72. Nt. przekształceń w strukturach niezależnego ruchu związkowego w województwie siedleckim zob. K. Jastrzębska, Region czy makroregion?..., s. 65–785. 110 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 146. 111 Tamże, s. 172. 112 A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność Region Mazowsze…, s. 76.

36 WSTĘP rych zarzewiem niezadowolenia była działalność spółdzielczych kółek rolniczych, naczelników i urzędów gmin, fasadowość gminnych rad narodowych, trudności z pozyskiwaniem pozwoleń na budowę, zakupem maszyn rolniczych oraz wadliwie przeprowadzona komasacja gruntów113. Zalążki niezależnego ruchu związkowego rolników tworzyły się we wrześniu 1980 r. równolegle w trzech głównych postaciach: NSZZ Rolników „Solidarność Chłopska”, na którego czele stał Stanisław Janisz z Włocławka, NSZZ Rolników „Solidarność Wiejska” ze Zdzisławem Ostankiem z Grójeckiego oraz Samorządny Związek Producentów Rolnych, w którym główną rolę odgrywał Gabriel Janowski, pracownik Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Od początku wszystkie trzy organizacje podjęły starania o zjednoczenie związkowego ruchu chłopskiego. W wyniku współpracy związków w ramach akcji protestacyjnej w Ustrzykach Dolnych na przełomie 1980 i 1981 r. powstał zalążek NSZZ Rolni- ków Indywidualnych „Solidarność Wiejska”, zaś w dniach 8–9 maja 1981 r. na zjeździe w Poznaniu (w którym uczestniczyli działacze z województwa siedleckiego wyłonieni podczas zebrania poprzedzonego mszą św. odprawioną w katedrze 22 lutego 1981 r.) doszło do scalenia związków chłopskich w Ogólnopol- ski Komitet Założycielski NSZZ RI „Solidarność”114. Zanim Sąd Wojewódzki w Warszawie zarejestrował go 12 maja 1981 r., potrzebny był wspólny nacisk związkowy na władze. W Siedleckiem funkcjo- nowały struktury NSZZ RI „Solidarność Wiejska”, którego kierownictwo wo- jewódzkie zostało wyłonione na zebraniu 2 stycznia 1981 r.115 Wobec niechęci administracji państwowej do zarejestrowania niezależnego rolniczego ruchu związkowego, dużego wsparcia udzieliła mu „Solidarność” robotnicza. NSZZ „Ziemia Podlaska” 9 lutego zorganizował w Siedlcach duży przemarsz poparcia dla działań rolników116. 28 maja, czyli już po rejestracji związku, odbyło się zebranie Wojewódzkiego Komitetu Założycielskiego NSZZ RI „Solidarność”, a 27 lipca Wojewódzki Zjazd Delegatów w auli WSRP w Siedlcach117. Konfrontacja niezależnych związków zawodowych z komunistami od- bywała się na wielu płaszczyznach i na różnych szczeblach. Głównym, wśród szeregu innych, przedmiotem sporu ruchu solidarnościowego w regionie siedleckim z miejscowymi władzami była zwłaszcza polityka w zakresie zagospodarowania lokali118. Z powodu dotkliwych braków lokalowych wybuch konflik- tów na tej linii był oczywisty. Dotyczyło to zarówno pomieszczeń na siedziby poszczególnych struktur związku (w oczekiwaniach zaś często wzorowano się

113 K. Jastrzębska, Akta Ogólnopolskiego Komitetu Założycielskiego…, s. 219. 114 Tamże, s. 219–222. 115 APS, Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidar- ność” Ogólnopolski Komitet Założycielski w Warszawie (dalej: NSZZ RI), sygn. 66, s. 16. 116 A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność Region Mazowsze…, s. 65–66. 117 Tamże, s. 94, 102–103. 118 K. Jastrzębska, Region czy makroregion?..., s. 73.

37 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW na okazałych siedzibach partii komunistycznej119), jak i pomieszczeń na cele społeczne, których lokalizację „Solidarność” często widziała w budynkach zaj- mowanych przez PZPR i jej sojuszników z ZSL i SD. Wczesną jesienią 1980 r. MKZ NSZZ Podlasie zwróciła się do prezydenta Siedlec o lokal na swoją sie- dzibę120, później wynikła sprawa siedziby dla Niezależnego Zrzeszenia Studen- tów WSRP121, w sierpniu 1981 r. dla Zarządu Gminnego NSZZ RI w Kłoczewie (z jednodniowym strajkiem okupacyjnym tamtejszego Urzędu Gminy włącz- nie)122, dla NSZZ RI w Kałuszynie, który domagał się lokalu w Komitecie Miej- sko-Gminnym PZPR (skończyło się na sali konferencyjnej Urzędu Miasta i Gmi- ny)123, wreszcie dla wojewódzkich struktur NSZZ RI, co ostatecznie stało się powodem do największego strajku okupacyjnego w Siedleckiem — w budynku organizacji młodzieżowych przy ul. Piłsudskiego (wówczas Świerczewskiego) 45, który przerodził się w Ogólnopolski Komitet Strajkowy NSZZ RI „Solidar- ność” i trwał od 5 listopada 1981 r. aż do wprowadzenia stanu wojennego124. Zagospodarowania budynku partii komunistycznej na potrzeby przedszkola domagano się np. w Łukowie125, zaś na pomieszczenia dla szkoły podstawowej w Sokołowie Podlaskim126. Konflikty lokalowe, jako jeden z przedmiotów sporu ruchu solidarnościo- wego z partią komunistyczną i aparatem biurokratycznym kierowanego przez nią państwa, choć wypływające z autentycznych potrzeb społecznych, stanowiły jednak jedynie przyczółki w boju o cele zasadnicze: opór wobec zniewolenia, przemiany demokratyczne i wreszcie odzyskanie suwerenności. Cele głośno niewypowiadane, ale oczywiste również dla komunistów, którzy w sierpniu 1981 r. wyartykułowali względem „Solidarności” ostateczne zaklęcie, zarzut kontrrewolucyjności, dotychczas zarezerwowany dla KSS-KOR, KPN czy RMP, i skierowali na nią zmasowany propagandowy atak127. Zdławieniu opozycji politycznej w województwie siedleckim, rozpoczętej nocą z 12 na 13 grudnia 1981 r., w trakcie której internowano 70 osób (w tym 13 rolników), towarzyszyła potężna akcja propagandowa oraz intensywne działania partii komunistycznej i administracji państwowej128.

119 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 110. 120 Tamże, sygn. 940, s. 258. 121 Tamże, s. 359. 122 Tamże, sygn. 941, s. 347. 123 Tamże, s. 348. 124 Zob. T. Kozłowski, Powstanie NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” 1980–1981, [w:] „Solidarność” Rolników, red. A. W. Kaczorowski, Warszawa 2010, s. 102–103, 106–107. 125 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 62. 126 Tamże, s. 348. 127 Tamże, s. 370. Zob. D. Magier, From Satire to Tanks in the Streets. Communist Regime against ‘Solidarity Carnival’ in Poland, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, t. 16, nr 4, 2019, s. 161–173. 128 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 245; A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Ma- zowsze…, s. 148–162; Lista internowanych rolników, https://solidarnoscri.pl/lista-internowanych-

38 WSTĘP Zasady edycji

Prezentowane źródło w oryginale ma kancelaryjną postać teleksu, czyli nośnika papierowego wytworzonego za pomocą usługi telegraficznej, któ- ra polegała na przesyłaniu informacji w postaci alfanumerycznej, z reper- tuarem znaków określonym alfabetem telegraficznym. Do jej użytkowania (nadawania i odbierania) potrzebne były terminale w postaci dalekopisów. Jak już wspomniano, zbieranie, opracowywanie i przesyłanie informacji tzw. wewnątrzpartyjnej należało do pracowników Wydziału Organizacyjnego KW PZPR. Informację firmował zwykle kierownik Wydziału Ryszard Puć- ka, sekretarz organizacyjny KW Andrzej Hajkowski, od czerwca 1981 r. jego następca Bogdan Wojtczuk, przy bardzo istotnych dla partii zagadnieniach I sekretarz KW (np. W. Kinecki relacjonujący strajk junaków w siedleckim Hufcu OHP w listopadzie 1977 r. lub Z. Grzebisz-Nowicka — spotkanie z bp. Janem Mazurem przed pierwszą wizytą Jana Pawła II w Polsce), okazjonalnie sekretarz ekonomiczny Zbigniew Huczek. Terminale fizycznie obsługiwały, figurujące jako nadawczynie teleksów, sekretarki Wydziału Organizacyjne- go: Elżbieta Krzymowska, Irena Matczuk i Teresa Sadłowska. Standardowy formularz teleksu składał się z sześciu pól: w lewym gór- nym rogu znajdował się kod terminala odbiorcy i numer teleksu (nr łamany przez dwie ostatnie cyfry roku), w prawym górnym — miejsce i data nadania, poniżej pole adresata (przeważnie KC PZPR Wydział Organizacyjny), następnie pole treści, pod nim po prawej stronie podpis, poniżej po lewej jeszcze raz miejscowość i data, nadawca i godzina nadania, odbiorca w KC (zob. Ryc. 3). Ze względu na specyfikę źródła, sposób jego edycji jest dostosowaną do wymogów kancelaryjnych ostatnich dekad PRL wariacją zasad opraco- wanych przez Ireneusza Ihnatowicza129. Zachowano jedynie pole treści doku- mentów, opuszczając pozostałe jako powtarzalne i nieistotne dla zasadniczej tematyki książki, oddzielając je od siebie jedynie datą teleksu. Została ona umieszczona w nawiasie kwadratowym, jak wszystkie pozostałe elementy dodane przez autora edycji. Nawiasem kwadratowym zaznaczono również treści opuszczone ze względu na to, że nie wnoszą nic interesującego do poruszanych zagadnień, lub z uwagi na nieczytelność.

-rolnikow/ (dostęp: 3.08.2020). 129 I. Ihnatowicz, Projekt instrukcji wydawniczej dla źródeł historycznych XIX i początku XX wieku, „Studia Źródłoznawcze”, t. 7, 1962, s. 99–124.

39 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Ryc. 3. Przykładowy teleks z informacją wysyłaną z KW PZPR w Siedlcach do KC, APS, KW PZPR Siedl- ce, sygn. 938, s. 148.

W treści naniesiono wielkie litery zgodnie z zasadami polskiej pisowni współczesnej, podobnie — jeśli to było konieczne — zmieniono interpunkcję i korygowano ewidentne literówki. Wyjątek stanowi zapis słowa „partia”, któ- re w części źródłowej książki rozmyślnie pisane jest wielką literą. Zabieg ten, zresztą stanowiący powielenie powszechnej maniery z komunistycznej literatury i dokumentów, ma na celu zwrócenie uwagi na to, że PZPR nie była partią jedną z wielu, ale z założenia stanowiła źródło ustroju PRL, jedyny punkt od- niesienia komunisty i jego stosunku do otaczającego świata. Nieprzypadkowo

40 WSTĘP dwa pozostałe podmioty polityczne tolerowane w tym systemie nosiły miana „stronnictw”. Dokonano także przebudowy treści tworząc od nowa akapity, gdyż w zapisie teleksowym pierwotny kształt poszczególnych modułów jest wielokroć niezrozumiały. Wynikało to zapewne ze sposobu szybkiego przekazywania informacji przy pomocy dalekopisu. W aparacie krytycznym edycji, bez względu na to, czy są to uwagi rzeczowe, czyli odsyłające do źródeł bądź literatury, objaśniające zdarzenia, fakty lub opisujące osoby, czy też dotyczą tekstu źródła, zastosowano przypisy cy- frowe. Wszystkie osoby wymienione w teleksach, mające wpływ na opisywane wydarzenia, zostały krótko scharakteryzowane w przypisach w postaci informacji o piastowanych przez nie funkcjach publicznych w omawianym okresie. Zostały one oparte na ogólnie dostępnych wydawnictwach encyklopedycz- nych. Liczne, charakterystyczne dla komunistycznej nowomowy, skrótowce pojawiające się w materiale źródłowym po raz pierwszy rozwijano w przypi- sie, występujące ponownie pozostawiano w formie oryginalnej. Pomocą w tym względzie może służyć wykaz skrótów. Z pewnością Czytelnik doceni rów- nież użyteczność indeksów: osób, miejscowości i rzeczowego, pozwalających szybko trafić do tych fragmentów materiału źródłowego, które interesują go szczególnie. Na niniejszą edycję składa się ok. 300 teleksów wybranych z 7 jednostek archiwalnych (sygn. 936–942) z lat 1976–1982, pochodzących z opracowanego, zamkniętego zespołu archiwalnego Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczo- nej Partii Robotniczej w Siedlcach, przechowywanego w Archiwum Państwo- wym w Siedlcach. Treść wzbogacona została niepublikowanym dotychczas źródłowym materiałem ilustracyjnym, na który składają się zdjęcia, ulotki, plakaty i dokumenty pochodzące z zasobu tegoż archiwum oraz z akt śledczych Służby Bezpieczeństwa w Siedlcach, przechowywanych w Instytucie Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie.

TEKSTY ŹRÓDŁOWE SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[24 czerwca 1976]130

Z dużym zaciekawieniem wysłuchane zostało wystąpienie prezesa rady ministrów131, a także sekretarza KC towarzysza Edwarda Babiucha132 na terenie województwa siedleckiego. Opinie i komentarze aktywu partyjnego w sprawie zmian polityki cen i struktury spożycia wskazują na zapoczątkowanie się intensywnej dyskusji wokół problemów podjętych przez rząd na forum Sejmu133. Pierwsze odczucia dotyczą wysokiej podwyżki [cen] cukru a także mię- sa, chociaż dostrzega się jej zróżnicowanie w zależności od gatunków134. Na ogół za sprawiedliwą ocenia się rekompensatę, chociaż w niektórych wystą- pieniach (Mińsk Mazowiecki) dyskutantów wyrażano pogląd, iż jej się nie spodziewano. Aktyw podnosił również sprawę, iż powinna być ona dostosowana nie do nakładu pracy, a tym samym zarobku, lecz do potrzeb. Producenci rolni wyrażają różne opinie na temat perspektyw rozwoju produkcji rolnej w kontekście nowych cen skupu. Ponieważ brak jeszcze kon- kretów, rolnicy nie przeprowadzili kalkulacji opłacalności poszczególnych kie- runków produkcji i stąd ich oceny są niezbyt precyzyjne, a sprawa nowych cen na nawozy i środki ochrony roślin wywołuje już komentarze negatywne. Do tego mają miejsce dodatkowe oceny wynikające z naturalnej sytuacji społecz- no-ekonomicznej wsi, jak brak rąk do pracy, materiałów budowlanych, wzrost cen pasz treściwych, co może w sumie dać negatywne skutki w postaci regresu hodowli. Oczekuje się, że po podwyżce cen zwiększy się podaż mięsa, wędlin oraz ich jakość. Te oczekiwania dotyczą szczególnie miast. Generalny ton dyskusji aktywu partyjnego nie zawiera negacji proponowanych zmian. Są też wypowiedzi, które w sposób jednoznacznie pozytywny oceniają nową politykę. Charakterystyczne w tym względzie były wystąpie- nia towarzysza Stanisława Rudki i towarzyszki Wandy Senderskiej, rolników z Kotunia, a także innych towarzyszy, którzy stwierdzili, iż poprą każdą decy- zję Sejmu, bo wierzą kierownictwu Partii i rządu. Kierownictwo KW PZPR podjęło wszystkie niezbędne czynności dla starannego przygotowania konsultacji oraz intensywnej pracy masowo-politycznej wśród załóg zakładów pracy i na wsi.

130 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 936, s. 94. 131 Piotr Jaroszewicz (1909–1992) — działacz PPR/PZPR; członek KC PZPR (1948–1980) i BP KC (1964–1980); wicepremier (1952–1970); premier (1970–1980). 132 Edward Babiuch (1927–2021) — bliski współpracownik Edwarda Gierka, członek BP i sekretarz KC PZPR w latach 1970–1980, poseł na Sejm PRL (1969–1980), premier (II–VIII 1980). 133 P. Jaroszewicz podczas transmitowanych obrad Sejmu PRL 24.06.1976 r. przedstawił plan drastycznych podwyżek cen, które miały obowiązywać od 27.06.1976 r. E. Babiuch w imieniu posłów poparł projekt. 134 Cena cukru wg nowych stawek miała wzrosnąć niemal o 100%, zaś mięsa i wędlin średnio o 69%.

44 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[25 czerwca 1976]135

W dniu dzisiejszym w dalszym ciągu, szczególnie wśród załóg, dyskutowana jest zmiana polityki cen i struktury spożycia. Dyskusja ma w zasadzie ton spokojny. Załogi zakładów pracy i instytucji pracują normalnie. Półtorago- dzinna przerwa w filii „Bumar” w Łochowie136 została omówiona w informacji na telefon. Dodać należy, że sytuacja tam powstała głównie na tle małej znajo- mości wystąpienia prezesa rady ministrów. W niektórych zakładach pracy, gdzie prowadzi się czynności związa- ne z regulacją płac, dyskusje wywołuje sprawa kwalifikacji rekompensaty do poszczególnych grup zarobkowych. Dotyczy to szczególnie tych załóg, gdzie regulacja będzie miała miejsce 1 lipca („Mostostal”137, „Stalchemak”138 Siedlce). Wśród załóg pracowniczych o wysokim udziale kobiet zdarzają się wypowiedzi emocjonalne odnoszące się do niektórych konkretnych propozycji cenowych (cukier, mięso) – chociaż nie są znane jeszcze konkretne ceny wyso- kogatunkowych gatunków wędlin. Sporo komentarzy dotyczy układu rekompensat dla poszczególnych grup zawodowych (dość często formułowany jest postulat ich odwrócenia). Zakłady mięsne w Sokołowie i Łukowie sygnalizują spadek dostaw żyw- ca. W punktach skupu podaż żywca również uległa zmniejszeniu o połowę. Postawa producentów rolników w tej sprawie jest wynikiem niejasności, jaka powstała w wyniku zapowiedzi stosowania nowych cen żywca bez uchwały Sejmu w tej mierze. Na terenie województwa obserwuje się wzmożony popyt na towary ob- jęte zmianą cen. Koncentracja zakupu tych artykułów powoduje braki, które uzupełnione zostaną dzisiejszymi dostawami (cukier do 3,5 tony z 1,5 tony dostawy dziennie w okresach poprzednich). Zapasy w hurtowniach schodzą do stanów poniżej normatywów. Brak cukru w Siedlcach, Łukowie, Mińsku Mazowieckim i Garwolinie będzie dziś uzupełniony dostawami planowymi, a jutro, w miarę potrzeb, dostawami interwencyjnymi. W dniu dzisiejszym w godzinach porannych I sekretarz KM PZPR w Garwolinie otrzymał anonimowy telefon, iż w odpowiedzi na podwyżkę wysadzony zostanie Oddział PKS139. Dochodzenie prowadzi KW MO140.

135 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 936, s. 95. 136 Zakład Urządzeń Technicznych „Bumar-Proma” w Ostrówku Węgrowskim Oddział w Ło- chowie. 137 Wytwórnia Lekkich Konstrukcji Stalowych „Mostostal” w Siedlcach. 138 Odlewnia Staliwa „Stalchemak” w Siedlcach. 139 Państwowej Komunikacji Samochodowej. 140 Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej.

45 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[25 czerwca 1976]141

W dniu dzisiejszym odbywały się w województwie siedleckim gminne, miejskie i zakładowe konsultacje propozycji zmian polityki cen i struktury spo- życia. W oparciu o materiały Wydziału Pracy Ideowo Wychowawczej KC PZPR oraz wystąpienie prezesa rady ministrów w Sejmie aparat partyjny i aktyw Komitetu Wojewódzkiego przeprowadził konsultacje we wszystkich miastach i gminach oraz 12 zakładach pracy naszego województwa. W konsultacjach uczestniczyli członkowie instancji pierwszego stopnia naszej partii, gminnych komitetów ZSL142, aktywiści Stronnictwa Demokratycznego, działacze organizacji młodzieżowych, związków zawodowych. W konsultacjach na terenie gmin brali udział przodujący rolnicy, również bezpartyjni. W miastach i zakładach pracy do konsultacji zaproszono robotników, m.in. bezpartyjnych. Wg wstępnych informacji ocenia się, że w konsultacjach wzięło udział około 2500 uczestników. Średnio 1/3 zabierała głos. W dyskusji wypowiadali się członkowie partii, stronnictw sojuszniczych i bezpartyjni, a także robotnicy i chłopi. Podstawowy ton konsultacji nie uległ zasadniczym zmianom w stosunku do opinii i komentarzy zebranych wcześniej. Przy akceptacji samej idei nowej polityki cen krytykuje się zbyt wysokie wzrosty cen na wiele artykułów (cukier, mięso, środki produkcji rolnej) oraz proponowany system rekompensat wg wysokości zarobków. Dosyć trudna sytuacja zarysowała się w sieci handlowej w związku z in- tensywną podażą. Ze wzrostem cen oczekiwana jest jednak niekiedy, od zaraz, stabilna i wysoka podaż artykułów, których ten wzrost dotyczy. Ten ton przewi- jał się przez dyskusję w różnych środowiskach. W konsultacji w środowisku kobiecym odbytej dziś w Siedlcach podno- szono tę sprawę oraz wyrażano troskę o podniesienie jakości artykułów mię- snych, szczególnie tych tańszych, rozwijanie informacji handlowej o możliwości nabywania towarów. W środowisku wiejskim, które nie jest w stanie w tej chwili kalkulować konkretnie rachunkiem ekonomicznym, krytykuje się spodziewane zbyt wysokie podrożenie artykułów decydujących o kosztach produkcji rolnej. W zakładach, z wyjątkiem powtórnej przerwy w zakładzie „Bumar” Ostrówek, praca przebiega normalnie. Uwaga załóg pracowniczych koncentruje się wokół zagadnień rekompensaty. W kilku zakładach uruchomiono punkty konsultacyjne dla przekazywania informacji w tej sprawie. Sporadycznie dostrzega się próby wprowadzenia do dyskusji problemów nie mających bezpośredniego związku z tematem, a stanowiących niejednokrotnie sprawy osobiste lub wąskiej grupy zainteresowanych.

141 APS, Siedlce, sygn. 936, s. 96–97. 142 Zjednoczone Stronnictwo Ludowe.

46 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Generalnie atmosferę w województwie w godzinach popołudniowych ocenia się jako spokojną, bez incydentów i spięć. W dniu dzisiejszym nasiliły się na terenie zachodnich części województwa plotki o rzekomych przerwach w pracy w takich zakładach jak: „Ursus”143 i „Wa- ryński”144. W Łochowie wystąpiły dziś rano nieregularne odprawy pociągów podmiejskich do Warszawy, co też wywołało szereg plotkarskich komentarzy.

[25 czerwca 1976]145

Oświadczenie prezesa rady ministrów w sprawie zawieszenia propozycji w zakresie zmiany polityki cen i struktury spożycia spowodowało pełne zaskoczenie i różnorakie domniemania aktywu partyjnego (co się stało?). Przekazane nam dostępne wypowiedzi aktywu: 1. Kierownictwo Partii liczy się z wolą narodu, a oświadczenie prezesa rady ministrów stanowi wynik konsultacji. 2. Autorytet Partii ucierpi, gdyż mimo formuły, że to propozycja rządu w Sejmie, w sprawę mocno zaangażowały się instancje partyjne oraz terenowy aktyw partyjny. Istnieje ogólne przeświadczenie, że społeczeństwo wkrótce otrzyma bardziej szczegółowe wyjaśnienie sytuacji.

[26 czerwca 1976]146

Oświadczenie prezesa rady ministrów w sprawie wstrzymania projektów dotyczących zmiany cen jest przedmiotem dyskusji wśród szerokich kręgów społeczeństwa województwa siedleckiego. Ton tej dyskusji jest na ogół spokojny. Podnosi się szczególnie wagę i znaczenie elementu konsultacji, jako czynnika wypracowania właściwych decyzji. Chociaż już w części aktywu podnosi się to, że konsultacje powinny znacznie wyprzedzić obrady Sejmu. We wszystkich zakładach pracy na terenie województwa trwa normalna praca. W zasadzie właściwie funkcjonuje sieć handlowa, chociaż konieczny jest dalszy wysiłek dla uzyskania prawidłowych stanów towarów. W zachodniej części województwa (Mińsk Mazowiecki, Kołbiel, Dębe Wielkie i inne miejscowości) rozpowszechnia się informacje, że w dniu wczorajszym miały miejsce przerwy w pracy w wielu zakładach pracy Warszawy

143 Zakłady Mechaniczne URSUS w Warszawie. 144 Warszawskie Zakłady Maszyn Budowlanych im. Ludwika Waryńskiego w Warszawie. 145 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 936, s. 98. 146 Tamże, s. 99.

47 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW oraz Radomia147. W tych rejonach województwa wystąpiły również komentarze złośliwe i wrogie w stosunku do sposobu podjęcia zmiany polityki cen. W dalszym ciągu społeczeństwo, a szczególnie czołowy aktyw, oczekuje wyjaśnienia przyczyn wycofania [się] z przeprowadzenia zamierzonych decyzji.

[28 czerwca 1976]148

Na terenie województwa siedleckiego [25 czerwca] przerwa w pracy miała miejsce w jednym zakładzie. Jego nazwa: Filia Zakładu Urządzeń Technicznych „Bumar” – Ostrówek Węgrowski znajdująca się w Łochowie (zakład Kombinatu Maszyn Budowlanych „Bumar” im. Waryńskiego Warszawa). • stan załogi: 1735, • ilość wydziałów: 3 (2 w Łochowie, 1 w Ostrówku), • liczba pracowników, którzy przerwali pracę: 720, • wydziały, które przerwały pracę: 2 całe wydziały zakładu filialnego w Łochowie (W52 i W54), • przerwa objęła: 1 i 2 zmianę, • łączny czas przerwy w pracy: wydział W52 — 4,15 godz.; wydział W54 — 5,20 godz. (czas łączny dla dwóch zmian). […]

[28 czerwca 1976]149

Informujemy, że w dniu dzisiejszym o godzinie 11-tej w Siedlcach odbył się wiec mieszkańców województwa siedleckiego, w którym uczestniczyło ok. 15 000 osób. Na wiecu występował I sekretarz KW PZPR oraz przedstawiciele wszystkich środowisk i regionów województwa. Niżej przekazujemy treść rezolucji uchwalonej na wiecu:

Towarzysz Edward Gierek Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej

Szanowny Towarzyszu I Sekretarzu

My, ludzie pracy, przedstawiciele wszystkich środowisk Siedlec i woje-

147 W proteście na zapowiedź podwyżek cen 25.06.1976 r. robotnicy zakładów przemysłowych Radomia wyszli na ulicę, wybuchły zamieszki spacyfikowane przez władze. 148 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 936, s. 101. 149 Tamże, s. 102-103.

48 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

wództwa: robotnicy, rolnicy, inteligencja pracująca, kobiety i młodzież, zebrani w siedleckiej dzielnicy przemysłowej, stanowiącej przedmiot dumy nas, Podlasian, zebrani wśród fabryk, które zbudowa- liśmy pod Waszym kierownictwem, raz jeszcze zapewniamy Was, przywódcę Partii i Narodu — że serca ludzi pracy naszego woje- wództwa, nasze serca, serca naszych dzieci, biją dla Polski socjalistycznej, dla Partii, dla Was osobiście. Zapoczątkowana po grudniu 1970 roku na VI Zjeździe PZPR150 i z całą konsekwencją kontynuowana polityka dynamicznego rozwoju kraju, jaką realizuje nasza Partia pod Waszym mądrym przewodnictwem, miała, ma i mieć będzie pełne zaufanie i poparcie każdego z nas, każdego Polaka. Rzetelną realizacją zadań udowodniliśmy, że jesteśmy głęboko związani z naszą Partią, z jej Komitetem Centralnym, z Wami To- warzyszu I Sekretarzu, mądrym i szanowanym przywódcą naszego narodu. Mamy pełne zaufanie do mądrości Partii, do Was, jako jej przywód- cy, do Komitetu Centralnego i Biura Politycznego, do rządu, świa- domi, że podejmowane przez Partię i rząd decyzje mają na wzglę- dzie dobro naszej ojczyzny i wszystkich Polaków. Jesteśmy za polityką rozpoczętą przez VI Zjazd Partii, za polityką rozwiniętą na VII Zjeździe151. Jest to polityka słuszna, prowadzona w interesie ludzi pracy. Wiemy, że jej realizacja nie jest łatwa, że trzeba podejmować i trudne decyzje. Taką trudną decyzją było przedłożenie w trybie demokratycznym propozycji zmiany struktury cen i zasad jej pieniężnej rekompensaty. Opowiadamy się za realizacją projektu rządowego, bo ma on głębokie uzasadnienie społeczne i ekonomiczne. Mamy pełne zaufanie, że wszystkie słuszne wnioski i propozycje zgłoszone w czasie konsultacji, również w naszym województwie, Partia i rząd rozważą sprawiedliwie. Zdecydowanie potępiamy awanturnicze, łobuzerskie i chuligańskie elementy Radomia, Ursusa, które uniemożliwiły spokojne zakoń- czenie konsultacji, które rzuciły skazę na dobre imię naszej ojczyzny i nas Polaków152. Towarzyszu Gierek, jesteśmy z Wami, pomożemy Wam. Będzie- my umacniać poszanowanie prawa i robotniczego trudu, naszego wspólnego dorobku. Będziemy budować coraz piękniejszy, lepszy, dostatniejszy nasz wspólny, polski dom. My, ludzie pracy województwa siedleckiego, uczynimy wszystko,

150 VI Zjazd PZPR odbywał się w dniach 6–11.12.1971 r. 151 VII Zjazd PZPR odbywał się w dniach 8–12.12.1975 r. 152 Fala strajków i zamieszek w dniach 26–30.06.1976 r. w Radomiu, Ursusie i Płocku spowodowanych zapowiedzią podwyżki cen. Protest robotników władze określiły mianem chuligańskich wybryków.

49 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

by mieć w tym jak największy wkład. Nie zawiedziemy, byliśmy, jesteśmy i będziemy z Partią, z Wami Towarzyszu Gierek.

Ludzie pracy województwa siedleckiego zgromadzeni na wiecu w dniu 28 czerwca 1976 roku. [...]

[28 czerwca 1976]153

W dniu dzisiejszym o godzinie 11-tej odbył się w Siedlcach wiec miesz- kańców województwa siedleckiego. Uczestniczyli w nim robotnicy i personel inżynieryjno-techniczny zakładów pracy, rolnicy, pracownicy urzędów i instytucji, mieszkańcy Siedlec, innych miast województwa, reprezentanci gmin łącz- nie w liczbie około 15 tysięcy osób. Wiec otworzył i wygłosił przemówienie I sekretarz KW PZPR towarzysz Wiktor Kinecki154. Następnie wystąpiło siedmiu robotników — członków partii, w tym trzech członków ZSMP (m.in. kobieta), dwóch przedstawicieli wsi — rolnik czło- nek ZSL i naczelnik gminy (kobieta) oraz działacz związkowy (przewodniczący rady zakładowej). Mówcy nie posługiwali się wcześniej napisanymi tekstami. Wiec zakończono uchwaleniem rezolucji […]. Rezolucję przedstawił Ry- szard Dawidowicz — robotnik Odlewni Staliwa w Siedlcach, członek PZPR. Wg oceny Sekretariatu KW PZPR, wiec w całości osiągnął zamierzone cele. Dzięki wysokiemu poziomowi wystąpień, trafnej dekoracji, autentycznego przeżycia, co m.in. wywołało spontaniczne odśpiewanie hymnu państwowego na zakończenie. Fakt odbycia wiecu w nowo wzniesionej dzielnicy przemysło- wej Siedlec, na placu przed Odlewnią Staliwa „Stalchemak”, wyraźnie akcento- wał robotniczy charakter demonstracji. Uczestnicy wiecu demonstrowali pod hasłami jedności z partią i jej I Se- kretarzem towarzyszem Edwardem Gierkiem, wyrażali swój gniew i protest wobec zakłóceń porządku i toku konsultacji w Radomiu i Ursusie, a także przeciwko przerwaniu pracy w „Bumarze” w Łochowie. Przemówienia mówców przerywane były licznymi okrzykami na cześć Komitetu Centralnego i towarzysza Edwarda Gierka. Skandowano: „Młodzież z Partią”, „Pomożemy”. Mimo ogromnego upału, uczestnicy wiecu prezentowali postawę pełną powagi i wysokiego zdyscyplinowania. Po jego zakończeniu wszyscy wrócili do zakładów pracy, gdzie natychmiast podjęto normalny tok produkcji. Przebieg wiecu transmitowany był siecią radiofonii przewodowej na te-

153 APS, KW PZPR Siedlce, 936, s. 104–105. 154 Wiktor Kinecki — I sekretarz KW PZPR w Siedlcach (1975–1978) i przewodniczący Woje- wódzkiej Rady Narodowej w Siedlcach; poseł na Sejm PRL (1976–1980).

50 TEKSTY ŹRÓDŁOWE renie całego miasta oraz w niektórych zakładach pracy. Przed głośnikami roz- mieszczonymi na ulicach Siedlec zatrzymywały się grupy ludzi wykazując wy- raźne zainteresowanie jego treścią. Wiec w Siedlcach stanowił zasadniczy akcent w realizacji zadań określo- nych na telekonferencji w dniu 26 czerwca 1976 roku. Wstępne oceny reperkusji treści wiecu w szerokich kręgach społeczeństwa Siedlec i województwa są pozytywne. Aktyw partyjny i społeczny Mińska Mazowieckiego i Łukowa postano- wił we wtorek i środę155 odbyć wiece ogólnomiejskie w swoich miastach.

[29 czerwca 1976]156

Przesyłamy […] dokument KW PZPR Siedlce dot. informacji o przebiegu wydarzeń w dniu 25 czerwca 1976 roku w Zakładzie Urządzeń Technicznych „Bumar-Proma” w Ostrówku Węgrowskim. W dniu 25 czerwca br. pierwsza zmiana Zakładu Urządzeń Technicznych podjęła pracę jak zwykle o godz. 6.30. Od godziny 7.00 do 7.10 na wydziale W52 pracownicy zaczęli gromadzić się i dyskutować na temat zmian cenowych przedstawionych przez premiera w dniu poprzednim na plenarnym posiedzeniu Sejmu. O godzinie 7.10 przerwał pracę cały wydział liczący 270 osób. Bezpo- średnią przyczyną przerwania pracy był brak bezpośredniej znajomości zasad zmiany struktury cen i pieniężnych rekompensat. Z-ca dyrektora ds. technicznych towarzysz [Józef] Rutkowski poinformował załogę, że zmianie struktury cen towarzyszy rekompensata pieniężna oraz dodatki na niepracującą żonę i każde dziecko. Po odpowiedziach zastępcy dyrektora na jeszcze inne pytania pracownicy rozpoczęli pracę o godzinie 8.00. O godzinie 8.10 przerwał pracę sąsiedni wydział W54 liczący 200 osób, którego pracownicy domagali się podobnego spotkania. O godzinie 9.20 pracownicy podjęli pracę po wyjaśnieniach złożonych przez: • z-cę dyrektora ds. technicznych towarzysza [Józefa] Rutkowskiego, • I sekretarza KZ tow. [Tadeusza] Subdę, • I sekretarza KMiG tow. [Krzysztofa] Krasnodębskiego, • przewodniczącego Rady Zakładowej tow. Jaskuły. Przerwy w pracy tych wydziałów wystąpiły również na drugiej zmianie. Od godziny 14.30 rozpoczęły się dyskusje pracowników W54 niepodejmu- jących normalnej pracy. O godzinie 15.15 dołączyli do nich pracownicy wy- działu W52. Dyskusję podjęli i udzielali wyjaśnień z-ca dyrektora ds. technicznych tow. [Józef] Rutkowski i szef produkcji tow. Woźniakiewicz. Wyjaśnienia udzielone przez nich nie rozładowały napięcia. Następnie w rozmowie z zało- gą udział wzięli:

155 Czyli nazajutrz (29.06.1976 r.) oraz dnia kolejnego (30.06.1976 r.). 156 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 936, s. 116.

51 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

• kierownik Wydziału Ekonomicznego KW – tow. R.[yszard] Niema- czek, • sekretarz WRZZ157 — tow. H.[enryk] Augustyniak, • I sekretarz KMiG — tow. K.[rzysztof] Krasnodębski, • I sekretarz KZ — tow. [Tadeusz] Subda, • z-ca dyrektora ds. technicznych — tow. [Józef] Rutkowski, • z-ca dyrektora ds. ekonomicznych — tow. [Stefan] Augustyn, • z-ca dyrektora ds. inwestycji — tow. [Włodzimierz] Kucharski. W czasie spotkania głos zabrali udzielając wyjaśnień dotyczących konieczno- ści przeprowadzenia zmian na niektóre artykuły spożywcze i wynikających z tego zasad rekompensaty pieniężnej oraz odpowiedzi postawionych przez załogę tow. [Ryszard] Niemaczek, tow. [Krzysztof] Krasnodębski, tow. [Ste- fan] Augustyn i tow. [Tadeusz] Subda. Spotkanie zakończyło się o godzinie 18.40 i wszyscy pracownicy od razu podjęli pracę. W czasie udzielania wyjaśnień i odpowiedzi niewłaściwą postawę par- tyjną prezentowali tow. K. Zalewski — radny Wojewódzkiej Rady Narodowej, pracownik transportu ze zmiany pierwszej, i tow. Badowski – kontroler techniczny pracujący w tym dniu na drugiej zmianie. W dniu 28 czerwca br. odbyło się posiedzenie Sekretariatu Komitetu Wojewódzkiego PZPR z udziałem kierownictwa polityczno-administracyjnego Zakładu Urządzeń Technicznych w Ostrówku Węgrowskim. Sekretariat Komitetu Wojewódzkiego PZPR wysłuchał obszernej informacji dyrekcji Za- kładu, KZ i RZ158 na temat zaistniałej w dniu 25 czerwca br. przerwy w pracy na dwóch wydziałach produkcyjnych W52 i W54. Sekretariat dokonał grun- townej oceny zajścia i przyjął następujące ustalenia: 1. Sekretariat zalecił dyrekcji Zakładu dokonanie do dnia 29 bm. szczegó- łowego wyliczenia strat wynikłych z przestoju, nie zezwalając jedno- cześnie na ich odpracowanie. 2. Sekretariat powołał zespół w składzie: • tow. Bogdan Lipiński — z-ca przewodniczącego WKKP159, • tow. Eugeniusz Czyrko — z-ca kier. Wydz. Organiz.[acyjnego KW PZPR], • tow. Jerzy Pilich — inspektor Wydz. Ekonomicznego [KW PZPR], w celu dokonania szczegółowej analizy pracy oddziałowych (W52 i W54) organizacji partyjnych oraz postawy członków tych organizacji w czasie zaistniałych przerw w produkcji. Zespół przedstawi ponadto odpowiednie wnioski do decyzji Egzekutywy Komitetu Wojewódzkiego

157 Wojewódzkiej Rady Związków Zawodowych. 158 KZ — Komitet Zakładowy (PZPR), RZ — Rada Zakładowa, element samorządu robotniczego w PRL. 159 Wojewódzka Komisja Kontroli Partyjnej, organ KW PZPR.

52 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

PZPR, nie wykluczając wniosku o rozwiązanie oddziałowych organizacji partyjnych. 3. KZ i RZ przygotują informację dotyczącą postawy tow. Zalewskiego w trakcie wyjaśnień udzielanych przez tow. Augustyna — z-cę dyrektora ds. ekonomicznych pracownikom transportu i rozważy wniosek pozbawienia mandatu radnego Wojewódzkiej Rady Narodowej. Ponadto WKKP dokona oceny pracy partyjnej tow. Zalewskiego. 4. Dyrekcja i KZ ustalą sprawców przerw w pracy i podejmą rygorystycz- ne sankcje dyscyplinarne.

[30 czerwca 1976]160

W dniu dzisiejszym udała się na wiec do Radomia161 tysiącosobowa grupa przedstawicieli klasy robotniczej i aktywu województwa siedleckiego. W skład grupy wchodzą reprezentanci Siedlec, Węgrowa, Łukowa, Garwolina i Mińska Mazowieckiego. Z tego ostatniego miasta wyjechało około 300 uczest- ników wiecu, który odbył się tam dzisiaj. Około godziny 12.00 w Sobiegursku kolumny autobusowe z poszczególnych miast uformowały się w kolumnę wo- jewódzką. Nastrój wśród udających się na wiec jest doskonały. Na parkingu w okolicach Białobrzegów zostanie wydany posiłek. W dniu dzisiejszym w nocy około godziny 4.00 na murach kilku domów w centrum Siedlec ukazało się kilkanaście ręcznie pisanych ulotek, m.in. o tre- ści potępiającej wiec w Radomiu.

[30 czerwca 1976]162

Informacja o społecznych i politycznych reperkusjach wieców i masówek w środowiskach i zakładach pracy na terenie województwa siedleckiego

W poniedziałek, wtorek i w dniu dzisiejszym odbywały się wiece i ma- sówki, w czasie których ludzie pracy naszego województwa wyrażali swoje zdecydowane poparcie dla polityki Partii.

160 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 936, s. 117. 161 Kulminacją kampanii propagandowej zorganizowanej przez władze przeciwko robotnikom zakładów Radomia, którzy 25.06.1976 r. zaprotestowali przeciwko podwyżce cen, był wiec poparcia dla partii i rządu wyreżyserowany w Radomiu 30.06.1976 r. Na stadion klubu sportowego „Radomiak” zwieziono delegacje z kilku ościennych województw. Na trybunach zasiadło ok. 35 tys. ludzi, ze szturmówkami i tysiącami propagandowych transparentów. 162 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 936, s. 118–119.

53 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

W dniu 28.06.1976 r. o godzinie 11.00 w dzielnicy przemysłowej w Sie- dlcach odbył się wiec wojewódzki, o czym informowaliśmy w naszym teleksie […]. Dyskusje, opinie i komentarze o tym wiecu świadczą o poparciu społe- czeństwa województwa siedleckiego dla polityki Partii. Robotnicy siedleckich zakładów pracy: Odlewni Staliwa „Stalchemak”, WLKS163 „Mostostal”, ZPP164 „Polmo”, Siedleckich Zakładów Drobiarskich, Zakładów Przemysłu Dziewiar- skiego „Karo” i innych byli zadowoleni z uczestnictwa w wiecu. Mieszkańcy innych miast województwa wypowiadają się również o wiecu. Dużo wypowiedzi pozytywnych dotyczących wystąpienia I sekretarza KW PZPR towarzysza Wiktora Kineckiego. Duże wrażenie na słuchaczach uczy- niły wystąpienia innych mówców, szczególnie wystąpienie elektromontera z ZNTK165 w Mińsku Mazowieckim — Wojciecha Szuby, i kolejarza z siedleckiego węzła PKP towarzysza Stefana Sosnowskiego. Dyskutuje się sporo o wydarzeniach w Radomiu i Ursusie — są one po- tępiane. Formułuje się wnioski w sprawie ukarania winnych tych zajść i poinformowania o tym społeczeństwa. W dniu 28.06. odbywały się również wiece i masówki w zakładach pracy i środowiskach. Dotychczas odbyło się 45 masówek, w których uczestniczyło około 7 tys. osób, oraz 16 wieców z łączną liczbą 2 tys. uczestników. Na wiecach i masówkach uchwalono rezolucje, telegramy i listy, które przekazywane są do KC PZPR i osobiście do towarzysza Edwarda Gierka. Komentarze i opinie o tych wiecach i masówkach są zgodne i wyrażają poparcie dla dalszej realizacji polityki partii i towarzysza Edwarda Gierka. W dniu 29.06. o godz. 13.30 odbył się wiec w Łukowie. Uczestniczyło w nim około 6 tys. robotników, chłopów, pracowników umysłowych i mło- dzieży z całego rejonu łukowskiego. Zgromadzeni na wiecu dali wyraz swego zdecydowanego poparcia dla polityki partii i rządu oraz osobiście dla towarzysza Edwarda Gierka. Wystąpienia poszczególnych mówców przyjmowane były burzą oklasków. Szczególnie wysoko ocenione zostało wystąpienie towarzysza Izydora Jeżewskiego, kolejarza węzła PKP w Łukowie, który ostro potę- pił uczestników zajść w Radomiu i Ursusie. Domagał się ujawnienia i podania do publicznej wiadomości nazwisk tych, którzy inspirowali i spowodowali te wydarzenia. W dniu 30.09. w Mińsku Mazowieckim odbył się następny wiec z udzia- łem 10 tys. przedstawicieli poszczególnych zakładów oraz okolicznych gmin. Wiec był manifestacją poparcia polityki partii i towarzysza Edwarda Gierka przez społeczeństwo Mińska Mazowieckiego. Komentarze i opinie o tym wiecu nie odbiegają w treści od pozostałych.

163 Wytwórnia Lekkich Konstrukcji Stalowych. 164 Zakład Produkcji Podzespołów „Polmo” w Siedlcach. 165 Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego.

54 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[1 lipca 1976]166

[…] Straty mierzone wartością robocizny w robotach w toku powstałe w wyniku przerwy w pracy w Zakładzie Urządzeń Technicznych „Bumar” Ostrówek filia w Łochowie stanowią 15.929 złotych.

[12 sierpnia 1976]167

W uzupełnieniu informacji przekazanej przez sekretarza KW PZPR w Siedlcach towarzysza Zbigniewa Huczka towarzyszowi Krystynowi Dąbro- wie — I z-cy kierownika Wydziału Organizacyjnego KC PZPR informujemy, że w dniu 11.08.76 r. w godzinach nocnych w pomieszczeniu Państwowego Biura Notarialnego, mieszczącego się w gmachu Prokuratury Wojewódzkiej i Rejonowej w Siedlcach, wybuchł pożar. W czasie pożaru spalił się regał z dru- kami i częścią bieżącej dokumentacji biura oraz zniszczeniu uległa niewielka część ksiąg wieczystych. Ze wstępnych ustaleń wynika, że źródła pożaru zostały wzniecone jed- nocześnie w pomieszczeniach na parterze i I piętrze. Ponadto ujawniono wykonane gumką ołówkową napisy na barierce i biurkach sąsiednich pomiesz- czeń o treści: „Precz z podwyżką”, „Precz z mafią”. W miejscu wybuchu pożaru pozostawiono przedmioty w postaci gum- ki ołówkowej, którą wykonano napisy na barierce i biurkach, oraz dźwignię metalową, przy pomocy której wyważono drzwi. Dochodzenie w tej sprawie prowadzi KW MO w Siedlcach168.

[3 marca 1977]169

W odpowiedzi na teleks […] z dn. 26.02.1977 r. uprzejmie informujemy, że sprawa akcji informacyjno-propagandowej związanej z przeciwdziałaniem antysocjalistycznej dywersji ideologicznej była przedmiotem posiedzenia Sekre- tariatu KW w dniu 18.02.1977 r., na którym przyjęto następujące formy pracy informacyjnej oraz zakres wykorzystania materiałów KC na temat problemów walki klasowej: 1. Spotkanie aktywu wojewódzkiego z lektorem KC • termin — 21 luty br.

166 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 936, s. 120. 167 Tamże, s. 157. 168 Zob. IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0422/10. Zob. wkładka zdjęciowa poz. 20–21. 169 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 937, s. 45.

55 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

2. Spotkanie informacyjne w 6 rejonach z aktywem KM PZPR, aktywem większych zakładów pracy, sekretarzami propagandy KG PZPR i sekretarzami szkolnych organizacji partyjnych. Obsłużyli lektorzy KW przy współudziale pracowników politycznych WPIW170 i WOKI171. • termin – ostatnia dekada lutego br. 3. Spotkanie z aktywem studenckim i pracownikami naukowymi Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Siedlcach. Przeprowadził z-ca kierownika WPIW KW PZPR towarzysz Henryk Brzeziński i kierownik Zakładu Nauk Spo- łeczno-Politycznych WSP towarzysz doc. dr Ludwik Malinowski. 4. Zebrania POP172 na temat antypolskiej dywersji ideologicznej. Zebrania obsługują aktywiści instancji I stopnia. • termin – 20 marca br. 5. Materiały KC Aktualne zagadnienia walki klasowej oraz materiał pomocniczy z serii „C” Antypolska propaganda – zagrożeniem interesu narodu wysłano do instancji partyjnych I stopnia z zaleceniem wykorzystania ich na zebraniach POP. Dotychczas, zgodnie z ustalonymi terminami, odbyło się spotkanie z aktywem wojewódzkim i spotkania w 6 rejonach173 oraz kilkadziesiąt zebrań POP. Informacja przyjmowana była przez słuchaczy spokojnie, z dużym zainteresowaniem, ale bez niezdrowej emocji. Pytano o szczegółową charakterystykę ludzi, którzy swoją postawą i działalnością szkodzą interesom narodowym kra- jów socjalistycznych, takich jak: W. Bukowski174, w Polsce Jacek Kuroń175, Adam Michnik i Seweryn Blumsztajn. Wyrażano oburzenie dla postawy niektórych polskich artystów jak: Mi- kołajska176 czy D.[aniel] Olbrychski, którzy Polsce Ludowej zawdzięczają to kim są. Być może niezbyt dobrze orientują się w sprawach walki klasowej, a szkodzą dobremu imieniu Polski. Podkreślano, że takim ludziom jak L. Kołakowski177, Bauman178 czy im podobnym kosmopolitom nie chodziło i nie chodzi o dobro Polski.

170 Wydział Pracy Ideowo Wychowawczej KW PZPR. 171 Wojewódzki Ośrodek Kształcenia Ideologicznego przy KW PZPR. 172 Podstawowe organizacje partyjne. 173 Rejon partyjny — pozostałość po podziale administracyjnym sprzed 1975 r.; wydzielony obszar obejmujący część województwa obsługiwany przez referat ewidencji członków i kandyda- tów w wydziale organizacyjnym KW PZPR. Siedzibami rejonów partyjnych były dawne miasta powiatowe. 174 Włodzimierz Bukowski (1942–2019) — rosyjski dysydent, od 1976 r. na emigracji. 175 Jacek Kuroń (1934–2004) — działacz opozycyjny. 176 Halina Mikołajska (1925–1989) — aktorka i reżyserka, działaczka opozycyjna. 177 Leszek Kołakowski (1927–2009) — filozof, od 1968 r. na emigracji. 178 Zygmunt Bauman (1925–2017) — socjolog, od 1968 r. na emigracji.

56 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[10 marca 1977]179

W dniu dzisiejszym w godz. 13.00 – 14.30 załogi większych zakładów pracy w Siedlcach potępiły wrogą Polsce Ludowej działalność zimnowojennych kół w RFN. W przerwie między pierwszą a drugą zmianą ludzie pracy protestowali na wiecach: • w Zakładach Mechanicznych im. Nowotki, • w Zakładach Przemysłu Dziewiarskiego „Karo”, • w Siedleckich Zakładach Drobiarskich, • w Zakładach „Mera-Błonie”, • w Spółdzielni Pracy „Miś”, • w Wytworni Lekkich Konstrukcji Stalowych „Mostostal”. Na wiecu w „Mostostalu” wzięło udział 500 osób. Podjęto rezolucję potępiają- cą odwetową działalność w RFN. Rezolucję w imieniu załogi przedstawił dyrektor zakładu tow. Wilk Mieczysław. Następnie głos zabrali Marian Pietrzak i Mieczysław Borkowski. W Siedleckich Zakładach Drobiarskich w wiecu udział wzięło 500 osób. W rezolucji podjętej na wiecu m.in. czytamy:

Domagamy się położenia kresu działalności sił odwetowych i neofaszy- stowskich. Potępiamy godzącą w pokój działalność kół zimnowojennych w RFN. Chcemy pokoju i odprężenia, solidaryzujemy się z rzecznikami dobrych stosunków z Polską w RFN.

W wiecu w Spółdzielni „Miś” wzięło udział 360 członków załogi, w Za- kładach „Mera-Błonie” około 300 osób, ponad 1000 osób wzięło udział w wiecu, jaki odbył się w ZPDZ „Karo” w Siedlcach. Około 450 osób brało udział w wiecu w ZMiN180. W rezolucjach podjętych na wiecach domagano się ukrócenia działal- ności kół i ziomkostw w RFN, których działalność godzi w normalizację sto- sunków między Polską a RFN, jak również wypacza obraz tych strat, które poniósł naród polski w czasie okupacji hitlerowskiej. Wyraz tego potępienia znalazł odbicie w wystąpieniach tow. Józefa Danielaka — byłego żołnierza Wojska Polskiego, który brał czynny udział w II wojnie światowej, oraz robotnika ZMiN tow. Alojzego Maliszewskiego. Wiece w zakładach pracy Siedlec odbyły się dużym echem wśród społe- czeństwa całego miasta. Ma miejsce jednoznaczna aprobata dla rezolucji i po- stulatów tych wieców.

179 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 937, s. 51. 180 Zakłady Mechaniczne im. M. Nowotki w Siedlcach.

57 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[1 października 1977]181

Kampania sprawozdawczo-wyborcza w OOP182 i POP woj. siedleckiego przebiega zgodnie z opracowanymi wcześniej przez poszczególne KM, KM-G i KG harmonogramami zebrań. […] Generalnie zebrania przebiegają we właściwej atmosferze politycznej, w klimacie troski o partię, jej rolę w życiu społeczno-gospodarczym środowiska, dyskusja jest spokojna, zrównoważo- na, skupia się na podstawowych problemach zakładów pracy i wsi, szeroko podejmowana jest także tematyka wewnątrzpartyjna. Na zebraniach na ogół podejmowane są konkretne propozycje rozwiązania istniejących trudności. W OOP omawiane są tematy podniesienia jakości produkcji, lepszej organizacji pracy, oszczędności surowcowych, zwiększenia eksportu, przodownictwa członków partii na swoim stanowisku pracy, realizacji indywidualnych zadań partyjnych, działalności kół ZSMP183 i obowiązków członków PZPR w tym kontekście. Dyskutowane są problemy niedostatecznego zaopatrzenia w ma- teriały i surowce, co powoduje niepotrzebne przestoje i rodzi nieprzychylne komentarze. Podnoszone są także sprawy stosunków międzyludzkich w zakładach pracy. Na przykład w Zakładach Mięsnych w Łukowie ogłoszono postulat sys- tematycznej informacji ze strony dyrekcji o wynikach gospodarczych i zadaniach oczekujących załogę. Dość często spotykany jest problem, aby zgłaszane przez załogę wnioski, jak również podejmowane uchwały, były konsekwentnie realizowane. Uczestnicy zebrań wskazują na znaczną poprawę bazy socjalnej, ale uważają, że dzięki większemu zaangażowaniu kierownictw w tym zakresie można jeszcze dużo poprawić. Dużo kontrowersji w wielu zakładach pracy budzi zaopatrzenie w arty- kuły mięsne i jego przetwory, a w ostatnim okresie także w masło. W łukow- skim „Łukbucie”184 padło pytanie, kiedy ostatecznie partia rozwiąże problem dostatecznego zaopatrzenia w artykuły mięsne. Nieprzychylne komentarze rodzi także polityka cenowa. Na zebraniu OOP drużyn lokomotywowni na węźle PKP w Siedlcach, w którym uczest- niczył, jako członek tej OOP, sekretarz KW PZPR towarzysz Wiktor Kinecki, jako pierwsze padło pytanie: „Jak długo partia oszukiwać będzie klasę robot- niczą z cenami?”. 74 uczestników zebrania, stanowiących czołową OOP 3,5 ty- siąca kolejarzy liczącego się węzła kolejowego, zdecydowanie potępiało ceny ekspresowe i sprzedaż w Pewexach185. Krytyka dotyczyła niewywiązywania

181 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 937, s. 216–217. 182 Oddziałowa Organizacja Partyjna, samorządna część Podstawowej Organizacji Partyjnej. 183 Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej. 184 Łukowskie Zakłady Przemysłu Skórzanego „Łukbut” w Łukowie. 185 Przedsiębiorstwo Eksportu Wewnętrznego „Pewex” — powstałe w 1972 r. przedsiębiorstwo państwowe prowadzące sieć sklepów, w których można było kupić za waluty wymienialne towa-

58 TEKSTY ŹRÓDŁOWE się PKP z należnych przydziałów węgla deputatowego, złej jakości węgla dla lokomotyw, źle szytych sortów mundurowych. Szereg postulatów dotyczyło przydziału mieszkań. Na terenie wsi dyskusja na zebraniach koncentrowała się wokół roli i za- dań POP w swoim środowisku, doskonalenia metod i stylu pracy organizacji, rozbudowy szeregów partyjnych, problemów gospodarczych. Dokonywano oceny realizacji zadań wyrażając pogląd, że można było w minionym okresie dokonać więcej. Dyskusja na zebraniach była ożywiona, głos zabierała znaczna ilość członków. Dominowała w niej szczera troska o swoją wieś, instytucję, o podniesienie autorytetu partii w środowisku wiejskim. Duże zaangażowanie wykazały władze polityczno-administracyjne gmin i aktyw, które udzielały pomocy POP, a jego przedstawiciele uczestniczyli w zebraniach. Często dyskutowanym problemem była niewłaściwa obsługa przez SKR186 i GS187. Główne zarzuty dotyczyły nieterminowości, złej jakości usług, niewłaściwego traktowania rolnika. Zdecydowanie stawiane były sprawy minimalnego zaopatrzenia sklepów wiejskich w artykuły mięsne i wędliny w okresie żniw. Sytuacja nie uległa poprawie w czasie prac jesiennych. Podnoszone były także sprawy melioracji i drenacji gruntów. Na zebraniach zgłaszane są pretensje do przedsiębiorstw melioracyjnych, które źle wy- konały prace, na przykład w gminach Żelechów, Siennica wskazywano, aby przyspieszyć drenację pól szczególnie w gminach, gdzie występują ciężkie ziemie. Częstym tematem dyskusji były występujące braki zaopatrzeniowe w węgiel. Padały pytania, dlaczego, mimo tak znacznego wzrostu wydoby- cia, brakuje węgla na rynku wewnętrznym. Według dyskutantów, tłumacze- nie takiego stanu brakiem transportu jest nieprawdziwa. Kontrowersje budzi niedostateczne zaopatrzenie w materiały budowlane, szczególnie zbrojeniowe, a także w maszyny rolnicze i części zamienne. Ważnym elementem dyskusji była troska członków partii o zebranie plonów jesiennych, terminowe wykonanie prac agrotechnicznych, sprawne przeprowadzenie zasiewów, zwiększenie pogłowia trzody chlewnej i bydła. Podkreślano dobre zaopatrzenie w materiał siewny i hodowlany. Wy- razem poparcia dla polityki partii były podejmowane na zebraniach POP deklaracje o wykonaniu czynów społecznych przy budowie dróg — na przykład POP Wojcieszków, Ceranów, Tyborów gm. Cegłów; POP Patok i Wity gm. Ka- łuszyn. Omawiane są także sprawy działalności kół ZSMP i roli POP w tym zakresie, problemy oświaty, kultury, działalności organizacji społecznych. ry niedostępne w innych sklepach; w PRL synonim towarów luksusowych. 186 Spółdzielnie Kółek Rolniczych. 187 Gminne Spółdzielnie „Samopomoc Chłopska”.

59 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

W niektórych gminach, na przykład w Suchożebrach, dyskutowano nad po- lityką cenową artykułów rolnych, która preferuje niektóre kierunki produkcji rolnej, jak: trawy, krzewy jagodowe, kwiaty, pieczarki, i czyni je bardziej opła- calnymi od hodowli zwierzęcej.

[2 listopada 1977]188

Komunikat o przyjęciu kardynała Stefana Wyszyńskiego przez I Sekre- tarza KC PZPR towarzysza Edwarda Gierka wywołał znaczne zainteresowa- nie189. W zebranych dotychczas opiniach i komentarzach na ten temat dominuje zaskoczenie społeczeństwa, aktywu i członków partii. Aparat i aktyw partyjny spotyka się z licznymi pytaniami dotyczącymi treści i przebiegu rozmów, na które nie ma odpowiedzi. Oczekiwano relacji filmowej z rozmowy w Dzienni- ku Telewizyjnym. W związku z tym pojawiły się liczne spekulacje, główne tezy których sprowadzają się do stwierdzeń, że przyjęcie kardynała jest ustępstwem wobec Kościoła w związku z trudną sytuacją rynkową w kraju i stanowi próbę od- wrócenia uwagi społeczeństwa od tych spraw. Inne – jest to prezentacja dobrej woli w obliczu odbywającej się konferencji w Belgradzie. Spekuluje się rów- nież na temat choroby kardynała. Zbieranie opinii i komentarzy przez aktyw i aparat partyjny na temat przyjęcia kardynała Stefana Wyszyńskiego przez I Sekretarza KC PZPR towarzysza Edwarda Gierka, przy braku instrukcji uzupełniającej komunikat (dla Komitetu Wojewódzkiego) ogranicza się praktycznie do wysłuchiwania, bez możliwości prowadzenia ofensywnej pracy, oczywiście poza wyjaśnianiem ogólnych zasad polityki wyznaniowej Partii. Sekretariat KW PZPR w Siedlcach w związku z kampanią sprawozdawczo-wyborczą, a także na skutek szeregu dodatkowych napięć, jakie wystąpiły wśród społeczeństwa przed 30 października w związku z masowymi świą- tecznymi zakupami190, prosi o szybkie przesłanie przez Wydział Pracy Ideowo- -Wychowawczej KC PZPR partyjnej wykładni tego wydarzenia.

188 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 937, s. 246. 189 Spotkanie w cztery oczy prymasa Stefana Wyszyńskiego i I sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka odbyło się w Sejmie 29 października 1977 r. Prymas zwracał uwagę, że kraj zmierza do katastrofy gospodarczej, co wpływa na zachowania społeczne, A. Albert, Najnowsza historia Pol- ski…, s. 735. 190 Brak towarów w sklepach, szczególnie dotkliwie dający się we znaki w okresach przedświą- tecznych, był symptomem pogarszającej się od 1976 r. sytuacji gospodarczej w PRL, więcej zob. A. Albert, Najnowsza historia polski…, s. 710–720.

60 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[23 listopada 1977]191

W dniu 22 listopada 1977 r. w godzinach porannych przerwali pracę ju- nacy Hufca OHP192 35–2 (stan osobowy 132 osoby, spośród których w ogóle przybyło od rodziców do kwater po 2 dniach wolnego około 50% tego stanu) zatrudnionego na 4 budowach Kombinatu Budowlanego „Podlasie” w Siedl- cach. W tym samym dniu podjęło pracę 12 junaków, a dzisiaj 31. Wstępne ustalenia wskazują, że, obok rozluźnienia ogólnej dyscypliny hufca, przyczyną przerwy w pracy było niezapewnienie przez dyrekcję Kom- binatu właściwego ogrzewania hotelu stanowiącego miejsce jego zakwaterowania. Wśród junaków od szeregu dni panowało rozgoryczenie w związku z niskimi temperaturami w pokojach. Ponadto w krytycznym dniu, tj. 22 listopada br., w stołówce, w której stołuje się hufiec, rozpoczęto na polecenie stacji Sanepid remont. Dotychczasowe ustalenia wskazują, że ani WSS193 — prowadzący stołówkę, ani dyrekcja Kombinatu Budowlanego, a także Komen- da OHP, nie zabezpieczyły zastępczego rozwiązania i junaków w tym dniu, w atmosferze tego chaosu, kierowano na budowy bez zabezpieczonego w porę śniadania. Meldunek w sprawie otrzymałem194 w dn. 22 listopada w godzinach wieczornych, a w dn. 23 listopada w godzinach rannych działania wyjaśnia- jące podjął sekretarz PZPR zajmujący się sprawami ekonomicznymi. Na skutek jego planowanego uczestnictwa w Konferencji Sprawozdawczo-Wyborczej PZPR w Kołbieli, o godz. 10 zleciłem poprowadzenie sprawy I sekretarzowi KM PZPR w Siedlcach. KM PZPR w Siedlcach oraz Rada Wojewódzka FSZMP195 prowadzą działania wyjaśniające, a ta ostatnia próbuje skontaktować się z junakami, część których rozjechała się do miejsc zamieszkania na terenie woj. siedleckiego. W dniu dzisiejszym około godz. 17.00 do miejsca zakwaterowania hufca wróciło 51 junaków. Kontynuowane będą starania, aby w dniu jutrzejszym przywrócić normalne funkcjonowanie hufca. Stosowne czynności wyjaśniające prowadzi równolegle Służba Bezpieczeństwa. Zostaną wyciągnięte surowe sankcje partyjne i służbowe w stosunku do winnych w Kombinacie Budowlanym i Komendzie OHP, którzy w porę nie reagowali na zagrożenie przerwy w pracy. Będę informował o dalszym rozwoju sytuacji.

191 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 937, s. 269. 192 Ochotnicze Hufce Pracy. 193 Wojewódzka Spółdzielnia Spożywców. 194 Teleksy z 23 i 30.11.1977 r. zostały wysłane własnoręcznie przez I sekretarza KW PZPR w Sie- dlcach Wiktora Kineckiego. 195 Federacja Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej.

61 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[30 listopada 1977]196

W nawiązaniu do naszego teleksu […] z dnia 23.11.77 r.197 informuję, że Sekretariat KW z udziałem przedstawicieli Urzędu Wojewódzkiego, dyrektora naczelnego białostockiego Kombinatu Budownictwa Ogólnego tow. Kicmana i I zastępcy Komendanta Głównego OHP tow. Barcickiego, na posiedzeniu w dniu 29.11.77 r. dokonał analizy negatywnych zjawisk zaistniałych w 35–2 OHP Siedlce i na tym tle przeglądu kierowania OHP w województwie siedleckim i podjął ustalenia: 1. WK198 OHP w terminie natychmiastowym zorganizuje naradę człon- ków kadry OHP w udziałem I zastępcy Komendy Głównej OHP, na której zostanie dokonana ocena sytuacji i przypadku, który miał miejsce w 35–2 OHP w dn. 22.11.77 r. 2. W oparciu o konkretne programy działania WK OHP zintensyfikuje pracę ideowo-wychowawczą i polityczną w hufcach województwa siedleckiego ze szczególnym uwzględnieniem 35–2 OHP w Siedlcach. 3. RW FSZMP dokona pełnej analizy pracy kierownictwa WK OHP i kadry hufców w Siedlcach i zastosuje sankcje personalne. 4. Poza wymienionymi w poprzednim teleksie, w stosunku do następują- cych osób zastosowano kary służbowe (zawodowe): a) upomnienie — dyrektor Siedleckiego Kombinatu „Podlasie” tow. [Sławomir] Wajszczuk, b) nagana z ostrzeżeniem — z-ca dyrektora ds. ekonomicznych i pracowniczych tow. Woźniakowski, c) dwóch kierowników działów SKB przeniesiono na niższe stanowiska, d) nagana — z-ca komendanta wojewódzkiego OHP tow. Jurzyk; czterech pracowników WK OHP — kary dyscyplinarne. 5. W terminie do 15.12.77 dyrektor Siedleckiego Kombinatu „Podlasie” uzupełni wyposażenie hufca zgodnie z warunkami wcześniej podpi- sanej umowy. 6. WK OHP i dyrekcja SKB „Podlasie” w Siedlcach nawiążą ścisłą współ- pracę w rozwiązywaniu trudnych problemów. 7. W ocenach działalności ruchu młodzieżowego Sekretariat KW PZPR zwracać będzie szczególną uwagę na pracę WK OHP.

196 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 937, s. 287. 197 W oryginale błąd: „25.11.77 r.” 198 Wojewódzka Komenda.

62 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[2 grudnia 1977]199

Według wstępnych opinii i komentarzy wizyta I Sekretarza KC PZPR towarzysza Edwarda Gierka we Włoszech, a szczególnie w Watykanie200, wy- wołała duże zainteresowanie wśród aktywu i szerokich kręgów społeczeństwa woj. siedleckiego. Szczególnie aktyw partyjny z zainteresowaniem przyjął in- formację o spotkaniu tow. Gierka z Enrico Berlinguerem201 oraz stwierdzenie z komunikatu z tego spotkania mówiące o tradycyjnie dobrej współpracy Wło- skiej Partii Komunistycznej z PZPR. W związku ze stanowiskiem tej partii na arenie międzynarodowego ruchu robotniczego — w tym w Moskwie na obchodach 60-lecia Rewolucji Październikowej — podnoszone były wątpliwości czy do tego spotkania dojdzie oraz czy nasza partia będzie miała możliwość oddziaływania na zbliżenie WPK do wspólnoty partii komunistycznych i robotniczych. Watykańska wizyta towarzysza Gierka wśród szerokich kręgów społe- czeństwa przyjmowana jest z zadowoleniem wynikającym z poparcia dla re- alistycznej polityki partii wobec Kościoła. W dniu wizyty tow. Gierka w trakcie Konferencji Sprawozdawczo-Wyborczej miejskiej organizacji partyjnej w Sie- dlcach I Sekretarz KW PZPR towarzysz Kinecki, komunikując zapowiedź tego wydarzenia, zwrócił uwagę na fakt, iż nasza Partia nie odstępuje od pryncy- piów ideowo-politycznych, od zabezpieczenia świeckiego charakteru naszego socjalistycznego państwa, które stwarza równe warunki dla niewierzących i wierzących w pracy na rzecz rozwoju kraju i realizacji własnych aspiracji. Stwierdzenie to zostało przyjęte przez delegatów jako dowód trafnego działa- nia w sferze wykorzystania wszystkich możliwości mobilizowania aktywności produkcyjnej i społecznej ludzi pracy. Wizyta w Watykanie jest również odbierana jako dowód wysokiej pozycji i międzynarodowego autorytetu I Sekretarza KC PZPR oraz jego wielkich przymiotów i mądrości osobistej w kierowaniu narodem. Komentarze aktywu partyjnego wokół transmisji wystąpień w Waty- kanie zwracają uwagę na subtelne, ale jednocześnie zdecydowane nawiązy- wanie papieża do wielu problemów wewnętrznych naszego kraju, będących przedmiotem dyskusji między państwem a Kościołem. Chociaż było to bardzo wyważone stanowisko papieża, to według pierwszych opinii i odgłosów sy- gnalizowanych przez aktyw partyjny, jako odbiór społeczeństwa — w wielu sprawach wydało się być próbą wsparcia polskiego Episkopatu w dialogu z państwem.

199 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 937, s. 291. 200 Edward Gierek został przyjęty przez papieża Pawła VI 1.12.1977 r., A. Albert, Najnowsza historia Polski…, s. 736. 201 Enrico Berlinguer (1922–1984) — przywódca Włoskiej Partii Komunistycznej.

63 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[17 grudnia 1977]202

W dniu 14 grudnia br. grupa pracowników Lokomotywowni w Łukowie zgłosiła telefonicznie do KM PZPR w Łukowie swoje niezadowolenie z faktu nieotrzymania premii wraz z zagrożeniem przerwania pracy w przypadku niewypłacenia jej w dniu następnym. W wyniku działań KM PZPR i KZ PZPR w Węźle PKP w Łukowie, polegających na przeprowadzeniu stosownych czynności wyjaśniających oraz przeprowadzeniu rozmów z grupą pracowni- ków Lokomotywowni, do przerwy w pracy nie doszło. Bezpośrednia przyczyna niezadowolenia załogi wynika z faktu nienali- czenia funduszu premiowego w związku z nieosiągnięciem planowanego tzw. wskaźnika „chorego taboru”. Zgodnie z zadaniem premiowym, nie powinien on przekraczać 13,2%, faktycznie wyniósł on 17%. Zdaniem załogi lokomotywowni stało się to na skutek przedłużającego się remontu lokomotyw w ZNTK w Poznaniu oraz braku prądnic, a więc z przyczyn przez nią niezawinionych. Dyrektor Zarządu Rejonowego KP w Siedlcach wystąpił do dyrektora CDOKP203 Warszawa o częściowe uznanie wykonania tego zadania. Według informacji z dnia 16 grudnia 1977 roku godz. 14.00 — praca w Lokomotywow- ni przebiega normalnie.

[28 grudnia 1977]204

W dniu 27 grudnia br. około godziny 21.00 na budynku KM PZPR w So- kołowie Podlaskim ujawniono napis wykonany farbą olejną o literach około 50 cm wysokości o następującej treści: „Pomścimy Katyń”. Kilka minut po godzinie 21.00 żona I sekretarza KM PZPR w Sokołowie205 odebrała telefon. Anonimowy rozmówca, upewniwszy się, że rozmawia z żoną I sekretarza KM PZPR, oświadczył: „Jutro zginie ta czerwona świnia”. W związku z tymi faktami stosowne czynności podjęła grupa operacyjna KW MO206 w Siedlcach. […]

202 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 937, s. 311–312. 203 Centralna Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych. 204 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 937, s. 335. 205 Chodzi o W. Brzozowskiego, I sekretarza KM PZPR w Sokołowie Podlaskim. 206 Telefon zadzwonił 20 min. po wyjściu sekretarza z domu na wieść o napisie na budynku komitetu. Po pojawieniu się kolejnych napisów na budynku Zespołu Szkół Zawodowych w So- kołowie Podlaskim 12.01.1978 r. SB wszczęła śledztwo o kryptonimie „Emalia”, w którego trakcie objęło sprawdzeniem ponad 30 osób i wydatkowano znaczne środki, jednak sprawcy nie wykry- to, IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0421/249. Zob. wkładka zdjęciowa poz. 16-17.

64 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[31 grudnia 1977]207

W nawiązaniu do poprzedniego teleksu w sprawie wizyty J. Cartera208 w Polsce przekazujemy dalsze odczucia i refleksje aktywu woj. siedleckiego w tej sprawie. Kolejny przekaz TV, a szczególnie reportaż z konferencji prasowej prezydenta USA wywołał duży rezonans społeczny. Wielu obserwatorów niezbyt dokładnie odebrało uczestników rozmów u kardynała Wyszyńskiego, gdzie jak wiadomo była tylko Rosalynn Carter209 i Zbigniew Brzeziński210. Sposób przekazania tego faktu wywołał wrażenie, że kardynała wizytował sam Carter. Na tle tej sprawy są uwagi, iż jeśli przekazywano dość szczegółowo w publikatorach przebieg całej wizyty, to dlaczego pominięto właśnie ten jej fragment. Aktyw naszego województwa wskazuje na fakt, iż w pierwszej kolejności z relacji J. Cartera ujawniła się treść rozmów z kierownictwem naszego państwa. Oczekuje się informacji i oceny ich przebiegu z naszej strony. Oczekiwana jest in- terpretacja treści rozmów. Jakie i jakiego rodzaju zawarte zostały zobowiązania w stosunku do naszego państwa. Rodzaj i suma kredytów przyznanych Polsce jest sprawą interesującą cały naród. Do tej sprawy potrzebny jest nasz polski komentarz. Dobre wrażenie zrobiło przygotowanie się J. Cartera do konferencji. Bardzo wysoko ocenia się postawę i zaangażowanie polskich dziennikarzy na konferencji. Odpowiedzi na pytania dziennikarzy udzielane bez pomocy konsultantów sprawiły wrażenie autentycznego zaangażowania się prezydenta USA w sprawy polskie. Obserwatorzy emisji konferencji prasowej mają pytania o związki z: • nie podawania nazwisk i nazw agencji prasowych uczestników konferencji, zwłaszcza zagranicznych, • niejasną sprawą roli, pozycji i funkcji interlokutora występującego w imieniu Polaków – „baptystów”.

[3 marca 1978]211

Komunikat o kolejnym locie kosmicznym z udziałem kosmonauty cze- chosłowackiego212 wywołał ogromne zainteresowanie wśród aktywu partyjne-

207 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 937, s. 340. 208 Jimmy Carter – prezydent USA w latach 1977–1981. 209 Rosalynn Carter — żona prezydenta USA Jimmy’ego Cartera. 210 Zbigniew Brzeziński (1928–2017) — politolog polskiego pochodzenia, doradca ds. bezpie- czeństwa narodowego USA w czasie prezydentury Lyndona Johnsona, Johna F. Kennedy’ego i Jimmy’ego Cartera. 211 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 938, s. 70. 212 W dniach 2–10.03.1978 trwał pierwszy lot załogowy realizowany w ramach sowieckiego

65 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW go oraz szerokich kręgów społeczeństwa województwa siedleckiego. W komentarzach zebranych dzisiaj rano, szczególnie od aktywu partyjnego, dominuje zaskoczenie, iż termin lotu międzynarodowej załogi okazał się tak bliski od momentu przybycia pierwszych kandydatów na kosmonautów z Polski, NRD213 i Czechosłowacji do Gwiezdnego Miasteczka214. Jeszcze niedawno z relacji środków masowego przekazu wynikało, że prace przygotowawcze mię- dzynarodowej załogi potrwają o wiele dłużej. Spodziewano się także, że dla udokumentowania więzów przyjaźni łą- czących nasze narody pierwszy lot z udziałem kosmonautów nieradzieckich będzie miał inny charakter, np. z udziałem reprezentantów 4 krajów. W komentarzach i opiniach aktywu partyjnego przewija się pogląd, iż jeżeli ten wariant, np. z przyczyn technicznych, był niemożliwy, to pierwszym kosmonautą spoza ZSRR powinien być Polak, dla potwierdzenia miejsca i roli Polski w obozie państw socjalistycznych. Rozwiązanie zastosowane w tym locie sprawiło Pola- kom zawód.

[21 maja 1978]215

Nawiązując do wcześniejszych meldunków […] informuję, że przesunię- cie Dnia Czynu Partyjnego ma miejsce w przypadku trzech gmin woj. siedleckiego. Dotyczy to Bielan, Borowia i Stanina. Decyzje w tych sprawach zostały podjęte na posiedzeniach KG, przy udziale pracowników aparatu KW, po licznych rozmowach i konsultacjach z aktywem i członkami partii. Terminy realizacji zadań Dnia Czynu Partyjnego w wymienionych gminach zostaną ustalone w okresie późniejszym. We wszystkich tych gminach w dniu 21 maja odbywają się uroczystości kościelne – tradycyjne odpusty, które od lat stanowią duże wydarzenie powodujące przyjazdy członków rodzin i znajomych z innych miejsco- wości, często z odległych miast i gmin. Swoją wizytę w Staninie w godzinach przedpołudniowych zapowiedział ordynariusz diecezji siedleckiej biskup Jan Mazur216. Według ostatnich meldun- ków (godz. 10.15) mieszkańcy Stanina oczekują jego przyjazdu. W ocenie trzech instancji gminnych frekwencja członków i kandydatów partii przy pracach wynikających z Dnia Czynu Partyjnego byłaby w związku z tym zbyt niska. Mogłoby również dojść do zadrażnień w niektórych rodzinach. programu Interkosmos. Członkiem załogi statku Sojuz 28 był Czech Vladimír Remek. 213 Niemiecka Republika Demokratyczna. 214 Gwiezdne Miasteczko — siedziba Centrum Wyszkolenia Kosmonautów im. J. Gagarina pod Moskwą. Piloci z Czechosłowacji, NRD i Polski rozpoczęli szkolenie w Gwiezdnym Miasteczku 6.12.1976 r. 215 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 938, s. 148. 216 Jan Mazur (1920–2008) — siedlecki biskup ordynariusz w latach 1968–1996.

66 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Jak wynika z naszej wcześniejszej informacji, w dniu dzisiejszym inne prace zaplanowane na Dzień Czynu Partyjnego na terenie województwa zo- stały rozpoczęte planowo.

[26 maja 1978]217

Dnia 25 maja na terenie woj. siedleckiego we wszystkich parafiach od- były się tradycyjne uroczystości Bożego Ciała. Główne uroczystości z tej okazji w diecezji siedleckiej odbyły się w Siedlcach z udziałem ordynariusza siedleckiego bpa Jana Mazura i sufragana bpa Wacława Skomoruchy218. W uroczysto- ściach w Siedlcach udział wzięło około 10 tys. osób, w tym około 3 tys. dzieci i młodzieży, co kształtowało się na poziomie wyższym od ubiegłorocznego. Wystrój ołtarzy i umieszczone na nich hasła zawierały elementy religijne. Bi- skup Mazur przy ołtarzu ustawionym przy wejściu do katedry wygłosił 45-minutowe kazanie, w którym obok tematyki religijnej zawarł treści społeczno-polityczne. Oto zasługujące na uwagę fragmenty:

Moi bracia i siostry, nam dzisiaj trzeba czerpać siłę nie tylko z ostrze- nia swego miecza o ściany katedr czy kościołów, ale trzeba nim ostrzyć nasze serca i nasze umysły, i naszą wiarę w Chrystusa w Najświętszym Sakramencie. Bo dzisiaj, bracia i siostry, na wielu odcinkach przeżywamy niebezpieczeństwo i zagrożenie. Ja tylko dotknę dzisiaj jednego, tytułem przykładu, na odcinku postaw naszych katolickich rodzin… . Moi bracia i siostry, gdy Towarzystwo Wiedzy Powszechnej czy Towa- rzystwo Krzewienia Kultury Świeckiej, gdzie wyraźnie się mówi: chcemy przez rodziców wpływać na dzieci, żeby je wyrwać z zacofania, z ciemno- ty religijnej i przesądów. Kochani moi, pominąwszy już, że same określe- nia są niegodziwe, bo, moi drodzy, czy religia jest zacofana…? I dlatego, moi bracia i siostry, musicie być czujni, bo jak wynika z ich in- synuacji, co robisz w szkole, co robisz w harcerstwie, co robisz w każdej innej młodzieżowej organizacji. To żeby nasze dzieci pozbawić oparcia o Chrystusa, pozbawić oparcia o Kościół, zostawić jak sypki piasek, żeby go pierwsza lepsza burza przedmuchiwała jak piasek na Saharze. I dlatego tutaj ojciec i matka muszą być czujni… Dzisiaj wojna toczy się na innej płaszczyźnie, jest to wojna ideologiczna. Z tej wojny my wyjdziemy zwycięsko, bo z nami jest Bóg, ale bez boju się, kochani moi, nie odbędzie. Tutaj musi ojciec, matka przede wszystkim, wszczepiać wiarę w serca dzieci rozmową z tymi czterolatkami, pięcio- latkami, bo oni chcieliby mieć bialutką tablicę czy czarną, niczym nie za-

217 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 938, s. 158. 218 Wacław Skomorucha (1915–2001) — biskup pomocniczy diecezji siedleckiej w latach 1963– 1992.

67 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

pisaną, i pisać tam bezbożne prawdy. A dziecko niechaj pozna — tak jak trzeba — najpierw Boga. Musicie wszyscy w jakiś sposób się dokształcać religijnie, mieć o czym mówić z waszymi dziećmi. Apelując do naszej polskiej przekory, skoro ktoś nie szanując naszych przekonań, nie szanując charakteru chrztu na czołach naszych dzieci próbują im Chrystusa wyrwać i próbują ich od Chrystusa oderwać, to musimy powiedzieć: Nie uda się tobie!

Uroczystości Bożego Ciała w parafiach woj. siedleckiego odbywały się z udziałem miejscowego kleru, a wygłoszone z tej okazji kazania zawierały tematykę czysto religijną. W parafii miejskiej w Sokołowie Podl. wzięła udział orkiestra miejscowej OSP219, a członkowie OSP pełnili wartę przy ustawionych ołtarzach. Frekwencja wiernych w poszczególnych parafiach kształtowała się od około 3 tys. w parafiach miejskich do około 500 osób w mniejszych parafiach wiejskich. W czasie odbywania procesji nie stwierdzono faktów naruszania po- rządku publicznego, organizowania procesji bez zezwoleń i zmian trasy ich przebiegu. Dnia 25 maja br. biskup J. Mazur rozpoczął wizytację kanoniczną parafii Gończyce. W czasie nabożeństwa wygłosił przemówienie, w trakcie którego stwierdził m.in.:

Chrystus Pan powiedział: «Niebo przeminie, ziemia przeminie, a słowa moje nie przeminą». Nie oszukujmy się, że gdyby Chrystus dzisiaj przy- szedł, to by inaczej nauczał. Bo On jest Bogiem. To nie jest Marks albo Lenin, który […]dzisiaj […] nauczałby inaczej.

[17 października 1978]220

Wybór kardynała Karola Wojtyły na papieża221 wywołał ogromne zaskoczenie i liczne komentarze wśród społeczeństwa woj. siedleckiego. Wynika to z ocen i spekulacji sprzed konklawe. Pierwsze pobieżne informacje wskazują, że zaskoczeniu towarzyszy duma ludzi wierzących, że papieżem został Polak. Natomiast zdaniem wielu towarzyszy czołowego aktywu sylwetka Wojtyły jest zaprzeczeniem wizerunku kandydata na papieża rysowanego w środ- kach masowego przekazu, a więc „pasterza”, ale jednocześnie człowieka do- świadczonego w sprawach Watykanu i dyplomaty o parametrach światowych.

219 Ochotnicza Straż Pożarna. 220 APS, KW PZPR Siedlce, 938, s. 189. 221 Karol Wojtyła (1920–2005) — papież Jan Paweł II w latach 1978–2005. Wyboru dokonano 16.10.1978 r.

68 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Mówi się, że mało znany w Kurii kardynał z Polski był najprawdopodobniej wśród kandydatów pozycją wielkiego kompromisu. Wielu komentujących zwraca uwagę na stosunkowo młody wiek papie- ża, rozpoczęcie drogi duchownego w okresie okupacji hitlerowskiej oraz to, że najważniejsze zaszczyty kościelne spotkały go na mocy decyzji Pawła VI222. Symptomatyczne i wywołujące nadzieję wszystkich jest przybranie imienia Jana Pawła II223. Wybór Karola Wojtyły na papieża jest komentowany także w kontekście dominującej w Kościele polskim roli kardynała Stefana Wyszyńskiego224. Ludzie mówią — skoro wybory kierowały się na kandydata Polaka, dlaczego nie spowodowało to wybrania właśnie Wyszyńskiego, zwłaszcza teraz, po jego wielkiej podróży do RFN? Przy wszystkich zagadkach i domysłach związanych z konklawe w komentarzach aktywu partyjnego i społeczeństwa ma miejsce nadzieja, że nowy papież — Polak będzie w swej działalności kierował się pragnieniem utrwalenia pokoju na świecie, a w pracy na stanowisku głowy Kościoła i państwa Wa- tykan będzie uwzględniał dobrze pojęte interesy narodu i państwa polskiego. W chwili obecnej na terenie woj. siedleckiego nie stwierdza się jakichkolwiek reakcji kleru.

[17 października 1978]225

Wybór kardynała Karola Wojtyły na papieża w dalszym ciągu należy do najbardziej dyskutowanych tematów w różnych środowiskach. Jest treścią rozmów na ulicach miast, w środkach komunikacji, wśród przypadkowych, często nie znających się osób. O zainteresowaniu wyborem świadczy fakt wy- kupienia wszystkich gazet z kiosków „Ruch-u”226. W licznych wypowiedziach wśród wierzących z dumą podkreśla się, że papieżem został wybrany po raz pierwszy Polak. W kręgach inteligencji (Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Sokołów Podlaski) fakt wyboru Polaka papieżem traktowany jest jako wyraz rosnącego autorytetu naszego kraju w świecie. Nie brak także głosów, że o wyborze Pola- ka w dużej mierze zdecydowała wizyta towarzysza Edwarda Gierka u papieża Pawła VI, która odbiła się głośnym echem w świecie.

222 Paweł VI — papież w latach 1963–1978. 223 Nawiązanie do kontynuacji pontyfikatów papieży Jana XXIII i Pawła VI, otwartych na reformy Kościoła przystosowujące go do czasów współczesnych, nie eskalujących konfliktu z komunizmem i prowadzących politykę zbliżenia i poprawnych stosunków z ZSRR. 224 Stefan Wyszyński — kardynał, Prymas Polski w latach 1948–1981. 225 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 938, s. 200. 226 Sieć punktów sprzedaży prasy od 1973 r. funkcjonująca w ramach Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej „Prasa — Książka — Ruch”, znajdującej się w gestii PZPR.

69 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

W dniu 17 października, a więc dzisiaj, odbyło się wcześniej planowane posiedzenie Wojewódzkiego Komitetu Pomocy Społecznej z udziałem, zgodnie z wcześniejszą umową, I sekretarza KW PZPR w Siedlcach tow. Wiktora Kinec- kiego. W posiedzeniu wzięło udział około 50 działaczy komitetów pomocy spo- łecznej z terenu całego województwa, w większości ludzie starszego pokolenia, emeryci i renciści. Pierwszy dyskutant, obywatel Chruścicki, przewodniczący Komitetu Pomocy Społecznej w Kałuszynie (emeryt), powiedział na wstępie swojego głosu, że pragnie wypowiedzieć się przede wszystkim nie na temat dzisiejszego spotkania, ale o sprawie, o której dyskutują wszyscy Polacy:

Oświadczam, że jako Polak i katolik jestem dumny, że kardynał Wojtyła wybrany został papieżem.

Zebrani przyjęli to burzliwymi oklaskami. Następnie mówca kontynuował swoje wystąpienie w sposób pozytywny i rzeczowy ustosunkowując się do spraw wynikających z porządku obrad. Towarzysz Wiktor Kinecki zabierając głos w dyskusji, po omówieniu spraw merytorycznych, nawiązał do wypowiedzi obywatela Chruścickiego stwierdzając, że mówca niepotrzebnie zastrzegł się, że nie mówi na temat. Tow. W. Kinecki stwierdził, że ponieważ wśród obecnych są członkowie Partii, stronnictw politycznych i bezpartyjni, wierzący i niewierzący, jest rzeczą naturalną, że myślą i mówią o tym, o czym myślą i mówią Polacy. Dalej tow. W. Kinecki powiedział:

Jako obywatel i polski działacz partyjny podzielam dumę obywatela Chru- ścickiego, chociaż wypływa ona z innych racji. Działacze polityczni zawsze cieszą się, kiedy społeczność międzynarodowa uznaje rangę i rolę Polski, a Polaków obdarza zaufaniem. Urząd papieża cieszy się powszechnym szacunkiem w świecie. Jest to urząd ponadnarodowy i ponadpaństwowy i w związku z tym chyba nikt, w tym także wierzący Polacy, nie myśli, że mamy tam swojego człowieka, który odtąd będzie załatwiał różne nasze sprawy. Przyłączam się do tych, którzy oczekują, że nowy papież swą dzia- łalnością przyczyni się do umocnienia dobrego imienia Polski i to pomoże nam zwiększać siłę naszego państwa i rozwijać pomyślność Polski. Jestem gotów przyłączyć się do życzeń długiego zdrowia i sukcesów, a także do tego, żeby Bóg błogosławił papieża.

Zostało to przyjęte owacją. W spekulacjach dotyczących kulis konklawe wskazuje się, że wybór Ka- rola Wojtyły był możliwy tylko dlatego, że pojawiły się rozbieżności pomiędzy kardynałami włoskimi i innych narodowości. W tej sytuacji wybór padł na kar- dynała z Polski — kraju, który przedstawił wiele inicjatyw pokojowych i cieszy się sympatiami trzeciego świata.

70 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Spotykane są także komentarze, że wybór papieża z Polski — kraju obozu komunistycznego, jest prologiem do rozpoczęcia nowej, odmiennej od dotychczas prezentowanej przez papieży, polityki wobec państw socjalistycznych. W tym kontekście wskazuje się na kardynała Wojtyłę, jako człowieka twardego, często nieprzejednanego wobec polityki państwa i ortodoksyjnego w sprawach wiary. Cytowane jest jego powiedzenie, że woli jednego studenta w kościele, niż sto bab dewotek. W środowiskach wiejskich wybór Polaka na papieża został przyjęty wręcz entuzjastycznie, szczególnie dotyczy to wierzących. W gminach Jakubów, Sien- nica, Dobre, Stanin i innych po podaniu w radiu i telewizji komunikatów po wyborze Karola Wojtyły składano sobie sąsiedzkie wizyty. W niektórych ko- ściołach, np. w Jakubowie, z okazji wyboru papieża zaczęto dzwonić na znak radości. Zasługujących na uwagę reakcji kleru parafialnego i kurialnego jeszcze nie stwierdzono.

[18 października 1978]227

W dalszym ciągu wybór na papieża Polaka należy do tematów powszechnie dyskutowanych. O ile bezpośrednio po wyborze dominowało podniecenie, wielka radość, duma, sądy gorące, nieskrystalizowane, a często nawet niedo- wierzanie, że Karol Wojtyła został papieżem, obecnie komentarze są bardziej spokojne, a ich ciężar przesuwa się w stronę komentowania biografii Jana Pawła II i spekulacji na temat polityki nowego papieża. W tym aspekcie dyskutowane jest orędzie papieskie, w którym podkreśla się pragnienie kontynuowania dzia- łalności w duchu swoich wielkich poprzedników i II Soboru Watykańskiego. Szczególną uwagę zwraca się w licznych wypowiedziach, przede wszystkim w kołach inteligenckich, na zapowiedź rozszerzenia czynnika kolegialno- ści w Kościele, powołanie nowych organów, aktualizacji roli funkcjonujących, a przede wszystkim światowego synodu biskupów. W licznych wypowiedziach podkreśla się, że nowy papież będzie bardzo ortodoksyjny w sprawach wiary. Wskazuje się jednak, że wg słów orędzia dążył będzie do przestrzegania zasad ekumenizmu. Z zadowoleniem społeczeństwa woj. siedleckiego spotkały się sformuło- wania, że zadaniem Kościoła jest wniesienie stałego wkładu w sprawy pokoju, rozwój sprawiedliwości międzynarodowej, działań na rzecz likwidacji konflik- tów międzynarodowych, ucisku, niesprawiedliwości i dyskryminacji społecz- nej. Pozytywnie odebrany został fakt przekazania przez Jana Pawła II gorących uczuć dla ziemi rodzinnej i Polaków.

227 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 938, s. 205.

71 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

W kontekście wyboru Polaka na papieża w kołach wierzących podkreśla się, że poprzez ten fakt uhonorowana została 1000-letnia tradycja chrześcijań- stwa polskiego. Dość powszechne są także sądy, że w obecnej sytuacji jeszcze bardziej wzrośnie rola i znaczenie Polski na arenie międzynarodowej. Padają także sformułowania, szczególnie w kołach klerykalnych, że będzie musiała ulec [zmianie] polityka państwa w stosunku do Kościoła. Wyczuwalna jest opinia w kołach rolników, kolejarzy, nauczycieli, że należy spodziewać się szeregu ustępstw wobec kleru, jak np. wprowadzenia religii do szkół, zaktywizowania budownictwa sakralnego oraz przywrócenia stanu posiadania niektórych nieruchomości kościelnych użytkowanych aktualnie przez państwo. Wyraża się także przypuszczenie, że dzięki nowemu papieżowi – Pola- kowi powiększy się grono kardynałów polskich. Jako ewentualnych kandyda- tów w środowiskach duchownych wymienia się biskupa Rubina228, Strobę229, Gulbinowicza230. Spodziewane jest także umocnienie pozycji Episkopatu polskiego. Wielu duchownych, np. ksiądz Młynarski231, wyrażają obawy czy Jan Paweł II poradzi sobie z silną koalicją kardynałów włoskich i niemieckich oraz urzędnikami innych narodowości, które opanowały Kurię Rzymską. Aktualnie nie notuje się zasługujących na uwagę reakcji kleru parafialnego i kurialnego.

[20 października 1978]232

Informacja o udziale przewodniczącego Rady Państwa233 tow. Henryka Jabłońskiego234 w uroczystościach inauguracji pontyfikatu Jana Pawła II nie zaskoczyła społeczeństwa woj. siedleckiego. Pozytywnie komentowana jest obecność w asyście tow. Henryka Jabłońskiego prezydenta Krakowa Edwarda Barszcza235. Fakt udziału w delegacji prezydenta Krakowa jest bardzo przy-

228 Władysław Rubin (1917–1990) — biskup pomocniczy gnieźnieński w latach 1964–1979, kar- dynał od 1979 r. 229 Jerzy Stroba (1919–1999) — biskup szczecińsko-kamieński w latach 1972–1978, arcybiskup metropolita poznański 1978-1996. 230 Henryk Gulbinowicz (1923–2020) — arcybiskup metropolita wrocławski 1976–2004, kardy- nał od 1985 r. 231 Zdzisław Młynarski (1937–2004) — ksiądz, wikariusz i proboszcz parafialny diecezji siedleckiej. 232 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 938, s. 208. 233 Rada Państwa — organ władzy w PRL w latach 1947–1989, łączący cechy władzy ustawo- dawczej, wykonawczej i sądowniczej, kolegialna głowa państwa. 234 Henryk Jabłoński (1909–2003) — poseł na Sejm PRL 1947–1989, przewodniczący Rady Pań- stwa 1972–1985. 235 Edward Barszcz (1928–1981) — prezydent Krakowa 1978–1980, minister budownictwa i ma- teriałów budowlanych w 1980.

72 TEKSTY ŹRÓDŁOWE chylnie komentowany jako gest kurtuazji miasta i jego władz wobec dotychczasowego metropolity diecezji krakowskiej. Natomiast, jak wynika z relacji niektórych kół inteligenckich o nastawieniu świeckim, przedstawicieli aktywu partyjnego, Polskę winien reprezentować, jak dotąd, zastępca przewodniczą- cego Rady Państwa. Liczne są także głosy, szczególnie z kół ludzi wierzących, rolników, a także przedstawicieli środowisk robotniczych, nauczycielskich, że delegacji przewodniczyć powinien tow. Edward Gierek, gdyż rozpoczynający się pontyfikat Jana Pawła II należy do wydarzeń nadzwyczajnych w dziejach Polski i historii Watykanu, ponieważ spowodowany jest przez pierwszego Polaka. Na marginesie udziału delegacji polskiej w uroczystościach inauguracji pontyfikatu Jana Pawła II komentowane są fakty, szczególnie wśród aktywu partyjnego i ludzi niewierzących, że polskie publikatory, szczególnie telewizja, zbyt wiele miejsca poświęcają kościelnemu ceremoniałowi związanemu z wyborem nowego papieża. Dyskusję wzbudził na przykład fakt rozpoczynania Dziennika TV od pokazywania całych sekwencji mszy koncelebrowanej przez Jana Pawła II. Rodzą się nawet wątpliwości czy nie stworzymy wygodnego pretekstu hierarchii w Polsce do dalszej presji Kościoła domagającego się od lat szerokiego dostępu do środków masowego przekazu. Z ciekawością przyjmowane są natomiast relacje dziennikarzy z wielu stolic świata na temat odgłosów wyboru Polaka na papieża. Zdaniem wzmiankowanych środowisk wybór Po- laka papieżem należy bardziej traktować w wymiarach wyboru człowieka na ten urząd, jak to czyni poważna prasa światowa. Szczególne zainteresowania budzą informacje z publikatorów ZSRR i innych k[rajów] s[ocjalistycznych]. W dniu 17 bm. w biurze paszportów KW MO złożyli osobiście wnioski o przyznanie paszportów zagranicznych celem wyjazdu do Rzymu dwaj biskupi diecezji siedleckiej — Jan Mazur i Wacław Skomorucha (otrzymali je tego samego dnia). Innych zasługujących na uwagę reakcji kleru na razie nie stwierdzono. W dniu dzisiejszym I sekretarz KW PZPR otrzymał anonimowy list na- stępującej treści:

Najwyższy już czas skończyć z laicyzacją, do której prowadzenia nie ma prawa żaden człowiek, zwłaszcza w kraju, gdzie naród jest w większo- ści ogromnej wierzący. Rządzący powinni spełnić wolę narodu. Należy szybko przywrócić swobodę działania Kościoła we wszystkich dziedzinach życia narodu, bo Kościół to naród. Nie można łudzić się, że nie ma Boga, a ludzi popychać ku straceniu. Słowa te są pragnieniem ogromnej większości Polaków i trzeba o tym pamiętać. Prosimy, niech Pan coś zrobi, jest jeszcze trochę czasu.

73 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[23 października 1978]236

Transmisja telewizyjna z inauguracji pontyfikatu Jana Pawła II wzbudzi- ła duże zainteresowanie wśród społeczeństwa woj. siedleckiego. Częste były przypadki zbiorowego oglądania TV przez sąsiadów. Pomimo znacznego zainteresowania transmisją, ulice Siedlec i innych miast województwa nie były opustoszałe, jak zdarzało się to przy rozgrywaniu prestiżowych meczów w pił- kę nożną. Nie wyczuwało się także atmosfery wyczekiwania, podniecenia, po- śpiechu, aby za wszelką cenę obejrzeć sprawozdanie z inauguracji pontyfikatu. Ruch na ulicach był typowy dla przedpołudniowej niedzieli. W niektórych parafiach wiejskich nie zmieniono rutynowego porządku, by ułatwić oglądanie transmisji (np. Kopcie gm. Wierzbno). Zdaniem licznych środowisk transmisja dostarczyła dużo wzruszeń, szczególnie Polakom, gdyż zawierała dużo akcentów polskich. Zdaniem nie- których kręgów inteligenckich, w trakcie inauguracji polskość była demonstro- wana z premedytacją, szczególnie w liturgii słowa, jak również w homilii. Dla- tego z ust papieża padały również słowa wypowiadane w języku ojczystym, kiedy to zwracał się z pozdrowieniami do rodaków i akcentował, że jest synem polskiego narodu, jak również w trakcie zakończenia uroczystości, kiedy za- znaczył, że jest „bratem, synem naszej ojczyzny”. Zwraca się uwagę, że Jan Paweł II eksponował elementy religijne polskiej kultury, kiedy to powołał się na H. Sienkiewicza i następnie na A. Mickiewicza. To ostatnie sformułowanie i podkreślenie kultu Matki Boskiej rodzą komentarze, że papież przybędzie do Częstochowy na obchody rocznicowe. Zdaniem wielu komentatorów telewizja w transmisji wychwytywała w uroczystościach wszystkie elementy polskie pokazując często zbliżenia H. Jabłońskiego, biało-czerwone flagi, transparenty z napisem „Poznań”, „Częstochowa”, sztandar KUL-u z Lublina, transparent grupy polonijnej, a także uczestników z Polski, w tym ubranych w stroje kra- kowskie. Wszyscy zgodnie podkreślają, bez względu na różnice światopoglądo- we, że Karol Wojtyła pokazał wysoką klasę jako głowa Kościoła katolickiego. Zademonstrował osobowość, która musiała zaimponować wszystkim zebra- nym i słuchającym go. Był bardzo spokojny, opanowany, a przy tym swobodny, wykazał się dużym doświadczeniem i rutyną już na początku pontyfikatu. W trakcie uroczystości prezentował niespożytą energię, dumę, a jednocześnie skromność, serdeczność w ramach przyjętych konwencji, doskonałą znajomość języków obcych, umiejętność zjednywania tłumów poprzez sugestywną, pełną ekspresji przemowę. Świadczą o tym częste, spontaniczne oklaski. Potwierdze- niem wielu tych cech osobowości Jana Pawła II była jego postawa w trakcie ceremonii przyjmowania posłuszeństwa i hołdu kardynałów. Ze szczególną

236 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 938, s. 209–210.

74 TEKSTY ŹRÓDŁOWE satysfakcją odebrano składanie hołdu przez kardynała z RFN [Józefa] Hoefne- ra, gdy komentator skwitował ten moment, że składa go papieżowi z Polski. W licznych wypowiedziach, a szczególnie aktywu partyjnego, podkreśla się, że brakło głosów kurtuazyjnych pod adresem władz polskich, chociaż nie zabrakło ich pod adresem narodu. Spodziewano się większego uhonorowania, w tym także wśród wierzących, przedstawicieli kraju, z którego pochodzi pa- pież. Zauważono, że papież kilkukrotnie zatrzymywał się przed przedstawicielami innych państw, min. przed królem Juanem Carlosem. Zauważono, że gdy papież witał w języku ojczystym przedstawicielstwo Polski, zaznaczył, że wita Polaków pod przewodnictwem prymasa Stefana Wyszyńskiego, miesz- kańców Krakowa i pielgrzymów z Polski. Transmisja telewizyjna z inauguracji pontyfikatu Jana Pawła II, co po- kazuje się w licznych wypowiedziach aktywu, trwała znacznie dłużej niż uprzednio zapowiadano. Zdaniem wielu kół należało ją skończyć po homilii, gdyż dalsza część zawierała liturgię eucharystyczną, była zbyt rozciągnięta w czasie i bez tempa. W tej sytuacji rodzą się komentarze, że przekazanie całej transmisji wynikało z obawy o pomówienie, że rząd obawia się pełnej rejestracji uroczystości pontyfikalnych. Ze strony aktywu w obecnej sytuacji rodzą się obawy, że określone koła przypuszczą ataki, aby wywalczyć prawo transmitowania uroczystości kościelnych w środkach masowego przekazu.

[31 października 1978]237

W dniu 30 października br. w godzinach wieczornych, około godziny 18.00, na pomniku sakralnym, zlokalizowanym w Mińsku Maz. przy ulicy Warszawskiej, niedaleko budynku Komitetu Miejskiego PZPR, ujawniono naklejony plakat formatu A4 z brystolu. Umieszczony był na nim, wykonany ręcznie kredką koloru czerwonego, napis następującej treści: „Niech brak żyw- ności nas nie zabija, broń nas od głodu, Zdrowaś Maryja”. W związku z tym stosowne dochodzenie podjęła Komenda Miejska Milicji Obywatelskiej w Miń- sku Mazowieckim.

[13 listopada 1978]238

W dniach 11-12 listopada na terenie woj. siedleckiego zasługujących na uwagę zjawisk incydentalnych nie było. Natomiast w dniu 10 bm. w godzinach popołudniowych w Mińsku Mazowieckim na tablicy ogłoszeń przy zbie-

237 Tamże, s. 216. 238 Tamże, s. 225.

75 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW gu ulic Świerczewskiego i Traugutta ujawniona została, wykonana ręcznie, ulotka o następującej treści: Wizerunek krzyża — tym, co rzucili krew w polską glebę, wieczny odpoczynek — Wizerunek godła 11 listopada 1978 roku modlić się będziemy na Jasnej Górze, na Wawelu, w stolicy RP u dominikanów na Freta — o godz. 11.00 w katedrze Św. Jana o godz. 18.00. Po Mszy w katedrze na pl. Józefa Piłsudskiego złożymy wieńce na Grobie Nieznanego Żołnierza. Polacy. Dochodzenie w sprawie umieszczenia tej ulotki prowadzą organa MO.

[5 marca 1979]239

Komunikat w sprawie wizyty papieża w Polsce240 wywołał zrozumia- łe zainteresowanie społeczeństwa województwa siedleckiego. Wśród wierzą- cych dominują nastroje ogromnego zadowolenia. […] Aktyw partyjny spodziewał się ogłoszenia informacji o wizycie. Nie oczekiwano jednak potraktowania tej sprawy jako wydarzenia takiej wagi (komunikat został uznany za najważniejszą informację dziennika TV). Aktywi- ści partyjni uważają, że pobyt papieża w tylu miejscowościach kraju wywoła określone utrudnienia w działalności partyjnej. Już od dłuższego czasu, a obecnie z dużym nasileniem, kolportowane jest przypuszczenie, że wizyta papie- ska w Polsce wiąże się z zamiarem kierownictwa kraju przeprowadzenia negocjacji na temat udzielenia pomocy finansowej naszej gospodarce z zasobów Watykanu. Mówi się również o prawdopodobnym nawiązaniu stosunków dy- plomatycznych między PRL a Watykanem. Mają również miejsce komentarze, iż przyjazd papieża wiąże się z potrzebą przedyskutowania z kierownictwem naszego kraju kandydatury sukcesora po obecnym prymasie.

239 Tamże, sygn. 939, s. 103. 240 Oficjalna informacja o terminie przybycia papieża do Polski w dniach 2–10.06.1979 r. zo- stała podana do publicznej wiadomości 2.03.1979 r., zob. R. Łatka, Rada Główna Episkopatu Polski a pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny w 1979 r., „Dzieje Najnowsze”, R. 50, nr 1, 2018, s. 240.

76 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

1. Zima i wiosna 1977. Fot. W. Stępień, APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 5696/1.

2. Zima i wiosna 1977. Fot. J. Trembecki, APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 5696/4.

77 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

3. Punkt sprzedaży nawozów GS w Wiśniewie. Fot. J. Polski, APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 5696/7.

4. Rzeka Liwiec pod Łochowem. Fot. J. Polski, 5. Jak wiosna to i bociany. Fot. J. Mirosław, APS. KW PZPR Siedlce, sygn. 5696/5. APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 5696/2.

78 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

6. Prace polowe. Fot. W. Stępień, APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 5696/3.

7. Bolszewicki pocałunek sekretarza KW PZPR w Siedlcach i „działacza ruchu robotniczego”, 1977, APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 5743/51.

Siedlecka wersja słynnego zdjęcia pocałunku Leonida Breżniewa i Ericha Honeckera z Berlina z października 1979 r. „Niektórzy tłumaczą to osobliwe upodobanie [...] głę- boko zakorzenioną we wschodnich tyraniach trady- cją - był to sposób na sprawdzenie lojalności wasala. Dzięki takiemu aktowi władca mógł wyczuć niechęć, obrzydzenie czy dystans poddanego, a to stawiało pod znakiem zapytania jego wierność. Tylko autentycznie oddany wasal był w stanie równie gorąco od- wzajemnić pocałunek swojego zwierzchnika, Leonid Breżniew - władca „epoki zastoju” w ZSRR, https:// wiadomosci.wp.pl/leonid-brezniew-wladca-epoki- -zastoju-w-zsrr-6078970245641345g/6

79 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

8. I sekretarz KW PZPR w Siedlcach Wiktor Kinecki, 1977, APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 5743/15.

80 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

9. Sekretarz Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach Andrzej Hajkowski, APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 5743/16

10. Wizyta Przew. Rady Państwa Henryka Jabłońskiego w Siedlcach 11.09.1975, APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 5541/3.

81 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

11. Wybory do Sejmu PRL i woj. rad narodowych 21.03.1976, APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 5709.

12. Wizyta premiera Piotra Jaroszewicza w Zakładach Mięsnych w Łukowie, APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 5556/1.

82 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

13. Wizyta członka BP KC PZPR Edwarda Babiucha w Siedlcach, APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 5678.

14. Odlewnia Staliwa „Stalchemak” w Siedlcach, APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 5682.

83 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

15. SB zaczęło interesować się Zdzisławem Karpikiem w 1962 r., gdy założył Zrzeszenie Polskiej Młodzieży Katolickiej w Siedlcach, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/109, t.1.

16. Napisy na murach stanowiły dla komunistów wyznacznik istnienia sił kontrrewolucyjnych. Na zdjęciu szkic użycia psa tropiącego wykorzystanego do śledzwa w sprawie napisów na budynku KM PZPR w Sokołowie Podlaskim wykonanych w grudniu 1977 r., IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/249, s. 75.

84 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

17. Napis wykonany w grudniu 1977 r. na budynku KM PZPR w Sokołowie Podlaskim - materiały śledztwa SB, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/249, s. 83.

18. Napis na budynku Zasadniczej Szkoły Zawodowej w Sokołowie Podlaskim wykonany w styczniu 1978 r. - materiały śledztwa SB, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/249, s. 543.

19. Daktyloskopia dłoni wykonana na potrzeby śledz- twa SB w związku z napisami na budynkach w So- kołowie Podlaskim w grudniu 1977 i styczniu 1978 r., IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/249, s. 432.

85 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

20. Napisy wykonane w Państwowym Biurze Notarialnym w Siedlcach 11.08.1976 r., IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0422/10.

21. Napisy wykonane w Państwowym Biurze Notarialnym w Siedlcach 11.08.1976 r., IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0422/10.

86 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[6 marca 1979]241

Zapowiedź przyjazdu papieża do Polski jest w dalszym ciągu szeroko dyskutowana przez szerokie kręgi społeczeństwa woj. siedleckiego. W środo- wiskach ludzi wierzących panuje zadowolenie, że papież, który był już w Ame- ryce Łacińskiej242, przyjedzie także do swojej ojczyzny. Fakt przyszłej wizyty Jana Pawła II dyskutowany jest w kategorii ustępstw Partii i państwa na rzecz ludzi wierzących. W tym kontekście rozważa się, że państwo zliberalizuje jeszcze bardziej stosunek do Kościoła, co ma znaleźć wyraz w intensyfikacji budownictwa sakralnego i szerszym dostępie Kościoła do środków masowego przekazu. Padają także, chociaż nieliczne, głosy, że efektem wizyty papieża może być nawet wprowadzenie religii do szkół. Wielu wierzących z miast i wsi już obecnie deklaruje swój udział w pielgrzymkach do miast, które odwiedzi papież. Należy spodziewać się podjęcia działań organizatorskich duchowień- stwa woj. siedleckiego w tych sprawach. Wśród członków partii i aktywu panuje przekonanie, że wizyta papie- ża utrudni oddziaływania partyjne. Aktyw formułuje m.in. pytania dlaczego papież nie został zaproszony jako oficjalna głowa państwa przez najwyższe władze Polski, lecz przez prymasa w imieniu Konferencji Episkopatu Polski? Spotyka się opinie, że faktowi wizyty papieża w Polsce nadaje się zbyt duży rozgłos. Zdaniem niektórych aktywistów partyjnych w sytuacji, kiedy papież został zaproszony przez Episkopat, należało temat traktować jako we- wnętrzne wydarzenie w życiu Kościoła. Wśród członków Partii jest zapotrzebowanie na wykładnię polityczną zapowiedzianej wizyty, która pozwoliłaby na interpretację tej sprawy i podję- cie szerokich działań wyjaśniających.

[24 maja 1979]243

Zainteresowanie wizytą Jana Pawła II w Polsce jest duże od momentu podania komunikatu o przyjeździe papieża do kraju. Początkowo snuto rozważania odnośnie programu wizyty, a z chwilą jego ogłoszenia komentowany jest jej podany przebieg. Pozytywnie oceniany jest fakt, że dość wcześnie w publikatorach szczegółowo został podany program pobytu Jana Pawła II w Polsce. Zdaniem wielu środowisk zapobiegło to szerze- niu się różnorodnych wersji w tym temacie. Zaanonsowanie faktu, że uro-

241 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 939, s. 106. 242 Pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do Dominikany, Meksyku i na Bahamy miała miejsce w końcu stycznia 1979 r. 243 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 939, s. 164.

87 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW czystości będą transmitowane przez telewizję sprawiło, że początkowo wielu chętnych, którzy zamierzali wziąć udział w uroczystości w Warszawie, posta- nowiło śledzić je w telewizji. Dotyczy to w dużej mierze środowisk wiejskich, np. z gmin Dębe Wielkie, Siennica, Latowicz, Stoczek Łukowski i innych. Nie mniej jednak zainteresowanie wyjazdem do Warszawy jest duże. We wszystkich rozmowach ludzi wszystkich środowisk, w tym także aktywu partyjnego, eksponowane jest znaczenie wizyty papieża w Polsce. Wskazuje się, że jest to pierwsza wizyta głowy Kościoła katolickiego w naszym państwie, a także w obozie socjalistycznym. Wśród aktywu panuje pogląd, że przyjazd Jana Pawła II będzie miał duże znaczenie dla Kościoła w Polsce. Komentowany jest fakt, że odprawienie przez papieża mszy na Placu Zwycięstwa jest dowodem pewnego sukcesu katolików w Polsce, gdyż jak do- tąd na placu odbywały się tylko uroczystości państwowe i wojskowe. Nigdy w żadnej z nich oficjalnie nie brał udziału kler. Wśród wielu przedstawicieli aktywu wyrażane są opinie, że odprawienie mszy powinno odbyć się w mniej eksponowanym punkcie Warszawy lub nawet poza stolicą. Dość znaczną aktywność w organizowaniu pielgrzymek do Warszawy wykazuje kler. Przygotowania organizacyjne przebiegają generalnie zgodnie z przyjętymi założeniami. Naczelnicy miast i gmin, przewodniczący rad narodowych przeprowadzili rozmowy z ordynariuszami parafii, w których szeroko uwzględnione zostały problemy miast i gmin, jak również zagadnienia związane z wizytą papieża w Polsce.

[25 maja 1979]244

Sprawa przyjazdu papieża do Polski stanowi jeden z głównych tematów rozmów i komentarzy. Nie stwierdza się objawów fanatyzmu, a fakt wizyty komentowany jest przede wszystkim w kategoriach satysfakcji z zadowolenia wiernych. Wśród wierzących rozpowszechniana jest opinia, że wizyta papieża wzmocni wpływy Kościoła w Polsce. W wczorajszym KW PZPR został poinformowany o ujawnieniu na terenie woj. siedleckiego 200 sztuk plakatów format A3 z wizerunkiem Jana Pawła II tulącego do piersi sylwetkę odwróconego tyłem człowieka z następującymi napisami: „Wszystkie drogi Kościoła prowadzą do człowieka”, z adnotacją, iż jest to fragment encykliki Redemptor hominis245 Ojca Świętego Jana Pawła II. U dołu plakatu, po lewej stronie widnieje napis: „Wydawnictwo im. Konstytu- cji 3 Maja”246. Z prawej strony u dołu figuruje: „proj. graf. młody”. Dwie sztuki

244 Tamże, s. 165. 245 Encyklika Redemptor hominis (pol. Odkupiciel człowieka) ogłoszona 4.03.1979 r. 246 Wydawnictwo podziemne powstałe w 1978 r., związane z Ruchem Obrony Praw Człowieka

88 TEKSTY ŹRÓDŁOWE takiego plakatu rozplakatowano na kościele w miejscowości Sabinka gm. Sie- dlce. W oknach niektórych domów w miejscowości Opole Stare gm. Siedlce ujawniono również te plakaty. Z rozpoznania operacyjnego wynika, iż plakaty trafiły do województwa z terenu Warszawy. Kolporterem plakatów w Opolu Starym jest najprawdopodobniej znany na tamtym terenie inicjator budowy nielegalnej kaplicy, ob. Karpik247 […]. Polonijna firma248 „Dekor” w miejscowości Dębe Wielkie woj. siedleckie, której właścicielem jest obywatel austriacki nazwiskiem [Krzysztof] Strykier, otrzymała zamówienie od „Świętego Stworzenia Świata i Człowieka Sakrosong — festiwal piosenki religijnej”249, Kraków ul. Konfederacka 6, na wykonanie 5000 szt. plakietek z herbem papieskim i 4 miast, w których przebywać będzie na terenie Polski papież. Na zamówieniu nie ma klauzuli Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk250. Zleceniodawca dostarczył matryce. Zlecenie ma być wykonane do dnia 29 maja br. Cena jednej plakietki 10 zł. Centrala Przedsiębiorstw Handlu Wewnętrznego w Warszawie złożyła w tymże „Dekorze” zamówienie na wykonanie plakietek herbów miast Warsza- wy, Gniezna, Częstochowy i Krakowa w ilości 1000 szt. arkuszy (ok. 80 tys. szt. łącznie). Do wczoraj wysłano zleceniodawcy 206 tys. szt. Cena jednej plakietki 3 zł. Na zamówieniu brak zgody Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Prowadzi się aktualnie szczegółowe działania rozpoznawcze szczególnie w kierunku ustalenia czy zleceniodawcy nie są w posiadaniu zezwoleń na wykonanie wyżej wspomnianych artykułów. Sygnalizujemy, że podejmowane są pewne działania centralne bez uzgodnienia z KW. i Obywatela (ROPCiO). 247 Stanisław Karpik (ur. 1939) — działacz opozycyjny od lat 60. XX w. wielokrotnie przez ko- munistów więziony i osadzany w „psychuszkach” (zakłady psychiatryczne, w których osadza- no przeciwników ustroju). W 1973 r. wybudował na terenie swojego gospodarstwie kaplicę bł. Maksymiliana Kolbego, ufundowaną przez więźniów Auschwitz i Ravensbrück mieszkających za granicą, którą zniszczyli funkcjonariusze MO i SB. W 1976 r. wybudował nową kaplicę we wła- snym domu. Współpracownik KOR, następnie KSS KOR, ROPCiO, Ruchu Młodej Polski i NSZZ „Solidarność”. Zob. więcej: T. Olko, Leksykon siedleckiej opozycji niepodległościowej ze szczególnym uwzględnieniem „Solidarności”, Siedlce 2010, s. 173–176. 26.11.1978 r. w domu Karpika powołany został Podlaski Komitet Ludzi Wierzących, w którym prowadził bardzo aktywną działalność. Komitet wydawał komunikaty o represjach i prześladowaniach Kościoła. Karpik zbierał podpisy pod petycjami o uwzględnianie Mszy św. i audycji religijnych w programach RTV. W latach 1978–1981 współpracownik ROPCiO, kolporter prasy niezależnej, a w okresie lat 1979–1980 redaktor i kolporter „Placówki”, organizator niezależnego Ruchu Młodej Polski w woj. siedleckim. Zob. wkładka zdjęciowa poz. 15. 248 Przedsiębiorstwo w PRL z udziałem kapitału zagranicznego pochodzenia polonijnego. 249 Festiwal Pieśni i Piosenki Religijnej „Sakrosong”, którego pierwsza edycja miała miejsce w Łodzi w 1970 r. 250 Cenzura PRL.

89 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Teleksem z dn. 22 maja br. CRZZ251 zarządziła w dniach od 24 maja do 11 czerwca br. całodobowe dyżury w gmachach WRZZ. Dyspozycję wydał sekretarz CRZZ Stanisław Lewandowski. W dniu wczorajszym, to jest 24 maja br., na naradzie sekretarzy WRZZ odbytej w CRZZ, dyżur ten skrócono z całodobowe- go na — do 22.00.

[25 maja 1979]252

W nawiązaniu do teleksu nr 113 informuję, iż rozpoznanie przeprowadzone przez KW MO wyjaśniło, że obaj zleceniodawcy materiałów propagandowych do wykonania w firmie „Dekor” posiadali zezwolenia Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk.

[26 maja 1979]253

Problemy związane z wizytą Jana Pawła II w Polsce w dalszym ciągu są szeroko dyskutowane przez społeczeństwo woj. siedleckiego. Wśród wierzą- cych na pierwszy plan wysuwany jest fakt, że Polak — papież przyjeżdża do swojej ojczyzny, w związku z czym powinien być godnie powitany. W środowi- skach klerykalnych podkreśla się, że obecne pokolenie dożyło wielkiej chwili, iż głowa Kościoła katolickiego będzie gościem w swojej ojczyźnie. Wśród aktywu partyjnego wskazuje się, że wizyta Jana Pawła II w jakimś stopniu utrudni działalność Partii w wielu środowiskach. Wypowiadane są opinie, że z wizytą wiążą się rzekome korzyści finansowe, chociaż będą one nieade- kwatne do strat politycznych. Aktyw partyjny spodziewa się, że kler rozwinie szerokie działania religijne, szczególnie po wizycie papieża. W działaniach kleru stwierdza się inspirację do jak najszerszego udziału wiernych w uroczystościach w Warszawie. W wielu parafiach wygłaszane są propozycje, aby parafianie mający krewnych w Warszawie, wcześniej zamiesz- kali w stolicy i wzięli czynny udział w mszy. Rozpowszechniana jest wiado- mość, że za oglądanie uroczystości w Warszawie z okien i balkonów domów przyległych do Placu Zwycięstwa żądane są kwoty ponad 2 tys. zł. Często problem udziału w uroczystościach przedstawiany jest jako obowiązek wiernych, gdyż władze mają rzekomo utrudniać wjazd do stolicy. Odczuwalny jest nacisk kleru na szeroki udział młodzieży w uroczystościach w Warszawie (Łuków, Mordy, Górzno, Osieck i w innych miejscowościach).

251 Centralna Rada Związków Zawodowych, organ wykonawczy Zrzeszenia Związków Zawo- dowych. 252 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 939, s. 166. 253 Tamże, s. 167.

90 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Rozpowszechniane są w wielu parafiach stwierdzenia, że być może Telewizja Polska w ostatniej chwili odwoła transmisję lub prowadzić ją będzie tylko w Programie 2, który ma ograniczony zasięg. Wielu przedstawicieli kleru i środowisk klerykalnych wyraża pogląd, że fakt wizyty papieża jest zbyt mało eksponowany w publikatorach. Zjawiskiem powszechnym jest apelowanie księ- ży do podejmowania prac wokół obiektów sakralnych. Realizowane są one przy odnawianiu kapliczek, krzyży przydrożnych, porządkowaniu otoczenia kościo- łów. Ksiądz proboszcz z Dobrego zaapelował do parafian, aby porządkowali własne obejścia. Stwierdza się pierwsze dekoracje okolicznościowe wewnątrz kościołów i na zewnątrz. Uwaga! Ustalono, że dla utrzymania stałej łączności z Wydziałem Or- ganizacyjnym KC PZPR przeznaczono w KW PZPR telefon […], przy którym w dniach 1–11 czerwca zorganizowany zostanie całodobowy dyżur.

[28 maja 1979]254

W województwie siedleckim trwają rozmowy przewodniczących miejskich i gminnych rad narodowych i naczelników miast i gmin z administratorami parafii. Prowadzi się również rozmowy z dziekanami. Do soboty255 przeprowadzono rozmowy z 70 proboszczami (na ogólną liczbę 131 parafii) i 15 dziekanami (15 dekanatów). Odmówili udziału w rozmowach proboszczowie [ks. Jan Kurek i ks. prał. Marian Olszak] z Łukowa, [ks. dr Władysław Zwierz z] Górzna, [ks. Edward Lipiński z] Żeliszewa gm. Kotuń, [ks. Stanisław Kurek z] Radoryża gm. Krzywda, [ks. Piotr Kryński z] Mordów. Odmówili również udziału dziekani z Górzna i Łukowa256. Rozmowy miały generalnie rzeczowy charakter. Rozmówcy nie kwestio- nowali naszej wykładni wyboru i wizyty papieża w Polsce. Wyrażali aprobatę w sprawie kierunków społeczno-gospodarczego kraju. Akceptowali potrzebę prowadzenia szeroko prowadzonych prac porządkowych, chociaż swoje dzia- łania w tej mierze widzieli wokół obiektów sakralnych. Księża krytykowali problemy alkoholizmu i braku dyscypliny społecznej wyrażając swoją dez- aprobatę dla małej skuteczności działania państwa w tych sprawach. W sprawach działań Kościoła na tle wizyty papieża w Polsce i jej wpływu na stosunki państwo – Kościół wypowiadali się bardzo powściągliwie.

254 Tamże, s. 170. 255 26.05.1979 r. 256 Chodzi o dziekana garwolińskiego a proboszcza parafii Górzno Władysława Zwierza oraz ks. Mariana Olszaka, proboszcza parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Łukowie, zob.Katalog duchowieństwa i parafii Diecezji Siedleckiej czyli Podlaskiej, red. S. Olechowski, Siedlce 1975; Katalog duchowieństwa i parafii Diecezji Siedleckiej czyli Podlaskiej, red. M. Głowacki, Siedlce 1985.

91 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

W dniu wczorajszym257 w większości Kościołów na terenie wojewódz- twa siedleckiego księża z ambony przekazywali różnorodne informacje zwią- zane z uroczystościami z udziałem papieża. Zachęcano do wyjazdu młodzież sugerując, aby przybywała do stolicy w sobotę rano. W katedrze w Siedlcach zaprezentowano taką opinię, iż gdyby nawet trzeba było przebyć piechotą 15 km to młodzież powinna się na to zdecydować. Apelowano o indywidualny tryb uczestniczenia w uroczystościach. Punkty zborne dla młodzieży woj. siedleckiego to kościoły przy pl. Szembeka i kościół Św. Floriana. W czwartek planowane jest w katedrze siedleckiej [spotkanie] młodzieży wyjeżdżającej z terenu parafii katedralnej. Agitacja wyjazdu pozostałych wiernych polega między innymi na su- gerowaniu wyjazdów indywidualnych za pośrednictwem kolei. Planuje się również liczne wyjazdy za pośrednictwem własnych środków transportu zorganizowanych w kolumnach. 17 maja br. biskup Mazur wystąpił z pismem do wojewody o zapewnienie transportu dla uczestników uroczystości w Warsza- wie i Częstochowie. Z dotychczasowego rozpoznania nie wynika, aby prowadzona była większa agitacja na rzecz wyjazdów indywidualnych do Częstochowy. Do Częstochowy najprawdopodobniej wyjadą alumni siedleckiego WSD258, za- konnice i niektórzy księża. Księża — więźniowie obozów koncentracyjnych, są proszeni imiennie na uroczystości z udziałem papieża w Oświęcimiu. Główny kierunek wyjazdów z woj. siedleckiego dotyczy Warszawy. Przy szacowaniu frekwencji na uroczystościach w Warszawie Kuria Sie- dlecka przyjmuje wskaźnik, iż w przypadku młodzieży będzie to proporcja 1 do 6, a w przypadku dorosłych 1 do 60. Wg dotychczasowych ocen należy spodziewać się, iż w sposób mniej lub bardziej zorganizowany wyjedzie około 10 tys. młodzieży i około 10 tys. dorosłych. Należy przypuszczać, że liczba ta może wzrosnąć poprzez uczestnictwo w uroczystościach wielu mieszkańców województwa, szczególnie z gmin bliskich Warszawy, czego nie da się obecnie uściślić.

[29 maja 1979]259

W dalszym ciągu ma miejsce znaczne zainteresowanie wizytą Jana Paw- ła II w Polsce. W wielu środowiskach, szczególnie inteligenckich, wizyta trak- towana jest jako przyjazd męża stanu. Na wsi ludzie normalnie zaabsorbowani są pracami polowymi. Znacznie większe przeżycia emocjonalne towarzyszą

257 Niedziela. 258 Wyższe Seminarium Duchowne. 259 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 939, s. 171.

92 TEKSTY ŹRÓDŁOWE zapowiedzianemu przyjazdowi papieża wśród części społeczeństwa związa- nej ściśle z Kościołem. Nie nosi to cech fanatyzmu. W czasie ostatniej niedzieli księża szeroko informowali o wizycie pa- pieża, jak również mówili o udziale wiernych w pielgrzymkach. Generalnie utrzymane były one w rzeczowym i spokojnym tonie. Księża nawoływali do dekoracji kościołów, kapliczek, krzyży, a także domów. Wskazywali, że naj- właściwsza forma dekoracji to flagi niebieskie, żółte, biało-czerwone, a także portrety papieża. Wskazywali także, aby w pielgrzymkach nie brały udziału osoby starsze i dzieci. Liczne są także głosy nawołujące do szerokiego udziału w uroczystościach, o czym informowaliśmy w dniu wczorajszym. W województwie nasila się tendencja do renowacji, wymiany i budowy nowych krzyży bez zezwolenia władz. Np. w gminie Bielany wybudowano 6 krzyży, w gm. Siennica — 2. Są naciski, aby budować nowe kapliczki, np. w gminach Stoczek Łukowski, Mrozy. W niektórych miejscowościach, np. Mińsk Maz., odbywa się tzw. „chodzenie z obrazem” po mieszkaniach. W niektórych parafiach, np. Pilawa, ksiądz informował o ewentualności przyjazdu dziennikarza angielskiego. W miejscowości tej budowana jest kapli- ca, m.in. ze środków polonii angielskiej. W określonych kręgach wierzących kolportowana jest informacja, że wierni z Warszawy nie pozwolą zdemontować ołtarza wystawionego na Placu Zwycięstwa, przy którym papież będzie celebrował mszę. W niektórych parafiach, np. Kałuszyn, Siennica, rozpoczęły się zbiórki pieniężne inspirowane przez księży. Wysokość ich określona została od 500 zł i wyżej. Wg księży pieniądze te są niezbędne w związku z przyjazdem papieża. Z zadowoleniem zostały przez społeczeństwo przyjęte informacje o transmisjach radiowych i telewizyjnych z uroczystości pobytu Jana Pawła II w Warszawie.

[31 maja 1979]260

Zbliżający się termin przyjazdu Jana Pawła II do Polski powoduje znaczne ożywienie wśród funkcjonariuszy Kościoła. W Kurii Siedleckiej odbyło się spotkanie biskupa Skomoruchy z prefektami szkół średnich. W trakcie tego spotkania przekazano wytyczne w sprawie wyjazdu młodzieży na spotkanie z papie- żem. W związku z tym księża prefekci ogłosili, że wyjazd młodzieży do War- szawy nastąpi dnia 2 czerwca w godzinach popołudniowych. Zbiórka będzie miała miejsce w wytypowanych kościołach na Pradze. Są apele, aby posiadacze własnych samochodów podwozili młodzież do granic Warszawy. Pozostały odcinek młodzież przebędzie pieszo. Z młodzieżą mają jechać prefekci. W dniu

260 Tamże, s. 174–175.

93 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW wczorajszym odbyło się spotkanie z młodzieżą studencką w ramach Ośrodka Duszpasterstwa Akademickiego. Chęć wyjazdu zgłosiło 60 studentów, którzy otrzymali karty uczestnictwa. Dnia 31.05 br. o godz. 20.00 odbędzie się msza dla młodzieży, po której będą rozdawane karty. Kler pragnie zorganizować wyjazd 400 studentów. W wielu parafiach stwierdza się nawoływania księży do udziału dorosłych w uroczystościach w Warszawie. W licznych parafiach proboszczowie zwracają się do wiernych z apelem o pozostanie w miejscach zamieszkania i śledzenie wizyty papieża na ekranach telewizorów. Niektórzy księża zamierzają zainstalo- wać telewizory w kościołach. W gminach Sokołów Podlaski i Kotuń księża sugerują, aby wierni wyjeż- dżali do Warszawy dnia 1 czerwca, gdyż w dniu wizyty ruch pociągów będzie ograniczony. Zarząd Wojewódzki PAX261 nie prowadzi samodzielnych działań w sprawie wyjazdu swoich członków do stolicy. Członkowie Stowarzyszenia mają zalecenie wyjazdu na uroczystości z grupami parafialnymi. Mobilizując wiernych do wcześniejszego wyjazdu do Warszawy księża wskazują na rzekome utrudnienia ze strony władz. Dziekan dekanatu sokołow- skiego262 informował wiernych, że władze nie zgodziły się na wynajem autobu- sów. Administrator parafii Skórzec263 stwierdził, że wobec braku środków loko- mocji gotów jest zorganizować pielgrzymkę pieszą. Księża dekanatu mińskie- go głoszą, że władze starają się ograniczyć ilość osób pragnących uczestniczyć w uroczystościach. Wskazują, że służy temu nowy rozkład jazdy i ograniczenie ilości miejsc na Placu Zwycięstwa do 20 tys. osób. Za przejaw braku dobrej woli uważa się zamierzenie władz dotyczące rozebrania ołtarza na Placu Zwycięstwa w nocy z 2 na 3 czerwca br. Zdaniem ich można byłoby to uczynić kilka dni póź- niej kierując się względami uczuciowymi wierzących. W dniu 2 czerwca odbędzie wręczenie świadectw maturalnych w szkołach średnich w Garwolinie i Łukowie. Księża i część ludności interpretują ten fakt jako działanie uniemożliwiające wyjazd do Warszawy na powitanie papieża. Są również próby zabraniające wierzącym organizowania zabaw i innych imprez w okresie pobytu Jana Pawła II w Polsce (gm. Trzebieszów). W dniu 30 maja we wszystkich miastach i gminach woj. siedleckiego od- były się narady czołowego aktywu partyjnego i gospodarczego, na których omó- wiono zagadnienie realizacji aktualnych problemów związanych z wizytą papie- ża w Polsce. Narady przebiegały w dobrej atmosferze. Obsłużyli je pracownicy KW PZPR i czołowy aktyw wojewódzki.

261 Stowarzyszenie „Pax” — organizacja katolików współpracująca z władzami komunistycz- nymi w PRL. 262 Ks. kan. Stanisław Pielasa. 263 Ks. Piotr Mierzejewski.

94 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[31 maja 1979]264

W nawiązaniu do rozmowy telefonicznej uprzejmie informuję, że w dniu 16 maja o godz. 17.00 odbyłam wraz z wojewodą siedleckim rozmowę z ordy- nariuszem diecezji siedleckiej biskupem Janem Mazurem. Rozmowa przebie- gała w atmosferze bardzo życzliwej i wzajemnego zrozumienia (trwała ponad 2 godziny). Wyeksponowano w niej następujące problemy: 1. Podstawowe założenia polityki wyznaniowej ludowego państwa polskiego; zdemokratyzowanie stosunków wyznaniowych; rzeczywiste zapewnienie wolności sumienia; oddzielenie Kościoła od państwa; po- stęp w rozwoju stosunków państwowo-kościelnych po 1970 roku i osobiste w nim zasługi przywódcy narodu towarzysza Edwarda Gierka (m.in. złożona wizyta I Sekretarza PZPR papieżowi Pawłowi VI). 2. Dorobek społeczno-gospodarczy Polski Ludowej w okresie 35-lecia i jej pozycja na arenie międzynarodowej; wkład PRL w odprężenie mię- dzynarodowe i pokój na świecie; zakres możliwości społecznego zaan- gażowania Kościoła we współdziałanie z państwem. Biskup Mazur podzielił pogląd, że dla naszego przyspieszonego rozwoju ojczyzny, umacniania jej bezpieczeństwa i pozycji w świecie potrzebne jest zespalanie ogólnonarodowej pracy, kształtowanie społecz- nej dyscypliny i obywatelskiej odpowiedzialności. Przyznał nam ra- cję, że jest potrzebna konstruktywna współpraca i współdziałanie dla ugruntowania świadomości w społeczeństwie nadrzędności interesów narodu, jego jedności jako warunku dalszego postępu cywilizacyjnego i ekonomicznego. Wskazaliśmy również na humanitarne cele ustroju socjalistycznego. Wówczas biskup stwierdził, że polityka społeczna ustroju socjalistycznego jest najbliższa Kościołowi, pod warunkiem, że państwo socjalistyczne będzie realizowało zasadę tolerancji religijnej. W rozmowie podkreśliliśmy również, że potencjał ekonomiczny i twórcza, pokojowa polityka zagraniczna socjalistycznej Polski zdecy- dowały, iż Polak mógł być rozważany jako kandydat na papieża. Wy- branie Polaka na papieża jest uznaniem siły ekonomicznej i politycznej Polski Ludowej na arenie międzynarodowej. Biskup Mazur zgodził się z tą tezą dodając przy tym, że Karol Wojtyła od dawna cieszył się ogromnym autorytetem wśród kardynałów całe- go świata. Jest to wybitnie utalentowany syn narodu polskiego. Pod- kreślił w tym miejscu ogromne zasługi kardynała Wyszyńskiego jako wspaniałego wychowawcy nowego papieża. Wyraził przekonanie, że Jan Paweł II, jako człowiek kochający swoją ojczyznę i opowiadający

264 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 939, s. 177–179. Teleks wysłany osobiście przez nową I sekretarz KW PZPR Zofię Grzebisz-Nowicką.

95 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

się za pokojowym współistnieniem dwóch systemów, potwierdzi swoim pobytem w Polsce te dwie prawdy, bowiem jest to człowiek, który niczego nie uczyni, co by godziło w dobre imię narodu i interes Polski. Zwrócił uwagę także na patriotyczną postawę prymasa Polski – Wy- szyńskiego w czasie wizyty w RFN265. 3. Dorobek województwa siedleckiego i kierunki jego dalszego rozwoju. W czasie omawiania dotychczasowego dorobku województwa pod- kreśliliśmy te obszary działania, w których Kościół powinien udzielić większego niż dotychczas wsparcia: • podniesienie dyscypliny społecznej, ładu, porządku publicznego, • walka z alkoholizmem i niegospodarnością (nawiązaliśmy tutaj do odbytej w tych sprawach w ub. roku sesji WRN266, o której szczegó- łowo informowałam biskupa Mazura w poprzednich rozmowach), • rozszerzenie czynów społecznych na rzecz poprawy dróg, ulic, obiektów użyteczności publicznej (świetlica, placówki służby zdrowia, urządzenia sportowo-rekreacyjne itp.). Pokazaliśmy skutki zimy i powodzi w całej gospodarce województwa, a także zniszczenia dróg i transportu kolejowego i samochodowego. Zwróciliśmy się z prośbą do biskupa Mazura o zachęcenie administrato- rów parafii i wiernych do podejmowania różnego rodzaju czynów spo- łecznych i produkcyjnych dla dobra społeczeństwa woj. siedleckiego. Przy tej okazji poinformowaliśmy biskupa o wielkości podjętych zobo- wiązań społeczno-produkcyjnych przez obywateli naszego wojewódz- twa w ramach ogólnonarodowego czynu na 35-lecie PRL. Zaakcentowa- liśmy potrzebę włączenia się Kościoła w większym niż dotychczas stopniu do spopularyzowania szlachetnego współzawodnictwa pomiędzy wsiami w ramach ogłoszonego w 1977 roku przez WK FJN267 konkursu „Wieś siedlecka piękna i gospodarna”. Potrzebę zintensyfikowania prac w zakresie porządkowania obejść go- spodarskich wsi i miast, podniesienie ich estetycznego wyglądu, naprawy dróg, ulic, ukwiecenie ich i zalesienie pokazaliśmy w kontekście przygotowań do wizyty papieża. Z racji chociażby bliskiego sąsiedztwa naszego województwa z Warszawą część dziennikarzy zagranicznych, a może także dostojników Kościoła będzie wizytowała nasz teren. Biskup Mazur zgodził się z potrzebą przyspieszenia prac porządko- wych, głównie dróg i wsi, które szczególnie ucierpiały w ostatniej zimie i wiosennej powodzi. Oświadczył, że podejmie ten temat w rozmowie

265 Wizyta przedstawicieli polskiego Episkopatu z kard. Stefanem Wyszyńskim na czele w RFN miała miejsce w dniach 20–25.09.1978 r., zob. A. Albert, Najnowsza historia Polski…, s. 738. 266 Wojewódzka Rada Narodowa. 267 Wojewódzki Komitet Frontu Jedności Narodu.

96 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

z proboszczami parafii. Jeśli chodzi o wizyty gości zagranicznych to po- informował, że żadnego duchownego z zagranicy nie zapraszał. Sam dotychczas bardzo niewiele jeździł za granicę i nie utrzymuje z nikim bliższego kontaktu. Co do redaktorów to trudno przewidzieć, jakie miasta i gminy odwiedzą, poza tymi, które leżą na trasie podróży papieskiej. Prosiliśmy również, aby nie dekorowano miast materiałami i wstążka- mi, bo jest to krótkotrwały efekt, natomiast pogłębi to niedobór towarów rynkowych, w ogromnym trudzie wyprodukowanych przez naszych robotników. Biskup przyznał nam rację. 4. Godne przyjęcie papieża – Polaka przez najwyższe władze państwo- we, Kościół i społeczeństwo naszego kraju. Wyraziliśmy zgodne przekonanie, że papież Jan Paweł II będzie podej- mowany w sposób serdeczny i godny narodu polskiego. Nawiązaliśmy do depeszy przewodniczącego Rady Państwa, w której tow. Henryk Ja- błoński wyraził zadowolenie władz państwowych z faktu zaproszenia przez Episkopat polski Jana Pawła II do Polski. Zwróciliśmy się do biskupa z prośbą, aby pojechali na jego powitanie ludzie dający gwarancję, że nie będą kompromitowali swoim zachowaniem wykształconego, kulturalnego i szanowanego na całym świecie narodu polskiego. Poinformowaliśmy biskupa, że pobyt papieża Jana Pawła II w Warsza- wie będzie transmitowany przez Polskie Radio i TV, w związku z tym nie ma potrzeby powiększać tłoku w Warszawie. Obowiązkowo powinni zostać w domu ludzie chorzy, starzy i dzieci ze względu na ich bezpie- czeństwo. Biskup Mazur oświadczył, że możemy być pewni co do reprezentacji województwa na uroczystości w Warszawie. Podzielił pogląd, że z uwagi na trud dojazdu powinni pojechać ludzie sprawni fizycznie. Wśród wiernych diecezji siedleckiej (3/4 woj. siedleckiego i woj. bialskopodlaskiego) zostanie rozprowadzonych 15 tys. kart wstępu na pontyfi- kalną mszę świętą na Placu Zwycięstwa. 10 [tys.] kart rozprowadzi się na terenie woj. siedleckiego, a pozostałe 5 tys. na terenie woj. bialskopodlaskiego. Ponadto 10 tys. kart zostanie rozdanych młodzieży (z tego 8 tys. w woj. siedleckim) na mszę św. w dniu 3 czerwca przy kościele Św. Anny. Biskup przyjął naszą prośbę, by nie brano dzieci ze szkół podstawowych. W argumentacji dodał, że uczniowie szkół podstawowych będą mieli możliwość spotkania się z papieżem jeszcze jako młodzież (na uro- czystościach 600-lecia Jasnej Góry w Częstochowie w 1982 roku), będzie to jeden z tematów rozmowy Jana Pawła II z władzami państwowymi w Belwederze w dniu 2 czerwca. Ponadto biskup Mazur poinformował nas, że na powitanie Ojca Świętego w Warszawie odezwą się we wszystkich kościołach dzwony kościelne. Na zakończenie rozmowy poinformowałam ordynariusza o realizacji po-

97 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

stulatów zgłoszonych przez biskupa podczas ostatniego spotkania, któ- re odbyło się 30 grudnia 1978 roku, oraz podziękowałam mu za pomoc w niedopuszczeniu w miejscowości Opole koło Siedlec do przekształce- nia uroczystości kościelnej w manifestację polityczną inspirowaną przez KOR268. Biskup podzielił nasze stanowisko, że są to ludzie nieżyczliwi za- równo władzom polityczno-administracyjnym jak również Kościołowi. Biskup zaaprobował inicjatywę odbycia rozmów przez przewodniczą- cych MRN269 i GRN270 oraz naczelników miast i gmin z administratorami parafii. Rozmowy te zostały już odbyte.

[1 czerwca 1979]271

W przeddzień przyjazdu Jana Pawła II obserwuje się wzmożone działanie duchowieństwa, jak również niektórych wiernych. Uwaga kleru skupiona jest przede wszystkim na werbunku wiernych na wyjazd do Warszawy. W gminie Łochów miejscowi księża i zakonnicy jeździli po wsiach i namawiali do wyjazdu oraz wręczali karty wstępu. Podobnie w gminie Sadowne. Dla agitacji do wyjazdu wykorzystuje się nabożeństwa, małą peregrynację obrazu Matki Boskiej, jak również zebrania rad parafialnych i aktywu kościelnego. W dalszym ciągu rekrutowana jest młodzież do wyjazdu. W dniu wczorajszym rozdano 80 kart wstępu na uroczystości w dniu 3 czerwca. Stwierdza się trudności w werbunku młodzieży akademickiej. Początkowo zakładano wyjazd około 400 studentów. Akcja zachęcania do wyjazdu młodzieży trwa nadal. W dniu wczorajszym na nabożeństwie wieczornym dla młodzieży ksiądz Kor- nas272 ostro krytykował społeczeństwo Siedlec za rzekomo małe zainteresowanie wizytą papieża. Stwierdził, że w sklepach „Veritasu”273, dobrze zaopatrzonych, nie ma kupujących, że dekoracje są za mało widoczne. Diecezja siedlecka ma zapewnić frekwencję na trasie przejazdu przy ul. Żwirki i Wigury (od ulicy Ba- nacha do Pomnika Lotnika — łącznie 800 m). Mają miejsce przypadki nieskorzystania z przyznanych kart wstępu (Siennica, Sadowne). Nasila się akcja dekoracji obiektów sakralnych, jak rów- nież domów i posesji sakralnych. Główne elementy dekoracyjne to flagi żółte, niebieskie, biało-czerwone, wizerunki papieża, jak również obrazy Matki Boskiej

268 Komitet Obrony Robotników. 269 Miejska Rada Narodowa. 270 Gminna Rada Narodowa. 271 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 939, s. 180. 272 Stefan Kornas (1933–2015) — ksiądz katolicki, w latach 1969-1978 duszpasterz młodzieży akademickiej w Siedlcach; członek Diecezjalnego Komitetu Organizacyjnego I Pielgrzymki Apo- stolskiej Jana Pawła II do Ojczyzny. 273 „Veritas” — przedsiębiorstwo związane ze Stowarzyszeniem „Pax” zajmujące się produkcją i handlem dewocjonaliami.

98 TEKSTY ŹRÓDŁOWE i innych świętych. Pojawiły się również hasła, np. „Ojcze Święty – umacniaj nas w wierze!”, „Boże, błogosław Polskę!” i inne. W gminie Kotuń przy trasie E8 pojawił się ołtarz. Stwierdza się naczepianie plakatów w miastach i na wsiach. W dalszym ciągu stwierdza się próby wznoszenia obiektów sakralnych. Doty- czy to krzyży w gminach Adamów, Siennica, Bielany, gminy Stoczek Łukowski, Mrozy, Wilga. Rozpowszechniane są plotki o możliwości dokonania zamachu na papieża przez organizację terrorystyczną z RFN, która rzekomo kwestionuje obiektywność [sic! — DM] wyboru papieża. Krążą także pogłoski, że w czasie pobytu Jana Pawła II w Polsce — w Rzymie odbędzie się konklawe, na którym dokona się wyboru nowego papieża. Z zadowoleniem przyjmowane są informacje o wizycie papieża w publikatorach. W dniu dzisiejszym biskup Mazur zatrzymał na ulicy idącą do pracy to- warzyszkę Zofię Grzebisz-Nowicką274 I sekretarza KW PZPR i poinformował, że ustalenia z rozmowy w dniu 16 maja br. realizuje. Dotyczy to szczególnie sugestii, aby do Warszawy nie wyjeżdżały osoby starsze, ułomne i dzieci oraz ograniczenie zakupów materiałów dekoracyjnych. Sam biskup wybiera się do Warszawy w dniu jutrzejszym.

[2 czerwca 1979]275

W dniu przyjazdu Jana Pawła II do Polski sytuacja na terenie wojewódz- twa siedleckiego wskazuje na to, iż zainteresowanie tą wizytą jest mniejsze niż wynikało to z poprzednich ocen oraz z wcześniejszych działań podejmowanych przez kler. Od wczoraj miały miejsce przypadki zwracania bądź niepobrania na- leżnych kart wstępu na Plac Zwycięstwa. Występowało to na terenie gmin Sien- nica, Stanisławów, Łuków i innych. Wśród młodzieży akademickiej rozdano 80 kart, co jest znikomą ilością w stosunku do tej, jaką zamierzali księża rozdać. Spełniły swoją rolę wszystkie te prace polityczno-wyjaśniające, które realizowane były przez instancje [i] organizacje partyjne naszego województwa. Wg wstępnych szacunków przeprowadzonych dzisiaj w godzinach wczesno porannych, do Warszawy z województwa siedleckiego około 7–8 tys. osób, w tym w sposób zorganizowany 1 tysiąc i młodzieży około 1 tysiąc. Nie stwierdzono pielgrzymek z całym ceremoniałem (stroje, chorągwie, śpiewy itp.). Najwięcej wiernych wyjechało z Siedlec (ok. 800 osób), Łukowa (ok. 700 osób), Kotunia (250 osób), Osiecka (200 osób), Łochowa (400 osób). Z pozosta-

274 Zofia Grzebisz-Nowicka (ur. 1938) — działaczka PZPR; wojewoda siedlecki (1977–1978); I sekretarz KW w Siedlcach (1978–1980); członek KC (1980–1981); poseł na Sejm PRL (1961–1969, 1980–1985). 275 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 939, s. 182.

99 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

łych miast i gmin wyjechały nieliczne grupy od kilkunastu do kilkudziesięciu osób. Na drogach dojazdowych do Warszawy nie było żadnych zakłóceń komunikacyjnych. W dniu wczorajszym na trasie E8 i E81 ruch kołowy był mniejszy niż normalnie. Autobus PKS relacji Biała Podlaska — Warszawa przybył dziś do Siedlec z 2 pasażerami i pojechał do Warszawy bez dosiadających się w Siedl- cach. Inne pociągi relacji Siedlce — Warszawa i autobusy były obciążone mniej niż normalnie. 8 zakładów pracy, w których w dniu dzisiejszym zarządzono normalną pracę dla odrobienie zaległości, funkcjonują normalnie. Przy normalnej frekwencji stawiły się załogi i kierownictwa. Poza kilkoma przypadkami nie stwierdza się nadmiaru dekoracji. Stosun- kowo dużo elementów dekoracyjnych stwierdza się na terenie gminy Liw, Gręb- ków i Zbuczyn. Nie zostały udekorowane wszystkie kościoły. Na wielu z nich dekoracje są skromne albo symboliczne. Bardzo skromną dekorację ma siedlecka katedra. W zasadzie minimalnie udekorowane są mieszkania i posesje prywatne. Jeśli wziąć pod uwagę dość intensywne zabiegi kleru na rzecz wyjazdu do Warszawy i dekorowania obiektów sakralnych oraz mieszkań prywatnych, to wypada stwierdzić, iż cała ta akcja nie przyniosła zamierzonego rezultatu. Zdała egzamin dobra informacja o możliwościach skorzystania z transmisji telewizyjnych oraz praca wyjaśniająca przeprowadzona w województwie na rzecz skorzystania z tej formy oglądania uroczystości. Ograniczenia wyjazdów wiążą się również z obawami o zdrowie na skutek upałów. W woj. siedleckim we wszystkich instancjach partyjnych i organach administracji pracują służby dyżurne. Komitet Wojewódzki ma całodobowy, stały kontakt z wszystkimi instancjami I stopnia i za ich pośrednictwem z wszystkimi wsiami i zakładami pracy. Na zasadach pełnego pogotowia pracują służby ko- munalne, energetyczne, łączności i handlu. Służba zdrowia ma dziś normalny dzień pracy, a wolną sobotę otrzyma w przyszłym tygodniu. W związku z wizytą papieża w Polsce rozchodzą się różne plotki, m.in. na temat możliwości ataków Czerwonych Brygad na Jana Pawła II w czasie pobytu w Polsce. W dniu wczorajszym w godzinach wieczornych nasiliły się pogłoski na temat rzekomego złego stanu zdrowia premiera rządu towarzysza Piotra Ja- roszewicza. Dziś krąży wersja o jego śmierci, co [rzekomo] zakłóci realizację programu papieża w Polsce.

[3 czerwca 1979]276

Relacje telewizyjne i radiowe z uroczystości z udziałem papieża wywo- łały duże zainteresowanie wśród społeczeństwa woj. siedleckiego. Nie ozna-

276 Tamże, s. 183.

100 TEKSTY ŹRÓDŁOWE cza to jednak, że zainteresowanie to zdominowało całkowicie życie wojewódz- twa. W 7 zakładach pracy w dniu wczorajszym pracowano na rzecz odrobienia zaległości w wykonaniu zadań planowych. W jednym zakładzie – Fabryka Na- rzędzi Skrawających „Vis” w Siedlcach — część załogi, która miała pracować w wolną sobotę 2 czerwca, zwróciła się z prośbą do dyrekcji o wcześniejsze zwolnienie z pracy w związku z transmisją telewizyjną, na co wyrażono zgodę. Na terenie wsi wielu rolników pracowało przy sianokosach. W wielu gminach (Dobre, Cegłów, Mrozy, Trojanów i inne) około połowa rolników ko- siła trawę. Zaangażowany był sprzęt SKR-owski277 i indywidualny. W wypowiedziach mieszkańców woj. siedleckiego akcentuje się to, że wizyta Jana Pawła II spełniła oczekiwania w wyważonym i rzeczowym tonie jego wystąpień na lotnisku i w Belwederze. Przekonywująco papież de- monstrował swoją polskość prezentując poglądy sprzyjające naszemu krajowi. Ranga, jaką wizycie nadało kierownictwo partii i rządu satysfakcjonuje wie- rzących i jest ważkim elementem jednoczącym nasz naród. Zwrócono uwagę na te fragmenty przemówień papieża, które akcentują konieczność utrzymania pokoju na świecie, współpracy państw o różnych ustrojach i ludzi o różnym stosunku do religii. Zwraca uwagę […] to, że dzięki sprawnemu funkcjonowaniu publikatorów, a szczególnie TV, wizyta jest dobrą okazją do propagowania Polski i jej dorobku na całym świecie. Homilia na Placu Zwycięstwa kwitowana jest jako wystąpienie religijne. Niemniej stwierdza się, szczególnie wśród aktywu, wiele aluzyjnych sformu- łowań wiążących pewne treści historyczne z aktualnymi problemami wiary narodu polskiego278. Aktyw partyjny zdaje sobie sprawę z tego, że przemó- wienie musiało mieć taki ton, chociaż mogło zawierać bardziej wyraźny i zdecydowany akcent na rzecz jedności Polaków, 35-lecia PRL, 40-lecia wybuchu drugiej wojny światowej i zaangażowanej pracy na rzecz naszego kraju. Wierni, którzy powrócili z Warszawy, stwierdzają, że władze miejskie uczyniły wszystko, aby uroczystości odbywały się w dobrej atmosferze i dobrych warunkach. Są pełni uznania dla ładu i porządku, który tam panował. Nie stwierdzono przenoszenia na teren województwa negatywnych komentarzy i opinii. Według informacji instancji partyjnych I stopnia, nie stwierdza się żadnych incydentów wiążących się z udziałem mieszkańców woj. siedleckiego w uroczystościach w Warszawie. Część uczestników wczorajszej uroczystości, w tym pewna ilość mło- dzieży, nie powróciła jeszcze do swoich domów. Według ocen instancji partyjnych I stopnia, na dzisiejsze spotkanie z papieżem w kościele Św. Anny z te-

277 Spółdzielnia Kółek Rolniczych. 278 Podczas mszy św. sprawowanej w Warszawie na pl. Zwycięstwa, w trakcie homilii zatytu- łowanej „Chrystusa nie można wyłączyć z dziejów człowieka”, papież wygłosił słynne słowa: „Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze ziemi. Tej ziemi”.

101 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW renu naszego województwa wybrało się około 700 uczestników rekrutujących się spośród młodzieży. Bardzo nasiliły się pogłoski o rzekomej ciężkiej chorobie premiera a nawet jego śmierci. Spotęgowane to zostało nieobecnością tow. Piotra Jaroszewi- cza na uroczystości w Belwederze279.

[4 czerwca 1979]280

Minęła kulminacja zainteresowania wizytą Jana Pawła II wśród miesz- kańców woj. siedleckiego. Obecnie wśród wierzących podnosi się znaczenie pobytu papieża w Częstochowie i na tym tle wypowiadane są pojedyncze postulaty, aby uroczystości jasnogórskie relacjonowano w radio i telewizji w programie ogólnopolskim. Natomiast w dalszym ciągu komentowane są warszawskie uroczystości z udziałem papieża. Ich uczestnicy po powrocie do województwa wskazują na doskonałą organizację, porządek, zaopatrzenie. Jest to komentowane, jako rezultat dobrego funkcjonowania aparatu państwowego w stworzeniu warun- ków do dobrego przebiegu wizyty. Uczestnicy uroczystości w Warszawie wy- rażają również rozczarowanie wynikające z ograniczonej widoczności i upału. Niektórzy żałują, że nie zostali w domu. W komentarzach na tle przebiegu uroczystości obserwowanych za po- mocą TV oraz bezpośrednio pojawiają się wypowiedzi krytyczne dotyczące postawy papieża. Jako nietakt rozpatruje się spóźnienie na uroczystości w Bel- wederze. Inne były oczekiwania w stosunku do treści homilii wygłoszonej na Placu Zwycięstwa. Jeśli rzeczą zrozumiałą była wybitnie religijna jej treść, to za niedopuszczalne ocenia się: aluzyjność niektórych sformułowań, możliwość bardzo szerokich, a nawet sprzecznych interpretacji pewnych fragmentów, a przede wszystkim brak akcentów apelujących o jedność Polaków w warunkach obecnej rzeczywistości naszej ojczyzny. Niektóre fragmenty homilii, na przykład komentarz do roli sprzymie- rzeńców w Powstaniu Warszawskim, funkcji Kościoła w życiu współczesnym naszego kraju, roli Kościoła w historii polskiej państwowości i inne, uznaje się jako próbę konfrontacji ideologicznej. Niektórzy słuchacze i uczestnicy uro-

279 Przed przyjazdem Jana Pawła II do Polski i w trakcie pielgrzymki krążyły po kraju liczne po- głoski, m.in. o masowym szyciu sutann i komży dla funkcjonariuszy i agentów SB, którzy mieli inwigilować uczestników uroczystości, o niebotycznym wzroście cen za kwatery w miastach od- wiedzanych przez papieża, braku żywności, a także ciężkiej chorobie, a nawet śmierci premiera Piotra Jaroszewicza. Badacze nie wykluczają inspiracji władz w rozpowszechnianiu tych plotek, by zniechęcić Polaków do udziału w spotkaniach z Ojcem Świętym, Ł. Kamiński, Najbardziej oczekiwana, https://papiez.wiara.pl/doc/5609760.Najbardziej-oczekiwana (dostęp: 16.12.2019). 280 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 939, s. 184.

102 TEKSTY ŹRÓDŁOWE czystości na Placu Zwycięstwa dopatrują się w przemówieniu papieża aluzji antyradzieckich. Zwrócił na siebie uwagę wysiłek papieża, aby możliwość wystąpienia przed kamerami TV wykorzystać do końca. Według opinii niektórych śro- dowisk inteligenckich, Jan Paweł II w trakcie przemówienia zachowywał się chwilami jak kiepski aktor, który nie daruje nawet ostatniego, najmarniejszego oklasku. W województwie jest atmosfera dobra. We wszystkich zakładach pracy trwa normalna produkcja. Na wsi ma miejsce bardzo duże zaangażowa- nie przy sianokosach. W dniu wczorajszym w większości gmin odbywały się obchody Święta Ludowego. Dzięki działaniu instancji organizacji partyjnych i ogniw Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, Święto Ludowe miało dobry przebieg ciesząc się dużym zainteresowaniem mieszkańców wsi.

[5 czerwca 1979]281

Wizyta Jana Pawła II wywołuje nadal zainteresowanie społeczeństwa woj. siedleckiego, lecz nie jest tematem dominującym. Zainteresowanie przede wszystkim koncentruje się wśród kleru i środowisk z nim związanych. W zakładach produkcyjnych trwa normalny rytm pracy, na wsiach trwa- ją wzmożone prace przy sianokosach. W dalszym ciągu padają stwierdzenia wśród wiernych, że uroczystości na Jasnej Górze winny być transmitowane przez radio i telewizję na cały kraj. W tej sytuacji wskazuje się, że informacje zamieszczane w prasie codziennej są bardzo lakoniczne, nie zawierają wystąpień papieża ani szczegółowego opisu przebiegu uroczystości. Zdaniem kół związanych z klerem, prasa z wystąpień Jana Pawła II eksponuje tylko te fragmenty, które są dogodne dla propagandy. Pomija natomiast te wszystkie stwierdzenia, które mają charakter aluzyjny i często religijny. Tym też tłumaczy się fakt pominięcia w prasie wystąpienia papieża na Placu Zwycięstwa. Z tych samych środowisk padają opinie, że specjalnie wyeksponowano z pobytu w Gnieźnie podziękowania papieża dla służb porządkowych, a zwłaszcza MO. Padają komentarze, że jest to przej- rzysta aluzja do zbyt dużej mobilizacji organów milicji na okres pobytu Jana Pawła II w kraju. W dalszym ciągu wśród aktywu partyjnego żywo komentowane jest wystąpienie Jana Pawła II i kardynała Wyszyńskiego na Placu Zwycięstwa. Padają uwagi, że homilia papieża była rozwlekła, często mało zrozumiała dla przeciętnych wiernych. Sądzi się, że kler w dalszej działalności będzie ekspo- nował jej treści zwracając także uwagę na momenty polityczne.

281 Tamże, s. 187.

103 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

W wystąpieniu prymasa [Stefana] Wyszyńskiego szeroko komentowane jest nawiązanie do wypowiedzi Piusa XII, który nie był przyjacielem Polaków. Za jego pontyfikatu Niemcy mordowali miliony ludzi, w tym tysiące duchow- nych282. Oceniając pracę ekipy telewizyjnej wskazuje się, że eksponując uroczy- stości na Placu Zwycięstwa TV mogła pokazać ją nieco „od kuchni”. Według relacji uczestników, poza zasięgiem kamer było sporo bałaganu, chodzenia za napojami, atmosfery pikniku. Na terenie województwa stwierdza się stawianie lub wymianę krzyży. W ostatnim okresie zanotowano w różnych gminach 8 takich przypadków (w tym 5 to wymiana starych na nowe). Wczoraj w godzinach popołudniowych w Trzebieszowie III wybuchł pożar. Spaleniu uległo 11 budynków inwentarskich i mieszkalnych. Nie było strat w ludziach. Jak wynika ze wstępnych ustaleń, pożar został zaprószony przez dzieci. Dnia 5 czerwca 1979 roku około godziny 7.30 na terenie Parku Miejskie- go ujawniono około 200 egzemplarzy ulotek informujących w swej treści o ist- nieniu Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela w Polsce oraz [przedsta- wiających] jego charakterystykę. Zawierają informację o rodzaju prowadzonej przez ten ruch działalności, o wydawanych przezeń publikacjach dot. poszcze- gólnych dziedzin i problemów, a także adresy biura informacyjno-prasowego tego ruchu i głównych punktów konsultacyjnych. Ustalenia w tej sprawie trwają.

[6 czerwca 1979]283

Zainteresowanie wizytą Jana Pawła II w woj. siedleckim jest umiarko- wane i przede wszystkim dotyczy kręgów duchowieństwa i wiernych z nim związanych. Obecnie komentowane jest głównie przemówienie do wiernych przybyłych z Dolnego Śląska, Opolszczyzny i Ziemi Lubuskiej, wygłoszone przez papieża w Częstochowie. Według niektórych komentarzy, Jan Paweł II straci popularność w niektórych kręgach społeczeństwa RFN. Dobrze odebrane zostały stwierdzenia papieża mówiące o potrzebie sprawiedliwości i miłości między ludźmi, które powinny służyć wewnętrznemu zjednoczeniu narodu. Coraz więcej komentarzy dotyczy zagadnień, w jaki sposób duchowień- stwo zdyskontuje wizytę Jana Pawła II w Polsce dla własnych celów. Padają przy tym głosy na temat rychłej perspektywy polepszenia stosunków między

282 Echa propagandy komunistycznej w stosunku do papieża Piusa XII, który ostro potępiał ten ruch polityczny. 283 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 939, s. 188.

104 TEKSTY ŹRÓDŁOWE państwem a Kościołem. W niektórych kręgach duchowieństwa mówi się, że wizyta papieża nie przyczyni się do polepszenia stosunków między państwem a Kościołem, gdyż władze w ostatniej chwili wycofały się z szeregu ustępstw, które miały mieć rzekomo miejsce. Główne z nich to: niewyrażenie zgody na spotkanie młodzieży z papieżem na Placu Zwycięstwa, odwołanie transmisji z trasy przejazdu papieża z lotniska do katedry, wolna sobota była dniem pracy dla wielu zakładów pracy, nie zwolniono dzieci z lekcji w sobotę, a wobec tych, którzy nie przyszli w tym dniu na zajęcia, będą wyciągnięte konsekwencje. Ponadto akcentuje się, że władze w dalszym ciągu prowadzić będą wytę- żoną działalność ateistyczną. Dnia 5 czerwca 1979 r. o godz. 7.00 w elewatorze zbożowym PZZ w Łu- kowie — komora nr 5, nastąpił samozapłon zboża. Aktualnie trwa rozładunek zboża z komory. Oszacowanie wysokości strat będzie możliwe po całkowi- tym rozładunku komory. O przydatności zboża do produkcji orzeknie komisja Państwowej Inspekcji Spożywczej i Przetwórstwa Artykułów Rolnych w War- szawie.

[6 czerwca 1979]284

Wyraźnie minęła już kulminacja zainteresowania wizytą Papieża Jana Pawła II w Polsce. Słyszy się nawet głosy, że jest ona zbyt długa, program zbyt intensywny i wszelkie treści rozpływają się w powodzi informacji ze spotkań i uroczystości. Dobrze odbierane są przez społeczeństwo nadawane w telewizji w przed- dzień pobytu papieża w danej miejscowości krótkie ich charakterystyki. Sporo komentarzy wzbudziła treść homilii wygłoszonej przez papieża do wiernych Śląska i Zagłębia w Częstochowie. Generalnie nie podobał się ten fragment wypowiedzi, w którym mówiąc o wielkich zakładach pracy Śląska i Zagłębia zapisał dorobek ich tworzenia na okres kilku stuleci. Komentarz społeczny jest do tego taki, że specjalnie nie chciał on wyeksponować dorobku 35-lecia PRL. Podobny komentarz jest do treści charakteryzujących pracę człowieka i jego stosunek do ziemi. Filozoficzne ujęcie tego tematu odebrane zostało jako chęć zdyskontowania ideologią wysiłku ludzi pracy. Najważniejszym wydarzeniem wizyty w odczuciu społecznym będą uroczystości w Oświęcimiu. Oczekiwane jest tu wystąpienie papieża do kra- jów świata o zachowanie pokoju, a jednocześnie ustosunkowanie się do problemu przedawnienia zbrodni wojennych. Na terenie województwa obserwuje się coraz mniej okolicznościowych dekoracji.

284 Tamże, s. 189.

105 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

W dniu wczorajszym około godz. 9.30 we wsi Grodzisk gm. Sabnie wy- buchł pożar, w wyniku którego spłonął dom mieszkalny i 19 budynków gospodarczych. Ofiar śmiertelnych nie było. Ze wstępnych ustaleń wynika, że przyczyną pożaru było nieumyślne zaprószenie ognia. W związku z rosnącym zagrożeniem pożarowym Komitet Wojewódzki PZPR zalecił I sekretarzom instancji partyjnych I stopnia bezpośrednie zainteresowanie się tą problematy- ką. Ustalono jednocześnie przeprowadzenie w każdej gminie spotkań aktywu gminnego i sołtysów w sprawie uczulenia środowiska wiejskiego na zachowanie szczególnej ostrożności w zakresie przestrzegania przepisów p[rzeciw] poż[arowych].

[8 czerwca 1979]285

W związku z transmisją telewizyjną z uroczystości w Oświęcimiu – w dniu wczorajszym wzrosło zainteresowanie pobytem papieża w Polsce. Pobyt w Wadowicach i Kalwarii Zebrzydowskiej w odbiorze sporej części społeczeństwa potraktowany został jako jeszcze jeden element autoreklamy. Spodziewano się, że papież korzystając ze szczególnej i niepowtarzalnej sytuacji, jaką stanowiła dla niego sceneria obozu cmentarza ludobójstwa, wystąpi ze znaczącym hasłem lub odezwą wspomagającą wszelkie pokojowe inicjatywy narodów świata i że potępi wszelkie formy agresji. Liczono się też, że jako Polak (na co powołuje się przecież wielokrotnie) konkretnie wesprze polskie inicjatywy pokojowe. Treści zawarte w homilii wywołały rozczarowanie. Za- wierała ona, w stosunku do oczekiwań, niewiele treści. Dobrze odebrano te fragmenty wypowiedzi, w których papież wspo- mniał o najbardziej umęczonych narodach, tzn. Żydach, Rosjanach i Polakach. Najwięcej jednak komentarzy i kontrowersji wzbudził ten fragment wypowiedzi, w którym mówiąc o udręce człowieka przez człowieka nie skomentował on w sposób dosłowny wskazując winnych tej niezmiernej krzywdy. Niektó- rzy potraktowali to jako ostrożność w stosunkach z Kościołem RFN. Wywód o udręce doznanej przez jednych od drugich odebrany został jako niesmaczna i niepasująca do otoczenia aluzja. Z niesmakiem, także wśród wiernych, odbierało się zachowanie uczest- ników uroczystości. Oklaski, śpiewy „Sto lat” uznawane są za niedopuszczalne w miejscu kaźni i męczeństwa narodów uświęconej krwią milionów ludzi. Winę za to zachowanie ponosi papież. W innych komentarzach zwraca uwagę większa frekwencja na uro- czystościach jasnogórskich i w Oświęcimiu niż [na] warszawskich. Zwraca też uwagę fakt, że papież otacza się przy tych wielkich widowiskach przede

285 Tamże, s. 190.

106 TEKSTY ŹRÓDŁOWE wszystkim ludźmi młodymi – wysuwani są oni tu na pierwszy plan. Komen- towane jest to jako swoista forma agitacji i reklamy. Krąży kilka wersji plotek o rzekomych incydentach zaistniałych podczas pobytu papieża w Gnieźnie. Podobno młodzież zachowywała się z jego winy nieodpowiedzialnie286. Obserwuje się jednocześnie, że coraz więcej ludzi na kanwie wizyty zadaje pytania – ile to kosztowało i czy jest to dla nas aktualnie najkonieczniejszy wydatek. Biskupi i księża diecezji siedleckiej w dalszym ciągu zastanawiają się nad przyczynami małej frekwencji wiernych w uroczystościach warszawskich. Bardzo dobrze odebrana została relacja TV z wizyty I Sekretarza KC PZPR towarzysza Edwarda Gierka w Hucie Warszawa. Przeniosła ona nastroje społeczne ze specyficznej atmosfery misterium, stworzonej poprzez nasilenie propagandy wokół papieża, na rytm codziennej pracy. Jednocześnie fakt pokazania spotkania I Sekretarza KC PZPR z premierem rządu PRL towarzyszem Piotrem Jaroszewiczem w sposób jednoznaczny zlikwidował wszelkie krążące plotki na temat stanu jego zdrowia.

[9 czerwca 1979]287

Na terenie woj. siedleckiego ma miejsce pewien wzrost zainteresowania wizytą Jana Pawła II w Polsce. Wiąże się to faktem bliskiego terminu jej za- kończenia. Rodzą się spekulacje w sprawie ceremonii pożegnania i osób w niej uczestniczących. Spodziewany jest udział przedstawicieli najwyższych władz państwowych. Z przemówienia wygłoszonego w Nowym Targu eksponuje się te elementy, które mówią o miłości do ziemi i pracy na roli. Pozytywnie odebrane zostały także stwierdzenia na temat umiłowania ziemi ojczystej, potrzeby pracy, które warunkują zamożność kraju. W wielu środowiskach, szczególnie inteligenckich, komentowany jest fakt, że papież nie odwiedził żadnego miasta na Ziemiach Odzyskanych. Ogra- niczył się tylko do przyjęcia pielgrzymów z tych ziem na Jasnej Górze. Trakto- wane jest to jako unik polityczny. Tym też tłumaczy się oględność w wystąpie- niu w obozie oświęcimskim.

286 Zapewne chodzi o rozentuzjazmowanie wiwatującej na cześć papieża młodzieży, której przez dłuższy czas nie można było uciszyć. Kardynał Stefan Wyszyński zaintonował wówczas piosenkę Góralu, czy ci nie żal — natychmiast podchwyconą przez tłum. 287 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 939, 191.

107 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[9 czerwca 1979]288

W dniu wczorajszym w woj. siedleckim przebywał z gospodarską wizy- tą I Sekretarz KC PZPR towarzysz Edward Gierek. Towarzysz Edward Gierek zapoznał się z niektórymi problemami rozwoju rolnictwa i gospodarki żywno- ściowej w woj. siedleckim. W trakcie pobytu odwiedził Instytut Sadownictwa w Sinołęce gm. Kałuszyn, gdzie poinformowany został o przedsięwzięciach na rzecz intensyfikacji produkcji sadowniczej oraz pracy zakładu w upowszech- nianiu upraw truskawek, malin i porzeczek. W Broszkowie gm. Kotuń I Sekretarz KC PZPR przebywał w rolniczym zespole specjalizującym się w produkcji trzody. Członkiem zespołu jest m.in. tow. Marian Orzechowski289, zaangażowany działacz partyjny […]. Kolejnym etapem wizyty tow. Edwarda Gierka była RSP290 w Sterdyni. W spółdzielni tej rozwijana jest przede wszystkim produkcja zwierzęca oraz przetwórstwo owocowo-warzywne. Towarzysz E. Gierek wizytował m.in. no- woczesną chlewnię na 4 tys. sztuk trzody chlewnej oraz przebywał na spół- dzielczych łąkach, gdzie aktualnie trwa zbiór siana. W godzinach popołudniowych w gmachu KW PZPR odbyła się pod- niosła uroczystość wręczenia legitymacji kandydackich 40-osobowej grupie nowoprzyjętych w szeregi PZPR. W uroczystości służyli członkowie Egzeku- tywy KW i KM, grupa działaczy sprzed zjednoczenia291, pracownicy aparatu KW, aktywiści miejskiej organizacji partyjnej oraz 70-osobowa grupa młodzie- ży zrzeszonej w Federacji SZMP. Kandydaci otrzymujący legitymacje partyjne z rąk I Sekretarza KC PZPR reprezentowali główne zakłady pracy i środowiska miasta Siedlec. Za zaszczytne wyróżnienie w postaci otrzymania legitymacji z rąk towarzysza Edwarda Gierka podziękowała przewodnicząca Koła ZSMP tow. Barbara Czarkowska z Siedleckiej Fabryki Domów, której druga nitka buduje się z osobistej inicjatywy I Sekretarza KC PZPR. Głos zabrała również tow. Halina Arczewska – robotnica Zakładów Przemysłu Dziewiarskiego „Karo”, która nawiązała do pobytu tow. Edwarda Gierka w tym zakładzie w 1972 r. Wtedy to Zakłady nie dysponowały praktycznie żadną bazą socjalno-bytową. Obecnie w dyspozycji załogi jest przedszkole, żłobek, nowo wybudowana stołówka, Zakładowy Dom Kultury. Tow. Halina Arczewska podziękowała I Sekretarzowi KC PZPR za jego osobisty wkład w stworzenie tych warunków w Zakładzie. Wystąpił również weteran ruchu robotniczego tow. Henryk Kon-

288 Tamże, s. 192–193. 289 Marian Orzechowski (ur. 1931) — działacz PZPR, sekretarz KC 1981–1983, 1988–1989 i BP KC 1986–1989. 290 Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna. 291 Chodzi o tzw. Kongres Zjednoczeniowy Ruchu Robotniczego w grudniu 1948 r., na którym powołano PZPR.

108 TEKSTY ŹRÓDŁOWE ca292, który w imieniu wszystkich członków partii o stażu sprzed zjednoczenia serdecznie podziękował towarzyszowi E. Gierkowi za jego osobistą inicjatywę odznaczenia ich wysokimi odznaczeniami państwowymi. Na uroczystości głos zabrał także tow. Edward Gierek, który podzięko- wał za stworzenie mu okazji do spotkania się z aktywem partyjnym i młody- mi mieszkańcami Siedlec, którzy podjęli ważną decyzję wstąpienia w szeregi partii. W swoim przemówieniu I Sekretarz KC PZPR zwrócił uwagę na potrze- bę czynienia maksymalnego wysiłku na rzecz przebudowy centrum Siedlec. Miasto, na skutek uwarunkowań historycznych oraz zaniedbań dziesięcioleci, wymaga obecnie dużo zabiegów rewaloryzacyjnych. Konieczne jest porządko- wanie zabudowy, budownictwo plombowe293. Dla tych spraw winni zaanga- żować się wszyscy mieszkańcy miasta, a przede wszystkim członkowie miejskiej organizacji partyjnej. Tow. E. Gierek przekazał szereg uwag, które wskazywały na doskonałą orientację w sprawach miasta. Jak wynikało z jego wypowiedzi, przed trzema tygodniami nieoficjalnie, wraz z małżonką, był w Siedlcach, a oficjalnie, jako I Sekretarz KC PZPR, gościł wczoraj po raz trzeci. Na zakończenie serdecznie pogratulował młodym mieszkańcom Siedlec, którzy otrzymali legitymacje kandydackie. Uroczystość odbywała się w podniosłej atmosferze. Rozpoczęto ją od- śpiewaniem hymnu narodowego, a zakończono „Międzynarodówką”. Kolejnym punktem programu tow. E. Gierka w woj. siedleckim było posiedzenie Egzekutywy KW PZPR z jego udziałem. W trakcie posiedzenia głos zabrali członkowie Egzekutywy reprezentujący poszczególne środowiska i organizacje partyjne naszego województwa. Tow. I Sekretarz ustosunkował się do problemów poruszonych w dyskusji i przedstawił podstawowe kierunki działalności partii i państwa na rzecz społeczno-gospodarczego rozwoju kraju. Mówił również o bieżących problemach pracy KC PZPR. Skomentował także odbywającą się obecnie wizytę papieża w Polsce. W trakcie pobytu tow. E. Gierka w KW PZPR, od godz. 16.00 zaczęli przed budynkiem zbierać się mieszkańcy miasta. Informacja o pobycie tow. E. Gierka dotarła do nich drogą komunikatu radiowego. Około godz. 17.30 zgro- madził się tłum w ilości około 1500 osób. W momencie, kiedy I Sekretarz KC PZPR ukazał się w drzwiach gmachu KW PZPR, zgromadzeni zgotowali mu serdeczną i spontaniczną owację. Tow. E. Gierek podziękował siedlczanom za tak miłe przyjęcie. Po tym nieplanowanym spotkaniu z mieszkańcami miasta opuścił miasto i woj. siedleckie.

292 W latach 1978–1980 członek Wojewódzkiej Komisji Kontroli Partyjnej w Siedlcach, zob. Biuletyn Informacji Publicznej IPN, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/53109 (dostęp: 16.08.2020). 293 Budownictwo plombowe — budownictwo uzupełniające dotychczasowe założenia urbani- styczne.

109 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[10 czerwca 1979]294

Zainteresowanie wizytą Jana Pawła II w Polsce w ostatnim dniu jego pobytu w kraju znacznie wzrosło wśród społeczeństwa woj. siedleckiego. Nie oznacza to jednak nadmiernego zaciekawienia i ekscytacji. Spotykane są stwierdzenia, że pielgrzymka była zbyt długa. Wśród wierzących dość liczne są głosy, że duchowieństwo zintensyfikuje działalność duszpasterską szeroko wykorzystując argumenty, których dostarczyła wizyta Jana Pawła II. W komentarzach aktywu partyjnego wyrażane jest przeświadczenie, że dobrze się stało, że wizyta się odbyła. Dowodzi to dobrego traktowania przez ojczyznę każdego Polaka. Podkreślany jest fakt, że Partia nie boi się żadnej konfrontacji ideologicznej. W licznych wypowiedziach akcentuje się fakty godnego zachowania się narodu, dużej dyscypliny i powagi. Zdaniem licznych kręgów społeczeństwa, wizyta ma pozytywny oddźwięk międzynarodowy i przyczyniła się do umocnienia autorytetu Polski w świecie. Pobyt papieża w kraju, pozwolenie na odprawianie licznych mszy w róż- nych miastach udowodnił światu, że w Polsce nie ma żadnej dyskryminacji Kościoła i może on wykonywać swoje funkcje w normalny sposób. W ten spo- sób odebrano argumenty wrogim ośrodkom, które wskazywały na rzekome upośledzenie Kościoła i wierzących w Polsce. Przebieg i organizacja wizyty usatysfakcjonowały wierzących. Wskazuje się, że państwo włożyło wiele wysiłku, aby pielgrzymka przebiegła sprawnie. W woj. siedleckim trwa normalny rytm pracy w zakładach produkcyjnych i na wsi. Nie wystąpiły żadne incydenty. Jak na razie nie notuje się wzmo- żonej działalności kleru w celu zdyskontowania wizyty papieża.

[11 czerwca 1979]295

Ostatni dzień wizyty papieża w Polsce wywołał znaczne zainteresowanie społeczeństwa woj. siedleckiego. Według wielu opinii uroczystość przebiegała w nastroju powagi. Pozytywnie podkreśla się w niej obecność przewodniczą- cego Rady Państwa. Dobrze odbierane są te fragmenty wystąpienia towarzysza Henryka Jabłońskiego, w których akcentowane są tradycje Polski — kraju, w którym zawsze była tolerancja, w którym nie było wojen religijnych. Z wystąpienia kardynała S. Wyszyńskiego szczególnie dyskutowany jest element zapraszający Jana Pawła II na jubileuszowe obchody maryjne na Jasnej Górze w 1982 roku296. Są już dyskusje czy papież przyjedzie po raz drugi do Polski.

294 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 939, s. 194. 295 Tamże, s. 195. 296 Obchody 600-lecia fundacji klasztoru na Jasnej Górze.

110 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Pozytywnie zostało odebrane wystąpienie pożegnalne Jana Pawła II. Jak wynika z relacji, papież zdaje sobie sprawę z ogromu przygotowań do jego wizyty i trudu, który ponieśli organizatorzy. W kręgach inteligenckich zwróco- no uwagę na fragmenty wystąpienia papieskiego poświęcone prekursorskim działaniom w polityce wschodniej Jana Pawła II, którego bardzo istotnym elementem była jego podróż do Polski. Eksponowane są także stwierdzenia mówiące o potrzebie zbliżenia między narodami i państwami o odmiennych ustrojach politycznych. W licznych komentarzach po zakończeniu wizyty papieża panują przekonania, że odegrała ona ważną rolę dla Polski. Były to pierwsze odwiedziny głowy Kościoła w państwie socjalistycznym, stąd uwaga całego świata skupiona byłą na Polsce. W ten sposób umocnił się autorytet międzynarodowy i rola kraju w świecie. Według opinii aktywu partyjnego, wizyta wykazała potrzebę dialogu we współczesnym świecie, bez względu na odrębności ustrojowe. Powszech- ne jest odczucie dumy, że wbrew nadziejom niektórych kół niesprzyjających Polsce, wizyta Jana Pawła II w naszym kraju nie przyniosła napięć, konfrontacji politycznych, żadnych zakłóceń i bałaganu. Przebiegała bardzo spokojnie, w atmosferze pełnej kultury i godności. Świat jeszcze raz przekonał się, że Polska jest krajem tolerancji religijnej oraz krajem godności, ładu, rozwagi i umiaru politycznego.

[15 czerwca 1979]297

Dnia 14 czerwca br. we wszystkich parafiach woj. siedleckiego odbyły się tradycyjne uroczystości Bożego Ciała. Wszyscy administratorzy parafii wcze- śniej złożyli podania o wyrażenie zgody na odbycie procesji. Zostały one za- łatwione pozytywnie, z wyjątkiem wniosku z parafii katedralnej w Siedlcach, której administrator zaproponował zmianę trasy. Trasy procesji przebiegły tradycyjnymi szlakami, także w Siedlcach. Frekwencja wiernych w poszcze- gólnych parafiach kształtowała się w granicach od około 3 tys. w parafiach miejskich do około 400-500 osób w mniejszych parafiach wiejskich. W Siedl- cach łącznie w procesjach uczestniczyło około 12 tys. wiernych, w tym 40% to młodzież i dzieci. Wysokości te kształtowały się na poziomie ubiegłorocznym. Wystrój tras i ołtarzy nie odbiegał od lat poprzednich. Ołtarze były w tradycyjnych punktach. Nie stwierdzono haseł ani transparentów. Na wielu kościołach i domach były jeszcze dekoracje związane z pobytem papieża w Polsce.

297 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 939, s. 202.

111 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

W Siedlcach kazanie wygłosił biskup Mazur. Treści wystąpienia generalnie dotyczyły zagadnień religijnych i poruszały problemy „zrobienia miejsca Chrystusowi w sercach, domach i rodzinach”. W wystąpieniu posłużył się wypowiedzią Jana Pawła II z uroczystości objęcia pontyfikatu: „Nie lękajcie się otworzyć Chrystusowi granic państw, systemów politycznych, ekonomicznych, szerokich sfer kultury”. Stanowiło ono motto wystąpienia biskupa Ma- zura. W trakcie kazania wskazał, że w życiu człowieka przychodzi moment wyboru. W tym kontekście zaznaczył: „Wybierajcie Boga prawdziwego, a nie modę, partię…”. W wystąpieniach innych księży nie stwierdza się wyraźnych treści politycznych. Miały one charakter czysto religijny. Często w kazaniach nawiązy- wano do niedawnej wizyty papieża w Polsce, eksponując jej znaczenie dla Ko- ścioła polskiego. Treści jej mają stanowić nowy impuls pracy duszpasterskiej. W czasie odbywania procesji nie zdarzyły się przypadki naruszania po- rządku publicznego. Nie zanotowano sytuacji incydentalnych. W godzinach popołudniowych w wielu rejonach województwa spadły deszcze, co przyspie- szyło rozbieranie ołtarzy.

[15 września 1979]298

W województwie siedleckim praktyki odbyli tylko studenci WSRP299 w Siedlcach w liczbie 350 w trzech turnusach. Większość praktyk odbyto w za- kładach przemysłowych województwa siedleckiego: Wytwórni Lekkich Kon- strukcji Stalowych „Mostostal”, Zakładach Przetwórstwa Owocowo-Warzyw- nego w Siedlcach, Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym WSRP w Zawadach i Mordach, Wyższej Szkole Rolniczo-Pedagogicznej, a także w PGR Między- rzec Podlaski oraz w Ogólnopolskiej Akcji „Chełm 80”. Praktyki spełniły swój cel w zakresie wychowania przez pracę. Studen- ci sumiennie wykonywali powierzone im zadania produkcyjne, przestrzega- li obowiązujących norm czasu, pracy, porządku i dyscypliny. Zakłady pracy udostępniały, a studenci bardzo chętnie wykorzystywali bazę socjalno-kultu- ralną i społeczną oraz inne posiadane urządzenia i środki niezbędne do realizacji planów wychowawczych. W czasie wolnym od pracy organizowane były wyjazdy do teatrów, odbywały się rozgrywki sportowe pomiędzy hufcami, czyny społeczne na 35-lecie PRL, wieczory muzyki, zwiedzano też wystawy i ekspozycje okolicz- nościowe. We wszystkich miejscach pracy nawiązano kontakty i współpracę z organizacjami ZSMP.

298 Tamże, s. 253-254. 299 Wyższa Szkoła Rolniczo-Pedagogiczna w Siedlcach, dziś Uniwersytet Przyrodniczo-Huma- nistyczny w Siedlcach.

112 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Pracownicy Instytutu Nauk Społeczno-Politycznych WSRP wygłosili w poszczególnych grupach prelekcje na temat sytuacji społeczno-ekonomicznej w rolnictwie w Polsce i osiągnięć PRL w 35-leciu. Poważnym mankamen- tem utrudniającym właściwy przebieg praktyk były trudności z zakwaterowa- niem i wyżywieniem studentów, co powodowało niejednokrotnie konieczność dojazdów do pracy i dowożenia posiłków. Kuria Siedlecka i realizujący jej postanowienia kler diecezjalny przy- wiązywały dużą uwagę do aktywacji swojej działalności wśród młodzieży w okresie wypoczynku letniego. Zjawisko to obserwowane jest od kilku lat i ulega stałemu nasileniu. Dla młodzieży zorganizowane zostały rejonowe spotkania (kilka dekanatów), które stanowiły etap przygotowawczy do letniej akcji obozowej i pielgrzymkowej – głównie na Jasną Górę. W okresie letnim kler nastawił się przede wszystkim na organizowanie obozów w ramach akcji oazowej. W woj. siedleckim działał tylko jeden obóz zorganizowany w miej- scowości Opole Stare gm. Siedlce. Młodzież z woj. siedleckiego uczestniczyła w miesiącach lipiec i sier- pień w obozach organizowanych przez kler na terenie woj. bialskopodlaskiego w miejscowości Malowa Góra, Serpelice, Polubicze — łącznie 65 osób. Najwię- cej młodzieży uczestniczyło z rejonów Łukowa — 22 osoby, Garwolina — 16, Sokołowa Podlaskiego — 9 i Siedlec — 6 osób. Młodzież uczestnicząca w ruchu oazowym rekrutuje się głównie ze szkół podstawowych. Pochodzi przeważnie z wielodzietnych rodzin ze środowisk chłopskich bądź robotniczych. W sporadycznych przypadkach młodzież z woj. siedleckiego uczest- niczyła w obozach w miejscowościach: Krościenko, Tylmanowa, Chochołów — woj. Nowy Sącz; Brzozowa — woj. Białystok. Dnia 17 września odbędzie się posiedzenie Wojewódzkiego Sztabu ds. Wypoczynku Dzieci i Młodzieży przy KW PZPR, na którym zostanie omówio- ny tegoroczny przebieg akcji letniej i przedstawione wnioski zmierzające do doskonalenia organizacji form wypoczynku i pracy oświatowo-wychowawczej z dziećmi i młodzieżą w przyszłym roku.

[20 marca 1980]300

W nawiązaniu do rozmowy telefonicznej z dnia 18 marca br. uprzejmie informuję, iż znane z treści Towarzyszowi Kierownikowi301 ulotki ujawniono w dniu 18.03.80 r. w klatkach schodowych dwóch budynków mieszkalnych w Siedlcach oraz w jednym budynku w Łukowie i w jednym w Sokołowie Pod-

300 Tamże, sygn. 940, s. 68. 301 Teleks skierowany do Janusza Kubasiewicza — z-cy kierownika Wydziału Organizacyjnego KC PZPR.

113 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW laskim. W tym samym dniu na stacji PKP w Siedlcach ujawniono w różnych miejscach ulotki w sprawie Edmunda Zadrożyńskiego302. 19 marca na ścianie jednego z budynków mieszkalnych i na słupie ogłoszeniowym w Sokołowie Podlaskim wykonane zostały 4 napisy farbą olejną o treści: „Nie głosuj”. Wczo- raj około godziny 22.00 rozrzucono kilkadziesiąt ulotek z przejeżdżającego, niezidentyfikowanego samochodu w pobliżu Zakładów Mięsnych w Łukowie. W tym samym czasie nieustaleni dwaj osobnicy rozdawali ulotki uczestnikom rekolekcji wychodzącym z katedry w Siedlcach. Wrogi napis antywyborczy ujawniono także na kiosku „Ruch-u” w miejscowości Bielany k/Sokołowa Podlaskiego. Kierownictwo Komitetu Wojewódzkiego podjęło działania mające na celu przeciwdziałanie rozpowszechnianiu wrogich materiałów w wojewódz- twie. Odbyto w tej sprawie narady z aparatem i aktywem KW PZPR. Zwróco- no uwagę instancjom partyjnym I stopnia na potrzebę rozwinięcia intensywnej pracy polityczno-organizacyjnej. Członkowie kierownictwa KW PZPR zwizy- tują dziś i jutro wszystkie miejscowości, gdzie występowało nasilenie materia- łów antywyborczych.

[21 marca 1980]303

W dniu 20.03 w woj. siedleckim zakończono cykl spotkań z kandyda- tami na posłów do Sejmu PRL i radnych WRN. Łącznie odbyły się 192 spotkania. W spotkaniach, obok dorosłego społeczeństwa, uczestniczyła licznie młodzież zrzeszona w kołach ZSMP, drużynach ZHP oraz młodzież szkolna. Przebiegały one w atmosferze szczerej debaty, głębokiego zainteresowania platformą wyborczą FJN. W wypowiedziach dyskutantów dominowała troska o pełną i konsekwentną realizację planów społeczno-gospodarczego rozwoju miast, miasto-gmin, gmin i wsi. W dalszym ciągu zgłaszano konkretne postulaty i wnioski. 70% wniosków skierowano pod adresem władz lokalnych, 30% przekazano władzom polityczno-administracyjnym województwa. W środowiskach wiejskich rolnicy debatowali nad sposobami zwięk- szenia produkcji pasz i zbóż, mleka, pogłowia zwierząt hodowlanych, poprawy zaopatrzenia w środki produkcji oraz świadczonych usług przez handel i instytucje obsługujące rolnictwo. Wskazywano na konieczność podjęcia nie- zbędnych inwestycji na wsi: ośrodki zdrowia, placówki oświatowo-kulturalne,

302 Edmund Zadrożyński (1931–1982) — działacz robotniczy na rzecz wolnych związków zawodowych, wspierany przez KOR, skazany w marcu 1980 na 3 lata, zwolniony pod naciskiem opinii publicznej i międzynarodowego ruchu związkowego we wrześniu 1980 r., http://www.encysol. pl/wiki/Edmund_Zadro%C5%BCy%C5%84ski (dostęp: 16.08.2020). 303 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 71–72.

114 TEKSTY ŹRÓDŁOWE suszarnie ziemniaków, przetwórnie owoców, stacje CPN304, budowa dróg itp. (Adamów, Strachówka, Miedzna, Kołbiel, Wojcieszków). W licznych środowi- skach rolnicy zadeklarowali swój udział w pracach społecznych przy realizacji najpilniejszych zadań, które można wykonać we własnym zakresie — budowa i modernizacja odcinków dróg, adaptacja i remont budynków przeznaczonych dla celów społecznych (Łaskarzew, Borowie, Repki, Sokołów KG, Strachówka, Kołbiel, Łuków KG, Miastków, Jakubów, Wilga). W zakładach pracy debatowano nad poprawą efektywności gospodarowania, wykorzystania bazy materialno-technicznej i kadry inżynieryjno- -technicznej oraz oszczędnej gospodarki materiałami i surowcami. Wiele krytycznych uwag zgłoszono pod adresem budownictwa — zły stan techniczny oddawanych mieszkań, brak punktów usługowych na terenie nowych osiedli. Wskazywano również na niewystarczającą sieć placówek służby zdrowia i oświatowo-wychowawczych, brak lekarzy specjalistów (Węgrów, Siedlce, Łuków, Garwolin oraz 70% gmin). Zaangażowana dyskusja na spotkaniach jest dowodem utrwalenia się praktyki demokracji socjalistycznej, w której coraz szerszy krąg obywateli chce mieć wpływ na sprawy społeczne. Kandydaci na posłów i radnych zyskali peł- ną aprobatę społeczeństwa woj. siedleckiego. W dniu 21 marca zostaną zakończone wszystkie prace organizacyjne związane z przygotowaniem wyborów. Komisje wyborcze są w pełni przygotowane do pracy. We wszystkich instancjach I stopnia odbyły się uroczyste spotkania z młodymi wyborcami, na których zostały wręczone dowody osobiste i omówione zadania młodzieży w dniu wyborów. Liczne koła ZSMP meldują o zbiorowym udziale w głosowaniu. W dniu 21 marca zakończą się zebrania POP, na których członkowie wo- j[ewódzkiej] org[anizacji] partyjnej zostali zapoznani z listem Sekretariatu KC PZPR oraz zadaniami w dniu wyborów. Członkowie POP udadzą się do lokali wyborczych w godzinach rannych w formie zorganizowanej. O głosowaniu zbiorowym meldują również organizacje społeczne KGW305, jednostki OSP. Wśród społeczeństwa woj. siedleckiego panuje właściwa atmosfera spo- łeczno-polityczna. Na terenie miast i wsi nie odnotowano poważniejszych in- cydentów. Stwierdzono próby rozkolportowania ulotek agitacyjnych, aby nie brać udziału w głosowaniu, w gminach: Bielany, Zbuczyn oraz w miastach: Sokołów Podlaski i Łuków.

304 Centrala Produktów Naftowych, monopolistyczne przedsiębiorstwo państwowe prowadzą- ce stacje benzynowe. 305 Koła gospodyń wiejskich.

115 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[25 kwietnia 1980]306

Dziś w godzinach wczesno-porannych na trasie E8 u wylotu [z] miasta w kierunku na Terespol ujawniono napis „Katyń”, wykonany białą farbą na asfalcie drogi. Obok podobny napis umieszczony został na tablicy znaku dro- gowego. Dochodzenie w tych sprawach prowadzi Komenda Wojewódzka MO w Siedlcach.

[23 maja 1980]307

Nasilenie przejawów działalności antysocjalistycznej nastąpiło w woje- wództwie siedleckim w marcu bieżącego roku w okresie kampanii wyborczej do Sejmu i WRN. W okresie od 1 do 23 marca br. w różnych rejonach wo- jewództwa ujawniono 26 przypadków kolportażu ulotek antywyborczych (łącznie 424 egz.) redagowanych przez KSS-KOR308 i Komitet Porozumie- wawczy na rzecz Samostanowienia Narodu309. Kolportaż miał miejsce w 6 miejscowościach, w tym w Siedlcach, Łukowie i Sokołowie, na terenie dwóch gmin (Bielany, Zbuczyn) oraz obok torów kolejowych na odcinku Warsza- wa – Lublin, w pobliżu miejscowości Sobolew. W okresie tym ujawniono 8 napisów o treści: „Nie głosuj”, „Precz z PZPR”, „Precz! KPN”310, rysunek swastyki na plakacie wyborczym, 4 przypadki przekreślenia tych plakatów oraz jeden przypadek niszczenia 12 flag państwowych stanowiących dekora- cję budynku Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Siedlcach. W wyniku działań Służby Bezpieczeństwa nie dopuszczono w tym okresie do kolporta- żu na terenie Siedlec 165 egz. wydawnictw antysocjalistycznych. Kolejne przejawy jej działalności miały miejsce w m[iesią]cu kwietniu i maju br. Polegały one na umieszczeniu napisów o treści antysocjalistycznej na ścianie budynków. Np. w dniach 20 i 25 kwietnia br. stwierdzono w Sie- dlcach 11 napisów „Katyń” lub „Katyń oskarża”. W dniu 29 kwietnia br. podobny napis ukazał się w Łukowie, a 14 maja br. w Sokołowie oraz na terenie pobliskiej gminy Sabnie. Ponadto w tym samym dniu tamże oraz na terenie gmin: Sokołów Podlaski i Miedzna — rozrzucono ulotki — apele w sprawie obrony Chojeckiego311 oraz zdjęcia fotograficzne z napisem „Katyń” (w ilości

306 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 107. 307 Tamże, s. 126–127. 308 Komitet Samoobrony Społecznej „KOR” — organizacja opozycyjna istniejąca od 29.09.1977 do 23.09.1981 r., powstała na skutek przekształcenia Komitetu Obrony Robotników. 309 Wł. Komitet Porozumienia na rzecz Samostanowienia Narodu — organizacja opozycyjna powstała 10.02.1979 r. na skutek rozłamu w ROPCiO. 310 Konfederacja Polski Niepodległej. 311 Mirosław Chojecki (ur. 1949) — członek KOR, współzałożyciel podziemnego wydawnic-

116 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

120 sztuk). W dniu 15 maja br. na terenie Siedlec ujawniono 9 napisów o na- stępującej treści: „Precz z kolejkami”, „Katyń”, „Precz z komercją”, „Wolność Polsce” itp. Te przejawy działalności antysocjalistycznej wiążą się głównie z pe- netracją terenu województwa przez aktywistów grup dysydenckich z War- szawy. Do Siedlec, Pilawy, Opola Starego przyjeżdżają: A.[ndrzej] Czuma312, W.[iesław] Kęcik313, M.[ichał] Jagła314, M.[arian] Piłka315 (ojciec tego ostatniego — Franciszek Piłka, jest mieszkańcem m. Trąbki gm. Pilawa). Na terenie województwa dotychczas nie ukształtowały się takie grupy antysocjalistyczne, które charakteryzowałyby się w miarę wyraźną organizacją bądź programem. Tym niemniej kilka osób prowadzi dość aktywną działalność na rzecz grup istniejących poza województwem. Na uwagę zasługuje wspo- mniany Marian Piłka — student historii KUL w Lublinie, który jest członkiem Komitetu Porozumienia na Rzecz Samostanowienia Narodu. Jest on jednym z redaktorów pisma „Bratniak”316. Mimo, iż nie prowadzi on działalności na terenie województwa siedleckiego, to mieszkanie jego ojca wykorzystywane jest jako magazyn literatury bezdebitowej, którą następnie kolportuje się na terenie Warszawy, np. w dniu 1 marca br. w mieszkaniu Piłki zakwestionowano około 2 tysiące sztuk takiej literatury. Znany jest wśród grup antysocjalistycznych mieszkaniec wsi Opole Sta- re gm. Siedlce Stanisław Karpik, który wybudował nielegalny obiekt sakral- ny. Zaistniały na tym tle konflikt z organami administracji państwowej wyko- rzystał do zwrócenia się o pomoc do warszawskich grup dysydenckich. Z ich inspiracji powołał Podlaski Komitet Samoobrony Ludzi Wierzących317. Jest członkiem kolegium redakcyjnego pisma „Placówka”318 i głównym kolporte- twa NOWa, aresztowany 25.03.1980 r., zwolniony pod naciskiem opinii publicznej 10.05.1980 i skazany na 1,5 roku więzienia w zawieszeniu. Zob. więcej: http://www.encysol.pl/wiki/Miro- s%C5%82aw_Chojecki (dostęp: 16.08.2020). 312 Andrzej Czuma (ur. 1938) — opozycjonista, członek ROPCiO i Ruchu Młodej Polski, więcej zob. http://www.encysol.pl/wiki/Andrzej_Czuma (dostęp: 16.08.2020).. 313 Wiesław Kęcik (ur. 1946) — opozycjonista, członek organizacji RUCH, KOR, KSS KOR, zaan- gażowany w organizację niezależnego ruchu ludowego. 314 Michał Jagła — działacz mikołajczykowskiego PSL, opozycjonista, współorganizator NSZZ RI „Solidarność”. 315 Marian Piłka (ur. 1954) — opozycjonista, członek ROPCiO, Ruchu Młodej Polski zaanga- żowany w działalność jego kółek samokształceniowych, więcej zob. T. Olko, Leksykon siedleckiej opozycji…, s. 370. 316 Czasopismo wydawane w latach 1977–1981, początkowo przez środowisko ROPCiO, a na- stępnie Ruch Młodej Polski. 317 Organizacja opozycyjna katolików założona w domu Stanisława Karpika w Opolu Starym 26.11.1978 r. w celu monitorowania prześladowań Kościoła w Polsce i walki o transmisje mszy św. i audycji religijnych w mediach. 318 Czasopismo opozycyjne związane z KSS-KOR, skierowane do ludności wiejskiej, wydawane w latach 1979–1980.

117 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW rem literatury antysocjalistycznej z terenu W[arsza]wy. U Karpika miał się od- być w maju br. zjazd Ruchu Młodzieży Polski319, do którego nie dopuszczono. W Siedlcach aktywny jest Zygmunt Goławski320 — właściciel prywatne- go zakładu szklarskiego. Jest on członkiem rady politycznej Konfederacji Pol- ski Niepodległej i jej komisji finansowej. Skupił on około 10 osób, przy pomocy których kolportuje wydawnictwa antysocjalistyczne oraz wykorzystuje ich do wykonywania wrogich działań (np. napisy). Wymienieni oraz inni znani z postaw wrogich nie próbują jednoczyć swoich działań na terenie województwa. Swoją działalność w zasadzie identy- fikują z grupami takimi jak KPN, KSS-KOR, ROPCiO. Grupy te nie wywołują szerokiego rezonansu społecznego, a ich działania nie rozkładają się równo- miernie na terenie całego województwa (główne nasilenie w Siedlcach, Łuko- wie, Sokołowie). Jak dowiodły ostatnie wybory do Sejmu PRL i WRN, jak świadczą nastroje wśród załóg zakładów pracy, efekty propagandy antysocjalistycznej są znikome. Nie należy jednak lekceważyć faktu jej nasilania się, co wymaga efek- tywnej pracy ideowo-wychowawczej wśród szerokich kręgów społeczeństwa.

[30 maja 1980]321

W nocy z 29 na 30 maja br. na terenie Siedlec i gminy Siedlce ukazał się szereg wrogich napisów: 1. Godz. 1.40 w m. Iganie Stare, w kierunku m. Bojmie, na znaku informacyjnym „Postój CPN” napis drukowanymi literami farbą olejną, ko- lor czarny, wysokość liter ok. 30 cm, o treści: „Katyń oskarża”, pod spodem narysowane dwie kotwice322. Z drugiej strony znaku napis: „Katyń, Kozielsk, Ostaszków”. 2. W tym samym kierunku, na znaku tablicy drogowskazowej, napis wykonany tą samą farbą treści: „Wolność więźniom politycznym”, „Ruch Młodej Polski” i dwie kotwice. Z drugiej strony znaku napis: „KSS- -KOR”, „ROPCiO”, „Rodacy, pamiętajcie o Katyniu”. 3. Przed stacją CPN po lewej stronie jezdni jadąc w kierunku wsi Bojmie, na tablicy z hasłem: „Czynem partyjnym rozpoczęliśmy budowę ob-

319 Wł. Ruchu Młodej Polski. 320 Zygmunt Goławski (1924-2021) — żołnierz NSZ, więziony przez komunistów; działacz opozycji demokratycznej, wydawca katolickich publikacji bezdebitowych, wielokrotnie aresztowany; członek ROPCiO; współzałożyciel Siedlecko-Podlaskiej Grupy Ludowo-Narodowej (1977) i Podlaskiego Komitetu Samoobrony Ludzi Wierzących (1978); członek-założyciel KPN (1979). Zob. więcej: T. Olko, Leksykon siedleckiej opozycji…, s. 139–140. 321 KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 140 322 Chodzi o znaki „Polski Walczącej”.

118 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

wodnicy Siedlec”, napis o treści: „Ukarać morderców [z] Katynia” i trzy kotwice. Z drugiej strony napis: „Katyń pomścimy”. Wielkość liter około 50 cm, wykonane czarną farbą olejną. 4. O godz. 3.10 za rzeką Muchawką, na znaku administracyjnym m. Sie- dlec, napis wykonany czarną farbą olejną o treści: „Katyń pomścimy”. Na drugiej stronie: „Komuniści — zdrajcy narodu i ojczyzny”. 5. O godz. 3.25 na budowie oczyszczalni ścieków, po prawej stronie drogi na leżących rurach metalowych namalowany napis o literach wysokości ok. 1 metra zieloną olejną farbą (jeszcze dość mokra) o treści: „Konfe- deracja Polski Niepodległej”, „KSS-KOR”, „ROPCiO”, „Katyń oskarża sowieckich morderców”, „Ruch Młodej Polski”, „RMP”. 6. Godz. 2.00 w obrębie granicy administracyjnej Siedlec, na ulicy War- szawskiej • na znaku informacyjnym napis wymalowany treści: „Katyń, Kozielsk, Ostaszków”, • na znaku informacyjnym: „Wolność więźniom politycznym”, „Ruch Młodej Polski”; na drugiej stronie znaku: „KSS-KOR”, „ROPCiO”, „Ro- dacy pamiętajcie o Katyniu”, • wielkość liter ok. 30 cm, pisane czarną farbą, litery zbliżone do druko- wanych. Dochodzenie w tej sprawie prowadzi Komenda Wojewódzka w Siedlcach.

[4 czerwca 1980]323

Studenci, pracownicy Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach i nauczyciele dyskutują na temat szeregu problemów stanowiących przedmiot zainteresowania społecznego w kraju. Przedmiotem dyskusji są również sprawy ściśle środowiskowe. Mimo formułowania nieraz uwag krytycznych, treść tej dyskusji nie wywołuje negatywnych nastrojów społecznych. Na tle aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej kraju studenci mówią o: • potrzebie mówienia prawdy, rozszerzonej i pogłębionej informacji o zja- wiskach gospodarczych i politycznych w kraju, • konieczności eliminowania nadużywania władzy dla realizowania prywatnych celów, nieliczenia się z opinią społeczną, • dominacji orientacji na konformizm, konsumpcyjny styl życia, kult za- radności, sprytu, cwaniactwa, • zapotrzebowaniu na pozytywne wzorce osobowe, kształtowaniu właści- wej hierarchii wartości, wdrażaniu w życie zasad socjalistycznej demokracji.

323 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 149–150.

119 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Działalność sił opozycyjnych nie zyskuje uznania i poparcia studentów, ale budzi zainteresowanie. W środowisku pracowników wyższych uczelni zwraca się uwagę na znaczne dysproporcje w podstawowym uposażeniu zatrudnianych na stanowiskach nieprodukcyjnych, np. w oświacie, kulturze, służbie zdrowia, milicji, wojsku. Krytycznie przyjęto podwyżkę opłat za instalację telefonu, który niejednokrotnie stanowi nieodzowny element warsztatu pracy, obok coraz droższych książek i czasopism. Nauczycieli akademickich niepokoi obniżający się poziom nauczania w szkołach średnich. W tym kontekście stawiane jest pytanie, czy w szkol- nictwie polskim nie minimalizuje się wymagań począwszy od najniższych szczebli nauczania. Czego dowodzi np. promocja z ocenami niedostateczny- mi od najmłodszych klas szkoły podstawowej. Podczas prowadzonych rozmów z młodzieżą w czasie rekrutacji na wyższe uczelnie stwierdza się niewłaściwą motywację wybieranych kierun- ków studiów. W dyskusji o stosunku do pracy, umacnianiu dyscypliny, coraz częściej postuluje się weryfikację regulaminu studiów, wprowadzenia obowiązku uczestniczenia studentów w programowych zajęciach dydak- tycznych. Obecny stan nastrojów wśród nauczycieli szkół podstawowych i ponadpodstawowych wskazuje na pewne zniechęcenie. Około 60% kadry zatrudnionej w placówkach oświatowo-wychowawczych województwa pracuje na wsi. Istnieją trudności w pozyskiwaniu kadry na wakujące etaty w szkołach zlokalizowanych na terenie wsi. Powoduje to znaczne przeciążenie etatowych nauczycieli pracą zawodową i nadmiarem obowiązków społecznych. Nadal trudna jest sytuacja mieszkaniowa na wsi, trudności sprawia zaopatrzenie w podstawowe artykuły sklepów wiejskich (masło, sery). Dość powszechnie stwierdza się obniżenie rangi zawodu nauczycielskiego. Wskazuje się na dezaktualizację karty praw i obowiązków nauczyciela, w której kwestionuje się: • formę okresowej oceny pracy nauczyciela, • funkcjonowanie i kryteria systemu nagród kuratora i ministra oświa- ty i wychowania, • formy przyznawania odznaczeń resortowych i państwowych, • funkcjonowanie dodatku pedagogicznego, • obowiązujący system awansowania finansowego, • brak materialnego promowania studiów podyplomowych, rocznych studiów metodycznych i innych obowiązujących form doskonalenia zawodowego. Stwierdza się nadal mocne różnice między warunkami pracy i nauki w poszczególnych szkołach — praca na trzy zmiany, duża liczba uczniów w klasie. Żywo dyskutowane są problemy wdrażanej szkoły dziesięciolet-

120 TEKSTY ŹRÓDŁOWE niej. Uważa się, że programy są zbyt trudne, nie uwzględniają możliwości dzieci średnio zdolnych, a ich realizacja wymagać będzie lepszej bazy niż ta, którą oświata dysponuje obecnie. Komitet Wojewódzki przywiązuje ogromne znaczenie do stanu nastro- jów wśród studentów i nauczycieli. Podejmowane są wielorakie działania ak- tywizujące te środowiska. Efekty tych działań decydują o wysokim upartyjnie- niu nauczycieli (ok. 33%), wzroście upartyjnienia studentów (w ciągu ostatnich dwóch lat z 2% do 7%), rekrutowania spośród nauczycieli i studentów licznych zastępów aktywu partyjnego i młodzieżowego. Studenci siedleckiej WSRP np. w 92% są członkami ZSMP. Kadra naukowa i młodzież studencka WSRP podejmuje coraz ciekawsze formy pracy na rzecz regionu, np. studenci kierunku rolniczego zainicjowali tzw. „zielone niedziele” — spotkania z rolnikami dla wymiany doświadczeń i wiedzy rolniczej. Uczelnia współpracuje z kilkoma gminami, gdzie opieką objęto m.in. młodzieżowe gospodarstwa wzorcowe. W dniu dzisiejszym Egzekutywa KW PZPR oceniła pracę ideowo-wy- chowawczą Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej i określiła kolejne zadania na rzecz podnoszenia jej efektywności. We wnioskach znalazły się m.in. zadania kierowane do nauczycieli wszystkich szczebli oraz studentów.

[6 czerwca 1980]324

Uroczystości Bożego Ciała w woj. siedleckim przebiegały spokojnie. Jak w latach poprzednich, miały miejsce procesje wiernych do ołtarzy usytuowa- nych w różnych punktach siedzib parafii. Trasy wcześniej zostały uzgodnione z organami administracyjnymi i nie stwierdza się przypadków nieprzestrzegania uzgodnień i zmian marszruty procesji. Generalnie frekwencja w miastach i gminach w procesjach zbliżona jest do frekwencji w roku ubiegłym i kształto- wał się w granicach od 3 do 5 tys., a w Siedlcach ok. 12 tys. wiernych. Treści kazań dotyczyły głównie problemów religijnych. Jedynie biskup Jan Mazur w homilii wygłoszonej pod kościołem katedralnym w Siedlcach krytycznie wypowiedział się o organizacji czynu partyjnego w dzień wolny od pracy, apelował do rodziców o dopilnowanie, aby dzieci w czasie obozów i kolonii uczestniczyły w obrzędach religijnych oraz nawiązał do spraw budownictwa sakralnego. Stwierdził, że w roku bieżącym diecezja nie otrzymała ani jednego zezwolenia na budowę kościoła. Wezwał o modlitwę, aby „Bóg przekonał serca najbardziej zatwardziałych, iż nic nie stracą ci, co nami rządzą, jeśli dadzą miejsce na modlitwę”.

324 Tamże, s. 151.

121 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Dość dobre warunki atmosferyczne spowodowały, że wiele zakładów pracy zorganizowało w tym dniu wyjazdy wypoczynkowo-rekreacyjne. Cieszyły się one dużym powodzeniem. Zasługujących na uwagę incydentów nie stwierdzono.

[15 czerwca 1980]325

W nocy z soboty na niedzielę326 na murach kilku budynków mieszkalnych w pobliżu Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w Mińsku Mazo- wieckim rozklejono 16 sztuk ulotek formatu A4 zawierających „Protest przeciwko podwyżce cen mięsa i wędlin z dnia 1 lipca 1980”. Notatki wykonane były na maszynie do pisania i podpisane przez Zespół Redakcji Kwartalnika Niezależnego „Postęp”. Dochodzenie prowadzi KW MO w Siedlcach327.

[19 lipca 1980]328

W ostatnim okresie obserwuje się znaczne zainteresowanie społeczeń- stwa województwa siedleckiego aktualnymi wydarzeniami politycznymi i decyzjami gospodarczymi. Do szczególnie dyskutowanych problemów należy sprawa rozszerzania komercji329 na artykuły mięsne, trudności zaopatrzeniowe w artykuły żywnościowe, niektóre przemysłowe, jak również w środki do produkcji rolnej. Szeroko komentowana jest sprawa zróżnicowanych cen na niektóre ga- tunki mięsa i przetworów w woj. siedleckim i w graniczącym woj. stołecznym. Są głosy, że w ostatnich dniach wprowadzono ceny komercyjne również w woj. stołecznym, ale wycofano się z nich w obawie przed rozprzestrzenieniem się przerw w zakładach pracy. Mają miejsce informacje, że robotnicy wielu za- kładów pracy nie podjęli pracy domagając się wycofania komercji i podwyżki zarobków. Mówi się też o przerwach pracy na Wybrzeżu, w Radomiu. Na ten temat krążą różne plotki i domysły. Z uwagi na kontakty województwa z Lu- blinem informacje o przerwach w pracy rozpowszechniły się szybko w zakła- dach pracy330.

325 Tamże, s. 176. 326 W oryginale pomyłka: „W nocy z soboty na poniedziałek”. Chodzi o noc z 14 na 15.06.1980 r. 327 Sprawców nie wykryto, IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0421/329, s. 32. Zob. wkładka zdjęciowa poz. 22. 328 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 177–178. 329 Dopuszczenie elementów wolnego rynku na niektóre produkty, co wiązało się z ich odpowiednio wyższą ceną. 330 Strajki w zakładach pracy Lublina i na terenie Lubelszczyzny zwane „Lubelskim Lipcem”

122 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Na terenie woj. siedleckiego zauważa się liczne wyjazdy do Warszawy po zakupy mięsa i wędlin. Formułowane są uwagi, że przy obecnych trud- nościach gospodarczych wszyscy obywatele w jednakowym stopniu powinni ponosić ich konsekwencje. Nie powinny zdarzać się sytuacje, aby część wo- jewództw prowadziła własną politykę cen. Wśród aktywu partyjnego wy- tworzyło się przekonanie, że należy zrobić definitywny porządek z cenami. Obecna sytuacja — kilka cen na te same artykuły — powoduje zamieszanie i sprzyja nadużyciom. Krytycznie ocenia się pracę wyjaśniającą prowadzoną w telewizji, radiu i prasie. Jest ona niewystarczająca i nie ukazuje przyczyn i uwarunkowań obecnej sytuacji gospodarczej, i konieczności manewrowania cenami (Siedlce, Mińsk, Łuków). Często spotykane są sądy, że partia i rząd powinny zaprezentować spo- łeczeństwu perspektywiczny, określony w czasie program przezwyciężenia trudności gospodarczych. Obecna sytuacja, jak często się podkreśla, wskazuje, że rząd podejmuje doraźne decyzje, które nie zawsze spotykają się z pełną aprobatą społeczeństwa, choć są słuszne. Powszechność występujących trud- ności gospodarczych kieruje uwagę na dociekanie przyczyn ich powstawania. Wskazuje się w tym kontekście na znaczne zadłużenie za granicą i konieczność spłacenia kredytów, znaczne zaangażowanie Polski igrzyskami olimpijskimi, jak również świadczoną pomoc krajom wyzwalającym się, która jest niewspół- miernie wysoka do możliwości kraju (Siedlce, Łochów, Kałuszyn, Mordy). Obecna sytuacja wyzwala pewne nastroje na rynku. W rejonie Łukowa i Garwolina stwierdza się zwiększone zakupy mąki, cukru i kasz. Zapasy cukru w województwie są minimalne, jedno-, dwudniowe. W środowiskach wiejskich panuje zaniepokojenie niesprzyjającymi warunkami atmosferycznymi. Ciągle padające deszcze uniemożliwiają zakończe- nie sprzątania siana. Notuje się duże straty w plonach truskawek i porzeczek. Przewiduje się znaczne opóźnienie żniw i spiętrzenie prac polowych. Obecne warunki mają wpływ na utrzymujące się wysokie ceny pomidorów, ogórków i wielu warzyw. Dużo uwag dotyczy małego zaopatrzenia w środki do produkcji rolnej. Generalnie w województwie panuje spokój i atmosfera wzmożonej pracy. Dobrze realizowane są plany produkcyjne w zakładach pracy. KW PZPR podjął wszechstronne działania polityczne zmierzające do harmonizowania gospodarki województwa, poprawy jej efektywności i realizowanie planu za- dań.

objęły 90 tys. osób ze 170 zakładów pracy. Szczególną rolę odegrały strajki kolejarzy, gdyż przez Lublin i okolice wiodły linie zaopatrzeniowe dla wojsk radzieckich stacjonujących w Polsce i Niemczech. Doświadczenia lubelskie, w których zrezygnowano z wychodzenia na ulicę na rzecz protestów w zakładach pracy, wykorzystano w sierpniu 1980 roku.

123 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Na bieżąco wdrażane są wytyczne w sprawach realizacji [wniosków] z narady aktywu partyjno-gospodarczego w KC z dn. 9 lipca br. Obecnie od- bywają się indywidualne rozmowy członków Sekretariatu KW i kierownictwa UW z sekretarzami KZ w ich miejscach pracy, poświęcone wdrażaniu wy- tycznych KC i poprawy efektywności gospodarowania. W zakładach, które nie wykonały zadań planowych, odbywają się posiedzenia KZ, na których wypracowane zostaną programy nadrobienia zaległości. Do zakładów będą- cych w bezpośrednim zainteresowaniu KW, przydzieleni zostali pracownicy KW, którzy czuwają nad sprawnym zwiększeniem produkcji na rynek [we- wnętrzny] i eksport, lepszym wykorzystaniem surowców i materiałów, po- prawą efektywności gospodarowania. Jednocześnie odbywają się posiedzenia KZ i prezydiów KSR, poświęcone problemom realizacji programów poprawy efektywności i gospodarowania. Do pracy politycznej został włączony aktyw partyjny i gospodarczy, uprzednio przygotowany do podjęcia szerokiej pracy wyjaśniającej. W skali województwa nie stwierdza się poważnych sytuacji incydentalnych. Spotyka się nieraz przejawy wrogiej działalności, jak np. w nocy z 16 na 17 lipca na drodze wylotowej z Siedlec w kierunku Warszawy – z kosza flag wyjęto flagi czerwone i zdeptano. W tym samym czasie na drodze wylotowej z Siedlec na Terespol napisano w języku polskim i rosyjskim „Katyń”.

[20 sierpnia 1980]331

W społeczeństwie województwa, a szczególnie w środowiskach miejskich, wśród załóg zakładów pracy, prowadzona jest nadal szeroka, ożywiona dyskusja na temat sytuacji wewnętrznej w kraju. Ze szczególnym niepokojem śledzony jest rozwój wydarzeń na Wybrzeżu332. Przygnębiające wrażenie wy- wołały w społeczeństwie skutki tragicznej katastrofy i dramaty rodzin ofiar wypadku333. W dniu wczorajszym we wszystkich KM i KMG PZPR odbyły się posiedzenia egzekutyw oraz narady aktywu partyjno-gospodarczego, na których członkowie Sekretariatu i wytypowani pracownicy polityczni KW przedstawili aktualną sytuację społeczno-polityczną w kraju oraz ustalono główne kierunki działań w bieżącej pracy politycznej. W dniu dzisiejszym odbywa się narada I sekretarzy instancji gminnych. Od jutra w całym województwie, wg

331 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 194–196. 332 Strajki na Wybrzeżu rozpoczęły się 14.08.1980 r. w Stoczni im. Lenina w Gdański i w kolejnych dniach objęły setki przedsiębiorstw. 333 19.08.1980 r. pod Otłoczynem w woj. włocławskim doszło do największej katastrofy kolejo- wej w dziejach Polski, pociąg osobowy zderzył się ze składem towarowym. W katastrofie zginęło 67 osób, 64 zostały ranne.

124 TEKSTY ŹRÓDŁOWE opracowanego harmonogramu, rozpoczną się zebrania podstawowych i od- działowych organizacji partyjnych. W trakcie odbywanych narad toczyła się ożywiona dyskusja charakteryzująca się olbrzymią troską członków partii, aktywu partyjnego o los kraju. Wielokrotnie nawiązywano do wystąpień tow. Edwarda Gierka, szczególnie mocno podkreślano problemy gospodarcze. W trakcie dyskusji i komentarzy zgłoszono wiele postulatów, refleksji oraz py- tań. Do głównych zgłoszonych dotychczas postulatów zaliczyć można m.in.: • podjąć ostrą polemikę z wrogimi ośrodkami na Zachodzie, które wy- korzystując sytuację w kraju usiłują szkalować dobre imię Polski (KM Mińsk Maz.), • w jak najkrótszym czasie znieść znaczne dysproporcje w zarobkach (KM Mińsk, Węgrów, Siedlce), • w WZSR „SCh” wprowadzić akordowy system wynagradzania kie- rowców (KM Węgrów), • dla ludzi samowolnie porzucających pracę stosować półroczną prze- rwę w zatrudnianiu (KMG Żelechów), • wyrównać dodatki na dzieci do jednakowej sumy we wszystkich re- sortach (KM Sokołów, Mińsk, KMG Łaskarzew, Łochów), • częściej winni występować w telewizji kierownicy poszczególnych re- sortów gospodarki (KMG Łaskarzew), • wyrównać dysproporcje w płacach w zakładach filialnych (KMG Ła- skarzew, Żelechów), • rozszerzyć formy indywidualnej pracy partyjnej z sekretarzami organizacji partyjnych i członkami partii (KMG Kałuszyn, KM Garwolin). W refleksjach na temat zaistniałej sytuacji mówiono m.in., że zbyt tole- rancyjnie traktowano działania KOR i innych wrogich nam organizacji, niedo- stateczna jest ciągle kontrola dyscypliny pracy, zbyt słaba jest walka z ludźmi niepracującymi, „urodzonymi w niedzielę”, żyjącymi na koszt społeczeństwa. M.in. zgłoszono pytanie, jakie stanowisko w aktualnej sytuacji zajmuje Chrze- ścijańskie Stowarzyszenie Społeczne PAX i inne ugrupowania katolickie. W wypowiedziach dość często krytycznie ocenia się działalność po- szczególnych ogniw związków zawodowych. Krytycznej ocenie poddano tak- że handel prywatny, zniesienie w przeszłości przemysłu drobnego oraz małe rozeznanie sił opozycji wewnątrz kraju. W dalszym ciągu żywo dyskutowany jest problem cen mięsa w związku z ich zróżnicowaniem w różnych województwach. W ostatnim okresie czasu zaobserwowano w województwie spadek skupu żywca. Podejmowane są wysiłki w celu utrzymania systematyczności dostaw. Uruchomiono w woje- wództwie odbiór zwierząt z gospodarstw specjalistycznych bezpośrednio od producentów. Taka sytuacja w skupie żywca grozi pogorszeniem zaopatrzenia Warszawy w mięso i przetwory.

125 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Robotnicy Zakładów Dziewiarskich „Karo” w Siedlcach, w związku z przesto- jami statków w portach z ładunkami bawełny, wyrażają niepokój o terminowe wykonanie planu produkcji. W dniu dzisiejszym KM PZPR Sokołów Podlaski przekazał informację, że kierowcy PKS wyjeżdżający do Warszawy i innych miast namawiani są do udziału w strajku powszechnym, który – wg ich informacji – ma się odbyć w dniu 23.08. Na terenie gm. Zbuczyn rozpowszechniona była informacja, że w go- spodarstwach państwowych w Poznańskiem rozpoczęli strajk robotnicy rolni. Prawdopodobnie była ona przekazana przez KOR lub podana przez którąś z rozgłośni zachodnich. KW PZPR podjął szeroką akcję szkoleniową dla aktywu i lektorów w celu przygotowania ich do zebrań POP i OOP. Podjęto działania zmierzające do doskonalenia systemu [przekazywania] informacji z organizacji partyjnych do instancji wojewódzkiej. Zgodnie z zaleceniem zawartym w liście Sekretariatu KC do organizacji partyjnych w zakładach pracy województwa, zorganizowano straże robotnicze oraz zaktywizowano działalność agitatorów.

[20 sierpnia 1980]334

W dniu dzisiejszym ok. godz. 0.30 w czasie kontroli pojazdu niejakiego Mizikowskiego335, znanego z postaw antysocjalistycznych adwokata — miesz- kańca Węgrowa, ujawniono ok. 100 egzemplarzy literatury: „Robotnik”336, „Opinia”337 itd. Kontrolę przeprowadzono w okolicach Mińska i tam go za- trzymano na 48 godzin. Literaturę skonfiskowano, dochodzenie prowadzi KW MO.

[21 sierpnia 1980]338

W środowiskach miejskich, wśród załóg zakładów pracy obserwuje się nadal duże zainteresowanie sytuacją w kraju i podejmowanymi działaniami politycznymi. Szczególna uwaga skierowana jest na rozwój sytuacji na Wy-

334 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 198. 335 Jan Mizikowski (1931–1999) — adwokat; współpracownik ROPCiO i KPN; w stanie wojennym internowany. 336 Podziemny dwutygodnik wydawany w latach 1977–1981 przez środowisko KOR, nawiązu- jący do czasopisma Polskiej Partii Socjalistycznej. 337 Opozycyjny miesięcznik związany ze środowiskiem ROPCiO. 338 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 199.

126 TEKSTY ŹRÓDŁOWE brzeżu Gdańskim i Szczecińskim. Znaczne mniejsze zainteresowanie obserwuje się w środowisku wiejskim, gdzie trwają intensywne prace rolnicze. We wszystkich zakładach produkcyjnych trwa normalna praca, nie obserwuje się zwiększonej absencji. W dniu wczorajszym i dzisiejszym w kilku zakładach odbywały się KSR-y339, rozpoczęły się również zebrania OOP i POP poświęcone zapoznaniu członków partii z listem Sekretariatu KC. Ludzie pracy Podlasia w pełni akceptują treści wystąpienia tow. Edwarda Gierka i tow. Edwarda Babiucha oraz wysiłki kierownictwa partii i państwa zmierzające do normalizacji sytuacji. W licznych wypowiedziach potępia się strajkujących. Wypowiedzi przepojone są troską o losy kraju, wyczuwa się w nich zaniepokojenie przedłużającą się sytuacją na Wybrzeżu oraz potrzebę spokoju i normalnego toku życia i pracy. Na KSR i zebraniach partyjnych większa część dyskusji oraz wniosków dotyczy spraw lokalnych związanych głównie z po- prawą efektywności gospodarowania i poprawy warunków życia ludzi pracy. Np. w Zakładach Przemysłu Dziewiarskiego „Karo” i Spółdzielni „Introdruk” w Siedlcach zgłoszono m.in. postulat, żeby dla poprawy zaopatrzenia ludno- ści, na podobnej zasadzie jak bony na cukier, wprowadzić talony na mięso i wyroby mięsne. Głosy krytyczne w dyskusjach dotyczyły w większości problemów związanych z odpowiedzialnością indywidualną za złe decyzje gospodarcze, niewłaściwą pracę handlu („załatwianie” a nie kupowanie, kumoterstwo, ła- pownictwo), niedostateczną informację społeczeństwa o sytuacji gospodarczej oraz tolerowanie organizacji wrogich naszemu ustrojowi (KM Łuków, Siedlce, Sokołów, KMG Łochów, Łaskarzew, KG Pilawa). W dniu dzisiejszym i jutrzejszym we wszystkich instancjach gminnych odbywać się będą posiedzenia egzekutyw rozszerzone o I sekretarzy POP i czołowy terenowy aktyw polityczno-gospodarczy. Posiedzenia obsługiwane są przez pracowników politycznych KW. Na dwóch stacjach kolejowych na trasie Warszawa — Siedlce (Dębe Wielkie i Wrzosów) ujawniono po kilka ulotek wyrzuconych prawdopodobnie z jadącego pociągu. Ich treść obejmuje stare hasła antysocjalistyczne nawiązu- jące do obecnej sytuacji politycznej kraju.

[23 sierpnia 1980]340

W województwie siedleckim generalnie panuje atmosfera pracy i zaan- gażowania załóg pracowniczych i rolników. Dzisiaj, w wolną sobotę pracuje ok. 2/3 załóg zakładów pracy pragnących dać dodatkową produkcję na rynek.

339 KSR — konferencje samorządu robotniczego. 340 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 202–203.

127 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Intensywnie prowadzona jest praca polityczna. Dnia 22 sierpnia odbyły się posiedzenia egzekutyw instancji partyjnych I stopnia, poszerzone o I sekretarzy organizacji partyjnych i czołowy aktyw miast i wsi. We wszystkich uczestniczyli pracownicy polityczni KW PZPR. Na posiedzeniach egzekutyw omawiany był list Sekretariatu KC PZPR skierowany do organizacji partyjnych i wszystkich członków Partii341. Ponadto pracownicy KW szeroko zapoznawali z sytuacją spo- łeczno-polityczną kraju i województwa. Obecnie odbywają się zebrania partyjne w miastach i na wsi, w których uczestniczą także pracownicy KW. W ich trakcie członkowie partii zapoznawani są z listem Sekretariatu KC. W czasie dyskusji mówi się o potrzebie podjęcia zdecydowanych działań w stosunku do opozycji antysocjalistycznej, która pragnie wykorzystać obecną sy- tuację dla własnych celów. W tym kontekście wskazuje się, że partia nie doceniła przeciwników politycznych, którzy obecnie pokazali prawdziwe oblicze. Padają stwierdzenia, że zasięg i rozmiary strajków na Wybrzeżu świadczą, że były one wcześniej przygotowywane. W tej sytuacji rodzą się pytania, dlaczego wcześniej nie rozeznano sytuacji i [nie] podjęto stosownych działań (Zbuczyn, Suchożebry, Stanisławów i inne). Bardzo często akcentuje się, że przyznawanie się do popeł- nionych błędów nie wyjaśnia niczego. Jak stwierdził członek partii w Suchoże- brach: „Czas najwyższy jest, aby pociągnąć do odpowiedzialności tych, którzy są winni popełnionych błędów, nie patrząc na zajmowane przez nich stanowiska”. Krytycznie ocenia się przedłużające się strajki na Wybrzeżu, szczególnie w środowisku wiejskim. Podkreśla się, że w jego wyniku powstają znaczne straty materialne, co powoduje dalsze pogorszenie się i tak niełatwej sytuacji w kraju. Postuluje się potrzebę przedstawienia konkretnych, określonych w czasie pro- gramów rozwiązania obecnych trudności, szerokiego skonsultowania ich ze spo- łeczeństwem, a następnie pełnej realizacji (Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Sokołów Podlaski, Łochów, Stoczek Łukowski i inne). Padają sformułowania, że obecną działalność rządu cechuje doraźność, zbytnia ustępliwość i brak konkretnych perspektyw. Zamrożenie cen mięsa i jego przetworów dyskutowane jest w aspekcie ich zróżnicowania, które powstały [w] wyniku cofnięcia drugiego etapu komercji w wielu województwach. Padają pytania czy ceny te zostaną ujednolicone? W gminie Zbuczyn rolnik skwitował ten problem pytaniem: „Czy stoczniowcy, górnicy mają inne żołądki i inną kieszeń jak chłopi na Podlasiu?” Często formułowane są stwierdzenia342, że w wyniku strajków spełniono wiele słusznych postulatów robotników. Powstają pytania, dlaczego nie spełnio-

341 List Sekretariatu KC był pokłosiem wystąpień w TVP premiera Edwarda Babiucha 15.08.1980 r. oraz I sekretarza KC Edwarda Gierka 18.08.1980 r., w którym powtórzono główne tezy przemó- wień, zob. Wystąpienie telewizyjne premiera Edwarda Babiucha, „Trybuna Ludu”, nr 194, 1980, s. 1–2; Przemówienie Edwarda Gierka, „Trybuna Ludu”, nr 196, 1980, s. 1–2; Zadania członków Partii, „Trybuna Ludu”, nr 199, 1980, s. 1–2. 342 W oryg. „pytania”.

128 TEKSTY ŹRÓDŁOWE no ich wcześniej, dlaczego nie wysłuchiwano, często wielokrotnie powtarzanych, żądań na normalnej drodze dyskusji. W tej sytuacji należy wyciągnąć konsekwencje w stosunku do tych wszystkich, którzy są winni zaniedbań (Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Garwolin, Węgrów, Łochów, Mordy, Zbuczyn i inne). Wiele stwierdzeń dotyczy podjęcia zdecydowanych działań mających na celu wyeliminowanie negatywnych zjawisk społecznych, jak: protekcja, wykorzystywanie stanowisk służbowych do celów prywatnych, dygnitarstwo, łapownic- two, bałaganiarstwo, nieposzanowanie pracy, zbytnio rozbudowana biurokracja, mała operatywność urzędów, tolerowanie pasożytnictwa i braku dyscypliny. Pro- blemy te wystąpiły generalnie we wszystkich miastach i gminach województwa. W wielu kręgach społecznych można zauważyć zniecierpliwienie i zmęcze- nie obecną sytuacją. Mnożą się pytania: „Kiedy wreszcie będzie spokój?”, „Jakie są drogi wyjścia z obecnego stanu?” — głównie robotnicy, rolnicy, znaczna część inteligencji. Spotyka się plotki, że Polska zaciągnie nowe kredyty, aby ratować sytu- ację. Wspomina się też, że przedłużające się strajki spowodują wkroczenie do kraju wojsk radzieckich. Mówi się też o ewentualnej rezygnacji przywódców partii i rządu z piastowanych stanowisk. W związku ze skutkami burzy, która przeszła nad województwem dnia 21 sierpnia, stwierdza się znaczne trudności w zaopatrzeniu w chleb. Wynikają one z faktu, że na skutek braku energii elektrycznej wiele piekarń nie może podjąć produkcji. Szczególnie trudności zaznaczyły się w gminach: Stanisławów, Lato- wicz, Siennica, Cegłów, Bielany, Sterdyń, Repki, Wiśniew. Podjęto zdecydowane działania w tym kierunku. Piekarnie w miastach pracują w systemie ciągłym do- starczając chleb do gmin, gdzie zaznaczyły się jego braki. Stwierdza się wzmożo- ny wykup mąki, cukru, kaszy i innych artykułów spożywczych. W dniu dzisiejszym u niejakiego Gołdy, mieszkańca Mińska Mazowieckie- go, ujawniono 243 egzemplarze starych wydawnictw antysocjalistycznych, nie związanych z aktualną sytuacją w kraju.

[26 sierpnia 1980]343

W dalszym ciągu treści i decyzje IV Plenum KC są komentowane w społe- czeństwie woj. siedleckiego. Podkreśla się duże wysiłki partii i rządu zmierzające do unormowania sytuacji w kraju, a jednocześnie wskazuje się na nieefektywność tych działań, o czym świadczą trwające nadal strajki na Wybrzeżu. Często spotykane są opinie o rozprzestrzenianiu się przerw w pracy w innych wojewódz- twach, mające charakter solidaryzowania się z Wybrzeżem. Wymienia się woje- wództwa: łódzkie, opolskie, tarnowskie i inne.

343 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 207–208.

129 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Często padają pytania: Jaką siłę reprezentują Międzyzakładowe Komitety Strajkowe? Kto inspiruje ich działalność? Jacy ludzie działają w ich składach? Słyszy się stwierdzenia: Czy nie należałoby ukazać w publikatorach ich prze- szłości, dążyć do zdyskontowania ich postaw moralnych, aby podważyć autorytet MKS? Mnożą się domysły na temat rozwoju dalszych wydarzeń w kraju, przy- szłości Polski i rozwiązania problemów. Słyszy się głosy zniecierpliwienia wyra- żające się w stwierdzeniach, że jest już czas najwyższy, aby w kraju zapanował porządek, ład i spokój. Stwierdza się narastanie nastrojów niepokoju, poczucia braku bezpieczeństwa i stabilizacji wewnętrznej. Słyszy się plotki, jak do tej pory niezbyt liczne, że Polska stoi w przeded- niu wojny domowej (Siedlce, Mińsk Mazowiecki). Padają spekulacje, że liczyć się należy z możliwością wkroczenia armii krajów ościennych. Z woj. bialskopodlaskiego przenikają wieści o rzekomej koncentracji wojsk radzieckich w terenach nadgranicznych. Nasilają się informacje, że pod presją komitetów strajkowych odblokowa- no łączność telefoniczną Wybrzeża z resztą kraju. W tej sytuacji aktyw partyjny wyraża obawy, że w ten sposób stworzy się komitetom strajkowym możliwość agitacji telefonicznej. Wśród załóg zakładów pracy padają stwierdzenia, że w szerszym stopniu należy eksponować w publikatorach ich ofiarny trud i zaangażowanie, pomyśleć też o formach moralnej satysfakcji. Generalnie krytycznie przez załogi pracow- nicze zakładów pracy woj. siedleckiego oceniany jest przedłużający się strajk na Wybrzeżu. Bardzo często słyszy się słowa potępienia wyrażane przez rolników, które zawierają się w stwierdzeniach: „My walczymy o chleb, a na Wybrzeżu niszczy się nasz trud”. „Najwyższy czas skończyć z zaprzepaszczaniem dorobku kraju” (Stoczek Łukowski, Krzywda, Repki, Bielany, Siennica i inne). Wśród społeczeństwa woj. siedleckiego coraz bardziej dostrzegalne są przejawy zmęczenia i zniecierpliwienia istniejącą sytuacją. Aktyw partyjny bardzo często stwierdza, że jak najszybciej należy skończyć ze strajkami, nawet za cenę daleko idących ustępstw, a później przystąpić do porządkowania sytuacji społeczno-gospodarczej. Jednocześnie wyrażany jest pogląd, że „Ludzie stwo- rzyli błędy, które doprowadziły do obecnej sytuacji, i za to muszą być pociągnię- ci do odpowiedzialności”. Następuje rozszerzanie postulatu wprowadzenia nauki religii do szkół. Ostatnio wniosek taki zgłoszono na zebraniu POP w Lokomotywowni w Siedl- cach. Są liczne pytania czy premier Pinkowski344 włączy się osobiście do negocjacji prowadzonych na Wybrzeżu.

344 Józef Pinkowski (1929–2000) — urodzony w Siedlcach sekretarz KC PZPR (1974–1981), premier PRL (IX 1980 — II 1981).

130 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

W województwie siedleckim trwają zebrania POP poświęcone omówie- niu treści listu Sekretariatu KC. Na zebraniach krytykowane są negatywne przejawy naszego życia społeczno-politycznego. Wymieniane są liczne błędy i niekonsekwencje, które doprowadziły do obecnej sytuacji. Dyskusja prowadzona jest z pozycji troski o dalsze losy kraju. Na dzień dzisiejszy zebrania odbyły się w około 70% POP i OOP, przy dobrej frekwencji. W województwie panuje rytm wzmożonej pracy, dobrze realizowane są zadania produkcyjne. Stwierdza się jednocześnie atmosferę powagi i głębokie- go zrozumienia ciężkiej sytuacji w kraju.

[27 sierpnia 1980]345

W dalszym ciągu ma miejsce duże zainteresowanie społeczeństwa woj. siedleckiego aktualną sytuacją na Wybrzeżu. W dniu dzisiejszym szczególnie szeroko dyskutowane są treści wystąpienia prymasa Polski346. Fakt transmitowania tego wystąpienia w telewizji i radiu komentowany jest jako ustępstwo partii wobec Kościoła. Rozważane jest to w aspekcie wykorzystania jeszcze jednej możliwości oddziaływania na strajkujących na Wybrzeżu. Dowodzi to bardzo poważnej i złożonej sytuacji w Polsce. W treściach wystąpienia prymasa zauważa się apel o spokój, równowa- gę, rozwagę, roztropność i odpowiedzialność za naród. Dostrzega się akcen- towanie obowiązków, jakie spoczywają na wierzących, w trudnych dla kraju chwilach. Komentuje się aluzje historyczne, które przedstawione zostały w na- wiązaniu do obecnej sytuacji. Przemówienie Stefana Wyszyńskiego generalnie przyjęte zostało jako obywatelski apel o zachowanie spokoju i podjęcie wspól- nych działań w celu przezwyciężenia aktualnych trudności. Wśród wielu członków partii wyrażany jest pogląd, że wśród treści obywatelskich, które dominowały w wystąpieniu, zawarte zostały także postulaty Kościoła mówiące o potrzebie wychowania młodego pokolenia w duchu religii, wpływu religii na utrzymanie rodziny i inne. Aktyw partyjny dyskutuje nad przesłankami, które spowodowały zmia- nę orientacji St. Wyszyńskiego, znanego powszechnie z nieprzejednanych po- glądów wobec Partii i rządu. Wskazuje się na sugestie zawarte w liście Jana Pawła II, ale także [na] obietnice ustępstw ze strony Partii i rządu. Padają gło- sy, że należy się liczyć z presją Kościoła i nowymi żądaniami, które dotyczyć

345 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 209–210. 346 Kardynał Stefan Wyszyński 26.08.1980 r. wygłosił kazanie na Jasnej Górze wzywające do dojrzałości narodowej i obywatelskiej. Obszerne jego fragmenty, powszechnie uznane za zmani- pulowane, zostały tego samego dnia wyemitowane na antenie TVP, Kazanie Prymasa Polski księ- dza kardynała Stefana Wyszyńskiego, https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/audio/kazanie-prymasa- polski-ksiedza-kardynala-stefana-wyszynskiego-45150 (dostęp: 16.08.2020).

131 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW będą wprowadzenia religii do szkół, transmitowania uroczystości kościelnych, wznoszenia budowli sakralnych itd. Wystąpienie prymasa komentowane jest również w aspekcie ewentualnej nieskuteczności apelu o podjęcie pracy na Wybrzeżu. Powszechny jest pogląd, że należy się spodziewać wystąpienia nowego premiera z konkretnym, rzeczowym ustosunkowaniem się do postulatów zgłoszonych przez Międzyzakładowe Komitety Strajkowe. Na marginesie tej sprawy podnoszony jest brak publicznej informacji o ich treści. W kontekście wystąpienia prymasa na dalszy plan zeszło plenum CRZZ i wybór nowego sekretarza — R.[omualda] Jankowskiego347. Padają komentarze, że fakt, iż nie jest we władzach partyjnych, dowodzi ustępstwa wobec strajkujących. Wyrażane są opinie, że kandydatura nowego przewodniczącego była uzgadniana z MKS. Dość znaczne zainteresowanie wywołało wczorajsze wystąpienie Ry- szarda Wojny348 w TV. Stwierdza się dobrą, przekonywującą argumentację, głęboką analizę obecnej sytuacji Polski, uwarunkowania międzynarodowe kraju, a także niebezpieczeństwo, które grozi ojczyźnie w przypadku dalszego trwania napięć. W związku z ocenami jakości informacji środków masowego przekazu podnoszona jest krytyka zawężania doniesień strajkowych tylko do Wybrze- ża, kiedy w tym samym czasie rozgłośnie zagraniczne podają wieści z innych miast Polski349. Aktyw partyjny zastanawia się nad sensem zgrupowania w jednym czasie aż trzech tak mocnych działań antystrajkowych jak: wyniki obrad CRZZ, artykuł Wojny i wystąpienie prymasa. Czy nie należało tego rozłożyć w czasie? W województwie panuje spokój, pełna mobilizacja załóg i rolników na rzecz wykonywania bieżących zadań. Jednocześnie wojewódzka instancja partyjna, instancje stopnia podstawowego prowadzą intensywną pracę politycz- ną, wyjaśniającą obecną sytuację w kraju, mającą na celu utrzymanie spokoju, atmosfery pracy i pełnego zrozumienia obowiązków spoczywających na członkach partii, stronnictw sojuszniczych i obywatelach bezpartyjnych. W dniu wczorajszym na terenie Pilawy pojawiły się ulotki Międzyzakła- dowego Komitetu Strajkowego, zawierające jego postulaty.

347 Romuald Jankowski (ur. 1921) — działacz PZPR, do 1976 r. członek Egzekutywy KW w Lu- blinie, ostatni przewodniczący CRZZ od 27 sierpnia do grudnia 1980 r., kiedy to Zrzeszenie Związków Zawodowych uległo likwidacji. 348 Ryszard Wojna (1920–2003) — poseł na Sejm PRL (1976–1989), członek rady redakcyjnej „Nowych Dróg” — czasopisma ideowego KC PZPR. 349 W rzeczywistości strajki solidarnościowe z robotnikami Wybrzeża trwały w wielu miastach Polski.

132 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[28 sierpnia 1980]350

Wzrasta zainteresowanie społeczeństwa woj. siedleckiego aktualną sy- tuacją w kraju, a szczególnie na Wybrzeżu i w województwach, gdzie trwają strajki. Stwierdza się duże zapotrzebowanie na informacje, o czym świadczy fakt natychmiastowego wykupu prasy i zainteresowanie wystąpieniami nadawanymi w radiu i telewizji. Nadal komentowane jest wystąpienie radiowo-telewizyjne prymasa Pol- ski. Wskazuje się na jego patriotyczny charakter, a jednocześnie komentuje się fakt spodziewanych efektów. Dowodzi to nieustępliwości Międzyzakładowe- go Komitetu Strajkowego i eksponowania żądań politycznych niemożliwych do załatwienia. W tym kontekście aktyw partyjny pozytywnie przyjmuje informacje mó- wiące o przebiegu pertraktacji, wysuwanych postulatach i sposobach ich zała- twienia. Radiowe wystąpienie wicepremiera Jagielskiego351, informacje z posiedzenia Rady Ministrów, a także zamieszczenia w prasie szerokiego przekazu na temat stanowiska komisji rządowej wobec postulatów strajkujących załóg Gdańska wyjaśniły wiele. Wskazuje się, że wiele zgłoszonych problemów jest słusznych i zostało już załatwionych. Wiele jednak jest bardzo skomplikowanych i trudnych do spełnienia. Jako przykłady podaje się sprawę niezależnych od partii i praco- dawców związków zawodowych. Padają stwierdzenia, że celem nadrzędnym w obecnej sytuacji jest pod- jęcie w możliwie najkrótszym czasie takich działań, które zapewnią wyprowadzenie Polski z sytuacji kryzysowej, nawet kosztem daleko idących ustępstw. Wśród załóg robotniczych coraz bardziej dostrzega się zniecierpliwienie obec- ną sytuacją w kraju. Uważa się, że teraz już czas na decyzje zmierzające do uspokojenia sytuacji, a później przyjdzie czas na narodową dyskusję. Wysu- wane są postulaty, że warunkiem niezbędnym jest pełna demokratyzacja ży- cia, pełna informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, uczestnictwo społeczeństwa w dyskusji nad programem reform (Siedlce, Węgrów, Sokołów Podlaski, Łochów, Stoczek Łukowski i inne). Powszechnie wysuwane są postulaty odnowy moralnej narodu, zdecydowanego przeciwstawienia się negatywnym zjawiskom naszego życia spo- łecznego. Wiele uwag dotyczy wyciągnięcia konsekwencji w stosunku do osób winnych zaniedbań i nieprzestrzegania socjalistycznych norm życia i gospodarowania (Garwolin, Mińsk Mazowiecki, Mordy). Wskazuje się, że dotyczy

350 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 211–212. 351 Mieczysław Jagielski (1924–1997) — działacz PZPR, członek Biura Politycznego KC (1971– 1981), minister rolnictwa i wicepremier rządu PRL (1970–1981).

133 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW to nie tylko ludzi piastujących wysokie funkcje, ale także szczebla wojewódz- kiego, miejskiego, a nawet gminnego. Wśród aktywu partyjnego wyrażane są sądy, że w obecnej sytuacji na- stąpił upadek autorytetu partii i należy podjąć działania zmierzające do jego odbudowy. Osiągnąć to można poprzez poprawę stylu i metod partyjnego działania. Powszechna jest świadomość potrzeby odnowy w partii. Szczegól- nie eksponuje się potrzebę pracy wśród ludzi, wysłuchiwania ich postulatów, demokratyzacji życia partyjnego (postulaty zgłaszane we wszystkich instancjach I stopnia). W trakcie zebrań, na których dyskutowany jest list Sekretariatu KC, skierowany do wszystkich organizacji partyjnych i członków partii, dominuje atmosfera rzetelnej, szczerej dyskusji partyjnej. W jej trakcie wskazuje się wszystkie niedomagania i trudności, mówi także o potrzebie szybkiego ich rozwiąza- nia (Paprotnia, Zbuczyn, Kotuń, Adamów, Strachówka, Sadowne i inne). W kilku zakładach pracy sformułowano postulaty płacowe, m.in.: Huta Szkła „Pollena Czechy”, Rejon Budowy Dróg i Mostów, SKR w Strachówce. W tym ostatnim zakładzie grupa traktorzystów przez 1,5 godziny dyskutowa- ła z kierownictwem następnie kontynuując pracę. W województwie siedleckim, mimo wzrastającej dyskusji, panuje atmosfera pracy. Stwierdza się intensywną pracę rolników, którzy wykorzy- stują sprzyjającą pogodę do zbioru zbóż i traw. Jednocześnie prowadzona jest szeroka praca polityczna w środowisku miejskim i wiejskim, zmierzająca do konkretnego wyjaśnienia obecnej sytuacji politycznej. Stwierdza się nastroje powagi i świadomości niebezpieczeństwa, w jakim znalazła się Polska.

[29 sierpnia 1980]352

W dalszym ciągu utrzymuje się duże zainteresowanie zagadnieniami politycznymi w kraju, a szczególnie przedłużającym się strajkiem na Wybrze- żu. Często słyszy się stwierdzenie o rozszerzaniu się fali strajków na inne woje- wództwa: wałbrzyskie, łódzkie, łomżyńskie i inne. Wskazuje się, że wiele z nich ma charakter solidaryzowania się z Wybrzeżem. Ciągle padają stwierdzenia, przybierające coraz bardziej kategoryczny ton, że nastała już najwyższa pora, aby solidarnie zabrać się do roboty i nie narażać narodu na wielomiliardowe straty, zaprzepaszczać dorobek Polski Ludowej i ludzi ofiarnie pracujących. W tym kontekście rodzą się coraz większe oburzenie i zdenerwowanie wielu załóg pracowniczych i rolników – Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Łuków, Ło- chów, Repki, Siennica, Mrozy i inne.

352 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 213–215.

134 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Spotyka się głosy, że wobec nieustępliwości MKS na Wybrzeżu należy zastosować daleko idące restrykcje. Partia i rząd wykazały już maksimum dobrej woli, poczyniły liczne ustępstwa i czas przejść do zdecydowanej kontrofensywy — [to] głównie opinie środowiska wiejskiego. Wśród aktywu partyjnego panuje przekonanie, że nie należy działać pochopnie, zachować spokój, umiarkowanie, rozwagę. Nasilić należy szerokie działania polityczne i wy- jaśniające, przedstawiające we właściwym wymiarze sylwetki przywódców i genezę wydarzeń. Ważną sprawą, jak oświadczyli robotnicy z Łochowa, jest spokojne przetrzymanie uporu strajkujących i wychodzenie z konkretnymi programami naprawy. Pozytywnie przyjęte zostały postanowienia posiedzenia Rady Ministrów mówiące o zwiększeniu dostaw węgla i mięsa na rynek krajowy. Powszechnie podkreśla się niezwykłe zacietrzewienie MKS, które nie odpowiadają ustęp- stwami na ustępstwa Partii i rządu i zdecydowanie stoją na swoich pozycjach, głównie akcentując cele polityczne, bardzo często mające zabarwienie antysocjalistyczne. W dyskusjach wskazuje się, że z umiarkowaniem należy przeprowadzać samokrytykę w Partii, ukazywać w większym stopniu niekwestionowany dorobek ostatniego dziesięciolecia Polski Ludowej. Zdaniem aktywu nie można popadać w skrajności, kiedy do nie tak dawna prezentowało się politykę sukcesu, a obecnie jest tendencja do negowania dorobku kraju w wielu dziedzinach gospodarki. Wśród starych członków Partii, a szczególnie sprzed zjednoczenia, wyczuwalne są nastroje rozgoryczenia, że atakuje się całą partię, a nie ludzi bezpośrednio odpowiedzialnych za wypaczenia linii partii. W większym stopniu istnieje potrzeba pobudzania społeczeństwa do refleksji nad przeszło- ścią historyczną kraju, a także do uświadamiania niebezpieczeństwa, które obecnie grozi krajowi. Spotyka się zapytania odnośnie źródeł finansowania KSS-KOR, wypo- sażania go w środki techniczne. Padają domniemania, że czynią to siły wrogie Polsce z państw kapitalistycznych. Mówi się także o roli turystów z RFN i innych państw zachodnich. Dość często spotyka się komentarze o dewaluacji wielu haseł politycznych, wśród których wymienia się: „Aby Polska rosła w siłę, a ludziom żyło się dostatniej”. Wskazuje się, że w kraju wznosiliśmy wielkie inwestycje, często zaś zabrakło środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb klasy robotniczej, wśród których wymienia się budownictwo mieszkaniowe i poprawę wa- runków socjalnych. Wśród inteligencji i w innych kręgach społecznych stwierdza się, że należy przywrócić wartość słowom, zaprzestać lansowania pół- prawd, gdyż rodzi to w efekcie pożywkę dla plotek i demagogii. Eksponuje się potrzebę szczerej wymiany poglądów, gdyż w przypadku nie spełnienia tego warunku rodzi się nieufność, brak konstruktywnego dialogu, co prowadzi do nieskutecznej propagandy. Jednocześnie istnieje konieczność pełnej odpowie-

135 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW dzialności za treść wygłaszanych sądów, dotrzymywanie obietnic, pełna kontrola realizacji przyjętych programów działania. Zdaniem aktywu partyjnego wyeliminować należy zjawisko lawinowego tworzenia programów, uchwał, często nawet słusznych, ale bez możliwości kontroli ich realizacji. W zakładach pracy często podnoszone są sprawy potrzeby rytmiczno- ści dostaw surowców i materiałów, udoskonalenia kooperacji, poprawy organizacji pracy i jakości produkowanych artykułów, wyeliminowanie zjawiska nadganiania planów, potrzeba stworzenia możliwości do dialogu między za- łogą a dyrekcją, kształtowania właściwych norm współżycia i socjalistycznych stosunków pracy. W centrum zainteresowania znajdują się zagadnienia opracowania nowej formuły działania związków zawodowych. W tym kontekście dobrze przyjęte zostało wczorajsze telewizyjne wystąpienie nowego przewod- niczącego CRZZ R. Jankowskiego. W woj. siedleckim zanotowano pierwsze postulaty zmian w związkach zawodowych. Wskazuje się także na potrzebę poprawy zaopatrzenia w artykuły spożywcze, a przede wszystkim w mięso i jego przetwory. Częste są glosy robotników, że wcale niekoniecznie muszą jeść szynki i balerony, ale istnieje pilna potrzeba poprawy jakości niższych ro- dzajów wędlin. To samo dotyczy serów, wyrobów garmażeryjnych i innych. Przedmiotem dyskusji jest także potrzeba zniwelowania rozpiętości płac, a także zrównanie zarobków ludzi wykazujących te same funkcje w różnych zakładach pracy. Jako znamienny podaje się przykład sprzątaczki w zakładzie produkcyjnym — Siedlce, Łuków. Dużo mówi się także o nadmiernym bogaceniu się niektórych przedstawicieli warstw społecznych. W Wildze, Stanisławowie padły stwierdzenia, że teraz jest więcej wilków w lasach niż grzybów. Padają postulaty, aby skontro- lować dochody wielu ludzi, którzy prowadzą dostatni a często rozrzutny tryb życia. W woj. siedleckim trwa wytężona praca załóg robotniczych i rolników. Prowadzona jest intensywna praca polityczna, którą obejmowani są członko- wie partii, stronnictw sojuszniczych i społeczeństwo bezpartyjne. Panuje spo- kój, pełne zaangażowanie na rzecz wykonania zadań produkcyjnych. W wielu zakładach zarysowują się trudności surowcowe wynikające z ograniczonych dostaw, szczególnie materiałów pochodzących z importu. Dają się także od- czuć utrudnienia kooperacyjne wynikające z faktu strajkowania zakładów ko- operacyjnych. Wśród czołowego aktywu partyjnego spotyka się uwagi o potrzebie wyprzedzającego nadsyłania materiałów wyjaśniających i propagandowych. Dotyczy to także materiału na temat „wykorzystania niezadowolenia robotniczego przez siły antysocjalistyczne w pracy wyjaśniającej w partii i społeczeń- stwie”. W związku ze zbliżającym się terminem wypłat poborów często padają pytania odnośnie ich wysokości [dla załóg] strajkujących zakładów pracy.

136 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

W województwie siedleckim zaczynają się zarysowywać trudności zaopatrzeniowe w artykuły spożywcze. Występują braki masła, nie ma margaryny, ograniczone są dostawy cukru, mąki i kasz. Spotyka bardzo częste narzekania na brak węgla, cementu, materiałów budowlanych – przede wszystkim w środowisku wiejskim. Powszechne jest żądanie ujednolicenia cen mięsa i jego przetworów we wszystkich województwach. Jako znamienny podaje się przykład Dębego Wielkiego, gdzie w dwóch sąsiadujących kioskach – jeden na terenie woj. siedleckiego, drugi w woj. stołecznym – obowiązują różne ceny na boczek, kon- serwy i inne przetwory mięsne. To rodzi bardzo nieprzychylne komentarze. Generalnie na zebraniach padają głosy domagające się cofnięcia drugiego etapu komercji w woj. siedleckim.

[30 sierpnia 1980]353

Wystąpienie wicepremiera Kazimierza Barcikowskiego354 wywołało ogromne zainteresowanie w woj. siedleckim355. Praca tow. Barcikowskiego w komisji rządowej i jego wysiłki na rzecz przywrócenia normalnej działalno- ści zakładów pracy i przedsiębiorstw w Szczecinie ma poparcie mieszkańców naszego województwa, także i z tej racji, że jest on posłem Ziemi Siedleckiej w Sejmie PRL. Zdając sobie sprawę z trudności negocjacji widać ogromny wy- siłek dla przezwyciężenia przeszkód w osiągnięciu porozumienia. Pozytywnie komentowany jest szacunek, z jakim tow. Kazimierz Barci- kowski prezentuje słuszne postulaty robotników. Aktyw partyjny zadowolony jest ze zdecydowanej postawy w formułowaniu pryncypiów socjalistycznego państwa, od których odstąpić nie można. Do Siedlec dotarły już wiadomości o porozumieniu zawartym w Szczecinie. Przyjmowane jest to powszechnie z aprobatą. Z uwagi na to, iż nie są znane szczegóły tego porozumienia, komentarz na ten temat jest ograniczony. Spodziewane jest w najbliższym czasie przekazanie tej wiadomości szerokiej opinii publicznej za pośrednictwem radia i TV. Byłoby to dobre dla poprawienia nastrojów. W całym woj. siedleckim trwają dyskusje na temat aktualnej sytuacji spo- łeczno-politycznej kraju. Toczą się one w zasadzie bez przerw w pracy. Przy

353 Tamże, s. 217–218. 354 Kazimierz Barcikowski (1927–2007) — pochodzący z gminy Siennica działacz PZPR, poseł ziemi siedleckiej do Sejmu PRL, w okresie 3.04 — 2.10.1980 wicepremier PRL, uczestnik rozmów ze strajkującymi stoczniowcami na Wybrzeżu, z ramienia rządu podpisał porozumienie z Mię- dzyzakładowym Komitetem Strajkowym w Szczecinie 30.08.1980 r. 355 Po podpisaniu porozumienia ze strajkującymi w Szczecinie Kazimierz Barcikowski w telewizyjnym wystąpieniu powiedział, że nawet ostry konflikt społeczny może być rozwiązany w drodze dialogu.

137 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW stosunkowo powszechnym akceptowaniu większości postulatów zgłoszonych na Wybrzeżu, nie ma głosów popierających ideę Wolnych Związków Zawo- dowych. W postulatach adresowanych do władz centralnych i wojewódzkich dominują takie tematy: 1. Pilna potrzeba ujednolicenia cen na mięso. Sprawa ta szczególnie mocno eksponowana jest w gminach bezpośrednio graniczących z woj. warszawskim. Za tak zwaną przysłowiową miedzą mieszkańcy naszego wo- jewództwa kupują mięso po niższych cenach. Informując społeczeństwo o podjęciu tego tematu przez rząd sygnalizujemy potrzebę szybkiego rozwiązania. 2. Istnieje potrzeba uczynienia wysiłku na rzecz poprawy zaopatrzenia ludności. Występują obecnie braki tłuszczów, w tym szczególnie masła, cukru, mąk, mięsa i jego przetworów. Bardzo negatywnie oceniana jest sytuacja w zaopatrzeniu w węgiel. 3. Wiele słów krytyki na zebraniach organizacji partyjnych i załóg pracowniczych powodują różne niedomogi życia. Zwraca się uwagę na liczne wnioski i postulaty, wysuwane w swoim czasie, do realizacji których na- leży pilnie wrócić. Społeczeństwo woj. siedleckiego spodziewa się poprawy sytuacji spo- łeczno-politycznej w kraju. Strajki wywołują zmęczenie i przygnębienie. Od- czuwa się braki surowcowo-materiałowe, szczególnie pochodzące z importu. Mają miejsce też trudności kooperacyjne. W Siedlcach – Zakładach Drobiar- skich – brak pasz. W Łukowie i Pilawie pojawiły się dziś ulotki prezentujące stanowisko MKS w Gdańsku. Rozpowszechnia się plotka, że z dniem 1 września strajko- wać będą nauczyciele.

[31 sierpnia 1980]356

Podpisanie porozumień i zakończenie strajków przyjęto w wojewódz- twie siedleckim z powszechną ulgą357. Aktyw partyjny zaskoczony jest ustęp- stwem na rzecz prawa do powoływania nowych związków zawodowych. W świetle wcześniejszych informacji i stanowisk wydawało się, że tej sprawy MKS-y nie przeforsują. Rozumiejąc jednak potrzebę kompromisów aktyw partyjny oczekuje pogłębionej wykładni roli nowych związków zawodowych w naszym życiu społeczno-gospodarczym. Prezentacja sylwetek przywódców MKS w telewizji daje podstawę do wyrażenia przypuszczenia, iż są to jednak figuranci, za którymi zapewne stoją prawdziwi przywódcy.

356 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 219. 357 Porozumienia Międzyzakładowych Komitetów Strajkowych z przedstawicielami rządu PRL podpisano 30.08.1980 r. w Szczecinie i 31.08.1980 r. w Gdańsku.

138 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Dziś w województwie siedleckim odbyły się rejonowe narady I sekretarzy instancji partyjnych pierwszego stopnia, na których dokonano oceny sytuacji społeczno-politycznej województwa w świetle decyzji V Plenum KC PZPR. Na zebraniach omówiono bieżące zadania pracy partyjnej.

[1 września 1980]358

W społeczeństwie woj. siedleckiego trwają ożywione dyskusje na temat obecnej sytuacji społeczno-politycznej w kraju. Ustąpiła atmosfera zagrożenia narodowego. W centrum zainteresowania znalazło się podpisanie porozumienia i zakończenie strajków w Szczecinie i Gdańsku. Wszędzie spotykane są sądy, że krajowi przede wszystkim potrzebny jest spokój i dobra praca. Wska- zuje się, że zwyciężył zdrowy rozsądek i nadrzędna racja – jaką jest wspólny interes kraju. Podkreśla się, że rozmowy miały bardzo trudny, często drama- tyczny przebieg. Zwraca uwagę bezprecedensowość porozumienia podpisy- wanego z jednej strony przez przedstawicieli rządu, z drugiej zaś przez przedstawicieli komitetów strajkowych zakładów pracy. Są obawy, że raz stworzona praktyka może być kontynuowana w przyszłości, gdy w porę nie będą rozwią- zywane problemy załóg robotniczych — Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Łuków, Węgrów, Łochów, Stoczek Węgrowski. To nakłada — zdaniem przedstawicieli załóg robotniczych w Zakładach Mięsnych w Sokołowie Podlaskim, Zakła- dach Drobiarskich, „Mostostalu” w Siedlcach, ZNTK w Mińsku Maz., „Cora” w Garwolinie — potrzebę codziennego konkretnego rozwiązywania wszystkich problemów. Uważa się powszechnie, że zobowiązania, które przyjęły na siebie Par- tia i rząd, są bardzo trudne, ale niezbędne. Częste są refleksje, dlaczego nie dokonaliśmy tego wcześniej, dlaczego doszło aż do incydentów? Szczególnie wiele dyskusji wzbudza zgoda na działalność niezależnych samorządnych związków zawodowych. Wśród aktywu partyjnego wskazuje się, że wyraże- nie zgody na ich działalność jest wyraźnym ustępstwem Partii wobec strajku- jących, tym bardziej, że we wcześniejszych zapowiedziach rządowych anon- sowano, że ten postulat strajkujących jest nie do przyjęcia. Jest bardzo duże zapotrzebowanie na poszerzoną informację o założeniach, funkcjonowa[niu], podległości, zakresie działania, zasadach finansowania, możliwościach organizowania w zakładach pracy samorządnych związków zawodowych. Wiele pytań dotyczy relacji między obecnymi, a niezależnymi związkami zawodo-

358 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 220–221.

139 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW wymi — FSO359, ZMP360, „Vis”, SPBP361, „Mera-Błonie” w Siedlcach, „Łukbut” w Łukowie, ZNTK w Mińsku Mazowieckim i inne. Z pozytywnym odbiorem spotkał się fakt transmitowania przez radio i telewizję podpisywania porozumień. Komentowane są wystąpienia prze- wodniczących komisji rządowych i komitetów strajkowych. Zwrócono uwa- gę na różnice w scenerii i atmosferze podpisywania porozumień w Szczecinie i Gdańsku. Dobrze zostały odebrane wystąpienia wicepremierów K. Barcikow- skiego i M. Jagielskiego. Podkreśla się bardzo duże ich zaangażowanie osobiste i wyeksponowanie pracy, jako podstawowego warunku stwarzającego dobrobyt kraju. W wystąpieniu K. Barcikowskiego akcentuje się także potrzebę silnego państwa, które będzie dbać w równej mierze o wszystkich obywateli. Zróżnicowanie oceniana jest postać przywódcy MKS w Trójmieście Le- cha Wałęsy. Komentowane jest jego nieskoordynowanie, buta, podkreślanie wywalczenia realizacji postulatu wolnych związków zawodowych, zapowiedź dalszego działania, gdyż „nie wszystko załatwiliśmy”. Spotyka się stwierdzenia, że za tą postacią kryją się inne siły polityczne, inspiracyjne do działań na Wybrzeżu. Wiele komentarzy w dalszym ciągu dotyczy działalności sił antysocjalistycznych w Polsce. Częste są pytania, dlaczego zlekceważono działalność KSS-KOR, który przecież funkcjonuje już od kilku lat, i pozwalano mu na przejęcie inicjatywy w wydarzeniach na Wybrzeżu. Stwierdza się potrzebę wydania szerokiego materiału ukazującego działalność KOR, jego genezy, założeń i postaci w nim działających. Wśród aktywu partyjnego powszechne jest stwierdzenie, że należy się liczyć z ewentualnością aktywizowania się sił antysocjalistycznych w kraju, szczególnie w samorządnych związkach zawodowych. Wysuwany jest postulat ścisłej więzi Partii z jej członkami i szerokim społeczeństwem, ścisłego przestrzegania norm statutowych. Podkreśla się po- trzebę zaprzestania praktyk stosowanych dotychczas przez Partię – wyręcza- nia administracji i instytucji, zwrócenia uwagi na ich inspirowanie i sterowa- nie, a skupienie się przede wszystkim na działalności politycznej i wewnątrz- partyjnej. Wiele uwagi dotyczy dalszych perspektyw kraju. Spotyka się często po- wielany pogląd, że obecnie jest jeszcze wiele niejasności, że należy spodziewać się wielu zarządzeń wykonawczych precyzujących wprowadzenie w życie porozumień zawartych w Gdańsku i Szczecinie. W związku z tym spotyka się także nastroje wyczekiwania na decyzje rządowe. Aktyw partyjny oczekuje wykładni partyjnego działania w nowej sytuacji. Z dużym zainteresowaniem oczekiwane jest VI Plenum KC PZPR.

359 Fabryka Samochodów Osobowych Zakład Produkcji Podzespołów w Siedlcach. 360 Zakłady Mechaniczno-Precyzyjne „Mera-Błonie” w Siedlcach. 361 Siedleckie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego.

140 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

W sprawie V Plenum KC brak odgłosów z uwagi na ograniczony przekaz w prasie, radio i TV o tym wydarzeniu. W woj. siedleckim panuje atmosfera pracy i dobrej realizacji zadań w za- kładach pracy. Na ukończeniu jest sprzątanie zbóż z pól362.

[9 września 1980]363

Dnia 8 września br. w Siedlcach obradowało Plenum KW PZPR poświę- cone ocenie sytuacji społeczno-politycznej w kraju i województwie oraz aktualnym zadaniom instancji i organizacji partyjnych. Szeroko przedstawiono także realizację bieżących zadań gospodarczych. Zaprezentowano sprawozdanie z realizacji wniosków zgłoszonych w czasie kampanii sprawozdawczo-wyborczej do Partii. W Plenum, któremu przewodniczyła I sekretarz KW towarzyszka Zofia Grzebisz-Nowicka, uczestniczyli: zastępca kierownika Wydziału Organizacyj- nego KC tow. Ryszard Łukasiewicz364 i wiceminister finansów, prezes365 NBP tow. Witold Bień366. W obradach, poza członkami i zastępcami członków Ple- num, członkami prezydium WKR i WKKP, udział wzięła liczna grupa aktywu robotniczego z zakładów pracy. W ożywionej i szczerej dyskusji głos zabrało 12 mówców. Podniesiono w niej wiele problemów, z których najważniejsze to: • przedstawienie przyczyn społecznego niezadowolenia, które dopro- wadziło do strajków, • uniknięcie w przyszłości sytuacji, które kilkakrotnie spowodowały już sytuacje kryzysowe w kraju, • zaprzestać zbyt daleko idącej samokrytyki Partii, gdyż zdolna jest ona skorygować swoje programy i działania, natomiast szeroko ukazywać ludzi odpowiedzialnych za zaistniałe nieprawidłowości, • w oparciu o konkretne mądre działanie dążyć do przywrócenia nad- szarpniętego autorytetu Partii, • szeroko przywrócić formy demokracji wewnątrzpartyjnej, konsulto- wać decyzje partyjne i rządowe z członkami partii i bezpartyjnymi, • nadać wysoką rangę instytucjom demokracji socjalistycznej, szczegól- nie radom narodowym, związkom zawodowym, organom samorzą- dowym w mieście i na wsi,

362 W oryg. „Na ukończeniu jest sprzęt zbóż z pol.” 363 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 227–228. 364 Ryszard Łukasiewicz (ur. 1944) — działacz PZPR, zastępca kierownika Wydziału Organiza- cyjnego KC 1980–1982. 365 W oryg. dyrektor. 366 Witold Bień (1927–2018) — prezes Narodowego Banku Polskiego 1973–1980; wiceminister finansów PRL 1981–1987.

141 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

• nawiązać nadszarpniętą więź Partii z masami, pracować wśród nich, słuchać mas i rozwiązywać na bieżąco problemy ludzi pracy, • zaprzestać celebrowania uroczystości partyjnych, stwarzać możliwo- ści szerszego wypowiadania się członków partii na zebraniach partyjnych, plenach, naradach itp., • modyfikować metody, styl i formy partyjnego działania, przystosowy- wać je do zmieniającej się rzeczywistości, • zwiększyć ofensywność działania Partii poprzez ścisłe przestrzeganie norm statutowych, eksponowania dotychczasowego dorobku Polski Ludowej, pozbywać się ludzi przypadkowych, niezaangażowanych, karierowiczów, • wobec ujawnienia się sił antysocjalistycznych i przewidywanych dzia- łań opozycji w samorządach i związkach zawodowych ukierunkowy- wać Partię na potrzebę walki z nią i dać argumenty, które uczyniłyby walkę skuteczną, • podjąć zdecydowane działania zmierzające do poprawy i osiągania skuteczności przez propagandę, gdyż do tej pory propagowana była propaganda sukcesu, bez ukazywania trudności i niepowodzeń, • dawać szczerą, szeroką informację społeczeństwu, bez ukrywania nie- dostatków życia partyjnego i działalności rządu, • prowadzić przemyślaną politykę kadrową powierzając stanowiska ludziom zaangażowanym, merytorycznie dobrze przygotowanym, eli- minując znajomości, poparcie i protekcję, • dokonać oceny ludzi piastujących stanowiska partyjne, rządowe, w administracji państwowej i gospodarczej na szczeblu kraju, województw, biorąc pod uwagę ich przydatność w nowej sytuacji kraju, • roztoczyć szerokie partyjne oddziaływanie i inspirację na młodzież, szczególnie ZSMP, jak również na pozostałe organizacje społeczne i samorządowe, • eksponować postawy ideowe, zaangażowanie wśród młodzieży, organizacji kobiecych i innych. Ponadto w dyskusji zgłoszono postulaty dotyczące działalności związ- ków zawodowych, lepszej organizacji pracy, poprawy zaopatrzenia na rynek, zwiększenia ilości placówek służby zdrowia, żłobków, przedszkoli, poprawy warunków socjalnych w zakładach pracy, zwalczania negatywnych zjawisk społecznych. Dyskutanci ze środowisk wiejskich postulowali potrzebę poprawy zaopatrzenia w środki do produkcji rolnej, zwiększenia dostaw węgla, cementu i artykułów żywnościowych. Plenum przyjęło uchwałę określającą aktualne zadania instancji i organizacji partyjnych woj. siedleckiego. Wyeksponowano w niej potrzebę dalszego doskonalenia form, metod i stylu pracy, umocnienia inspiratorskiej i kontrolnej funkcji partii, konieczność konsolidowania społeczeństwa wokół realizacji

142 TEKSTY ŹRÓDŁOWE zadań gospodarczych, potrzebę przeciwdziałania siłom antysocjalistycznym, szczególnie w związkach zawodowych i wśród młodzieży, potrzebę solidarnej, zaangażowanej pracy. Na zakończenie obrad wystąpił z-ca kierownika Wydziału Organizacyj- nego KC PZPR tow. Ryszard Łukasiewicz, który przedstawił aktualne uwarunkowania sytuacji politycznej i gospodarczej Polski.

[10 września 1980]367

W województwie siedleckim panuje atmosfera pracy, choć stwierdza się przypadki ostrych dyskusji załóg robotniczych, a nawet przerywania pracy i stawiania postulatów, głównie płacowych. W dniu 9 września miały miejsce przerwy w Zakładach Przemysłu Odzieżowego „Cora” w Garwolinie, gdzie pracę przerwała 300-osobowa zało- ga na II zmianie. W wyniku rozmów podjęła pracę uzyskując podwyżkę w wy- sokości 600 złotych. Podobne dysproporcje płacowe występują w „Bumarze” w Ostrówku i Żelechowie, jak również wśród kierowców PKS w Mińsku [Ma- zowieckim i] w Siedlcach. W dniu wczorajszym w związku z tym miała miejsce ostra dyskusja w PKS Siedlce. Po wyjaśnieniu spraw podjęto pracę. Pracę przerwała także część załogi siedleckiego Kombinatu „Podlasie”: 100 montażystów i ich pomocników na osiedlach: Młynarska i Tysiąclecia. Za- łoga ta zapowiedziała [na] jutro powrót do pracy. Przerwa w pracy wystąpiła także w PKS Siedlce, gdzie 40 robotników domagało się podwyżki w granicach 2 tys. złotych. Po rozmowach dziś wzno- wili pracę. W ożywionych dyskusjach padają pytania, skąd rząd weźmie środki na realizację postulatów, które zostały dodatkowo podjęte. Padają również ostre stwierdzenia, szczególnie wśród aktywu partyjnego, że nastała już naj- wyższa pora, aby postawić granice żądaniom368 politycznym i ekonomicznym. W związku z tym spodziewane jest wystąpienie przedstawiciela rządu, który jednoznacznie przedstawi program ofensywnego działania (Mińsk Mazowiec- ki, Łuków, Węgrów). W województwie stwierdza się atmosferę szerokich dyskusji politycznych, lansowania na nowo w wielu zakładach pracy hasła: „Kto strajkuje, ten zyskuje”. Coraz częściej powtarzane są plotki na temat milionowych nadużyć dawnego przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji Macieja Szczepań- skiego369.

367 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 229. 368 W oryg. zadaniom. 369 Maciej Szczepański (1928–2015) — przewodniczący Komitetu ds. Radia i Telewizji (1972–

143 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

W dniu wczorajszym do województwa siedleckiego dotarł „Notatnik lektora” nr 30 wydany w dniu 1 września. W stosunku do dyrektyw nr 1 i 2 KC PZPR w sprawie związków zawodowych treść tego notatnika jest nieporozumieniem. W województwie prowadzona jest szeroka praca polityczna zmierzająca do wyjaśnienia obecnych uwarunkowań społeczno-politycznych kraju i woje- wództwa. Z większą ofensywnością działają organizacje partyjne i członkowie Partii.

[11 września 1980]370

Aktualna sytuacja społeczno-polityczna kraju jest wciąż przedmiotem żywego zainteresowania mieszkańców województwa siedleckiego. Dyskuto- wane i komentowane są wszystkie wydarzenia mające wpływ na atmosferę polityczną kraju. Wśród licznych głosów akceptujących decyzje VI Plenum KC i wybór towarzysza Stanisława Kani371 na funkcję I Sekretarza KC PZPR są uwagi na temat potrzeby jego wystąpienia przed kamerami TV. Praktyka od- czytywania przemówień I Sekretarza KC przez lektora nie jest aprobowana. Towarzysz Stanisław Kania jest powszechnie znany wśród aktywu wojewódz- twa siedleckiego, stąd tak powszechne oczekiwanie zapowiadanego zresztą wystąpienia. Sporo pytań wywołuje stan zdrowia towarzysza Edwarda Gierka372. Wśród społeczeństwa komentowany jest brak komunikatów w tej sprawie, tak jak to czyniono np. w okresie choroby towarzysza Józefa Tito373. Wśród części aktywu partyjnego wyrażane są sądy, iż nie należało zwalniać z funkcji I Se- kretarza towarzysza Edwarda Gierka już w pierwszym dniu choroby. Słowo „zwolnienie” kojarzy się wielu ludziom z takim samym pojęciem zawartym w Kodeksie pracy. Stąd uwagi – pracownika nie wolno zwolnić w trakcie trwania choroby374. Z uwagą śledzi się pracę środków masowego przekazu. Aktyw partyjny krytycznie odbiera niektóre pozycje z programu radiowego i publikacje prasowe. Przed mikrofonami Polskiego Radia i kamerami TV oraz na łamach

1980), skazany za łapówkarstwo i zabór mienia Radiokomitetu. 370 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 230–231. 371 Stanisław Kania (1927–2020) — działacz PZPR, sekretarz KC (1971–1980), członek Biura Poli- tycznego KC (1975–1981), w okresie od 6.09.1980 do 18.10. 1981 r. I sekretarz KC PZPR. 372 Nad ranem 5.09.1980 r. Edward Gierek doznał zawału serca. Kolejnej nocy zebrało się VI Plenum KC PZPR, które usunęło go z funkcji I sekretarza powierzając ją Stanisławowi Kani, zob. A. Albert, Najnowsza historia Polski…, s. 788. 373 Josip Broz Tito (1892–1980) — dyktator komunistycznej Jugosławii; w 1979 roku ciężko za- chorował, o czym nie informowano; zmarł 4.05.1980 r. 374 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, art. 41, Dz.U. 1974, nr 24, poz. 141.

144 TEKSTY ŹRÓDŁOWE prasy zaczynają się mnożyć różni orędownicy odnowy, którzy poza totalną krytyką dotychczasowego stanu rzeczy nic konstruktywnego do odnowy nie wnoszą. Coraz groźniejsze dla atmosfery społecznej kraju jest niedostrzeganie naszego dorobku, pochwała strajków, wyolbrzymianie konfliktów, niedosta- tecznie pogłębione analizowanie zjawisk. Rażą niektóre pozycje z ostatniego numeru „Kultury”, w jednym z artykułów Wałęsa jest już prawie bohate- rem narodowym. Ryszard Kapuściński375, który chwali się, że był tłumaczem MKS-u w Gdańsku, stwierdza: „Kto stara się sprowadzić ruch Wybrzeża do spraw płacowo-bytowych, ten niczego nie zrozumiał, bowiem naczelnym mo- tywem tych wystąpień była godność człowieka” itd. I dalej: „Robotnicy Wy- brzeża nadali naszemu patriotyzmowi nowy walor: być patriotą — to znaczy szanować godność drugiego człowieka”376. Nie trudno więc odczytać, że Partia winna się dziś rozliczać głównie z deptania w przeszłości godności człowieka. Spośród wszystkich ataków na Partię ten atak wydaje się szczególnie groźny. W tym kontekście jakże trudne w odbiorze są słowa towarzysza Stanisława Kani wygłoszone w Gdańsku: „Nie zabraknie nam cierpliwości i pokory, by przywracać zaufanie robotników”377. Aktyw partyjny województwa siedleckiego wyraża swoje zaniepokojenie nie ustawaniem fali strajków, widząc ich przyczyny m.in. w niedoskona- łościach niektórych działań propagandowych, jak chociażby w przytoczonym przykładzie. Do głosu niestety dochodzi także wielu ludzi, którzy w normal- nych warunkach nie znaleźliby żadnego posłuchu. Często skazani wyrokiem sądowym, karani dyscyplinarnie, „krzykacze” podżegają całe grupy pracow- nicze do formułowania wygórowanych żądań. Coraz częściej lansowane są poglądy, że zanim zacznie się realizacja porozumień z Wybrzeża, warto „wy- walczyć swoje”, a potem otrzyma się jeszcze podwyżkę z tytułu zapowiedzi premiera Pinkowskiego w Sejmie.

[12 września 1980]378

Stwierdza się wciąż duże zainteresowanie społeczeństwa woj. siedleckiego wydarzeniami politycznymi w kraju. W centrum uwagi znalazło się wy- stąpienie tow. S. Kani. Zdziwienie wywołuje to, że zostało ono wygłoszone z pewnym opóźnieniem379. Do tej pory nie było to praktykowane. Zwraca się

375 Ryszard Kapuściński (1932–2007) — publicysta, reportażysta, pracował w gazetach: „Dziś i Jutro”, „Sztandar Młodych”, „Polityka”, od 1974 r. w „Kulturze”. 376 R. Kapuściński, Notatki z Wybrzeża, „Kultura. Tygodnik Społeczno-Kulturalny”, nr 37, 1980, s. 1 i 8. 377 Słowa te I sekretarz KC PZPR wygłosił podczas wizyty w Gdańsku 8.09.1980 r. 378 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 232–233. 379 Chodzi o opóźnienie w stosunku do daty objęcia funkcji I sekretarza KC PZPR. Wystąpienie

145 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW uwagę, że kolejny raz w wystąpieniu przywódcy Partii znalazło się potwierdzenie uznania słuszności żądań klasy robotniczej i jej postulatów. Zdaniem aktywu partyjnego może być ono różnie interpretowane przez przeciwników politycznych. Komentowane są stwierdzenia wskazujące adresata krytyki: któ- rym jest Biuro Polityczne, rząd, instytucje centralne. W licznych komentarzach odbierane jest to [tak], że Partia reprezentowała słuszny kierunek, a wypaczeń zaś dokonało kierownictwo. Pozwala to, zdaniem aktywu, przywrócić zaufanie do Partii pod warunkiem szerokiej pracy politycznej wśród [członków] Partii i społeczeństwa, konsultowania decyzji i ciepłego dialogu z klasą robotniczą. Z uznaniem przyjęto fragmenty przemówień [nawołujące] do przy- wrócenia spokoju, normalnego rytmu pracy i dobrego wykonywania zadań (Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Łuków). W kręgach inteligencji wskazuje się na słuszną myśl dawania inicjatywy ludziom młodym. Jednocześnie padają uwagi, że czyniono to poprzednio, ale efekty tego nie były właściwe. W związku z tym postuluje się, aby inicjatywy te były szeroko komentowane, z dawaniem pod społeczny osąd i kontrolowane. Powszechne jest oczekiwanie na VI Plenum KC, na którym zapowiedziana jest gruntowna analiza przyczyn, które doprowadziły do fali strajków w kraju. Z innych wydarzeń, które wzbudziły zainteresowanie opinii społecz- nej, należy odwołanie dożynek centralnych380. Decyzję tę generalnie uważa się za słuszną. Zwraca się również uwagę na ciepły ton depeszy prezydenta USA381, w której pozytywnie wspomina tow. E. Gierka, i oferuje chęć współpracy z nowym przywódcą państwa. Pozytywnie komentowana jest wizyta polskiej delegacji w ZSRR i przy- jęcie jej przez L. Breżniewa382, i zapowiedź dostaw artykułów przemysło- wych i spożywczych. Wspomina się także uzgodnienie przełożenia wizyty prezydenta Francji. Uważa się, że świadczy to obecnie o nadaniu priorytetu sprawom wewnętrznym. Komentowane jest to w aspekcie, że tow. E. Gierek

S. Kani w Katowicach 9.09.1980 r., Z oceny sytuacji – wnioski do działania. Wojewódzkie narady aktywu partyjnego. Wystąpienie tow. St. Kani w Katowicach, „Trybuna Ludu”, 10.09.1980, s. 1–2. 380 Centralne Dożynki w Zamościu odwołano w ostatniej chwili z racji napiętej sytuacji społecz- nej w regionie i kraju. 381 W swojej depeszy gratulacyjnej skierowanej do Stanisława Kani prezydent USA Jimmy Car- ter pisał m.in.: „Wspominam z zadowoleniem moją wizytę w Warszawie i oczekuję na ustanowienie z Panem tak samo wzajemnie korzystnych stosunków, jakie miałem z Pana poprzedni- kiem”, „Trybuna Ludu”, nr 217, 1980, s. 1. 382 Delegacja polska pod przewodnictwem wicepremiera i członka BP KC PZPR Mieczysława Jagielskiego przebywała w Moskwie w dniach 10–11.09.1980 r. Leonid Breżniew przyjął Jagiel- skiego na Kremlu 11 września. W czasie wizyty zostały podpisane porozumienia dotyczące handlu zagranicznego, L. Breżniew przyjął wicepremiera M. Jagielskiego. Polsko-radzieckie porozumienie gospodarcze, „Trybuna Ludu”, nr 217, 1980, s. 1.

146 TEKSTY ŹRÓDŁOWE znacznie większy nacisk kładł na problemy polityki międzynarodowej Polski niż na zagadnienia polityki wewnętrznej. Z aprobatą przyjęta została decyzja o jednakowym terminie ferii szkolnych dla młodzieży uczącej się w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych. Pozwoli to na właściwe wykorzystanie urlopów. Z negatywnym komentarzem spotkało się wydanie przez CRZZ różno- rodnych materiałów propagandowych, zawierających często, zdaniem aktywu partyjnego, naiwne, hasła w rodzaju: • „Związki zawodowe przeciwko lekceważeniu ludzi pracy”, • „Związki zawodowe przeciwko bogaceniu się naszym kosztem”, • „Związki zawodowe przeciw dygnitarstwu i burżuazji”. Wiele kontrowersji budzi odezwa CRZZ383 skierowana do wszystkich ludzi, do członków i aktywu związków zawodowych, a szczególnie stwierdzenia: „Będziemy wykorzystywać prawo sprzeciwu wobec wszelkich decyzji sprzecznych z interesem pracujących, a w przypadkach koniecznych — prawo do strajku”. W województwie siedleckim generalnie panuje spokój, na bieżąco realizowane są zadania produkcyjne, choć każdego dnia notowane są krótkie przerwy w pracy w niektórych zakładach. Zdecydowanie zwiększa się zainteresowanie niezależnymi związkami zawodowymi w niektórych zakładach pracy Siedlec, Łukowa, Mińska [Mazowieckiego] i Węgrowa. W kilku zakładach pracy wybrano nowe rady narodowe klasowych związków zawodowych, w niektórych trwają przygotowania do przeprowadzenia wyborów.

[16 września 1980]384

W woj. siedleckim nadal obserwuje się duże zainteresowanie aktualną sytuacją polityczną i gospodarczą kraju. Dowodzi tego wzmożony wykup codziennej prasy, jak również uważne wysłuchiwanie przekazów nadawanych przez radio i telewizję. Stwierdza się również duże zainteresowanie audycjami nadawanymi przez Radio Wolna Europa i inne rozgłośnie. Dość powszechnie wysłuchano wystąpienia przewodniczącego Rady Państwa tow. Henryka Jabłońskiego wygłoszonego na posiedzeniu Prezy- dium OK FJN385. Dość liczne są głosy, że ograniczyło się ono do powtarzania spraw powszechnie znanych. Zadania postawione przed FJN nie noszą zna-

383 Zob. Z Archiwum Solidarności: Treść deklaracji Centralnej Rady Związków Zawodowych, http://e- -beztytulu.pl/2014/10/16/archiwum-solidarnosci-tresc-deklaracji-centralnej-rady-zwiazkow- zawodowych/ (dostęp: 25.12.2019). 384 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 234. 385 Okręgowy Komitet Frontu Jedności Narodu.

147 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW mion działań nowatorskich, ale ograniczyły się do apeli o jakość narodową, zaangażowanie, patriotyzm, mobilizację na rzecz wykonania zadań – Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Łuków, Łochów, Sadowne, Pilawa. Oczekiwano wystąpie- nia mobilizującego naród, podnoszącego na duchu, określającego zadania dla poszczególnych grup społecznych w nowych uwarunkowaniach. Do tematów szeroko poruszanych w dyskusji [należy] zapowiedź transmitowania mszy przez radio. Wśród ogółu społeczeństwa wierzącego spotkało się [to] z pozytywnym przyjęciem. Zdaniem aktywu partyjnego jest to poważ- ne ustępstwo Partii wobec Kościoła (komentowane jest to w aspekcie obietnic poczynionych Prymasowi Polski w zamian za wystąpienie telewizyjne apelu- jące do robotników o podjęcie pracy). W środowiskach nauczycielskich zapowiedź podwyżek płac spotkała się z dużą krytyką. Mówi się o niej „ochłap”. Wygłaszane są sądy, że pobory nauczycielskie będą należały w dalszym ciągu do dość niskich w porówna- niu z innymi grupami zawodowymi. Stwierdza się, że w większym stopniu należy docenić dydaktyczno-wychowawcze funkcje szkoły. Dyskutowany jest fakt dominowania w placówkach szkolnych przedmiotów ścisłych, a ciągłego ograniczania przedmiotów humanistycznych, co nie daje zamierzonych efek- tów wychowawczych. Dość często wskazuje się na potrzeby poprawy bazy szkolnictwa i warunków mieszkaniowych, socjalnych nauczycieli. Podnoszo- ny jest w tym kontekście postulat wycofania się z dziesięciolatki, gdyż obecnie brak jest odpowiedniej kadry i bazy. Wskazuje się, że realizację dziesięciolatki należy odłożyć na czas późniejszy. Powszechnie dyskutowana jest sprawa potrzeby rozliczenia ludzi, któ- rzy dokonali nadużyć i winni być za nie ukarani. Padają głosy, że milczenie w tym zakresie niczego nie załatwi – potęguje jeszcze plotki. Uważa się, że podjęcie tych działań przyczyniłoby się do wzrostu autorytetu Partii. Wiele uwagi, szczególnie w zakładach pracy, poświęca się niezależnym związkom zawodowym. W wielu zakładach pracy trwają ożywione dyskusje na temat nowej struktury związków zawodowych. Przeprowadzane są rów- nież referenda, w wyniku których zapadają decyzje o wyborze nowych rad narodowych lub zmianie ich części. W woj. siedleckim panuje generalnie atmosfera pracy. W wielu zakładach zgłaszane są postulaty bez przerywania pracy. Dotyczą one przede wszystkim spraw wewnętrznych, gdyż postulaty płacowe w przeważającej mierze zostały już załatwione. Dobrze realizowane są zadania produkcyjne.

148 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[27 września 1980]386

Na terenie województwa siedleckiego w miesiącu lipcu i sierpniu nie wystąpiły przypadki oddawania legitymacji partyjnych. W miesiącu wrześniu przypadków takich wystąpiło 6, z tego: 5 to pracownicy SKR (4 robotników transportu w SKR Kłoczew, 1 — pracownik umysłowy SKR Jadów), 1 — emeryt (z organizacji terenowej nr 1 w Węgrowie). Podawanym powodem oddania legitymacji była utrata zaufania do Partii.

[3 października 1980]387

W zakładach województwa siedleckiego w dniu 3 bm. w większości trwa normalny rytm pracy. Strajki miały miejsce w następujących miejscowościach i zakładach pracy: Siedlce: • ZPD „Karo” — przerwało pracę 150 kobiet na wydziale szwalni; przerwa trwała 15 minut; po rozmowie z dyrekcją przystąpiono do pracy. • ZUS — nie pracowało 25 osób; inicjatorami przerwy w pracy byli trzej kierownicy wydziałów. • FSO „Polmo” — w godz. 12.30 — 13.00 nie pracowało 50 osób na wydziale przedniego zawieszenia. • Spółdzielnia Ogrodniczo-Pszczelarska w godz. 12.00 — 13.00 przerwało pracę 25 osób w Zakładach Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego. Mińsk Mazowiecki: • FUD388 — strajkowało 70 osób na wydziale mechanicznym w godz. 12.00 — 13.00. • POM — przerwało pracę 70 osób na wydziale produkcji; w godz. 12.00 — 13.00 załoga poprosiła dyrekcję, nie bardzo wiedziała o co jej chodzi; pytano o sprawy związane z ruchem związkowym i zapowiedzianą re- gulację płac; po dyskusji przystąpiono do pracy. Gm. Łochów: • „Bumar” w Ostrówku Węgr.[owskim] — w godz. 12.00 — 13.00 nie pra- cowało 15 osób na wydziale montażu. • „Bumar” w Baczkach — w godz. 12.00 — 13.00 nie pracowało 50 osób. Węgrów: • ZWUT389 — łącznie strajkowało około 600 osób na różnych wydziałach od 15 do 30 minut. Po przerwie bez zakłóceń przystąpiono do pracy.

386 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 253. 387 Tamże, s. 257. 388 Fabryka Urządzeń Dźwigowych. 389 Zakłady Wytwórcze Urządzeń Telefonicznych w Węgrowie.

149 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Garwolin: • PSTBK390 — na 800 osób zatrudnionych do strajku przystąpiło 100 osób w godz. 12.00 — 13.00. Strajkujący założyli czerwone i biało-czerwone opaski. Ponadto w Szpitalu Neuropsychiatrycznym wywieszono dwa afisze na- wołujące do strajku. W czasie strajku we wszystkich wyżej wymienionych zakładach panował ład i porządek. Niektóre zakłady rozpoczęły przerwy w pracy po wysłucha- niu południowego dziennika radiowego (ZWUT w Węgrowie, ZPDZ „Karo” w Siedlcach, POM w Mińsku Mazowieckim). Według opinii aktywu partyjnego, większość zakładów pracuje z dużym zaangażowaniem. Obserwuje się zmęczenie przedłużającą się napiętą sytuacją społeczno-polityczną w kraju. Oczekuje się nadal na wystąpienia czołowych przywódców. Ludzi pracy niepokoi bardzo zły stan gospodarki, powiększające się zadłużenie kraju. W tej sytuacji wystąpienia moralizatorów typu Wojna, Rakowski391, jak stwierdza się z odcieniem złośliwości, nie dają odpowiedzi na zasadnicze pytania.

[4 października 1980]392

W województwie siedleckim wzrasta zainteresowanie niezależnymi sa- morządnymi związkami zawodowymi. Dotyczy to przede wszystkim zakła- dów filialnych, których centrale znajdują się w Warszawie. Obecnie NSZZ393 działają w następujących zakładach w Siedlcach: • w Odlewni Staliwa „Stalchemak” — około 800 osób (stan 1218 osób), • w „Mera-Błonie” — około 400 osób (stan załogi 630 osób), • w Zakładach Mechanicznych im. M. Nowotki — 570 osób (stan za- łogi 650 osób), • w Zakładzie Produkcji Rzemieślniczej SKB „Podlasie” — około 200 osób (cała załoga). Podejmowane są próby utworzenia NSZZ w Siedleckim Przedsiębior- stwie Budownictwa Przemysłowego. Ponadto komitet założycielski działa w „Polmozbycie”. Grupa założycielska działa także w DRKP394 Siedlce. Powo- łano Komitet Założycielski — 21 osób, który pragnie objąć swoim zasięgiem także inne dyrekcje.

390 Przedsiębiorstwo Sprzętowo-Transportowe Budownictwa Komunalnego. 391 Mieczysław Rakowski (1926–2008) — działacz PZPR, dziennikarz (m.in. redaktor naczelny „Polityki” 1958–1982 r.), poseł na Sejm PRL (1972–1989), wicepremier rządu PRL (1981–1985). 392 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 258. 393 Niezależny Samorządny Związek Zawodowy. 394 Dyrekcja Regionalna Kolei Państwowych.

150 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Dnia 3 października395 Międzyzakładowy Komitet Założycielski NSZZ „Podlasie” złożył wniosek o przydział lokalu u prezydenta Siedlec informu- jąc, że w toku załatwiania jest sprawa jego rejestracji w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie. NSZZ działają w Sanatorium Neuropsychiatrii w Garwolinie (oddział sanatorium z Warszawy). Nowe związki zrzeszają w tej placówce około 100 osób.

[4 października 1980]396

W województwie siedleckim załogi pracują bez poważniejszych zakłó- ceń. Nadal utrzymuje się atmosfera zainteresowania obecną sytuacją w kraju. W dniu dzisiejszym dyskusja dotyczy głównie wczorajszego strajku ostrzegawczego. Zdecydowana większość ludzi pracy różnych środowisk strajkowy akt solidarności ocenia negatywnie. W ocenie tego zjawiska, obok niepokoju o gospodarkę, narasta niepokój o losy Polski. Mimo tego, że absurdalnie wy- gląda sprawa straszenia społeczeństwa sojusznikiem (Siedlce, Łuków, Soko- łów Podl., Garwolin, Węgrów). Strajkująca wczoraj część załogi FUD w Mińsku Mazowieckim własny akces solidarnościowy oceniła krytycznie. W ocenie aktywu partyjnego sekretarzy instancji I stopnia jest wola pracy i odnowy pod kierunkiem mądrych i uczciwych ludzi Partii (Borowie, Kałuszyn, Mordy, Zbuczyn, Siedlce, Łuków, Sokołów Podlaski, Pilawa). Wśród społeczeństwa istnieje spora sprawa niewiedzy, braku orientacji w zachodzących procesach odnowy, np. w sprawach ruchu związkowego, kie- runków wychodzenia z kryzysu społeczno-politycznego. Zadrukowane szpal- ty gazet nie zawsze mówiły językiem przystępnym dla wszystkich, szczegól- nie dla klasy robotniczej, chłopów-robotników – aktyw partyjny, część kadry kierowniczej zakładów pracy. W wystąpieniu tow. Pinkowskiego podkreślono przede wszystkim fakt, że mówił, nie czytał w transmitowanych fragmentach przez TVP (robotnicy „Mera-Błonie”, „Vis”, KPB „Podlasie”). Znaczna część niewłaściwych nastrojów wynika ze zwyczajnego nie- zrozumienia istoty problemów, co dotyczy również części aktywu partyjnego. Ponadto zbyt wolno porządkują się lokalne nieprawidłowości, np. niezbędne zmiany na stanowiskach kierowniczych w poszczególnych zakładach pracy (Węgrów), rażące przykłady nieodpowiedzialności (Mordy).

395 W oryg. błędnie: „września”. 396 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 259.

151 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

W szerokiej opinii publicznej środowiska inteligenckie, młodzież, klasa robotnicza o wysokiej dojrzałości politycznej głębokie rezerwy tkwią w war- tościach ludzkich Polaków. Tym rozwiązaniom towarzyszy nadzieja, że Partia potrafi z tych wartości skorzystać wprowadzając zasady socjalistycznej demokracji.

[13 października 1980]397

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że na terenie województwa do chwili obecnej złożono ogółem 19 legitymacji partyjnych (6 w m-cu wrześniu, 13 w październiku), w tym: • robotnicy — 10, • rolnicy — 1, • prac. umysł. — 7, • pozostali — 1, • kand.[ydat] PZPR — 1. Przyczyna składania legitymacji partyjnych: • utrata zaufania do Partii (15 osób), • niemożliwość pracy w jednej organizacji z ludźmi skompromitowany- mi (1 osoba), • nacisk członków rodziny (2 osoby), • inne przyczyny nieujawnione (1 osoba).

[25 października 1980]398

Z dużym zainteresowaniem aktyw partyjny wysłuchał wczorajszej informacji o zarejestrowaniu NSZZ „Solidarność”. Słuszna była decyzja Sądu Wojewódzkiego kwestionująca zasadność tych punktów statutu, które w swej istocie zmierzają do nadania NSZZ niezbyt określonego charakteru politycznego czy też podtrzymywać będą wrzawy strajkowe399. Nie można przecież pójść na ustępstwa w kwestiach zasadniczych i niezwykle istotnych dla charakteru PRL. Związek musi działać w realiach socjalistycznego państwa z uznaniem obowiązujących w nim zasad. Został odrzucony pretekst do zgłoszonych

397 Tamże, s. 275. 398 Tamże, s. 284. 399 Sąd Wojewódzki w Warszawie wpisał NSZZ „Solidarność” do rejestru związków zawodowych 24 października 1980 r. dokonując samodzielnie zmian w Statucie, tzn. skreślając zapi- sy o prawie do strajku i dopisując stwierdzenie o kierowniczej roli Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Krajowa Komisja Porozumiewawcza NSZZ „Solidarność” ogłosiła oficjalny protest i zapowiedziała odwołanie do Sądu Najwyższego.

152 TEKSTY ŹRÓDŁOWE przez kierownictwo NSZZ pretensji, że „władze nie chcą nas zarejestrować” — rejestracja stała się faktem. Jednocześnie zapowiedź przedstawicieli NSZZ o złożeniu apelacji do Sądu Najwyższego aktyw przyjmuje jako dalszy etap walki politycznej. Teraz kierownictwo NSZZ przedkładając swoje argumenty w Sądzie Najwyższym i wobec społeczeństwa — będzie musiało się odsłonić, pokazać rzeczywiste cele i kierunki swojej działalności. W odczuciu społecznym wchodzimy w kolejny etap konfrontacji politycznej.

[27 października 1980]400

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że na terenie województwa do chwili obecnej złożono ogółem 25 legitymacji partyjnych (6 w m-cu wrześniu, 19 w październiku), w tym: • robotnicy — 11, • rolnicy — 5, • prac. umysł. — 8, • pozostali — 1, • kand.[ydat] PZPR — 1. Przyczyny składania legitymacji partyjnych: • utrata zaufania do partii (20 osób), • niemożliwość pracy w jednej organizacji z ludźmi skompromitowany- mi (1 osoba), • nacisk członków rodziny (3 osoby), • inne przyczyny nieujawnione (1 osoba).

[27 października 1980]401

W woj. siedleckim członkowie Partii opowiadają się za decyzją Sądu Wojewódzkiego w sprawie rejestracji NSZZ „Solidarność” z poprawkami wniesionymi do statutu. Uważa się, że stanowisko sądu jest zgodne z treścią porozumień w Gdańsku. Fakt rejestracji jest zgodny z oczekiwaniami społe- czeństwa (Mińsk Maz., Łuków, Siedlce, Garwolin). Pogląd ten popiera prze- ważająca część społeczeństwa bezpartyjnego. Wiele jednak osób nie zajmuje zdecydowanego stanowiska lub w ogóle unika tematu (Mordy, Zbuczyn, Wo- dynie, Siedlce). W komentarzach padają pytania: dlaczego tak późno podjęto

400 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 285. 401 Tamże, s. 286.

153 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW decyzję w sprawie rejestracji; dlaczego dopuszczono do nacisków ze strony społeczeństwa w postaci ulotek, plakatów, napisów. Niektórzy spodziewają się ostrej konfrontacji politycznej — próby sił. Niewiele mówi się na temat strajku kolejarzy402, chociaż zdarzają się opinie zdecydowanie negatywne, szczególnie w kwestii prowadzonej głodówki (Mordy, Kałuszyn) i wysokości żądań finansowych. W kręgach NSZZ głosy na temat odwołania do Sądu Najwyższego są podzielone. Część członków uważa, że eskalacja dążeń nie jest drogą do za- łatwienia sprawy (Garwolin). Ludzie oczekują na konkretne działania władz, energiczniejszego wdrażania uchwał VI Plenum KC PZPR. Dotychczasowe działania są niezauważalne w poszczególnych środowiskach, zakładach pracy, np. VI Plenum zapowiadało rozdzielenie władzy, a nic się dotychczas nie zmieniło w strukturze rad narodowych (z zebrań POP w Łukowie, Zbuczynie, Grębkowie, Węgrowie). Zbyt wolne są działania w zakresie rozliczania człon- ków Partii i bezpartyjnych za nadużycia. „Niech nikt nie liczy na to, że się okopie i przeczeka” (z zebrań POP w Kałuszynie, Sadownem). W środowisku rolniczym dyskutuje się na temat wspólnej uchwały Biu- ra Politycznego KC PZPR i Prezydium NK ZSL. Uważa się ją za słuszną i po- trzebną. Rolnicy jednak oczekują na decyzje wykonawcze. W sprawie funkcjonowania samorządu wiejskiego szeroko dyskutowane są kompetencje tych organów, ich wpływu na decyzje władz. Zdaniem sekretarzy instancji partyjnych I stopnia, istnieje potrzeba opracowania konkretnych propozycji statu- tów, aby ukierunkować obecną dyskusję, ponieważ dotychczas zgłaszane postulaty i wnioski mają zbyt różnorodny charakter (z zebrań POP w Zbuczynie, Sadownem). Ponadto rolnicy chcą wiedzieć, na co przeznaczany jest Fundusz Rozwoju Rolnictwa (Wodynie). Część członków Partii pyta na co przeznacza- ne są składki partyjne (Parysów, Wodynie, Mordy). Zdaniem nauczycieli i innych środowisk zbyt powolnie przebiega proces odnowy Partii (Sadowne, Parysów, Grębków, Mordy). W woj. siedleckim odbywają się zebrania organizacji POP, w których bierze udział czołowy aktyw partyjny oraz pracownicy KW PZPR.

[31 października 1980]403

Członkowie Komitetu NSZZ „Solidarność” w Zakładach Mięsnych w Łukowie zgłosili się do dyrektora zakładu z oświadczeniem, że w niedzielę poświęcą krzyż w kościele w Łukowie, a następnie w poniedziałek uroczysta

402 Strajk głodowy kolejarzy w lokomotywowni we Wrocławiu trwał w dn. 21–27.10.1980 r., uczestniczyli w nim także pracownicy PKP z wielu innych miast Polski. 403 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 292.

154 TEKSTY ŹRÓDŁOWE procesja wniesie go do zakładu i umieści w pokoju Rady Zakładowej. Inicja- torem przedsięwzięcia jest sekretarz Rady Zakładowej ob. [Józef] Lipka-[Chu- dzik], wspomagany przez działacza PAX [Wojciecha] Janiszka. Poświęcenia krzyża ma dokonać proboszcz Kurek404, znany z wrogiego stanowiska do ustroju socjalistycznego. Po długotrwałych pertraktacjach z dyrektorem zakładu oświadczyli, że poświęcony krzyż zostanie przewieziony samochodem bez żadnej procesji i umieszczony w pokoju Rady Zakładowej. Podjęta przez naczelnika miasta próba rozmowy z księdzem Kurkiem spotkała się ze zdecydowaną odmową. Wojewoda siedlecki w w/w sprawie przeprowadzi rozmowy z biskupem diecezji siedleckiej Mazurem.

[3 listopada 1980]405

Rozmowy kierownictwa rządu z Krajową Komisją Porozumiewawczą NSZZ „Solidarność”406 spotkały się z dużym zainteresowaniem społeczeństwa woj. siedleckiego, a szczególnie robotników. Powszechnie podkreśla się fakt szczupłości przekazów z rozmów w środkach masowego przekazu. Z podanego oficjalnego komunikatu faktycznie nic nie wynika, poza ogólnymi stwierdzeniami na temat odwołania w sprawie rejestracji do Sądu Najwyższego i ustaleń, które będą sukcesywnie realizowane (Mińsk Maz., Łuków, Sokołów Podl., Siennica, Mrozy i inne). Padają pytania odnośnie kontrowersji, które zarysowały się między przedstawicielami „Solidarności” i rządem. Spekuluje się, że dotyczą one dalszych podwyżek, szerokiego dostępu do publikatorów, rozwiązania problemów zaopatrzeniowych w mięso i jego przetwory i innych zagadnień z pogranicza polityki. Wysuwany jest powszechnie postulat szerokiego poinformowania opinii publicznej o przebiegu i efektach rozmów, gdyż w przeciwnym wypadku uczynią to rozgłośnie zachodnie, interpretując fakty w swoim duchu. Wśród aktywu partyjnego zauważalne jest zniecierpliwienie z powodu wysuwania dalszych postulatów przez „Solidarność” i niedotrzymywania ustaleń podpisanych na Wybrzeżu (Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Łochów, So- kołów Podlaski). Zaczynają rozpowszechniać się, na razie nieliczne, informacje o rzekomych strajkach, które ogłosi „Solidarność” w przypadku, gdy Sąd Naj- wyższy zatwierdzi decyzję Sądu Wojewódzkiego w sprawie statutu związku. Wysuwana jest data 12 listopada br. (Mińsk Maz., Sokołów Podl., Siennica).

404 Ks. Jan Kurek — proboszcz parafii Przemienienia Pańskiego w Łukowie (1975–2004). 405 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 293. 406 Rozmowy władz z KKP miały miejsce 31.10.1980 r. w Warszawie, zob. A. Albert, Najnowsza historia Polski…, s. 793.

155 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Panuje pogląd, że należy spodziewać się nasilenia działalności NSZZ „Solidar- ność” w zakresie mobilizowania opinii publicznej na rzecz wywarcia presji, aby zatwierdzono statut w wersji zaproponowanej przez „Solidarność”. Za- czynają pojawiać się na ten temat afisze (na przykład Cegłów)407. Szeroko komentowany jest fakt odbycia w nocy konferencji prasowej przez L. Wałęsę i udzielania odpowiedzi na zgłaszane problemy, które są w gestii rządu, np. na temat zaopatrzenia rynku, podwyżek, wprowadzenia kartek na mięso, stosunków zewnętrznych Polski. Panuje pogląd, że jeśli Lech Wałęsa ma odbyć konferencję prasową, dlaczego podobnej nie odbył przedstawiciel rządu[?]. W tej sytuacji swoje racje mógł przekazać NSZZ „Solidarność”, natomiast nie uczynił tego rząd (środowiska nauczycieli, inteligencji). Wiele uwag dotyczy zbyt małej aktywności związków branżowych. Od- czytywane jest to z faktu, że publikatory ich działalności poświęcają praktycznie bardzo mało miejsca. W sytuacji, gdy większość związków branżowych odbyła swoje zjazdy, należało się spodziewać ich aktywizacji i faktycznego reprezentowania interesów klasy pracującej. Bierność ich wykorzystywana jest przez „Solidarność”, która coraz szerzej zaczyna reprezentować interesy ludzi pracy zatrudnionych w poszczególnych branżach (środowiska służby zdrowia, nauczycielskie). Po wyborach w zarządach głównych nie widać ich aktywności w zakładach nad odbudową związków branżowych.

[3 listopada 1980]408

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 27 października do 1 listopada br. złożyły legitymacje partyjne 32 osoby, w tym: • robotnicy — 22, • rolnicy — 4, • prac. umysł. — 4, • pozostali — 2, • kandydaci — 1. Przyczyny składania legitymacji partyjnych: • utrata zaufania do partii — 16, • nacisk członków rodziny — 6, • inne przyczyny (np. brak korzyści z przynależności do partii; brak roz- wiązań zaopatrzenia rynku w artykuły spożywcze itp.) — 10.

407 Krajowa Komisja Porozumiewawcza NSZZ „Solidarność” już 27.10.1980 r., po samodzielnym wprowadzeniu zmian w statucie Związku, ogłosiła gotowość strajkową w całym kraju. 408 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 294.

156 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[3 listopada 1980]409

W nawiązaniu do teleksu […] z dnia 31 października informujemy, że pomimo rozmów prowadzonych przez Wydział ds. Wyznań U[rzędu] W[oje- wódzkiego] z przedstawicielami Kurii Biskupiej w Siedlcach i mimo pertraktacji dyrekcji Zakładów Mięsnych w Łukowie z Komitetem NSZZ „Solidarność”, w dniu wczorajszym został w miejscowym kościele poświęcony krzyż. Inicja- torem przedsięwzięcia był sekretarz Rady Zakładowej ob. [Józef] Lipka[-Chu- dzik]. W dniu dzisiejszym o godz. 14.00 krzyż został przewieziony do zakładu prywatnym samochodem w asyście trzech innych. Przed zakładem oczekiwała grupa 100–150 pracowników. W ich asyście krzyż został wprowadzony na teren zakładu i umieszczony w siedzibie Rady Zakładowej. W ślad za informacją telefoniczną przekazujemy, że w dniu 1 i 2 listopada na cmentarzach w Siedlcach, Sokołowie Podlaskim, Łukowie, Mordach, Kosowie Lackim i Wodyniach stwierdzono ulotki — łącznie około 2200 sztuk o następującej treści: „Żądamy uwolnienia działacza niepodległościowego L. Moczulskiego”410, „40 lat Katynia. 1940 — 14,5 tysiąca pomordowanych” — na tle pomnika. Na wielu ulotkach wyrysowany był kontur Polski z 1939 roku, na jego tle godło z koroną i wbite dwa miecze – jeden ze swastyką, drugi z sier- pem i młotem — i podpis: „Polacy pamiętają wrzesień 1939”. Na cmentarzu w Siedlcach umieszczono hasło o treści: „1940-1980 — Katyń, Kozielsk, Ostasz- ków. Rodacy, stojąc przed grobem swoich bliskich pamiętajcie o braciach pomordowanych w łagrach sowieckich i katorgach”. Na budynku Urzędu Gminy w Kotuniu, w którym mieści się KG PZPR, umieszczono napis: „Gdańsk ‘70 pomścimy. Pogrom partii programem narodu”. Wszystkie ulotki i hasła podpisane były — KPN411.

[5 listopada 1980]412

W 27 zakładach pracy i instytucjach istnieją komitety założycielskie lub też powstały organizacje zakładowe NSZZ. Według danych szacunkowych, wśród osób, które wyraziły akces […] do NSZZ znajduje się około 1800 człon- ków [PZPR], co stanowi ponad 38 procent ogółu członków Partii zatrudnionych w tych zakładach pracy. Wskaźnik ten kształtuje się w poszczególnych

409 Tamże, s. 296. 410 Leszek Moczulski (ur. 1930) — historyk, dziennikarz, działacz opozycji demokratycznej, współzałożyciel ROPCiO i KPN. 411 Wedle ustaleń SB, sprawcami okazali się członkowie RMP z woj. siedleckiego, m.in. Stani- sław Karpik, Mirosław Andrzejewski, Robert Wujek i Jan Olesiejuk, IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0421/312, s. 15, Meldunek operacyjny. 412 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 297.

157 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW zakładach pracy od 8 procent w Wyższej Szkole Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach do 80 procent w Zakładach Mechanicznych im. Nowotki i WLKS „Mostostal” w Siedlcach. W 9 zakładach pracy w składzie kierownictwa NSZZ znajdują się członkowie Partii.

[5 listopada 1980]413

Nastroje społeczne na terenie woj. siedleckiego nie uległy poprawie. Na pewno w znaczniej mierze kształtuje je pogarszający się stan zaopatrzenia w artykuły spożywcze i przemysłowe. W kolejkach i w sklepach jednak nie stwierdza się zakłóceń ani ekscesów. Ludzie stali się nawet uprzejmiejsi, sami wprowadzają porządek, ustanawiają zasady w zakresie ilości sprzedawanych artykułów. W niepomiernie większym stopniu negatywne nastroje wynikają z sytuacji społeczno-politycznej w kraju. Jak wynika z dyskusji na odbywających się obecnie zebraniach POP, członkowie Partii poruszają ciągle problemy zaufania do władzy w związku z wydarzeniami [z] lipca i sierpnia, jak również przepro- wadzonej odnowy po VI Plenum KC. Społeczeństwo nie dostrzega pełnej realizacji pełnej realizacji uchwał VI Plenum, które zyskało aprobatę ludzi pracy. Jest jakby kolejny zawód. Padają zarzuty, że Partia dotychczas nie przekazała kompetencji administracji terenowej oraz organizacjom samorządowym. Par- tia nadal zbytnio zajmuje się sprawami gospodarczymi. Nie zmieniły się styl, metody i działalność Partii. Działalność polityczna powinna być ukierunko- wana na umacnianie demokracji socjalistycznej poprzez eksponowanie funkcji inspiratorsko-kontrolnej i ewentualnie interwencyjnej (Łochów, Pilawa, rejon Garwolina). Na wszystkich zebraniach podnoszona jest sprawa odpowiedzialności, zarzuca się braki konsekwencji w rozliczaniu ludzi, którzy nadużywali wła- dzy i naruszali normy moralne. Zapowiedziane operacje „uzdrawiające” nie zostały przeprowadzone do końca od góry do dołu. Nie sprawdzone lub nie zdementowane sprawy ciążą nadal na Partii za pośrednictwem ludzi zajmują- cych w minionym okresie odpowiedzialne stanowiska. Zgłaszane są apele o pełne i rzetelne mówienie społeczeństwu prawdy, sporo uwag kierowanych jest do prasy. Pozytywnie oceniono zjazd SDP414. Z aprobatą przyjęto treści relacji TVP w tej sprawie w dniu 4 bm. Uważa się, że prasa nie o wszystkim informuje, a ważkie wydarzenia podaje w formie bardzo lakonicznych komunikatów. Szerszy przekaz jest z reguły spóźniony, np. w sprawie spotkania premiera z NSZZ „Solidarność”. Sytuacja ta wpływa na:

413 Tamże, s. 299–300. 414 Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich.

158 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

• zwiększenie zainteresowania audycjami rozgłośni zachodnich, • powielania tych informacji w swoich środowiskach w różnych komentarzach, • obniżanie zaufania do polskich środków masowego przekazu, • utrudnia stabilizację nastrojów społecznych. W kręgach robotniczych i inteligenckich uważa się, że niewystarczająca jest informacja na temat „Solidarności”. Wynika z tego szereg nieporozumień, niejasności natury politycznej. „Solidarność” zyskuje aprobatę jako organizacja związkowa. Zdecydowana większość ludzi pracy odcina się od działań politycznych. Stosunkowo mało mówi się na temat KPN. Reakcja na rozrzucane ulotki jest bierna, nie wywołuje większych emocji. W środowisku rolniczym negatywnie oceniane są sprawy strajków i żą- dań. Padają następujące stwierdzenia: • „Kiedy skończą się dyskusje rządowe z przedstawicielami »Solidarno- ści?«” • „Kiedy wreszcie zapanuje atmosfera pracy?” • „Robotnicy żądają, aby ich żony miały 3-letnie urlopy, a kobieta na wsi 2 tygodnie po porodzie idzie w pole. Gdzie tu demokracja?” (Mokobo- dy, Siennica, Poświętne). Obserwuje się wzmożone wykupywanie ziemniaków od rolników z terenu województwa siedleckiego. Do gmin przybywają indywidualni nabywcy, przedstawiciele zakładów pracy ze Śląska i innych rejonów kraju. Ceny kształtują się od 800 do 1000 zł. Górnicy nabywają ziemniaki za węgiel (Kotuń, Przesmyki, Bielany, Wilga, Garwolin). W dniu 5 XI podczas przerwy śniadaniowej w Zakładach Mechanicz- nych im. Nowotki w Siedlcach odbył się wiec protestacyjny NSZZ „Solidar- ność” przeciwko poprawkom do statutu wniesionym przez Sąd Wojewódzki w Warszawie. W wiecu uczestniczyło około 300 osób, prawie cała pierwsza zmiana. Rezolucję przyjęto w formie głosowania i skierowano na adres prze- wodniczącego Rady Państwa.

[8 listopada 1980]415

W społeczeństwie województwa siedleckiego panuje nastrój niepokoju i zdenerwowania. Znaczna część społeczeństwa ma dość dyskusji, omawiania tych samych spraw. Ludzie chcą widzieć skuteczne i radykalne działanie w zakresie sukcesywnego rozwiązywania problemów – małych i dużych, do- tyczących reformowania życia gospodarczego, jak również porządkowania spraw społecznych w imię sprawiedliwości i demokracji socjalistycznej. Opie-

415 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 301.

159 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW szałe jest działalnie w stosunku do osób winnych za obecny stan kraju. Spra- wa Tyrańskiego416 jest odbierana jako mydlenie oczu. Są poważniejsze winy, o których się nie mówi. Przeczy to podstawowym zasadom sprawiedliwości. „Brudy trzeba wyprać, aby skutecznie bronić socjalizmu” (na zebraniu POP). W dalszym ciągu stawiane są na zebraniach liczne pytania, np. dlaczego nie ujawnia się, ile w Polsce wynosi najwyższa pensja? Dlaczego nie wyrów- nujemy dysproporcji? Dlaczego nadal funkcjonuje niesprawiedliwy podział dóbr? Dlaczego emeryt, dzieci chłopskie otrzymują mniejszy przydział cukru? Dlaczego milczymy wobec wrogiej propagandy? Dlaczego pozwalamy, aby czas nas zupełnie rozbroił? Brak programu utrudnia działanie. Dyskusja w Hucie im. Lenina odzwierciedliła znane i wielokrotnie poruszane problemy dręczące członków Partii i bezpartyjnych. W dniu 7 XI w dwóch siedleckich szpitalach załoga pracowała z biało- czerwonymi opaskami na rękawach. Na szpitalach rozwieszono plakat: „Straj- kujemy pracując”. Rozwieszone były również ulotki treści: „Pracownicy służ- by zdrowia żądają konkretnych rozmów w sprawach płacowych”, „Żądamy realnych podwyżek”, „Jesteśmy oburzeni wypowiedzią ministra – pani Mil- czarek na temat służby zdrowia oraz podwyżek”. Wszystkie ulotki są podpisane: „Solidarność”.

[10 listopada 1980]417

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 3 do 8 listopada br. złożyło legitymacje partyjne 96 osób, w tym: • robotnicy — 82, • rolnicy — 5, • prac. umysł. — 9, • pozostali — 0, • kandydaci — 12. Przyczyny składania legitymacji partyjnych: • nacisk członków rodziny i środowiska — 24, • utrata zaufania do Partii — 35, • nie chcą być odpowiedzialni za złą politykę — 1, • bojaźń przed represjami wobec członków Partii — 5, • inne przyczyny (np. brak korzyści z przynależności do Partii, złe za-

416 Kazimierz Tyrański — dyrektor Centrali Eksportowo-Importowej Minex; w latach 1980- 1981, w tzw. okresie rozliczeń symbol działaczy partyjnych z ekipy Edwarda Gierka wzboga- conych na majątku narodowym, skazany na 15 lat więzienia, zob. H. Kowalik, Rockefeller Gierka, 10.05.2015, https://reportaze-sadowe.wprost.pl/historia-prl/506061/rockefeller-gierka.html (dostęp: 21.09.2019). 417 Tamże, sygn. 940, s. 305.

160 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

opatrzenie rynku w artykuły spożywcze, brak awansu przez kilka lat, płacili składkę partyjną a inni kradli lub bez żadnego uzasadnienia) — 31.

[11 listopada 1980]418

Wg danych na dzień 10 listopada br. swój akces do pracy w nowych związkach zawodowych zgłosiło 12.408 osób, w tym około 1.800 członków i kandydatów PZPR. Są to dane szacunkowe ponieważ uwzględniają osoby, które zapisały się na listę kandydatów do NSZZ „Solidarność”.

[11 listopada 1980]419

Społeczeństwo woj. siedleckiego decyzję Sądu Najwyższego w sprawie rejestracji NSZZ „Solidarność” przyjęło z wielką ulgą420. Ustąpiło napięcie po- wodowane ulotkami KPN i „Solidarności” oraz przygotowaniami do strajku w dniu 12 XI. Z zadowoleniem podkreśla się, że w negocjacjach politycznych partii i rządu zwyciężył rozsądek motywowany celem nadrzędnym. Ustęp- stwa z obu stron były niezbędne dla normalizacji życia społeczno-politycznego kraju. Wyrażane są nadzieje, że NSZZ „Solidarność” włączy się aktywnie w nurt odbudowy gospodarczej kraju oraz utrwalania klimatu rzetelnej pracy na każdym stanowisku. Ogólny sens odczuć społeczeństwa trafnie sformuło- wał redaktor Rakowski w komentarzu dziennika TVP (Sokołów Podlaski, Gar- wolin, Siedlce, Mińsk Maz.). Opinię aktywu partyjnego wyrażają następujące wypowiedzi: „Takie decyzje powinien podjąć Sąd Wojewódzki dwa tygodnie wcześniej”, „Ustęp- stwa były podyktowane konferencją w Madrycie”421, „Każdy zdaje sobie spra- wę z powagi sytuacji, ale odnowa idzie żółwim krokiem”, „Nie widać nowego stylu Partii” (Grębków, Mińsk Maz., Siedlce), „Z samej dyskusji chleba nie bę- dzie, potrzebne są konkretne decyzje i szybkie ich wdrażanie w życie”.

418 Tamże, s. 307. 419 Tamże, s. 308–309. 420 Sąd Najwyższy pod presją oczekiwań społecznych 10.11.1980 r. uchylił poprawki wprowadzone do statutu „Solidarności” przez warszawski Sąd Wojewódzki i ostatecznie zarejestrowano NSZZ „Solidarność”. Kierownictwo Związku zgodziło się, by do Statutu został dodany aneks, w którym znajdował się fragment Porozumień Gdańskich mówiący o uznaniu przez MKZ kierowniczej roli PZPR w państwie. Po raz pierwszy w bloku wschodnim powstał związek zawodowy niezależny od państwa i partii komunistycznej. 421 11.11.1980 r. rozpoczęła się konferencja przeglądowa KBWE (Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie), czyli spotkanie przedstawicieli 35 państw członkowskich KBWE w Ma- drycie, w tym przedstawicieli państw komunistycznych.

161 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Sekretarze instancji terenowych zgłaszają trudności w mobilizowaniu ak- tywności partyjnej. Część zebrań partyjnych odbywa się przy małej frekwencji, szczególnie w środowisku wiejskim. Członkowie z długoletnim stażem pracy stwierdzają, że należy większe kompetencje i udział w życiu polityczno-społecz- nym przekazać ludziom młodym (Siedlce – „Karo”). Utrzymuje się tendencja do rezygnacji z przynależności do Partii, szczególnie wśród długoletnich członków Partii w zakładach pracy i w środowiskach wiejskich (Mińsk Maz., Siedlce, Gręb- ków, Garwolin). Pracownicy KW i aktyw partyjny kontynuują różne formy spotkań z człon- kami Partii, aktywem społeczno-gospodarczym i działaniami związków zawodowych. […] W dniu dzisiejszym w Sokołowie Podlaskim masowo rozwieszono ulotki wykonane ręcznie następującej treści: „Czy jeszcze należysz do PZPR? 11 Listopa- da Świętem Narodowym. NSZZ Solidarność nadzieją narodu”. W dniu dzisiejszym służba zdrowia pracuje bez zakłóceń. Atmosfera jest jednak nadal napięta, głównie w placówkach Wojewódzkiego Szpitala Zespolo- nego w Siedlcach oraz ZOZ w Mińsku Maz. i Garwolinie. Wczoraj w wyżej wymienionych jednostkach odbywały się spotkania z egzekutywami POP, radami zakładowymi i kierownictwem. Wszystkie załogi są jednomyślne w żądaniu bez- zwłocznego uruchomienia wypłat obiecanych przez MZiOS422 w jednej z pierwszych wersji, tj. 700 zł dla wszystkich, jako tzw. przejściowy dodatek wyrów- nawczy. Towarzysze ze służby zdrowia są zdania, że dalsze odkładanie decyzji w sprawie wyrównania płac może pogorszyć sytuację. Panuje przekonanie, że resort zdrowia popełnił błąd odkładając sprawę wypłat do czasu opracowania nowej tabeli płac, co miało potrwać nawet kilka miesięcy.

[13 listopada 1980]423

W dalszym ciągu trwa ożywiona dyskusja na tematy społeczno-polityczne i gospodarcze kraju. Generalnie uważa się, że odnowa następuje zbyt opieszale, co budzi niepokój. Zdecydowana większość społeczeństwa opowiada się za podejmowaniem skutecznych działań, gdyż samymi uchwała- mi nie zmieni się realnej rzeczywistości, nie usunie się barier hamujących ludzką energię i wolę działania. Sporo miejsca w komentarzach zajmują serwisy wiadomości podawanych w środkach masowego przekazu. Z zadowoleniem przyjęto rezygnację J. Wieczorka ze stanowiska Szefa Urzędu Rady Ministrów424. Krążyły liczne wersje pomówień o jego powiązaniach

422 Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej. 423 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 312–314. 424 Janusz Wieczorek (1910–1981) — działacz PZPR, szef Urzędu Rady Ministrów PRL (1956–1980).

162 TEKSTY ŹRÓDŁOWE ze sprawą Macieja Szczepańskiego. W związku z tym nieufnie i krytycznie przyjęto elegancką i laurkową notatkę w prasie. Prezentowane fragmenty konferencji prasowych „Solidarności” i rzecznika rządu przyjęto pozytywnie jako nową i słuszną formę informowania społeczeństwa o najistotniejszych zagadnieniach życia społecz- no-politycznego i gospodarczego kraju. Podkreśla się głównie konkretność i rzeczowość wypowiedzi. Z działalnością NSZZ „Solidarność” łączone są nadzieje, że będzie jasno i konkretnie stawiać sprawy związkowe w aspekcie ochrony praw pracowników i współgospodarowania majątkiem narodowym. W środowiskach wiejskich jest mniejsze zainteresowanie problemem NSZZ „Solidarność”, choć stwierdza się zwiększenie zainteresowania nie- zależnymi związkami. Znacznie większe zainteresowanie obserwuje się wspólnymi propozycjami Biura Politycznego KC PZPR i NK ZSL w sprawie rolnictwa i gospodarki żywnościowej. Generalnie materiał ten jest aprobo- wany. Zgłaszane są postulaty szybkiej jego konkretyzacji. Wymierną jego realizacją dla rolników są zwiększone dostawy maszyn rolniczych, sprzętu, mieszanek, węgla, materiałów budowlanych. Dużo uwagi poświęca się we wsi dyskusjom nad kształtem samorządu kółek rolniczych. Okazję ku temu stwarzają odbywające się zebrania kółek, jak również wspólne posiedzenia egzekutyw i GK ZSL na wyżej wymienione tematy — problemy powszechnie dyskutowane. W dalszym ciągu zebrania POP odbywają się przy małej frekwencji, dość częste są przypadki ich przekładania. Nadal dość liczne są opinie, że istnieje pilna konieczność rozliczania ludzi odpowiedzialnych za sytuację kryzysową w Polsce, przedstawienia konkretnego programu Partii (Mińsk Mazowiecki, Jabłonna Lacka, Repki). Często uwagi dotyczą potrzeby zmian w systemie szkolenia politycznego, a także, że organizacje partyjne powinny decydować o doborze tematyki. Niektóre instancje wskazują na symptomy odbudowywania zaufana do Partii (Repki, Siennica), choć towarzyszy temu dalej szeroka dyskusja. W niektórych środowiskach kwestionuje się słuszność ordynacji wyborczej, która obecnie ograniczona jest do głosowa- nia a nie do wyborów (Kołbiel). Nasila się zjawisko składania legitymacji partyjnych motywowane brakiem zaufania do kierownictwa Partii i brakiem możliwości wyjścia z kryzysu (Mińsk Mazowiecki, Stanin, Kłoczew i w innych instancjach w Mińsku Mazowieckim — skreślono 4 członków za bierny stosunek do Partii). W wielu miastach i gminach w dniach 1 i 2 listopada stwierdzono ulotki podpisane przez KPN, nawołujące do pomszczenia Katynia, uwol-

163 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW nienia L. Moczulskiego425 i inne (Siedlce, Sokołów Podlaski, Wodynie, Ko- sów Lacki, Stoczek Łukowski i inne). Stwierdza się działanie ZSL zmierzające do obarczenia tylko odpowie- dzialnością Partii za błędy w polityce rolnej, a także inne przejawy, np. członek ZSL ze wsi Rzewuski, gm. Przesmyki, oświadczył, że „musi być w kraju rewo- lucja, musimy wyrżnąć łobuzów i chłopi muszą przejąć władzę”. W Korytnicy sekretarz GK ZSL prowadzi rozmowy z członkami ZSL w celu zmiany prze- wodniczącego GRN, którym winien być „rolnik, członek ZSL”, w Parysowie podobnie niektórzy członkowie ZSL z Woli Starogrodzkiej, w tej samej gminie, proponuje powstanie NSZZ „Solidarność” wśród rolników, o ile nie poprawi się sytuacja w zaopatrzeniu rolnictwa. W Żelechowie działalność ZSL zaczyna być kierunkowana na przyjmowanie do ich organizacji członków PZPR. Stwierdza się nie zawsze właściwe postawy kleru. W Żelechowie na cmentarzu miejscowy ksiądz, zamiast celebrować obrzędy religijne, zainscenizował wiec, na którym ostro zaatakował centralne władze partyjne i rządowe. Trwa także dyskusja w organizacjach społecznych i samorządowych. Do- tyczy ona [zapotrzebowania] większej samorządności i demokratyzacji ich życia. Wiele uwag dotyczy ZHP. Wskazuje się na potrzebę zmniejszenia ilości plenów centralnych, dyrygowania, poprawy jakości kursów dla instruktorów, lepszego doboru kadry. Na wsi wiele dyskusji wywołuje owa formuła samorządu wiejskiego, uważa się go za bardzo potrzebny, ale są również głosy powątpiewania czy na wsi znajdą się chętni do pracy społecznej, co może spowodować, że stanie się on fikcją. Dyskutuje się także, aby funkcje społeczne w samorządzie chłop- skim, właśnie z powyższego powodu, były opłacane (Cegłów). W dalszym ciągu spotyka się powszechne narzekanie na zaopatrzenie w artykuły spożywcze, przemysłowe. Padają stwierdzenia, że należy szybko podjąć skuteczne decyzje, gdyż taka sytuacja nie może się utrzymać. W miastach i w wielu gminach stwierdza się masowy wykup mąk, kasz, a nawet alkoholu. Na wsi stwierdza się zjawisko uboju świń, a ostatnio odwirowywania mleka i produkcji masła (Sabnie). W związku z tym sygnalizowany jest mniejszy skup mleka — gmina Garwolin. Zauważalny jest wzrost cen prosiąt – obecnie w granicach 1200 zł — znajdują się również nabywcy, bardzo często chłoporobotni- cy (Stoczek Łukowski). Wśród rolników wyczuwalny jest niepokój z nagłej fali mrozów, gdyż wiele ziemniaków i buraków nie zostało zebranych — bardzo częste przekazy. Kwestionowane jest wyłączanie energii elektrycznej w godz. 17.00 — 19.00.

425 Leszek Moczulski został tymczasowo aresztowany 20.08.1980 r., zwolniono go po podpisaniu porozumień sierpniowych, lecz ponownie aresztowano już 23.09.1980 r. Z kilkoma prze- rwami przebywał w więzieniu do czasu ogłoszenia amnestii w lipcu 1986 r. Po aresztowaniu we wrześniu 1980 r. oświadczenia domagające się jego uwolnienia wydały wszystkie organizacje opozycyjne.

164 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

W środowiskach nauczycielskich i służby zdrowia nadal panuje niezadowolenie z powodu zbyt niskich podwyżek. Wśród nauczycieli słyszy się narzekania na administrację szkolną odnośnie nie zawsze sprawiedliwego przydziału nagród, dodatków specjalnych, braku troski o mieszkania. Wiele uwag budzi praca SKR Latowicz, Przesmyki. Wskazuje się na braki maszyn. Postuluje się przekazać drobny sprzęt SKR, aby mogli z niego korzystać wszyscy (Sterdyń, Stoczek Łukowski), ale padają też stwierdzenia, aby „zlikwidować cały ten ba- łagan kółkowy, a maszyny rozsprzedać (Przesmyki). W dyskusjach o RSP towarzyszy często pogląd, że należy zlikwidować dotacje, z których nie korzysta rolnik, który też produkuje (Jabłonna Lacka). Komitet Wojewódzki podejmuje wielokierunkowe działania polityczne i organizatorskie mające na celu szerokie dotarcie z bieżącą informacją poli- tyczną do wszystkich członków Partii i ogółu społeczeństwa. W dniach 10–11 listopada we wszystkich zakładach pracy odbyły się zebrania POP i OOP po- święcone aktualnym wydarzeniom, a szczególnie związanym z interpretacją decyzji Sądu Najwyższego w sprawie rejestracji NSZZ „Solidarność”. Stwier- dza się generalnie pozytywne przyjęcie decyzji. W zebraniach uczestniczyli członkowie Sekretariatu i pracownicy polityczni KW. W środowisku wiejskim odbywają się narady aktywu gminnego PZPR i ZSL, na których omawiane jest stanowisko Biura Politycznego KC PZPR i NK ZSL w sprawie węzłowych problemów polityki rolnej, rolnictwa i gospodarki żywnościowej. W oparciu o materiał KW przyjmowane są podstawowe kierunki pracy polityczno-wychowawczej na wsi w okresie jesienno-zimowym 1980/81. W naradach uczestniczą pracownicy KW i aktyw partyjny a także pracownicy i aktyw WK ZSL. Po naradach na podobne tematy odbędą się wspólne zebrania organizacji partyjnych i kół ZSL.

[17 listopada 1980]426

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 10 do 15 listopada 1980 roku złożyło legitymacje partyjne dalsze 74 osoby, w tym: • robotnicy —43, • rolnicy — 7, • prac. umysł. — 21, • pozostali — 3, • kandydaci — 10. Przyczyny składania legitymacji: • utrata zaufania do Partii — 42,

426 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 318.

165 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

• zła polityka Partii, która nie odpowiada potrzebom społecznym — 8, • nacisk członków rodziny i środ.[owiska] — 8, • inne przyczyny (np. pogłębiające się braki w zaopatrzeniu, szczególnie w artykuły pierwszej potrzeby; niezałatwienie sobie własnych spraw prywatnych oraz wystąpienie z Partii bez podania żadnych przyczyn) — 16. Od początku [czyli od września 1980 r.] na terenie województwa złożyło legitymacje partyjne 227 osób.

[19 listopada 1980]427

Na naradzie aktywu partyjno-gospodarczego w Siedlcach w dniu 18 listopada br., w której udział wzięli I sekretarze instancji partyjnych I stopnia, naczelnicy miast i gmin, I sekretarze KZ, POP, dyrektorzy, prezesi większych zakładów pracy i instytucji, aktyw frontu ideologicznego i Federacji SZMP, wiele uwag dotyczyło funkcjonowania i działania NSZZ „Solidarność”. Głów- ne z nich to: 1. Potrzeba wyjaśnienia przez Partię decyzji Sądu Najwyższego w sprawie zatwierdzenia statutu NSZZ „Solidarność”, która jest interpreto- wana przez NSZZ jako ustępstwo ze strony Partii i rządu, natomiast w informacjach partyjnych jako ustępstwo NSZZ „Solidarność” i zwy- cięstwo Partii. 2. Naczelnik miasta Dobre, tow. Czernik, przekazał informację członkom narady, że uczestniczył w obradach komisji naukowej NSZZ „Soli- darność” w Warszawie. W ich trakcie ostro atakowana była kierownicza rola Partii. Wskazywano także, że zadaniem NSZZ nie jest mo- bilizowanie do pracy, lecz dalsze pogłębianie chaosu. Poinformował również, że w miesięczniku Niezależnego Zrzeszenia428 Studentów „Zez”429 znajduje się przekaz, że jedynym zakładem w Polsce, który wykonał zadania planowe jest Mennica Państwowa. 3. Dążenie do szerokiej współpracy dyrekcji, organizacji partyjnych, związków branżowych z NSZZ „Solidarność” i włączenie NSZZ do współodpowiedzialności za realizację zadań produkcyjnych, kształ- towanie pozytywnego stosunku do pracy, odpowiedzialności za losy zakładu, a nie tylko ograniczenie się do coraz nowych zadań. 4. Potrzeba przeciwdziałania ze strony organizacji partyjnych, dyrekcji zakładów pracy, publikatorów nadmiernym przypisywaniu zasług

427 Tamże, s. 322–323. 428 W oryg. Niezależnego Związku Studentów. 429 „Zez” był biuletynem Rady Uczelnianej Socjalistycznego Związku Studentów Polskich Uni- wersytetu Warszawskiego.

166 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

w obronie interesów ludzi pracy przez NSZZ „Solidarność”, należy wskazywać, że wynegocjowane podwyżki to nie tylko zasługa NSZZ, ale także realna konieczność dostrzegana przez resorty i komisje rzą- dowe. 5. W publikatorach zamieszczać więcej informacji przedstawiających usi- łowania działań antysocjalistycznych przez NSZZ „Solidarność”, KOR, ukazywać głównych inspiratorów i przywódców tych poczynań. 6. W przypadkach koniecznych i uzasadnionych stosować odpowiednie sankcje w stosunku do osób próbujących podważać autorytet Partii, zasady socjalizmu i zasadność naszych sojuszów międzynarodowych. 7. W publikatorach nie poświęca się praktycznie żadnej uwagi związkom branżowym. W rozmowach prowadzonych przez komisje rządowe nie uwzględniane są postulaty związków branżowych, natomiast za- łatwiane są sprawy zgłaszane przez NSZZ „Solidarność”, które szanta- żują strajkami. Tak było w przypadkach uznania roszczeń nauczycieli, służby zdrowia, pracowników łączności. Dzięki takim działaniom tra- cą autorytet związki branżowe, wzrasta natomiast ranga NSZZ „Soli- darność”. 8. Zwiększyć działania partyjne wyjaśniające cele i metody działań NSZZ „Solidarność”, nie zawsze zgodnych z zatwierdzonym statutem form pracy polegających na lansowaniu treści podważających kierowniczą rolę Partii i zapowiadających potrzebę działań politycznych.

[20 listopada 1980]430

Dnia 19 listopada br. odbył się III Wojewódzki Zjazd ZSL, w którym wzięło udział ponad 300 osób, w tym 174 delegatów. W obradach uczestniczyli: sekretarz NK ZSL Tadeusz Maj431, ob. Dylak wiceminister oświaty432, sekretarz KW PZPR tow. Jerzy Świderski433. W dyskusji głos zabrało 27 mówców. Podsumowania obrad dokonał sekretarz NK ZSL Tadeusz Maj. Wystąpienie jego było konstruktywne, w duchu pryncypialnej współpracy ZSL z PZPR. Zostało przyjęte przez zebranych obojętnie — w trakcie wystąpienia na Sali odbywały się rozmowy.

430 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 324–326. 431 Tadeusz Maj (1924–1995) — działacz ZSL, członek NK (1976–1984), sekretarz NK (1980– 1981); poseł na Sejm PRL z okręgu tarnowskiego (1980–1985). 432 Bolesław Dylak (1925–2009) — działacz ZSL, poseł na Sejm PRL z ziemi radzyńskiej (1972– 1976); wiceminister oświaty i wychowania (1976–1981). 433 Jerzy Świderski (ur. 1948) — działacz PZPR, członek KW w Siedlcach od 1975; I sekretarz KW 1981–1986, Biuletyn Informacji Publicznej IPN, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/6703 (dostęp: 16.08.2020).

167 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

W dyskusji wiele głosów, około 1/3, dotyczyło analizy przyczyn obecnego kryzysu społeczno-gospodarczego kraju i szukania dróg wyjścia z obecnej sytuacji. Wskazywano na potrzebę stworzenia warunków intensyfikacji produkcji rolnej, którą można osiągnąć poprzez zwiększoną ilość środków dla rolnictwa. Poruszono potrzebę stworzenia właściwych relacji cenowych na produkty rolne, z troską i niepokojem mówiono o konieczności stabilizacji, spokoju, które są niezbędne dla całej gospodarki, a dla rolnictwa szczególnie. Wiele miejsca poświęcono potrzebie szybkiej realizacji programu gospodarki żywnościowej, określonego przez Biuro Polityczne KC PZPR i NK ZSL, a tak- że rozwoju instytucji demokracji socjalistycznej na wsi, a głównie samorządu chłopskiego. Opowiadano się również za rozszerzeniem współpracy instancji i organizacji partyjnej z instancjami i kołami [ZSL]. W znacznej części głosów (około 2/3) zawarte były stwierdzenia bardzo kontrowersyjne, polemiczne, krytycznie oceniające proces odnowy w kraju, Partię, działalność Stronnictwa, jak również domagające się daleko idących reform. W niektórych wyczuwalne były akcenty poglądów sanacyjnych, przede wszystkim domagające się władzy dla chłopów. Wspierane były one cytatami Witosa, np. określenie „kliki” i inne (przedstawiciele z Wilgi i Wojcieszkowa). Wiele uwag dotyczyło funkcjonowania ZSL, szczególnie władz centralnych, a także zbyt małego eksponowania przez Stronnictwo problemów polskiego rolnictwa, co robi teraz (przedstawiciele z gminy Kołbiel). Wskazywa- no, że chłopi zostali osamotnieni w swych zadaniach. Ich interesów nie bronił ZSL (Garwolin). W tej sytuacji „robotnicy upomnieli się o rolników, a prezes Gucwa434 nawet gęby nie otworzył” (delegat z Garwolina). W dalszym ciągu rolnictwo źle reprezentuje sprawy wsi. Jako przykład podano, że w komisji reformy gospodarczej jest tylko jeden członek ZSL i „co on może w tej sytuacji mieć do powiedzenia” (delegat z Garwolina). Istnieje pilna potrzeba „bicia się o właściwą rangę ZSL, aby nie dać, jak dotychczas, zdominować się Partii” (delegat z Serokomli). W licznych głosach krytycznie oceniano współpracę międzypartyjną z KMG, KG PZPR, które nie widziały w ZSL partnera prezentującego swoje oceny, posiadającego programy samodzielnych rozwiązań. Na tej kanwie wielu mówców wypowiedziało bardzo nieprzychylne, a nawet wrogie sądy o Partii, jej dotychczasowym programie i działaniach zmierzających do odnowy życia społeczno-politycznego i gospodarczego. Cieszyły się one na ogół dużym poparciem zgromadzonych, a często przyjmowane były z aplauzem. Ton dyskusji i jej atmosferę oddają niektóre, charakterystyczne cytaty: „Tylko uczciwi z PPR mogą wyciągnąć kraj z kryzysu”; „W Polsce jest niewola chłopa, który jest poddanym Partii”; „Pozornie jest tylko Polska ludowa”; „Hańba za

434 Stanisław Gucwa (1919–1994) — działacz ZSL, prezes NK (1971–1981); marszałek Sejmu PRL (1972–1985).

168 TEKSTY ŹRÓDŁOWE to co zrobiono z Polską”; „Ci co są u steru, to złodzieje, powstała straszna dyk- tatura, dajcie chłopom władzę” (zaproszony na Zjazd z gminy Wojcieszków). Kwestionowano proces odnowy wskazując, że „stary garnitur rządzi po stare- mu”; „Dla dobra całego narodu powinni przyjść nowi ludzie”, a także, że „proces odnowy zatrzymał się na rogatkach wielkich miast” (delegat z Garwolina). Mocno akcentowany był kurs rozliczeniowy, padały stwierdzenia w rodzaju: „Wyciągnąć konsekwencje w stosunku do wszystkich winnych, skoń- czyć z przesuwaniem na stanowiska” (delegat z Wilgi); „Rozliczyć wszystkich, którzy rządzili” (delegat z Garwolina); „Wzmocnić kontrole, wprowadzić odpowiedzialność materialną i polityczną dygnitarzy” (delegat z Wilgi). Po- wszechnie wskazywano, że za kryzys w kraju ZSL odpowiedzialny jest w takim stopniu, w jakim był reprezentowany we władzach. W tym kontekście na pierwszy plan wybijano sprawy, że „Partia dyrygowała ZSL[-em]” (delegat z Łaskarzewa). Jako charakterystyczny przykład takiego stylu podano, że „nawet święta ludowe prowadzili sekretarze Partii” (delegat z gminy Zbuczyn), jak również, że KW PZPR ma okazały budynek a WK ZSL zaledwie kilka pokoi. Często wypowiadane były sądy o wielkich walorach członków ZSL i w tym kontekście dyskredytowanie członków Partii. Najtrafniejszy przykład to wypowiedź [Edmunda] Drygiela435 z gm. Zbuczyn: „Do Partii weszli karie- rowicze, łapówkarze, najlepsi ludzie to ludowcy”. Wskazywano również na przesądy biurokratyczne w Partii, „prace za pieniądze, a nie dla idei” (delegat z gminy Zbuczyn). Postulowano także potrzebę systemu wielopartyjnego w Polsce. Bardzo często w dyskusji przewijały się problemy ruchu młodzieżowe- go. Stwierdzono, że ZSMP na wsi nie zdał egzaminu i dlatego istnieje pilna potrzeba powołania odrębnej organizacji młodzieżowej na wsi, nawiązującej do tradycji „Wici” (delegaci z gminy Mordy, Garwolina, Łaskarzewa i inni). Ton dyskusji o młodzieży charakteryzuje wypowiedź delegata z Garwolina: „Nie zgadzamy się z Partią w sprawach młodzieży, my będziemy patronować młodzieży na wsi”. Wiele uwagi w dyskusji poświęcono samorządowi wiejskiemu. Stwier- dzono, że został on całkowicie zdegradowany i koniecznością chwili jest jego reaktywowanie. Zróżnicowane były opinie co do jego kształtu. Padały stwierdzenia, że „projekt statutu przedstawiony do dyskusji nie jest do przyjęcia,

435 Edmund Drygiel (1925–1994) rolnik ze wsi Siedliska gm. Wojcieszków; od września 1980 działacz NSZZ RI „Solidarność, wiceprzewodniczący ZW w Siedlcach od 12.07.1980; przewodni- czący strajku okupacyjnego budynku organizacji młodzieżowych w Siedlcach 5.11 — 13.12.1981; internowany 13.12.1981 — 8.03.1982. T. Olko, Leksykon siedleckiej opozycji…, s. 92. Zob. również: IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0421/778, t. 10, Sprawa operacyjnego sprawdzenia kryp- tonim „Lider” przekwalifikowana na kwestionariusz ewidencyjny. Zob. wkładka zdjęciowa poz. 26.

169 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW gdyż nie spełnia roli związku zawodowego chłopów. Przywrócić należy sa- morząd kółek rolniczych”. Wskazywano, że „SKR to chora instytucja i musi umrzeć” (delegat z Wojcieszkowa i inni). Padały też głosy, że potrzebne są SKR[-y] na szczeblu gmin, natomiast zbyteczny jest CZKR. W kontekście dyskusji o samorządzie wiejskim z bardzo gorącym przy- jęciem zebranych spotkały się stwierdzenia delegata z Wilgi i innych, że „jedyna nadzieja na wsi to »Solidarność«”. Dyskutanci podnieśli także sprawy wprowadzenia nauki religii do szkół, co przyjęte zostało z aplauzem sali, wprowadzenia rotacji posłów, gdyż niektórzy funkcje te pełnią przez cały okres Polski Ludowej, potrzeby nowego opracowania „historii Polski przez Polaków”. Zanotowano także przypadki głoszenia poglądów antyradzieckich, w rodzaju, że kolejni przywódcy ZSRR oszukiwali Polskę. Ważnym nurtem dyskusji były sprawy gospodarcze, szczególnie potrzeba takich działań, które zmobilizowałyby rolników do produkcji i ożywiły jej opłacalność. Postulowano potrzebę szybkiej realizacji programów. Wskazywa- no na zasadność wprowadzenia cen kroczących na płody rolne, a także wolnorynkowej sprzedaży węgla. Generalnie podnoszonym problemem były sprawy rent i emerytur dla rolników. W tym zakresie zgłoszono tylko postulaty. Dotyczyły one między innymi, aby renty i emerytury otrzymywać za pracę a nie za gospodarstwo. Po osiągnięciu wieku emerytalnego rolnicy powinni otrzymywać świadczenia i dalej prowadzić gospodarstwo. Mówiono o zbyt niskim wymiarze rent i emerytur na wsi w porównaniu z emerytami i rencistami z gospodarki uspołecznionej. Wskazywano, aby nie ograniczać wysokości rent na wsi. Niektóre głosy doty- czyły potrzeby uznania zawodu rolnika za bardzo ciężki i potraktowanie go w przywilejach na równi z zawodem górnika. W tajnym głosowaniu zjazd wybrał WK ZSL, Wojewódzki Sąd Partyjny oraz 19 delegatów na kongres ZSL. Prezesem WK ponownie wybrano Ryszarda Nowaka436.

[24 listopada 1980]437

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 17 do 23 listopada br. złożyło legitymacje partyjne dalsze 52 osoby, w tym: • robotników — 30, • rolników — 9, • prac. umysł. — 13,

436 Ryszard Nowak (ur. 1934) — działacz ZSL, prezes WK w Siedlcach (1975–1981); członek NK (1980-1984). 437 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 330.

170 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

• kandydatów — 5. Przyczyny składania legitymacji: • utrata zaufania do Partii — 37 osób, • inne przyczyny (np. złe zaopatrzenie, nieotrzymanie maszyn rolniczych, bez żadnego wyjaśnienia itp.) — 15 osób. Od początku [czyli od września 1980 r.] na terenie województwa złożyło legitymacje partyjne — 279 osób.

[24 listopada]438

Obrady Sejmu spotkały się z dużym zainteresowaniem społeczeństwa województwa siedleckiego. Wskazuje się podejmowanie przez Sejm problemów nurtujących cały naród i szukanie dróg rozwiązania nabrzmiałych zagadnień i szerokiej informacji społeczeństwa na temat prac prowadzonych przez rząd. W tym kontekście przyjęte zostały wystąpienia premiera J. Pinkowskiego, wicepremiera M. Jagielskiego, ministra rolnictwa L. Kłonicy439, ministra przemysłu spożywczego i skupu J. Załęskiego440. Wiele uwagi poświęca się bogatej i wszechstronnej dyskusji, w trakcie której bardzo szczerze, odpowiedzialnie, ale jednocześnie kontrowersyjnie po- ruszanie wiele spraw, problemów nurtujących rolnictwo. Podkreśla się często bardzo polemiczny charakter dyskusji a nawet propozycje zmian kierownictw resortów, jak miało to miejsce w przypadku ministrów L. Kłonicy i J. Załę- skiego (Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Mordy, Latowicz, Siennica). Fakty te, jak podają stwierdzenia, świadczą o wielkiej odnowie, jaka dokonała się w Sejmie. Bardzo pozytywnie przyjęte zostały wyjaśnienia udzielane na interpe- lacje poselskie. Wskazuje się powszechnie, że publikatory poświęciły bardzo dużo miejsca obradom Sejmu. Transmisje, jak również przekazy w prasie, cie- szyły się dużym zainteresowaniem społeczeństwa. Pozytywnie odebrano bez- pośrednie przekazy dotyczące interpelacji. Uważa się, że ich przekazywanie daje odpowiedź na wiele problemów nurtujących społeczeństwo (opinia dość powszechna). W licznych komentarzach wskazuje się na dość dużą liczbę miejsc wolnych na sali, padają domysły, że wielu posłów, którzy popadli w niełaskę, nie zjawiło się na obradach. W związku z tym są opinie, iż należałoby zweryfiko- wać aktualną listę posłów (Siedlce, Łuków, Mordy, Latowicz i inne).

438 Tamże, s. 331–332. 439 Leon Kłonica (ur. 1929) — działacz PZPR, poseł na Sejm PRL (1976–1980), minister rolnictwa (1977–1981). 440 Jan Załęski (1926–1984) — działacz PZPR; członek NK (1980–1984); minister przemysłu spo- żywczego i skupu (1980–1981).

171 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Zmiany kadrowe nie wywołały większych komentarzy. Wybór J. Ozdowskiego441 — członka Katolicko-Społecznego Koła [Poselskiego] „Znak” na wicepremiera, odbierany jest jako dalsza próba konsolidacji wszystkich sił narodu w obecnej trudnej sytuacji (Mińsk Mazowiecki, Ło- chów, Stanisławów i inne). Wiele dyskusji dotyczy nominacji St. Cioska442 na ministra koordynującego pracę związków zawodowych. Padają głosy, że obecnie są już koordynatorzy do tych spraw. Między innymi wymienia się tow. Jedynaka443. Generalnie padają stwierdzenia, że Sejm potwierdził powszechne uczucia narodu, który pragnie spokoju, rozwagi, rzetelności w traktowaniu wspólnych spraw, solidarnej realizacji obowiązków i codziennych powinności obywatelskich. W kontekście ostatnich decyzji cenowych na produkty rolne krytykowana jest decyzja o podniesieniu cen skupu na ziemniaki. Powszechny jest sąd, że w ten sposób premiuje się rolników opieszałych, źle traktują- cych swoje obowiązki. W związku z tym proponuje się realizację podwyżek cen na ziemniaki działającą wstecz i obejmującą wszystkich tegorocznych dostawców. To samo dotyczy premiowania dostawców ziemniaków talo- nami na sprzęt rolniczy i inne poszukiwane artykuły przemysłowe (Zbu- czyn, Stanin, Repki, Przesmyki i inne). Pozytywnie przyjęte zostały decyzje o podwyżce cen mleka, co wpłynie na zahamowanie sprzedaży krów i zwiększenie skupu mleka. W woj. siedleckim znaczne niepokoje zauważa się w środowiskach kolejarzy w Siedlcach, Łukowie i ZNTK Mińsk Maz. W dniu dzisiejszym odbyły się w tych miastach spotkania z przedstawicielami załóg pracowniczych. Na PKP zauważa się rozbieżności w sposobie realizacji przyznanych kwot podwyżek dla kolejarzy przez rząd. W Łukowie załoga wypowiada się za przyznaniem trzeciej tabeli płac — propozycja związku branżowe- go. W Siedlcach akceptowane są propozycje NSZZ „Solidarność”. W Łu- kowie, Siedlcach, Mińsku Maz. kolejarze utrzymują normalny rytm pracy. Wywieszane są jednak flagi. Znaczna część załóg założyła opaski. Padają stwierdzenia, że w przypadku strajku, wezmą w nim udział. Jedynie za- łoga ZNTK oświadczyła, że nie solidaryzuje się z kolejarzami pracującymi w ruchu. W woj. siedleckim stwierdza się coraz liczniejsze przypadki umiesz- czania krzyży w szkołach. Czynią to rodzice bez porozumienia z władza- mi szkolnymi w gminach Wodynie, Wiśniew, w Siedlcach w Szk.[ole] Pod.

441 Jerzy Ozdowski (1925–1994) — ekonomista; prezes Klubu Inteligencji Katolickiej w Poznaniu (1969–1980); wicepremier rządu PRL (1980–1982); poseł na Sejm PRL (1976–1989). 442 Stanisław Ciosek (ur. 1939) — działacz PZPR; I sekretarz KW w Jeleniej Górze (1975–1980); czło- nek KC (1980–1981); minister-członek Rady Ministrów ds. związków zawodowych (1980–1985). 443 Andrzej Jedynak (ur. 1937) — działacz PZPR; ambasador PRL w Austrii (1978–1980); minister przemysłu maszyn ciężkich i rolniczych (1980–1981).

172 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[stawowej] nr 3. Wzmagają się żądania nauki religii w szkołach. W Łukowie dn. 23.11 br. poświęcono krzyż, który następnie 25.11 będzie umieszczony w siedzibie NSZZ „Solidarność”.

[25 listopada 1980]444

W dniu 25 listopada br. prezes zarządu Wojewódzkiej Spółdzielni Spo- żywców „Społem” w Siedlcach otrzymał teleks podpisany przez ZKZ NSZZ „Solidarność” przy „Społem” WSS w Bydgoszczy oraz MKZ NSZZ „Solidar- ność” w Bydgoszczy informujący o obradach krajowej konferencji ds. żyw- ności w dniu 1 grudnia br. Tematem obrad, wg teleksu, będzie sprawiedliwy podział masy towarowej na poszczególne województwa, wprowadzenie kartek na mięso, jego przetwory i tłuszcze. Konferencja będzie miała charakter roboczy i że w dniu 4 grudnia przewiduje się rozmowy z władzami central- nymi na temat jak wyżej, w oparciu o przygotowane materiały. Organiza- torzy oczekują przybycia z każdej WSS trzech osób, w tym jednego przedstawiciela związku „Solidarność” i dwóch osób znajdujących się w handlu żywnością. Delegaci mają przywieźć ze sobą materiały przedstawiane przez delegacje NSZZ „Solidarność” z Bydgoszczy (przydziały podstawowych ar- tykułów spożywczych w latach 1976–1980). W przypadku nieprzybycia delegacji organizatorzy zobowiązują prezesa WSS do przesłania materiałów na konferencję, zaznaczając, że sprawy omawiane na konferencji są tak ważne, że niedostarczenie materiałów będzie zrozumiane jako utrudnienie w doprowadzeniu do sprawiedliwego podzia- łu masy towarowej. Organizatorzy informują ponadto, że krajowa konferencja ds. żywno- ści w Bydgoszczy odbędzie się przy pełnej aprobacie władz województwa i zarządu „Społem” WSS w Bydgoszczy. Informujemy także, że WSS „Społem” w Siedlcach nie deleguje swoich przedstawicieli na krajową naradę i nie prześle również materiałów anali- tycznych dotyczących zaopatrzenia. Informacja w sprawie przekazana zosta- ła prezes[owi] CZSS445 „Społem” tow. J. Lokajowi. W WSS „Społem” w Siedlcach NSZZ „Solidarność” nie występuje.

444 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 334. 445 Centralny Związek Spółdzielni Spożywców.

173 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[27 listopada 1980]446

Informacja o zwolnieniu z aresztu za poręczeniem J. Narożniaka447 i P.[iotra] Sapeło448 wywołała ogólne zaskoczenie, zdumienie a często nawet i oburzenie społeczeństwa woj. siedleckiego. Powszechnie wskazuje się, że publikatory wcześniej zamieściły szeroką motywację słuszności zatrzymania w/w osób w celu przekonania opinii społecznej, co spotkało się generalnie z akceptacją społeczną. Również wczorajszy przekaz telewizyjny w dzienniku — wywiady z przedstawicielem NSZZ „Solidarność” Regionu Mazowsze i z-cą prokuratora wojewódzkiego Wiesławą Bardonową449 za cel miały dowieść słuszności dokonania rewizji w lokalu NSZZ i aresztowania osób przekazu- jących i powielających tajny dokument Prokuratury Generalnej. Podkreśla się, że obie strony, aby dowieść słuszności swych argumentów, powoływały się na kodeksy, artykuły, paragrafy. Niesmak budziła zbytnia pewność siebie, buta, a nawet arogancja Bujaka450 i osób mu towarzyszących. Decyzje aresztowania odebrane były wśród aktywu partyjnego i znacznej części społeczeństwa jako zapowiedź zdecydowanych działań rządu w stosunku do osób usiłujących siać zamęt, niepewność i podważających obowiązujące normy prawne. W tej sytuacji powszechnym zaskoczeniem było uwolnienie J. Narożniaka. W tym kontekście podkreśla się, że jest to znaczne i niepotrzebne ustępstwo rządu. Padają wręcz pytania: „czy rząd ma w końcu coś do powiedzenia?” (Mińsk Mazowiecki, Sokołów Podlaski); „kiedy rząd przestanie dawać prowadzić się na pasku?” (Stoczek Łukowski). Padają głosy, że obecnie rząd boi się „So- lidarności”. W sytuacji zagrożenia strajkami skłonny jest do daleko idących ustępstw, co nie powinno mieć miejsca (Siedlce, Mińsk [Mazowiecki], Łochów, Mrozy, Siennica i inne). W wielu środowiskach spotyka się komentarze, że fakt przenikania tajnych dokumentów z Prokuratury Generalnej do opinii publicznej jest kompro- mitacją i dowodem niewłaściwego stylu jej pracy. W stosunku do winnych, od-

446 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 338. 447 Jan Narożniak (ur. 1950) — działacz opozycyjny; współzałożyciel podziemnego wydawnictwa NOWA; członek „Solidarności”; aresztowany 21.11.1980 za ujawnienie tajnej instrukcji prokuratora generalnego PRL Lucjana Czubińskiego zatytułowanej Uwagi o dotychczasowych zasadach ścigania uczestników nielegalnej działalności antysocjalistycznej z 30.10.1980 r. Zarząd Regio- nu Mazowsze „Solidarności” wydał oświadczenie, w którym potępił łamanie prawa i zażądał uwolnienia go pod groźbą akcji strajkowej. Pod tym naciskiem 26 listopada władze wypuściły Narożniaka na wolność. 448 Pracownik powielarni, który pomógł Janowi Narożniakowi wynieść tajną instrukcję prokuratora generalnego PRL. Aresztowany i zwolniony razem z Janem Narożniakiem. 449 Wiesława Bardonowa (1927–2016) — prokurator PRL; w latach 80. XX w. naczelnik Wy- działu Śledztw Prokuratury Wojewódzkiej w Warszawie; symbol dyspozycyjności prokuratury względem partii komunistycznej i resortu bezpieczeństwa. 450 Zbigniew Bujak (ur. 1954) — współzałożyciel NSZZ „Solidarność” w Zakładach Mechanicz- nych „Ursus” w Warszawie; członek KKP (1980–1981).

174 TEKSTY ŹRÓDŁOWE powiedzialnych za to, powinny być wyciągnięte konsekwencje (Siedlce, Mińsk [Mazowiecki], Stoczek Węgrowski). Wobec nieznajomości treści tajnego dokumentu Prokuratury Generalnej brak jest rezonansu co do stopnia jego tajności i zasadności żądań „Solidarności”, która podważa jego tajność, a wręcz wskazuje na potrzebę jego upowszechnie- nia. Wyrażane są opinie, że w sytuacji, gdy znany jest on członkom „Solidarno- ści” i licznej grupie społeczeństwa, należałoby go upowszechnić wśród aktywu partyjnego i członków Partii, przedstawiając obowiązującą wykładnię w pracy politycznej (częste głosy aktywu). Spotyka się dość często sądy, że zbyt pochopnie „Solidarność” posługuje się instrumentem strajku, który powinien [być] ogłaszany w sytuacjach wyjątko- wych. Takie postępowanie rodzi chaos i sprzyja anarchii (Siedlce, Mińsk Mazo- wiecki, Sokołów Podlaski, Stoczek Łukowski i inne).

[1 grudnia 1980]451

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 24 do 29 listopada 1980 roku złożyło legitymacje partyjne dalsze 83 osoby, w tym: • robotników — 54, • rolników — 6, • prac. umysł. — 19, • pozostałych — 4, • kandydatów — 9. Przyczyny składania legitymacji: • utrata zaufania do Partii — 59 osób, • złe decyzje Partii — 4 osoby, • inne przyczyny — 20 osób. Od początku [czyli od września 1980 r.] na terenie województwa złożyło legitymacje partyjne 362 osoby.

[2 grudnia 1980]452

W WSRP w Siedlcach utrzymuje się atmosfera ożywionej dyskusji i dzia- łalności w związku z obecną sytuacją społeczno-polityczną w kraju. Uaktywni- ły się wszystkie organizacje istniejące w środowisku akademickim. Uczelniana Organizacja Partyjna liczy obecnie 228 członków i kandydatów. Przynależno-

451 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 340. 452 Tamże, s. 341–342.

175 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

ścią do Partii legitymuje się 36 procent ogółu nauczycieli akademickich, 5,9 procent studentów. W bieżącym roku akademickim 2 osoby oddały legitymacje partyjne – st. asystent i lektor j[ęzyka] rosyjskiego. Decyzje uzasadniono negatywną oceną życia społeczno-gospodarczego środowiska oraz zastrzeże- niami co do funkcjonowania organizacji partyjnych. Obecnie organizacja zajmuje się problemami wewnątrzpartyjnymi oraz perspektywami rozwoju uczelni i jej wydziałów. KU453 PZPR sprecyzował swoje stanowisko w sprawie zwołania IX Zjazdu Partii i wyboru władz partyjnych. Dokument został przesłany do KC PZPR, uchwała UOP454 z dnia 8 X 1980 r.455 Powołany przez KU zespół partyjny bada zarzuty postawione prorek- torowi ds. dydaktyczno-wychowawczych. Członkowie Partii są zaniepokojeni rozwojem sytuacji w kraju, eskalacją żądań, chaosem i anarchią, brakiem koncepcji uzdrowienia sytuacji w Partii oraz doraźnych i celowych rozwiązań w zakresie podstawowych problemów społeczno-gospodarczych kraju. Na uczelnianej Konf.[erencji] Sp.[rawozdawczo-]Wyborczej SZSP456 z udziałem kierownictwa uczelni, I sekretarza KW PZPR i wojewody siedleckiego wybrano nową Radę Uczelnianą. Jej przewodniczącą została bezpartyjna studentka czwartego roku. Młodzież zrzeszona w SZSP pozytywnie ocenia wysiłki organizacji partyjnych w zakresie poprawy funkcjonowania uczelni oraz demokratyzacji życia w środowisku akademickim. Zadania SZSP sprecyzowane w liście otwartym do władz wojewódzkich, miejskich i kierownictwa uczelni są uzasadnione. Dotyczą one głównie poprawy bazy noclegowej uczelni, zwiększenia liczby miejsc w domach studenckich, poprawy warunków mieszkaniowych młodych pracowników nauki oraz podniesienia na wyższy poziom pracy dydaktycznej. Od niedawna powstała nowa organizacja — NZS, licząca 30 osób457. Do- tychczas nie przejawia ona aktywnej działalności. Jest gotowa współpracować z SZSP w zakresie tworzenia samorządu studenckiego. W środowisku pracowniczym WSRP działają dwie organizacje związ- kowe. NSZZ „Solidarność” liczy około 220 osób. Wykazuje dużą aktywność, co przejawia się w częstym odbywaniu zebrań, żywej dyskusji na kolegiach rektorskich, obradach Senatu i komisji oraz innych zbiorowych spotkaniach środowiska. Prowadzi dobrze zorganizowaną informację propagandową. Przedstawiciele „Solidarności” ujawniają szereg nieprawidłowości w funkcjo-

453 Komitet Uczelniany. 454 Uczelniana organizacja partyjna. 455 Uchwałę poprzedziło sformułowanie „Tez Komitetu Uczelnianego do dyskusji nt. niektó- rych problemów społeczno-politycznych kraju i funkcjonowania Uczelni”, APS, Komitet Uczel- niany Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Siedlcach, sygn. 9, s. 73–76. 456 Socjalistyczny Związek Studentów Polskich. 457 NZS w WSRP w Siedlcach ukonstytuowało się 11.11.1980 r., zob. A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 47.

176 TEKSTY ŹRÓDŁOWE nowaniu uczelni. W większości wypadków krytyka jest słuszna, dotyczy new- ralgicznych problemów środowiska. Do ZNP458 należy około 200 pracowników. Nowy skład prezydium oraz zmiana przewodniczącego spowodowała ożywienie działalności związku. Dzia- łalność ZNP cechuje większe umiarkowanie i rozwaga. ZNP przejawia chęć współpracy z „Solidarnością”, prezydia obu związków odbyły już wspólne spotkanie, na którym omówiono zasady wzajemnej współpracy. Odnotowuje się obecnie korzystną zmianę w sposobie zarządzania i stylu pracy kierownictwa uczelni. Niezadowolenie środowiska akademickiego wynika głównie z niedoinwestowania uczelni, braku wystarczającej bazy lokalowej dla potrzeb dydaktyki i badań oraz niezaspokojonych potrzeb mieszkaniowych kadry naukowej. Zastrzeżenia budzi organizacja i dyscyplina pracy, funkcjonowanie komórek organizacyjnych uczelni oraz niepewność i brak koncepcji co do dalszego rozwoju uczelni, jej profilu, wydziałów i kie- runków kształcenia.

[2 grudnia 1980]459

[…] Dotychczas odnotowaliśmy na terenie województwa następujące fakty: 1. W dniu 24.11. br. w Zakładzie Gospodarczym WZSR „SCh”460 w Garwo- linie odbyło się zebranie założycielskie NSZZ „Solidarność”, na którym był obecny przedstawiciel NSZZ Rejonu Mazowsze ob. Kłopotowski461. W swoim wystąpieniu stwierdził, że nie widzi przyszłości Polski i narodu jeśli Partia dalej będzie sprawowała przewodnią rolę w państwie […] 2. W ostatnich dniach m-ca listopada dyrektor Przedsiębiorstwa Gospo- darki Komunalnej w Siedlcach ob. Nasiłowski i ob. Makuch – dyrektor Zarządu Budynków Mieszkalnych PGK w Siedlcach otrzymali telefony ostrzegawcze — że źle z nimi będzie, jeśli pracownicy PGK będą zrywa- li plakaty (zdejmowanie ulotek i plakatów rozpowszechnianych przez KPN w sprawie uwolnienia Moczulskiego oraz z hasłami antysocjalistycznymi). W tym przypadku nie ma potwierdzenia, że było to ze strony ludzi NSZZ „Solidarność”.

458 Związek Nauczycielstwa Polskiego. 459 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 343. 460 Wojewódzki Związek Spółdzielni Rolniczych „Samopomoc Chłopska”. 461 Tadeusz Kłopotowski (1928–2003) — biochemik, członek władz Regionu Mazowsze NSZZ „Solidarność” (1980–1981).

177 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[3 grudnia 1980]462

1. [W woj. siedleckim] dotychczas odbyło się ogółem 9 zebrań wyborczych [NSZZ „Solidarność”], w tym 6 zebrań ogólnych i 3 konferencje delegatów. 2. Frekwencja na zebraniach od 70 procent do 99 procent. Dotyczy to za- równo udziału delegatów wybranych na konferencje zakładowe – gdzie frekwencja była wyższa, jak również udziału w zebraniach ogólnych osób zdeklarowanych do NSZZ „Solidarność”. Uczestnictwo członków Partii kształtowało się od maksymalnego udziału w liczbie 50 procent składu liczbowego POP (4 zakłady), w jednym zebraniu (Sąd Rejonowy w Węgrowie) nikt z członków Partii nie uczestniczył. 3. Ogółem do komisji zakładowych wybrano 99 osób. W liczbie tej jest 26 członków PZPR. 4. Do prezydiów komisji zakładowych wybrano 13 osób, w tym 5 człon- ków PZPR (prezydia komisji zakładowych zostały powołane jedynie w 4 zakładach; w pozostałych jedynie komisje zakładowe). 5. Ogółem wybrano 9 przewodniczących komisji zakładowych (w tym 2 członków PZPR). 6. W większości zakładów przebieg wyborów był prawidłowy, z zachowaniem zasad i reguł demokracji i przestrzegania ordynacji wyborczej w części dotyczącej imiennego dokonywania wyborów. W dwóch zakła- dach (SPBP Siedlce i ZTSZ463 „Veritas” w Dębem Wielkim) wybory od- bywały się przy ogólnym braku porządku w czasie samego zebrania, jak również i przebiegu głosowania. Np. w zebraniu w Siedleckim Przedsię- biorstwie Budownictwa Przemysłowego uczestniczyła grupa pracowni- ków będących w stanie wskazującym na spożycie alkoholu. Do składu komisji zakładowych wybrano 16 osób pełniących dotychczas funkcje w zakładowych organizacjach związków branżowych. 7. W 4 przypadkach wybory przeprowadzono bez znajomości ordynacji wyborczej. W 3 zakładach wybory przeprowadzono na zebraniach ogól- nych, a zgodnie z paragrafem 12 ordynacji wyborczej powinny odbyć się konferencje delegatów. Świadczy to o braku znajomości ordynacji wyborczej. 8. Na większości zebrań dyskusja koncentrowała się na sprawach organizacyjnych związku i dalszej działalności NSZZ „Solidarność”. Uczest- nicy zebrań zadawali wiele pytań w tym zakresie. Przedstawiciele ko- mitetów założycielskich stwierdzili, że sprawy te będą określane [na] bieżąco w czasie dalszej pracy. Stwierdzono również, że programy dzia- łania będą opracowywane w terminie późniejszym. W 3 przypadkach

462 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 344–345. 463 Zakłady Tworzyw Sztucznych.

178 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

poruszono problematykę funkcjonowania zakładu zwracając uwagę na sprawy dotyczące zabezpieczenia materiałów i surowców oraz poprawy kooperacji (ZMP „Mera-Błonie”). Poza tym w dyskusjach poruszono: • konieczność rozliczania osób odpowiedzialnych za stan gospodarki kraju (ZMP „Mera-Błonie”), • usprawnienie działalności handlu i poprawy zaopatrzenia (SPBP), • sprawy socjalno-bytowe i postulaty płacowe (w SPBP bez konkretnego sprecyzowania), • sprawy dyscypliny i porządku stawiane przez pracowników dozoru technicznego (w SPBP — dezaprobata zebranych), • zwiększenie odpowiedzialności za wykonywaną pracę (ZMP „Mera- -Błonie”). W 2 zebraniach (w Siedleckiej Spółdzielni Mieszkaniowej w Siedlcach i ZTSZ — Dębe Wielkie) uczestniczył przedstawiciel NSZZ „Solidar- ność” Rejon Mazowsze, który odpowiadał na pytania w sprawach organizacyjnych związku. 9. Wnioski o charakterze zewnętrznym zgłoszono w ZMP „Mera-Błonie”: • umożliwić w pomieszczeniach zakładowych umieszczenie symboli religijnych (krzyża), • przeprowadzić w TV transmisję z uroczystości odsłonięcia pomnika stoczniowców w Gdańsku. 10. W 97 zakładach pracy i instytucjach funkcjonuje (lub jest w fazie organizowania się) NSZZ „Solidarność”. Aktualnie jedynie w ZNTK Mińsk Mazowiecki istnieje tylko NSZZ „Solidarność”. W pozostałych jednostkach działają dwie organizacje związkowe. Natomiast w Zespole Opie- ki Zdrowotnej w Mińsku [Mazowieckim], poza Zw.[iązkiem] Zaw. [odowym] Prac.[owników] Służby Zdrowia i NSZZ „Solidarność”, działa Związek Zawodowy Lekarzy Polskich.

[3 grudnia 1980]464

Dnia 30 listopada br. we wsi Zieleniec gm. Sadowne odbyło się zebranie ZMW465. Uczestniczyło w nim 25 osób. Ponadto byli obecni na zebraniu W. Świrgoń466, przewodniczący ZMW „Wici” na Uniwersytecie Warszawskim, dwaj inni przedstawiciele UW i redaktor „Nowej Wsi” Jan Machynia. Ton dyskusji nadawali goście. W licznych stwierdzeniach negatywnie oceniali dotych-

464 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 348. 465 Związek Młodzieży Wiejskiej. 466 Waldemar Świrgoń (1953–2008) — dziennikarz, działacz PZPR, przewodniczący Związku Młodzieży Wiejskiej (1980–1983); sekretarz KC (1982–1986).

179 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW czasową działalność Partii, podważali jej kierowniczą rolę i w pełni obarczali ją [odpowiedzialnością] za sytuację panującą w kraju. Wiele zarzutów doty- czyło sterowania ZSMP przez Partię, co doprowadziło do licznych wypaczeń w działalności ruchu młodzieżowego. W swoich wypowiedziach ponadto krytycznie wyrażali się o dotychczasowym funkcjonowaniu ZSMP, która nie reprezentowała interesów młodzieży wiejskiej, był uległy i kontrolowany przez Partię, dążył jedynie do rozbudowy aparatu i stwarzania dla niego preferencji. Ponadto zarzucano, że związek nie przeciwstawiał się błędnej polityce Partii w zakresie rolnictwa, doprowadził do bardzo niskiej reprezentacji młodzieży wiejskiej w uczelniach. Jest współ- odpowiedzialny za zaniedbania wsi w dziedzinie kultury i sportu, nie podej- mował żadnych działań, aby poprawić warunki socjalne młodzieży wiejskiej. Jedyną szansą jej aktywizacji jest powstanie samodzielnego związku młodzie- ży wiejskiej, niezależnego od PZPR i ZSL. Ponadto wiele zarzutów dotyczy- ło obecnego systemu rent i emerytur dla rolników, niewłaściwej gospodarki ziemią, braku wpływu mieszkańców wsi na funkcjonowanie administracji, sparaliżowanie działalności samorządu wiejskiego. Wywody przedstawicieli z Warszawy spotkały się z ograniczoną reakcją miejscowej ludności.

[8 grudnia 1980]467

Dotyczy aktualnej sytuacji w środowisku młodzieży. Analizując sytuację w tym środowisku należy stwierdzić, że nie było dotychczas sytuacji ekstremalnych, wskazujących na narastanie szczególnych niepokojów. Środowisko robotnicze i wiejskie. • Nie odnotowujemy tu tendencji do tworzenia się nowych organizacji robotniczych. Znacznie jednak zmalał stopień oddziaływania ZSMP na ogół młodzieży. • Obserwowany jest duży spadek zainteresowania działalnością w ZSMP – w odbywających się zebraniach uczestniczy przeciętnie 50% członków. • Obecnie w ZSMP trwa kampania powszechnych zebrań kół, podczas któ- rych realizowany jest stopień realizacji programu związku. • Na charakter dyskusji rzutują uwarunkowania zewnętrzne funkcjonowania organizacji. Sprawy wewnątrzorganizacyjne odgrywają drugo- planową rolę. Główne zgłaszane tu problemy to: baza lokalowa do dzia- łalności kulturalnej, przydział maszyn dla młodych rolników, problemy rynkowe, spr.[awy] mieszkaniowe, żłobki, przedszkola. • Postulowana jest zmiana stylu pracy Partii z młodzieżą w kierunku peł- nego partnerstwa. • Zgłaszane powszechnie są postulaty zwiększenia kompetencji i gwaran-

467 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 358–359.

180 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

cji dla organizacji młodzieżowych w zakresie reprezentacji interesów ich członków. • W środowisku wiejskim powstało jedno koło ZMW – Zieleniec gm. Sa- downe. Inspiratorami i założycielami jego byli pracownicy naukowi Uniwersytetu Warszawskiego wywodzący się z tej gminy. Jest to jedyny przypadek powołania koła ZMW na terenie województwa, choć problem powołania odrębnej organizacji młodzieży wiejskiej jest w tym środowi- sku podnoszony. Wyższa Szkoła Rolniczo-Pedagogiczna • Odnotowywany jest spadek zainteresowania działalnością w SZSP stu- dentów pierwszych lat studiów. Zgłosiło akces wstąpienia do SZSP około 50% studentów. • W pierwszych dniach listopada br. część członków SZSP złożyła legitymacje członkowskie. Łącznie złożyło je 33, w tym 30 na Wydziale Peda- gogiki i Kultury Wsi. • Aktualnie Zarząd Uczelniany SZSP zakończył turę zebrań w grupach działania. Zapoznano w jej toku z przyjętym przez konferencję sprawozdawczo-wyborczą uczelnianej organizacji programem działania. • Dyskutowany jest projekt statutu i tez na III Zjazd SZSP. Szereg uwag tu budzi zapisany w projektach tych materiałów problem przynależności organizacyjnej. Mówi się m.in., że członkami SZSP mogą być studenci, a nie mówi się nic o młodych pracownikach nauki — czyżby nagle prze- stali być potrzebni? • Uważnie przez działaczy SZSP obserwowane są poczynania Zarządu Głównego, np. komentuje się „skromną” dyskusję na plenum ZG SZSP, jako pewną oznakę kryzysu czy słabości. • Działa na uczelni ok. 30-osobowy Komitet Założycielski NZS. Większość jego członków rekrutuje się z 3 roku pedagogiki kult.[uralno]-ośw.[ia- towo]-wych.[owawczej], pedagogiki i kultury wsi. Grupa ta od blisko miesiąca nie rozbudowuje się ilościowo. Początkowo wykazywała pew- ną aktywność i otrzymała od rektora lokal. Przedstawiciel NZS zasiadł w składzie Kolegium Rektora. Ostatnio aktywność tej grupy bardzo opa- dła. Kierownictwo SZSP próbowało podejmować rozmowy na temat perspektyw współpracy – NZS pominął te propozycje milczeniem. • Z dużym wyczekiwaniem i zainteresowaniem środowisko uczelni oczekuje na deklarowane przez władze województwa, miasta i uczelni za- kończenie realizacji postulatów zawartych w liście otwartym SZSP z paź- dziernika br. • Działający na uczelni NSZZ „Solidarność” na razie jest na etapie we- wnętrznych sporów i budowy programu. Zgłasza on jednak swoje pretensje do przedkładania szeregu krytycznych uwag w stosunku do kierownictwa uczelni.

181 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Środowisko szkoły ponadpodstawowej. • Na terenie szkół ponadpodstawowych nie odnotowano prób tworzenia nowych struktur programowych ani organizacyjnych. Nie było też żadnych wystąpień generalnie negujących istniejący system oświatowo- -wychowawczy. Główną organizacją ideowo-wychowawczą jest tu ZHP, a w nielicznych szkołach rolniczych ZSMP. • W zakończonej właśnie kampanii sprawozdawczo-wyborczej w ZHP na szczeblu szczepu i hufca zgłoszono szereg postulatów i wniosków. Większość z nich dotyczyła spraw wewnątrzzwiązkowych, doskonalenia systemu wychowania w ZHP, szczególnie właśnie w pionie szkół ponadpodstawowych. Dotyczyły one: o problemu dobrowolności i masowości organizacji, o współpracy ZHP w ramach federacji, o problemów światopoglądowych – stosunku związku do religii, o spraw kadry instruktorskiej – niedoskonałości istniejącego systemu kształcenia, o realizacji przez organizację funkcji rzecznika interesów ogółu młodzieży.

• Zgłaszano też szereg uwag do programu pracy tego sektora pracy organizacji, szczególnie nadmiernego „przeideologizowania”. Niezbędny jest tu bardzo staranny dobór treści i bardzo mądra działalność kadry instruktorskiej. • Szereg uwag budzi również sama nazwa tego pionu programowego związku — HSPS468. Młodzież niechętnie używa tego terminu, postulowana jest jego zmiana. • Zdaniem Komendy Chorągwi ZHP możliwy jest na tle tej dyskusji ilo- ściowy spadek członków drużyn HSPS — rzędu 30–40%. Aktualnie podejmowane są działania ze strony aktywu partyjnego oraz instancji ruchu młodzieżowego mające na celu poderwanie aktywu młodzieżo- wego do bardziej ofensywnych działań. Do pracy z młodzieżą kierowany jest odpowiedni aktyw. Same organizacje podjęły problem starannego rozliczenia postulatów i wniosków zgłaszanych przez młodzież. Istnieje jednak pewien stan wyczekiwania na decyzje centralne, zarysy programów, uporządkowanie sfer działania.

468 Harcerska Służba Polsce Socjalistycznej — ruch programowy wewnątrz ZHP skierowany do młodzieży szkół średnich, mający na celu bliższe ideowe związanie harcerstwa z ustrojem PRL, zainicjowany w 1973, zlikwidowany w 1981 r.

182 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[8 grudnia 1980]469

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 1 do 6 grudnia br. złożyło legitymacje partyjne dalsze 55 osób, w tym: • robotnicy — 31, • rolnicy — 8, • prac. umysł. — 16, • pozostali — 0, • kandydaci — 5. Przyczyny składania legitymacji: • utrata zaufania do Partii — 24 osoby, • nacisk członków rodziny i środowiska — 8 osób, • inne przyczyny — 23 osoby. Od początku [czyli od września 1980 r.] na terenie województwa złożyło legitymacje partyjne 417 osób.

[12 grudnia 1980]470

W gminie Miastków w woj. siedleckim w dniu 11.12.[19]80 roku załogi ZUM471 Ładzyń, Pustelnik i SKR Stanisławów nie podjęły pracy. Obsługiwano jedynie interesantów. Przyczyną strajku był konflikt z dyrekcją, która kwestio- nowała wiarygodność wykazanych godzin w kartach pracowników. W dniu 12.12.[19]80 r. do godziny 13.00 nie pracowała tylko załoga SKR. Po interwencji sekretarza KG PZPR oraz naczelnika UG, oraz wyjaśnieniu konfliktu przystąpiono do pracy. Dyrekcja ukryła fakt strajku przed władzami politycznymi i administracyjnymi gminy, do których wiadomość dotarła w dniu 12.12.[19]80 r., stąd nie poinformowaliśmy Wydział[u] Org.[anizayjnego] KC w odpowiednim terminie. Wszelkie wynikające z tego konsekwencje wyciągną władze WZKR472 w Siedlcach.

[13 grudnia 1980]473

W okresie od 1 do 10 grudnia br. odbyło się tylko 1 zebranie wyborcze [„Solidarności”] w Oddziale PKS w Siedlcach. 1. Odbyło się zebranie wyborcze, na które zaproszono wszystkich deklarują-

469 APS, KW Siedlce, sygn. 940, s. 360. 470 Tamże, s. 362. 471 Zakład Usług Mechanicznych. 472 Wojewódzki Związek Kółek Rolniczych. 473 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 364.

183 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

cych [akces] do NSZZ „Solidarność”, tj. 440 pracowników (ok. 47% załogi). 2. Spośród zadeklarowanych w zebraniu wzięło udział 168 pracowników, tj. 38%. W zebraniu uczestniczyło około 8% zadeklarowanych wcześniej członków Partii. 3. Wybrano Komisję Zakładową w liczbie 15 osób, bez udziału w jej składzie członków PZPR. 4. Prezydium Komisji Zakładowej nie wybierano. 5. Przewodniczącym Komisji Zakładowej wybrano kierowcę, bezpartyjnego. 6. Do Komisji Zakładowej nie wybrano nikogo spośród członków władz związku branżowego. 7. Wybory zostały przeprowadzone niezgodnie z ordynacją wyborczą (mimo uczestnictwa w zebraniu przewodniczącego NSZZ „Solidarność” przy Za- rządzie PKS w Warszawie, ob. Kosmali). Zgodnie z ordynacją wyborczą przy tej ilości deklarujących się winno być zebranie delegatów. Natomiast decyzja o zebraniu ogólnym i udział w zebraniu 38% członków wskazuje na zdecydowaną niezgodność. Poza tym w skład Komisji Zakładowej została wybrana osoba będąca w Komisji Skrutacyjnej. 8. Dyskusja koncentrowała się na sprawach organizacyjnych związku oraz sprawach produkcji (nieliczne głosy). W dyskusji głos zabrał ob. Kosma- la — przewodniczący NSZZ „Solidarność” z Zarządu PKS w Warszawie, który m.in. akceptował postępowanie przedstawicieli KOR-u oraz ostro krytykował Prokuraturę Generalną za aresztowanie Narożniaka, jak rów- nież byłe kierownictwo Partii i Komitet Centralny. Stwierdził także wy- stępowanie trudności w postępowaniu nowych związków. Ob. [Jan] Będ- kowski474 — przew.[odniczący] MKZ NSZZ „Solidarność” w Siedlcach apelował do zebranych o podpisywanie petycji do Prokuratury Rejonowej [w Siedlcach] o uwolnienie ob. Goławskiego (aresztowanego za posiadanie i kolportaż nielegalnych wydawnictw i ulotek KPN)475, stwierdzając, że nie dokonał on żadnego przestępstwa, które godziłoby w istnienie ustroju PRL. 9. Zgłoszono wnioski dotyczące spraw wewnętrznych zakładu oraz jeden dotyczący wycofania 10 pojazdów pracujących aktualnie na rzecz WLKS „Mostostal” i PKS Oddział Łosice. 10. Aktualnie ogniwa NSZZ476 „Solidarność” są powołane w 105 zakładach pracy i instytucjach naszego województwa. We wszystkich, poza ZNTK Mińsk Mazowiecki i Zakłady Mechaniczne im. Nowotki, gdzie istnieje tylko NSZZ „Solidarność”) działają dwa związki zawodowe. Są przypadki

474 Jan Będkowski (ur. 1934) — pierwszy przewodniczący MKZ NSZZ „Solidarność” Ziemia Podlaska w Siedlcach; w stanie wojennym internowany. T. Olko, Leksykon siedleckiej opozycji…, s. 44. 475 Zygmunt Goławski został aresztowany 12.11.1980 r. Zob. wkładka zdjęciowa poz. 25. 476 W org. NSS.

184 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

działania trzech związków – w ZOZ Mińsk Maz[owiecki] działa również Związek Zawodowy Lekarzy Polskich (b. nieliczny).

[15 grudnia 1980]477

Informujemy, że w sobotę 13.12.[19]80 r. do POP przy PEC478 w Siedlcach nadesłane zostały materiały z organizacji partyjnych przy WPEC w Szczeci- nie: uchwala tamtejszej POP, apel do podstawowych organizacji partyjnych PZPR i apel do wszystkich pracowników Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej w Szczecinie. We wszystkich dokumentach wskazuje się na potrzebę autentycznego procesu odnowy, który musi być potwierdzony demokratycznymi przygotowaniami i przeprowadzeniem Nadzwyczajnego Zjazdu Partii. W związku z tym apeluje się o współpracę, wymianę poglądów i propozycje przedzjazdowe „poza nadzorem instancji partyjnych”, aby „nie powtórzyć nieudanej dyskusji sprzed VIII Zjazdu Partii”. Proponuje się, aby IX Zjazd odbył się nie później jak w styczniu 1981 r. Dnia 14.12.[19]80 r. w Kałuszynie odbyło się ogólnogminne zebranie mieszkańców wsi, na którym miał być powołany samorządny związek pro- ducentów rolnych. W zebraniu uczestniczyło ponad 80 osób, w tym delegacja rolników z gm.[iny] Grębków. Na zaproszenie organizatorów udział w nim wziął I sekretarz KMG PZPR tow. W[itold] Koprianiuk, naczelnik gminy, 3 przedstawicieli SGGW w Warszawie — prawdopodobnie pracownicy naukowi (Marek Sikorski, Józef Rama, Andrzej Gąsowski). W trakcie zebrania pracownicy SGGW przedstawili, że w Polsce nastą- piło połączenie ruchu wiejskiego w samorządny niezależny związek rolników „Solidarność Wiejska”. Szeroko zapoznali z programem, w którym akcento- wali: • uznanie kierowniczej roli partii i sojuszów Polski, • kompromitację SKR i brak możliwości odrodzenia się samorządności w ramach SKR, • niewłaściwe relacje cen na artykuły rolne, • potrzebę nadania właściwej rangi problemom rolnictwa w kraju, • znaczne braki w środkach do produkcji rolnej, • konieczność kształtowania właściwych opinii o rolnictwie w środkach masowego przekazu; obecnie są one wypaczone, jednostronne, co powoduje, że mieszkańcy miasta mają zbyt sielankowe wyobrażenie o pracy chłopów, • wytworzenie przeciwwagi dla działań miejskich ogniw NSZZ „Solidar-

477 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 365–366. 478 Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej.

185 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

ność” w środowisku wiejskim, szczególnie w zakresie ograniczenia żą- dań i postulatów. Z powodu, że „Solidarność Wiejska” nie jest jeszcze zarejestrowana, zapowiedziano gotowość strajku rolnego w sytuacji, gdy to nie nastąpi. Dyskusja była ożywiona. Udział w niej wzięło 16 osób. Dotyczyła głów- nie problemów rolnictwa i spraw samorządowych. Nie stwierdzono ataków na Partię. W trakcie narady głos zabrał I sekretarz KMG tow. W. Koprianiuk, któ- ry przedstawił przebieg procesu odnowy w Partii i w społeczeństwie. Wskazał na potrzebę solidnej realizacji zobowiązań przez rolników, głownie sprzedaży ziemniaków, zbóż, co jest szczególnie ważne w obecnej sytuacji rynkowej. Pre- zentował stanowisko, że SKR zapewnia [słowo nieczytelne] rangę samorządno- ści wiejskiej. Negatywnie ocenił zapowiedź gotowości strajkowej. Powołany został Komitet Założycielski „Solidarności Wiejskiej”. W skład jego weszło 7 osób, w tym 2 członków PZPR. Przewodniczącym został Mieczy- sław Witowski (bezpartyjny), właściciel gospodarstwa ogrodniczego w Kału- szynie. Obecnie Komitet Założycielski działa w 20 wsiach sołeckich w Kałuszy- nie — łącznie jest 28 sołectw w gminie. […]

[15 grudnia 1980]479

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 8 do 13 grudnia 1980 r. złożyło legitymacje partyjne dalsze 30 osób, w tym: • robotników — 15, • rolników — 5, • pr. umysłowych — 10, • pozostałych — 0, • kandydatów — 2. Przyczyny składania legitymacji: • utrata zaufania do Partii — 3 osoby, • nacisk członków rodziny — 3 osoby, • brak wiary w odnowę — 2 osoby, • inne przyczyny — 22 osoby.

[16 grudnia 1980]480

Obrady VIII Kongresu ZSL nie wzbudziły specjalnego zainteresowania w środowisku miejskim. Z większą uwagą śledzone były przez człon-

479 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 367. 480 Tamże, s. 371–372.

186 TEKSTY ŹRÓDŁOWE ków ZSL. Wskazuje się na słuszność podjętych uchwał, przede wszystkim dotyczących lepszego zaopatrzenia w środki do produkcji rolnej, aktywizacji samorządu chłopskiego, ożywienia życia społecznego i kulturalnego. Pod- kreśla się, że w ślad za przyjętym programem winny iść decyzje wykonawcze rządu. Wiele komentarzy dotyczy wyboru na prezesa WK ZSL Stanisława Gu- cwy. Spotyka się uwagi, przede wszystkim wśród działaczy i członków ZSL, że pozostanie prezesa na dotychczasowym stanowisku nie spełniło oczeki- wań, gdyż liczono na zmianę. Wynikało to z faktu, że kierownictwo ZSL nie przeciwstawiało się błędom w polityce rolnej — Dębe Wielkie, Stanisławów. W wielu rejonach woj. siedleckiego, a szczególnie w gminach sąsia- dujących z woj. stołecznym, wiele nieprzychylnych komentarzy wywołuje decyzja o wprowadzeniu w Warszawie w okresie przedświątecznym kart- kowej sprzedaży wysokogatunkowego mięsa i wędlin grupy czwartej. Czę- ste są wypowiedzi, że podobne decyzje podjęte zostały w woj. katowickim, gdańskim i słupskim. W Dębem Wielkim, Poświętnem na tym tle dochodzi do poważnych kontrowersji, gdyż wielu ludzi mieszka w woj. stołecznym, a pracują w woj. siedleckim. Z tej racji nie otrzymają kartek, które generalnie rozprowadzane są przez zakłady pracy. W związku z tym w tych gminach, jak również w wielu innych, np. Siennica, Stanisławów i innych, postuluje się, aby podobny system sprzedaży uruchomić w województwie siedleckim. W kontekście decyzji o wprowadzeniu kartkowego systemu sprzeda- ży481 padają stwierdzenia domagające się motywacji tej formy sprzedaży. Pa- dają pytania, czy decyzje podejmowane przez prezydentów i wojewodów były konsultowane z rządem? Jeśli tak, to dlaczego nie ma w tej sprawie oficjalnego komunikatu rzecznika prasowego rządu, a tylko doniesienia w prasie o decyzji poszczególnych prezydentów i wojewodów? Sytuacja taka rodzi komentarze w rodzaju: „wojewoda znaczy więcej od premiera” lub „rząd nie panuje nad sytuacją i pozwala wyręczać się innym” — Poświętne, Dębe Wielkie. W Dębem Wielkim NSZZ „Solidarność” z zakładu pracy „Veritas” zgło- siła do I sekretarza KG PZPR żądanie wprowadzenia kartek w woj. siedleckim. Fakt ten motywowany jest, że ludzie mieszkający w gminie i pracujący w Warszawie otrzymają tam kartki, mając jednocześnie możliwość zakupu wędlin w Dębem Wielkim, natomiast mieszkający w woj. stołecznym i pra- cujący w Dębem Wielkim będą mieli bardzo ograniczone możliwości zakupu artykułów mięsnych wyższej grupy. Podobne głosy spotykane są w gminie Poświętne.

481 Wprowadzenie kartek żywnościowych było jednym z postulatów Sierpnia 1980 r. Wobec braku systemowego rozwiązania problemu niedoboru towarów w grudniu 1980 r. władze zdecy- dowały się wprowadzić reglamentację mięsa i wędlin w większych miastach.

187 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Bardzo negatywne oceny powodują doniesienia publikatorów o wstrzymaniu produkcji przez wiele cementowni, co z kolei odbija się na ograniczonych dostawach cementu do przedsiębiorstw budowlanych i odbiorców indywidualnych. Padają pytania, dlaczego nie przeprowadzono w czas remontów i nie zabezpieczono węgla dla tak ważnej gałęzi przemysłu, co spowodowało konieczność wygaszenia dziesiątków pieców. W tej sytuacji — co powszechnie podkreśla się — zagrożone jest budownictwo mieszkaniowe. Problem jest szczególnie ważny w woj. siedleckim, gdzie realizacja zadań rocznych budownictwa mieszkaniowego wynosi 48,8%. Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Beto- nów i Prefabrykatów w Mińsku Mazowieckim, które ma ulokowane dostawy cementu w Chełmie, informuje o konieczności wstrzymania produkcji z powodu znacznego ograniczenia dostaw cementu przez tę cementownię. Po- wszechny jest postulat zbadania winy osób odpowiedzialnych za rytmiczność produkcji i przywrócenia w możliwie najszybszym czasie normalnego rytmu pracy w cementowniach. W niektórych miastach woj. siedleckiego – między innymi w Mińsku Mazowieckim i Siedlcach – spotykane są ulotki krytykujące prymasa Wyszyń- skiego i polski Episkopat za zdradę Polski w związku z ogłaszaną odezwą Epi- skopatu482. W ulotkach wskazuje się, że „Kardynał Wyszyński i cały Episkopat to zdrajcy narodu współpracujący z komunistami, bojący się utracić swoje dobra” i dlatego „głoszą w miejscach świętych, na ambonach hasła o utrzymanie spokoju, bo się boją”483.

[17 grudnia 1980]484

W województwie siedleckim wyczuwa się atmosferę zdenerwowania społeczeństwa, spowodowaną sytuacją w zaopatrzeniu w mięso wyższych gatunków i wędliny czwartej grupy. Wpływ na to mają przede wszystkim decyzje podjęte w Warszawie, Gdańsku i innych województwach w sprawie wprowadzenia kartek na sprzedaż w/w artykułów w okresie przedświątecz-

482 Komunikat ze 177 Sesji Plenarnej Episkopatu Polski z 12.12.1980 r. stwierdzał m.in.: „Nie wolno podejmować takich działań, które mogłyby narazić naszą Ojczyznę na niebezpieczeństwo zagrożenia wolności i państwowości. (...) Potrzebna jest zdecydowana wola przeciwdziałania wszelkim próbom zatrzymania procesu narodowej odnowy, skłócenia społeczeństwa i wykorzystania istniejących trudności dla celów obcych wobec dobra narodu i państwa”, A. F. Dziuba, Kar- dynał Stefan Wyszyński, Prymasa Polski a „Solidarność”, „Studia Prymasowskie”, nr 5, 2011, s. 175. 483 W reakcji na pojawiające się również w kolejnych miesiącach ulotki atakujące księży, jakoby popierających komunistów, wiosną 1981 r. przedstawiciele NSZZ „Solidarność” zwrócili się do ks. bpa Jana Mazura z prośbą o rozesłanie do poszczególnych parafii ogłoszenia do odczytania, że związek nie ma z nimi nic wspólnego, A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 71. Zob. wkładka zdjęciowa poz. 33. 484 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 373.

188 TEKSTY ŹRÓDŁOWE nym. Powszechnie wskazuje się, że jest to decyzja absolutnie nieprzemyśla- na, szkodliwa społecznie, dzieląca kraj na regiony, gdzie jest lepsze i gorsze zaopatrzenie. Problem jest dyskutowany w kontekście doniesień prasowych, gdzie podawana jest wielkość przydziałów w różnych województwach — na przykład w dzisiejszym numerze „Naszej Trybuny” zamieszczona jest informacja, że „jednorazowe bony świąteczne na wędliny opiewają w Siedlcach na 0,35 kg dla [jednej] osoby, podczas gdy w Warszawie 0,80 kg. Problem poza tym polega na tym, że w ogóle w województwie siedleckim nie przewiduje się żadnych bonów. Padają pytania, czy decyzja wprowadzenia kartek w niektórych środo- wiskach była konsultowana z rządem? A jeśli tak, to dlaczego nie ma na ten temat żadnej informacji? Mówi się o podziale Polski na regiony lepsze i gorsze. Szerokie są opinie, że „województwo siedleckie to nawet nie Polska B, ale już C” — Garwolin, Mińsk Mazowiecki, Łochów i inne. W tej sytuacji stwierdza się totalną krytykę władz wojewódzkich, że „nie potrafią dbać o interesy miesz- kańców i godzą się na znacznie niższe przydziały niż w innych miastach”. Napięta sytuacja w okresie przedświątecznym ma swój wyraz w licznych zakładach województwa, z których delegacje przybywają do wojewody siedleckiego żądając wyjaśnień w sprawie świątecznego zaopatrzenia w mięso i wędliny. Wyrażany jest pogląd, że obecny bałagan w tym zakresie nie jest czynnikiem mobilizującym do pracy i wprowadza niepotrzebną nerwowość. Do KM PZPR w Mińsku Mazowieckim wpłynęła odezwa podpisana przez sekretarza KZ PZPR i przewodniczącego rady zakładowej branżowych związków o treści:

Załoga PKS w Mińsku Mazowieckim zgłasza protest przeciwko przyję- tym decyzjom rozdzielnictwa kartkowego artykułów mięsnych na okres świąt w województwie stołecznym i innych wyznaczonych miastach. Takie rozwiązanie traktujemy jako błędne i nieprzemyślane, bo został przerwany ustabilizowany system robienia zakupów przez ludzi ze wsi i ościennych miast w Warszawie, nie dając możliwości zaopatrzenia się w swoim mieście. Domagamy się również takich samych kartek jak mieszkańcy Warszawy. Nie należy wprowadzać różnych przywilejów w zależności od regionu.

[17 grudnia 1980]485

Przekazy w publikatorach z uroczystości odsłonięcia pomnika w Gdań- sku spotkały się z dużym zainteresowaniem społeczeństwa woj. siedleckiego. Są jednak głosy, dlaczego telewizja nie transmitowała całej uroczystości: „czyż-

485 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 374.

189 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW by było coś do ukrycia?” — Garwolin. Liczne są przekazy, że pomnik powinien być wzniesiony wcześniej, z inicjatywy rządu, a nie dopiero wymuszony przez NSZZ „Solidarność” — Mińsk Mazowiecki, Stoczek Łuk[owski], Węgrów. Wśród aktywu partyjnego liczne są komentarze, że była to uroczystość raczej kościelna niż patriotyczna. To powodowało, że wielu starych działaczy ruchu robotniczego, zirytowanych jej przebiegiem, wyłączało telewizory — Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Wodynie i inne. Wszędzie podkreśla się sprawny przebieg uroczystości i dużą dyscyplinę obecnych. Z aprobatą przyjęte zostało wystąpienie towarzysza T.[adeusza] Fiszba- cha486. Zwraca się uwagę na jego rzeczowość, właściwą prezentację obecnych realiów społeczno-politycznych i odpowiedni ton wypowiedzi. W tym kon- tekście ocenia się wystąpienie L. Wałęsy jako dość obcesowe, chropowate, za- rozumiałe — podkreślanie własnego udziału w dziele wzniesienia pomnika. Z niesmakiem przyjęte zostało stwierdzenie, że „pierwszy raz będzie czytał z kartki”. Aktyw razi, że tow. Fiszbach wystąpił po Wałęsie. Pozytywnie odnotowano udział w uroczystości przewodniczącego Rady Państwa tow. Henryka Jabłońskiego. Nieliczne są głosy wskazujące, dlaczego I Sekretarz KC nie nadesłał depeszy w sytuacji, gdy takową przysłał papież Jan Paweł II? – Siedlce. Oceny przebiegu uroczystości są dość powściągliwe, co wynika z faktu braku precedensu takich uroczystości w kraju, w których uczestniczą władze partyjne, państwowe, kościelne, a główną rolę organizatorską spełnia NSZZ „Solidarność”. Padają głosy, że „musimy przyzwyczajać się do nowych wa- runków i przebiegu wielu innych uroczystości, co nie jest sprawą łatwą” — wielu członków aktywu z Siedlec, Mińska Maz[owieckiego], Węgrowa, Łuko- wa i innych. Z województwa siedleckiego w uroczystościach odsłonięcia pomnika uczestniczyło około 150 osób, w tym z Siedlec około 125 (najwięcej z „Mosto- stalu” — 52 i Zakładów Przemysłu Dziewiarskiego „Karo” — 35 osób) i z Łu- kowa ok. 25 osób z różnych zakładów pracy487.

[22 grudnia 1980]488

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że od 15 do 20 grudnia 1980 r. złożyło legitymacje partyjne dalszych 65 osób, w tym: • robotników — 36,

486 Tadeusz Fiszbach (ur. 1935) — działacz PZPR, I sekretarz KW w Gdańsku 1975–1982, poseł na Sejm PRL 1976–1985. 487 Organizatorem siedleckiego wyjazdu na uroczystości do Gdańska był KZ NSZZ „Solidar- ność” w ZPD „Karo”, A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 53. 488 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 378.

190 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

• rolników — 13, • prac. umysł. — 6, • kandydatów — 7. Przyczyny złożenia legitymacji: • utrata zaufania do partii i jej polityki — 30 osób, • presja rodziny — 2 osoby, • nic nie mają z przynależności do partii — 4 osoby, • inne przyczyny (nie dostał maszyn rolniczych, coraz gorsze zaopatrzenie itp.) — 19 osób489. Od początku [czyli od września 1980 r.] na terenie województwa legitymacje partyjne złożyły 502 osoby.

[23 grudnia 1980]490

W okresie od 10 do 20 grudnia odbyły się 4 zebrania (konferencje) zakła- dowe [NSZZ „Solidarność”]. 1. W 2 zakładach odbyły się zebrania ogólne, 1 konferencja delegatów i w 1 przypadku wybory odbywały się za pośrednictwem całej ponad 1000-osobowej załogi. 2. Frekwencja na zebraniach i konferencji kształtowała się od 36 procent do 80 procent. Natomiast w przypadku udziału w głosowaniu uprzednio wymienionej 1000-osobowej załogi — ponad 90 procent. Udział członków PZPR od 10 do 65 procent (…). 3. Do komisji zakładowych ogółem wybrano 35 osób, w tym członków Partii — 11. 4. Prezydium komisji zakładowej wybrano tylko w 1 przypadku, 3-osobowe (w tym 1 członek PZPR). 5. Spośród ogółem wybranych 4 przewodniczących komisji zakłado- wych, jeden jest członkiem PZPR. 6. W 2 zakładach, gdzie odbywały się zebrania ogólne, wybory zostały przeprowadzone przy dużym chaosie organizacyjnym. Na konferencji delegatów zgodnie ze statutem i ordynacją wyborczą. Do składów komisji zakładowych wybrano 7 byłych członków rad zakładowych. 7. Ogólnie można stwierdzić, że wybory odbyły się przy braku znajomo- ści ordynacji wyborczej. W jednym przypadku wybory przeprowadzono mimo obecności tylko 36% uprawnionych do głosowania.

489 Liczba osób wymienionych przy przyczynach złożenia legitymacji nie sumuje się z liczbą osób wymienionych w poszczególnych grupach zawodowych. Ogólna liczba rzuconych legitymacji wymieniona na początku teleksu (65) wskazuje jednak, że prawidłowe dane podano przy wymienianiu przyczyn rezygnacji z członkostwa w partii. 490 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 379–380.

191 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

8. Dyskusja koncentrowała się na sprawach bieżących zakładu pracy, socjalno-bytowych i sprawach związanych z reorganizacją zakładu (PBROL491 w Mińsku Maz.). W POM Węgrów, poza stwierdzeniami, że komisja zakładowa będzie reprezentowała interesy załogi i spraw z tym związanych, innych głosów nie było. Natomiast w Oddziale STW492 w Węgrowie temat w dyskusji był jeden – pomoc pracownikom w zakresie budownictwa mieszkaniowego (przewodniczący komisji zakładowej buduje dom jednorodzinny). Na żadnym z zebrań (konferencji) nie przedstawiono programu działania. 9. W jednym przypadku zgłoszono wniosek (zebranie w okresie przed- świątecznym), aby przewodniczący komisji zakładowej spotkał się z naczelnikiem miasta (chodzi o Węgrów) w sprawach przydziału mię- sa i wędlin na okres świąt. 10. Ogniwa NSZZ „Solidarność” działają w 123 zakładach pracy i instytucjach. W 119 zakładach funkcjonują dwie organizacje związkowe. W jednym przypadku (ZOZ Mińsk Maz.) trzecią organizacją (małą liczebnie) jest Polski Związek Zawodowy Lekarzy.

[23 grudnia 1980]493

Na terenie województwa stwierdza się atmosferę wzmożonych przygo- towań do świąt. W związku z tym obserwuje się duży ruch w placówkach handlowych, przede wszystkim w sklepach spożywczych, masarskich i mono- polowych. Od bardzo wczesnych godzin ustawiają się długie kolejki. Wśród załóg zakładów pracy, mieszkańców miast i wsi powszechne są narzekania na niewystarczające zaopatrzenie, przede wszystkim w wędliny. Wskazuje się na niskie ich przydziały w woj. siedleckim w porównaniu z innym wojewódz- twem. Na wczoraj odbytym plenum w KM PZPR w Mińsku Mazowieckim na 12 dyskutantów – 10 w bardzo ostrych słowach wyrażało się negatywnie o decyzji wprowadzenia bonów na wędliny w niektórych miastach i wojewódz- twach, a także o nierównym rozdziale puli mięsnej i wędlin. Plenum przyjęło uchwałę, którą postanowiono skierować do KW i KC. Między innymi stwierdza się w niej, że „powszechne oburzenie mieszkańców Mińska [Mazowiec- kiego] wywołały decyzje o wprowadzeniu bonów świątecznych w niektórych województwach”, i dalej, iż „nie mają żadnego związku z zasadami sprawie- dliwości wprowadzone metodą z zaskoczenia bony świąteczne, które podzie-

491 Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego. 492 Spółdzielnia Transportu Wiejskiego. 493 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 381.

192 TEKSTY ŹRÓDŁOWE liły mieszkańców Polski na kategorie według kryteriów często geograficznych, a poszczególne miasta na lepsze i gorsze”. W dniu dzisiejszym w „Stalchemaku” w Siedlcach NSZZ „Solidarność” opublikowała odezwę, w której protestuje przeciwko zbyt małym przydziałom wędlin dla pracowników zakładu. Ponadto domaga się zwolnienia więźniów politycznych: Moczulskiego i Goławskiego, a także wprowadzenia na ekrany filmu Robotnicy 80494. Wiele protestów w sprawie niskich przydziałów wędlin kierowanych jest do sekretarzy instancji partyjnych I stopnia, naczelników miast, gmin i wojewody. Delegacje z ponad 20 zakładów pracy Siedlec, głównie przedstawiciele NSZZ „Solidarność”, przybyły do wojewody siedleckiego domagając się zwiększenia dostaw wędlin IV grupy i lepszych gatunków mięsa. Negatyw- nie oceniono zróżnicowanie wielkości przydziałów dla poszczególnych miast i województw. Dnia 23.12.1980 roku do oddziału WSS w Mińsku Mazowieckim wpły- nął apel nadany teleksem z NSZZ „Solidarność” przy Oddziale WSS w Za- kopanem podpisany przez L. Wałęsę […], wzywający pracowników handlu do cierpliwości, odpowiedzialności i wytrwania do 15.01.19[81 r.]. W terminie tym mają być zrealizowane przez rząd postulaty płacowe. Równocześnie apel zawiera stwierdzenia, że po 15 stycznia NSZZ „Solidarność” okaże poparcie pracownikom handlu „przy użyciu wszystkich dostępnych nam środków”.

[29 grudnia 1980]495

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 22 do 27 grudnia br. złożyło legitymacje partyjne dalszych 14 osób, w tym: • robotników — 9, • rolników — 0, • prac. umysł. — 5, • pozostałych — 0, • kandydatów — 2. Przyczyny złożonych legitymacji: • brak zaufania do Partii — 11 osób, • inne przyczyny — 3 osoby. Od początku [czyli od września 1980 r.] na terenie województwa legitymacje partyjne złożyło 516 osób.

494 Film dokumentalny Andrzeja Chodakowskiego i Andrzeja Zajączkowskiego z 1980 r. bę- dący relacją z przebiegu akcji strajkowej w sierpniu 1980 i negocjacji Międzyzakładowego Ko- mitetu Strajkowego z przedstawicielami komisji rządowej, http://www.filmpolski.pl/fp/index. php?film=4210461 (dostęp: 16.08.2020). 495 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 940, s. 383.

193 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[29 grudnia 1980]496

Tegoroczne święta w województwie siedleckim przebiegły spokojnie. Stwierdza się dość liczne przyjazdy rodzin z miast do mieszkańców wsi i wyjazdy mieszkańców miast do rodzin w innych miejscowościach. Jak wynika z licznych relacji, bardzo częstym tematem rozmów świątecznych były tematy polityczne i gospodarcze. Wiele dyskusji i protestów w miastach wzbudza w dalszym ciągu fakt wprowadzenia kartek na mięso wyższych gatunków i wędlin IV grupy w War- szawie i w innych województwach, a także wyższe przydziały w/w artykułów niż w województwie siedleckim. Do KM PZPR w Mińsku Mazowieckim w dniu dzisiejszym wpłynął protest od NSZZ „Solidarność” z Zakładów Obuwia „Syrena”, w którym kwe- stionowana jest wielkość przydziału wędlin dla pracowników tego zakładu, jak również fakt wprowadzenia kartek świątecznych w niektórych regionach Polski. List ten skierowany jest ponadto do KC, KW, Urzędu Wojewódzkiego i „Solidarności” Regionu Mazowsze. 28 grudnia w Mińsku Mazowieckim w miejscowym kinie pojawiły się napisy: „Do diabła z sojuszem z ZSRR! Żyjmy w wolnej Polsce! Walczmy o nią!” — w podpisie KPN. Inne napisy: „Smacznego pod deko szynki — resztę wam dadzą Kania i ZSRR”, „Precz z niby-demokracją, niech żyje KPN”, „Lu- dzie opamiętajcie się: walczmy o swoje prawa! Warszawa dostała 80 dkg — my 5 dkg! Uważają nas za hołotę. Narodzie podnieś się!” — w podpisie KPN497. Wiele dyskusji w miastach, szczególnie w Mińsku Mazowieckim, wywo- łuje fakt, że w ostatnim dniu przed świętami dostarczono do sklepów znaczne ilości wędlin IV grupy, na które nie było praktycznie nabywców. W związku z tym padają żądania wyciągnięcia konsekwencji w stosunku do osób odpowiedzialnych za taką dystrybucję.

[2 stycznia 1980]498

W okresie 20-30 grudnia ub. r. nie odbywały się konferencje (zebrania) wyborcze [NSZZ „Solidarność”]. Większość zebrań, wg uzyskiwanych informacji, planowana jest na miesiąc styczeń. Aktualnie ogniwa NSZZ „Solidar- ność” istnieją w 128 zakładach pracy i instytucjach. W 4 zakładach jest tylko jedna organizacja związkowa – NSZZ „Solidarność”.

496 Tamże, s. 385. 497 Dokumenty dochodzenia w sprawie zob. IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0421/409, Zob. wkładka zdjęciowa poz. 27–30. 498 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 2.

194 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

W pionie CZRS „SCh” [zaczęły powstawać] nieliczne przypadki NSZZ „Solidarność” (ogniwa związku zawodowego spółdzielczości rolniczej). Aktu- alnie są to próby powoływania ogniw tego związku. W 5 gminach naszego województwa odnotowano przypadki powstawania NSZZ „Solidarność Wiejska” (Kałuszyn, Stanisławów, Repki, Sobienie-Jezio- ry, Wodynie).

[5 stycznia 1981]499

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w w/w okresie czasu500 złożyło legitymacje partyjne dalszych 40 towarzyszy, w tym: • robotników — 23, • rolników — 2, • prac. umysł. — 14, • pozostałych — 1, • kandydatów — 7. Przyczyny złożonych legitymacji: • utrata zaufania do Partii — 25 osób, • inne przyczyny — 10 osób, • bez podania żadnej przyczyny — 2 osoby, • nacisk członków rodziny — 2 osoby, • bojaźń przed represjami wobec członków Partii ze strony sił antysocjalistycznych — 1 osoba. Razem w województwie legitymacje partyjne złożyło 556 osób.

[7 stycznia 1981]501

Wiele dyskusji, kontrowersyjnych opinii jest wyrażanych w zakładach pracy Siedlec, Mińska Mazowieckiego, Łukowa, Sokołowa Podlaskiego, Ło- chowa i innych w związku z nieuregulowaną przez rząd sprawą wolnych sobót502. Wiele ogniw NSZZ „Solidarność” wskazuje, że w podpisanych po-

499 Tamże, s. 5. 500 Od 29.12.1980 do 3.01.1981 r. 501 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 6. 502 Żądanie wprowadzenia wolnych od pracy sobót było wśród 21 postulatów wysuniętych przez strajkujących robotników Wybrzeża w sierpniu 1980 r. W porozumieniach gdańskich 31.08.1980 r. władze zgodziły się na wprowadzenie wszystkich sobót wolnych od pracy. W porozumieniach zawartych w Jastrzębiu-Zdroju 3.09.1980 r. doprecyzowano, że wejdzie to w życie od 1.01. 1981 r. Jednak rząd nie zamierzał dotrzymać słowa, zdecydował się jedynie na wprowadzenie zasady, że co druga sobota będzie wolna. Pod naciskiem społecznym 30.01.1981 r. zawarto porozumienie, że trzy soboty w miesiącu będą wolne.

195 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW rozumieniach „Solidarności” z rządem zagwarantowane są wszystkie wolne soboty, czego rząd nie chce respektować. Jako przykład podaje się, że sobota dnia 10.01 br. jest normalnym dniem pracy. Stwierdza się działania NSZZ „So- lidarność” zmierzające do wymuszania wolnej soboty dnia 10 stycznia. Do NSZZ „Solidarność” w WLKS „Mostostal” w Siedlcach nadszedł dnia 6 stycznia teleks podpisany przez przewodniczącego KO NSZZ „Solidar- ność” przy „Mostostalu 5” w Krakowie ob. Wiesława Kuklę503, w którym mię- dzy innymi zawarte są stwierdzenia:

dnia 5.01.[19]81 r. na spotkaniu przedsiębiorstw budowlanych, zrze- szonych w sekcji budowlanej przy MKZ »Małopolska« przedstawiciele przedsiębiorstw podjęli decyzję o wprowadzeniu w życie punktów porozumienia z Gdańska, Szczecina, Jastrzębia dotyczących wolnych sobót. Stojąc na stanowisku, że uprzednio załogi za pośrednictwem KMZ-ów do KKP504 wyraziły wolę korzystania ze wszystkich wolnych sobót bez odpracowywania, co nie spotkało się z właściwym zrozumieniem rządu. Począwszy od dnia 1.01.[19]81 r. uznają wszystkie soboty za wolne i nie podejmują w tych dniach pracy. Podobne głosy, aby nie podjąć pracy dnia 10.01.[19]81 r., są bardzo powszechne wśród pracowników Siedleckiego Kombinatu Budowlanego „Podlasie” w Siedlcach. Dnia 4 stycznia 1981 r. w Domanicach gm. Wiśniew odbyło się rejonowe zebranie NSZZ „Solidarność”, w którym uczestniczyło 70 przedstawicieli gmin rejonu Siedlce. Zebranie zostało poprzedzone mszą, w czasie której poświęcony został krzyż. Poświęcając krzyż miejscowy ksiądz nawoływał do wstępowania w szeregi „Solidarności”. Wyraził w kazaniu pogląd: „bądźcie dobrymi członkami, nie bądźcie ormowcami”. Następnie krzyż przeniesiono do miejscowego Domu Kultury, w którym miało miejsce zebranie. Poza miesz- kańcami okolicznych gmin, w zebraniu uczestniczyli przedstawiciele „Solidar- ności” z Siedlec oraz redaktorzy z Warszawy. Zebranie miało dość ostry przebieg. Pomiędzy miejscowymi przedstawicielami a redaktorem Mazurem z Warszawy doszło do wymiany poglądów na temat nazwy tworzonej organizacji. Mazur proponował, aby przyjąć nazwę „Solidarność Chłopska”, inni „Solidarność Wiejska”. W trakcie kłótni wiele osób wyszło z sali. Na zakończenie powołano Komitet Organizacyjny „Soli- darności”505.

503 Wiesław Kukla (1945–2013) — założyciel NSZZ „Solidarność w Przedsiębiorstwie Konstruk- cji Stalowych i Urządzeń Przemysłowych „Mostostal 5” w Krakowie w 1980 r.; w stanie wojennym internowany. 504 Krajowa Komisja Porozumiewawcza NSZZ „Solidarność”. 505 W rzeczywistości był to zjazd założycielski Wojewódzkiej Organizacji NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność Wiejska”, na którym uchwalono powołanie Tymczasowego Wo-

196 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[8 stycznia 1980]506

W województwie siedleckim w dalszym ciągu krąży wiele negatywnych komentarzy o byłym I sekretarzu KW tow. Zofii Grzebisz-Nowickiej. Sprawa znacznie ożyła i nabrała nowych wymiarów po opublikowaniu dnia 18 XII 1980 r. w „Gromadzie – Rolniku Polskim” artykułu Dziwny splot wyda- rzeń507. Na tablicy ogłoszeń w Wyższej Szkole Rolniczo-Pedagogicznej w Siedl- cach NSZZ „Solidarność” wywiesiła dwie kopie w/w artykułu i list otwarty: jeden skierowany do Marszałka Sejmu PRL, drugi do Prokuratury General- nej. W pierwszym liście, podpisanym przez przewodniczącego MKZ NSZZ „Solidarność” w Siedlcach Jana Będkowskiego zawarte jest żądanie usunięcia tow. Zofii Grzebisz-Nowickiej z Komisji sejmowej ds. skarg i wniosków. Sta- nowisko to jest motywowane faktem, że będąc I sekretarzem KW w Siedlcach nadużywała zajmowanego stanowiska dla celów prywatnych. W drugim liście „Solidarność” zwraca się do prokuratury o rozliczenie pochodzenia środków finansowych na budowę willi wzniesionej w Wildze przez Grzebisz-Nowicką i byłą prezes Zarządu Wojewódzkiego RSP Józefę Borowską508. Problemy powyższe z całą ostrością wystąpiły na otwartym zebraniu POP w WSRP dnia 7 stycznia 1981 r. Ostatecznie Komisja wnioskowa zapro- ponowała wystąpienie Podstawowej Organizacji Partyjnej WSRP z żądaniem pozbawienia mandatu poselskiego i funkcji członka KC tow. Zofii Grzebisz- -Nowickiej po sprawdzeniu zasadności zarzutów. W zebraniu uczestniczył I sekretarz KW PZPR tow. Ryszard Bryk509.

jewódzkiego Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność Wiejska”, zob. A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność Region Mazowsze…, s. 57. Wg zachowanego odpisu protokołu zjazdu, odbył się on 2.01.1981 r., uczestniczyło w nim ok. 1200 rolników z 14 rejonów woj. siedleckiego, telewizje: francuska, amerykańska, japońska i dziennikarze polscy, APS, Niezależny Samorządny Zwią- zek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidarność” Ogólnopolski Komitet Założycielski w Warszawie (dalej: NSZZ RI), sygn. 66, s. 16. 506 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 12. 507 Całostronicowy artykuł opisywał nieprawidłowości w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej „Postęp” w Siennicy związane z budową willi dla szefowej Wojewódzkiego Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych w Siedlcach Józefy Borowskiej oraz byłej wicewojewody siedleckiej a następnie I sekretarz KW PZPR w Siedlcach Zofii Grzebisz-Nowickiej, M. Maciejewski,Dziwny splot wydarzeń…, „Gromada — Rolnik Polski”, nr 152, 1980, s. 5. 508 Zofię Grzebisz-Nowicką, wojewodę siedlecką, potem I sekretarz KW, i Józefę Borowską, prezes Wojewódzkiego Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych w Siedlcach, oskarżano o budowę domków letniskowych w Wildze po zaniżonych kosztach oraz wykorzystywanie pozycji do darmowych wyjazdów na koszt pracowników spółdzielni produkcyjnych na wycieczki zagraniczne w latach 1975–1980. Zob. przyp. 912. 509 Ryszard Bryk (ur. 1931) — działacz PZPR; I sekretarz KW w Siedlcach od 30.10.1980 do 21.06.1981; zastępca członka KC (1980–1981); poseł na Sejm z PZPR z okręgu skierniewickiego (1980–1985); wiceminister hutnictwa i przemysłu maszynowego (1981–1987).

197 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[10 stycznia 1981]510

Wczorajsze wystąpienie sekretarza KC PZPR tow. S. Olszowskiego511 spo- tkało się z zainteresowaniem społeczeństwa woj. siedleckiego. Powtarzają się głosy, szczególnie aktywu partyjnego, że w sytuacji, gdy rząd nie był w stanie w terminie przedstawić koncepcji wolnych sobót, uzgodnionych ze społeczeń- stwem, Partia nie powinna zajmować się tym problemem i ratować „nieudolne decyzje rządu” (głosy z Siedlec). […] W woj. siedleckim generalnie stwierdza się atmosferę normalnego dnia pracy. W całości pracy nie podjęły jedynie dwa małe zakłady: „ZREMB” w Ada- mowie – filia Łuków, gdzie zatrudnionych jest 80 osób, oraz Spółdzielnia „Ele- gancja” w Kałuszynie – zatrudnionych 6 osób. Częściowo do pracy przystąpiło 11 zakładów: • „Polifarb” Pilawa — pracuje 75 procent załogi na zatrudnionych 270 osób, • ZWUT Węgrów — pracuje 55 procent załogi — zatrudnionych 600 osób, • PTTK Kałuszyn — pracuje 25 procent załogi — zatrud[nione] 44 osoby, • FNS Kałuszyn, oddział STOJADŁA — pracuje 18 procent — zatrudn. [ionych] 30 osób, • FUD Mińsk Maz. — pracuje 40 procent — zatrudn.[ionych] 1100 osób, • ZNTK Mińsk Maz. — pracuje 6 procent — zatrudn.[ionych] 900 osób, • PGM512 „Budopol” Mińsk Maz. — pracuje 10 procent — zatrudn.[ionych] 150 osób, • „Polmozbyt” Siedlce — pracuje 30 procent — zatrudn[ionych] 140 osób, • Zakład Transportu Mięsnego w Łukowie — pracuje 10 procent na zatrudn.[ionych] 60 osób, • Zak.[ład] Naprawczy Mechanizacji Rolnictwa w Ryżkach — pracuje 40 procent [z] zatrudnionych 80 osób. W niektórych zakładach pracy stwierdza się presję ogniw NSZZ „Solidar- ność” na załogi, aby nie podejmowały roboty, np. „Polifarb” Pilawa, POM Goń- czyce — gm. Sobolew. W Fabryce Obuwia w Łukowie realizacja zadań przebiega normalnie, ale ponad 80 procent załogi pracuje w biało-czerwonych opaskach, podobnie w NBP w Łukowie. Wywieszono też flagi narodowe. W Lokomotywowni Łu- ków wywieszono hasło: „Żądamy uwolnienia więźniów politycznych”. Oddziałowy PKS w woj. siedleckim pracuje normalnie.

510 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 14. 511 Stefan Olszowski (ur. 1931) — działacz PZPR; członek BP KC (1980–1985); minister spraw zagranicznych (1971–1976, 1982–1985). 512 Przedsiębiorstwo Gospodarki Maszynami.

198 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[10 stycznia 1981]513

Jak wynika z dotychczasowych ustaleń, we wszystkich oddziałach gospodarki narodowej w dniu dzisiejszym w woj. siedleckim pracy nie podjęło około 3200 osób. Stanowi to około 2,5 procent ogółem zatrudnionych w gospodarce uspołecznionej. Całkowicie nie pracują dwa małe zakłady, które wykazaliśmy w poprzednim teleksie. Częściowo pracy nie podjęły 24 zakłady pracy. Poza wymienionymi poprzednio, część załóg nie przystąpiła do roboty w następujących zakładach: • PKS Garwolin — pracuje 40 procent załogo na 150 zatrudnionych, • Stacja Obsługi Samochodów Garwolin — pracuje 80 procent załogi na 50 zatrudnionych, • NBP Garwolin — pracuje 60 procent załogi na 63 zatrudnionych, • Zakład Energetyczny Mińsk Maz. — pracuje 20 procent na 85 zatrudn. [ionych], • Ponar-Remo Łuków — pracuje 70 procent załogi na 290 zatrudnionych, • Biuro Urządzeń Leśnych i Geodezji Leśnej w Siedlcach — pracuje 50 procent załogi na 28 zatrudnionych, • NBP Siedlce — pracuje 60 procent załogi na 101 zatrudnionych, • SKR Pilawa — pracuje 25 procent załogi na 32 zatrudnionych, • SKR Zbuczyn — pracuje 15 procent na 90 zatrudnionych, • Obwód Drogowy Trojanów — pracuje 50 procent załogi na 10 zatrudnionych, • PKP Życzyn — pracuje 75 procent załogi na 35 zatrudnionych, • „Vis” Siedlce — pracuje 15 procent załogi na 530 zatrudnionych. Niektóre zakłady ogłosiły dzień dzisiejszy za wolny od pracy, przekłada- jąc odpracowanie zadań na 31 stycznia br. Należą do nich: „ZREMB” Łuków, RDP514 Garwolin, PPFUS515 Garwolin, Spółdzielnia Pracy „Santochemia” w Dę- bem Wielkim, „Mostostal”, Zakłady Mechaniczne im. Nowotki, ZPP, FSO w Sie- dlcach. W przypadku Zakładu Doświadczalnego w Sinołęce i RSP „Młodzieżo- wa” w Kałuszynie dzień pracy przełożono na okres letni. W kilku przypadkach nie pracowano dzisiaj, gdyż sobotę dzisiejszą od- pracowano dnia 3 stycznia br. Sytuacja taka miała miejsce w przypadku Zakła- dów Drobiarskich w Siedlcach, POM Mińsk Mazowiecki, Bank Spółdzielczy So- bolew, Spółdzielnia Pracy „Rozwój” w Mińsku Mazowieckim. W licznych komentarzach wskazuje się, że rząd wprowadził w błąd spo- łeczeństwo mówiąc wcześniej o pięciodniowym tygodniu pracy. W ten sposób nie dotrzymał zobowiązań danych społeczeństwu (Siedlce, Mińsk Mazowiecki).

513 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 15–16. 514 Rejon Dróg Państwowych. 515 Przedsiębiorstwo Państwowe Fabryka Urządzeń Samochodowych.

199 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Obserwuje się silną presję „Solidarności” na załogi, aby nie przystępo- wały do pracy. W ZNTK Mińsk Mazowiecki znaczna część ludzi przychodziła do pracy, lecz wobec oświadczenia członków „Solidarności”, że zakład nie pracuje, wracali do domów. W Zakładzie Energetycznym w Mińsku Mazowiec- kim NSZZ „Solidarność” zorganizowała zebranie i na znak poparcia Gdańska zaleciła nie podejmowanie pracy. Na apel kierownictwa, aby pracować, pa- dają odpowiedzi: „Jesteśmy zdenerwowani tym, że rząd i „Solidarność” nie potrafią się dogadać”. Podobne przypadki stwierdzono w FUD w Mińsku Ma- zowieckim, w zakładach pracy Garwolina, Łukowa i w niektórych zakładach i przedsiębiorstwach Siedlec. W Garwolinie prawie wszystkie zakłady podjęły pracę, często warun- kując ją otrzymaniem dnia wolnego lub wypłaceniem wynagrodzenia jak za dzień wolny od pracy. Częste są propozycje, aby w telewizji przeprowadzono rozmowy przedstawicieli rządu, „Solidarności” i związków branżowych na temat wolnych sobót, i wypracowano ostateczną formułę wolnych sobót.

[11 stycznia 1981]516

[W sobotę 10 stycznia] sytuacja polityczna w województwie siedleckim była zadowalająca, choć zróżnicowana w różnych ośrodkach i środowiskach. Szczególnie aktywne były ośrodki miejskie, które stanęły w centrum zainteresowania instytucji partyjnych, ogniw NSZZ „Solidarność”, związków branżo- wych, a także administracji państwowej i gospodarczej. Wielokierunkowość oddziaływań powodowała dezorganizację, która wyrażała się często w różno- rodnym stosunku do pracy dnia 10 stycznia br. KW PZPR podjął szerokie działania zmierzające do mobilizacji załóg do pracy dnia 10.01 br. Główne z nich to: • rozmowy z sekretarzami instancji partyjnych I stopnia wyjaśniające stanowisko rządu i NSZZ „Solidarność”, • rozmowy z sekretarzami KZ i POP, • wyjaśnianie stanowiska rządu przez radiowęzły zakładowe, • skierowanie aktywu partyjnego do zakładów pracy w celu przedstawia- nia stanowiska rządu w sprawie wolnych sobót, • rozmowy z administracją gospodarczą większych zakładów pracy (szczególnie transport i komunikacja). • Urząd Wojewódzki podjął także działania mające na celu zapewnienie rytmicznej pracy dnia 10 stycznia br. Główne z nich to: • przedstawienie stanowiska rządu zakładom i instytucjom podległym UW,

516 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 18–21.

200 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

• upowszechnienie tego stanowiska instytucjom nie podległym bezpo- średnio UW, • zwrócenie szczególnej uwagi na pracę służb komunalnych, od funkcjonowania których uzależniony jest normalny rytm życia miast. W wyniku tych działań dnia 10.01 br. zdecydowana większość załóg pracowniczych podjęła pracę, choć powszechne były dyskusje na temat niepotrzeb- nego źródła konfliktu, który został wywołany przez rząd. Szerokie informacje na ten temat podjęliśmy w poprzednich teleksach. Szczególnie symptomatyczne są stwierdzenia, że „rząd wykazał opieszałość, jest mało operatywny”. W tym aspekcie pozytywnie przyjęte zostało wystąpienie sekretarza KC — Stefana Olszowskiego, jako apel o podjęcie pracy, wynikający z potrzeby inte- resów państwa. Odebrany został jako reprezentowanie stanowiska Partii wobec ostatnich wydarzeń w kraju. Zwraca się uwagę na zdecydowany ton wypowiedzi, [nacisk na] potrzebę kontynuowania procesów odnowy, ale w duchu pra- worządności, spokoju i ładu publicznego. Powszechny jest sąd, że sprawę wolnych sobót można było rozwiązać bezkonfliktowo na drodze konsultacji ze społeczeństwem. Zdecydowanie nega- tywna jest ocena mieszkańców wsi, którzy uważają, że wystarczające są dwie wolne soboty w m[iesią]cu. Wskazują powszechnie, że krajowi potrzebna jest duża ilość artykułów brakujących na rynku. Podkreślają też, że producenci żyw- ności nie mają nie tylko wolnej soboty, ale i niedzieli. W województwie siedleckim nie pracowały jedynie dwa małe zakła- dy pracy zatrudniające łącznie 86 osób. Częściowo nie pracowały 32 zakłady, w których nie podjęło pracy 3600 członków załóg, co stanowi około 2,5 [procent] ogółu zobowiązanych do pracy dnia 10 stycznia br. Osiem zakładów przełożyło produkcję na 31 stycznia br., głównie zakłady będące filiami fabryk i przedsię- biorstw warszawskich. Cztery zakłady pracy nie pracowały w dniu wczorajszym, gdyż zadania odpracowały dnia 3.01. br. Generalnie w woj. siedleckim panowała atmosfera pracy, choć stwierdza się dużą aktywność NSZZ „Solidarność”. W dniach 7-9.01. br. do przeważającej ilo- ści zakładów pracy dotarły informacje „Solidarności” wzywające, aby załogi nie pracowały dnia 10.01. br. Dużą aktywność wykazały ogniwa NSZZ dnia 10.01 br. Stwierdza się następujące formy działań „Solidarności” w tym dniu: • Odbywanie zebrań w godzinach porannych w celu podjęcia decyzji o pracy. W przypadku SPBP Siedlce pracę podjęto, zaś w Rejonie Ener- getycznym w Mińsku Mazowieckim pracownicy odmówili pracy. • W ZNTK Mińsk Mazowiecki członkowie „Solidarności” informowali przychodzących do pracy, że zakład nie pracuje i odsyłali ich do domu. Aktywiści „Solidarności” wywierali presję na pracowników znajdującej się w pobliżu Fabryki Urządzeń Dźwigowych, aby nie szli do pracy, co często odnosiło skutek. • W Garwolinie zakłady podjęły pracę, ale NSZZ „Solidarność” zapre-

201 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

zentowała stanowisko, że za przepracowaną sobotę pracownicy otrzy- mają inny dzień wolny lub będą mieli wypłacone wynagrodzenie jak za dzień wolny od pracy. • „Solidarność” Regionu Mazowsze w teleksach do wielu zakładów pracy wezwała do niepodejmowania pracy, wyjaśniając, że nie należy obawiać się konsekwencji finansowych i dyscyplinarnych, gdyż będą one nieskuteczne. • W „Polifarbie” w Pilawie kierownictwo miejscowej „Solidarności” wy- warło presję na przewodniczącego związków branżowych, aby złożył swój podpis na ogłoszeniu wzywającym do odstąpienia od pracy. • W SKR Zbuczyn przedstawiciele „Solidarności” przedstawili dyrektorowi ultimatum, że nie podejmą pracy. W tej sytuacji wyraził on zgodę na wolną sobotę, pod warunkiem odpracowania w akcji żniwnej. • W Zakładach Obuwniczych „Łukbut” i Banku Spółdzielczym [w Łu- kowie] członkowie NSZZ pracowali w biało-czerwonych opaskach, wywieszono też flagi państwowe. Krążyła informacja „15 stycznia wkroczy armia radziecka”. W PKP Lokomotywowni rzucono hasła: „Żądamy uwolnienia więźniów politycznych”, „Żądamy realizacji przyrzeczeń, a nie gróźb, wymówek i pretensji”. • Do Zakładów Mięsnych w Łukowie w ciągu dnia 10.01. br. dotarł teleks z Krajowej Komisji Porozumiewawczej „Solidarność” i ze związ- ku branżowego pracowników przemysłu spożywczego informujący o wolnej sobocie. Przedstawiciele w/w zgłosili się do dyrektora i po ostrej dyskusji, w czasie której prezentował on stanowisko rządu, wy- musili oświadczenie, że w zamian za dzisiejszy dzień pracy otrzymają wolną sobotę. Stwierdza się przypadki pozytywnej reakcji NSZZ „Solidarność” (np. w „Stalchemaku” w Siedlcach) […]. Przykład ten zmobilizował inne zakłady, które pracowały w dniu 10.01. br. W „Bumarze” Łochów dnia 9 stycznia „Soli- darność” wezwała załogę do pracy. W „Veritasie” Dębe Wielkie na zebraniu „So- lidarności” jeden z działaczy wypowiedział się, że załoga nie powinna pracować. Nie został on poparty, cała załoga pracowała w sobotę. Zanotowano także fakty nawoływania do niepodejmowania pracy dnia 10.01. br. przez związki branżowe. Dotyczy to Związku Pracowników Przemysłu Spożywczego i Związku Transportowców i Drogowców. W Zakładach Obuwniczych „Łukbut” w Łukowie do godz. 14.00 nie pra- cowały maszyny ze względu na fakt zbyt niskiego napięcia prądu – 180 volt. W Zakładzie Energetycznym wyjaśniono, że sytuacja ta spowodowana jest re- montem w Elektrowni Kozienickiej, która spodziewała się zmniejszonego pobo- ru mocy. To spowodowało, że ludzie z produkcji zostali przesunięci do innych prac. Podobne utrudnienia, choć w mniejszym stopniu, wystąpiły w zakładach mięsnych.

202 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Reasumując uważamy, że: • w najbliższym czasie, w oparciu o ocenę dnia 10.01. br., jak również dyskusje w poszczególnych środowiskach, rząd powinien przedstawić konkretne stanowisko uzgodnione ze związkami branżowymi i NSZZ „Solidarność” w sprawie wolnych sobót w bieżącym roku oraz tendencję skracaniu czasu pracy w latach następnych, • z uwagi na zróżnicowane opinie, szczególnie akcentowana przez NSZZ „Solidarność”, pozostająca w kolizji z oświadczeniem rządu, że nie można stosować sankcji dyscyplinarnych i finansowych, rząd powinien przedstawić jednoznaczne stanowisko w stosunku do tych członków za- łóg pracowniczych, którzy nie przystąpili do pracy; propozycja dotyczą- ca dwóch osób, które mają nieusprawiedliwioną nieobecność dnia 10.01 [to] stworzenia możliwości odpracowania dnia tego w następnych mie- siącach bez wyciągnięcia konsekwencji, • po podjęciu decyzji partyjno-rządowej w sprawie wolnych sobót administracja państwowa winna skutecznie i zdecydowanie wdrażać w życie obowiązujące postanowienia.

[13 stycznia 1981]517

W okresie od 1 do 10 stycznia br. odbyły się 4 zebrania wyborcze [NSZZ „Solidarność”] (Odlewnia Staliwa „Stalchemak” Siedlce, PGK Węgrów oraz POM i PBDiM518 w Mińsku Mazowieckim). 1. W 3 zakładach odbyły się zebrania ogólne członków, a w 1 przypadku konferencja delegatów. 2. Frekwencja na zebraniach od 62 do 90 procent. Konferencja delegatów odbyła się przy 100-procentowej frekwencji. 3. Do komisji zakładowej wybrano ogółem 28 osób. W tym 6 członków PZPR. 4. We wszystkich przypadkach dokonywano wyboru jedynie komisji bez wyodrębniania z jej składu prezydium. 5. Wśród wybranych 4 przewodniczących komisji zakładowych jest jeden członek PZPR. 6. Wybory, poza konferencją delegatów, gdzie przebiegały w sposób zorganizowany dobrze, były przeprowadzane w większości przy słabej organizacji (wynika to chyba z nieznajomości ordynacji wyborczej). 7. W zasadzie we wszystkich zakładach występowały sprawy niezgod- ności w przeprowadzaniu wyborów w oparciu o obowiązującą ordy- nację wyborczą. Jedynie w przypadku Odlewni Staliwa „Stalchemak”

517 Tamże, s. 24. 518 Przedsiębiorstwo Budowy Dróg i Mostów.

203 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

wystąpiły mało znaczące błędy. Do składów komisji zakładowych nie wybierano byłych członków rad zakładowych. 8. Dyskusja koncentrowała się na sprawach organizacyjnych. Dużo miejsca zabierał temat wolnych sobót (zdecydowane poparcie stanowiska Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ „Solidarność”). Jedynie w Odlewni Staliwa „Stalchemak”, gdzie w konferencji udział wzięli wicewojewoda siedlecki tow. [Zdzisław] Żałobka519 i prezydent miasta tow. [Paweł] Turkowski520, dyskusja była rzeczowa, gospodarska. Na szereg zgłaszanych wniosków odpowiedzi udzielali uczestnicy, wymienieni przedstawicie administracji. 9. Poza tym konkretnych wniosków kierowanych do jednostek nadrzęd- nych nie było. 10. Ogniwa NSZZ „Solidarność” istnieją w 145 zakładach pracy, instytucjach i szkołach. W 6 zakładach funkcjonuje jedynie NSZZ „Solidar- ność”, a w 1 zakładzie (ZOZ Mińsk Mazowiecki) istnieje trzeci związek — Polski Związek Zawodowy Lekarzy.

[15 stycznia 1981]521

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 5 do 15 stycznia 1981 roku złożyło legitymacje partyjne dalszych 108 osób, w tym:

• robotników — 43, • rolników — 31, • prac. umysł. — 27, • pozostałych — 7, • kandydatów — 17. Przyczyny składania legitymacji: • utrata zaufania do Partii — 48, • nacisk członków rodziny i środowiska — 7, • działalność w NSZZ „Solidarność” — 5, • brak odnowy w Partii — 8, • brak konsekwencji w działalności Partii — 1, • inne przyczyny oraz bez podania przyczyn — 39. W tym samym okresie czasu do Partii przyjęto 3 kandydatów, w tym: • 2 robotników, • 1 rolnik.

519 Wicewojewoda siedlecki (1981–1982). 520 Prezydent Siedlec (1979–1981). 521 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 25.

204 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

W miesiącu styczniu wydalono i skreślono z Partii 59 towarzyszy, w tym: • 47 robotników, • 12 rolników. Od początku [czyli od września 1980 r.] w województwie złożyło legitymacje 660 osób.

[15 stycznia 1981]522

Wiele komentarzy i uwag załóg pracowniczych budzi nadal sprawa wolnych sobót. Uważa się powszechnie, że rząd powinien jednoznacznie za- prezentować w możliwie najszybszym czasie rozwiązanie problemu. Sprawa ta jednakże powinna być wcześniej skonsultowana z NSZZ „Solidarność” i związkami branżowymi, aby nie budziła sprzeciwu i [nie] rozbijała jedności społeczeństwa. Dyskutowana jest także sprawa zapłaty tym pracownikom, którzy nie podjęli pracy dn. 10.01.[19]81 r. Zdaniem aktywu partyjnego, jak również pra- cujących rząd powinien konsekwentnie zrealizować swoje decyzje. Pójście na ustępstwa oznaczać będzie porażkę. W niektórych zakładach stwierdza się działania ogniw NSZZ „Soli- darność” zmierzające do represjonowania członków, którzy pracę podjęli. W ZNTK Mińsk Mazowiecki „Solidarność” podjęła uchwałę, w której stwierdza między innymi: 1. Pracownicy, którzy są członkami Związku Zawodowego »So- lidarność«, winni podpisać oświadczenie o treści zawierającej stwierdzenie, że ich obecność w pracy w wolną sobotę dnia 10.01.[19]81 r. była nieporozumieniem. 2. W przypadku, gdy członek związku obecny w pracy dn. 10.01. [19]81 r. nie podpisze takiego oświadczenia, a otrzymuje dodatek pieniężny wywalczony przez »Solidarność«, to wspomnia- ny dodatek takiemu członkowi nie będzie wypłacony w miesią- cu styczniu. 3. Członkom związku, których nie będzie dotyczył punkt 1 i 2 niniejszej uchwały, zostanie udzielona nagana partyjna.

[16 stycznia 1981]523

[…] Sytuacja społeczno-polityczna w woj. siedleckim zmienia się z uwagi na fakt, że nie ma wspólnego stanowiska rządu, związków branżowych

522 Tamże, s. 32. 523 Tamże, s. 36.

205 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW i NSZZ „Solidarność” w sprawie wolnych sobót oraz jasności w sprawie reglamentacji mięsa i jego przetworów. 1. W dniu dzisiejszym na terenie woj. siedleckiego nie notowano przerw w pracy. 2. W zdecydowanej większości zakładów pracy przeważa pogląd, że je- żeli rząd po konsultacji ze związkami zawodowymi nie podejmie zdecydowanego stanowiska w sprawie wolnych sobót, to załogi nie podej- mą pracy w dniu 24 bieżącego miesiąca. Do chwili obecnej MKZ NSZZ „Solidarność” Ziemi Podlaskiej nie wytypował zakładów, w których podejmie się akcję strajkową524. 3. KW PZPR od poniedziałku (19 bm.) do największych zakładów pracy na terenie województwa skieruje będący w dyspozycji aparat partyjny. W 6 rejonach województwa odbędą się spotkania pierwszych sekretarzy KZ i POP większych zakładów pracy oraz przewodniczących kół ZSMP, a następnie w zakładach tych odbędą się zebrania OOP i POP z udziałem pracowników aparatu partyjnego i czołowego aktywu wo- jewództwa siedleckiego. Wojewoda siedlecki przeprowadził rozmowy z prezydentem i naczel- nikami miast oraz dyrektorami dużych zakładów pracy. Przewiduje się podjęcie przez władze administracyjne województwa rozmów z przedstawicielami związków branżowych i MKZ NSZZ „Solidar- ność”. W pracy z załogami zakładów szeroko wykorzysta się miejscowe ra- diowęzły. Wśród członków Partii oraz znacznej części załóg przeważa pogląd, że do chwili podjęcia decyzji w sprawie wolnych sobót należy rzetelnie pracować, wykonywać bieżące zadania ze względu na trudną sytuację w kraju. Administracja zakładów stoi na stanowisku, że nie należy płacić za nie- przepracowane godziny w dniu 10.01.[19]81 r., ale jednocześnie, jeśli związki zawodowe zwrócą się do dyrekcji z propozycją odpracowania soboty 10.01.[19]81 r., to wyrażą na to zgodę. 4. MKZ NSZZ „Solidarność” Ziemi Podlaskiej na posiedzeniu w dniu 14 bm. podjął decyzję, że sobota 24.01.[19]81 [r.] będzie dniem wolnym od pracy, o czym zakomunikują załogom w zakładach. Opracowano oświadczenie o wyżej wymienionej treści, które ma być przekazane na ręce wojewody siedleckiego. 5. Z doświadczenia wynikającego z pracy w dniu 10 bm. stwierdza się

524 14.01.1980 r. MKZ NSZZ „Solidarność” Ziemia Podlaska podjął uchwałę zalecającą zrze- szonym zakładom pracy nie podejmowanie pracy w sobotę 24.01.1981 r. i następne, aż do czasu ustalenia wspólnego stanowiska przez rząd i KKP NSZZ „Solidarność, A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 58.

206 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

pozytywne przykłady działania NSZZ „Solidarność” w niektórych zakładach pracy, np. „Stalchemak” w Siedlcach, „Bumar” Ostrówek Węgrowski525, gdzie ogniwa NSZZ „Solidarność” wezwały załogi do pracy. […] W zdecydowanej większości załóg pracy przeważa pogląd, że nie jesteśmy przygotowani na wprowadzenie reglamentacji mięsa i jego przetwo- rów, a cały system wymaga dalszego doskonalenia.

[22 stycznia 1981]526

W ostatnim czasie stwierdza się ożywione działania „Solidarności Wiej- skiej” w woj. siedleckim. Aktualnie jej ogniwa funkcjonują w 12 gminach: Ka- łuszyn, Stanisławów, Grębków, Wiśniew, Sobienie-Jeziory, Mińsk Maz., Mor- dy, Kołbiel, Repki, Trzebieszów, Wodynie, Sterdyń. Inspiratorami powstania NSZZ „Solidarności Wiejskiej” w wielu gminach byli pracownicy SGGW AR527 w Warszawie, którzy przyjeżdżali do gmin, organizowali zebrania i następnie zawiązywali ogniwa. Inny sposób działania to pozyskanie dobrych gospodarzy, mających autorytet na wsi i następnie wykorzystywanie ich jako rzeczników „Solidarności”. Dzięki ich zaangażowaniu w wielu wsiach gminy Wiśniew, Repki, So- bienie-Jeziory powstały ogniwa „Solidarności Wiejskiej”. Stosowną formą rozprzestrzeniania były zjazdy rejonowe, na które zapraszano przedstawicieli z innych gmin. Ich rzecznicy zakładali potem ogniwa w swoich wsiach. Zjazdy takie miały miejsce w gminach: Kałuszyn, Wiśniew, Repki. Według danych szacunkowych ocenia się ilość członków „Solidarności Wiejskiej” w granicach 1200 osób. Działacze „Solidarności Wiejskiej” stoją na stanowisku, że interesów mieszkańców wsi nie jest w stanie reprezentować samorząd kółek rolniczych, gdyż jest to organizacja, która nie może się odrodzić. Jej tradycje zosta- ły zaprzepaszczone w ostatnich latach. Wskazuje się, że jedynie „Solidarność Wiejska” może właściwie reprezentować sprawy rolników. Działacze jej eks- ponują potrzebę zwiększonych dostaw środków do produkcji rolnej na wsi, jednakowego traktowania gospodarstw indywidualnych, PGR i spółdzielni produkcyjnych. Wiele uwagi poświęcają sprawom socjalnym. Głoszą potrze- bę zrównania emerytur i rent rolniczych z emeryturami i rentami mieszkań- ców miast. Często podnoszą sprawę opłacalności produkcji rolnej. W ostatnim czasie stwierdza się, podejmowanie wzmożonych działań na rzecz rejestracji

525 W oryg.: Maz. 526 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 43. 527 Akademia Rolnicza.

207 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

„Solidarności Wiejskiej”. Podważane jest oświadczenie rządu i jego motywacja w sprawie niezarejestrowania „Solidarności Wiejskiej”. Padają nawet stwierdzenia, że rolnicy będą musieli podjąć strajk, aby wymusić rejestrację związku.

[23 stycznia 1981]528

Informujemy, że […] w FNS „Vis” w Siedlcach odbywa się strajk w godzinach od 8.00 do 12.00. Na ogółem zatrudnionych 590 pracowników na pierwszej zmianie winno pracować 300 osób. Strajkują wszyscy, nawet pracownicy centrali telefonicznej. Niniejszy strajk proklamowano na podstawie uchwały, jaką podjęto w dniu 22.01.[19]81 r. na naradzie przedstawicieli NSZZ „Solidarność” z róż- nych zakładów pracy, w tym zakładu macierzystego FNS „Vis” im. K. Świer- czewskiego w Warszawie. Zapowiedziany strajk ruchu towarowego Siedlce, który miał być realizowany w godzinach 8.00 — 12.00, nie odbywa się.

[23 stycznia 1981]529

W nawiązaniu do teleksu rannego informujemy, że zapowiedziany w dniu wczorajszym strajk w PKS w Siedlcach w dniu 23.01 br. odbywa się częściowo. W godz. 11.00 — 12.00 dyrekcja PKS w Siedlcach zmuszona była do zawieszenia 32 kursów autobusowych, w tym na liniach miejskich 16. Stanowi to 2,5% kursów autobusowych.

[24 stycznia 1981]530

W woj. siedleckim w dniu dzisiejszym na I zmianie winno pracować 40.500 [osób]. Do pracy przystąpiło 30.100. Nie podjęło pracy ponad 10.400 osób, to jest 23,9 procent. Ogółem w województwie nie podjęło pracy 16 zakła- dów, w tym w Siedlcach: • FNS „Vis” — zatrudnione 342, • FSO — 440 osób, • Zakłady Mechaniczne im. Nowotki — 350 osób, • „Stalchemak” — 600 osób,

528 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 44. 529 Tamże, s. 45. 530 Tamże, s. 50–51.

208 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

• RDP — 350 osób, • „Mostostal” — 1150 osób, • Zakłady Meblarskie — 120 osób; w Mińsku Mazowieckim: • ZNTK — 900 osób, • Zakład Energetyczny — 85 osób, • POM — 64 osoby; w Garwolinie: • Mieszalnia Pasz — 30 zatrudnionych, • Zakład Produkcji Doświadczalnej „Polmozbyt” — zatrudnionych 300 osób. Częściowo do pracy przystąpiło 25 zakładów, w tym w Siedlcach: • „Karo” — nie pracuje 25 procent załogi, • Spółdzielnia Pracy „Miś” — nie pracuje 15 procent załogi, • Siedleckie Zakłady Drobiarskie — nie pracuje 60 procent załogi, • Wojewódzka Spółdzielnia Pracy — nie pracuje 30 procent załogi; w Mińsku Mazowieckim: • FUD — nie pracuje 12 procent; w Garwolinie: • ZPO „Kora” — nie pracuje 80 procent załogi; w Łaskarzewie: • „Pollena” — nie pracuje 72 procent załogi, w Pilawie: • „Polifarb” — nie pracuje 70 procent załogi; w Żelechowie: • „Bumar” — nie pracuje 80 procent załogi; w Węgrowie: • ZWUT — nie pracuje 45 procent załogi, • PBROL — nie pracuje 35 procent załogi, • RDP — nie pracuje 55 procent załogi, • ZOZ — nie pracuje 65 procent załogi, • Sąd Rejonowy — nie pracuje 30 procent załogi; w Sokołowie Podlaskim: • Zakłady Mięsne i Zakład Transportu Mięsnego — nie pracuje 50 procent załogi, • POM — nie pracuje 50 procent załogi. W niektórych zakładach, np. PTTK531 Kałuszyn, PGM i PBROL w Mińsku Mazowieckim, załogi przystąpiły do pracy, lecz nie podpisały listy obecności i wyrażają zamiar nie pobierania pieniędzy za pracę w dniu dzisiejszym. Uwa- żają, że „pracują społecznie dla dobra kraju, gdyż takie są aktualne potrzeby”.

531 Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze.

209 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

W części przedsiębiorstw dziś pracujących zaplanowano krótkie wiece protestacyjne, jako wyraz solidaryzowania się z niepracującymi, np. Przedsię- biorstwo Sprzętowo-Transportowe Melioracji Wodnych w Mińsku Mazowiec- kim. Z gmin przyległych do Warszawy sygnalizuje się, że z Warszawy przy- jeżdżają autobusy oblepione plakatami „Nie deptać porozumień”. Rozpowszechniana jest pogłoska, że rząd świadomie wstrzymuje dostawy żywności, aby pogłębić nieporozumienie. W Kałuszynie w „Libelii” na zebraniu załogi padły stwierdzenia: „Od- bierzcie najpierw miliony złodziejom, a później będziemy pracować”, co spo- tkało się z poklaskiem załogi. W przedsiębiorstwie „Ruch” w Garwolinie załoga przyszła do pracy, ale dyrektor nie pozwolił na podpisanie listy. Ludzie jednak pracują. Istnieje obawa pracowników, że nie otrzymają wynagrodzenia za ten dzień. W Zakładach Mięsnych w Łukowie załoga pracuje, ale na zasadzie ode- brania dnia w innym terminie, kiedy będą zmniejszone dostawy żywca. W Zakładach Mięsnych w Sokołowie Podlaskim w dniu wczorajszym przewodniczący „Solidarności” po powrocie z narady w Szczecinie ogłosił, aby załoga w dniu 24.01.[19]81 r. nie podjęła pracy. W dniu dzisiejszym od 6.00 wywieszone plakaty nawoływały przycho- dzących robotników, aby nie podejmowali pracy. W wyniku działań partyjnych i dyrekcji pracę podjęło 450 osób, w tym 230 pracowników administracji. Niektóre osoby pracują w opaskach, np. Zakład Mechanizacji Rolnictwa Ryżki gm. Siedlce, Ośrodek Zdrowia i Przychodnia Rejonowa w Stoczku Łu- kowskim, Liceum Ogólnokształcące w Łukowie. W Kłoczewie w miejscowej GS nie pracuje załoga, domaga się spotkania z zarządem. Sprawa dotyczy płac. W „Bumarze” w Ostrówku Węgrowskim załoga […] pracuje normalnie, ale zapowiedziała strajk ostrzegawczy w godzinach 11.00 — 12.00. Wyraża przekonanie, że wszystkie soboty powinny być wolne. Stwierdza się powszechne podnoszenie sprawy wolnych sobót. Padają bardzo ostre stwierdzenia na temat chaosu, który został spowodowany nie- właściwym załatwieniem tego problemu. Uważa się, że następuje niepotrzebne nikomu rozbijanie jedności narodowej. Rządowi stawia się zarzuty, że nie potrafił we właściwym czasie rozwiązać problemu wolnych sobót, konsultując go uprzednio ze społeczeństwem, związkami branżowymi i „Solidarnością”. Zdaniem licznych środowisk, rząd nie wykazał operatywności i zrozumienia powagi sytuacji. W odczuciu klasy robotniczej „Solidarność” ma rację, że broni interesów ludzi pracy. Uważa się jednak, że powszechna akcja strajkowa do niczego dobrego nie doprowadzi.

210 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[24 stycznia 1981]532

Ogółem w woj. siedleckim w czasie dwóch zmian całkowicie nie pra- cowało 25 zakładów pracy (3,4% wszystkich zakładów) zatrudniających 8.841 osób. Częściowo nie pracowało 55 zakładów pracy (7,5% ogółu zakładów). W zakładach tych nie podjęło pracy 7.321 osób. Ogółem nie pracowało w woje- wództwie 16160 osób, to jest 13,5% tych, którzy winni dzisiaj pracować. Pracę przełożyło 17 zakładów z liczbą 6.336 osób. Z przemysłu kluczowego nie pracowało całkowicie 6 zakładów (FNS „Vis”, FSO, Zakłady Mechaniczne im. Nowotki, „Stalchemak”, „Mostostal” w Siedlcach i ZNTK w Mińsku Mazowieckim). Częściowo nie pracowało 8 za- kładów („Karo”, Siedleckie Z[akła]dy Drobiarskie w Siedlcach, ZWUT w Wę- growie, „Łukbut” w Łukowie, „Cora” w Garwolinie, „Bumar” Żelechów, FUD Mińsk Mazowiecki i Zakłady Mięsne w Sokołowie Podlaskim). W zakładach tych nie podjęło pracy 10021 osób, to jest 58,7% zobowiązanych do pracy w dniu dzisiejszym. Zakłady budowlane w woj. siedleckim – Siedlecki Kombinat Budow- lany „Podlasie”, Siedleckie Przeds.[iębiorstwo] Bud.[ownictwa] Przemys.[ło- wego] i „Budopol” w Siedlcach przyjęły 42,5 godzinny tydzień pracy przy wszystkich sobotach wolnych. W związku z powyższym w dniu dzisiejszym nie pracowały. Dobrze pracowały oddziały PKS w województwie. W kilku przypadkach zawieszono część kursów — Garwolin, Siedlce — z powodu braku pasa- żerów (zmniejszona liczba dojeżdżających do pracy). Za wyjątkiem niektórych banków spółdzielczych (Maciejowice, Łaska- rzew, Sobienie-Jeziory, Kałuszyn, Sobolew, Parysów, Kotuń, Krzywda i NBP w Łukowie, BGŻ w Siedlcach, gdzie część załóg nie strawiło się do pracy) generalnie dobrze pracowała administracja państwowa, gospodarcza, jak rów- nież pozostali pracownicy instytucji i przedsiębiorstw. W dniach przed sobotą 24 stycznia br. w woj. siedleckim stwierdzało się wznowione działania NSZZ „Solidarność” nakazujące niepodejmowanie pracy dnia 24.01. Prowadziły je poprzez swoje ogniwa MKZ „Solidarność” Region Podlasie i Mazowsze. Do licznych zakładów pracy nadeszły teleksy z innych miast kraju, w tym i z Gdańska, nawołujące do bojkotowania pracy w sobotę. W zakładach pracy wywieszono afisze, plakaty, ogłoszenia mówiące, aby nie pracować dnia 24.01, gdyż wszystkie soboty są wolne. Były również przypadki nawoływania do niepracowania przez wysłanników „Solidarności” z Gdańska i Warszawy (Garwolin, Mińsk Maz.[owiecki], Kosów Lacki). Spotykało się działania „Solidarności” [dążące] do organizowania straj- ków ostrzegawczych w dniach przed 24 stycznia br. Tylko dwa zakłady woje-

532 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 52–54.

211 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW wództwa podjęły strajk dnia 23.01. br.: FNS „Vis” — trwał od godz. 8.00 do 12.00 — i w PKS Siedlce — od godz. 11.00 do 12.00. Agitowanie na rzecz niepodejmowania pracy przez SKR, BS, GS wystąpi- ły w środowisku wiejskim (Sobolew, Pilawa, Żelechów, Kosów Lacki, Kałuszyn, Mińsk Mazowiecki). W kilku zakładach pracy nie podpisywali list pracy, np. w Ośrodku Zdro- wia w Stoczku Łukowskim, PGM Mińsk Mazowiecki, BS Mrozy, PTTK Kału- szyn. W Zakładach Mechanicznych im. M. Nowotki w Siedlcach listy nie podpisali pracownicy dozoru technicznego oświadczając, że „jeśli nie ma robotni- ków, nie ma kim kierować, to i my nie jesteśmy potrzebni”. Następnie poszli do domu. W „Mostostalu” i na PKP w Siedlcach część dozoru technicznego i kierownictwa nie podpisała list stwierdzając, że jeśli rząd ogłosi wolne soboty, to i tak otrzymają wynagrodzenie, jeśli nie zmieni stanowiska, to na znak poparcia żądań „Solidarności” nie pobiorą za ten dzień wynagrodzenia. W wielu zakładach pracy pracowano w opaskach, np. w Zakładzie Me- chanizacji Rolnictwa w Ryżkach gm. Łuków, w Przychodni Rejonowej w Stocz- ku Łukowskim, Ośrodku Zdrowia w Wojcieszkowie, w Liceum Ogólnokształ- cącym w Łukowie i w Sanatorium w Garwolinie. Poza tym wywieszono także flagi. W niektórych zakładach załogi podjęły pracę pod warunkiem otrzymania wolnego dnia w innym terminie, np. Zakłady Mięsne w Łukowie. W „Bumarze” Ostrówek Węgrowski gm. Łochów załoga przerwała pracę na jedną godzinę, wyrażając w ten sposób poparcie dla tych, którzy żądają wszystkich wolnych sobót. Podobna sytuacja miała miejsce w Przedsiębiorstwie Sprzętu i Transportu Wodno-Melioracyjnego w Mińsku Mazowieckim. Generalnie duże zaangażowanie wykazała kadra kierownicza. Wcześniej wprowadziła działania na rzecz podjęcia pracy w sobotę, zjawiła się również do roboty dnia 24.01. br. Stwierdza się małe zaangażowanie pracowników zakładów energetycz- nych. Bardzo słaba była frekwencja w Siedlcach, Garwolinie, tylko niezbędni pracownicy podjęli pracę w Mińsku Mazowieckim. Fakt wykłócania się o wszystkie wolne soboty, strajki i niepodejmowanie pracy przez załogi negatywnie jest przyjmowany w środowisku wiejskim. Na gminnym zjeździe kółek i organizacji rolniczych w Borowiu krytycznie wypo- wiedziano się o żądaniu wolnych sobót. Padły też sformułowania: „żeby rząd nie ugiął się przed »Solidarnością«”. Mieszkańcy wsi wyrażają opinie, że „rolnik to nie ma nie tylko wolnej soboty, ale i niedzieli, natomiast robotnicy żądają za dużo” (gm. Miastków, Trzebieszów, Siennica, Krzywda, Stanin, Adamów, Wola Mysłowska i wiele innych). W gm. Krzywda rolnicy stwierdzili, że „Solidarność” „włazi już rządowi na plecy”, że „potrzebna jest silna ręka”. W Parysowie wyrazili niezadowolenie, że pracownicy Banku Spółdzielczego nie przystąpili do pracy. Proponowali wy-

212 TEKSTY ŹRÓDŁOWE rzucenie pracowników za niewykonywanie swoich obowiązków. Komitet Wojewódzki PZPR, jak również kierownictwo administracji woj. [ewódzkiej], podjęły szerokie działania uzasadniające w obecnej sytuacji społecz- no-gospodarczej kraju potrzebę podjęcia pracy w dniu 24.01. br.: • pracownicy aparatu partyjnego uczestniczyli w zebraniach w zakładach pracy, w rozmowach indywidualnych, grupowych itp., • przez radiowęzły zakładowe przeprowadzano agitację na temat podję- cia pracy w sobotę dnia 24.01, • w Urzędzie Wojewódzkim odbyła się narada z dyrektorami większych przedsiębiorstw w województwie na temat zapewnienia warunków normalnej pracy dnia 24 stycznia; uczestniczył w niej przedstawiciel rzą- du – minister Jarosz, • Reasumując przebieg dzisiejszego dnia pracy stwierdzamy: • Przeważająca część aktywu i członków Partii wyraża pogląd, [że] nastą- piło dalsze pogorszenie atmosfery społecznej w społeczeństwie i wśród załóg robotniczych. Zróżnicowany stosunek do pracy spowodował po- ważne rozdźwięki i kontrowersje pomiędzy partyjnymi, bezpartyjnymi i członkami „Solidarności”. • Problem wolnych sobót należy rozwiązać globalnie w skali kraju. Nie jest rzeczą dopuszczalną ryzykowanie autorytetu organizacji partyjnej w tej sprawie. Wyrażany jest pogląd, że w przypadku podobnego potraktowania [kolejnych] sobót, jak dzisiejszej, organizacje partyjne nie będą w stanie podjąć efektywnych działań, aby mobilizować załogi do pracy. • Zdecydowanie przeważa pogląd, że w czasie dzisiejszej soboty ponie- śliśmy duże straty moralne, których nie są w stanie zrekompensować osiągnięte efekty ekonomiczne. • Obserwuje się zmniejszenie efektywności dyrekcji i kierownictw zakła- dów pracy na rzecz mobilizowania do pracy. Spowodowane jest to naciskami NSZZ „Solidarność” i groźbami usunięcia ze stanowisk.

[27 stycznia 1981]533

W dalszym ciągu w woj. siedleckim stwierdza się wiele niepokojów spo- łecznych. Krążą informacje o strajkach ostrzegawczych. W zakładach pracy w Łukowie funkcjonuje przekaz, że strajk solidarnościowy w sprawie wszystkich wolnych sobót został przełożony z dnia 28 stycznia na 3 lutego br. W zakładach „Ponar-Remo” wywieszono pismo, rzekomo wydane przez KC PZPR i adresowane do I sekretarzy KW z klauzulą „tajne”, w którym zaleca się, aby najlepszych członków PZPR skreślać w każdym zakładzie pra-

533 Tamże, s. 59.

213 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW cy, a następnie dać im polecenie wstąpienia do NSZZ „Solidarność”, aby ją od wewnątrz rozłożyć. Podpis pod pismem jest nieczytelny534. Nasila się działalność w sprawie zakładania ogniw „Solidarności Wiejskiej”. Inicjatywę wykazują ogniwa „Solidarności” miejskiej. W Łukowie w Zakładach Mięsnych udała się delegacja do miejscowości Ulan - woj. Biała Podlaska, gdzie po mszy zebrano miejscowych rolników i namawiano do organizowania „Solidarno- ści Wiejskiej”. Dnia 24 stycznia br. w Łukowie miało miejsce wyświęcenie i wprowadzenie krzyża do siedziby „Solidarności” w Zakładach Transportu Przemysłu Mięsnego. W uroczystości tej wzięło udział około 200 osób. Dnia 25 stycznia 1981 r. w Łu- kowie miejscowy ksiądz na kazaniu omawiał list Edwarda Gierka zamieszczony w „Nowych Drogach”535 komentując, że właśnie tow. Gierek doprowadził do obecnej sytuacji. Następnie przedstawił sytuację łukowskich przedszkoli podkre- ślając trudne ich warunki i ciasnotę. Poparł wniosek „Solidarności” o przeniesienie Przedszkola nr 3 do budynku KM PZPR. Dzisiaj o godz. 13.30 do Urzędu Wojewódzkiego przybyła grupa 13 rolni- ków ze wsi Przywory Duże gm. Wiśniew, Kopcie gm. Skórzec i Olszyc Szlachecki gm. Wodynie z zamiarem okupowania budynku w przypadku, gdy nie zostaną załatwione rzekome ich krzywdy wyrządzone podczas komasacji. W wyniku roz- mów w/w opuścili budynek.

[29 stycznia 1981]536

Na terenie gm. Grębków 80 rolników z 3 wsi: Polków-Sagały, Suchodół, Żarnówka – w dniu 28 stycznia br. podjęło akcję niedostarczania mleka do zlew- ni przez trzy kolejne dni. Fakt ten motywują protestem przeciwko żądaniom ro- botników, a mianowicie: • Dlaczego rolnicy mają dostać na kartki o połowę mniej masła niż robotnicy? • Jeśli ci w mieście strajkują, to rolnicy przestaną dostarczać mleko, a póź- niej inne artykuły537.

534 Choć nie wiadomo czy pismo nie było fałszywką, odzwierciedla sposób myślenia części komunistycznych elit, np. Andrzej Żabiński, I sekretarz KW PZPR w Katowicach, jesienią 1980 r. twierdził, że do „Solidarności” świadomie należy wprowadzać oddanych członków PZPR, by nie pozwolili na pozbycie się z jej struktur innych członków partii, marginalizowali niewygodnych i rozbijali ruch od środka, zob. A. Albert, Najnowsza historia Polski…, s. 790–791. 535 Trudno stwierdzić, który tekst autorstwa Edwarda Gierka omawiał ksiądz. Ostatnim prze- mówieniem byłego I sekretarza KC PZPR, które ukazało się na wspomnianych łamach, było wystąpienie podczas III Plenum KC z 30.06.1980 r., dotyczącego ochrony zdrowia, Przemówienie I sekretarza KC PZPR tow. Edwarda Gierka, „Nowe Drogi”, nr 7 (374)/1980, s. 22–26. 536 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 62. 537 W dniu następnym, po rozmowie z władzami, rolnicy odstąpili od protestu. Tamże, s. 68.

214 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[30 stycznia 1981]538

W dniu dzisiejszym do wojewody siedleckiego, a także do Komitetu Miej- skiego [PZPR] i Naczelnika Miasta w Łukowie, i MKZ NSZZ „Solidarność” Re- gion Środkowo-Wschodni w Lublinie wpłynęło oświadczenie podpisane w imieniu Prezydium MKZ NSZZ „Solidarność” przez Janusza Krukowskiego539 o na- stępującej treści: Na podstawie analizy warunków lokalowych przedszkoli na terenie miasta Łukowa, MKZ NSZZ »Solidarność« w Łukowie na posiedzeniu plenarnym w dniu 13.01.1981 r. stwierdza co następuje: • Na ogólną liczbę 541 dzieci uczęszczających do tych przedszkoli w Łu- kowie występuje nadmiar ok. 160 dzieci. • Ten stan rzeczy powoduje zagrożenie pod względem bezpieczeństwa i higieny pracy samych dzieci, personelu opiekuńczego i pedagogicznego oraz środków trwałych. • Powyższe przyczyny były i są źródłem częstych (udokumentowa- nych) przypadków poparzeń i urazów cielesnych wśród dzieci. Jest zjawiskiem paradoksalnym w tej sytuacji, aby niektóre budynki czy lokale w naszym mieście stały bezużytecznie lub tyko częściowo były wykorzystywane w sposób sporadyczny. Takim budynkiem w Łukowie jest budynek, w którym mieści się Komitet Miejski PZPR. Taka sytuacja nie może być obojętna dla nas wszystkich, mieszkańców miasta i obywateli PRL, dla których [...] dobrem jest dziecko, a najwyższym dobrem – jego spokój i szczęśliwy rozwój. Tym bardziej na uwagę zasługuje fakt, że na te krzywdy i warunki bytu godzące bezpośrednio w dziecko — to dziecko nie zasłużyło. Postulujemy zamianę lokalu KM PZPR w Łukowie na przedszkole celem udostępnienia go waszym i naszym dzieciom dla ich ogólnego dobra. Posunięcie to jest ze wszech miar celowe i logiczne w obecnej sytuacji, i przy istniejących potrzebach spo- łecznych. Żądamy wnikliwego i jak najszybszego podjęcia w tej sprawie decyzji przez nas proponowanych. [...]

538 Tamże. 539 Działacz NSZZ „Solidarność” w Łukowie, zob. K. Biernacki, Opozycja w regionie siedleckim w latach 1976–89, http://archiwum.sws.org.pl/siedlce/opozycja.pdf (dostęp: 24.09.2019).

215 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[30 stycznia 1981]540

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 16 do 30 stycznia br. złożyło legitymacje partyjne ogółem 258 osób, w tym: • robotnicy — 133, • rolnicy — 61, • prac. umysł. — 68, • pozostali — 6, • kandydaci — 39. Przyczyny złożonych legitymacji: • utrata zaufania do Partii — 104 osoby, • nacisk członków rodziny — 23 osoby, • zła polityka Partii — 10 osób, • działalność w NSZZ „Solidarność” — 5 osób, • nic nie mają z przynależności do Partii — 5 osób, • inne przyczyny — 54 osoby, • bez żadnych wyjaśnień — 57 osób. Ogółem na terenie województwa od września 1980 roku złożyło legitymacje 922 osoby. W tym samym okresie wydalono i skreślono z Partii 429 towarzyszy, w tym: • robotników — 264, • rolników — 67. Od 16 do 30 stycznia 1981 r. przyjęto do Partii 7 kandydatów, w tym 1 robotnika i 7 rolników.

[2 lutego541 1981]542

W woj. siedleckim z zadowoleniem przyjęto kompromisowe rozwiąza- nie sprawy tzw. „wolnych sobót”543. Uważa się, że obie strony zaczęły myśleć realnie, rozsądnie i odpowiedzialnie. Można było uniknąć eskalacji napięć, które destabilizują i tak przecież trudną sytuację społeczno-polityczną kraju. Aby uniknąć podobnych sytuacji, rząd musi działać elastycznie i bardziej operatywnie, wyprzedzając rozwiązywanie problemów. W przedłużających się sporach zagubiono najważniejszy problem — sprawę organizacji pracy, aby w ten sposób zwiększać jej wydajność. Obecnie na tym należy skoncentrować uwagę wszystkich sił społecznych, rządu oraz załóg pracowniczych. Duże re-

540 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 70. 541 W oryginale pomyłka: 2.01.1981. 542 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 73–74. 543 Zob. przyp. 502.

216 TEKSTY ŹRÓDŁOWE zerwy tkwią w inicjatywach ludzkich, potencjale intelektualnym różnych grup zawodowych. W działaniach partyjnych i rządowych powinno się uruchomić bodźce sprzyjające mobilizacji społeczeństwa (Siedlce, Mińsk Maz., Garwolin). Większość opinii aprobuje ustalenia w sprawie dostępu związków zawodowych do środków masowego przekazu. Uważa się, że jest to spóźniona realizacja zawartych porozumień w Gdańsku, Szczecinie i Jastrzębiu. Nieroz- strzygnięcie tej kwestii stwarzało i stwarza zbędne komentarze, napięcia na- strojów społecznych, a nawet podtrzymuje atmosferę nieufności. Z mieszanymi odczuciami przyjęto komentarz K. Modzelewskiego544 do ogłoszonego, uzgodnionego komunikatu PAP, który wskazuje na utrzymywanie w dalszym ciągu podwójnej informacji. Odnotowuje się nadal powszechne zapotrzebowanie na wielostronną informację, również pochodzącą od NSZZ „Solidarność”, i tak np. dyskusję transmitowaną przez TVP w dniu 27.01, w której uczestniczyli przedstawiciele rządu, „Solidarności” i związków branżowych, przyjęto z żywym zainteresowaniem. Uważa się, że tego typu audycje, w których partnerzy przedstawiają swoje racje w sprawach ogólnospołecznych, powinny być kontynuowane (Ło- chów). Aktyw partyjny stwierdza, że nie posiada wystarczającego materiału do argumentowania stanowiska Biura Politycznego KC PZPR w sprawie rejestracji „Solidarności Wiejskiej”. Nie potrafią wyjaśnić, dlaczego Sąd Wojewódzki, a obecnie Sąd Najwyższy, odkłada decyzję w tej sprawie. Publikacje prasowe nie pozwalają również na wypracowanie jasnego poglądu na tę sprawę, np. wypowiedź [Andrzeja] Kacały545 sugeruje, że związki zawodowe rolników będą zarejestrowane. Członkowie NSZZ „Solidarność” stwierdzają, iż będą popierać uchwałę KKP (załogi FUD, ZNTK Mińsk Maz.). Z wielu wypowiedzi rolników wynika, że przeżywają oni liczne rozterki. Członkowie Partii na wsi stwierdzają, że przykro jest słuchać, gdy L. Wałę- sa przypomina o sojuszu robotniczo-chłopskim (Kałuszyn). Członkowie Par- tii nadal są bezradni. Żeby odzyskać zaufanie, trzeba zlikwidować wszelkie nieprawidłowości, które nadal funkcjonują i dostarczają powodów do drwin. Nadal ludzie jeżdżą do Agromy546, Ministerstwa Rolnictwa i innych urzędów centralnych, skąd przywożą ciągniki. W br. w ten sposób zaopatrzyło się 3 rolników. Wywołuje to zrozumiałe i uzasadnione niezadowolenie społeczne (gm. Grębków). Generalnie w Siedleckiem nie obserwuje się pełnego, oddolnego, spo- łecznego ruchu dla „Solidarności Wiejskiej”. Docierają jednak emisariusze

544 Karol Modzelewski (1937–2019) — historyk, pierwszy rzecznik prasowy NSZZ „Solidar- ność” (1980–1981). 545 Wiceminister rolnictwa PRL (1968–1983). 546 Przedsiębiorstwo Handlu Sprzętem Rolniczym Agroma.

217 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW i agitatorzy z zewnątrz. W wyniku ich działalności powstały nieliczne ogniwa. Większość rolników, nawet tam, gdzie bez większych trudności reak- tywowano [kółko rolnicze], nie przejawia większego entuzjazmu, wyraża nieufność co do prawidłowego ich funkcjonowania, zgłasza zastrzeżenia do statutu. Rolnicy sygnalizują swoją obawę o skład osobowy wojewódzkiego i centralnego związku kółek rolniczych. „Do gminnego związku weszli sami rolnicy, a jak będzie w ogniwach nadrzędnych? Jeśli tam nie będzie rolników, to trudno wierzyć, aby związek dbał o sprawy nurtujące rolników” (Sobolew). Inne charakterystyczne wypowiedzi na ten temat: „Gdy było czym rządzić, to decydowała góra, a teraz, gdy wszystkiego brak, to pozwala się chłopom na działalność samorządową” (Grębków). „Do władzy nie mamy zaufania. To, co będziemy dzisiaj tworzyć, kiedyś zlikwidowano” (Repki). „Obojętnie w jakim związku, abyśmy byli wszyscy solidarni” (Liw). „Chłopa zgubili. Teraz chcą go zabrać, a on się wcale nie spieszy, żeby wsiadać. Jedni i drudzy trzymają deklaracje, a powinni – jedni kosz żywności, a drudzy pakiet środków produkcji” (Sterdyń). Mimo tych nastrojów, przeważa jednak rozsądek. Są jednak pojedyncze przykłady kwestionowania programu i sposobu reaktywowania kółek rolniczych. Uważa się, że nie są one w stanie pełnić roli związku zawodowego rolników, zapewnić autentycznej samorządności. W czasie zjazdu kółek i organizacji rolniczych w gm. Sobienie-Jeziory jednomyślną uchwałą nie powo- łano związku gminnego. Znaczne trudności w powołaniu związku gminnego odnotowano również w Kałuszynie, Dębem Wielkim, Grębkowie. Podstawą wiarygodności jest konsekwentne realizowanie programu poprawy zaopatrzenia rolników w środki produkcji. Od początku br. Okręgowe Przedsiębiorstwo Przemysłu w Łukowie odczuwa poważny brak węgla. W chwili obecnej posiadają zapasy na 2 dni. Brak potwierdzonych dostaw. Jeśli nie otrzymają węgla, to w środę zamkną zakład. Tymczasem skupy są bardzo duże.

[3 lutego 1981]547

1 Ogniwa tzw. „Solidarności Wiejskiej” powstały w 19 gminach. Z posiadanych informacji wynika, że koła powstały w 57 wsiach skupiając w swych szeregach około 1000 rolników. 2 W województwie nie notujemy działaczy, którzy prowadzą akcję organiza- cyjną na obszarze całego województwa. Inicjatorzy powoływania kół dzia- łają na obszarze jednej lub kilku (sąsiednich) gmin. Do aktywnych [działa- czy] należą: • Kamiński Tadeusz — pracownik umysłowy (20 lat pracy) z Zakładu Mle-

547 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 75.

218 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

czarskiego w Mińsku Mazowieckim — działa w gminie Mińsk Mazowiec- ki. Jest również w składzie Tymczasowego Komitetu Koordynacyjnego NSZZ „Solidarność” w Mińsku Mazowiecki[m] z […] zadaniem działal- ności na terenie wsi. • Adamczuk Zbigniew — rolnik ze wsi Gałki […] działający we wsi Rep- ki, mający pełnomocnictwo do zakładania kół otrzymane z SGGW-AR w Warszawie. • Wasilewski Henryk — rolnik ze wsi Retków działający w gminie Stanisła- wów (w działaniach dużą pomoc zyskuje od przedstawicieli SGGW-AR w Warszawie). • Poniatowski Ryszard — rolnik ze wsi Emilianówka, były członek PZPR, działający na terenie gminy Wodynie i Wiśniew. • Bieliński Franciszek — rolnik ze wsi Wojewódki Górne, inicjator powoły- wania kół w gm. Bielany. • Drygiel Edmund — ze wsi Siedliska, prezes miejscowego koła ZSL, kilkakrotnie karany, działa na terenie gminy Wojcieszków. • Żelazowski Zdzisław — rolnik-sadownik ze wsi Anielinek, działający w gm. Mińsk [Mazowiecki] i Jakubów. • Witowski Mieczysław — rolnik-ogrodnik, absolwent SGGW, działający w gm. Kałuszyn, mimo udzielonej pomocy ze strony władz adm.[inistra- cyjno-]politycznych narzekający ciągle na brak zainteresowania władz sprawami wsi. • Dołęgowski Jan – rolnik ze wsi Przywory Duże gm. Wiśniew, były czło- nek ZSL. W wielu przypadkach pomocy w organizowaniu kół udzielają przedstawiciele z SGGW-AR w Warszawie: Sikorski Marek, Rama Józef, Gąsowski Andrzej […]. W połowie grudnia 1980 [r.] bardzo intensywnie działali na terenie Kałuszyna celem powołania „Solidarności Wiejskiej”. 3 Poza tzw. „Solidarnością Wiejską” w województwie odnotowano jeden przypadek, w gm. Sobienie-Jeziory (we wsi Wysoczyn), powstanie koła Samorządnego Związku Producentów Rolnych. Zrzesza ono 52 rolni- ków, (wg opinii I sekretarza KG) są to dobrzy, cieszący [się] autorytetem we wsi [ludzie]. Z rozpoznania wynika, że w tej gminie są próby powstania kół tej organizacji w jeszcze dwóch wsiach.

[5 lutego 1981]548

W dniu dzisiejszym w woj. siedleckim panował spokój. Załogi zakładów pracy normalnie realizowały swoje zadania. Do wielu miast docierają jednak

548 Tamże, s. 79.

219 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW teleksy, ulotki NSZZ „Solidarność” [z] innych regionów kraju. Dzisiaj na terenie Łukowa rozpowszechniona została ulotka następującej treści z podpisem L. Wałęsy:

Dla wszystkich MKZ. Rozmowy komisji rządowej zostały przerwane. Strajk trwa. Komisja rządowa wyjechała do Warszawy. Nie wnosić nowych żądań. Jeśli dojdzie do ataku na Bielsko-Białą i przerwana zostanie łączność, należy organizować strajki okupacyjne solidarnościowe. Bez nowych żądań. Stosować tylko bierny opór w celu uniknięcia prowokacji. Każdy MKZ musi dostać osobiste potwierdzenie ważnych poleceń telefonicznych.

W mieście tym rozpowszechniania jest również inna ulotka o następującej tre- ści:

Międzyzakładowy Komitet Założycielski NSZZ „Solidarność” Rejon w Łukowie informuje, że w związku z sytuacją, jaka wytworzyła się na Podbeskidziu, ogłasza się z dniem 6.02 br. gotowość strajkową dla zakła- dów pracy rejonu łukowskiego. W przypadku użycia przemocy ze strony władz w Bielsku-Białej, załogi zakładów pracy w rejonie łukowskim po- dejmą strajk okupacyjny dla poparcia słusznych żądań w Bielsku-Białej549.

W Siedlcach do PP „Polmozbyt” nadszedł teleks z NSZZ „Solidarność” Region Środkowo-Wschodni w Lublinie wzywający KZ „Solidarność” do ogło- szenia stanu pogotowia strajkowego. Jednocześnie zalecano: • Nie wysuwać żadnych żądań i zachować spokój w zakładzie. • Na znak gotowości strajkowej wywiesić na zewnątrz zakładu flagi. • Czekać na dalsze polecenia. Stwierdza się dalsze działania w celu zakładania ogniw „Solidarności [Wiejskiej]” w woj. siedleckim. W Łochowie we wsi Twarogi utworzona zosta- ła Komisja Założycielska NSZZ „Solidarność Wiejska”, przewodniczącą została ob[ywatelka] J. Żyłan, która zgłosiła się do naczelnika miasta z informacją o powstaniu ogniwa „Solidarności”. Zaprosiła również naczelnika miasta na zebranie założycielskie NSZZ „Solidarność Wiejska” we wsi Kamionna. Odbędzie [się] ono po nabożeństwie w miejscowym kościele, w budynku szkoły. Obywa-

549 W związku z zerwaniem rozmów komisji rządowej z MKZ NSZZ „Solidarność” Bielsko- -Biała KKP i Lech Wałęsa zwrócili się do struktur związku o przygotowanie solidarnościowych strajków okupacyjnych we wszystkich MKZ-ach. 4.02.1981 r. Prezydium MKZ Ziemia Podlaska w Siedlcach podjęło uchwałę o podjęciu gotowości strajkowej we wszystkich zakładach pracy, wytypowało zakłady do podjęcia strajku solidarnościowego („Stalchemak”, „Mera-Błonie”, „Karo” w Siedlcach; „Bumar” w Łosicach; „Polfer” w Woźnikach) oraz zobowiązało pozostałe do manifestowania swego poparcia dla strajku poprzez wywieszenie flag i założenie opasek, A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 63–64.

220 TEKSTY ŹRÓDŁOWE telka J. Żyłan na teren wsi Twarogi przybyła z Gdańska dnia 5.02.1980 roku. Za- kupiła gospodarstwo o powierzchni 17 ha z PFZ. Aktualnie buduje oborę dla by- dła w ramach „Akcji 2000”. We wsi Borków gmina Łochów odbyło się zebranie założycielskie NSZZ „Solidarność Wiejska” zorganizowane przez B. Politowską, byłą właścicielkę ziemską.

[6 lutego 1981]550

Członkowie Partii i znaczna część społeczeństwa wyrażają głębokie zaniepokojenie brakiem stabilizacji kraju. W opiniach nadsyłanych z instancji terenowych podkreśla się, że wszelkie negocjacje i pertraktacje rządu ze związkami zawodowymi trwają zbyt długo, a gospodarka ponosi dotkliwe straty. Z każ- dym dniem obniża się autorytet władz centralnych (Siedlce, Łuków, Mińsk Ma- zowiecki). Rolnicy ostro krytykują nadmierne rozbudowanie administracji oraz ilość stanowisk dla dyrektorów, prezesów, kierowników. Żądają więcej lekarzy, dobrych nauczycieli, prawdziwych fachowców do spraw rolnictwa. Stwierdzają: „nie chcemy chodzić po dywanikach”; „nie będzie łatwo odzyskać zaufanie chłopa”; „niszczyło się gospodarstwa indywidualne” (Wodynie, Strachówka, Grębków, Borowie). Sekretarze instancji terenowych zgłaszają lokalne trudności w sprawo- waniu administracji, zmiany stylu pracy poszczególnych jednostek, większego liczenia się z opinią społeczeństwa. Odnotowuje się również przykłady działań pozytywnych, gdy spraw trudnych nie zawiesza się w próżni, a uzyskuje wolę konsekwentnego ich załatwiania w sferze ekonomicznej czy moralnej (ZMB „Bumar” Grębków). W Banku Spółdzielczym w Pilawie wywieszono żądania NSZZ „Solidar- ność” o następującej treści: Opowiadamy się za: • dostępem do środków masowego przekazu, • zwolnieniem więźniów za przekonania, • prawem do swobodnego organizowania się „Solidarności Wiejskiej”, • ustawą o związkach zawodowych, • ustawą o wolnych sobotach, • cofnięciem sankcji za korzystanie z wolnych sobót. Załogi siedleckich zakładów pracują bez zakłóceń. Niektóre zakłady będą pracowały w dniu 7.02.[19]81 r. w celu odpracowania sobót 10 i 24[.01] br. (Sie- dlce „Mostostal”).

550 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 80–81.

221 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

W godzinach rannych NSZZ „Solidarność” Ziemi Podl.[askiej] ogłosiła stan gotowości strajkowej w 22 zakładach na terenie Łukowa. Rozkolportowano szeroko informacje i materiały propagandowe. Wywieszono flagi. Członkowie załóg założyli opaski biało-czerwone lub przypięli biało-czerwone kokardki. W Zakładach Mięsnych w Łukowie ma odbyć się w dniu 10.02.[19]81 r. narada [Regionu] Środkowo-Wschodniego [i] Mazowcza [NSZZ „Solidarność], tj. [przedstawicieli związku] z Lublina, Siedlec, Łukowa. Tematyka narady nie jest znana. Na pozostałym terenie województwa komunikaty w sprawie zawartych porozumień na Podbeskidziu znacznie uspokoiły załogi551. Oświadczają one jednak, że będą się solidaryzować w sprawie zarejestrowania „Solidarności Wiej- skiej”. Ma to być demonstrowane oflagowaniem zakładów, założeniem biało- -czerwonych opasek. Obserwuje się niechęć do udziału w strajku okupacyjnym, szczególnie w załogach kobiecych (ZPDZ „Karo” i pozostałe zakłady w Siedl- cach). Wśród pracowników handlu rozkolportowano informację, o posiedzeniu Tymczasowej Ogólnopolskiej Komisji Koordynacyjnej Pracowników Przedsię- biorstw Handlu Wewnętrznego, Krajowej Komisji Porozumiewawczej Pracow- ników Spółdzielczości Rolniczej „Samopomoc Chłopska”, Krajowej Komisji Koordynacyjnej Pracowników „Pewex”, NSZZ „Solidarność”, [na którym] podpisano porozumienie przez Adama Nowaka, Józefa Wyszyńskiego, Janusza Fe- lusa. Do informacji dołączono oświadczenie oraz pismo skierowane do ministra handlu wewnętrznego i usług.

[9 lutego 1981]552

W dniu dzisiejszym wojewoda siedlecki otrzymał pismo następującej treści:

W związku z uchwałą Krajowej Komisji Porozumiewawczej z dnia 1.02.1981 r. w sprawie poparcia związków zawodowych rolników indywidualnych, w imię sojuszu robotniczo-chłopskiego w dniu 9.02.1981 r. odbędzie się organizowany wspólnie przez Wojewódzki Komitet Założy- cielski NSZZ RI „Solidarność Wiejska” oraz MKZ [„Solidarność”] Ziemi Podlaskiej przemarsz rolników z naszego województwa wspólnie z pracownikami z zakładów pracy. Celem przemarszu jest poparcie słusznych żądań rolników indywidualnych i zarejestrowania ich związku zawodowego. Początek przemarszu godzina 15.25. Trasa przemarszu: ulica

551 W dniach 27.01 — 6.02.1981 r. trwał strajk NSZZ „Solidarność” Regionu Podbeskidzie w Biel- sku-Białej i województwie bielskim. 552 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 82.

222 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Kochanowskiego — Pułaskiego — Dzierżyńskiego — Świerczewskiego — Floriańska. Rozwiązanie przemarszu: skrzyżowanie ulic Floriańskiej i Pułaskiego. Prosimy Pana Wojewodę o zapewnienie bezpieczeństwa na drodze przemarszu.

W podpisie: Przewodniczący Wojewódzkiego Komitetu Założycielskiego NSZZ RI „Solidarność Wiejska” Jan Dołęgowski553 i NSZZ „Solidarność” MKZ Ziemia Podlaska Marek Biały554 z upoważnienia Prezydium. Według rozpoznania KW PZPR nie będzie miał on zbyt szerokiego od- dźwięku wśród społeczeństwa miasta Siedlce i województwa. […]

[9 lutego 1981]555

W społeczeństwie woj. siedleckiego utrzymuje się w dalszym ciągu stan napięcia, często zmęczenia, znużenia i oczekiwania na stabilizację. Do zakła- dów pracy docierają informacje o strajkach w innych regionach kraju, co nie jest czynnikiem mobilizującym do pracy. W środowisku wiejskim pada wiele zarzutów pod adresem „Solidarno- ści”, że w dalszej mierze odpowiada ona za stan chaosu w kraju. Wiele krytycznych uwag dotyczy pracy rządu, że zbyt opieszale realizuje porozumienia, że daje powody do niezadowolenia. Jako symptomatyczne wymienia się sprawy wolnych sobót, kartek na mięso, przyczyn strajku w Bielsku-Białej556, brak dyscypliny pracy (Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Łuków, Kałuszyn, Łochów i inne). Niepokoje społeczne powoduje utrzymywanie się gotowości strajkowej w wielu zakładach pracy, najwięcej w Łukowie — 22 zakłady. W mieście tym w dniu 8 lutego br. w miejscowym kościele na uroczystej mszy został wyświę- cony krzyż przeznaczony dla miejscowej Lokomotywowni PKP. W procesji z kościoła wyszło około 250 osób, w drodze dołączyło jeszcze ponad 300 osób. Łącznie ponad 500 osób, śpiewając Rotę, dotarło do Lokomotywowni, gdzie krzyż zawieszono. W Łukowie w Liceum Ogólnokształcącym i Medycznym młodzież po- wiesiła krzyże w izbach lekcyjnych.

553 Jan Dołęgowski — rolnik ze wsi Przywory Duże gmina Wiśniew; pierwszy przewodniczący WKZ NSZZ RI „Solidarność” w Siedlcach (tzw. Komitet Dominicki założony 3.01.1981); w stanie wojennym internowany. T. Olko, Leksykon siedleckiej opozycji…, s. 90. 554 Marek Biały (ur. 1947) — współtwórca i wiceprzewodniczący Komitetu Założycielskiego Niezależnych Związków Zawodowych w Odlewni Staliwa „Stalchemak” w Siedlcach we wrze- śniu 1980 r., następnie wiceprzewodniczący KZ NSZZ „Solidarność”; współzałożyciel i wice- przewodniczący MKZ Ziemia Podlaska; delegat na Zjazd Krajowy „Solidarności” w Gdańsku. T. Olko, Leksykon siedleckiej opozycji…, s. 47. Zob. teleks z 27.08.1981 r. 555 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 84–85. 556 Zob. przyp. 551.

223 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Stwierdza się znaczne zwiększenie działań na rzecz propagowania i zakładania ogniw „Solidarności Wiejskiej”. W gminach Wiśniew, Wodynie, Stoczek Łukowski, Sabnie, Grębków i w innych pojawiły się ulotki, plakaty, ręcznie malowane hasła i napisy wzywające do zakładania „Solidarności Wiejskiej” i żądające jej zarejestrowania. W niektórych miastach, jak na przy- kład w Siedlcach, Łukowie, Stoczku Łukowskim, widnieją napisy w rodzaju: „Walczmy o prawa tych, co nas żywią. Solidarność”. W działaniach „Solidar- ności Wiejskiej” eksponuje się hasła, że kółka rolnicze nie są w stanie bronić in- teresów rolników. Najpełniej znajduje to wyraz w często powtarzanych stwierdzeniach: „Na pogrzeb kółek rolniczych nikogo nie proszono z rolników, ale zaprasza się raz na zmartwychwstanie” (Żelechów). W niektórych gminach na zjazdach kółek i organizacji rolniczych padają stwierdzenia, aby wybory wstrzymać do chwili zarejestrowania przez sąd „Solidarności Wiejskiej” (Gar- wolin, Kołbiel). Dotychczas w 61 gminach województwa siedleckiego powołano gminne zarządy kółek i organizacji rolniczych. W 5 gminach: Kołbiel, Poświętne, So- bienie-Jeziory, Mińsk Maz., Trzebieszów — terminy przełożono. Dnia 8 lutego w Kamionnej gm. Łochów odbyła się w miejscowym ko- ściele msza na intencję zarejestrowania przez sąd „Solidarności Wiejskiej”. Uczestniczyło w niej około 1500 osób. Po nabożeństwie miało miejsce zebranie w miejscowej szkole z udziałem ponad 300 osób. Uczestniczyli w nim [rów- nież] rolnicy z sąsiednich gmin Stoczek Węgrowski i Jadów. Na mszy miejscowy ksiądz stwierdził, że Polacy dlatego słabo pracują, gdyż są przekonani, że robią dla sąsiadów. Wywody poparł cytatami z prasy zachodniej. W zebraniu, które trwało ponad 3 godziny, uczestniczyli przedstawiciele „Solidarności” z zewnątrz i z Siedlec. W wypowiedziach wskazywano na następujące problemy: • błędy w polityce rolnej w okresie istnienia Polski Ludowej: kolektywiza- cja, obowiązkowe dostawy, polityka podatkowa, zły system emerytalny rolników, • niemożność pełnienia przez kółka rolnicze roli reprezentanta interesów wsi, • krytyka obsługi rolnictwa, braki w środkach do produkcji rolnej, • nadmierne bogacenie się ludzi na kierowniczych stanowiskach, • 35 lat kierownictwa PZPR doprowadziło do sytuacji, że „dzisiejszy chłop nie ma ani gwoździa, ani wideł, ani innych potrzebnych mu do życia i pracy środków”; przedstawiciele „Solidarności” z zewnątrz udowadnia- li potrzebę organizowania kół „Solidarności Wiejskiej” na wsi i koniecz- ność jej zarejestrowania, • ustalono, że dnia 10 lutego br. 50 rolników z terenu parafii Kamionna ma wyjechać do Warszawy, aby wywrzeć presję na sąd, który prawdopodobnie ma w tym dniu dokonywać rejestracji „Solidarności Wiejskiej”.

224 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

W dniu 8 lutego br. w Kałuszynie odbyła się narada przedstawicieli „So- lidarności Wiejskiej”, na której ustalono, że dnia 10 lutego br. do Warszawy uda się grupa rolników, aby wymusić na sądzie rejestrację związku. Poinformowano, że w tym dniu w zakładach pracy w całej Polsce będą wyły syreny o godz. 10.00 [w] strażnicach OSP. Przekazano też informacje, że dnia 1 lutego br. w Warsza- wie odbyło się spotkanie przedstawicieli „Solidarności Wiejskiej” z L. Wałęsą, jak również o sytuacji w Rzeszowie, Wrocławiu i głodujących rolnikach. Wiele krytycznych uwag zgłoszono pod adresem kółek rolniczych — nie są one w stanie rozwiązywać problemów wsi. Ostro atakowano Partię, że nic nie robi, a ludzie w niej pracujący tylko biorą pieniądze. W zebraniu uczestniczył Marek Sikorski z SGGW w Warszawie. […] Zgodnie z wcześniejszą zapowiedzią, odbył się przemarsz ulicami Siedlec około 200-osobowej grupy rolników. Niesiono hasła: „Robotnicy popie- rają żądania rolników”, „»Solidarność Wiejska« to chleb dla mnie i dla ciebie”, Żądamy zatwierdzenia statutu »Solidarności Wiejskiej«”. Przemarsz odbył się na wcześniej zapowiedzianej trasie. Przebiegał w spokoju, bez żadnych incyden- tów i zakłóceń.

[11 lutego 1981]557

W woj. siedleckim wystąpienie tow. Stanisława Kani przyjęto pozytyw- nie558. Liczni dyskutanci podkreślają, że nacechowane było troską o normaliza- cję sytuacji w kraju. Uspokoiło nieco niepokoje związane z narastającym z dnia na dzień poczuciem zagrożenia. Wzbogaciło nadzieje, że proces demokratycznej odnowy nie zostanie zahamowany, że uda się zaangażować wszystkie we- wnętrzne siły postępu na rzecz odbudowy sfery życia moralnego, politycznego, gospodarczego, zgodnie z oczekiwaniami społeczeństwa. Zwraca się uwagę również na jasne treści wystąpienia towarzysza Kani (Sokołów [Podlaski], Ka- łuszyn, Siennica, Żelechów). Szeroko są komentowane skróty wystąpień dyskutantów na forum obrad plenarnych KC PZPR. Odnotowano wyraźne różnice w tonacji wystąpień członków aparatu partyjnego a przedstawicielami klasy robotniczej. Uważa się, że ocena zjawisk zawarta w wystąpieniach robotników jest bardziej ostra i konstruktywna. Głosy te zyskują powszechną aprobatę i akceptację ze strony załóg robotniczych, aktywu i całego społeczeństwa (Kałuszyn, Mińsk Maz., Łuków). Na zebraniu OOP, w którym uczestniczyło 50 kierowców autobusów PKS Siedlce, dyskusja miała charakter konstruktywny, nie ciążyła już do spraw rozliczeniowych. Na zebraniu tym, w którym uczestniczył sekretarz KW PZPR

557 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 90. 558 Wystąpienie na VIII Plenum KC PZPR, które odbyło się 9.02.1981 r.

225 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW zajmujący się sprawami ekonomicznymi, zebrani wyraźnie wzięli w obronę ka- drę kierowniczą tego zakładu. Cała organizacja partyjna wystąpiła zwłaszcza w obronie zastępcy dyrektora do spraw przewozu, w stosunku do którego NSZZ „Solidarność” wysunęła cały szereg zarzutów, które okazały się bezzasadne. Do abonentów telefonicznych z Żeliszewa gm. Kotuń przesłano pisma nawołujące do wnoszenia dobrowolnych opłat na budowę kościoła w Otwocku- -Świdrze. Jednocześnie dołączone zostały przekazy pocztowe. Pisma opatrzone są pieczątką ks. Wirgiliusza Jarzyńskiego559 […]. Na ten adres zaleca się wysyła- nie dobrowolnych ofiar. Występuje nadal zjawisko wieszania krzyży w budynkach szkolnych. W dniu dzisiejszym miało to miejsce w ZSG560 w Liwie i Sokołowie Podlaskim. Krzyże zawiesili uczniowie.

[13 lutego 1981]561

W woj. siedleckim odnotowuje się żywą reakcję562 społeczeństwa na po- wołanie nowego rządu. Bardzo pozytywnie w kręgach partyjnych i bezpartyjnych opiniowane jest wystąpienie premiera W. Jaruzelskiego563. Już z samą oso- bą premiera wiązane są nabrzmiałe nadzieje na spokój, na normalizację sytuacji, na przyspieszenie procesu autentycznej socjalistycznej odnowy. Pozytywna re- cepcja exposé dotyczy zarówno wymowy, treści jak i formy. Jasność wymowy, precyzja, wyważony ton wypowiedzi, konkretność i realność kierunków działa- nia, ważkość postawionych problemów spotkały się z aprobatą społeczną. W trosce o wytrwanie społeczeństwa przez 3 miesiące w spokoju przy- padkowi dyskutanci w kolejkach, w autobusach, członkowie zakładów pracy formułują życzenia, aby jedna i druga strona – rząd i związki — wytrzymały okres próby, nie dały się wzajemnie sprowokować. Obserwuje się nadal znaczną sympatię dla NSZZ „Solidarność” z jednoczesnym negowaniem akcji strajkowych wywołujących w kraju chaos i napięcia. Wiele osób do późnych godzin wieczornych z uwagą śledziło transmitowane obrady Sejmu. Szczególnie podobały się pryncypialne wystąpienia po-

559 Proboszcz parafii Świętej Teresy od Dzieciątka Jezus w Świdrze i budowniczy tamtejszego kościoła; Misjonarz Świętej Rodziny (MSF). 560 Zespół Szkół Gastronomicznych. 561 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 97. 562 W oryg. „realację”. 563 Sejm PRL powołał Wojciecha Jaruzelskiego na premiera 11.02.1981 r. W swoim éxpose Jaru- zelski wezwał do zaniechania strajków i zaapelował o „90 spokojnych dni”, co dobrze odebrane zostało przez społeczeństwo zmęczone kryzysem i bałaganem, A. Albert, Najnowsze historia Pol- ski…, s. 799.

226 TEKSTY ŹRÓDŁOWE słów: Moczara564, R. Reiffa565, [M.] Rakowskiego, K. Małcużyńskiego566, D. Simo- nides567 i innych (Łuków, Kałuszyn, Sokołów [Podlaski]). W licznych wypowiedziach podkreśla się konieczność podniesienia na wyższy poziom pracy administracji wszystkich szczebli (Mińsk Mazowiecki – FUD, ZNTK). Podkreśla się mądrą decyzję o powołaniu nadrzędnej komisji ds. współpracy ze związkami zawodowymi. Z zadowoleniem przyjęty został wniosek skierowany do komisji sejmowej o powołanie przez Sejm nadzwyczajnej komisji do kontroli realizacji porozumień z Gdańska, Szczecina, Jastrzębia. […]

[16 lutego 1981]568

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 1 do 15 lutego br. złożyło legitymacje partyjne 192 osoby, w tym: • 85 robotników, • 59 rolników, • 43 prac. umysłowych, • 5 pozostałych, • 49 kandydatów. Przyczyny złożenia legitymacji: • utrata zaufania do Partii, jej polityki — 73 osoby, • brak korzyści z przynależności do Partii — 6 osób, • nacisk członków rodziny i środowiska — 10 osób, • działalność w „Solidarności” — 7 osób, • inne przyczyny — 44 osoby, • bez podania żadnej przyczyny — 50 osób, • na skutek obecnie panującej sytuacji w kraju — 2 osoby. W okresie od 1 do 15 lutego wydalono i skreślono z Partii 527 osób, w tym: 165 robotników [i] 139 rolników. W tym okresie przyjęto do Partii 1 osobę — robotnika. Od początku [września 1980 r.] legitymacje partyjne złożyło 1114 osób.

564 Mieczysław Moczar (1913–1986) — działacz KPP, PPR i PZPR; członek KC (1956–1981); poseł na Sejm PRL (1957–1980); prezes NIK (1971–1983). 565 Ryszard Reiff (1923–2007) — przewodniczący Stowarzyszenia PAX (1979–1982); poseł na Sejm PRL (1965–1969, 1980–1985), członek Rady Państwa (1981–1982). 566 Karol Małcużyński (1922–1984) — dziennikarz „Robotnika”, „Trybuny Ludu”, redaktor Pol- skiej Kroniki Filmowej; członek Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej; poseł na Sejm PRL (1976–1984). 567 Dorota Simonides (ur. 1928) — folklorystka; działaczka SD; członek NSZZ „Solidarność”; poseł na Sejm PRL (1980–1985). 568 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 98.

227 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[19 lutego 1981]569

[…] 1. Zebrania i konferencje wyborcze [NSZZ „Solidarność”] odbyły się w 38 zakładowych organizacjach. 2. Frekwencja na zebraniach wynosiła średnio 75 procent (od 36 procent do 100 procent). Udział członków Partii bardzo zróżnicowany, trudno ustalić faktyczne dane. 3. Do składów komisji zakładowych wybrano ogółem 391 osób, w tym 88 członków Partii. 4. Prezydium komisji zakładowej powołano w 11 zakładach. Do ich skła- dów wybrano 44 osoby, w tym 14 członków Partii. 5. Na ogółem wybranych 38 przewodniczących komisji zakładowych, 7 jest członkami Partii. 6. Jak wynika z uzyskanych informacji, wybory przebiegają przy słabej organizacji. Może to prawdopodobnie wynikać z braku znajomości ordynacji wyborczej. Do składów komisji zakładowych wybrano 37 osób, które uprzednio pełniły funkcje w związkach branżowych. 7. Faktyczne ustalenia są trudne ze względu na niejednokrotną niemoż- liwość uzyskania informacji (mimo udziału w zebraniach członków Partii). W dużej części zebrań występowały niezgodności z ordynacją wyborczą. W 2 przypadkach wybory przeprowadzono mimo 36-38 procentowej frekwencji, a w jednym przypadku do składu komisji za- kładowej wybrano członka komisji skrutacyjnej. 8. Dyskusja na zebraniach koncentrowała się głównie na problemach organizacyjnych związku. Na żadnym z zebrań nie przedstawiono programu działania i planu pracy. Do najczęściej poruszanych problemów należały: • sprawy socjalno-bytowe, • w kilku zakładach — problematyka gospodarcza, produkcyjna. Na wszystkich niemal zebraniach padały pytania, co dalej będzie robiła organizacja? W odpowiedziach stwierdzono, że określenie zadań nastą- pi w przyszłości, w czasie dalszej działalności. 9. Istotniejsze wnioski to postulowanie wprowadzenia wszystkich wolnych sobót oraz w dwóch przypadkach konieczność zmiany tabel płac (dot.[yczyło] to spółdzielczości pracy). Na terenie województwa powstały 3 MKZ-[t]y: • w Mińsku Mazowieckim: o przewodniczący Jan Tomaszewski — z[astęp]ca dyr.[ektora] Cen- trum Kształcenia Ustawicznego, bezpartyjny,

569 Tamże, s. 106–107

228 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

o z[astęp]ca przewodn.[iczącego] Roman Matus — przewodn.[iczą- cy] KZ NSZZ „Solidarność” w ZNTK Mińsk Mazowiecki, inży- nier, technolog, bezpartyjny, o członkowie: Henryka Czerniawska — ref.[erentka] ds. kadr w WZPS570 „Syrena”, czł.[onek] PZPR; Zbigniew Grzesiak — in- żynier, kier[ownik] Działu Zaplecza w PBROL Mińsk Maz., czł. [onek] PZPR; Tadeusz Kamiński — prac. umysłowy w Zakładzie Mleczarskim w Mińsku [Mazowieckim], bezpartyjny (zajmuje się [w] MKZ sprawami „Solidarności Wiejskiej”); Tadeusz Wójcicki — ślusarz w FUD Mińsk Maz., bezpartyjny; Stanisław Milkowski — technolog normowania z ZNTK Mińsk Maz., bezpartyjny. • w Garwolinie (MKZ traktowany jest jako oddział południowo-wschodni [NSZZ „Solidarność] Regionu Mazowsze): o przewodniczący Franciszek Dobrowolski — kier.[ownik] w Mie- szalni Pasz w Zakładzie Gospodarczym WZSR „SCh”, inżynier- -rolnik, członek PZPR; o zastępca [przewodniczącego [?] Dedecjusz — prac. umysłowy w PKS Garwonin, czł.[onek] PZPR (repatriant z Francji), o członkowie: [?] Wysokiński — inżynier ZMB „Bumar” w Żelecho- wie; Jan Orzechowski — radca prawny w zakładzie pracy w Gar- wolinie (PKS, PSTBK), członek ZSL. • w Łukowie (MKZ podlega Rejonowi Środkowo-Wschodniemu [NSZZ „Solidarność] w Lublinie): o przewodniczący Janusz Krukowski — felczer medycyny, pracownik ZOZ w przyzakładowej LZPS „Łukbut”, bezpartyjny; o członkowie: Elżbieta Piaszcha — pracownik NBP, bezpartyjna; [?] Lipiński — prac. Urzędu Telekomunikacyjnego, bezpartyjny; [Wojciech] Janiszek — pracownik Zakładów Mięsnych w Łuko- wie, bezpartyjny; Stanisław Franczak — prac. KZ NSZZ „Solidar- ność” w Zakładach Mięsnych [w Łukowie], członek PZPR; [Józef] Lipka[-Chudzik] — pracownik Zakładów Mięsnych w Łukowie, bezpartyjny; [?] Dzido — nauczyciel LO z Łukowa. Aktualnie nie są znane terminy konferencji wyborczych w MKZ-ach. Trudno ustalić, ile komisji zakładowych reprezentują poszczególne MKZ-[t]y, gdyż dotychczas rejestracji dokonywano w Rejonie Mazowsze, w Warszawie oraz w rejonie łukowskim [czyli] w Lublinie.

570 Warszawskie Zakłady Przemysłu Skórzanego.

229 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[20 lutego 1981]571

[…] Powstanie lub próby powołania kół tzw. „Solidarności Wiejskiej” odnotowaliśmy na terenie 23 gmin. Aktualnie koła powstały w 58 wsiach zrze- szając około 1100 rolników. Na podstawie rozpoznania można stwierdzić, że akcja powstawania kół może się nasilać. Na dzień 1 marca planowany jest zjazd wojewódzki, na którym mają być wybierani delegaci prawdopodobnie na zjazd krajowy. Dotychczas oficjalnie nie ujawniono składu Wojewódzkiego Komitetu Założycielskiego, jedynie w piśmie skierowanym do wojewody siedleckiego w sprawie akcji protestacyjnej dot.[yczącej] rejestracji „Solidarności Wiejskiej” wymienione było nazwisko Jan Dołęgowski — przewodniczący Komitetu Za- łożycielskiego NSZZ RI „Solidarność Wiejska”. Pomocy organizacyjnej udzie- lają osoby z zewnątrz, głównie z SGGW-AR w Warszawie [...]572.

[23 lutego 1981]573

W dniu 22.02.[19]81 [r.] o godz. 10.00 w siedleckiej katedrze została odprawiona msza w intencji pracowników Fabryki Urządzeń Skrawających „Vis” w Siedlcach. Podczas mszy odczytany został list Episkopatu dotyczą- cy „Solidarności Wiejskiej”574, bez komentarzy. Wierni zostali poinformowani o spotkaniu rolników bezpośrednio po mszy w sali ZPDZ „Karo”. Na spotkanie udała się 500-osobowa grupa prowadzona przez rolnika ob.[ywatela] Z.[bigniewa] Adamczuka575 z Mołomotek, niosącego krzyż. Zebranie prowa- dził były przewodniczący MKZ NSZZ „Solidarność” Ziemi Podlaskiej. Przyję- to następujący porządek obrad: 1. Zapoznanie się ze statutem NSZZ „Solidarność Wiejska”. 2. Rola kółek rolniczych. 3. Sprawy organizacyjne Wojewódzkiego Komitetu Założycielskiego „Solidarność Wiejska”. 4. Petycja do Rady Państwa. 5. Odczytanie apelu Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania.

571 Tamże, s. 113. 572 Skład prezydium Tymczasowego Wojewódzkiego Komitetu Założycielskiego NSZZ RI „So- lidarność Wiejska” został ustalony podczas zebrania w Domanicach 2.01.1981 r. Zob. przyp. 505. 573 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 115. 574 Komunikat Rady Głównej Episkopatu Polski był reakcją na odmowę rejestracji „Solidarności Wiejskiej” przez Sąd Najwyższy PRL 10.02.1981 r. 575 Zbigniew Adamczuk (ur. 1932) — rolnik ze wsi Mołomotki gmina Repki, jeden z organi- zatorów NSZZ „Solidarność” RI w woj. siedleckim; w stanie wojennym internowany. T. Olko, Leksykon siedleckiej opozycji…, s. 13.

230 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

6. Zapoznanie z protokołem ustaleń z Rzeszowa pomiędzy strajkującymi a komisją rządową. 7. Wybór delegatów (10) na krajowy zjazd „Solidarności Wiejskiej” w Szczecinie w dniu 6.03.[19]81 r. W trakcie zebrania panował ogólny bałagan, śpiewano pieśni religijne. Organizatorzy nie panowali nad sytuacją. Zgłoszenie przez prezydium 14 kan- dydatów na zjazd wywołało niezadowolenie zebranych motywowane nieza- chowaniem demokratycznych zasad wyboru. Część uczestników opuściła salę przed zakończeniem zebrania576. Jeden z uczestników — S. Karpik — sprzedawał literaturę bezdebitową, np. „Opinia”577, Józef Piłsudski578, Raporty katyńskie579. Sprzedawane były rów- nież emblematy „Solidarności Wiejskiej”.

[28 lutego 1981]580

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 16 do 28 lutego 1981 roku złożyło legitymacje partyjne 274 osoby, w tym: • robotników — 108, • rolników — 107, • prac. umysł. — 51, • pozostałych — 8, • kandydatów — 43. Przyczyny złożonych legitymacji: • utrata zaufania do partii — 84 osoby, • Partia nic im nie dała — 31 osób, • nacisk rodziny i środowiska — 26 osób, • różnice światopoglądowe — 2 osoby, • działalność w NSZZ „Solidarność” — 4 osoby, • inne przyczyny — 56 osób, • bez podania żadnych przyczyn — 71 osób. Od początku [września 1980 r.] legitymacje partyjne złożyło 1388 osób. W okresie od 16 do 28 lutego wydalono 626 osób, w tym: 271 robotników [i] 227 rolni- ków. W tym samym okresie czasu przyjęto 12 kandydatów, w tym: 3 robotni- ków, 3 rolników.

576 Zob. A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 68. 577 Pismo bezdebitowe o charakterze chrześcijańskim, A. Supruniuk, M. Supruniuk, Drugi obieg wydawniczy (1974) 1976–1990 w zasobie Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu. Tom I: Druki zwarte, Warszawa 2015, s. 16. 578 Chodzić może przynajmniej o kilka tytułów, zob. tamże. 579 Tamże, s. 509–510. 580 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 117.

231 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[3 marca 1981]581

[...] 1. Zebrania i konferencje wyborcze [NSZZ „Solidarność”] odbyły się w 54 zakładowych organizacjach. 2. Frekwencja na zebraniach wynosiła średnio 50–70%. Udział członków Partii mniej więcej proporcjonalny. 3. Do składów komisji zakładowych wybrano ogółem 484 osoby, w tym około 110 członków PZPR. 4. Prezydium komisji zakładowych powołano w 16 zakładach, do ich skła- dów wybrano 33 członków PZPR. 5. Na ogółem wybranych 54 przewodniczących komisji zakładowych 9 jest członkami PZPR. 6. Zebrania wyborcze przebiegają przy nienajlepszej organizacji, często ordynacja wyborcza dopasowywana jest do sytuacji. Wydaje się wręcz, że statut i ordynacja wyborcza wśród aktywu „Solidarności” nie są w pełni znane. W kilku przypadkach przeprowadzono wybory pomimo niespełna 40% frekwencji. Do składu komisji zakładowych wybrano około 50 osób, które uprzednio pełniły różne funkcje w związkach branżowych. 7. Charakter dyskusji na zebraniach jest bardzo różnorodny. Dotyczy ona problemów wewnątrzorganizacyjnych, jak również spraw zakła- du i środowiska. Zgłaszanych jest szereg postulatów – głównie natury socjalnej i stosunków z kierownictwami zakładów. Niewiele się mówi o programie pracy związku. Na żadnym z zebrań nie przedstawiano ani takiego programu, ani planu pracy. Przebieg dyskusji generalnie spokojny — bez szczególnie napastliwych wypowiedzi.

[4 marca 1981]582

WK FJN w Siedlcach od kilku miesięcy nawiązywał kontakty z MKZ Zie- mi Podlaskiej proponując członkom NSZZ „Solidarność” współpracę w ramach FJN. Członkowie „Solidarności” aktywnie włączyli się w działalność ogniw FJN i organizacji społecznych, np. TPPR, TKKS. Poprzedni przewodniczący MKZ, ob.[ywatel] Będkowski, współpracę tę akceptował, a na posiedzeniu Prezydium WK FJN ustalono, że przewodniczący MKZ Ziemi Podlaskiej wejdzie w skład Prezydium, natomiast 10 członków „Solidarności” w skład Plenum WK FJN. Propozycję tę przyjęło również Plenum WK FJN. Imiennie kandydaci do Ple- num mieli być zgłoszeni w późniejszym terminie przez MKZ Ziemi Podlaskiej.

581 Tamże, s. 120. 582 Tamże, s. 122–123.

232 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Powyższych ustaleń nie podtrzymał nowy przewodniczący MKZ Zie- mi Podlaskiej, ob.[ywatel] Biały, który oświadczył, że na ostatniej naradzie w Gdańsku wydano zakaz uczestniczenia członków NSZZ „Solidarność” w pracach organizacji społecznych, do których zalicza się także FJN. Dnia 4 marca 1981 r. do WK FJN wpłynął anonimowy list z Warszawy o następującej treści: Front Jedności Narodu — Front Ocalenia Narodowego. Warszawa, 15 lutego 1981 r. Polacy! Front Ocalenia Narodowego wzywa wszystkich Polaków do opamiętania i przepędzenia z zakładów pracy podżegaczy strajkowych spod znaku tzw. „Solidarności”. Dość już namącili w naszej Ojczyźnie i bezkarnie spychają kraj nasz na dno upadku. Kierują nimi z ukrycia prowodyrzy z zagranicznych ośrodków wojny psychologicznej, którzy mają jeden cel – osłabić obóz socjalistyczny, otumanić polską klasę robot- niczą i oderwać naród polski od potężnego sąsiada, jakim jest Związek Radziecki, ażeby następnie oddać nas na pastwę niemieckich odwetow- ców, których wspiera amerykańska finansjera milionerów. Robota ta jest szyta grubymi nićmi, ale wystarczy posłuchać tzw. „Wolnej Europy” od lat szczekającej na Polskę Ludową, by pojąć oczywistą prawdę, a brzmi ona w sposób jednoznaczny: tak zwana „Solidarność” to zdrada i zguba narodu polskiego. Wystarczy również posłuchać naiwnego maniaka, jakim jest ów „Lesio” z Gdańska, ażeby zrozumieć całą tragifarsę naszego narodu. Rzecz wiadoma, że pomagają mu tzw. inteligenci, którzy mają tyle wspólnego z interesami klasy robotniczej, co ich zapyziałe głowy z prawdziwym rozsądkiem ludzi pracy. Błędy są rzeczą ludzką. Do Partii klasy robotniczej dostali się źli i nieodpowiedni ludzie, których już usunięto, a winnych pociągnięto do od- powiedzialności. Jednak droga w przyszłość dla Polski prowadzi tylko przez socjalizm. Wrogowie Polski socjalistycznej knują zamach na wol- ność i niepodległość naszego narodu, który tylko w sojuszu i w przyjaź- ni ze Związkiem Radzieckim może umocnić swoją egzystencję. A więc skończmy z nierządem, anarchią i ze strajkami. Rząd gen. Wojciecha Jaruzelskiego to rząd ocalenia narodowego. To jedyna, ostatnia szansa wyjścia z impasu i odparcia zakamuflowanych, wrogich sił, tzw. Opozy- cji, której sprzyja „Solidarność”, w znacznej liczbie członków nieświado- mych celu, któremu zmierza utajony wróg. Tylko z prawowitym rządem i wojskiem ludowym twórzmy front ocalenia narodowego. Tylko front ludzi pracy odrzucający zdecydowanie hasła „Solidarności” nawołujące do strajków – ocali Polskę od zguby i katastrofy. Polacy! Ważą się losy ojczyzny, której droga do socjalistycznej przyszłości i wspaniałego jutra ludzi pracy zagrodziła ciemna chmura przyniesiona przez zagranicznych podżegaczy ogłupiających nasz naród.

233 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[5 marca 1981]583

W woj. siedleckim nie stwierdza się przerw w pracy na terenie zakładów. Do dnia 5 marca zostaną zakończone zebrania POP poświęcone omówieniu uchwał VIII Plenum KC PZPR. W zebraniach uczestniczą przedstawiciele aktywu wojewódzkiego oraz pracownicy polityczni KW PZPR. Frekwencja nieco się poprawiła i waha się w granicach 50-90 procent. [Wyż]sza jest frekwencja zebrań w zakładach pracy i instytucjach, gorzej kształtuje się sytuacja w organizacjach wiejskich. Zdarzają się przypadki dwu- i trzykrotnego odkładania terminów. At- mosfera niektórych zebrań wiejskich POP nie ulega wyraźnej poprawie. Ma to miejsce w środowiskach, gdzie powstały ogniwa „Solidarności Wiejskiej”. Aktyw- nie działają koła ZSL oraz zaktywizował się kler (Grębków, Kałuszyn, KG Łuków, Bielany, Kłoczew, Sobienie-Jeziory). W dyskusji przebija się ton troski o stabilizację życia kraju, umiarkowanej aprobaty dla rządu W. Jaruzelskiego, nadziei na konsekwentne wdrażanie dziesię- ciopunktowego programu i kontynuowanie procesu demokratyzacji. Większość POP na wsi podnosi ciągle problemy słabego zaopatrzenia w środki produkcji i artykuły spożywcze. Zgłasza wiele zastrzeżeń do pracy administracji i instytucji obsługujących rolnictwo. Podkreśla się ślimacze tempo odnowy (Osieck, Borowie, Grębków, Miastków, Żelechów). Zakładowe organizacje partyjne wiele uwagi poświęcają sprawie reformy gospodarczej. Kształtuje się i upowszechnia opinia, że wszelkie reformatorskie poczynania są w praktyce skutecznie blokowane przez nadmiernie rozbudowa- ną administrację państwową i gospodarczą, począwszy od kombinatów, poprzez zjednoczenia, aż do ministerstw. Padają stwierdzenia, że reforma stanowi zagro- żenie dla ludzi na stanowiskach, którzy będą się bronić przed utratą ich (Siedlce, Łuków, Łochów, Garwolin, Mińsk Mazowiecki, Żelechów). Wysuwane są postulaty, aby zmniejszyć administrację szczebla centralnego – w centralach, zjednoczeniach, krajowych związkach itp. (Dębe Wielkie). Na plenum KM PZPR w Garwolinie uchwalono między innymi odłączenie Zakładu Robót Inżynieryjnych od SKB „Podlasie” w Siedlcach. Postulat ten wysunął rów- nież Tymczasowy Komitet Międzyzakładowy NSZZ „Solidarność”. Który opra- cował ponadto petycję do Sejmu, przewodniczącego Rady Państwa i prezesa Rady Ministrów o przyłączenie Garwolina do woj. stołecznego. Problem ten rozważali również na plenum członkowie Partii. Liczni dyskutanci akcentują konieczność przyspieszenia programu odnowy, również na szczeblach niższych rozliczania ludzi winnych, obciążonych wypaczeniami w życiu gospodarczym i politycznym oraz rzetelnego informowania społeczeństwa o wszystkich stwierdzonych nad- użyciach. Zgłaszane są również wątpliwości czy w szeregach ZSL-owców wszyscy byli „czyści”, bo dotychczas rozlicza się tylko partyjnych (Latowicz, Mrozy).

583 Tamże, s. 125–126.

234 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Wskazuje się na potrzebę usprawnienia informacji wewnątrzpartyjnej na wszystkich szczeblach, pełnego, jasnego, konkretnego określenia działal- ności sił antysocjalistycznych. Z niedomówień w tej sprawie mogą wynikać poważne kłopoty w łonie samej Partii (Węgrów, Łuków, Siedlce). W wielu organizacjach podjęto uchwały o skreśleniu z listy członków Partii za bierność i wyczekującą postawę, niewywiązywanie się z obowiązków statutowych. Występują przypadki składania legitymacji partyjnych, szcze- gólnie w środowiskach wiejskich, w tym wśród nauczycieli (Dębe [Wielkie], Mińsk Maz., Węgrów, Łuków, Stanisławów, Garwolin, Przesmyki, Mokobo- dy). W niektórych instancjach POP dokonały wyboru I sekretarzy, np. Górz- no — 1, Wilga — 1, Mrozy — 2, Poświętne — 4, Wola Mysłowska — 2, Sucho- żebry — 4. Rozwija się akcja, inspirowana głównie przez kler, wieszania krzyży i emblematów religijnych w budynkach publicznych, a przede wszystkim w szkołach. Akcje te mają różny charakter. Zdarzają się przypadki, że dokonu- je się tego demonstracyjnie, w sposób zorganizowany, np. procesja, zorganizowane grupy rodziców. Nauczyciele na ogół zajmują postawę bierną. Nieliczne próby przeciwstawienia się powodowały ostre reakcje ze strony społeczeń- stwa. W niektórych gminach rodzice występują z żądaniem wprowadzenia do szkoły nauki religii (Garwolin, Bielany, Sabnie, Borowie, KG Garwolin, Osieck, KG Łuków, Sadowne). W środowisku nauczycielskim komunikat o 13 pensji dla służby zdrowia wywołał wiele komentarzy i rozgoryczenia (KG Sokołów Podlaski, Siedlce). Aktyw partyjny i pracownicy aparatu partyjnego nie rozumieją decyzji powierzenia przewodnictwa Komisji Ekonomicznej KC PZPR tow.[arzyszowi] Mieczysławowi Jagielskiemu, członkowi Biura Politycznego KC i zastępcy premiera PRL. Wątpliwości budzi fakt łączenia funkcji w rządzie i w Partii. Łączenie funkcji wicepremiera, przewodniczącego Komitetu Gospodarcze- go Rady Ministrów i przewodniczącego Komisji Ekonomicznej PZPR tworzy nadmierną centralizację władzy w zakresie decyzji gospodarczych. Poza tym ogranicza realizację uprawnień kontrolnych Partii w stosunku do administracji państwowej i gospodarczej.

[6 marca 1981]584

W dniu 6 marca br. MKS Ziemi Podlaskiej ogłosił stan przygotowania strajkowego w zakładach pracy miasta Siedlce. Powodem tej decyzji jest domaganie się uwolnienia więźniów politycznych. W dniu wczorajszym rozpo-

584 Tamże, s. 127.

235 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW częto wywieszanie plakatów i haseł w mieście i w zakładach pracy. W licznych punktach miasta i w przeważającej ilości zakładów pracy Siedlec rozlepione są afisze dość szczegółowo charakteryzujące postaci aresztowanych, jak rów- nież hasła w rodzaju: „Żądamy uwolnienia więźniów politycznych”, „Czyż- by nie obowiązywały porozumienia gdańskie?” W niektórych zakładach pracy wywieszono biało-czerwone flagi, np. w Spółdzielni Pracy „Miś” w ZPDZ „Karo”, w Zakładach Mechanicznych im. M. Nowotki, w „Stalchemaku”, w Siedleckim Przedsiębiorstwie Budownictwa Przemysłowego. Często informowano dyrekcję, że będą one wisieć do godziny 13.00 — 16.00585. Stwierdza się także przypadki noszenia opasek, choć zjawisko to nie ma charakteru masowego, głównie dotyczy to czołowego aktywu NSZZ „So- lidarność”. Np. w ZPDZ „Karo” opaski nosi 12 osób, w „Mostostalu” — 2, w FNS „Vis” tylko przywódcy „Solidarności”, w Spółdzielni Pracy „Miś” około 12 osób. O ogłoszeniu pogotowia strajkowego w niektórych zakładach pracy powiadomiono dyrekcje w dniu wczorajszym. Na skutek rozmów dyrekcji zakładów z kierownictwem „Solidarności” ustalono, że załogi nie będą po- dejmować akcji protestacyjnej, np. w FSO „Polmo[zbyt]”, w Zakładach Dro- biarskich. We wszystkich zakładach pracy trwa normalny rytm pracy. W licznych wypowiedziach aktywu partyjnego stwierdza się, że w związku z zapowiadanym procesem L. Moczulskiego i innych działaczy KPN586 należy podjąć szerokie działania w publikatorach wyjaśniające wrogą działalność L. Mo- czulskiego i KPN.

[9 marca 1981]587

W woj. siedleckim w dalszym ciągu trwa szeroka dyskusja polityczna, w której udział biorą wszystkie kręgi społeczne. Powszechnie członkowie Partii i społeczeństwo duże nadzieje wiążą z IX Zjazdem Partii. Bardzo często padają pytania na temat terminu odbycia Zjazdu Partii. Wskazuje się, że zapowiedziany był na okres przełomu pierwszego i drugiego kwartału, a tymczasem nie ma żadnej informacji określającej datę jego odbycia588. Podkreśla się, że nie opublikowano żadnych materiałów, w oparciu o które należałoby

585 Zob. A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 71. 586 Proces przywódców KPN: Leszka Moczulskiego, Tadeusza Jandziszaka, Tadeusza Stańskie- go i Romualda Szeremietiewa rozpoczął się przed Sądem Wojewódzkim w Warszawie 15.06.1981 a zakończył już w stanie wojennym skazaniem Moczulskiego na 7 lat, Stańskiego i Szeremietiewa na 5, chorego Jandziszaka na 2 lata w zawieszeniu na 5 lat. 587 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 128–129. 588 Ostatecznie IX Nadzwyczajny Zjazd PZPR odbył się w dniach 14–20.07.1981 r.

236 TEKSTY ŹRÓDŁOWE rozpocząć konkretną dyskusję przedzjazdową. Jak wskazano w Mińsku Ma- zowieckim, „w sprawie zjazdu zalega niepokojąca cisza, która niczego dobrego nie wróży”. Podobne stwierdzenia padają w pozostałych miastach woje- wództwa, jak również w dużej ilości instancji gminnych. Są naciski na aparat partyjny, aby możliwie jak najszybciej Partia odbyła swój Zjazd, określiła program wyprowadzenia narodu z ciężkiej sytuacji. Padają także stwierdzenia, że dlatego nie odbędzie się Zjazd w zapowiadanym terminie i celowo jest odwlekany, gdyż ludzie sprawujący kierownicze funkcje w Partii obawiają się ich utraty w wyborach (Siedlce, Łuków, Sokołów Podlaski i inne). Padają zarzuty, że do dzisiaj nic nie wiadomo o sposobie wyboru dele- gatów. W tej sprawie nie ma żadnych dokumentów, które uważa się za nie- zbędne, a które należałoby opublikować, aby zaktywizować życie wewnątrz- partyjne. Problem ten poruszany jest w kontekście napływających informacji z innych województw (gdańskie, elbląskie), w których wybierani są rzekomo już delegaci na Zjazd (głównie w miastach). W sytuacji, gdy — jak się podkre- śla — wszystko wskazuje, że termin zjazdu zostanie przesunięty, padają pytania: dlaczego nic w tej sprawie się nie mówi? Zdarzają się nawet sytuacje, że członkowie Partii są atakowani przez bezpartyjnych, którzy stwierdzają, że Partia nie może aktualnie wyjść z impasu i zaprezentować konkretnego programu uzdrowienia państwa (Siedlce, Mińsk Mazowiecki). Cisza na temat terminu odbycia Zjazdu utrudnia prowadzenie intensywnych działań politycznych. W związku z tym istnieje bardzo duże zapotrzebowanie na za- prezentowanie obowiązującej wykładni politycznej w tej sprawie. Pomimo wielu utrudnień w woj. siedleckim prowadzona jest szeroka praca polityczna. Pracownicy KW i aktyw partyjny na bieżąco uczestniczą w zebraniach organizacji partyjnych w zakładach pracy i na wsi. W ich trakcie omawiana jest aktualna sytuacja w kraju, jak również zadania, które ciążą na członkach Partii. Wiele miejsca poświęca się wypracowaniu stylu, form i metod partyjnej pracy w obecnych uwarunkowaniach społeczno-politycznych. Temu celowi służą także narady sekretarzy instancji partyjnych I stopnia odbywane z udziałem kierownictwa KW. Instancje partyjne są otwarte na inicjatywy organizacji podstawowych. Wszystkie wnioski z POP i OOP są przez nie rozpatrywane i w miarę możliwości załatwiane. Instancje akceptują również żądania członków organizacji w sprawie zwoływania na ich żądania zebrań sprawozdawczo-wyborczych. W dalszym ciągu stwierdza się działania kleru zmierzające do zawieszania krzyży w szkołach (Wodynie, Sabnie, Garwolin, Bielany, Kotuń, a także w zakładach pracy). Dnia 8 marca br. w Łukowie wyświęcone zostały w miejscowym kościele 2 krzyże, które następnie w uroczystej procesji zawieszono w budynku Spółdzielni Chemicznej i PKS. W przemarszu wzięło udział około 500 osób, śpiewano pieśni religijne.

237 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Nasila się działalność „Solidarności Wiejskiej” w licznych gminach. Do naczelników gmin kierowane są pisma z jej ogniw informujące o powstaniu „Solidarności Wiejskiej” i konieczności konsultowania się naczelników w sprawach wsi z przedstawicielami „Solidarności” (Kotuń, Wiśniew, Biela- ny, Grębków, Stanisławów i inne). Do Urzędu Gminy w Kałuszynie nadszedł teleks z NSZZ [„Solidar- ność” Region] Mazowsze informujący o sytuacji w kraju. Zawarta była w nim prośba, aby przekazany został przewodniczącemu „Solidarności” w mieście i gminie. Dnia 15 marca zapowiedziane jest spotkanie z delegatami uczestniczą- cymi w krajowym zjeździe „Solidarności Wiejskiej” w Poznaniu. Podobne spotkania zapowiedziane są w innych gminach w różnych terminach. Bardzo dużo kontrowersji i negatywnych opinii wzbudza fakt odwoła- nia bez motywacji zapowiedzianej wcześniej w programach telewizji emisji filmu Andrzeja Wajdy Człowiek z marmuru589. Dnia 8 marca w Stanisławowie odbyło się zebranie ZMW, w którym uczestniczyli delegaci z gmin: Stanisławów, Łochów, Sadowne. Uczestniczy- li w nim także przedstawiciele Tymczasowego Zarządu Krajowego ZMW z Warszawy – przewodniczący W. Świrgoń, Zięba590 — pracownik naukowy SGGW i redaktor „Chłopskiej Drogi”. W dyskusji: • postulowano podjąć działania zmierzające do poważnego traktowania ZMW i młodzieży, która do tej pory była lekceważona, • wprowadzić dodatek dla matek wiejskich wychowujące dzieci do lat 2, • podwyższyć renty dla rolników, • odbudować sport wiejski, Mocno akcentowano, że ZMW będzie egzekwował realizację postula- tów zgłoszoną przez młodzież do urzędów gminnych, będzie kontrolował ich wykonanie. Padały stwierdzenia w rodzaju: „ZMW będzie do kontroli”, „My nie popuścimy”. Określono, że na postulaty ZMW w terminie do 10 IV [19]81 r. winien odpowiedzieć I sekretarz [KW PZPR] i wojewoda siedlecki. Wybrano częściowo Zarząd Wojewódzki ZMW, pozostała jego część zostanie wybrana na zebraniu, w którym uczestniczyć będą inne gminy. Dokonano także wyboru delegatów na zjazd krajowy ZMW. Między innymi wybrano ob.[ywatela] Ziębę z Warszawy.

589 Głośny film Andrzeja Wajdy z 1976 r., dystrybuowany dotąd w kinach w ograniczonym zakresie. 590 Ryszard Zięba (ur. 1950) — politolog; działacz młodzieżowy ZMW, członek Tymczasowego Zarządu Krajowego (1980–1984).

238 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

22. Ulotka rozprowadzana w Mińsku Mazowieckim 14.07.1980 r., IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/329, s. 32.

239 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

23. Ulotka wolnego związku zawodowego Funkcjonariuszy MO w Siedlcach z drugiej połowy 1980 r. APS, Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” Region Mazowsze - Oddział w Siedlcach, sygn. 2, s. 156.

240 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

24. Pismo przewodnie do opracowania Prokuratury Generalnej w sprawie działalności antysocjalistycznej. XI 1980, APS, NSZZ „S”, sygn. 2, s. 9.

241 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

25. List otwarty do Prokuratora Generalnego PRL w sprawie uwolnienia Zygmunta Goławskiego, XI 1980, APS, NSZZ „S”, sygn. 13, s. 1.

26. Edmund Drygiel, zdjęcie z akt sprawy operacyjnego sprawdzenia z lat 1981-1989, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/788, t. 10.

242 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

27. Napisy w Mińsku Mazowieckim 28.12.1980, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/409, s. 17.

28. Napisy w Mińsku Mazowieckim 28.12.1980, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/409, s. 19.

243 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

29. Napisy w Mińsku Mazowieckim 28.12.1980, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/409, s. 21.

30. Napisy w Mińsku Mazowieckim 28.12.1980, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/409, s. 23.

244 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[10 marca 1981]591

Nie odnotowujemy dotychczas w środowisku szkolnym szczególnych na- pięć. Wśród nauczycieli trwa dyskusja dotycząca spraw szczególnie istotnych dla środowiska. Przebiega ona jednak spokojnie i nie odbija się specjalnie na realizacji podstawowych funkcji szkoły. W niektórych liceach ogólnokształcących (Siedlce, Łuków, Węgrów) młodzież podnosi podczas lekcji historii i wychowania obywatelskiego potrzebę wniesienia [zmian] do programów nauczania historii najnowszej o zweryfikowanym kształcie592. W Siedlcach w Liceum Ogólnokształcącym nr 1 i 2 kilkakrotnie pojawiały się ulotki KPN z żądaniem zwolnienia więźniów politycznych. Organizatorami tych akcji są osoby z kręgu rodziny i znajomych Z. Goławskiego (jeden z aresztowanych). Z inspiracji rodziców i kleru postępuje akcja zawieszania krzyży w szko- łach – głównie w izbach lekcyjnych. Z danych Kuratorium Oświaty i Wychowania wynika, że w około 50% szkół województwa już one wiszą. W 2 przypadkach (Liceum Medyczne w Łukowie i Świniary gm. Wiśniew) krzyże wiszą w pokojach nauczycielskich. W ZHP trwa dyskusja związana z mającym się odbyć zjazdem organizacji. Komentowane są szeroko informacje, podawane między innymi przez prasę mło- dzieżową, o zasadniczych kontrowersjach w łonie samej organizacji. Przyjmowa- ne są one jako świadectwo braku jednomyślności w samym kierownictwie związ- ku. Sam zjazd jest oczekiwany z dużym zaciekawieniem, ale i niepokojem. Woje- wódzka organizacja ZHP pracuje normalnym rytmem — istnieje jednak pewien stan wyczekiwania na decyzję w sprawie nowych struktur organizacyjnych czy zmian w programach pracy organizacji. Odnotować należy powstanie: • SOMS593 — Liceum Medyczne w Łukowie; powstało z inicjatywy nauczycieli, członków „Solidarności”; na terenie szkoły pracuje dobry szczep HSPS, • Krąg Instruktorski im. Małkowskiego594 — Garwolin, środowisko mię- dzyszkolne; pełną kontrolę nad jego funkcjonowaniem ma Komenda Hufca ZHP w Garwolinie.

[16 marca 1981]595

Wydział Organizacyjny KW PZPR informuje, że w okresie od 1 do 15 marca br. legitymacje partyjne złożyło 121 osób, w tym:

591 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 130. 592 Zob. wkładka zdjęciowa poz. 37. 593 Znaczenia skrótu nie ustalono. 594 Andrzej Małkowski (1888–1918) — jeden z twórców polskiego skautingu. 595 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 138.

245 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

• robotników — 87, • rolników — 12, • prac. umysł. — 19, • pozost.[ali] — 3, • kandyd.[aci] — 18. Przyczyny złożenia legitymacji: • stracili zaufanie, zawiedli się na Partii — 28 osób, • nacisk członków rodziny i środowiska — 16 osób, • nic Partia nie daje — 11 osób, • działalność w NSZZ „Solidarność” — 15 osób, • brak odnowy na wsi — 1 osoba, • inne przyczyny — 26 osób, • bez podania przyczyn — 24 osoby. Od początku [września 1980 r.] legitymacje partyjne złożyło 1509 osób. W okresie od 1 do 15 marca [1981 r.] wydalono i skreślono z Partii 169 osób, w tym 89 robotników i 40 rolników. W tym samym okresie przyjęto do Partii 3 kandyda- tów: 2 robotników i 1 rolnika.

[19 marca 1981]596

[…] 1. Zebrania i konferencje wyborcze [NSZZ „Solidarność”] odbyły się w 78 zakładowych organizacjach. 2. Frekwencja na zebraniach wynosiła średnio 50–60%. Udział członków Partii 25–30%. 3. Do składów komisji zakładowych wybrano ogółem 612 osób, w tym około 150 członków PZPR. 4. Prezydium komisji zakładowych powołano w 19 zakładach, do ich składu wybrano 41 członków PZPR. 5. Na ogół wybranych 76 przewodniczących komisji zakładowych, 13 jest członkami PZPR. 6. W ostatnim okresie z informacji aktywu wynika, że sposób przeprowadzenia wyborów generalnie odpowiada ordynacji i przyjętym re- gulaminom. W kilku przypadkach przeprowadzono je bez wymaganej frekwencji (uczestniczyło ok. 30–40% członków). Do składu komisji zakładowych wybrano około 80 osób, które uprzednio pełniły różne funkcje w związkach branżowych. 7. Dyskusja na ogół jest spokojna, nie odnotowujemy szczególnie napastliwych wystąpień. Dotyczą one spraw zakładu i środowiska. Postu-

596 Tamże, s. 144.

246 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

laty są generalnie natury socjalnej, jak też i układu stosunków na linii pracownik — związek — kierownictwo zakładu. Praktycznie na żad- nym z zebrań wyborczych nie przedstawiono i nie zatwierdzono programu pracy organizacji związkowej. Główne wnioski dotyczą: • rozszerzenia bazy socjalnej zakładu, • budownictwa mieszkaniowego, • pełnego zaspokojenia potrzeb w takim zakresie jak przedszkola czy żłobki, • zagospodarowania czasu w wolne soboty, • zwiększenia wpływu załogi na ważne sprawy zakładu.

[20 marca 1981]597

W związku z incydentem w Bydgoszczy598 w godzinach przedpołudnio- wych KW w Siedlcach przekazał materiały wyjaśniające do instancji terenowych. Pracownicy polityczni oraz aktyw partyjny przebywali na terenie zakła- dów pracy, gdzie spotkali się z członkami Partii, kierownictwem politycznym i administracyjnym. W rozmowach i dyskusjach stwierdzono zapotrzebowanie na pełne, rzetelne wyjaśnienie całej sytuacji w środkach masowego przekazu. Oddział MKZ [NSZZ „Solidarność”]599 Mazowsze w Siedlcach w swojej siedzibie na ul. Kochanowskiego wywiesił ulotki przedstawiające decyzje KKP NSZZ „Solidarność” oraz opis wydarzeń w Bydgoszczy. Według relacji tam zawartej, milicja biła członków MKZ, a następnie wyprowadziła ich tylnymi drzwiami budynku. Rozplakatowano również wezwanie do gotowości straj- kowej600. W informacjach telefonicznych do ogniw „Solidarności” stwierdzono, że MO i SB chce obalić rząd Jaruzelskiego. Gotowość strajkową w dniu dzisiejszym ogłosiły wszystkie większe za- kłady w Łukowie – w niektórych wywieszono flagi. Stan gotowości strajkowej ogłoszono na DKP w Siedlcach w dniu 23 marca br. Od godziny 7.00 pracownicy założą opaski. Wywieszono również flagi w Zbiorczej Szkole Gminnej w Siedlcach oraz ogłoszono gotowość strajkową na 23.03 br. W MKZ [NSZZ „Solidarność”] Mazowsze Oddział w Siedlcach szkoli się łączników na wypa-

597 Tamże, s. 145. 598 Pobicie przez funkcjonariuszy MO działaczy NSZZ „Solidarność” z Janem Rulewskim na czele, przewodniczym MKZ w Bydgoszczy, podczas sesji Wojewódzkiej Rady Narodowej w Byd- goszczy 19.03.1981 r., w obecności wicepremiera rządu PRL i zastępcy członka KC PZPR Stani- sława Macha. 599 W myśl uchwały KKP NSZZ „Solidarność” z 18.01.1981 r. o organizacji terytorialnej Związ- ku, 11.03.1981 r. Prezydium MKZ Ziemia Podlaska podjęło decyzję o samorozwiązaniu, zaś nazajutrz wybrano władze Oddziału Siedleckiego NSZZ „Solidarność” obejmującego swoim zasię- giem teren całego województwa, A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 72. 600 Zob. tamże, s. 73.

247 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW dek celowego przerwania łączności. Przewodniczący MKZ zwrócił się do wojewody siedleckiego z propozycją, aby wstrzymać sprzedaż alkoholu w dniach 21–23 marca. Wojewoda zaakceptował te propozycje i wydał zarządzenie wstrzymujące sprzedaż alkoholu w tych dniach. W dniu dzisiejszym w godzinach popołudniowych do siedziby Oddzia- łu MKZ w Siedlcach zaproszono przewodniczących NSZZ „Solidarność” z za- kładów pracy, gdzie udzielono im instrukcji odnośnie postępowania w najbliż- szych godzinach i dniach.

[21 marca 1981]601

W porównaniu do dnia wczorajszego nie zaszły poważniejsze zmiany w działaniach MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach. Po wczorajszych naradach przewodniczących ogniw „Solidarności” z zakładów pracy w siedzibie Prezydium NSZZ „Solidarność w Siedlcach wzmogła się działalność propagandowa. W godzinach wieczornych powielono duże ilości komunikatu o przebiegu zdarzeń w Bydgoszczy, podanego przez Biuro Informacyjne MKZ Mazowsze i oświadczenie Prezydium KKP. Materiał ten był kolportowany sa- mochodami po ulicach miast i rozdawany przez członków „Solidarności”. Przewodniczący Prezydium NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze Oddział w Siedlcach ob.[ywatel] Maciej Kublikowski602 wydał oświadczenie stwierdzające, że Prezydium »Solidarności« Region Mazowsze Oddział w Siedlcach ogła- sza gotowość strajkową. Zaleca się natychmiastowe wprowadzenie dyżu- rów całodobowych w zakładach pracy. Wszyscy musimy być przygotowani w każdej chwili do podjęcia akcji protestacyjnej. Jednocześnie opublikowano oświadczenie Zarządu MKZ „Solidarność” Region Mazowsze, w którym między innymi stwierdza się, że „całkowita odpowiedzial- ność za przebieg wydarzeń w Bydgoszczy i ich konsekwencje ponoszą ludzie, którzy skierowali do szczególnie brutalnej akcji organa bezpieczeństwa”. Dalej wskazuje się, że w jej następstwie [istnieje możliwość] „likwidacji zawartych po- rozumień oraz ich skutków”. Nawołuje się jednocześnie do spokoju i rozwagi. Potwierdzana jest potrzeba utrzymywania gotowości strajkowej i pełnienia cało- dobowych dyżurów członków NSZZ „Solidarność” w zakładach pracy. Zawarte są także żądania:

601 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 146. Zob. wkładka zdjęciowa poz. 33. 602 Maciej Kublikowski (ur. 1945) — działacz opozycyjny; współzałożyciel NSZZ „Solidarność” w Fabryce Narzędzi Skrawających „Vis”; pierwszy przewodniczący Siedleckiego Oddziału NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze; w stanie wojennym internowany.

248 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

1. Natychmiastowego zawieszenia w czynnościach służbowych znanych opinii publicznej osób odpowiedzialnych za brutalną akcję sił bezpie- czeństwa w Bydgoszczy. 2. Wszczęcia dochodzenia mającego na celu ujawnienie i ukaranie wszystkich inspiratorów, organizatorów i wykonawców prowokacji bydgoskiej z jednoczesnym określeniem przewidywanego terminu zakończenia dochodzeń oraz podania do wiadomości publicznej ich wyników. 3. Zobowiązania się rządu do przedłożenia na najbliższej sesji Sejmu PRL wniosku o ustanowienie aktu prawnego umożliwiającego swobodę działania niezależnej samorządnej organizacji zawodowej rolników indywidualnych. W przypadku niedotrzymania tych warunków Zarząd MKZ Regionu Mazowsze, po porozumieniu z KKP, proklamuje strajk ostrzegawczy w ponie- działek 23.03.1981 [r.] od godz. 11-13 w całym regionie.

[21 marca 1981]603

Na terenie Łukowa miejscowy MKZ rozwiesił bardzo duże ilości afiszy w różnych punktach miasta. Treść poszczególnych afiszy: 1. „Nie chcemy pomocy. Sami załatwimy swoje sprawy. NSZZ »Soli- darność«„. 2. „Dzisiaj pobili kolegów w Bydgoszczy, jutro mogą pobić ciebie. Nie dajcie się zastraszyć. NSZZ »Solidarność«”. 3. „Nie pozwolimy, żeby nas bito. Ręce precz od narodu. NSZZ »Soli- darność«”. 4. „Kto jest antysocjalistyczny – naród czy jego przeciwnicy? NSZZ »So- lidarność«”. 5. „W wyniku akcji MO i SB na terenie UW w Bydgoszczy, skierowanej przeciwko radnym WRN i działaczom MKZ NSZZ „Solidarność”, w formie ciężkiego pobicia (wstrząs mózgu, złamanie szczęki, urazy cielesne), ogłaszamy gotowość strajkową z dniem 20.03 br. MKZ Rejon Łuków”. 23 zakłady, w których istnieje NSZZ „Solidarność”, wywiesiły flagi państwo- we. W dniu wczorajszym KM PZPR w Mińsku Mazowieckim zebrał sekretarzy POP, OOP w celu poinformowania o wydarzeniach w Bydgoszczy. In- formacje uznano za niewystarczające. Członkowie Partii są przytłoczeni ope-

603 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 148.

249 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW ratywnością w tym zakresie NSZZ „Solidarność”, który szybko kolportuje informacje w terenie. Pogotowie strajkowe ogłoszono w ZNTK. Wywieszone zostały flagi, załoga pracuje w opaskach. Sekretarze instancji terenowych informują o pogarszającej się sytuacji w Par- tii. Na wszystkich zebraniach dyskutowana jest sprawa zjazdu. Padają stwierdzenia, że odwlekanie terminu przynosi szkody Partii. Stawiane są wnioski o rozliczenie ludzi, którzy przyczynili się do stanu kryzysowego. Dotychczasowy sposób i tempo rozliczeń budzi niezadowolenie wśród szeregów partyjnych. Utrzymuje się proces składania legitymacji partyjnych (Sokołów Podlaski, Garwolin, Stoczek Łukowski). Znacznie gorzej wygląda sytuacja w Partii w środowiskach wiejskich. Osła- bło zaangażowanie i bojowość aktywu partyjnego. Są trudności w przeprowadzaniu zebrań ze względu na niską frekwencję. Doskonałą frekwencją cieszą się natomiast wszystkie zebrania wiejskie, na których atakowana jest Partia, również przez członków ZSL (Garwolin, Wilga, Przesmyki, Stoczek Łuk.[owski]). Członkowie Partii są zaniepokojeni rozprzestrzeniającą się kampanią agita- cyjną na rzecz NSZZ RI „Solidarność Wiejska”. W efekcie tych działań powstały nowe koła na terenie gmin: Przesmyki, Sokołów Podl[aski], Wilga, Stoczek Łu- kowski, Jabłonna Lacka, Skórzec. Działają one bardzo dynamicznie. Wysyłają do UG, naczelnika oraz władz politycznych zaproszenia na zebrania oraz treści uchwał i postulatów z prośbą o odpowiedź na piśmie. Coraz aktywniej działa kler. Jest głównym inspiratorem wieszania krzy- ży i emblematów w szkołach. Ostatnio część rodziców robi to demonstracyjnie. Ksiądz z parafii Trzebieszów604 podczas mszy powiedział między innymi: „Dzisiaj nie dawajcie na ofiarę pieniędzy, zdajcie legitymacje partyjne, to będzie najwięk- sza ofiara”. Na zabraniu POP w Zembrach, w którym uczestniczył sekretarz KG, członkowie Partii złożyli legitymacje, realizując apel księdza. Podobnie sytuacja wygląda w innych gminach (Łochów, Sadowne, Stoczek Węgrowski, Wiśniew, Bielany, Wodynie i inne).

[21 marca 1981]605

Zgodnie z uchwałą MKZ NSZZ „Solidarność” Regionu Środkowo-Wschod- niego w Lublinie ogłaszającą pełną gotowość strajkową i zakończenie czynności przygotowawczych do strajku okupacyjnego na dzień 23.03.[19]81 [r.] godz. 12.00, Międzyzakładowy Komitet Założycielski NSZZ „Solidarność” dla Regionu Łu- ków zapowiedział strajk okupacyjny dla wytypowanych zakładów tego miasta.

604 Ks. Józef Huszaluk, proboszcz parafii Dziesięciu Tysięcy Rycerzy Męczenników w Trzebie- szowie w latach 1975–1986. 605 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 149.

250 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[…] W dniu jutrzejszym MKZ przekształci się w Międzyzakładowy Komitet Strajkowy. Ze strajku zwolniono placówki służby zdrowia, zakłady produkujące środki żywnościowe, placówki handlu żywnością, PKP (za wyjąt- kiem zakładów naprawczych), część załogi PKS – do przewozu środków żyw- ności. W zakładach miejskich, w warunkach strajku okupacyjnego, przebiegać będzie normalny proces produkcji.

[23 marca 1981]606

W dalszym ciągu w woj. siedleckim utrzymuje się stan gorączkowości wywołany wydarzeniami w Bydgoszczy. Są one szeroko i różnorodnie komentowane. Przedstawiane są różne wersje wydarzeń, w zależności od wpływów pod jakimi są dyskutujący. Przeważają wersje upowszechniane przez NSZZ „Solidarność”. Z dużym zainteresowaniem przyjmowane są bieżące informacje zamieszczane w środkach masowego przekazu. W miastach, jak również w wielu gminach, upowszechniane są ulotki — odbitki teleksów MKZ „Solidarność” z Bydgoszczy, Gdańska i Warszawy. Atakowane są w nich siły MO i SB. Podkreśla się, że strajk powszechny musi trwać do czasu przejęcia przez rząd premiera Wojciecha Jaruzelskiego pełnej kontroli nad SB, MO i innymi organami ścigania oraz do czasu ujęcia spraw- ców zajścia, ich mocodawców oraz wszczęcia postępowania komisji społecz- no-sejmowej. Upowszechniany jest tu przez „Solidarność” apel do funkcjonariuszy MO, „którzy gotowi są potępiać tego rodzaju akcje umacniające napięcie w kraju i mogące doprowadzić do nieobliczalnych skutków, o odcięcie się od tego co się stało w Bydgoszczy”. MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach wydał „Apel do wszystkich członków NSZZ »Solidarność« na Ziemi Siedleckiej” podpisany przez jej przewodniczącego Macieja Kublikowskiego: Stosując się do zaleceń KKP, będąc świadomi celu skoordynowanych i zdecydowanych działań w obronie naszych praw oraz godności naszego związku, wszyscy bez wyjątku członkowie NSZZ »Solidarność« winni zachować zdyscyplinowanie i stanowczość godne prawdziwego Podlasiaka. Gotowość strajkową (opaski, flagi) okazać w każdym, nawet najmniejszym kole. W przypadku jakichkolwiek przeszkód, represji — zgłaszać natychmiast w biurze MKZ Siedlce. W dalszym ciągu utrzymywana jest gotowość strajkowa. Wywieszono też rysunki satyryczne ośmieszające funkcjonariuszy SB i MO (Siedlce, Soko- łów Podlaski, Łuków, Mińsk Mazowiecki).

606 Tamże, s. 151–152.

251 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Wiele komentarzy dotyczy komunikatu z posiedzenia Biura Politycz- nego. Wskazuje się, że zaprezentowana została na nim wykładnia polityczna VIII Plenum KC. Podkreśla się w wypowiedziach, że sprawy stawiane są jasno i zdecydowanie, co znajduje akceptację wielu kręgów społecznych. Częste są też głosy, że Biuro Polityczne wypowiada się w sprawach, które nie zostały do końca zbadane. Dotyczy to stwierdzeń mówiących, że „organa porządkowe w Bydgoszczy działały zgodnie z prawem. Padają pytania, że jeśli tak było, to dlaczego trzech członków „Solidarności” zostało dotkliwie poturbowanych? Nadal wątpliwości budzi fakt, w jakich okolicznościach i kto pobił J. Rulew- skiego607 i dwóch pozostałych. W tej sytuacji stwierdza się wyczekiwanie na wyjaśnienie i wnioski komisji rządowej pod przewodnictwem ministra spra- wiedliwości Jerzego Bafii608. Przez ogniwa NSZZ „Solidarność” źle przyjęte zostały ustalenia zespo- łu ekspertów, który ograniczył swoją relację do wydarzeń, które miały miejsce tylko na sali. Szczegółowego badania wymagają wszystkie okoliczności, jakie miały miejsce poza salą obrad, a szczególnie to, że trzy osoby znalazły się w szpitalu. Negatywnie oceniane jest również przez znaczną część członków „Solidarności” przypisywanie wyłącznej winy za wydarzenia w Bydgoszczy członkom tamtejszego MKZ. Stwierdza się, że użycie sił bezpieczeństwa było niepotrzebne i wywołało konflikt o groźnych następstwach dla kraju. Dzia- łacze „Solidarności” rozpowszechniają pogląd, że wydarzenia w Bydgoszczy były prowokacją ze strony MO i SB, aby podważyć wiarygodność działań rzą- du premiera W. Jaruzelskiego609. W kontekście wydarzeń w Bydgoszczy rozpowszechniane są informacje, szczególnie w rejonie Łukowa przez MKZ z Lublina, o rzekomo oddanych strzałach do jednego z działaczy „Solidarności” w Radomiu w nocy z 22/23.03 br. W dalszym ciągu obserwuje się zjawiska wieszania krzyży w zakładach pracy. W dniu wczorajszym w Łukowie w miejscowym kościele wyświęcono krzyże dla zakładu mleczarskiego i szpitala. Następnie do w/w placówek uda- ła się procesja licząca ponad 600 osób. Krzyże zostały zawieszone. W województwie siedleckim obserwuje się znaczny spadek dostaw do punktów skupu trzody chlewnej i bydła. Na przewidywany w dniu dzisiejszym skup 4,5 tys. sztuk trzody chlewnej, skupiono 1,5 tys. Planowano skupić 600 sztuk bydła, skupiono 300. Sytuacja ta spowodowała, że zakłady mięsne wykorzystują swoje moce przerobowe w 30 procentach.

607 Jan Rulewski (ur. 1944) — przewodniczący Regionu Bydgoskiego NSZZ „Solidarność” (1980–1981); w stanie wojennym internowany. 608 Jerzy Bafia (1926–1991) — prawnik; działacz PZPR; minister sprawiedliwości (1976–1981); poseł na Sejm PRL (1972–1980). 609 Zob. wkładka zdjęciowa poz. 32.

252 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[24 marca 1981]610

[…] 1. MKZ Region Mazowsze O[ddział] w Siedlcach jest obecnie w trakcie przenoszenia ze swojej stałej siedziby przy ulicy Kochanowskiego do Odlewni Staliwa „Stalchemak” w dzielnicy przemysłowej611. 2. W tej chwili powielane są instrukcje na wypadek strajku dla zakładów pracy. Zakładów pracy [do pogotowia strajkowego] nie wytypowano z uwagi na fakt, iż przewodniczący MKZ Region Mazowsze O[ddział] w Siedlcach wyjechał do Warszawy do siedziby MKZ Mazowsze. 3. MKZ „Solidarność” w Łukowie, który jest pod wpływem oddziaływa- nia MKZ „Solidarność” z Lublina, przeniósł swoją siedzibę do Zakła- dów Mięsnych. Pogotowie strajkowe ma objąć w Łukowie wszystkie zakłady (z wyjątkiem gospodarki komunalnej i zakładów produkują- cych żywność).

[25 marca 1981]612

W województwie utrzymuje się nadal napięta i skomplikowana sytuacja społeczno-polityczna. Spowodowana jest ona trwającą gotowością strajkową i zapowiedzianymi strajkami na 27 i 31 marca br. We wszystkich większych zakładach pracy trwa stan pełnej gotowości, do akcji włączają się małe zakłady pracy, a także instytucje, jak: banki, oddziały ZUS, PZU, rejony energetyczne i inne. Stwierdza się bardzo liczne rozterki członków Partii, którzy mają trudności z określeniem się czy stanąć po stronie „Solidarności”, czy też prze- strzegać uchwały Biura Politycznego613. Należy się liczyć z tym, że większość członków Partii przystąpi do strajku, gdy zostanie ogłoszony. Padają zdecydowane głosy czołowego aktywu partyjnego, jak również członków Partii sprzed zjednoczenia, że nie można ustąpić ze stanowiska zaję- tego w Bydgoszczy. Padają głosy w rodzaju: „Jeśli przegramy Bydgoszcz i zgo- dzimy się na ustępstwa, Partia może zwinąć chorągiewki” (Garwolin, podobnie Mińsk Mazowiecki).

610 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 154. 611 Powodem przeniesienia biura Oddziału Siedleckiego NSZZ „Solidarność” z dotychczasowej siedziby przy ul. Kochanowskiego do „Stalchemaku” były względy bezpieczeństwa związane z napiętą po zajściach w Bydgoszczy sytuacją, A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Ma- zowsze…, s. 74. 612 Tamże, s. 155–156. 613 W dniu 22.03.1981 r. Biuro Polityczne KC PZPR wydało komunikat z posiedzenia, w którym kłamliwie podano, że w Bydgoszczy nikt nie był bity, sprawa jest prowokacją „Solidarności”, a obrażenia Jana Rulewskiego powstały w wyniku wypadku samochodowego, któremu uległ kilka dni wcześniej, A. Albert, Najnowsza historia Polski…, s. 800–801.

253 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Prezentowany jest także pogląd, głównie [wśród] starszych członków Partii, że jednoznacznie należy doprowadzić do samookreślenia się członków Partii. A uczynić to poprzez ich stosunek do strajku. Padają wypowiedzi w rodzaju: „Niech będzie nas mniej w Partii, ale żeby było wiadomo na kogo moż- na liczyć” (Garwolin). Wśród młodych członków Partii tego rodzaju głosy są znacznie rzadsze. Energiczna działalność propagandowa i organizatorska prowadzona [jest] przez ogniwa NSZZ „Solidarność”. Ogłoszony jest stan gotowości strajkowej w całym województwie. Do Zakładów Mięsnych w Łukowie niektórzy członkowie załogi wnoszą koce i śpiwory. MKZ [NSZZ „Solidarność”] Od- dział w Siedlcach przeniósł swoją siedzibę do Odlewni Staliwa „Stalchemak”, a MKZ w Łukowie do Zakładów Mięsnych. W wielu zakładach pracy wywieszane są flagi. Aktywiści „Solidarności” chodzą w opaskach. We wszystkich miastach i wielu gminach kolportowane są ulotki, plakaty, rysunki ośmiesza- jące MO i SB. W Mińsku Mazowieckim i Łukowie pojawiły się plakaty: „Śmierć esesmanom z MO” i w podpisie „Robotnicy”; „Rozliczyć gestapowców z MO i SB”. Rozpowszechniane są pogłoski, że w Warszawie szykanowani są człon- kowie „Solidarności” za kolportowane materiały. W rejonie Mińska Mazo- wieckiego funkcjonuje przekaz, że wicepremier M. Rakowski zwrócił się do dowództwa Układu Warszawskiego o przedłużenie manewrów. Podnoszone są tam również sformułowania, że „Partia został już rozliczona do zera, pora teraz rozliczyć MO i SB, a także skłócić milicję z wojskiem”. Powszechnie wskazuje się na znaczne wyprzedzenia działania NSZZ „Solidarność” w zakresie szybkości docierania z szeroką informacją do społe- czeństwa. Podkreśla się, że oficjalne przekazy w środkach masowego przekazu są spóźnione i nie zawierają istotnych szczegółów. Jako przykład spóźnionej informacji podaje się opis wydarzeń w Bydgoszczy we wczorajszej prasie, gdy „Solidarność” uczyniła to następnego dnia po zajściu. Te wszystkie elementy sprawiają, że siła oddziaływania oficjalnej propagandy jest minimalna. Przeważająca część społeczeństwa w sposób bezkry- tyczny przyjmuje wersję wydarzeń bydgoskich podaną przez „Solidarność”. Stwierdza się liczne przypadki zrywania i zamazywania plakatów kolporto- wanych przez KW PZPR. Powszechne jest domaganie się ukarania sprawców pobicia członków MKZ w Bydgoszczy, a także wyjaśnienia do końca przebiegu wydarzeń. Żądanie to wysuwane jest także przez członków Partii. Wczoraj w WSRP w Siedlcach z udziałem około 550 studentów, człon- ków SZSP i NZS, odbył się wiec, na którym zapoznano zebranych z przebiegiem wydarzeń w Bydgoszczy w wersji lansowanej przez NSZZ „Solidar- ność”. W dyskusji wskazywano między innymi na potrzebę realizacji postu- latów wolności prasy, domagano się ukarania sprawców pobicia członków MKZ w Bydgoszczy, wyrażano potępienie dla władz, które zdecydowały się użyć siły. Powołano 15-osobowy komitet strajkowy, który będzie podejmował

254 TEKSTY ŹRÓDŁOWE decyzje w porozumieniu z radą główną SZSP i innymi uczelniami. Dzisiaj studenci wywieszają w Siedlcach plakaty informujące o podjęciu gotowości straj- kowej614. Do sekretarzy POP w zakładach pracy Łukowa teleksem został przesła- ny list S. Bratkowskiego615 z uwagą, że publikowany jest on bez zgody autora. Zawarte jest również wskazanie, aby dostarczyć go do sekretarzy instancji partyjnych i KW PZPR. Nadawcą listu jest Aleksander Migo z MKZ Krosno. Wczoraj w dobrym klimacie odbyły się sesje MRN w Mińsku Mazowiec- kim i Łukowie. Przyjęto plany społeczno-gospodarczego rozwoju miast, wybrano nowych przewodniczących. Dnia 26 III br. odbędzie się sesja WRN na temat: „Zatwierdzenie planu gospodarczego województwa na 1981 rok”.

[26 marca 1981]616

W woj. siedleckim panuje atmosfera napięcia, niepewności co do dalszego rozwoju wypadków w kraju. Masowo wykupywane są ze sklepów wszystkie artykuły żywnościowe. Bardzo duże zainteresowanie towarzyszy rozmowom między przedstawicielami rządu i KKP „Solidarność”. Pozytywnie przyjęto wystąpienie wicepremiera M. Rakowskiego. Powszechnie uważa się je za konstruktywne, rzeczowe i stanowcze. Członkowie Partii wyrażają żal, że o wrogiej działalności „Solidarności” nie była wcześniej szeroko informowana opinia publiczna. Wyrażane są poglądy, że kraj stoi w sytuacji, gdy w każdej chwili może dojść do konfrontacji. Szansę zapobieżenia tej katastrofie dostrzega się w dzisiej- szych rozmowach. Powszechna jest opinia, że krajowi potrzebny jest spokój, ale przewagę mają siły, które dążą do rozlewu krwi. Bardzo aktywną działalność prowadzi MKZ Mazowsze Oddział w Sie- dlcach i MKZ w Łukowie. MKZ „Solidarność” w Mińsku Maz. przeniósł się do ZNTK. Na szeroką skalę prowadzona jest działalność propagandowa „Solidar- ności”. W miastach, w wielu gminach, we wszystkich zakładach pracy masowo kolportowane są ulotki, odezwy, plakaty, rysunki satyryczne na MO i SB, zdję- cia pobitych w Bydgoszczy. Wszystkie większe zakłady pracy w województwie ogłosiły gotowość strajkową. Wywieszone są flagi. Aktyw „Solidarności” chodzi w opaskach. W Spółdzielni Pracy „Miś” w Siedlcach wybrano rezerwowy skład Za- kładowego Prezydium „Solidarności” na wypadek, gdyby dotychczasowi jego

614 IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0421/347; A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Re- gion Mazowsze”…, s. 73–74. Zob. wkładka zdjęciowa poz. 35 i 36. 615 Stefan Bratkowski (ur. 1934) — dziennikarz; działacz PZPR usunięty dyscyplinarnie na IV Plenum PZPR 24.08.1980. List skierowany do członków KC zebranych na V Plenum 30.08.1980 r. zob. http://www.dlibra.karta.org.pl/dlibra/doccontent?id=6473 (dostęp: 16.08.2020). 616 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 157–159.

255 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW członkowie zostali powołani do wojska. W ZNTK Mińsk Mazowiecki KZ „So- lidarność” wydał zalecenie swoim członkom posiadającym samochody, aby do pracy przybyli własnymi pojazdami, gdyż mogą zostać one użyte w dniu strajku. W FUD w Mińsku Mazowieckim na zebraniu KZ „Solidarność” podjęto de- cyzję, że w przypadku braku porozumienia z rządem, „Solidarność” przejmuje na czas strajku zarządzanie zakładem. Jednocześnie ustalono, że kto opuści za- kład przed strajkiem, nie będzie wpuszczony na teren fabryki. Straż pełnić będą członkowie „Solidarności”. Na wystąpienie dyrektora wskazujące szkodliwe skutki strajku oświadczono: „37 lat po wojnie to pasmo błędów i wypaczeń, i kilka dni strajku istniejącego ubóstwa nie pogorszy”. Wydarzenia w Bydgoszczy potraktowano na równi z praktykami SS w czasie wojny. Członkowie Partii na zebraniu OOP w tym samym zakładzie pracy pod- kreślili konieczność przeciwdziałania antydemokratycznym metodom działań „Solidarności”. Padały oświadczenia wielu członków Partii, że chcą pracować. W przypadku, gdy podjęcie pracy uniemożliwi im „Solidarność”, przybędą do Komitetu Miejskiego w Mińsku Maz. W wielu zakładach pracy wyczuwalna jest presja członków „Solidarno- ści” na załogi, szczególnie na członków Partii, aby strajkowały. Stwierdza się, że odnosi ona skutek. Należy się spodziewać, że części załóg, które nie akceptują metody strajku, wezmą w nim udział. Dotyczy to głównie członków Partii. W przeważającej części zakładów opracowany został system [obiegu] informacji w czasie strajków w przypadku zablokowania łączności. Zastrzeżono, że MO i wojsko nie mają prawa wstępu do zakładów. W Żelechowie MKZ po- stanowił, że w razie potrzeby młodzież dostarczać będzie żywność strajkującym. W Spółdzielni Pracy „Miś” w Siedlcach członkowie „Solidarności” w grupach prowadzą rozmowy z członkami Partii i namawiają ich do składania legitymacji. Podobnych działań należy spodziewać się w innych zakładach pracy. Członkowie POP w Spółdzielni Pracy „Santochemia” w Dębem Wielkim przyjęli rezolucję, w której nie popierają strajku, ale żądają: • Podania do publicznej wiadomości przebiegu wydarzeń w Bydgosz- czy, ich przyczyn i ukarania osób odpowiedzialnych za zajście. • Szybkiego i konsekwentnego rozliczania ludzi skompromitowanych a sprawujących nadal odpowiedzialne funkcje partyjne i państwowe. • Maksymalnego przyspieszenia [terminu] IX Zjazdu partii. • Pełnej, szczerej, konkretnej, prawdziwej i szybkiej informacji oraz podania zamierzeń władz centralnych. Uczestnicy wojewódzkiego zjazdu emerytów, rencistów i inwalidów od- bytego w dniu dzisiejszym wystosowali apel do władz wojewódzkich „o zała- twianie wszelkich sporów w drodze dialogu i porozumienia, bez dopuszczania do użycia siły i rozgrywek strajkami, które doprowadzają nasz kraj do ruiny”.

256 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Organizacja partyjna przy WSRP w Siedlcach uchwaliła i skierowała do KC i uczelni wyższych w kraju list otwarty617, w którym zawarte jest żądanie zwołania w jak najwcześniejszym terminie Zjazdu Partii i

natychmiastowego przeprowadzenia autentycznych wyborów do wszystkich instancji partyjnych. Delegaci na zjazd i kandydaci do władz powinni być wybierani bezpośrednio przez konferencje podstawowych organizacji partyjnych.

Dalej następuje oświadczenie, że

nie pogodzimy się z przedłużaniem praktyki, w której członkowie nie mieli rzeczywistego wpływu na skład i decyzje władz partyjnych. Nie chcemy być i nie będziemy więcej przedmiotem manipulacji w rękach wąskiej grupy biurokracji partyjnej.

List otwarty kończy się stwierdzeniem:

Mając na uwadze powagę sytuacji, oświadczamy zdecydowanie, że jeżeli do końca maja 1981 roku nie zostanie zwołany IX Zjazd PZPR, nasza uczelniana organizacja partyjna będzie czuła się upoważniona do publicznego wyrażenia wotum nieufności do Komitetu Centralnego PZPR618.

W dniu dzisiejszym w KW odbyło się spotkanie, w którym udział wzię- li pracownicy KW i znaczna część sekretarzy instancji partyjnych I stopnia. Szeroko poinformowano o aktualnej sytuacji społeczno-politycznej kraju i wo- jewództwa. W dyskusji mocno zaakcentowano problemy, które szeroko dyskutowane są w organizacjach partyjnych, zgłaszane przez członków i społe- czeństwo. Główne z nich to: • Stwierdza się przejawy manipulowania opinią publiczną w imię zachowania stanowisk przez niektórych członków najwyższych władz partyjnych. Na tym tle formułowane są opinie o znacznych różnicach w podstawowych poglądach na sprawy kraju wśród członków Biura Politycznego. Umacnia się zaufanie do premiera W. Jaruzelskiego, jako głównego rzecznika zgody narodowej. • Partia do tej pory nie wypracowała taktyki działań w okresie walki politycznej. Obecnie jej działania nie uległy zasadniczym zmianom w porównaniu do okresu sprzed czerwca ubiegłego roku. Szczególnie

617 List otwarty uchwalono na posiedzeniu KU PZPR 23.03.1981 r. APS, Komitet Uczelniany Pol- skiej Zjednoczonej Partii Robotniczej przy Wyższej Szkole Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach, sygn. 9, k. 100–102. 618 Cały list otwarty zob. tamże, k. 101–102; A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Ma- zowsze…, s. 75–76.

257 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

niedostatki są w propagandzie. • Istnieje wielka presja na odbycie w możliwie najszybszym terminie IX Zjazdu Partii. Przygotowania do Zjazdu nie zostały przekształcone w kampanię polityczną, a ograniczają się do administracyjnego przygo- towywania materiałów. • Członkowie Biura Politycznego powinni, bez względu na porę dnia czy nocy, spotykać się z aktywem w poszczególnych województwach. • Bardziej pełne, rzeczowe, szybsze, szczere i problemowe winny być informacje nadsyłane z KC. Obecnie zdarzają się rozbieżności pomiędzy poszczególnymi informacjami. • Istnieje potrzeba osądzenia ludzi, którzy odpowiadają za spowodowanie kryzysu w kraju. Powszechne jest żądanie, aby w trybie natychmiastowym przedstawić wyniki badań komisji pracującej pod kierownictwem ministra Bafii. Siedem dni od wypadku w Bydgoszczy to wystarczający okres do wyjaśnienia wszelkich wątpliwości.

[26 marca 1981]619

[...] W zakładach pracy miast województwa siedleckiego ewentualny akces do strajku zgłosiło 98 zakładów z liczbą pracowników około 23 tys. na pierwszej zmianie — najwięcej w Siedlcach i Garwolinie: po 32, 14 w Mińsku Mazowieckim, 9 w Węgrowie. W Siedlcach w ponad 50 procent zakładów KZ „Solidarność” przekształciły się w komitety strajkowe. W przyspieszonym trybie rozpowszechniana jest instrukcja strajkowa. Opracowywane są systemy ochrony obiektów, organizowane są dodatkowe środki łączności i transportu. W kilku zakładach ustalono, że strajkują tylko członkowie „Solidarności”. W Zakładach Przemysłu Dziewiarskiego „Karo” w Siedlcach wśród załogi krąży informacja, że na wypadek represji wobec strajkujących członkowie Par- tii będą zakładnikami. W zakładzie tym do I sekretarza KZ zgłosiło się kilku członków Partii prosząc go o przechowanie legitymacji partyjnych. W Mińsku Mazowieckim pracownicy PKS oświadczyli, że ewentualny strajk ograniczą do 3 godzin. W tym samym mieście, wbrew oświadczeniom KKP „Solidarność”, że nie strajkują pracownicy handlu, przewidywany jest strajk załóg WPHW620. W Pilawie, w Hucie Szkła „Pollena-Czechy” przewodniczący NSZZ „Solidarność” oświadczył, że nawet w przypadku, gdy dojdzie do strajku generalnego, załoga będzie pracować, a gdy będą szykanowani przez MKZ, członkowie „Solidarności” gotowi są z niej wystąpić.

619 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 160. 620 Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Handlu Wewnętrznego.

258 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

W wielu zakładach pracy panuje niejasność co do decyzji o przystąpieniu do strajku. Warunkowane jest to przebiegiem i wynikiem rozmów komisji rzą- dowej z KKP „Solidarność”. Symptomatyczny w tym względzie jest przebieg wydarzeń w fabryce w Stojadłach gm. Mińsk Mazowiecki. Z inicjatywy NSZZ „Solidarność” miał odbyć się wiec na temat ewentualnego udziału załogi w strajku. Do wiecu nie doszło, nie uzgodniono stanowiska. Decyzja podjęta zostanie jutro. W Fabryce Narzędzi Skrawających „Vis” w Siedlcach dzisiaj odbył się 15-minutowy wiec, na którym zapoznano z instrukcją strajkową. Na terenie Węgrowa kolportowane są ulotki dotyczące manewrów wojsk Układu Warszawskiego z napisem: „Kiedy Rosjanie pójdą do domu”.

[26 marca 1981]621

KZ PZPR [w] Odlewni Staliwa „Stalchemak” zwrócił się do KW PZPR w Siedlcach z prośbą o przekazanie podjętej w dniu dzisiejszym uchwały KZ do KC PZPR. Oto jej treść: Komitet Zakładowy PZPR przy Odlewni Staliwa »Stalchemak« stwierdza, że list otwarty tow.[arzysza] Bratkowskiego z dnia 23.03.1981 r. odzwierciedla całkowicie opinie członków naszej organizacji: 1. Nie zgadzamy się z oceną zajść w Bydgoszczy wydaną przez Biuro Polityczne KC w dniu 22 bm. Została ona opracowana na podstawie tendencyjnych i wybielających materiałów przedstawionych przez bezpośrednich sprawców tej prowokacji. 2. Jesteśmy partią klasy robotniczej i będziemy zawsze tam, gdzie więk- szość tej klasy w dobrych i złych godzinach a także w chwilach dra- matycznych. 3. Nie będziemy dążyli do podziału naszej załogi na partyjnych i człon- ków »Solidarności«. Członkowie naszej organizacji w wypadku straj- ków, postąpią tak, jak zdecyduje wola większości. 4. Uważamy, że dotychczas działające instancje partyjne nie mają poparcia organizacji podstawowych, gdyż zostały wybrane w sposób niede- mokratyczny. 5. Uważamy, że ludzie przyzwyczajeni do sprawowania prawie abso- lutnej władzy i dzierżący ją zbyt długo nie są w stanie przeprowadzić żadnej odnowy i dlatego najpilniejszą sprawą w Partii jest przeprowadzenie nowych demokratycznych wyborów. Komitet Zakładowy wzywa członków organizacji do wstrzymania się z oddawaniem legitymacji partyjnych na znak protestu przeciwko zaj- ściom w Bydgoszczy. Musimy walczyć o odnowę, ona nie będzie nam dana darmo. Bez silnych i skonsolidowanych podstawowych organizacji nie zdołamy jej przeprowadzić. Wzywamy Komitet Centralny i rząd PRL

621 Tamże, s. 161.

259 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

do rozwiązania nabrzmiałych konfliktów społecznych drogą dialogu, gdyż tylko taki sposób może uchronić naszą ojczyznę od katastrofy.

Komitet Zakładowy PZPR przy Odlewni Staliwa »Stalchemak«.

[27 marca 1981]622

Dzisiaj od godziny 8.00 w województwie siedleckim strajk podjęło 90 za- kładów. Uczestniczyło w nim około 23 tysiące członków załóg zakładów pracy i instytucji. Strajk trwał do godziny 12.00. W kilku przypadkach ograniczono go do 3 godzin — np. PKS Mińsk Mazowiecki i w kilku mniejszych zakładach pracy. W „Elegancji” w Sokołowie Podlaskim przerwa trwała tylko jedną godzinę. Straj- kowały załogi wszystkich dużych zakładów pracy, jak: Odlewnia Staliwa „Stal- chemak”, WLKS „Mostostal”, FNS „Vis” w Siedlcach, FUD i ZNTK w Mińsku Mazowieckim, ŁZPS623 „Łukbut”, „Ponar-Remo” Zakłady w Łukowie, „Bumar” w Ostrówku i inne. Strajkowały także załogi PKS w Siedlcach i Mińsku Mazo- wieckim. Udział w strajku wzięło także około 500 studentów WSRP. Początek strajków obwieściły sygnały syren. Wszędzie wywieszono białe flagi, część załóg była w opaskach. Wszędzie zachowany został spokój, nie stwierdzono sytuacji incydentalnych624. Normalnie pracowała służba zdrowia, handel, łączność, kolej, służby ko- munalne. Wywieszone były jednak flagi, znaczna część załóg założyła biało-czerwone opaski. W PKS w Siedlcach w chwili rozpoczęcia strajku 5 członków Partii złożyło legitymacje. W przeważającej ilości szkół średnich i podstawowych wywieszono flagi. Stwierdzono także przypadki strajków w SKR (Pilawa, Siennica i POM w Gończycach). W dalszym ciągu utrzymuje się stan dużego napięcia i niepewności co do dalszych losów kraju. Stwierdza się oczekiwanie na wyniki rozmów komisji rzą- dowej z KKP NSZZ „Solidarność”.

[27 marca 1981]625

W strajku ostrzegawczym wzięło udział ponad 23 tys. zatrudnionych na pierwszej zmianie, w tym około 4 tys. członków i kandydatów Partii. Ponad 2 tys. członków PZPR zatrudnionych w zakładach strajkujących nie wzięło udziału. Są

622 Tamże, s. 162. 623 Łukowskie Zakłady Przemysłu Skórzanego. 624 Zob. A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 76. 625 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 163–165.

260 TEKSTY ŹRÓDŁOWE to pracownicy administracji zakładów, służby utrzymania i zabezpieczenia ruchu, działy głównego mechanika i energetyka. Generalnie robotnicy-członkowie Partii poparli ideę strajku ostrzegawczego. MKZ Mazowsze [NSZZ „Solidarność”] Oddział w Siedlcach, MKZ w Łuko- wie i Mińsku Mazowieckim prowadziły intensywną pracę propagandowo-orga- nizatorską, aby strajk ostrzegawczy miał możliwie najszerszy zasięg. W tym celu, oprócz szerokiego kolportażu wydawnictw, przejęto radiowęzły, centrale telefoniczne, wystawiono straże, praktycznie przejęto zarządzanie zakładami pracy. W ŁZPS „Łukbut” w Łukowie w czasie strajku przez radiowęzeł odczytano list Bratkowskiego, wypowiedź L. Wałęsy, apel o uwolnienie więźniów politycznych, deklarację KPN, przemówienie gen. W. Sikorskiego z 1945 roku626. Ekspono- wane były też akcenty antysocjalistyczne. W SKB „Podlasie” w Siedlcach odbyto wiec, na którym omówiono cele strajku, wysłuchano z taśmy relację wydarzeń w Bydgoszczy w wersji lansowanej przez „Solidarność”. W ZPDZ „Karo” w Sie- dlcach przez radiowęzły odczytywane były komunikaty „Solidarności”. Podobne sytuacje miały miejsce we wszystkich zakładach pracy, w których znajdują się ra- diowęzły. We wszystkich zakładach pracy i w wielu instytucjach, które strajkowały, jak również w tych, gdzie utrzymywany był normalny rytm pracy, wywieszono flagi. Członkowie „Solidarności” założyli biało-czerwone opaski. Dotyczy to rów- nież szkół. Flagi wywieszono również w siedzibie ZSL w Garwolinie. Dyrekcje zakładów pracy na okres strajku pozbawiono możliwości zarzą- dzania. W „Polifarbie” w Pilawie członkowie „Solidarności” arogancko oświad- czyli dyrektorowi: „Nic pan nie ma do gadania, my teraz rządzimy”. W „Santo- chemii” w Dębem Wielkim nie wypuszczono prezesa z zakładu. W Zakładach Mięsnych w Sokołowie Podlaskim na teren zakładu nie wpuszczono I sekretarza KZ PZPR. W PGK w tym samym mieście nie wpuszczono funkcjonariuszy MO, choć zgłoszono kradzież. W „Zremb” i „Ponar-Remo” Łuków dyrekcje otoczone zostały opieką straży robotniczej. Stwierdza się bardzo duże trudności z połączeniami z zakładami pracy – nie pracowały centrale. Wystąpiły także trudności z uzyskiwaniem połączeń KW z instancjami I stopnia — opieszałość, podsłuchiwanie rozmów. Liczne były przypadki wywierania presji na część załóg, które nie chciały strajkować. W PBRol. w Mińsku Mazowieckim w działaniach tych wyróżnił się były I sekretarz POP, członek Partii. W Stoczku Łukowskim w filii łukowskiego „Łukbutu” przedstawiciele „Solidarności” zmuszali kobiety do przerwania pracy. Do Huty Szkła „Dąbrowa” gm. Krzywda przybyli członkowie „Solidarności” z Żelechowa i agitowali załogę do podjęcia strajku na II zmianie (na I trwała normalna praca). Twierdzili, że huta, jako jedyny zakład w kraju, nie strajkował. Za- kład pracował normalnie na II zmianie. W jednym przypadku – Huta Szkła „Polle-

626 Pomyłka, Władysław Sikorski zginął 4.07.1943 r.

261 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW na-Czechy” gm. Pilawa — KZ „Solidarność” apelował, aby cała załoga pracowała. Na 1100 członków załogi nie pracowało tylko 60 osób. Zróżnicowany stosunek do strajku panował w środowisku nauczycielskim. W wielu szkołach nauczyciele prowadzili lekcje w opaskach. W Dębem Wielkim MKZ z Mińska Mazowieckiego wywierał presję, aby nauczyciele Gminnej Szko- ły Zbiorczej podjęli strajk. Wywieszono informację, że popierają strajk, [ale] nauczyciele pracowali normalnie oświadczając, że do tych spraw nie można mieszać dzieci. Członkowie ZNP przy WSRP w Siedlcach podjęli uchwałę stwierdzającą, że w obecnej sytuacji społeczno-politycznej kraju nie należy przeprowadzać akcji strajkowej. Pada też wiele głosów krytycznych na temat strajków. W POM Sokołów Podlaski członkowie „Solidarności”, związków branżowych i ZSMP uchwalili rezolucję, żeby instytucje obsługujące rolnictwo nie strajkowały. W POM Mińsk Mazowiecki oświadczono, że załoga nie przystąpi do strajków bez względu na decyzje „Solidarności”. Pracownice ZPDZ „Karo” wyrażając się krytycznie o strajku oświadczyły: „Nie chcemy strajków, chcemy spokoju, ładu, porządku, poprawy zaopatrzenia”. W POSTI w Kałuszynie w wyniku głosowania przystąpiono do strajku, ale wiele kobiet płakało. W „Libelli” w tym samym mieście oświadczono, że załoga nie weźmie udziału w strajku generalnym. W Spółdzielni Pracy „Miś” pracowała jedna szwaczka, która nie pozwoliła wyłączyć maszyny oznajmiając: „Ja chcę pracować i zarabiać na chleb”. Młodzież często traktuje strajk jako swoistą formę zabawy. Krytycznie oceniono metodę strajku w „Bumarze” w Ostrówku Węgrow- skim. Padają sądy, że winę za doprowadzenie do sytuacji strajkowej ponosi rząd, a osobiście minister Bafia, który miał dostatecznie wiele czasu, aby dostatecznie wyjaśnić zajścia bydgoskie. W województwie panuje bardzo napięta atmosfera, wyrażana jest troska o przyszłość kraju. Padają obawy, że „wszystko zakończy się wojną domową i wkroczeniem wojsk sojuszniczych do Polski”. Częste są głosy: „Do czego to wszystko prowadzi, kto chce katastrofy kraju, bo na pewno nie naród”. Podkreśla się, że „są siły w najwyższych władzach, które pragną krwawej łaźni, do tego nie można dopuścić” (częste głosy załóg pracowniczych). General- nie negatywnie odebrany został strajk przez mieszkańców wsi. Symptomatyczne są wypowiedzi w rodzaju: „My pracujemy w święta i niedziele, brak nam wszystkiego a w miastach strajkują”. Częste są głosy wskazujące na potrzebę wystąpienia w telewizji premiera W. Jaruzelskiego. W dniu dzisiejszym gwałtownie wzrósł wykup benzyny. Wojewoda siedlecki podjął decyzję o sprzedaży jej tylko do baku. Komitet Wojewódzki podjął działania zmierzające do zmniejszenia zasięgu strajków: próbowaliśmy poderwać aktyw partyjny, wydajemy codzienne biuletyny KW, uruchomiliśmy sieć telekso- wą, którą przekazujemy informacje sekretarzom instancji partyjnych I stopnia, KZ i POP w zakładach pracy. Masowo kolportujemy odezwy, ulotki, sztrajfy, które

262 TEKSTY ŹRÓDŁOWE umieszczane są w mieście w zakładach pracy. Trzeba jednak ocenić, że wysiłki te praktycznie są nieskuteczne, jeśli chodzi o poprawę atmosfery społeczno-politycznej i układ sił zdecydowanie przeważa na naszą niekorzyść.

[27 marca 1981]627

W dniu dzisiejszym po zakończeniu strajku ostrzegawczego odbyła się rozmowa wicewojewody siedleckiego z członkami Prezydium MKZ Mazow- sze [NSZZ „Solidarność”] Oddział Siedlce na czele z jego przewodniczącym Maciejem Kublikowskim. W jej trakcie członkowie MKZ zaprezentowali swoje poglądy, jak również przedstawili wnioski i postulaty, które powinny zo- stać zrealizowane przez wojewodę siedleckiego. Główne z nich to: 1. MKZ odniósł pełny, zaplanowany sukces. Dowodzi tego powszechny zasięg strajku na terenie województwa. Powszechny udział w nim – według ich oceny wzięły [w nim] także [udział] zakłady, w których członkowie „Solidarności” stanowią 10-15%. 2. W trakcie dzisiejszego strajku ostrzegawczego sprawdziły się założenia organizacyjne MKZ. MKZ przygotowany jest w całej rozciągłości do strajku generalnego. 3. W związku ze strajkiem generalnym przedstawiono wniosek o potrzebie natychmiastowego zaopatrzenia zakładów pracy w artykuły żyw- nościowe, niezbędny jest pośpiech w tym zakresie, gdyż zdaniem MKZ organa MO zaopatrują się już w szybkim tempie. Stwierdzili, że dyspo- nują numerami rejestracyjnymi samochodów, jak również znają wyso- kość dostaw. Na stwierdzenie wojewody, że nie jest to prawda, oświad- czyli, że wicewojewoda jest przeciwko „Solidarności”. W przypadku odmówienia dostaw do zakładów pracy członkowie „Solidarności” gotowi są wyjść na zewnątrz i brać siłą z magazynów artykuły spożywcze. 4. Członkowie Prezydium MKZ stwierdzili, że występują do WSS „Spo- łem”, aby w zakładach, gdzie instytucja ta prowadzi stołówki, zabez- pieczyć dla strajkujących załóg trzy posiłki dziennie. Dla przykładu podano, że w zakładzie „Mera-Błonie” należy zapewnić trzy posiłki dziennie dla 600 osób. W przypadku zakładów pracy, które nie dyspo- nują stołówkami, załogi ich będą się żywić w tych zakładach, gdzie one funkcjonują. 5. MKZ zapewnił, że posiada obecnie własny zorganizowany system transportu żywności do zakładów pracy, proszą, aby im w tym nie przeszkadzać. W związku z tym zarządzono przejęcia środków transportu z dniem jutrzejszym. Odmowa zostanie potraktowana jako

627 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 166–167.

263 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

przejaw wrogiego stanowiska do „Solidarności”. W tym względzie od- wołano się do sumienia wicewojewody jako do Polaka. 6. Jak wynika z ocen dotychczasowego funkcjonowania MKZ Mazowsze [NSZZ „Solidarność”] Oddział w Siedlcach, zauważalna jest diametralna zmiana w ich postawach. Dotychczas stanowisko MKZ było raczej ela- styczne i stwarzało przesłanki do dialogu. Po przypisywanym sobie suk- cesie strajkowym, jak również zapewne na skutek otrzymanych instrukcji, uległo ono diametralnej zmianie. Charakteryzuje się twardością żądań w zdecydowanym ich charakterze i okazaną w rozmowie nieustępliwo- ścią. W czasie rozmów członkowie MKZ zaprezentowali stanowisko, że ich zdaniem niemożliwe jest porozumienie w prowadzonych dzisiaj rozmowach między komisją rządową a KKP NSZZ „Solidarność”. Żądania wysuwane przez MKZ w Siedlcach są również, ich zdaniem, żą- daniem wielu członków Partii. Wynika to ze stwierdzenia, że dotychczas 6 komi- tetów zakładowych PZPR przekazało im stanowisko w tym względzie. Na zakończenie rozmów członkowie Prezydium MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach oświadczyli, że są w pełni przygotowani na rozpoczęcie, choćby od jutra, strajku generalnego. Uwagę wojewody, że mające się odbyć dnia 28.03 marca IX Plenum KC PZPR może wnieść nowe jakości do sytuacji społeczno-politycznej kraju, skwitowali, że nie jest ono w stanie nic zmienić. Po odpowiedź na swoje żądania przybędą do wojewody w dniu jutrzejszym (28.03.[19]81 r.) o godz. 8.30.

[28 marca 1981]628

[…] W dniu dzisiejszym (zgodnie z ustaleniami) odbyło się spotkanie wicewojewody siedleckiego z przedstawicielami NSZZ „Solidarność”. W spotkaniu ze strony „Solidarności” udział wzięli”: 4 członków Prezydium MKZ NSZZ „So- lidarność” Region Mazowsze Oddział w Siedlcach oraz 2 członków MKZ NSZZ „Solidarność” Region Lubelski Oddział w Łukowie. Przedstawiciele prezydiów oświadczyli, że nie ma warunków do osiągnięcia porozumienia między KKP NSZZ „Solidarność” a komisją rządową i w związku z tym w dniu 31 marca od- będzie się strajk generalny. Zażądali: 1. Udostępnienia środków transportu do przewozu żywności dla załóg, które przystąpią do strajku. 2. Wyznaczenia stołówek zakładowych i restauracji, w których strajkujący będą mogli spożyć posiłki. Pośpiech przedstawicieli związku „Solidarność” wynika z przekazanego im sygnału, że stan wyjątkowy w kraju może być ogłoszony nawet w dniu dzisiejszym i wówczas nie będą mogli zapewnić odpowiedniej ilości żywności dla

628 Tamże, s. 168.

264 TEKSTY ŹRÓDŁOWE strajkujących załóg. Wszelka argumentacja ze strony wojewody o normalnym przebiegu zaopatrzenia sklepów jest odrzucana przez członków „Solidarności” i kwitowana stwierdzeniem, że władze wojewódzkie występują i działają przeciwko NSZZ „Solidarność”. W sposób zdecydowany oświadczają, że jeśli nie zostaną spełnione w/w żądania, to rozkolportują stanowisko władz w postaci ulotek. Ponowne spotkanie wicewojewody z przedstawicielami prezydiów wy- znaczono na godzinę 17.00. W czasie spotkania zostanie przez nich przedstawiony harmonogram realizacji dostaw żywności do poszczególnych zakładów pracy.

[30 marca 1981]629

Wobec faktu opóźnienia prasy do województwa siedleckiego komentarze na temat IX Plenum KC630 wyrażane są w oparciu o przekazy radiowe i telewizyjne. Obradom Plenum towarzyszyło bardzo duże oczekiwanie członków Par- tii i społeczeństwa. Spodziewano się, że Komitet Centralny zajmie stanowisko wobec problemów nurtujących cały naród, ustosunkuje się do licznych rezolucji, apeli organizacji partyjnych i członków Partii, listu tow.[arzysza] Bratkowskiego i funkcjonujących pogłosek o rzekomym braku jedności w Biurze Politycznym. Oczekiwania te nie zostały w pełni spełnione. Pozytywne są opinie, że Ko- mitet Centralny zaprezentował zdecydowane stanowisko w sprawach dotyczą- cych Partii i narodu, dostrzega niebezpieczeństwo grożące Polakom. Padają sądy, że nie zajęto stanowiska w stosunku do zgłaszanych zarzutów, że proces rozliczeniowy w Partii przebiega zbyt wolno. Jest to argument, który często podejmuje „Solidarność” i który jest przez nią wygrywany. Częste są głosy, że nie podano pełnej, wyczerpującej informacji na temat osób, które złożyły rezygnacje. Nie podano też motywów, którymi te osoby się kierowały. Padają pytania członków Partii, ale nie tylko, w rodzaju: „Czy mamy tego dowiedzieć się z Wolnej Europy czy od »Solidarności«, które na pewno informacje te podadzą ze swoim komentarzem?” (Mińsk Mazowiecki, Siedlce, Łu- ków i inne). Dowodzi to, jak stwierdza znaczna część członków Partii, że w Biurze Poli- tycznym są wewnętrzne tarcia, które do niczego dobrego doprowadzić nie mogą. W kontekście tych stwierdzeń zróżnicowany jest stosunek do wystąpienia tow. [arzysza] E. Szymańskiego631, I sekretarza KW we Włocławku, który zapropono- wał wotum zaufania kierownictwu Partii. Wobec braku wiadomości, jaka to była

629 Tamże, s. 169–170. 630 Odbywało się w dniach 29–30.03.1981 r. 631 Edward Szymański (ur. 1936) — działacz PZPR, I sekretarz KW we Włocławku (1975–1981); członek KC (1980–1981); poseł na Sejm PRL (1976–1989).

265 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW część kierownictwa, wielu członków Partii wcale nie podziela tego poglądu (Sie- dlce, Mińsk Mazowiecki, Garwolin). W środowiskach robotniczych wyrażany jest pogląd, że do Biura Politycz- nego powinni wejść przedstawiciele klasy robotniczej. Jako ewentualni kandydaci wymieniani byli A. Siwak632 z Warszawy, G. Gabryś633 z Chorzowa i przedstawiciel stoczniowców. Wskazuje się, że w obradach i w uchwale IX Plenum zbyt mało uwagi znalazły rezolucje, uchwały i odezwy organizacji partyjnych i człon- ków Partii. Pozytywnie zostało przyjęte ogłoszenie kampanii sprawozdawczo- -wyborczej w Partii, choć padają głosy, że należało to zrobić wcześniej. Podaniu terminu odbycia IX Zjazdu Partii towarzyszą komentarze, że mimo wszystko jest on zbyt odległy. Należy go odbyć znacznie szybciej. Dys- kutowane jest, aby przyjąć propozycje, by Zjazd odbyć w dwóch terminach: najpierw wybrać nowe władze, a te z kolei przedstawią koncepcję programową. W woj. siedleckim utrzymuje się nadal bardzo napięta sytuacja społecz- no-polityczna. Stwierdza się oczekiwanie na efekty rozmów komisji rządowej z KKP „Solidarność”. MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach czyni usilne przygotowania do jutrzejszego strajku generalnego634. W wielu zakładach gromadzona jest żywność. Zapowiedziano, aby pracownicy przybyli jutro do pracy z kocami, śpiworami i zapasami żywności. W Łukowie zakładowe ogniwa „Solidarności” nie wyrażają zgody. Za ewentualną jutrzejszą nieobecność w pracy pracownicy mają być sankcjonowani („Ponar-Remo”, ŁZPS „Łukbut” w Łukowie i inni). W dniu dzisiejszym Zarząd Wojewódzki PCK otrzymał telefoniczne polecenie od MKS „Solidarność” w Siedlcach, aby uruchomił drużyny sanitarne w za- kładach pracy i wyposażył je w koce i śpiwory. W dniu wczorajszym biskup Mazur w kościele w Siedlcach odprawił mszę zamówioną635 przez „Solidarność”, w której wskazał na potrzebę rozważnych działań, apelował o spokój, rozwagę. Wyraził uznanie dla NSZZ „Solidarność” za wprowadzanie krzyży do szkół i zakładów pracy. Odmówiono modlitwę w intencji uwięzionych Goławskiego i Stańskiego636, „aby uzyskali wolność i połączyli się z bliskimi637”.

632 Albin Siwak (1933–2019) — działacz PZPR, członek BP KC (1981–1986). 633 Gerard Gabryś (ur. 1933) — działacz PZPR, członek KC od 29.04 do 20.07.1981; poseł na Sejm PRL (1985–1989). 634 Od początku 1981 r. NSZZ „Solidarność” planował strajk generalny, który miał na celu skłonie- nie rządu do podwyższenia płac i poprawy warunków pracy. 27.03.1981 r. odbył się czterogodzinny strajk ostrzegawczy, a na koniec marca zaplanowano strajk generalny. W wyniku prowadzonych negocjacji 30.03. podpisano tzw. „porozumienie warszawskie”, którego głównymi punktami były zgoda władz na zarejestrowanie NSZZ „Solidarność” RI i obietnica wyjaśnienia prowokacji bydgoskiej (pobicia przez milicję działaczy związkowych). Strajk generalny został odwołany. 635 W oryg. „zakupioną”. 636 Tadeusz Stański (ur. 1948) — działacz opozycyjny w woj. siedleckim, współpracownik ROP- CiO; współzałożyciel KPN, sądzony razem z przywódcami tej partii w latach 1981–1982. 637 W oryg. „bliźnimi”. Zygmunt Goławski został zwolniony 12.05.1981 r., Tadeusz Stański do-

266 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

31. Precz z podwyżkami, luty 1981, APS, Zbiór plakatów, materiałów ulotnych i prasy niezależnej, sygn. 286.

32. Prowokacja przeciwko rządowi Jaruzelskiego, marzec 1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 19, s. 29.

267 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

33. Ogłoszenie Biskupa Siedleckiego do odczytania w parafiach, 7.03.1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 2, s. 37.

268 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

34. Gotowość strajkowa 20.03.1981, APS, Zbiór plakatów, sygn. 277.

35. Uchwała studentów WSRP z 24.03.1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 13, s. 3.

269 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

36. Ogłoszenie o zebraniu w WSRP w sprawie strajku okupacyjnego, 26.03.1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 13, s. 4.

270 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

37. Ulotka o recenzowaniu polskiej historii przez ZSRR (marzec 1981), APS, Zbiór plakatów, sygn. 252.

271 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

272 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

38. Komunikat Zakładowej Komisji Strajkowej NSZZ „S” przy Odlewni Staliwa „Stalchemak w Siedlcach o przystąpieniu do strajku okupacyjnego z 31.03.1981 r. APS, NSZZ „S”, sygn. 14, s. 1.

273 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

39. Meldunek operacyjny ze spotkania z Michnikiem, IV 1981, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/341, s. 1.

274 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

40. Rocznica bitwy pod Iganiami, IV 1981, APS, Zbiór plakatów, sygn. 288.

41. Wieczór Moskiewski, 28.04.1981 (tłumaczenie), APS, NSZZ „S”, sygn. 3, s. 94.

275 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

42. Msza katyńska, kwiecień 1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 2, s. 50.

276 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

43. 4 milicjanci i pies, IV 1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 3, s. 93.

277 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

44. Plakat Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania, wiosna 1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 19, s. 1.

278 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

45. Plakat „Wolność więźniom sumienia”, luty-marzec 1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 19, s. 6.

46. Żądamy wolności dla więzionych za przekonania, luty-marzec 1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 19, s. 7.

279 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

47. Uwolnienie więźniów politycznych warunkiem 90 dni spokoju, luty-marzec 1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 19, s. 8.

48. Kłamstwa Dziennika Telewizyjnego, APS, Zbiór plakatów, sygn. 274.

280 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

49. Ogłoszenie komitetu strajkowego, APS, Zbiór plakatów, sygn. 278.

50. Gotowość strajkowa, 1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 19, s. 30.

281 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

51. Wieżowiec, IV 1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 1, s. 16.

282 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[31 marca 1981]638

W dniu 30 marca br. około godz. 20.30 do domu ob.[ywatela] Stanisława Karpika zam. w Opolu Starym g. Kotuń, znanego działacza antysocjalistyczne- go, przybyło trzech osobników. Przedstawili się jako delegaci MKZ NSZZ „So- lidarność” Oddział Mazowsze w Siedlcach. Do domu zostali wpuszczeni. Pro- sili o pożyczenie papieru do powielacza. W trakcie przekazywania żądanego papieru ob.[ywatel] Karpik został uderzony szklanym wazonikiem. Następnie związano mu ręce i nogi oraz zakneblowano usta. Napastnicy dokonali prze- szukania mieszkania i według […] oświadczenia [ofiary], zabrali dwa magne- tofony oraz 20 tys. zł. Ob.[ywatel] Karpik doznał obrażeń i obecnie przebywa w szpitalu. Jego stan nie budzi obaw. KW MO prowadzi intensywne postępo- wanie wyjaśniające przy udziale przedstawicieli prokuratury wojewódzkiej. W dniu 31.03 w godzinach rannych zauważono, że szyby lokalu MKZ Oddział Mazowsze w Siedlcach zostały zalane zieloną olejną farbą. W dniu wczorajszym w nocy próbowano zamalować białą farbą olejną szyby gabloty informacyjnej MKZ na ul. Świerczewskiego. O tej prowokacji MKZ NSZZ „So- lidarność” informował mieszkańców miasta, określając okoliczności spłosze- nia prowokatorów przez przechodzące kobiety.

[1 kwietnia 1981]639

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 16 do 31 marca 1981 r. złożyło legitymacje partyjne 183 osoby, w tym: • 63 robotników, • 58 rolników, • 57 prac. umysłowych, • 5 pozostałych, • 32 kandydatów. Przyczyny złożenia legitymacji: • utrata zaufania do Partii — 103 osoby, • nacisk rodziny i środowiska — 16 osób, • działalność w NSZZ „Solidarność — 8 osób, • nie mają korzyści z przynależności do Partii — 17 osób, • inne przyczyny — 13 osób, • brak podania przyczyn — 13 osób. W okresie od 16 do 31 marca wydalono i skreślono z Partii 377 towarzyszy, w tym: piero w 1984 na mocy amnestii. 638 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 172. 639 Tamże, s. 177.

283 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

• 101 robotników, • 100 rolników. W tym samym okresie czasu przyjęto do Partii 4 kandydatów, w tym 1 robotnika.

[7 kwietnia 1981]640

Dotyczy wystąpienia Adama Michnika w Zakładowym Domu Kultury „Karo” w Siedlcach641

Spotkanie odbyło się w dniu 6.04.[19]81 r., brało w nim udział ponad 450 osób, w tym spora grupa studentów miejscowej uczelni. Ob.[ywatel] Mich- nik przed rozpoczęciem prelekcji na temat: „Co to są siły antysocjalistyczne?” powitał zebranych, w tym również tych, którzy przybyli służbowo, reprezen- tując aparat policyjny. Zastrzegł, że pytania mogą zadawać wszyscy, bez wy- jątku, ale z „otwartą przyłbicą”. W trakcie referowania zagadnienia nie było formalnych stwierdzeń antypartyjnych. Negatywny stosunek do niektórych działaczy Partii – St. Olszowskiego, T. Grabskiego642, St. Kani – był zaznaczany w ironicznej akcentacji. Wywody dla zebranych były przekonujące, kilkakrotnie przerywano je oklaskami. Oto niektóre sformułowania zawarte w wypowiedzi A. Michnika:

• „Co to znaczy siła antysocjalistyczna w ujęciu »Trybuny Ludu« czy »Żołnierza Wolności«? Jest to taka siła, która nie mówi wprost o co chodzi”. • „Socjalizm” to tyle co niekontrolowana władza Partii. Każdy, kto wy- stępuje, by ją rozliczyć z tej władzy i przywilejów, ma szansę dostać nominację na siłę antysocjalistyczną. O krok od tego tytułu jest Brat- kowski”. • „Atak na siły antysocjalistyczne w związkach zawodowych to atak na KOR. KOR, jako całość, zasłużył sobie na to miano, bo występował na tyle, ile mógł, w obronie ludzi krzywdzonych. Powstał on po wydarzeniach w Radomiu i Ursusie. Podjęto pomoc dla ludzi zamykanych w więzieniach. Uważano, że KOR broni warchołów i chuliganów”. • „To wszystko, co stało się w sierpniu [1980 r.], to jest całkowicie nie-

640 Tamże, s. 190–192. 641 Zob. również: APS, Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” Region Mazowsze Oddział w Siedlcach, sygn. 1, s. 17–28, Stenogram ze spotkania Adama Michnika z przedstawicielami siedleckiej „Solidarności” 6.04.1981 r.; IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0421/341; A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 80. 642 Tadeusz Grabski (1929–1998) — działacz PZPR, poseł na Sejm PRL (1976–1980); sekretarz i członek BP KC (1980–1981); wicepremier od 24.08 do 8.10.1980 r.

284 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

znanym dotąd modelem funkcjonowania społeczeństwa w ustroju ko- munistycznym”. • „31 sierpnia w Gdańsku podpisano prawo całego narodu do współsta- nowienia o swoim losie. Do dnia dzisiejszego obserwujemy rozpaczli- wy opór władzy ukształtowany przez system stalinowski. Aparat broni siebie, swoich przywilejów i stylu sprawowania władzy. Przez wiele lat każdy przewodniczący WRN wiedział, że radni nie są praktycznie wybierani przez ludzi i nie ich reprezentują. Nie musiał się więc przed nimi tłumaczyć”. • „Władza oskarża »Solidarność«, że hoduje na swej piersi siły antysocjalistyczne. »Trybuna Ludu« podaje, że Kuroń i Michnik biorą łapów- ki od zachodniego wywiadu”. • „Istnieje wąska grupa ludzi w kierownictwie, która jest zdecydowana bronić status quo do upadłego, i każdego, kto będzie widział przy- szłość Polski w poszerzaniu swobód demokratycznych, nazwie siłą antysocjalistyczną”. • „System władzy był taki, że nie było miejsca na dialog i kompromis, nie było tego, by władza na co dzień opowiadała się społeczeństwu ze swoich poczynań. I nagle, jak grom z jasnego nieba, spada potężna siła – »Solidarność«. Nie można jej zwalczyć, więc trzeba z nią nego- cjować”. • „We władzach, z wyjątkiem generała Jaruzelskiego, nie ma ludzi cie- szących się autentycznym autorytetem. Ta władza krzyczy, że pod pi- stoletem strajkowym nie będzie negocjować, a przecież wszystko, co związek uzyskał, to dzięki strajkom. Czy to jest możliwe, żeby ta wła- dza umiała się przeobrazić? Jeśli do tego nie dojdzie, to krajowi grozi katastrofa. Ludzie nie dadzą się teraz wykiwać. Jedyna droga to droga takich reform, które wybudują na co dzień formę negocjacji. Sejm i rady narodowe muszą być autentycznym reprezentantem ludzi”. • „Ostatnie miesiące pokazały rachuby kierownictwa Partii, które od- czytać można łatwo z idiotycznej uchwały Biura Politycznego zakazu- jącej członkom Partii udziału w strajku”. • „Społeczeństwo jest solidarne, nie da się podzielić na partyjnych i bezpartyjnych”. • „Gdzie szukać tych sił antysocjalistycznych? Czy wśród tych, którzy przez wiele lat krytykowali, czy wśród tych, którzy rządzili i podejmowali decyzje?” • Każdy ma prawo do pytań, do wyznawania politycznego643 światopo- glądu” W czasie dyskusji zgłoszono m.in. pytania:

643 W oryg.: policyjnego.

285 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

• Jaka jest teraz rola KOR? Czym różni się od „Solidarności”. Ilu człon- ków liczy KOR? Odp[owiedź]: „Trudno odpowiedzieć, sytuacja jest płynna. Związki szukają swego oblicza. KOR nie jest rozwiązany, bo nie wiadomo czy się jeszcze nie przyda. Ilu członków? – 32 osoby. Wojna z KOR-em jest symboliczna. Jesteśmy atakowani, bo to sposób na atakowanie i skłó- cenie związku, w czym doszli do perfekcji. Cały ten ruch w sposób naturalny znalazł się w związkach. • Jaka jest pana osobista ocena wydarzeń w Lublinie? Czy KOR jest siłą społeczną, czy polityczną? Odp[owiedź]: „Lublin to pierwszy etap tego procesu, którego finałem były porozumienia gdańskie. […] St. Olszowski powiedział, że było to dzieło sił antysocjalistycznych, by odwrócić [?]644 uwagę od olimpiady w Moskwie. Było to wygłoszone przez tego myśliciela w Łodzi. KOR odgrywał rolę polityczną, bo w tym systemie, gdzie człowiek był wła- snością państwa, każde dążenie do wyłamania się było siłą polityczną. […] Jeśli przez słowo »polityczna« rozumieć dążenie do osiągnięcia władzy, to nie. Jeśli natomiast do kontroli aparatu władzy, to tak. […] Wielu moich kolegów uciekało od słowa »polityczna«. […] Nie pragnę- liśmy dążyć do zdobycia władzy w państwie. Chodziło o odbudowę społeczeństwa, by społeczeństwo było partnerem państwa”. • Jaka jest pana filozofia socjalizmu? Odp[owiedź]: „Socjalizm to słowo ogólnikowe. Mnie interesuje, jak ludzie żyją, ile mają swobód. Dyskusja czy za Stalina [w] ZSRR był socjalizm, czy nie, też jest jałowa. Istotne [jest] jak tam było, a [nie] jak się nazywało”. • Jak rozumieć współczesną rację stanu? Odp[owiedź]: „Polska racja stanu to formuła szalenie pojemna. O polskiej racji stanu mówi się wtedy, kiedy nie chce się powiedzieć o takim scenariuszu, kiedy generała Jaruzelskiego zastąpi generał Kulikow”. • Jak pan widzi sojusze międzynarodowe? Odp[owiedź]: „My nie jesteśmy mocarstwem. Musimy się starać żyć w takim układzie, jak[i] nam został dany. Jeżeli będziemy chcieli za dużo na raz, będzie interwencja radziecka”. • Czy to prawda, że w dyskusji z doc. Lamentowiczem645 (wykładowca WSNS646) zgadza się pan w wielu sprawach? Odp[owiedź]: „Nie chcę go chwalić, bo pochwała z moich ust może mu zaszkodzić. Wolałbym np. chwalić Grabskiego. W wielu sprawach

644 W oryg.: odrowić. Sens zdania niezrozumiały. 645 Wojciech Lamentowicz (ur. 1946) — prawnik, działacz PZPR do 14.12.1981 r. 646 Wyższa Szkoła Nauk Społecznych przy KC PZPR.

286 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

z Lamentowiczem się zgadzamy, ale w wielu się różnimy. Podczas wy- darzeń sierpniowych członków Partii nie było widać. Teraz okazało się jednak, że w tej Partii są siły żywotne, wywierające wpływ i nacisk na decyzje komitetów. Inne odpowiedzi: • „Werblan647 w tej chwili odgrywa pozytywną rolę”. • „Każdy ma prawo zmienić się na lepsze”. • „Bratkowski od kilku lat już kontrował”. • „Jeśli chodzi o Moczara, nie mam wyrobionego zdania. Ostatnio są przecieki, że próbuje się zdystansować od ogółu”. • „Jeśli zostanie wywrócone kierownictwo partyjne, to istnieje duża możliwość interwencji”. • „Akcja teleksów popierających Wałęsę była inspirowana przez Partię”. • „Zjednoczony, silny związek jest gwarancją stabilizacji społecznej”.

[13 kwietnia 1981]648

W dniu dzisiejszym w kilku punktach miasta spostrzeżono napisy wykonane czarną farbą: „Katyń = (namalowany) młot i sierp”. Przy niektórych napisach „Katyń” zamieszczono swastyki”. Napisy umieszczono również na dwóch budynkach szkolnych – szkole podstawowej i liceum ogólnokształcą- cym. W szkołach nauczyciele przeprowadzili rozmowy wyjaśniające, napisy usunęła młodzież. Niektórzy członkowie NSZZ „Solidarność” stwierdzają, że są to przejawy prowokacji, ponieważ KPN w grudniu 1980 roku ogłosiła zawieszenie swojej działalności.

[14 kwietnia 1981]649

W dalszym ciągu trwa ożywiona dyskusja w różnych kręgach społeczeń- stwa woj. siedleckiego. Dotyczy ona sytuacji społeczno-politycznej kraju, jak również ciągle pogarszającego się zaopatrzenia ludności w artykuły spożyw- cze. Komentowane są szeroko obrady ostatniego posiedzenia Sejmu, a szcze- gólnie wystąpienie premiera W. Jaruzelskiego. Podkreśla się jego konkretność, rzeczowy ton i przedstawienie działań zmierzających do stabilizacji życia w kraju. Mocno akcentowana jest potrzeba zachowania spokoju i intensywnej pracy. Spotyka się to ze zrozumieniem i poparciem zdecydowanej większości

647 Andrzej Werblan (ur. 1924) — działacz PZPR, redaktor czasopisma KC PZPR „Nowe Dro- gi” (1972–1974); dyrektor Instytutu Podstawowych Problemów Marksizmu-Leninizmu przy KC PZPR (1974–1981); członek KC (1974–1980); poseł na Sejm PRL (1952–1956, 1961–1982). 648 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 195. 649 Tamże, s. 199–200.

287 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW społeczeństwa woj. siedleckiego, które zmęczone jest przedłużającym się okresem chaosu, niepokoju i napięć społecznych. Komitet Wojewódzki i instancje partyjne I stopnia rozpoczęły kampanię wy- borczą. Odbyły się narady rejonowe I sekretarzy instancji podstawowych, na któ- rych przedstawiono cele i zadania tegorocznej kampanii. W ich trakcie poruszono wiele problemów, z których najważniejsze to: • Pozytywnie oceniono decyzję o przeprowadzeniu rozmów z członka- mi Partii. W ich wyniku dokonane zostanie szczegółowe rozpoznanie sił Partii i kondycji politycznej jej członków. Wskazywano, że w środo- wisku wiejskim rozmowy należy przeprowadzać w sposób szczególnie przemyślany, mądry, aby nie zrazić do Partii wielu osób wahających się i przeżywających kryzys zaufania. Ważnym elementem rozmów winno być podziękowanie tym członkom Partii, którzy wykazali bojowość i ak- tywność w ostatnim okresie. • Ważną sprawą jest wykazanie inicjatywy przez I sekretarzy instancji partyjnych i poprzez odpowiednie działania — w oparciu o statut PZPR — podejmowanie akcji zmierzających do uwiarygodnienia dotychczasowego kierownictwa instancji w tych przypadkach, gdy cieszy się ono zaufaniem członków Partii i społeczeństwa. • W wyniku rezygnacji I sekretarzy instancji z funkcji przewodniczących rad [narodowych] zarysowują się duże trudności w zakresie obsługi technicznej instancji. • Niedoskonała jest praca organizacyjna i programowa branżowych związków zawodowych. Nie odczuwa się funkcjonowania central tych związków w terenie. Nierealizowane są podstawowe sprawy socjalne w zakładach pracy. • Pozostawione zostały same sobie wybrane ostatnio samorządy kółek rolniczych. Nie odczuwa się aktywności instancji650 wojewódzkiej, jak rów- nież CZKR. • Zmodyfikować należy działalność komitetów kontroli społecznej, które nie mają zasadniczego uprawnienia – kontroli. • Stwierdza się nasilenie działań kleru. Wyraża się to inspirowaniem społe- czeństwa, aby zawieszało krzyże w szkołach i domagało się wprowadzenia nauki religii w placówkach oświatowo-wychowawczych (Bielany, Mokobody, Wodynie, Kotuń, Wiśniew i wiele innych). Dnia 12 kwietnia br. w Repkach miał miejsce wiec zorganizowany przez NSZZ RI „Solidarność” z tej gminy. Uczestniczyli w nim przedstawiciele 6 gmin, łącznie około 2 tysiące ludzi. Miejscowy ksiądz odprawił mszę przed budynkiem remizy OSP. W czasie mszy odprawiono modły w intencji więzionych za przekonania, pomyślnego doprowadzenia do końca sprawy rejestracji NSZZ RI

650 W oryg.: instytucji.

288 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

„Solidarność” i strajkujących w Bydgoszczy. Po mszy głos zabrało kilku rolni- ków. Między innymi Z. Adamczuk z gminy Repki wskazał, że powinna zostać zarejestrowana NSZZ RI „Solidarność”. Partia popełniała błędy i nie powinna rządzić. Domagał się także wymiany miejscowych władz gminnych, gdyż źle rządzą. Przedstawiciel „Solidarności” z Siedlec wskazał, że nadszedł czas, „aby chłopi zbierali się w »Solidarności«, a nie w kółkach, to jedyny samorząd, który broni ludu”. Po nabożeństwie ponad 80 osób pozostało w remizie OSP, gdzie wybrano zarząd gminny NSZZ RI. Na przewodniczącego wybrano znanego w wojewódz- twie działacza „Solidarności” ob.[ywatela] Z. Adamczuka. Oświadczył on, że „był kilkakrotnie zamykany przez UB, ale teraz się nie boi, gdyż lud jest z nim”. Na- stępnie delegacja NSZZ RI „Solidarność” zawiesiła krzyże w miejscowej szkole. MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach rozesłał do zakładów pracy w Siedl- cach teleksy zalecające zakładowym ogniwom „Solidarności” zbieranie podpisów pod petycją związkową w sprawie przekazania nowo wybudowanego wieżowca Urzędu Wojewódzkiego służbie zdrowia. Obecnie akcja jest w toku. Na przykład w Zakładach Przemysłu Dziewiarskiego „Karo” w Siedlcach pod petycją zebrano ponad 1500 podpisów651.

[15 kwietnia 1981]652

Wydział Organizacyjny [KW PZPR] informuje, że w okresie od 1 do 15 kwietnia br. legitymacje partyjne złożyło 140 osób, w tym: • robotników — 87, • rolników — 16, • prac. umysł. — 31, • pozostałych — 6, • kandyd.[atów] — 30. Przyczyny: • utrata zaufania do Partii — 57 osób, • nacisk członków rodziny — 17 osób, • nic nie mają z przynależności do Partii — 16 osób, • inne przyczyny — 15 osób, • bez podania przyczyn — 34 osoby. Od początku [września 1980 r.] w województwie zdało legitymacje partyjne 1.832 osoby. W okresie od 1 do 15 kwietnia wydalono i skreślono z Partii 59

651 Akcja zaniepokoiła władze na tyle, że SB przedsięwzięła specjalną operację w celu jej sprawdzenia pod kryptonimem „Wieżowiec”, zob. IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0421/365. Zob. wkładka zdjęciowa poz. 51. 652 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 202.

289 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW towarzyszy, w tym 27 robotników, 16 rolników. W tym okresie czasu przyjęto do Partii 1 kandydata (prac. umysł.).

[16 kwietnia 1981]653

1. Zebrania i konferencje wyborcze NSZZ „Solidarność” odbyły się w 86 zakładowych organizacjach. 2. Frekwencja na zebraniach wynosiła średnio około 70% i była znacznie zróżnicowana (od 36 do 100%). Udział członków Partii w poszczegól- nych zebraniach również bardzo zróżnicowany. 3. W skład wybranych komisji zakładowych powołano ogółem 689 osób, w tej liczbie 157 członków PZPR. 4. Do składu prezydiów komisji zakładowych wybrano ogółem 100 osób, w tym 25 członków Partii. 5. Na ogólna liczbę 86 wybranych przewodniczących komisji zakłado- wych, 17 jest członkami PZPR. Podkreślić należy, że są przypadki wyboru na stanowiska przewodniczących osób pełniących kierownicze funkcje w zakładzie lub organizacji politycznej, np.: STW Garwolin – kierownik działu technicznego; GS „SCh” Garwolin – kierownik skła- du opałowego; GS „SCH’ Dobre — prezes GK ZSL (dot.[ychczasowy] przew.[odniczący] r[ady] z[akładowej]). 6. W zdecydowanej większości wybory były przeprowadzone w sposób właściwy, zgodnie z zasadami demokracji i przestrzeganiem obowią- zującej ordynacji wyborczej. W składzie wybranych komisji zakłado- wych znajdują się 82 osoby pełniące uprzednio funkcje w branżowych związkach zawodowych. 7. Aktualnie wybory przebiegają w zgodności z ordynacją wyborczą i statutem. W okresie wcześniejszym bywały przypadki przeprowadzania wyborów bez wymaganej większości uprawnionych. 8. W czasie przeprowadzanych dyskusji nie odnotowaliśmy wystąpień napastliwych czy szkalujących działalność władz partyjnych i pań- stwowych. Wystąpienia w dyskusji dotyczą spraw wewnątrzzakłado- wych, a w szczególności: socjalnych warunków pracy, BHP oraz sto- sunków międzyludzkich. W nielicznych przypadkach dyskutowano o roli i miejscu organizacji związkowej w zakładzie pracy. W około 10-15% ogółu odbytych zebrań, poza technicznym przeprowadzeniem wyborów, dyskusji nie było. 9. Zgłaszane wnioski dotyczą problemów do załatwienia w ramach za- kładów pracy lub [ze strony] lokalnych władz. Do najczęściej zgłasza-

653 Tamże, s. 203.

290 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

nych należą: • sprawy socjalne załóg, • budownictwo mieszkaniowe, • zabezpieczenie miejsc w przedszkolach i żłobkach.

[17 kwietnia 1981]654

Dnia 14 kwietnia 1981 r. w ZNTK w Mińsku Mazowieckim odbyło się zebranie organizacji partyjnej, na którym, między innymi, miano dokonać wyboru delegatów na konferencję miejską. Wobec faktu, że na 418 członków Partii obecnych było tylko 173, zebranie poświęcono omówieniu aktualnej sytuacji społecz- no-politycznej w kraju w kontekście uchwały IX Plenum KC PZPR. W zebraniu uczestniczył I sekretarz KW towarzysz Ryszard Bryk, tow.[arzyszka] Stefania Marciniak655 — sekr.[etarz] KW, czł.[onek] tej organizacji, i I sekretarz KM w Miń- sku Mazowieckim – tow.[arzysz] Wiesław Zajączkowski. Na wniosek zebranych jako pierwszy głos zabrał towarzysz Ryszard Bryk. Przedstawił zadania Partii po IX Plenum KC. Na kanwie tego wystąpienia wywiązała się dyskusja, która jednak nie korespondowała z treściami wypowiedzi I sekretarza KW. Dyskutanci ograniczali się jedynie do wskazywania błędów, stawiali zarzuty i protestowali przeciwko wynaturzeniu w życiu społeczno-politycznym. Nie było praktycznie żadnego głosu konstruktywnego. Nie wspomniano o zadaniach Partii w zakła- dzie, o postawach członków Partii i ich obowiązkach, o określeniu programu po IX Plenum KC i w kampanii przedzjazdowej. Zebranie miało burzliwy przebieg, charakter raczej wiecowy, przerywano często wystąpienia, wyrażano poparcie oklaskami dla mówców, którzy kontrowersyjnie stawiali problemy. I sekretarz KZ PZPR zachowywał się biernie, jego rola ograniczała się do funkcji zapowiadającego, nie zajął żadnego stanowiska w poruszonych sprawach. Jak później stwierdził, „ludzie muszą się wygadać”. Wielu mówców miało przygotowane wystąpienia na piśmie. Od nich pa- dały szczególnie ataki na dotychczasowe działania Partii, z którymi nikt nie po- lemizował. Były one akceptowane przez większość zebranych. Stwierdzono, że kierownictwo Partii (KM w Mińsku Maz. też) było przeciwne wyborom w Partii, zdecydowało się na kampanię pod naciskiem dołów partyjnych. Do kierownictwa Partii nie docierają głosy jej szeregowych członków, co powoduje, że proces odnowy nie przebiega tak, jak życzą sobie tego robotnicy. Dowiodło tego rów- nież IX Plenum KC, na którym dyskusja rozminęła656 się z uchwałą.

654 Tamże, s. 204–205. 655 Stefania Marciniak (ur. 1936) — działaczka PZPR; I sekretarz KM w Mińsku Mazowieckim do 1979; sekretarz KW w Siedlcach 1979–1981. 656 W oryg.: rozwinięła.

291 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Zdecydowanie żądano rozliczenia ludzi winnych za obecną sytuację w kraju. Wśród nich wymieniano byłego premiera tow.[arzysza] E. Babiucha – członka Partii w ZNTK. Warto tu nadmienić, że tow.[arzysz] E. Babiuch był w dniu 16.04 w KZ ZNTK [...] i zapowiedział swój udział w zebraniu organizacji partyjnej w ZNTK w dniu 5 maja br. Stwierdzano, że należy skończyć z prakty- ką zatrudniania ludzi skompromitowanych na eksponowanych stanowiskach. Jeden z mówców postulował wprowadzenie kary śmierci za nadużycia ponad 1 mln złotych i konfiskatę zagrabionego mienia. Wskazywano, że należy wyjaśnić i zrewidować pojęcie anarchii. Obec- nie Partia i rząd szafuje nim nie mając świadomości, że określa nim zjawiska nurtujące naród. Wyrażano poparcie dla listu Bratkowskiego, w którym trafnie oddane zostały nastroje szeregowych członków Partii. Prezentowany był po- gląd, że należy szybko rozluźnić cenzurę, która „została narzucona przez pro- minentów”. Padały pytania, dlaczego dotychczas żaden poseł — członek PZPR — nie wystąpił z krytycznym głosem. Wypowiedzi takie pochodzą jedynie od posłów z innych partii i bezpartyjnych. Należy dokonać zmian posłów, gdyż wielu z nich obecnie nie reprezentuje swoich wyborców – jako przykład podano tow.[arzyszkę] Z. Grzebisz-Nowicką, byłego I sekretarza KW PZPR w Siedlcach. Wyrażano pogląd, że należy zmienić sposób wyborów do Sejmu i rad narodowych, gdyż obecny system ogranicza się do „rzucania kartek, a i tak wiadomo, kto będzie wybrany”. Domagano się też jawności obrad KC i KW. Mocno akcentowano potrzebę wyjaśnienia i rozliczenia do końca tow. [arzyszki] Z. Grzebisz-Nowickiej. Obecna wersja absolutnie nie satysfakcjonuje członków Partii w ZNTK. Panuje pogląd, że jej przewinienia są znacznie więk- sze. Padały pytania, dlaczego tow.[arzysz] K. Barcikowski bronił jej na plenum KW, dlaczego to samo robiła WKKP. W tej sytuacji członkowie Partii w ZNTK nie mają zaufania do WKKP i jej pracowników. W wystąpieniu ob.[ywatela] Salińskiego – robotnika, byłego członka Partii (wystąpił z Partii w latach 50.), zawarte zostały treści antyradzieckie. Na wstę- pie zwrócił się do zebranych z zapytaniem” „Czy są na tej sali tylko Polacy?”. Po potwierdzeniu tego oklaskami odparł, że „wobec tego będzie mówił szczerze”. W swojej wypowiedzi domagał się likwidacji radzieckich baz wojskowych w Polsce. Podkreślił, że ZSRR nie płaci Polsce za tranzyt, jak również za dostarczane artykuły. Wskazał, że za braterstwo, za wyzwolenie nie można pła- cić w nieskończoność. Skończyć też należy z rusyfikacją kraju. Nie można też straszyć Polaków karabinem, głód jest silniejszy od kul. Oświadczył, że służąc w wojsku strzelał z CKM-u, obecnie chodzi na strzelnicę, ćwiczy nadal, aby celnie trafiać wroga. Niektóre zarzuty kierowano również do miejscowych władz. Wskazywa- no, że I sekretarz KM jest przywieziony z Siedlec, pragnie kierować dyrektorami przedsiębiorstw, np. budowlanych, choć nie zna się merytorycznie na ich pracy, bo jest odlewnikiem. Stawiano też zarzuty naczelnikowi miasta.

292 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Na zakończenie obrad głos ponownie zabrał tow.[arzysz] Ryszard Bryk. W trakcie jego wystąpienia zadawano demagogiczne pytania, usiłowano prze- rywać tok wypowiedzi. Prowadzący zebranie I sekretarz KZ nie reagował [...]. W najbliższych dniach egzekutywa KZ odbędzie posiedzenie wspólnie z sekretarzami OOP, dokonana zostanie ocena polityczna zebrania. Omówione zostaną przygotowania do zebrania członków Partii w celu wybrania delegatów na kon- ferencję miejską.

[17 kwietnia 1981]657

Dnia 15 kwietnia br. członkowie organizacji partyjnej przy Służbie Za- bezpieczenia Ruchu i Łączności PKP w Siedlcach na swoim zebraniu przyjęli list otwarty w sprawie wystąpienia w Sejmie dnia 10.04 br. posła Ziemi Siedlec- kiej Stefana Fiuka658 — członka tej organizacji. Na 21 obecnych za uchwaleniem listu głosowało 16, 2 osoby były przeciwne, 3 wstrzymało się od głosu. Organi- zacja partyjna liczy 34 osoby. Wszyscy, poza towarzyszem Stefanem Fiukiem, są członkami NSZZ „Solidarność”. List otwarty eksponowany jest w gablotach NSZZ „Solidarność”. W załączeniu zamieszczamy treść listu:

List otwarty przy Służbie Zabezpieczenia Ruchu i Łączności PKP w Sie- dlcach do współtowarzyszy i wyborców woj. siedleckiego w sprawie wy- stąpienia posła towarzysza Stefana Fiuka podczas wiosennej sesji Sejmu w dniu 10.04.[19]81 [r.]. My, członkowie POP przy Służbie Zabezpieczenia Ruchu i Łączności PKP Siedlce jesteśmy oburzeni treścią wystąpienia posła tow.[arzysza] Stefana Fiuka, członka naszej podstawowej organizacji PZPR podczas wiosennej sesji Sejmu w dniu 10.04.[19]81 [r.]. Przedstawione w wystąpieniu fakty szkalujące NSZZ »Solidarność« o presjach wywieranych na robotników i dyrekcje zakładów pracy są zwyczajną plotką nie mającą najmniejszej wiarygodności. W dniu 13.04.[19]81 [r.] na nadzwyczajnym zebraniu POP tow.[arzysz] Stefan Fiuk nie potrafił rzeczowo odpowiedzieć na postawione przez nas pytania i zarzuty o wyraźną tendencyjność wystąpie- nia, nie odzwierciedlającą stanowiska szeregowych członków POP, jak i wyborców odnośnie oceny ostatnich wydarzeń w kraju. Przedstawio- ne na zebraniu wypowiedzi tow.[arzysza] Fiuka – insynuacje dotyczyły siedleckiego zakładu »Karo«, w którym rzekomo wiele dorosłych kobiet i mężczyzn płakało przystępując do strajku, a co gorsza, strajkowało – bo po prostu bali się nacisków, presji wywieranych przez niektórych człon- ków »Solidarności«. ‘Faktów’ tych nie potwierdził ani sekretarz KZ PZPR

657 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 206. 658 Stefan Fiuk (1927–2008) — działacz PZPR z Siedlec, członek Egzekutywy KW (1975–1981); poseł na Sejm PRL (1980–1985).

293 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

tego zakładu, ani przewodniczący NSZZ »Solidarność«. Wystąpienie to wywołało nasze oburzenie i na pewno nie służy odzyskiwaniu zaufania bezpartyjnych do członków PZPR. Zgadzamy się z programem rządu premiera Jaruzelskiego, ale w naszym odczuciu niektóre fragmenty wy- stąpienia posła tow.[arzysza] Stefana Fiuka na pewno temu poparciu nie służą.

Członkowie POP przy Służbie Zabezpieczenia Ruchu i Łączności PKP w Siedlcach.

[21 kwietnia 1981]659

W dniu 17.04.[19]81 r. do miejscowości Krypy gm. Liw przyjechał Lech Wałęsa wraz z rodziną. Przebywał tam u swojego teścia ob.[ywatela Zbignie- wa] Gołosia. Wspólnie z rodziną dnia 19.04.[19]81 r. o godz. 6.00 uczestniczył w nabożeństwie rezurekcyjnym w miejscowym kościele parafialnym. W trakcie nabożeństwa został oficjalnie powitany przez administratora parafii Liw, dziekana dekanatu liwskiego, ks. Modesta Wiąckiewicza. L. Wałęsa w kościele głosu nie zabierał. W dniu 20 b[m]. Lech Wałęsa wyjechał z rodziną do szwagra ob.[ywatela] Barana, zam. w Grochowie gm. Sokołów Podlaski. O godzinie 10.00 wyżej wymienione rodziny wzięły udział w nabożeństwie odprawionym w kościele parafialnym w Sokołowie Podlaskim. Celebrujący nabożeństwo wikariusz ks. Stanisław Falkowski, po dostrzeżeniu L. Wałęsy poprosił go o zabranie głosu. Lech Wałęsa powiedział do mikrofonu kilka słów, na które składały się życzenia świąteczne dla zebranych w kościele, a także apel o sumienną i wydajną pracę. Oświadczył, że podczas urlopu przyjedzie do Sokołowa Podlaskiego i spotka się z robotnikami w ich zakładach pracy. Po wystąpieniu L. Wałęsy wierni odśpie- wali „Sto lat”, po czym odprowadzili go do samochodu. Następnie L. Wałęsa w towarzystwie ks. Falkowskiego i ob.[ywatela] Barana udał się do Grochowa, tj. do miejsca zamieszkania szwagra. W dniu 20 kwietnia br. w gm. Mokobody na budynkach państwowych umieszczono napisy: „Żądamy Niezależnego Związku Rolników Indywidual- nych Solidarność”; „Precz z Partią”; „Żądamy Solidarności”. Na budynku Urzę- du Gminy namalowano krzyż i pod spodem umieszczono podpis „Chłopi”660.

659 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 209. 660 Wg ustaleń śledztwa, napisy wykonał Adam Nicewicz z Mokobód, którego postanowiono ukarać w przyszłości mandatem karnym, ale pod innym pretekstem niźli wykonanie napisu, np. za nieprzestrzeganie przepisów przeciwpożarowych w gospodarstwie, co było powszechną praktyką władzy komunistycznej w stosunku do osób podejmujących działania opozycyjne, IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0421/343, s. 14.

294 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[27 kwietnia 1981]661

W woj. siedleckim trwa normalny rytm pracy. Zaznaczają się trudności surowcowe w niektórych zakładach pracy. W ZPDZ „Karo” w Siedlcach ze względu na deficyt surowców podjęto decyzję o zlikwidowaniu trzeciej zmiany. W Łukowskich Zakładach Przemysłu Skórzanego w Łukowie odczuwa się dotkliwy brak surowca. Ciągłość produkcji utrzymywana jest z największym trudem, głównie dzięki wprowadzeniu drastycznych oszczędności i doraźnych pożyczek materiałów z innych zakładów branży obuwniczej. W opinii załogi stosowane oszczędności negatywnie wpływają na jakość produkowanego obuwia i mogą spowodować straty ekonomiczne spowodowane zwrotami obuwia do producenta. W tym i innych zakładach pracy szeroko komentowane są informacje o mających nastąpić zwolnieniach z pracy. Szczególny niepokój obserwuje się wśród chłoporobotników i osób dojeżdżających z dalszej odległości. W województwie trwają przygotowania do obchodów święta 1 Maja. Całość przygotowań koordynuje Wojewódzki Komitet FJN. Duże zaangażo- wanie wykazują instancje partyjne. W Siedlcach w dniu 30 kwietnia br. Egze- kutywa KW spotka się z weteranami ruchu robotniczego walki i pracy. Tego samego dnia o godz. 13.30 w Siedlcach pod Pomnikiem Braterstwa Broni662 odbędzie się wiec pierwszomajowy, a o godz. 15.00 wojewódzka i miejska akademia 1-majowa. W dniach od 27 do 30 kwietnia br. w miastach i gminach, w zakładach pracy i szkołach odbędą się uroczyste akademie, wiece, wieczornice, apele i koncerty. Z reguły poprzedzone zostaną one spotkaniami z weteranami walk i pracy. MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach nie włączył się do obchodów Świę- ta Pracy, podobnie MKZ w Łukowie. Wyżej wymienione MKZ proponują swoim członkom wyjazdy do rodzin na wsi w celu pomocy w pracach polowych. W zakładach pracy są organizowane grupy członków załóg ze sprzętem, które mają wyjechać dnia 1 maja pomagać rolnikom indywidualnym. Dnia 1 maja w miastach mają odbyć się koncerty organizowane przez „Solidarność”. W Siedlcach ma wystąpić D. Olbrychski i inni aktorzy scen warszawskich. Bilety rozprowadzane są przez MKZ. Dochód z imprezy ma być przeznaczony na zakup sprzętu i środków dla produkcji rolnej dla rolników indywidualnych. Lansowane jest hasło, aby Święto Pracy spędzać w atmosferze relaksowo-wypoczynkowej. W miastach propagowane jest hasło: „Będziemy walczyć o swoje prawa – wam nie będziemy już klaskać brawa”. Obok wyrysowana jest ręka z napisem „Solidarność”, trzymająca biało-czerwony sztandar.

661 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 211–212. 662 Pomnik Zwycięstwa i Braterstwa Broni — pomnik „wdzięczności armii sowieckiej” na dzisiejszym pl. Gen. W. Sikorskiego w Siedlcach odsłonięty 18.12.1978, zburzony 29.06.1996 r.

295 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

MKZ „Solidarność” wyraża pogląd, że jej członkowie nie powinni brać udziału w wiecach, akademiach, koncertach organizowanych przez Partię i FJN, gdyż są to stare, odkurzane formy. W ZPDZ w Siedlcach zakładowa „Solidarność” prowadzi ożywioną agitację wśród pracowników celem skłonienie ich do nieuczestniczenia w obchodach Święta Pracy. Powyższe działania spotkały się z przychylną oceną zatrudnionych tam kobiet. Dnia 3 maja MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach na stadionie w Siedl- cach organizuje dużą uroczystość, w trakcie której zostanie odprawiona msza przez biskupa sufragana Wacława Skomoruchę. Wygłosi on także homilię. Na- stępnie uczestnicy uroczystości udadzą się pod pomnik Tadeusza Kościuszki, gdzie złożą kwiaty i wieńce. Przedstawiciele „Solidarności” w Sokołowie Podlaskim zwrócili się do sekretarza Urzędu Miejskiego z prośbą o udostępnienie im sali widowiskowej w dniu 3 maja. Nie określono w jakim celu będzie wykorzystana. W województwie siedleckim stwierdza się ożywioną działalność MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach. Pojawiły się rysunki i hasła: My, robotnicy Polski Ludowej, świadomi czynu, żądamy: • pociągnięcia do odpowiedzialności karno-sądowej za obecny los kraju, • za zaprzepaszczenie naszych robotniczych dóbr, • majątku narodowego, • za sponiewieranie naszego imienia, • Gierek, Jaroszewicz, Szczepański: wykluczeni z Partii — to nie kara. Inne hasła: „Powiadacie — idee Lenina wiecznie żywe. Ten biedak umarłby z głodu, gdyby ujrzał wasz socjalizm”; „Generale, stanowimy wspól- ny front wobec sił bezprawia”; „Wolność więźniom sumienia”663; „To nie oni nasz dom przywiedli do ruiny”. Kolportowane są także rysunki przedstawiają- ce pracującego górnika wabionego pętem kiełbasy i napis: „Dar wolnych sobót — górniku, gdzie twoja godność?” Eksponowany jest także rysunek z carskim orłem w górnym lewym rogu i pod nim napis: „Cenzura”. W prawym dolnym rogu zamieszczony jest orzeł niemiecki i napis: „Zensurbekode”. Przez środek przebiega tekst: „Tego spadku po zaborcach nie chcemy”. Szeroko kolportowana jest ulotka MKZ w Siedlcach z podpisem jej przewodniczącego Macieja Kublikowskiego pt.: „Czterej milicjanci i pies”664. Przedstawione jest w niej zajście, kiedy to dn. 21 IV br. czterej milicjanci pod wodzą komendanta MO tow.[arzysza] Zielińskiego z gm. Wierzbno udali się do domu Zenona Siudka i używając siły zmusili go do zapłacenia grzywny nałożonej na niego przez kolegium orzekające. Jak wynika z dotychczasowego

663 Zob. wkładka zdjęciowa poz. 45 i 46. 664 Zob. wkładka zdjęciowa poz. 43.

296 TEKSTY ŹRÓDŁOWE rozpoznania, ob.[ywatel] Z. Siudek uczestniczył w bójce, za co został skazany na karę grzywny przez kolegium. Wobec faktu, że nie chciał uiścić należności, chciano zastosować wobec niego areszt. Ob.[ywatel] Z. Siudek jest członkiem NSZZ RI „Solidarność” i odwołał się do MKZ w Siedlcach. W związku z po- wyższym komendant wojewódzki MO w Siedlcach wysłał zastępcę w celu wyjaśnienia sprawy. Przypuszczamy, że na tle incydentu w gminie Wierzbno mogą powstać określone niepokoje.

[28 kwietnia 1981]665

W dniu 24.04.1981 [r.] w gablotach „Solidarności” w miastach naszego województwa, w zakładach pracy, a także w innych punktach miast rozplaka- towana została ulotka następującej treści: Przedruk z gazety »Wieczór Moskiewski« nr 75 z dnia 31.03.1981 r. [arty- kułu pt.] Atak na pocztę w Ciechanowie. Bojówki »Solidarności« w akcji. Godz. 15.00 – do Ciechanowa przyjeżdżają samochody z rejestracją Gdańska i Bydgoszczy. Parkują na bocznych ulicach miasta. Pełno w nich tłustowłosych, brodatych młodzieńców. Pani Halina G., wieloletnia mieszkanka grodu, dzieli się swoimi obawami ze starszym sierżantem MO Henrykiem Z. Podejrzewam, że to zbrojna gwardia Wałęsy przybyła do naszego miasta, by zakłócić spokój. Godz. 15.10 — w jednej z bocznych uliczek przy krawężniku dwa mer- cedesy. Starszy sierżant Henryk Z. podchodzi do pierwszego. Tymcza- sem z drugiego wyskakuje dryblas i ciosem w tył głowy zwala na ziemię dzielnego sierżanta. Godz. 15.11 — Halina G., która obserwowała z pewnej odległości inter- wencję sierżanta i jego upadek, wpada do najbliższego domu i alarmuje jego mieszkańców. Mężczyźni są w pracy, same kobiety i dzieci przeby- wają w domu. Godz. 15.15 — mały Lucjan W. biegnie na komendę MO i przedstawia komendantowi sytuację. Godz. 15.18 — kobiety podchodzą do mercedesów, bojówkarze są zaniepokojeni, kierowcy włączają silniki i na wstecznym biegu cofają kilkaset metrów. Kobiety i dzieci przyspieszają kroku. Biegną z nimi chłopcy, synowie tych dzielnych kobiet. Godz. 15.20 — zielona rakieta wzbija się w niebo i rozpryskuje tysiącami małych gwiazd. Godz. 15.21 — ze wszystkich samochodów wybiegają wysportowani bo- jówkarze i biegną w stronę Urzędu Pocztowego w Ciechanowie. Godz. 15.23 — patrol MO wysłany z K[omendy] M[iejskiej] obserwuje akcję wałęsowców i krótkofalówką przekazuje informacje do KM MO.

665 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 213–214.

297 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Godz. 15.25 — zwarty oddział MO i SB opuszcza budynek MO. Już wiadomo, że celem napadu jest poczta. Godz. 15.27 — bojówkarze są u drzwi poczty. Naczelnik zabezpieczył drzwi. Wśród atakujących konsternacja. Kilku ucieka w stronę samocho- dów. Godz. 15.28 — z jednej strony podchodzi do poczty tyraliera MO i SB, z drugiej ogromna rzesza mieszkańców Ciechanowa. Godz. 15.29 — bojówkarze uciekają w popłochu. Godz. 15.30 — poczta zostaje otwarta. Dzielni mieszkańcy Ciechanowa i MO przegnali bandytów. Pokój w Ciechanowie został uratowany, ale na jak długo? Kiedy pojawią się znowu wałęsowcy?666

W dniu 26.04 br. w Wodyniach miejscowy ksiądz dokonał wyświęcenia budynku, w którym mieści się siedziba Urzędu Gminy i KG PZPR. W/w budynek jest współwłasnością OSP. W uroczystości tej bardzo aktywnie i licznie uczestniczyli miejscowi strażacy w galowych strojach. […]

[30 kwietnia 1981]667

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 16 do 30 kwietnia br. legitymacje partyjne złożyło 333 towarzyszy, w tym: • 144 robotników, • 108 rolników, • 75 prac. umysł., • 6 pozostałych, • 74 kandydatów. Przyczyny złożonych legitymacji: • utrata zaufania do Partii — 188 osób, • nacisk członków rodziny i środowiska — 72 osoby, • działalność w NSZZ „Solidarność” — 12 osób, • inne przyczyny — 16 osób, • bez podania przyczyn — 45 osób. Od początku [września 1980] legitymacje partyjne złożyło 2.165 osób. W okresie od 16 do 30 kwietnia 1981 roku wydalono i skreślono z Partii 305 osób, w tym 187 robotników i 142 rolników. W tym samym okresie czasu przyjęto do Partii 11 kandydatów, w tym 3 rolników.

666 Zob. wkładka zdjęciowa poz. 41. 667 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 217.

298 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[1 maja 1981]668

Uroczystości obchodów Święta Pracy skoncentrowane były w dniach poprzedzających 1 maja. We wszystkich miastach i gminach odbyły się akademie. Zanotowano dość dobrą frekwencję. W miastach w granicach 300-500 osób, w gminach od 100 do 300. Tylko w nielicznych przypadkach frekwencja była niska, np. w gminie Mrozy, Trzebieszów — niewiele ponad 70 osób. Akademie poprzedzone zostały spotkaniami miejscowych władz polityczno- -administracyjnych z weteranami walk i ruchu robotniczego. W placówkach oświatowych, zakładach pracy miały miejsce akademie, wiece, wieczornice, spotkania i uroczyste apele. Generalnie w uroczystościach pierwszomajowych nie uczestniczyli przedstawiciele kierownictw NSZZ „Solidarność”, pomimo przesłanych im zaproszeń. W Siedlcach w dniu wczorajszym odbyło się spotkanie Egzekutywy KW z weteranami walk i ruchu robotniczego. Następnie przy Pomniku Braterstwa Broni miał miejsce wiec, w którym udział wzięło ponad 1.500 osób: weterani walk, aktyw robotniczy, młodzież. Złożono wieńce i wiązanki. Wiec wzbudził duże zainteresowanie społeczeństwa. W Siedlcach odbyła się również miejsko-wojewódzka akademia pierwszomajowa, udział w niej wzięło ponad 700 osób, w tym delegacje z całego województwa. Uczestniczyły w niej kierownictwa KW i KM PZPR, WK ZSL i kierownictwo SD. Referat okolicznościowy wygłosił przewodniczący WK FJN. W części artystycznej wystąpili artyści scen warszawskich. Związki zawodowe, zarówno branżowe jak i NSZZ „Solidar- ność”, nie brały udziału w przygotowaniach do 1 maja prowadzonych pod egidą WK FJN i instancji partyjnych. Atmosfera przebiegu uroczystości Święta Pracy jest spokojna, pełna za- dumy, o dużej wymowie społeczno-politycznej. Wszystkie zbiórki odbyły się na zasadzie całkowitej dobrowolności. W wystąpieniach często padały stwierdzenia, aby w oparciu o tradycje Święta Pracy wzmocnić jedność klasy robotniczej i wszystkich ludzi pracy w pokonywaniu i przezwyciężaniu trudności ogólnokrajowych. Dekoracje miast, zakładów pracy, szkół są skromne. Głów- ny ich element to czerwone i biało-czerwone flagi, rzadziej hasła. W Siedlcach, Węgrowie, Łochowie, Jadowie pojawiły się napisy i hasła następującej treści: „Uwolnić politycznych”; „Uwolnić Moczulskiego”; „Ukarać zbrodniarzy za Gdańsk 1970”; „Pomścimy Katyń”; „PZPR, KC – złodzieje”; „KC złodzieje”; „PZPR – zdrajcy, mordercy”; „PZPR zdycha, zlituj się — dobij”. W gminie Trzebieszów rozpoczęła się peregrynacja obrazu Matki Bo- skiej Kodeńskiej. Stwierdza się bardzo bogaty wystrój miejscowości. W Siedlcach pojawiły się afisze i plakaty kolportowane przez MKZ Ma- zowsze Oddział w Siedlcach. Zawierają one hasła: „1 maja — święto solidarno-

668 Tamże, s. 218–219.

299 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

ści robotniczej”; na tle orła z koroną napis: „1 Maja”, mniej widoczny: „3 Maja”, wybite tłustym drukiem „Solidarność”. Obecnie w miastach rozpoczęły się imprezy sportowo-rekreacyjne, kiermasze i festyny. Ze względu na padający deszcz frekwencja na nich nie jest duża. Na wsiach znaczna część ludzi pracuje w polu. Nie stwierdza się przeja- wów zakłócania porządku i spokoju publicznego.

[3 maja 1981]669

Największa uroczystość 3-majowa w województwie odbyła się w Siedl- cach670. Na miejscowym stadionie sportowym zgromadziła około 10 tys. ludzi z terenu całego województwa oraz województw sąsiednich (bialskopodlaskiego, białostockiego, łomżyńskiego). Na uroczystość złożyło się: • odprawienie mszy przez biskupa Skomoruchę, • wygłoszenie kazania, • zarys historyczny Konstytucji 3 maja, • pochód biorących udział we mszy do popiersia Kościuszki i złożenie wieńców i wiązanek kwiatów. Na płycie stadionu wzniesiony został ołtarz, dla którego tłem był krzyż wysokości kilku metrów oraz obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Na dole trybuny, która stanowiła podstawę ołtarza, napis: „Solidarność”. Chorągwie kościelne i sztandar WK SD671 były wprowadzone na stadion przed rozpoczę- ciem mszy. Na miejscu uroczystości uruchomiono stoisko NSZZ „Solidarność”, które rozprowadzało czasopismo „Odnowa”672. Ruchem na stadionie kie- rowała służba porządkowa „Solidarności” oraz włączona do niej młodzież szkolna z opaskami (około 100 osób). Służba zdrowia pełniła przez cały czas uroczystości dyżur w karetkach pogotowia. Trasa dojazdu do stadionu i popiersia Kościuszki zabezpieczona została przez organa MO. Ofiarę pienięż- ną — za zgodą biskupa — zbieraną podczas uroczystości przeznaczono na działalność NSZZ RI „Solidarność”. Stadion był nagłośniony przez miejscowy WUT673. Na stadionie eksponowano hasła umieszczone na transparentach oraz pły- tach pilśniowych (przenośne). Treści haseł: • „Złodzieje, malwersanci, czerwona burżuazja – poddajcie się, komunizm wkrótce upadnie”.

669 Tamże, s. 222–224. 670 Zob. również: A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 84–86. 671 Wojewódzki Komitet Stronnictwa Demokratycznego. 672 Pismo NSZZ „Solidarność” MKZ Ziemia Podlaska wychodzące w 1981 r. 673 Wojewódzki Urząd Telekomunikacyjny.

300 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

• „Jeżeli partia nie będzie służyć narodowi, to naród obejdzie się bez partii”. • „Społeczeństwo zwycięży”. • „Boże, dopomóż w zwycięstwie wolności”. • „Wolność i niepodległość (z narysowanym znakiem KPN). • „RPM” (godło z koroną), w podpisie „Siedlce”. • „Ruch Młodej Polski – Podlasie” (ze znakiem Polski Walczącej). • „Wolność dla przekonań politycznych Polaków”. W/w hasła podczas mszy były eksponowane na płycie stadionu i trybunach, a następnie niesione w pochodzie do popiersia Kościuszki. Mszę celebrował sufragan diecezji siedleckiej biskup Skomorucha, który w swoim kazaniu nawiązał do tradycji historycznej Konstytucji 3 Maja oraz do wydarzeń w Polsce w latach 1956, 1970 i 1976. Wezwał zebranych do modli- twy za poległych w historycznych zrywach wolnościowych. W trakcie mszy przedstawiciele NSZZ RI „Solidarność” wręczyli biskupowi bochen chleba zaznaczając, że jest to dar od rolników Ziemi Siedleckiej, a Hanka Skarżanka – aktorka warszawska – recytowała fragmenty Pana Tadeusza oraz Psalm Dawida w tłumaczeniu Cz. Miłosza. Po mszy znaczna część osób opuściła stadion. Do około 2 tys. pozosta- łych na stadionie przemówił Andrzej Czuma674. W 20-minutowym wystąpie- niu nawiązał do tradycji związanych z Konstytucją 3 Maja oraz odczytał po- czątkowe fragmenty ustawy, która — jak powiedział — pozwoliła na moralne przetrwanie narodu polskiego, mimo wielu zrywów narodowo-wyzwoleń- czych kończących się niepowodzeniem. Po wystąpieniu A. Czumy zebrani uformowali kolumnę przed stadio- nem i udali się do popiersia Kościuszki. Kolumnie towarzyszyły chorągwie kościelne, poprzednio wspomniane hasła i transparenty oraz orkiestry z PKP i OSP. W trakcie przemarszu i na stadionie śpiewano Rotę i My chcemy Boga. Pod popiersiem T. Kościuszki złożono wieńce i wiązanki kwiatów. Orkiestry ode- grały hymn narodowy. Uroczystość zakończył przewodniczący MKZ NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze Oddział w Siedlcach Maciej Kublikowski, który złożył podziękowanie społeczeństwu za udział w obchodach 190 rocznicy Konstytucji 3-majowej675. Na terenie całego województwa odbywały się w poszczególnych parafiach w intencji NSZZ RI „Solidarność” oraz rocznicy uchwalenia Konstytu- cji. W Łochowie podczas mszy zostały poświęcone sztandary MGK676 SD oraz ZBoWiD677. Sztandar ZBoWiD został poświęcony również w kościele w Mor-

674 Andrzej Czuma (ur. 1938) — działacz opozycyjny, współzałożyciel ROPCiO; doradca „So- lidarności”. 675 Zob. wkładka zdjęciowa poz. 37. 676 Miejsko-Gminny Komitet. 677 Związek Bojowników o Wolność i Demokrację.

301 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW dach. W kilku gminach, m.in. w Jabłonnie Lackiej i Pilawie, po mszy odbywa- ły się zebrania w celu powołania tymczasowych gminnych komisji NSZZ RI „Solidarność”. We wszystkich miastach i niektórych gminach, podobnie jak 1 i 2 maja, odbywały się festyny ludowe, zawody sportowe i imprezy rozrywkowe.

[13 maja 1981]678

W województwie siedleckim nie wystąpiły przerwy w pracy ani po- ważne incydenty. W dalszym ciągu utrzymuje się stan ożywionej dyskusji, w której uczestniczą wszystkie środowiska społeczne. W środowisku wiejskim, jak również wśród członków „Solidarności” w miastach, z zadowoleniem został przyjęty fakt rejestracji NSZZ RI „Soli- darność”679. Padają stwierdzenia, że „decydenci zostali do tego zmuszeni” w wyniku zdecydowanego i długotrwałego działania mieszkańców wsi i poparcia „Solidarności miejskiej” (Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Łuków). Zda- niem aktywu partyjnego, niepotrzebnie wcześniej mówiło się, że „Solidar- ność” na wsi nie zostanie zarejestrowana. Padają sądy, że NSZZ RI spowoduje zdecydowane osłabienie dotychczasowych struktur samorządowych na wsi (Bielany, Wiśniew, Kotuń, Stanisławów, Repki i inne). Słyszy się także, choć nieliczne, opinie, że obecnie wytworzy się zdrowa rywalizacja obu organizacji samorządowych, co będzie z korzyścią dla mieszkańców wsi (Cegłów, Siennica i inne). Z inicjatywy MKZ „Solidarność” Mazowsze Oddział w Siedlcach w mieście tym odbyła się prelekcja Marii Moczulskiej — żony więzionego Leszka Moczulskiego — na temat „Więźniowie polityczni po 1976 roku”. W spotkaniu wzięło udział około 250 osób, w tym znaczna część miejscowych działaczy „Solidarności”. W swoim wystąpieniu nakreśliła genezę powstania KOR-u, ROPCiO i KPN-u. Omawiając program działania KPN pod- kreśliła, że to partia polityczna, której głównym celem jest zdobycie, bądź uczestnictwo we władzy. W związku z powyższym dotychczas KPN odcina- ła się od NSZZ „Solidarność”, jako ruchu związkowego, który w założeniach nie dąży do zdobycia władzy. Krytycznie odniosła się do Kuronia i Michnika, którzy według jej opinii schowali się pod skrzydła „Solidarności”. Stwierdzi- ła, że swoją aktywność polityczną KPN zamanifestowała podczas wyborów w 1980 r. zgłaszając swoich kandydatów na listę wyborczą. Podkreśliła, że osoby te, zamiast na liście, znalazły się w więzieniu. Jako główny cel działal- ności KPN wskazała uzyskanie prawdziwej niepodległości Polski i wolności

678 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 236–237. 679 NSZZ RI „Solidarność” została zarejestrowana 12.05.1981 r.

302 TEKSTY ŹRÓDŁOWE obywatelskich. Scharakteryzowała wszystkich uwięzionych działaczy KPN, w tym również Z. Goławskiego, mieszkańca Siedlec. Poinformowała zebranych o prowadzeniu przez wymienionego głodówki na znak protestu przeciwko niesprawiedliwemu uwięzieniu […], podkreślając, że wyniki procesu będą wyznacznikiem możliwości opozycyjnej działalności w Polsce680. W dniu dzisiejszym […] w Siedlcach miejscowy MKZ „Solidarność” rozplakatował ogłoszenia, że Z. Goławski został uwolniony. Fakt ten po- twierdził się, Z. Goławski przebywa w domu681. Bardzo zróżnicowane nastroje panują w środowisku nauczycielskim. Trwają w nim ożywione dyskusje na temat niedotrzymywania przez resort podpisanych porozumień. Krążą zapowiedzi, że jeśli do 1 września br. sprawa nie zostanie uregulowana, istnieje możliwość strajku. Dość często nauczyciele występują z Partii, do tej pory legitymacje złożyło ponad 100 osób. Symptomatyczną motywację dla całego środowiska nadesłali nauczyciele z POP przy Szkole Podstawowej w Żelechowie gm. Siedlce: 1. Wstąpiliśmy w szeregi PZPR w okresie tzw. »naboru«. 2. W okresie naszej przynależności, a szczególnie w latach siedemdzie- siątych, nastąpiło całkowite wyeliminowanie zasad demokracji z ży- cia Partii. 3. Wyraźny podział członków PZPR na tzw. »górę« i »dół«, zupełne oderwanie Partii od klasy robotniczej i ludzi pracy innych zawodów. 4. Ogromne obciążenie psychiczne związane z przedłużającym się kryzysem polityczno-gospodarczym kraju, brak rzetelnej informacji ze strony władz partyjnych o dziejących się wydarzeniach, zupełne osa- motnienie »dołów partyjnych« narażonych na nieuzasadnioną kryty- kę społeczeństwa. 5. Brak zdecydowanego działania wobec ludzi skompromitowanych i skorumpowanych pełniących wysokie i odpowiedzialne funkcje zarówno w Partii jak i w rządzie, którzy powinni odpowiadać za ka- tastrofalny stan naszej gospodarki w procesie publicznym przed narodem. 6. Nastąpiła dewaluacja treści wychowawczych i propagandowych ję- zyka polskiego, historii, wych.[owania] obywatelskiego, która nie bu- dowała autorytetu nauczyciela – narzędzia w ręku »propagandy sukcesu« (wewnętrzna walka i ścieranie się własnych przekonań z tymi, które winno się posiadać).

680 Spotkanie z Marią Moczulską w Siedlcach odbyło się w Domu Kultury przy ZPD „Karo” 7.05.1981 r., więcej (w tym stenogram spotkania) zob. IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu– 0421/388. 681 Zygmunt Goławski został zwolniony z aresztu 12.05.1981 r.

303 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

7. Dalszy upadek prestiżu zawodu nauczyciela: • lekceważenie potrzeb naszego środowiska – warunki socjalno- -bytowe, baza i wyposażenie szkół; • opóźnianie realizacji porozumień rządowych z ZNP i »Solidar- nością« z listopada 1980 r.; brak przygotowania rządu PRL do ostatnich rozmów z ZNP, przerwanie i odłożenie obrad do dnia 12 VI, • niedostateczne zabezpieczenie bytu materialnego pokolenia naszych starszych kolegów, którzy budowali zręby powojennej oświaty, niejednokrotnie ludzi bardzo zasłużonych. 8. Straciliśmy bezpowrotnie zaufanie do Partii, nie wierzymy w praw- dziwą, rzetelną odnowę na socjalistycznej drodze rozwoju ojczyzny. Po zebraniu w ZNTK w Mińsku Mazowieckim, w którym uczestni- czył tow.[arzysz] E. Babiuch, wśród członków Partii i załogi rozpoczęły się ożywione dyskusje na temat jego pobytu i treści wystąpienia. Powszechny jest sąd, że organizacja partyjna zrobiła bardzo źle, iż zaakceptowała prośbę tow.[arzysza] E. Babiucha, aby pozostał w jej szeregach. Do sprawy człon- kowie Partii zamierzają powrócić na następnym zebraniu i podjąć decyzję o wydaleniu tow.[arzysza] E. Babiucha z Partii.

[15 maja 1981]682

Wydział Organizacyjny KW PZPR informuje, że w okresie od 1 do 15 maja 1981 r. legitymacje partyjne złożyło ogółem 436 członków i kandydatów, w tym: • robotników — 188, • rolników — 124, • prac. umysłowych — 198, • pozostałych — 26, • kandydatów — 61. Przyczyny złożonych legitymacji: • utrata zaufania do Partii (nie wierzą w pełną odnowę, Partia ponosi odpowiedzialność za obecny stan kraju) — 191 osób, • nacisk rodziny i środowiska — 29, • działalność w „Solidarności” — 14, • wstydzą się przynależności do Partii — 17 osób, • inne przyczyny — 53 osoby, • bez podania przyczyn — 132 osoby.

682 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 240.

304 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Od września ubiegłego roku do chwili obecnej legitymacje partyjne złożyło 2.601 osób. W okresie od 1 do 15 maja [br.] wydalono i skreślono 421 towarzyszy, w tym: 227 robotników, 90 rolników. W tym samym okresie czasu nie przyjęto do Partii żadnego kandydata.

[18 maja 1981]683

W dniu dzisiejszym SKR na terenie województwa otrzymały pismo podpisane przez przewodniczącego Wojewódzkiego Komitetu Strajkowego Zdzisława Śliwkę, pracownika WZKR. W piśmie podaje się do wiadomości załóg niedotrzymanie terminu podpisania protokołu nr 12 układu zbiorowego pracy wyznaczonego na dzień 10.05 br. W związku z tym, zgodnie z paragrafem 9 punkt 3 statutu związku branżowego, zaleca się przekształcenie rad zakładowych SKR w dniu 19.05.1981 r. w komitety strajkowe. Strajk ostrzegawczy należy zorganizować w dniu 20.05.[19]81 r. w godz. 8.00 – 12.00, a w dniu 22.05 br. podjąć strajk okupacyjny. W piśmie zaleca się podjęcie decyzji o strajku na zebraniach pracowniczych. Do akcji strajkowych włączą się pracownicy WZKR.

[19 maja 1981]684

Dnia 18 maja br. w ZNTK w Mińsku Mazowieckim odbyło się plenum KZ z udziałem sekretarzy oddziałowych organizacji partyjnych. Uczestniczył w nim członek tej organizacji tow.[arzysz] Edward Babiuch, a ponadto czło- nek Egzekutywy KW tow.[arzysz] S.[tanisław] Antoszewski i sekretarz KM PZPR tow.[arzysz] T.[adeusz] Chłopik. Posiedzenie plenarne zostało zwoła- ne na wniosek egzekutyw OOP, które domagały się ponownego rozpatrzenia sprawy tow.[arzysza] E. Babiucha i dodatkowo – rozpatrzenia sprawy byłego sekretarza KW PZPR w Siedlcach tow.[arzyszki] Zofii Grzebisz-Nowickiej. Wcześniej 6 egzekutyw OOP podjęło uchwały, aby wydalić tow. [arzysza] E. Babiucha z Partii. Taka sama ilość opowiedziała się za zawieszeniem go w czynnościach członka Partii do czasu rozpatrzenia zarzutów przez komisję powołaną przez X Plenum KC. Ostateczna decyzja zostanie podjęta po ogło- szeniu wyników przez komisję. Wszystkie egzekutywy OOP podjęły uchwały o pozbawieniu mandatu poselskiego tow.[arzyszki] Z. Grzebisz-Nowickiej. Na plenum odczytano listy skierowane do KZ. Wpłynęły one od: R. Za- krzewskiego z Warszawy — ton napastliwy, tow.[arzysz] Babiuch określany

683 Tamże, s. 243. 684 Tamże, s. 244–246.

305 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW jest jako „dygnitarz partyjny”, „wyrafinowany złodziej”, który podał „mętne wyjaśnienia”; S. Szymańskiego z Warszawy — wina byłego premiera rozpa- trywana jest w kontekście winy kierownictwa Partii i rządu; A. Mołodkiewicza z Bydgoszczy — zawierał obronę tow.[arzysza] E. Babiucha. Plenum praktycznie ograniczyło się do pytań kierowanych pod adres E. Babiucha i udzielanych odpowiedzi. Główne z nich to: • Czy tow.[arzysz] E. Babiuch, jako członek Biura Politycznego, musiał się podporządkować ówczesnemu I sekretarzowi KC, mógł przecież odejść, gdy wiedział, że zaczyna się dziać źle? • Czy na Biurze Politycznym można było dyskutować, czy też E. Gierek nie znosił sprzeciwu? • Kto przewodził posiedzeniom Biura [Politycznego], gdy nie było tow. [arzysza] E. Gierka? • Czy były przypadki sprzeciwu wśród członków Biura [Politycznego]? Tow.[arzysz] E. Babiuch [stwierdził], że na dyskusje tow.[arzysz] E. Gierek nie pozwalał, przypadków sprzeciwu nie pamięta. Obradom w czasie nieobecności Gierka przewodniczył P. Jaroszewicz. Na pierwsze pytanie praktycznie odpowiedzi nie udzielono. Na pytanie dotyczące trybu życia syna p. Jaroszewicza padła odpowiedź, że sprawa ta nie stawała na posiedzeniu Biura [Politycznego], ale na pewno była tematem rozmów premiera z tow.[arzyszem E. Gierkiem. E. Babiuch ustosunkował się też do spraw obsadzania stanowisk sekretarzy KW, szczególnie w nowych województwach. Był zwolennikiem, aby funkcje te sprawowali miejscowi ludzie, ale nie kwestionował też potrzeby przywożenia kandydatów. W sprawie wykonywania przez niego funkcji prze- wodniczącego klubu posłów PZPR tow.[arzysz] E. Babiuch odparł, że nie zmu- szano posłów do jednomyślnego głosowania. Na komisjach toczyła się twarda dyskusja, natomiast na sesjach Sejmu wszystko szło zgodnie. Wyraził pogląd, że obecnie Sejm dobrze pełni swoje funkcje. Zapytany, co spowodowało, że przyjął funkcję premiera, stwierdził, że zrobił to pod pewnymi naciskami. My- ślał jednak, że pomimo trudnej sytuacji potrafi wiele dokonać. Powtórzył argumenty z poprzedniego zebrania w ZNTK, że podjął wiele decyzji w tematach sprawiedliwości społecznej. Kilkakrotnie padały zarzuty, że tow.[arzysz] E. Babiuch oszukiwał członków swojej organizacji partyjnej. Wierzono mu, a wiarę tę gruntowała skromność. Były premier stwierdził: „Mogę przyjąć wszystkie zarzuty, ale do jednego nie mogę się przyznać, że was oszukiwałem. Nie wszystko mogłem mówić”. W tym kontekście zapytano, dlaczego tolerował nadzwyczajne przygotowania w zakładzie, co było związane każdorazowo z jego przyjazdem na zebranie. Zapytany odparł, że nie było takiej potrzeby, a usprawiedliwione to było jedynie na 25-lecie istnienia ZNTK.

306 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Ponadto padały pytania dotyczące współpracy ze Związkiem Radziec- kim, łączenia funkcji, zadłużenia kraju, propagandy sukcesu, potrzeby budowy Huty Katowice, nadmiernych korzyści tow.[arzysza] E. Gierka i jego syna Adama. Tow.[arzysz] E. Babiuch odpowiedział, że współpraca z ZSRR była korzystna i dalej należy ją rozwijać. Łączenie funkcji rzeczywiście było zbędne i sprawiało wiele kłopotów. Dużej części ich pozbył się, gdy był premierem. Budowę Huty Katowice uznał za inwestycję potrzebną krajowi. Nie sądzi, aby tow.[arzysz] E. Gierek miał takie bogactwa, o jakich się mówi. Zresztą, to wy- jaśnią inni. Tow.[arzysz] E. Babiuch poinformował, że rozmawiał z tow.[arzyszem] T. Grabskim, w przyszłym tygodniu jego sprawę będzie rozpatrywała komisja. Wyraził jednocześnie pogląd, że bezpodstawne są obawy, że on i ludzie jemu podobni pragną na nowo sprawować rządy. Oświadczył, że „osobiście chce pracować w swoim zawodzie, jako szeregowy członek Partii”. Dodał, że obecnie szerzy się bardzo dużo plotek, należy je zwalczać i pomagać sekretarzowi Stanisławowi Kani. Na zakończenie oświadczył, że mówiąc o błędach mówi tylko o sobie. Przeżywa boleśnie ciężką sytuację w kraju, ciężko przeżywa też dzisiejsze rozliczenie. Wyraził pogląd, że zdaje się na decyzję uczestników zebrania. W dyskusji tow.[arzysz] Frydrych wskazał, że oceniając dzisiaj tow. [arzysza] E. Babiucha ocenić trzeba wszystkich, którzy sprawowali w przeszło- ści odpowiedzialne funkcje, między innymi tow.[arzysza] Stanisława Kanię. Tow.[arzysz] Janus podkreślił, że wielkim nieporozumieniem jest, że Józef Cy- rankiewicz685, który dał rozkaz do strzelania do robotników, jest teraz rzeczni- kiem pokoju i sprawuje funkcje w Światowej Radzie Pokoju. Na zakończenie plenum odbyło się głosowanie nad 2 wnioskami. Za pierwszym — aby zawiesić tow.[arzysza] E. Babiucha w prawach członka Par- tii i powrócić do niej po rozpatrzeniu przez komisję powołaną przez X Ple- num686 — opowiedziało się 20 osób. Za wnioskiem, aby skierować sprawę do komisji bez zawieszanie głosowało 6 osób. 9 osób wstrzymało się od głosowa- nia. Jednogłośnie podjęto decyzję, aby Komitet Zakładowy wystąpił do WK FJN o pozbawienie mandatu poselskiego tow.[arzyszkę] Z. Grzebisz-Nowicką. Przyjęto też uchwałę, że KZ wystąpi z wnioskiem do organizacji partyjnej, do której należy tow.[arzyszka] Z. Grzebisz-Nowicka, aby rozpatrzyła ona spra- wę jej przynależności do PZPR.

685 Józef Cyrankiewicz (1911–1989) — działacz PZPR; premier rządu PRL (1954–1970); przewod- niczący Rady Państwa (1970–1972). 686 Odbyło się w dniach 29–30.04.1981 r.

307 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[20 maja 1981]687

W dniu dzisiejszym wszystkie załogi SKR przystąpiły do strajku ostrzegawczego w godzinach 7.00 — 11.00 lub 8.00 — 12.00. W większości SKR załogi zdecydowały, że wykonają wszystkie zaplanowane prace w godzinach popo- łudniowych, nie naliczając nadliczbówek. Wykonane zostały usługi w zakresie odbioru mleka od rolników, dowożenia dzieci do szkół oraz pilne prace, któ- rych nie można wykonać później. Część załóg podczas strajku ostrzegawczego dokonała porządków, remontu sprzętów we własnej bazie. Z relacji sekretarzy KG wynika, że akcja strajkowa z SKR spotkała się z negatywną opinią rolni- ków. Nie odnotowano sytuacji wskazujących na napięcia.

[22 maja 1981]688

Dnia 21 maja br. w Siedlcach689 odbyło się spotkanie z redaktorami pisma „Więź” — Zdzisławem Szpakowskim690 i Wojciechem Ziembińskim691. Pierwszy z nich zreferował temat „Wojna domowa w Polsce w latach 1944- 1954”, drugi „Rodowody opozycji w latach 1955-1951”. Organizatorem spotkania był MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach. Uczestniczyło w nim około 150 osób, głównie ludzi młodych692. Ob.[ywatel] Z. Szpakowski mówił spokojnie, często posiłkując się faktami historycznymi. Wskazał, że określenie wojna domowa jest nowym, do tej pory nie używanym. Za koniec tej wojny uważa się ujawnienie V Komendy WiN w grudniu 1952 roku. Wojna przyniosła połowiczne rozwią- zania, rząd londyński693 i AK nie zostały uznane za reprezentantów narodu, uznano tylko „tych nielicznych, którzy szli na podporządkowanie ZSRR. Teheran i Jałta poddały Polskę supermocarstwu”. Po wkroczeniu Rosjan dokonano deportacji wielu niewygodnych Polaków. W Polsce powstało podziemie, rozpoczęły się akcje odwetowe. W wielu miejscowościach z rąk UB zginęło więcej Polaków niż w czasie wojny. Do Londynu docierały wie-

687 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 247. 688 Tamże, s. 251–252. 689 Spotkanie odbyło się w Domu Kultury przy ZPD „Karo”, więcej informacji na jego temat zob. IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0421/361. 690 Zdzisław Szpakowski (1926–2006) — dziennikarz związany z katolickim warszawskim mie- sięcznikiem „Więź”, działacz NSZZ „Solidarności”; w stanie wojennym internowany. 691 Wojciech Ziembiński (1925–2001) — dziennikarz, współzałożyciel KOR i ROPCiO; członek Komitetu Obrony Więźniów Politycznych (1980) i sygnatariusz Klubów Służby Niepodległości (1981); w stanie wojennym aresztowany. 692 Zob. również: IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu–0420/99; A. Andrzejewska, NSZZ „Solidar- ność” Region Mazowsze…, s. 91–92. 693 Rząd RP na Uchodźstwie.

308 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

ści o rozgoryczeniu w kraju. Rosja poszła na ustępstwa, do kraju wrócił [Stanisław] Mikołajczyk, powstało PSL, które dynamicznie się rozwijało. Zachód cofnął uznanie rządu londyńskiego, rozwiązana została Delegatura [Rządu na Kraj]. WiN miał być tajną organizacją polityczną. Po aresztowaniu kolejnych komendantów rozpadły się jego struktury organizacyjne. W 1946 r. zostały sfałszowane wybory do Sejmu, wyeliminowa- no wielu posłów PSL. W 1948 r. zaczyna się czas sporów o „polską drogę do socjalizmu”, zjednoczenie [ruchu robotniczego], odsunięcie Gomułki. W 1948 r. władze opanowały sytuację. Opór wsi spowodowały spółdzielnie produkcyjne, niepokoje wzmagała wojna w Korei. Zaczęto lansować ha- sła: „Jedna bomba atomowa i wrócimy znów do Lwowa”. W 1950 r. była ostatnia mobilizacja WiN. Na przełomie 1950/51 zaostrzono terror. Roz- bito Komendę, podziemie przestało istnieć. Wojna domowa kosztowała 60 tys. ofiar, w więzieniach przebywało 440 tys. ludzi. Referent mówił także o pakcie Ribbentrop — Mołotow i o Katyniu. Twierdził, że należy oczyścić sumienie i stworzyć warunki do odnowy. W. Ziembiński stwierdził m.in. „kto na ziemię ojczystą, choćby wrogą i złą, obcego wroga sprowadzi, nie ma dlań miejsca na mogiłę”. Oświad- czył, że Polska powinna być wolna i niepodległa. Ten cel przyświecał i przyświeca działaczom opozycji. Omówił wypadki poznańskie, inspira- torską rolę paryskiej „Kultury”, udział Kuronia, Modzelewskiego, Czumy i innych w działalności opozycyjnej. Zaakcentował, że „wadą Polaków jest, że lubią sprzedawać się Rosjanom. Obecnie z czerwonymi żartów nie ma”. Udowadniał, że łamane są postanowienia KBWE. W bardzo negatywnym świetle przedstawił działalność organów MO i SB w wypadkach w Rado- miu i w Ursusie. Wyeksponował, że „bez niepodległości nie może być demokracji. Polak Polakowi musi być bratem. Muszą być różne partie”. Oma- wiając stosunki ze Związkiem Radzieckim nadmienił, że na Kremlu siedzą bojarzy, [którzy] „realizują testament Piotra Wielkiego, to nie są ludzie”. Zabierając głos na temat aktualnej sytuacji w Polsce mówił o kierownictwie. Stwierdził: „będą szukać prowokacji, boją się dołów. Na Kremlu też się boją dołów partyjnych”. Z wielkim zaangażowaniem W. Ziembiński mówił o potrzebie prowadzenia zdecydowanych działań w obronie więź- niów politycznych. Po wystąpieniach obu mówców rozpoczęła się dyskusja. Ograniczyła się ona do pytań i odpowiedzi. Najbardziej charakterystyczne: na pytanie „Kogo pan nazywa czerwonymi?” Ziembiński odparł: „Czerwony to dla mnie bolszewik — wyznawca ideologii, którą w zaplombowanym wagonie przywiózł ze Szwajcarii pewien pan za pieniądze wywiadu niemieckiego. Dla Rosjan stało się to narzędziem mocarstwowej polityki. W Polsce to ten, który działa na rzecz obcego mocarstwa, a nie w interesie narodu. Czerwo- nemu sztandarowi PPS złożyłbym głęboki ukłon”. Dodał dalej, że „KPP to

309 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW banda agentów moskiewskich. Z opowiadań ich samych wynika, że tylko nieliczni nie byli agentami. Do takich należał A. Zawadzki”694. Zapytany czy istnieją komuniści, co nie są na usługach obcych mocarstw, Ziembiński stwierdził, że zna takich i jest dla nich pełen uznania. Inne pytania dotyczyły przenikania aparatu UB i KBW do band, procesu prawicowego podziemia w Moskwie695, grupy „Grunwald”696. Została ona określona „grupą […] renegatów, która chce winę za nieszczęścia narodu polskiego przerzucić na inną grupę, żydożerców”. Dnia 24 maja w Sokołowie Podlaskim z inicjatywy MKZ „Solidarność” Oddział w Siedlcach odbędzie się na stadionie uroczysta msza poświęcona rocznicy śmierci księdza Brzóski. Następnie złożone zostaną kwiaty i wieńce pod jego pomnikiem. W uroczystościach zapowiedzieli udział: Wałęsa, Bujak, Kułaj697 oraz biskup siedlecki Skomorucha. Zakład Maszyn Budowlanych „Bumar” w Ostrówku Węgrowskim zgła- sza od dnia 22.05.[19]81 r. przestój Wydziału Montażu. Powodem jest brak uszczelki cylindra obrotu nr 1620333100 dostarczanego przez „Hydromę” Szczecin a importowanej z RFN. Koszt uszczelki około 1,5 dolara, a koparki 12 tys. rubli. Interwencje w tej sprawie są dotychczas nieskuteczne. Załoga „Bu- maru” nie może zrozumieć polityki w tym zakresie i traktuje, że komuś wi- docznie zależy na dalszych napięciach gospodarczych698.

[25 maja 1981]699

Dnia 25 maja w Sokołowie Podlaskim na miejscowym stadionie odbyła się uroczystość związana ze 116 rocznicą stracenia księdza Stanisława Brzóski i jego adiutanta Franciszka Wilczyńskiego. Zorganizowana została ona przez sokołow- ski Oddział NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze. Uczestniczył w niej Jan Kułaj, przewodniczący Krajowego Komitetu Założycielskiego NSZZ RI „Solidarność”. W manifestacji uczestniczyło około 12 tys. osób. Uroczystość rozpoczęła się od

694 Aleksander Zawadzki (1899–1964) — działacz KPP, PPR i PZPR; wicepremier rządu PRL (1949–1952); przewodniczący Rady Państwa (1952–1964). 695 Tzw. Proces Szesnastu — pokazowy proces polityczny przywódców Polskiego Państwa Podziemnego w Moskwie w dniach 18–21.06.1945 r. 696 Zjednoczenie Patriotyczne „Grunwald” — stowarzyszenie polityczne o charakterze komuni- styczno-nacjonalistycznym powstałe 8.03.1981 r. 697 Jan Kułaj (ur. 1958) — pierwszy przewodniczący NSZZ RI „Solidarność”. Lech Wałęsa i Zbi- gniew Bujak nie wzięli udziału w wydarzeniu, które zgromadziło ok. 10 tys. osób. Więcej nt. przebiegu uroczystości zob. IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0421/358. 698 Niegospodarność w Zakładzie Maszyn Budowlanych „Bumar” w Ostrówku Węgrowskim wielokrotnie była przedmiotem rozpracowania służb, np. w ramach operacji „Detal” w latach 1977–1984 (Tamże, sygn. Lu–0421/320), „Koparka” w latach 1979–1981 (Tamże, sygn. Lu– 0421/324), „Sprawiedliwi” w latach 1976–1980 (Tamże, sygn. Lu–0421/65). 699 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 253.

310 TEKSTY ŹRÓDŁOWE nabożeństwa, które celebrował biskup sufragan Wacław Skomorucha. W homilii mówił o bohaterskiej śmierci księdza Brzóski, który stał się symbolem patrioty- zmu. W czasie wiecu wystąpili: ob.[ywatel] Jan Mizikowski z Węgrowa przedsta- wił życiorys i walkę księdza Brzóski, prof. ob.[ywatel Andrzej] Wierzbicki z PAN mówił o uwarunkowaniach historycznych epoki, w której żył ksiądz Brzóska. Nadmienił, że „są na świecie miejsca, gdzie spoczywają Polacy, a nie mają jeszcze krzyży”. Ob.[ywatel] Jan Kułaj przedstawił walkę o zarejestrowanie związku rolników indywidualnych i korzyściach, które daje „Solidarność” mieszkańcom wsi. Nadmienił między innymi, że „jeśli ZSL chce iść z ludem, to niech idzie, a jak nie to i bez ZSL lud się obędzie”. Na zakończenie wiecu około 4 tys. zebranych przemaszerowało ulicami miasta i złożyło wieńce pod pomnikiem Brzóski. Mani- festacja przebiegła spokojnie, bez żadnych incydentów700.

[28 maja 1981]701

W dniu 28 bm. na tablicy NSZZ „Solidarność” wywieszono informacje na temat pobicia ob.[ywatela] Karpika, która miała miejsce w dniu 25 bm. Umiesz- czono 3 zdjęcia kolorowe pokazujące pobitego na łóżku szpitalnym. W krótkiej informacji podano okoliczności pobicia. W dniu 25 bm. w godzinach wieczornych do domu ob.[ywatela] Karpika wtargnęło czterech osobników, którzy dokonali pobicia działacza opozycji demokratycznej współpracującego z NSZZ „Solidar- ność”. Oddział w Siedlcach NSZZ „Solidarność” Regionu Mazowsze wywiesił oświadczenie w tej sprawie. W oświadczeniu stwierdza się, że ob.[ywatel] Karpik, jako działacz opozycji demokratycznej i obecnie współpracujący z NSZZ „Soli- darność”, był w przeszłości wielokrotnie prześladowany przez SB. Bestialski atak i zmasakrowanie ob.[ywatela] Karpika ma charakter polityczny. Motywuje się to zbieżnością faktu pobicia z wcześniejszym udziałem Karpika w manifestacji do- magającej się uwolnienia więźniów politycznych w dniu 25 bm. w Warszawie. Po powrocie nastąpił atak. Na Dworcu Centralnym w Warszawie ob.[ywatel] Karpik rozpoznał sprawcę napaści marcowej, który był w towarzystwie dwóch funkcjonariuszy MO. Na widok ob.[ywatela] Karpika uciekł. Prowadzone śledztwo w sprawie obecnego incydentu utknęło w martwym punkcie. W związku z tym oświadcza się, że NSZZ „Solidarność” nie może pozwolić na bestialskie wyczyny SB. Żąda się dopuszczenia przedstawicieli związku do udziału w prowadzonym śledztwie. Pod tablicą od rana gromadzą się ludzie, którzy zapoznają się z informacją. Jak poinformowała nas KW MO, intensywne śledztwo w sprawie pobicia ob.[y-

700 Zob. A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 92. 701 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 261.

311 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW watela] Karpika jest na ukończeniu. Prawdopodobnie wyniki będą ogłoszone w dniu jutrzejszym w prasie. Prezes Zarządu Okręgu NSZZ [„Solidarność”] Pracowników Ochrony Przeciwpożarowej ob.[ywatel] Chojecki poinformował KW PZPR, że w dniu dzisiejszym zawieszono akcję protestacyjną a utrzymana jest nadal gotowość protestacyjna.

[28 maja 1981]702

Wzrasta zaniepokojenie wśród społeczeństwa obecną sytuacją społeczno- -polityczną i gospodarczą kraju. Kolejne wydarzenia w życiu politycznym obni- żają nadzieję na poprawę sytuacji. Społeczeństwo coraz bardziej skupia się wokół Kościoła i łatwo poddaje się sterowaniu. Pogorszeniu uległy nastroje w Partii. Co- raz częściej pojawiają się przewidywania, że nie dojdzie do IX Zjazdu PZPR, ist- nieją w związku z tym różne spekulacje. W dalszym ciągu uwaga społeczeństwa skoncentrowana jest na szczeblu centralnym i przeprowadzanych tam „porząd- kach”. Uważa się, że zdrowe inicjatywy są hamowane przez władze centralne (w ministerstwie i zjednoczeniach), które są posądzane często o złą wolę, nieudol- ność lub celowe anarchizowanie życia i dalszy rozkład gospodarki. Nastroje te znajdują szerokie odzwierciedlenie na konferencjach partyjnych i innych zebraniach. Pozytywnie oceniono lektorów KC tow.[arzysza] Z. Schultza, który spo- tkał się z załogą ZNTK Mińsk [Mazowiecki], oraz G. Pisarskiego, który spo- tkał się z aktywem miejsko-gminnym PZPR. Istnieje potrzeba kontynuowania obecnie, a nawet nasilenia tego typu działań. Członkowie PZPR odczuwają bowiem brak rzetelnych informacji. Sytuacja taka często uniemożliwia im ak- tywność partyjną. Wiele komentarzy wywołały ostatnie informacje w środkach masowego przekazu. W sprawie samobójstw J. Olszewskiego703 i Barszcza704 krąży wiele zakładanych wersji. Informacje PAP nie były jednoznaczne co do miejsca i czasu popełnienia samobójstw. Nieliczni wierzą, że samobójstwa były efektem de- presji psychicznej. Wiele osób twierdzi, że były to „samobójstwa” wymuszone. Dlaczego obaj znajdowali się poza aresztem? Dlaczego oba samobójstwa na- stąpiły w jednym czasie? Niektórzy stwierdzają wręcz, że były to zabójstwa, ponieważ obaj byli ministrowie prowadzili resorty, w których istniały najwięk-

702 Tamże, s. 263. 703 Jerzy Olszewski (1921–1981) — działacz PZPR; członek KC (1975–1980); minister handlu zagranicznego i gospodarki morskiej (1974–1980); poseł na Sejm PRL (1957–1972); w 1980 r. usunięty z PZPR i oskarżony o nadużycia finansowe; prawdopodobnie popełnił samobójstwo 22.05.1981 r. 704 Edward Barszcz popełnił samobójstwo 25.05.1981 r., kilka dni po wykluczeniu z PZPR za nadużycia finansowe.

312 TEKSTY ŹRÓDŁOWE sze możliwości nadużyć gospodarczych i spekulacyjnych. Ich zeznania mogły stanowić klucz do wykrycia mafii. Szerzy się i taka wersja, że obaj umknęli za granicę i informacja jest całkowicie fałszywa. Oczekuje się na wyjaśnienie tej sprawy i poinformowanie opinii publicznej. Formułowane jest to również w uchwałach partyjnych (Dębe Wielkie, Mińsk Maz. — FUD, ZNTK, Siedlce, Kałuszyn, Kotuń, ZSMP — Mińsk [Mazowiecki], Siedlce). Fakt opublikowania raportu w sprawie bydgoskiej przyjęto pozytywnie. W licznych komentarzach i ocenach zwraca się uwagę na różne aspekty tej publikacji. Oto niektóre sądy: • Dlaczego raport ogłoszono tak późno, który dawno powinien być pod- dany pod osąd opinii publicznej? • Sposób przekazania materiału w raporcie był prawidłowy. • Za długo trwa śledztwo w tej sprawie. • Podać jak najszybciej wyniki śledztwa. • Raport jest dowodem na manipulowanie opinią publiczną. Jak wyglą- da w tej sytuacji członek Partii, sekretarz instancji, którzy korzystali z informacji KC? • W propagandzie partyjnej i politycznej opierać się na konkretnych i ustalonych faktach. Ludzie analizujący treść raportu stwierdzili: • młodzi radni zachowali się prawidłowo, • wiele osób nie potrafi określić stopnia winy jednej i drugiej strony, • obie strony są winne, • wina władzy jest większa, raport ujawnił jej słabości, bezzasadność przerwania sesji, wyraźne manipulowanie radnymi, tendencyjno[ść], • wojewodów obciąża fakt niedopuszczenia do podpisania komunikatu, • po co był tam wicepremier Mach705, który nie reagował na zaistniałą sytuację? Jego postawa to dowód wyrachowania politycznego czy bez- radność? • Rulewski nie wypadł najlepiej, również prowokował, jest inteligentny, ale ujawnił swoje aktorstwo, umiejętność manipulowania opinią, • major MO wykazał nieudolność, bezradność nawet determinację, ucie- kał się do słabych argumentów, dał wyraz swoim rozterkom, chował się za rozkaz, • kim byli ludzie z biało-czerwonymi opaskami? Kto to komandosi?706

705 Stanisław Mach (ur. 1938) — działacz PZPR, zastępca członka KC (1975–1981); poseł na Sejm PRL (1976–1980); minister przemysłu lekkiego (1977–1980); wicepremier rządu PRL od 8.10.1980 do 31.10.1981 r. 706 Studencka grupa lewicowych kontestatorów skupiona wokół Adama Michnika na Uniwer- sytecie Warszawskim w latach 60. XX w., domagająca się reform w PZPR.

313 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Reportaż o Siwaku707 wywołał kontrowersyjne opinie. W kręgach partyjnych Siwak cieszył się autorytetem. Czy reportaż mu pomógł[?] — to refleksja dość powszechna. Opinia publiczna chyba nie zrozumiała intencji autora re- portażu.

[1 czerwca 1981]708

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 15 do 31 maja 1981 r. legitymacje partyjne złożyło 415 osób, w tym: • robotników — 163, • rolników — 146, • prac. umysł. — 94, • pozostałych — 12, • kandydatów — 52. Przyczyny złożenia legitymacji: • utrata zaufania do Partii — 222 osoby, • nie mają korzyści z przynależności do Partii — 5 osób, • nacisk członków rodziny — 22 osoby, • inne przyczyny — 63 osoby, • brak podania przyczyn — 83 osoby, • zła obecna polityka Partii — 7 osób, • nie chcą ponosić odpowiedzialności za obecną sytuację — 13 osób. Od początku [września 1980 r.] legitymacje partyjne złożyło 3016 osób. W okresie od 15 do 31 maja 1981 r. skreślono i wydalono z Partii 853 towarzyszy, w tym: 358 robotników, 266 rolników. W tym samym okresie nie przyjęto do Partii żadnego kandydata.

[4 czerwca 1981]709

W woj. siedleckim panuje normalny rytm pracy, choć w wielu zakładach odczuwa się braki surowcowe. W dalszym ciągu trwają ożywione dyskusje polityczne we wszystkich środowiskach i kręgach społecznych. Podnoszone są sprawy zbyt małej operatywności rządu. Padają stwierdzenia w rodzaju, że „generał nie rządzi po generalsku”. Nie podjęte zostały działania stabilizujące

707 W audycji TVP nadanej 26.05.1981 r. Albin Siwak podał m.in., że dysponuje danymi z Cen- tralnego Rejestru Skazanych (co było nielegalne nawet wedle ówczesnego prawodawstwa), świadczące o karalności niektórych działaczy „Solidarności”, Wyczyny Towarzysza Siwaka, „Na Antenie. Audycje Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa”, R. XIX, nr 218, s. 25. 708 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 266. 709 Tamże, s. 271.

314 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

życie w kraju, nasiliły się działania zakłócające ład, porządek i bezpieczeństwo publiczne. To rodzi niepewność mieszkańców województwa. W tym zakresie oczekiwane są jednoznaczne działania rządu, które położyłyby tamę wichrzy- cielom porządku publicznego (Siedlce, Mińsk Maz., Łuków, Garwolin i inne). Zaczynają funkcjonować pogłoski, że na posiedzeniu Sejmu dnia 9 czerwca premier Jaruzelski, wobec niemożności realizacji swojego programu, poda się do dymisji (Siedlce, Mińsk Maz.). Szeroki rezonans społeczny wywołała informacja o zwolnieniu działacza KPN – Bzdyla710 — z aresztu. Powszechne są odczucia, że brak jest konsekwencji w działaniu wobec KPN. Podaje się, że był zapowiedziany proces działaczy tej organizacji, nadano na ten temat audycję telewizyjną i efektem tego są kolejne zwolnienia. Sprawy te są szczególnie nośne w woj. siedleckim, gdyż miesz- kańcem Siedlec jest zwolniony niedawno inny działacz KPN — Goławski. Wy- rażane są przypuszczenia, że kolejni działacze KPN będą zwalniani. Wśród aktywu partyjnego podkreśla się, że zwolnienia są dokonywane bez żadnego uzasadnienia. Akcentuje się z jednej strony wrogą działalność KPN, z drugiej natomiast zwalnia się czołowych działaczy tej organizacji. Takie praktyki są niedopuszczalne i świadczą o słabości rządu (głosy aktywu partyjnego z Sie- dlec, Mińska Maz. i innych miejscowości. Duże zainteresowanie członków Partii i aktywu wzbudza Wojewódz- ka Konferencja Wyborcza. Dnia 3 czerwca odbyło się spotkanie delegatów na konferencję. Wśród nich na ogólną liczbę 260 znajduje się tylko 20 robotników i 38 rolników. I sekretarz KW tow.[arzysz] Ryszard Bryk poinformował de- legatów o dotychczasowych przygotowaniach. Przedstawił również wnioski z kampanii wyborczej w woj. siedleckim i niebezpieczeństwa, które mogą gro- zić konferencji w sytuacji, gdy sprawy proceduralne zdominują warstwę pro- gramową. Delegaci wybrali 12-osobowe prezydium robocze, w którym znaleź- li się reprezentanci wszystkich rejonów (odpowiedniki dawnych powiatów). Na naradzie zgłoszono wnioski dotyczące sprawnego przebiegu konferencji. Dotyczyły one głównie spraw proceduralnych i programowych. Ustalono, że delegaci w pięciu grupach regionalnych opracują propozycje dotyczące regulaminu obrad i programu działania, z uwzględnieniem problemów nurtujących poszczególne społeczności. Powołano dwa 12-osobowe zespoły: regulamino- wo-wyborczy i programowy, które wypracują propozycje konkretnych do- kumentów. W przyszłym tygodniu odbędą się rejonowe zebrania delegatów, a najpóźniej na 7 dni przed Konferencją, na posiedzeniu wszystkich delegatów, uzgodnione zostaną podstawowe dokumenty.

710 Krzysztof Bzdyl (ur. 1950) — działacz opozycyjny z Krakowa, uczestnik ROPCiO, członek- -założyciel KPN, działacz NSZZ „Solidarność”; aresztowany 5.09.1980, zwolniony 2.06.1981 r.

315 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[8 czerwca 1981]711

Od 5 czerwca br., o czym informowaliśmy telefonicznie, w Zakładzie Karnym w Siedlcach trwa strajk głodowy 540 więźniów na 845 przebywają- cych. W/w opublikowali żądania, które poniżej przedstawiamy. Żądania skazanych: 1. Przeprowadzenie weryfikacji wyroków sądowych. 2. Usunięcie z Kodeksu Karnego art. 60 par. 1 i 2. 3. Skasowanie ośrodków przystosowania społecznego. 4. Pełnej niezawisłości sędziowskiej. 5. Humanitarnego odbywania kary. 6. 50 procent zarobków. 7. Zniesienia kary dyscyplinarnej w postaci pozbawienia zakupu artyku- łów żywnościowych, stosowania izolacji, pasów, widzeń przez telefon. 8. Poprawy warunków bytowych, sanitarnych, zdrowotnych, pracy kult. [uralno] oświat.[owej] (wolny zakup prasy). 9. Zdjęcia „blind” (krat). 10. Wolnego spaceru. 11. Zniesienie rygorów — domagamy się podziału na grupy. 12. Wprowadzenia przedst..[awicieli] społ.[eczeństwa] do komisji peni- tencjarnej. 13. Ograniczyć wpływ MO i SB na wydawanie orzeczeń sądowych. 14. Bezcenzuralnego wysyłania pism do urzędów, organizacji społecz- nych i prasy. 15. Przyspieszenia prac kodyfikacyjnych. 16. Zrewidowanie i zweryfikowanie wyroków sprzed sierpnia 1980 r. 17. Złagodzenie kar w nowym kodeksie karnym. 18. Wprowadzenie amnestii. 19. Wprowadzenie nowego regulaminu. 20. Poprawa warunków bytowych. 21. Opublikowanie w prasie [informacji] o obecnej głodówce solidarno- ściowej. 22. Opublikowanie w prasie apelu do wszystkich ludzi dobrej woli o pomoc. 23. Nie represjonowanie skazanych biorących udział w proteście. 24. Doprowadzenie do rozmów z przedstawicielami NSZZ „Solidarność” Regionu Mazowsze. Przybycie na nie pana Zbigniewa Bujaka oraz komisji sprawiedliwości712.

711 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 276. 712 Zob. również: A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 97.

316 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[15 czerwca 1981]713

[…] MKZ „Solidarność” Regionu Środkowo-Wschodniego Rejon w Łu- kowie żąda przekazania budynku KM PZPR w Łukowie na przedszkole. Ple- num KM PZPR nie wyrażając zgody zobowiązało władze miejskie do zapropo- nowania innego rozwiązania w zakresie poprawy bazy lokalowej przedszkoli.

[15 czerwca 1981]714

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 1 do 15 czerwca 1981 roku złożyło legitymacje partyjne 58 towarzyszy, w tym: • robotników — 35, • rolników — 14, • prac. umysł. — 7, • pozostałych — 2, • kandydatów — 14. Przyczyny złożenia legitymacji: • utrata zaufania — 5 osób, • nacisk członków rodziny i środowiska — 16 osób, • inne przyczyny — 6 osób, • bez podania przyczyn — 4 osoby, • nie chcą ponosić odpowiedzialności za to co się dzieje w Partii i kraju — 27 osób. W okresie od 1 do 15 czerwca [br.] wydalono i skreślono z Partii — 139 osób, w tym robotników — 56, rolników — 31. W tym samym okresie czasu przyjęto do Partii 2 kandydatów, w tym 2 rolników.

[30 czerwca 1981]715

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że od 16 do 30 czerwca złożyło legitymacje partyjne 153 osoby, w tym: • 37 robotników, • 74 rolników, • 36 pracowników umysłowych, • 6 pozostałych,

713 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 281. 714 Tamże, s. 282. 715 Tamże, s. 295.

317 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

• 11 kandydatów. Przyczyny: • utrata zaufania do polityki Partii — 75 osób, • nacisk członków rodziny i środowiska — 20 osób, • działalność w NSZZ „Solidarność” — 4 osoby, • inne przyczyny — 18 osób, • bez podania przyczyn — 36 osób. Od początku [września 1980 r.] legitymacje złożyło 3169 osób. W okresie od 16 do 30 czerwca 1981 r. wydalono i skreślono 231 osób, w tym 67 robot- ników, 109 rolników. W tym samym okresie do Partii przyjęto 1 kandydata, w tym 1 rolnika.

[6 lipca 1981]716

Informujemy, że w dniu 6 lipca [19]81 r. przesłano pocztą (ze stemplem Chorzowa) do tow.[arzysza] Zenona Torbusa, ppłk. LWP, kierownika ZW LOK, na adres prywatny, wzięty prawdopodobnie z książki telefonicznej, list podpisany długopisem, są ślady, że był on kalkowany literkami drukowanymi, o następującej treści (list ten adresat przekazał do Wydziału Organizacyj- nego KW PZPR w Siedlcach): Rodacy! Domagamy się unieważnienia wszystkich ustaw i do nich zbrodniczych przepisów i postanowień zbrodniczego Sądu Najwyższe- go umożliwiających i upoważniających trzodę sądzącą, tzw. sędziów, do pobierania łapówek, uprawiania717 terroru i szachrajstwa, awanturnictwa oraz do uprawiania718 przez adwokatów pasożytnictwa, proku- ratorów do uprawiania terroru, ustanowionych po 1945 roku. Rodacy! Domagamy się, aby położyć kres barbarzyńskim, bandyckim wyrokom przez sądzącą szumowinę społeczną, ustanowienia na roz- prawach sądowych co najmniej po 4 ławników z grona „Solidarności”. Rodacy! Bandy, gangi terroru zbrodniczego komunistycznego, jakimi są „sądy ludowe”, jako pseudo-niezawisłe, muszą być rozbite, a ich na- jemnicy muszą być wymordowani, bez względu na płeć, łącznie z rodzinami. Rodacy! Domagamy się ustanowienia jednego na każdą dzielnicę miasta, jednego na każdą ulicę, jednego na każdą wieś „Dzierżyńskiego”, którego zadaniem będzie czesanie powierzonego sobie terenu, wymordowanie sędziów, prokuratorów, adwokatów i komunistów, tj. człon- ków partii PZPR, b.[yłej] PPR, UB, obecnie SB, MO, ORMO, oficerów KBW.

716 Tamże, s. 305–306. 717 W oryg.: uprawniania. 718 Jw.

318 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Rodacy! Bandytyzm, barbarzyństwo, zbrodniarze zaczynają się po- cząwszy od ministra tzw. sprawiedliwości, poprzez Sąd Najwyższy, a skończywszy na takiej kurwie „sądu” rejonowego”, „sądu” pracy. Rodacy! Prezes Sądu Najwyższego, Berutowicz719, to Kacap, precz z nim do Kacapów. Nam, Polakom, Kacapi są niepotrzebni, to okupanci. Ro- dacy! Precz z Kacapami, ich traktowaniem jako sojuszników. Domaga- my się kary śmierci zbrodniarzom narodowym [takim] jak: Gomułce, Cyrankiewiczowi, Jaroszewiczowi, Gierkowi, Werblanowi, Radkiewi- czowi720, Stefanowi Olszowskiemu, Tadeuszowi Grabskiemu, Jerzemu Putramentowi721, Adamowi Łopatce722, Zygmuntowi Rybickiemu723 i innym. Niech nam żyje Jacek Kuroń i wiceprezes Rakowski! Niech żyje wolna, niezależna i niepodległa Polska! Rodacy! Jednym z najkrwawszych [dzieł należących] do partii PZPR to sądy ludowe, sądy komunistyczne. Organa te na drodze swej działal- ności zbrodniczej w okresie ostatnich 36 lat wymordowały tysiące niewinnych obywateli, tysiące niewinnych obywateli wtrącono do więzień, tysiące niewinnych, zdrowych, świadomych obywateli powtrącano do zakładów psychiatrycznych, a następnie wymordowano ich zastrzyka- mi. Ta ich droga krwawego despotycznego terroru usłana jest trupami niewinnych obywateli polskich. Zbrodniarze ci swoją krwawą robotę uzasadniają istniejącymi, wyniszczającymi ustawami. Ustawy, przepisy i postanowienia są dla jak największego biologicznego wyniszczenia narodowego, dla stworzenia warunków dla prezesów sądów i sędziów [do] uprawiania łapownictwa, pasożytnictwa, kradzieży, przywłasz- czeń, terroru, a zatem stoimy na stanowisku i domagamy się: • doszczętnego wymordowania wszystkich prezesów sądów, • doszczętnego wymordowania wszystkich sędziów wszystkich są- dów, bez względu na płeć, łącznie z ich rodzinami i krewnymi, • doszczętnego wymordowania obecnych i byłych ministrów tzw. sprawiedliwości, przy czym szczególną uwagę należy zwrócić na znanego nam zbrodniarza Bafię. • doszczętnego wymordowania obecnych i byłych prezesów Sądu Najwyższego i tu należy mieć bandytę Berutowicza na uwadze, • doszczętnego wymordowania wszystkich członków partii PZPR, • doszczętnego wymordowania wszystkich funkcjonariuszy SB i b.[y- łego] UB,

719 Włodzimierz Berutowicz (1914–2004) — działacz PZPR; minister sprawiedliwości (1971– 1976); pierwszy prezes Sądu Najwyższego (1976–1987). 720 Stanisław Radkiewicz (1903–1987) — działacz KPP, PPR, PZPR; minister bezpieczeństwa publicznego (1944–1954). 721 Jerzy Putrament (1910–1986) — pisarz; działacz PZPR; członek KC (1964–1981); poseł na Sejm PRL (1952–1961). 722 Adam Łopatka (1928–2003) — prawnik, działacz PZPR, członek KC (1976–1986); minister- -kierownik Urzędu ds. Wyznań (1982–1987). 723 Zygmunt Rybicki (1925–1989) — prawnik; działacz PZPR, członek KC (1980–1981); wice- przewodniczący Rady Legislacyjnej przy premierze rządu PRL (1973–1982).

319 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

• doszczętnego wymordowania wszystkich byłych i obecnego generalnego prokuratora, jako krwawego terrorystę, Czubińskiego724. Rozesłano na Polskę 340 sztuk. Giedymin.

Jednocześnie informujemy, że w nocy z 4 na 5 lipca br. w Siedlcach nieustaleni dotychczas sprawcy oblali zieloną olejną farbą płytę upamiętniającą wymordowanie przez hitlerowców 17 tys. Żydów z miejscowego getta. MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach w dniu dzisiejszym rozplakatował oświad- czenie, w którym potępia bezczeszczenie miejsc pamięci ofiar hitleryzmu oraz apeluje o szybkie wykrycie i ukaranie winnych tego czynu725.

[16 lipca 1981]726

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 1 do 15 lipca 1981 r. legitymacje partyjne złożyło 81 towarzyszy, w tym: • 58 robotników, • 18 rolników, • 5 prac. umysłowych, • 0 pozostałych, • 21 kandydatów. Przyczyny złożenia legitymacji: • utrata zaufania do Partii — 65 osób, • brak korzyści z przynależności do Partii — 5 osób, • nacisk rodziny — 3 osoby, • inne przyczyny — 4 osoby, • bez podania przyczyn — 4 osoby. W okresie od 1 do 15 lipca [br.] wydalono i skreślono z Partii 93 osoby, w tym: 60 robotników, 24 rolników. W tym samym okresie czasu przyjęto do Partii 2 kandydatów, w tym 1 robotnika i 1 rolnika.

[24 lipca 1981]727

Mimo wchodzących na szczyt prac żniwnych na wsi [i] okresu urlo- powego, nie słabnie wśród społeczności woj. siedleckiego zainteresowanie

724 Lucjan Czubiński (ur. 1930) — prawnik; działacz PZPR; prokurator generalny PRL (1972– 1981); dyrektor generalny — szef Wojsk MSW (1981–1983). 725 Dochodzenie prowadzone w tej sprawie nie doprowadziło do wykrycia sprawców, zob. IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0421/403. 726 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 320. 727 Tamże, s. 339.

320 TEKSTY ŹRÓDŁOWE problemami wynikającymi z sytuacji społeczno-gospodarczej w kraju i woje- wództwie. Odbywają się spotkania z delegatami na IX Zjazd Partii. W dniu dzisiejszym [...] tow.[arzysz] Marian Woźniak728, sekretarz KC i sekretarz KW odbywał takie dwa spotkania, tj. z aparatem partyjnym KW i KM PZPR oraz z aktywem partyjno-gospodarczym miasta Siedlce — z udziałem sekretarzy KZ i POP. W trakcie spotkań zadawano tow.[arzyszowi] Woźniakowi szereg pytań dotyczących przebiegu Zjazdu, jego podstawowych uchwał i materia- łów, jak również zatwierdzonych przez niego zadań, jako sekretarza KC. Odbyła się również w dniu dzisiejszym sesja WR, której głównym merytorycznym tematem były problemy rozwoju siedleckiego rolnictwa. Przebieg sesji był spokojny. W dyskusji zgłoszono szereg postulatów – głównie ze sfery rozwoju bazy materialnej rolnictwa. Wystąpił również w trakcie obrad prze- wodniczący siedleckiego MKZ „Solidarność” ob.[ywatel] Kublikowski, który negatywnie ocenił projekt uchwały sesji WRN. Poinformował on również, że – jak wynika z jego informacji – „mamy w Polsce zapasy gryki wystarczające na 3 lata i że aktualnie są one wywożone do młynów radzieckich celem prze- miału na mąkę”. W ślad za tą informacją zapytał „dlaczego stworzono takie zapasy i ile z tej wywożonej gryki wróci do polskich sklepów w postaci mąki?” Zgłosił również potrzebę przekazania przez wojewodę siedleckiego MKZ-owi listy osób, które w okresie ostatnich 5-ciu lat otrzymały talony samochodowe. W przerwie obrad sesji działacze MKZ „Solidarność” rozkolportowali wśród radnych ulotkę pt. „Apel do radnych”. Zawiera ona szereg pytań do- t[yczących] postawy radnych i potrzeby ich interwencji w takich sprawach jak: rozwiązania problemu opieki szkolnej i przedszkolnej na terenie miasta Siedlce i województwa, przekazania na potrzeby służby zdrowia obiektu bu- dowanego na siedzibę Urzędu Wojewódzkiego, likwidacji małych spółdzielni produkcyjnych i nierentownych SKR. Apel ten kwestionuje również zasadność budowy mleczarni w Węgrowie.

[25 lipca 1981]729

Jak informują instancje partyjne I stopnia, zainteresowanie społeczeń- stwa ogniskuje się wokół tematyki pozjazdowej, aktualnych problemów kraju i województwa. Odbywają się spotkania z delegatami na IX Nadzwyczajny Zjazd PZPR. Ich przebieg jest spokojny i odbywa się głównie w trybie pytań i odpowiedzi. Jest duży nacisk ze strony aktywu na wydanie w odpowiedniej ilości kompletu materiałów zjazdowych.

728 Marian Woźniak (1936–1996) — działacz PZPR, sekretarz KC (1981–1988), członek BP KC (1982–1988), I sekretarz KW w Siedlcach (1981); I sekretarz KW w Warszawie (1982–1985). 729 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 340.

321 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Pozytywnie odebrane zostały decyzje rządu w sprawie możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę oraz urlopów i zasiłków wychowawczych. Oczywiście dyskutowana jest ich wysokość i czas pobierania tych świadczeń, ale sama decyzja jest bardzo popularna. Różnie komentowane są ostatnie decyzje związków branżowych zwią- zane z obniżeniem przez rząd wartości kartek na mięso730. Określa się je jako jeszcze jedną i nie w porę wdrożoną731 decyzję tzw. starych związków. Rów- nież siedlecki MKZ kolportuje materiały Regionu Mazowsze postulujące wy- muszenie cofnięcia decyzji w sprawie obniżenia wartości kartek. Powszechne zainteresowanie budzi przewidywany efekt posiedzenia KKP „Solidarność”. W komentarzu nie zakładane jest tu jednak usztywnienie stanowiska. Mówi się, że w okresie przed zjazdem krajowym „Solidarności” elementy ekstremalne związku na pewno będą musiały się przyczaić. W dniu dzisiejszym wzmogła się prowadzona przez MKZ „Solidarność” akcja ulotkowa w sprawie uwolnienia więźniów politycznych. […] Bardzo źle realizowane są na terenie województwa dostawy paliw płyn- nych. Pomimo prowadzonego od kilku dni ich racjonowania (sprzedaż po 10 litrów na samochód), kolejki w stacjach CPN są coraz większe. Jak dotychczas, paliwa braknie również dla samochodów TAXI.

[31 lipca 1981]732

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 15 do 31 lipca 1981 r. legitymacje partyjne złożyło 56 osób, w tym: • 14 robotników, • 30 rolników, • 12 prac. umysłowych, • 0 pozostałych, • 11 kandydatów. Przyczyny złożonych legitymacji: • utrata zaufania do Partii — 28 osób, • nacisk członków rodziny i środowiska — 6 osób, • inne przyczyny — 6 osób, • bez podania przyczyn — 16 osób. Od początku [września 1980 r.] legitymacje partyjne złożyło 3306 osób. W okresie od 15 do 31 lipca 1981 r. wydalono i skreślono z Partii 94 osoby,

730 W lipcu 1981 r., z uwagi na drastyczny niedobór mięsa na rynku, rząd obniżył normy kart- kowe na ten towar o 20%. 731 W oryg.: wyrażoną. 732 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 345.

322 TEKSTY ŹRÓDŁOWE w tym: 25 robotników, 54 rolników. W tym samym okresie czasu do Partii przyjęto 3 kandydatów, w tym 2 rolników.

[3 sierpnia 1981]733

Zarówno w Siedlcach jak i w województwie w środowiskach miejskich, w zakładach pracy obserwuje się ogromne rozdyskutowanie i wzrost napięcia na tle ogólnej sytuacji społeczno-politycznej w kraju i zaopatrzenia w woje- wództwie. Dyskusje te często mają przebieg ostry, atmosfera, jaka na tym tle się tworzy, jest podsycana przez różnorodne działania propagandowe zakła- dowych ogniw „Solidarności”. ZPDZ „Karo” w Siedlcach otrzymały teleks z NSZZ „Solidarność” Rejon Mazowsze o zorganizowaniu w dniu 5.08[19]81 r. strajku protestacyjnego. Stosunek części zakładowej „Solidarności” jest prze- ciwny. ZPP FSO w Siedlcach — są próby tworzenia samorządu robotniczego. „Solidarność” chce przeforsować swój projekt. Rośnie niezadowolenie załogi z powodu braku papierosów w zakładowym kiosku. Zw.[iązek] branżowy me- talowców przesłał teleks, aby załoga nie odbierała kartek na mięso. Podobnej treści teleks ze związków branżowych otrzymał „Mera-Błonie” w Siedlcach. Dzisiaj w tym zakładzie odbywa się posiedzenie KZ „Solidarności” w sprawie ogłoszenia gotowości strajkowej przez Region Mazowsze. Podobne zebrania odbywają się w PKS — uczestniczy dyrektor zakładu […]; w Odlewni Staliwa „Stalchemak” — przewiduje się tam konsultacje na ten temat z całą załogą na przełomie I i II zmiany. ZJB w Siedlcach otrzymał teleks [z] Region[u] Mazowsze z żądaniami w sprawie utrzymania dotychczasowych racji mięsa na kartki oraz oświadcze- nie, że związek nie zgadza się na podwyżkę cen detalicznych bez powiązania z reformą, oraz żądanie dostępu do środków masowego przekazu. Teleks zawiera polecenie ogłoszenia gotowości strajkowej w dniu 3.08.[19]81 r. od godz. 10.00 i w dniu 5.08.[19]81 r. w godz. 10.00 — 22.00 strajku protestacyjnego. W mieście Siedlce, jak i w zakładach pracy, rozplakatowano plakaty szkalujące IX Zjazd. Zawierają one w treści hasła: „Pierwszym efektem IX Zjaz- du PZPR zmniejszenie racji żywnościowej”. Drugi plakat przedstawia naryso- wanego żebraka z laską, w podartym ubraniu – napis: „Za to mamy socjalizm”. Kolportuje się również informację o zwolnieniu z pracy 400 funkcjonariuszy MO w związku z chęcią tworzenia przez nich niezależnego związku zawodowego pracowników MO. W Sokołowie Podlaskim szeroko kolportowany jest list otwarty do radnych MRN następującej treści:

733 Tamże, s. 346–347.

323 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

List otwarty do radnych Miejskiej Rady Narodowej w Sokołowie Podla- skim. Zwracamy się do was w imieniu prawie 5-tysięcznej rzeszy naszego związku pracujących i mieszkających ze swoimi rodzinami w Sokoło- wie Podlaskim. Chcemy, abyście — jako wybieralny organ, który w imieniu miejskiej społeczności sprawuje zgodnie z konstytucyjnym prawem najwyższą władzę w tym mieście — zajęli zgodnie z naszymi dążeniami stanowisko i poparli je na forum Miejskiej Rady Narodowej wobec administracji miejskiej, waszego organu wykonawczego, a także wobec władz wojewódzkich. Te dążenia obecnie skierowane są w stronę przekazania budynku Komitetu Miejskiego PZPR na przedszkole, budynku WOPR- -u734 na rzecz szkoły nr 1 i chociażby częściowe rozwiązanie krytycznej sytuacji mieszkaniowej. Myślimy, że wam, jako obywatelom tego miasta, nie musimy tłumaczyć potrzeb w tym względzie. Postępowanie decy- dentów wskazuje, ze odnowa do nich nie dotarła, że nie nastąpiło prze- łamanie utartych schematów myślenia i działania. Brak im samodzielno- ści i inicjatywy. Jedynie zwodzą społeczeństwo i jak mogą kryją swoją nieudolność. Propozycje naczelnika miasta w przedstawionych powyżej kwestiach, naszym zdaniem najbardziej istotnych obecnie dla miasta, nie zadowalają społeczeństwa, wywołują tylko oburzenie. W związku z tym macie prawo i obowiązek, jako najwyższa władza w tym mieście, wpłynąć na jego stanowisko, a jeżeli zajdzie potrzeba, roz- liczyć z dotychczasowej działalności. Powinniście zrozumieć, że spoczy- wa na was wielki, odpowiedzialny i moralny obowiązek spowodowania, aby Miejska Rada Narodowa reprezentowała rzeczywiste interesy społe- czeństwa, a przestała być „maszynką do głosowania”. Kierujemy do was te słowa z myślą, że odnowa obejmie również radnych, a także, aby nasz związek nie był zmuszony przez waszą bierność do podejmowania tych funkcji i obowiązków wobec mieszkańców miasta, które zgodnie z ustrojem panującym w naszym kraju powinny należeć do radnych. Apeluje- my do was, abyście swoją postawą i zaangażowaniem przywrócili prestiż i autorytet pełnionej przez was społecznej funkcji. List otwarty podpisał Zarząd NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze Oddział w Sokołowie Podlaskim735. W dniu 3.08.[19]81 r. na murach głównej ulicy w Siedlcach wywieszono plakat: „Dalsze rządy PZPR to biologiczna zagłada narodu”. Z informacji uzyskanej z Urzędu Wojewódzkiego w Siedlcach wynika, że w sali konferencyjnej Urzędu Gminy w Kłoczewie w dniu 3.08 o godz. 14.00 grupa 12 rolników, członków NSZZ „Solidarność” RI rozpoczęła strajk okupacyjny. Powodem jest nieuzyskanie, zdaniem reprezentantów „Solidarności” lokalu dla potrzeb Zarządu Gminnego NSZZ „Solidarność” RI. Oferowany wcześniej przez Urząd Gminy w Kłoczewie lokal nie został przyjęty. Rozmowy

734 Wojewódzki Ośrodek Postępu Rolniczego. 735 Więcej na ten temat zob. IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0421/379.

324 TEKSTY ŹRÓDŁOWE z okupującymi podjęli przedstawiciele kierownictwa Urzędu Gminy i Urzędu Wojewódzkiego w Siedlcach.

[4 sierpnia 1981]736

Rośnie napięcie wśród społeczeństwa województwa w związku z ostatnimi działaniami terenowych ogniw „Solidarności” jak i doniesieniami z kraju. Atmosfera podsycana jest nadal agresywną agitacją wymierzoną w organa władzy i Partię. Próbuje się podważyć i zdyskredytować linię polityczną wy- pracowaną na IX Zjeździe PZPR. Kolportowane są nadal ulotki z demagogicz- nymi hasłami kwestionującymi dobrą wolę rządu i Partii. W szeregu zakładów województwa — FUD Mińsk Maz., FSO, „Mosto- stal”, „Karo” w Siedlcach — ogłoszono już, ze w dniu 5.08 br. odbędzie się w godz. 10.00 — 12.00 strajk ostrzegawczy, w którym uczestniczyć będzie cała załoga. W kilkunastu zakładach dziś w godzinach popołudniowych podjęta będzie decyzja o ewentualnym przystąpieniu do takiego strajku. Załogi zakła- dów są ogromnie rozdyskutowane. Trudno tu mówić o jakiejkolwiek dyscypli- nie pracy czy jej efektach. Zakończył się nad ranem, po burzliwych rozmowach […] strajk okupacyjny w budynku Urzędu Gminy w Kłoczewie. Powołana została Komisja do spraw kontroli działalności naczelnika gminy. W jej skład weszli przedstawiciele władz, jak i członkowie NSZZ „Solidarność Wiejska”. NSZZ „Solidarność Wiejska” w Kałuszynie wystąpiła o przekazanie jej aktualnego lokalu KMG PZPR. Po trudnych rozmowach, w których odrzucane były wszelkie inne propozycje lokalu przedkładane przez naczelnika miasta i gminy, postanowiono tymczasowo na lokal „Solidarności” zagospodarować salę konferencyjną UMG. Rośnie nacisk ze strony „Solidarności” w Sokołowie Podlaskim zwią- zany ze zgłaszaną potrzebą przekazania budynku KM PZPR na przedszkole i WOPR-u na dodatkowy lokal dla Szkoły Podstawowej nr 1. W WLKS „Mostostal” w Siedlcach 2 członków Partii złożyło legitymacje partyjne uzasadniając to opinią, że „po zjeździe nie widać żadnej poprawy, żad- nych zmian w sytuacji politycznej kraju”. Obserwujemy w sklepach wzmożony wykup towarów. Sklepy z obu- wiem, konfekcją, gospodarstwem domowym czy sprzętem RTV świecą pust- kami. Rośnie niezadowolenie, również wśród aktywu partyjnego, z niesku- tecznego działania rządu, z odwlekania w nieskończoność wprowadzenia koniecznych reform w sposobie funkcjonowania gospodarki. Stwierdza się

736 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 348–349.

325 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW m.in., że „Skoro mamy w kraju sytuację nadzwyczajną, to i działać musimy nadzwyczajnie”; „Jesteśmy ciągle prowokowani i każda taka prowokacja jest dla nas kolejnym etapem klęski politycznej i odwrotu”; „Ze strony władzy sły- szy się tylko o jej powszechnej niemożności, a przecież to wiary w tę władzę nie przysparza”. Aktyw stwierdza, że nie powinien być już „wypuszczany” do rozmów ze społeczeństwem, wtedy kiedy nie jest znana generalna linia po- stępowania. Kiedy linię tę się zmienia z godziny na godzinę – w zależności od sił nacisku. Podaje się tu przykłady dyrektora, który zgodnie z ustaloną linią zaostrzył stanowisko i przepadł, a teraz nie umiemy go obronić. Pada szereg pytań – czemu służyć ma najbliższe posiedzenia KC?; czy znana jest wizja koncepcji rozwiązań, które ma ono ustalić?; czy nie skończy się ono tylko niesku- teczną odezwą do narodu? Generalnie we wszystkich sygnałach z terenu powtarza się duże oczekiwanie na to, że dziś wieczorem wystąpi premier rządu PRL i wygłosi coś w rodzaju orędzia do narodu z ukazaniem powagi sytuacji i wynikających z niej zagrożeń. Wydaje się, że osiągnęłoby ono swój skutek. Społeczeństwo woj. siedleckiego oczekuje na skuteczne i szybkie rozwiązanie sytuacji w Warszawie jako efektu działania władzy. Powszechnie określa się, że aktualnie najpotrzebniejszą sprawą jest rynek i wszelkie działania muszą służyć jego poprawie. Jedną z propozycji jest zwiększenie eksportu wszystkiego co się da sprzedać (samochody, sprzęt techniczny itp.) i uzyskanie w zamian produktów żywnościowych. W aktualnej sytuacji podjęta została przez kierownictwo KW decyzja o uruchomieniu w dniu jutrzejszym aparatu partyjnego dla odbycia szeregu spotkań w instancjach partyjnych, zakładach pracy i instytucjach. Celem tych spotkań jest przedstawienie ich uczestnikom aktualnej sytuacji w kraju i woje- wództwie, zebranie opinii i ustalenie zadań z niej wynikających. Podjęto rów- nież decyzję o zwiększeniu działań propagandowych typu: plakaty z hasłami, ulotki itp. Trwają rozmowy wojewody siedleckiego z przedstawicielami „Soli- darności” z miast województwa. W ich trakcie poruszana jest cała sfera spraw socjalnych. […]

[5 sierpnia 1981]737

W woj. siedleckim trwa stan napięcia, szerokich dyskusji na tematy polityczne i gospodarcze. Objęły one wszystkie środowiska, w głównej mierze za- łogi zakładów pracy. Spowodowane zostały one wydarzeniami w Warszawie, jak również w innych regionach kraju. MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach wydaje „Serwis Bieżący”738, w którym zamieszcza aktualne informacje „o sy-

737 Tamże, s. 350–352. 738 Zob. „Serwis Bieżący”, APS, Zbiór plakatów, materiałów ulotnych i prasy niezależnej, sygn.

326 TEKSTY ŹRÓDŁOWE tuacji na rondzie w Warszawie”739. Ogłoszony został również „Apel z ronda”, w którym stwierdza się między innymi:

W dniu 3.08.[19]81 r. postanowiliśmy w spokojnej i zorganizowanej manifestacji dać wyraz temu, że sytuacja zaopatrzeniowa w żywność staje się nie do zniesienia, a polityka rządu w tej sprawie nie przynosi spo- łeczeństwu żadnej zapowiedzi polepszenia. Chcieliśmy zaprotestować przeciwko niedołęstwu i nieudolności. Uniemożliwiono nam manifesta- cję na przewidzianej i trzy dni wcześniej uzgodnionej z władzami trasie.

Dalej autorzy apelu stwierdzają:

Zwracamy się do wszystkich ludzi pracy Regionu Mazowsze o masowy udział w strajku protestacyjnym w środę 5.08[19]81 r. w godz. 10.00 — 12.00. Po strajku wracamy do pracy i domów, ale oświadczamy, że cier- pliwość ludzi jest u kresu. Władze powinny to wiedzieć z całą jasnością. My, kierowcy Warszawy, zwracamy się do społeczeństwa Warszawy [z apelem] o zachowanie pełnego spokoju i powagi. Nie dajmy się nikomu sprowokować.

W ulotkach ogłoszone są także zasady strajku protestacyjnego w dniu 5 sierpnia br. stwierdza się, że

strajk protestacyjny będzie wyrazem poparcia żądań w sprawie norm przydziału mięsa, przedstawienia przez rząd programu poprawy zaopatrzenia w żywność i środki higieny, a robotników w odzież ochronną, a także w sprawie udostępnienia naszemu związkowi dokumentacji do- tyczącej całej gospodarki żywnościowej.

Dalej zawarta jest wytyczna, że „od strony technicznej strajk należy przepro- wadzić tak jak strajk ostrzegawczy w dniu 27 marca br.” Ulotki powyższe zostały rozkolportowane we wszystkich zakładach pracy, jak również rozdawane są przygodnym przechodniom przez działaczy „Solidarności”. W dniu dzisiejszym w godzinach 10.00 — 12.00 strajk protestacyjny zo- stał przeprowadzony w znacznej ilości zakładów pracy, prawie we wszystkich ogłoszono pogotowie strajkowe740. W Siedlcach pracę na dwie godziny przerwano między innymi w ZPP FSO — 670 osób, w ZPDZ „Karo” — 350 osób, w Podlaskiej Spółdzielni Inwalidów — 150 osób. Przerwy w pracy miały

10–36. 739 W dniach 3–5.08.1981 r. Zarząd Regionu Mazowsze NSZZ „Solidarność” zorganizował blo- kadę ronda w Warszawie na skrzyżowaniu ul. Marszałkowskiej i Alei Jerozolimskich w proteście przeciwko decyzji rządu o obniżce kartkowych przydziałów mięsa i trudnościom zaopatrzenio- wym. Celem blokady było uniemożliwienie przejazdu w kierunku budynku KC. 740 Zob. również: IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0420/99, Lu–0421/349; A. Andrzejew- ska, NSZZ „Solidarność Region Mazowsze…, s. 105–107. Zob. wkładka zdjęciowa poz. 65.

327 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW miejsce ponadto w Spółdzielni Pracy „Miś”, „Mostostalu”, „Vis”, Siedleckim Przedsiębiorstwie Budownictwa Przemysłowego, NBP, „Stalchemaku” i w innych zakładach pracy. Strajkowali tylko członkowie „Solidarności”, w godzinach strajku nie przyjmowano klientów, prowadzone jednak były prace re- montowe. Prawie wszystkie zakłady pracy zostały oflagowane, członkowie „Solidarności” założyli opaski. W zakładach „Mera-Błonie”, PKS w Siedlcach załogi pracowały w godzinach strajku w opaskach, motywując swoją decyzję trudną sytuacją ekonomiczną w kraju. W niektórych zakładach pracy decyzję o przystąpieniu do strajku podejmowano na masówkach, np. w Fabryce Na- rzędzi Skrawających „Vis”. Komitet Zakładowy PZPR przy Zakładach Przemysłu Dziewiarskie- go „Karo” w Siedlcach wydał oświadczenie w sprawie strajków. Stwierdza w nim:

Rozumiejąc ciężką sytuację żywnościową społeczeństwa uważamy za słuszne wyrażenie protestu. My również nie jesteśmy zadowoleni z dzia- łalności rządu, jednakże forma tego protestu w postaci strajku w chwili obecnej jest nie do przyjęcia. Strajkami nie polepszymy sytuacji, nie damy do podziału ani jednego kilograma żywności więcej. Strajkiem zmniejsza- my naszą produkcję przeznaczoną na zaopatrzenie ludności i na eksport. Istnieją inne formy protestu niż strajk, równie skuteczne a mniej kosztow- ne, nie niszczące nas nawzajem. Nie nadużywajmy tej ostatecznej broni, jaką jest strajk. Przed podjęciem tak poważnej decyzji zastanówmy się nad jej skutkami. Swoją decyzją nie możemy przyczyniać się do dalszego pogłębiania kryzysu. Proponujemy, aby podjęcie decyzji o następnym strajku nie było podyktowane chwilą emocji, lecz przemyślaną i rozważ- ną decyzją każdego z nas.

Strajk ostrzegawczy miał także miejsce w innych miastach województwa. W Mińsku Mazowieckim pracę na 2 godziny przerwała załoga ZNTK, w FUD nie pracowało około 40 procent załogi, pozostałe przedsiębiorstwa pracowały — członkowie „Solidarności” bardzo często w opaskach. W wielu zakładach wywieszono flagi. W Węgrowie w ZWUT i „Cepelii” pracę przerwało około 80 procent załóg, w bazie PKS 12 autobusów nie wyruszyło na trasę. Pozostałe kursowały normalnie. W Garwolinie w PDUS „Polmozbyt” dwie godziny nie pracowała cała załoga, podobnie w NBP i Rejonie Energetycznym. W Sokoło- wie Podlaskim pracę w godzinach 10.00 — 12.00 przerwały załogi Zakładów Meblarskich, Warszawskich Zakładów Maszyn Elektrycznych, w PGK strajko- wało około 100 osób, w POM — 50 procent załogi, oprócz służb świadczących bezpośrednio usługi dla rolnictwa. Pracowała załoga Zakładów Mięsnych, wywieszono flagi o godz. 10.00 i [o] 12.00 uruchomiono syreny. W Łukowie strajk przebiegał inaczej niż w pozostałych miastach województwa. Przerwa w pracy wyniosła 15 minut – od godz. 10.00 do 10.15 (w przerwie śniadaniowej). Poza

328 TEKSTY ŹRÓDŁOWE tym wywieszono flagi. Taki przebieg miał strajk w Zakładach Mięsnych, Za- kładach Obuwniczych „Łukbut”. W „Ponar-Remo” odbyła się masówka, na której przegłosowano, aby załoga przystąpiła do 2-godzinnego strajku. Pracę przerwały tylko dwa wydziały: obróbka i montaż. Na PKP solidaryzowanie się ze strajkującymi ogłoszono syreną. Dwugodzinny strajk przeprowadzono tak- że w FOK741 „Pollena” Łaskarzew — pracę przerwało 280 osób, w Hucie Szkła w gminie Krzywda — 90 osób, „Prefabecie” w Suchożebrach — 30 osób. Gene- ralnie pracowały załogi instytucji i przedsiębiorstw pracujących na rzecz rolnictwa, przedsiębiorstwa transportowe, PKP, służba zdrowia. Decyzje o strajku i jego przebieg budzą różnorodne, często kontrowersyjne komentarze. Wielu działaczy „Solidarności” jednoznacznie stwierdza, że jest on niezbędny i konieczny, aby wywrzeć presję na rząd i zmusić go do ustępstw. Padają stwierdzenia w rodzaju, że „rząd oszukuje społeczeństwo, manipuluje kartkami, co w efekcie prowadzi do głodu” (Siedlce, Mińsk Mazowiecki). Często głoszone są poglądy, że obniżka przydziałów na kartki nie była z nikim konsultowana, co stanowi dowód na pogwałcenie zasad demokracji, dowodzi też samowoli ludzi sprawujących władzę, którzy nie zrozumieli ducha odnowy. Słyszy się również głosy, że rząd podejmując decyzję o obniżeniu norm przy- działów mięsa i jego przetworów chciał sprawdzić czy NSZZ „Solidarność” przestała być czujna, gdyż zaangażowała się jedynie w sprawy wewnątrzorga- nizacyjne. Obecne strajki — jak słyszy się w niektórych wypowiedziach działa- czy „Solidarności” — dowiodły, że „Solidarność” nic nie straciła ze swojej bojo- wości i nadal będzie strzec interesów klasy robotniczej wykorzystując wszystkie dostępne środki (Siedlce). W takiej konwencji oceniane są wszystkie aktualne działania „Solidar- ności”. Zdaniem znacznych kręgów ludzi z różnych środowisk decyzje o mar- szach, strajkach i innych formach protestu są niepotrzebne i przynoszą tylko szkodę krajowi. Uważa się, że podstawowym nakazem obecnej chwili jest praca, „gdyż od strajków niczego nie przybywa, a skłócają one naród i ośmieszają nas przed zagranicą” (Siedlce, Sokołów Podlaski, Kałuszyn, Łochów). Obecna sytuacja jest szczególnie niebezpieczna, gdyż w każdej chwili grozi wybuchem konfliktu wewnętrznego. Jest to bardzo możliwe, gdyż akcje protestacyjne prze- niosły się na ulicę – częste głosy aktywu partyjnego. Jego zdaniem, rząd powinien podjąć jednoznaczne decyzje wobec sprawców sytuacji w Warszawie, łącznie z rozwiązaniem siłowym (Siedlce, Mińsk Mazowiecki). Padają zdania oburzenia, jak można było dopuścić do sytuacji na rondzie, „gdy pojazdy są państwowe, a ludzie nimi kierujący biorą za pracę państwowe pieniądze. Na- leży ukarać kierownictwa instytucji i przedsiębiorstw, których samochody stały na ulicy Marszałkowskiej, a kierowców usunąć z pracy” (opinie niektórych dzia- łaczy partyjnych, głównie starszego pokolenia). Powszechne jest zdanie, że rząd

741 Fabryka Opakowań Kosmetycznych.

329 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW powinien podjąć działania zmierzające do zagwarantowania spokoju w kraju, przeciwstawiać się jednoznacznie anarchii, gdyż nowe napięcia wywołują stan niepokoju, zdenerwowania społeczeństwa.

[7 sierpnia 1981]742

Głównym tematem dyskusji i rozmów w zakładach pracy, jak również w poszczególnych środowiskach, jest sprawa zerwania rozmów prowadzonych przez rząd z KKP „Solidarność”, dochodziły jednak do porozumień, co nie na- stąpiło jednak w obecnych negocjacjach. Zdaniem aktywu partyjnego jednostronne zerwanie rozmów przez „Solidarność” już po wstępnym uzgodnieniu stanowisk dowodzi lekceważenia i ignorancji rządu. W ten sposób „Solidarność” jednoznacznie wyraziła swoje stanowisko, dotychczas często kamuflowane, że za wszelką cenę dąży do pogłębienia chaosu, anarchii, dezorganizacji życia spo- łecznego i gospodarczego, zmierza do konfrontacji. Temu celowi służyły — jak często się komentuje — ostatnio organizowane marsze głodowe, wydarzenia w Warszawie i strajki (Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Sokołów Podlaski, Garwolin). Padają stwierdzenia, że rząd zbyt wiele razy ustępował, z czego korzysta- ła „Solidarność”. Obecnie nadeszła pora, że dalej ustąpić nie można, gdyż grozi przejęcie władzy przez „Solidarność” (Siedlce). Charakterystyczne są stwierdzenia w rodzaju: „Jak się da palec, chcą uciąć całą rękę, jak pozwoli się uciąć rękę, to domagać się będzie ucięcia głowy. Taką postawę reprezentował rząd i nie można pozwolić na tego rodzaju praktyki” (głosy nauczycieli z Kotunia). Padają sądy, że w Polsce już dawno należało zastosować metody działania, któ- re reprezentował prezydent USA wobec strajkujących743 (Siedlce, Stoczek Łu- kowski, Kotuń). W sytuacji, gdy nasilają się w kraju zjawiska anarchii, destabilizacji życia politycznego i gospodarczego, gdy „Solidarność” wysuwa nierealne postulaty, prowadzi jawną działalność polityczną i nie respektuje podpisanych po- rozumień, potrzebą chwili jest prowadzenie ostrego kursu, włącznie do ogło- szenia stanu wyjątkowego (głosy działaczy partyjnych sprzed zjednoczenia i dużej części aktywu partyjnego z Siedlec, Mińska Mazowieckiego, Stoczka Łukowskiego744, Kałuszyna). Nie można nadal stosować polityki wyrażającej

742 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 356–357. 743 Nawiązanie do wydarzeń w USA, gdzie latem 1981 r. prezydentowi Reaganowi udało się rozwiązać problem trwających od dłuższego czasu strajków związku zawodowego kontrolerów ruchu lotniczego PATCO. W sierpniu 1981 zwolniono ponad 11 tys. kontrolerów, którzy mimo wezwań rządu nie wrócili do pracy. Obowiązki kontrolerów przejęli wojskowi. Propaganda komunistyczna próbowała wykorzystać ten fakt przeciwko poparciu USA dla poczynań NSZZ „So- lidarność”. 744 W oryg.: Stoczka Podlaskiego.

330 TEKSTY ŹRÓDŁOWE się w stwierdzeniu: „Rząd idzie od ustępstwa do ustępstwa. Nadeszła pora, aby mocno uderzyć pięścią tam, gdzie potrzeba (Garwolin, Łochów). Panuje powszechny pogląd, że na II Plenum KC podjęte zostaną jednoznaczne, zdecydowane decyzje zmierzające do zaprowadzenia porządku w kraju i przeciwsta- wiające się nieodpowiedzialnym akcjom „Solidarności” (Siedlce, Mińsk Mazo- wiecki, Garwolin, Sokołów Podlaski, Stoczek Łukowski i inne). Bardzo wiele dyskusji w zakładach pracy i we wszystkich środowiskach wywołuje fakt, jakie przyczyny zdecydowały, że rozmowy zerwano. Komuni- kat PAP uważa się za niewystarczający w tej sprawie. Zgodny jest pogląd, że trzeba podać szeroką, wyczerpującą informację przez środki masowego przekazu i że nie można w tym zakresie dać się zdystansować „Solidarności”, która przedstawi korzystną dla siebie wersję wydarzeń (Siedlce, Węgrów, Garwolin, Mińsk Mazowiecki, Kałuszyn, Mordy i wiele innych). Są oczekiwania na oficjalne wystąpienie wicepremiera M. Rakowskiego, który przewodniczył komisji rządowej. Padają też żądania, aby publicznie wystąpił przedstawiciel KKP „Solidarność” i wskazał na motywy, które doprowadziły do fiaska pertraktacji z rządem (Siedlce). W kręgach „Solidarności” wyrażane jest bardzo często przekonanie, że winę za fiasko rozmów ponosi rząd. Ich zdaniem delegacja „Solidarności” prezentowała słuszne postulaty, lecz rząd nie godząc się na nie pragnie zaostrzyć sytuację i doprowadzić do konfrontacji, aby zniweczyć dotychczasowe osiągnięcia procesu odnowy (Siedlce, Mińsk Mazowiecki). Obecnie wyczuwa się zaskoczenie ogniw „Solidarności” rezultatami roz- mów745. Dotychczas nie wydano żadnych obwieszczeń ani ulotek, ale stwierdza się aktywizację jej członków i obronę linii prezentowanej przez KKP (Siedlce, Mińsk Mazowiecki). Wskazuje się też na fakt, że KKP „Solidarność” nie publi- kowała bieżących informacji z przebiegu rozmów, co zdaniem członków „Soli- darności” dowodzi ich tajności. W województwie panuje sytuacja niepewności, obaw i niepokojów co do dalszego rozwoju wypadków po zerwaniu rozmów. Słyszy się sądy o możli- wości wprowadzenia stanu wyjątkowego, a nawet rozważa się ewentualność wkroczenia sił sojuszniczych do Polski. Komitet Wojewódzki podjął działania polityczne zmierzające do przedstawienia przyczyn zerwania rozmów przez „Solidarność”. Do wszystkich instancji partyjnych I stopnia wysłano teleksy informujące o przebiegu rozmów i ich jednostronnym zerwaniu przez KKP „Solidarność”. Dzisiaj o godz. 14.00 odbędą się narady z sekretarzami instancji partyjnych, na których przedstawiona zostanie wykładnia polityczna, jak również zaprezentowane aktualne kierunki działalności partyjnej.

745 Rozmowy komisji rządowej z delegacją KKP NSZZ „Solidarność” w dniach 3 i 6.08.1981 r. zostały zerwane przez KKP po wprowadzeniu przez stronę rządową zmian do uzgodnionej wcześniej treści komunikatu.

331 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[7 sierpnia 1981]746

W dalszym ciągu nasila się zaniepokojenie sytuacją społeczno-polityczną w kraju. Wynika ono przede wszystkim z działalności „Solidarności” w ostatnim okresie, jak również z przerwania rozmów KKP z rządem. Powszechnie się podkreśla, że praktyki stosowane przez „Solidarność” zagrażają realizacji uchwał IX Zjazdu i linii porozumienia, którą konsekwentnie realizowały Partia i rząd. W związku z powyższym podnoszona jest przez aktyw partyjny sprawa wprowadzenia korekty do realizacji linii porozumienia IX Zjazdu Partii. Padają stwierdzenia, że „rząd już dalej nie ma się gdzie cofać i na siłę musi odpowiedzieć siłą” (głos robotnika z Siedlec). Charakterystyczne są wypowiedzi, że w kraju w dalszym ciągu utrzymuje się dwuwładza. Stan taki zbyt dłu- go już trwa i trzeba uzmysłowić i jednoznacznie udowodnić niektórym siłom w „Solidarności”, że w Polsce władzę sprawuje rząd i do niego należą decyzje (Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Sokołów Podlaski, Łochów i inne). Zdaniem aktywu potrzebą chwili jest pełne podanie przyczyn zerwania rozmów, aby wyprzedzić tendencyjny przekaz „Solidarności” i mieć atu- ty do pracy politycznej. Istnieje pilne zapotrzebowanie na odpowiedź, jakie dalsze decyzje podejmie rząd w sytuacji, gdy istnieje bardzo duże zagrożenie wewnętrzne. Padają stwierdzenia, że muszą to być decyzje wiarygodne, prze- konujące, jasne, konkretne i zdecydowane. W tym zakresie „nie można dać się wyprzedzić w działaniach »Solidarności«„ (Siedlce, Sokołów Podlaski). Wska- zuje się między innymi na potrzebę wystąpienia w telewizji i radiu w dniu dzisiejszym prezesa rady ministrów lub wiceprezesa tow.[arzysza] Janusza Obodowskiego747, będącego jednocześnie przewodniczącym Zespołu Antykry- zysowego, lub wicepremiera M. Rakowskiego. Częste są uwagi, aby rząd pod- jął decyzję o niepłaceniu za strajki mające przesłanki polityczne. Wskazuje się, że powinna też być podjęta uchwała zobowiązująca kierownictwo jednostek gospodarczych do pełnego wyegzekwowania odpowiedzialności materialnej od osób, które swoim działaniem bądź zaniechaniem działania powodować będą straty materialne w gospodarce. Aktywną działalność podejmują członkowie i ogniwa „Solidarności”. MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach kolportuje ulotki zawierające komunikat rzecznika prasowego [rządu] z dnia 7.08.[19]81 r.748 Mówi się w nim o kontrowersyjnych stanowiskach rządu i KKP „Solidarność” w sprawie kontrolowania

746 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 358–360. 747 Janusz Obodowski (1930–2011) — działacz PZPR, minister pracy, płac i spraw socjalnych (1980–1981); wicepremier rządu PRL (1981–1985); przewodniczący Operacyjnego Sztabu Anty- kryzysowego (1981). 748 W komunikacie rządowym z 7.08.1981 r. podano, że rozmowy przerwała „dążąca do konfrontacji” KKP, zob. Krajowa Komisja Porozumiewawcza NSZZ „Solidarność”. Posiedzenia 10-12 sierpnia 1981, oprac. J. Olaszek, Warszawa 2010–2011, s. 12–13.

332 TEKSTY ŹRÓDŁOWE produkcji, dystrybucji, transportu i sprzedaży żywności oraz innych towarów pierwszej potrzeby, podwyżki cen artykułów żywnościowych i rekompensat, samorządu przedsiębiorstw, ustawy o związkach zawodowych, dostępu „So- lidarności” do środków masowego przekazu. Jak dalej się stwierdza,

po dyskusji przystąpiono do przygotowania wspólnego komunikatu podsumowującego wyniki debaty. Strona rządowa wniosła w nim szereg poprawek zmieniających dość istotnie treść tekstu. Strona związ- kowa uznała, że publikowanie wspólnego komunikatu mogłoby być odczytane jako wyraz zadowolenia związku z przebiegu i wyniku roz- mów.

Bardzo częste są stwierdzenia członków „Solidarności”, że rząd jeszcze przed rozmowami zakładał ich zerwanie, wcześniej przygotował komunikat, który ogłosiła PAP. Informacja rządu jest kłamliwa, tendencyjna i służyć ma dezinformacji społeczeństwa (Siedlce). KW PZPR, instancje partyjne w województwie podjęły intensywne dzia- łania polityczne zmierzające do szerokiego poinformowania członków Partii i społeczeństwa o przebiegu rozmów i przyczyn ich niepowodzeń. Odbyto narady z sekretarzami instancji partyjnych I stopnia, a także z aktywem więk- szych zakładów pracy. Uczestniczyło w nich kierownictwo KW i pracownicy polityczni. Członkowie KZ oraz przedstawiciele egzekutyw OOP i WLKS „Mostostal” na zebraniu podjęli następującą uchwałę:

1. Wyrażamy największe potępienie dla aroganckiego, obraźliwego i agresywnego zachowania się przedstawicieli KKP »Solidarność« w stosunku do rządu oraz oburzenie z powodu jednostronnego zerwania przez nich dyskusji nad wstępnie ustalonym projektem wspól- nego komunikatu z rozmów prowadzonych w dniu 6.08.[19]81 r. 2. Potępiamy tego rodzaju postępowanie przedstawicieli KKP »Soli- darność«, które jest dalszym wyrazem agresji w stosunku do rządu i udzielamy pełnego poparcia rządowi towarzysza Wojciecha Jaru- zelskiego w jego działaniu dla realizacji programu przezwyciężania kryzysu oraz stabilizacji gospodarki kraju. 3. Ponieważ stosowana niezmiennie przez Partię praktyka politycznego rozwiązywania trudności występujących w kraju poprzez dialog ze społeczeństwem i jego przedstawicielami została w sposób agresyw- ny i brutalny odrzucona przez przedstawicieli KKP »Solidarność«, zwracamy się do rządu PRL o zapewnienie bezpieczeństwa obywateli oraz o ukrócenie panującej w kraju anarchii środkami będącymi w dyspozycji rządu. 4. Potępiamy brutalne atakowanie Partii objawiające się szczególnie po IX Nadzwyczajnym Zjeździe w formie bezpośrednich wystąpień dzia- łaczy z kierownictwa „Solidarności” oraz kolportowania wrogich, ofen-

333 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

sywnych ulotek i oczekujemy od Komitetu Centralnego odpowiednich ofensywnych działań dla odparcia tych ataków. 5. W obliczu powagi chwili apelujemy do wszystkich członków załogi i do załóg wszystkich przedsiębiorstw na terenie m.[iasta] Siedlce i województwa o trzeźwy rozsądek i dojrzałość obywatelską, o zrozumienie autentycznej groźby masowych wieców, pochodów, manifestacji i strajków, o wyczulenie na prowokacje. Nie podzielamy inspirowanych ostatnio przez niektórych przywódców ogniw „So- lidarności” form protestu i zwracamy się do całej załogi oraz załóg przedsiębiorstw na terenie m.[iasta] Siedlce i woj.[ewództwa] o za- pobieganie dezorganizacji produkcji poprzez strajki. Sprzeciwiamy się wszelkiej prowokacyjnej agitacji na terenie Siedlec i wojewódz- twa.

W trakcie spotkań z aktywem partyjnym zgłoszono następujące wnioski pod adresem Komitetu Centralnego: • Przekazywać więcej argumentów przemawiających za słusznością racji Partii i rządu, które neutralizowałyby destrukcyjną działalność nie- których ogniw „Solidarności”. • Wobec bardzo dużego zapotrzebowania na informację KC winien po- dawać ją na bieżąco, nie ograniczając się tylko do faktów, ale winien przekazywać komentarz i wykładnię polityczną. • Publikowane winny być straty poniesione w wyniku strajków, nie tylko w złotówkach, ale konkretnych asortymentach i produktach ze wskazaniem uszczerbków dla konkretnych działów gospodarki narodowej. • Rozmowy rządu z „Solidarnością” winny być rejestrowane, aby w razie potrzeby odtworzyć określone fragmenty w radiu i telewizji. W Komitecie Wojewódzkim zostały wprowadzone całodobowe dyżury. W czasie dnia trwają one również w instancjach partyjnych I stopnia. W związ- ku z tym jest prośba, aby w sobotę i niedzielę KC przesyłał informacje, które będą kolportowane w teren.

[10 sierpnia 1981]749

Atmosferę społeczno-polityczną w woj. siedleckim charakteryzuje przede wszystkim niepokój i obawy o dalszy rozwój wydarzeń. W dalszym ciągu komentowany i dyskutowany jest fakt zerwania rozmów między komi- sją rządową a KKP „Solidarność” oraz opublikowane przez dzisiejszą prasę dokumenty rządowe. Stanowisko strony rządowej spotkało się z ogólnym

749 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 361–362.

334 TEKSTY ŹRÓDŁOWE zrozumieniem społecznym, natomiast wypowiedzi przedstawicieli „Solidar- ności” komentujące przerwanie rozmów oceniane są jako „próba ratowania twarzy” lub „spóźnione szukanie uzasadnienia dla zerwania rokowań” (Ła- skarzew, Łochów, Liw, Węgrów). Wśród członków Partii powtarza się opinia, że dalsze ustępstwa ze strony rządu są niemożliwe, a sytuacja wymaga bardziej zdecydowanego działania przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków ze stanem wyjątkowym włącznie (Liw, Węgrów, Sterdyń, Sabnie). Znacznie rzadziej występują głosy podające w wątpliwość rzetelność i autentyczność stanowiska rządowego w sprawie zerwania rozmów. Padają stwierdzenia, że „ludzie nie wierzą rządowi, i tak pójdą za »Solidarnością«”; „»Solidarność« nie ma innych interesów jak interes ludzi pracy” (ZNTK w Mińsku Maz., Stoczek Łukowski, Dębe Wielkie, Siedlce). W świetle tego aktyw partyjny domaga się szerokiego i pełnego informowania społeczeństwa o prowadzonych z „Soli- darnością” pertraktacjach, a także bardziej zdecydowanego stanowiska strony rządowej. Jako przykład podaje się decyzje administracji USA wobec strajkują- cych pracowników obsługi lotniska (Dębe Wielkie, Latowicz, Siedlce). Niektóre instancje stopnia podstawowego informują o nasileniu się akcji plakatowo-ulotkowej zawierającej treści antyrządowe, antypartyjne i antyradzieckie. Pojawiły się plakaty z hasłami w rodzaju: „Rząd rządzi, Partia kieruje, naród głoduje” (Łuków, Mińsk Maz., Stoczek Łukowski, Siedlce, Sokołów Podl.). Częściej niż zwykle pojawiają się różnego rodzaju pogłoski jakoby Ra- kowski chciał oszukać „Solidarność” w kwestii dostępu do środków masowego przekazu (ulotka „Solidarności” z Regionu Lublin w gm[inie] Stanin) lub że strona rządowa odmówiła „Solidarności” przedstawienia umów gospodarczych z ZSRR, co było bezpośrednią przyczyną zerwania rozmów (gm[ina] Siedlce). Instancje i organizacje partyjne żądają w tej sytuacji pełnej informacji oraz wyprzedzania w przedsięwzięciach propagandowych inicjatyw „Soli- darności”. Oceniając ogólnie sytuację związaną z faktem przerwania rozmów można ją raczej uznać za porażkę „Solidarności”, bowiem intencje jej kierownictwa pozostawiają coraz mniej wątpliwości co do jej antypaństwowego i an- tysocjalistycznego charakteru. Wywołuje to w niektórych środowiskach pierwsze tego typu refleksje (Siedlce, Sokołów Podl., Łochów, Sterdyń i inne). W środowisku wiejskim, zajętym przede wszystkim zbiorem plonów, komentarze na temat sytuacji społeczno-politycznej nie są liczne, a w wypowiedziach często pojawiają się głosy oburzenia w związku ze strajkami i innymi formami protestu niepozwalającymi normalnie pracować (Łaskarzew, Stanin, Liw, Bielany, Sterdyń, Kotuń, Wodynie). Ogniwa „Solidarności” Rol- ników Indywidualnych nie przejawiają bardziej ożywionej działalności, jednak w niektórych gminach mają miejsce nieporozumienia i konflikty między jej przedstawicielami a władzami gminy bądź jednostkami pracującymi na rzecz rolnictwa (Łochów, Kłoczew). „Solidarność” Rolników Indywidualnych

335 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW w Krzesku gm. Zbuczyn przygotowuje dożynki, na które ma zaprosić biskupa siedleckiego i Lecha Wałęsę. Bardzo niepokojąco odbierane są przez kadrę kierowniczą napływające od „Solidarności” sygnały, że aktualnie bardzo intensywnie jest szkolona tzw. zastępcza kadra kierownicza, która — zdaniem działaczy „Solidarności” — ma zastąpić aktualnych dyrektorów i zastępców. Szczególnie odnosi się to do kadr w transporcie. Na terenie hitlerowskiego obozu zagłady w Treblince rozrzucono liczne ulotki z rysunkiem przedstawiającym postać Żyda z następującym tekstem: „Byłem 6 razy gazowany, nie... 8 razy, nie... 10 razy, nie... . I tak mieszka 5.999.999 dalszych ofiar gazowania — podobnie jak ja — w Nowym Jorku”. Na odwrocie 3 pytania: „Czy rzeczywiście zginęło 6 mln Żydów?”, „Czy istniały komory gazowe?”, „Dlaczego milczy się o Katyniu?” oraz adres, pod który należy zwracać się po informacje i literaturę: Arab News, Marknadsvagen 289 2 tr. S-18334 „Taby” Sweden, tel. 08-7681398 Postgiro 863032-G.

[11 sierpnia 1981]750

W dalszym ciągu zauważalna jest niepewność i zaniepokojenie społe- czeństwa woj. siedleckiego sytuacją polityczno-gospodarczą kraju. Na tej fali powstają różnorodne pogłoski w rodzaju, że wojska sojusznicze będą obecnie musiały wkroczyć do Polski. W tym kontekście komentowana jest wizyta mar- szałka Kulikowa w Polsce751. Rozprzestrzeniane są również wieści, że rząd zdecyduje się na wprowadzenie stanu wyjątkowego w kraju (Siedlce, Mińsk Maz.). Powszechnie uważa się, że rząd już tyle razy wykazywał dobrą wolę w procesie kontynuowania linii porozumienia i zawsze napotykał na złą wolę określonych kręgów NSZZ „Solidarność”. Zdaniem aktywu, obecnie rząd nie może zrobić już ani kroku do tyłu, gdyż groziłoby to całkowitą utratą i tak nad- wątlonego autorytetu (Garwolin, Łochów, Stoczek Łukowski, Siennica). Cha- rakterystyczna jest wypowiedź robotnika z Siedlec: „Jeśli rząd mocno tupnie, to część przeciwników przestraszy się, część zacichnie a niezdecydowani pójdą za rządem. Pozostanie tylko zdecydowana opozycja, a rząd powinien wiedzieć, co z nią zrobić”. Starzy działacze partyjni niezmiennie wskazują, że w okresie powo- jennym członków Partii było niewielu i potrafili obronić ustrój socjalistyczny w walce, a dzisiaj rząd dysponuje siłami i boi się podjęcia zdecydowanych

750 Tamże, s. 363–364. 751 Wiktor Kulikow (1921–2013) — marszałek ZSRR; głównodowodzący Wojskami Państw Stron Układu Warszawskiego (1977–1989). Z wizytą do Polski przybył 7.08.1981 r. i były to kolejne z rzędu odwiedziny w tym roku, mające na celu nadzór nad planami przygotowującymi wprowadzenie stanu wojennego.

336 TEKSTY ŹRÓDŁOWE działań (Siedlce, Łuków, Węgrów, Mińsk Mazowiecki). Przeważająca część społeczeństwa stawia jednak jednoznacznie na zdecydowane, skuteczne, ale pokojowe rozwiązywanie trudności wewnętrznych. Padają stwierdzenia, że rząd działa zbyt wolno, mało dynamicznie, raczej w sferze dobrych intencji niż konkretnych posunięć. W dalszym ciągu bardzo częste są żądania, aby publikować całą praw- dę o przyczynach zerwania rozmów między komisją rządową a KPP „Solidar- ność”. O ile po ogłoszeniu komunikatu PAP na ten temat przeważało oburzenie, że KKP ignorował rząd, to obecnie, po akcji informacyjnej „Solidarności”, coraz częściej są wątpliwości co do prawdziwości komunikatu PAP. W tym aspekcie dobrze przyjęta została zapowiedź transmisji sprawozdania z roz- mów. Zdaniem aktywu partyjnego, będzie dobrze służyć Partii w walce politycznej i przyczyni się do ukazania prawdziwego oblicza „Solidarności” (Siedl- ce, Mińsk Maz., Węgrów). Z dużym zainteresowaniem śledzone są też obrady KKP w Gdańsku i udział w nich przedstawicieli rządu. Dominuje osąd, że „Solidarność” podtrzyma swoje żądania, co niczego dobrego nie będzie wróżyć dla rozwoju sytuacji w Polsce. Powszechnie wyrażane jest zdanie, że rozmowy między rządem a KKP muszą być kontynuowane. Wskazuje się, że „obie strony muszą od- stąpić od ambicji, porzucić animozje a konkretnie wziąć się do roboty i roz- wiązywania trudnych spraw, które zamiast ustępować, nasilają się z coraz większą siłą” (głos nauczyciela z gminy Siennica i inne w podobnym tonie stwierdzenia środowisk inteligenckich). Mocno podkreśla się opieszałość w wprowadzaniu aktów prawnych. Ciągle są one albo zapowiadane, albo konsultowane, a w kraju narasta anarchia, chaos i destabilizacja (wypowiedź ze środowisk inteligenckich Siedlec). Obecna sytuacja w kraju powoduje, że organizacje partyjne, załogi zakła- dów pracy podejmują rezolucje i uchwały. Informowaliśmy o uchwałach WLKS „Mostostal”, ZPDZ „Karo”, DRKP w Siedlcach. Obecnie przekazujemy treść uchwały pracowników i członków WZSR w Siedlcach, która została przekazana do premiera Wojciecha Jaruzelskiego i prezesa Zarządu CZSR „SCh” w Warsza- wie.

Rezolucja. Pracownicy i członkowie samorządu Siedleckiej Spółdzielni Rolniczej „Sa- mopomoc Chłopska”, prezesi GS i STW, dyrektorzy i kierownicy działów i zarządu zgromadzeni na naradzie gospodarczej w dniu 10 sierpnia br. w trosce o losy ojczyzny wyrażają głębokie zaniepokojenie z rozwoju sytuacji w kraju, której cechą charakterystyczną jest anarchia w życiu społecz- no-gospodarczym. Przejawem tego są ataki na władzę ludową oraz pogłę- bianie się kryzysu gospodarczego w wyniku spadku produkcji. W okresie, kiedy toczy się batalia o chleb, a rolnik pracuje w pocie czoła zbierając plo- ny, czekając na środki produkcji w kraju, niezbędna jest atmosfera pracy

337 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

i zaangażowania całego społeczeństwa w rozwój produkcji materialnej, co stanowi podstawowy warunek wyjścia z kryzysu. Dlatego też zdecydowanie protestujemy przeciwko szkalowaniu władzy ludowej oraz jak najszybsze wyprowadzenie kraju z kryzysu przy zachowaniu linii dialogu i porozumienia. Podpisał: przewodniczący narady, prezes Zarządu WZSR „SCh” w Siedl- cach Leonard Milczarek752.

Mniej komentarzy wywołuje aktualnie sytuacja polityczna wśród miesz- kańców wsi, wynika to z faktu gorączkowych prac żniwnych. Sprzyjająca pogo- da sprawiła, że zebrano zboże z około 90 procent areału. Są jednak nieliczne przypadki aktywizacji RI [„Solidarność”], np. w Kłoczewie, gdzie jej przedstawiciele wkroczyli na posiedzenie Rady Nadzorczej GS i prezentowali swoje postulaty. Generalnie wieś potępia strajki, jednoznacznie brzmią stwierdzenia w rodzaju: „My pracujemy w pocie czoła od świtu do nocy, a w mieście strajkują”; „Brakuje nam maszyn, części zamiennych, zabraknie i chleba, jeśli ludzie się nie opamięta- ją” (głos rolników z Siennicy). Coraz większego rezonansu wśród mieszkańców wsi nabiera stwierdzenie, że jeśli nie zwiększą się możliwości zakupu artykułów spożywczych, a głównie przemysłowych, dla wsi, rolnicy będą sprzedawać pań- stwu żywność wymiennie za maszyny, materiały budowlane i węgiel. W zakresie zaopatrzenia w węgiel panuje tragiczna sytuacja. Rolnicy w wielu gminach zajmują kolejki w godzinach popołudniowych, aby następnego dnia otrzymać węgiel. Wśród aktywu partyjnego podnoszona jest sprawa opóź- niania informacji z Komitetu Centralnego, ograniczane są one głównie do rejestracji faktów. Brak natomiast jest komentarza i wykładni politycznej. Stwierdza się zapotrzebowanie na wiarygodny przekaz w sprawie zdjęcia pomnika-płyty ku czci ofiar Katynia z cmentarza na Powązkach (Mińsk Mazowiecki, Łuków).

[13 sierpnia 1981]753

W społeczeństwie woj. siedleckiego w dalszym ciągu dyskutuje się przebieg i uchwałę II Plenum KC PZPR754. Wśród aktywu partyjnego wskazuje się na trafne ujęcie spraw i przemyślane oceny sytuacji w kraju, które zostało za-

752 Leonard Milczarek (ur. 1935) — działacz PZPR; członek KW w Siedlcach 1975–1986; prezes Wojewódzkiego Związku Spółdzielni Rolniczych „SCh” przed 12.08.1981 i od 15.04.1985, Biuletyn Informacji Publicznej IPN, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/12740 (dostęp” 16.08.2020). 753 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 370–371. 754 II Plenum KC odbyło się 11.08.1981 r. W uchwale podkreślano m.in.: „[…] Partia i władza ludowa nie pozwolą przekreślić polityki społecznego porozumienia i zdecydowanie przeciwstawią się wszelkim antysocjalistycznym oraz kontrrewolucyjnym zagrożeniom”, Uchwała II Plenum KC PZPR, „Nowe Drogi”, nr 9 (388)/1981, s. 42.

338 TEKSTY ŹRÓDŁOWE prezentowane przez tow.[arzysza] K. Barcikowskiego755. Podkreśla się konkret- ność propozycji i zdecydowany ton ocen działań „Solidarności”. Powszechne są stwierdzenia akceptujące mocne stwierdzenia i zapowiedzi jednoznacznych konkretnych działań Partii i rządu wobec wrogich, antysocjalistycznych dzia- łań „Solidarności” (Siedlce, Mińsk Maz., Sokołów Podlaski i inne). Wiele uwagi poświęca się powszechnie [zagadnieniu], że w trybie natychmiastowym rząd powinien podjąć jednoznaczne działania zmierzające do przywrócenia ładu, dyscypliny i porządku społecznego. Jak stwierdził jeden z robotników z Mińska Maz., „dość mamy niepewności jutra, bałaganu, anarchii i rozprężenia, które sta- ją się zmorą dnia codziennego”. Pogląd ten potwierdza zdecydowana większość […] środowisk. W kręgach robotniczych padają jednoznaczne stwierdzenia, że rząd zwlekając z twardymi decyzjami wobec ekstremy „Solidarności” spowo- dował „jej rozbestwienie i bezkarność, które teraz trudno będzie pohamować” (wypowiedź rolnika z gminy Siennica, z którą solidaryzuje się znaczna część rolników). Szeroko komentowana jest uchwała II Plenum KC. Wyrażany jest pogląd, że zawiera prawdziwą ocenę obecnego zagrożenia państwa. Pozytywnie ocenia się stwierdzenia, że Partia i rząd nie pozwolą przekreślić linii społecznego porozumienia i zdecydowanie przeciwstawią się wszelkim antysocjalistycznym i kontrrewolucyjnym zagrożeniom (Siedlce, Łochów, Stoczek Łukowski, Mor- dy). Są także sądy, szczególnie starych działaczy partyjnych, że „uchwała jest zbyt miękka wobec przeciwników, mało zdecydowana, nie przedstawia jednoznacznie metod i sposobów walki” (Siedlce, Mińsk Maz.). Z zadowoleniem w tych kręgach przyjęto stwierdzenie uchwały o zapowiedzi stosowania sankcji partyjnych wobec działalności pozastatutowej w Partii. Charakterystyczna na ten temat jest wypowiedź działacza z Siedlec: „Partia musi mieć porządek we własnych szeregach, aby mogła go zaprowadzić w kraju”. Z dyskusji na plenum szczególnie komentowana jest wypowiedź tow. [arzyszki] Z. Grzyb756, która bardzo odważnie i jednoznacznie stwierdziła, że zapisywała się do innej „Solidarności” – a teraz jest ona całkiem inna. Dużą uwagę poświęca się ocenom kierownictwa „Solidarności” przez tow.[arzysz- kę] Z. Grzyb, a szczególnie stwierdzeniu: „Jestem w związku, gdzie ton nadają krzykacze, którzy umieją tylko protestować i przeszkadzać”. Dość często są spotykane stwierdzenia, że tow.[arzyszka] Z. Grzyb zaprezentowała wykład- nię obowiązków członka Partii będącego jednocześnie członkiem „Solidarno- ści”. Stanowisko dyskutantki podziela duża część członków „Solidarności”.

755 Zob. Działalność partii po IX Nadzwyczajnym Zjeździe PZPR i organizacja pracy Komitetu Central- nego. Referat Kazimierza Barcikowskiego, „Trybuna Ludu”, nr 187, 1981, s. 3–4. 756 Zofia Grzyb (ur. 1928) — działaczka PZPR z Radomia, członek KC (1980–1990); pierwsza kobieta w BP KC (1981–1986).

339 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Padają pytania czy „Solidarność” w Radomiu nie zaatakuje tow.[arzyszki] Grzyb za śmiałe, konstruktywne i demaskujące „Solidarność” wystąpienie. Znaczną uwagę poświęca się wystąpieniu tow.[arzysza] A. Siwaka, szcze- gólnie akapitom poświęconym potrzebie twardego kursu wobec wrogów socjalistycznego ustroju. W Węgrowie i Łukowie, jak również w innych miastach województwa, padają pytania skąd tow.[arzysz] Siwak zaczerpnął wiadomości jakoby w wymienionych miastach wyrzucało się ludzi [z pracy] tylko za to, że nie chcą zapisać się do „Solidarności”, [że] „nie patrzy się, że są to jedyni żywi- ciele rodzin”. Fakty takie nie miały miejsca ani w Łukowie, ani w Węgrowie. W związku z powyższym prosimy tow.[arzysza] A. Siwaka, aby podał on źró- dła, z których zaczerpnął powyższe informacje. Żądają tego instancje partyjne w wymienionych miastach. W dniu dzisiejszym w godz. 8.00 — 10.00 osiemdziesięciu pracowni- ków Huty Szkła w Hucie Dąbrowa gm. Krzywda przerwało pracę z powodu nie dostarczenia w m[iesią]cu sierpniu papierosów i mięsa. Przyczynę przerwy zażegnano dostarczając część wędlin, uzgodniono także dostawy papierosów. Nie protestowano przeciwko obniżonym przydziałom norm zaopatrzeniowych w mięso. Dzisiaj w godzinach porannych w Jaźwinowie gm. Osieck dwóch męż- czyzn usiłowało się włamać do pociągu wojsk radzieckich stojącego pod sema- forem. Po regulaminowych ostrzeżeniach wartownik radziecki użył broni raniąc Andrzeja Gawrysia, lat 29, mieszkańca Garwolina, pracownika PKO Odolany, dwukrotnie karanego za kradzieże i pobicia. Drugi włamywacz zbiegł. Jest nim Bala Grzegorz, lat 27, rolnik z gminy Garwolin. Odpowiednie organa prowadzą w tej sprawie dochodzenie.

[14 sierpnia 1981]757

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 1 do 14 sierpnia 1981 roku legitymacje partyjne złożyło 38 osób, w tym: • 24 robotników, • 9 rolników, • 4 prac. umysł, • 1 pozostałych, • 4 kandydatów. Przyczyny złożonych legitymacji: • utrata zaufania do Partii — 22 osoby, • nacisk członków rodziny i środowiska — 3 osoby, • inne przyczyny — 7 osób,

757 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 941, s. 371.

340 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

• bez podania przyczyn — 6 osób. Od początku [września 1980 r.] legitymacje partyjne złożyło 3344 osoby. W okresie od 1 do 14 sierpnia 1981 roku wydalono i skreślono z Partii 72 osoby, w tym 45 robotników, 12 rolników. W tym samym okresie czasu do Partii przy- jęto 2 kandydatów.

[14 sierpnia 1981]758

W centrum zainteresowania wszystkich środowisk woj. siedleckiego zna- lazły się relacje z trzydniowych obrad KKP „Solidarność” w Gdańsku, wystą- pienie ministra Stanisława Cioska, zapowiedź ustawy o zwalczaniu spekulacji, która została skierowana do Sejmu, a także decyzja o wstrzymaniu wolnorynkowej sprzedaży mięsa. W licznych wypowiedziach aktywu partyjnego jednoznacznie podkreśla się, że „Solidarność” poczyniła pewne ustępstwa od swojego twardego kursu, obliczonego na demontowanie istniejących struktur i osłabianie autorytetu rządu. Powszechnie wyrażane są opinie trafnie ujęte w wypowiedzi robotnika z Siedlec: Gdy rząd mocniej uderzył w stół, okazało się, że „Solidarność” straciła wiele ze swojej zadziorności. Stwierdza się, że „rząd ani na krok nie może po- zwolić sobie na luksus ustępstw w sytuacjach, gdy ma rację” (częste głosy robot- ników i rolników z Mińska Mazowieckiego, Sokołowa Podlaskiego, Łochowa, Stoczka Łukowskiego, Siennicy, Stanisławowa i innych). Dalej dodaje się, że

ustępstwa zbyt dużo nas już kosztowały, doprowadziły do dwuwładzy, chaosu, anarchii i rozprężenia wewnętrznego. Rząd musi być silny, gdyż innej alternatywy obecnie w Polsce nie ma. Jednocześnie Partia musi aktywnie wspierać jego wysiłki

(częste głosy inteligencji z Łukowa, Kałuszyna, Mokobód, Łochowa, Kotunia). Aktyw partyjny i wielu członków Partii wyraża pogląd, że stanowcze i jednoznaczne musi być stanowisko prokuratury wobec odpowiedzialnych i ignorujących [prawo] członków „Solidarności”, którzy mimo ostrzeżeń nadal drukują „Wolnego Związkowca” w Katowicach. Są liczne wypowiedzi, że nie można ustąpić wobec zapowiedzianego strajku drukarzy w dniach 19-20 bm. Podkreśla się, że nawet gdyby strajk trwał, prasa musi się ukazać, a wobec straj- kujących posunąć się trzeba nawet do represji. Dość często reprezentowany jest pogląd, że nowe punkty zapalne inspirowane przez „Solidarność” podważają szczerość decyzji KKP wzywających do zachowania spokoju i zaprzestania akcji protestacyjnych. Wyrażane są sądy, że

758 Tamże, s. 1–4.

341 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

KKP musiała chociaż w części zaprezentować konstruktywne działania, gdyż ciągłe nawoływania do wszczynania zamętu zaczęły powodować krytyczną ocenę jej kierownictwa, co jednocześnie stwierdziła m.in. na II Plenum KC tow.[arzyszka] Z. Grzyb

(głosy robotnicze z Siedlec). Zdaniem aktywu partyjnego, decyzje KKP „Solidarność” są bardzo po- łowiczne, bardzo mało konkretne, zostały podjęte pod przymusem działań rządu i szerokich rzesz robotników. Jednocześnie „Solidarność” podtrzymuje w całej rozciągłości dotychczasową linię działania, nadal bardzo kategoryczną i jednoznaczną. Nigdzie w oświadczeniu nie stwierdza się, że „Solidarność” nie rezygnuje z walki politycznej, brak jest odpowiedzi na konkretne zarzuty postawione przez wicepremiera M. Rakowskiego dn. 3 sierpnia br. Zbyt niewiele mówi się o krytycznej sytuacji w kraju. Decyzje KKP w żadnym stopniu nie są adekwatne do obecnych potrzeb Polski. Obliczone są jedynie na zdobycie poklasku, często zamydlania oczu, aby w dogodnym czasie ruszyć do zdecydowanego ataku. Wyrażane są opinie, że „Solidarność” ogłosiła przerwę faktyczną, aby opracować nową strategię, której nadrzędnym celem jest mimo wszystko przejęcie władzy i działania antysocjalistyczne (Siedlce, Mińsk Ma- zowiecki, Stoczek Łukowski). Wezwanie do przepracowania wolnych sobót odebrane zostało z mieszanymi uczuciami. Wielu członków „Solidarności” uważa to za przejaw pozytywnej działalności związku. Aktyw partyjny sądzi, że „Solidarność” zmuszona została do takiej decyzji. Jednocześnie podkreśla się brak konkretyzacji tej sprawy. Jest to jedynie prośba skierowana głównie do kilku gałęzi gospodarki, a ostateczne podjęcie pracy uwarunkowane jest zgodą załóg. W dużym stopniu pozytywną decyzję o przepracowaniu wolnych sobót niweluje klauzula, że wypracowane efekty podzieli załoga według własnego uznania. Również uchwała w sprawie zawieszenia marszu gwiaździstego odbierana jest bardzo często jako ustępstwo wobec rządu, który jednoznacznie zapowiedział repre- sje wobec jego uczestników (Siedlce, Mińsk Maz.[owiecki], Sokołów Podlaski). W ocenach wystąpienia ministra St. Cioska dominuje ton, że było w du- żej mierze kurtuazyjne, choć jednocześnie w końcowej fazie zawierało ostrzejsze sformułowania. Sądzi się, że taka właśnie była potrzeba, gdyż nie można zrywać nawet najcieńszych nici porozumienia i nadziei na wyprowadzenie kraju z chaosu (Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Łuków). Wiele kontrowersji wzbudza przedstawiona przez KKP „Solidarność” wersja samorządu robotniczego. Częste są obawy na temat zakresu rozszerzenia kompetencji samorządu wobec administracji państwowej (Siedlce, Wę- grów). Bardzo pozytywny oddźwięk znalazło skierowanie do Sejmu ustawy o zwalczaniu spekulacji. Powszechny jest pogląd, że należy w trybie na-

342 TEKSTY ŹRÓDŁOWE tychmiastowym wzmocnić działania antyspekulacyjne, skrócić czarny rynek. W tym kontekście odbierane jest zarządzenie o likwidacji wolnorynkowej sprzedaży mięsa. Z bardzo wielu gmin i mniejszych ośrodków sygnalizowany jest problem, aby działania antyspekulacyjne podejmowały jedynie MO i jednostki do tego powołane, z ograniczeniem, a nawet wręcz wyeliminowa- niem czynnika społecznego, gdyż stali mieszkańcy są później szykanowani za swoją działalność. W dniu dzisiejszym odbyło się spotkanie sekretariatu KW z 36 weteranami Partii i walk o wyzwolenie narodowe, głównie działacze KPP, PPR i PPS. W toku dyskusji zdecydowanie zgłoszono następujące problemy dotyczące aktualnej sytuacji społeczno-politycznej i gospodarczej: • PZPR powinna bezwzględnie stać na pozycjach marksistowsko-leni- nowskich i zdecydowanie rozprawiać się z działalnością frakcyjną, • Partia powinna czuć się siłą rządzącą i jednocześnie egzekwować konstytucyjny zapis, że jest „przewodnią i kierowniczą siłą narodu”, • w obecnej sytuacji starzy działacze partyjni, weterani walk o wyzwolenie społeczne i narodowe są często atakowani i nie ma w Partii ani w rządzie żadnej siły, która by się za nimi ujęła, która by ich obroniła, • zjawiskiem coraz bardziej powszechnym jest stawianie pomników wywrotowcom, natomiast całkowicie zapomniało się o działaczach partyjnych, bohaterach walk i ludziach, którzy ponieśli śmierć w walce, • potrzebą chwili jest przygotowanie materiałów propagandowych dla agitatorów i lektorów partyjnych, • zwiększyć należy ofensywność środków masowego przekazu i szeroko propagować działania programowe i ideowe Partii, • ograniczyć działania „Solidarności” tylko do tych form i metod, które mieszczą się na gruncie ustroju socjalistycznego, • podjąć zdecydowane, twarde działania zmierzające do przywrócenia ładu, porządku i bezpieczeństwa publicznego. W trakcie dyskusji padły stwierdzenia, akceptowane przez pozosta- łych zebranych, w rodzaju: „drugi rok się cofamy i w tej chwili jesteśmy w otwartym konflikcie ideologicznym, w okresie rozstrzygającym kto zwy- cięży w walce o władzę. »Solidarność« jest obecnie partią polityczną z zapi- sanym programem przejęcia władzy” (działacz partyjny z Siedlec). Działacz z Siedlec oświadczył, że KOR posiada listy ludzi przeznaczonych do fizycznej likwidacji. Padały również ostre stwierdzenia, że zlikwidować należy wytwórnie znaczków, emblematów „Solidarności”. Wskazano, że brak jest zeszytów dla dzieci, a jednocześnie „Solidarność” nasila działalność wydaw- niczą. Zadawano pytania, skąd związek ten otrzymuje limity na papier? Na zakończenie spotkania działacze przyjęli następujący apel:

343 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

My, działacze ruchu robotniczego województwa siedleckiego domagamy się od kierownictwa Partii i rządu zapewnienia zdecydowanych działań prowadzących do zapewnienia ładu, porządku, bezpieczeństwa i przestrzegania prawa w miastach, wsiach, zakładach pracy i instytucjach. Sta- nowczo protestujemy przeciwko polityce lansowanej przez ekstremalne siły „Solidarności”, a zmierzające do dezorganizacji życia codziennego. Popieramy uchwały II Plenum KC PZPR i wzywamy wszystkich człon- ków Partii do aktywnej ich realizacji.

Wśród aktywu partyjnego coraz bardziej szeroko komentowana jest zapo- wiedź strajku drukarzy. Wyrażane są sądy w rodzaju, że nie [do] pomyślenia jest, aby gazety będące organami Partii w rodzaju „Trybuny Ludu”, „Trybuny Robotniczej” i innych, nie mogły się ukazać z powodu strajku. Przesyłamy również tekst odezwy do społeczeństwa woj. siedleckiego. Uchwaliło ją plenum KW PZPR dnia 12.08.[19]81 r. Została ona szeroko rozpro- pagowana na terenie województwa i w lokalnej prasie.

W ostatnim okresie po raz któryś z kolei zaostrzyła się sytuacja społeczno- polityczna w kraju. Nową jej jakością, szczególnie niebezpieczną i nieobli- czalną w konsekwencje, jest wyprowadzanie mas na ulicę. Jesteśmy świad- kami „marszów głodowych”, blokowania arterii komunikacyjnych, straj- ków zmierzających w prostej linii do konfrontacji, do tragedii narodowej. Są w Polsce siły reprezentowane przez niektóre odłamy „Solidarności”, które przez działania zmierzające do chaosu, anarchii, całkowitej destabilizacji życia społeczno-politycznego i gospodarczego dążą do przejęcia władzy i obalenia ustroju socjalistycznego. Jesteśmy wszyscy zmęczeni ciągłymi niepokojami, napięciami społecznymi, niepewnością jutra. Nie możemy żyć [spokojnie] w sytuacji, gdy kraj balansuje na granicy przepaści. Wszy- scy wiemy, że jest trudno, odczuwamy to stojąc w kolejkach, przeżywamy uciążliwości dnia codziennego. Władze polityczne, administracja państwo- wa i gospodarcza czynią wiele wysiłku, aby równo i sprawiedliwie dzielić to wszystko, co województwo wyprodukowało i otrzymało. Podjęte zostały zdecydowane działania zmierzające do wyeliminowania spekulacji, czar- nego rynku, paserstwa i nadmiernego bogacenia się ludzi kosztem innych. Operatywnie działają Wojewódzki Sztab Kryzysowy i Komitet do spraw Walki z Spekulacją. Wszystko, czym dysponuje województwo, będzie dzie- lone równo i sprawiedliwie. W wysiłkach tych liczymy na wsparcie każdego mieszkańca naszego wo- jewództwa. Wszystkie działania zmierzające do wyjścia z kryzysu kraju i województwa podejmujemy z inicjatywy i inspiracji Polskiej Zjednoczo- nej Partii Robotniczej, kierowniczej siły narodu. Mamy zaufanie do Partii, wierzymy, że tylko ona jest zdolna opanować chaos w Polsce realizując konsekwentnie uchwały IX Zjazdu Partii, który jednocześnie opowiedział się za kontynuowaniem linii porozumienia i dialogu. Zwracamy się do wszystkich członków PZPR naszego województwa o pełne poparcie i reali- zację uchwał IX Zjazdu Partii i plenarnych posiedzeń Komitetu Centralne-

344 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

go PZPR. Apelujemy do wszystkich mieszkańców regionu, do robotników, rolników, inteligencji, do tych, którym na sercu leży spokój wewnętrzny kraju i bezpieczne jego losy, aby zdecydowanie przeciwstawili się często nieuzasadnionym nawoływaniom do strajków i protestów, aby codziennym wysiłkiem wsparli dążenia zmierzające do przywrócenia ładu, po- rządku, bezpieczeństwa publicznego. Musimy wszyscy uświadomić sobie podstawową prawdę, że dzielić można tylko to, co wyprodukujemy. Dla- tego też, a jak nigdy dotąd w historii Polski, podstawowym obowiązkiem patriotycznym stała się sumienna, rzetelna praca. Mieszkańcy naszego województwa zawsze słynęli z wielkiej pracowitości, rozsądku i realizmu. Apelujemy do społeczeństwa naszego regionu, aby zdecydowanie przeciwstawiło się siłom dążącym do nieszczęścia narodowego, aby dobrze wykonując obowiązki manifestowało swoje pełne poparcie dla programu socjalistycznej odnowy.

[17 sierpnia 1981]759

Po ostatnich decyzjach KKP „Solidarność”, teleksach do komitetów zakła- dowych „Solidarności” odwołujących marsz gwiaździsty, jak również informacjach o niektórych konstruktywnych decyzjach KKP, stwierdza się pewne symptomy uspokojenia społecznego. Traktuje się [je] jednak doraźnie, gdyż wyrażany jest pogląd, że „Solidarność” nie wytrzyma, aby nie rozpocząć jakiejś nowej akcji (spotykane sądy działaczy partyjnych z Siedlec, Mińska Mazowieckiego). Za taki przejaw uważa się zapowiedź strajku drukarzy. W dalszym ciągu podnoszona jest sprawa katastrofalnego zaopatrzenia w artykuły spożywcze i przemysłowe. Praktycznie w sklepach wykupuje się wszystko, co tylko się pokaże, bez zastanawiania się czy artykuł ten będzie ko- muś przydatny. Coraz ostrzejsze są stwierdzenia domagające się względnej stabilizacji rynku, gdyż „w obecnych warunkach trudno jest żyć i trudno umrzeć” (Siedlce, Sokołów Podlaski, Mińsk Mazowiecki). Uważa się powszechnie, że rząd musi podjąć szybkie, niezbędne działania, aby w miarę możliwości rozwiązać trudne problemy. Wiele uwagi przykuwa wizyta tow.[arzysza] S. Kani i tow.[arzysza] W. Ja- ruzelskiego w ZSRR i ich spotkanie z tow. L. Breżniewem760. Podkreśla się przy- jacielski przebieg rozmowy i komunikatu końcowego. Najczęściej wskazuje się na wielką życzliwość towarzyszy radzieckich, którzy zadeklarowali konkretną, rzeczową pomoc Polsce. Jednocześnie często się stwierdza, że przywódcy kraju

759 Tamże, s. 6–7. 760 Leonid Breżniew (1906–1982) — sekretarz generalny KPZR (1964-1982). 14.08.1981 r. podczas wizyty w ZSRR S. Kania i Wojciech Jaruzelski odbyli spotkanie z L. Breżniewem na Krymie. ZSRR m.in. podjął decyzję o przesunięciu spłat polskiego zadłużenia na następne 5-lecie i o dodatkowych dostawach surowców i towarów dla PRL.

345 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW otrzymali niewątpliwie instrukcje co do dalszego sprawowania władzy w kraju. Uważa się, że zobligowani zostali do mocnych działań. Spotyka się często sądy, że rząd musi wzmóc tempo prac, musi być stanowczy. Charakterystyczne jest stwierdzenie: „nie chcemy władzy gnącej się jak trzcina na wietrze” (Garwolin). W licznych komentarzach padają stwierdzenia w rodzaju: • byliśmy i jesteśmy wygodni, czekamy, żeby nas wyręczono, czekamy, żeby Rakowski i inni za nas działali, • jest pilna potrzeba, aby do akcji zdecydowanie wkroczyły organa ściga- nia, gdyż coraz częściej na plakatach, ulotkach pojawiają się hasła antypartyjne, antyrządowe, swastyki i antyradzieckie rysunki, • partia musi podjąć jednoznaczne działania, aby udaremnić ataki „Soli- darności” i bronić członków Partii, Liczne są wypowiedzi wyrażające stwierdzenia członków „Solidarności”, że członków Partii, komunistów będzie się wieszać (Siedlce, Liw). Dużo komentarzy dotyczy aktualnych spraw rolnictwa. Wskazuje się, że „należy przywrócić rolnictwu tych wszystkich chłoporobotników, którzy mają ponad 10 ha ziemi (Liw, Siennica, Łochów i inne). Wyraża się opinie, że cena żyw- ca nie jest obecnie atrakcyjna, bo niekorzystne są relacje cen zboża do cen żywca (Liw, Miedzna, Mokobody, Stanisławów, Siennica i inne). Powszechnie wyraża- ne są obawy przez aktyw partyjny, że skup zboża będzie w tym roku przebiegał opieszale. Motywowane jest to faktem, że rolnicy zebrali suche zboże, nie chcą go sprzedać, gdyż nie mają przekonania do stabilności pieniądza. Padają uwagi, że „zboże było i będzie zawsze najlepszą walutą”. W Łukowie pojawiły się ulotki zawierające protest członków Partii będą- cych jednocześnie członkami „Solidarności” adresowany do I Sekretarza KC tow. S. Kani i zawierające informacje, że tow. Siwak mówił nieprawdę na II posiedzeniu KC. Stwierdził tam, że w Łukowie i Węgrowie wyrzuca się z pracy tych ludzi, którzy nie chcą zapisać się do „Solidarności”. Zawarte jest w niej stwierdzenie, że „Siwak uprawia iście goebbelsowską propagandę”. Podobny protest ulotkowy skierowany został do zarządu [Regionu] Środkowowschodniego „Solidarności” w Lublinie. Mówi się w nim, że członkowie Partii i „Solidarność” „protestują przeciwko manipulowaniu propagandą”. Jednocześnie kolportowana jest ulotka z rysunkiem dzbanka i podpisem: „Siwak (pospolity)”. W dzbanku narysowane są warstwy z napisami: „woda”, „błoto”, „magma” i inne.

[18 sierpnia 1981]761

Do szeroko komentowanych spraw w społeczeństwie woj. siedleckiego należy zapowiedź strajku drukarzy i w związku z tym sparaliżowanie wyda-

761 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 8.

346 TEKSTY ŹRÓDŁOWE wania prasy. Wśród aktywu partyjnego jednoznacznie się stwierdza, że jest to bardzo poważna próba konfrontacji „Solidarności” z rządem. Obraca to w niwecz oświadczenie KKP o wezwaniu do pracy i przepracowanie wolnych sobót (częste wypowiedzi w Siedlcach, Mińsku Mazowieckim, Stoczku Łu- kowskim). Decyzja o strajku i wstrzymaniu druku gazet partyjnych odbierana jest jako próba sił z rządem i kolejna prowokacja „Solidarności” wymierzo- na wręcz przeciwko Partii w celu udowodnienia jej słabości i ukazania siły związku. Akceptowana jest jednocześnie decyzja rządu o uznanie strajku za polityczny i niepłacenie za czas strajku. Wyrażany jest pogląd, że rząd winien wyciągnąć sankcje w rodzaju tych, które zastosował prezydent Reagan (głosy działaczy z Siedlec, Mińska Mazowieckiego). Uważa się, że Partia i rząd w żad- nym wypadku nie mogą ustąpić, a działać zdecydowanie i jednoznacznie. Województwo siedleckie posiada bardzo skromną bazę poligraficzną: Spółdzielnię Pracy „Introdruk” w Siedlcach i Zakład Poligraficzny w Łuko- wie podległy Lubelskiemu Zakładowi Poligraficznemu im. PKWN w Lublinie. Oba te zakłady zamierzają pracować normalnie. W Łukowie drukowana bę- dzie część nakładu lubelskiego „Sztandaru Ludu”. Istnieje przypuszczenie, że do Łukowa dotrą emisariusze „Solidarności” z Lublina, aby zakład ten zastraj- kował. Jak wynika z dotychczasowego rozpoznania, pracownicy RSW „Prasa — Książka — Ruch” nie zamierzają podejmować strajku. Przewiduje się, że normalnym trybem będzie odbywał się rozdział i dystrybucja otrzymanej prasy. Stanowiska, gdzie pracują członkowie „Solidarności”, będą zdublowane, aby w przypadku niepodjęcia pracy, obowiązki podjęły inne osoby. KW ma opracowany wariant działania na wypadek zakłóceń dystrybucji dzienników i wydawnictw. Do pracy tej zaangażowany jest aktyw zakładów pracy. Komitet Wojewódzki oczekuje z Komitetu Centralnego na bieżącą, szyb- ką informację o decyzjach w sprawie drukowania prasy i jej dystrybucji dla po- szczególnych województw. Niezbędne jest to do uruchomienia jej kolportażu dla społeczeństwa naszego województwa. Uruchomiony jest dyżur w kancelarii I sekretarza KW od godz. 6.00.

[18 sierpnia 1981]762

W woj. siedleckim stwierdza się nasilenie akcji ulotkowej [„Solidarno- ści”] MKZ Mazowsze Oddział Siedlce. Kolportowane są biuletyny zawierające żądania skierowane do wojewody siedleckiego i prezydenta Siedlec w sprawie przyspieszenia wyprowadzenia WPHW z budynku będącego własnością WLKS „Mostostal”. Zawarte są w nich między innymi stwierdzenia: „[Zamie- niono] epokę worków pełnych pieniędzy epoką straszenia. Każda z tych epok

762 Tamże, s. 9–10.

347 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW to ewidentny dowód na to, że władza nam się zmienia. To dobrze. Tylko gdy- byż jeszcze ta władza zechciała zmienić siebie i styl swojego działania tak, jak życzy sobie tego społeczeństwo…”. Upowszechniane są ulotki z rysunkami i napisami: „Program rządu — to głód”. Na terenie miast województwa i zakła- dów pracy upowszechniany jest „Protest NSZZ »Solidarność« Oddział w Łuko- wie w sprawie wystąpienia Albina Siwaka na II Plenum KC PZPR. Podajemy pełny jego tekst:

Zarząd Regionu Środkowowschodniego Oddział w Łukowie składa ostry protest przeciwko wystąpieniu Albina Siwaka, członka Biura Politycznego KC PZPR, w czasie II Plenum KC PZPR. W wystąpieniu tym przekazywa- nym przez środki masowego przekazu (TV, PR i prasa) pan Siwak stwier- dził jakoby ludzie w Łukowie, którzy nie chcą się zapisać do NSZZ »Soli- darność«, są wyrzucani z pracy, nawet jedyni żywiciele rodziny. Twierdze- nie takie jest wierutnym kłamstwem celowo rozpowszechnianym przez środki masowego przekazu PRL, które godzą w interesy i działalność naszego związku. Styl wystąpień pana Siwaka przypomina wystąpienia innego krasomówcy, Goebbelsa, i jest traktowany jako typowy atak bez pokrycia na związek »Solidarność«. Protestujemy i domagamy się publicznego odwołania rzuconych oszczerstw. Jednocześnie sprzeciwiamy się ja- dowitej nagonce na związek rozpętanej przez czynniki sprawujące władzę w PRL. Zarząd Oddziału popiera słuszną akcję protestacyjną zainicjowaną przez KKP polegającą na wstrzymaniu w całym kraju druku i kolportażu gazet codziennych, która ma się odbyć 19-20.08.[19]81 r. Przykład wystą- pienia pana Siwaka i jemu podobnych zmusza nas do podejmowania tego rodzaju akcji. Członkowie PZPR Zarządu Oddziału Regionu Środkowowschodniego NSZZ »Solidarność« w Łukowie składają kategoryczny protest przeciwko wystąpieniu ob. Albina Siwaka, członka KC PZPR, i jego oświadczeniu na II Plenum KC PZPR jakoby ogniwa NSZZ »Solidarność« na terenie miasta Łukowa zwalniały lub zwolniły z pracy osoby, które nie są członkami »So- lidarności«. Stwierdzamy z całą odpowiedzialnością, że jest to informacja nieprawdziwa. Takie fałszywe insynuacje mogą przynieść kłamcy łatwy poklask, z drugiej zaś strony tego rodzaju niesprawdzone informacje wy- wołały głębokie oburzenie 12-tys. organizacji NSZZ »Solidarność« w Łu- kowie, wśród których są członkowie PZPR, oraz reszty jego mieszkańców z żądaniem potępienia osoby, która w ich opinii niegodna jest nosić legitymacji członka PZPR, a tym bardziej piastować funkcje w KC PZPR w kraju, który historycznie szczyci się ogólną tolerancją poglądów w imię ogólnego dobra wszystkich Polaków w tych szczególnie trudnych chwilach. Podpisali: członkowie PZPR Zarządu Oddziału Regionu Środkowo- -Wschodniego NSZZ »Solidarność« w Łukowie.

W biuletynie MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach zawarte są informacje, że kolejarze w Siedlcach poinformowali „Solidarność” w Siedlcach, że do

348 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

ZSRR „odjechało 6 wagonów chłodni przewożących cukier, zupę pomidorową w koncentracie, proszek do prania” i dalej, że w następnym transporcie znala- zło się „2 mln par skarpetek męskich załadowanych na Stacji Łódź Fabryczna”. Stwierdza się rozpoczętą kampanię ataków „Solidarności” na radnych WRN. Zarzuca się im bezwolność, uległość, a także przyzwolenie na manipulowanie radnymi przez władzę, która wyraża się akceptacją decyzji zapropono- wanych przez nich. Dzisiaj na odbytym plenum KM PZPR w Siedlcach Komisja ds. Działaczy zainicjowała apel, który został przyjęty przez plenum. Przesyłamy treść apelu:

My, weterani ruchu robotniczego Siedlec, zaniepokojeni obecną sytuacją polityczną kraju, domagamy się od kierownictwa Partii i rządu zdecydowanych działań prowadzących do zapewnienia ładu, porządku i przestrzegania prawa. Stanowczo protestujemy przeciwko dążeniom ekstremalnych sił w kierownictwie »Solidarności« zmierzających do dezorganizacji życia społeczno-politycznego kraju, anarchii, a w rezultacie obalenia ustroju socjalistycznego i przejęcia władzy. Jak nikt w tym kraju mamy prawo tego żądać. My, nasze pokolenie, walczyło o socjalizm — ustrój społecznej sprawiedliwości — i tak, jak bronić będziemy socjalizmu przed wypaczeniami, tak będziemy strzec socjalistycznego ładu i porządku dla nas, dla naszych dzieci i wnuczków. Przeżywamy kryzysy. Wszyscy odczuwamy uciążliwości codziennego życia, stanie w kolejkach. Trudno jest żyć, lecz nie można mówić, że w Pol- sce panuje głód. Zachowajmy powagę, nie szastajmy tym tragicznym sło- wem, róbmy wszystko, aby do tego nie dopuścić. My, ludzie „starej daty”, doświadczyliśmy głodu, wiemy co to znaczy, dlatego uważamy, iż naszym obowiązkiem jest przestrzegać młodszych. Trzeba przede wszystkim dobrej pracy. Ojczyzna — jak mówił Norwid — to przecież wielki zbiorowy obowiązek. Tylko dobrą pracą wszystkich obywateli możemy przysporzyć żywności i dóbr materialnych. Nie strajki, marsze głodowe, protesty, lecz codzienna wydajna praca jest potrzebna krajowi. Apelujemy do wszystkich ludzi, którym leży na sercu dobro Polski, o poparcie dla Partii i rządu. Popieramy uchwały II Plenum KC PZPR i wzywamy wszystkich członków Partii do aktywnej ich realizacji. Ludzie, od- różniajmy ziarno od plewy, dobre od złego. Zastanówmy się, komu potrzebna jest »mętna woda«, anarchia i chaos. Z perspektywy czasu, który przeżyliśmy, z całą stanowczością stwierdzamy, że obecne pociągnięcia »Solidarności«, jej taktyka w walce z rządem jest kosztowną zabawą bez szacunku dla powagi sytuacji. Apelujemy do władz administracyjnych województwa: dzielmy wszystko, czym województwo dysponuje, rów- no i sprawiedliwie. Trzeba podjąć też energiczne działania zmierzające do całkowitego wyeliminowania spekulacji. Ludzie nie mogą bogacić się kosztem innych, a sama władza nie da sobie rady z czarnym rynkiem i pa- serstwem. Potrzebny jest społeczny ruch do walki z tym złem. Wzywamy do tego wszystkich obywateli. Apelujemy wreszcie do wszystkich rozsąd-

349 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

nych ludzi, aby codziennym wysiłkiem wspierali socjalistyczną władzę. Dziś jak nigdy potrzeba nam spokoju. Potrzeba nam, starym, potrzeba naszym rodzinom, naszym dzieciom i wnukom.

[19 sierpnia 1981]763

Około godz. 11.30 do województwa siedleckiego dotarła prasa centralna: „Trybuna Ludu” — 1000 egzemplarzy, i „Żołnierz Wolności” — 500 egzemplarzy. Otrzymany nakład został rozdzielony na poszczególne miasta i zakłady pracy. Gazety zostały udostępnione możliwie najszerszej rzeszy społeczeństwa — umieszczono je w gablotach, na tablicach ogłoszeń itp., w zakładach pracy, jak również w szczególnie uczęszczanych punktach miast i gmin. W wojewódz- twie nie ma żadnych utrudnień w zakresie dystrybucji, nie stwierdzono przy- padków strajków kioskarzy ani pracowników RSW „Prasa — Książka — Ruch”. Fakt ograniczonego wydania prasy komentowany jest we wszystkich środowiskach społecznych. Jednocześnie stwierdza się, że jest to poważna pró- ba konfrontacji „Solidarności” z Partią i rządem. Ocenia się ją w niektórych kręgach robotniczych jako „awanturnictwo polityczne” (Siedlce, Mińsk Mazo- wiecki). Wyrażany jest pogląd, że władze zdecydowanie powinny rozprawić się z inspiratorami strajku, gdyż w obecnej i tak trudnej sytuacji może doprowa- dzić on do tragedii narodowej. Aparat ścigania powinien wdrożyć postępowa- nie karne w stosunku do wszystkich, którzy dopuścili się przypadków łamania prawa. W tym względzie nie powinno być żadnej pobłażliwości (głosy aktywu partyjnego). Z akceptacją spotyka się jednocześnie stanowisko rządu, resortów, które podjęły wszystkie możliwe działania, aby prasa, chociaż w ograniczonym nakładzie, ukazała się w sprzedaży. Spotykane są opinie, aby w stosunku do najbardziej zaangażowanych w strajki i zbytnio ulegających żądaniom strajku- jących pracowników RSW „Prasa — Książka — Ruch” i zakładów poligraficznych wyciągnąć konsekwencje służbowe do zwolnienia z pracy włącznie.

[20 sierpnia 1981]764

Głównym źródłem komentarzy społeczeństwa jest strajk drukarzy i w związku z tym ograniczone dostawy prasy. Powszechny jest pogląd, że jest to jednoznaczne targnięcie się „Solidarności” na Partię i władzę, i próba zademonstrowania siły. Zdaniem znacznej części społeczeństwa „Solidarność” zanotowała połowiczny sukces, gdyż nie udało się zrealizować hasła „dni bez

763 Tamże, s. 11. 764 Tamże, s. 12–13.

350 TEKSTY ŹRÓDŁOWE prasy”. Padają stwierdzenia, że „Solidarność” będzie chciała zdyskontować swoją akcję propagandową eksponując rzekome sukcesy. W tej sytuacji rząd i odpowiednie resorty powinny uprzedzić działania „Solidarności” przekazując swoją wersję i ocenę wydarzeń. W tym celu w telewizji i radiu wskazane byłoby wystąpienie przedstawiciela rządu w możliwie najkrótszym czasie. Zdaniem aktywu partyjnego, a szczególnie starych działaczy, nie do przyjęcia jest obecna sytuacja, aby o wydawaniu prasy partyjnej decydowała „Solidarność”. W związku z tym istnieje pilna potrzeba stworzenia systemu gwarantującego na przyszłość udaremnienie [przeprowadzenia] przez „Soli- darność” akcji podobnego typu. Wyraża się sądy, że obecny strajk pokazał, jacy ludzie są nieodpowiedni w zakładach poligraficznych i trzeba zrobić wszystko, aby wyeliminować ich z wydawnictw partyjnych. Charakterystyczna jest wy- powiedź, że „prasa partyjna jest zbyt ważna, aby nie być pewnym czy się ona ukaże, czy też nie” (Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Stoczek Łukowski, Siennica). Uważa się jednocześnie, że akcja „Solidarności” — „Dni bez prasy” — nie może ujść związkowi na sucho. Bezwzględnie należy zastosować retorsje w stosunku do wydawnictw „Solidarności”. Spotyka się również sądy, że „Solidarność” nie poprzestanie na jednym ataku na prasę. Będzie starała się robić to wielokrotnie, aż do skutku, włączając do swoich działań także radio i telewizję (Siedlce, Ło- chów, Mrozy, Węgrów, Sokołów Podlaski i inne). W dniu dzisiejszym „Trybuna Ludu” i „Żołnierz Wolności” dotarły do Siedlec o godz. 6.00 rano. Zostały rozkolportowane [jedynie] do miast, zakła- dów pracy ze względu na niewielkie nakłady — „Trybuna Ludu” — 1000 egzemplarzy, „Żołnierz Wolności” — 500 sztuk. Udostępniono je także w szcze- gólnie uczęszczanych punktach miast i gmin. Nie stwierdza się najmniejszych trudności z kolportażem prasy. Bez zakłóceń funkcjonują kioski „Ruchu”. W woj. siedleckim szeroko kolportowany jest serwis informacyjny MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach. Zawarte są w nim przekazy o spotkaniu prezydium [MKS] Mazowsze z załogą Domu Słowa Polskiego765, w którym uczest- niczył I sekretarz KW tow. S. Kociołek766. Zakończyły się one decyzją o niedru- kowaniu „Trybuny Ludu”. Wiele uwagi poświęca się również zatrzymaniu przez milicję osób roz- wieszających plakaty w Częstochowie i Rzeszowie. W ulotkach „Solidarności” zawarte jest oświadczenie MKS Mazowsze Oddział w Siedlcach wyrażające poparcie dla akcji protestacyjnej „Dni bez prasy”767.

765 Dom Słowa Polskiego — największy zakład poligraficzny w PRL mieszczący się w Warsza- wie przy ul. Miedzianej 11. 766 Stanisław Kociołek (1933–2015) — działacz PZPR, I sekretarz KW w Warszawie (1980–1982). 767 Tzw. strajk prasowy, podjęty uchwałą KKP z 12.08.1981 r., polegał na wstrzymaniu w całym kraju druku i kolportażu gazet codziennych. Przeprowadzono go w dniach 19–20.08.1980 r.

351 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Dnia 30 sierpnia br. w Siedlcach odbędzie się uroczystość poświęcona pamięci wydarzeń sierpniowych [1980 r.] połączona z odprawieniem mszy świętej i uroczystą homilią. […]

[21 sierpnia 1981]768

Dzisiaj do woj. siedleckiego prasa dotarła w godzinach porannych w normalnym nakładzie. Jedynie nie dostarczono „Sztandaru Młodych” i „Głosu Pracy”. Jak wynika z otrzymanych przekazów z redakcji „Trybuny Mazowiec- kiej”, nie ukaże się „Tygodnik Siedlecki”. Komitet Wojewódzki czyni starania, aby w oparciu o własną bazę wydawnictwo to ukazało się w mniejszym nakła- dzie i formacie. W odczuciach społecznych ogłoszenie przez „Solidarność” „Dni bez prasy” nie przyniosło zamierzonego celu, gdyż praktycznie prasa się ukazała, choć w okrojonym formacie i w zmniejszonym nakładzie. Zdaniem aktywu organizując strajk „Solidarność” jeszcze raz ujawniła cele polityczne związku. Coraz częstsze są głosy, nawet członków „Solidarności”, że związkowi bardziej chodzi o interesy określonej grupy ludzi niż o obronę klasy robotniczej (Siedlce, Mińsk Maz., Sokołów Podlaski, Łochów). W dniu wczorajszym do zakładów pracy woj. siedleckiego, jak również teleksem do KW, została nadana uchwała zarządu regionalnego NSZZ [„Soli- darność”] Mazowsze, której treść przekazujemy:

W związku z ogłoszonym przez rząd wprowadzeniem zmian cen niektó- rych artykułów spożywczych od dnia 24.08.[19]81 r. – Zarząd Regionu Mazowsze oświadcza co następuje: 1. Wprowadzenie w obecnej, niezwykle napiętej sytuacji społecznej w kraju drastycznych podwyżek cen podstawowych artykułów spo- żywczych bez szerokiej konsultacji i zgody społeczeństwa może do- prowadzić do wybuchu niekontrolowanego protestu społecznego. 2. Zastosowany przez władze system arbitralnego wprowadzenia podwyżek jest nie do przyjęcia dla społeczeństwa i związku. Żąda- my przed każdą podwyżką: • ogłoszenia przez rząd szczegółowych projektów zmiany cen i zasad rekompensaty przez wszystkie środki masowego przekazu, • pozostawienie związkowi 3 tygodni czasu od chwili ogłoszenia projektu na przeprowadzenie konsultacji z członkami, • udostępnienia ogólnopolskiego programu telewizyjnego wła- dzom związku w celu przedstawienia społeczeństwu stanowiska związku.

768 APS KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 15–16.

352 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

3. Sprzeciwiamy się opinii ekspertów zawartej w uchwale KKP doty- czącej zmian cen pieczywa i artykułów zbożowych. Proponowane przez rząd, a akceptowane przez ekspertów KKP, rekompensaty nie uwzględniają bowiem wzrostu cen artykułów pochodnych. Wy- sokość rekompensaty powinna być uzależniona od dochodów na członka rodziny, wyliczana na podstawie norm fizjologicznych. Nie mamy również żadnych podstaw do wiary w »znaczną poprawę zaopatrzenia«, o której mówi uchwała KKP.

Do wielu zakładów pracy na adres komitetów zakładowych PZPR z War- szawy nadesłany został „Manifest Polskiej Partii Komunistycznej”. Stwierdza się w nim m.in.:

PZPR znajduje się w stanie rozkładu, atakowana od zewnątrz i [od] we- wnątrz — pada na kolana. Szarpana przeciągami rewizjonistycznymi, so- cjaldemokratycznymi i chadeckimi nie jest w stanie dźwignąć się z upadku. Stwarza tylko pozory: pozory władzy, pozory czynu, pozory myśli.

W zakończeniu zawarty jest apel:

Proponujemy wam partię ideowo zwartą i zdyscyplinowaną. Proponuje- my wam życie dla idei i społecznego dobra. Proponujemy wam godność i honor polskiego komunisty. Proponujemy miłość ojczyzny i internacjo- nalistyczną przyjaźń z komunistami z innych krajów”.

I dalej się stwierdza:

PPK działać będzie na razie w konspiracji. Zmierzać będziemy do prze- jęcia władzy w porozumieniu z PZPR, o ile zdoła ona odzyskać ideowe oblicze i oczyścić się z ludzi rozsadzających ją od wewnątrz, albo też bez tej współpracy.

Manifest jest podpisany: „Tymczasowy Komitet Centralny Polskiej Partii Ko- munistycznej”. W społeczeństwie woj. siedleckiego szeroko komentowana jest sprawa podwyżki cen na pieczywo, mąkę i artykuły mączne. Stwierdza się duży chaos związany z terminem wprowadzenia tej decyzji. Początkowo podwyżka miała być wprowadzona dnia 24 sierpnia, obecnie została przesunięta na 31 bm. Zda- niem aktywu partyjnego nie można zwlekać z wprowadzeniem decyzji o pod- wyżce. Padają głosy, że jeśli rząd podjął sprawę podwyżki cen, przedstawione zostały nawet już ceny, to nie można przekładać takiej sprawy. Odbierane jest to jako ustępstwo rządu wobec żądań „Solidarności”. Komentarze takie padają w kontekście ostatniej uchwały MKZ Mazowsze (Siedlce, Mińsk Maz., Soko- łów Podlaski). […]

353 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[24 sierpnia 1981]769

Najwięcej kontrowersji wzbudza obecnie problem zaopatrzenia w arty- kuły spożywcze i przemysłowe. Sytuację ocenia się obecnie jako dramatyczną. Ludzie w godzinach nocnych zajmują kolejki w sklepach mięsnych. Powszech- ne są głosy w rodzaju, że „naród nie może dalej być tak męczony, rząd musi znaleźć jak najszybciej rozwiązanie, gdyż inaczej mogą wybuchnąć konflikty, ludzie wyjdą na ulice” (Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Sokołów Podlaski, Sienni- ca, Bielany). W wielu zakładach pracy stwierdza się pogorszenie dyscypliny, brak troski o mienie i maszyny (szczególnie w SKR Mokobody, Siennica i inne). Coraz więcej krytycznych uwag dotyczy oceny pracy administracji. Działa ona schematycznie, zbyt mało angażuje się w rozwiązywanie proble- mów społeczeństwa, cechuje się opieszałością, inercją, zasłania przepisami bez wnikania w sprawy ludzkie. Jako przykład podaje się fakty, że pomimo wprowadzenia zakazu sprzedaży wolnorynkowej, wydaje się zezwolenia na ubój gospodarczy i sprzedaż. Zdaniem aktywu partyjnego, bardzo często administracja hamuje skuteczność przemian inicjowanych przez Partię (Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Garwolin). Stwierdza się aktywizację działań MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach. W niektórych zakładach pracy w Siedlcach propaguje się ogłoszenie zapowia- dające odbycie dnia 30 sierpnia w tym mieście na Placu Tysiąclecia okoliczno- ściowej akademii oraz mszy, która zostanie odprawiona w kościele garnizono- wym. Spodziewany jest przyjazd przedstawicieli KKP „Solidarność” i władz Regionu Mazowsze. Władze siedleckiego oddziału „Solidarności” podjęły działania zmierzające do założenia kartoteki funkcjonariuszy MO i SB. W tym celu sugeruje się aktywowi „Solidarności” wykonanie zdjęć w/w. W środowisku etatowych pracowników MKZ „Solidarność” w Siedlcach panuje duże rozczarowanie w związku z odwołaniem „marszu gwiaździste- go”. Wyrażane są opinie, że zadecydował o tym Prymas Polski770. Częsty jest pogląd, że sprawa marszu nie została definitywnie przekreślona. Uważa się, że ostateczna decyzja zapadnie dnia 22 września br. W Kłoczewie „Solidarność” RI rozpowszechniła ulotki skierowane do kolegium orzekającego, aby „wymierzyło naczelnikowi [gminy] najwyższy wymiar kary”, gdyż negatywnie wyrażał się o związku. Posądza go się też o zdzieranie wydawnictw związkowych. Ponadto rozkolportowano ulotki do- magające się odwołania naczelnika gminy i 3 pracowników, a także zarządów

769 Tamże, s. 19–20. 770 20.07.1981 powstał Komitet Organizacyjny, którego celem było przeprowadzenie w dniach 17–22.08.1981 „marszu gwiaździstego”. Ok. 300 tys. osób z siedmiu miast miało przejść do War- szawy na mszę polową w intencji uwolnienia więźniów politycznych. Władze „Solidarności” i Episkopat opowiedziały się jednak przeciwko tej inicjatywie i 16 sierpnia akcja została odwo- łana.

354 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

GS „SCh” i SKR. Podpisane są również przez „Solidarność”. Należy domnie- mywać, że z jej inicjatywy zawieszono771 wydawnictwa partyjne umieszczone w gablocie. W gminie Sadowne bardzo aktywnie działalność na rzecz założenia „So- lidarności” RI prowadzi ob. Wujek Kazimierz, mieszkaniec Warszawy, mający domek letniskowy na terenie gminy. W rozmowach z rolnikami używa między innymi sformułowań i argumentów: „partyjniacy – sługusy bolszewików”, „będziemy wieszać partyjniaków”, „Jaruzelski nic nie znaczy”, „mamy broń”, „pójdziemy na noże już jutro”, „mamy swoich generałów w Wojsku Polskim”. W Bielanach członkowie „Solidarności” jawnie atakują członków Partii i radnych GRN. Wyrażają się one w stwierdzeniach: „słabo wyglądam, bo jestem zagłodzony”, „to nasz socjalizm do tego doprowadził, komunizm”, „nas zgubiły kółka rolnicze i Gierek”, „komunistyczna partia chce się wybielić, ale to się jej nie uda”. Członkowie „Solidarności” zażądali rozwiązania dotychczasowej Gminnej Rady Narodowej w terminie do 15 września br. i rozpisa- nia nowych wyborów. Jeśli żądanie nie zostanie spełnione, zapowiedziano na znak protestu wywieszenie flag biało-czerwonych, a gdy i to okaże się bezsku- teczne, na 3 dni rolnicy wstrzymają dostawy żywca. Jeśli pomimo wszystko GRN nie ustąpi, na dzień 1 października br. zapowiedziano strajk okupacyjny Urzędu Gminy. O nastrojach członków „Solidarności” i ich nieprzejednanej postawie świadczy wypowiedź jednego z nich: „Ostatni zjazd uświadomił dokładnie, że proces odnowy jest obłudny. [...] Wejście we współpracę z Partią odrzucamy. Z ZSL — z tchórzami precz. Domagamy się rozwiązania Rady w trybie natychmiastowym”.

[26 sierpnia 1981]772

Do problemów szeroko dyskutowanych w woj. siedleckim w dalszym ciągu należą sprawy pogarszającego się zaopatrzenia na rynku, zapowiedzi zmian cenowych. Wyczuwa się zmęczenie istniejącymi trudnościami zaopa- trzeniowymi w artykuły spożywcze. Powszechnie wini się Partię za obecny stan rzeczy. Charakterystyczne wypowiedzi są w rodzaju: „Partia doprowa- dziła do pustych półek w sklepach” (Siedlce, Mińsk Mazowiecki). Pogarsza się zaopatrzenie w artykuły przemysłowe. Praktycznie nie ma materiałów konfekcyjnych, wykupywane są ubrania i obuwie. Krążą pogłoski, że wszystkie artykuły zdrożeją, wynikiem tego jest wykup wszystkiego, co pokaże się w sklepach, bez względu na to czy dany artykuł jest akurat przydatny.

771 W znaczeniu — zasłonięto poprzez zawieszenie swoich materiałów. 772 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 21–23.

355 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Wiele dyskusji dotyczy proponowanych zmian cen na artykuły zbożo- we. Generalnie podwyżki uważa się za celowe. Podnoszony jest problem rekompensat. Dominuje pogląd, że są one zbyt małe dla osób niżej zarabiających. Proponowane wysokości nie wyrównują uszczerbku w rodzinnych budżetach (Siedlce, Sokołów Podlaski, Stoczek Łukowski, Łochów i inne). Duże zainteresowanie wywołało spotkanie tow. Stanisława Kani z aktywem zakładów pracy Poznania. Wobec ograniczonej informacji w środkach masowego przekazu, oczekuje się na dzisiejsze sprawozdanie w telewizji. Przychylnie ocenia się audycję telewizyjną, w której ukazano sprawców rabunku na samotną kobietę, członków „Solidarności”. Wyeksponowanie fak- tów bez zbędnego komentarza sprawiło, że audycja trafiła do społeczeństwa. Bardzo zróżnicowane nastroje panują wśród rolników woj. siedleckiego. Wzrastają ceny wolnorynkowe zbóż. Żyta do 1700 zł za q, a pszenicy ponad 2000. Taka sytuacja powoduje głosy o nierentowność hodowli trzody chlewnej. Związane jest to także z informacjami o wzroście cen węgla i energii elektrycznej. Niewielki jest skup zboża w punktach GS „SCh”. Rolnicy twierdzą, że zbyteczne są im pieniądze, za które i tak nic nie mogą kupić. Fakt ten rodzi presję na władze, aby wprowadzić handel wymienny – za dostarczony żywiec i zboże państwo powinno dostarczać rolnikom maszyny i środki produkcji rolnej. Proponuje się z tej transakcji wyłączyć nawozy sztuczne. Nastroje powyż- sze najdobitniej ilustruje uchwała Egzekutywy KG PZPR w Korytnicy, została ona skierowana do KW PZPR. Stwierdza się w niej potrzebę wprowadzenia handlu wymiennego. Spotkała się ona z poparciem na posiedzeniu GRN i FJN. Wielu rolników szuka prywatnych kontaktów z zakładami pracy, aby w zamian za trzodę chlewną otrzymać narzędzia rolnicze. Stwierdza się zjawisko wykupywania trzody przez prywatnych handlarzy i ludzi z miast. Ceny za kg wahają się w granicach 110–120 zł. Problemy powyższe podnoszone były na wczorajszym posiedzeniu Egze- kutywy KW. Postulowano również: • potrzebę szybkich działań Partii i rządu zmierzających do konkretnego, operatywnego rozwiązywania trudności, • wzmocnienia dyscypliny w zakładach pracy, • jednoznacznego reagowania władz na wrogą propagandę, • ujednolicenia przepisów reglamentacyjnych w całym kraju, gdyż „obecnie Polska składa się z 49 niezależnych samorządowych republik, w których jeszcze miasta wprowadzają swoje przepisy”, • wiarygodność informacji, gdyż często podaje się je bez sprawdzenia; jako symptomatyczne zjawisko podawano żądanie „Solidarności” usu- nięcia czołgu z Westerplatte, kiedy faktycznie sprawa wyglądała inaczej, • doprowadzenia do stanu, aby wydawane kartki na artykuły reglamen- towane nie były bez pokrycia.

356 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

W niektórych gminach notujemy inicjatywy zmierzające do przyspieszenia skupu zboża. Podajemy treść apelu do rolników gminy Skórzec:

Mieszkańcy, rolnicy gminy Skórzec! Wszyscy znamy ciężką sytuację go- spodarczą, którą przeżywa nasz kraj. Odczuwamy uciążliwość kolejek w miastach i na wsi. Zdajemy sobie sprawę, że zaopatrzenie w żywność mieszkańców miast, robotników, inteligencji, młodzieży, bardzo często dzieci rolników, uzależnione jest od produkcji i dostaw artykułów rolnych na rynek. Od tego ile sprzedamy państwu płodów rolnych, zależeć będą efekty pracy robotników, górników, hutników, tych wszystkich, którzy produkują dla potrzeb rolnictwa. Apelujemy do rolników naszej gminy, aby każdy dobrowolnie do punktu skupu GS „SCh” dostarczył co najmniej 2 kwintale zboża. W ten sposób nie uszczuplimy swoich za- pasów, a dostarczymy miastu i sobie zboża tak niezbędnego na chleb. Zwracamy się z wezwaniem o realizację naszego apelu, o wykonanie pa- triotycznego obowiązku wobec społeczeństwa i państwa. Jednocześnie apelujemy do rolników wszystkich gmin województwa siedleckiego, aby podobnym czynem poparli nasze wezwanie. Podpisał: Komitet Gminny PZPR, Gminny Komitet ZSL, Gminna Rada Narodowa, Gminny Związek Kółek i Organizacji Rolniczych, NSZZ Rolników Indywidualnych »Soli- darność«.

Stwierdza się aktywizację MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach w związ- ku z obchodami pierwszej rocznicy sierpnia [1980 r.]. Dnia 30 sierpnia w Sie- dlcach zapowiedziana jest uroczystość przewidująca akademię patriotyczną, mszę i homilię biskupa siedleckiego. W pierwszej części przewiduje się między innymi uczczenie dodatkowo następujących rocznic: „cudu nad Wisłą”, podpisania paktu Ribbentrop — Mołotow, wybuchu II wojny światowej, wkroczenia wojsk radzieckich 17 września 1939. Do obchodów szeroko włączona została „Solidarność” RI, planuje się zbiorowe przyjazdy uczestników. Łącznie udział w uroczystościach ma wziąć ok. 10 tys. [osób]773. Dzisiaj w nocy z siedziby KG w Repkach zerwano i zniszczono flagę.

[27 sierpnia 1981]774

Przesyłam poniżej wykaz delegatów wybranych z terenu wojewódz- twa siedleckiego na Zjazd Krajowy NSZZ „Solidarność”. Liczba ogółem — 7, w tym: członków PZPR – nie ma; ZSL — nie ma; SD — nie ma; Stowarzyszenia PAX — 1; robotników – nie ma, jeden zatrudniony na stanowisku mistrza; pra- cowników umysłowych — 7.

773 Zob. wkładka zdjęciowa poz. 66. 774 Tamże, s. 24–25.

357 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

1. Goławski Daniel Krzysztof, s. Zygmunta i Anieli z d. Czarnockiej, ur. 3.01.1953 w Siedlcach; bezpartyjny, wykształcenie wyższe, zatrudniony w Wojewódzkim Urzędzie Statystycznym w Siedlcach, obecnie oddelegowany do NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze Oddział w Siedlcach, gdzie pełni funkcję v-przewodniczącego [...]; wymieniony przed powstaniem NSZZ „Solidarność” był zaangażowany w działal- ność na rzecz zorganizowanej grupy antysocjalistycznej, wraz z ojcem Zygmuntem uczestniczył w spotkaniach KPN-u, KSS-KOR-u i ROP- CiO oraz kolportował wrogą i antysocjalistyczną literaturę. Aktualnie swą wrogą działalność prowadzi w szeregach „Solidarności”, utrzymuje kontakty z liderami w/w grup oraz prowadzi dystrybucję wrogich materiałów. Jest on głównym dostawcą do NSZZ „Solidarność” w Siedlcach wszelkich plakatów oraz ulotek wydanych przez Komitet Obrony Więzionych za Przekonania775. Sam też wchodzi w skład tego Komitetu. Był on również inicjatorem zbierania podpisów pod petycją o uwolnienie więźniów politycznych. W ostatnim okresie był on głów- nym organizatorem tzw. „marszu gwiaździstego” z terenu Siedlec. 2. Marek Biały, s. Mariana i Janiny z d. Antkowiak, ur. 1.04.1949 r. Śro- da Wielkopolska; wykształcenie wyższe, zatrudniony w Odlewni Sta- liwa „Stalchemak” w Siedlcach na stanowisku specjalisty technologa; bezpartyjny, zamieszkały w Siedlcach [...]. Obecnie jest na 2-letnim urlopie bezpłatnym z w/w zakładu i pracuje w MKZ NSZZ „Solidar- ność” w Siedlcach. Z chwilą powstania NSZZ „Solidarność” w „Stal- chemaku” aktywnie włączył się do tej organizacji pełniąc jednocześnie funkcję z-cy przewodniczącego. Z chwilą utworzenia MKZ NSZZ „So- lidarność” w Siedlcach wszedł w skład zarządu, a w czasie wyborów został v-ce przewodniczącym MKZ oraz przewodniczącym Komisji Interwencyjnej. Wymieniony w miejscu pracy cieszy się dobrą opinią, niekarany, jak też nienotowany przez organa MO. Nie stwierdzono po- wiązań z grupami antysocjalistycznymi. 3. Wiesław Zajączkowski, s. Wiesława i Eugenii Zawistowskiej, ur. 11.02.1944 r. w Łomazach, wykształcenie wyższe prawnicze, bezpartyjny, zamieszkały w Siedlcach [...]. W okresie poprzednim pra- cował w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie, [Sądzie] Powiatowym w Łosicach i [Sądzie] Rejonowym w Siedlcach. Z chwilą utworzenia związku „Solidarność” silnie zaangażował się w jego działalność. Pro- wadzi m.in. kampanię uwolnienia więźniów politycznych, jest radcą prawnym w MKZ, [...] członkiem zespołu redakcyjnego wydawnictwa

775 Komitet Obrony Więzionych za Przekonania powołała KKP NSZZ „Solidarność” 10.12.1980 r. w celu pomocy aresztowanym opozycjonistom pomimo porozumień podpisanych z rządem w sierpniu 1980 r. Zob. wkładka zdjęciowa poz. 44.

358 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

MKZ-u pt. „Odnowa”. 4. Czesław Kujszczyk, s. Adama i Katarzyny z d. Szemraj, ur. 27.05.1935 Czernichów; bezpartyjny, wykształcenie niepełne wyższe, zamiesz- kały Mińsk Mazowiecki [...]. Zatrudniony jest w Fabryce Urządzeń Dźwigowych (FUD) w Mińsku Mazowieckim na stanowisku mistrza w dziale głównego energetyka. Żonaty, ma dwoje dzieci, własny dom i samochód. [Jest] członkiem Zarządu KZ NSZZ „Solidarność”. Jest niezrównoważonym człowiekiem, nie wiadomo jaką podejmie decyzję w danej chwili. Cechuje go negatywny stosunek do MO i SB. 5. Mieczysław Marian Kołtan, s. Mariana i Genowefy z d. Skolimowska, ur. 26.04.1951 r. Łuków; bezpartyjny, wykształcenie wyższe, inżynier elektronik, zamieszkały Łuków [...]. Zatrudniony jest w Kombinacie Parku Obrabiarkowym w Warszawie Zakład Remontowy Obrabiarek w Łukowie (Ponar-Remo) na stanowisku kierownika kontroli jakości. Pełni społecznie funkcję przewodniczącego KZ NSZZ „Solidarność”, aktywnie działa w Prezydium MKZ w Łukowie, jak również utrzymuje częste kontakty z Kombinatem w Warszawie i Regionem Mazowsze. Warunki materialne dobre, mieszka wraz z rodzicami w prywatnym domku. Wykonuje prywatne usługi napraw telewizorów i radiood- biorników. Jest aktywny na odcinku wszelkich przedsięwzięć „Soli- darności”, głównie w aspekcie konfliktów, akcji protestacyjnych. Sto- sunek do MO i SB negatywny. 6. Andrzej Marek Pluciński, ur. 24.04.1947 r. Gdynia, s. Feliksa i Ireny z d. Kalinowska, zamieszkały Garwolin [...], bezpartyjny. Były nauczyciel Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Garwolinie, aktualnie etatowy przewodniczący MKZ NSZZ „Solidarność” w Garwolinie, zaangażo- wany w pracę związku. Prezentuje negatywny stosunek do poczynań PZPR oraz wrogo ustosunkowany [jest] do MO i SB. 7. Witalis Skorupa (b[rak] b[liższych] d[anych]), zatrudniony w Zjedno- czonych Zespołach Gospodarczych „Veritas” w Dębem Wielkim. Czło- nek Stowarzyszenia PAX, znany z wyjątkowo wrogiego nastawienia do sojuszu Polski z ZSRR. Utrzymuje kontakty z ludźmi zaangażowa- nymi w działalność antysocjalistyczną, m.in. utrzymuje bliskie stosunki towarzyskie i koleżeńskie z jednym z przywódców KPN-u Tade- uszem Stańskim. Żona w/w jest prokuratorem w Warszawie, gdzie zamieszkują wspólnie z mężem.

359 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[28 sierpnia 1981]776

Znaczne zainteresowanie społeczeństwa woj. siedleckiego wywołało spotkanie I Sekretarza KC tow. Stanisława Kani z aktywem partyjnym HCP w Poznaniu777. Podobała się formuła spotkania — głosy dyskutantów i następ- nie odpowiedź tow. Kani. Stwierdza się, że I Sekretarz KC rzetelnie przedsta- wił sytuację społeczno-polityczną i gospodarczą kraju. Szczerze przyznał, że jest ona daleka do opanowania. Na tej kanwie pokazał zadania stojące przed Partią i rządem. Padają sformułowania, że [na] niektóre pytania tow. Kania nie udzielił wyczerpującej odpowiedzi. Jako przykład podaje się, że nie określił czasu kiedy Polska może przezwyciężyć kryzys. Zdaniem aktywu, zbyt mało zdecydowane stanowisko zajął wobec „Solidarności”, która przecież w ostatnim okresie nasiliła swoje działania. Spotykane są sądy — przede wszystkim starych działaczy partyjnych — że eksponowanie ciągle kursu porozumienia i dialogu w sytuacji, gdy przeciwnik nie respektuje jego punktów, może obró- cić się przeciwko Partii. Spodziewano się jednoznacznych, ostrych stwierdzeń w stosunku do przeciwników politycznych, których jednak zabrakło w wystą- pieniu (Siedlce, Mińsk Maz., Łochów). Ustępowanie w obecnej chwili uważa się często za błąd polityczny. Częste są uwagi czy Partia nie postępuje nazbyt łagodnie w stosunku do sił łamiących praworządność socjalistyczną i podważających zasady ustrojowe państwa. Spodziewano się, że w sytuacji zagrożenia kraju, o której mówił tow. Kania, zapowiedziane zostaną określone restrykcje (Siedlce, Sokołów Podlaski, Stoczek Łukowski). Generalnie panuje pogląd, że wystąpienie I Sekretarza było potrzebne, gdyż wskazało na pewne nowe elementy sytuacji politycznej w kraju, jak rów- nież na pewne działania gospodarcze, które podejmuje Partia i rząd. Dotyczy to przede wszystkim prac związanych z wdrażaniem reformy gospodarczej. W niektórych rejonach województwa znaczną aktywność zaczyna prze- jawiać „Solidarność” Rolników Indywidualnych. W Łukowie rozkolportowano ulotki nawołujące rolników do przystępowania do związku. Naklejono plakaty przedstawiające dłonie ludzi wyciągnięte w stronę kości, a obok napis: „Rząd rządzi, Partia kieruje, Naród głoduje”. W Łochowie „Solidarność” RI podejmuje działania zmierzające do agitowania rolników, aby nie sprzedawali płodów rolnych. W Mokobodach „Solidarność” zapowiedziała strajk okupacyjny [Urzędu] Gminy w przypadku gdy nie zostaną [s]pełnione jej postulaty — zwolnienia naczelnika i innych. Akcje „Solidarności” wskazują na fakt, że są one sterowane, mają miejsce w różnych rejonach województwa, charakteryzu- ją się podobnym przebiegiem i wysuwaniem podobnych postulatów.

776 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 26–28. 777 Zakłady Przemysłu Metalowego H. Cegielski w Poznaniu — Przedsiębiorstwo Państwowe.

360 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

W Mińsku Mazowieckim rozpowszechniane są pogłoski, że na dzień 17 września br. zapowiedziane są demonstracje w formie marszu gwiaździstego „dla przypomnienia 42 rocznicy napaści ZSRR na Polskę”. Mówi się, że we wrześniu „Solidarność” planuje opanować i unieruchomić stacje nadawcze radia i telewizji, aby przerwać na kilka dni emisję programów. Trwają przygotowania do uroczystości obchodów rocznicy Sierpnia, która ma się odbyć dnia 30.08. Z naszych informacji wynika, że według ocen Kurii zgromadzą one więcej ludzi powodowanych ciekawością niż szczerze zaangażowanych obchodami. Jak wynika z otrzymanych przekazów, w uro- czystościach w Siedlcach nie wezmą udziału przedstawiciele kierownictwa krajowego „Solidarności”778. W dniach 4-6 września odbędzie się IX Rajd Szlakiem Partyzantów Pod- lasia „Jata`81”. Głównym jej punktem ma być odsłonięcie na cmentarzu w Łu- kowie pomnika żołnierzy AK Obwodu Łuków poległych w walkach w latach 1939–1945. Ma się odbyć msza celebrowana przez biskupa siedleckiego. We wrześniu ma zostać odsłonięta tablica pamiątkowa w katedrze siedleckiej ku czci poległych, pomordowanych i zmarłych w kraju i na obczyźnie żołnierzy siedleckiego obwodu AK. W licznych informacjach kierowanych do instancji partyjnych i KW zawarta jest prośba, aby dawać szerokie przekazy charakteryzujące działaczy KOR, ekstremistów „Solidarności” i innych ludzi, którzy występują przeciwko Partii i socjalizmowi. Ponawiane są żądania zakazu kolportowania wrogich ulotek, wydawnictw „Solidarności” szkalujących rząd i Partię. Uważa się, że drukujący i kolportujący te wydawnictwa powinni być osadzani w aresztach i sądzeni. O potrzebie takich działań mówiono między innymi na naradzie dy- rektorów szkół. Jeden z nich stwierdził: „Wiemy, kto to jest Michnik. To nie jest jego nazwisko. Czy zdajemy sobie sprawę, że to ludzie niepolskiej narodowo- ści rozgrywają nasze sprawy? Trzeba szeroko informować opinię publiczną”. Pewne zaniepokojenie wywołuje zbliżający się zjazd „Solidarności”. Wyrażane są obawy czy związek na zjeździe nie ogłosi się partią polityczną. W środowiskach rolników nadal utrzymuje się tendencja wzrostu cen wolnorynkowych na zboże. Kwintal żyta kosztuje 2000 zł, pszenicy ponad 2,5 tys. zł. Mocno podnoszone są sprawy nieopłacalności hodowli trzody chlewnej, coraz częstsze są głosy, aby podwyższyć ceny skupu zboża i trzody do cen wolnorynkowych. Nasilają się przypadki wykupywania trzody chlewnej przez handlarzy i ludzi z miasta — cena za kilogram żywca dochodzi do 130 zł. Stwierdza się bardzo duży spadek skupu bydła i trzody chlewnej — w niektó- rych gminach nawet o 80% w porównaniu do analogicznego okresu ubiegłego roku. Powszechne jest żądanie handlu zamiennego z państwem. Padają stwierdzenia w rodzaju: „Pieniędzmi nie będę tapetował chałupy, potrzebne są mi

778 Zob. A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 109–111.

361 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW maszyny, materiały budowlane”. Bardzo mały jest spływ zboża do punktów skupu. Częste są przypadki przetrzymywania jeszcze ubiegłorocznych zbio- rów. Obiegowe jest powiedzenie, że „zboże było, jest i będzie najtwardszą779 walutą”. Działania GS „SCh” w zakresie intensyfikacji skupu żywca i zbóż praktycznie nie przynoszą rezultatów.

[1 września 1981]780

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 16 do 31 sierpnia 1981 r. złożyło legitymacje partyjne 48 osób, w tym: • 28 robotników, • 14 rolników, • 5 prac. umysłowych, • 1 pozostały, • 3 kandydatów. Powody złożenia legitymacji: • utrata zaufania — 3 osoby, • działalność w NSZZ „Solidarność” — 5 osób, • nacisk członków rodziny — 1 osoba, • inne przyczyny — 6 osób, • bez podania przyczyn — 33 osoby. Od początku [września 1980 r.] legitymacje partyjne złożyło 3392 osoby. W okresie od 16 do 31 sierpnia [1981 r.] wydalono i skreślono 76 osób, w tym: 42 robotników i 25 rolników. W tym samym okresie czasu przyjęto do Partii 1 kandydata — robotnika.

[1 września 1981]781

Wiele dyskusji w społeczeństwie woj. siedleckiego wzbudziła wypo- wiedź premiera Wojciecha Jaruzelskiego w Koszalinie. Podkreśla się, że jednoznacznie zabrzmiały w niej stwierdzenia mówiące, że jeśli „Solidarność” nie podejmie konstruktywnej współpracy, wówczas krajowi grozi konfrontacja. Postawa taka spotkała się z aprobatą aktywu partyjnego, gdyż jego zdaniem trzeba w końcu zdecydowanie postawić sprawy w sytuacji, gdy „Solidarność” wysuwa coraz to nowe żądania i podejmuje akcje dezorganizujące coraz to inne dziedziny życia. Charakterystyczne w tym względzie są wypowiedzi

779 W oryg. najtrwalszą. 780 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 31. 781 Tamże, s. 32–34.

362 TEKSTY ŹRÓDŁOWE w rodzaju: „trzeba raz konsekwentnie rozpocząć działania i nie wycofywać się, gdyż już obecnie rząd nie ma dróg odwrotu” (Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Stoczek Łukowski). Generalnie padają pytania: Jaka jest strategia Partii wobec narodu? Jakie są koncepcje działania, które zyskałyby poparcie zdecydowanej części społeczeństwa? Padają też pytania, co będzie jeśli „Solidarność” nie ustąpi. Podjęcie konfrontacji groziłoby tragedią narodową. Jakie siły podjęłyby działania w sytuacji, gdy „Solidarność” jest wielomilionową organizacją (głosy ze środowisk robotniczych z Sokołowa Podlaskiego, Mińska Mazowieckiego, Łochowa). Wystąpienie premiera rozpatrywane jest również jako apel o roz- wagę kierownictwa „Solidarności” i zaprzestanie destrukcyjnych działań (Sie- dlce, Kałuszyn, Mordy). W dalszym ciągu stwierdza się aktywizowanie się kierownictwa „So- lidarności” w Siedlcach. Związane jest to z obchodami pierwszej rocznicy Sierpnia, jak również z akcją na rzecz propagowania programu KPN. Dnia 30 sierpnia NSZZ „Solidarność” [Regionu] Mazowsze Oddział w Siedlcach zorganizowała uroczystość na Placu Tysiąclecia, w centrum którego znajduje się Kościół Garnizonowy782. Uroczystość rozpoczęła się przemówieniem Jana Mizikowskiego — adwokata z Węgrowa. Wystąpienie jego zawierało szereg akcentów antyradzieckich, następnie biskup siedlecki Jan Mazur odprawił mszę. W wygłoszonej homilii nawiązał on do rocznicy powstania „Solidarno- ści”. Wzywał do wydajnej pracy, walki z alkoholizmem i innymi negatywny- mi zjawiskami społecznymi. W części artystycznej wystąpiła Hanna Skarżan- ka z córką. Recytowała wiersze Mickiewicza, Norwida i Miłosza. Następnie 10-minutowe przemówienie wygłosił Zbigniew Bujak — przewodniczący NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze. Przedstawił wydarzenia minionego roku, podkreślił, że okres ten był systematyczną walką „Solidarności”, która wywalczyła rejestrację związku, wolne soboty i zdobyła prasę. Do zdobycia pozostało radio i telewizja — ostatnie bastiony rządu, które również zostaną opanowane, a siła związku powoduje, że wyjdziemy z kryzysu. Następnie zło- żono wieńce w miejscach pamięci narodowej związanych z walkami w czasie II wojny światowej. W czasie uroczystości eksponowano transparenty o treści: „Ruch Młodej Polski — Siedlce”, „Konfederacja Polski Niepodległej”, „Uwol- nić więźniów politycznych”. W uroczystości wzięło udział około 2,5 tysiąca osób. Przed uroczystością rozkolportowane zostały plakaty przedstawiające trupią czaszkę z napisami: „Pierwszy efekt IX Zjazdu PZPR”, a pod rysunkiem: „Obcięcie racji żywno- ściowych”. Rozprowadzane było oświadczenie Obywatelskiego Komitetu [Bu- dowy] Pomnika Ofiar Katynia783, a także ulotka „Jedna z gwarancji”, zawie-

782 Więcej informacji nt. obchodów zob. IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0421/359, Zob. wkładka zdjęciowa poz. 68–81. 783 Organizacja społeczna powstała 1.08.1981 r. na skutek przekształcenia wewnętrznego Ko-

363 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW rająca informacje o działalności KPN. Ponadto sprzedawano broszurę Kazano zapomnieć784, treść jej dotyczy wydarzeń 1920, Powstania Warszawskiego oraz sytuacji w Polsce po sierpniu 1980 r. W Siedlcach została rozkolportowana ulotka przedstawiająca założenia programowe KPN. Szczególnie istotne jej fragmenty przekazujemy poniżej:

KPN, jako legalna partia polityczna, przedstawia do ogólnej wiadomości zagadnienia programu, który należy wcielać w życie. KPN a satelicka PRL. Wzywamy wszystkich Polaków w kraju i na obczyźnie, aby łączyli się we wspólnych działaniach na rzecz wolności i niepodległości. 1 IX 1979. Z inicjatywy i pod przewodnictwem Leszka Moczulskiego powstała Konfederacji Polski Niepodległej, legalna partia polityczna stawiająca sobie za główny cel uzyskanie przez Polskę pełnej niepodle- głości gwarantującej autentyczną demokrację. Inspiracją do powstania KPN była tradycja i historia dawnej Rzeczypospolitej, której synowie w chwilach narodowego zatrwożenia zawiązywali konfederacje w obronie praw obywatelskich i ojczyzny. Zamiana systemu PRL narzuconego przez Związek Sowiecki na suwerenną, sprawiedliwą Rzeczpospolitą stanowiącą wspólną własność, wymaga ogromnego wysiłku wszystkich Polaków. KPN stojąc na czele najbardziej patriotycznych sił społeczeń- stwa polskiego zdaje sobie sprawę z rzeczywistości historycznej, w jakiej przyszło funkcjonować naszemu narodowi, toteż prowadząc polityczną walkę z rządzącym aparatem PZPR, KPN pragnie wykorzystać wszelkie legalne możliwości działania w warunkach aktualnego ustroju PRL. Wybrane zagadnienia z programu KPN: 1. Uchwalenie nowej konstytucji wykluczającej jakąkolwiek zależność poli- tyczną i gospodarczą Rzeczypospolitej od obcych mocarstw. 2. Przeprowadzenie wolnych, nieskrępowanych, demokratycznych wybo- rów do sejmu Rzeczypospolitej. 3. Dążenie do zachowania pokoju i popieranie praw każdego narodu do samostanowienia. 4. Przynależność Polski do ugrupowań międzynarodowych oraz umowy międzynarodowe muszą być zgodne z interesami Polski i nie mogą być przedkładane ponad nasze. 5. Należy wprowadzić i zapewnić samorządność. 6. Nadrzędnym celem gospodarki narodowej powinno być zaspokajanie ro- snących potrzeb całego narodu. Osiągnięcie tych celów będzie wyraźnym postępem, ułatwi przyszłe mitetu Budowy Pomnika Katyńskiego, istniejącego od maja 1981 r. w Warszawie, walczącego o budowę pomnika poświęconego ofiarom sowieckiego mordu na polskich oficerach w Katyniu, Ostaszkowie i Miednoje w tzw. Dolince Katyńskiej na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Zob. wkładka zdjęciowa poz. 42. 784 A. Supruniuk, M.A. Supruniuk, Drugi obieg wydawniczy …, s. 242–243, poz. 1720, zob. wkład- ka zdjęciowa poz. 67.

364 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

działania i przybliży Polskę do celu zasadniczego – utworzenia niepodle- głej Rzeczypospolitej na miejsce satelickiej PRL.

W Siedlcach na postoju taksówek pojawiły się napisy: „Złodzieje, malwersanci, czerwona burżuazja — poddajcie się. Komunizm wkrótce upadnie”. W Węgrowie „Solidarność” wywiesiła informację, że w miesiącu sierpniu kolejarze siedleccy ujawnili 6 wagonów chłodni, którymi przewożono do ZSRR cukier, pastę pomidorową i 2 mln skarpet. W nocy z dnia 30 na 31 sierpnia br. w Sokołowie Podlaskim w siedzibie „Solidarności” nieznani sprawcy wybili szybę i umieścili na biurku wieniec ża- łobny. Fakt ten wzbudził w mieście powszechne zainteresowanie i jest tematem różnorodnych domysłów. MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach w ostatnim okresie zaostrza napięcia w województwie na tle uzyskania lokalu dla swoich potrzeb. W wyniku porozumienia wojewody siedleckiego z „Solidarnością” miała ona zająć budynek po organizacjach młodzieżowych, które miały przeprowadzić się do budynku KW. Sytuacja uległa zmianie, gdyż do budynku KW mają przeprowadzić się WK ZSL i WK SD. W tej sytuacji organizacje młodzieżowe pozostaną w poprzednim miejscu. „Solidarność” domaga się realizacji postanowień. W tej sprawie dnia 4 wrze- śnia br. w Urzędzie Miasta Siedlce zostaną przeprowadzone rozmowy. W obecnej sytuacji należy się liczyć z możliwością powstania konfliktów wywołanych przez „Solidarność”, która zamierza bronić swoich racji.

[2 września 1981]785

Wśród aparatu i aktywu partyjnego panuje przekonanie, utwierdzone jeszcze wczorajszą audycją, że nie można pozwolić na dopuszczenie „Solidarno- ści” do radia i telewizji w zakresie takim, w jakim żąda jej kierownictwo786. Padają głosy, że takimi audycjami mąci się ludziom w głowie, a prosty robotnik i chłop powie, że „rzeczywiście ten Wałęsa to dużej klasy człowiek, bo potrafi sam stanąć do dyskusji z całym rządem” (Siedlce). W zasadzie opinie sprowadzają się do jednego stwierdzenia: „wszyscy działacze »Solidarności« biorący udział w dyskusji nie powiedzieli nic konkretnego, jeśli chodzi o ich udział w przezwyciężaniu kryzysu, operowali sloganami, bądź też zajmowali nic nieznaczącymi szczegó-

785 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 35–36. 786 Od początku 1981 r. trwały rozmowy KKP z Komitetem ds. Radia i Telewizji o dostęp „Soli- darności” do środków masowego przekazu, zwłaszcza w zakresie obsługi medialnej zbliżającego się krajowego zjazdu delegatów „Solidarności” w Gdańsku. 1 września Serwis Informacyjny BIPS (Biuro Informacji Prasowej Solidarności) nr 166 podał, że rozmowy nie przyniosły rozstrzygnię- cia. Strona rządowa za główną przeszkodę uznała zagrożenie strajkami pracowników radia i telewizji.

365 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW likami” (Mińsk Maz.). Padają domysły, że poszczególni dyskutanci z „Solidar- ności” byli wcześniej przygotowani do poszczególnych tematów i następnie je referowali. Odnotowaliśmy również głosy, że odebrano wypowiedzi czołowych działaczy „Solidarności” jako kontynuację twardej linii zmierzającej do konfrontacji, że w tej sytuacji rząd nie powinien iść na żadne ustępstwa, tym bardziej, że nie przedstawiono co „Solidarność” zrobiła do tej pory i z czym zamierza wyjść na swym zjeździe. W środowisku robotniczym przeważa pogląd, że ci działa- cze „Solidarności”, którzy występowali w programie TV, są tylko reprezentanta- mi kierownictwa związku i wypowiedziane opinie [nie] są ich własnymi. W tej sytuacji należy poczekać na zjazd, na to jak do szeregu spraw ustosunkują się reprezentanci rzesz robotników (Siedlce, Mińsk [Mazowiecki], Sokołów [Podla- ski]). Od przyjętego na nim kursu będą w dużej mierze uzależnione losy kraju. Nierzadko mówi się, że ludzie są zagubieni, nie orientują się w rozgrywkach na wysokich szczeblach i nie wiedzą, kto mówi prawdę. Oczekują na konkretne efekty wystąpień zarówno „Solidarności” jak i strony rządowej. Stwierdza się, że społeczeństwo nasze jest coraz bardziej zdezorientowane, m.in. wystąpieniami, publikacjami z [jednej strony] „Solidarności” a rządu z drugiej strony. Z dużym zainteresowaniem oczekuje się na przebieg i uchwały III Plenum KC PZPR. Mówi się, że będzie to jedno z ważniejszych posiedzeń plenarnych, jako że określi stosunek PZPR do sprawy samorządu robotniczego. Panuje powszechne przekonanie, że KC PZPR zaakceptuje wypracowany przez rząd model samorządu robotniczego, ale jednocześnie obawa czy „Solidarność” po raz któryś z kolei nie będzie tego torpedowała i czy nie podejmie działań wzmagają- cych napięcie w kraju, nie doprowadzi tym samym do konfrontacji. W kontekście dyskusji na temat III Plenum KC komentuje się wypowiedź Bujaka z wczorajszego wywiadu w telewizji, który zaatakował sekretarza KC tow. Mariana Woź- niaka za stwierdzenie, że Partia nie może oddać nomenklatury. Stwierdza, że „Solidarność” pragnie przejąć kadry, aby realizować swoje założenia o samorzą- dzie robotniczym787. Pozwolenie na to przez Partię zdaniem aktywu partyjnego byłoby porażką Partii i w żadnym wypadku nie można na to pozwolić.

[11 września 1981]788

W centrum dyskusji społeczeństwa woj. siedleckiego znajdują się sprawy związane z zakończoną pierwszą turą zjazdu „Solidarności”789. Powszechnie

787 Nawiązanie do działań Komisji ds. Reformy Gospodarczej NSZZ „Solidarność” w latach 1980–1981, której obserwatorem ze strony KKP był m.in. Zbigniew Bujak, zob. Sprawy gospodarcze w dokumentach pierwszej Solidarności. Tom I: 16 sierpnia 1980 — 30 czerwca 1981, oprac. J. Lusznie- wicz, A. Zawistowski, Warszawa 2014, s. 163. 788 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 51–53. 789 Pierwsza tura I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność” odbyła się w Gdańsku

366 TEKSTY ŹRÓDŁOWE podkreśla się prowokacyjny charakter wielu dokumentów przyjętych na zjeź- dzie, szczególnie zaś Apelu do robotników Europy Wschodniej790 i presji na Sejm, aby uchwalił referendum na temat samorządu. Wśród aktywu partyjnego wskazuje się jednoznacznie, że posłanie „Solidarności” jest ingerencją w sprawy wewnętrz- ne państw socjalistycznych. Padają jednoznaczne stwierdzenia w rodzaju: „jest to próba podania ręki elementom kontrrewolucyjnym w krajach demokracji ludowej i wtrącanie się w cudze sprawy” (Siedlce, Mińsk Maz., Sokołów Podlaski i inne). Inne głosy na ten temat: „Kto upoważnił »Solidarność« do takich działań, kto dał jej prawo do przemawiania w imieniu ponad 9 mln swoich członków”? Padają również uwagi, że posłanie to może przyczynić się do skomplikowania sytuacji politycznej z krajami zaprzyjaźnionymi z Polską. W tym świetle odbierane jest między innymi przyjęcie przez tow. S. Kanię ambasadora ZSRR791. Uważa się, że próba rozszerzenia polskich doświadczeń w dziedzinie niezależnego ruchu zawodowego musi budzić zaniepokojenie w państwach socjalistycznych i spowoduje określone działania w tym zakresie. Szczegól- nie negatywne komentarze wzbudza fakt wysunięcia792 swoistego ultimatum przez „Solidarność” wobec Sejmu w kwestii samorządu793. Wśród aktywu uważa się tę sprawę za bezprecedensową w praktyce naszej demokracji. Pod- kreśla się, że były dotychczas próby atakowania posłów, często zresztą skuteczne, ale „podniesienie ręki na Sejm jest wyrazem najwyższej bezczelności” (aktywista z Siedlec). Ocenia się, że „Solidarność” za wszelką cenę prze do konfrontacji i „obce są jej interesy narodu” (głosy z Mińska Mazowieckiego, Stoczka Łukowskiego, Łochowa). Zdaniem członków Partii zjazd [„Solidarności”] zaprezentował twardy kurs, postawy walczące, dalekie od szukania dialogu z rządem. Znalazło to także wyraz w poprawkach statutowych, które zostały dokonane niezgodnie z podpisanymi porozumieniami. Przebieg zjazdu wzmógł nastroje nie- pewności w społeczeństwie, stan zagrożenia, który odczuwalny jest w powszechnych dyskusjach i komentarzach. Podkreśla się niebezpieczeństwo, w którym znalazł się kraj. Uważa się sytuację za bardzo poważną, w każdej chwili grożącą wybuchem konfliktu wewnętrznego. Mocno padają zdania, w dniach 5–10.09.1981 r. Zob. również: A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 115. 790 Odezwa uchwalona 8.09.1981 r. przez I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność”, wzy- wająca klasę robotniczą państw bloku sowieckiego do wspólnej walki o prawo do swobodnego zrzeszania się. 791 Stanisław Kania przyjął ambasadora ZSRR w Polsce Borysa Aristowa 10.09.1980 r. 792 W oryg.: powstania. 793 W jednej z uchwał I Krajowego Zjazdu NSZZ „Solidarność” delegaci zwrócili się do Sej- mu PRL o podjęcie decyzji o jak najszybszym przeprowadzeniu ogólnonarodowego referendum w sprawie kompetencji samorządów, Zjazd Solidarności — fakty i konteksty [w:] I Krajowy Zjazd De- legatów NSZZ „Solidarność”. Stenogramy, t. 1 (I tura), red. G. Majchrzak, J. M. Owsiński, Warszawa 2011, s. 11–56.

367 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

że rząd nie może ustąpić, gdyż po prostu nie ma już gdzie. Aktyw wyraża przekonanie, że trzeba podjąć jednoznaczne działania w sytuacji, gdy ekstremalne siły „Solidarności” pokazały swoje oblicze i jasno wytyczyły cele. Nie można dopuścić do jawnego atakowania socjalizmu i popierania kontrrewolucji w kraju (Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Siennica, Latowicz). Wyrażane są również sądy, że gdyby rząd wcześniej udokumentował swoją siłę, „Solidar- ność” musiałaby spuścić z tonu i nie pozwoliłaby sobie na arogancję (głos robotnika z Siedlec). Fakt ten mógłby mieć również i taki skutek, że ludzie czując siłę i opie- kę rządu nie daliby się zastraszać „Solidarności”, znacznie częstsze byłyby przypadki występowania ze związku. W panujących obecnie warunkach terroru psychicznego ze strony „Solidarności” wśród załóg pracowniczych wyczuwa się powściągliwość w wyrażaniu sądów, unikaniu dyskusji i prezentowaniu własnych poglądów (Siedlce). Coraz częściej padają zdania, że „Solidarność” podejmie w przerwie pomiędzy następną turą zjazdu akcję protestacyjną i strajkową. Jako miejsce przyszłych konfliktów wymienia się Bydgoszcz, Olsztyn, Radom. Zdaniem starszego aktywu partyjnego […] rząd i Partia, znając doświadczenia pierwszej tury zjazdu „Solidarności”, nie powinny dopuścić do odbycia drugiej jego części (Siedlce, Mińsk Mazowiecki). Efekty zjazdu są widoczne we wzmożonej działalności ulotkowej „Soli- darności” w woj. siedleckim794. Rozkolportowane zostały ulotki przedstawiają- ce na tle mapy Polski orła, do którego z jednej strony celnie strzela czerwono- armista a za nogi ciągnie go ręka z hitlerowską swastyką. Obok jest napis „17 września 1939 r.”795 Ukazały się także afisze z cytatami J. Piłsudskiego na temat potrzeby prawdziwej wolności. Praktycznie we wszystkich gminach ukazały się ulotki „Solidarności” RI. Treść jej przekazujemy:

Rolnicy! 17.08.[19]81 r. zawarliśmy z rządem porozumienie, na mocy którego Fundusz Rozwoju Rolnictwa miał przejść do wyłącznej dyspozycji rolników. Ceny usług SKR miały być zamrożone aż do czasu ustalenia z nami innych, sprawiedliwych cen. Mieliśmy również sprawdzić, co CZKiOR796 zrobił z Funduszem Rozwoju Rolnictwa w ciągu ostatnich trzech lat. Dzisiaj rząd oddalił uzgodniony projekt uchwały a CZKiOR wydał oświadczenie, że nie odda w ręce wsi Funduszu Rozwoju Rolnic- twa797, że nie rozliczy się z wydatkowanych środków FRR za ostatnie trzy lata, ani nie uznaje zamrożenia cen na usługi SKR. Tak postępuje organizacja mieniąca się być obrońcą naszych chłopskich interesów. Rząd uchy-

794 Zob. IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0421/378. Zob. wkładka zdjęciowa poz. 82. 795 Zob. wkładka zdjęciowa poz. 83. 796 Centralny Związek Kółek i Organizacji Rolniczych. 797 Fundusz istniejący w latach 1959–1985, podstawa finansowa do zakupu traktorów i maszyn przez kółka rolnicze, E. Gorzelak, Polskie rolnictwo w XX wieku. Produkcja i ludność, Warszawa 2010, s. 137.

368 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

lając się od realizacji ustaleń z 17 sierpnia zrywa zawarte porozumienia. W tej sytuacji, zgodnie z uchwałą OKZ798 NSZZ Rolników Indywidual- nych „Solidarność” z 1 sierpnia, podejmujemy zawieszoną akcję niepła- cenia podatków. Akcję protestacyjną prowadzimy zgodnie ze statutem związku oraz instrukcją. Rolnicy!!! Wzywamy was, wstrzymajcie się z płaceniem III raty podatku. Nie obawiajcie się żadnych represji ani kar w postaci odsetek. Pamiętajcie, w jedności nas wszystkich jest siła naszego związku. Żądamy pełnej i nie- zwłocznej realizacji ustaleń podpisanych przez rząd. Podpisał: Zarząd Wojewódzki NSZZ RI »Solidarność« w Siedlcach.

W wielu gminach, m.in.: Kosów Lacki, gm. Mińsk Mazowiecki, Kotuń, Siennica członkowie „Solidarności” wywierają presję na sołtysów, aby nie przyjmowali podatków gruntowych od rolników. Postawy sołtysów są zróż- nicowane. W dalszym ciągu trwa strajk okupacyjny w gminie Kłoczew. Do siedziby gminy przybyli nowi ludzie z gmin Stanin i Żelechów. Strajkujący wypoży- czyli koce z miejscowej szkoły. We wtorek mają być prowadzone pertraktacje Urzędu Wojewódzkiego z Zarządem Wojewódzkim NSZZ RI „Solidarność”.

[15 września 1981]799

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 1 do 15 września legitymacje partyjne złożyło 37 osób, w tym: • 10 robotników, • 26 rolników, • 1 pozostały, • 2 kandydatów. Przyczyny złożenia legitymacji: • utrata zaufania do partii — 21 osób, • działalność w NSZZ „Solidarność” — 7 osób, • nacisk rodziny — 3 osoby, • bez podania przyczyn — 6 osób. Od początku [września 1980 r.] legitymacje partyjne złożyło 3.429 osób. W okresie od 1 do 15 września 1981 roku wydalono i skreślono z Partii 55 osób, w tym 21 robotników, 25 rolników. W tym samym okresie czasu do Partii nie przyjęto żadnego kandydata.

798 Ogólnopolski Komitet Założycielski NSZZ RI „Solidarność”. 799 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 63.

369 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[16 września 1981]800

Wyczuwa się zdenerwowanie i narastające uczucie niepewności znacznej części społeczeństwa woj. siedleckiego. Spowodowane jest [to] w przewa- żającej mierze przyjętymi uchwałami pierwszej tury zjazdu „Solidarności”. Coraz częściej mówi się o możliwości krwawej konfrontacji. W środowiskach kobiecych sądy na ten temat wypowiadane są z przerażeniem. Padają głosy w rodzaju, że „nie można dopuścić do takiego nieszczęścia, aby Polak strzelał do Polaka” (Siedlce, Garwolin). Zróżnicowane opinie krążą w innych środowiskach. Zdaniem starych działaczy partyjnych Partia i rząd muszą zrobić porządek z „Solidarnością”. Padają stwierdzenia, że niewielka ilość komunistów po wojnie poradziła sobie z reakcją i kontrrewolucją, a teraz, gdy Partia sprawuje władzę, nie może sobie poradzić. Z tego środowiska najczęściej wywodzą się opinie, że należy podjąć gwałtowne działania, włącznie z konfrontacją z „Solidarnością”. Twierdzi się również, że należy nie dopuścić do drugiej tury zjazdu związku. Powszechne jest zdanie, ze niestety brak jest mocnych, konkretnych działań Partii i rządu. Jest duże zapotrzebowanie społeczne na wystąpienia przywódców narodu, którzy konkretnie i zdecydowanie przedstawiliby linię działań, które obowią- zywałyby wszystkich. Często podnosi się sprawę, że członkowie kierownictwa Partii zaprzestali kontaktów z załogami zakładów pracy. Coraz rzadziej się zdarza, aby uczestniczyli w zebraniach. Uważa się, że „mocne uderzenie pię- ścią w stół” — jak określił robotnik z Siedlec — sprawiłoby, że „Solidarność”, widząc zdecydowanie Partii i rządu, musiałaby ustąpić ze swoich pozycji, spu- ścić z tonu i twardego kursu. W woj. siedleckim stwierdza się coraz częściej symptomy zadrażnień po- między mieszkańcami wsi i miasta. Wieś wini klasę robotniczą, że tylko skora jest do strajków, w związku z tym spada produkcja i praktycznie nic nie można kupić. Mieszkańcy miast wyrażają przekonanie, że chłop tylko chce się boga- cić, żąda paskarskich cen za artykuły rolne. Opinie takie wyrażane są w trakcie zebrań partyjnych, narad itp. Jako charakterystyczne stwierdzenie ilustrujące ten stan rzeczy podaje się zdarzenie, które miało miejsce w Garwolinie. Na miejscowym targu mieszkanka wsi oświadczyła mieszkance Garwolina uty- skującej na wysokie ceny: „Przyjdziecie jeszcze z miasta na wieś ze złotem i innymi błyskotkami”. Następnie rozpoznano autorkę tych słów w kolejce po mięso i siłą usunięto ją ze sklepu. Nasila się akcja ulotkowa i propagandowa „Solidarności”. W Węgrowie wywieszono ulotkę [w] związku z informacją, że Przedsiębiorstwo „Budopol” buduje w Warszawie koszary dla ZOMO zamiast szpitali i żłobków. Powielane są ulotki z rysunkiem trupiej czaszki oraz skrzyżowanym nożem i widelcem

800 Tamże, s. 64–65.

370 TEKSTY ŹRÓDŁOWE i napisem: „Pierwsze efekty IX Zjazdu”, a także dzbanka z napisem: „Siwak pospolity”801. Pojawiły się napisy: • „Panie Jaruzelski, kończmy z tym cyrkiem”. • „Tempo jeden — pokazywać wszystkie dziury w biało-czerwonym worku. Tempo dwa — wszystko włożyć do tego worka. Tempo trzy — wszystko dzielić jak matka Polka: najpierw chorym i dzieciom, mężowi i sobie, co zbywa przyjaciołom i dłużnikom”. • Inne napisy: „Łapy cenzury precz od niezależnych środków masowego przekazu”.

[18 września 1981]802

Z bardzo dużym zainteresowaniem przyjmowane są przez społeczeń- stwo woj. siedleckiego kolejne oświadczenia na temat obecnej sytuacji Polski. W powszechnych dyskusjach ocenia się, że jest ona bardzo poważna i niebezpieczna jak nigdy dotąd w historii Polski Ludowej. Znamienny jest głos robotnika z Siedlec: „Jesteśmy na krawędzi przepaści, którą jest wojna domowa”. Z wielką uwagą dyskutowane są oświadczenia Biura Politycznego, rządu, jak również oświadczenie KC KPZR i rządu ZSRR. Podkreśla się, że realnie od- zwierciedlają one aktualny etap walki politycznej w kraju i ukazują zagrożenie dla socjalizmu. Wyrażane są przypuszczenia, że w każdej chwili wybuchnąć może konflikt wewnętrzny, który pogrąży kraj w bratobójczej walce. W nie- których rejonach województwa, np. w Garwolinie, krążą pogłoski o utajonej mobilizacji mężczyzn pochodzących ze środowisk popierających politykę Par- tii i rządu. Ostatnio wydane oświadczenia w kraju uważane są jako zapowiedź stanu wyjątkowego. Zdaniem aktywu partyjnego, decyzje Biura Politycznego i rządu nie mogą pozostać decyzjami na papierze, „do których w ostatnim okresie zostaliśmy przyzwyczajeni” (głos aktywisty z Siedlec). Obecna sytuacja wymaga konkretnych działań, od których nie może być odwrotu. Oświad- czenia muszą być realizowane, muszą być wypełnianie konkretnymi decyzjami, nawet o charakterze represyjnym „wobec sił”, które jednoznacznie dążą do konfrontacji. Nie można pozwalać sobie obecnie na żadne ustępstwa, na żadne półśrodki, gdyż „Partia i rząd są na ostatnim piętrze wieżowca, odwrót jest odcięty i pozostało tylko rzucenie się w przepaść” (relacja ze spotkania z weteranami ruchu robotniczego w Siedlcach). Padają jednoznaczne sformułowania, że w kraju należy przywrócić spokój, porządek i bezpieczeństwo. Obecnie nikt nie jest pewny swojego jutra. To rodzi nerwowość, niepokój, a nawet w pewnych środowiskach psychozę strachu. „Nie mogą padać puste słowa, skończył

801 Zob. wkładka zdjęciowa poz. 64 i 65. 802 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 69–71.

371 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW się czas deklaracji i apelu — pozostało twarde działanie” (głosy robotników z Siedlec). Wiele komentarzy dotyczy oświadczenia KC KPZR i rządu ZSRR zło- żonego przez ambasadora Związku Radzieckiego, [skierowanego do] Partii i rządu polskiego803. Wskazuje się, że ZSRR zajął słuszne stanowisko wobec wydarzeń w Polsce i nasilających się akcji antyradzieckich. Przypomina się, że znacznie wcześniej KC KPZR przesłał list do KC PZPR, w którym ostrzegał przed narastającą kontrrewolucją w Polsce804. Niestety polskie kierownictwo Partii i rządu nie wyciągnęło wniosków z tego ostrzeżenia. Nadal nie zrobiono praktycznie nic, aby powstrzymać antyradzieckie ekscesy w Polsce. Padają sądy, że kierownictwo radzieckie wykazało i tak znaczną pobłażliwość w tole- rowaniu fali antyradzieckiej w kraju. Częste są zdania, że ZSRR ma prawo wie- dzieć, co dzieje się w kraju zaprzyjaźnionym, związanym sojuszami wojsko- wymi i któremu udziela się znaczącej pomocy gospodarczej. Fakt prowadzenia napastliwej, wrogiej kampanii antyradzieckiej musi wywoływać obawy ZSRR co do wiarygodności polityki państwa, siły Partii i rządu, które nie są w stanie powstrzymać rozprężenia. Uważa się, że do tej pory prowadziliśmy niewłaści- wą pracę propagandową na temat sojuszu Polski ze Związkiem Radzieckim. Na pierwszy plan wybijało się absolutną niezależność Polski od nikogo, gdy prawdą oczywistą [jest] fakt pozostawania w ścisłych sojuszach i związkach gospodarczych powoduje określone zależności (Garwolin). Coraz częstsze są głosy, że ZSRR widząc bezradność polskiego rządu i niemożność szybkich, konkretnych działań może zdecydować się wspólnie z innymi krajami Układu Warszawskiego na pomoc militarną Polsce. Ewen- tualności te uważa się za ostateczną, ale realną w obecnej sytuacji politycznej naszego kraju, gdyż obóz socjalistyczny nie może pozwolić sobie na sytuację, aby w środku Europy zwyciężyła kontrrewolucja. W tym kontekście podkre- śla się, że ostatnie oświadczenia w kraju i ZSRR powinny spowodować całko- wite wyhamowanie wrogich działań „Solidarności”. Rząd powinien wezwać natychmiast kierownictwo związku i przedstawić mu ultymatywne żądania. Jeśli nie zostałyby one spełnione, nie może być mowy o żadnych ustępstwach, wówczas pozostałaby jedynie droga jedna — konfrontacja. Wyrażana jest opinia, że mało prawdopodobne jest, aby „Solidarność” ustąpiła, gdyż jej celem jest właśnie krwawa konfrontacja, do której kierownictwo związku prze, pomimo deklarowania innych poglądów.

803 Oświadczenie KC KPZR i rządu ZSRR w sprawie sytuacji w Polsce złożył ambasador sowiecki w Polsce Borys Aristow na ręce Stanisława Kani i Wojciecha Jaruzelskiego 17.09.1981 r. Stwierdzano w nim, że „Solidarność” prowadzi działalność nacjonalistyczną i kontrrewolucyjną, chce przejąć władzę, zaś Partia i rząd zachowują się bezczynnie. Wzywano do podjęcia „zdecydowanych i radykalnych kroków”, Oświadczenie KC KPZR i rządu ZSRR przedstawione kierownictwu KC PZPR i rządowi PRL, „Trybuna Ludu”, nr 220, 1981, s. 1. 804 List KC KPZR do KC PZPR z 5.06.1981 r., opublikowany w prasie 11.06.1981 r.

372 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Dalej trwa akcja ulotkowa „Solidarności” w Siedlcach. W mieście rozkolportowano następujące oświadczenie:

Rodacy! 17.09.1939 r. Rosja Sowiecka zdradziecko napadła na ziemie II Rzeczypospolitej wydatnie przyczyniając się do szybszego zakończenia walki z hitlerowskimi Niemcami. W wyniku agresji sowieckiej 2,3 mln Polaków znalazło się pod okupacją sowiecką. Około 15 tys. wymordo- wali oprawcy z NKWD w lasach pod Katyniem. Był to niezwykły akt ludobójstwa i winni powinni być ukarani. W wyniku II wojny światowej w Polsce ukształtował się totalitarny system w oparciu o wzory radzieckie a dzisiejsza nędza jest jego konsekwencją.

Pod oświadczeniem widnieje napis: Konfederacja Polski Niepodległej i podpis działacza zwolnionego z aresztu Zygmunta Goławskiego; Ruch Młodej Polski i podpis Piotra Czapskiego805; a także Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywa- tela [i podpis] Jana Mizikowskiego806. Jak wynika z uzyskanych informacji, „Solidarność” w Siedlcach rozpatruje możliwość przeprowadzenia akcji protestacyjnej w związku z faktem, że z woj. siedleckiego wywozi się mięso do innych miast, gdy brak jest pokrycia kartek mięsnych w województwie. Ognisko Związku Nauczycielstwa Polskiego w Siedlcach skierowało re- zolucję do Biura Politycznego KC PZPR, której treść zamieszczamy:

My, nauczyciele członkowie ZNP „Oświata” Ognisko nr 17 przy Zespole Szkół Budowlanych w Siedlcach, po zapoznaniu się z treścią oświadczenia Biura Politycznego KC PZPR z dnia 16.09.[19]81 r. oraz dyskusji mającej miejsce na zebraniu naszego ogniska, postanawiamy w następującej formie określić swoje stanowisko wobec spraw i problemów dziejących się w naszym kraju. Jako wychowawcy młodego pokolenia, mężowie, żony, ojcowie, matki, którym droga jest przyszłość i spokojny byt naszych rodzin i całego narodu, odczuwający na co dzień brzemię obecnej sytuacji gospodarczej i odpowiedzialności moralnej, jesteśmy za: • Podjęciem zdecydowanych kroków przez rząd w kierunku przywró- cenia ładu, porządku i spokoju publicznego oraz stworzenie właściwej atmosfery do wytężonej pracy. • Jesteśmy przeciwni jakiejkolwiek konfrontacji, która by doprowadziła do poróżnienia i tragedii narodu. • Uważamy, że wszelkie sprawy sporne powinny być rozwiązywane na drodze prawnej, zgodnie z obowiązującymi normami społeczno-praw- nymi naszego kraju.

805 Piotr Czapski — siedlecki działacz Ruchu Młodej Polski od 1979 r., współtwórca i drukarz pism i wydawnictw opozycyjnych, od jesieni 1981 przewodniczący NZS w WSRP w Siedlcach; w stanie wojennym internowany. T. Olko, Leksykon siedleckiej opozycji…, s. 86. 806 Zob. również: A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 116.

373 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

• Jesteśmy przeciwni bezpodstawnemu wzajemnemu oczernianiu się, szkalowaniu itp. Jako formie mającej bezpośredni wpływ na demorali- zację młodego pokolenia. • Domagamy się podniesienia rangi i znaczenia sejmu oraz rządu jako pełnoprawnych przedstawicieli narodu. • Jesteśmy przekonani, że wyrażone przez nas poglądy znajdą odpowiednie zrozumienie wśród naszych naczelnych organów władzy państwowej, a ich realizacja powinna przebiegać w atmosferze wzajemnego zrozumienia i poszanowania prawa.

Tematem, który budzi bardzo dużo kontrowersji, szczególnie wśród załóg robotniczych, jest informacja zamieszczona w nr. 36 „Przeglądu Technicznego” z dnia 6.09.1981 r. Brzmi ona: „27 lipca br. Biuro Lokalowe Urzędu Rady Mini- strów przyznało Z. Grudniowi mieszkanie reprezentacyjne w Warszawie o powierzchni 125 m2 (4 pokoje). Zamieszkał w nim lokator z żoną”807. Fakt ten komentuje się jako brak wiarygodności procesów odnowy. Padają pytania, jak ludziom skompromitowanym można przydzielać tego typu mieszkania. W WLKS „Mostostal” z tego powodu rozpoczęło się składanie legitymacji partyjnych. Prosimy o wyjaśnienie tej sprawy.

[19 września 1981]808

W dalszym ciągu w centrum dyskusji znajdują się problemy wyeksponowane w oświadczeniu Biura Politycznego, oświadczeniu KC KPZR i rządu ZSRR przedstawione kierownictwu partyjnemu Polski jak również informacja z obrad Rady Ministrów. Powszechnie stwierdza się […] jednoznaczność ocen, że krajowi grozi kontrrewolucja i działania zmierzające do obalenia socjalizmu. W dyskusjach padają sformułowania, że Polska znajduje się na krawędzi wojny domowej, która grozi nieobliczalnymi skutkami. To powoduje stan zagrożenia społeczeństwa i niepewność co do dalszych losów. Często słyszy się także gło- sy, że sytuacja taka powstała na skutek niezdecydowania Partii i rządu, które wcześniej powinny przyjąć twardy kurs wobec sił zagrażających Partii i prawo- rządności w Polsce. Uważa się, że działania były zbyt powolne, nie przedstawiono społeczeństwu jednoznacznie określonej linii, która mobilizowałaby naród wokół wspólnych celów. „Rząd nie pokazał siły, która przestraszyłaby wrogów, zjednałaby mu sojuszników i przyciągnęłaby oczekujących i wahających się. W obecnej chwili jest ostatni dzwonek, aby pokazać siłę, […] inaczej nie będzie rządu” (głos działacza z Siedlec).

807 Zdzisław Grudzień (1924–1982) — działacz PZPR, I sekretarz KW w Katowicach (1971–1980); członek KC (1964–1981); członek BP KC (1976–1980); poseł na Sejm PRL (1965–1982). 808 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 72–73.

374 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Ustępliwość wobec „Solidarności” spowodowała „rozpasanie się wrogich sił w związku, bezczelność i rozpasanie, które najpełniej znala- zły wyraz w zjeździe »Solidarności« (częste głosy weteranów partyjnych). Twierdzą oni, że obecnie nie można zwlekać nawet dnia i [trzeba] podjąć ostre działania, łącznie z represjami. „Czas pracuje na naszą niekorzyść, gdyż umacniają się wrogie socjalizmowi siły, które intensywnie przygo- towują się do krwawej konfrontacji” (stwierdzenie członka Partii sprzed zjednoczenia). Liczne są także głosy wyrażające nadzieję, że należy powstrzymy- wać się od nieszczęścia narodowego, dalej pertraktować z „Solidarnością”, „przemawiać do rozsądku jej przywódcom, którzy są przecież także Po- lakami i powinni widzieć ogrom nieszczęścia” (głosy, szczególnie kobiet, z Siedlec, Garwolina, Stoczka Łukowskiego). Starsze i średnie pokolenie wyraża pogląd, że gdy zajdzie potrzeba należy sięgnąć do arsenału środków przymusu. Padają stwierdzenia w rodzaju: „»Solidarność« jednoznacznie określiła swoje oblicze i nie ma dalej na co czekać, gdyż zmienić się nie może” (Siedlce, Mińsk Maz., Łochów). Charakterystyczne są głosy ze środowisk, w których Partia stanowi jeszcze określoną siłę. Stwierdza się jednoznacznie, że koniecznością jest obecnie zademonstrowanie809 władzy Partii i rządu, gdy to nie nastą- pi w najbliższym czasie, Partii grozi nieuchronny proces utraty wpływów i odwrócenia się od niej społeczeństwa. Nawet najbardziej pryncypialni członkowie Partii wskazują, że przy obecnych, niezdecydowanych działa- niach Partii i rządu może w pewnym momencie dojść do sytuacji, że zwątpi ona w szczerość działań kierownictwa. „Nie możemy pozwolić sobie jako Partia, aby tracić ludzi jej oddanych, aby trwonić siły, których aktualnie zbyt dużo nie mamy” (częste wypowiedzi aktywu partyjnego). „Tylko przy zademonstrowaniu siły pozyskamy wsparcie społeczeństwa, gdyż natu- rą człowieka jest poparcie dla silniejszego. Wtedy niewątpliwie i znaczna część niezdecydowanych członków »Solidarności« poparłaby silną Partię i silny rząd” (stwierdzenia członków Partii z zakładu pracy w Siedlcach). Bardzo często zadawane są pytania przez członków Partii, dlaczego bezkarnie pozwala się głosić poglądy i jątrzyć opinię publiczną ludziom w rodzaju Wajdy810, Bratkowskiego, Bałuki811 i innym. Padają pytania: Dlaczego Ant- czak812 został za granicą? Kiedy nastąpi finał afery diamentowej?813 I wiele

809 W oryg.: zdemaskowanie. 810 Andrzej Wajda (1926–2016) — reżyser; twórca uważanych za rozliczenie z komunizmem filmów Człowiek z marmuru (1976) i Człowiek z żelaza (1981). 811 Edmund Bałuka (1933–2015) — szczeciński lewicowy działacz robotniczy i opozycyjny (1958–1972); internowany w stanie wojennym. 812 Jerzy Antczak (ur. 1929) — reżyser, od 1979 r. na emigracji w USA. 813 Zarzut przestępczej działalności prowadzonej w latach 1979—1981 przez Romana Urbaniaka

375 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW innych na temat ostatecznego rozliczenia osób winnych powstania kryzysu w Polsce. Ponawiamy naszą prośbę, aby bądź w formie przekazu teleksowego, bądź w inny uznany za celowe przez Komitet Centralny [sposób], dostarczyć szerokie informacje o działaczach KOR, KPN, ekstremalnych przywódcach „Solidarno- ści” i wrogach ustroju socjalistycznego. Problem ten podnoszony jest praktycznie na wszystkich zebraniach organizacji partyjnych.

[24 września 1981]814

W dalszym ciągu w społeczeństwie woj. siedleckiego dyskutowane jest oświadczenie Biura Politycznego, komunikaty o decyzjach Rady Ministrów, jak również wystąpienie telewizyjne tow. S. Olszowskiego i wywiad z wicepremie- rem M. Rakowskim. Powszechnie stwierdza się dużą aktywność kierownictwa Partii i rządu w prezentowaniu obecnej bardzo trudnej sytuacji społeczno-politycznej kraju, jak również zdecydowane stanowisko wobec wrogich, kontrrewolucyjnych działań „Solidarności” zaprezentowanej na pierwszej turze zjazdu i w toku działalności przedzjazdowej. Częste są stwierdzenia, że obecny, zdecydowany kurs Partii i rządu winien mieć miejsce znacznie wcześniej, co po- wstrzymałoby uczestników zjazdu „Solidarności” od podjęcia jednoznacznie wrogich uchwał. Padają jednocześnie sformułowania, że w żadnym przypadku nie można wycofać się z zaprezentowanej, jedynie słusznej drogi postępowania Partii i rządu, „należy postawić kropkę nad i w sytuacji, gdy krajowi grozi nie- bezpieczeństwo ze strony liderów »Solidarności«”. „Nie można zatrzymać się na połowie drogi i albo zmusić »Solidarność«, aby włączyła się do poprawy sytuacji w Polsce, albo podjąć z nią walkę, aby zneutralizować wrogą działalność związ- ku. Innego wyjścia obecnie nie ma” (głosy aktywu partyjnego z Siedlec, Mińska Mazowieckiego). Wyrażane są poglądy, szczególnie weteranów partyjnych, że nie można dopuścić do drugiej tury zjazdu związku, a jeśli pozwolić na zjazd to tylko po to, „aby wyłapać wrogów Polski Ludowej (Siedlce). Wyraźne jest odczucie społeczne, aby rząd podjął bardzo szybkie, konkretne działania zmierzające do przeciwstawienia się anarchii, zbyt częstym przypadkom łamania porządku i ładu publicznego. Znamienne jest w tym kon- tekście oświadczenie środowisk robotniczych, że dalej nie może trwać taki stan, że „człowiek boi się wyjść na ulicę. Rząd musi być rządem i pokazać, że ma siłę, i innych, który z upoważnienia PHU „Jubiler” miał zajmować się skupem brylantów i kamie- ni syntetycznych i przywłaszczyć ponad pół miliona złotych, spowodować szkody finansowe dla Skarbu Państwa oraz przedsiębiorstwa „Jubiler”, zob. H. Kowalik, Interes czysty jak brylant, „Wprost”, 15.05.2016, https://reportaze-sadowe.wprost.pl/historia-prl/10006900/interes-czysty-jak-brylant.html (dostęp: 16.08.2020). 814 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 74–76.

376 TEKSTY ŹRÓDŁOWE bo jeśli nie będzie jej reprezentował, to niech władzę odda komu innemu”. Wczoraj w Siedlcach odbyło się spotkanie Sekretariatu KW z kadrą dowód- czą i polityczną jednostek wojskowych stacjonujących w województwie. W toku dyskusji wskazano na następujące zagadnienia: • potrzebą chwili są zdecydowane działania Partii i rządu i jasne sprecyzowanie linii, od której nie można odstąpić, • absolutnie nie można odstąpić od decyzji, którą podjęły Partia i rząd, w sprawie stanowczych działań wobec ekstremalnych sił „Solidarności”, • nie można dalej pozwalać, aby „wróg wyjmował broń z ręki, a Partia i rząd nie odpowiadały na to zdecydowanym kontrdziałaniem”, • w obecnej sytuacji zagrożony jest socjalizm nie tylko w naszym państwie i obowiązkiem kierownictwa Partii i rządu jest podjęcie wszystkich moż- liwych działań, do konfrontacji włącznie, aby obronić go w Polsce, • nie można dalej prowadzić dyskusji, gdy przeciwnik przygotowany jest do walki i na każdym kroku ją prowokuje, • społeczeństwo oczekuje od rządu zdecydowania, […] nie może bez przerwy wycofywać się i chować w maliny: „ludzie wymagają działań, a nie ciągłego tłumaczenia i wyjaśnień, które nic nie dają” (głos prezesa ZW ZBoWiD), • często społeczeństwo się dziwi, dlaczego nie aresztuje się ludzi prowa- dzących wrogą propagandę i nawołujących do walki z socjalizmem, • należy przeprowadzić działania zmierzające do określenia się członków Partii, „po której strony barykady chcieliby walczyć”? W dalszym ciągu stwierdza się wrogą działalność plakatowo-ulotkową MKZ [„Solidarność” Region] Mazowsze Oddział w Siedlcach, kolportowane są też biuletyny Mazowsza. W ostatnich dniach pojawiły się ulotki z narysowa- nymi trzema przestrzelonymi czaszkami i napisami nad nimi: Ostaszków, Ko- zielsk, Starobielsk i pod spodem: „Katyń — to zbrodnia nieukarana”. Odbywają się spotkania z delegatami na zjazd „Solidarności”. Z informacji KW PZPR wynika, że ich zasięg jest ograniczony. I tak praktycznie w Siedl- cach, Garwolinie i Łukowie nie było spotkań delegatów z robotnikami dużych zakładów pracy, a jeżeli je organizowano to w bardzo wąskim gronie działaczy i aktywu „Solidarności”. W Węgrowie i Sokołowie Podlaskim spotkań w zakła- dach pracy nie było. W Mińsku Mazowieckim odbyły się dwa spotkania w FUD i ZSZ nr 1. Na spotkaniach tych nie było prawie wcale mowy o merytorycznym przebiegu zjazdu […]. Scenariusz tych spotkań ograniczał się do odczytania wszystkich uchwał zjazdu i dyskusji. Dyskusja oscylowała wokół tematów politycznych: sprawa samorządu i referendum, dostęp do środków masowego przekazu, wybory do sejmu i rad narodowych. Na pytanie czy dyskutowano na temat dyscypliny pracy, delegat dał odpowiedź, że jest to temat bardzo drażliwy i nie zajmowano się nim szeroko.

377 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

W dalszym ciągu kolportowane są ulotki, aby rolnicy nie płacili trzeciej raty podatku gruntowego. Odnotowano pewne efekty tych działań, zebrano podatek w wysokości 70,2%, co jest najniższą realizacją w historii województwa. Dla przykładu w gminie Strachówka wysokość wpłat wynosi tylko 18%, w innych waha się w wysokości 60-70%. W większości gmin wymiar podatkowy realizowany jest w normalnej wysokości. W ostatnich dniach w wielu gminach województwa, głównie w rejonie Łukowa, został rozplakatowany „Apel do rolników”, którego treść zamieszczamy:

Rolnicy! Nadszedł czas próby, nadszedł czas sprawdzenia czy dorośliśmy, aby żyć godnie – jak godni ludzie we własnym kraju. Niestety, już teraz można stwierdzić, że wielu z nas stchórzyło. Wielu nie uwierzyło w naszą siłę i poleciało zapłacić podatek… . Na tych, którzy nie zapłacili, władze szykują tytuły wykonawcze. Obowiązkiem nas wszystkich jest ich bro- nić. Ochrona ich, to ochrona nas samych. Informujcie swój związek (WKZ NSZZ RI »Solidarność«) o każdym zajęciu, o przypadkach szykan. Bądźcie gotowi do akcji protestacyjnej, bądźcie solidarni, a zwycięstwo będzie naszym udziałem.

W podpisie: Janusz Rożek815, członek Prezydium OKZ NSZZ RI [„Solidarność”], przewodniczący WKZ NSZZ RI Lublin. Dnia 20.09. Lublin, ul. Królewska 3. Z bardzo dużym zainteresowaniem przyjęty został wczorajszy wywiad telewizyjny byłego przewodniczącego NSZZ „Solidarność” w Lublinie Bolesła- wa Ćwikły816. Jego wypowiedzi zostały przyjęte jako niezwykle celne, dobrze charakteryzujące atmosferę [w] związku i przydatne w pracy politycznej. Padają pytania, dlaczego nadany został o tak późnej porze? Powszechny jest postulat o powtórzenie audycji po głównym wydaniu Dziennika Telewizyjnego. Zwracamy się z prośbą do KC o możliwie szybkie przesłanie stenogramu audycji z udzia- łem B. Ćwikły, którą wykorzystalibyśmy w pracy politycznej.

815 Janusz Rożek (ur. 1921) — lubelski działacz opozycyjny; uczestnik ROPCiO; lider Komitetu Samoobrony Chłopskiej Ziemi Lubelskiej (1978); członek Międzyzakładowego Komitetu NSZZ „Solidarność” Regionu Środkowowschodniego (1980); członek OKZ NSZZ RI „Solidarność” (1981). 816 Bolesław Ćwikła zrezygnował z funkcji przewodniczącego KZ NSZZ „Solidarność” w Przed- siębiorstwie Transportu Samochodowego Łączności w Lublinie oraz z członkostwa w związku 1.09.1981 r. Wcześniej, w lutym tego roku, odwołano go z funkcji wiceprzewodniczącego MKZ NSZZ „Solidarność” Regionu Środkowo-Wschodniego w Lublinie. Wydarzenia te stały się źró- dłem propagandowej rozgrywki władz wzmocnionej publikacją listu B. Ćwikły do macierzystej KZ, zob. Dlaczego współzałożyciel NSZZ „Solidarność” Bolesław Ćwikła wystąpił ze związku?, „Żoł- nierz Wolności”, nr 206, 1981, s. 3.

378 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

52. Manifestacja Wolności, 3.05.1981 na stadionie Pogoni w Siedlcach. Od prawej: ks. Józef Miszczuk, Krzysztof Goławski, Sławomir Musiej, Maciej Kublikowski, Zbigniew Kucharuk, APS, NSZZ „S”, sygn. 2, s. 60.

53. Manifestacja Wolności, 3.05.1981 na stadionie Pogoni w Siedlcach, APS, NSZZ „S”, sygn. 2, s. 62.

379 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

54. Msza w intencji zdrowia papieża 14.05.1981, APS, Zbiór plakatów, sygn. 284.

380 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

55. Plakat NSZZ RI, V 1981, APS, Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidarność” Ogólnopolski Komitet Założycielski w Warszawie, sygn. 82.

381 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

56. Samochody Urzędu Wojewódzkiego w Siedlcach pomalowane w nocy z 4 na 5.07.1981 r., IPN Lublin, WUSW

Siedlce, Lu-0421/403, s. 52.

57. IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/403, s. 53.

382 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

58. IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/403, s. 56.

59. IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/403, s. 55.

383 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

60. IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/403, s. 59.

61. IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/403, s. 58.

384 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

62. IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/403, s. 67.

63. IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/403, s. 68.

385 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

64. Strajk protestacyjny 5.08.1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 19, s. 15.

65. Ogłoszenie o strajku, 12.08.1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 13, s. 14.

386 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

66. Albin Siwak, VIII 1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 19, s. 20.

387 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

64. Siwak Pospolity, S. Głażewski, Biuletyn informacyjny „Solidarność Ziemi Puławskiej”, listopad 1980 - grudzień 1981, http://www.represjonowani.pulawy.pl/archiwum/item/18-biuletyn-informacyjny-solidarnosc-ziemi-pulawskiej/18-biuletyn-informacyjny-solidarnosc-ziemi-pulawskiej.html?showall=1&start=19

388 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

65. Albin Siwak - supergwiazda IX Nadzwyczajnego Zjazdu przed sądem PRL, IX 1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 19, s. 21

389 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

66. Zaproszenie na uroczystości rocznicowe 30.08.1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 13, s. 17.

390 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

67. Broszura rozprowadzana podczas uroczystości pierwszej rocznicy Sierpnia ’80 w Siedlcach, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/359, s. 55.

391 ‚„‚„„„„„„„

SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

68. Zdjęcia operacyjne SB rocznicy Sierpnia ’80 w Siedlcach, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/359, s. 66/1.

69. Zdjęcia operacyjne rocznicy Sierpnia ’80 w Siedlcach, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/359, s. 66/2. Opis na zdjęciu: z prawej - Ignacy Kicki; z lewej - Zbigniew Kucharuk.

392 ‚„‚„„„„„„„

TEKSTY ŹRÓDŁOWE

70. Zdjęcia operacyjne rocznicy Sierpnia ’80 w Siedlcach, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/359, s. 66/3.

71. Zdjęcia operacyjne rocznicy Sierpnia ’80 w Siedlcach, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/359, s. 66/4.

393 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

72. Zdjęcia operacyjne rocznicy Sierpnia ’80 w Siedlcach, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/359, s. 66/5 - strzałką wskazany Jan Mizikowski.

73. Zdjęcia operacyjne rocznicy Sierpnia ’80 w Siedlcach, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/359, s. 66/6 - strzałką wskazany Jan Mizikowski.

394 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

74. Zdjęcia operacyjne rocznicy Sierpnia ’80 w Siedlcach, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/359, s. 66/7.

75. Zdjęcia operacyjne rocznicy Sierpnia ’80 w Siedlcach, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/359, s. 66/8.

395 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

76. Zdjęcia operacyjne rocznicy Sierpnia ’80 w Siedlcach, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/359, s. 67/6 - bp Jan Mazur.

77. Zdjęcia operacyjne rocznicy Sierpnia ’80 w Siedlcach, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/359, s. 67/5.

396 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

78. Zdjęcia operacyjne rocznicy Sierpnia ’80 w Sie- 79. Zdjęcia operacyjne rocznicy Sierpnia ’80 w Siedl- dlcach, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/359, cach, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/359, s. 67/3. s. 67/1 - Hanna Skarżanka.

80. Zdjęcia operacyjne rocznicy Sierpnia ’80 w Siedlcach, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/359, s. 67/2 - strzałką wskazany Stanisław Gujski.

397 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

80. Plakat rocznicy Sierpnia ’80 w Siedlcach, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/359, bp.

398 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[28 września 1981]817

W dniu dzisiejszym napłynęło do KW PZPR szereg informacji o sytuacji w zakładach pracy i środowiskach, w których dominuje jedno pytanie: dlaczego mamy korzystać tylko z informacji „Solidarności” odnośnie przebiegu II tury zjazdu?818 Praktycznie rzecz biorąc nie mamy żadnej konkretnej informacji o przebiegu zjazdu, w tym również z KC PZPR. W zakładach pracy dyskusji prawie na ten temat nie ma. Tylko w części zakładów, gdzie dociera bieżąca informacja „Solidarności”, mówi się co nieco na ten temat. W zasadzie wśród członków „Solidarności” zdania są podzielone. Jedni mówią, że Wałęsa nie powinien mięknąć, inni są zdania, żeby „Solidarność” szła na zgodę. Wszędzie jednak dominuje pogląd, że Wałęsa i jego zwolennicy „spuścili z tonu”. W naszym województwie w dalszym ciągu jest dyskutowana akcja nie- płacenia podatku gruntowego. Decyzja o przedłużeniu daty spłaty podatku do 3 października jest przyjmowana z niezadowoleniem, szczególnie wśród pra- cowników urzędów gmin, którzy jednego dnia egzekwują spłatę podatku ze wszystkimi dostępnymi represjami, a na drugi dzień są zaskakiwani decyzją o przedłużeniu terminu wpłaty. Niezadowolenie powiększa fakt, że wcześniej podjęliśmy szeroką akcję z udziałem prokuratury zmierzającą do wyciągnię- cia sankcji w stosunku do sołtysów i aktywistów NSZZ RI „Solidarność”, któ- rzy szczególnie aktywnie wyróżnili się w akcji na rzecz niepłacenia podatku. W dniu dzisiejszym na posiedzeniu Komisji Rolnej KW PZPR wyrażono bardzo negatywną opinię o decyzji przedłużenia spłaty podatku. Stwierdzono, że ta decyzja budzi niezadowolenie większości rolników. Domagano się wskaza- nia osób odpowiedzialnych za podjęcie tej decyzji. Padają ostre pytania: Z kim ją konsultowano? Na czyje polecenie ją podjęto? Czy władze partyjne o tym wiedziały? I sekretarze instancji partyjnych I stopnia i naczelnicy gmin twier- dzą, że „są spaleni”, że jeszcze raz podważono autorytet władzy, że ośmieszo- no działaczy partyjnych i administrację. Podkreśla się, że w skali kraju wydano ponad 600 tys. zł na wysłanie upomnień – powstaje pytanie, kto zwróci pie- niądze? Rolnicy zadają pytanie: jeżeli wpłaciło podatek 70 procent rolników, a w skali kraju padają wszystkie wskaźniki, to dlaczego o odroczeniu zadecy- dowała znaczna mniejszość? Wśród aktywu fakt ten komentuje się, że dzięki takiemu działaniu niedługo Partia przejdzie do podziemia. Zarząd Gminny NSZZ RI „Solidarność” w Repkach, naśladując decyzję Zarządu Wojewódzkiego w Siedlcach oraz zalecenia Ogólnopolskiego Komi- tetu Założycielskiego, nadesłał protest do naczelnika gminy Repki podpisany przez przewodniczącego Zarządu Gminnego „Solidarność”, między innymi

817 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 86–87. 818 Druga tura I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność odbyła się w Gdańsku w dniach 26.09 — 7.10.1981 r.

399 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW stwierdza się w nim:

Domagamy się wstrzymania wszelkich sankcji [w stosunku] do tych, którzy wstrzymali się z wpłatą trzeciej raty podatku, jak również do tych, którzy z urzędu działając, podporządkowali się zaleceniom OKZ w akcjach protestacyjnych. Pragniemy uniknąć napięć, obowiązują nas zależność służbowa i solidarność, w ramach której będziemy zmuszeni podejmować bardziej drastyczne akcje w obronie rolników represjono- wanych.

Wśród kierownictw i załóg PGR, SKR i RSP wskazuje się na dyskrymi- nowanie jednostek uspołecznionych rolnictwa w przydziale paliw. Wyraża się to w fakcie, że rolnik indywidualny może nabyć każdą ilość paliwa, a SKR, PGR i RSP ma określony limit, który średnio w naszym województwie wynosi 1 godzinę pracy dziennie na 1 ciągnik. Podobna sytuacja występuje w zakresie zaopatrzenia w węgiel i pasze. Jak poinformował jeden z pierwszych sekretarzy KG PZPR, w rozmowie z dwoma podchorążymi szkoły oficerskiej stwierdzili oni, że „ostatnie repor- taże telewizyjne o wojsku są szyte grubymi nićmi, tak jak wiele innych rzeczy o wojsku”. Jeden z nich stwierdził, że „aby się oni (tzn. Partia) nie zawiedli na wojsku”. W trakcie zebrań partyjnych, narad podkreśla się, że „doły partyjne cze- kają na szybkie i zdecydowane działania Biura Politycznego, które będzie kon- tynuacją linii Partii reprezentowanej w oświadczeniu BP”819. Słyszy się głosy: „ratujmy Partię”, mówi się to w kontekście coraz częstszego rezygnowania z funkcji sekretarzy, szczególnie POP. W Siedlcach obserwuje się wzmożoną akcję plakatową miejscowego MKZ atakującą w bardzo ostrej formie PZPR, m.in. rozplakatowano afisz na- stępującej treści:

Scena absurdu: reżyseria – PZPR; scenografia – PZPR; muzyka – ludowa; przedstawia – Cyrk Gospodarczy; autor – PZPR; grają: Biuro Polityczne, KC, FJN, ZSL, SD, SB i MO, ORMO, ZOMO, CRZZ, Moczar, wojewodo- wie, naczelnicy itp.; poza tym udział biorą: nieroby, chuligani, warcho- ły, Żydzi, imperialiści, anarchiści, rewizjoniści, robole, elementy, doły; wstęp przymusowy: już 37 lat na scenie; sufler znany.

Ponawiamy naszą prośbę o przesłanie wyjaśnienia: Czy Zdzisław Gru-

819 Oświadczenie BP KC PZPR z 16.09.1981 r. w ostrym tonie krytykowało przebieg i uchwały I tury zjazdu „Solidarności” oraz uznawało je za jednostronne złamanie porozumień z sierpnia 1980 r., Treść oświadczenia zob. APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 509, k. 5–6; A. Albert, Najnowsza historia Polski…, s. 817.

400 TEKSTY ŹRÓDŁOWE dzień otrzymał reprezentacyjne mieszkanie w Warszawie? Sprawa ta budzi wiele negatywnych opinii w zakładach pracy Siedlec, a szczególnie w „Stal- chemaku”. W tym ostatnim jest powodem składania legitymacji partyjnych.

[30 września 1981]820

Rośnie zainteresowanie obradami zjazdu „Solidarności” w kontekście zbli- żających wyborów władz związku. Charakterystyczne jest tu stanowisko człon- ków „Solidarności” z ZMB „Bumar” w Ostrówku Węg.[rowskim] gm. Łochów, gdzie rozważa się szanse wyboru L. Wałęsy na przewodniczącego KKP. Stwier- dzono, że jeżeli zjazd nie wybierze go na przewodniczącego, to będą się wypisy- wali z „Solidarności”, dlatego przede wszystkim, że L. Wałęsa jako jedyny w kierownictwie przyjął prawidłowy kierunek i idzie na kompromis w przeciwieństwie do takich działaczy jak: Rulewski, Gwiazda821, Bujak, Modzelewski, Jurczyk822, którzy prą do konfrontacji. Znamienne jest to, że miejscowy KZ „Solidarność” nie wywiesza materiałów z MKZ Mazowsze w gablotach „Solidarności”. Panuje ogólne odczucie, w tym także wśród większości członków „Soli- darności”, że walka o władzę w związku przesłania i usunęła na dalszy plan sprawy programowe. Członkowie „Solidarności” z uznaniem podkreślają, że coraz częściej na zjeździe występują słowa ostrej krytyki działaczy i doradców, którzy chcą załatwić swoje sprawy, a także coraz częściej dyskusja przechodzi na płaszczyznę spraw robotniczych, socjalno-bytowych i programowych związku. Uważa się powszechnie, że jeżeli w wyborach zwycięży nurt „umiarkowanych”, to dyskusja może rzeczywiście ograniczy się do spraw czysto związkowych, chociaż aktyw partyjny nie wyklucza „wyskoków” na zjeździe w rodzaju Posła- nia do narodów Europy Wschodniej, a jeden z działaczy z Siedlec powiedział, że „po wynikach pierwszej tury zjazdu żadna decyzja tego gremium go nie zaskoczy”. Oświadczenie prof. Lipińskiego823 o rozwiązaniu KSS-KOR przyjęto z du- żym zaskoczeniem824. Są tu głosy, że KOR-owcy zaczną już oficjalnie działać w ramach „Solidarności” i sprzedawać swe „dzikie” pomysły działaczom związ-

820 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, 88–89. 821 Andrzej Gwiazda (ur. 1935) — działacz opozycyjny; współzałożyciel Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża (1978); członek prezydium MKS w Stoczni Gdańskiej (1980); wiceprze- wodniczący NSZZ „Solidarność”; w stanie wojennym internowany. 822 Marian Jurczyk (1935–2014) — przewodniczący MKS w Szczecinie i sygnatariusz porozu- mień sierpniowych (1980); przewodniczący Regionu Pomorze Zachodnie NSZZ „Solidarność” (1981); w stanie wojennym internowany. 823 Edward Lipiński (1888–1986) — działacz PZPR do 1975 r.; działacz opozycyjny; współzało- życiel KOR; członek NSZZ „Solidarność”. 824 Oświadczenie z dnia 23 września 1981 roku, w związku z zakończeniem działalności KSS „KOR”, odczytane zostało 28 września przez prof. Edwarda Lipińskiego na I Krajowym Zjeździe Delegatów NSZZ „Solidarność” w sali „Olivii” w Gdańsku.

401 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW ku, tym bardziej gdyby wybory do władz wygrali radykałowie. Wśród aktywu partyjnego i pracowników aparatu partyjnego zdziwienie i oburzenie wzbudziła decyzja sądu w sprawie zawieszenia aresztu […] w stosunku do Arendta825 i Ze- mbrzuskiego826. Słyszy się głosy, że organa sprawiedliwości, a konkretnie sądy rejonowe i w mniejszym stopniu wojewódzkie są zdominowane przez „Solidar- ność”, że w każdym ustroju, w każdym państwie stoją one na straży obowiązu- jącego prawa — tylko nie u nas. W dalszym ciągu w bardzo ostrej formie krytykuje się decyzję o przedłu- żeniu terminu płatności III raty podatku gruntowego. Rolnicy, co wpłacili w terminie, często przyjeżdżając do UK, bo sołtysi wpłat nie przyjmowali, twierdzą, że ponieśli wielką szkodę moralną i że zamiast karać tych co nie wpłacili, i tych co wpłat nie przyjmowali, ukarali tych co wywiązali się z obowiązku. Problema- tyka ta praktycznie zdominowała narady aktywu gminnego z udziałem pracow- ników KW PZPR. Coraz częściej rozlegają się głosy domagające się konfrontacji telewizyjnej przedstawicieli „Solidarności” i rządu, mówi się: „niech ludzie usłyszą o co chodzi jednej i drugiej stronie w bezpośredniej rozmowie”. Mówi się to w kontek- ście braku zaufania do wiadomości rozpowszechnianych przez środki masowego przekazu. Znamienny jest tu fakt, że często słyszy się, iż audycja telewizyjna z B. Ćwikłą nie była prawdziwa. Świadczy to o wielkim zdezorientowaniu spo- łeczeństwa i — co ciekawe — nie tylko chłopów i robotników, ale także i inteligencji.

[30 września 1981]827

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 16 do 30 września br. legitymacje partyjne złożyło 148 osób, w tym: • 82 robotników, • 21 rolników, • 37 prac. umysłowych, • 8 pozostałych, • 17 kandydatów. Przyczyny złożenia legitymacji:

825 Tadeusz Arendt (ur. 1950) — działacz NSZZ „Solidarność”; zatrzymany 24.09.1981 r. w związku z wywiezieniem przez górników na taczce Jana Mateńki, przewodniczącego Rady Zakładowej ZZ Górników w KWK Szczygłowice; zwolniony 29.09.1981 r. po interwencji Lecha Wałęsy i poręczeniu przez Tadeusza Mazowieckiego i ks. Józefa Tischnera. 826 Marian Zembrzuski (ur. 1947) — działacz NSZZ „Solidarność”; aresztowany 21.09.1981 r., zwolniony 28.09.1981 r. pod groźbą strajku generalnego „Solidarności”; w stanie wojennym internowany. 827 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 90.

402 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

• utrata zaufania do Partii — 24 osoby, • nacisk członków rodziny — 3 osoby, • bez podania przyczyn — 119 osób, • inne przyczyny — 2 osoby. Od początku [września 1980 r.] legitymacje partyjne złożyło 3.492 osoby. W okresie od 16 do 30 września 1981 r. skreślono i wydalono z Partii 167 osób, w tym: 82 robotników, 24 rolników. W tym samym okresie czasu do Partii nie przyjęto żadnego kandydata.

[1 października 1981]828

W dalszym ciągu stwierdza się znaczne zainteresowanie obradami zjazdu „Solidarności”. Główny jego nurt dotyczy spraw czy na zjeździe zwycięży twardy, „jastrzębi” kurs, czy też problemy zostaną postawione w sposób umiarkowany stwarzając nadzieję na nawiązanie zerwanego dialogu z Partią i rządem. Symptomatyczne jest zdanie robotnika z Siedlec, że „»Solidarność« miałaby cele samobójcze, gdyby nie zrozumiała, że powinna przestać siać zamęt w ludzkich głowach, atakować Partię i rząd. To musiałoby doprowadzić do konfrontacji”. Różne są sądy w sprawie „Uchwały w sprawie walki psychologicznej z narodem”829. Została ona szeroko rozkolportowana w zakładach pracy. Działa- cze „Solidarności” uważają, że dobrze, iż związek przeciwstawił się „kampanii strachu”, gdyż rzeczywiście Partia i rząd ciągle straszą konfrontacją. Ze strony aktywu partyjnego padają stwierdzenia, że jest to oświadczenie prowokacyjne, jątrzące opinię publiczną i nie jest prawdą, że „Solidarność” nie dąży do krwawej rozgrywki. Wyrażany jest pogląd, że od początku swojego istnienia związek jako cel nadrzędny postawił sobie przejęcie władzy. Coraz bardziej zaznacza się sytuacja oczekiwania na wyniki zjazdu „Solidarności”, dotyczy to członków związku jak również członków Partii. Wielu członków PZPR wyraża pogląd, że należy wstrzymać się z zebraniami organizacji partyjnych, jak również nad działaniami zmierzającymi do samookreślenia się członków Partii, będącymi członkami „Solidarności”. W dniach zjazdu obserwuje się aktywizację MKZ Mazowsze Oddział Sie- dlce. Wyraża się to kolportowaniem biuletynów, ulotek, głównie propagujących przebieg i treść zjazdu. Komisja Zakładowa NSZZ „Solidarność” w Odlewni Sta- liwa „Stalchemak” zainicjowała przeprowadzenie wśród załogi ankiety w celu wysondowania opinii na temat działalności NSZZ „Solidarność” w kwestiach budzących najwięcej kontrowersji. Ankieta składała się z następujących pytań: 1. Czy delegaci na zjazd reprezentują interesy ludzi pracy i posiadają

828 Tamże, s. 91–92. 829 Uchwała w sprawie walki psychologicznej z narodem, „Tygodnik Solidarność”, nr 28, 1981, s. 6.

403 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

twoje zaufanie? 2. Czy aprobujesz działalność KZ NSZZ „Solidarność”? 3. Czy uważasz za słuszne wprowadzenie nadzwyczajnych środków za- powiedzianych przez Radę Ministrów? 4. Czy zgadzasz się z treścią Posłania do ludzi pracy Europy Wschodniej? 5. Czy uważasz, że Posłanie… narusza układy Polski z krajami socjali- stycznymi? 6. Czy uważasz, że „Solidarność” prowadzi programową działalność an- tyradziecką? 7. Czy uważasz, że działalność „Solidarności” prowadzi do przejęcia władzy w Polsce? 8. Czy uważasz, że „Solidarność” zerwała umowy społeczne? 9. Czy zgadzasz się z treścią oświadczenia Biura Politycznego KC PZPR z 19.09.1981 r.? 10. Czy oceniasz pozytywnie oświadczenie KC KPZR830 i rządu Związku Radzieckiego do KC PZPR i rządu PRL? 11. Czy ma to charakter ingerencji w sprawy wewnętrzne Polski? Pytanie 12 dotyczyło przynależności związkowej respondenta. Wyniki ankiety mają być podane na zakładowej tablicy ogłoszeń. W dalszym ciągu na zebraniach partyjnych, naradach aktywu mocno i powszechnie podnoszona jest sprawa bierności rządu. Wyrażane są coraz częściej opinie, że rząd nie panuje nad sytuacją, zajmuje się sprawami drugorzędnymi — coraz częściej dyskutuje nad nowymi reglamentacjami, nie podejmuje roz- wiązań systemowych. Popularność zaczynają zdobywać stwierdzenia, że „rząd generała Jaruzelskiego, który miał być rządem ocalenia narodowego, staje się rządem rozpaczy narodowej (Garwolin, Mińsk Mazowiecki, Siedlce, Sokołów Podl.). Padają jednoznaczne zarzuty, że nie konsultuje się z nikim decyzji, a jeśli [już] to z „Solidarnością” a nie członkami Partii. Jako przykład podaje się prze- dłużenie płatności III tury podatku gruntowego, decyzję o podwyżce cen skupu żywca. Bardzo wiele krytycznych uwag pada na temat aresztowania i wypusz- czania działaczy „Solidarności”. Powszechne jest odczucie, że jest to kompromi- tacja. Jednoznaczne są sformułowania w rodzaju, że „jeśli kogoś się już aresztuje, to trzeba sprawę przemyśleć i mieć takie argumenty, że nawet pod presją samego Pana Boga nie można go wypuszczać. Aresztowania i zwalnianie ośmieszają organy ścigania, budzą niewiarę w skuteczność ich działań” (głosy robotników z Siedlec). Rząd musi być twardy, nie można pod żadnym pozorem ustępować. Nastał czas walki i jednoznacznych decyzji (częste oświadczenia rolników i ro- botników). Na naradzie w Trojanowie jej uczestnicy oświadczyli, że

przetrwaliśmy okupację tylko dlatego, gdyż wiedzieliśmy kogo słuchać.

830 W oryg.: KC PZPR.

404 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Decyzje były jasne, konkretne i jednoznaczne, a dzisiaj ten rządzi, kto ra- niej wstanie. Należy wrócić nawet do ówczesnych praktyk zarządzania, aby naród wiedział czego chce. Bardzo często wyrażane są poglądy w rodzaju, że „Partia niepotrzebnie rozpięła parasol ochronny nad nieudolnościami rządu, zbiera za to baty i traci autorytet. Jeśli tak dalej pójdzie, to musi zejść niedługo do podziemia” (głosy aktywu partyjnego z Siedlec, Sokołowa Podlaskiego, Mińska Mazowieckie- go, Trojanowa itp.). W tej sytuacji narastają niepokoje członków Partii, inercja i wyczekiwanie aż będą znane decyzje. W woj. siedleckim trwają narady aktywu partyjnego, gospodarczego, odbywają się zebrania organizacji partyjnych. Frekwencja na zebraniach jest na ogół niska, szczególnie w środowiskach wiejskich. Główny nurt dyskusji dotyczy spraw obecnej sytuacji społeczno-politycznej i działań zmierzających do przełamania kryzysu. Jest bardzo pilne zapotrzebowanie na ukrócenie wrogiej działalności „Solidarności”, przywrócenie ładu, porządku i bezpieczeństwa publicznego. W centrum zainteresowania stawia się potrzebę programów działania Partii i rządu. Na przeważającej ilości zebrań podejmowane są uchwały domagające się stabilizacji życia kraju i takich działań, „aby w praktyce dnia codziennego widać było kierowniczą rolę Partii”.

[6 października 1981]831

W ostatnich dniach, a szczególnie po ogłoszeniu podwyżek cen papie- rosów nasiliła się kampania propagandowa miejscowego MKZ „Solidarność”. Pojawiły się plakaty mówiące o ujawnieniu kolejnego kłamstwa rządu, m.in. plakat z oświadczeniem [Z.] Gładkowskiej, sekretarza ds. żywności przy KKP „Solidarność”, w którym stwierdza się, że była ona obecna podczas rozmów Rulewskiego z ministrem Krzakiem832 pod koniec sierpnia br. Podczas tych rozmów J. Rulewski jakoby nie wyraził zgody na podwyższenie cen na papierosy i na propozycję podwyżki cen na alkohol833. Brak papierosów w puntach sprzedaży w naszym województwie w dniu wczorajszym i dzisiejszym stwarza przesłanki do tego, że coraz częściej wy- stępują głosy, jakoby rząd miał wycofać się z ogłoszonej podwyżki cen. Wg ludzi jest to bardzo możliwe, szczególnie jeśli się weźmie pod uwagę fakt, że w ostatnich tygodniach wycofano się z kilku ustaleń, np. przedłużenie [termi-

831 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 98–99. 832 Marian Krzak (1931–1996) — działacz PZPR; minister finansów (1980–1982). 833 Zob. W obronie konsumenta, „Biuletyn Pism Związkowych i Zakładowych. Agencja Praso- wa Solidarność”, nr 44, 26.09 — 12.10.1981 [s. 8], http://dlibra.karta.org.pl/Content/8989/ AS_021.44.pdf (dostęp: 27.09.2019).

405 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW nu] zapłaty podatku czy podwyżka cen żywca. Podkreśla się, że Partia winna się określić w stosunku do niektórych nieprzemyślanych i złych decyzji rządu, a nie bezkrytycznie przyjmować każde jego działanie. Padają pytania w rodzaju: Co będzie, jeśli przyjdzie do podwyżki cen mięsa i innych artykułów żywnościowych, jeśli z papierosami są takie problemy? Wśród pracowników aparatu partyjnego i aktywu partyjnego oburzenie wywołała opublikowana w serwisie bieżącym MKZ Mazowsze treść wy- stąpienia L. Wałęsy, w którym zwraca się do min. Krzaka w sposób bezczelny i wulgarny: „Jesteśmy poważnym związkiem i poważnym gremium, które ma poważne tematy, to gówno, które nam wrzuciliście, trudno, weźcie je sobie”. Pa- dają stwierdzenia i pytania: „Jak długo jeszcze rząd będzie pozwalał na ciosanie sobie kołków na głowie? Jak długo kabotyni i ignoranci związkowi będą obrażali rząd i Partię?” (głos robotnika z Siedlec). W związku z ostatnimi wynikami wyborów do KKP występują stwierdzenia, że w tym organie związkowym zaczyna dominować linia radykałów, że L. Wałęsa, jako „umiarkowany”, może nie panować nad tym gremium (Siedlce, Mińsk [Mazowiecki], Węgrów). Wyrażane są opinie, że zjazd „Solidarności” na nowo zaczyna zbaczać na drogę konfrontacji a konstruktywne głosy części dys- kutantów dotyczące spraw robotniczych i związkowych giną w dyskusji, które ukierunkowuje się na sprawy polityczne i mało ważne dla szerokich rzesz robot- ników (Sokołów [Podlaski], Garwolin, Łuków, Siedlce). W dniu dzisiejszym zanotowaliśmy przypadki zamalowywania plakatów krytykujących KOR, KPN i „Solidarność”, które otrzymaliśmy z KC PZPR. Poja- wiły się na nich napisy: „prowokacja” i „KPN”, zaś „Solidarność” rozkolporto- wała plakat, na którym jest rysunek człowieka ze znaczkiem SB siedzącego nad gazetą „Solidarności” i z napisem: „jaki tu numer im jeszcze wykręcić”? Na zebraniach POP często padają pytania: Co dalej z byłym przewodni- czącym Radiokomitetu ob. Szczepańskim? Należy pilnie poinformować opinię publiczną o stanie sprawy i terminie rozprawy sądowej. Co będzie z rozlicza- niem ludzi odpowiedzialnych za błędne decyzje w handlu zagranicznym? Dla- czego w prasie, radiu i telewizji ciągle jeszcze krytykuje się Partię i stawia się ją jako przeciwnika „Solidarności”? Winno się szukać takich rozwiązań, które łą- czą a nie dzielą (Kałuszyn). Wyrażany jest pogląd, że rząd winien doprowadzić do spotkania prezydiów wszystkich związków zawodowych. Treść tej debaty należy transmitować w telewizji, a winna ona obejmować podstawowe problemy naszego życia i nakreślić wizje przyszłości (Siedlce, Mińsk [Mazowiecki], Ka- łuszyn). Inne wnioski z zebrań to: • Zaopatrywać w środki do produkcji rolnej jedynie tych rolników, którzy sprzedają państwu żywiec i zboże, albo wprowadzić obowiązkowe dostawy (Kałuszyn). • Ujednolicić system reglamentacji w całym kraju (Siedlce). • Znieść uprzywilejowanie niektórych regionów w zakresie zwiększonych

406 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

dostaw mięsa i żywności — przy utrzymaniu wielkości przydziałów dla poszczególnych zawodów — gdyż prowadzi to do podziału na Polskę A, B i C. Tu podkreśla się, że woj. siedleckie, jako znaczący producent żyw- ności w kraju, ma jej mniej jak Warszawa, Śląsk itp. (Siedlce, Łuków, So- kołów [Podlaski]). W nocy z 5 na 6 bm. na masarni GS „SCh” w Łochowie nieznani sprawcy napisali olejną farbą: „Dalsze rządy komunistów to biologiczne wyniszczanie narodu” i „KG PZPR — łajzy”. MKZ „Solidarność” w Siedlcach rozplakatowała informację, że „Albin Si- wak, członek BP PZPR, staje przed sądem PRL za zniesławienie członka naszego związku (9.10.81) w Warszawie”. Prosimy o wyczerpującą informację w tej sprawie834.

[8 października 1981]835

W dalszym ciągu narasta zdenerwowanie społeczeństwa woj. siedleckiego. Wynika ono w główniej mierze z niemożności realizacji kartek na mięso i jego przetwory (pewna część ludzi posiada kartki jeszcze z m-ca lipca), braku środ- ków piorących, artykułów przemysłowych, jak również z niepewnej sytuacji społeczno-politycznej w kraju. Nie obserwuje się nadmiernego zainteresowania zakończonym zjazdem „Solidarności”, choć jej ogniwa pragną nadać zjazdowi rozgłos publikując znaczne ilości wydawnictw. Komentarzy o zakończonym zjeździe nie ma zbyt wiele. Wyczuwa się powściągliwość w wyrażaniu opinii, która wyraża się w stwierdzeniach, że „najpierw szczegółowo trzeba poznać program związku, aby potem móc cokolwiek mówić”. Padają opinie, że chyba „żadna partia, żaden związek na świecie, żadna organizacja nie obradowały tak długo, aby w sumie osiągnąć [tak] mizerne efekty” (Siedlce, Mińsk Mazowiecki). Przeważa pogląd, że „Solidarność” po zjeździe się nie zmieni, gdyż zmienić się nie może. Programowo [to] już związek dą[żą]cy do kontrolowania rządu, pod- ważania jego autorytetu, siania zamieszania i bałaganu w kraju. Należy spodzie- wać się twardego kursu i ciągłych dział[ań] destrukcyjnych, zmierzających do konfrontacji. Starzy działacze partyjni wyrażają pogląd, że jest ona nieunikniona i lepiej dla Partii będzie, gdy nastąpi ona szybciej, gdyż czas działa na niekorzyść

834 „W Sądzie Wojewódzkim w Warszawie I Wydział Cywilny ul. Świerczewskiego 122, sala 212 odbędzie się dnia 9 października (piątek) sprawa z powództwa Jana Domagały przeciwko Albinowi Siwakowi, członkowi Biura Politycznego PZPR. Albin Siwak będzie odpowiadał za zniesławienie Przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ “Solidarność”przy Instalu Rzeszów — Zarząd Robót Huta Katowice. Termin rozprawy — godz. 9,00”. Siwak w opałach, „Wiadomo- ści Katowickie”, nr 131, 3.10.1981, s. 2, https://sbc.org.pl/Content/83242/iii352253-1981-131.pdf (dostęp: 27.09.2019). 835 APS KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 100–103.

407 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Partii. W tym kierunku zmierzają oświadczenia działaczy ruchu robotniczego i Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych. Poniżej zamieszczamy treść oświad- czenia działaczy ruchu robotniczego z rejonu Sokołowa Podlaskiego:

Z najwyższym zaniepokojeniem obserwujemy działania sił ekstremalnych w kierownictwie NSZZ „Solidarność” zmierzających do wywołania krwawej konfrontacji w Polsce. Służą temu [nie]przebierające w formach i środ- kach ataki na Partię, rząd, sejm, szkalujące przyjaźń polsko-radziecką. Bo- leśnie przeżywamy bezczeszczenie miejsc pamięci narodowej, pomników i mogił żołnierzy Armii Czerwonej, naszych towarzyszy ze wspólnych walk o niepodległość ojczyzny. Społeczeństwo naszego kraju nie może spokojnie pracować w atmosferze nerwowości i niepewności jutra, ciągłego podgrze- wania napięć, w sytuacji zagrożenia konfliktem wewnętrznym. My, dzia- łacze KPP, PPR, PPS i PZPR znamy cenę krwi, którą przelaliśmy w walce z hitlerowskim okupantem. Znamy również cenę trudu i wyrzeczeń, które poniosło nasze pokolenie w budowie socjalistycznej Polski. W żadnym wypadku nie możemy pozwolić, aby wrogie, kontrrewolucyjne siły w kraju, wspierane przez imperialistyczne ośrodki dywersji ideologiczno-politycznej zrealizowały swój cel, którym jest obalenie ustroju socjalistycznego. Jednocześnie oświadczamy, że w dalszym ciągu jesteśmy gotowi podjąć na nowo walkę, aby bronić ideałów naszego życia, które dla naszego pokolenia oznacza socjalizm. Partia i rząd wybrały jedynie słuszną drogę dialogu i kompromisów, ale nie możemy być w sytuacji, aby ciągle się wycofywać. Zdecydowanie bronimy Partii i jej założeń programowych. Stoimy na stanowisku wyrażonym na IX Zjeździe PZPR, że socjalizmu i Partii należy tak bronić, jak broni się niepodległości ojczyzny. Należy powiedzieć twardo i jednoznacznie, że pewnych granic nie można przekraczać. Potrzebą chwili są działania szybkie, konkretne i zdecydowane. Nie może być odstępstw od linii Partii, nie może być ustępstwa na rzecz kontrrewolucji. Oświadcza- my, że będziemy bronić socjalizmu tak, jak broni się niepodległości Polski. W imieniu działaczy ruchu robotniczego, członków KPP, PPS, PPR i PZPR zwracamy się do wszystkich członków Partii, do patriotycznych sił naszego społeczeństwa o pełne poparcie dla Partii i tych zdrowych moralnie sił narodu, które pragną zażegnać niebezpieczeństwo wojny wewnętrznej w Pol- sce, które jednoznacznie opowiadają się za socjalizmem. i byłych żołnierzy zawodowych:

My, członkowie Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych z terenu woj. siedleckiego zebrani w dniu 25 września 1981 roku, po zapoznaniu się z oświad- czeniem Biura Politycznego KC PZPR z dnia 16 września 1981 roku, wystą- pieniem premiera w czasie posiedzenia sejmu w dniu 24 września 1981 roku określamy swoje stanowisko wobec krytycznej sytuacji, w jakiej znajduje się nasza ojczyzna — Polska Ludowa. 1. Jesteśmy głęboko zaniepokojeni i oburzeni pobłażliwością, z jaką trak- towani są przeciwnicy naszego ustroju i racji stanu naszego państwa.

408 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

2. Udzielamy pełnego poparcia i zobowiązujemy się w razie potrzeby sta- nąć w pierwszym szeregu w obronie niepodległości, praworządności, ładu i bezpieczeństwa naszej ojczyzny. 3. Kierujemy swój protest i niezadowolenie wobec reakcyjnych poglądów tej części kierownictwa „Solidarności”, która manipulując społeczeń- stwem wykorzystuje ruch związkowy dla swoich celów i sprowadzenia Polski z drogi socjalizmu. 4. Domagamy się stosowania prawa jednakowo dla wszystkich obywateli naszej ojczyzny bez żadnych wyjątków. 5. Uważamy, że oświadczenie premiera, wygłoszone w czasie posiedzenia sejmu 24 września 1981 roku będzie ostatecznym ostrzeżeniem dla wszystkich przeciwników dążących do obalenia ustroju naszego pań- stwa.

Nadal bardzo wiele krytycznych uwag kierowanych jest pod adresem rzą- du. Padają one na zebraniach organizacji partyjnych i spotkaniach oficerów z za- łogami zakładów pracy836. Generalnie stwierdza się, że brak jest zdecydowanej, twardej linii działania. Rząd ciągle się wycofuje, jest ustępliwy, niezdecydowa- ny, ciągle „daje się zapędzić w kozi róg” (głos aktywisty partyjnego z Łukowa). Jednoznacznie mówi się powszechnie: „w wyjątkowej sytuacji rząd winien pod- jąć wyjątkowe działania a nie podejmować decyzje z szybkością ślimaka” (Łu- ków, Siedlce). Brak jest linii działania, członkowie Partii nie mają oparcia w decyzjach rządu, które są niekonsekwentne, a niektóre wręcz nieodpowiedzialne – wymienia się zwolnienie działaczy „Solidarności”, przedłużenie płatności III raty podatku, wysłanie ministrów na zjazd do Gdańska. W Łukowie na naradzie czołowego aktywu stwierdzono, że „od czasu Gierka zrobił się jeszcze większy bałagan, nad którym nikt w Polsce nie panuje”. Postulowano potrzebę wycią- gnięcia konsekwencji w stosunku do osób winnych pogłębienia się kryzysu w kraju. Coraz częstsze są stwierdzenia o „farsie politycznej w kraju” (Łuków, Mińsk Maz.). „W sytuacji ogólnego rozprężenia należy spodziewać się realizacji coraz częściej lansowanego hasła, aby wieszać komunistów” (stwierdzenia na

836 Spotkania robotników z przedstawicielami LWP jesienią 1981 r. przybrały intensywny charakter i stanowiły oczywiste przygotowanie do wprowadzenia stanu wojennego poprzez „oswajanie” z wojskiem, które stanowić miało gwarant spokoju z jednej strony, a z drugiej element ofensywy propagandowej. Oficerom LWP towarzyszyli zwykle aparatczycy KW PZPR. Zaledwie wprze- ciągu 6 dni pomiędzy 30 września a 5 października 1981 r. na terenie województwa siedleckiego odbyło się 16 takich spotkań, Tamże, sygn. 509, k. 1–3. Poruszano na nich tematykę amerykańskie- go imperializmu, ośrodków kapitalistycznej propagandy, kontrrewolucyjnych działań CIA i FBI w celu destabilizacji sytuacji w Polsce, które miały prowadzić poprzez wykorzystanie „Solidar- ności”. Pomocą dydaktyczną w tych działaniach było m.in. opracowanie Imperializm amerykański a Polska — strategia i taktyka kontrrewolucji, autorstwa Gusa Halla, sekretarza generalnego Komu- nistycznej Partii Stanów Zjednoczonych. Wydruk tego materiału zachowany w aktach KW PZPR w Siedlcach nosi ślady twórczej pracy redakcyjnej w celu dostosowania go do potrzeb pogadanek propagandowych prowadzonych w siedleckich zakładach pracy, zob. tamże, k. 7–11. Zob. wkładka zdjęciowa poz. 87.

409 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW naradzie w Łukowie, które znalazły akceptację zebranych). Niepewność, bała- gan, brak decyzji powodują, że coraz większa liczba członków Partii czuje się za- gubiona i pragnie przeczekać trudny czas. „Koniecznością jest poderwanie Partii do działań, do boju, do ofensywy, ale zrobić tego się nie da, gdy Partia i rząd ciągle się cofają” (Łuków, Mińsk Mazowiecki, Siedlce). „Obecnie Partia stała się martwa” (głos robotnika z Łukowa). „Jeśli rząd jest taki słaby, to niech ucieka na Zaleszczyki, nastała już taka pora, bo później może mieć odciętą drogę” (oświad- czenie aktywisty partyjnego z Łukowa, które znalazło pełną akceptację ponad 30 zebranych). „W obecnej sytuacji wiele osób zadaje sobie pytanie: »Kto jest ważniejszy, Wałęsa czy Jaruzelski?« i dochodzi do wniosku, że chyba Wałęsa” (Łuków, Siedlce, Łochów, Stoczek [Łukowski]). Coraz częstsze są głosy w rodzaju: „Jeśli rząd się nie szanuje, to niech nie liczy na poszanowanie społeczeństwa” (opinie takie wyrażane są po wysłaniu ministrów do Gdańska837). „Nie może być obecnie prowadzona walka tylko na języki i przetrwanie, gdyż to do niczego dobrego nie doprowadzi narodu” (Łuków). Padają pytania, dlaczego kierownictwo Partii pracuje w gabinetach i nie prezentuje działań. Jest duże zapotrzebowanie na wystąpienie telewizyjne tow. S. Kani. Oczekuje się, że w konkretny, przejrzysty sposób powinien przedstawić program działań na obecnym etapie. W woj. siedleckim trwa kampania zebrań partyjnych. Frekwencja na nich jest na ogół niska, szczególnie w środowisku wiejskim. Generalnie kończą się one podejmowaniem rezolucji popierających stanowisko Partii zawarte w oświad- czeniu Biura Politycznego. Prawie każde z nich zawiera apel o twarde, zdecydowane działania rządu, o sprecyzowanie linii, od której nie byłoby ustępstw. W ramach obchodów 38 rocznicy LWP we wszystkich większych zakła- dach pracy odbywają się spotkania załóg robotniczych z oficerami. Przebiegają one w dobrej atmosferze politycznej. Często padają pytania na temat uzbrojenia polskiej armii, wydatków na jej utrzymanie, a także dotyczą spraw Katynia i 17 września 1939 roku. W dniu dzisiejszym odbyła się inauguracja roku szkolenia partyjnego i sesja lektorów Komitetu Wojewódzkiego. Wiele uwag wzbudza- ją informacje KC przesyłane do Komitetu Wojewódzkiego. Generalnie są one spóźnione, niepełne i zbyt często powielają przekazy, które wcześniej podają publikatory. Informacje o obradach zjazdu „Solidarności” były przeważnie zdez- aktualizowane, gdyż związek już w godzinach rannych kolportował informacje, które z KC, znacznie mniej dokładne, docierały przeważnie w godzinach popo- łudniowych. W dalszym ciągu jest zapotrzebowanie na dobry, oryginalny komentarz polityczny, odpowiedzi na pytania, co niestety rzadko praktykowane jest w przekazach z KC. W dniu 7.10 br. na terenie Siedlec rozkolportowano ulotki „Solidarności” o treści:

837 Rząd PRL na zjeździe „Solidarności” reprezentował minister ds. kontaktów ze związkami zawodowymi Stanisław Ciosek.

410 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

• „Grozi nam brud, głód, ubóstwo i zimno. Straszą nas w radio, telewizji i prasie. Straszą nas konfliktem. Czy takiego socjalizmu mamy bronić?” • Ulotki przedstawiające rękę trzymającą kartki na mięso w ilości 200 g i napisem: „O tym nie wolno mówić”. • Plakat przedstawiający sylwetki Lecha Wałęsy i Albina Szyszki838. Wałę- sa pyta: „Co możemy zrobić dla kraju?”, a Szyszka trzyma transparent z napisem: „Związki branżowe sojusznikiem PZPR”. W podpisie „Ka- nia”. W dniu wczorajszym była próba strajku okupacyjnego w Zakładach PTTK „Foto-Pam” w Kałuszynie. Powodem strajku był fakt, że do tej pory za- łoga zakładu, będąca filią zakładu w Warszawie, otrzymywała kartki na mięso i przetwory, które były realizowane w stolicy. Obecnie, po podjęciu decyzji, że pozbawia się ich tych kartek, ogłosiła strajk okupacyjny w dniu wczorajszym. Od godz. 15.30 część załogi została w zakładzie. W dniu dzisiejszym dostarczono 3 tony mięsa i przetworów. […] Strajk został zawieszony dzisiaj rano. Trwają pertraktacje, aby Warszawa przywróciła kartki załodze PTTK w Kału- szynie. W tej sprawie dyrektor zakładu macierzystego zwróci się do prezydenta Warszawy, aby cofnął swoją decyzję o wstrzymaniu kartek dla Kałuszyna.

[12 października 1981]839

Dyskusje prowadzone w różnych środowiskach koncentrują się głów- nie na dwóch problemach, tj. sprawie zaopatrzenia przed okresem zimowym i sprawie zaopatrzenia we wszystkie w zasadzie artykuły niezbędne do życia. Nie obserwujemy powracania w dyskusji do spraw zjazdu „Solidarności” i pod- wyżki cen papierosów. Jeśli chodzi o problemy związane ze zbliżającą się zimą, to dominują głosy, że wszystkie siły polityczne i społeczne oraz rząd winny od- rzucić na bok wszelkie ambicje, urazy, całą politykę i rozgrywki na bok, a zająć się wszyscy winni konkretnymi sprawami: jak zabezpieczyć ciepło, rytmiczne dostawy żywności, a przede wszystkim chleba, mleka i mięsa. Jak zorganizować energetykę, transport i służby gwarantujące jego sprawne funkcjonowanie. Dość często słyszy się głosy, że jeżeli nie zapewni się prawidłowego funkcjonowania w zimie gospodarki narodowej, to ludzie mogą wyjść na ulice i wtedy już nikt i nic nie powstrzyma społeczeństwa, dojdzie do rozlewu krwi. Temu już obecnie musimy zapobiec. Muszą to zrozumieć wszystkie siły polityczne i społeczne i to trzeba im wytłumaczyć (Siedlce, Mińsk, Sokołów [Podlaski] i inne). Odpowiada za to państwo i władza nie powinna o tym zapominać.

838 Przewodniczący Komisji Porozumiewawczej Branżowych Związków Zawodowych (1980– 1981), prawnego następcy CRZZ. 839 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 104–105.

411 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Narastają trudności w zakresie zaopatrzenia województwa we wszystkie w zasadzie artykuły niezbędne do życia. Brak jest dosłownie wszystkiego, przed sklepami tworzą się kilkumetrowe kolejki, dochodzi do rękoczynów, wybijania w tłoku szyb itp. Notujemy przypadki terroryzowania ludzi w kolejkach przez co bardziej bezczelne elementy torujące sobie drogę siłą i groźbą do lad sklepowych. Coraz częściej odnotowujemy głosy, że w Warszawie i więk- szych aglomeracjach jest lepsze zaopatrzenie w żywność niż w naszym wo- jewództwie, które jest przecież znaczącym producentem żywności, a przede wszystkim mleka i mięsa. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że wzorem innych województw może dojść w niedalekiej przyszłości do blokady wywo- zu żywności poza teren województwa. Szczególnie ostre braki są w zakresie zaopatrzenia w środki higieny osobistej. Słyszy się głosy, że brak nam my- dła i środków piorących wysokiej jakości, to dlaczego nie przestawić się na produkcję np. mydła szarego, do którego nie potrzeba żadnych komponen- tów z zagranicy (głos robotnika z Siedlec). Niezrozumiały jest również brak od dłuższego czasu papierosów w Siedlcach, mimo że ceny ich wzrosły. W kon- tekście trudności zaopatrzenia w Hucie Szkła „Pollena-Czechy” w Pilawie za- łoga ogłosiła pogotowie strajkowe i w wypadku braku poprawy w zaopatrzeniu grozi strajkiem od 14.10.1981. Akcje takie mogą podejmować inne zakłady. W dniu dzisiejszym od godz. 12.00 trwa strajk taksówkarzy w Siedl- cach. Około 50 taksówek osobowych i bagażowych zablokowało naprzeciwko U[rzędu] W[ojewódzkiego] ul. Świerczewskiego840 tak, że ruch na tej ważnej międzynarodowej trasie kierowany jest bocznymi uliczkami. Żądają dostaw paliwa, którego brak jest od kilku dni. Na wozach ponalepiano hasła: „My też chcemy pracować”, „Paliwo = chleb”. Komentarze na temat tego strajku wśród przechodniów i gapiów są różne: od takich jak „Nie mogą pracować, bo nie mają benzyny – mają rację”, do takich jak: „Winni strajkować przed siedzi- bą »Solidarności«, bo to ich działaniom antyradzieckim należy zawdzięczać mniejsze dostawy ropy”841. Komentarze dotyczą strajku rolników ze wsi Przywory w Ministerstwie Rolnictwa. W okolicznych wsiach i w samych Przyworach mówi się, że rolnicy nie pozwolą na zmianę stanu posiadania gruntów, a najbardziej ci, którzy w wyniku komasacji otrzymali nowe grunty i gospodarują na nich od 3 lat. Mówi się, że nikt nie wejdzie na grunty rolnika, co leżą od trzech lat odłogiem i dla którego chce się wrócić do starego stanu posiadania. Jest pewne, że rolnicy, którzy w wyniku komasacji otrzymali nowe grunty, za żadną cenę nikogo na swoje pole nie wpuszczą. Mówi się też, że ekipa, która ma jutro przyjechać robić referendum we wsi, może zostać w ogóle nie wpuszczona do wsi.

840 Od 1991 r. ul. Józefa Piłsudskiego. 841 Zob. IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0421/367; A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 118–119. Zob. dok. 93.

412 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

W toku zebrań w różnych środowiskach coraz więcej jest głosów krytycznych pod adresem centralnych władz partyjnych i państwowych. Kryty- kuje się bierność, oddawanie pozycji „Solidarności”, brak konsekwencji w realizacji własnych ustaleń. Oczekuje się, że IV Plenum KC będzie dyskutowało te sprawy i przedstawi konkretne programy przełamania kryzysowej sytuacji w Polsce. Wśród aktywu partyjnego bardzo negatywny jest odbiór wywiadu z Kuroniem w aspekcie oddawania łamów naszej prasy i popularyzacji jego programu i osoby.

[15 października 1981]842

W dalszym ciągu sytuacja społeczno-polityczna w woj. siedleckim jest skomplikowana. Wynika to w decydującej mierze z braków zaopatrzeniowych w artkuły żywnościowe i przemysłowe. Sytuacja taka powoduje różnorodne komentarze sprowadzające się jednak w zasadzie do stwierdzeń, że to „Partia i rząd doprowadziły kraj do nędzy i ruiny”. Powszechnie wskazuje się na powolność i nieskuteczność działań. Coraz mocnej wybija się nieudolność rządu, który „nie panuje nad sytuacją”. W tonie brzmi843 również propaganda „Solidarności” dys- kredytująca poczynania Partii i rządu poprzez różnorodne ulotki i plakaty, jak np. przedstawiające talerz, na którym leżą kartki na mięso i napis: „Czy do tego miała doprowadzić reglamentacja?” Członkowie Partii i społeczeństwo oczekują ze zniecierpliwieniem konkretnych decyzji, które stanowiłyby jasno określoną linię działań w obecnej sytuacji. W tym kontekście z dużymi nadziejami oczekiwane jest Plenum Komitetu Centralnego. W dyskusjach aktywu partyjnego i nie tylko coraz częściej pada- ją opinie, że obecne kierownictwo partyjno-rządowe nie jest w stanie podołać […] obowiązkom. Reprezentuje linię chwiejną, ustępliwą, polegającą na ciągłym spełnianiu prawie każdych żądań „Solidarności”. „Co to za Partia rządząca i rząd, które nie potrafią konkretnie działać i wziąć byka za rogi?” „Jak można bez przerwy dawać się wyprzedzać, podejmować nieodpowiedzialne, zaska- kujące społeczeństwo decyzje?” (głosy robotników z Siedlec, Mińska Maz.). Po- wszechne są oceny, że władza w Polsce jest bezsilna wobec kryzysu, nie potrafi podjąć żadnych racjonalnych działań. „Jeśli dalej tak będzie, to najwyższy czas zmienić władzę, która nie spełnia oczekiwań społeczeństwa” (głosy rolników ze Stoczka Łukowskiego). Podobne stwierdzenia są często spotykane w środo- wisku robotniczym i bardzo często w środowisku nauczycielskim. Nasilają się stwierdzenia – utwierdzane przekazami z plenum KW w Warszawie – że nie ma jedności w centralnych władzach partyjnych. Padają opinie, że część towarzyszy

842 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 108–111. 843 W oryg.: zmierza.

413 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW z władz centralnych w obecnej sytuacji powinna zrezygnować z funkcji, gdyż cechuje się zbytnią ustępliwością. Zdaniem aktywu partyjnego spełnili dobrze swoją funkcję w minionym okresie, ale obecnie, gdy wymagane są jednoznaczne, twarde działania, nie są ich w stanie podjąć. Są przypuszczenia, że rezygnację swoją zgłoszą na IV Plenum KC (Sokołów [Podlaski], Łuków). W rozważaniach na temat IV Plenum KC wskazuje się, że jednoznacznie, bez niedomówień powinna być przedstawiona społeczeństwu skomplikowana sytuacja w kraju i ukazane zadania ideowo-wychowawcze Partii. Oczekuje się, że powinna w sposób nie budzący żadnych wątpliwości zostać określona rola i funkcja członków Partii będących w „Solidarności”. Trzeba raz rozwiązać dyle- mat czy członek Partii powinien być w „Solidarności” a jeśli tak — określić jego zadania w związku. Głośno się podkreśla, że jest to plenum ostatniej szansy dla Partii. Jeśli nie będą podjęte na nim jasno sprecyzowane decyzje, jeśli nie zostanie określona i następnie punkt po punkcie realizowana linia Partii, wówczas Partia może stracić zaufanie swoich członków, którzy są autentycznie zniecier- pliwieni i oczekują na konkretne decyzje.

IV Plenum nie może sobie pozwolić na ogólnikową uchwałę, nie może pozwolić sobie na apele, których jest przesyt, nie może poprzestać na ostrzeżeniach, które się dewaluują, ale musi jasno sprecyzować zadania członkom Partii, które ich ubojowią, zarysują zadania, od realizacji któ- rych ustąpić nie można nawet na krok

(częste wypowiedzi członków Partii na zebraniach; Siedlce, Mińsk Maz., Ło- chów, Siennica i inne w podobnym tonie). Musi postawić konkretne zadania dla rządu przede wszystkim w zakresie przywrócenia ładu i dyscypliny spo- łecznej. Coraz powszechniej mówi się o wprowadzeniu w życie nadzwyczajnych środków przewidzianych na wypadek szczególnego zagrożenia bezpie- czeństwa państwa. Stwierdza się nasilenie działań ogniw „Solidarności” w woj. siedleckim. MKZ w Sokołowie Podlaskim rozesłał komunikat, w którym protestuje przeciwko przesłuchaniom działaczy „Solidarności” przez prokuraturę. Informuje, że nie złożyli oni żadnych zeznań, gdyż „nie mają upoważnienia zarządu”. Według relacji, prokuratura wszczęła dochodzenie w wyniku materiałów dostarczonych jej przez Komisariat MO w Sokołowie Podlaskim. W związku z tym wyrażono pogląd, że „funkcjonariusze MO utożsamili się z SB”. W komunikacie zawarte są również stwierdzenia, że naczelnik Sokołowa Podlaskie- go bezprawnie skierował do MKZ pismo żądające zaprzestania akcji propagandowej przez „Solidarność”, co jest sprzeczne z konstytucją. Poza tym MKZ, powołując się na opinie mieszkańców Sokołowa postuluje

konieczność jak najszybszego przeprowadzenia nowych wyborów do rad narodowych, ale wyborów na takich zasadach, które zagwarantują

414 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

nieskrępowaną możliwość zgłaszania dowolnej liczby kandydatów. Czas najwyższy, by ukształtowały się wreszcie władze stawiające na współ- pracę z »Solidarnością«, a nie walkę z nią, jak to się dzieje dotychczas.

Publikowane są ulotki żołnierza z gwiazdą trzymającego w ręku maczu- gę i obok napis: „A kto was będzie uczył historii?” Zarząd Wojewódzki NSZZ „Solidarność” Rolników Indywidualnych przesłał do wojewody siedleckiego pismo domagające się przekazania dla potrzeb związku odpowiednich lokali w Siedlcach, jak również podobnych w po- szczególnych gminach. Ponadto sformułowane zostały inne postulaty: • wyegzekwowania od SKR powrotu cen usług rolniczych z ubiegłego roku oraz zwrotu nadpłaconych sum, • regularnego zaopatrzenia w papierosy i środki higieny w całej sieci handlowej województwa. Zarząd Wojewódzki „Solidarności” RI skierował także do wojewody siedleckiego uchwałę w sprawie podwyższenia opłat ubezpieczeniowych. Stwier- dza się w niej, że opłaty podniesiono bez konsultacji ze związkiem. Wyrażony jest pogląd, że ubezpieczenia rolników są dobrowolne i „wszelkie zmuszanie rolnika do zapłaty zwiększonych stawek ubezpieczeniowych są niedopuszczalne”. W zakończeniu stwierdza się, że związek zastrzega sobie prawo do sięgnięcia po środki statutowe. Ostre żądania lokalowe zgłosił MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach, domaga się „siedziby godnej związku”. W ultymatywnym tonie wskazuje, że interesuje go tylko budynek organizacji młodzieżowych lub część budynku KW PZPR. Inne warianty nie wchodzą w rachubę. Jak z tego wynika, „So- lidarność jednoznacznie domaga się ustępstw władzy. W „Trybunie Mazo- wieckiej” ukazał się wywiad z wicewojewodą siedleckim tow. P. Turkowskim p[t]. Chcemy współpracy844. Zawarta jest w nim historia żądań „Solidarności” o pomieszczenia, a szczególnie walki o siedzibę zajmowaną przez organizacje młodzieżowe. Zwraca się uwagę, że już od m-ca stoi wolny lokal – 15 pokoi dla potrzeb związku, ale „Solidarność” nie wyraża zgody na przeprowadzkę, gdyż wymarzyła sobie siedzibę gdzie indziej. Należy spodziewać się zaostrze- nia konfliktu. Bardzo ostro MKZ stawia również sprawę zaopatrzenia w mięso i jego przetwory grożąc akcjami protestacyjnymi (Siedlce, Pilawa). Miejscowy MKZ „Solidarność” rozkolportował ulotkę „Bezprawie KW MO”, której część stanowi kserokopia dokumentu KW MO, tajnego, specjalnego znaczenia. Jest to zamówienie na korespondencję krajową miejscowego MKZ „Solidarność”. Wyszczególniona jest przeglądana przez KW MO w Sie- dlcach korespondencja MKZ od m-ca marca br. z dyspozycjami (tzn. czy spo-

844 Chcemy współpracować. Rozmowa [Zofii Juśkiewicz] z wicewojewodą siedleckim Pawłem Turkow- skim, „Trybuna Mazowiecka”, nr 203, 1981, s. 3.

415 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW rządzono notatkę czy fotokopie korespondencji, ilość egzemplarzy) oraz czego ta korespondencja dotyczyła. Kserokopia zawiera pieczątki Wydz.[iału] „W”845 KW MO, naczelnika Wydz.[iału] III846, ich podpisy i nazwiska847. Wczorajszy przebieg Dnia Nauczyciela odbiegał znacznie w swej atmosferze od obchodów tego święta w latach poprzednich. Nauczyciele w ca- łym województwie odmówili spotkań z władzami administracyjnymi wy- rażając w ten sposób protest przeciwko zmianom dokonanym samowolnie przez resort w projekcie Karty Nauczyciela, jak również przeciwko bardzo późnemu i wymuszonemu jej skierowaniu do Sejmu. Zajęcia w szkołach i placówkach wychowawczych odbywały się normalnie. Od następnego tygodnia planowane jest odbycie rejonowych narad naczelników gmin, prezesów GS, dyrektorów większych zakładów, aktywu związkowego na temat intensyfikacji skupu żywca. Następnie odbędą się zebrania wiejskie poświęcone temu tematowi z udziałem przedstawicieli załóg robotniczych oraz otwarte zebrania POP w zakładach pracy z udziałem rol- ników — członków egzekutyw KG i aktywistów Partii. Z kręgu NSZZ „Solidarność” RI wychodzą pogłoski (głos członka Pre- zydium Zarządu Wojewódzkiego), że dużymi krokami związek będzie dążył do konfrontacji. W Gdańsku na bazie tamtejszych zakładów pracy uruchamiana będzie (czy już jest uruchomiona) produkcja broni. W załączeniu przesyłamy informację wojewody siedleckiego z rozmów z przedstawicielami Prezydium „Solidarności”:

W dniu 14 października br. w godzinach rannych spotkałem się z przedstawicielami Prezydium „Solidarności” RI. W spotkaniu w charakterze obserwatorów uczestniczyli przedstawiciele Prezydium Oddziału Sie- dleckiego „Solidarności”. Celem wizyty było poinformowanie o usta- leniach Prezydium z dnia poprzedniego, które znalazły wyraz w 4 zło- żonych dokumentach i uchwałach. Główny jednak temat rozmowy to wniosek o przydzielenie lokalu dla „Solidarności” przez co nastąpiłoby zrealizowanie ustaleń z m-ca lipca. Przedstawicieli obu prezydiów poinformowano, że od ponad m-ca został im postawiony do dyspozycji lokal 15-pokojowy przy ul. Zawadzkiego (w centrum Siedlec), który jest nie zasiedlony, pusty i mogą go objąć w posiadanie natychmiast. Na ob- jęcie lokalu nie zgodzono się, domagając się jednoznacznie lokalu przy ul. Świerczewskiego, tj. wyprowadzenia się z niego organizacji mło- dzieżowych. Żadnej innej propozycji przeznaczenia pomieszczeń na lokal „Solidarności” nie przyjęto. Zgłoszono propozycję, aby dla „Solidar- ności” — jeżeli nie opróżni się lokalu zajmowanego przez organizacje młodzieżowe — postawić do dyspozycji prawe skrzydło budynku KW

845 Perlustracja korespondencji. 846 Zwalczanie opozycji. 847 Zob. dok. 62.

416 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

PZPR. Tylko ta alternatywa może być przyjęta. Przedłożono na piśmie, że oczekuje się na załatwienie spraw siedziby tylko do 19 października br., po tym dniu już żadnych innych rozmów nie będzie — protesty rozpoczną się, bo ludzie są głodni i pójdą na wezwanie. Podkreślenia wymaga przedłożona argumentacja i dokumenty to potwierdzają — że sprawa usunięcia organizacji młodzieżowych nie zaczęła się od podpisania »porozumienia«. Mimo że udowodniono systematyczne wprowadzanie w błąd społeczeństwa Siedlec i własnych członków przez kierownictwo „Solidarności” siedleckiej, argumentów nie usłuchano. Bez uzyskania siedziby w wyznaczonym miejscu (tj. po organizacjach młodzieżowych lub w budynku KW PZPR) podjęte zostaną akcje protestacyjne. »Taczki dla władzy już szykujemy« — taka jest konkluzja ostateczna. Pozostałe wnioski i postulaty mają w tym wypadku charakter drugorzędny, chociaż dotyczą spraw ważnych, np. powrót w SKR do cen za usługi z roku ubiegłego, nie płacenie składek PZU, bo nie uzgodniono itp. Praktycznie nie przyjęto żadnej alternatywy rozmów, uzgodnień czy negocjacji.

[16 października 1981]848

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 1 do 15 października 1981 roku legitymacje partyjne złożyło 161 osób, w tym: • 51 robotników, • 78 rolników, • 31 prac. umysł. • 1 pozostały, • 18 kandydatów. Przyczyny złożenia legitymacji: • utrata zaufania do Partii — 75 osób, • nacisk rodziny — 7 osób, • brak działalności ze strony Partii — 7 osób, • inne przyczyny — 4 osoby, • bez podania żadnych przyczyn — 68 osób. Od początku [września 1980 r.] legitymacje partyjne złożyło 3653 osoby. W okresie od 1 do 15 października br. skreślono z Partii 174 towarzyszy, w tym: 72 robotników, 76 rolników. W w/w okresie przyjęć do Partii nie było.

848 APS, KW PPZR Siedlce, sygn. 942, s. 114.

417 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[20 października 1981]849

W województwie siedleckim prowadzone są rozmowy z członkami […] sprawującymi funkcje wybieralne w Partii. Rozmawiano z 5 sekretarzami instancji partyjnych I stopnia, którzy byli członkami związku. Wszyscy wystąpili z „Solidarności”, motywując swoją decyzję faktem, że zapisywali się do związku zawodowego, a nie do partii politycznej. […] Obecnie żaden sekretarz instancji I stopnia nie należy do „Solidarności”. Rozmawiano również z jednym człon- kiem egzekutywy KW, należącym do „Solidarności”. Jednoznacznie zgłosił swoje wystąpienie ze związku. W instancjach podstawowych sprawa rozmów z członkami „Solidarności” sprawującymi funkcje wybieralne w Partii jest obecnie w toku. Zauważalne było oczekiwanie na wyniki IV Plenum KC, które jednoznacznie określiło sprawę przynależności do Partii i „Solidarności”. Trwają rozmowy z członkami Partii, sprawującymi funkcje we władzach związku. Zakończono je jedynie w Sokołowie Podlaskim. Członek Partii będący członkiem Zarządu Oddziału „Solidarności” rezygnował z przynależności do PZPR. W pozostałych instancjach rozmowy trwają i będą zakończone do końca miesiąca br.

[21 października 1981]850

Przedmiotem powszechnych komentarzy wśród członków Partii, społe- czeństwa jest wybór tow. W. Jaruzelskiego na funkcję I Sekretarza KC, a także uchwała IV Plenum KC851. Jednoznacznie się stwierdza, że jest to trafny wybór, gdyż gen. W. Jaruzelski należy do ludzi, którzy posiadają jeszcze autorytet, choć został on nadszarpnięty w okresie sprawowania funkcji premiera. Wyrażany jest coraz częściej pogląd, że być może podejmowałby jednoznaczne, precedenso- we decyzje, ale był hamowany w swoich zamierzeniach przez Biuro Politycz- ne i osobiście przez tow. S. Kanię (Siedlce, Mińsk Mazowiecki, Łuków). Padają głosy, że teraz się okaże, jak wyglądało to naprawdę. Wskazuje się, że funkcję I sekretarza Partii tow. W. Jaruzelski objął w niezwykle trudnym okresie, gdy granice wytrzymałości członków Partii są bliskie kresu (głos robotnika z Mińska Mazowieckiego). Aby Partię porwać do działania i do boju trzeba odważnych działań, śmiałych, konkretnych i jednoznacznych. Nie można ustąpić nawet na piędź, gdyż ustępować wrogom socjalizmu w żadnym wypadku nie można (głos działaczy partyjnych z Siedlec, Mińska Mazowieckiego, Sokołowa Podlaskiego).

849 Tamże, s. 120. 850 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 122–125. 851 IV Plenum KC PZPR obradowało w dniach 16–18.10.1981 r., w jego trakcie Stanisław Kania zrezygnował ze stanowiska, a na I Sekretarza wybrano Wojciecha Jaruzelskiego.

418 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Panuje powszechna aprobata uchwały IV Plenum KC. Stwierdza się jednoznacznie, że wyraża ona w pełni oczekiwania członków Partii i jest stanow- cza, konkretna, zarysowane są w niej jasno działania w trudnej sytuacji spo- łeczno-politycznej. Zdaniem aktywu stworzyła ona przesłanki do odrodzenia się Partii i uwiarygodnienia jej działań. Wyrażane są jednocześnie obiekcje, że było już sporo dobrych, a w ostatnim okresie i stanowczych uchwał, ale nie były one niestety absolutnie [...] realizowane, gdyż groziłoby to upadkiem Par- tii (częste głosy aktywu). Do KW napływają listy popierające decyzję IV Plenum, przytaczamy najbardziej charakterystyczne wypowiedzi:

Z wielką ulgą i zadowoleniem usłyszeliśmy treść uchwały IV Plenum KC. To były słowa, na które długo czekaliśmy. Denerwowało nas, że Par- tia jakby zwątpiła w samą siebie, jakby się zlękła. Nie ma się czego bać, trzeba szukać kontaktu z masami i nie tylko z członkami Partii. To nie- prawda, że wszyscy zwątpili lub odstąpili od Partii. Macie duże poparcie w masach robotniczych, zwłaszcza po zjeździe „Solidarności”. Ludzie myślący dużo zrozumieli. Trzeba to wykorzystać teraz, aby nie było za późno. Choć ja i moja rodzina nie należę do Partii, popieramy wasz program

(list podpisany imieniem i nazwiskiem). Wpływają również uchwały organizacji partyjnych popierające linię Par- tii. Poniżej zamieszczamy uchwałę KZ PZPR Węzła PKP w Łukowie:

1. KZ PZPR Węzła PKP w Łukowie po przeanalizowaniu materiałów z 9 OOP PZPR stwierdza, iż w szeregach Partii, a w szczególności kierownictwa PZPR, brak zdecydowania w działalności politycznej, gospodarczej i społecznej. 2. [Należy] żądać od wszystkich członków Partii samookreślenia się w dziedzinie politycznej i społecznej oraz określenia swoich postaw w stosunku do odnowy. 3. Żądamy od władz administracji państwowej ustosunkowania się do ciągle rosnącej ilości urlopowanych oraz etatowych przedstawicieli związków zawodowych. 4. Od związków zawodowych „Solidarności” żądać samookreślenia się w odniesieniu do ustroju państwowego i działalności związko- wej czy ruchu społecznego. Określenie to ma być jednoznaczne. 5. Od środków masowego przekazu żądamy przedstawienia spraw wiarygodnych i rzetelnego informowania społeczeństwa. 6. Uchwały i ustawy podejmowane przez Sejm powinny być uprzednio konsultowane ze społeczeństwem, a po zatwierdzeniu ich przez Sejm realizacja ich powinna być przeprowadzona w sposób konse- kwentny. 7. Żądamy od rządu rzetelnego rozdziału wyprodukowanych dóbr

419 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

oraz prowadzenia właściwej kontroli ich rozdziału na terenie całego kraju, jak również zlikwidowania paserskich cen oraz handlu niekontrolowanego. 8. Przeprowadzić weryfikację pracowników [odpowiedzialnych za wzrost] kryzysu gospodarczego oraz rozliczać z efektów ich pracy. 9. Dla zapobiegnięcia bezrobociu i konieczności przemieszczenia pra- cowników posiadających powyżej 5 ha do pracy w rolnictwie [na- leży spowodować] umożliwienie im dalszego powiększenia gospodarstw. 10. Komitet Zakładowy PKP Łuków żąda wytyczenia uczciwej linii postępowania w sprawach gospodarczych, społecznych i politycznych, co powodować będzie umacnianie socjalistycznego ustroju, wzrost zaufania do działalności Partii i umacniania jej kierowniczej roli. i uchwałę POP w Mińsku Mazowieckim:

Z najwyższym zaniepokojeniem obserwujemy działania kierownictwa NSZZ »Solidarność« zmierzające do wywołania krwawej konfrontacji w Polsce. Służą temu nieprzebierające w formach i środkach ataki na Partię, rząd, Sejm, szkalujące przyjaźń polsko-radziecką. Boleśnie prze- żywamy bezczeszczenia miejsc pamięci narodowej, pomników i mogił żołnierzy armii czerwonej, naszych towarzyszy ze wspólnych walk o nie- podległość ojczyzny. Społeczeństwo naszego kraju nie może spokojnie pracować w atmosferze, nerwowości, niepewności jutra, ciągłego pod- grzewania napięć, w sytuacji zagrożenia konfliktem wewnętrznym. My, działacze byłych KKP, PPR, PPS, znamy cenę krwi, którą przelaliśmy w walce z hitlerowskim okupantem. Znamy również cenę trudu i wyrze- czeń, które poniosło nasze pokolenie w budowie socjalistycznej Polski. W żadnym wypadku nie możemy pozwolić, aby wrogie, kontrrewolucyjne siły w kraju, wspierane przez imperialistyczne środki realizowa- ły swój cel, którym jest obalenie ustroju socjalistycznego. Jednocześnie oświadczamy, że w dalszym ciągu jesteśmy gotowi podjąć na nowo wal- kę, aby bronić ideałów naszego życia, które dla naszego pokolenia oznacza socjalizm. Partia i Rząd wybrały jedynie słuszną drogę dialogu i kom- promisów, ale nie może być sytuacji, aby ciągle się wycofywać. Należy powiedzieć twardo, że pewnych granic nie można przekroczyć. Potrzebą chwili są działania – szybkie, konkretne i zdecydowane. Nie może być ustępstw od linii Partii, nie może być ustępstw na rzecz kontrrewolucji. Oświadczamy, że będziemy bronić socjalizmu, tak jak broni się niepodle- głości Polski. W imieniu działaczy ruchu robotniczego zwracamy się do wszystkich członków Partii, do patriotycznych sił naszego społeczeństwa o pełne poparcie dla Partii i tych zdrowych moralnie sił narodu, które pragną zażegnać niebezpieczeństwo wojny wewnętrznej w Polsce, które jednoznacznie opowiadają się za socjalizmem.

420 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Wczoraj w Siedlcach odbyła się narada sekretarzy instancji partyjnych I stopnia i aparatu partyjnego, na której przedstawiono węzłowe zadania woje- wódzkiej organizacji partyjnej, po IV Plenum KC. Do aparatu i aktywu partyjnego należy szybkie przeniesienie uchwał IV Plenum KC do wszystkich człon- ków partii i społeczeństwa i ich realizacja. Jednogłośnie wyrażono pogląd, że konieczne jest ofensywne działanie. Jak wskazywano w toku dyskusji prowadzonej w czterech zespołach pod przewodnictwem Sekretarzy KW, jest potrzebne przeciwstawianie się wszystkim formom działalności sił kontrrewolucyjnych, propagandzie antypartyjnej, antyradzieckiej. Dużo uwagi poświęcono konieczności wzmożenia aktywności członków Partii we wszystkich działach życia, a głównie ich udziału w pracach organów samorządowych i przedsta- wicielskich, w żywym reagowaniu na krytykę społeczną, na skargi i postulaty mieszkańców każdego środowiska. Wyrażono pogląd, że IV Plenum stanowi nową inspirację w działalności partyjnej, której nie można zaprzepaścić. W najbliższych dniach odbędą się narady rejonowe, na których zostanie przedstawiony konkretny program działania po IV Plenum KC, następnie odbędzie się kampania zebrań organizacji partyjnych, poświęconych zakty- wizowaniu pracy członków Partii. Wśród członków Partii oczekiwane jest V Plenum KC, na którym zapadną robocze, konkretne decyzje. Spodziewane są zmiany w Biurze Politycznym. Oczekiwane jest też posiedzenie Sejmu, któ- re powinno przyjąć konkretne uchwały wprowadzające w życie uchwały IV Plenum KC. Wiele uwagi poświęca się również wyborowi nowego premiera i zmianom w składzie Rady Państwa. Nowy premier powinien jednoznacznie realizować decyzje Partii, działać twardo, ale rozsądnie, w większym stopniu prowadzone winny być konsultacje decyzji. Nie mogą być powtarzane przypadki zaskakiwania decyzjami, wycofywanie się i gry na zwłokę. W niektórych kręgach „Solidarności”, np. w Łukowie, padają stwierdzenia, że referaty tow. S. Kani i tow. S. Olszowskiego świadczą, że kierownictwo partyjne, rządowe stara się odwrócić uwagę społeczeństwa od trudności gospodarczych i celowo nadaje rozgłos zagrożeniom politycznym, które powo- dować ma „Solidarność”. Padają zdania, że ewentualne podjęcie decyzji o zawieszeniu prawa do strajku wytrąci związkowi główny atut i spowoduje, że „Solidarność” stoczy się na pozycję dawnej CRZZ. W FNS „Vis” w Siedlcach odbyło się spotkanie delegata na zjazd „Soli- darności” M. Burego i przewodniczącego MKZ w Siedlcach M. Kublikowskie- go, na którym eksponowano sprawy zaopatrzenia w żywność województwa i inne niezbędne artykuły.

421 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[27 października 1981]852

W województwie siedleckim panuje, szczególnie w miastach, dość na- pięta sytuacja społeczno-polityczna. Wiąże się to z faktami wynikającymi z decyzji KK853 „Solidarności” o ogłoszeniu w dniu jutrzejszym godzinnego strajku w całym kraju, jak również z decyzji MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach o gotowości strajkowej w województwie od dnia 26 X br.854 Strajk ostrzegawczy, jak wynika z decyzji „Solidarności”, spowodowany jest brakiem pokrycia kartek na mięso i niezadowolenia MKZ „Solidarność” przydzielonym lokalem na siedzibę związku. Ponadto wysuwane są żądania kontroli dystrybucji ar- tykułów żywnościowych i zaopatrzenia w środki higieny osobistej. „Solidar- ność” żąda siedziby w gmachu KW lub budynku, który obecnie zajmuje organizacja młodzieżowa. W niektórych zakładach pracy członkowie „Solidarno- ści” realizują swoje obowiązki w opaskach, wywieszano też flagi narodowe. Nie jest to jednak zjawisko powszechne. Dzisiaj w 6 miastach odbyły się spotkania członków Sekretariatu KW z sekretarzami KZ i POP. Naczelnicy miast odbyli narady z dyrektorami za- kładów pracy. Tematem narady była aktualna sytuacja społeczno-polityczna i gospodarcza oraz podjęcie przeciwdziałań w sytuacji jutrzejszego strajku ostrzegawczego. Główne problemy, które wystąpiły w trakcie narad: • Zdecydowane i jednoznaczne poparcie dla linii IV Plenum KC. • Potrzeba określania ścisłych, konkretnych zadań dla wszystkich ogniw Partii, administracji państwowej i gospodarczej. • Podejmować należy wszystkie niezbędne i konieczne środki, nawet radykalne, zmierzające do przywrócenia ładu, porządku i bezpieczeństwa publicznego, działania te winny przywrócić wiarę członkom Partii i spo- łeczeństwu, że Partia i rząd kierują życiem publicznym w kraju. • Udzielenie poparcia personalnie tow. W. Jaruzelskiemu, który winien mieć świadomość, że jest „ostatnią szansą” dla Partii i socjalizmu. • Potrzeba umocnienia robotniczego trzonu we władzach centralnych Par- tii. Sprawa ta powinna być postawiona na V Plenum KC. • W pełni należy przywrócić partyjne kierowanie środkami masowego przekazu, gdyż zbyt wiele niewłaściwych, wrogich informacji trafia szczególnie do radia i prasy. Dziś od rana: • PKS — POP zaapelowało do wszystkich załóg o nie branie udziału w strajku, rozplakatowali apel z wezwaniem „nie strajkujcie – nie bójcie się”.

852 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 134–135. 853 Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”. 854 Wobec ogłoszenia gotowości strajkowej SB założyła sprawę „Uchwała”, którą zamknięto dopiero po wprowadzeniu stanu wojennego, zob. IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0421/380; A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 122–123.

422 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

• WZPS NN „Syrena” — cała załoga podjęła decyzję o nieprzystąpieniu do strajku motywując [to] tym, że „butów zimowych brak, nie ma zatem czasu na strajkowanie nie wiadomo w jakim celu”. Wiele oczekiwań dotyczy V Plenum KC855. Uważa się, że zapadną na nim robocze, konkretne decyzje, których wprowadzenie spowoduje przejście Partii do zdecydowanego kontrataku. Jako znamienny podaje się fakt, że Plenum będzie obradowało w dniu, kiedy ogłoszony został przez KKP „Solidarność” godzinny strajk ostrzegawczy w całym kraju. Wpłynąć to musi niewątpliwie na tok obrad i podjęte decyzje w sprawie strajków. Oczekiwane są duże zmiany personalne w Biurze Politycznym i w Radzie Ministrów. Uważa się, że powinni być wyeliminowani z władz ludzie, którzy są ustępliwi, mało konkretni i bojaźliwi. Władzę, co jest powszechnie akcentowane, winni sprawować ludzie zdecydowani, twardzi, mądrzy i otwarci na obecną sytuację.

[28 października 1981]856

W województwie siedleckim nie zanotowano nowych przypadków straj- ków. W dalszym ciągu okupowany jest budynek Domu Kultury w Łochowie przez rolników, którzy domagają się części ziemi PGR Turna857. W wielu za- kładach pracy trwają przygotowania do godzinnego strajku ostrzegawczego.

[28 października 1981]858

Z informacji instancji I stopnia KZ i POP wynika, że społeczeństwo naszego województwa jest już zmęczone niekończącymi się akcjami strajkowy- mi, część załogi jest zdecydowanie przeciwko strajkom, inne zbliżają się do tego stanowiska. Można już zauważyć trzeźwiejszą ocenę sytuacji także wśród członków „Solidarności”. Z naszych ocen wynika, że w dzisiejszym strajku może wziąć udział znacznie mniejsza liczba zakładów i pracowników. A oto jak przedstawia się sytuacja w dużych ośrodkach pracowniczych w naszym województwie: Garwolin — w PKS za strajkami opowiedziało się około 15 procent załogi,

855 Odbyło się 28.10.1981 r. 856 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 136. 857 Zob. T. Kozłowski, Powstanie NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” 1980–1981, [w:] „Solidarność” Rolników, red. A. W. Kaczorowski, Warszawa 2010, s. 102. 858 Tamże, s. 137–138.

423 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

• PSPBK859 — strajku nie będzie, wywieszone zostaną tylko flagi, na znak solidarności ze strajkującymi, załoga wyśle też do Zarządu Re- gionu Mazowsze protest przeciwko akcji strajkowej, • RDP — nie będzie strajku, • „Cora” — strajk się odbędzie, jest to jedyny zakład, który podjął decy- zję o strajku, • Łuków — wszystkie POP opowiedziały się przeciwko strajkowi, • ŁZPS „ŁUKBUT” — na posiedzeniu KZ z udziałem I Sekretarzy OOP ogłoszono apel do załóg o niebranie udziału w strajku, • PKP — decyzję o nieprzystąpieniu do strajku podjęto na zebraniu otwartym KZ z udziałem KZ „Solidarność”, • STW — również na zebraniu otwartym POP z udziałem przedstawicieli „Solidarności” postanowiono nie strajkować, • Zakłady Mięsne — decyzją KZ z udziałem I Sekretarzy OOP przyjęto apel do załóg o niepodejmowaniu strajków, • „Ponar – Remo” — strajk nie odbędzie się z inicjatywy KZ „Solidarno- ści”, • w PZZ — tylko pogotowie strajkowe, • w PBK — strajku nie będzie, • tylko w PKS 50 procent [załogi] zapowiedziało udział w strajku, inne mniejsze zakłady jeszcze brak decyzji, niemniej POP podjęły działania w celu zmobilizowania załóg do nie brania udziału w strajku. Mińsk Mazowiecki — w dwóch największych zakładach, tj. FUD i ZNTK, strajk prawdopodobnie odbędzie się, przy czym FUD jest oflagowany już dziś od rana. • PKS — POP zaapelowało do wszystkich załóg o nie branie udziału w strajku, rozplakatowali apel z wezwaniem „nie strajkujcie - nie bój- cie się”. • WZPS — cała załoga podjęła decyzję o nie przystąpieniu do strajku motywując tym, że „butów zimowych brak, nie ma zatem czasu na strajkowanie nie wiadomo w jakim celu”. Sokołów Podlaski — w większych zakładach pracy podjęto decyzję o nieprzy- stąpieniu do strajku. W tym pracować będą dwa największe zakłady w mie- ście, tj. Zakłady Mięsne i Cukrownia. Węgrów — w zakładach pracy w dniu wczorajszym odbyły się zebrania od- dzielne „Solidarności”, oddzielnie związków branżowych i organizacji partyjnych. Wszystkie ogniwa „Solidarności” podjęły decyzję o przystąpieniu do strajku. Organizacje partyjne i związki branżowe odcięły się od tej akcji, a członkowie Partii i związków branżowych oświadczają, że przystąpią do pracy.

859 Spółdzielcze Przedsiębiorstwo Budownictwa Komunalnego.

424 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Siedlce — do strajku przystępuje całkowicie 9 zakładów, z większych to PKS, Polmozbyt, ZMiN — tylko członkowie „Solidarności”, FSO, SPBO, „Budopol”, „Polmos”, Okręgowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne. Częścio- wo 5 zakładów: „Karo”, „Stalchemak”, MIŚ, VIS i NBP. Pogotowie strajkowe bez przerwania pracy w 2 zakładach: „Mostostal” i „Mera-Błonie”. Nie strajkuje 15 większych zakładów. W niektórych zakładach, jak np. ZMiN KZ „Soli- darność” oświadczył, że nie będzie przeszkadzał tym, co do pracy przystąpią. Obserwujemy znaczne podzielenie załóg, w zasadzie sytuacja jest taka, że 50 procent jest za strajkiem, a 50 procent przeciwko. Stanowiska organizacji partyjnych są jednoznaczne — nie strajkować: obserwuje się chwiejność i nie- zdecydowanie członków związków branżowych i członków ZSMP w części zakładów (np. FSO). Charakterystyczny jest tu fakt, że w dniu wczorajszym dyrekcja i KZ PZPR w „Mostostalu” w Siedlcach zapowiedziały tajne gło- sowanie w sprawie strajku, na co „Solidarność” nie zgodziła się. Zorganizo- wała jednak masówkę przy niewielkiej liczbie pracowników i nawoływała do strajku. Dyrektor Mostostalu polecił sporządzić listy osób, które nie chcą przystąpić do pracy i tych co chcą pracować, w celu prawidłowego naliczenia wynagrodzenia. Wobec takich działań dyrekcji i POP nie ma w zakładzie jed- nomyślności co do strajku. W ZMB „Bumar” w Ostrówku stanowisko załogi jest, by pracować, a na znak solidarności ze strajkującymi wywiesić flagi. Takie stanowisko prezentują też inne zakłady w mniejszych miejscowościach woje- wództwa.

[28 października 1981]860

W dniu dzisiejszym w godzinach 12.00 — 13.00 w Siedlcach miał miejsce godzinny strajk ostrzegawczy. Strajk podjęto głównie w większych ośrodkach miejskich, w małych miał on bardzo mały zasięg lub w ogóle nie strajkowano. Na ogólną liczbę 120 zakładów i instytucji zatrudniających powyżej 120 osób w województwie siedleckim strajkowało 42 zakłady. Liczba strajkujących oko- ło 11.600 osób na ogólną liczbę zatrudnionych 36 tys. osób, tj. 32%. I tak w Sie- dlcach strajkowało 10 dużych zakładów pracy, jak „Mostostal” — strajkowało 80% załogi na 1000 zatrudnionych, FSO — strajkowało 570 na 740, ZMIN na 380 strajkowało 270, „Vis” na 380 strajkowało 300, „Karo” — na 1600 strajko- wało 250. Mińsk Maz. — na 53 zakłady i instytucje strajkowało 7, przy czym ZNTK na 1500 strajkowało ponad 1000, FUD na 800 ponad 560. W Szkole Podstawowej nr 1 nauczyciele członkowie „Solidarności” nie prowadzili zajęć, w LO prowadzono zajęcia na tematy społeczno-polityczne.

860 APS, KW PZPR Siedlce sygn. 942, s. 139.

425 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Węgrów — na 32 zakłady i instytucje strajkowały 2. ZWUT na 805 osób straj- kowało 470, „Cepelia” na 256 strajkowało 178. Strajkowała między innymi była członek KW PZPR i była jednym z inicjatorów strajku. Garwolin — strajkowało 5 zakładów, w tym „Cora” na 600 osób około 420, w PKS na 700 około 110. Sokołów Podlaski — strajkowano tylko w 2 zakładach, tj. POM na 220 osób straj- kowało 100; i w PKS na 120 strajkowało 26 osób ze stacji obsługi. Największe zakłady w tym mieście, jak Zakłady Mięsne i Cukrownia, pracowały normalnie. Łuków — nie pracowało 8 zakładów, tj. „Łukbut”, na zatrudnionych 1400 osób strajkowało ok. 1100. Normalnie pracowały Zakłady Mięsne. Charakterystyczne jest, że w zakładach „Zremb” przedyskutowano całą godzinę czy strajkować czy nie, nie podejmując żadnej decyzji. Wśród strajkujących byli członkowie PZPR. Ogólnie w Łukowie w zakładach objętych strajkiem strajkowało 10% członków Partii.

[28 października 1981]861

Jak informowaliśmy w poprzednim teleksie udział w godzinnym strajku wzięło około 32% pracujących w województwie na pierwszej zmianie. Miał on miejsce przede wszystkim w miastach i większych zakładach pracy. Często w czasie strajku organizowane były masówki, na których omawiano realizację porozumień między MKZ Mazowsze Oddział w Siedlcach a wojewodą siedleckim. Wiele uwagi poświęcono sprawie pokrycia kartek w mięso i jego przetwory, jak również nawoływano do bojkotu sprzedaży wędlin za pośrednictwem kiosków zakładowych. Nie spotkało się to z uznaniem załóg, które stwierdza- ły, że jest to dogodna i sprawiedliwa forma podziału puli mięsnej. Generalnie nie stwierdzono nacisków „Solidarności” na załogi, aby nie przystępowały do pracy. Strajk odbywał się na zasadach dobrowolności. Stwierdzono przypadki solidaryzowania się robotników ze strajkującymi, pomimo iż nie należeli do „So- lidarności”. Różny był udział członków Partii w strajku. W większości przerywali pra- cę. Szacuje się, że około 25% członków Partii wzięło udział w strajku. W nie- których przypadkach, jak na przykład w Węgrowie, strajkowali członek MKR, członek Komitetu Zakładowego, sekretarze organizacji partyjnych. W wielu za- kładach pracy, szczególnie w Siedlcach — Zakłady Mechaniczne im. Nowotki, „Karo”, „Stalchemak” — nie wpuszczano nikogo do zakładu, nawet samocho- dów z zaopatrzeniem. W innych zasady te nie były przestrzegane. Niektórzy sekretarze KZ, np. w FUD, ZNTK Mińsk Mazowiecki, zapowiedzieli, że wycią- gnięte zostaną sankcje za udział w strajku. W innych sprawy udziału członków

861 Tamże, s. 140–141.

426 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Partii w strajku zostaną omówione na posiedzeniach egzekutyw. W niektórych przypadkach sekretarze organizacji partyjnych podejmowali działania, aby uświadomić bezcelowość strajku. W tym celu rozmawiano z wieloma towarzyszami, w ZPO „Cora” w Garwolinie odczytano apel, by nie przystępować do strajku. Efekty tego działania były ograniczone, gdyż przeważająca część załogi w strajku uczestniczyła. KZ PKS w Siedlcach podjął rano rezolucję, aby zbojkoto- wać strajk. Do zakładów, gdzie nie było pewności, że załoga będzie strajkować, udali się pracownicy MKZ w Siedlcach. Między innymi do „Karo” w Siedlcach udał się przewodniczący MKZ M. Kublikowski. Na 1600 osób załogi strajkowało 250 osób. W niektórych zakładach pracy strajkowały tylko niektóre wydziały, np. w Odlewni Staliwa „Stalchemak”, „Mostostal” Siedlce, w „Pollenie” w Ła- skarzewie i w kilku innych. Zróżnicowany był przebieg strajku w oddziałach PKS. W Siedlcach funkcjonowała komunikacja miejska, odwołano kilka kursów dalekobieżnych. Podobnie było w Mińsku Mazowieckim, gdzie nie kursowało kilka autobusów. W Garwolinie przerwano pracę w Zakładach Remontowych. W kilku przypadkach przerwano pracę w instytucjach. W Wojewódzkiej Dyrek- cji Rozbudowy Miast i Osiedli Wiejskich nie pracowało 54 na 90 zatrudnionych. W Wojewódzkim Biurze Planowania Przestrzennego pracę przerwało 19 osób na 31 pracujących. Generalnie nie stwierdza się podejmowania strajków w administracji, służbie zdrowia i przedsiębiorstwach gospodarki komunalnej, z wy- jątkiem PGK w Sokołowie P.[odlaskim, gdzie] pracowano jedynie w systemie pracy ciągłej. W czasie strajku nie stwierdzono sytuacji incydentalnej.

[2 listopada 1981]862

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 16 do 31 października 1981 r. legitymacje partyjne złożyło 85 osób, w tym: • 35 robotników, • 29 rolników, • 20 prac. umysłowych, • 1 pozostałych, • 27 kandydatów. Przyczyny złożenia legitymacji: • utrata zaufania do Partii — 56 osób, • sprawy rodzinne — 12 osób, • nie mają korzyści z przynależności do Partii — 4 osoby, • inne przyczyny — 1 osoba, • bez podania przyczyn — 12 osób.

862 Tamże, s. 150.

427 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Od początku [września 1980 r.] legitymacje partyjne złożyło 3.738 osób. W okresie od 15 do 31 października br. skreślono z Partii 127 osób, w tym 51 robotników, 46 rolników. W w/w okresie czasu do Partii nie przyjęto żadnego kandydata.

[5 listopada 1981]863

W województwie siedleckim dość zróżnicowana sytuacja w Partii wystę- puje głównie na terenie wsi. Wyraża się to atakami na wielu członków, często niewybrednymi epitetami pod ich adresem (głównie rejon Łukowa). Występu- ją również trudności z frekwencją na zebraniach — często przychodzi zaledwie 40–50 procent członków Partii. Jednak i w tej sytuacji odbywa się zebranie, kładące główny nacisk na wyjaśnianie obecnej sytuacji Partii i programu jej działania. Odbywane są również na ten temat rozmowy indywidualne. Do- strzegane są efekty tych działań. Wyrażają się one zaangażowaniem obecnych członków, jak również wyższą frekwencją na następnych zebraniach. Wy- stępuje jednak zjawisko wzmożonej aktywizacji niektórych członków Partii. W niektórych instancjach są trudności z odbywaniem plenarnych posiedzeń — zbyt niska frekwencja. Powoduje to konieczności ich przekładania i odbywania w następnych terminach. W ostatnim okresie są określone trudności w pracy z aktywem partyjnym. Znacznie zmalały jego szeregi, choć jednocześnie pozyskano nowych aktywistów, głównie ze środowiska robotniczego. W miastach i gminach zweryfikowano listy aktywu wychodząc z założenia, że lepiej gdy będzie go mniej, ale za to winien być on [...] bardziej ofensywny. W obecnej sytuacji zrezygnowano w dużej mierze z aktywo dyrektorsko-prezesowskiego, a bazuje się na ludziach zaangażowanych, pryncypialnie przedstawiających linię Par- tii. W celu jego przygotowania prowadzona jest szeroka akcja szkoleniowa i lektorska, jak również bieżąca praca zmierzająca do wyposażenia go w ar- gumentację i wiedzę o bieżącej sytuacji społeczno-politycznej. Wszyscy akty- wiści otrzymują biuletyn informacyjny KW PZPR „Nasze sprawy”, w którym zamieszczane są pozycje przydatne w pracy partyjnej. W celu przywrócenia wymogów statutowych funkcjonowania organizacji partyjnych dużą pracę wykonują pracownicy KW PZPR. Uczestniczą w naradach aktywu, zebraniach organizacji partyjnych, posiedzeniach egzekutyw i we wszystkich plenarnych posiedzeniach instancji partyjnych I stopnia. Zróżnicowana jest również sytuacja w zakładach pracy. Bardzo duże trudności występują w „Stalchemaku” w Siedlcach. Organizacja partyjna nie wykazuje żadnej inicjatywy. Spowodowane jest to w głównej mierze posta-

863 Tamże, s. 164–165.

428 TEKSTY ŹRÓDŁOWE wą sekretarza KZ, który nie wykazuje aktywności. Podjęte zostały działania w celu jego zmiany. W celu aktywizacji pracy organizacji partyjnych planowane są narady sekretarzy organizacji partyjnych w rejonach, na których zostaną omówione bieżące zagadnienia pracy partyjnej. Dzisiaj o godz. 13.30 miejscowy oddział „Solidarności” RI rozpoczął okupację budynku, w którym znajdują się organizacje młodzieżowe ZSMP, ZHP, ZMW i ZW LZS864. Przy wejściu [do] budynku pełniona jest straż przez członków „Solidarności”, którzy nie wpuszczają nikogo do budynku. Budy- nek został zajęty przez grupę około 30 osób. Obecnie w siedzibie organizacji młodzieżowych trwają obrady kierownictwa MKZ „Solidarność” z prezydentem Siedlec i przedstawicielami wojewody. „Solidarność” RI kolportuje ulotkę, której treść przedstawiamy poniżej:

Siedlce dn. 5.11.[19]81 r. Obywatel Prezes Rady Ministrów Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Warszawa. Komitet Protestacyjny NSZZ Rolników Indywidualnych »Solidarność« Województwa Siedleckiego przesyła w załączeniu postulaty, których treść jest znana władzom wojewódzkim od dłuższego czasu. Przedstawi- ciele władzy, którzy prowadzili z nami rozmowy, twierdzili, że załatwie- nie naszych postulatów nie leży w ich kompetencjach. Podejmując akcję protestacyjną liczymy na to, że znajdziemy kompetentnych partnerów do rozmów, którym będziemy mogli przedstawić swoje racje i ustalić reali- zację zgłoszonych przez nas postulatów. Do wiadomości: 1. Wojewoda siedlecki. 2. OKZ NSZZ RI »Solidarność«. 3. NSZZ »Solidarność« Oddział Siedlce. Komitet Protestacyjny NSZZ RI »Solidarność« Województwa Siedleckiego Edmund Drygiel

Postulaty Komitetu Protestacyjnego NSZZ RI »Solidarność« wojewódz- twa siedleckiego. Domagamy się: 1. Zagwarantowania w konstytucji nienaruszalności indywidualnej własności chłopskiej, zwłaszcza ziemi i prawa do jej dziedziczenia. 2. Uznania ogólnowiejskiego zebrania rolników za jedynego reprezentanta wsi, które z udziałem związków zawodowych rolników w wyborach tajnych wyłoni swoich reprezentantów. 3. Domagamy się odstąpienia od wiązanej sprzedaży maszyn, sprzętu rolniczego oraz innych artykułów przemysłowych za dostawy żyw- ca.

864 Strajk rozpoczęty 5.11.1981 r. w Siedlcach miał status ogólnopolskiego, powołano Ogólno- polski Komitet Akcji Protestacyjnej NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”, na czele którego stał Edmund Drygiel. Strajk zakończyło dopiero wprowadzenie stanu wojennego. Zob. również: A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 126–128 i T. Kozłowski, dz. cyt., s. 102–103, 106–107.

429 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

4. Zrównania poziomu dostaw nawozów mineralnych dla rolnictwa indywidualnego z innymi sektorami gospodarki rolnej i zaprzestania uzależniania sprzedaży nawozów od dostaw artykułów rolnych. 5. Dostaw odpowiedniej ilości roboczej odzieży zimowej, butów gumowych, filcowych, skórzanych itp. 6. Zrealizowania dostaw węgla na cele bytowe dla rolników zgodnie z przydziałem. 7. Podjęcia w trybie pilnym decyzji o uruchomieniu produkcji sprzętu rolniczego w zakładach województwa siedleckiego. 5.11.[19]81 r. Komitet Protestacyjny NSZZ RI »Solidarność« Województwa Siedleckiego Czekamy na przybycie kompetentnych władz — Siedlce, ul. Świerczew- skiego 45, sala konferencyjna.

[6 listopada 1981]865

W dalszym ciągu trwa strajk okupacyjny siedziby organizacji młodzieżo- wych ZHP, ZSMP i ZW LZS w Siedlcach przez „Solidarność” Rolników Indywi- dualnych woj. siedleckiego. Do budynku nikogo się nie wpuszcza. Nie wpuszczono też prokuratora i prezydenta miasta. Odbyły się posiedzenia Prezydium ZW ZSMP i Rady Chorągwi ZHP. Poniżej przedstawiamy oświadczenia prezy- diów, które skierowane są do Prezesa Rady Ministrów, Przewodniczącego Za- rządu Głównego ZSMP i Naczelnika ZHP. Połączone prezydia Zarządu Wojewódzkiego ZSMP i Rady Siedleckiej Chorągwi ZHP na swoim posiedzeniu w dniu 6.11 br. przyjęły następujące stanowisko w sprawie okupowania [siedziby] organizacji młodzieżowych w Siedlcach przy ul. Świerczewskiego 45 przez grupę podającą się za człon- ków NSZZ RI »Solidarność« woj. siedleckiego. 1. Wtargnięcie grupy protestacyjnej NSZZ RI »Solidarność« do siedziby organizacji młodzieżowych ZHP, ZSMP, ZMW, LZS uważamy za bez- przykładne pogwałcenie zasad porządku prawnego obowiązującego w PRL. 2. W pełni popieramy oświadczenie pozostających w okupowanym budynku pracowników organizacji młodzieżowych (oświadczenie w załączeniu). Uważamy, że działanie takie godzi w statutową samo- dzielność, samorządność i niezależność naszych organizacji. Ten godny ubolewania fakt jest przykładem łamania zasad praworządności. W kontekście przyjętych uchwał przez Sejm PRL i KK NSZZ »Solidar- ność« apelujemy o zaprzestanie akcji strajkowych. Fakt ten uznajemy jako prowokację i próbę skłócenia młodzieży z różnych środowisk.

865 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 166–167.

430 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

3. Domagamy się zapewnienia pełnego bezpieczeństwa oraz warunków normalnego życia grupie pracowników pozostających w okupowanym budynku, przede wszystkim zaś umożliwienia im: • swobodnego poruszania się po budynku i korzystania ze środków łączności, • pełnego informowania o ich sytuacji bytowej członków ich rodzin oraz współpracowników, • zagwarantowania całodziennego wyżywienia i opieki lekarskiej oraz środków sanitarno-higienicznych. 4. Żądamy natychmiastowego umożliwienia kontaktu młodzieży zrzeszonej w wymienionych związkach z kierownictwami instancji woje- wódzkich pozostających na terenie okupowanego budynku. Istniejący stan rzeczy uniemożliwia normalne funkcjonowanie organizacji mło- dzieżowych na terenie woj. siedleckiego. 5. Żądamy natychmiastowego umożliwienia podjęcia normalnej pracy dotychczas separowanej grupie pracowników pozostających w budynku, a także pozostałym, którym uniemożliwiono podjęcie pracy. 6. Żądamy natychmiastowego podjęcia rozmów z kierownictwami związków w celu wyjaśnienia zaistniałej sytuacji i opuszczenia okupowanego budynku. Zajmując powyższe stanowisko prezydia ZW ZSMP, KCh ZHP nie wystę- pują przeciwko treści postulatów zgłoszonych przez grupę protestującą, a jedynie wyrażają protest przeciwko pogwałceniu praw organizacji mło- dzieżowych. Prezydia ZW ZSMP i KCh ZHP upoważniają kierownictwa tych organizacji do podejmowania bieżących akcji mających na celu rozwią- zanie zaistniałej sytuacji, łącznie z akcjami protestacyjnymi zagwarantowa- nymi statutami związków.

[9 listopada 1981]866

W dalszym ciągu trwa strajk okupacyjny siedziby organizacji młodzieżo- wych w Siedlcach przez „Solidarność” Rolników Indywidualnych. Rozrasta się liczba postulatów, których obecnie wysunięto 27. A oto one: 1. Konstytucyjnego zagwarantowania nienaruszalności indywidualnej wła- sności ziemi, prawa jej dziedziczenia i swobodnego obrotu. 2. Uznania zebrania ogólnowiejskiego za jedynego reprezentanta, który w wyborach tajnych wyłoni swoich przedstawicieli. 3. Przeprowadzenia demokratycznych wyborów do gminnych rad narodowych, zagwarantowania wybieralności naczelników gmin przez radę w tajnych wyborach. 4. Sprzedaży rolnikom indywidualnym ziemi źle użytkowanej w PGR, rolni-

866 Tamże, s. 171–172.

431 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

czych spółdzielniach produkcyjnych i innych instytucjach. 5. Zaprzestanie finansowania CZKiOR, WZKiOR867, GZKiOR868 oraz zrzeszeń branżowych w formie kredytów, dotacji i przymusowych składek plantator- skich. Wprowadzenie zasady, że rolnik opłaca składkę plantatorską na rzecz dowolnie wybranej organizacji. 6. Wprowadzenie od 1.01.1982 [r.] ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolni- ków i ich rodzin według projektu NSZZ RI »Solidarność«. 7. Zagwarantowanie NSZZ RI »Solidarność« dostępu do środków masowego przekazu (radio i TV) oraz udzielenie pozwolenia na wydawanie tygodnika »Solidarność Rolników«. 8. Umożliwienie nauki religii w salach szkolnych, jeśli jest taka wola wsi. 9. Odstąpienie od sprzedaży wiązanej maszyn, sprzętu rolniczego oraz innych artykułów przemysłowych ze skupem żywca. W to miejsce żądamy wprowadzenia gwarantowanych [przydziałów] na maszyny [i] sprzęt rolniczy dla wszystkich rolników. 10. Zrównania poziomu dostaw nawozów mineralnych na hektar gospodarstw indywidualnych z innymi sektorami gospodarki rolnej oraz zaprzestania uzależniania sprzedaży nawozów mineralnych od dostaw artykułów rolnych. 11. Wprowadzenie dobrowolności ubezpieczenia zwierząt oraz dobrowolności opłacania podwyższonych składek PZU. 12. Anulowania w SKR-ach cen za usługi wprowadzonych bez udziału przedstawicieli »Solidarności«, które nastąpiły po 15.07 br. oraz zwrócenia nadpłat rolnikom. 13. Zwiększenie regularnego zaopatrzenia sklepów wiejskich w środki higieny, zwiększenia dostaw oleju, margaryny, smalcu i słoniny dla wsi. 14. Dostaw odpowiedniej ilości odzieży roboczej zimowej, butów gumowych, filcowych itp. 15. Zrealizowania dostaw węgla na cele bytowe dla rolników zgodnie z przy- działem oraz dostaw węgla z tytułu odstawionych ziemniaków w roku 1981. 16. Niezwłocznego uruchomienia produkcji sprzętu rolniczego i innych środ- ków produkcji w zakładach przemysłowych. 17. Ujednolicenia systemu kredytowania gospodarki rolnej. 18. Przyznania przedstawicielom NSZZ RI »Solidarność« prawa kontroli skle- pów i magazynów jednostek zaopatrujących rolnictwo. 19. Zapewnienia kontroli NSZZ RI »Solidarność« nad dystrybucją i rozdzielnic- twem materiałów budowlanych. 20. Nieodpłatnego przydzielenia każdemu zarządowi NSZZ RI »Solidarność« lokalu wraz z niezbędnym wyposażeniem technicznym (telefon, powielacz,

867 Wojewódzki Związek Kółek i Organizacji Rolniczych. 868 Gminny Związek Kółek i Organizacji Rolniczych.

432 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

swobodny dostęp do teleksu). 21. Ustanowienia bezwzględnego zakazu wyłączania dostaw energii na wieś. 22. Przekazania wsi wszystkich zamrożonych kwot Funduszu Rozwoju Rolnic- twa za rok 1981. 23. Uregulowania spraw związanych ze scalaniem gruntów na terenie woje- wództwa siedleckiego, w szczególności we wsiach Przywory Duże, Przy- wory Małe, Polik, Dziechciniec, Garwolin, Burzec, Zimna Woda. 24. Dokonania niezbędnych korekt w podziale województwa siedleckiego, w szczególności przywrócenia gmin Krzesk, Domanice i Niwiski. 25. Anulowania upomnień oraz zaprzestania represjonowania rolników woje- wództwa siedleckiego na rzecz spółek wodnych z powodu niekonserwowa- nia urządzeń wodno-melioracyjnych. 26. Zrealizowania postulatów komitetu akcji protestacyjnej w gminie Łochów. 27. Zagwarantowania bezpieczeństwa uczestnikom akcji protestacyjnej i ich rodzinom oraz osobom wspomagającym.

[10 listopada 1981] 869

W Siedlcach i województwie nie dostrzega się aktywizacji ogniw „Soli- darności” w związku z rocznicą 11 listopada. Brak jest jakichkolwiek anonsów, ulotek, plakatów i haseł. Należy sądzić, że nie będą organizowane imprezy o dużym zasięgu. Wynika to także z faktu, że kierownictwo „Solidarności” zaaferowane jest strajkiem okupacyjnym w siedzibie organizacji młodzieżo- wych. Spodziewamy się, że akcenty rocznicowe będą eksponowane przed okupowanym budynkiem jak również w niektórych zakładach pracy. Przedstawiciele MKZ w Siedlcach zostali zaproszeni przez WK FJN na posiedzenie komitetu obchodów 63 rocznicy [odzyskania] niepodległości Pol- ski. Nikt nie przybył. Pod patronatem WK FJN w dniu jutrzejszym na cmentarzu żołnierzy września [1939 r.] odbędzie się uroczystość upamiętniająca rocznicę 11 września870. Uczestniczyć będzie w niej społeczeństwo, Kompania Honorowa LWP, odczytany zostanie apel poległych.

[11 listopada 1981]871

Dzisiaj, tj. 11 listopada br., odbyło się nadzwyczajne posiedzenie Eg- zekutywy KW [PZPR] w Siedlcach poświęcone omówieniu sytuacji w woje-

869 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 174. 870 Wkroczenie Niemców do Siedlec w 1939 r. 871 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 176–177.

433 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW wództwie, powstałej w wyniku okupowania budynku organizacji młodzie- żowych przez „Solidarność” RI. Wcześniej wojewoda spotkał się z biskupem diecezji siedleckiej, na którym przedyskutowano te same problemy. Biskup Mazur wskazał, że podejmował będzie działania zmierzające do rozładowania konfliktu. W pierwszej części swojego posiedzenia Egzekutywa KW omówiła sytuację z udziałem kierownictw organizacji młodzieżowych: ZSMP, Komen- dy Chorągwi ZHP, ZW ZMW i RW LZS. W posiedzeniu uczestniczyli ponadto wojewoda siedlecki, komendant KW MO, komendant WSzW872, prezydent Sie- dlec. W drugiej części Egzekutywa KW kontynuowała swoje obrady z udzia- łem Prezydium ZW ZSMP, Komendy Chorągwi ZHP i kierownictwami ZW ZMW i RW LZS. Szczegółowo przedstawiono uwarunkowania obecnej sytuacji społeczno-politycznej powstałej w wyniku okupacji budynku organizacji młodzieżowych. Egzekutywa KW przyjęła postanowienie, którego treść zamieszczamy poniżej:

Ostatnio Partia i rząd podjęły wysiłki mające na celu stworzenie frontu porozumienia. Zmierzają one do normalnego toku życia w Polsce. W ostatnich dniach zaostrzyła się sytuacja społeczno-polityczna w woj. siedleckim, które nie było dotychczas areną poważnych konfliktów i na- pięć. Jak wiadomo, od kilku dni trwa brutalna okupacja budynku organizacji młodzieżowych przez tzw. Komitet Akcji Protestacyjnej NSZZ RI »Solidarność«. Uniemożliwiono im wykonywanie obowiązków statutowych łamiąc praworządność, na którą związek zawsze się powołuje, odebrano możliwość [wykonywania] pracy praworządnym, samodzielnym organizacjom młodzieżowym, mającym znaczny dorobek i wieloletnią tradycję. Strajkujący rolnicy zgłosili liczne postulaty, nie są one dla nas zaskoczeniem, wiele z nich już rozwiązaliśmy, wiele jest w trakcie zała- twiania, wiele określonych jest terminami ustalonymi z władzami cen- tralnymi. Jesteśmy zgodni co do części postulatów. Niejednokrotnie podejmujemy je na posiedzeniach Wojewódzkiej Komisji Porozumiewawczej Par- tii i Stronnictw [WRN]. Realizujemy w codziennej pracy. Znaczna część żądań została sprecyzowana w tonie wyraźnie prowokacyjnym. Celem tych działań jest jątrzenie społeczeństwa, wzbudzanie niepokojów, sia- nie zamętu, chaosu, podważanie sojuszu robotniczo-chłopskiego. O ce- lowości takich działań świadczy chociażby fakt, że od ponad 2 miesięcy do dyspozycji »Solidarności« oddano 15 pomieszczeń na ulicy Zawadz- kiego873, których związek nie zasiedlił. Nie możemy zgodzić się na takie praktyki, gdyż przeczą one zdrowemu rozsądkowi i elementarnym zasadom uczciwości, partnerstwa i wzajemnego poszanowania. Egzekutywa KW wyraża stanowczy protest przeciwko metodom zademonstrowanym przez »Solidarność« RI. Potępiamy brutalne, nie licujące z hasłami związ-

872 Wojewódzki Sztab Wojskowy. 873 Dziś ul. Armii Krajowej.

434 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

ku, sposoby rozwiązywania spraw konfliktowych. Wyrażamy pogląd, że jedynym sposobem przezwyciężenia problemów spornych są negocjacje i wypracowanie wspólnego stanowiska w toku wzajemnych obrad. Nie godzimy się z faktem okupowania siedziby organizacji młodzieżowych. Jest to sprawa wybitnie naganna w praktyce życia społecznego, która nie może być absolutnie aprobowana, a winna spotkać się z powszechnym protestem, oburzeniem i dezaprobatą. Jest to przejaw działania części kierownictwa związku, która w prostej linii zmierza do awanturnictwa, anarchii, narusza zasady spójności miasta ze wsią, przeczy sojuszowi mieszkańców miast i wsi. Egzekutywa KW PZPR stoi na stanowisku, że »Solidarność« RI winna natychmiast zaprzestać okupowania budynku organizacji młodzieżowych i oddać go prawowitym i jedynym właścicielom. Postulat ten zgłasza jako warunek rozpoczęcia dialogu i przystąpienia do negocjacji. Nie mogą one przebiegać w atmosferze przymusu, łamania prawa, ograniczania samo- rządności i statutowych działań młodzieży, zastraszania społeczeństwa woj. siedleckiego. Egzekutywa KW oświadcza zgodnie z duchem uchwa- ły IV Plenum, że w przypadku utrzymania okupacji budynku powinny być zastosowane wszystkie środki przewidziane prawem, zmierzające do przywrócenia porządku. Nie możemy pozwolić, aby bezprawie stało się metodą działania, aby w jego wyniku ciągle naruszano ład i spokój spo- łeczny, bezpieczeństwo obywateli, obezwładniano władzę oraz zakłóca- no działalność innych organizacji społecznych. Anarchii mówimy zdecydowanie — nie. W naszym województwie musi zapanować ład i spokój, uczciwa praca dla wspólnego dobra wszystkich mieszkańców.

Według posiadanych przez nas informacji, w dniu jutrzejszym przygotowywany jest wiec solidarnościowy członków związku [„Solidarność” RI] z pięciu gmin: Wiśniew, Skórzec, Mokobody, Zbuczyn, Wodynie. Do KW do- tarły również informacje, że Ogólnopolski Komitet „Solidarności” RI uznał, że akcji w Siedlcach należy nadać charakter ogólnopolski. Do strajkujących mają prawdopodobnie dołączyć reprezentacje innych województw. MKS siedlecki (trwa nadal pogotowie strajkowe w woj.) wystąpił z wnioskiem, aby 15 listopada br. zorganizować wiec w Siedlcach z udziałem członków „Solidarności” miejskiej i wiejskiej (na który zaproszono by L. Wałęsę i Kułaja)874. Według ich sugestii wpłynęłoby to na rozładowanie trwającej obecnie sytuacji konflikto- wej. Prognozy KW na ten temat są zdecydowanie odmienne.

874 Zob. wkładka zdjęciowa poz. 91.

435 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[12 listopada 1981]875

W odpowiedzi na temat występowania etatowych pracowników aparatu partyjnego z NSZZ „Solidarność” informujemy: 1. Do „Solidarności” należało 5 sekretarzy instancji partyjnych I stopnia. W wyniku przeprowadzonych rozmów wszyscy zrezygnowali z przyna- leżności do związku. 2. W województwie jest 9 etatów sekretarzy KZ PZPR. Obecnie pracuje 6 sekretarzy, w 3 przypadkach są wakaty. Trzech sekretarzy należy do „So- lidarności”. Przeprowadzane są z nimi rozmowy. Motywy swojego pozo- stania w związku określają [tym], że znaczna część członków POP należy do „Solidarności”, a ich wystąpienie byłoby indywidualnym aktem nie wpływającym na sytuację w zakładzie. 3. Żaden sekretarz KW, jak również pracownicy KW nie należeli do „Soli- darności”.

[12 listopada 1981]876

W woj. siedleckim nie ma przypadków bezpośredniego atakowania organizacji partyjnych w zakładach pracy, nawoływania do wyprowadzania ich z zakładów. W wielu trwają polemiki między organizacją partyjną a ogniwami „Solidarności”. Mają one charakter głównie wojny plakatowej i ulotkowej. Do- tyczy to przeważającej ilości zakładów. Realizuje się ona głównie na planszach w gablotach, odzwierciedlenie znajduje także w radiowęzłach, wystąpieniach na naradach zakładowych itp. Spotykane są przypadki pojedynczego atakowania członków Partii, głównie pełniących stanowiska brygadzistów i majstrów. W „Stalchemaku” zrobiono referendum na temat przydatności brygadzisty na stanowisku. Bezpośrednim powodem referendum, choć nie wyjaśnionym, był fakt, że brygadzista był członkiem Partii. Podobne, choć nieliczne próby czyniono w innych zakładach pracy, ale nie zakończyły się sukcesem „Soli- darności”. W prawie wszystkich zakładach pracy zlikwidowano praktykę, że sekretarz KZ, POP był zatrudniony na innym etacie, a oddelegowany był do pełnienia funkcji sekretarza. Między innymi tak postąpiono w Odlewni Stali- wa „Stalchemak”, SPBO, „Vis” w Siedlcach i w innych miastach – Garwolin, Mińsk Mazowiecki, Łuków itp. Na etatach zakładowych znajduje się 5 sekretarzy KZ: „Karo”, PKS, FSO, KW MO, ZMiN w Siedlcach.

875 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 178. 876 Tamże, s. 179.

436 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[12 listopada 1981]877

„Solidarność” woj. siedleckiego poprzez swoje ogniwa terenowe wyko- rzystała obchody 63 rocznicy odzyskania niepodległości Polski do własnej interpretacji wydarzeń z najnowszej historii Polski w nawiązaniu do „legendy Piłsudskiego”. Na terenie Siedlec, Łukowa, Garwolina i Węgrowa odbyły się uroczystości związane z 63 rocznicą odzyskania niepodległości Polski. Nie miały one szerokiego charakteru ani uroczystej oprawy. Frekwencja społeczeństwa nie była wysoka. W większości obchody połączone były z uroczystościami religijnymi. Między innymi biskup siedlecki odprawił mszę w Łukowie w Zakładach Mięsnych. W wypowiedziach przedstawicieli kleru nie było akcentów antyradzieckich i antyustrojowych. W Siedlcach po mszy w katedrze około 100-osobowa grupa członków i sympatyków KPN wyruszyła pod pomnik Kościuszki. Niesiono hasła: „Ruch Młodej Polski – Podlasie”, „Konfederacja Polski Niepodległej”. Pod pomnikiem przemówienia wygłosili dwaj znani z poglądów opozycyjnych działacze: czynny adwokat Mizikowski z Węgrowa i działacz NSZZ RI, jeden z organizatorów strajku okupacyjnego i jego uczestnik — Adamczuk z Repek. Ich przemówienia cechowały się wrogością wobec socjalizmu, zawierały ataki na Partię i sojusze Polski878. Według posiadanych przez nas informacji, w dniu dzisiejszym o godz. 20.00 ma być zorganizowany [...] wiec w WSRP w Siedlcach z inicjatywy NZS [...]. W programie przewiduje się poparcie dla konfliktu i wyrażenie aprobaty dla akcji „Solidarność” RI, która to od kilku dni okupuje budynek organizacji młodzieżowych. Należy domniemywać, [że] ma to stworzyć pozory tworzenia sojuszu i wzajemnego poparcia środowisk chłopskich, robotniczych i studenckich. Strajk okupacyjny w budynku organizacji młodzieżowych trwa. Według posiadanych przez nas informacji, po proklamowaniu przez OKZ NSZZ RI jako strajku ogólnokrajowego do protestujących rolników dołączyły 2–3-osobowe grupy z woj. bialskopodlaskiego, elbląskiego, krakowskiego, rzeszowskiego.

[13 listopada 1981]879

Wczoraj o godz. 20.00 na Wyższej Szkole Rolniczo-Pedagogicznej w Sie- dlcach odbył się wiec studentów — członków NZS. Uczestniczyło w nim około

877 Tamże, s. 180. 878 Zob. również: A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 130–131. Zob. wkładka zdjęciowa poz. 90. 879 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 181.

437 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

70 osób, w tym organizowana grupa 30 osób aktywu partyjnego SZSP mająca za zadanie podejmowanie polemiki z ewentualnymi, nieodpowiedzialnymi wystąpieniami. Ponadto w wiecu udział wzięli: rektor WSRP880, przedstawiciel KW PZPR, przewodnicząca SZSP, przewodniczący miejscowego oddziału „Solidarności”. Na zgromadzeniu odczytano dokumenty dotyczące przebiegu wydarzeń w radomskiej WSI881. Dyskusja koncentrowała się wokół tego tematu, jak również dotyczyła podjęcia form protestacyjnych studentów siedleckich popierających strajk na WSI w Radomiu. Proponowano podjęcie strajku okupacyjnego, ewentualnie czynnego (bierny udział w zajęciach). W dyskusji nie podejmowano spraw związanych z okupowaniem przez „Solidarność” RI budynku organizacji młodzieżowych. W efekcie, wobec rozbieżności stanowisk, nie podjęto żadnych decyzji. Zapowiedziano przybycie przedstawiciela z Ra- domia i powrócenia do sprawy. Należy liczyć się ze wzmożoną882 agitacją NZS na wydziałach w celu popierania akcji związku. Członkami NZS są głównie studenci pierwszego roku.

[14 listopada 1981]883

Sytuacja w Partii w woj. siedleckim jest zróżnicowana [...] w poszczegól- nych środowiskach. Liczące się ożywienie w działalności partyjnej nastąpiło po IV i V Plenum KC, pozytywną rolę spełniają inicjatywy Partii i rządu zmie- rzające do budowania frontu porozumienia narodowego, usilne szukanie dróg pokojowego wyjścia z kryzysu politycznego. W tym aspekcie dobrze odebrane zostało spotkanie884 tow. W. Jaruzelskiego z prymasem J. Glempem885 i L. Wa- łęsą. Skutecznie w woj. siedleckim realizowany jest plan Sekretariatu KC. Na szczeblu województwa rozpisane zostały zadania dla Komitetu Wojewódzkie- go, instytucji, zakładów pracy, organizacji partyjnych, społecznych, administracji jak również dla instancji partyjnych I stopnia. Wykonanie ich okresowo oceniane jest na posiedzeniach Sekretariatu KW i Sztabu Wojewódzkiego. Nie zanotowaliśmy liczących się trudności w wykonaniu poszczególnych punk- tów planu.

880 Prof. dr hab. Mieczysław Foryś, rektor WSRP w Siedlcach w latach 1981–1987. 881 Wydarzenia w WSRP były solidarnościowymi wystąpieniami siedleckich studentów popie- rających protesty studentów Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Radomiu, protestujących przeciwko ograniczenioam wolności akademickiej, których wyrazem był nieprawny wybór prof. dr. hab. Michała Hebdy na rektora. 882 W oryg.: wznowioną. Zob. przygotowane dokumenty uchwał i oświadczeń studentów WSRP. Zob. wkładka zdjęciowa poz. 92. 883 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 182–183. 884 Do spotkania doszło w rządowej willi w Warszawie 4.11.1981 r. 885 Józef Glemp (1929–2013) — prymas Polski (1981–2009).

438 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

W dalszym ciągu trwa proces samookreślania się członków Partii. Zakoń- czony został etap prac, w wyniku którego sekretarze instancji partyjnych określili się na temat przynależności do NSZZ „Solidarność”. We wszystkich 5 przypadkach wystąpili ze związku. Członkowie Partii sprawujący funkcje w „Solidarno- ści” podjęli decyzję odnośnie przynależności do PZPR. W zdecydowanej więk- szości przypadków zrezygnowali z przynależności do Partii. Notujemy zróżni- cowany przebieg samookreślania się członków Partii. Dość często spotykanym zjawiskiem jest wyczekiwanie na rozwój wypadków, szczególnie w środowisku wiejskim. Jednoczesne obserwowane jest pozytywne zjawisko wzrastającej ak- tywności organizacji partyjnych w zakładach pracy na terenie Siedlec, Sokołowa Podlaskiego, Mińska Mazowieckiego, Łochowa. Znajduje to wyraz w podejmo- waniu problematyki samorządowej i spraw reformy. Aktywizacja organizacji partyjnych widoczna jest również w terenie wiejskim. Przejawia się to w popra- wiającej się frekwencji jak również w merytorycznym poziomie dyskusji, podejmowanych wnioskach, uchwałach, jak również w decyzjach POP o usuwaniu członków Partii, którzy są bierni, nie przestrzegają norm statutowych. W miesią- cu październiku skreślono 301 osób z Partii, w tym 246 na własną prośbę. Charakterystyczne jest obecnie zjawisko umacniania się trzonu partyjnego, okrzepnięcie wielu ludzi i chęć podejmowania walki politycznej. Wskazuje się, że decydującą rolę w tym procesie odegrała demokratyzacja życia w Partii jak również trafiające do przekonania zjawisko, że za błędy w Partii odpowiada- ją ludzie, natomiast Partia zachowała swoją siłę. W tym kontekście mocno wskazuje się potrzebę zdecydowanego rozliczenia osób winnych za kryzys w Polsce. Generalnie nie spotykane jest zjawisko rozliczania ideologicznego w organizacjach partyjnych. W jakimś sensie wystąpiło ono w „Stalchemaku” w Siedlcach, lecz zostało przezwyciężone dzięki zdecydowanym działaniom KW. Wśród członków Partii panuje w przeważającej mierze negatywny stosunek do ekstremalnych poczynań kierownictwa „Solidarności”. Notuje się przypadki przechodzenia członków „Solidarności” do związków branżowych, szczególnie w Sokołowie [Podlaskim], Łukowie w Zakładach Mięsnych przyna- leżność zmieniło około 200 osób. We wszystkich organizacjach partyjnych odbyły się zebrania po IV Ple- num [KC]. Frekwencja wahała się w granicach 60-80 procent w miastach i 50-70 procent w środowisku wiejskim. W kilkudziesięciu przypadkach zebrania od- były się w [...] terminach następnych z powodu małej886 frekwencji. W ponad 50 POP na wsi ograniczono się do rozmów z członkami Partii z powodu niemoż- ności zebrania ponad 50 procent członków POP. Zebrania miały często otwarty charakter. Główne problemy: • potrzeba szybkich, skutecznych działań Partii i rządu, • zapotrzebowanie na szybką, prawdziwą informację,

886 W oryg.: braku.

439 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

• zakończyć nurt rozliczeniowy, • poprawić zaopatrzenie miast i wsi we wszystkie artykuły, głównie żywnościowe, • wdrożyć w pełni reformę gospodarczą, • uporządkować ceny, • zdecydowanie działać wobec ekstremy „Solidarności”. Pozytywnie odbierana jest przez członków Partii i społeczeństwo inicjatywa frontu porozumienia narodowego. Wyrażany jest pogląd, że jest to wielka i chyba w obecnej sytuacji jedyna szansa wyprowadzenia kraju z kryzysu. Padają powszechnie komentarze, iż dobrze się stało, że Partia wystąpiła z taką inicjatywą. Padają jednak i obawy, aby Partia nie dała się zepchnąć ze swojej kierowniczej pozycji i zachowała prawo decydowania o losach narodu.

[16 listopada 1981]887

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 1 do 15 listopada 1981 r. legitymacje partyjne złożyło 116 osób, w tym: • 59 robotników, • 23 rolników, • 33 prac. umysłowych, • 1 pozostałych, • 25 kandydatów. Przyczyny złożenia legitymacji: • brak zaufania do partii — 42 osoby, • nacisk członków rodziny — 10 osób, • brak korzyści z przynależności do Partii — 4 osoby, • inne przyczyny — 7 osób, • bez podania przyczyn — 53 osoby. Od początku [września 1980 r.] legitymacje partyjne złożyło 3.854 osoby. W okresie od 1 do 15 listopada 1981 r. skreślono z Partii 118 osób, w tym 56 ro- botników, 20 rolników. W tym samym okresie czasu nie przyjęto do Partii żad- nego kandydata.

[18 listopada 1981]888

W dniu dzisiejszym o godz. 11.00 rozpoczął się strajk okupacyjny studen- tów Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach, uczestniczy w nim

887 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 184. 888 Tamże, s. 190.

440 TEKSTY ŹRÓDŁOWE około 100 studentów889. Strajkujący okupują budynek dydaktyczny przy ul. B. Prusa. Akcją kieruje piętnastoosobowy komitet strajkowy. Strajk zainicjowali członkowie NZS, uczestniczą w nim także członkowie SZSP, jak również nie należący do żadnej organizacji. Organizatorzy zaapelowali do wszystkich stu- dentów, aby nie uczestniczyli w zajęciach. Nie stwierdza się form przymusu. Strajk poprzedzony został wiecem, który trwał od godz. 8.00 do 10.30. Obecny był na nim sekretarz KU PZPR890. Na wiecu odczytano oświadczenie rektora UW891 H.[enryka] Samsonowicza, list otwarty studentów WSI w Ra- domiu892, oświadczenie Ogólnopolskiego Komitetu Protestacyjnego Środowisk Naukowych, uchwałę X Zjazdu Ogólnopolskiej Komisji Porozumiewawczej Nauki NSZZ „Solidarność”893, apel do społeczności akademickiej i inne dokumenty. W głosowaniu jawnym postanowiono ogłosić strajk okupacyjny jako wyraz akcji solidarnościowej z WSI w Radomiu. Zapowiedziano, że strajk bę- dzie trwał aż do momentu spełnienia postulatów radomskich894. W dalszym ciągu trwa okupacja budynku organizacji młodzieżowych przez „Solidarność” RI. Strajkujący w Łochowie wyłonili komitet parcelacyjny, który dnia 25 listopada br. ma dokonać rozdziału części gruntów PGR Turna w miejscowości Brzoza895. Robotnicy rolni PGR Turna oświadczyli, że czynnie będą protestować, gdyby doszło do parcelacji ziemi. W dniu wczorajszym odbyły się wybory w MKZ Mazowsze Oddział Sie- dlce. Do władz nie wybrano dotychczasowych liderów Kublikowskiego i Go- ławskiego – działacza KPN. Nowym przewodniczącym został działacz z PKP w Siedlcach896. W Dębem Wielkim na chodnikach wymalowano napisy: „Precz z telewi- zją”, „Precz z TV”. W Łochowie strajkujący wywiesili hasło: „Nie ma sprawie-

889 Wg informacji organizatorów, strajk proklamowało 160 studentów, R. Głowacki, „Nie-Rze- czywistość. Strajkowy Biuletyn Informacyjny WSR-P w Siedlcach” (18 listopada 11 grudnia 1981 roku) jako źródło do badań aktywności siedleckich studentów, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, t. 16, 2018, s. 533. 890 Ppłk Zbigniew Życzkowski. 891 Uniwersytet Warszawski. 892 List studentów z Komitetu Strajkowego Wyższej Szkoły Inżynierskiej im. Kazimierza Puła- skiego w Radomiu z 5.11.1981 r. zob. http://bc.radom.pl/dlibra/plain-content?id=5153 (dostęp: 27.09.2019). 893 Uchwała X Zjazdu Ogólnopolskiej Komisji Porozumiewawczej Nauki NSZZ „Solidarność” z 25.10.1981 r., http://bc.radom.pl/dlibra/plain-content?id=5171 (dostęp: 19.03.2020). 894 Zob. A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 135–138. 895 Zob. T. Kozłowski, dz. cyt., s. 102. 896 Podczas Nadzwyczajnego Walnego Zebrania Delegatów Oddziału NSZZ „Solidarność” w Siedlcach nieoczekiwanie doszło do odwołania Prezydium i przyjęcia nowej struktury władz Oddziału. Wybrano 23-osobowy Zarząd, na którego czele stanął Krzysztof Tchórzewski. Wbrew informacji z teleksu KW PZPR, w Zarządzie Oddziału, który ukonstytuował się 24.11.1981 r., Maciej Kublikowski zajął funkcję wiceprzewodniczącego, A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 134–135 i 143.

441 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW dliwej Europy bez niepodległej Polski”. Ponadto pojawiły się hasła wymalo- wane na domach: „Dawka trucizny — 19.30” jak również szubienica (rysunek) i napis: ORMO.

[19 listopada 1981]897

W „Serwisie Bieżącym” nr 50 NSZZ „Solidarność” w Siedlcach opublikowany został komunikat Ogólnopolskiego Komitetu Protestacyjnego i Komi- sji ds. realizacji porozumień ustrzycko-rzeszowskich NSZZ RI „Solidarność”, z którego wynika, że: 1. Komisja ds. realizacji porozumień OKZ NSZZ RI „Solidarność” udziela pełnego poparcia Ogólnopolskiej Akcji Protestacyjnej NSZZ RI „Soli- darność” w Siedlcach stwierdzając, że postulaty siedleckie są wynikiem braku realizacji porozumień ustrzycko-rzeszowskich przez władze centralne i terenowe. 2. W/w porozumienia są i pozostaną podstawowymi umowami społeczny- mi między rolnikami a rządem w sprawach ogólnokrajowych i w związ- ku z tym w obecnej sytuacji nie potrzeba zawierać nowych porozumień, lecz istnieje konieczność wyegzekwowania pełnej i niezwłocznej realizacji porozumień już zawartych zgodnie z ich duchem i literą. W tym kierunku idą postulaty OKP898 w Siedlcach, które mają charakter wstępny i otwarty. 3. Członkowie komisji OKZ NSZZ RI „Solidarność” zostaną włączeni w skład OKP w Siedlcach, dokąd komisja ta przenosi swój sekretariat na czas trwania akcji protestacyjnej. 4. OKP w Siedlcach domaga się niezwłocznego powołania kompetentnej komisji rządowej do podjęcia negocjacji w celu określenia konkretnych sposobów i terminów realizacji porozumień rzeszowsko-bydgoskich, co jest warunkiem zakończenia akcji protestacyjnej. Przy tym stwierdza się, iż postulaty regionalne województwa siedleckiego (w tym z gminy Ło- chów) zostaną włączone do rozmów z komisją z uwagi na brak kompetencji lub dobrej woli władz terenowych. W końcowej części komunikatu apeluje się do rolników w całej Polsce o poparcie akcji siedleckiej oraz proponuje się uznać akcję protestacyjną w To- runiu jako akcję solidarnościową z akcją siedlecką i skoordynować je. Po rozpoznaniu sytuacji KW PZPR w Siedlcach stwierdza, że akcja protestacyjna „Solidarności” RI nie znajduje szerszego poparcia w społeczeństwie, a w wielu środowiskach, szczególnie dobrych rolników, nauczycieli, komba-

897 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 193–194. 898 Ogólnopolski Komitet Protestacyjny NSZZ RI „Solidarność”.

442 TEKSTY ŹRÓDŁOWE tantów, aktywu partyjnego, znacznej części załóg robotniczych przyjmowana jest krytycznie, a w wielu przypadkach z oburzeniem. Nie można jednak bagatelizować sprawy, ponieważ przywódcy akcji dążą za wszelką cenę do przedłużenia strajku i jego rozszerzenia, wybijając [na pierwszy plan] argument, że akcja protestacyjna została uznana przez OKZ za akcję ogólnopolską i jej centrum są Siedlce. Głównym zamiarem przywódców strajkujących jest doprowadzenie do przyjazdu komisji rządowej do Siedlec. Ma to jeszcze raz udowodnić, że centralne władze robią [to], czego życzą sobie strajkujący. W tej sytuacji KW wyraża stanowisko, że nie jest celowy przyjazd komisji rządowej do Siedlec i prowadzenie negocjacji. Ponownie tworzą się nowe ogniska straj- ków chłopskich — Toruń, Świdnica. Uważamy, że niezbędne jest pilne podję- cie rozmów na szczeblu centralnym z władzami NSZZ RI i CZKiOR na temat globalnej realizacji porozumień ustrzycko-rzeszowskich. Celem poinformowania opinii publicznej wskazane byłoby również, stosowanym już wzorcem, za- mieszczenie w najbliższych wydaniach gazet centralnych sprawozdania z realizacji tych porozumień. Wśród pracowników Lokomotywowni PKP w Łukowie KZ NSZZ „Soli- darność” przeprowadził ankietę, której pytania dotyczyły: • zaopatrzenia w artykuły powszechnego użytku, • zmiany nazwy jednej z ulic w Łukowie z Dzierżyńskiego na Wyszyńskie- go, • czy ankietowany zna swoich radnych, • czy podoba mu się […] praca. Ankieta była dobrowolna i anonimowa, przeprowadzono ją zarówno wśród członków NSZZ „Solidarność” jak i niezrzeszonych w tym związku. W dalszym ciągu trwa strajk okupacyjny w siedleckiej WSRP. Wczoraj odbyło się spotkanie sekretarza KW z delegatami na krajowy zjazd Związku Inwalidów Wojennych z udziałem Prezydium ZW. Dzisiaj od- było się spotkanie Sekretariatu KW, z udziałem wojewody siedleckiego, z po- szerzonym plenum ZW ZBoWiD. Wzięło w nim udział około 300 osób. Wy- głoszony został referat na temat rocznicy Rewolucji Październikowej i 63 rocznicy odzyskania niepodległości. W zebraniu uczestniczył prezes ZG ZBoWiD tow. Włodzimierz Sokorski899. Zebrani opowiedzieli się za stanowczą realiza- cją uchwał IV i V Plenum KC, realizacją linii porozumienia, ale bez żadnych ustępstw. Wskazano, że stanowczo należy demaskować i zwalczać przeciwni- ków politycznych.

899 Włodzimierz Sokorski (1908–1999) — działacz KPP, PPR i PZPR; prezes ZG ZBoWiD (1980– 1983).

443 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[26 listopada 1981]900

Dotyczy: wyników rozmów z członkami PZPR łamiącymi zasady statutowe i popierającymi antysocjalistyczne działania ogniw „S”. Problemy przestrzegania norm statutowych niejednokrotnie omawiane były na naradach sekretarzy instancji partyjnych I stopnia, posiedzeniach WKKP i ogniw terenowych komisji kontroli partyjnej. Wiele uwagi poświęco- no także sprawom związanym z działaniem ogniw „S[olidarności]”. W woj. siedleckim, choć stwierdza się niejednokrotnie opieszałości w wypełnianiu za- dań statutowych przez członków Partii, jak dotychczas w minimalnym zakresie miały [miejsce] przypadki jaskrawego łamania norm statutowych. W kilku przypadkach organizacje partyjne podjęły decyzje o usunięciu tych członków z Partii. Nie stwierdza się, jak do tej pory, działań ogniw „S[olidarności]”.

[27 listopada 1981]901

Trwają zebrania organizacji partyjnych na temat listu Biura Polityczne- go KC PZPR w sprawie tworzenia frontu porozumienia narodowego902. Po- wszechnie akceptuje się zasadność idei porozumienia narodowego, uważa się, że porozumienie jest konieczne, ale winno temu procesowi towarzyszyć respektowanie prawa przez wszystkich. Podkreśla się: dlaczego do tej pory nie wyciągnięte zostały konsekwencje prawne w stosunku do M. Jurczyka?903 Dlaczego zwolniono z aresztu bojówkarzy z Chorzowa?904 — takie tolerancyjne traktowanie awanturników politycznych i chuliganów nie sprzyja umacnianiu porządku prawnego (Siedlce, Łuków, Wiśniew i inne). Na zebraniach pada szereg pytań w rodzaju: Do czego ograniczy się przewodnia rola Partii? Co się stanie z dyktaturą proletariatu? Podkreśla się, że żywiołowe forsowanie porozumienia może doprowadzić do rozsadzenia istniejących struktur państwa.

900 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 213. 901 Tamże, s. 217–218. 902 Propozycję powołania Rady Porozumienia Narodowego i Społecznej Rady Konsultacyjnej, które następnie miały powołać Front Porozumienia Narodowego, który zastąpiłby FJN wysunął Wojciech Jaruzelski podczas spotkania z prymasem Józefem Glempem i Lechem Wałęsą 4.11.1981 r. W związku z akceptacją tej propozycji BP KC rozesłało do struktur PZPR list w tej sprawie. 903 Zapewne chodzi o pociągnięcie do odpowiedzialności za słowa, które wypowiedział Marian Jurczyk 2.11.1981 r. w Fabryce Mebli w Trzebiatowie, dotyczące potrzeby rozliczenia komuni- stów („Dla niektórych osób trzeba będzie zbudować szubienice i powiesić”). 904 W Chorzowie 25.11.1981 r. podczas wieczornej akcji plakatowania miasta i malowania haseł przeprowadzanej przez ok. 50-osobową grupę zorganizowaną przez chorzowskie struktury „So- lidarności” doszło do starć z milicją, aresztowano 19 osób, które wypuszczono nazajutrz po interwencji ZR NSZZ „Solidarność”, zob. Relacja Jana Michalaka, oprac. H. Żwirska, „Encyklopedia Solidarności”, http://www.encysol.pl/wiki/L00087_Jan_Michalak (dostęp: 27.09.2019).

444 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Wyraża się też opinie, że porozumienie spowoduje zupełny zanik kierowniczej roli Partii. Szczególnie na wsi mówi się wyraźnie, że jeśli we wspólnym froncie znajdzie się, jako odrębna siła Kościół, to Partii nic się stać nie może. Aktyw partyjny na wsi uważa takie stanowisko za szkodliwe dla Partii i uważa, że w kształtowaniu platformy porozumienia należy oprzeć się przede wszystkim na członkach Partii bardziej wyrobionych politycznie i reprezentujących wysoki poziom intelektualny. W wypowiedziach na zebraniach podkreśla się, że w liście brak jest myśli szczegółowych, jest on bardzo ogólny, za długi i nie pisany dla robotników ale dla inteligencji (Łuków, Mordy i inne). Dość często padają pytania: czy front porozumienia narodowego nie będzie nowym FJN, który też przecież skupiał wszystkie organizacje społeczne, a działalność była zbiurokratyzowana, bo już od etatowego szczebla wojewódzkiego praca ogra- niczała się do przysyłania sprawozdań celem ich wypełnienia. Dotychczas nie odnotowaliśmy stosunku działaczy „Solidarności” do idei frontu, natomiast charakterystyczne zdanie wygłosił działacz ZSL z gminy Mordy: „Z kim my w gminie mamy się porozumiewać, przecież się nie kłócimy? Aby FPN905 miał realny kształt, porozumieć się muszą na górze”. Bardzo szybko w trakcie zebrań dyskusja zbacza na sprawy natury ogól- nej, dotyczące sytuacji w kraju. Podkreśla się niekonsekwencję i brak przemyśle- nia wielu decyzji, nie mówienia całej prawdy o szeregu spraw i w konsekwencji okazuje się w [że w województwie] zielonogórskim, Żyrardowie, tarnobrzeskim mieli rację, bo podpisano z nimi stosowne porozumienia (Łuków) 906. Z całkowitym nieporozumieniem spotkała się ogłoszona wczoraj decyzja o podwyżce cen alkoholu z dniem 1 grudnia br. Mówi się, że nic ona nie da, chyba że zaostrzy i tak już napiętą sytuację w kraju, jeżeli „Solidarność” przeciwko niej zaprotestuje. Wypowiadane są poglądy, że jest to już trzecia podwyżka (po papierosach i benzynie), która nie ma sensu na miesiąc przed kompleksową podwyżką cen. Coraz więcej niejasności jest w sprawie konfliktu radomskiego. Powstają one w wyniku publikowania rozbieżnych ocen tego konfliktu, np. „Trybuna Ludu” co innego, a „Sztandar Ludu” co innego. Materiały rozpowszechniane przez strajkujących studentów WSRP jeszcze co innego. W wyniku tego społe- czeństwo jest zdezorientowane. W dniu dzisiejszym w budynku organizacji młodzieżowych okupowanym przez „Solidarność” RI odbyły się rozmowy delegacji rządowej pod kierownictwem min. [Andrzeja] Kacały z OKP NSZZ RI „Solidarność”, na czele którego

905 Front Porozumienia Narodowego. 906 Sugestia, że lokalnymi porozumieniami łatwiej można wymóc ustępstwa ze strony władzy niż ogólnopolskimi, np. strajk w Żyrardowie prowadzony od 2.10. do 4.11.1981 r. zakończył się podpisaniem porozumienia dotyczącego poprawy zaopatrzenia sklepów w Żyrardowie, które częściowo zostało zrealizowane.

445 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW stali [Jan] Kułaj i Janowski907. W rozmowach uczestniczył wicewojewoda siedlecki M. Zelent908. W wyniku rozmów ustalono, że: • OKP przekaże wykaz spraw ogólnokrajowych, które będą omawiane i propozycje harmonogramu dyskusji w zespołach, • po dyskusji w zespołach odbędzie się spotkanie plenarne z udziałem min. Kacały ze strony rządu i ob. ob. Kułaja i Janowskiego ze strony OKP, • do poniedziałku protestujący rolnicy przedstawią wojewodzie problemy wojewódzkie, • protestujący rolnicy nie wyrazili zgody na opuszczenie okupowanego budynku909. Wśród aktywu i aparatu partyjnego niezrozumienie budzi fakt przyjazdu na rozmowy delegacji rządowej w sytuacji, gdy stanowisko władz partyjnych i administracyjnych naszego województwa brzmiało: nie będzie rozmów, dopóki będzie okupowany budynek organizacji młodzieżowych.

[2 grudnia 1981]910

Trwają zebrania organizacji partyjnych poświęcone dyskusji nad listem BP w sprawie utworzenia Frontu Porozumienia Narodowego, do 1.12 br. odbyło [się] 420 zebrań. Na zdecydowanej większości zebrań akceptuje się ideę Frontu Porozumienia Narodowego, jednocześnie podkreśla się, że mate- riał Biura Politycznego na ten temat jest zbyt płytki, [niesie] mało konkretów w związku z czym dyskusja na ten temat jest ograniczona (Mińsk Mazowiec- ki). Padają pytania: Jak ma funkcjonować FPN? W jaki sposób zostaną wytypowani kandydaci do Rady Porozumienia Narodowego? W tym kontekście podkreśla się, że potrzebni są ludzie z ogromnym autorytetem, a nie narzuce- ni. Mówi się też o tym, że nie wolno zgubić we froncie przewodniej roli PZPR. Również organizacje wiejskie popierają ideę FPN, doceniane są wysiłki Partii w dążeniu do osiągnięcia porozumienia narodowego. Podkreśla się, że front winien być utworzony w jak najszybszym terminie. Większość czasu na zebraniach POP poświęca się jednak bieżącej sytuacji społeczno-politycznej i gospodarczej w kraju. A oto charakterystyczne problemy poruszane na zebraniach: • następują kolejno po sobie twarde oświadczenia i brak [w ślad] za tym

907 Gabriel Janowski (ur. 1947) — jeden z liderów NSZZ RI „Solidarność”, wówczas wiceprze- wodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Założycielskiego NSZZ RI. 908 Marek Zelent (ur. 1937) — działacz PZPR; członek Egzekutywy KW (1980–1981); wicewojewoda siedlecki ds. rolnych i gospodarki żywnościowej (1978–1989). 909 Zob. A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowiecki…, s. 144. 910 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 222–224.

446 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

stanowczych działań (Łuków), • wyraża się obawy czy proces rozliczeniowy zostanie zakończony do końca roku (Łuków, Dębe W[ie]lk[ie]), • informacje i audycje radiowe i telewizyjne utwierdzają społeczeństwo w niemocy rządu i braku możliwości wyjścia z kryzysu (Łuków), • zawiesić ustawowo prawo do strajku (Garwolin, Mińsk Mazowiecki, So- kołów [Podlaski], Latowicz), • odczuwa się, że Partia i rząd przechodzą do opozycji, a władza przechodzi w ręce Kościoła i „Solidarności” (Mińsk Mazowiecki), • zachodzi konieczność wyciągnięcia konsekwencji prawnych w stosunku do części działaczy „Solidarności”, bo zaczynają się czuć ponad prawem (Jakubów, Sokołów [Podlaski]), • należy wzmóc skuteczność obrony ludzi pracy, członków PZPR oraz wszystkich tych, przeciwko którym organizowana jest nagonka oraz ataki przeciwników socjalizmu, • krytyczny stosunek do działań administracji, np. bałagan w systemie reglamentacji, brak konsultacji z rolnikami na temat sprzedaży wiązanej, która jest powszechnie krytykowana, • padają postulaty, żeby usunąć z uczelni tych studentów, którzy strajkują, a niech studiują ci, którzy naprawdę chcą (Stanin); wyraża się zadowolenie z decyzji rozwiązania Wyższej Szkoły Pożarnictwa (Sokołów [Pod- laski]) i jednocześnie podkreśla się, aby w stosunku do innych uczelni również były takie decyzje, • podjąć natychmiastową walkę z rozpowszechnianiem wrogich haseł, ulotek itp. godzących w Partię i państwo, • podkreśla się konieczność podjęcia zdecydowanych działań na rzecz niedopuszczenia do prób wyprowadzenia KZ i POP z zakładów pracy (Siedlce, Mordy). Obserwuje się obojętny stosunek części ogniw ZSL i „Solidarności” do idei FPN, a np. w gminie Garwolin odnotowaliśmy wypowiedzi działaczy ZSL, że „Partia zawiodła zaufanie społeczeństwa i ZSL winien przystąpić do utworzenia koalicji z SD i „Solidarnością”. Frekwencja na zebraniach wynosi około 60 procent i jest lepsza niż na zebraniach w m[iesią]cach poprzednich, chociaż obserwujemy duże trudności ze zwołaniem zebrań szczególnie w środowisku wiejskim. Sytuacja w województwie: zakończył się strajk okupacyjny rolników z „Solidarności” RI w Łochowie bez uzgodnienia stanowiska w sprawie parcelacji ziemi w PGR Brzoza. Strajkujący rolnicy wyrazili swoiste wotum nieufno- ści wobec organizatorki strajku ob. Żyłan i rozeszli się w dniu wczorajszym do domów. Tym samym strajk został zakończony, trwa jednak pogotowie strajkowe. Konflikt siedlecki – okupacja budynku organizacji młodzieżowych – trwa, mimo podjęcia rozmów przez komisję rządową. Podjęcie rozmów było warun-

447 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW kiem opuszczenia budynku przez okupujących rolników, mimo to okupacja trwa nadal. Egzekutywa KW PZPR na wczorajszym posiedzeniu z niezadowoleniem przyjęła fakt rozpoczęcia rozmów przez komisję rządową mimo, że jej wcześniejsze stanowisko brzmiało, by nie rozpoczynać rozmów dopóty, dopó- ki nie zostanie zakończona okupacja budynku org.[anizacji] młodzieżowych. Stanowisko władz wojewódzkich jest takie, by rozmowy z OKS „Solidarność” RI trwały w Warszawie a nie w Siedlcach. W dniu 1.12.1981 r. odbyło się w sprawie wniosków wojewódzkich stawianych przez okupujących rolników posiedzenie Prezydium WRN w Siedl- cach, na które zaproszono przedstawicieli protestujących. Mimo zaproszenia, kierownictwo akcji protestacyjnej przybyło z godzinnym opóźnieniem pod przewodnictwem p. Drygiela. Przewodniczący WRN postawił grupie pytanie, aby przedstawili wnioski grupy okupacyjnej pod adresem władz wojewódz- kich. Na tę propozycję przewodniczący grupy protestacyjnej oświadczył, że nie są do tego przygotowani, bo wnioski dopiero się przygotowuje (po mie- siącu okupowania budynku). W związku z tym nie było możliwości rozmowy z powodu braku merytorycznych wniosków i postulatów. W dniu dzisiejszym odbywa się sesja WRN, na której stanie również ten problem. W dniu wczorajszym odbyło się posiedzenie Egzekutywy KW PZPR poświęcone problemom bezpieczeństwa i porządku publicznego w woje- wództwie. Egzekutywa KW PZPR z zadowoleniem przyjęła fakt rozwiązania Wyższej Oficerskiej Szkoły Pożarnictwa w Warszawie911 jako przykład konsekwentnego działania władz. Rozpatrywano też sprawę Zofii Grzebisz-Nowic- kiej, byłego I sekretarza KW PZPR w Siedlcach. Przy omawianiu tego punktu [w posiedzeniu] uczestniczyła tow. Z. Grzebisz-Nowicka. Egzekutywa KW PZPR zapoznała się w tym temacie z materiałami CKKP i Prokuratury Wo- jewódzkiej przedstawionymi przez tow. Henryka Mariana — CKKP, i tow. [Władysława] Gęszczyńskiego – prokuratora wojewódzkiego. Wnioski w tej sprawie przedstawione zostaną Komitetowi Wojewódzkiemu na najbliższym posiedzeniu plenarnym912. […]

911 Decyzja Rady Ministrów o rozwiązaniu WOSP zapadła w czasie strajku okupacyjnego stu- dentów 30.11.1981 r. 912 Śledztwo prowadzone w tej sprawie przez siedlecką prokuraturę zakończyło się 14.10.1981 r. umorzeniem „wobec braku ustawowych znamion czynu zabronionego”. Z. Grzebisz-Nowicka zapłaciła za budowę domku letniskowego sumę znacznie zaniżoną w stosunku do kosztów, jednak wykonawca (Wytwórnia Urządzeń i Sprzętu Turystycznego w Pilawie) zwolnił ją z narzu- tów nawet bez jej pisemnego wniosku i (podobno) informowania o tym. Nie naliczono jej również narzutu na materiały i nie uwzględniono kosztów transportu w zakresie robót ziemno-budowlanych, które wykonywała Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w Siedzowie. Podobnie sprawa wyglądała z domkiem koleżanki Grzebisz-Nowickiej — Józefy Borowskiej, prezes Wojewódzkie- go Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych w Siedlcach. Jej domek wykonywany przez RSP w Siennicy w momencie śledztwa nie był jeszcze zakończony i rozliczony. Wycieczki obu

448 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

82. Scena absurdu 10.09.1981, IPN Lublin, WUSW Siedlce, Lu-0421/378.

449 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

83. 17 września, 1981, APS, Zbiór plakatów, sygn. 272.

84. Rewelacje wojewody, X 1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 19, s. 16.

450 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

85. Porozumienie, co z realizcją?, APS, NSZZ „S”, sygn. 19, s. 17.

86. Gotowość strajkowa, APS, NSZZ „S”, sygn. 19, s. 19.

451 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

87. Podkreślone fragmenty artykułu Gusa Halla, X 1981, APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 509, k. 9.

88. Strajk taksówkarzy, X 1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 19, s. 23.

452 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

453 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

89. Ulotki o bezprawnej inwigilacji solidarnościowców przez KW MO, 16 X 1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 2, k. 34.

454 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

90. Obchody odzyskania niepodległości 11.11.1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 19, s. 25

91. Zaproszenie na Wiec Solidarności na Stadionie Pogoni 15.11.1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 19, s. 11

455 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

92. Oświadczenia i uchwały studentów WSRP z 12.11.1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 13, s. 49.

456 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

93. List NZS WSRP do ministra nauki, szkolnictwa wyższego i techniki z 17.11.1981, APS, NSZZ „S”, sygn. 13, s. 48.

457 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

95-96. Strajk studentów WSRP w Siedlcach, R. Głowacki, Siedleccy studenci w pogoni za wolnością, Siedlce 2020, s. 168, 179.

458 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[3 grudnia 1981]913

Wydział Organizacyjny KW ZPPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 16 do 30 listopada 1981 roku legitymacje partyjne złożyły 63 osoby, w tym: • 31 robotników, • 8 rolników, • 22 prac. umysł., • 2 pozostałych, • 14 kandydatów. Przyczyny złożenia legitymacji: • utrata zaufania do Partii — 31 osób, • nacisk rodziny — 2 osoby, • inne przyczyny, jak stan zdrowia, nie otrzymanie materiałów budowlanych itp. — 6 osób, • bez podania przyczyn — 24 osoby. Od początku [września 1980 r.] w województwie legitymacje złożyło 3.917 osób. W okresie od 16 do 30 listopada [1981 r.] z Partii skreślono 87 osób, w tym 38 robotników, 18 rolników. W tym samym okresie czasu do Partii przy- jęto 4 kandydatów, w tym 3 robotników.

[3 grudnia 1981]914

Przedmiotem ożywionej dyskusji i komentarzy jest sytuacja związana z interwencją sił porządkowych w byłej WOSP915 w Warszawie. Miejscowy MKZ NSZZ „Solidarność” rozkolportował w dniu wczorajszym teleks z Zarządu Re- gionu Mazowsze o przebiegu akcji sił porządkowych w WOSP. Treść teleksu (opis przebiegu akcji) nie odbiega od opisu, jaki otrzymaliśmy z KC z tym wyjąt- kiem, iż podano, że w akcji brały udział helikoptery. Podano też do wiadomości, że MKZ Mazowsze został pozbawiony łączności telefonicznej i teleksowej. Przy komunikatach „Solidarności” zbierały się grupki ludzi. Oto charakterystyczne komentarze i wypowiedzi: „Nareszcie zrobili porządek na jednej z uczelni, pań z małżonkami fundowane były przez Zarząd RSP w Morszkowie. Jak pisał prokurator, „fun- dusze na te cele pochodziły ze środków finansowych zgromadzonych na koncie funduszu so- cjalnego”, a walne zgromadzenie „miało prawo taką decyzję podjąć” na podstawie regulaminu. Dodajmy, że chodziło o wycieczki Z. Grzebisz-Nowickiej do Grecji w dniach 9–21.10.1978, oraz J. Borowskiej z mężem na Kubę (17.03 — 2.04.1975), do ZSRR (1–25.05.1978) i Jugosławii (14– 28.07.1980), APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 475, s. 2–3. Zanim odbyło się zapowiadane w teleksie kolejne Plenum KW, wprowadzono stan wojenny i do sprawy już nie powrócono. 913 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 225. 914 Tamże, s. 226–227. 915 Strajk okupacyjny studentów w Wyższej Oficerskiej Szkole Pożarnictwa zakończyła interwencja milicji 2.12.1981 r.

459 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW szkoda, że nie na pozostałych za jednym zamachem”, „Ogłupili tych młodych chłopców” (chodzi o działaczy „Solidarności”), „Jak długo jeszcze władze będą pozwalać na ogłupianie młodych ludzi?”. Nie brak było też komentarzy w rodzaju: „Oni (to znaczy »Solidarność«) dobrze wiedzą, co robić – może wreszcie wykończą tych komunistów”. Ale zdanie to spotkało się z repliką: „Uważaj pan, żeby nie wykończyli »Solidarności«, zanim się zacznie dobierać do komu- nistów”. Bardzo rzadko można spotkać się z opiniami potępiającymi akcję sił porządkowych w byłej WOSP. Wśród członków Partii, aktywu i aparatu partyjnego, bardzo pozytywnie odebrano wypowiedź tow. Stefana Olszowskiego na spotkaniu w Ursusie916. W województwie w dalszym ciągu trwa pogotowie strajkowe ogłoszo- ne jeszcze w […] październiku. Trwa również okupacja budynku organizacji młodzieżowych w Siedlcach przez „Solidarność” RI. W dniu wczorajszym […] odbyła się sesja WRN w Siedlcach, na której omówiono m.in. sytuację społecz- no-polityczną w województwie. W sesji uczestniczyli przedstawiciele NSZZ RI „Solidarność”. Głos zabrały 3 osoby z delegacji, w tym ob. Paterek – przedstawiciel OKZ NSZZ RI „Solidarność, oraz ob. Drygiel, przewodniczący Komitetu Protestacyjnego NSZZ RI. W swoim wystąpieniu przedstawił on motywy pod- jęcia akcji protestacyjnej mówiąc, że już kilkanaście razy rolnicy z „Solidarności” spotykali się z władzami województwa i nic, tylko wysłuchali obietnic władz. Porozumienie rzeszowsko-ustrzycko-bydgoskie nie jest realizowane. Poinfor- mował radnych, że jeżeli nie dojdzie do porozumienia z rządem to „Solidar- ność” podejmie akcję strajków kroczących. Z sygnałów z terenu [wynika, że] w niektórych środowiskach tworzy się psychozę, iż członkowie byłych organizacji zbrojnych czy też pospolitych band (typu NSZ) posiadają broń i w odpowiednim czasie będzie ona użyta. Na terenach niektórych gmin „Solidarność” RI wystąpiła do sołtysów z wnioskiem, by nie odbywano żadnych zebrań wiejskich bez zgody tej organizacji. W dniu 1.12.1981 r. do KG PZPR w Przesmykach zgłosiła się grupa kierownictwa „Solidarności” RI w gminie i oświadczyła, że jeżeli nie odwoła się naczelnika gminy, to będą okupować budynek UG. Wiadomość ta rozeszła się po gminie i w wyniku tego część strażaków i sołtysi poinformowali KG, że jeśli do tego dojdzie, to zorganizują silną grupę i usuną protestujących siłą. Podobną akcję okupowania budynku UG zapowiada „Solidarność” RI w gminie Skórzec. Dzisiejszej nocy nieznani sprawcy wypisali na budynku KW PZPR hasło (w dwóch miejscach): „Będziemy wieszać komunistów”, a następnie wrzucili puszkę z farbą, wybijając okno, do sali konferencyjnej KW917.

916 Stefan Olszowski postulował usztywnienie stanowiska wobec opozycji, obronę systemu ustrojowego oraz znaczenie projektu Frontu Porozumienia Narodowego. Tezy te powtórzył 4 grudnia na spotkaniu z aktywem partyjnym dzielnicy Warszawa-Śródmieście, Im mocniejsza bę- dzie Partia, tym pewniejszy będzie socjalizm, „Trybuna Ludu”, nr 287, 1981, s. 2. 917 Zob. IPN Lublin, WUSW Siedlce, sygn. Lu–0421/406.

460 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[4 grudnia 1981]918

Trwają zebrania organizacji partyjnych poświęcone omówieniu treści listu Biura Politycznego KC. Do dnia 3.12.1981 r. odbyło się 830 zebrań. W dalszym ciągu istnieją duże trudności ze zwołaniem zebrań w środowisku wiejskim. Panuje ogólna opinia, że idea frontu jest słuszna, jednocześnie uważa się (wskazują na to ostatecznie fakty), że „Solidarność” będzie utrudniała lub wręcz bojkotowała utworzenie FPN. W tym kontekście wyrażane są dwie opinie. [Pierwsza] żeby organizować front porozumienia z tymi siłami, które chcą spokoju i porządku w kraju, bez „Solidarności”, i druga, że jeżeli „Solidarność” nie przystąpi do FPN, to idea ta nie zostanie wcielona w życie (Węgrów). Na zebraniach organizacji partyjnych w Garwolinie z całą stanowczością podkre- śla się, że porozumienie musi być zawarte, gdyż w przeciwnym razie dojdzie w Polsce do rozlewu krwi. Coraz częściej padają głosy, że konfrontacja jest raczej nieunikniona. Podają uwagi, że należy jak najszybciej wyjaśnić ludziom zasady powołania, działania Frontu Porozumienia Narodowego. Wygłasza- ne są uwagi w rodzaju: „Idea FPN jest piękna, członkowie Partii powinni ją poprzeć w całości. Warunkiem wprowadzenia jej w życie jest zaprowadzenie w kraju spokoju, ładu i dyscypliny społecznej. W innym przypadku będzie to jeszcze jeden frazes” (Paprotnia). Podkreśla się konieczność zmuszenia „Soli- darności” do przyjęcia roli tylko związku zawodowego, wtedy będzie dopiero możliwe wprowadzenie w życie FPN. W trakcie zebrań dyskusja w większości przypadków toczy się wokół aktualnej sytuacji społeczno-politycznej w kraju, a oto główne uwagi i wnioski: • Zachodzi konieczność szybkiego zaprowadzenia w kraju ładu, porządku i dyscypliny. Zbyt słabe działanie w tym zakresie podejmuje milicja i organa bezpieczeństwa (Siedlce, Garwolin, Mińsk Maz.). • Brak ze strony władz konkretnego działania, natomiast codziennym faktem stało się zmienianie decyzji pod presją strajków (Paprotnia). W tym kontekście podkreśla się dzisiaj (aktyw partyjny), że jeżeli Sejm ulegnie szantażowi „Solidarności” i nie podejmie ustawy o przyznaniu rządowi specjalnych pełnomocnictw, to będzie to koniec Partii i rządu. Znaczące jest tu zdanie: „Partia i rząd muszą zdać sobie sprawę z tego, że jeżeli nie zaprowadzą spokoju i nie zaczną konkretnie rządzić, to członkowie Partii będą musieli poprzeć »Solidarność«, bo ktoś w tym kraju musi przecież rządzić”. • Ustępstwa i pertraktacje już nic nie dadzą, albo wprowadzi się środki nadzwyczajne, albo trzeba będzie się zdecydować i oddać władzę (głos robotnika z Siedlec).

918 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 228–230.

461 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

• Podkreśla się konieczność zagwarantowania ochrony członkom Partii i ich rodzin[om]. • Zaprowadzenie porządku w byłej WOSP przez organa porządku publicznego spotyka się z powszechnym poparciem organizacji partyjnych. Krytycznie ustosunkowano się do tolerowania strajku szkolnego w Lublinie (Garwolin, Sokołów [Podlaski]). • W związku ze strajkami w wyższych uczelniach padają propozycje, by rozwiązać kilka uczelni wzorem WOSP. Padają stwierdzenia: „Nie moż- na tolerować strajku darmozjadów, nie będziemy na nich płacić” (Siedl- ce). • Na zebraniach coraz częściej padają zdania czy nie należy w obecnej sytuacji w kraju wrócić do 6-dniowego tygodnia pracy (Garwolin). • W dalszym ciągu wyrażane są obawy czy do końca br. zostanie zakoń- czony proces rozliczeniowy. Podkreśla się, że sprawa ta ciąży na Partii jak kula u nogi i nie będzie dopóty odbudowana wiarygodność Partii, dopóki proces rozliczeń nie zostanie zakończony. Do KW ZPPR napływają listy i rezolucje od członków Partii, bezpartyjnych, od organizacji partyjnych. Jeden z mieszkańców Siedlec, ob. Franciszek Kowalik, w liście do I sekretarza KW PZPR proponuje powołanie na bazie tych sił, co pragną pokoju (PZPR, ZSMP, ZHP, MO, ORMO, ZBoWiD i innych), Związku Obrońców Ojczyzny i Ludu. Według niego ludzie, którzy wejdą w skład tej organizacji, mieliby za zadanie pomóc MO w pilnowaniu porządku i ładu społecznego. A oto przykład jednej z rezolucji podjętej przez członków Partii z Komitetu Obwodowego nr 2 w Siedlcach:

Obecni na zebraniu POP w dniu 3.12.1981 r., po zapoznaniu się z treścią wystąpienia Biura Politycznego KC PZPR, jakie zostało skierowane do konsultacji na zebranie partyjne, wypowiedzieli się w sposób następu- jący: Jesteśmy za koncepcją tworzenia Frontu Porozumienia Narodowego i roz- wiązywania wszelkich spornych kwestii na drodze negocjacji. Zdajemy sobie sprawę, że wszelkie podziały społeczne i awanturnictwo prowadzą do zagłady kraju i upadku gospodarczego. Jesteśmy za tym, aby w FPN skupiły się wszelkie siły społeczne, wierzący i niewierzący, partyjni [i] bezpartyjni, wszyscy, którym na sercu leży przyszłość Polski o ustroju socjalistycznym. Natomiast zdecydowanie przeciwstawiamy się wszelkiej maści siłom wrogim socjalizmowi spod znaku KPN, KOR, »Solidarności« itp., które jawnie zwalczają socjalizm, Partię i chcieliby przywrócić stare kapitalistyczne porządki. W tej kwestii członkowie naszej POP, którzy w większości są członkami Partii sprzed zjednoczenia, którzy w wielkim trudzie budowali i utrwalali obecną rzeczywistość, wyrażają głębokie zaniepokojenie brakiem zdecydowanego działania ze strony rządu, KC Partii, jawnym łamaniem prawa, stosowaniem terroru w stosunku do członków Partii i robotników bezpartyjnych nie zgadzających się ze straj-

462 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

kami »Solidarności«, nie braniem w obronę aktywistów wyróżniających się w działaniu a prześladowanych przez »Solidarność«. Domagamy się, aby w stosunku do wrogów socjalizmu, przestępców kryminalnych oraz spekulantów podjęto bardziej zdecydowane działania, gdyż chcemy żyć w spokoju a nie ciągłych nerwach. Niepokoi nas również pogłębiający się coraz bardziej chaos gospodarczy, brak artykułów pierwszej potrzeby, brak pokrycia masy towarowej przy sprzedaży na kartki, w czym poma- gają nieprzemyślane zarządzenia, jak np. wydanie wszystkim rolnikom kartek, którzy przecież są producentami żywności. Wytworzyła się przez to sytuacja, że rolnicy nie odstawiając dla państwa zboża, żywca, ziem- niaków wykupują jednocześnie ze sklepów brakującą w mieście żyw- ność. Wytwarza się duże niezadowolenie wśród ludności miejskiej i [powoduje] rozbijanie sojuszu robotniczo-chłopskiego. Uważamy, że wielki już czas, aby przystąpić do zaprowadzenia ładu i dyscypliny społecznej w zakładach pracy, handlu i wszystkich instytucjach. W tych sprawach jesteśmy za wprowadzeniem środków nadzwyczajnych, jeśli dla obrony socjalizmu, Partii i przywrócenia ładu powszechnego zaszłaby potrzeba. Członkowie POP postanowili na miarę swoich możliwości prowadzić działalność przeciwko wrogiej antysocjalistycznej propagandzie w kolejkach sklepowych oraz w swych środowiskach, miejscu zamieszkania działać na rzecz Frontu Porozumienia Narodowego. Niektórzy członko- wie POP działać będą w szeregach ORMO. Siedlce dnia 3.12.1981 r. […]

[9 grudnia 1981]919

Do dnia 9.12.1981 r. odbyto ponad 85 procent zebrań POP na temat listu Biura Politycznego KC w sprawie tworzenia FPN. Pozostało do odbycia około 250 zebrań w organizacjach wiejskich, gdzie obserwujemy szczególne trudno- ści z odbywaniem zebrań POP. Jednak w większości miast i gmin zebrania już zakończono, pozostaje do odbycia po kilka zebrań. Obserwujemy powszech- ną akceptację idei Frontu na zebraniach POP. Uwagi w dyskusji na ten temat sprowadzają się do następujących problemów: • W organizacjach wiejskich proponuje się, aby PZPR we Froncie nie przyjmowała na siebie całego ciężaru kierowania, a raczej na rozłożenie odpowiedzialności na wszystkich uczestników Frontu. • Partia i rząd winny realizować koncepcję porozumienia narodowego, jednak nie za cenę ciągłego ulegania siłom ekstremalnym w „Solidar- ności”, ale jeśli920 „Solidarność” nie chce włączyć się do tworzenia FPN, trzeba z tej siły zrezygnować i tworzyć Front z siłami, które pragną spo-

919 Tamże, s. 236–238. 920 W oryg.: ile.

463 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

koju w kraju. • Tworzyć Front, ale jednocześnie podejmować zdecydowane działania na rzecz wyprowadzenia kraju z anarchii i chaosu gospodarczego. • Skończyć już dyskusję nad koncepcją porozumienia, dać więcej wiado- mości na temat, jak ma wyglądać konkretnie FPN. Jeszcze w tym roku od idei należy przejść do organizowania Frontu. Padła też koncepcja, by skład Rady Porozumienia Narodowego, najważ- niejsze jej zadania i uprawnienia stały się przedmiotem ogólnonarodowego referendum, które winno zostać przeprowadzone najpóźniej do połowy stycznia 1982 r. W ten sposób — motywują członkowie Partii — Partia ufając w zbiorową mądrość narodu może wykazać, że jest tą siłą, która naprawdę porozumienia chce. Padają też krytyczne uwagi, że Biuro Polityczne zbyt ogólnikowo przedsta- wiło koncepcję FPN. Wysuwane są propozycje, aby podsumowaniem obecnych konsultacji, sprecyzowaniem wniosków i uwag zajęły się komitety wojewódzkie na plenarnych posiedzeniach. Przemawia za tym ważność tematu. A oto inne sprawy poruszane w trakcie zebrań: • padają wnioski, by egzekwować odpowiedzialność od wszystkich osób zajmujących stanowiska w administracji państwowej i gospodarczej, ka- rać za podejmowanie błędnych decyzji lub bierność w działaniu, • zakończyć proces rozliczeń — jest to warunek odzyskania wiarygodno- ści przez Partię i zahamowania procesu składania legitymacji partyjnych, • wyrażane są opinie, że Wojskowe Grupy Operacyjne921 wykazały, iż wojsko cieszy się dużym autorytetem, w związku z tym należy skorzy- stać w szerszym zakresie z pomocy wojska w uporządkowaniu sytuacji w kraju, • należy zaostrzyć dyscyplinę społeczną, prawo musi być jednakowe dla wszystkich i od wszystkich należy egzekwować jego przestrzeganie, nie- zależnie od przynależności organizacyjnej i piastowanej funkcji, • należy jak najszybciej przeprowadzić reformę cen, jednak część człon- ków Partii jest zaniepokojona zbyt wysokimi propozycjami i niepewno- ścią jutra; niepokoi również fakt, że propozycji zmian cen nie konsultowano z organizacjami partyjnymi, konsultowano zaś z „Solidarnością”, • na zebraniu OOP przy Studium Wojskowym WSRP w Siedlcach człon- kowie Partii podali do wiadomości fakt stosowania przymusu, nawet siłą, do strajku studentów na tej uczelni, • organizacje partyjne wyrażają poparcie dla sposobu rozwiązania kon-

921 Wł. Terenowe Grupy Operacyjne — wojskowe patrole operacyjno-kontrolne powołane 23.10.1981 r., przystąpiły do działania 26.10.1981 r., które miały prowadzić nadzór nad działal- nością zakładów pracy i oswajać społeczeństwo z wojskiem na ulicach przed zaplanowanym już wprowadzeniem stanu wojennego, zob. S. Kwiatkowski, Wojsko kontra anarchia, „Przegląd”, nr 42 z 23.11.2011 r., za wersją elektroniczną: https://www.tygodnikprzeglad.pl/wojsko-kontra-anarchia/ (dostęp: 16.08.2020).

464 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

fliktu w byłej WOSP, • padają wnioski, by za wszelką cenę Partia nie dopuściła do przelewu krwi w Polsce, należy wykorzystać wszystkie możliwości porozumienia, zachować umiar i rozwagę. Wśród członków Partii i zdecydowanej większości społeczeństwa panuje powszechne oburzenie i zaniepokojenie sytuacją w kraju wynikłą z przebiegu obrad Prezydium KK NSZZ „Solidarność” w Radomiu922. Szczególne zaskoczenie wzbudziła postawa L. Wałęsy. W związku z takim potraktowaniem propozycji porozumienia narodowego i zajętym stanowiskiem w innych sprawach przez Prezydium KK, w Zakładach Mięsnych w Łukowie 42 członków „Solidarności” wystąpiło z tego związku. Z kolei przykład odwrotnego działa- nia zaprezentował KZ „Solidarność” w Zakładach „Ponar-Remo” w Łukowie, który wysłał do Radiokomitetu teleks, w którym dziękuje za dopuszczenie „Solidarności” do środków masowego przekazu i na przyszłość prosi o lepszą jakość dźwięku. Mimo kilkukrotnego powtarzania audycji o przebiegu obrad, istnieje ogromne zapotrzebowanie na wypowiedzi działaczy „Solidarności” na radomskim posiedzeniu. W związku z tym na naradzie Zespołu ds. walki politycznej w Siedlcach w dniu wczorajszym podjęto decyzję, aby treści wystąpień odtworzyć przez zakładowe radiowęzły i rozpowszechnić drukiem. W dalszym ciągu trwa protest rolników w Siedlcach — okupują oni w dalszym ciągu budynek organizacji młodzieżowych. W dniu wczorajszym interweniował w KW PZPR w Siedlcach I sekretarz POP w WUT w Siedlcach w sprawie podania w numerze 285 „Trybuny Ludu” w Informacji o niepokojach w kraju po 4 listopada — część czwarta923 informacji, że WUT w Siedlcach podjął akcję protestacyjną polegającą na ogłoszeniu gotowo- ści strajkowej na tle żądań socjalno-bytowych. Z wyjaśnienia I sekretarza POP wynika, że KZ NSZZ „Solidarność” nie podjęła gotowości strajkowej i takie stawianie sprawy w prasie centralnej krzywdzi załogę WUT. Oświadczenie w tej sprawie podpisali I sekretarz POP, przewodniczący KZ NSZZ „Solidar- ność”, przewodniczący RZ ZZPŁ924 i dyrektor WUT. Zwracamy się też z proś- bą o spowodowanie zamieszczenia odpowiedniego sprostowania, jak również podania nam, kto informację taką przekazał, gdyż znalazła się ona również

922 Nieformalne spotkanie członków Prezydium Komisji Krajowej i przewodniczących Zarzą- dów Regionów NSZZ „Solidarność” odbyło się w Radomiu 3.12.1981 r. Niektóre radykalne wypowiedzi uczestników posłużyły władzy do propagandowej nagonki na związek, a potem do uzasadnienia wprowadzenia stanu wojennego, zob. G. Majchrzak, Kulisy posiedzenia radomskiego władz „S”, „Dzieje.pl” (28.11.2016), https://dzieje.pl/artykuly-historyczne/grzegorz-majchrzak- kulisy-posiedzenia-radomskiego-wladz-s (dostęp: 27.09.2019). 923 Pod datą 28.11.1981 w dziale: „Gotowość strajkowa” notka brzmiała: „Woj. siedleckie – w PKP oraz w Wojewódzkim Urzędzie Telekomunikacyjnym w Siedlcach na tle żądań socjalno- -bytowych”, Informacja o niepokojach w kraju po 4 listopada – część czwarta, „Trybuna Ludu”, nr 285, 1981, s. 5. 924 Rada Zakładowa Związku Zawodowego Pracowników Łączności.

465 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW w informacji Biura Prasowego rządu. KW PZPR takiej informacji nie podawał do KC, być może że wzięto ją z biuletynów informacyjnych „Solidarności” Re- gion Mazowsze, co świadczyłoby o fałszowaniu przez nich informacji i mogło- by być wykorzystane w naszej pracy propagandowej. Po informacji, że tow. R. Bryk, były I sekretarz KW PZPR w Siedlcach, został mianowany podsekretarzem stanu w Ministerstwie Hutnictwa i Prze- mysłu Maszynowego, w środowisku Mińska Mazowieckiego, a szczególnie w ZNTK, rozgorzała na ten temat dyskusja. Tym większa, że w zakładzie tym przebywała grupa ludzi ze Skierniewic i dyskutowano z nimi o problemach związanych z działalnością tow. R. Bryka na terenie województwa skierniewickiego. Padają głosy domagające się wyjaśnienia dotyczącego działalności tow. R. Bryka na terenie tamtejszego województwa.

[10 grudnia 1981]925

Trwa ożywiona dyskusja we wszystkich środowiskach na temat wypowiedzi członków Prezydium KK i przewodniczących zarządów regionów „Solidarności” na posiedzeniu w Radomiu. Obserwuje się w społeczeństwie coraz większe przerażenie jawnym zmierzaniem „Solidarności” do konfrontacji siłowej, jak również coraz więcej trzeźwych głosów odnośnie oceny sytuacji społeczno-politycznej w kraju. Coraz częściej pojawiają się głosy o tym, że konfrontacja siłowa jest nieunikniona, jest to tylko kwestia czasu. Podkreśla się, że nie mogą w państwie istnieć dwie siły przeciwstawne sobie, tj. PZPR i „Solidarność”, że musi nadejść taki czas, gdy jedna ze stron sprowokuje kon- frontację. Niemniej jednak większość społeczeństwa zdaje sobie sprawę z tego, że linia porozumienia, jaką prezentuje Partia i rząd, chociaż zagrożona, winna być kontynuowana z żelazną konsekwencją, wtedy bowiem wyjdzie na jaw z całą jaskrawością to, do czego zmierzają działacze „Solidarności”. Wg aktywu partyjnego, potrzebne są dalsze działania partyjno-rządowe, takie jak np. audycja z Radomia. Jeden z robotników, aktywistów partyjnych, stwierdził, że „o ile są w dyspozycji wystąpienia działaczy Regionu Mazowsze z WZD926 w Warszawie, to należałoby je odtworzyć w radio i TV”. Pozwoli to na dalsze ugruntowanie opinii społeczeństwa, kto prze do konfrontacji siło- wej. W Odlewni Staliwa „Stalchemak” w Siedlcach znaczna część członków „Solidarności” podważa decyzję KK „Solidarność” o nieprzystąpieniu do FPN. Stwierdza się, że KK powinna taką decyzję konsultować z członkami związku, gdyż inne poglądy są na dole, a inne decyzje przywódców „Solidarności”.

925 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 241–242. 926 Wojewódzki Zjazd Delegatów.

466 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Po audycji z Radomia rozlegały się głosy działaczy KZ „Solidarność”, że jest to prowokacja Partii i rządu, że nagrania zostały sfabrykowane. Jednak po opublikowaniu przez siedlecki MKZ tekstu wystąpienia L. Wałęsy, głosy te znikły. [Przez] takie stawianie sprawy przez działaczy „Solidarności” w zakła- dach pracy obserwuje się coraz większą nieufność załóg do nich. W województwie krążą pogłoski o tym, że prymas J. Glemb wysłał do Sejmu ostrzeżenie, aby nie podejmował ustawy o specjalnych pełnomocnic- twach dla rządu, wiadomość tą podały rozgłośnie zachodnie. W dalszym ciągu trwa okupacja budynku organizacji młodzieżowych w Siedlcach. W Węgrowie członkowie „Solidarności” okleili jedną z ulic miasta (szyby sklepowe) ulotkami, w treści których stwierdza się, że audycja z Rado- mia to prowokacja, że rząd dąży do konfrontacji. Oklejających szyby sklepowe ujęto, ulotki zabrano, a klej wylano. W związku z tym organizacje partyjne Węgrowa i związki zawodowe branżowe z WSS „Społem” odbyły spotkanie i wystosowały w tej sprawie ostry protest. W ostatnich dniach uzyskaliśmy informację, że przed wystawieniem skarbonki, do której były wkładane datki na fundusz strajkowy NSZZ RI „So- lidarność” przed okupowanym budynkiem organizacji młodzieżowych, część strajkujących rolników umieściła w niej swoje pieniądze. Następnie po podli- czeniu zebranej kwoty, ci, którzy włożyli do skarbonki swoje pieniądze, zabie- rali je, z tym, że podwójne kwoty. Na tym tle między strajkującymi rolnikami doszło do bójki.

[12 grudnia 1981]927

Przebieg wydarzeń w kraju w ostatnich dniach wpływa na dezorientację społeczeństwa w województwie. Po głębokim zaniepokojeniu wystąpieniami działaczy „Solidarności” w Radomiu ostatnie wypowiedzi rzecznika prasowego KK oraz przewodniczącego KK Lecha Wałęsy wzbudziły nutkę optymi- zmu, ale jednocześnie pada pytanie: Co jest grane? Dlaczego najpierw mówi się o konfrontacji, a później, że „Solidarność” dążyć będzie do porozumienia? W gronie aktywu partyjnego panuje przekonanie, że jest to typowy wybieg działaczy „Solidarności” w celu uspokojenia opinii społecznej wzburzonej wypowiedziami w Radomiu. Ta gra „Solidarności” jest widoczna dla aktywu partyjnego i członków Partii, jednak szeregowi członkowie „Solidarności” nie wiedzą co robić, jakie zająć stanowisko w sprawie jawnego manipulowania opinią społeczną. Wydaje się z odgłosów z terenu, że czołówka „Solidarności” wycofała się z koncepcji konfrontacji, gdyż nie była pewna mas członkowskich. Mimo,

927 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 243–244.

467 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

że w szeregu zakładów referendum na temat stanowiska Prezydium KK z Ra- domia wypadła na korzyść kierownictwa związku, to w wielu zakładach było ono krytykowane, np. na zebraniu członków NSZZ „Solidarność” w SPBO928 w Siedlcach omówiono sytuację w kraju w kontekście ostatniego posiedzenia Prezydium KK w Radomiu. Padały stwierdzenia, że sytuacja w kraju jest na- pięta i w każdej chwili może dojść do konfrontacji. Uczestnicy zebrania opo- wiadali się zdecydowanie za rozwiązaniem wszelkich sporów metodą dialogu. W czasie tego spotkania aktywista „Solidarności” L. Kornacki929 poinformował o sytuacji w Regionie Mazowsze. Stwierdził m.in., że istnieje silna opozycja wobec Bujaka, który stał się zwolennikiem radykalnego nurtu w związku. Po- informował, że — wg pogłosek — oponenci Bujaka zamierzają podjąć dzia- łania mające na celu usunięcie go z Prezydium Zarządu Mazowsze. W swej wypowiedzi skrytykował też działalność J. Kuronia. W niektórych ogniwach zakładowych trwają tarcia wewnątrz zarządów „Solidarności”, np. w Odlewni Staliwa „Stalchemak” na skutek zarzutów za- łogi (brak rezultatów w pracy, nieudolność) wystąpił ze stanowiska wiceprze- wodniczący KZ — J. Kicki930. Chęć wystąpienia wyraził też przewodniczący — Cichy931, ale spotkało to się z repliką, że najpierw niech uporządkuje swój odcinek pracy. W Zakładach Mięsnych w Łukowie trwa konflikt wewnętrzny na tle zwalniania z pracy kierownika działu kadr. Zwolnienia zażądała „Soli- darność”, a dyrektor podjął taką decyzję. Groził strajk części wydziałów, któ- ry zainicjować miały związki branżowe. Stanowisko związków branżowych znalazło poparcie znacznej części członków „Solidarności”. W celu zażegnania konfliktu powołano 6-osobową komisję („Solidarność”, PZPR, związki branżo- we) w celu ustalenia czy zarzuty są zasadne. W części gmin, np. Stoczek Łukowski, krążą pogłoski, że w Warsza- wie rozpoczęły działalność bojówki zorganizowane przez „Solidarność”. Ak- cja plakatowa „Solidarności” w ostatnich dniach osłabła, chociaż np. w dniu 10.12.[19]81 r. w Łukowie 20-osobowa grupa członków „Solidarności” wyko- nywała farbą napisy na murach o treści: „Zejdziemy z murów jak wpuszczą nas na anteny”, „Telewizja urzekła mnie”, „Nie ustąpi[my]” oraz rysunki ko- twic [Polski Walczącej]. Interweniował w tej sprawie komendant miejski MO u przewodniczącego miejskiego MKZ. W krótkim czasie po interwencji akcji zaprzestano. Na terenie siedleckich szkół średnich kolportowane są broszury

928 Siedleckie Przedsiębiorstwo Budownictwa Ogólnego. 929 Lucjan Kornacki (1926–2004) — działacz opozycyjny; przewodniczący KZ NSZZ „Solidar- ność” w Siedleckim Przedsiębiorstwie Budownictwa Ogólnego; delegat na Zjazd Regionu Ma- zowsze; w stanie wojennym internowany. 930 Ignacy Kicki (ur. 1939) — wiceprzewodniczący KZ NSZZ „Solidarność” w Odlewni Staliwa „Stalchemak” w Siedlcach; współzałożyciel MKZ „Ziemia Podlaska”; członek Prezydium Regio- nu Mazowsze. 931 Przewodniczący KZ w Odlewni Staliwa „Stalchemak” w Siedlcach od 10.09.1980 r.

468 TEKSTY ŹRÓDŁOWE przez „Solidarność” o tytułach: Rola Józefa Piłsudskiego w rewolucji 1905 r. w Kró- lestwie Polskim932. Broszury opracował Ogólnopolski Zespół Historyczny [Ko- misji] Oświaty NSZZ „Solidarność”, wydrukowano w Zakładach w URSUS-ie. Otrzymaliśmy informację, że w Zakładach Mięsnych w Łukowie planuje się zorganizowanie straży robotniczej w liczbie około 200 osób. W dniu 11.12.1981 r. zakończony został strajk okupacyjny w WSRP w Siedlcach. Normalne zajęcia rozpoczną się od 14 bm. Nie podjęto żadnych ustaleń w trakcie rozmów komisji rządowej z OKP Rolników Indywidualnych. Okupacja budynku organizacji młodzieżowych trwa nadal. Dalsze rozmowy kontynuowane będą w dniu 16.12.1981 r.

932 Z. Wójcik, Rola Józefa Piłsudskiego w odzyskaniu niepodległości Polski, 1981.

469 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

POST SCRIPTUM

[15 grudnia 1981]933

Na terenie zakładów pracy miast i gmin województwa siedleckiego usunięto w większości wrogą propagandę „Solidarności”, jak i wystrój oraz informacje dotyczące działalności tego związku934. Otrzymane z KC plakaty i obwieszczenia zostały wyeksponowane w głównych miejscach publicznych miast, gmin i osiedli oraz przekazane do wszystkich organizacji partyjnych. Pracę administracji w zakresie kolportażu obwieszczeń na terenie wojewódz- twa, a w szczególności na terenie wsi, należy ocenić jako opieszałe, np. na naradzie w dniu 15 bm. I sekretarzy KG w Łukowie stwierdzono, że obwieszczenia w wielu gminach i wsiach były dopiero kolportowane w dniu 14 bm. Były nieliczne przypadki zrywania plakatów i obwieszczeń zarówno przez wrogie elementy, których nie ujęto, jak i odklejanie się z powodu słabego podklejenia, nienajlepszej jakości kleju i warunków atmosferycznych. Po stałym sprawdza- niu ewentualne braki są uzupełniane i następuje dalsze rozszerzenie oplaka- towania. Z dużym zainteresowaniem na ulicach miast spotyka się plakat wydany przez KW z cytatami Wałęsy na posiedzeniu Prezydium KKP w Radomiu, natomiast w zakładach FSO nie rozlepiono tego plakatu, gdyż dyrektor zakładu – Bakuła, wyperswadował I sekretarzowi KZ, by ich nie rozlepiał w zakładzie, gdyż spowodowałoby to wzburzenie załogi, gromadzenie się, niepotrzebne komentarze, że kopie się leżącego. KW w okresie 3 dni wydało ponad 25 tytułów — średnio dziennie po 8 tysięcy — różnego rodzaju wywieszek, sztrajfów, ulotek, plakatów literowych z tekstem informacyjnym i komentarzem politycznym do aktualnej sytuacji. Zwraca się szczególną uwagę na bardzo szybki sposób kolportażu tych mate- riałów do instancji podstawowych. Stwierdzić należy natomiast, że część tych materiałów nie zawsze szybko dociera do POP i OOP. W większości niedosta- tecznie wykorzystuje się radiowęzły w zakładach pracy. Wojewódzki Sztab Propagandy i Informacji powołał w dniu 15.12[.1981 r.] 5-osobowy zespół, któ- ry od dnia 16 bm. systematycznie przygotowywał będzie materiały informacyjne i propagandowa dla radiowęzłów.

933 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 245. 934 Nt. losów „Solidarności po wprowadzeniu stanu wojennego zob. A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 148–162.

470 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Duże zainteresowanie wśród społeczeństwa siedleckiego wzbudziła fo- togazetka (Krajobraz po strajku) ukazująca opłakany stan budynku organizacji młodzieżowych po opuszczeniu przez strajkujących rolników. Fotogazetkę rozdysponowano do wszystkich miast, gmin i zakładów. Sugerujemy, by wy- korzystać tę fotogazetkę do propagandy ogólnopolskiej. Aktualnie pracuje się nad wydaniem pierwszego numeru serwisu informacyjnego jako wydawnictwa Wojewódzkiego Sztabu Propagandy. Jednodniowy serwis informacyjny KW obejmowałby bieżącą informację polityczną i gospodarczą województwa, integrowanie i kształtowanie opinii społeczeństwa oraz informowanie o zmianach i decyzjach kadrowych. 4 dziennikarzy i fotoreporterów z „Trybuny Mazowieckiej” i „Tygodni- ka Siedleckiego” wykorzystuje się do pracy propagandowej w KW, z wyjąt- kiem kierownika oddziału „Trybuny Mazowieckiej” i „Tygodnika Siedleckie- go” — M.[arka] Hauszylda, który zgłosił się dopiero w KW w dniu 15 bm. w godzinach popołudniowych. Natomiast redaktor [Zdzisław] Kraśnicki nie zgłosił się do pracy i dyspozycji KW935.

[16 grudnia 1981]936

W pierwszych dniach wprowadzenia stanu wojennego w Polsce obser- wowaliśmy całkowite zaskoczenie wśród społeczeństwa naszego wojewódz- twa. W niedzielę [13 grudnia] widać było, że większość ludzi, szczególnie mło- dych, nie zdawało sobie jeszcze sprawy z tego co obowiązywanie stanu wojennego wnosi do naszego życia. W miarę podawania szczegółowych dekretów i uchwał narastała atmosfera niepokoju i oczekiwań na dalszy przebieg wyda- rzeń. Według informacji na dzień dzisiejszy, zakładowe organizacje partyjne podejmują działania dyscyplinujące szeregi partyjne. I tak na dzień dzisiejszy przewidziano szereg posiedzeń egzekutyw, m.in. Mińsk Mazowiecki – zmiana na funkcjach I sekretarza i sekretarza KM oraz na funkcji sekretarza KM. Rozważa się zmiany na funkcjach I sekretarzy w KG PZPR w Maciejowicach (również naczelnik i prezes GS), Woli Mysłowskiej i ewentualnie w Łukowie. Egzekutywy KZK PZPR rozpatrywały w dniu wczorajszym i dzisiejszym problemy kadrowe i zmiany na funkcjach I sekretarzy KZ i POP — „Stalchemak” w Siedlcach, Ośrodku Transportu Leśnego. Egzekutywy KZ i POP przedłożą w dniu dzisiejszym wnioski o ewentualnych zmianach na stanowiskach kierowniczych w zakładach pracy.

935 Weryfikację dziennikarzy siedleckich przeprowadzono 4 i 12 stycznia 1982 r., zob. APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 1242. 936 Tamże, sygn. 942, s. 246.

471 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Z informacji napływających z terenu wynika, że instancje i organizacje partyjne podejmują zdecydowane działania na rzecz oczyszczania szeregów partyjnych. W dniu wczorajszym i dzisiejszym trwają rozmowy indywidualne z członkami Partii. W wyniku tego podjęte zostaną decyzje o wydaleniu i skreśleniu z listy członków Partii. Z informacji instancji partyjnych wynika, że dyscyplina wśród członków Partii wzrosła, niezdecydowani popierają otwar- cie podejmowane przez Partię i rząd działania. Jednostkowe są głosy przeciw- stawiające się decyzjom wynikającym z ogłoszenia stanu wojennego, a przede wszystkim protestujące przeciwko internowaniu działaczy „Solidarności”. Z tymi towarzyszami należy się rozstać – to zdanie większości członków Partii. W poniedziałek były próby organizowania strajków w zakładach siedleckich: „Mostostal”, „Stalchemak”, „Karo”, „Polmozbyt”, brało w nich udział od 16 do 100 osób937. W wyniku rozmów dyrekcji, wojska i działaczy partyjnych próby te spaliły na panewce. Na dzień dzisiejszy nie obserwujemy żadnych prób organizowania strajku. Obserwujemy [natomiast] wysoką dyscyplinę społeczną zarówno w mieście, jak i na wsi. Praktycznie w województwie nie ma już propagandy „Solidarności”, [tablice informacyjne] zostały przejęte przez dyrekcje zakładów pracy i administrację terenową. Również radiowęzły zakładowe przejęte zostały przez dyrekcje i przekazane ogniwom partyjnym w zakładach pracy bądź są przekazywane dzisiaj. Wszyscy pracownicy KW PZPR codziennie wyjeżdżają w teren i kontrolują działalność instancji terenowych, a także przebywają w zakładach pracy, gdzie kontrolują poczynania administracji wcielające [w życie] wydane dyrektywy. Wydział Propagandy i Agitacji KW wydaje codziennie 7000-10000 szt. materiałów propagandowych, które natychmiast wysyłane [są] na całe województwo. Widoczne jest, że obec- ność przedstawicieli KC i KW w zakładach pracy podnosi na duchu aktyw partyjny i członków Partii w tych zakładach. W dniu wczorajszym zakończono organizację i szkolenie Batalionu Samoobrony938 i dzisiejszej nocy jego członko- wie brali już udział w pracach wynikających z zadań przed nimi stawianych.

[16 grudnia 1981]939

Od 1 do 15 grudnia 1981 r. na terenie województwa siedleckiego legitymacje partyjne złożyło 189 osób, w tym: • 64 robotników,

937 Zob. również: A. Andrzejewska, NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze…, s. 155–157. 938 Grupy samoobrony złożone z aktywistów partyjnych zaczęto tworzyć od końca pierwszej dekady grudnia 1981 r. jako odpowiedź na rzekome fizyczne zagrożenie komunistów ze strony członków „Solidarności”. MSW zakładało możliwość wyposażenia grup samoobrony w broń palną, T. Ruzikowski, Stan wojenny w Warszawie i województwie stołecznym 1981-1983, Warszawa 2013, s. 31–32. 939 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 248.

472 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

• 72 rolników, • 49 [pracowników] umysłowych, • 4 pozostałych, • 32 kandydatów. Przyczyny: • utrata zaufania do Partii — 50 osób, • brak odnowy w Partii — 4 osoby, • nacisk rodziny i środowiska — 30 osób, • działalność w NSZZ „Solidarność” — 6 osób, • inne przyczyny — 12 osób, • bez podania przyczyn — 87 osób. Od początku [września 1980 r.] legitymacje partyjne złożyło 4.106 osób. W okresie od 1 do 15 grudnia 1981 r. skreślono i wydalono z Partii 176 osób, w tym: 57 robotników, 84 rolników. W tym samym okresie czasu przyjęto do Partii 2 kandydatów — 1 robotnika i 1 rolnika.

[17 grudnia 1981]940

W instancjach partyjnych I stopnia trwają rozmowy z członkami PZPR. Praca wszystkich ogniw partyjnych przebiega zgodnie z instrukcją kierowania partią w warunkach zagrożenia stanu bezpieczeństwa państwa. Nasilone zosta- ły kontakty pracowników KW PZPR z organizacjami terenowymi i zakładowy- mi, codziennie wszyscy pracownicy KW wyjeżdżają w teren do instancji i organizacji partyjnych oraz zakładów pracy. W tym samym dniu spostrzeżenia i uwagi z terenu przekazywane są na naradzie pracowników. W wyniku tego na codziennych posiedzeniach Sekretariatu KW zapadają decyzje co do dalszej pracy, jak również wnioski w sprawach kadrowych. Nie funkcjonuje w województwie propaganda „Solidarności” i innych organizacji antypartyjnych. Notujemy sporadyczne przypadki zrywania propagandy partyjnej przez działaczy „Solidarności”, np. w „Polmozbycie” w Sie- dlcach. Sprawę dwóch osób wykazujących w tym szczególną aktywność przekazano organom porządkowym. Niezależnie od tego zainteresowano sprawą dyrekcję „Polmozbytu” w Lublinie — w sprawie tej w dniu dzisiejszym na posiedzeniu WKO941 zapadną decyzje kadrowe. Zdecydowana większość społeczeństwa województwa wykazuje duże zdyscyplinowanie. W sytuacji, gdy zabrakło ekstremalnych działaczy „Solidar- ności”, gdy społeczeństwo zobaczyło, że wroga państwu i Partii działalność nie

940 Tamże, 249-250. 941 Wojewódzki Komitet Obrony — terenowe odziały Komitetu Obrony Kraju, po wprowadzeniu stanu wojennego naczelna władza na szczeblu wojewódzkim.

473 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW może uchodzić bezkarnie, z dużą dyscypliną i zrozumieniem sytuacji przystąpi- ło do codziennej pracy. Większość członków Partii zdecydowanie opowiedziała się za pociągnięciami Partii i rządu, wszędzie zorganizowano grupy samoobrony, wzrosła aktywność propagandowa i agitacyjna aktywu i szeregowych człon- ków Partii. Charakterystyczne jest tu zdanie robotnika z „Mostostalu” w Siedl- cach: „Przecież to właśnie my, robotnicy — członkowie Partii, żądaliśmy ostrych pociągnięć rządu na rzecz zaprowadzenia spokoju społecznego”. Atmosferę w społeczeństwie oddaje wypowiedź pracownicy ZPO „Syrena” w Żelechowie: „My mamy rodziny, dzieci, chcemy pracować i nie pozwolimy , by ktoś załatwiał swoje porachunki naszymi rękami”. Niemniej jednak cały szereg faktów świadczy, że część działaczy „Solidar- ności” nie zaprzestała wrogich działań. Mamy sygnały z instancji partyjnych terenowych, że próbują się organizować pod płaszczykiem Kościoła. Tam się zbie- rają i organizują do podejmowania działań przeciwko władzy. Fakty te stwierdzono w Stoczku Łukowskim i Żelechowie. Krąży wiele plotek jakoby część ekstremalnych działaczy „Solidarności” uciekło na Zachód lub przebywa w kraju i nie są internowani. Z rozmów z ludźmi wynika, że wiele osób zrozumiałoby dobre chęci władz, gdy[by] szybko zakończyć sprawy byłych prominentów. Wy- powiedzi w stylu: „Dotąd nie będzie w kraju spokoju, dopóki nie ukaże się Gier- ka i spółki” — nie należą do rzadkości. Wczoraj rozpatrywane były przez KZ i POP sprawy członków Partii bio- rących udział w próbach organizowania strajków lub uczestniczenia w nich w dniu 14 bm. W wyniku tego 4 członków Partii biorących udział w strajkach wydalono z szeregów Partii oraz 2 członków PZPR próbujących akcje strajkowe organizować. Ogółem stwierdzono, że brało udział w strajkach lub agitowało za ich prowadzeniem zaledwie 14 osób — członków Partii. Sprawy dalszych 8 będą rozpatrywane dzisiaj. Dzisiaj i jutro prowadzone będą [również] rozmowy z kadrą kierowniczą miast, miasto-gmin i gmin, w których jest przemysł. W dniu wczorajszym Sekretariat KW dokonał oceny i przeprowadził rozmowy z sekretarzami KM PZPR w Mińsku Mazowieckim. W wyniku tego I sekretarz i sekretarz ds. organizacyjnych i propagandy złożyli rezygnacje z funkcji. Mianowano na te funkcje nowych towarzyszy. Również zrezygnował z funkcji członka Egzekuty- wy KM członek KW PZPR tow. Domagalski — jego sprawę przekazano WKKP. W dniu dzisiejszym i następnych na podstawie uwag i spostrzeżeń z terenu prowadzona będzie weryfikacja członków wojewódzkich władz partyjnych. Rów- nież w dniu dzisiejszym na posiedzeniu WKO zapadną decyzje odnośnie wnio- sków personalnych kilkunastu kierowników jednostek gospodarczych. [...]

474 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[18 grudnia 1981]942

W dniu wczorajszym i dzisiaj rano wszystkie zakłady pracy w wojewódz- twie pracują normalnie. Trwają rozmowy z członkami Partii i tak wczoraj w Za- kładach „Karo” w Siedlcach w wyniku rozmów legitymacje partyjne złożyły 3 osoby, 2 brygadzistów i 1 pracownica fizyczna. W gminie Skórzec złożono 3 legitymacje. O wyniku rozmów wyczerpująco poinformujemy po ich zakończeniu. W dniu wczorajszym w godzinach porannych do dyrekcji i KZ PZPR w „Mostostalu” w Siedlcach dotarła informacja, że jest przygotowywany 1-godzinny strajk. W związku z tym dyrektor sporządził listę 35 ewentualnych pro- wodyrów strajku, wezwano ich na naradę do dyrekcji i przez ponad godzinę, w okresie gdy miał trwać strajk, rozmawiano z nimi na tematy produkcyjne. Wi- dać było duże zdenerwowanie tych osób, ciągłe zerkanie na zegarek. Strajk nie doszedł do skutku, nie pracowało 8 osób, w stosunku do których będą wyciągnię- te surowe konsekwencje. Spośród 12 członków Partii biorących udział w strajku w poniedziałek, 8 było przypadkowych – przeprowadzono z nimi rozmowy. Ciekawa jest inicjatywa wart na wsi, w skład których wchodzą członkowie Partii. Inicjatywa taka powstała w gminie Wodynie, gdzie partyjne warty nocne wprowadzono we wszystkich wsiach. W celu prawidłowego działania i organizacji oddziałów samoobrony I sekretarz KW PZPR wydał rozkaz dla dowódców grup samoobrony zobowiązujący ich do natychmiastowego wdrożenia instrukcji w tej sprawie. W dniu wczorajszym na posiedzeniu WKO odwołał ze stanowisk: • dyrektora Stacji Hodowli Roślin w Jarnowie — Konrada Harasimowicza, • dyrektora Zakładów Mięsnych w Sokołowie Podlaskim — Zbigniewa Pie- chutę, • dyrektora ZMB „Bumar” w Ostrówku Węgrowskim – Zdzisława Rutkow- skiego, • z-cę dyrektora Centrum Kultury i Sztuki — Marię Nowosielską. Osoby te odwołano ze względu na nieudolność w kierowaniu podległymi sobie jednostkami i opieszałość w działaniu. W dalszym ciągu trwają wzmożone kontakty władz partyjnych i aparatu partyjnego z sekretarzami organizacji partyjnych, członkami Partii i załogami zakładów pracy. Widać wyraźne umocnienie się organizacji partyjnych, szczególnie w zakładach pracy. Charakterystyczne jest tu zdanie sekretarza POP z Łochowa: „Organizacje partyjne stały się silniej- sze przez sam fakt wprowadzenia stanu wojennego. Nie wolno się jednak uspo- kajać, aby przeciwnik nas nie zaskoczył”. W dniu dzisiejszym przeprowadzone zostaną rozmowy indywidualne z kadrą kierowniczą miast, miasto-gmin i gmin, gdzie są duże zakłady pracy. Przeprowadzone będzie również rozeznanie, jakie jest zaangażowanie w pracy partyjnej członków centralnych i wojewódzkich

942 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 252–253.

475 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW władz partyjnych. Wnioski zostaną przedstawione Sekretariatowi KW PZPR. Wydano dyrektywę, aby w najbliższych dniach odbyć zebrania POP i OOP we wszystkich zakładach pracy. Zebrania te będą poświęcone pogłębieniu informacji o konieczności wprowadzenia stanu wojennego i określeniu zadań dla każde- go członka Partii w obecnej sytuacji. W zakresie propagandy partyjnej opracowano ponad 30 propozycji pla- katów, haseł, fotogazetek, które są systematycznie, codziennie dostarczane do instancji partyjnych i zakładów pracy. Dla wszystkich radiowęzłów przekazano ponad 100-stronicowy materiał o działalności grup i organizacji antysocjalistycznych. Nie obserwujemy kolportowania na terenie województwa wrogich materiałów. Tylko w jednym przypadku w dniu dzisiejszym stwierdzono, że w kiosku „Ruch” obok prasy plakat z rysunkiem znaku Polski Walczącej — na czarno z napisem „Grudzień 1980 r.”, a po drugiej stronie na czerwono z napisem „Grudzień 1981 r.” Zajścia w Gdańsku943 i Kopalni „Wujek”944 wzbudziły głębokie zaniepokojenie i smutek wśród ludności naszego województwa, jak również zrozumienie faktu, że władza nie cofnie się i używać będzie wszelkich środków w celu zaprowadzenia spokoju w kraju. Rozlegają się głosy, że może na Śląsku dojść do dalszych tragedii związanych z pogrzebem ofiar wypadków w Kopalni „Wujek”. Przypomina się niekiedy, że scenariusz krwawych zajść na szeroką skalę jest wszędzie podobny945 – lokalne zamieszki, w których ginie kilka osób, pogrzeb ofiar przeradzający się w wielkie manifestacje, rozruchy na wielką skalę. Padają też stwierdzenia ze strony członków Partii, że ekstremistom spod różnych zna- ków tylko na tym zależało, by były ofiary w ludziach, a dalej już będzie im łatwiej wyprowadzić ludzi na ulice. Niektórzy towarzysze twierdzą, że potrzebne są natychmiastowe wyroki dla tych, co manipulowali górnikami — łącznie z wy- rokami najwyższymi — może to ostudzi zapędy ludzi starających się wykorzy- stać robotników do własnych celów. Wzrasta zaniepokojenie członków Partii i pracowników aparatu partyjnego o los własny i rodzin. Padają pytania: Kto nas będzie bronił? Czy ludzie, którzy nie zawahali się pchnąć górników do starcia z siłami porządkowymi, nie będą starali się mordować skrycie członków Partii i pracowników etatowych? W związku z wizytami w zakładach pracy stawiane są biorącym udział w spotkaniach różnorodne pytania. Do najczęściej poruszanych spraw należą problemy związane z funkcjonowaniem po odwołaniu stanu wojennego związ-

943 Manifestacje w Gdańsku przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego w dniach 16–17.12.1981 r., w których udział wzięło ok. 100 tys. osób. W wyniku starć z milicją rannych zostało 327 osób, jedna zmarła na skutek postrzału. 944 Pacyfikacja górników strajkujących przeciw ogłoszeniu stanu wojennego w KWK „Wujek” w Katowicach przez milicję i wojsko 16.12.1981 r. W jej wyniku zginęło 9 górników, a 23 zostało rannych. 945 W oryg.: podatny.

476 TEKSTY ŹRÓDŁOWE ków zawodowych. Padają pytania: Czy będzie „Solidarność”? Jaka ona będzie? Czy potrącać składki na związki zawodowe? A jeżeli tak, to co robić z tymi pie- niędzmi? Wydaje się celowe szersze poinformowanie społeczeństwa przez pra- sę, radio i telewizję o sprawach związanych ze związkami zawodowymi.

[18 grudnia 1981]946

Wydział organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że od 13 grudnia 1981 r. rozwiązano 5 podstawowych organizacji partyjnych. Jednocześnie odwołano: • 1 pierwszego sekretarza Komitetu Miejskiego (etatowego) w Mińsku Mazowieckim, • 3 sekretarzy resortowych (1 w KM — etatowego, 1 w KM pełniącego funkcję społecznie i 1 w KMG — również pełniącego funkcję społecznie). • 3 członków egzekutyw komitetów gminnych. W KZ do dnia dzisiejszego nie odwołano nikogo. Odwołano 5 sekretarzy POP, w tym 4 w organizacjach wiejskich. Odwołano 3 członków komisji kontroli partyjnych, w tym: przewodniczącego KKP tow. Aleksandra Waleckiego zatrudnionego na etacie Partii. Odwołano 1 członka miejskiej komisji rewizyjnej.

[19 grudnia 1981]947

Poczynając od 13 bm. cały aparat etatowy KW PZPR i instancji partyjnych przeszedł na system codziennych bezpośrednich kontaktów z organizacjami partyjnymi, przede wszystkim zakładowymi. Codziennie wydawane są dyrektywy dla każdego pracownika politycznego. Wynikają one z wniosków z dnia poprzedniego. W pierwszych dniach stanu wojennego położono nacisk na kontakty z dużymi organizacjami i zakładami, dlatego też próby organizowania strajków w tych zakładach nie powiodły się. O powodzeniu właści- wej pracy polityczno-uświadamiającej świadczyć może fakt, że w strajku bądź próbach ich organizowania brało udział zaledwie 14 członków Partii, z czego 4 wydalono, a pozostali znaleźli się w akcjach przypadkowo. Według danych na dzień 19.12.1981 r.: • rozwiązano 8 POP, • wydalono z Partii 7 osób, • odwołano 5 sekretarzy instancji I stopnia i KZ, w tym 1 pierwszego sekretarza,

946 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 254. 947 Tamże, s. 261.

477 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

• odwołano 8 członków egzekutyw stopnia podstawowego i KZ, • odwołano 2 pracowników politycznych KW PZPR, w tym przewodni- czącego WKKP; jednego pracownika KW PZPR zawieszono w czynno- ściach, • odwołano 1 członka MKR, • odwołano 3 członków KKP, • odwołano 6 sekretarzy POP. W województwie nie było przypadków przełamania strajku przy użyciu sił porządkowych. Problemy, którymi zajmował się Sekretariat KW PZPR od 13 do 19 bm.: • Sekretariat KW PZPR obradował codziennie […], • na każdym posiedzeniu oceniano aktualną sytuację polityczną i gospo- darczą w województwie, • analizowano jakość pracy propagandowej na terenie instancji i w po- szczególnych zakładach i instytucjach, a szczególną uwagę zwracano na pracę radiowęzłów zakładowych, • podejmowano decyzje kadrowe dotyczące aparatu partyjnego i kadr w administracji państwowej, • wystąpiono do WKKP o odwołanie tow. Waleckiego z funkcji przewod- niczącego WKKP i powołanie na tę funkcję tow. Klemensa Ptacha, • zawieszono w obowiązkach pracownika politycznego WKKP tow. F. Czarnockiego w związku z zarzutami dotyczącymi sprawy mieszkaniowej, która wywołała szereg napięć społecznych w środowisku nauczycielskim, • analizowano sytuację kadrową w środowisku dziennikarzy, kultury, oświaty, administracji gospodarczej i państwowej oraz obsadę instancji pierwszego stopnia, • analizowano funkcjonowanie informacji wewnątrzpartyjnej i oddzia- ływanie administracji na społeczeństwo; podejmowane są w tych sprawach operatywne decyzje, • Sekretariat codziennie analizuje wnioski wynikające z pobytu w terenie członków Sekretariatu KW, przedstawicieli KC, pracowników aparatu partyjnego; na tej podstawie ustalane zostaje zadanie na dzień następny, • Sekretariat KW nadzoruje prowadzenie rozmów z członkami Partii członków centralnych władz partyjnych. […]

478 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

[21 grudnia 1981]948

Niedziela 20.12.1981 r. minęła w naszym województwie spokojnie i bez incydentów. W dniu dzisiejszym wszystkie zakłady produkcyjne podjęły nor- malną pracę. Nie stwierdziliśmy żadnych prób organizowania strajków. Ner- wowość wśród szerokich rzesz społeczeństwa spowodowana wydarzeniami ostatniego tygodnia zniknęła. Panuje atmosfera gorączkowych przygotowań do świąt. Zaopatrzenie miast w podstawowe artykuły żywnościowe należy ocenić jako zadowalające. Handel pracuje normalnie. Być może to właśnie wpływa na uspokojenie nastrojów. Nie obserwujemy dyskusji związanej z wydarzeniami w KWK „Wujek”. Atmosferę niepewności podgrzewają wszelkie wiadomości rozpowszechniane przez wrogie rozgłośnie. Z obserwacji wynika, że znaczna część społeczeństwa daje wiarę rozpowszechnianym plotkom i po- głoskom. Wśród aktywu i członków Partii panuje przekonanie, że zbyt mało skutecznie audycje RWE949 i Głosu Ameryki są zakłócane. W dniu wczorajszym w Łukowie ukazały się ulotki sygnowane przez Międzyzakładowy Podziemny Komitet Strajkowy „Solidarność”. Przejęto kilka ulotek, wykonane były na dziecinnej drukarence. A oto ich treści:

Rodacy, członkowie NSZZ »Solidarność«! Komunistyczny reżim odsło- nił swe prawdziwe oblicze. Znowu leje się robotnicza krew. Bezprawne i bezpodstawne ogłoszenie stanu wojny, obliczone na likwidację związ- ku, jest ciosem wymierzonym w każdego z nas. Nie dajmy się zwieść oszczerstwom czerwonej propagandy. Nikt, oprócz PZPR, nie szykował narodowi wojny domowej. Taką dyktaturą PZPR nigdy nie wyprowadzi- my kraju z kryzysu. Bierzmy przykład z Lecha Wałęsy — nie współpra- cujmy z juntą. Protestujmy wszelkimi sposobami przeciw okupacyjnym metodom rządzenia. Żądajmy uwolnienia 40 tys. więzionych związkow- ców. »Solidarność« — tak, przemoc i terror — nie. NSZZ »Solidarność« Podziemny Międzyzakładowy Komitet Strajkowy Łuków.

W Mińsku Mazowieckim i Łukowie pojawiły się też ulotki o następują- cej treści: „Śmierć czerwonym pyskom”, „Kilka polskich ofiar w prezencie dla Breżniewa”, „Śmierć wronie” (aluzja do Woj.[skowej] Rady Ocalenia Narodo- wego), zdjęcie gen. Jaruzelskiego — w obwodzie ORMO, MO, WP i szubienica. W Garwolinie rysunek choinki i napis: „Bezmięsnych i zimnych świąt życzy partia i rząd”. Wrogie ulotki rozklejane są także w pociągach. Nie są porządko- wane składy pociągów, a ulotki nie zawsze usuwane. W związku z tym wnio- skujemy o wzmożenie kontroli na PKP. […]

948 Tamże, s. 265–266. 949 Radio Wolna Europa.

479 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Z oceny członków Partii (z zebrań POP) wynika, że przy komunikatach o odwołaniu szeregu osób ze stanowisk kierowniczych należy podawać przy- należność partyjną, ponieważ słyszy się często, że Partia robi czystkę pozby- wając się tylko bezpartyjnych sympatyzujących z „Solidarnością”.

[21 grudnia 1981]950

Wydział organizacyjny KW ZPPR w Siedlcach informuje, że od dnia 13 grudnia 1981 r. rozwiązano 10 podstawowych organizacji partyjnych i 1 grupę kandydacką. Z rozwiązanych POP i grupy kandydackiej 10 to organizacje wiejskie, 1 w RSP Kupientyn gm. Sabnie.

[…]

[22 grudnia 1981]951

W dniu dzisiejszym wszystkie zakłady pracy w województwie pracują bez zakłóceń. Nie obserwujemy prób organizowania strajków i dezorganizacji produkcji. W Partii obserwujemy zjawisko włączania się do aktywnej pracy tych członków […], którzy do 13 bm. nie wykazywali żadnej aktywności. Obecnie zaczynają uczestniczyć w zebraniach, opłacają bieżące i niekiedy zale- głe składki. Grupy samoobrony partyjnej włączają się do pracy uświadamiają- co-agitacyjnej. I tak np. z Kompanii Samoobrony w Siedlcach wyodrębniono 3 grupy 5-osobowe, które wizytują zakłady pracy. Ich pobyt w zakładach pracy spotyka się z dużym zainteresowaniem załóg. Aktyw zakładowy prosi, aby wizyty te powtarzały się co kilka dni. Trwa wzmożona praca w organizacjach partyjnych w zakładach pracy. Największą uwagę przywiązuje się do rozmów z członkami Partii i do pracy uświadamiająco-propagandowej. Obserwuje się jeszcze wśród części społe- czeństwa przygnębienie obecną sytuacją. W zakładach […] panuje atmosfera wytężonej pracy. Obserwujemy znaczne zwiększenie dyscypliny pracy, np. w FNS „Vis” w Siedlcach w dniu wczorajszym zanotowano tylko jedną nie- usprawiedliwioną nieobecność w pracy. Podkreśla się dobrą jakość propagandy wizualnej i informacji w zakładach pracy. Wszystkie radiowęzły dysponują bogatym zestawem tematycznym propagandowym i informacyjnym. Coraz większe jest zainteresowanie ze strony dyrekcji i załóg grupami samoobrony. Prowadzi się wzmożoną kontrolę przy wchodzeniu na teren zakładów pracy.

950 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 267. 951 Tamże, s. 268–269.

480 TEKSTY ŹRÓDŁOWE

Duże zadowolenie wśród społeczeństwa wzbudził komunikat o złago- dzeniu przepisów mówiących o zasadach poruszania się ludności w czasie świąt. Osoby wierzące z zadowoleniem przyjęły komunikat, że w dniu 24/25 bm. godzina milicyjna zostanie przesunięta do godz. 2.00 w nocy, co umożli- wi im udział w pasterce. W województwie krąży wiele plotek, które wynikają z wiadomości rozpowszechnianych przez RWE i rozgłośnie zachodnie. […] W części gmin, np. Wodynie i Mokobody, we wszystkich wsiach wraca się do dawnych wzorców świadczeń obywateli. W gminach tych wprowadzono nocne warty mieszkańców, padają też propozycje, dlaczego nie wrócić do dawnych metod, np. szarwarki i inne. W dniu wczorajszym i dzisiaj nie zanotowaliśmy sytuacji incydentalnych.

[23 grudnia 1981]952

W dniu dzisiejszym wszystkie zakłady pracy w województwie pracują bez zakłóceń. Nie notowano prób organizowania strajków bądź dezorganizo- wania produkcji. Trwa intensywna praca w wojewódzkiej organizacji partyjnej, a oto najistotniejsze [jej] elementy: • trwają rozmowy indywidualne z członkami Partii, • odbywają się zebrania organizacji partyjnych w zakładach pracy i na wsi, przekroczyły one już półmetek, • codziennie towarzysze z KC i KW PZPR wyjeżdżają w teren do instancji, organizacji partyjnych i zakładów pracy, • w dniu dzisiejszym odbywają się w 6 rejonach narady z I sekretarzami instancji partyjnych i kierownikami rejonowych ośrodków pracy partyjnej; w naradach biorą udział członkowie Sekretariatu KW PZPR, celem ich jest podsumowanie dotychczasowej pracy od 13 bm. i wytyczenie zadań na najbliższe dni, • w dniach 29 i 30 grudnia br. odbędą się spotkania członków wojewódz- kich władz partyjnych, • do końca br. egzekutywy instancji partyjnych dokonają rozmów i oceny kierowników placówek oświatowo-wychowawczych i I sekretarzy POP w tych placówkach, • w dniu dzisiejszym oddano do druku pierwszy numer „Wiadomości Siedleckich”, będzie się on ukazywał dwa razy w tygodniu, • w dniu wczorajszym odwołano z funkcji I sekretarza KM PZPR w Łu- kowie, a powołano na tę funkcję tow. [Stanisława] Skomorowskiego — członka Egzekutywy KW PZPR, pracownika ŁZO „Łukbut” w Łukowie. A oto wnioski i uwagi ze spotkań z I sekretarzami instancji partyjnych

952 Tamże, s. 272–273.

481 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

I stopnia, aktywem partyjnym oraz zebrań POP odbywanych po 13 bm.: • w żadnym wypadku nie wolno nam liberalizować kursu wynikającego ze stanu wojennego, charakterystyczne jest tu zdanie: „Już po drugiej stronie rzeki, gdy w rzeczywistości jesteśmy dopiero na początku mo- stu”, • członkowie Partii domagają się dokonania oceny aktualnej sytuacji spo- łeczno-politycznej w kraju przez Biuro Polityczne i podanie jej do powszechnej wiadomości; podkreśla się, że oceny takiej dokonały NK ZSL i CK SD, a ze strony Partii nic się w tej sprawie nie mówi, • w wielu wypowiedziach członków Partii przewija się pogląd, że wielu ludzi, szczególnie młodych, może z wiosną pójść do lasu; mówi się, że wtedy zacznie działać drugi garnitur „Solidarności”, jeśli do tego czasu nie uporządkujemy wielu spraw, • aktyw partyjny domaga się uregulowania statusu grup samoobrony, • podkreśla się z całą mocą, że należy stale penetrować środowiska, gdzie jeszcze są ślady działalności „Solidarności”; nie można się uspokajać podpisanymi przez część działaczy „Solidarności” oświadczeniami o lo- jalności, gdyż już obecnie są przykłady łamania tych oświadczeń, • uważa się powszechnie wśród aktywu, że byłoby błędem pisanie i mó- wienie o możliwości odwiedzania internowanych, wysyłania paczek itp.; fakt taki mógłby być odczytany953 jako słabość władzy i stworzyłby precedens do wystąpień części działaczy „Solidarności” przeciw wła- dzy, gdyż poczuliby się znowu bardzo pewnie, • w środowisku administracji oświatowej podkreśla się konieczność wydania dyrektywnego dokumentu przez Ministerstwo Oświaty i Wycho- wania traktującego o tym, jak należy postępować z kadrą nauczycielską mocno związaną z „Solidarnością” i nie gwarantującą właściwej realizacji programu dyd.[aktyczno]-wych[owawczego], • padają postulaty, by określić zasady rehabilitacji ludzi zaszczutych przez „Solidarność”, a niejednokrotnie pod ich presją zwalnianych z pracy; uważa się, że ludziom tym należy dać obecnie satysfakcję, • na wszystkich spotkaniach i zebraniach podkreśla się wielką szkodli- wość rozgłośni zachodnich; znaczna część społeczeństwa daje wiarę po- głoskom i plotkom rozpowszechnianym przez te rozgłośnie, • zgłaszany jest postulat, by podając osoby odwołane ze stanowisk po- dawać przynależność partyjną i wiek; w ten sposób podważy się tezę rozpowszechnianą wśród społeczeństwa, że Partia usuwa ludzi sobie niewygodnych, zazwyczaj nie będących członkami Partii. Uważa się powszechnie wśród aktywu partyjnego, że błędem politycznym byłoby w tej chwili zmniejszenie norm przydziału mięsa. Uważa się, że

953 W oryg.: odczuty.

482 TEKSTY ŹRÓDŁOWE lepiej by było wydać kartki bez pokrycia. Decyzje o obniżeniu norm żywno- ściowych członkowie Partii i społeczeństwo oceniliby jako sabotaż polityczny. Bardziej byłaby to decyzja mająca pozory nieuzasadnionej, gdyż społeczeń- stwo wie, że skup żywca w grudniu znacznie się poprawił i dla przykładu w ostatnich dniach w naszym województwie wzrasta. I tak w dniu wczorajszym skupiono 3157 szt. trzody chlewnej i 348 szt. bydła. Jest to najwyższy dzienny skup w br. plan skupu żywca wieprzowego i wołowego w grudniu wykonano w 105,4 procenta, zaś roczny plan w 96,5 proc. A przecież jest jeszcze kilka dni skupu w bieżącym roku. Za niepodejmowaniem decyzji o obniże- niu norm na mięso świadczy też fakt ciągłego powtarzania w środkach informacji o pomocy ze strony państw socjalistycznych. Decyzji tej nie moglibyśmy społeczeństwu w żaden sposób wyjaśnić. Podkreśla się też, że klęską Partii po IX Zjeździe było obniżenie norm przydziału mięsa, teraz sytuacja może się powtórzyć i to znowu, gdy Partia zaczyna się otrząsać i przechodzić do zdecydowanego działania. Informowaliśmy też o tym, że część rolników gotowa jest sprzedać ży- wiec w zamian za kontraktowane zboże, które przeznaczy na produkcję wła- snych pasz. Panuje opinia, że wszelkie dyskusje o samorządzie winny być zawieszone. Mechanizmy ekonomiczne związane z wprowadzaniem reformy gospodarczej należy wprowadzać. Problem funkcjonowania samorządów bez- względnie musi być odsunięty na plan dalszy. Główny kierunek działań to działania dyscyplinujące społeczeństwo.

[25 grudnia 1981]954

W dniu 24.12 br. na terenie województwa siedleckiego zanotowano 24 przypadki naruszeń dekretu o stanie wojennym, a mianowicie nie przestrzeganie godziny milicyjnej oraz zmiana miejsca zamieszkania bez uzyskania ko- niecznego zezwolenia. Osoby te zostały ukarane przez kolegia ds. wykroczeń. Przebieg pasterki na terenie całego województwa miał charakter bardzo spokojny. Nie notowano nawet mało znaczących incydentów. Panuje powszechne przekonanie, iż zniesienie godziny milicyjnej z 24 na 25 grudnia, przynajmniej na terenie województwa siedleckiego, było decyzją niezwykle rozsądną, gdyż stało się czynnikiem dyscyplinującym społeczeństwo.

954 APS, KW PZPR Siedlce, sygn. 942, s. 275.

483 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

[2 stycznia 1982]955

Wydział Organizacyjny KW PZPR w Siedlcach informuje, że w okresie od 15 do 31 grudnia [1981 r.] legitymacje partyjne złożyło 338 osób, w tym: • 197 robotników, • 73 rolników, • 66 prac. umysłowych, • 2 pozostałych, • 64 kandydatów. Przyczyny złożenia legitymacji: • utrata zaufania do poczynań Partii — 223, • nacisk członków rodziny — 11, • nie godzenie się ze stanem wojennym — 22, • inne przyczyny — 11, • bez podania jakiejkolwiek przyczyny — 64, • brak odnowy w życiu Partii — 5, • brak rozliczenia ludzi winnych za kryzys — 1, • brak poprawy po IX Zjeździe Partii — 1. W okresie od 15 do 31 grudnia 1981 r. skreślono i wydalono ogółem 631 osób, w tym: 251 robotników, 146 rolników. W okresie od 15 do 31 grudnia 1981 r. nie przyjęto do Partii żadnego kandydata.

955 Tamże, s. 280.

484 SUMMARY

Siedlce counter-revolution in the eyes of communists. The birth of social resistance based on telexes of the Voivodeship Committee of the Polish United Workers’ Party in Siedlce in 1976-1981 (source selection)

SUMMARY

“Counter-revolution” under communist rule did not appear in Poland spontaneously. It was officially diagnosed and recognized for propaganda rea- sons on August 11, 1981 in the resolution of the 2nd Plenum of the Central Com- mittee of the Polish United Workers’ Party (PZPR). This communist authority stated that both the party and “people’s rule would oppose all anti-socialist and counter-revolutionary threats”. After a long impasse, such move meant the adop- tion of the USSR authorities’ dialectics, which two months earlier in a letter of the Central Committee of the Soviet Union’s Communist Party to the PZPR’s Cen- tral Committee had warned against the growing “internal counter-revolution” in Poland. Nevertheless, it was a new stage in relations with the opposition, which at that time, primarily represented the Solidarity trade union. Counter-revolu- tionarism was the most bitter accusation against opponents of the communist authority, repeated in the press, communist narrative of all levels, up to the activists’ public statements which again were included in reports of the PZPR’s Voivodeship Committee and handed over to the Warsaw centre. Since that moment the slogans of „reaction” and „counter-revolution” had been dominating in party-state communication throughout the entire autumn of 1981 until the “Solidarity” was pacified by declaring martial law. At that moment, they were verbally associated with the post-war “reaction” and “counter-revolution”, that is, the anti-communist underground and political opposition to “people’s rule”, especially by communist veterans, who were vigorously making demands for adequate steps analogical to post-war measures. There is already a lot of scientific literature on the PRL’s opposition in Siedlce, particularly the period of “Solidarity”, as well as an academic circle that studies these problems and places special emphasis on investigations run by the political police agency. Therefore, the author of this publication could make use of the existing literature to present his findings and undoubtedly facilitate their understanding. So why has this book that the Dear Reader is holding been writ-

485 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW ten? What does it contribute to his/her knowledge about the birth and function- ing of the opposition in the Siedlce region? Before answering these questions, it is worth re-reading the title of this work and noting that it offers a different - from that presented in the literature to date- perspective on the events of the late 1970s and early 1980s. The expression „in the eyes of communists”, used in the title, highlights that the book deliber- ately offers a new historical perspective on the birth of opposition structures and mass resistance to the regime in the Voivodeship of Siedlce, namely in the eyes of oppressors themselves. Such perspective results from the fact that the local communist authority in Siedlce used to submit detailed, daily reports about the sit- uation in the subordinate voivodeship to its central office in Warsaw, and at the time of the political crisis, sparked by August 80 events, this frequency amounted to even multiple reports a day. The presented telexes portray the real communist world, with its backbone structure of the PZPR’s voivodeship authority, drawn up on the basis of information collected by the party apparatus, from its activists, communicated in the party language (so-called newspeak) to the party superiors in the Central Committee. Consequently, this must entail a range of factors, so rarely taken into account in historical studies, which affect the way the Siedlce reality was depicted, namely: a hierarchy of social, political, economic or cultural phenomena and way of viewing reality that often revealed communists’ outlook on life and their morality. As for the birth of opposition structures, “Solidarity” and then “Solidarity” of Individual Farmers and its outcomes, the chosen perspective allows to see these events in a new light and comprehend actions taken by particular local authorities. It also explains the attitude of the party-state elite to individual events and opposition organisations. The procedure that enabled regional representatives of the communist dic- tatorship to “speak with their own voice” about significant events taking place in the area of their influence, also helps the Reader to confront information with other sources, i.e. it gives him/her an opportunity to amateurishly use the basic historical craftsmanship tool which is source criticism. Above all, it extends social knowledge about the recent history and popularizes interesting and largely unknown archival records that concern crucial events.

486 BIBLIOGRAFIA

Bibliografia

Materiały archiwalne • Archiwum Państwowe w Siedlcach  Komitet Uczelniany Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Siedlcach, sygn. 9.  Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Siedlcach, sygn. 50, 370, 509, 610, 822, 705, 709, 935-942, 1422, 5541, 5556, 5678, 5682, 5696, 5709, 5743.  Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” Region Mazowsze Oddział w Siedlcach, sygn. 1, 2, 3, 13, 14, 19.  Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indy- widualnych „Solidarność” Ogólnopolski Komitet Założycielski w Warszawie, sygn. 82.  Zbiór plakatów, materiałów ulotnych i prasy niezależnej, sygn. 10-36, 274, 277, 278, 284, 286.

• Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie  Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Siedlcach, sygn. Lu-0420/99, Lu-0421/65, Lu-0421/109, Lu-0421/249, Lu-0421/312, Lu-0421/320, Lu-0421/324, Lu-0421/329, Lu-0421/341, Lu-0421/343, Lu-0421/347, Lu-0421/349, Lu-0421/358, Lu-0241/359, Lu-0421/361, Lu-0421/365, Lu-0421/367, Lu-0421/378, Lu-0421/379, Lu-0421/380, Lu- 0421/388, Lu-0421/403, Lu-0421/406, Lu-0421/409, Lu- 0421/778, Lu-0421/788, Lu-0422/10.

Opracowanie niepublikowane Jastrzębska K., Inwentarz archiwalny do zespołu: Komitet Wojewódzki Polskiej Zjed- noczonej Partii Robotniczej w Siedlcach [1944] 1975-1990, Archiwum Państwowe w Siedlcach, Siedlce 1999.

Literatura Albert A., Najnowsza historia Polski 1914-1993, t. 2, Warszawa 1995. Andrzejewska A., NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze – Oddział w Siedlcach. Kalendarium i wybór dokumentów. Cz. 1: Od nadziei do interny, Siedlce 2015. Biarda M., Kalendarium dziejów Siedlec 1975-1989, „Szkice Podlaskie”, nr 10, 2002.

487 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Biarda M., Ludność miasta Siedlce w latach 1975-1989, „Szkice Podlaskie”, nr 8, 2000. Biernacki K., Opozycja w regionie siedleckim w latach 1976-89, http://archiwum. sws.org.pl/siedlce/opozycja.pdf (dostęp: 24.09.2019). Bobryk W., Siedlecki Marzec ’68. Dokument dotyczący sprawy operacyjno-śledczej o kryptonimie „Malarz”, „Prace Archiwalno-Konserwatorskie”, nr 21, 2018. Deklaracja ideowa PZPR. Statut PZPR, Warszawa 1949. Domagalski W., NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze, [w:] NSZZ Solidarność 1980-1989, t. 5, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010. Dziuba A. F., Kardynał Stefan Wyszyński, Prymasa Polski a „Solidarność”, „Studia Prymasowskie”, nr 5, 2011. Głażewski S., Biuletyn informacyjny „Solidarność Ziemi Puławskiej” listopad 1980 – grudzień 1981, http://www.represjonowani.pulawy.pl/archiwum/ item/18-biuletyn-informacyjny-solidarnosc-ziemi-pulawskiej/18-biuletyn- informacyjny-solidarnosc-ziemi-pulawskiej.html?showall=1&start=19 (6.08.2020). Głowacka-Maksymiuk U., Siedlce stolicą województwa, [w:] Siedlce 1448-1995, red. E. Kospath-Pawłowski, Siedlce 1996. Głowacki R., „Nie-Rzeczywistość. Strajkowy Biuletyn Informacyjny WSR-P w Sie- dlcach” (18 listopada 11 grudnia 1981 roku) jako źródło do badań aktywności siedleckich studentów, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, t. 16, 2018. Głowacki R., Siedleccy studenci w pogoni za wolnością, Siedlce 2020. Gorzelak E., Polskie rolnictwo w XX wieku. Produkcja i ludność, Warszawa 2010. Ihnatowicz I., Projekt instrukcji wydawniczej dla źródeł historycznych XIX i począt- ku XX wieku, „Studia Źródłoznawcze”, t. 7, 1962. Izdebski H., Historia administracji, Warszawa 2001. Jastrzębska K., Akta Ogólnopolskiego Komitetu Założycielskiego Niezależnego Sa- morządnego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych „Solidarność” – dar Krzysztofa Tchórzewskiego dla Archiwum Państwowego w Siedlcach, „Prace Archi- walno-Konserwatorskie”, z. 15, 2006. Jastrzębska K., Kształtowanie struktury organizacyjnej Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” w Siedlcach w latach 1980-1981, „Prace Archi- walno-Konserwatorskie”, z. 17, 2010. Jastrzębska K., Region czy makroregion? Kształtowanie struktury organizacyjnej NSZZ „Solidarność” w Siedlcach w latach 1980–1981, [w:] Tam też była „Solidar- ność”. Małe ośrodki ruchu związkowego i ich rola w latach 1980–1990, red. A. Py- żewska i M. Zwolski, Białystok 2012. „Jeszcze zwyciężymy”. 35-lecie strajku studenckiego w Wyższej Szkole Rolniczo-Peda- gogicznej w Siedlcach, red. J. Cabaj, J. I. Cabaj, R. Głowacki, Siedlce 2016. Kamiński Ł., Najbardziej oczekiwana, https://papiez.wiara.pl/doc/5609760. Najbardziej-oczekiwana (dostęp: 16.12.2019).

488 BIBLIOGRAFIA

Katalog duchowieństwa i parafii Diecezji Siedleckiej czyli Podlaskiej, red. S. Ole- chowski, Siedlce 1975. Katalog duchowieństwa i parafii Diecezji Siedleckiej czyli Podlaskiej, red. M. Głowac- ki, Siedlce 1985. Kozłowski T., Powstanie NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” 1980- 1981, [w:] „Solidarność” Rolników, red. A. W. Kaczorowski, Warszawa 2010. Krajowa Komisja Porozumiewawcza NSZZ „Solidarność”. Posiedzenia 10-12 sierpnia 1981, oprac. J. Olaszek, Warszawa 2010-2011. Kurkowska H., Skorupka S., Stylistyka polska. Zarys, Warszawa 1959. Leoński Z., Istota reform z lat 1972–1975, [w:] Rady Narodowe i terenowe organy administracji po reformach, red. Z. Leoński, Warszawa — Poznań 1976. Łatka Ł., Rada Główna Episkopatu Polski a pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny w 1979 r., „Dzieje Najnowsze”, R. 50, nr 1, 2018. Magier D., Elity komunistyczne na prowincji polskiej w latach 1975-1989. Próba zde- finiowania i schemat rekrutacji, [w:] Elity komunistyczne w Polsce, red. M. Szumiło i M. Żukowski, Warszawa–Lublin 2015. Magier D., From Satire to Tanks in the Streets. Communist Regime against ‘Solidar- ity Carnival’ in Poland, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, t. 16, nr 4, 2019. Magier D., Lata 1980-1981 w województwie bialskopodlaskim. Wybór teleksów Ko- mitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Radzyń Podlaski 2006. Magier D., System biurokratyczny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w woje- wództwie bialskopodlaskim, Siedlce 2012. Magier D., Zadania Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w województwie bialskopodlaskim na czas stanu wojennego i pierwsze efekty ich realizacji (grudzień 1981 – marzec 1982), „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, t. 15, nr 1, 2018. Majchrzak G., Kulisy posiedzenia radomskiego władz „S”, „Dzieje.pl” (28.11.2016), https://dzieje.pl/artykuly-historyczne/grzegorz-majchrzak-kulisy- posiedzenia-radomskiego-wladz-s (dostęp: 27.09.2019). Olko T., Leksykon siedleckiej opozycji niepodległościowej ze szczególnym uwzględnie- niem „Solidarności”, Siedlce 2010. Rakowski M. F., Rzeczpospolita na progu lat osiemdziesiątych, Warszawa 1981, [w:] Referendum w Polsce współczesnej, red. D. Waniek, M. Staszewski, Warsza- wa 1995. Rocznik statystyczny miast 1980, Warszawa 1981. Ruzikowski T., Stan wojenny w Warszawie i województwie stołecznym 1981-1983, Warszawa 2013. Sprawy gospodarcze w dokumentach pierwszej Solidarności. Tom I: 16 sierpnia 1980 – 30 czerwca 1981, oprac. J. Luszniewicz, A. Zawistowski, Warszawa 2014. Supruniuk A., Supruniuk M., Drugi obieg wydawniczy (1974) 1976-1990 w zasobie Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu. Tom I: Druki zwarte, Warszawa 2015. Thom F., Drewniany język, Warszawa 1990.

489 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Welik G., Wschodnie Mazowsze czy Południowe Podlasie? Region w podziałach administracyjnych, [w:] Źródła do dziejów regionu, red. U. Głowacka-Maksymiuk i G. Welik, Siedlce 2002. Wincenty D., Dokumenty Służby Bezpieczeństwa jako materiał empiryczny dla socjologa, „Zeszyty Etnologii Wrocławskiej”, nr 2 (23), 2015. W Polsce nie było komunizmu — rozmowa z prof. Andrzejem Walickim, „Tygodnik Przegląd”, nr 49/2013, za: https://www.tygodnikprzeglad.pl/polsce-nie-bylo-komunizmu/ (dostęp: 18.08.2020). Wytrążałek W., Samorząd terytorialny w XX wieku w Polsce, Lublin 2009. Zjazd Solidarności – fakty i konteksty, [w:] I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Soli- darność”. Stenogramy, t. 1 (I tura), red. G. Majchrzak, J. M. Owsiński, Warszawa 2011.

Artykuły prasowe Chcemy współpracować. Rozmowa [Zofii Juśkiewicz] z wicewojewodą siedleckim Paw- łem Turkowskim, „Trybuna Mazowiecka”, nr 203, 1981. Dlaczego współzałożyciel NSZZ „Solidarność” Bolesław Ćwikła wystąpił ze związ- ku?, „Żołnierz Wolności”, nr 206, 1981. Działalność partii po IX Nadzwyczajnym Zjeździe PZPR i organizacja pracy Komite- tu Centralnego. Referat Kazimierza Barcikowskiego, „Trybuna Ludu”, nr 187, 1981. Im mocniejsza będzie Partia, tym pewniejszy będzie socjalizm, „Trybuna Ludu”, nr 287, 1981. Informacja o niepokojach w kraju po 4 listopada – część czwarta, „Trybuna Ludu”, nr 285, 1981. Kapuściński R., Notatki z Wybrzeża, „Kultura. Tygodnik Społeczno-Kultural- ny”, nr 37, 1980. Kowalik H., Interes czysty jak brylant, „Wprost”, 15.05.2016, https://reportaze-sadowe.wprost.pl/historia-prl/10006900/interes-czysty-jak-brylant.html (dostęp: 6.08.2020). Kowalik H., Rockefeller Gierka, 10.05.2015, https://reportaze-sadowe.wprost. pl/historia-prl/506061/rockefeller-gierka.html (dostęp: 21.09.2019). Kwiatkowski S., Wojsko kontra anarchia, „Przegląd” nr 42 z 23.11.2011 r., za wer- sją elektroniczną: https://www.tygodnikprzeglad.pl/wojsko-kontra-anarchia/. Maciejewski M., Dziwny splot wydarzeń…, „Gromada – Rolnik Polski”, nr 152, 1980. L. Breżniew przyjął wicepremiera M. Jagielskiego. Polsko-radzieckie porozumienie gospodarcze, „Trybuna Ludu”, nr 217, 1980. Listy gratulacyjne, „Trybuna Ludu”, nr 217, 1980. Oświadczenie KC KPZR i rządu ZSRR przedstawione kierownictwu KC PZPR i rzą- dowi PRL, „Trybuna Ludu”, nr 220, 1981.

490 BIBLIOGRAFIA

Przemówienie I sekretarza KC PZPR tow. Edwarda Gierka, „Nowe Drogi”, nr 7 (374)/1980. Siwak w opałach, „Wiadomości Katowickie”, nr 131, 3.10.1981, https://sbc.org. pl/Content/83242/iii352253-1981-131.pdf (dostęp: 27.09.2019). Rogalski A., Nie Mazowsze, nie Sycylia, lecz Podlasie – oczywiście, https://radzy- ninfo.pl/felieton/nie-mazowsze-nie-sycylia-lecz-podlasie-oczywiscie/ (dostęp: 28.07.2020). Uchwała II Plenum KC PZPR, „Nowe Drogi”, nr 9 (388)/1981. Uchwała w sprawie walki psychologicznej z narodem, „Tygodnik Solidarność”, nr 28, 1981. W obronie konsumenta, „Biuletyn Pism Związkowych i Zakładowych. Agencja Prasowa Solidarność”, nr 44, 26.09 – 12.10.1981, http://dlibra.karta.org.pl/Con- tent/8989/AS_021.44.pdf (dostęp: 27.09.2019). Wyczyny Towarzysza Siwaka, „Na Antenie. Audycje Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa”, R. XIX, nr 218. Z oceny sytuacji – wnioski do działania. Wojewódzkie narady aktywu partyjnego. Wy- stąpienie tow. St. Kani w Katowicach, „Trybuna Ludu”, 10.09.1980.

Strony internetowe Biuletyn Informacji Publicznej IPN, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/ (dostęp: 6.08.2020). Encyklopedia Solidarności, http://www.encysol.pl/wiki/Strona- _g%C5%82%C3%B3wna (dostęp: 6.08.2020). Kazanie Prymasa Polski księdza kardynała Stefana Wyszyńskiego, https://www. ipsb.nina.gov.pl/a/audio/kazanie-prymasa-polski-ksiedza-kardynala-stefana- wyszynskiego-45150 (dostęp: 6.08.2020). Lista internowanych rolników, https://solidarnoscri.pl/lista-internowanych-rolnikow/ (dostęp: 3.08.2020). List Stefana Bratkowskiego do członków KC zebranych na V Plenum 30.08.1980 r., http://www.dlibra.karta.org.pl/dlibra/doccontent?id=6473 (dostęp: 6.08.2020). List studentów z Komitetu Strajkowego Wyższej Szkoły Inżynierskiej im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu z 5.11.1981 r., http://bc.radom.pl/dlibra/plain-conten- t?id=5153 (dostęp: 27.09.2019). Relacja Jana Michalaka, oprac. H. Żwirska, „Encyklopedia Solidarności”, http:// www.encysol.pl/wiki/L00087_Jan_Michalak (dostęp: 27.09.2019). Robotnicy `80, http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=4210461 (dostęp: 6.08.2020). Strona Leszka Andrzejewskiego, https://andrzejewski.siedlce.pl/(dostęp: 6.08.2020). Uchwała X Zjazdu Ogólnopolskiej Komisji Porozumiewawczej Nauki NSZZ „Solidar- ność” z 25.10.1981 r., http://bc.radom.pl/dlibra/plain-content?id=5171 (dostęp: 19.03.2020).

491 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Z Archiwum Solidarności: Treść deklaracji Centralnej Rady Związków Zawodowych, http://e-beztytulu.pl/2014/10/16/archiwum-solidarnosci-tresc-deklaracji- centralnej-rady-zwiazkow-zawodowych/ (dostęp: 25.12.2019).

492 SKOROWIDZ TEMATYCZNY

Skorowidz tematyczny braki – 14, 45, 58, 129, 137, 138, 165, 166, 447, 490 185, 224, 295, 314, 412, 422 księża – 72, 91, 92, 93, 94, 98, 99, 107, ceny – 44, 45, 58, 89, 122, 123, 128, 137, 112, 164, 188, 196, 214, 224, 250, 288, 298, 138, 159, 346, 353, 356, 361, 368, 412, 440 311 hodowla – 44, 59, 60, 114, 356, 361 kultura – 11, 14, 20, 23, 59, 67, 74, 97, 108, 111, 112, 114, 120, 145, 180, 181, 187, katolicy – 28, 67, 70, 88, 94, 117, 118, 196, 284, 303, 308, 309, 423, 475, 478 125, 172, 308 młodzież – 13, 38, 46, 49, 50, 54, 58, 61, kler – 28, 68, 69, 71, 72, 73, 88, 90, 91, 94, 62, 67, 84, 90, 92, 93, 94, 97, 98, 99, 101, 98, 99, 100, 103, 110, 113, 164, 234, 235, 102, 105, 107, 108, 111, 113, 114, 115, 118, 237, 245, 250, 288, 237 120, 121, 142, 143, 147, 152, 169, 176, 179, 180, 181, 182, 199, 223, 238, 245, 256, 262, kobiety – 45, 49, 50, 149, 159, 261, 262, 287, 299, 300, 357, 365, 415, 416, 417, 422, 283, 293, 296, 297, 339, 356, 375 429, 430, 431, 432, 434, 435, 437, 438, 441, 445, 446, 447, 448, 460, 465, 467, 479, 471 komercjalizacja – 117, 122, 128, 137 nauczyciele – 33, 72, 73, 119, 121, 138, kontrrewolucja – 9, 14, 15, 32, 33, 38, 84, 148, 154, 156, 165, 167, 176, 177, 221, 229, 338, 367, 368, 370, 372, 374, 376, 408, 409, 235, 245, 262, 287, 303, 304, 330, 337, 359, 420, 421 373, 413, 416, 425, 442, 478, 482 kosmos – 63, 65, 66, 184 nauka – 9, 23, 56, 113, 120, 121, 130, 166, 176, 177, 181, 185, 238, 286, 441, 457 Kościół – 27, 60, 63, 66, 67, 69, 71, 72, 73, 74, 75, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, Niemcy – 15, 33, 66, 72, 104, 123, 233, 97, 98, 100, 102, 105, 106, 110, 111, 112, 296, 309, 373, 433 117, 131, 132, 148, 154, 157, 190, 220, 223, 224, 226, 237, 252, 266, 294, 300, 301, 312, opozycja – 9, 10, 11, 13, 15, 20, 27, 31, 32, 357, 363, 445, 474 33, 35, 36, 38, 56, 89, 116, 117, 118, 120, 125, 126, 128, 142, 157, 164, 169, 174, 184, kryzys – 10, 13, 14, 18, 25, 26, 28, 133, 215, 223, 230, 233, 248, 266, 294, 301, 303, 141, 151, 163, 168, 169, 181, 226, 250, 258, 308, 309, 311, 315, 336, 358, 373, 375, 378, 288, 303, 328, 332, 333, 337, 344, 349, 360, 401, 416, 437, 447, 460, 468 363, 376, 405, 409, 413, 420, 438, 439, 440,

493 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW papież – 28, 34, 63, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 121, 130, 131, 132, 164, 170, 173, 179, 182, 74, 75, 76, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 231, 237, 288, 432, 437 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 109, 110, 111, 112, 190, 380 rolnictwo – 10, 11, 12, 18, 20, 23, 25, 27, 34, 36, 37, 38, 39, 44, 45, 46, 49, 50, 59, 72, pielgrzymka – 28, 34, 75, 76, 87, 88, 93, 73, 101, 108, 112, 113, 114, 115, 119, 121, 94, 98, 99, 102, 107, 110, 113 126, 127, 128, 129, 130, 132, 133, 134, 136, 152, 153, 154, 156, 158, 159, 160, 163, 164, plotki – 30, 32, 47, 99, 100, 102, 107, 122, 165, 168, 169, 170, 171, 172, 175, 177, 180, 129, 130, 135, 143, 148, 307, 474, 481 181, 182, 183, 185, 186, 191, 192, 193, 195, 196, 197, 198, 204, 205, 207, 208, 210, 212, podwyżki – 27, 34, 44, 45, 48, 49, 53, 120, 214, 216, 217, 218, 219, 221, 222, 223, 224, 122, 143, 145, 148, 155, 156, 160, 165, 167, 225, 227, 230, 231, 234, 238, 246, 249, 257, 172, 267, 323, 333, 352, 353, 356, 361, 404, 266, 283, 284, 288, 289, 290, 294, 295, 298, 405, 406, 411, 445 301, 304, 305, 308, 311, 314, 315, 317, 318, 320, 321, 322, 323, 324, 328, 329, 335, 337, prasa – 9, 20, 30, 35, 36, 65, 69, 73, 89, 90, 338, 339, 340, 341, 345, 346, 355, 356, 357, 103, 104, 123, 133, 141, 144, 145, 147, 156, 360, 361, 362, 368, 369, 378, 381, 399, 400, 158, 163, 171, 187, 189, 217, 224, 245, 254, 402, 403, 404, 406, 412, 413, 415, 417, 420, 265, 267, 312, 316, 326, 332, 334, 341, 344, 423, 427, 428, 429, 430, 431, 432, 433, 434, 345, 348, 350, 351, 352, 363, 365, 372, 405, 437, 440, 441, 442, 446, 447, 448, 459, 460, 406, 411, 413, 422, 465, 466, 467, 476, 477 463, 465, 467, 469, 471, 473, 483, 484 prymas – 60, 69, 75, 76, 87, 96, 104, 131, Stronnictwo Demokratyczne – 31, 38, 132, 133, 148, 188, 354, 438, 444, 467 46, 227, 299, 300, 301, 357, 365, 400, 447, 482 przerwy w pracy – 27, 34, 45, 46, 47, 48, 50, 51, 52, 53, 55, 61, 64, 122, 129, 137, Sejm – 16, 27, 44, 45, 46, 47, 50, 51, 60, 143, 147, 149, 150, 206, 212, 234, 260, 261, 72, 82, 99, 114, 116, 118, 132, 137, 145, 302, 327, 328, 329, 340, 425, 427 150, 167, 168, 171, 172, 190, 197, 226, 227, 234, 249, 251, 252, 265, 266, 284, 285, 287, radio – 50, 93, 97, 100, 102, 103, 109, 133, 292, 293, 306, 309, 312, 313, 315, 319, 341, 140, 141, 144, 147, 148, 150, 200, 206, 213, 342, 364, 367, 374, 377, 408, 409, 416, 419, 251, 259, 261, 263, 265, 406, 411, 432, 436, 420, 421, 430, 461, 467 447, 465, 466, 470, 472, 476, 477, 478, 479, 480 strajki – 10, 26, 27, 28, 34, 36, 38, 39, 49, 122, 123, 124, 126, 127, 128, 129, 130, 131, rekompensaty – 44, 45, 46, 49, 51, 52, 132, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 139, 140, 333, 352, 353, 355 141, 143, 145, 146, 147, 139, 150, 151, 152, 154, 155, 156, 159, 160, 161, 167, 169, 172, religia – 31, 33, 35, 67, 68, 72, 74, 87, 89, 174, 175, 183, 186, 193, 195, 206, 208, 210, 90, 95, 101, 102, 103, 110, 111, 112, 117, 211, 212, 213, 214, 220, 222, 223, 226, 231,

494 SKOROWIDZ TEMATYCZNY

233, 235, 236, 247, 248, 249, 250, 251, 253, 325, 326, 327, 331, 332, 334, 335, 336, 346, 254, 255, 256, 258, 259, 260, 261, 262, 263, 347, 348, 351, 354, 358, 360, 361, 363, 364, 264, 266, 269, 270, 273, 281, 285, 289, 293, 368, 370, 373, 377, 378, 403, 410, 411, 413, 303, 305, 308, 316, 323, 324, 325, 327, 328, 415, 430, 433, 436, 447, 454, 467, 470, 479 329, 330, 332, 334, 335, 338, 341, 344, 345, 346, 347, 349, 350, 351, 352, 353, 360, 365, USA – 34, 65, 146, 197, 233, 330, 335, 268, 269, 370, 386, 402, 411, 412, 421, 422, 375, 409, 479 423, 424, 425, 426, 427, 429, 430, 431, 433, 434, 435, 437, 438, 440, 441, 443, 445, 447, Watykan – 28, 63, 68, 69, 71, 73, 76 448, 451, 452, 458, 459, 460, 461, 462, 464, 465, 467, 468, 469, 471, 472, 474, 475, 476, wojsko, żołnierze – 20, 32, 57, 76, 88, 477, 478, 479, 480, 481 118, 120, 123, 128, 129, 130, 178, 231, 233, 254, 256, 259, 262, 284, 292, 320, 330, 336, studenci – 10, 25, 33, 38, 56, 71, 94, 98, 340, 350, 351, 355, 357, 361, 364, 372, 373, 112, 113, 117, 119, 120, 121, 166, 176, 181, 378, 400, 406, 408, 409, 415, 420, 421, 434, 254, 255, 260, 269, 284, 313, 437, 438, 440, 464, 472, 476 441, 445, 447, 448, 456, 458, 459, 464 zaopatrzenie – 12, 34, 58, 99, 102, 114, szkoły – 10, 20, 35, 37, 38, 56, 67, 85, 94, 120, 122, 123, 125, 127, 129, 136, 137, 138, 112, 114, 119, 120, 147, 148, 158, 165, 172, 142, 155, 156, 158, 164, 166, 171, 173, 179, 173, 181, 182, 197, 204, 220, 224, 226, 235, 187, 188, 189, 191, 192, 218, 234, 262, 263, 237, 245, 247, 250, 257, 262, 286, 287, 288, 265, 287, 323, 327, 328, 338, 340, 345, 353, 289, 295, 300, 303, 321, 324, 325, 336, 369, 354, 355, 357, 400, 411, 412, 413, 415, 421, 400, 416, 425, 432, 437, 438, 440, 441, 447, 422, 426, 432, 440, 443, 445, 479 448, 457, 459, 482 zboże – 12, 105, 338, 346, 353, 356, 357, telewizja – 31, 65, 71, 73, 74, 76, 88, 89, 361, 362, 406, 463, 483 91, 97, 101, 102, 103, 104, 105, 107, 123, 125, 128, 131, 132, 133, 136, 137, 138, 141, Zjednoczone Stronnictwo Ludowe – 143, 144, 147, 151, 158, 161, 179, 189, 197, 31, 38, 46, 50, 113, 154, 163, 164, 165, 167, 200, 217, 238, 262, 314, 325, 332, 334, 348, 168, 169, 170, 180, 186, 187, 219, 229, 234, 351, 356, 361, 363, 365, 366, 406, 411, 432, 250, 261, 230, 299, 311, 355, 357, 365, 400, 441, 466, 468, 477 445, 447, 482 towary – 27, 34, 46, 47, 60, 97, 173, 187, ZSRR – 9, 26, 66, 69, 73, 79, 123, 129, 322, 325, 333, 345, 463 130, 146, 170, 194, 202, 233, 271, 286, 292, 307, 308, 309, 321, 335, 336, 340, 345, 349, ulotki – 27, 30, 33, 34, 35, 41, 53, 76, 104, 357, 359, 361, 365, 367, 371, 372, 373, 374, 113, 114, 115, 116, 122, 127, 132, 138, 154, 404, 408, 420, 459 157, 159, 160, 161, 162, 163, 177, 184, 188, 220, 224, 239, 240, 245, 247, 251, 254, 255, żywiec – 45, 125, 210, 346, 355, 356, 361, 259, 262, 265, 267, 271, 296, 297, 321, 322, 352, 404, 406, 416, 429, 432, 463, 483

495

SKOROWIDZ OSÓB

Skorowidz osób

A Będkowski Jan – 184, 197, 232 Adamczuk Zbigniew – 219, 230, 289, Biały Janina – 358 437 Biały Marek – 223, 233, 358 Albert A. – 9, 13, 32, 60, 63, 96, 144, 155, Biały Marian – 358 214, 226, 253, 400 Biarda M. – 13 Andrzejewska A. – 9, 33, 34, 35, 36, 37, Bieliński Franciszek – 219 38, 176, 188, 190, 197, 206, 220, 231, 236, Bień Witold – 141 247, 253, 256, 257, 260, 284, 300, 308, Biernacki K. – 33, 35, 215 311, 316, 327, 361, 367, 373, 412, 422, Blumsztajn Seweryn – 56 429, 437, 441, 446, 470, 472 Bobryk W. – 9 Andrzejewski Leszek – 10 Borkowski Mieczysław – 57 Andrzejewski Mirosław – 34, 157 Borowska Józefa – 197, 448, 459 Antczak Jerzy – 375 Bratkowski Stefan – 255, 259, 265, 284, Antoszewski Stanisław – 305 292, 375 Arczewska Halina – 108 Breżniew Leonid – 79, 146, 345, 479 Arendt Tadeusz – 402 Bryk Ryszard – 18, 197, 291, 293, 315, Aristow Borys – 367, 372 466 Augustyn Stefan – 52, 53 Brzeziński Henryk – 56 Augustyniak Henryk - 52 Brzeziński Zbigniew – 65 Brzozowski W. – 64 B Brzóska Stanisław – 310, 311 Babiuch Edward – 44, 83, 127, 128, 292, Bujak Zbigniew – 174, 310, 316, 363, 303, 305, 306, 307 366, 401, 468 Badowski – 52 Bukowski W. – 56 Bafia Jerzy – 252, 258, 262 Bury M. – 421 Bakuła – 470 Bzdyl Krzysztof – 278, 279, 315 Bala Grzegorz – 340 Bałuka Edmund – 375 C Baran – 294 Cabaj J. – 10 Barcicki – 62 Cabaj J. I. – 10 Barcikowski Kazimierz – 137, 140, 292, Carter Jimmy – 34, 65, 146 339 Carter Rosalynn – 65 Bardonowa Wiesława – 174 Chłopik Tadeusz – 305 Barszcz Edward – 72, 312 Chodakowski Andrzej – 193 Bauman Zygmunt – 56 Chojecki Mirosław – 116, 312 Berlinguer Enrico – 63 Chruścicki – 70 Berutowicz Włodzimierz – 319 Ciosek Stanisław – 172, 341, 342, 410

497 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Cyrankiewicz Józef – 307, 319 Gąsowski Andrzej – 185, 219 Czapski Piotr – 373 Gęszczyński Władysław – 448 Czarkowska Barbara – 108 Gierek Adam – 307 Czarnocki F. – 478 Gierek Edward – 12, 13, 21, 27, 34, 48, Czerniawska Henryka – 229 49, 50, 54, 60, 63, 69, 73, 95, 107, 108, Czernik – 166 109, 125, 127, 128, 144, 146, 160, 214, Czubiński Lucjan – 174, 320 296, 306, 307, 355, 409, 474 Czuma Andrzej – 117, 301, 309 Glemp Józef – 438, 444, 467 Czyrko Eugeniusz – 52 Gładkowska Z. – 405 Głażewski S. – 388 Ć Głowacka-Maksymiuk U. – 11, 13 Ćwikła Bolesław – 378 Głowacki R. – 10, 441, 458 Goebbels Joseph – 346, 347 D Goławska Aniela – 358 Danielak Józef – 57 Goławski Daniel – 358 Dawidowicz Ryszard – 50 Goławski Krzysztof – 379 Dąbrowa Krystyn – 55 Goławski Zygmunt – 33, 118, 184, 193, Dedecjusz – 229 242, 245, 266, 278, 279, 303, 315, 358, Dobrowolski Franciszek – 229 373, 441 Dołęgowski Jan – 219, 223, 230 Gołda – 129 Domagalski – 474 Gołoś Zbigniew – 294 Domagalski W. – 10 Gomułka Władysław – 309, 319 Domagała Jan – 389, 407 Gorzelak E. – 368 Drygiel Edmund – 169, 219, 242, 429, Grabski Tadeusz – 284, 286, 307, 319 448, 460 Grot-Rowecki Stefan – 391 Dylak Bolesław – 167 Grudzień Zdzisław – 373, 400 Dzido – 229 Grzebisz-Nowicka Zofia – 18, 39, 95, Dzierżyński – 318 99, 141, 197, 292, 305, 307, 448, 459 Dziuba A. F. – 188 Grzesiak Zbigniew – 229 Grzyb Zofia – 339, 340, 342 F Gucwa Stanisław – 168, 187 Falkowski Stanisław – 294 Gujski Stanisław – 397 Felus Janusz – 222 Gulbinowicz Henryk – 72 Fiszbach Tadeusz – 190 Gwiazda Andrzej – 401 Fiuk Stefan – 293 Foryś Mieczysław – 438 H Franczak Stanisław – 229 Hajkowski Andrzej – 18, 30, 38, 81 Frydrych – 307 Hall Gus – 409, 452 Harasimowicz Konrad – 475 G Hauszyld Marek – 471 Gabryś Gerard – 266 Hebda Michał – 438, 457 Gawryś Andrzej – 340 Hoefner Józef – 75

498 SKOROWIDZ OSÓB

Honecker Erich – 79 Kamiński Tadeusz – 218, 229 Huczek Zbigniew – 18, 39, 55 Kania Stanisław – 144, 145, 225, 284, Huszaluk Józef – 250 307, 345, 346, 356, 360, 367, 372, 410, 411, 418, 421 I Kapuściński Ryszard – 145 Ihnatowicz I. – 39 Karpik Stanisław – 33, 34, 84, 89, 117, Izdebski H. – 16 118, 157, 231, 283, 311, 312 Kęcik Wiesław – 117 J Kicki Ignacy – 392, 468 Jabłoński Henryk – 12, 72, 74, 81, 110, Kicman – 62 147, 190 Kinecki Wiktor – 17, 18, 39, 50, 54, 58, Jagielski Mieczysław – 133, 140, 146, 61, 63, 70, 80 171, 235 Kiryluk Jan – 18 Jagła Michał – 117 Kłonica Leon – 171 Jakubczak – 40 Kłopotowski Tadeusz – 177 Jandziszak Tadeusz – 236, 278, 279 Kociołek Stanisław – 351 Janiszek Wojciech – 155, 229 Kolbe Maksymilian – 89 Janisz Stanisław – 37 Kołakowski Leszek – 56 Jankowski Romuald – 132, 136 Kołtan Genowefa – 359 Janowski Gabriel – 37, 446 Kołtan Marian – 359 Jan Paweł II – zob. Wojtyła Karol Kołtan Mieczysław – 359 Janus – 307 Konca Henryk – 108, 109 Jarosz – 213 Koprianiuk Witold – 185, 186 Jaroszewicz Piotr – 44, 82, 100, 102, Kornacki Lucjan – 468 107, 296, 306 Kornas Stefan – 98 Jaruzelski Wojciech – 226, 233, 247, Kościuszko Tadeusz – 296, 300, 301, 251, 252, 257, 262, 267, 282, 285, 287, 437 315, 333, 337, 345, 355, 362, 371, 372, Kowalik Franciszek – 462 404, 410, 418, 422, 438, 444, 479 Kowalik H. – 160, 376 Jarzyński Wirgiliusz – 226 Kozłowski T. – 10, 38, 423, 429, 441 Jaskuła – 51 Krasnodębski Krzysztof – 51, 52 Jastrzębska K. – 10, 17, 18, 20, 33, 35, 37 Kraśnicki Zdzisław – 471 Jedynak Andrzej – 172 Krukowski Janusz – 215, 229 Juan Carlos – 75 Kryński Piotr – 91 Jurczyk Marian – 401, 444 Krzak Marian – 405, 406 Jurzyk – 62 Krzymowska Elżbieta – 39, 40 Juśkiewicz Z. – 415 Kubasiewicz Janusz – 113 Kublikowski Maciej – 36, 248, 251, 268, K 277, 296, 301, 379, 421, 427, 441 Kacała Andrzej – 217, 445, 446 Kucharski Włodzimierz – 52 Kaczorowski A. – 10, 38, 423 Kucharuk Zbigniew – 379, 392 Kamiński Ł. – 10, 102 Kujszczyk Adam – 359

499 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Kujszczyk Czesław – 359 Mateńka Jan – 402 Kujszczyk Katarzyna – 359 Matus Roman – 229 Kukla Wiesław – 196 Marks Karol – 28, 68 Kulikow Wiktor – 286, 336 Mazowiecki Tadeusz – 402 Kułaj Jan – 310, 311, 435, 446 Mazur – 196 Kurek Jan – 91, 155 Mazur Jan – 28, 39, 66, 67, 73, 92, 95, 96, Kurek Stanisław – 91 97, 99, 112, 121, 155, 188, 266, 268, 363, Kurkowska H. – 26 396, 398, 434 Kuroń Jacek – 56, 285, 302, 309, 319, 468 Michalak Jan – 444 Kwiatkowski S. – 464 Michnik Adam – 56, 274, 284, 285, 302, 313, 361 L Mickiewicz Adam – 74, 363 Lamentowicz Wojciech – 286, 287 Mierzejewski Piotr – 94 Lenin Władimir – 28, 68, 296 Mięsak Stefan – 18 Leoński Z. – 16 Migo Aleksander – 255 Lipiński – 229 Mikołajczyk Stanisław – 309 Lipiński Bogdan – 52 Mikołajska Halina – 56 Lipiński Edward – 91, 401 Milczarek Leonard – 18, 338 Lipka-Chudzik Józef – 155, 157, 229 Milczarek Maria – 160 Lokaj J. – 173 Milkowski Stanisław – 229 Luszniewicz J. – 366 Miłosz Czesław – 301, 363 Mirosław J. – 78 Ł Miszczuk Józef – 379 Łatka R. – 76 Mizikowski Jan – 33, 34, 126, 311, 363, Łopatka Adam – 319 373, 394, 437 Łukasiewicz Ryszard – 141, 143 Młynarski Zdzisław – 72 Moczar Mieczysław – 227, 287 M Moczulska Maria – 302, 303 Mach Stanisław – 247, 313 Moczulski Leszek – 157, 164, 193, 236, Machynia Jan – 179 278, 279, 299, 302, 364 Maciejewski M. – 197 Modzelewski Karol – 217, 309, 401 Magier D. – 15, 17, 19, 21, 23, 27, 30, 38 Mołodkiewicz A. – 306 Maj Tadeusz – 167 Mołotow – 309, 357 Majchrzak G. – 367, 465 Musiej Sławomir – 379 Makuch – 177 Malinowski Ludwik – 56 N Maliszewski Alojzy – 57 Narożniak Jan – 174 Małcurzyński Karol – 227 Nawrocki J. – 457 Małkowski Andrzej – 245 Nicewicz Adam – 294 Marciniak Stefania – 18, 291 Niemaczek Ryszard – 5 Marian Henryk – 448 Nowak Adam – 222 Matczuk Irena – 39 Nowak Ryszard – 170

500 SKOROWIDZ OSÓB

Nowosielska Maria – 475 Pućka Ryszard – 18, 39, 40 Norwid Cyprian Kamil – 349, 363 Putrament Jerzy – 319 Pyżewska A. – 10 O Obodowski Janusz – 332 R Olaszek J. – 332 Radkiewicz Stanisław – 319 Olbrychski Daniel – 56, 295 Rakowski Mieczysław – 21, 150, 161, Olesiejuk Jan – 157 227, 254, 256, 319, 331, 332, 342, 346, Olko T. – 10, 89, 117, 118, 169, 184, 223, 376 230, 373 Rama Józef – 185, 219 Olszak Marian – 91 Reagan Ronald – 330, 347 Olszowski Jerzy – 312 Reiff Ryszard – 227 Olszowski Stefan – 198, 201, 284, 286, Remek Vladimír – 66 319, 376, 421, 460 Ribbentrop – 309, 357 Orzechowski Jan – 228 Rogalski A. – 11 Orzechowski Marian – 108 Rożek Janusz – 378 Orzełowski Tadeusz – 268 Rubin Władysław – 72 Ostanek Zdzisław – 37 Rudka Stanisław – 44 Owsiński J. M. – 367 Rulewski Jan – 36, 247, 252, 253, 401, Ozdowski Jerzy – 172 405 Rutkowski Józef – 51, 52 P Rutkowski Zdzisław – 475 Paterek – 460 Ruzikowski T. – 472 Paweł VI – 28, 69, 95 Rybicki Zygmunt – 319 Piaszcha Elżbieta – 229 Piechuta Zbigniew – 475 S Pielasa Stanisław – 94 Sadłowska Teresa – 39 Pietrzak Marian – 57 Saliński – 292 Pilich Jerzy – 52 Samsonowicz Henryk – 441 Piłka Franciszek – 117 Sapeło Piotr – 174 Piłka Marian – 33, 117 Schultz Z. – 312 Piłsudski Józef – 231, 368, 437, 469 Senderska Wanda – 44 Pinkowski Józef – 130, 145, 151, 171 Sienkiewicz Henryk – 74 Pisarski G. – 312 Sikorski Marek – 185, 219, 225 Pius XII – 104 Sikorski Władysław – 261 Plucińska Irena – 359 Simonides Dorota – 227 Pluciński Andrzej – 359 Siudek Polikarp – 277 Pluciński Feliks – 359 Siudek Zenon – 277, 296, 297 Politowska B. – 221 Siwak Albin – 266, 314, 340, 346, 347, Polski J. – 78 371, 387, 388, 389, 407 Poniatowski Ryszard – 219 Skarżanka Hanna – 301, 363, 397 Ptach Klemens – 478 Skomorowski Stanisław – 18, 481

501 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Skomorucha Wacław – 67, 73, 93, 296, Turkowski Paweł – 204, 415 300, 301, 310, 311 Tyrański Kazimierz – 160 Skorupa Witalis – 359 Skorupka S. – 26 U Sokorski Włodzimierz – 443 Urbaniak Roman – 375 Sosnowski Stefan – 54 Stalin Józef – 286 W Stański Tadeusz – 236, 266, 278, 279, Wajda Andrzej – 238, 375 359 Wajszczuk Sławomir – 62 Staszewski M. – 21 Walecki – 478 Stępień W. – 77, 79 Walicki Andrzej – 15 Stępniak Adam – 18 Waligóra G. – 10 Stosio Jan – 274, 453 Wałęsa Lech – 140, 145, 156, 190, 193, Stroba Jerzy – 72 217, 220, 225, 261, 275, 287, 297, 298, Strykier Krzysztof – 89 310, 336, 365, 399, 401, 402, 406, 410, Stychut T. – 279 411, 435, 438, 444, 465, 467, 470, 479 Subda Tadeusz – 51, 52 Waniek D. – 21 Supruniuk A. – 231, 364 Wasilewski Henryk – 219 Supruniuk M. – 231, 364 Welik G. – 11 Sychuta Jerzy – 278 Werblan Andrzej – 287 Szeremietiew Romuald – 236, 278 Wiąckiewicz Modest – 294 Szuba Wojciech – 54 Wieczorek Janusz – 162 Szczepański Maciej – 143, 163, 296 Wierzbicki Andrzej – 311 Szpakowski Zdzisław – 308 Wilczyński Franciszek – 310 Szumiło M. – 19 Wilk Mieczysław – 57 Szymański Edward – 265 Wincenty D. – 32 Szymański S. – 306 Witowski Mieczysław – 186, 219 Szyszka Albin – 411 Wojna Ryszard – 132, 150 Wojtczuk Bogdan – 18, 38 Ś Wojtyła Karol – 28, 34, 39, 68, 69, 70, 71, Śliwka Zdzisław – 305 72, 73, 74, 76, 87, 88, 90, 92, 93, 94, 95, Świderski Jerzy – 18, 167 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, Świrgoń Waldemar – 179, 238 107, 110, 111, 131, 190, 380 Woźniak Marian – 18, 321, 366 T Woźniakowski – 62 Tchórzewski Krzysztof – 10, 441 Wójcicki Tadeusz – 229 Thom F. – 26 Wójcik Z. – 469 Tischner Józef – 402 Wujek Kazimierz – 355 Tito Josip – 144 Wujek Robert – 157 Tomaszewski Jan – 228 Wysokiński – 229 Torbus Zenon – 318 Wyszyński Józef – 222 Trembecki J. – 77 Wyszyński Stefan – 60, 65, 69, 75, 96,

502 SKOROWIDZ OSÓB

104, 110, 131, 188 Wytrążałek W. – 16

Z Zadrożyński Edmund – 114 Zajączkowska Eugenia – 358 Zajączkowski Andrzej – 193 Zajączkowski Wiesław – 291, 358 Zakrzewski R. – 305 Zalewski K. – 52, 53 Załęski Jan – 171 Zawadzki Aleksander – 310 Zawistowski A. – 366 Zelent Marek – 446 Zembrzuski Marian – 402 Zieliński – 277 Ziembiński Wojciech – 308, 309 Zięba Ryszard – 238 Ziębiński Wojciech – 278, 279 Zwierz Władysław – 91 Zwolski M. – 10

Ż Żabiński Andrzej – 214 Żałobka Zdzisław – 204 Żelazowski Zdzisław – 219 Żukowski M. – 19 Żwirska H. – 444 Życzkowski Zbigniew – 441 Żyłan J. – 220, 221, 447

503

SKOROWIDZ MIEJSCOWOŚCI

Skorowidz miejscowości

A D Adamów – 99, 115, 134, 198, 212 Dębe Wielkie – 47, 88, 89, 127, 137, Anielinek – 219 178, 179, 187, 199, 202, 218, 234, 256, Auschwitz – 89 261, 262, 313, 335, 359, 441, 447 Dobre – 71, 91, 101, 166 B Domanice – 196, 433 Baczki – 149 Dziechciniec – 433 Belgrad – 60 Biała Podlaska – 100, 214, 437 E Białobrzegi – 53 Elbląg – 237, 437 Białystok – 113 Emilianówka – 219 Bielany – 66, 93, 99, 114, 115, 116, 129, 130, 159, 219, 234, 235, 237, 238, 250, G 288, 302, 335, 354, 355 Gałki – 219 Bielsko-Biała – 220, 222, 223 Garwolin – 12, 13, 21, 45, 53, 94, 113, Bojmie – 118 115, 123, 125, 129, 133, 139, 143, 150, Borków – 221 151, 153, 158, 159, 161, 162, 164, 168, Borowie – 66, 115, 151, 221, 234, 235 169, 177, 189, 190, 199, 200, 209, 210, Broszków – 108 211, 212, 217, 224, 229, 234, 235, 237, Brzoza – 441, 447 245, 250, 253, 254, 258, 261, 266, 290, Brzozowa – 113 315, 330, 331, 336, 340, 346, 354, 359, Burzec – 433 370, 371, 372, 375, 377, 404, 406, 423, Bydgoszcz – 36, 173, 247, 248, 249, 251, 426, 427, 433, 436, 437, 447, 461, 462 252, 253, 254, 256, 259, 261, 267, 269, Gdańsk – 31, 34, 124, 133, 138, 139, 275, 289, 297, 306, 368, 442 140, 145, 153, 157, 161, 179, 188, 190, 195, 200, 217, 221, 223, 227, 233, 237, C 251, 275, 285, 297, 299, 341, 365, 366, Chełm – 112 399, 401, 409, 410, 416, 476 Chochołów – 113 Gdynia – 359 Chorzów – 266, 318, 444 Gniezno – 89, 103, 107 Cegłów – 59, 101, 129, 156, 164, 302 Gończyce – 28, 68, 198, 260 Ceranów – 59 Górzno – 90, 91, 235 Ciechanów – 275, 297, 298 Grębków – 100, 154, 161, 162, 185, 214, Czechy – 134 217, 218, 221, 224, 234, 238 Czernichów – 359 Grochów – 294 Częstochowa – 74, 76, 89, 92, 97, 102, Grodzisk – 106 103, 104, 105, 107, 110, 113, 131, 351

505 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

H Krosno – 255 Huta Dąbrowa – 13, 340 Krościenko – 113 Krypy – 294 I Krzesk – 336, 433 Iganie – 35, 118, 275 Krzywda – 91, 130, 211, 212, 261, 329, 340 J Kupientyn – 480 Jabłonna Lacka – 163, 165, 250, 302 Jadów – 149, 224, 299 L Jakubów – 71, 115, 219, 447 Latowicz – 88, 129, 165, 171, 234, 335, Jarnów – 475 368, 447 Jasna Góra – zob. Częstochowa Liw – 21, 100, 218, 226, 294, 335, 346 Jastrzębie-Zdrój – 195, 196, 217, 227 Londyn – 308 Jaźwinów – 340 Lublin – 11, 16, 17, 19, 41, 74, 116, 122, Jedlanka – 13 194, 215, 220, 222, 228, 229, 239, 242, 243, 244, 250, 252, 253, 256, 286, 289, 294, 303, K 308, 310, 320, 327, 335, 346, 347, 363, 368, Kalwaria Zebrzydowska – 106 378, 382, 383, 384, 385, 391, 392, 393, 394, Kałuszyn – 12, 38, 59, 70, 93, 108, 123, 395, 396, 397, 398, 412, 422, 449, 460, 473 125, 151, 154, 185, 186, 195, 198, 199, 207, 209, 210, 211, 212, 217, 218, 219, 223, 225, Ł 227, 234, 238, 313, 325, 329, 330, 331, 341, Ładzyń – 183 363, 406, 411 Łaskarzew – 12, 13, 21, 115, 125, 127, Kamionna – 220, 224 169, 209, 211, 329, 335, 427 Katowice – 389, 407, 476 Łochów – 12, 27, 45, 47, 48, 50, 55, 78, Katyń – 34, 116, 117, 118, 119, 124, 157, 99, 123, 125, 127, 128, 129, 133, 134, 139, 163, 231, 287, 299, 309, 336, 338, 363, 364, 148, 149, 155, 158, 172, 174, 189, 195, 202, 373, 377, 410 212, 217, 220, 221, 223, 224, 234, 238, 250, Kłoczew – 38, 149, 163, 210, 234, 324, 301, 329, 331, 332, 335, 336, 339, 341, 346, 325, 335, 338, 354, 369 351, 352, 356, 360, 363, 367, 375, 401, 407, Kodeń – 299 410, 414, 423, 433, 439, 441, 442, 447, 475 Kołbiel – 47, 61, 115, 163, 168, 207, 224 Łosice – 184, 220, 299, 358 Kopcie – 74, 214 Łódź – 89, 286 Korytnica – 164 Łomazy – 358 Kosów Lacki – 157, 164, 211, 212, 369 Łuków – 12, 14, 21, 38, 45, 51, 53, 54, 58, Koszalin – 362 64, 82, 90, 91, 94, 99, 105, 113, 114, 115, Kotuń – 27, 44, 91, 94, 99, 108, 134, 157, 116, 118, 123, 127, 134, 136, 138, 139, 140, 159, 211, 226, 237, 238, 283, 288, 302, 313, 143, 146, 147, 148, 151, 153, 154, 155, 330, 335, 341, 369 157, 171, 172, 173, 190, 195, 198, 199, 200, Kozielsk – 118, 119, 157 202, 210, 211, 212, 214, 215, 218, 220, 221, Kozienice – 202 222, 223, 224, 225, 227, 229, 234, 235, 237, Kraków – 72, 89, 437 245, 247, 249, 250, 251, 252, 253, 254, 255,

506 SKOROWIDZ MIEJSCOWOŚCI

256, 260, 261, 265, 266, 295, 302, 315, 317, N 328, 337, 338, 340, 341, 342, 346, 347, 348, Niwiski – 433 359, 360, 361, 377, 378, 406, 409, 410, 414, Nowa Huta – 12 418, 419, 420, 421, 426, 428, 436, 437, 439, Nowy Sącz – 113 443, 444, 445, 447, 465, 468, 469, 470, 471, Nowy Targ – 107 479, 481 O M Olsztyn – 368 Maciejowice – 211, 471 Olszyc Szlachecki – 214 Madryt – 161 Opole – 98 Malowa Góra – 113 Opole Stare – 89, 113, 117, 283 Miastków – 115, 183, 212, 234 Osieck – 90, 99, 234, 235, 340 Miednoje – 364 Ostaszków – 118, 119, 157, 364 Miedzna – 115, 116, 346 Ostrówek Węgrowski – 27, 34, 45, 46, Międzyrzec Podlaski – 112 47, 48, 51, 52, 55, 143, 149, 207, 210, 212, Mińsk Mazowiecki – 12, 14, 44, 45, 47, 260, 262, 310, 401, 425, 475 51, 53, 54, 69, 75, 93, 94, 122, 123, 125, Oświęcim – 92, 105, 106 126, 128, 129, 130, 133, 134, 139, 140, 143, Otłoczyn – 124 146, 147, 148, 149, 150, 151, 155, 161, 162, Otwock-Świder – 226 163, 171, 172, 174, 175, 179, 185, 188, 189, 190, 192, 194, 195, 198, 199, 200, 201, 203, P 204, 205, 207, 209, 210, 211, 212, 217, 219, Paprotnia – 134, 461 221, 223, 224, 225, 227, 228, 234, 235, 237, Parysów – 21, 154, 164, 211 239, 243, 244, 249, 251, 253, 254, 255, 256, Patok – 59 257, 258, 259, 260, 261, 262, 265, 266, 291, Pilawa – 93, 117, 127, 138, 148, 151, 158, 302, 303, 305, 312, 313, 315, 325, 328, 329, 198, 199, 202, 209, 212, 221, 258, 260, 261, 330, 331, 332, 335, 336, 337, 338, 339, 341, 302, 412, 415, 448 342, 345, 347, 350, 351, 352, 353, 354, 355, Płock – 27, 34, 49 359, 360, 361, 363, 366, 367, 368, 369, 375, Polik – 433 376, 377, 404, 405, 406, 409, 410, 411, 414, Polków-Sagały – 214 418, 420, 424, 425, 426, 427, 436, 439, 446, Polubicze – 113 447, 461, 466, 471, 474, 479 Poświętne – 159, 187, 224, 235 Mokobody – 21, 159, 235, 288, 294, 341, Poznań – 16, 37, 74, 238, 309, 356, 360 346, 354, 360, 413, 435, 480 Przesmyki – 159, 164, 165, 172, 235, 250, Mołomotki – 230 460 Mordy – 12, 21, 90, 91, 112, 123, 129, Przywory – 214, 219, 412, 433 133, 151, 153, 154, 157, 169, 171, 207, 301, Pustelnik – 183 302, 331, 339, 363, 445, 447 Morszków – 459 R Moskwa – 146, 271, 275, 286, 297, 310 Radom – 27, 34, 48, 49, 50, 53, 54, 122, Mrozy – 93, 99, 101, 134, 155, 174, 212, 252, 284, 309, 339, 340, 368, 438, 441, 234, 235, 299, 351 456, 465, 466, 467, 468, 470

507 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

Radoryż – 91 406, 407, 411, 414, 418, 424, 427, 439, Ravensbrück – 89 447, 462, 475 Repki – 115, 129, 130, 134, 163, 172, Stanin – 66, 71, 163, 172, 212, 335, 447 195, 207, 218, 219, 288, 302, 357, 399, Stanisławów – 99, 128, 129, 136, 172, 437 183, 187, 195, 207, 219, 235, 237, 238, Retków – 219 302, 341, 346 Ryżki – 198, 210, 212 Sterdyń – 129, 165, 207, 218, 335 Rzeszów – 225, 231, 351, 389, 407, 437, Stoczek Łukowski – 12, 21, 88, 93, 99, 442 128, 130, 133, 164, 165, 174, 175, 190, Rzewuski – 164 210, 212, 224, 250, 261, 330, 331, 337, Rzym – 99 339, 341, 342, 347, 351, 356, 360, 363, 375, 410, 413, 468, 474 S Stoczek Węgrowski – 21, 139, 175 Sabinka – 89 Stojadła – 259 Sabnie – 106, 116, 164, 224, 235, 237, Strachówka – 115, 134, 221, 378 335, 480 Suchodół – 214 Sadowne – 98, 134, 148, 154, 179, 181, Suchożebry – 60, 128, 235, 329 235, 238, 355 Szczecin – 127, 137, 139, 140, 185, 196, Serokomla – 168 217, 227, 231, 310, 401 Serpelice – 113 Szczygłowice – 402 Siedliska – 169, 219 Siedzów – 448 Ś Siennica – 59, 71, 88, 93, 98, 99, 129, 130, Środa Wielkopolska – 358 134, 155, 159, 163, 171, 174, 187, 197, Świdnica – 443 212, 225, 260, 302, 335, 336, 338, 341, Świniary – 245 346, 351, 353, 368, 369, 414, 448 Sinołęka – 108 T Skierniewice – 466 Tarnobrzeg – 445 Skórzec – 94, 214, 250, 357, 435, 460, 475 Terespol – 116, 125 Sobiegursk – 53 Toruń – 231, 442, 443 Sobienie-Jeziory – 195, 207, 211, 218, Trąbki – 13, 117 219, 224, 234 Treblinka – 336 Sobolew – 116, 198, 211, 212, 218 Trojanów – 101, 199, 404, 405 Sokołów Podlaski – 12, 21, 38, 45, 64, Trójmiasto – zob. Wybrzeże. 68, 69, 84, 85, 94, 113, 114, 115, 116, 118, Trzebiatów – 444 125, 126, 127, 128, 133, 139, 151, 155, Trzebieszów – 94, 104, 207, 212, 224, 157, 161, 162, 164, 174, 175, 195, 209, 250, 299 210, 211, 225, 226, 227, 235, 237, 250, Turna – 423, 441 251, 260, 261, 294, 296, 310, 323, 324, Tyborów – 59 325, 328, 329, 330, 331, 332, 335, 339, Twarogi – 220, 221 341, 342, 345, 351, 352, 353, 354, 256, Tylmanowa – 113 360, 363, 365, 366, 367, 377, 404, 405,

508 SKOROWIDZ MIEJSCOWOŚCI

U Wola Starogrodzka – 164 Ulan – 214 Woźniki – 220 Ursus – 27, 34, 49, 50, 54, 284, 309, 460, Wrocław – 154, 225 469 Wrzosów – 127 Ustrzyki Dolne – 37 Wybrzeże – 27, 34, 122, 124, 127, 128, 129, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 138, W 140, 145, 155 Wadowice – 106 Wysoczyn – 219, Warszawa – 9, 10, 11, 15, 16, 17, 21, 26, 35, 37, 47, 48, 88, 89, 90, 92, 93, 94, 96, Z 97, 98, 99, 100, 102, 105, 106, 107, 116, Zamość – 146 117, 118, 123, 124, 125, 127, 146, 151, Zawady – 112 155, 159, 166, 174, 179, 185, 187, 188, Zbuczyn – 100, 115, 116, 126, 128, 129, 189, 194, 196, 207, 208, 210, 219, 220, 134, 151, 153, 154, 169, 172, 199, 202, 225, 229, 230, 231, 233, 236, 238, 251, 335, 435 253, 266, 301, 305, 306, 311, 313, 321, Zembry – 250 326, 327, 328, 332, 337, 351, 353, 354, Zieleniec – 179, 181 355, 358, 359, 364, 366, 367, 370, 372, Zielona Góra – 445 373, 401, 407, 411, 412, 413, 441, 448, Zimna Woda – 433 459, 472 Watykan – 63, 76 Ż Węgrów – 12, 14, 53, 115, 125, 126, Żarnówka – 214 129, 133, 139, 143, 147, 149, 150, 151, Żelechów – 12, 14, 21, 59, 125, 143, 154, 178, 190, 192, 198, 203, 209, 211, 164, 209, 212, 224, 225, 229, 234, 256, 235, 245, 258, 259, 299, 311, 331, 335, 261, 303, 474 337, 340, 342, 346, 351, 363, 365, 370, Żeliszew – 91, 225 377, 406, 424, 426, 437, 461, 467 Życzyn – 199 Wierzbno – 74, 277, 296, 297 Żyrardów – 445 Wilga – 21, 99, 115, 136, 159, 168, 169, 170, 197, 235, 250 Wiśniew – 78, 129, 172, 196, 207, 214, 219, 224, 238, 245, 250, 288, 302, 435, 444 Wity – 59 Włocławek – 37, 265 Wodynie – 153, 154, 157, 164, 172, 190, 195, 207, 214, 219, 221, 224, 237, 250, 288, 298, 335, 435, 475, 480 Wojcieszków – 59, 115, 168, 169, 170, 212, 219 Wojewódki Górne – 219 Wola Mysłowska – 21, 212, 235

509

WYKAZ SKRÓTÓW

Wykaz skrótów

APS – Archiwum Państwowe w Siedlcach AR – Akademia Rolnicza BP – Biuro Polityczne CDOKP – Centralna Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych CPN – Centrala Produktów Naftowych CRZZ – Centralna Rada Związków Zawodowych CZKiOR – Centralny Związek Kółek i Organizacji Rolniczych CZSS – Centralny Związek Spółdzielni Spożywców DRKP – Dyrekcja Regionalna Kolei Państwowych FJN – Front Jedności Narodu FOK – Fabryka Opakowań Kosmetycznych „Pollena” w Łaskarzewie FPN – Front Porozumienia Narodowego FSO – Fabryka Samochodów Osobowych FSZMP – Federacja Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej FUD – Fabryka Urządzeń Dźwigowych w Mińsku Mazowieckim GRN – Gminna Rada Narodowa GS – Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” GZKiOR – Gminny Związek Kółek i Organizacji Rolniczych HSPS – Harcerska Służba Polsce Socjalistycznej IPN – Instytut Pamięci Narodowej KBWE – Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie KC – Komitet Centralny KGW – Koło Gospodyń Wiejskich KK – Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność” KKP – Krajowa Komisja Porozumiewawcza „Solidarności” KMiG – Komitet Miasta i Gminy KOR – Komitet Obrony Robotników KPN – Konfederacja Polski Niepodległej KSR – Konferencja Samorządu Robotniczego KSS-KOR – Komitet Samoobrony Społecznej „KOR” KU – Komitet Uczelniany PZPR KW MO – Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej KZ – Komisja Zakładowa NSZZ „Solidarność” KZ – Komitet Zakładowy PZPR KZ – Komitet Założycielski „Solidarności” LZS – Ludowe Zespoły Sportowe ŁZPS – Łukowskie Zakłady Przemysłu Skórzanego

511 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

MGK – Miejsko-Gminny Komitet PZPR MKS – Międzyzakładowy Komitet Strajkowy MKZ – Międzyzakładowy Komitet Założycielski MRN – Miejska Rada Narodowa NK – Naczelny Komitet NRD – Niemiecka Republika Demokratyczna NSZZ – Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” NSZZ RI – Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidarność” NZS – Niezależne Zrzeszenie Studentów OHP – Ochotnicze Hufce Pracy OK – Okręgowy Komitet OKP – Ogólnopolski Komitet Protestacyjny NSZZ RI „Solidarność” OKZ – Ogólnopolski Komitet Założycielski NSZZ RI „Solidarność” OOP – Oddziałowa Organizacja Partyjna OSP – Ochotnicza Straż Pożarna PAP – Polska Agencja Prasowa PBROL – Przedsiębiorstwo Budownictwa Rolniczego PBDiM – Przedsiębiorstwo Budowy Dróg i Mostów PEC – Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej PGM – Przedsiębiorstwo Gospodarki Maszynami PGR – Państwowe Gospodarstwo Rolne PHSRA – Przedsiębiorstwo Handlu Sprzętem Rolniczym Agroma PKP – Polskie Koleje Państwowe PKS – Państwowa Komunikacja Samochodowa POM – Państwowy Ośrodek Maszynowy POP – Podstawowa Organizacja Partyjna PPFUS – Przedsiębiorstwo Państwowe Fabryka Urządzeń Samochodowych PPR – Polska Partia Robotnicza PRL – Polska Rzeczpospolita Ludowa PSTBK – Przedsiębiorstwo Sprzętowo-Transportowe Budownictwa Komunalnego w Garwolinie PTTK – Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze PZPR – Polska Zjednoczona Partia Robotnicza RDP – Rejon Dróg Państwowych RFN – Republika Federalna Niemiec RMP – Ruch Młodej Polski ROPCiO – Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela RSP – Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna RWE – Radio Wolna Europa RZ – Rada Zakładowa SD – Stronnictwo Demokratyczne

512 WYKAZ SKRÓTÓW

SDP – Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich SGGW – Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie SKR – Spółdzielnia Kółek Rolniczych SPBP – Siedleckie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego STW – Spółdzielnia Transportu Wiejskiego SZSP – Socjalistyczny Związek Studentów Polskich TVP – Telewizja Polska UOP – Uczelniana Organizacja Partyjna UW – Uniwersytet Warszawski UW – Urząd Wojewódzki WK – Wojewódzki Komitet WKKP – Wojewódzka Komisja Kontroli Partyjnej WKO – Wojewódzki Komitet Obrony WLKS – Wytwórnia Lekkich Konstrukcji Stalowych „Mostostal” w Siedlcach WOKI – Wojewódzki Ośrodek Kształcenia Ideologicznego WOPR – Wojewódzki Ośrodek Postępu Rolniczego WOSP – Wyższa Oficerska Szkoła Pożarnictwa WPHW – Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Handlu Wewnętrznego WPIW – Wydział Pracy Ideowo-Wychowawczej WRN – Wojewódzka Rada Narodowa WRZZ – Wojewódzka Rada Związków Zawodowych WSD – Wyższe Seminarium Duchowne WSRP – Wyższa Szkoła Rolniczo-Pedagogiczna w Siedlcach WSS – Wojewódzka Spółdzielnia Spożywców WSW – Wojewódzki Sztab Wojskowy WUSW – Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych WUT – Wojewódzki Urząd Telekomunikacyjny WZD – Wojewódzki Zjazd Delegatów „Solidarności” WZKiOR – Wojewódzki Związek Kółek i Organizacji Rolniczych WZKR – Wojewódzki Związek Kółek Rolniczych WZPS – Warszawskie Zakłady Przemysłu Skórzanego ZBoWiD – Związek Bojowników o Wolność i Demokrację ZHP – Związek Harcerstwa Polskiego ZMiN – Zakłady Mechaniczne im. Nowotki w Siedlcach ZMP – Zakłady Mechaniczno-Precyzyjne „Mera-Błonie” w Siedlcach ZMW – Związek Młodzieży Wiejskiej ZNP – Związek Nauczycielstwa Polskiego ZNTK – Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego w Mińsku Mazowieckim ZPD/ZPDZ – Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Karo” w Siedlcach ZPP – Zakład Produkcji Podzespołów „Polmo” w Siedlcach ZSG – Zespół Szkół Gastronomicznych ZSL – Zjednoczone Stronnictwo Ludowe

513 SIEDLECKA KONTRREWOLUCJA OCZAMI KOMUNISTÓW

ZSMP – Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej ZTSZ – Zakłady Tworzyw Sztucznych „Veritas” w Dębem Wielkim ZUM – Zakład Usług Mechanicznych ZUS – Zakład Ubezpieczeń Społecznych ZUT – Zakład Urządzeń Technicznych „Bumar-Proma” w Ostrówku Węgrowskim Oddział w Łochowie ZW – Zarząd Wojewódzki ZWUT – Zakłady Wytwórcze Urządzeń Telefonicznych w Mińsku Mazowieckim ZZPŁ Związek Zawodowy Pracowników Łączności

514