Strategia Rozwoju Gminy na lata 2015 – 2022

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Spis tre ści

1. Wst ęp ...... 6

2. Obszar i czas realizacji Strategii ...... 8

3. Aktualna sytuacja społeczno-gospodarcza na obszarze obj ętym Strategi ą ...... 8 3.1. Podstawowe dane dotycz ące obszaru...... 8 3.1.1. Poło żenie ...... 8 3.1.2. Powierzchnia ...... 12 3.1.3. Ludno ść ...... 13 3.1.4. Środowisko przyrodnicze ...... 14 3.1.5. Rys historyczny ...... 26 3.1.6. Rys kulturowy ...... 29 3.2. Zagospodarowanie przestrzenne ...... 35 3.2.1. Infrastruktura techniczna ...... 35 3.2.2. Własno ść nieruchomo ści ...... 40 3.2.3. Stan obiektów dziedzictwa kulturowego ...... 40 3.2.4. Uwarunkowania ochrony środowiska ...... 44 3.3. Sfera społeczna ...... 44 3.3.1. Sytuacja demograficzna i społeczna na danym obszarze ...... 44 3.3.2. Warunki i jako ść życia mieszka ńców ...... 52 3.3.3. Oświata i edukacja ...... 55 3.3.4. Opieka zdrowotna ...... 60 3.3.5. Okre ślenie grup społecznych wymagaj ących wsparcia ...... 60 3.3.6. Rynek pracy ...... 69 3.4. Sfera ekonomiczna...... 72 3.4.1. Gospodarka ...... 72 3.4.2. Turystyka ...... 78 3.5. Analiza SWOT ...... 80 3.6. Identyfikacja najwa żniejszych problemów wyst ępuj ących na danym obszarze ...... 85

4. Cele ogólne i szczegółowe rozwoju danego obszaru ...... 91

~ 1 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

5. Zadania zmierzaj ące do poprawy sytuacji na danym obszarze ...... 96 5.1. Zmiany w strukturze gospodarczej obszaru ...... 96 5.2. Zmiany w sposobie u żytkowania terenu ...... 96 5.3. Rozwój systemu komunikacji i infrastruktury...... 96 5.4. Poprawa stanu środowiska ...... 97 5.5. Poprawa stanu środowiska kulturowego ...... 97 5.6. Poprawa warunków i jako ści życia mieszka ńców ...... 98

6. Realizacja zada ń ...... 99 6.1. Planowane zadania inwestycyjne w okresie 2015 – 2022...... 99 6.2. Zadania planowane do realizacji po roku 2022 ...... 110 6.3. Powi ązania realizowanych zada ń z innymi działaniami realizowanymi na terenie powiatu/województwa ...... 110

7. Oczekiwane wska źniki efektów realizacji Strategii ...... 126

8. Plan finansowy ...... 128

9. System wdra żania Strategii ...... 132

10. Sposoby monitorowania, oceny i komunikacji społecznej Strategii ...... 134 10.1. System monitorowania ...... 134 10.2. Sposób oceny ...... 135 10.3. Sposób inicjowania współpracy pomi ędzy sektorem publicznym, prywatnym i organizacjami pozarz ądowymi ...... 137 10.4. Działania informacyjne i promocja Strategii ...... 141

~ 2 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Spis tabel

Tabela 1: Powierzchnia powiatu brzezi ńskiego, miasta oraz gmin wiejskich le żą cych w obr ębie powiatu ______12 Tabela 2: Klasy bonitacyjne gruntów ornych w gminie Dmosin ______14 Tabela 3: Ilo ści pyłów i gazów wprowadzonych do powietrza z terenu gminy Dmosin w 2002 r. [Mg/rok] ______18 Tabela 4: Powierzchnia gruntów le śnych w Gminie Dmosin ______19 Tabela 5: Pomniki przyrody w Gminie Dmosin ______22 Tabela 6: Drogi powiatowe na obszarze Gminy Dmosin ______35 Tabela 7: Drogi gminne na obszarze Gminy Dmosin ______36 Tabela 8: Wodoci ągi w Gminie Dmosin ______38 Tabela 9: Kanalizacja w Gminie Dmosin ______38 Tabela 10: Gromadzenie i wywóz nieczysto ści ciekłych w Gminie Dmosin ______39 Tabela 11: Zmieszane odpady zebrane w ci ągu roku w obszaru Gminy Dmosin ______39 Tabela 12: Liczba ludno ści faktycznie zamieszkuj ącej Gmin ę Dmosin (stan w dniu 31 XII) ______45 Tabela 13: Ludno ść wg grup wieku w Gminie Dmosin ______46 Tabela 14: Ludno ść w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej), produkcyjnym i poprodukcyjnym w Gminie Dmosin na dzie ń 31 grudnia ______47 Tabela 15: W % ogółem ludno ść w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej), produkcyjnym i poprodukcyjnym w gminach wiejskich powiatu brzezi ńskiego i w powiecie na dzie ń 31.12.2014 roku 48 Tabela 16: Ruch naturalny ludno ści w Gminie Dmosin w latach 2003 - 2014 ______49 Tabela 17: Przyrost naturalny w gminach wiejskich powiatu i powiecie brzezi ńskim ______50 Tabela 18: Saldo migracji wewn ętrznych i zagranicznych dla Gminy Dmosin w latach 2003 - 2014 _ 51 Tabela 19: Zameldowania i wymeldowania w ruchu wewnętrznym w Gminie Dmosin ______52 Tabela 20: Saldo migracji wewn ętrznych w poszczególnych gminach wiejskich powiatu brzezi ńskiego oraz w powiecie w latach 2003 - 2014 ______52 Tabela 21: Zasoby mieszkaniowe w Gminie Dmosin w latach 2003 - 2013 ______52 Tabela 22: Zasoby mieszkaniowe wg form własno ści ______53 Tabela 23: Korzystaj ący z instalacji w % ogółu ludno ści ______54 Tabela 24: Mieszkania wyposa żone w urz ądzenia techniczno-sanitarne w Gminie Dmosin ______55 Tabela 25: Dzieci w wieku 3 - 6 lat obj ęte wychowaniem przedszkolnym w gminach wiejskich powiatu brzezi ńskiego oraz w powiecie brzezi ńskim [%] ______56 Tabela 26: Edukacja ______56 Tabela 27: Poziom wykształcenia ludno ści w Gminie Dmosin (ostatnie dost ępne dane 2002 rok) __ 57 Tabela 28: Poziom wykształcenia w poszczególnych powiatach woj. łódzkiego w roku 2011 ______57 Tabela 29: Uczniowie przypadaj ący na 1 komputer z dost ępem do Internetu przeznaczony do u żytku uczniów (osoby) w gminach wiejskich powiatu brzezi ńskiego i w powiecie ______58 ~ 3 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Tabela 30: Liczba beneficjentów pomocy społecznej oferowanej przez GOPS w Dmosinie ______63 Tabela 31: Przest ępstwa na terenie Gminy Dmosin ______67 Tabela 32: Liczba zarejestrowanych osób bezrobotnych w Gminie Dmosin ______69 Tabela 33:Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludno ści w wieku produkcyjnym [%] w gminach wiejskich powiatu brzezi ńskiego oraz w powiecie ______70 Tabela 34: Bezrobotni zarejestrowani z obszaru powiatu brzezi ńskiego ______70 Tabela 35: Charakterystyka osób bezrobotnych na terenie Gminy Dmosin ______71 Tabela 36: Liczba podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON w Gminie Dmosin w latach 2003-2014 (stan w dniu 31 XII) ______72 Tabela 37: Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON wg sektorów własno ściowych w 2014 roku w Gminie Dmosin ______73 Tabela 38: Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane według sekcji PKD 2007 w latach 2009 – 2014 w Gminie Dmosin ______74 Tabela 39: Poziom aktywizacji gospodarczej na przykładzie gmin wiejskich w powiecie brzezi ńskim, stan na 31XII ______75 Tabela 40: Gospodarstwa domowe z dochodami z ró żnych źródeł ______76 Tabela 41: U żytkowanie gruntów w Gminie Dmosin ______77 Tabela 42: Gospodarstwa rolne wg grup obszarowych użytków rolnych ______77 Tabela 43: Gospodarstwa z upraw ą wg rodzaju w Gminie Dmosin ______78

Spis map

Mapa 1: Województwo łódzkie z wyznaczonym powiatem brzezi ńskim ______8 Mapa 2: Mapa powiatu brzezi ńskiego z wydzielonymi gminami ______9 Mapa 3: Poło żenie Gminy Dmosin (obszar oznaczony jasnym kolorem czerwonym) wzgl ędem wi ększych jednostek terytorialnych ______10 Mapa 4: Poło żenie Gminy Dmosin w układzie drogowym ______11 Mapa 5: Dmosin z wyznaczonymi obr ębami ______13 Mapa 6: Formy ochrony przyrody na obszarze Gminy Dmosin ______20

Spis wykresów

Wykres 1: Liczba ludno ści faktycznie zamieszkuj ącej Gmin ę Dmosin (stan w dniu 31 XII) ...... 45 Wykres 2: Ludno ść w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej), produkcyjnym i poprodukcyjnym w Gminie Dmosin na dzie ń 31 grudnia ...... 48

~ 4 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Wykres 3: W % ogółem ludno ść w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej), produkcyjnym i poprodukcyjnym w gminach wiejskich powiatu brzezi ńskiego i w powiecie na dzie ń 31.12.2014 roku 49 Wykres 4: Ruch naturalny ludno ści w Gminie Dmosin w latach 2003 - 2014 ...... 50 Wykres 5: Saldo migracji wewn ętrznych i zagranicznych dla Gminy Dmosin w latach 2003 - 2014 .... 51 Wykres 6: Zasoby mieszkaniowe wg form własno ści w Gminie Dmosin w 2007 roku ...... 54 Wykres 7: Poziom wykształcenia ludno ści w Gminie Dmosin (ostatnie dost ępne dane 2002 rok) ...... 57 Wykres 8: Liczba zarejestrowanych osób bezrobotnych w Gminie Dmosin ...... 69 Wykres 9: Liczba podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON w Gminie Dmosin w latach 2003-2014 (stan w dniu 31 XII) ...... 73 Wykres 10: Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane według sekcji PKD 2007 w 2014 roku w Gminie Dmosin ...... 75

~ 5 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

1. Wst ęp

Podstawowym celem działa ń władz samorz ądowych powinno by ć jak najlepsze zaspokojenie indywidualnych i zbiorowych potrzeb społeczno ści lokalnej oraz zapewnienie jej jak najwy ższego standardu życia. Zwykle osi ągni ęcie tego celu jest mo żliwe poprzez realizacj ę zada ń własnych okre ślonych przez ustaw ę, jednak szczególnie nale ży mie ć na uwadze postulaty zgłaszane przez społecze ństwo osobi ście. Realizacja tych zamierze ń powinna równie ż sprzyja ć długookresowemu rozwojowi lokalnemu.

Szybko zmieniaj ące si ę zewn ętrzne i wewn ętrzne uwarunkowania rozwoju oraz integracja Polski z Uni ą Europejsk ą sprawiaj ą, że władze samorz ądowe s ą praktycznie zobowi ązane do podejmowania skoordynowanych decyzji i działa ń zarysowanych w dłu ższej perspektywie czasu. Osi ągni ęcie rozwoju lokalnego jest wi ęc mo żliwe jedynie wówczas, je śli jego realizacja opiera ć si ę b ędzie na stabilnym, wieloletnim programie rozwoju społeczno-gospodarczego. Podstawowym narz ędziem umo żliwiaj ącym zarz ądzanie jednostk ą terytorialn ą w długim horyzoncie czasu jest strategia rozwoju.

Strategia rozwoju gminy to pewien generalny plan systemowego, długofalowego działania władz (i wszystkich, którzy chc ą im w tym pomóc) wobec szans i zagro żeń wynikaj ących ze zmiennego otoczenia i działa ń innych podmiotów, ukierunkowany przez warto ści i opcje uznane przez społeczno ść lokaln ą, bazuj ący na wewn ętrznym potencjale sił i uwzgl ędniaj ący wewn ętrzne słabo ści.

Strategia stanowi koncepcj ę rozwoju, wytycza cele rozwoju oraz kierunki działania. Jest ona instrumentem stymulowania procesów społeczno-gospodarczych zachodz ących na terenie gminy, a w szczególno ści: − dyktuje główne kierunki rozwoju gminy, − stanowi plan b ędący podstaw ą do podejmowania decyzji rozwojowych, − zwi ększa spójno ść decyzji podejmowanych przez władze samorz ądowe, − pozwala na lepsze zagospodarowanie zasobów gminy, − stanowi podstaw ę do ubiegania si ę o środki finansowe z krajowych i zagranicznych funduszy pomocowych, − informuje mieszka ńców i inwestorów o spodziewanych kierunkach rozwoju gminy.

Strategia spełnia zatem funkcj ę: − materiału informacyjnego, okre ślaj ącego aktualny potencjał społeczny, ekonomiczny i gospodarczy gminy, − programu działania dla władz lokalnych, − formalnej podstawy umo żliwiaj ącej ubieganie si ę o środki wsparcia z bud żetu pa ństwa oraz o środki z funduszy pomocowych Unii Europejskiej, ~ 6 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

− materiału promocyjnego.

Prace nad strategi ą Gminy Dmosin toczyły si ę z uwzgl ędnieniem nast ępuj ących zasad:

− zasada koncentracji na realnych siłach Gminy Dmosin – strategia powinna zmierza ć do wszechstronnego wykorzystania unikalnych zasobów lokalnych, w szczególno ści historycznych, przyrodniczych, a tak że kapitału ludzkiego oraz cennych odmienno ści. Dlatego zawarto ść celów strategicznych to przede wszystkim pomysły na wykorzystanie atutów lokalnych, na które zarówno Urz ąd Gminy, jak i sami mieszka ńcy maj ą najwi ększy wpływ;

− zasada koncentracji na zagadnieniach najistotniejszych dla przyszło ści – przyj ęto, że ka żdy potencjalny cel strategiczny powinien by ć rozpatrywany w kontek ście jego doniosło ści dla przyszło ści Gminy. Dokonano zatem selekcji i wyodr ębniono cele o najwy ższym priorytecie;

− zasada koncentracji tematycznej – Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022 będzie koncentrowała si ę na niewielu, ale najwa żniejszych zagadnieniach z punktu widzenia rozwoju społeczno-gospodarczego. Ta swojego rodzaju wybiórczo ść zapobiega stworzeniu dokumentu, który b ędzie obejmowa ć wszystkie cele, a faktyczna realizacja nast ępuje tylko w niewielu przypadkach.

Realizacja zada ń okre ślonych w Strategii przypada na okres programowania Unii Europejskiej i zawiera si ę w latach 2015 – 2022. Rezultaty i oddziaływania niektórych zada ń, szczególnie tych rozpocz ętych w latach 2019 – 2020 obejm ą tak że nast ępny okres programowania.

~ 7 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

2. Obszar i czas realizacji Strategii

Obszar obj ęty strategi ą rozwoju to gmina wiejska Dmosin, poło żona w powiecie brzezi ńskim, w województwie łódzkim.

Czas realizacji Strategii to lata 2015 – 2022, a zatem wpisuje si ę on w nowy okres programowania interwencji funduszy Unii Europejskiej w Polsce.

3. Aktualna sytuacja społeczno-gospodarcza na obszarze obj ętym Strategi ą

3.1. Podstawowe dane dotycz ące obszaru 3.1.1. Poło żenie

Gmina wiejska Dmosin poło żona jest w granicach administracyjnych województwa łódzkiego, nale ży do powiatu brzezi ńskiego. Powiat ten zlokalizowany jest w kierunku na północny-wschód od miasta Łodzi. Poło żenie powiatu w województwie obrazuje mapa poni żej.

Mapa 1: Województwo łódzkie z wyznaczonym powiatem brzezi ńskim

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Statystyczne Vademecum Samorz ądowca 2014 gmina wiejska Dmosin

W ramach powiatu brzezi ńskiego wydzielone zostało miasto powiatowe Brzeziny oraz 4 gminy wiejskie (kolejno ść wg. powierzchni): Brzeziny, Dmosin, Rogów oraz Je żów. poło żona jest w północnej cz ęś ci powiatu. ~ 8 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Mapa 2: Mapa powiatu brzezi ńskiego z wydzielonymi gminami

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Statystyczne Vademecum Samorz ądowca 2014 gmina wiejska Dmosin

Gmina Dmosin graniczy z nast ępuj ącymi gminami: − powiat brzezi ński: o gmina Brzeziny – od południowego zachodu, o gmina Rogów – od południowego wschodu, − powiat skierniewicki: o gmina Lipce Reymontowskie – od wschodu, − powiat łowicki: o gmina Łyszkowice – od północnego wschodu, − powiat zgierski: o gmina Stryków – od zachodu, o gmina Głowno – od północy. o gmina miast Głowno – od północy Odległo ść miejscowo ści Dmosin od wybranych jednostek terytorialnych wynosi: − Warszawa – około 102 km, − Łód ź – około 38 km, − Brzeziny – około 17 km, − Skierniewice – około 35 km, − Łowicz – około 31 km, − Zgierz – około 34 km, − Rawa Mazowiecka – około 43 km.

~ 9 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Mapa poni żej przedstawia poło żenie Gminy Dmosin wzgl ędem innych jednostek terytorialnych.

Mapa 3: Poło żenie Gminy Dmosin (obszar oznaczony jasnym kolorem czerwonym) wzgl ędem wi ększych jednostek terytorialnych

Źródło: www.google.pl/maps/place/Dmosin

Gmina Dmosin posiada dobre poł ączenia drogowe z innymi jednostkami terytorialnymi. Przez jej obszar przebiegają nast ępuj ące wa żniejsze ci ągi drogowe: − Autostrada Wolno ści A2 - najbli ższy w ęzeł to Łód ź – Północ, zlokalizowany na zachód od granicy Gminy, umo żliwiaj ący zjazd na Autostrad ę Bursztynow ą A1. Przy A2 na obszarze Gminy Dmosin w miejscowo ści utworzono Miejsce Obsługi Podró żnych. Kolejny w ęzeł poło żony jest na północny-wschód, jest to w ęzeł Łowicz, prowadz ący do drogi wojewódzkiej nr 704 (poł ączenie z drog ą krajow ą nr 14 na północ oraz nr 72 w kierunku południowym). − Droga wojewódzka nr 704 relacji: Brzeziny (droga krajowa nr 72) – Kołacin - Łyszkowice, prowadzi do drogi krajowej nr 14. Sie ć dróg uzupełniaj ą drogi powiatowe, gminne oraz drogi dojazdowe np. do pól.

~ 10 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Układ drogowy przedstawia mapa poni żej.

Mapa 4: Poło żenie Gminy Dmosin w układzie drogowym

Źródło: www.google.pl/maps/place/Dmosin

Do ci ągów komunikacyjnych strategicznych dla Gminy Dmosin, ale le żą cych poza jej obr ębem nale żą : − Autostrada Bursztynowa A1 łącz ąca północ z południem Polski, − Droga krajowa nr 14 relacji: Pabianice – Łód ź – Stryków – Łowicz, − Droga krajowa nr 72 relacji: Konin – Turek – Łód ź – Brzeziny – Rawa Mazowiecka, − Droga wojewódzka nr 708 relacji: Ozorków – Stryków – Brzeziny. Obecnie przez obszar Gminy Dmosin nie prowadz ą linie kolejowe. Planuje si ę poprowadzenie tu linii kolejowej du żych pr ędko ści Warszawa – Łód ź – Pozna ń/Wrocław. Mieszka ńcy Gminy maj ą dost ęp do poł ącze ń Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej. Najbli żej poło żone przystanki znajduj ą si ę w Strykowie, Bratoszewicach, Głownie oraz Kamieniu Łowickim. Jest to trasa ł ącz ąca Łódź Widzew z Łowiczem Głównym.

~ 11 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

3.1.2. Powierzchnia

Powierzchnia Gminy Dmosin wynosi 10 019 ha, co stanowi 27,94% powierzchni powiatu brzezi ńskiego. Wi ększ ą powierzchni ę zajmuje tylko gmina wiejska Brzeziny (29,74%).

Tabela 1: Powierzchnia powiatu brzezi ńskiego, miasta Brzeziny oraz gmin wiejskich le żą cych w obr ębie powiatu powierzchnia w ha udział % w powierzchni powiatu Powiat brzezi ński 35 856

Miasto Brzeziny 2158 6,02% Gmina Brzeziny 10 664 29,74% Gmina Dmosin 10 019 27,94% Gmina Je żów 6 409 17,87% Gmina Rogów 6 606 18,42% Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

Gmina Dmosin podzielona jest na 30 miejscowo ści zebranych w ramach 26 sołectw. Do sołectw tych nale żą : Borki, Dmosin Wie ś, , , Grodzisk, Kał ęczew, Kamie ń, Kołacinek, Kołacin, Koziołki, Kraszew, Kraszew Wielki, Ku źmy, , Nadolna Wie ś, Nadolna Kolonia, – Janów, Nowostawy Dolne, Osiny – Zar ębów, Osiny, Szczecin, Teresin - Dąbrowa Mszadelska, Wiesiołów – , Wie ś, Wola Cyrusowa Kolonia oraz Ząbki – Zawady. Mapa poni żej przedstawia miejscowo ści w Gminie Dmosin.

~ 12 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Mapa 5: Gmina Dmosin z wyznaczonymi obr ębami

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Informacji katastralnej powiatu brzezi ńskiego, www.brzeziny.geoportal2.pl 3.1.3. Ludno ść

Na dzie ń 31 XII 2014 roku Gmin ę Dmosin zamieszkiwało faktycznie 4529 osób, g ęsto ść zaludnienia wynosiła 45 os/km 2. Liczba ludno ści stopniowo ulega zmniejszeniu, co wynika w szczególno ści z ujemnego przyrostu naturalnego. Społecze ństwo Gminy Dmosin nale ży do typu „starzej ącego si ę”, co stawia przed władz ą samorz ądow ą nowe wyzwania. Mieszka ńcy wykazuj ą si ę do ść du żą mobilno ści ą, saldo migracji wewn ętrznych w latach poddanych analizie było zarówno dodatnie jak i ujemne. Mieszka ńcy Gminy Dmosin charakteryzuj ą si ę stosunkowo niskim poziomem wykształcenia, cho ć z biegiem lat zmienia si ę to na korzy ść i coraz wi ęcej osób zwraca uwag ę na konieczno ść podnoszenia własnych kwalifikacji i umiej ętno ści. W ramach grup społecznych wymagaj ących wsparcia wymienia si ę w Gminie w szczególno ści osoby ubogie, bezrobotne, chore oraz niepełnosprawne.

~ 13 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

3.1.4. Środowisko przyrodnicze

 POŁO ŻENIE I UKSZTAŁTOWANIE TERENU „Według regionalizacji fizyczno-geograficznej Polski (J. Kondracki 1988 r.) obszar gminy Dmosin znajduje si ę w obr ębie dwóch mezoregionów: Równiny Łowicko-Bło ńskiej (ok. 2/3 powierzchni Gminy) i Wzniesie ń Łódzkich (ok.1/3 powierzchni w południowo-wschodniej cz ęś ci Gminy), granica biegnie na linii SW - NE. Omawiany teren pochylony jest w kierunku północno-zachodnim. Ró żnice wysoko ści bezwzgl ędnych są znaczne i wynosz ą od 200,0 metrów n.p.m. w cz ęś ci południowej do 140,0 metrów n.p.m. w cz ęś ci północno-zachodniej. Wysoczyzn ę polodowcow ą rozcina w ąska dolina Mrogi biegn ąca przez centrum Gminy z południowego-wschodu na północny-zachód. Północno-zachodnia granica Gminy biegnie dolin ą Mro życy. Obie doliny, a zwłaszcza dolina Mrogi charakteryzuje si ę ostrymi kraw ędziami. Głównym dolinom rzecznym towarzysz ą liczne, cz ęsto suche, gł ęboko wci ęte dolinki boczne. W obr ębie wysoczyzny polodowcowej, a zwłaszcza na obszarze Równiny Łowicko-Bło ńskiej wyst ępuj ą liczne zagł ębienia bezodpływowe, zwykle wypełnione wod ą, tworz ąc tzw. „oczka wodne”. Najwi ększe tego typu zbiorniki wyst ępuj ą w południowo-zachodniej cz ęści Gminy. Gmin ę Dmosin mo żna podzieli ć na dwie cz ęś ci: − na wschód od doliny Mrogi, gdzie rze źba jest urozmaicona licznymi dolinami i pagórkami, − na zachód od doliny rzecznej, gdzie wyst ępuje lekko falista równina.”1

 GLEBY Gmin ę charakteryzuj ą niezbyt korzystne warunki dla produkcji rolnej. Tabela poni żej prezentuje powierzchni ę gruntów ornych Gminy z podziałem na klasy bonitacyjne.

Tabela 2: Klasy bonitacyjne gruntów ornych w gminie Dmosin Klasy bonitacyjne [ha] Ogółem I II III III a i b IV a IV b V VI VI z 8849 0 2,13 437 0 1516 2796 3052 1004 40 Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dmosin, Łód ź, lipiec 2004

Jak wskazuj ą dane, w Gminie wyst ępuje niewiele gleb o najwy ższych klasach bonitacji, najlepszych pod uprawy (0,02%). Gleby klasy III stanowi ą niecałe 5% zasobów. Najwi ększy udział maja gleby V i IV klasy. Gleby klasy III i IV stanowi ą ł ącznie niespełna 54% ogółu. W dolinach rzek powszechnie wyst ępuj ą u żytki V i VI klasy na glebach pochodzenia organicznego. Grunty klasy II - IV podlegaj ą ochronie przed zmian ą rolniczego u żytkowania.

1 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dmosin, Łód ź, lipiec 2004 ~ 14 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

‘W gminie Dmosin przewa żaj ą gleby brunatne, wyługowane wytworzone z piasków gliniastych lub z piasków lu źnych. W obr ębie gruntów ornych dominuj ą kompleksy żytnie - 96,4%. Niewielki udział jest kompleksów pszennych - 1,9% oraz zbo żowo-pastewnych - 1,7%. Wśród u żytków zielonych wyró żniamy na terenie Gminy dwa rodzaje kompleksów: użytki zielone średnie 2z - 52,6% oraz u żytki zielone słabe 3z - 47,4%. Na terenie gminy Dmosin wyst ępuje bardzo du ży udział gleb bardzo kwa śnych i kwa śnych około 81 – 100%.” 2  SUROWCE NATURALNE

Na terenie Gminy Dmosin wyst ępuj ą nast ępuj ące zło ża udokumentowane:

a) Kołacinek - zło że kopaliny naturalnej - piasku. Jego wydobycie zostało zaniechane, figuruje w „Bilansie zasobów złó ż kopalin w Polsce" (stan na dzie ń 31.12.2013 r.). Zasoby bilansowe zło ża - 57 tys. Ton. b) Kołacinek I - zło że poło żone na działkach o nr ewid. 343 i 345 we wsi Kołacinek. Zgodnie z Zawiadomieniem Urz ędu Marszałkowskiemu w Łodzi z dnia 6.09.201 Ir. w sprawie przyj ęcia Dokumentacji geologicznej zło ża kruszywa naturalnego - piasku i piasku ze żwirem, ustalone zasoby zło ża wynosz ą ok. 865 tys ton. W „Bilansie zasobów złó ż kopalin w Polsce" (stan na dzie ń 31.12.2013 r.), zło że figuruje jako zło że rozpoznane szczegółowo. Zło że nie jest eksploatowane, nie wyst ąpiono dotychczas o koncesj ę na wydobycie. c) Kołacinek II - Zło że kruszywa naturalnego - piasku. Zło że poło żone na działkach o nr ewid. 388/1,389/1 i 390/1 we wsi Kołacinek. Zło że nie figuruje w „Bilansie zasobów złó ż kopalin w Polsce" (stan na dzie ń 31.12.2013 r.), zło że zostało udokumentowane w 2014 r. Zgodnie z decyzj ą Marszałka Województwa Łódzkiego (pismo znak. R ŚV.7427.2.80.2014.MK) zasoby zło ża wynosz ą588 tys ton. Zło że nie jest eksploatowane, nie wyst ąpiono dotychczas o koncesj ę na wydobycie. d) Kraszew Nadolna Pole 3-9 - Zło że na polach od 3 do 9, udokumentowane na podstawie zatwierdzonej dokumentacji geologicznej zło ża (decyzja Marszałka Województwa Łódzkiego z dnia 14 marca 2012 r. znak. ROV.7427.2.19.2012.AW), kruszywa naturalnego - piasku. Zgodnie z ww. dokumentacj ą ustalone zostały zasoby geologiczne zło ża na 1 967 tys. ton z wyszczególnieniem na poszczególne pola: (a) Pole 3 - 906 tys. ton; (b) Pole 4-169 tys. ton; (c) Pole 5-112 tys. ton; (d) Pole 6-109 tys. ton; (e) Pole 7-112 tys. ton; (f) Pole 8 - 387 tys. ton; (g) Pole 9-169 tys. ton. Zło że zlokalizowane jest na działkach o nr ewid. 159, 161, 162, 182/1, 183/1, 184/1, 184/2, 198, 199,200,201,202,203,204,205,206,208,209,213/1,213/2,214,219,220,221 o ł ącznej powierzchni ok. 33,52 ha. W „Bilansie zasobów złó ż kopalin w Polsce" (stan na dzie ń 31.12.2013 r.), zło że figuruje

2 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dmosin, Łód ź, lipiec 2004 ~ 15 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

jako zło że rozpoznane szczegółowo. Zło że nie jest eksploatowane, nie wyst ąpiono dotychczas o koncesj ę na wydobycie. e) Kraszew Nadolna 1-2 - zło że na Polach 1 i 2 udokumentowane na podstawie Zawiadomienia z dnia 7 lipca 2010 r. Urz ędu Marszałkowskiego w Łodzi (pismo znakRO.V-KK-7510- 37/10) w sprawie przyj ęcia Dokumentacji geologicznej zło ża kruszywa naturalnego - piasku i pisaku ze żwirem. Na podstawie dokumentacji okre ślono zasoby geologiczne zło ża w wielko ści 848 tys. ton z wyszczególnieniem na pola: (a) Pole 1 - 277 tys. ton; (b) Pole 2 - 570 tys. ton. Udokumentowane kompleksy składowania dwutlenku w ęgla w gminie nie wyst ępuj ą. Na terenie gminy został ustanowiony przez Marszałka Województwa Łódzkiego decyzj ą znak RO.Y7513.3.2011.KK z dnia 21.02.2011 r. teren i obszar górniczy obowi ązuj ący dla zło ża Kraszew Nadolna Pole 1 i Pole 2. Wpis do rejestru obszarów górniczych został dokonany zgodnie z Zawiadomieniem Ministerstwa Środowiska Pa ństwowego Instytutu Geologicznego i Pa ństwowego Instytutu Badawczego. Zło że zlokalizowane jest na działkach o nr ewid. 206, 212, 231/1 w miejscowo ści Nadolna Wie ś. Granice obszaru górniczego pokrywaj ą si ę z granic ą zło ża. Pozostałe eksploatowane niegdy ś wyrobiska kruszywa s ą albo całkowicie zaro śni ęte, albo zrekultywowane. Na terenie gminy Dmosin udokumentowano wyst ępowanie torfów o mi ąż szo ści 0,54-1,2 m i średniej popielno ści 48,68-67,2 % i stopniu rozkładu od 32 do 42 %, jednak zło ża te nie spełniaj ą kryteriów i nie tworz ą nagromadze ń o charakterze zło żowym.”

 WODY POWIERZCHNIOWE „Gmin ę Dmosin jak całe województwo łódzkie, nale ży zaliczy ć do ubogich w zasoby wód powierzchniowych. Poło żenie Gminy na obszarze Wzniesie ń Łódzkich powoduje niekorzystny odpływ wód rzek i strumieni ku swoim recypientom. Gmina Dmosin le żą ca w dorzeczu rzeki Mrogi nale ży do zlewni Bzury. Rzeka Mroga przepływa przez centraln ą cz ęść Gminy, z kierunku południowo-wschodniego na północy zachód. Posiada liczne meandry i starorzecza. (…) W obr ębie Gminy Mroga posiada liczne dopływy (m.in. Struga i Ignatówka). Rzeka Mro życa, przepływaj ąca wzdłuż północno-zachodniej granicy Gminy, wpada do Mrogi poza jej granicami. Ciekom towarzysz ą liczne drobne „oczka” oraz zabagnienia i obszary źródliskowe (tzw. młaki i wysi ęki). Rzeka Mroga w rejonie Kołacina posiada niewielkie podpi ętrzenie. (…) Na terenie Gminy maj ą pocz ątek małe rzeki i strumienie, które nie maj ą istotnego znaczenia dla: kształtowania zasobów wodnych; ochrony przeciwpowodziowej niemniej spełniaj ą ogromn ą rol ę w rolnictwie dla regulacji stosunków wodnych w glebie, słu żą polepszeniu jej zdolno ści produkcyjnej i ułatwieniu jej uprawy. ~ 16 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Mroga – (…) Na rzece, zwłaszcza w jej pocz ątkowym biegu zlokalizowane s ą liczne niewielkie sztuczne zbiorniki retencyjne pełni ące równie ż funkcje rekreacyjne. Zbiorniki zlokalizowane s ą, śledz ąc kolejno wzdłu ż biegu rzeki, we wsiach Bogdanka, Rochna, Lisowice, Praga Rogów i Kołacin. (…) Niskie przepływy naturalne rzek s ą przyczyn ą wysychania cieków na wielu odcinkach, zwłaszcza w okresie letnim. Powoduje to okre ślone problemy w gospodarce wodnej Gminy i niedobory wody, zwłaszcza dla celów rolniczych. Dlatego te ż szczególnego znaczenia nabiera retencjonowanie wód, które pozwoli magazynowa ć j ą w okresach długotrwałych opadów i wykorzystywa ć do nawodnie ń w okresach suszy. Poza funkcj ą gospodarcz ą zbiorniki małej retencji pełni ą trudne do przecenienia funkcje przyrodnicze - reguluj ą odpływ, ograniczaj ą zagro żenia powodziowe, przez zmniejszenie drena żu zapobiegaj ą obni żaniu si ę poziomu wód gruntowych. Regulacj ę stosunków wodnych na terenach rolniczych zapewniają tak że melioracje szczegółowe, w tym sieci drenarskie wykonywane przez Pa ństwo za cz ęś ciow ą odpłatno ści ą wła ścicieli gruntów. Od strony technicznej urz ądzenia te powoduj ą odprowadzanie nadmiaru wody przyczyniaj ąc si ę do przewietrzania gruntów, a tym samym do rozwoju mikroflory oraz poprawy struktury i produkcyjno ści gleb, za ś wyposa żone w budowle pi ętrz ące pozwalaj ą na zatrzymywanie wody w okresach suszy.”

 WODY PODZIEMNE „Na terenie gminy Dmosin ujmowane do eksploatacji są 3 poziomy wodono śne: czwartorz ędowe, trzeciorz ędowe, górnojurajskie. Górnojurajski poziom wodono śny jest zwi ązany z wapieniami i marglami jury górnej. (…) Trzeciorz ędowy poziom wodono śny zwi ązany jest z piaskami miocenu. Wyst ępuje lokalnie w rejonie Kołacina. Czwartorz ędowy poziom wodono śny zwi ązany jest z seri ą piaszczysto-żwirow ą genezy wodnolodowcowej i rzecznej. (…) W północno-wschodniej i południowo-wschodniej cz ęś ci Gminy wyst ępuje fragment czwartorz ędowego zbiornika mi ędzymorenowego Brzeziny — Lipce Reymontowskie (nr 403) nale żą cego do Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP), podlegaj ącego wysokiej ochronie (OWO). (…).”3 Na obszarze Gminy funkcjonuje komunalna oczyszczania ścieków. Gminna mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków oczyszcza 14749 m 3 ścieków na rok, ich odbiornikiem jest rzeka Mroga w 32,135 km. Na obszarze Gminy funkcjonuje równie ż oczyszczalnia zakładowa zlokalizowana przy Ubojni Drobiu „Piórkowscy” w Woli Cyrusowej. Jest to tak że oczyszczalnia mechaniczno- biologiczna, oczyszczaj ąca 120 968 m 3 ścieków rocznie, a których odbiornikiem jest równie ż rzeka Mroga w 43,9 km jej biegu. 4

3 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dmosin, Łód ź, lipiec 2004 4 Wykaz oczyszczalni ścieków na terenie woj. łódzkiego o emisjach zanieczyszcze ń do wód lub do ziemi powy żej 5 m 3/d w 2013 roku, www.wios.lodz.pl ~ 17 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

 POWIETRZE „Podstawowymi źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza na terenie Gminy Dmosin s ą: lokalne kotłownie komunalne i paleniska domowe, procesy technologiczne (nieliczne na terenie Gminy), transport samochodowy. W tabeli podano szacunkowe wielko ści emisji zanieczyszcze ń do powietrza (bez uwzgl ędnienia indywidualnych palenisk domowych i transportu samochodowego) z terenu gminy Dmosin. Zestawienia dokonano na podstawie ustale ń WIO Ś w Łodzi Delegatura w Skierniewicach dotycz ących roku 2002.

Tabela 3: Ilo ści pyłów i gazów wprowadzonych do powietrza z terenu gminy Dmosin w 2002 r. [Mg/rok] Emisje gazów Obszar Pył B/a/p Sadza SO 2 NO 2 CO CO 2 gm. Dmosin 0,784 0,0010 0,147 0,806 0,594 4,965 270,500 OGÓŁEM POWIAT 27,915 0,0201 1,115 33,597 20,538 88,037 16 235,816 Źródło: Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dmosin, Łód ź, lipiec 2004

Na terenie gminy Dmosin główne źródła zorganizowanej emisji zanieczyszcze ń do powietrza s ą zwi ązane z energetycznym spalaniem paliw, to przede wszystkim kotłownie lokalne . Procesy technologiczne prowadzone przez nieliczne podmioty gospodarcze wyst ępuj ące na terenie gminy Dmosin, ze wzgl ędu na ilo ść wprowadzanych do powietrza zanieczyszcze ń, nie s ą podstawowymi źródłami zanieczyszcze ń. Emisja ze źródeł technologicznych jest zwi ązana m.in. z procesami: − termicznej obróbki w ędlin (w ędzenie), − lakierowania karoserii samochodowych, − magazynowania i dystrybucji paliw płynnych. W celu ograniczenia emisji zanieczyszcze ń do powietrza jednostki organizacyjne mog ą podejmowa ć ró żnego rodzaju działania. Do najcz ęś ciej stosowanych metod mo żna zaliczy ć: − budow ę i eksploatacj ę urz ądze ń ochrony środowiska, − spalanie paliw o wi ększej warto ści opałowej a ni ższej zawarto ści siarki i popiołu, − modernizacje kotłowni, polegaj ące na zast ąpieniu źródeł opalanych w ęglem na źródła opalane np. olejem opałowym lekkim, gazem ziemnym, gazem płynnym, − realizowanie prac termomodernizacyjnych budynków. Du że znaczenie dla ograniczenia emisji zanieczyszcze ń do powietrza, zwłaszcza tzw. emisji niskiej, ma zast ępowanie źródeł opalanych w ęglem źródłami opalanymi olejem opałowym lekkim czy gazem płynnym „propan-butan”. W ostatnich latach na terenie Gminy realizowano inwestycje w powy ższym zakresie. Mo żna do nich zaliczy ć m.in. modernizacje kotłowni w Szkole Podstawowej w Kołacinie, Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Dmosinie, Urz ędzie Gminy w Dmosinie i Świetlicy Środowiskowej w Nagawkach oraz wykonanie prac termomodernizacyjnych w Szkole Podstawowej w Dmosinie,

~ 18 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Gminnym O środku Zdrowia w Nagawkach, Urz ędzie Gminy Dmosin oraz budynku stra żnicy OSP w Dmosinie.”5

 LASY, TERENY ZIELENI Lasy na obszarze Gminy zajmuj ą 734,39 ha, czyli lesisto ść kształtuje si ę na poziomie 7,3% (w powiecie brzezi ńskim wska źnik osi ąga 13,8%, za ś na obszarze województwa łódzkiego 21,3%). Powierzchnia lasów na obszarze Gminy nie jest zatem zbyt du ża. Wi ększo ść gruntów le śnych (66,3%) stanowi własno ść osób prywatnych. Pozostałe grunty le śne to grunty publiczne, z których 99,5% nale ży do Skarbu Pa ństwa, z nich za ś 98,8% pozostaje w Zarz ądzie Lasów Pa ństwowych. Poni żej przedstawiono dane dotycz ące gruntów le śnych w Gminie.

Tabela 4: Powierzchnia gruntów le śnych w Gminie Dmosin ogółem 734,39 ha lesisto ść 7,3% grunty le śne publiczne ogółem 247,39 ha grunty le śne publiczne Skarbu Pa ństwa 246,19 ha grunty le śne publiczne Skarbu Pa ństwa w zarz ądzie Lasów Pa ństwowych 243,19 ha grunty le śne prywatne 487 ha Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

 OBSZARY CHRONIONE Zgodnie z art. 6. Ustawy o ochronie przyrody (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.) do form ochrony przyrody zaliczane s ą: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, u żytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz ochrona gatunkowa ro ślin, zwierz ąt i grzybów.

5 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Dmosin, Łód ź, lipiec 2004 ~ 19 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Mapa poni żej przedstawia formy ochrony przyrody wyst ępuj ące na obszarze Gminy Dmosin.

Mapa 6: Formy ochrony przyrody na obszarze Gminy Dmosin

Źródło: geoserwis.gdos.gov.pl

~ 20 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Na obszarze Gminy Dmosin wyznaczono: − Park Krajobrazowy Wzniesie ń Łódzkich; − 14 pomników przyrody; − Zespół Przyrodniczo-krajobrazowy Dolina Mrogi; − Obszar Chronionego Krajobrazu Mrogi i Mro życy; − Obszar Natura 2000 Wola Cyrusowa PLH100034, − „Torfowisko Żabieniec” we wsi Kołacin.

Park Krajobrazowy 6 Park krajobrazowy, zgodnie z Ustaw ą o ochronie przyrody (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.), obejmuje obszar chroniony ze wzgl ędu na warto ści przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych warto ści w warunkach zrównowa żonego rozwoju. Na obszarze Gminy Dmosin wyst ępuje Park Krajobrazowy Wzniesie ń Łódzkich, obejmuje on równie ż miasto Łód ź, gminy: Brzeziny, Dmosin, Stryków, Nowosolna. Otulina Parku Krajobrazowego si ęga gminy Zgierz. Całkowita powierzchnia obszaru stanowi 14 663 ha, w tym 11 580 ha to obszar Parku, za ś 3 083 ha zajmuje otulina. Na obszarze tym wyst ępuj ą gr ądy, d ąbrowy, bory oraz kwa śna buczyna ni żowa; charakteryzuje go bogata i zró żnicowana flora i fauna, a tak że nagromadzenie wielu form polodowcowych, takich jak: parowy, w ąwozy i osta ńce. Jest to obszar maj ący znaczenie dla Wspólnoty Buczyna Janinowska PLH100017 oraz dla Wspólnoty Wola Cyrusowa PLH100034. Data utworzenia / podstawa prawna: rozporz ądzenie z dnia 31 grudnia 1996 r. Wojewody Łódzkiego (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego z 1996 r. Nr 27, poz. 163) i Wojewody Skierniewickiego (Dz. Urz. Woj. Skierniewickiego z 1996 r. Nr 33, poz. 238) w sprawie utworzenia Parku Krajobrazowego Wzniesie ń Łódzkich, Uchwała NR LV/1545/10 Sejmiku Województwa Łódzkiego z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie dostosowania formy prawnej Parku Krajobrazowego Wzniesie ń Łódzkich (Dz. Urz. Woj. Łódzkiego Nr 165, poz. 1359).

Pomniki przyrody Zgodnie z art. 40 ust.1. Ustawy o ochronie przyrody (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.) pomnikami przyrody s ą pojedyncze twory przyrody żywej i nieo żywionej lub ich skupiska o szczególnej warto ści przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczaj ące si ę indywidualnymi cechami, wyró żniaj ącymi je w śród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. W tabeli poni żej przedstawiono pomniki przyrody wyst ępuj ące na obszarze Gminy Dmosin.

6 Opracowanie własne na podstawie Rejestru Form Ochrony Przyrody prowadzonego przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi (stan na 02.02.2015) ~ 21 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Tabela 5: Pomniki przyrody w Gminie Dmosin Nazwa Obwód pomnika Data Obr ęb Obowi ązuj ąca podstawa prawna na przyrody utworzenia Wys. ewidencyjny; wraz z oznaczeniem miejsca wys. Miejscowo ść Opis lokalizacji Forma własno ści (jak w akcie pomnika (m) Nr działki ogłoszenia aktu prawnego 1,3 m prawnym o przyrody ewidencyjnej (cm) ustanowieniu) Zarz ądzenie Nr 1 Wojewody Skierniewickiego z dnia 25 Parafia Rzymsko- Kołacinek, Lipa stycznia 1986 r. w sprawie Katolicka pod 1986.01.25 336 24 Kołacinek 241 teren drobnolistna uznania za pomniki przyrody wezwaniem Wszystkich przyko ścielny Dz. Urz. Woj. Skierniewickiego Świ ętych Nr 2, poz. 25 Zarz ądzenie Nr 27 Wojewody Skierniewickiego z 22 Parafia Rzymsko- Lipa pa ździernika 1985 r. w sprawie Dmosin, teren Katolicka pod 1985.10.22 480 23 Dmosin Dmosin; 153 drobnolistna uznania za pomniki przyrody cmentarza wezwaniem Dz. Urz. Woj. Skierniewickiego Św. Andrzeja Apostoła Nr 8, poz. 81 Jesion 230 23 Osiny wyniosły Zarz ądzenie Nr 29 Wojewody Jesion Skierniewickiego z dnia 31 265 19 Osiny Osiny PGR; Osiny, teren wyniosły grudnia 1986 r. w sprawie 1986.12.31 36 obecnie parku Klon pospolity uznania za pomniki przyrody 235 22 Osiny 22/1 podworskiego własno ść prywatna Klon pospolity Dz. Urz. Woj. Skierniewickiego 280 24 Osiny Nr 1, poz. 3 Jesion 330 24 Osiny wyniosły Dąb Orzeczenie Kierownika Nagawki; 1972.09.28 515 25 Nagawki Nagawki, pole szypułkowy WRiL.PWRN w W-wie Nr 215 212 Lipa Zarz ądzenie Nr 1 Wojewody 370 26 drobnolistna Skierniewickiego z dnia 25 Kołacin Skarb Pa ństwa / Kołacin, park 1986.01.25 stycznia 1986 r. w sprawie Kołacin PGR; 102 Agencja Nieruchomo ści Klon podworski uznania za pomniki przyrody 250 20 obecnie 14 Rolnych zwyczajny Dz. Urz. Woj. Skierniewickiego ~ 22 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Nazwa Obwód pomnika Data Obr ęb Obowi ązuj ąca podstawa prawna na przyrody utworzenia Wys. ewidencyjny; wraz z oznaczeniem miejsca wys. Miejscowo ść Opis lokalizacji Forma własno ści (jak w akcie pomnika (m) Nr działki ogłoszenia aktu prawnego 1,3 m prawnym o przyrody ewidencyjnej (cm) ustanowieniu) Nr 2, poz. 25 Osiny PGR; Jesion Zarz ądzenie Nr 6 Wojewody Osiny, park 275 25 Osiny 36 obecnie własno ść prywatna wyniosły Skierniewickiego z dnia 3 marca zabytkowy 1990.03.03 1990 r. w sprawie uznania za 22/1 pomniki przyrody Dz. Urz. Woj. Kołacin, park Klon pospolity 275 Skierniewickiego Nr 3, poz. 65 zabytkowy Klon Zarz ądzenie Nr 1 Wojewody 240 22 Kołacin Skarb Pa ństwa / srebrzysty Skierniewickiego z dnia 25 Kołacin PGR; 102 Agencja Nieruchomo ści stycznia 1986 r. w sprawie Kołacin, park 1986.01.25 obecnie 14 Rolnych Lipa uznania za pomniki przyrody podworski 270 23 drobnolistna Dz. Urz. Woj. Skierniewickiego Nr 2, poz. 25 Źródło: Rejestr Form Ochrony Przyrody prowadzony przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Łodzi, www.lodz.rdos.gov.pl

~ 23 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Ustawa o ochronie przyrody nazywa zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługuj ące na ochron ę ze wzgl ędu na ich walory widokowe lub estetyczne. Na obszarze Gminy Dmosin ustanowiono Zespół Przyrodniczo-krajobrazowy Dolina Mrogi, powstał on 02.07.1992, powierzchnia zajmuje 493 ha, Obowi ązuj ąca podstawa prawna wraz z oznaczeniem miejsca ogłoszenia aktu prawnego: Rozporz ądzenie Nr 19 Wojewody Skierniewickiego z dnia 2 lipca 1997 r. w sprawie wyznaczenia Zespołu Przyrodniczo–Krajobrazowego „Dolina Mrogi” w gminie Rogów i Brzeziny Dz. Urz. Woj. Skierniewickiego Nr 15, poz. 80, Rozporz ądzenie Nr 9/99 Wojewody Łódzkiego z dnia 29 marca 1999 r. w sprawie wykazu aktów prawa miejscowego wydanych przez dotychczasowych wojewodów i nadal obowi ązuj ących na obszarze województwa łódzkiego lub jego cz ęś ci. Dz. Urz. Woj. Łódzkiego Nr 28, poz. 137. Nadzór nad obszarem sprawuje Wojewódzki Konserwator Przyrody w Skierniewicach. Utworzenie Zespołu ma na celu zachowanie warto ści krajobrazu przełomowej doliny rzecznej na kraw ędzi Wzniesie ń Łódzkich z gł ębokimi parowami, korytem rzeki, źródłami, zabagnieniami i głazami narzutowymi, a także zachowanie szaty ro ślinnej.

Obszar chronionego krajobrazu Zgodnie z ww. ustaw ą – obszar ten obejmuje tereny chronione ze wzgl ędu na wyró żniaj ący si ę krajobraz o zró żnicowanych ekosystemach, warto ściowe ze wzgl ędu na mo żliwo ść zaspokajania potrzeb zwi ązanych z turystyk ą i wypoczynkiem lub pełnion ą funkcj ą korytarzy ekologicznych. Na obszarze Gminy Dmosin wyznaczono Obszar Chronionego Krajobrazu Mrogi i Mro życy. Powstał on 28.07.1997, zajmuje powierzchni ę 16 660 ha. Obszar ten obejmuje gminy: Dmosin, Brzeziny i Rogów. Obowi ązuj ącą podstaw ą prawn ą wraz z oznaczeniem miejsca ogłoszenia aktu w prawnego jest Rozporz ądzenie Nr 36 Wojewody Skierniewickiego z dnia 28 lipca 1997 r. w sprawie wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Skierniewickiego Nr 18, poz. 113). Chroni si ę tu niezwykle cenne walory przyrodnicze i krajobrazowe dolin rzek Mrogi i Mro życy wraz z rzekami o naturalnych korytach na zdecydowanej częś ci przebiegu oraz terenów poło żonych w ich s ąsiedztwie. W granicach obszaru znajduje si ę cz ęść Parku Krajobrazowego Wzniesie ń Łódzkich oraz fragment otuliny. Jest to obszar maj ący znaczenie dla Wspólnoty Buczyna Janinowska PLH100017 oraz obszar maj ący znaczenie dla Wspólnoty Wola Cyrusowa PLH100034.

Natura 2000 Ustawa o ochronie przyrody definiuje obszar Natura 2000 jako obszar specjalnej ochrony ptaków, specjalny obszar ochrony siedlisk lub obszar maj ący znaczenie dla Wspólnoty, utworzony w celu ochrony populacji dziko wyst ępuj ących ptaków lub siedlisk przyrodniczych lub gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty. Na obszarze Gminy Dmosin wyst ępuje obszar Natura 2000 Wola Cyrusowa, kod PLH100034. Jest to „kompleks naturalnych, niewielkich oczek wodnych. 5 zbiorników poło żonych jest w krajobrazie ~ 24 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022 rolniczym - otoczone s ą uprawami i pastwiskami, 2 z nich le żą w bezpo średnim s ąsiedztwie zabudowa ń. 1 zbiornik znajduje si ę w lesie (uroczysko Po ćwiardówka) ma charakter śródle śnego rozlewiska i zdegenerowanego olsu. Wszystkie zbiorniki s ą zasilane wod ą opadow ą oraz spływami powierzchniowymi. Cz ęść z nich ma charakter periodyczny. Jest to bardzo cenne miejsce wyst ępowania 11 gatunków płazów. Ze wzgl ędu na odmienne stosunki hydrologiczne i terminy deficytu wody w poszczególnych zbiornikach stanowi ą one kompleks uzupełniaj ących si ę środowisk rozmna żania, żerowania oraz hibernacji płazów. Wa żne stanowisko kumaka nizinnego - jedyne w całym Parku Krajobrazowym Wzniesie ń Łódzkich. Jedno z cenniejszych stanowisk traszki grzebieniastej w Polsce środkowej pod wzgl ędem liczebno ści - oszacowano do 300 osobników, ale faktyczna liczba najprawdopodobniej jest znacznie wy ższa. Teren ten jest równie ż miejscem żerowania dla kilku rzadkich gatunków ptaków, m.in. żurawia i bociana czarnego.”7

7 Natura2000.gdos.gov.pl ~ 25 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

3.1.5. Rys historyczny

„Dawny Dmosin poło żony był na skraju Mazowsza w województwie rawskim, w pobli żu granic powiatu brzezi ńskiego, zaliczanego do województwa ł ęczyckiego (Wielkopolska). Nazwy Dmosina zmieniały si ę kilkakrotnie. Najdawniejsza to „Dmoszyno”, potem 1334 r. po łacinie „Dmossyno”, w 1430 r. „Dmossino”, a w 1579r. pojawia si ę nazwa Dmosin. Pochodziły one od nazwiska osoby dzier żawi ącej ten obszar, mianowicie Dmosza. Po raz pierwszy w źródłach pisanych Dmosin pojawił si ę w 1334 r. w zwi ązku z drog ą do Je żowa, siedziby opactwa benedyktynów, do którego należał. (…) w 2 poł. XIV w. Dmosin był dziedziczn ą własno ści ą członków rodu rycerskiego herbu Kopacz (Topacz, Skrzydło). (…) Dokumenty z 1407 r. i 1417 r. świadcz ą o istnieniu osady targowej przy ko ściele. Wtedy to wła ścicielami Dmosina byli Dersław i Dad źbog Kopaczowie, pisz ący si ę z „Dmosina”. Wie ś ta otrzymała chełmi ńskie prawa miejskie w 1407 r, potwierdzone w 1430 r. przez Ksi ążą t Mazowieckich Siemowita V, Kazimierza II i Władysława I na pro śbę wspomnianych braci. Równocze śnie obok tego, miasto uzyskało przywilej – na cotygodniowy targ i jeden jarmark w roku. Siedzib ą Kopaczy najprawdopodobniej był gród. Znajdował si ę on na podmokłych ł ąkach na prawym brzegu rzeki Mrogi, na wschód od centrum wsi. Obecnie znajduje si ę tam kopiec ziemny, który stanowi pozostało ść po budowli. (…) Nast ępn ą siedzib ą Kopaczy był dwór poło żony przy mo ście, na wschodnim brzegu rzeki Mrogi. (…) W pocz ątku XX w. Folwark Dmosin nale żał do rodziny Kami ńskich, spokrewnionych m.in. z K ączkowskimi i Czermi ńskimi, dziedzicami Lubiankowa i Dobieszkowa. W latach trzydziestych XX w. folwark wszedł w posiadanie rodziny Le śniewskich, którzy byli wła ścicielami maj ątku do 1996 r. (…) W 1609 r. kolejni Dmosi ńscy wystawili w miasteczku ko ściół drewniany. (…) Ten drewniany ko ściół został spalony wraz z całym Dmosinem w 1657 r. podczas najazdu szwedzkiego za panowania króla Jana Kazimierza. Dmosin w latach nast ępnych został odbudowany, a jego struktura budowlana pokrywała si ę z poprzednim obrazem miasta. W 1700r. Misjonarze z Łowicza nabyli parafialne dobra Dmosi ńskie od ich ówczesnego wła ściciela arcybiskupa Radziejowskiego. Na miejscu spalonego drewnianego ko ścioła wybudowano kaplic ę. (…) W 1728 r. staraniem ksi ędza J ędrzeja Zygfryda Rynka-Superiola Domu Łowickiego Misjonarzy wybudowano nowy murowany ko ściół, konsekrowany w 1761 r. przez Sufragona Dabi ńskiego, pod wezwaniem św. Andrzeja Apostoła i św. Małgorzaty Dziewicy i M ęczennicy. Ko ściół ten rozbudowany istnieje do dzi ś. (…) W 1722 r. została pobudowana dzwonnica z trzema dzwonami. W czasie I wojny światowej w 1914 r podczas po żaru została zniszczona. W latach 1916-1918 Niemcy skradli dwa dzwony. W latach nast ępnych społecze ństwo Dmosina wyremontowało dzwonnic ę, a w 1956 r. zakupiono dwa nowe dzwony które po świ ęcono i nadano im imiona Andrzej i Józef. W 1797 r. Prusacy usun ęli Misjonarzy i zagarn ęli Dmosi ńskie dobra. (…) Ziemie przeszły drog ą parcelacji, uwłaszczenia i nadania w r ęce drobnych wło ścian. (…) W latach 1807-1814 Dmosin został wł ączony do ziem Ksi ęstwa Warszawskiego, a potem Królestwa Polskiego. Spadł wówczas do roli osady wiejskiej. Po okresie napoleo ńskim Dmosin dostał si ę do zaboru rosyjskiego i wł ączony został

~ 26 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022 do powiatu brzezi ńskiego. Od 1864 r. wie ś Dmosin stała si ę siedzib ą gminy wchodz ącej w skład guberni piotrkowskiej. Do 1876 r. w Dmosinie był s ąd. (…) W tym czasie Dmosin mocno podupadł. Post ęp nast ąpił dopiero w wieku XX. Rozwijała si ę spółdzielczo ść , szkolnictwo, gospodarka. Istotn ą rol ę odgrywała fabryka Norblin w Osinach. Znalazło w niej zatrudnienie wielu mieszka ńców Dmosina. W okolicy ko ścioła znajdował si ę tak że dom ludowy. (…) W Dmosinie znajdowała si ę karczma. (…) Poka źna biblioteka, jak na ówczesne czasy, istniała do I wojny światowej. (…) W Dmosinie istniał szpital dla ubogich parafian. (…) Przy ko ściele parafialnym istniała równie ż szkoła. (…)

Podczas I wojny światowej przez wie ś Dmosin przechodziły przemiennie wojska rosyjskie i niemieckie. W wyniku czego doszło do całkowitego spalenia zabudowa ń. Spalony został równie ż ko ściół parafialny. Straty były bardzo du że.

(…) W 1924 r. z inicjatywy Ksi ędza Kanonika Kazimierza Malugi, Józefa Ottawy wła ściciela maj ątku Dmosin i Franciszka Działaka z Nagawek została zorganizowana Stra ż Ogniowa w Dmosinie. Obecna nazwa brzmi Ochotnicza Stra ż Po żarna w Dmosinie.

W 10-tą Rocznic ę Odzyskania Niepodległo ści w 1928 r. społecze ństwo Dmosina postawiło obelisk kamienny. Obiekt ten przetrwał okupacj ę i okres powojenny. 9 wrze śnia 1939 roku wojska niemieckie mimo bohaterskiej walki z naje źdźcą zdobyły Dmosin. W walkach na terenie Dmosina zgin ęło 126 żołnierzy wojska polskiego. Zostali pochowani we wspólnej mogile na cmentarzu parafialnym. (…) W 1945 r. Niemcy zamordowali w Dmosinie 5-ciu młodych partyzantów, którzy strzelali do wojsk niemieckich. Zastrzeleni zostali pochowani na cmentarzu parafialnym (…) W 1978 r. przy poparciu społecze ństwa gminy został pobudowany obelisk na placu ko ścielnym w Dmosinie. W 1981r. podobny został wzniesiony na cmentarzu grzebalnym przy mogiłach żołnierzy polskich.

Ruch Spółdzielczy na terenie Dmosina datuje si ę od 1912 r., kiedy to powstała Kasa Stefczyka, przez okres I wojny światowej była nieczynna. (…) 25 lipca 1922 r. w Dmosinie powstała Kasa Spółdzielcza, która mie ściła si ę w budynku parafialnym. Powstała z inicjatywy Księdza Kazimierza Malugi. Działalno ść Kasy trwała do wybuchu II wojny światowej. Po wojnie w 1948 r. wznowiono jej działalno ść . W dniu 17 pa ździernika 1948 r. zmieniono nazw ę na Gminn ą Kas ę Spółdzielcz ą. W 1956 r. zmieniono nazw ę Gminnej Kasy Spółdzielczej na Kas ę Spółdzielcz ą, a w latach 60-tych przyst ąpiono do budowy jej siedziby. W 1969 r. przeniesiono siedzib ę Kasy do nowego budynku a nast ępnie zmieniono nazw ę na Bank Spółdzielczy. Bank Spółdzielczy prowadzi działalno ść do chwili obecnej. W dniu 1 lipca 1945r. powstała Gminna Spółdzielnia w Dmosinie. W tym czasie na terenie gminy działały jeszcze dwie spółdzielnie spo żywców „Dmosinianka” i „Wolanka” w Woli Cyrusowej. W ko ńcu 1947 r. spółdzielnie te poł ączyły si ę, przyjmuj ąc nazw ę Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”, która ju ż od 1948 r. działa na terenie całej gminy. (…) Zaanga żowanie mieszka ńców doprowadziło w 1968 r. do powstania Kółka Rolniczego w Dmosinie. Kółko istniało do 1974 r. W 1975 r. 16 Kółek ~ 27 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Rolniczych działaj ących na terenie gminy połączyło si ę, tworz ąc Spółdzielni ę Kółek Rolniczych. Spółdzielnia działa na terenie gminy do chwili obecnej. W okresie mi ędzywojennym samorz ąd gminny zdecydował o budowie nowej szkoły w Dmosinie. (…) We wrze śniu 1939 r. (…) budynek został zaj ęty dla potrzeb stra żników granicznych (…). Po przeniesieniu pograniczników do stra żnicy w Nagawkach, uczniowie wrócili do zdewastowanego przez żołnierzy niemieckich budynku. Budynek szkoły wyremontowano dopiero po wojnie. (…) W 1975 r. powołano zbiorcze szkoły gminne i powstał pomysł budowy nowej szkoły oraz sali gimnastycznej. (…) W 1990 r. oddano do u żytku now ą szkoł ę z pełnowymiarow ą sal ą gimnastyczn ą oraz stołówk ą. (…) W 1999 r. po reformie o światy samorz ąd gminy utworzył w Dmosinie Gimnazjum. Pod potrzeby tej szkoły został wyremontowany budynek starej z 1933 r. szkoły.

W okresie po II wojnie światowej do roku 1975 Dmosin nale żał administracyjnie do powiatu brzezi ńskiego i województwa łódzkiego. W 1975 r. wprowadzono dwustopniowy system administracyjny. Zlikwidowano powiaty, a w ich miejsce powołano województwa. Gmina Dmosin wł ączona została w cało ści do województwa skierniewickiego. W 1998 r. po ponownym utworzeniu powiatów i nowych województw Gmina Dmosin od 1 stycznia 1999 r. została wł ączona do powiatu łódzkiego wschodniego oraz do województwa łódzkiego. Rozporz ądzeniem Rady Ministrów z 31 maja 2001 r. z dniem 1 stycznia 2002 r. utworzono powiat brzezi ński, w skład którego weszła Gmina Dmosin.”8

Rada Gminy Dmosin Uchwał ą Nr XXX/131/98 w dniu 19 czerwca 1998 r. ustanowiła Znaki Gminy Dmosin:

Herb Gminy Dmosin Flaga Gminy

8 Urz ąd Gminy Dmosin www.dmosin.pl, opis przygotowany przez Urz ąd Gminy w Dmosinie przy współpracy Gminnej Biblioteki Publicznej w Dmosinie i Parafii Rzymsko-Katolickiej w Dmosinie ~ 28 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

3.1.6. Rys kulturowy

Kultur ą nazywany jest m.in. całokształt duchowego i materialnego dorobku społecze ństwa, przekazywanych z pokolenia na pokolenie wierze ń i praktyk jego członków, przyj ętych przez nich wzorów post ępowania itd., kultur ą nazywany jest jednak równie ż jedynie wycinek owej cało ści (pi śmiennictwo, teatr, muzyka itp.).9

Na obszarze Gminy Dmosin zadania z zakresu kultury wypełniaj ą i szerz ą m.in.:

 GMINNA BIBLIOTEKA PUBLICZNA W DMOSINIE W 1935 r. Uchwał ą Gminnej Rady powołano Gminn ą Bibliotek ę im. Józefa Piłsudskiego. Biblioteka posiadała 90 woluminów. Na przestrzeni ostatnich lat ilo ść woluminów wzrosła do ok. 14 tys. Z biblioteki korzysta ok. 400 czytelników. W czytelni jest 12 stanowisk do korzystania z ksi ęgozbioru podr ęcznego. Biblioteka wyposa żona jest równie ż w trzy stanowiska komputerowe z dost ępem do Internetu „Ikonka”, z których mog ą korzysta ć nieodpłatnie mieszka ńcy Gminy. 27 pa ździernika 2009 roku obchodzono 60-lecie Biblioteki. Zorganizowano wystaw ę przedstawiaj ącą histori ę Dmosi ńskiej Ksi ąż nicy. Tematami ekspozycji były: czar starej ksi ąż ki, stare dokumenty, prace plastyczne czytelników z ró żnych lat oraz prezentacje ekslibrisów zgłoszonych do konkursu. Jak zapisano w Statucie Biblioteki, do podstawowych zada ń jednostki nale ży: 1) gromadzenie, opracowywanie i przechowywanie materiałów bibliotecznych słu żą cych rozwijaniu czytelnictwa oraz zaspakajaniu potrzeb informacyjnych i samokształceniowych; 2) pełnienie funkcji ośrodka informacji biblioteczno-bibliograficznej; 3) gromadzenie pi śmiennictwa oraz wszelkich materiałów dokumentuj ących dorobek kulturalny, gospodarczy i naukowy gminy; 4) udost ępnianie zbiorów na miejscu, wypo życzanie na zewn ątrz, prowadzenie wymiany mi ędzybibliotecznej; 5) organizowanie czytelnictwa i udost ępnianie materiałów bibliotecznych ludziom chorym i niepełnosprawnym; 6) popularyzacja ksi ąż ki i czytelnictwa poprzez organizowanie ró żnych form pracy z czytelnikiem i upowszechnianie dorobku kulturalnego Gminy; 7) tworzenie i udost ępniania własnych baz danych katalogowych, bibliograficznych i faktograficznych; 8) współdziałanie z bibliotekami innych sieci, instytucji i organizacjami w zakresie rozwijania czytelnictwa i zaspakajania potrzeb o światowych i kulturalnych społeczno ści lokalnej.

9 Encyklopedia PWN, encyklopedia.pwn.pl ~ 29 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Biblioteka organizuje lub jest współorganizatorem m.in. konkursów, turniejów, pikników, spotka ń autorskich oraz projekcji filmowych. W ten sposób realizuje główny cel jej działalno ści, jakim jest zaspakajanie potrzeb kulturalnych, o światowych i informacyjnych mieszka ńców Gminy Dmosin oraz uczestnictwo w upowszechnianiu wiedzy i kultury.

W 2003 roku powstał w Bibliotece Punkt Informacji Turystycznej. Wyposa żono go w komputer z dost ępem do Internetu, drukark ę, skaner, telefon i fax. PIT gromadzi i udost ępnia wszystkim zainteresowanym mapy i foldery dotycz ące Gminy. Słu ży równie ż pomoc ą w poszukiwaniu w Internecie atrakcji turystycznych.

 ŚWIETLICE Na terenie Gminy funkcjonuje jedna Świetlica Profilaktyczno-Wychowawcza w Dmosinie. Świetlica organizuje czas wolny dzieciom i młodzie ży z obszaru Gminy. Organizowane s ą konkursy, spotkania oraz obchody świ ąt, cz ęsto przy współudziale Gminnej Biblioteki Publicznej w Dmosinie. W świetlicach zlokalizowanych w Osinach, Nagawkach, Z ąbkach oraz w świetlicach przy stra żnicach OSP w Woli Cyrusowej, Kołacinku, Kołacinie, Nowostawach Dolnych, Dmosinie, Kraszewie, Z ąbkach i Lubowidzy organizowane s ą spotkania integracyjne i szkolenia dla mieszka ńców. Niestety nie w ka żdej z miejscowo ści gminnych mieszka ńcy maj ą dost ęp do świetlicy.

 KOMPLEKS BOISK SPORTOWYCH „ORLIK 2012” Obiekt zlokalizowany jest w Dmosinie Drugim i przeznaczony jest do gry w piłk ę no żną, piłk ę siatkow ą oraz piłk ę koszykow ą. W skład obiektu sportowego wchodzi równie ż boisko pełnowymiarowe do piłki no żnej o nawierzchni z trawy naturalnej oraz altana ogrodowa. Na terenie obiektu znajduje si ę tak że plac zabaw i urz ądzenia siłowni zewn ętrznej oraz parking. Jest on ogólnodost ępny dla mieszka ńców, wej ście jest bezpłatne.

 OCHOTNICZE STRA ŻE PO ŻARNE Na obszarze Gminy funkcjonuje 8 jednostek OSP w: Dmosinie, Kołacinie, Kołacinku, Kraszewie, Lubowidzy, Nowostawach Dolnych, Woli Cyrusowej oraz w Z ąbkach. Ochotnicze Stra że Po żarne realizuj ą zadania na rzecz ochrony ludno ści, ochrony przeciwpo żarowej oraz ratownictwa, prowadz ą równie ż działania profilaktyczne skierowane głównie do młodzie ży. Podstawowymi celami i zadaniami OSP jest: prowadzenie działalno ści maj ącej na celu zapobieganie po żarom, udział w akcjach ratowniczych przeprowadzanych w czasie po żarów oraz innych zdarze ń niebezpiecznych i kl ęsk, a tak że informowanie ludno ści o istniej ących zagro żeniach. W celu realizacji tych zada ń konieczne jest podniesienie sprawno ści jednostek, tak aby jeszcze bardziej wzrosła skuteczno ść prowadzonych przez OSP akcji ratowniczo-ga śniczych.

~ 30 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Poza działalno ści ą statutow ą jednostki OSP bior ą czynny udział w życiu Gminy, m.in. w obchodach Świ ąt, np. Bo żego Ciała, do żynkach, pokazach, zawodach oraz świ ętach gminnych.

 KOŁA GOSPODY Ń WIEJSKICH Na obszarze Gminy Dmosin funkcjonuje 14 Kół Gospodyń Wiejskich. KGW organizuj ą wspólne spotkania, szkolenia, pokazy, a tak że bior ą czynny udział w organizowaniu ró żnego rodzaju imprez na terenie Gminy.  STOWARZYSZENIA Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „POLCENTRUM” W 2015 roku Gmina Dmosin przyst ąpiła do Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „POLCENTRUM” jako członek zwyczajny. Misj ą LGD okre ślon ą w Lokalnej Strategii Rozwoju jest „ Wykorzystanie ró żnorodnych walorów obszaru Centralnej Polski dla podniesienia poziomu życia mieszka ńców obszaru obj ętego Lokaln ą Strategia Rozwoju Lokalnej Grupy Działania „POLCENTRUM ”.”

Wśród stowarzysze ń prowadzonych na obszarze Gminy warto wyró żni ć:

Stowarzyszenie LZS „Bł ękitni” w Dmosinie powstało w 1958 roku. Inicjatorem i zało życielem był Wiktor Zuchora i Jerzy Kukieła. Sportowcy uprawiali ró żne dyscypliny sportu, takie jak: piłka no żna, siatkówka i szachy. Klub mo że pochwali ć si ę wieloma osi ągni ęciami sportowymi. Istnienie klubu pozwala mieszka ńcom Gminy Dmosin na czynne uprawianie sportu i rozwój zainteresowa ń sportowych. 10

Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Dmosi ńskiej w Nagawkach

Dzi ęki Stowarzyszeniu powstał Żywy Skansen – Centrum Folkloru Polskiego w Nagawkach. Skansen oddaje do u żytku swoich go ści miejsca noclegowe (pokoje w Skansenie Nagawki to przestronne nowoczesne wn ętrza w zabytkowych budynkach architektury drewnianej), umo żliwia realizacj ę szkole ń i konferencji, imprez okoliczno ściowych, a ponadto poleca smaczne, tradycyjne potrawy kuchni regionalnej, . Istnieje równie ż mo żliwo ść zakupu tradycyjnych, wspaniałych wyrobów w ędliniarskich, garma żeryjnych i cukierniczych do domu. Wszystkie produkty przygotowywane s ą na miejscu, z zachowaniem tradycyjnych receptur. 11

10 www.dmosin.pl 11 www.nagawki.pl ~ 31 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Stowarzyszenie Rozwoju Regionalnego

Celem Stowarzyszenia jest podejmowanie działa ń na rzecz rozwoju ekonomicznego i kulturalnego regionu, piel ęgnowanie tradycji i integracja społeczno ści lokalnej. Stowarzyszenie swe cele realizuje poprzez: − rozwijanie współpracy mi ędzy przedsi ębiorcami i producentami artykułów rolnych i żywno ści, − przedstawicielstwo i obron ę praw i interesów członków Stowarzyszenia,

− inicjowanie przedsi ęwzi ęć i zwi ązków gospodarczych, słu żą cych ochronie środowiska i produkcji zdrowej żywno ści, kształtowanie i upowszechnianie zasad etyki zawodowej i rzetelno ści w obrocie gospodarczym, − promocj ę i informacj ę dotycz ącą zało żeń i sposobu realizacji lokalnej strategii rozwoju, − współprac ę z organami administracji rz ądowej i samorz ądowej oraz organizacjami gospodarczymi i placówkami naukowymi, − podtrzymywanie tradycji narodowej oraz rozwoju świadomo ści społecznej i kulturowej, zbieranie, gromadzenie i eksponowanie przedmiotów o warto ści historycznej, naukowej, folklorystycznej – ze szczególnym uwzgl ędnieniem militariów i wytworów kultury ludowej, − upowszechnianie kultury fizycznej, sportu i turystyki, − działalno ść wydawnicz ą, wystawiennicz ą i prasow ą, − ekologi ę i ochron ę zwierz ąt oraz ochron ę dziedzictwa przyrodniczego, działalno ść charytatywn ą i organizowanie wolontariatu, − prowadzenie innych działa ń, sprzyjaj ących realizacji statutowych celów Stowarzyszenia.12

Stowarzyszenie „Otwarte Serca” przy Parafii Narodzenia Naj świ ętszej Marii Panny Ko ścioła Starokatolickiego Mariawitów w Woli Cyrusowej Stowarzyszenie realizuje swoje cele poprzez: − Działania na rzecz rozwoju społecze ństwa obywatelskiego; − Tworzenie, promocj ę i realizacj ę programów maj ących na celu pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób (w tym osób niepełnosprawnych); − Trosk ę o dzieci niepełnosprawne oraz ich rehabilitację; − Organizacj ę zaj ęć edukacyjnych oraz rekreacyjnych dla dzieci i młodzie ży, w szczególno ści z rodzin o trudnej sytuacji materialnej b ądź życiowej; − Współdziałanie w organizowaniu opieki i pomocy społecznej na rzecz parafian i innych osób znajduj ących si ę w potrzebie;

12 www.dmosin.pl ~ 32 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

− Współdziałanie w integracji środowiska parafian i dbanie o podniesienie kultury życia codziennego parafian; − Rozwijanie zainteresowa ń twórczych w śród dzieci, młodzie ży i dorosłych: orkiestra, zespoły itp.; − Organizowanie czasu wolnego, wypoczynku, pielgrzymek dla dzieci i dorosłych; − Prowadzenie świetlicy środowiskowej; − Rozwijanie kultury fizycznej, sportu i turystyki wśród dzieci, młodzie ży i dorosłych; − Wspieranie inicjatyw regionalnych promuj ących histori ę, kultur ę i zwyczaje naszego terenu; − Trosk ę o ekologi ę i edukacj ę ekologiczn ą; − Działalno ść zwi ązan ą z rozwojem świadomo ści społecznej, przeciwdziałaniem patologiom społecznym; − Podtrzymywanie tradycji narodowej, kulturowej i obywatelskiej; − Tworzenie i realizowanie programów w zakresie prowadzonej przez stowarzyszenie działalno ści charytatywnej; − Działalno ść wspomagaj ącą rozwój wspólnot i społeczno ści lokalnych; − Wspieranie parafii w renowacji zabytków na terenie parafii i remontach pomieszcze ń i budynków parafialnych oraz mieszka ń i budynków osób obj ętych pomoc ą; − Podejmowanie i wspieranie inicjatyw edukacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzie ży.

Fundacja Promienie Sło ńca w Dmosinie Cele statutowe Fundacji to: 1. Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, wyrównywanie szans rozwojowych kobiet, męż czyzn, dzieci i młodzie ży oraz wspieranie ich reintegracji poprzez aktywizacj ę społeczn ą, zawodow ą w formie klubów, szkole ń, kursów, warsztatów, imprez okoliczno ściowych, programów edukacyjnych. 2. Działania na rzecz wyrównywania szans rozwoju dzieci i młodzie ży znajduj ących si ę w trudnej sytuacji życiowej. 3. Aktywizacja społeczna, zawodowa osób: starszych (b ędących w wieku 50+), bezrobotnych, osób pozostaj ących bez pracy, niepełnosprawnych poprzez: a. wspieranie ww. osób w przechodzeniu na otwarty rynek pracy, b. działalno ść informacyjno-propagandow ą, polegaj ącą przede wszystkim na rozbudzaniu aktywno ści życiowej ww. osób, c. organizowanie o środków, klubów aktywnej rehabilitacji maj ących na celu zwi ększenie aktywno ści psychicznej i fizycznej ww. grup społecznych, jak te ż współdziałanie w tego rodzaju działaniach z innymi organizacjami, kołami, klubami, grupami wsparcia. d. dostarczanie środków niezb ędnych do życia i pracy dla ww. osób, organizowanie imprez kulturalnych, sportowych. Fundacja Promienie Sło ńca w Dmosinie w 2013 roku realizowała pierwsze swe działanie statutowe z zakresu pomocy społecznej. Polegało ono na przygotowaniu wizyty studyjnej w Gminie Dmosin –

~ 33 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022 rozwój inicjatyw społecznych wspieranych przez samorz ąd. Wizyta studyjna stanowiła cz ęść zadania publicznego realizowanego przez Fundacj ę Akademia Inicjatyw Społecznych w Łodzi, nazwa zadania: „Seniorze anga żuj si ę w zmiany”. Dzi ęki udziałowi seniorów z Dmosina w tym projekcie mieszka ńcy Gminy Dmosin mieli mo żliwo ść uczestniczenia w wizytach studyjnych, które odbywały si ę w ró żnych zak ątkach Polski. Nawi ązywali nowe kontakty oraz zapoznali si ę z dorobkiem innych organizacji pozarz ądowych. W 2014 roku realizowane były projekty na rzecz seniorów, wspierane przez środki pochodz ące z bud żetów: − Samorz ądu Województwa Łódzkiego, − Regionalnego Centrum Polityki Społecznej w Łodzi, − Urz ędu Gminy w Dmosinie. W ramach programów realizowane są takie działania jak: − Prowadzenie zaj ęć warsztatowych: manualnych, kulinarnych, integracyjnych (w tym wycieczki terenowe). − Działania prowadzone w ramach Uniwersytetu Trzeciego Wieku: spotkania z lekarzem, pierwsza pomoc w nagłych wypadkach, spotkanie z rzecznikiem praw konsumenta, spotkania z poezj ą, kultur ą. − Działania w ramach Banku Czasu: o przekazanie osobiste życze ń w dniu urodzin seniorom, którzy uko ńczyli 70 lat, 80 lat, 85 lat i wi ęcej . o przeprowadzenie diagnozy potrzeb osób starszych oraz okre ślenie ich niewykorzystanych potencjałów osobistych o prowadzenie prac wolontarystycznych: senior/ wolontariusz, wolontariusz/ senior – czyli tzw. „co ś za co ś” o konkurs: senior lokalny - w ramach tego działania zostanie ogłoszony konkurs na aktywnego seniora Gminy.

~ 34 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

3.2. Zagospodarowanie przestrzenne

3.2.1. Infrastruktura techniczna

„Infrastruktura techniczna jest jednym z podstawowych elementów zagospodarowania przestrzennego i decyduje w du żej mierze o mo żliwo ściach rozwoju inicjatyw gospodarczych i przyciąganiu kapitału z zewn ątrz, mo żliwo ściach modernizacji i wzrostu produkcji rolniczej oraz kształtowaniu wielofunkcyjno ści wsi i warunków życia mieszka ńców. Infrastruktura techniczna odgrywa równie ż szczególn ą rol ę w kształtowaniu osadnictwa, jest jednym z elementów potencjału atrakcyjno ści regionalnej oraz pełni istotn ą funkcj ę w zachowaniu odpowiedniej jako ści środowiska przyrodniczego. Niedostateczny stopie ń wyposa żenia w infrastruktur ę mo że stanowi ć zagro żenie degradacji środowiska przyrodniczego, barier ę dla rozwoju społeczno-gospodarczego oraz obni żać warunki bytowe mieszka ńców.”13

Infrastruktur ą techniczn ą nazywa si ę zbiór ró żnego rodzaju urz ądze ń i obiektów o charakterze publicznym, niezb ędnych do poprawnego funkcjonowania gospodarki narodowej oraz społecze ństwa na okre ślonym terytorium. 14 Stan i poziom nowoczesno ści infrastruktury warunkuj ą zatem mo żliwo ści rozwoju danego obszaru oraz poziom życia społecze ństwa zamieszkuj ącego go.

 INFRASTRUKTURA TRANSPORTU Na układ komunikacji drogowej Gminy Dmosin składaj ą si ę: − Autostrada Wolno ści A2 - najbli ższe węzły to Łód ź – Północ, zlokalizowany na zachód od granic Gminy oraz w ęzeł Łowicz na północny-wschód od granic Gminy. − Droga wojewódzka nr 704 relacji: Brzeziny (droga krajowa nr 72) – Kołacin – Łyszkowice. − Drogi powiatowe przebiegaj ące przez Gmin ę wg poni ższego zestawienia:

Tabela 6: Drogi powiatowe na obszarze Gminy Dmosin Numer drogi relacja Nr 2933 E Lipce – Teresin Nr 1320 E Słupia - Kołacinek Nr 5103 E Niesułków – Kołacin - Je żów Nr 5101 E Głowno – Kołacin Nr 2936 E Nagawki – Kotulin Nr 2935 E Dmosin - Trzcianka Nr 1150 E Dmosin – Szczecin - Niesułków Nr 2937 E Tadzin – Wola Cyrusowa - Dmosin Źródło: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Dmosin na lata 2008 – 2013

13 Prof. dr hab. Jerzy Ba ński, mgr Konrad Ł. Czapiewski, Identyfikacja i ocena czynników sukcesu społeczno-gospodarczego na obszarach wiejskich , Warszawa, listopad 2008 14 „Znaczenie infrastruktury komunalnej dla rozwoju lokalnego i regionalnego – przykład województwa łódzkiego ” Katedra Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej, Uniwersytet Łódzki, dr Bartosz Bartosiewicz – prezentacja, www.rpo.lodzkie.pl ~ 35 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

− Drogi gminne wg poni ższego zestawienia tabelarycznego:

Tabela 7: Drogi gminne na obszarze Gminy Dmosin numer drogi relacja długo ść [km] 121501E Kol. Zr ębów - Szczecin 3,503 120318E Nowostawy Górne - Nowostawy Dolne 0,196 120053E Gózd - Dmosin 3,140 120065E Głowno - Gózd 2,975 Wola Lubiankowska – Rozdzielna - Ku źmy 1,854 120067E Ku źmy-Nadolna 4,003 121052E Dmosin – Grodzisk – Salomejka - Michałów - Teresin 6,943 121053E Lubowidza - Wola Cyrusowa 2,180 121002E Po ćwiardówka - Kolonia Wola Cyrusowa 1,538 121054E Kołacinek - Kotulin 0,339 121055E Dmosin Wie ś - Dmosin Pierwszy 0,650 121056E Wiesiołów - Rozdzielna 2,422 121057E Dmosin II 0,400 121058E Kołacin - Bielanki 1,300 120067E Nadolna wie ś - Teresin 1,600 121059E Nowostawy Dolne 1,700 bez numeru Nowostawy Dolne 0,350 121060E Osiny 0,375 121061E Borki - Janów 3,527 bez numeru Wola Cyrusowa Kolonia 0,639 bez numeru Szczecin-Osiny 2,800 bez numeru Kołacin-Syberia 2,240 bez numeru Kołacin-Koziołki 0,986 bez numeru Kołacinek-Zacywilki 1,130 bez numeru Nagawki - Wola Cyrusowa 2,337 bez numeru Lubowidza 0,331 bez numeru Kamie ń - Nadolna 2,115 bez numeru Kraszew - Nadolna Kolonia 3,135 bez numeru Kołacinek - Koziołki 5,581 bez numeru Kał ęczew - Grodzisk 1,100 Źródło: Baza d anych lokalnych

Funkcjonuj ąca sie ć dróg jest wystarczaj ąca dla prawidłowego funkcjonowania Gminy. Istniej ące ci ągi drogowe czyni ą Gmin ę dost ępn ą dla zewn ętrznych jednostek, a tak że umo żliwiaj ą mieszka ńcom dogodne przemieszczanie si ę pomi ędzy gminnymi miejscowo ściami. Problemem jest stan i jako ść poszczególnych dróg, wymagaj ą one przebudowy (nawierzchnia, ci ągi piesze, ście żki rowerowe), dzi ęki czemu zwi ększy si ę bezpiecze ństwo u żytkowników, a tak że wzro śnie dost ępno ść poszczególnych miejscowo ści.

~ 36 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

 ZAOPATRZENIE W GAZ We wschodniej cz ęś ci Gminy przebiega naftoci ąg 400 relacji Płock - Koluszki. Mieszka ńcy Gminy nie maj ą jednak dost ępu do gazu z sieci. Na co dzie ń, głównie na potrzeby przygotowania posiłków czy podgrzania wody, wykorzystuj ą gaz z butli. Koncepcja opracowana w latach 90-tych na potrzeby Zwi ązku Gmin ds. Gazyfikacji , którego Gmina Dmosin była członkiem, zakładała doprowadzenie gazu z sieci na teren Gminy. Inwestycj ę t ę proponowano podzieli ć na trzy etapy:

Etap I o ł ącznej długo ści około 36 km: − Osiny - Dmosin - Nagawki, − Nagawki - Lubowidza - Cyrusowa Wola - Kołacin, − Dmosin-Nowostawy, Etap II o ł ącznej długo ści około 30 km: − Kołacin - Kołacinek, − Kołacin - Koziołki, − Nagawki - Nadolna Teresin, − Dmosin - Borki - Kał ęczew – Ząbki, Etap III o ł ącznej długo ści około 15 km: − Ząbki - Grodzisk Kraszew Wielki, − Borki - Ku źmy – Rozdzielna,

„Gazoci ągiem miał płyn ąć gaz ziemny z istniej ącego gazoci ągu o średnicy DN 300 mm „Obwodnica Łódzka”. Źródłem zasilania w gaz w Gminie Dmosin była planowana stacja redukcyjno-pomiarowa l-go stopnia usytuowana w Osinach, w pobli żu granic miasta Głowno. Stacja ta była równie ż oprócz Gminy Dmosin przewidziana dla zasilania cz ęś ci miasta i gminy Głowno. Ze wzgl ędów finansowych do realizacji planowanej koncepcji dotychczas nie doszło.

 INFRASTRUKTURA WODOCI ĄGOWA Gmina Dmosin zaopatrywana jest w wod ę ze stacji wodoci ągowych w nast ępuj ących miejscowo ściach: − Dmosin - 2 studnie, stacja uzdatniania wody, − Wola Cyrusowa - 1 studnia, stacja uzdatniania wody, − Kołacinek - 2 studnie, stacja uzdatniania wody, − Ząbki - 1 studnia, stacja uzdatniania wody, − Teresin - 1 studnia, stacja uzdatniania wody. W latach 2003 – 2013 długo ść czynnej sieci wodoci ągowej na obszarze Gminy wzrosła o 4,9 km, w tym samym okresie liczba przył ączy zwi ększyła si ę o 176 sztuk. Ilo ść wody dostarczanej gospodarstwom domowym ulegała zmniejszeniu lub zwi ększeniu w zale żno ści od liczby ludno ści korzystaj ącej z sieci. W 2013 roku były to 3803 osoby, zu życie wody w gospodarstwach domowych

~ 37 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022 na 1 mieszka ńca wyniosło 28,1 m 3. Według danych GUS, w 2013 roku z sieci wodoci ągowej korzystało 83,5% mieszka ńców Gminy. Dane prezentuje tabela poni żej.

Tabela 8: Wodoci ągi w Gminie Dmosin 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 długo ść czynnej sieci 119,3 120,0 120,7 120,7 120,7 120,7 120,7 120,7 120,7 124,2 124,2 rozdzielczej [km] przył ącza prowadz ące do budynków mieszkalnych 1332 1360 1404 1423 1445 1445 1444 1477 1477 1498 1508 i zbiorowego zamieszkania [szt.] woda dostarczona gospodarstwom 149,6 157,4 134,6 139,4 125,7 125,7 100,6 132,9 151,2 130,0 128,4 domowym [dam 3] ludno ść korzystaj ąca 3864 3871 3854 3857 3850 3857 3825 3832 3824 3822 3803 z sieci wodoci ągowej zu życie wody w gospodarstwach 31,6 33,2 28,6 29,8 26,9 27,1 21,7 28,9 32,8 28,3 28,1 domowych ogółem na 1 mieszka ńca [m 3] Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

Aby sprawnie realizowa ć zadania zwi ązane z dostarczaniem mieszka ńcom czystej wody zdatnej do codziennego u żytkowania, niezb ędne jest przeprowadzenie modernizacji systemu zaopatrzenia w wod ę Gminy Dmosin.

 INFRASTRUKTURA KANALIZACYJNA Na terenie Gminy funkcjonuje Gminna Oczyszczalnia Ścieków w Dmosinie Dugim. Na terenie Gminy działaj ą równie ż oczyszczalnie ścieków: w Szkole Podstawowej w Kołacinie oraz w Koziołkach dla potrzeb Ubojni Drobiu „Piórkowscy”. Sie ć kanalizacyjna zacz ęła funkcjonowa ć w Gminie od 2011 roku, wybudowano 7,8 km sieci. Do 2013 roku powstało 96 przył ączy do budynków. Sieci ą odprowadzono 11 dam 3 ścieków, w 2013 roku korzystało z niej 281 osób, czyli tylko 6,2% mieszka ńców Gminy.

Tabela 9: Kanalizacja w Gminie Dmosin 2010 2011 2012 2013 długo ść czynnej sieci kanalizacyjnej [km] 0,0 7,8 7,8 7,8 przył ącza prowadz ące do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania [szt.] 0 52 72 96 ścieki odprowadzone [dam 3] 0 3 10 11,0 ludno ść korzystaj ąca z sieci kanalizacyjnej 0 148 203 281 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

Od 4 lat liczba zbiorników bezodpływowych w Gminie utrzymuje si ę na zbli żonym poziomie. W 2013 roku funkcjonowało tu 8 oczyszczalni przydomowych. Na obszarze Gminy dost ępna jest jedna stacja zlewna.

~ 38 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Tabela 10: Gromadzenie i wywóz nieczysto ści ciekłych w Gminie Dmosin 2008 2009 2010 2011 2012 2013 zbiorniki bezodpływowe 15 890 895 1000 1005 1005 1005 oczyszczalnie przydomowe 5 6 8 8 8 8 stacje zlewne 16 0 0 0 1 1 1 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

System gospodarki ściekowej w Gminie musi zosta ć rozbudowany. Jest to niezb ędne ze wzgl ędu na podniesienie jako ści życia mieszka ńców oraz ochron ę środowiska przyrodniczego Gminy.

 ODPADY Z dniem 1 lipca 2013 roku zacz ął obowi ązywa ć nowy system gospodarki odpadami komunalnymi. Zgodnie ze znowelizowan ą ustaw ą o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (Dz.U. z 2012 r. poz. 391, z pó źn. zm.) ka żdy wła ściciel nieruchomo ści zamieszkałej poło żonej na terenie Gminy Dmosin będzie wpłacał na rzecz Gminy opłat ę za ka żdy miesi ąc, na rachunek Gminy z tytułu odbierania, transportu i zagospodarowania odpadów komunalnych. Na Gminie ci ąż y obowi ązek wyłonienia w drodze przetargu firmy, która odbiera ć b ędzie od wła ścicieli nieruchomo ści zamieszkałych wyprodukowane przez nich odpady komunalne. Wła ściciele nieruchomo ści niezamieszkałych, na których powstaj ą odpady, np. działki letniskowe, sklepy, firmy, szkoły, instytucje, zakłady pracy itp. b ędą pozbywa ć si ę odpadów komunalnych na dotychczasowych zasadach, na podstawie umowy zawartej indywidualnie z przedsi ębiorc ą odbieraj ącym odpady. Wi ększo ść odpadów zebranych na obszarze Gminy pochodzi z gospodarstw domowych. Od 2009 roku ilo ść zebranych odpadów zwi ększa si ę. W 2013 roku w porównaniu do roku 2012 ilo ść odpadów z gospodarstw domowych wzrosła o niemal że 100 ton, w przeliczaniu do 1 mieszka ńca było to o 21 kg odpadów wi ęcej.

Tabela 11: Zmieszane odpady zebrane w ci ągu roku w obszaru Gminy Dmosin 2008 2009 2010 2011 2012 2013 ogółem [t] 434,44 348,86 354,00 369,77 441,80 451,54 ogółem na 1 mieszka ńca [kg] 93,8 75,3 77,0 80,3 96,1 98,9 z gospodarstw domowych [t] 263,08 190,71 181,74 201,21 277,61 371,82 odpady z gospodarstw domowych przypadaj ące na 1 mieszka ńca [kg] 56,8 41,2 39,6 43,7 60,4 81,4 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

15 Zbiorniki bezodpływowe (szamba), czyli instalacje i urz ądzenia przeznaczone do gromadzenia nieczysto ści ciekłych w miejscu ich powstania. 16 Stacje zlewne - instalacje i urz ądzenia zlokalizowane przy kolektorach sieci kanalizacyjnej lub przy oczyszczalniach ścieków słu żą cych do przyjmowania nieczysto ści ciekłych dowo żonych pojazdami asenizacyjnymi z miejsca ich gromadzenia. ~ 39 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Na podstawie ustawy z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach, zgodnie z art. 3 ust. 2 pkt. 9 ppkt. c ustawy, w roku 2014 Gmina Dmosin osi ągn ęła: − poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji przekazanych do składowania – 36,36%, − poziom recyklingu, przygotowania do ponownego u życia nast ępuj ących frakcji odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła – 16,84%, − poziom recyklingu, przygotowania do ponownego u życia i odzysku innymi metodami innych ni ż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych – 0. Odpady komunalne zebrane z terenu Gminy Dmosin zostały przekazane do: − TONSMEIER Centrum Sp. z o.o. (sortownia) Kutno, − Zakład Zagospodarowania Odpadów w Krzy żanówku.

3.2.2. Własno ść nieruchomo ści Gmina Dmosin jest wła ścicielem wszystkich obiektów u żyteczno ści publicznej, gdzie prowadzi działalno ść publiczn ą.

3.2.3. Stan obiektów dziedzictwa kulturowego

„Zgodnie z obowi ązuj ącą ustaw ą z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami zabytek to nieruchomo ść lub rzecz ruchoma, ich cz ęść lub zespoły, b ędące dziełem człowieka lub zwi ązane z jego działalno ści ą i stanowi ące świadectwo minionej epoki b ądź zdarzenia, których zachowanie le ży w interesie społecznym ze wzgl ędu na posiadan ą warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą (art. 3 pkt. 1). (…) Do rejestru zabytków wpisuje si ę zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z urz ędu b ądź na wniosek wła ściciela zabytku nieruchomego lub u żytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy. Do rejestru mo że by ć równie ż wpisane otoczenie zabytku wpisanego do rejestru zabytków, a tak że jego nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna (art. 8, 9 pkt. 1, 2).”17

17 Narodowy Instytut Dziedzictwa, www.nid.pl ~ 40 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Zgodnie z „Wykazem zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków – stan na 31 marca 2015 ” w Gminie Dmosin znajduj ą si ę nast ępuj ące obiekty zabytkowe (fotografie pochodz ą ze strony internetowej Gminy Dmosin www.dmosin.pl): miejscowo ść obiekty zabytkowe

Dąbrowa − mogiła zbiorowa ludno ści cywilnej z II wojny światowej, nr rej.: A/216 z Mszadelska 17.11.1994;

Dmosin − ko ściół par. pw. św. Andrzeja Ap. i św. Małgorzaty, 1728, (1927-1928), nr rej.: A/217 z 29.05.1967,

− dzwonnica, nr rej.: 218 z 29.05.1967,

− cmentarz przyko ścielny, nr rej.: A/220 z 19.11.1993, − cmentarz rzym.-kat. (cz ęść ), nr rej.: A/219 z 19.12.1991;

~ 41 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Kołacin − zespół dworski, 2 poł. XIX - XX: o dwór, nr rej.: A/221 z 28.07.1983, o park, nr rej.: A/222 z 16.09.1978;

Kołacinek − ko ściół par. pw. Wszystkich Św., drewn., 1788-1870, nr rej.: A/225 z 29.05.1967,

− dzwonnica, drewn., nr rej.: A/226 z 29.05.1967, − cmentarz przyko ścielny, nr rej.: A/227 z 19.11.1993, − cmentarz rzym.-kat., nr rej.: A/228 z 19.12.1991, − zespół dworski, 2 poł. XIX: o dwór, nr rej.: A/223 z 6.04.1987, o park, nr rej.: A/224 z 20.06.1981;

Nagawki − dom w skansenie, przeniesiony ze Zgierza (ul. D ąbrowskiego 5), drewn., 2 ćw. XIX, 2010, nr rej.: A/1102 z 10.05.1972; − dwór drewniany VIII-XIX w. przeniesiony z Brzezin, ul. Piłsudskiego, nr rej.: A/731 z 01.06.1984

Osiny − zespół dworski, XIX/XX: o dwór, nr rej.: A/229 z 28.07.1983, o park, nr rej.: A/230 z 20.06.1981;

~ 42 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Wola − cmentarz mariawitów przyko ścielny, pocz. XX, nr rej.: A/232 z 2.02.1994, Cyrusowa − cmentarz mariawitów (cz ęść północna), 1907, nr rej.: A/231 z 19.12.1991;

Na terenie Gminy Dmosin znajduje si ę tak że pi ęć zabytkowych kapliczek: − Kapliczka w Dmosinie z XX wieku, − Kapliczka w Kał ęczewie z pocz ątku XX wieku, − Pami ątkowa kapliczka w miejscu zamordowanej ludno ści cywilnej 10 wrze śnia 1939 roku w D ąbrowie Mszadelskiej, − Kapliczka w Rozdzielnej z 1925 roku.

Na obszarze Gminy znajduj ą si ę miejsca pami ęci narodowej w nast ępuj ących miejscowo ściach: − Dąbrowa Mszadelska – kapliczka upami ętniaj ąca miejsce zamordowanej ludno ści cywilnej podczas II wojny światowej, − Wola Cyrusowa - pomnik powsta ńców i na cmentarzu grzebalnym kwatery żołnierzy poległych we wrze śniu 1939 roku, − Kołacinek – na cmentarzu - kwatery żołnierzy poległych we wrze śniu 1939 roku oraz mogiła powsta ńców z 1863 roku, − Dmosin – na cmentarzu - kwatery żołnierzy poległych we wrze śniu 1939 roku oraz obelisk ufundowany przez mieszka ńców Gminy w 10-tą rocznic ę odzyskania niepodległo ści (1918-1928), − Teresin - pomnik ku czci poległych w czasie II wojny światowej.

Na obszarze Gminy zaewidencjonowano tak że liczne miejsca stanowisk archeologicznych (Kołacin, Kołacinek, Nadolna Wie ś, Kamie ń, Koziołki, Nagawki, Janów, Wola Cyrusowa, Wola Cyrusowa Kolonia, Lubowidza, Grodzisk, Dmosin Drugi, Osiny).

~ 43 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

3.2.4. Uwarunkowania ochrony środowiska

Ochron ą środowiska nazywa si ę działania podejmowane lub zaniechane maj ące na celu zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególno ści na: − Racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasad ą zrównowa żonego rozwoju; − Przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom; − Przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.

Ochrona środowiska w Gminie skupia si ę głównie wokół: gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, poprawy jako ści gleb, ochrony powierzchni i kopalin, poprawy jako ści powietrza atmosferycznego, zmniejszenia uci ąż liwo ści hałasu, zachowania i wzbogacania walorów przyrodniczych oraz edukacji ekologicznej, która ma na celu u świadamiać, jak wa żne s ą zasoby środowiskowe, w jaki sposób je niszczymy i – co najwa żniejsze - jak temu zapobiega ć.

W realizacji polityki rozwoju na obszarze Gminy Dmosin respektowane powinny by ć ustalenia okre ślone w odpowiednich dokumentach dotycz ących wyst ępuj ących tu form ochrony przyrody, które będą wymaga ć zachowania wielko ści i warto ści ekologicznej istniej ących systemów przyrodniczych, zakazywa ć lokalizacji działalno ści, mog ących spowodowa ć zanieczyszczenia gleby, powietrza oraz wód powierzchniowych i podziemnych.

Wa żnym elementem ochrony przyrody jest równie ż wdra żanie Programu usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Dmosin. Jest to tym bardziej istotne, że Polska musi usun ąć wyroby azbestowe do ko ńca 2032 roku, tymczasem niemal że co pi ąta gmina w kraju nie wprowadziła danych o azbe ście na jej obszarze do obowi ązuj ącego od 2 lat rejestru. 18

3.3. Sfera społeczna

3.3.1. Sytuacja demograficzna i społeczna na danym obszarze  LICZBA LUDNO ŚCI, STRUKTURA WG GRUP WIEKU W 2014 roku Gmin ę Dmosin zamieszkiwało 4529 osób, czyli o 206 mniej ni ż w 2003 roku. W analizowanym okresie co roku odnotowywano niewielk ą przewag ę liczebn ą kobiet, w 2014 roku stanowiły one 50,92% ogółu ludno ści. Liczba mieszka ńców Gminy ulega stopniowemu zmniejszeniu,

18 www.portalsamorzadowy.pl ~ 44 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022 co roku (za wyj ątkiem roku 2008) rejestrowano liczb ę mniejsz ą ni ż w roku ubiegłym. Dane przedstawiaj ą tabela oraz wykres poni żej.

Tabela 12: Liczba ludności faktycznie zamieszkuj ącej Gmin ę Dmosin (stan w dniu 31 XII) ogółem kobiety męż czy źni 2003 4735 2412 2323 2004 4725 2409 2316 2005 4678 2392 2286 2006 4669 2377 2292 2007 4647 2365 2282 2008 4656 2366 2290 2009 4617 2348 2269 2010 4606 2343 2263 2011 4596 2349 2247 2012 4581 2343 2238 2013 4554 2324 2230 2014 4529 2306 2223 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

Wykres 1: Liczba ludno ści faktycznie zamieszkuj ącej Gmin ę Dmosin (stan w dniu 31 XII)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, Bank Danych Lokalnych

Poni żej przedstawiono dane statystyczne opisuj ące liczb ę ludno ści zamieszkuj ącej Gmin ę wg grup wieku, w latach 2003 – 2014. W wi ększo ści grup wieku liczba ludno ści kształtuje si ę w analizowanym okresie na podobnym poziomie. Tylko w grupach 55-59 lat oraz 60-64 lata wła ściwie co roku nast ępował wzrost liczby ludno ści. Porównuj ąc liczb ę osób młodych z najstarsz ą grup ą wieku, tzn. 70 lat i wi ęcej, widoczna jest wyra źna przewaga liczby osób najstarszych. Liczba dzieci z dwóch najni ższych przedziałów wieku, a zatem od 0 do 9 lat jest du żo ni ższa, ni ż w grupie najstarszej.

~ 45 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Tabela 13: Ludno ść wg grup wieku w Gminie Dmosin 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

0-4 lat 224 211 183 180 199 200 197 215 203 210 207 205 5-9 lat 263 246 230 250 232 209 200 202 205 209 206 203 10-14 lat 285 298 303 274 261 265 249 238 252 240 228 219 15-19 lat 322 314 298 289 277 279 284 276 256 245 251 232 20-24 lat 319 345 349 358 351 342 312 299 288 276 269 270 25-29 lat 339 309 302 299 313 337 350 344 350 342 323 313 30-34 lat 297 314 323 322 314 324 310 306 301 322 340 344 35-39 lat 303 309 319 314 320 304 314 331 329 312 322 306 40-44 lat 351 313 289 290 301 299 299 301 301 311 309 330 45-49 lat 390 404 404 386 334 341 306 281 289 300 281 286 50-54 lat 332 343 347 357 386 388 397 401 373 320 326 299 55-59 lat 271 292 303 300 313 320 337 339 349 381 382 384 60-64 lat 184 187 207 242 239 248 264 271 271 286 292 311 65-69 lat 244 225 198 185 188 172 172 191 219 210 221 230 70 lat i wi ęcej 611 615 623 623 619 628 626 611 610 617 597 597 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

 EKONOMICZNE GRUPY WIEKU Poni żej przedstawiono dane dotycz ące struktury wieku ludno ści w Gminie Dmosin. W strukturze wieku ludno ści mo żna wyró żni ć trzy podstawowe kategorie, które s ą istotne z punktu widzenia rynku pracy i zasobów siły roboczej: − ludno ść w wieku przedprodukcyjnym tj. w wieku od 0 do 17 lat, − ludno ść w wieku produkcyjnym, w tym: kobiety od 18 do 59 lat, a m ęż czy źni od 18 do 64 lat, − ludno ść w wieku poprodukcyjnym, w tym: kobiety od 60 lat i wi ęcej, a m ęż czy źni od 65 lat i wi ęcej. Przedstawiony powy żej podział ludno ści wzgl ędem grup wiekowych obowi ązuje dla danych do 2013 roku. Od 2013 roku powszechny wiek emerytalny w Polsce ulega wydłu żeniu – docelowo do 67 lat (zarówno dla kobiet jak i dla m ęż czyzn). Zmianie ulegnie zatem struktura ludno ści wzgl ędem ekonomicznych grup wieku (zwi ększy si ę odsetek osób w wieku produkcyjnym).

~ 46 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Dane statystyczne przedstawia tabela poni żej.

Tabela 14: Ludno ść w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej), produkcyjnym i poprodukcyjnym w Gminie Dmosin na dzie ń 31 grudnia 2014r. ludno ść w wieku rok przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym 2003 954 2813 968 2004 941 2833 951 2005 887 2856 935 2006 872 2862 935 2007 849 2865 933 2008 847 2880 929 2009 818 2863 936 2010 829 2825 952 2011 810 2812 974 2012 788 2816 977 2013 769 2814 971 2014 773 2774 982 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

Porównuj ąc dane kra ńcowe badanego okresu stwierdza si ę, co nast ępuje: − liczba ludno ści w wieku przedprodukcyjnym zmniejszyła si ę o 181 osób, − liczba ludno ści w wieku produkcyjnym zmniejszyła si ę o 39 osób, − liczba ludno ści w wieku poprodukcyjnym zwi ększyła si ę o 14 osób. Co roku liczba osób w wieku przedprodukcyjnym była ni ższa od liczby osób w wieku poprodukcyjnym, przy czym z biegiem czasu ró żnica ta si ę pogł ębia. W 2003 roku wynosiła 14 osób, w roku 2014 ju ż 209 osób. Wynika to głównie ze zmniejszaj ącej si ę liczby osób w wieku przedprodukcyjnym. W Gminie wyst ępuje zatem niekorzystne cho ć coraz bardziej powszechne w Polsce zjawisko starzenia si ę społecze ństwa. „Jest to skutek wydłu żania si ę trwania ludzkiego życia, post ępu cywilizacyjnego i poprawy jako ści życia. Niepokój budzi nie sam fakt wzrostu ilo ściowego starszej populacji, co wzrost jej udziału w strukturze ludności, spowodowany spadkiem udziału najmłodszych grup wiekowych w strukturze demograficznej społeczeństwa. (…) Na zjawisko starzenia si ę ludno ści wpływa po średnio szereg czynników, jak np. poziom zamo żno ści społecze ństwa, promowany model rodziny, aktywno ść zawodowa kobiet, poziom opieki społecznej i ochrony zdrowia, wykształcenie ludno ści oraz polityka społeczna pa ństwa. Proces starzenia si ę ma wi ęc nie tylko wymiar demograficzny, ale tak że ekonomiczny i społeczny. Wyrazem tego s ą zmiany struktury konsumpcji, wzrost zapotrzebowania na niektóre usługi (np. w dziedzinie ochrony zdrowia, opieki społecznej), zmniejszenie aktywno ści zawodowej, zwi ększenie wydatków na utrzymanie rosn ącej grupy poprodukcyjnej, zmiana struktury siły roboczej, rodziny i gospodarstw domowych. Wymusza to działania ze strony pa ństwa w zakresie dostosowania infrastruktury i nakładów finansowych na ró żne dziedziny życia społeczno-gospodarczego.”

~ 47 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Proces kształtowania si ę liczby osób w poszczególnych ekonomicznych grupach wieku przedstawia poni ższy wykres. Doskonale uwidacznia si ę tu zmniejszanie si ę liczby osób w wieku przedprodukcyjnym (kolor niebieski).

Wykres 2: Ludno ść w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej), produkcyjnym i poprodukcyjnym w Gminie Dmosin na dzie ń 31 grudnia

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, Bank Danych Lokalnych

W tabeli oraz na wykresie poni żej zaprezentowano procentowy udział poszczególnych ekonomicznych grup wieku ludno ści w liczbie ludno ści ogółem w gminach wiejskich powiatu brzezi ńskiego oraz w samym powiecie. W porównaniu do pozostałych gmin, w Gminie Dmosin zarejestrowano najni ższy procentowy udział liczby osób w wieku przedprodukcyjnym oraz produkcyjnym, a tak że najwy ższy w wieku poprodukcyjnym. Analizowany obszar nie charakteryzuje si ę zatem korzystn ą struktur ą ekonomicznych grup wieku ludno ści.

Tabela 15: W % ogółem ludno ść w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej), produkcyjnym i poprodukcyjnym w gminach wiejskich powiatu brzezińskiego i w powiecie na dzie ń 31.12.2014 roku ludno ść w wieku jednostka terytorialna przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym Brzeziny 19,4 61,5 19,1 Dmosin 17,1 61,2 21,7 Je żów 17,8 61,6 20,6 Rogów 17,8 62,3 19,9 # # # # powiat brzezi ński 17,9 62,4 19,7 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

~ 48 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Wykres 3: W % ogółem ludno ść w wieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej), produkcyjnym i poprodukcyjnym w gminach wiejskich powiatu brzezińskiego i w powiecie na dzie ń 31.12.2014 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, Bank Danych Lokalnych

 RUCH NATURALNY LUDNO ŚCI Znaczny wpływ na liczb ę osób zamieszkuj ących dany obszar ma ruch naturalny ludno ści, który przedstawiono za pomoc ą danych statystycznych dotycz ących przyrostu naturalnego, stanowi ącego ró żnic ę pomi ędzy liczb ą urodze ń żywych a liczb ą zgonów. Tabela 16: Ruch naturalny ludno ści w Gminie Dmosin w latach 2003 - 2014 rok urodzenia żywe zgony ogółem przyrost naturalny 2003 43 68 -25 2004 47 72 -25 2005 27 65 -38 2006 43 68 -25 2007 42 68 -26 2008 36 61 -25 2009 36 50 -14 2010 45 61 -16 2011 37 55 -18 2012 48 60 -12 2013 33 81 -48 2014 37 52 -15 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

W latach 2003 – 2014 warto ści przyrostu naturalnego były co roku ujemne, najniższ ą warto ść odnotowano w 2013 roku (-48, wynikała ona głównie z podwy ższonej liczby zgonów ogółem), za ś najwy ższ ą w roku 2012 (-12, zarejestrowano w tym roku najwy ższ ą liczb ę urodze ń żywych). Zale żno ści przedstawiono na wykresie. ~ 49 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Wykres 4: Ruch naturalny ludno ści w Gminie Dmosin w latach 2003 - 2014

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, Bank Danych Lokalnych

Przyrost naturalnych w gminach wiejskich powiatu brzezi ńskiego najkorzystniej kształtuje si ę w gminie Brzeziny, gdzie w poszczególnych latach rejestrowano dodatnie warto ści badanej cechy. W gminie Rogów dodatni ą warto ść odnotowano raz, nast ąpiło to w 2014 roku. W gminach Dmosin i Je żów warto ści co roku były ujemne, przy czym korzystniej wypadł w tym porównaniu Je żów.

Tabela 17: Przyrost naturalny w gminach wiejskich powiatu i powiecie brzezi ńskim jednostka 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 terytorialna Brzeziny -8 9 -24 1 0 5 -18 1 0 3 4 -12 Dmosin -25 -25 -38 -25 -26 -25 -14 -16 -18 -12 -48 -15 Je żów -19 -17 -11 -28 -32 -18 -14 -18 -22 -19 -23 -19 Rogów -28 -10 -21 -17 -7 -15 -12 -6 -4 -24 -27 8 # # # # # # # # # # # # # powiat -138 -67 -90 -86 -99 -71 -76 -11 -31 -41 -113 -64 brzezi ński Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

 MIGRACJE LUDNO ŚCI Na liczb ę ludno ści w regionie z pewno ści ą ma wpływ saldo migracji wewn ętrznych (saldo migracji waha si ę w przedziale od (-1) do (2) osób). Istnieje kilka czynników determinuj ących ruch migracyjny społecze ństwa, zalicza si ę do nich:19 - czynniki demograficzne, takie jak wiek, płe ć i stan cywilny,

19 „Materiały dydaktyczne Zakładu Demografii i Gerontologii Społecznej UŁ” ww.demografia.uni.lodz.pl ~ 50 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

- czynniki pozademograficzne: ekonomiczne, polityczne, etniczne, społeczne i kulturowe. Zgodnie z definicj ą GUS: ”Migracje wewn ętrzne to przemieszczenia ludno ści w granicach pa ństwa, czyli zmiana gminy zamieszkania lub w przypadku gminy miejsko-wiejskiej przeniesienie si ę z terenów miejskich do wiejskich tej gminy lub odwrotnie. ”, natomiast „ Saldo migracji to ró żnica mi ędzy napływem i odpływem migracyjnym .” Saldo migracji wewn ętrznych w Gminie Dmosin ulega do ść znacznym wahaniom. Najni ższa warto ść to (-19) osób w 2009 roku, za ś najwy ższa to (+41) osób w 2010 roku.

Tabela 18: Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych dla Gminy Dmosin w latach 2003 - 2014 rok saldo migracji wewn ętrznych saldo migracji zagranicznych 2003 -8 0 2004 13 0 2005 -16 0 2006 18 1 2007 11 1 2008 -1 0 2009 -19 -1 2010 41 0 2011 8 0 2012 22 2 2013 14 -1 2014 -15 -1 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

Wykres 5: Saldo migracji wewn ętrznych i zagranicznych dla Gminy Dmosin w latach 2003 - 2014

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, Bank Danych Lokalnych

Mieszka ńcy Gminy wykazuj ą si ę do ść du żą mobilno ści ą czego potwierdzeniem jest liczba zameldowa ń i wymeldowa ń w ruchu wewn ętrznym. Mo żna jednak mówi ć o stosunkowo korzystnej tendencji, albowiem w ostatnich latach rejestrowano wi ęcej zameldowa ń.

~ 51 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Tabela 19: Zameldowania i wymeldowania w ruchu wewnętrznym w Gminie Dmosin ruch wewn ętrzny 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 zameldowania 35 72 42 64 71 45 32 67 42 50 45 33 wymeldowania 43 59 58 46 60 46 51 26 34 28 31 48 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

W tabeli poni żej kolorem oznaczono ujemne warto ści salda migracji wewn ętrznych. Pomimo że dane dla gminy Dmosin s ą do ść dobre, to jednak w porównaniu do pozostałych gmin wiejskich sytuacja na analizowanym obszarze nie kształtuje się korzystnie. W gminie Brzeziny warto ści salda były co roku dodatnie, za ś w gminie Rogów tylko raz odnotowano warto ść ujemn ą. W gminie Je żów badana cecha kształtuje si ę podobnie jak w Gminie Dmosin.

Tabela 20: Saldo migracji wewn ętrznych w poszczególnych gminach wiejskich powiatu brzezi ńskiego oraz w powiecie w latach 2003 - 2014 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Brzeziny 64 21 53 81 85 6 7 40 12 21 39 6 Dmosin -8 13 -16 18 11 -1 -19 41 8 22 14 -15 Je żów -13 19 15 6 -6 10 -9 11 -5 -12 6 11 Rogów 14 11 -6 15 29 20 6 13 18 36 10 7 # # # # # # # # # # # # # powiat brzezi ński 55 78 31 109 120 51 5 97 3 78 70 17 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

3.3.2. Warunki i jako ść życia mieszka ńców

W roku 2013 w Gminie Dmosin było 1709 mieszka ń (zamieszkanych i niezamieszkanych). Przeci ętna powierzchnia u żytkowa mieszkania wynosiła 81,1 m2, natomiast na 1 osob ę przypadło 30,4 m 2. Dla porównania – w powiecie brzezi ńskim powierzchnia u żytkowa mieszkania wynosiła 79,3 m2, a na 1 osob ę przypadało 28,6 m2. Przeci ętna powierzchnia mieszka ń w Gminie jest zatem wi ększa od tej w powiecie. Pocz ąwszy od 2003 roku liczba mieszka ń stopniowo wzrasta, a wraz z ni ą zwi ększa si ę ich przeci ętna powierzchnia u żytkowa.

Tabela 21: Zasoby mieszkaniowe w Gminie Dmosin w latach 2003 - 2013 ZASOBY lata MIESZKANIOWE 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Mieszkania 20 1587 1591 1598 1601 1609 1620 1629 1680 1686 1693 1709 Przeci ętna powierzchnia u żytkowa [m 2] 1 mieszkania 76,2 76,4 76,6 76,7 77,0 77,3 77,7 79,5 79,9 80,1 81,1 na 1 osob ę 25,5 25,7 26,2 26,3 26,7 26,9 27,4 29,0 29,3 29,6 30,4 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

20 W roku 2002 zasoby mieszkaniowe zamieszkane, od roku 2003 zasoby mieszkaniowe wszystkie (zamieszkane i niezamieszkane). ~ 52 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Zdecydowana wi ększo ść mieszka ń w Gminie nale ży do osób fizycznych. Poni żej w tabeli przedstawiono dane do 2007 roku, albowiem od roku 2007 zasoby wg form własno ści s ą prezentowane przez GUS w cyklu 2-letnim do poziomu powiatów.

Tabela 22: Zasoby mieszkaniowe wg form własno ści 21 2003 2004 2005 2006 2007

mieszkania 10 10 10 10 10 zasoby 22 izby 30 30 30 30 30 gmin powierzchnia u żytkowa mieszka ń [m 2] 456 456 458 458 458 zasoby mieszkania 10 10 7 7 6 zakładów izby 29 29 20 20 17 23 pracy powierzchnia u żytkowa mieszka ń [m 2] 482 482 344 344 296 mieszkania 1 562 1 566 1 576 1 579 1 588 zasoby osób 24 izby 5 691 5 715 5 760 5 779 5 828 fizycznych powierzchnia u żytkowa mieszka ń [m 2] 119 725 120 285 121 314 121 770 122 811 zasoby mieszkania 5 5 5 5 5 pozostałych izby 20 20 20 20 20 25 podmiotów powierzchnia u żytkowa mieszka ń [m 2] 304 304 304 304 304 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

21 Od roku 2007 zasoby wg form własno ści s ą prezentowane w cyklu 2-letnim do poziomu powiatów 22 mieszkania stanowi ące własno ść gminy lub powiatu (lokalnej wspólnoty samorz ądowej), a tak że mieszkania przekazane gminie, ale pozostaj ące w dyspozycji jednostek u żyteczno ści publicznej, takich jak: zakłady opieki zdrowotnej, o środki pomocy społecznej, jednostki systemu o światy, instytucje kultury; 23 sektora publicznego i prywatnego; 24 Mieszkania, do których prawo własno ści posiada osoba fizyczna (jedna lub wi ęcej), przy czym osoba ta: - mo że by ć wła ścicielem całej nieruchomo ści, np. indywidualny dom jednorodzinny, - mo że posiada ć udział w nieruchomo ści wspólnej, jako wła ściciel lokalu mieszkalnego np. znajduj ącego si ę w budynku wielomieszkaniowym obj ętym wspólnot ą mieszkaniow ą. Zaliczono tu równie ż mieszkania w budynkach spółdzielni mieszkaniowych, dla których na mocy ustawy z dnia 15 XII 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych zostało ustanowione odr ębne prawo własno ści na rzecz osoby fizycznej (osób fizycznych) ujawnione w ksi ędze wieczystej. 25 mieszkania stanowi ące własno ść instytucji buduj ących dla zysku - przeznaczone na sprzeda ż (ale jeszcze nie sprzedane osobom fizycznym) lub na wynajem, mieszkania stanowi ące własno ść instytucji wyznaniowych, stowarzysze ń, partii, zwi ązków zawodowych itp. ~ 53 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Na wykresie poni żej przedstawiono zasoby mieszkaniowe Gminy wg form własno ści.

Wykres 6: Zasoby mieszkaniowe wg form własno ści w Gminie Dmosin w 2007 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, Bank Danych Lokalnych

Przeci ętne powierzchnia u żytkowa 1 mieszkania była w 2007 roku najwy ższa w zasobach osób fizycznych i wynosiła 77,34 m 2. W zasobach pozostałych podmiotów kształtowała si ę na poziomie 60,8 m 2, w zasobach zakładów pracy wynosiła 49,33 m 2, za ś w zasobach Gminy 45,8 m 2. Nale ży przypuszcza ć, że w kolejnych latach dane te kształtuj ą si ę na podobnym poziomie.

Mieszka ńcy Gminy Dmosin nie maj ą dost ępu do gazu z sieci. Z instalacji wodoci ągowej korzystało w 2013 roku 83,5% osób, natomiast z sieci kanalizacyjnej tylko 6,2%.

Tabela 23: Korzystaj ący z instalacji w % ogółu ludno ści 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 wodoci ąg 81,6 81,9 82,4 82,6 82,8 82,8 82,8 83,2 83,2 83,4 83,5 kanalizacja 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 0,0 0,0 0,0 3,2 4,4 6,2 gaz 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

Z roku na rok wzrasta w Gminie ilo ść mieszka ń wyposa żonych w urz ądzenia techniczno-sanitarne. W 2013 roku: − 85,25% mieszka ń posiadało dost ęp do sieci wodoci ągowej, − 73,84% mieszka ń posiadało ust ęp spłukiwany, − 67,7% mieszka ń było wyposa żonych w łazienk ę, − 62,55% posiadało dost ęp do centralnego ogrzewania.

~ 54 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Tabela 24: Mieszkania wyposa żone w urz ądzenia techniczno-sanitarne w Gminie Dmosin 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 wodoci ąg 1303 1307 1314 1317 1326 1338 1347 1428 1434 1441 1457 ust ęp spłukiwany 929 933 940 943 953 965 974 1233 1239 1246 1262 łazienka 26 940 944 951 954 964 976 985 1128 1134 1141 1157 centralne ogrzewanie 922 926 933 936 946 958 967 1040 1046 1053 1069 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

3.3.3. Oświata i edukacja

 INSTYTUCJE O ŚWIATY Zadania z zakresu o światy wypełniaj ą w Gminie Dmosin nast ępuj ące jednostki organizacyjne: − Szkoła Podstawowa w Kołacinie z oddziałem przedszkolnym, − Filia w Woli Cyrusowej z oddziałem przedszkolnym. − Zespół Szkół Samorz ądowych w Dmosinie, w którego obr ębie funkcjonuj ą: punkt przedszkolny, Szkoła Podstawowa im. J. Brzechwy w Dmosinie, Gimnazjum w Dmosinie. W szkołach funkcjonuj ą biblioteki szkolne, które dysponują lekturami dla szkoły podstawowej i gimnazjum, literatur ą pi ękn ą dla dzieci i młodzie ży, literatur ą pedagogiczn ą dla nauczycieli oraz ksi ęgozbiorem podr ęcznym, w którym odnale źć mo żna encyklopedie, słowniki, atlasy, albumy i inne wydawnictwa informacyjne. W czytelni bibliotecznej dost ępne s ą czasopisma. W bibliotece Zespołu Szkół Samorz ądowych w Dmosinie prowadzone jest Internetowe Centrum Informacji Multimedialnej wyposa żone w: 4 komputery z dost ępem do Internetu, urz ądzenie wielofunkcyjne oraz multimedialne wydawnictwa PWN: Encyklopedia szkolna, Słowniki j ęzyka polskiego i Wielki atlas geograficzny świata. W Zespole Szkół Samorządowych w Dmosinie działa gabinet stomatologiczny oraz stołówka szkolna. Szkoła Podstawowa w Kołacinie oraz Zespół Szkół Samorz ądowych w Dmosinie posiadaj ą sale gimnastyczne. Na obszarze Gminy nie ma przedszkola. W Zespole Szkół Samorz ądowych w Dmosinie funkcjonuje punkt przedszkolny. W 2013 roku odsetek dzieci obj ętych wychowaniem przedszkolnym wyniósł w Gminie 63,8%, rok wcze śniej było to 74,8%. Ni ższy odsetek w powiecie brzezi ńskim, w śród gmin wiejskich, odnotowano jednak tylko w gminie Brzeziny, średnia dla powiatu brzezi ńskiego wyniosła 69,9%, za ś dla województwa łódzkiego ogółem 77%, a dla gmin wiejskich województwa 66,5%. Odsetek dzieci obj ętych wychowaniem przedszkolnym w Gminie Dmosin kształtuje si ę zatem zarówno poni żej średniej dla powiatu jak i dla województwa.

26 urz ądzenia k ąpielowe, prysznice z odpływem wody ~ 55 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Tabela 25: Dzieci w wieku 3 - 6 lat obj ęte wychowaniem przedszkolnym w gminach wiejskich powiatu brzezi ńskiego oraz w powiecie brzezi ńskim [%] 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Brzeziny 24,0 23,8 19,4 21,5 15,9 17,0 27,8 23,1 24,4 23,2 37,1 # Dmosin 27,8 41,8 48,2 53,4 54,1 55,7 51,6 52,3 63,6 74,8 63,8 # Je żów 35,3 37,8 39,9 47,2 51,7 50,8 53,4 54,8 59,7 59,6 66,0 # Rogów 46,9 47,8 47,2 53,0 51,3 53,6 69,5 58,5 72,9 81,0 80,9 # # # # # # # # # # # # # # powiat brzezi ński 43,0 44,5 46,5 48,4 48,1 49,5 56,4 54,8 63,8 69,4 69,9 # Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

Do pi ęciu funkcjonuj ących na obszarze gminy oddziałów przedszkolnych i Punktu przedszkolnego w 2013 roku ucz ęszczało 102 dzieci. W trzech szkołach podstawowych nauk ę pobierało 271 uczniów, liczba ta ma tendencj ę malej ącą. W jedynym gimnazjum zlokalizowanym w Dmosinie uczyło si ę 166 uczniów.

Tabela 26: Edukacja 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 oddziały przedszkolne jedn. 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 przy szkołach podstawowych dzieci 60 88 80 88 80 74 81 90 105 123 102 jedn. 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 szkoły podstawowe osoby 307 299 314 297 287 286 296 299 286 264 271 jedn. 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 gimnazja osoby 187 175 163 165 174 174 147 128 144 160 166 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

Na obszarze Gminy Dmosin nie ma dost ępu do szkół ponadgimnazjalnych. W celu kontynuowania nauki młodzie ż musi doje żdżać do wi ększych miast.

 POZIOM WYKSZTAŁCENIA MIESZKA ŃCOW Poziom wykształcenia ludno ści w Gminie Dmosin mo żna przybli żyć tylko na podstawie danych z 2002 roku, pochodz ących z Narodowego Spisu Powszechnego. W 2002 roku znikomy odsetek osób – zaledwie 2,98% - legitymował si ę wykształceniem wy ższym, wi ększo ść stanowiły kobiety. W Gminie Dmosin przewa żały osoby, które posiadały wykształcenie podstawowe uko ńczone (41,92%) i zasadnicze zawodowe (25,78%). Kolejn ą grup ę stanowiły osoby z wykształceniem średnim, przy czym dominował tu poziom średni zawodowy. Wykształcenie podstawowe nieuko ńczone i bez wykształcenia stanowiło 8,44% osób, czyli niemal 3 razy tyle, co mieszka ńcy którzy odebrali wykształcenie wy ższe. S ą to dane nieaktualne.

~ 56 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Tabela 27: Poziom wykształcenia ludno ści w Gminie Dmosin (ostatnie dost ępne dane 2002 rok) Poziom wykształcenia ogółem męż czy źni kobiety % udział wy ższe 122 45 77 2,98% policealne 73 12 61 1,79% średnie razem 781 341 440 19,10% średnie ogólnokształc ące 137 34 103 3,35% średnie zawodowe 644 307 337 15,75% zasadnicze zawodowe 1054 653 401 25,78% podstawowe uko ńczone 1714 816 898 41,92% podstawowe nieuko ńczone i bez wykształcenia 345 125 220 8,44% Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, Narodowy Spis Powszechny 2002 Ludno ść

Wykres 7: Poziom wykształcenia ludno ści w Gminie Dmosin (ostatnie dost ępne dane 2002 rok)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, Bank Danych Lokalnych Poni żej przedstawiono dane dotycz ące poziomu wykształcenia w niektórych powiatach województwa łódzkiego. S ą to dane za 2011 rok.

Tabela 28: Poziom wykształcenia w poszczególnych powiatach woj. łódzkiego w roku 2011 kutnowski łęczycki łowicki poziom wykształcenia osoba udział % osoba udział % osoba udział % wy ższe 11441 12,98% 4840 10,69% 9049 13,01% średnie i policealne – ogółem 28829 32,72% 12689 28,02% 21496 30,90% zasadnicze zawodowe 19819 22,49% 9737 21,50% 16290 23,41% gimnazjalne 4795 5,44% 2631 5,81% 3824 5,50% podstawowe uko ńczone 21879 24,83% 14268 31,50% 17646 25,36% podstawowe nieuko ńczone 1353 1,54% 1127 2,49% 1267 1,82% i bez wykształcenia szkolnego

rawski skierniewicki brzezi ński poziom wykształcenia osoba udział % osoba udział % osoba udział % wy ższe 5095 11,99% 3156 9,67% 3190 12,16% średnie i policealne – ogółem 13041 30,68% 9141 28,01% 8108 30,91% zasadnicze zawodowe 10035 23,61% 8999 27,57% 6410 24,43% gimnazjalne 2328 5,48% 2022 6,19% 1352 5,15% podstawowe uko ńczone 11053 26,00% 8734 26,76% 6769 25,80% podstawowe n ieuko ńczone 957 2,25% 588 1,80% 405 1,54% i bez wykształcenia szkolnego Źródło: Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych, Narodowy Spis Powszechny 2011 Ludno ść ~ 57 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Gmina Dmosin nale ży do powiatu brzezi ńskiego. Mo żna zauwa żyć, że w roku 2011 w odniesieniu do danych dla Gminy Dmosin z roku 2002 (brak danych dla powiatu brzezi ńskiego za rok 2002), liczba osób z wykształceniem wy ższym wzrosła, a liczba osób z wykształceniem podstawowym nieuko ńczonym i bez wykształcenia szkolnego znacz ąco zmalała. Powiat brzezi ński w porównaniu do przykładowych powiatów ma podobn ą charakterystyk ę w zakresie poziomu wykształcenia mieszka ńców. Mo żna uzna ć, że ogólna tendencja ma charakter pozytywny i poziom wykształcenia ludno ści wzrasta. Poziom wykształcenia mieszka ńców obszarów wiejskich jest bardzo silnie zwi ązany z dost ępno ści ą przestrzenn ą do szkół. Coraz wi ększego znaczenia nabieraj ą środki finansowe. Cz ęsto w wyniku braku odpowiedniego zabezpieczenia finansowego młodzie ż nie kontynuuje nauki na poziomie ponadgimnazjalnym, poniewa ż opiekunów nie sta ć jest na opłacenie miejsca zamieszkania czy przejazdów do szkoły. „Brak finansowych mo żliwo ści podj ęcia studiów wy ższych wynika głównie z mniejszej zamo żno ści ludno ści wiejskiej oraz konieczno ści wczesnego podj ęcia pracy zawodowej.”27

 KOMPUTERYZACJA Poni żej przedstawiono statystyki dotycz ące ilo ści uczniów przypadaj ących na 1 komputer z dost ępem do Internetu do u żytku uczniów. Porównuj ąc rok 2012 oraz 2003 widoczne jest zmniejszenie warto ści wska źnika, co jest korzystne dla uczniów. W Gminie Dmosin w 2012 roku w szkołach pod stawowych na 1 komputer z dost ępem do Internetu przypadało 8,8 uczniów (poni żej średniej dla powiatu), w gimnazjum było to 6,67 uczniów (równie ż poni żej średniej dla powiatu). W porównaniu do pozostałych gmin wiejskich w ramach szkół podstawowych wska źnik ten był najwy ższy, za ś w obszarze gimnazjów była to niska warto ść , mniejsz ą liczb ę uczniów zarejestrowano tylko w gminie Brzeziny.

Tabela 29: Uczniowie przypadaj ący na 1 komputer z dost ępem do Internetu przeznaczony do u żytku uczniów (osoby) w gminach wiejskich powiatu brzezi ńskiego i w powiecie szkoły podstawowe dla dzieci i młodzie ży bez specjalnych jednostka terytorialna 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Brzeziny 24,42 12,26 11,58 10,00 13,85 13,90 9,41 13,70 8,16 7,58 Dmosin 25,58 24,92 26,17 9,28 9,90 9,86 10,21 10,31 9,53 8,80 Je żów 19,71 20,07 13,62 13,55 11,81 17,36 16,36 7,21 6,59 6,00 Rogów 29,08 25,57 15,95 14,45 13,68 9,28 9,14 8,59 8,48 8,66 # # # # # # # # # # # powiat brzezi ński 34,93 27,77 22,58 13,41 13,46 13,09 12,18 11,45 10,24 9,91

27 Identyfikacja i ocena czynników sukcesu społeczno-gospodarczego na obszarach wiejskich , Prof. dr hab. Jerzy Ba ński, mgr Konrad Ł. Czapiewski, Warszawa, listopad 2008 ~ 58 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

gimnazja dla dzieci i młodzie ży bez specjalnych jednostka terytorialna 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Brzeziny 14,70 15,90 15,70 16,00 17,44 9,57 9,21 8,29 9,00 4,85 Dmosin 20,78 19,44 18,11 18,33 19,33 17,40 4,90 4,27 6,00 6,67 Je żów 16,00 8,88 8,24 9,53 10,20 9,93 8,80 8,73 8,80 33,75 Rogów 23,67 17,67 15,92 16,17 14,50 15,42 14,00 13,50 12,25 10,75 # # # # # # # # # # # powiat brzezi ński 27,60 22,19 20,03 16,14 15,76 14,14 10,08 9,22 9,72 9,7 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

Mo żliwo ści szkół co do wyposa żenia placówek w komputery z dost ępem do Internetu przeznaczone do u żytku uczniów s ą do ść ograniczone. Warto ści wska źników zmieniaj ą si ę wi ęc w poszczególnych latach głównie ze wzgl ędu na zmian ę liczby uczniów.

 GMINNA BIBLIOTEKA PUBLICZNA W DMOSINIE System edukacji i o światy wspiera Gminna Biblioteka Publiczna w Dmosinie. Biblioteka udost ępnia zbiory na miejscu i na zewn ątrz, posiada informacj ę bibliograficzn ą, realizuje wypo życzenia mi ędzybiblioteczne. Przy Bibliotece działa PIT- Punkt Informacji Turystycznej. Biblioteka jest organizatorem lub współorganizuje ró żnego rodzaju konkursy, projekcje filmowe, spotkania, turnieje oraz obchody świ ąt.

 BEZPŁATNE SZKOLENIA DLA MIESZKA ŃCÓW Gmina Dmosin organizuje dla mieszka ńców bezpłatne szkolenia, które pozwalaj ą na zdobycie nowych umiej ętno ści, a tak że rozwój zainteresowa ń. W 2014 roku zrealizowano warsztaty: − „Wyroby ozdób z bibuły”, − „Zdobienie ozdób wielkanocnych”, − „Koszyczki wielkanocne” oraz kursy: − „Kurs wiza żu”, − „Kurs kulinarny”, − „Kurs zrównowa żonego żywienia”. Ponadto zorganizowano „ Ćwiczenia korekcyjno-rozci ągaj ące”. W 2014 roku Urz ąd Gminy Dmosin przy współpracy Centrum Edukacji i Technologii komputerowej BROst z Łodzi zrealizował Projekt „I Ty na kursie IT” w ramach POKL Priorytet IX, współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. W ramach projektu odbyły si ę 2 rodzaje szkole ń informatycznych dla mieszka ńców Gminy Dmosin. Szkolenia obejmowały: − pierwszy rodzaj: 4 moduły w zakresie Word, Excel, Power point, Internet, − drugi rodzaj: bezpiecze ństwo u żywania technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT). ~ 59 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

3.3.4. Opieka zdrowotna

Świadczenia z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej udzielane s ą mieszka ńcom Gminy Dmosin przez Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Kołacinie oraz Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Nagawkach. W nocy, dni wolne i świ ęta pomoc udzielana jest Powiatowym Centrum Zdrowia im. M. Curie-Skłodowskiej w Brzezinach.

W NZOZ w Kołacinie funkcjonuj ą: gabinet medycyny szkolnej, poradnia (gabinet) piel ęgniarki i poło żnej środowiskowej, poradnia chorób wewn ętrznych, poradnia (gabinet) lekarza POZ, poradnia pediatryczna oraz punkt szczepie ń ochronnych.

W NZOZ w Nagawkach funkcjonuj ą: gabinet medycyny szkolnej, poradnia (gabinet) piel ęgniarki i poło żnej środowiskowej, gabinet zabiegowy, poradnia (gabinet) lekarza POZ oraz punkt szczepie ń ochronnych.

Na dzie ń 02.06.2015 mieszka ńcy mieli dost ęp do trzech punktów aptecznych w Gminie Dmosin, zlokalizowanych w: Kołacinie, Osinach i Nagawkach.

Na obszarze Gminy Dmosin organizowane s ą bezpłatne badania profilaktyczne dla mieszka ńców. Prowadzone s ą badania mammograficzne, badania słuchu, badania raka prostaty.

3.3.5. Okre ślenie grup społecznych wymagaj ących wsparcia

Jak podaje Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. 2004 Nr 64 poz. 593), Art. 17. 1. Do zada ń własnych gminy o charakterze obowi ązkowym nale ży: 1) opracowanie i realizacja gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzgl ędnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwi ązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka; 2) sporządzanie, zgodnie z art. 16a, oceny w zakresie pomocy społecznej; 3) udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezb ędnego ubrania osobom tego pozbawionym; 4) przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych; 5) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych; 6) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego;

~ 60 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

7) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom bezdomnym oraz innym osobom niemającym dochodu i mo żliwo ści uzyskania świadcze ń na podstawie przepisów o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych; 8) przyznawanie zasiłków celowych w formie biletu kredytowanego; 9) opłacanie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osob ę, która zrezygnuje z zatrudnienia w zwi ązku z konieczno ści ą sprawowania bezpo średniej, osobistej opieki nad długotrwale lub ci ęż ko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkuj ącymi matk ą, ojcem lub rodze ństwem; 10) praca socjalna; 11) organizowanie i świadczenie usług opieku ńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania, z wył ączeniem specjalistycznych usług opieku ńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi; 12) prowadzenie i zapewnienie miejsc w mieszkaniach chronionych; 13) (uchylony); 14) do żywianie dzieci; 15) sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym; 16) kierowanie do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatno ści za pobyt mieszka ńca gminy w tym domu; 16a) pomoc osobom maj ącym trudno ści w przystosowaniu si ę do życia po zwolnieniu z zakładu karnego; 17) sporz ądzanie sprawozdawczo ści oraz przekazywanie jej wła ściwemu wojewodzie, równie ż w formie dokumentu elektronicznego, z zastosowaniem systemu teleinformatycznego; 18) utworzenie i utrzymywanie o środka pomocy społecznej, w tym zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników; 19) przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych; 20) opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne okre ślonych w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

2. Do zada ń własnych gminy nale ży: 1) przyznawanie i wypłacanie zasiłków specjalnych celowych; 2) przyznawanie i wypłacanie pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie w formie zasiłków, po życzek oraz pomocy w naturze; 3) prowadzenie i zapewnienie miejsc w domach pomocy społecznej i o środkach wsparcia o zasi ęgu gminnym oraz kierowanie do nich osób wymagaj ących opieki; 4) podejmowanie innych zada ń z zakresu pomocy społecznej wynikaj ących z rozeznanych potrzeb gminy, w tym tworzenie i realizacja programów osłonowych; 5) współpraca z powiatowym urz ędem pracy w zakresie upowszechniania ofert pracy oraz informacji o wolnych miejscach pracy, upowszechniania informacji o usługach poradnictwa zawodowego i o szkoleniach oraz realizacji Programu Aktywizacja i Integracja, o którym mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. ~ 61 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Art. 18. 1. Do zada ń zleconych z zakresu administracji rz ądowej realizowanych przez gmin ę nale ży: 1) (uchylony); 2) (uchylony); 3) organizowanie i świadczenie specjalistycznych usług opieku ńczych w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi; 4) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków zwi ązanych z kl ęsk ą żywiołow ą lub ekologiczn ą; 5) prowadzenie i rozwój infrastruktury środowiskowych domów samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi; 6) realizacja zada ń wynikaj ących z rz ądowych programów pomocy społecznej, maj ących na celu ochron ę poziomu życia osób, rodzin i grup społecznych oraz rozwój specjalistycznego wsparcia; 7) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych, a tak że udzielanie schronienia, posiłku oraz niezb ędnego ubrania cudzoziemcom, o których mowa w art. 5a; 8) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych, a tak że udzielanie schronienia oraz zapewnianie posiłku i niezb ędnego ubrania cudzoziemcom, którym udzielono zgody na pobyt ze wzgl ędów humanitarnych lub zgody na pobyt tolerowany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; 9) wypłacanie wynagrodzenia za sprawowanie opieki.

Zadania z zakresu pomocy społecznej realizuje na analizowanym obszarze Gminny O środek Pomocy Społecznej w Dmosinie. W 2012 roku najwi ększa liczba rodzin - beneficjentów pomocy społecznej oferowanej przez GOPS – otrzymywała wsparcie w wyniku: ubóstwa, bezrobocia, długotrwałej lub ci ęż kiej choroby, niepełnosprawno ści oraz bezradno ści w sprawach opieku ńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego. Problemem jest jednak również alkoholizm, przemoc w rodzinie, bezdomno ść oraz potrzeba ochrony macierzy ństwa lub wielodzietno ść . W analizowanym okresie - lata 2008 – 2012 - liczba rodzin w poszczególnych kategoriach zmniejszała si ę, odnotowano jednak zwi ększenie si ę liczby rodzin, w których wyst ępuje problem alkoholizmu i przemocy w rodzinie. W 2012 roku 169 osób żyło w rodzinach ubogich, 174 w rodzinach z problemem bezrobocia, 99 w rodzinach, gdzie problemem jest długotrwała lub ci ęż ka choroba.

~ 62 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Tabela 30: Liczba beneficjentów pomocy społecznej oferowanej przez GOPS w Dmosinie powód trudnej sytuacji liczba rodzin liczba osób w tych rodzinach życiowej 2008 2009 2010 2011 2012 2008 2009 2010 2011 2012 ubóstwo 112 106 110 103 66 376 329 312 279 169 bezdomno ść 2 3 3 1 1 2 3 4 1 1 potrzeba ochrony macierzy ństwa lub 1 4 1 0 1 3 22 6 0 7 wielodzietno ści bezrobocie 67 72 78 66 62 217 218 235 200 174 niepełnosprawno ść 50 46 58 66 38 123 97 129 113 74 długotrwała lub ci ęż ka 49 64 70 67 45 127 145 163 154 99 choroba bezradno ść w sprawach opieku ńczo-wychowawczych 15 23 23 25 17 76 92 103 116 85 i prowadzeniu gospodarstwa domowego, w tym: - rodziny niepełne 8 4 12 10 4 25 41 42 29 12 - rodziny wielodzietne 7 5 7 8 6 51 34 47 56 41 alkoholizm 3 4 3 4 8 9 14 8 9 20 trudno ści w przystosowaniu si ę do życia po zwolnieniu 2 2 5 1 3 5 2 13 1 8 z zakładu karnego przemoc w rodzinie 0 1 0 0 2 0 2 0 0 6 zdarzenie losowe i sytuacje 2 0 1 0 3 6 0 2 0 4 kryzysowe Źródło: Strategia Rozwi ązywania Problemów Społecznych na terenie Gminy Dmosin na lata 2014- 2020 [za:] Dane GOPS w Dmosinie

Na podstawie Strategii Rozwi ązywania Problemów Społecznych na terenie Gminy Dmosin na lata 2014 – 2020 , poni żej przedstawiono główne grupy społeczne wymagaj ące wsparcia wg. powodu trudnej sytuacji życiowej:

 UBÓSTWO „Ustawa o pomocy społecznej definiuje ubóstwo na podstawie mieszczenia si ę dochodu rodziny lub osoby w tzw. minimum socjalnym. O środek Pomocy Społecznej jest zobowi ązany do pomocy osobom i rodzinom, których miesi ęczny dochód nie przekracza kwoty okre ślonej w ustawie o pomocy społecznej na podstawie minimum socjalnego. Podstawowym powodem ubóstwa jest bezrobocie. Zjawisko ubóstwa najbardziej widoczne jest w rodzinach wielodzietnych, rodzinach samotnie wychowuj ących dzieci oraz w rodzinach utrzymuj ących si ę ze źródeł niezarobkowych (innych ni ż renta i emerytura). Ośrodek Pomocy Społecznej zobowi ązany jest udzieli ć wsparcia osobom żyj ącym na poziomie minimum socjalnego. (…) W 2012 roku zjawisko dotyczyło co czwartej rodziny, która korzysta z pomocy GOPS. W latach 2008 – 2012 widoczne jest zmniejszenie liczby świadcze ń z tego tytułu.”

~ 63 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

 BEZROBOCIE Statystyki dotycz ące bezrobocia w znacznym stopniu zniekształcaj ą obraz tego zjawiska głównie ze wzgl ędu na du ży stopie ń tzw. bezrobocia utajonego oraz „pracy na czarno”. Problem bezrobocia przedstawiono bardziej szczegółowo w rozdziale 3.3.6 Rynek pracy.

 OSOBY STARSZE „Staro ść i starzenie si ę – to poj ęcia, które nie zostały jeszcze jednoznacznie zdefiniowane, zarówno przez nauki biologiczne jak i społeczne. Pierwsze z tych poj ęć traktowane jest jako zjawisko, faza życiowa, drugie natomiast jest procesem. Za podstawowe cechy staro ści uwa ża si ę: znaczny spadek zdolno ści adaptacyjnych człowieka w wymiarze biologicznym, psychospołecznym, post ępuj ące ograniczenie samodzielno ści życiowej, stopniowe nasilenie si ę zale żno ści od otoczenia. Najwa żniejszymi problemami osób starszych s ą: samotno ść , choroba, inwalidztwo, życie w ubóstwie i poczucie nieprzydatności. Wszechobecny „kult młodo ści” prowadzi do marginalizacji osób starszych jako zbiorowo ści i stopniowego eliminowania ich z aktywnego życia zawodowego i społecznego. Według danych epidemiologicznych, ok. 95% Polaków starzeje si ę w sposób niefizjologiczny, wraz z wiekiem pojawia si ę niedoł ęż no ść , niedowidzenie, głuchota, ot ępienie, niesprawno ść ruchowa. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) za pocz ątek staro ści uznaje 60 rok życia. Wyró żnia trzy zasadnicze etapy staro ści: − 60 – 75 r. ż. – wiek podeszły (tzw. wczesna staro ść ); − 75 – 90 r. ż. – wiek starczy (tzw. pó źna staro ść );  − 90 r. ż. i powy żej – wiek s ędziwy (tzw. długowieczno ść ). W 2012 roku na terenie Gminy Dmosin mieszkało 1 113 osób starszych, 60,2% stanowiły kobiety, a 39,8% m ęż czy źni. (…) Warto zauwa żyć, że w ka żdym przedziale wiekowym liczba kobiet jest wy ższa ni ż liczba m ęż czyzn, a z wiekiem ta przewaga si ę zwi ększa. Na terenie Gminy Dmosin działa Fundacja Promienie Sło ńca, której głównym celem jest przeciwdziałanie wykluczeniom społecznym. Fundacja inicjuje i wspiera aktywizacj ę osób starszych 50+, organizuje imprezy kulturalne i promuje warto ści rodzinne.”

 NIEPEŁNOSPRAWNO ŚĆ „Niepełnosprawno ść jest jednym z wa żniejszych problemów współczesnego świata, który dotyczy głównie obni żenia sprawno ści funkcji fizycznych, psychicznych b ądź umysłowych. To z ni ą wi ąż e si ę tzw. niepełnosprawno ść społeczna, czyli niemo żno ść pełnego funkcjonowania w społecze ństwie. Do tej grupy zaliczamy alkoholików, narkomanów i więź niów. Najcz ęstszymi problemami, z jakimi spotykaj ą si ę na co dzie ń osoby niepełnosprawne to: utrudniony dost ęp do leczenia i rehabilitacji, bezrobocie, bariery architektoniczne i komunikacyjne oraz izolacja społeczna. Brak jest konkretnych informacji na temat liczby osób niepełnosprawnych na terenie Gminy Dmosin. Nale ży jednak zauwa żyć, że liczba osób niepełnosprawnych, którym przyznawana jest pomoc z GOPS w Dmosinie, co roku maleje.”

~ 64 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

 UZALE ŻNIENIA − alkoholizm „Jednym z najwa żniejszych problemów społecznych jest alkoholizm, który poci ąga za sob ą wiele niekorzystnych zjawisk, jak na przykład: wzrost przest ępczo ści i przemocy w rodzinie, izolacj ę społeczn ą, pogł ębienie ubóstwa. Problem ten dotyka coraz wi ększ ą grup ę ludzi, równie ż młodzie ż i dzieci w wieku szkolnym. Przeciwdziałanie temu zjawisku musi opiera ć si ę na długofalowych i wielokierunkowych działaniach. Zmniejszaniem rozmiarów problemów wynikaj ących z nadu żywania alkoholu jak i zapobieganiem powstawaniu nowych patologii na terenie Gminy Dmosin zajmuje si ę Gminna Komisja Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych. Rokrocznie uchwalany jest równie ż „ Gminny program profilaktyki i rozwi ązywania problemów alkoholowych w Gminie Dmosin ”.” Głównym celem Programu jest zarówno zmniejszenie rozmiarów problemów wynikaj ących z nadu żywania alkoholu jak i zapobieganie powstawaniu nowych patologii. Zespół uzale żnienia od alkoholu jest bowiem chorob ą społeczn ą, której konsekwencji do świadczaj ą członkowie rodzin osób uzale żnionych oraz środowisko społeczne. Celem długofalowym jest wytworzenie w śród mieszka ńców Gminy nowej świadomo ści dotycz ącej relacji alkohol – człowiek oraz promowanie zdrowego stylu życia. Cele szczegółowe to: 1. Podniesienie poziomu wiedzy społecze ństwa na temat problemów zwi ązanych z używaniem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych. 2. Zwi ększenie zaanga żowania społeczno ści lokalnych w zapobieganie u żywania alkoholu, w szczególno ści przez dzieci i młodzie ż. Gmina realizuj ąc Program współpracuje z instytucjami, szkołami i stowarzyszeniami, mi ędzy innymi z Poradniami Leczenia Uzale żnie ń w Głownie i w Brzezinach, a tak że z pedagogiem szkolnym. „W 2012 roku, w porównaniu do roku 2008, na terenie gminy Dmosin wzrosła liczba udzielonych porad prawnych i psychologicznych, liczba stosowanych terapii i skala programów dla dzieci. Zgodnie z danymi GOPS w Dmosinie, w 2012 roku pomoc ą społeczn ą z powodu alkoholizmu obj ętych było 8 rodzin w których było 20 osób.”

− narkomania „Terminem narkomania okre śla si ę stan uzale żnienia od środków odurzaj ących. Poj ęcie to obejmuje nie tylko nałogowe u żywanie narkotyków, ale tak że stosowanie wszelkich środków wywołuj ących eufori ę odurzaj ącą. Nawykowe odurzanie si ę narkotykami staje si ę zjawiskiem masowym i gro źnym dla zdrowia i życia (nadu żywanie silnych środków narkotycznych prowadzi do śmierci, samobójstw na skutek przyjmowania ró żnych substancji) i dla mienia społecze ństwa (rozboje, rabunki, kradzie że popełnione w celu zdobycia pieni ędzy na zaspokojenie głodu narkotycznego). Narkomania staje si ę zjawiskiem masowym, które powoduje zagro żenie dla życia osoby uzale żnionej. Mimo to, o problemie narkomanii niech ętnie informuj ą pedagodzy czy rodzice osób uzale żnionych lub za żywaj ących narkotyki. Narkomania na terenie Gminy Dmosin nie jest tak uwidoczniona i powszechna jak w innych ~ 65 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022 wi ększych aglomeracjach miejskich. Bior ąc pod uwag ę dane ogólnopolskie problem narkomanii coraz cz ęś ciej b ędzie dotykał nowego środowiska. Dlatego te ż poprzez działania profilaktyczne nale ży stworzy ć społeczno ści lokalnej okazj ę do aktywnego gromadzenia ró żnych do świadcze ń, które spowoduj ą wzrost zdolno ści do radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych. GOPS w Dmosinie zobowi ązany jest do opracowania i wykonania gminnego programu przeciwdziałania narkomanii na terenie Gminy Dmosin.” Program opracowany i przyj ęty na lata 2014- 2016, wyró żnia nast ępuj ące zadania w zakresie przeciwdziałania narkomanii: 1. Zwi ększenie dost ępno ści pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzale żnionych i zagro żonych uzale żnieniem; 2. Udzielanie pomocy psychospołecznej i prawnej rodzinom, w których wyst ępuj ą problemy narkomanii; 3. Prowadzenie profilaktycznej działalno ści informacyjnej, edukacyjnej oraz szkoleniowej w zakresie rozwi ązywania problemów ,w szczególno ści skierowanej do dzieci i młodzie ży; 4. Wspomaganie działa ń instytucji, organizacji pozarz ądowych i osób fizycznych, słu żą cych rozwi ązywaniu problemów narkomanii; 5. Pomoc społeczna osobom uzale żnionym i ich rodzinom dotkni ętych ubóstwem i wykluczeniem społecznym, integrowanie ze środowiskiem lokalnym tych osób z wykorzystaniem pracy socjalnej i kontraktu socjalnego. Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii na terenie Gminy Dmosin realizowany jest przez Gminny O środek Pomocy Społecznej przy współudziale partnerów takich jak: Gminna Komisja Rozwi ązywania Problemów Alkoholowych, słu żba zdrowia, placówki o światowe, policja, ko ścióły, Sąd Rejonowy w Brzezinach, Świetlice Profilaktyczno-Wychowawcze.

 PRZEMOC W RODZINIE „Przemoc ą w rodzinie mo żna najogólniej okre śli ć zamierzone i wykorzystuj ące przewag ę sił działanie skierowane przeciw członkowi rodziny, które narusza prawa i dobra osobiste powoduj ąc cierpienie i szkody. Do najcz ęstszych przyczyn przemocy nale żą : alkoholizm, konflikty rodzinne, destrukcja podstawowych funkcji rodziny, rozwody, upadek dobrych obyczajów w rodzinach. Ofiarami przemocy są zazwyczaj kobiety i dzieci, rzadziej męż czy źni. Brak jest dokładnych danych dotycz ących przemocy w rodzinie w Gminie Dmosin. Z analizy danych dla powiatu brzezi ńskiego wynika, że w latach 2008 – 2012 znacz ąco spadła liczba ofiar przemocy domowej. W 2008 roku policja posiadała informacje o 130 ofiarach, za ś w 2012 roku było to tylko 18 osób. Liczba kobiet b ędących ofiarami zmniejszyła si ę o 86%, w przypadku dzieci spadek wynosił 91,7%. Analogicznie zmniejszyła si ę liczba sprawców przemocy domowej (spadek o 83,5%). Liczba sporz ądzonych „Niebieskich Kart” równie ż si ę zmniejszyła. Nale ży jednak pami ęta ć, że cz ęść zdarze ń w zakresie przemocy domowej nie jest zgłaszanych do żadnych instytucji, w zwi ązku z tym rozmiar tego problemu mo że by ć znacznie wy ższy (…). Na terenie gminy Dmosin obowi ązuje Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w Gminie Dmosin na Lata 2011 -2016 . ~ 66 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Ponadto Interdyscyplinarny Zespół do Spraw Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie wraz z policj ą i GOPS pomaga ofiarom przemocy. Dzieci z rodzin dotkni ętych przemoc ą uczestnicz ą w zaj ęciach świetlicowych, maj ą zapewniony udział w zorganizowanych formach wypoczynku oraz s ą do żywianie w stołówkach szkolnych. Dla wszystkich ofiar przemocy w rodzinie działa Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”, które funkcjonuje od 1995 r.” Ponad to, w Gminie funkcjonuje równie ż Program Wspierania Rodziny Gminy Dmosin na lata 2013- 2015 , który opracowano w oparciu o art. 176 ustawy z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zast ępczej (Dz.U. z 2013 r., poz. 135 pó źn. zm.), w my śl którego Gmina zobowi ązana jest do tworzenia gminnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodzin ą. Jest to samodzielny program, słu żą cy wspieraniu rodziny prze żywaj ącej trudno ści w wypełnianiu funkcji opieku ńczo-wychowawczych.

 BEZDOMNO ŚĆ Zjawisko bezdomno ści w gminie Dmosin odgrywa marginalne znaczenie pod wzgl ędem liczby osób ni ą dotkni ętych, jednak że trudne do rozwi ązania. Od 2011 roku GOPS w Dmosinie udziela pomocy jednej osobie bezdomnej. Pomoc ta jest udzielana za po średnictwem noclegowni prowadzonej przezTowarzystwo Św. Alberta w Brzezinach.

 PRZEST ĘPCZO ŚĆ „Z analizy danych dotycz ących przest ępczo ści w gminie Dmosin, dostarczonych przez Komend ę Powiatow ą Policji w Brzezinach, wynika, że liczba przest ępstw w 2012 roku była o około 40% wy ższa ni ż w 2008 roku. Znacz ący wzrost zanotowano w zwi ązku z kradzie żami. W 2012 roku kradzie ż rzeczy obcej miała miejsce na terenie gminy 2 razy częś ciej ni ż w 2008 roku, podobnie kradzie ż z włamaniem.”

Tabela 31: Przest ępstwa na terenie Gminy Dmosin Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 Liczba przest ępstw, w tym: 84 49 89 134 118 − kradzie ż rzeczy obcej 12 8 8 18 37 − kradzie ż z włamaniem 8 4 17 17 22 − rozboje 1 0 2 0 0 − bójki i pobicia 0 0 0 1 0 − uszczerbek na zdrowiu 2 0 1 0 2 Źródło: Strategia Rozwi ązywania Problemów Społecznych na terenie Gminy Dmosin na lata 2014- 2020 [za:] Dane GOPS w Dmosinie

~ 67 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

 BADANIE ANKIETOWE Wyniki badania ankietowego przeprowadzonego wśród mieszka ńców Gminy, w okresie wrzesie ń - pa ździernik 2013 roku, na potrzeby Strategii Rozwi ązywania Problemów Społecznych na terenie Gminy Dmosin na lata 2014-2020 , wskazuj ą że: − aktualne warunki życia mieszka ńców Gminy są oceniane przez 44,8% ankietowanych jako raczej dobre; − główne przyczyny problemów społecznych mieszka ńców, powoduj ące trudne warunki życia to głównie: bezrobocie, ubóstwo, alkoholizm oraz niezaradno ść życiowa; − przyczyny popadania w ubóstwo to głównie: bezrobocie i uzale żnienia; − osoby niepełnosprawne najcz ęś ciej spotykaj ą si ę z: brakiem akceptacji, barierami architektonicznymi oraz utrudnionym dost ępem do placówek rehabilitacyjnych; − dost ęp do placówek opieki zdrowotnej na terenie Gminy jest wystarczaj ący; − osoby starsze najcz ęś ciej borykaj ą si ę z problemami takimi jak: choroby, samotno ść oraz brak opieki ze strony rodziny; − przyczyny wyst ępowania uzale żnie ń to wg. ankietowanych głównie: bezrobocie, stres, rozpad rodziny oraz samotno ść ; − 34,5% ankietowanych zna przypadki wyst ępowania zjawiska przemocy domowej na terenie Gminy; − wśród przyczyn przemocy domowej podawane s ą głównie: stres, uzale żnienie, nieumiej ętno ść radzenia sobie z problemami wychowawczymi, bezrobocie i ubóstwo; − do negatywnych zjawisk odnosz ących si ę do dzieci i młodzie ży zaliczano najcz ęś ciej: alkohol i papierosy, bezproduktywne sp ędzanie czasu wolnego oraz zaniedbania wychowawcze.

Zdaniem mieszka ńców – osób ankietowanych - aby przeciwdziała ć negatywnym zjawiskom na terenie Gminy nale ży w zakresie: − wsparcia ubogich: zwi ększy ć zasiłki, wyposa żyć w odzie ż, żywno ść i inne środki, zwi ększy ć wsparcie finansowe ze strony GOPS, tworzy ć nowe miejsca pracy; − poprawy sytuacji niepełnosprawnych – głównie znie ść bariery architektoniczne; − poprawy dost ępu do słu żby zdrowia – rozbudowa ć przychodnie specjalistyczne; − działania na rzecz osób starszych – tworzy ć kluby seniora, kluby zainteresowa ń, prowadzi ć zaj ęcia aktywizacyjne; − w zakresie bezpiecze ństwa konieczna jest lepsza prewencja; − po żą dana jest budowa o środków przeciwuzale żniowych oraz budowa szkoły.

~ 68 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

3.3.6. Rynek pracy

Poni żej przedstawiono dane obrazujące sytuacj ę na rynku pracy w Gminie Dmosin, uwzgl ędniaj ąc dane dotycz ące poziomu bezrobocia. Liczba zarejestrowanych osób bezrobotnych w roku 2014 zmniejszyła si ę w porównaniu do tej z 2003 roku. Praktycznie co roku (za wyj ątkiem roku 2011) wg podziału na płe ć, zarejestrowanych było wi ęcej kobiet.

Tabela 32: Liczba zarejestrowanych osób bezrobotnych w Gminie Dmosin rok ogółem męż czy źni kobiety 2003 321 193 128 2004 295 176 119 2005 229 144 85 2006 184 98 86 2007 192 101 91 2008 165 84 81 2009 188 105 83 2010 177 97 80 2011 204 100 104 2012 219 116 103 2013 227 118 109 2014 195 102 93 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

Liczba zarejestrowanych osób bezrobotnych zmniejszała si ę w okresie od 2003 do 2008 roku, od tego momentu rejestrowany jest jej wzrost. W roku 2014 roku odnotowano jednak mniejsz ą liczb ę osób ni ż w roku poprzednim.

Wykres 8: Liczba zarejestrowanych osób bezrobotnych w Gminie Dmosin

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, Bank Danych Lokalnych

~ 69 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Zestawienie poni żej przedstawia udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludno ści w wieku produkcyjnym w danej gminie wiejskiej w powiecie brzezi ńskim oraz dane dla samego powiatu. Kolorem jasnym zielonym oznaczono warto ści badanej cechy najni ższe w danym roku w śród analizowanych gmin. W wi ększo ści lat w Gminie Dmosin warto ść ta była najni ższa, za ś w latach pozostałych zwykle bardzo zbli żona do najni ższej, tylko w roku 2008 była najwy ższa i wynosiła 5,7%, co i tak jest najni ższ ą odnotowan ą warto ści ą na obszarze Gminy Dmosin w latach 2003 – 2014.

Tabela 33:Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludno ści w wieku produkcyjnym [%] w gminach wiejskich powiatu brzezi ńskiego oraz w powiecie 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Brzeziny 12,1 10,5 9,2 7,8 7,3 5,5 7,1 7,3 7,9 8,7 7,7 6,9 Dmosin 11,4 10,4 8,0 6,4 6,7 5,7 6,6 6,3 7,3 7,8 8,1 7,0 Je żów 13,3 12,3 10,5 8,9 6,6 5,3 6,3 6,9 7,7 8,2 7,8 7,1 Rogów 13,9 12,3 10,4 7,1 6,6 4,9 8,1 7,9 9,0 9,2 8,5 7,5 # # # # # # # # # # # # # powiat brzezi ński 15,1 13,3 11,3 9,3 8,1 6,6 8,4 8,7 9,1 9,7 9,4 7,8 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

Powiatowy Urz ąd Pracy w Brzezinach nie przedstawia bardziej szczegółowych statystyk dotycz ących poszczególnych gmin. Z tego te ż powodu, podane poni żej dane dotycz ą całego powiatu brzezi ńskiego. W maju 2015 roku zarejestrowano 1423 osoby i było to najmniej osób w okresie grudzie ń 2011 – maj 2015. Rozpatruj ąc poszczególne grupy zarejestrowanych osób bezrobotnych nale ży zwróci ć uwag ę na fakt, że w podanym czasie zwi ększyła si ę liczba osób bez kwalifikacji zawodowych oraz osób niepełnosprawnych. Wzrastała równie ż liczba osób samotnie wychowuj ących co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia, za ś w maju 2015 roku zarejestrowanych było 214 osób posiadaj ących co najmniej jedno dziecko do 6 roku życia. Jednocze śnie znacznie zmniejszyła si ę liczba bezrobotnych zamieszkałych na wsi, osób bez do świadczenia zawodowego, do 25 roku życia, zmniejszeniu uległa równie ż liczba osób długotrwale bezrobotnych.

Tabela 34: Bezrobotni zarejestrowani z obszaru powiatu brzezi ńskiego grudzie ń maj

2011 2012 2013 2014 2015 ogółem 1793 1894 1828 1512 1423 zamieszkali na wsi 911 968 909 805 732 bez kwalifikacji zawodowych 430 444 486 467 434 bez do świadczenia zawodowego 421 438 409 342 286 do 25 roku życia 390 398 343 251 199 długotrwale bezrobotne 914 980 1017 886 858 powy żej 50 roku życia 438 445 469 427 415 samotnie wychowuj ące co najmniej jedno dziecko do 18 28 106 133 151 121 b.d. roku życia niepełnosprawni 76 86 103 98 102

28 Posiadaj ące co najmniej jedno dziecko do 6 roku życia: 214 ~ 70 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Źródło: Powiatowy Urz ąd Pracy w Brzezinach, statystyki szczegółowe, www.pup-brzeziny.pl

W maju 2015 roku wśród zarejestrowanych 1423 osób bezrobotnych z obszaru całego powiatu brzezi ńskiego: − 51,44% zamieszkiwało wie ś, − 30,5% nie posiadało kwalifikacji zawodowych, − 20,1% nie posiadało do świadczenia zawodowego, − 13,98% było osobami do 25 roku życia, − 60,3% to osoby długotrwale bezrobotne, − 29,16% to osoby powy żej 50 roku życia, − 15,04% osób posiadało co najmniej jedno dziecko do 6 roku życia, − 7,17% to osoby niepełnosprawne. Wyra źnie zaznacza si ę zatem problem długotrwałego bezrobocia, braku kwalifikacji, bezrobocia w śród osób starszych oraz osób posiadaj ących małe dziecko. Nale ży przypuszcza ć, że sytuacja podobnie kształtuje si ę w samej Gminie Dmosin, gdzie w 2014 roku zarejestrowano 195 osób, co stanowiło niemal że 13% osób zarejestrowanych w powiecie. Poni żej przedstawiono dane statystyczne dotycz ące bezrobocia w Gminie Dmosin w latach 2008 – 2012. Liczba osób bezrobotnych wzrasta, tylko 19% z nich posiadało w 2012 roku prawo do zasiłku. Wg kategorii wieku osób bezrobotnych, około 21,9% osób to bezrobotni do 25 roku życia, około 55,7% to osoby od 26 do 50 roku życia, za ś około 22,4% to osoby powy żej 51 roku życia. Problemem jest długotrwałe bezrobocie. Około 40,6% osób bezrobotnych pozostaje bez pracy powy żej rok, około 21,9% powy żej 2 lat. Jest to bardzo niekorzystna sytuacja, albowiem czym bardziej wydłu ża si ę ten okres, tym bardziej zmniejsza si ę prawdopodobie ństwo znalezienia zatrudnienia. Przyczyn ą bezrobocia jest tak że niski poziom wykształcenia osób zarejestrowanych. Czym wy ższy poziom wykształcenia tym mniejsza liczba osób bezrobotnych. Około 35,6% osób bezrobotnych posiadało wykształcenie podstawowe i poni żej. Dla porównania – w 2012 roku 5% osób posiadało wykształcenie średnie.

Tabela 35: Charakterystyka osób bezrobotnych na terenie Gminy Dmosin Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 Liczba osób bezrobotnych OGÓŁEM w tym: 165 188 177 204 219 - kobiet 81 83 80 104 103 - męż czyzn 84 105 97 100 116 Liczba osób bezrobotnych z prawem do zasiłku 20 27 27 28 42 Liczba bezrobotnych absolwentów 8 18 4 16 8 Liczba osób bezrobotnych niepełnosprawnych 4 4 6 5 4 Liczba osób bezrobotnych wg wieku: - bezrobotni do 25 roku życia 38 53 42 52 48 - bezrobotni od 26 do 50 roku życia 93 94 89 109 122 - bezrobotni powy żej 51 roku życia 34 41 46 43 49 Liczba osób bezrobotnych wg czasu pozostawania bez pracy: - bezrobotni do 1 miesi ąca 16 18 13 15 24

~ 71 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 - bezrobotni od 1 do 12 miesi ęcy 92 116 89 104 106 - bezrobotni od 12 do 24 miesi ęcy 20 26 43 38 41 - bezrobotni powy żej 24 miesi ęcy 37 28 2 47 48 Liczba osób bezrobotnych wg wieku: - 18-24 lata 38 53 42 52 48 - 25-35 lat 46 45 46 54 62 - 35-44 lata 24 30 25 35 28 - 45-54 lata 42 44 43 44 46 - 55-59 lat 11 13 19 19 22 - 60 lat i powy żej 4 3 2 0 3 Liczba osób bezrobotnych wg wykształcenia: - wykształcenie podstawowe i poni żej 57 61 64 66 78 - wykształcenie gimnazjalne 48 54 47 57 68 - wykształcenie zasadnicze zawodowe 56 65 60 72 62 - wykształcenie średnie 4 8 6 9 11 Źródło: Strategia Rozwi ązywania Problemów Społecznych na terenie Gminy Dmosin na lata 2014- 2020 [za:] Dane GOPS w Dmosinie

3.4. Sfera ekonomiczna

3.4.1. Gospodarka

Gmina Dmosin jest gmin ą typowo rolnicz ą, głównym miejscem zatrudnienia i źródłem dochodów dla mieszka ńców s ą zatem gospodarstwa rolne. Na terenie Gminy nie funkcjonuj ą wi ększe zakłady pracy. W miejscowo ści Dmosin zlokalizowane s ą najwa żniejsze jednostki handlowe i usługowe. Mieszka ńcy podejmuj ą prac ę na terenie Gminy oraz w pobliskim Głownie i Strykowie i Brzezinach.

 GOSPODARKA W 2014 roku na obszarze Gminy były zarejestrowane 354 podmioty gospodarcze, ich liczba w latach 2003 – 2014 stopniowo wzrasta.

Tabela 36: Liczba podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON w Gminie Dmosin w latach 2003-2014 (stan w dniu 31 XII) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 ogółem 323 298 308 329 329 336 339 342 330 336 348 354 sektor 7 7 7 7 8 8 8 8 8 10 10 10 publiczny sektor 316 291 301 322 321 328 331 334 322 326 338 344 prywatny Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

W roku 2014 odnotowano o 31 jednostek wi ęcej ni ż w roku 2003. 97% stanowiły podmioty sektora prywatnego. ~ 72 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Wykres 9: Liczba podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON w Gminie Dmosin w latach 2003-2014 (stan w dniu 31 XII)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, Bank Danych Lokalnych

W 2014 roku w sektorze publicznym wi ększo ść stanowiły pa ństwowe i samorz ądowe jednostki prawa bud żetowego. W sektorze prywatnym dominowały osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą, stanowi ąc 81,1% podmiotów sektora oraz 78,8% podmiotów ogółem na obszarze Gminy. W Gminie zarejestrowanych było 15 stowarzysze ń i organizacji społecznych, 12 spółek handlowych, 6 spółek handlowych z udziałem kapitału zagranicznego, 4 fundacje i 3 spółdzielnie.

Tabela 37: Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON wg sektorów własno ściowych w 2014 roku w Gminie Dmosin podmioty gospodarki narodowej ogółem 354 sektor publiczny - ogółem 10 pa ństwowe i samorz ądowe jednostki prawa bud żetowego 8 przedsi ębiorstwa pa ństwowe 0 spółki handlowe 0 spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego 0 sektor prywatny - ogółem 344 osoby fizyczne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą 279 spółki handlowe 12 spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego 6 spółdzielnie 3 fundacje 4 stowarzyszenia i organizacje społeczne 15 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

Wg Sekcji PKD 2007 najwi ększe zmiany w liczbie podmiotów w latach 2009 – 2014 zaszły w Sekcjach: C – przetwórstwo przemysłowe – zmniejszenie o 4 jednostki, F – budownictwo – zmniejszenie o 3 jednostki, G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, wł ączaj ąc motocykle – zwi ększenie o 5 jednostek, H - transport i gospodarka magazynowa – zwi ększenie o 4 jednostki,

~ 73 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

I - działalno ść zwi ązana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi – zwi ększenie o 3 jednostki, J - informacja i komunikacja – zwi ększenie o 4 jednostki, K - działalno ść finansowa i ubezpieczeniowa – zmniejszenie o 3 jednostki, P – edukacja – zwi ększenie o 3 jednostki, Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna – zwi ększenie o 4 jednostki, S i T - m.in. działalno ść organizacji członkowskich, naprawa i konserwacja komputerów i artykułów użytku osobistego i domowego – zwi ększenie o 6 jednostek. Kształtowanie si ę liczby podmiotów wg Sekcji PKD 2007 przedstawia tabela poni żej.

Tabela 38: Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane według sekcji PKD 2007 w latach 2009 – 2014 w Gminie Dmosin Nazwa Sekcji 2009 2010 2011 2012 2013 2014 A rolnictwo, le śnictwo, łowiectwo i rybactwo 15 14 15 16 15 11 B górnictwo i wydobywanie 0 0 0 0 0 0 C przetwórstwo przemysłowe 54 54 49 44 48 50 D wytwarzanie i zaopatrywanie w energi ę elektryczn ą, gaz, par ę wodną, gor ącą wod ę i powietrze do układów 0 1 1 1 1 1 klimatyzacyjnych E dostawa wody; gospodarowanie ściekami 1 1 2 2 1 1 i odpadami oraz działalno ść zwi ązana z rekultywacj ą F budownictwo 46 45 42 40 44 43 G handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów 122 122 114 119 122 127 samochodowych, wł ączaj ąc motocykle H transport i gospodarka magazynowa 17 17 18 19 18 21 I działalno ść zwi ązana z zakwaterowaniem i usługami 4 5 6 6 5 7 gastronomicznymi J informacja i komunikacja 2 2 2 3 5 6 K działalno ść finansowa i ubezpieczeniowa 6 7 6 3 4 3 L działalno ść zwi ązana z obsług ą rynku nieruchomo ści 1 1 1 2 2 2 M działalno ść profesjonalna, naukowa i techniczna 8 9 9 8 7 8 N działalno ść w zakresie usług administrowania 7 8 7 6 6 5 i działalno ść wspieraj ąca O administracja publiczna i obrona narodowa; 10 10 10 10 10 10 obowi ązkowe zabezpieczenia społeczne P edukacja 6 6 7 9 9 9 Q opieka zdrowotna i pomoc społeczna 6 6 6 9 10 10 R działalno ść zwi ązana z kultur ą, rozrywk ą i rekreacj ą 3 3 3 3 3 3 S i T m.in. działalno ść organizacji członkowskich, naprawa i konserwacja komputerów i artykułów u żytku 31 31 32 36 38 37 osobistego i domowego U organizacje i zespoły eksterytorialne 0 0 0 0 0 0 OGÓŁEM 339 342 330 336 348 354 Źródło: GUS, Bank Danych Lokalnych

Wykres poni żej obrazuje struktur ę podmiotów w 2014 roku. Dominowały jednostki z Sekcji: G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, wł ączaj ąc motocykle – 35,88%, C - przetwórstwo przemysłowe – 14,12%, F – budownictwo – 12,15%, ~ 74 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

S i T - m.in. działalno ść organizacji członkowskich, naprawa i konserwacja komputerów i artykułów użytku osobistego i domowego – 10,45%.

Wykres 10: Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane według sekcji PKD 2007 w 2014 roku w Gminie Dmosin

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, Bank Danych Lokalnych

Jednym z podstawowych wska źników najlepiej ilustruj ących stan lokalnej gospodarki jest poziom aktywizacji gospodarczej liczony jako ilo ść zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszka ńców. Wyra ża on skłonno ść danej populacji do podejmowania działalno ści gospodarczej, jak równie ż zaufanie do sytuacji na rynku. We wszystkich gminach wiejskich powiatu brzezi ńskiego poziom aktywizacji wzrósł w 2014 roku w stosunku do tego z roku 2006. W 2006 roku najwy ższy odnotowano w Gminie Dmosin, za ś w 2014 w gminie Brzeziny. Najwi ększy przyrost warto ści w analizowanym okresie nast ąpił w gminie Brzeziny, za ś najmniejszy w gminie Je żów.

Tabela 39: Poziom aktywizacji gospodarczej na przykładzie gmin wiejskich w powiecie brzezi ńskim, stan na 31XII gminy wiejskie 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Brzeziny 662,67 710,58 736,92 738,07 749,09 769,09 799,78 833,18 832,44 Dmosin 704,65 707,98 721,65 734,24 742,51 718,02 733,46 764,16 781,63 Je żów 612,58 627,63 614,70 603,76 626,59 611,32 630,55 627,52 644,42 Rogów 665,81 673,53 697,72 675,39 700,17 679,25 714,73 733,04 722,49 Źródło: Opracowanie własne, na podstawie danych GUS, BDL

Jednak poziom aktywizacji gospodarczej jest tylko jednym ze wska źników obrazuj ących aktywno ść biznesow ą populacji. Wa żnym wska źnikiem dodatkowym jest tzw. indeks PEAI (Present Economic Activity Index – wska źnik aktualnej aktywno ści gospodarczej), obliczamy jako procentow ą zmian ę ilo ści firm na 10 tys. mieszka ńców w ostatnich trzech latach. PEAI powy żej 9% oznacza pomy śln ą koniunktur ę, a powy żej 15% gwałtowny rozwój. Okres od roku 2004 jest okresem bardzo du żego

~ 75 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022 wzrostu gospodarczego w całym kraju. W gminach wiejskich wska źnik PEAI bardzo cz ęsto jest wi ększy ni ż 4%, a w gminach miejsko-wiejskich cz ęsto przekracza 9%. Warto zauwa żyć, że nie ma prostej korelacji mi ędzy poziomem aktywizacji gospodarczej a indeksem PEAI. Nale ży to interpretowa ć nast ępuj ąco: poziom aktywizacji to skumulowany przez wiele lat dorobek aktywno ści lokalnego sektora gospodarczego, natomiast PEAI obrazuje aktualn ą dynamik ę. W ka żdej z gmin wiejskich powiatu brzezi ńskiego zachodz ą pozytywne przemiany gospodarcze. W Gminie Dmosin w 2014 roku aktywno ść gospodarcza mieszka ńców była najwy ższa. Mo żna u mówi ć o pomy ślnej koniunkturze. W ostatnich 3 latach przybyły 24 podmioty gospodarcze.

Saldo ilo ści firm w ostatnich 3 latach na analizowanym obszarze Saldo ilo ści firm w ostatnich trzech latach gminy Ilo ść nowych firm Przyrost procentowy PEAI Brzeziny 40 8,24 Dmosin 24 8,86 Je żów 9 5,41 Rogów 22 6,37 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, BDL

 ROLNICTWO Wg Powszechnego Spisu Rolnego z 2010 roku (ostatnie aktualne dane), w Gminie Dmosin prowadzone były 1053 gospodarstwa domowe. Wi ększo ść z nich (82,24%) czerpała dochody z działalno ści rolniczej, w 43,3% źródło utrzymania stanowiły dochody z pracy najemnej. 22,03% otrzymywało emerytur ę i rent ę, 11,78% osi ągało dochody z pozarolniczej działalno ści gospodarczej, za ś 6,08% z innych niezarobkowych źródeł poza emerytur ą i rent ą.

Tabela 40: Gospodarstwa domowe z dochodami z ró żnych źródeł ogółem 1053 z dochodem z działalno ści rolniczej 866 z dochodem z emerytury i renty 232 z dochodem z pozarolniczej działalno ści gospodarczej 124 z dochodem z pracy najemnej 456 z dochodem z innych niezarobkowych źródeł poza emerytur ą i rent ą 64 Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010 – wg siedziby gospodarstwa, GUS, BDL

Grunty w gospodarstwach rolnych stanowi ą 81,5% powierzchni Gminy Dmosin. U żytki rolne ogółem stanowi ą 88,85% gruntów ogółem, pod zasiewami znajduje si ę 71,78% tych ziem. Sady zajmuj ą 9,83% gruntów, lasy i grunty le śne 4,06%.

~ 76 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Tabela 41: U żytkowanie gruntów w Gminie Dmosin grunty ogółem 8165,56 użytki rolne ogółem 7254,73 użytki rolne w dobrej kulturze 7133,06 pod zasiewami 5860,99 grunty ugorowane ł ącznie z nawozami zielonymi 175,57 uprawy trwałe 806,75 sady ogółem 802,93 ogrody przydomowe 10,99 łąki trwałe 231,32 pastwiska trwałe 47,44 pozostałe u żytki rolne 121,67 lasy i grunty le śne 331,72 pozostałe grunty 579,11 Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010 – wg siedziby gospodarstwa, GUS, BDL

Gmina Dmosin charakteryzuje si ę niezbyt korzystnymi warunkami dla produkcji rolnej. Na wi ększo ści obszarów wyst ępuj ą gleby niskich klas bonitacji, wykształcone na piaskach ró żnej genezy. Powstanie gleb lepszych klas bonitacji III i IV wi ąż e si ę z powierzchniowym wyst ępowaniem glin zwałowych. W dolinach rzek powszechnie wyst ępuj ą u żytki V i VI klasy na glebach pochodzenia organicznego. Na obszarze Gminy przewa żaj ą gleby zaliczane do IV - V klasy bonitacyjnej. Charakteryzuj ą si ę one okresow ą wra żliwo ści ą na susze i zajmuj ą ponad 80% całkowitej powierzchni Gminy. Dobre gleby (II - III klasa bonitacyjna) zajmuj ą zaledwie około 5% powierzchni i wyst ępuj ą wyspowo w północnej oraz południowo-wschodniej cz ęś ci Gminy.

Wszystkie gospodarstwa rolne w Gminie s ą gospodarstwami indywidualnymi. W grupie gospodarstw o powierzchni od 10 do 15 ha i wi ęcej wszystkie prowadz ą działalno ść rolnicz ą, w grupie od 5 do 10 ha tylko w jednym gospodarstwie si ę jej nie prowadzi. Działalno ść rolnicza prowadzona jest równie ż w wi ększo ści gospodarstw o powierzchni od 1 do 5 ha. Gospodarstw o tej powierzchni jest równie ż w Gminie najwi ęcej (33,5%), kolejn ą znaczn ą grup ę stanowi ą te o powierzchni od 5 do 10 ha (27,5%). Dane statystyczne zawiera tabela poni żej.

Tabela 42: Gospodarstwa rolne wg grup obszarowych użytków rolnych ogółem prowadz ące działalno ść rolnicz ą

ogółem 1053 866 do 1 ha wł ącznie 199 31 1 - 5 ha 353 335 5 - 10 ha 290 289 10 -15 ha 116 116 15 ha i wi ęcej 95 95 Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010 – wg siedziby gospodarstwa, GUS, BDL

Wśród upraw dominuj ą w Gminie zbo ża (Do grupy "zbó ż ogółem" zalicza si ę powierzchni ę uprawy zbó ż podstawowych (pszenica, żyto, j ęczmie ń, owies, pszen żyto) z mieszankami zbo żowymi ł ącznie z kukurydz ą na ziarno i pozostałymi uprawami zbo żowymi (gryka, proso itp.).). W znacznej ilo ści

~ 77 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022 gospodarstw wyst ępuj ą ziemniaki. Rzadziej spotykane s ą uprawy przemysłowe 29 , rzepak i rzepik oraz warzywa gruntowe.

Tabela 43: Gospodarstwa z upraw ą wg rodzaju w Gminie Dmosin ogółem 718 zbo ża razem 684 zbo ża podstawowe z mieszankami zbo żowymi 681 ziemniaki 189 uprawy przemysłowe 24 buraki cukrowe 0 rzepak i rzepik razem 23 str ączkowe jadalne na ziarno razem 0 warzywa gruntowe 14 Źródło: Powszechny Spis Rolny 2010 – wg siedziby gospodarstwa, GUS, BDL

Wśród zwierz ąt gospodarskich w najwi ększej liczbie gospodarstw hodowany jest drób, nast ępnie trzoda chlewna, bydło i konie. W tej samej kolejno ści przedstawia si ę liczebno ść zwierz ąt.

3.4.2. Turystyka

W Dmosinie w Gminnej Bibliotece Publicznej prowadzony jest Punkt Informacji Turystycznej. PIT gromadzi i udost ępnia wszystkim zainteresowanym mapy i foldery dotycz ące Gminy. Słu ży równie ż pomoc ą w wyszukiwaniu atrakcji turystycznych. Wśród atrakcji turystycznych Gminy nale ży z pewno ści ą wymieni ć wyst ępuj ące tu zabytki, zabytkowe kapliczki oraz miejsca pami ęci narodowej.

Dodatkowym walorem Gminy s ą dwa szczególne na mapie województwa łódzkiego miejsca, które ciesz ą si ę coraz wi ększ ą popularno ści ą. S ą to „Dinopark” w Kołacinku oraz Żywy Skansen – Centrum Folkloru Polskiego w Nagawkach.

 „DINOPARK” W KOŁACINKU Niew ątpliwa atrakcj ą – szczególnie dla najmłodszych - są tu naturalnej wielko ści figury dinozaurów wkomponowane w pi ęknie ukształtowany teren. Podczas spaceru z przewodnikiem mo żna równie ż zwiedzi ć wystaw ę geologiczno-paleontologiczn ą oraz wystaw ę fotograficzn ą. Na obszarze

„Dinoparku” znajduje si ę równie ż Folwark Kołaci ński , w którym mo żna obejrze ć zabytkowe maszyny oraz chaty kryte strzech ą z trzciny. Dzieci maj ą do dyspozycji place zabaw, a tak że piaskownic ę ze szkieletem dinozaura. Dodatkowe atrakcje przygotowane z my ślą o najmłodszych to: Bajkowa Ście żka, Gor ączka Złota, Mały Paleontolog, przejazd „Bajkow ą kolejk ą”. 30

29 Do grupy "przemysłowych" zaliczono powierzchni ę buraków cukrowych, rzepaku i rzepiku, lnu i konopi oraz tytoniu. Nie zalicza si ę tu maku, słonecznika, chmielu, ziół leczniczych, wikliny i innych przemysłowych. Uprawy te w niniejszej publikacji zaliczono do grupy "pozostałe uprawy". ~ 78 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Zim ą „Dinopark” przekształca si ę w „Krain ę Św. Mikołaja”, gdzie mo żna odwiedzi ć dom Św. Mikołaja, odby ć spacer Bajkow ą Ście żką, wysła ć list ą poczt ą Św. Mikołaja, a tak że obejrze ć bajki i filmy o tematyce bo żonarodzeniowej. 31

 ŻYWY SKANSEN – CENTRUM FOLKLORU POLSKIEGO W NAGAWKACH

Skansen powstał dzi ęki Stowarzyszeniu Przyjaciół Ziemi Dmosi ńskiej w Nagawkach. Skansen oddaje do u żytku swoich go ści miejsca noclegowe (pokoje

w Skansenie Nagawki to przestronne, nowoczesne wn ętrza w zabytkowych budynkach architektury drewnianej), umo żliwia realizacj ę szkole ń i konferencji, imprez okoliczno ściowych, a ponadto poleca smaczne, tradycyjne potrawy kuchni regionalnej. Istnieje równie ż mo żliwo ść zakupu tradycyjnych, wspaniałych wyrobów w ędliniarskich, garma żeryjnych i cukierniczych do domu. Wszystkie produkty przygotowywane s ą na miejscu, z zachowaniem tradycyjnych receptur. 32

 GOSPODARSTWA AGROTURYSTYCZNE Na terenie Gminy Dmosin si ę w gminnej ewidencji obiektów świadcz ących usługi hotelarskie znajduj ą si ę nast ępuj ące gospodarstwa agroturystyczne: 1. Gospodarstwo Agroturystyczne „Pod Ró żą ” - Kołacin 84, (stałe świadczenie usług, 5 miejsc noclegowych) 2. Gospodarstwo Agroturystyczne „Dolina Koziołek”- Koziołki 16, Koziołki 23, (stałe świadczenie usług, 9 miejsc noclegowych) 3. Gospodarstwo Agroturystyczne „Dom Pod D ębem” - Nowostawy Dolne 49, (stałe świadczenie usług, 15 miejsc noclegowych) 4. Gospodarstwo Agroturystyczne „OSTOJA” - Grodzisk 4, (stałe świadczenie usług, 10 miejsc noclegowych)

30 www.dino-park.pl 31 www.krainamikolaja.pl 32 www.nagawki.pl ~ 79 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

3.5. Analiza SWOT

Analiza SWOT słu ży okre śleniu najbardziej optymalnych kierunków rozwoju danego obszaru w oparciu o wskazanie nast ępuj ących czynników:

CZYNNIKI WEWN ĘTRZNE S (strenghts) mocne strony; atut, zaleta, przewaga W (weakness) słabe strony; bariera, wada, słabo ść CZYNNIKI ZEWN ĘTRZNE O (opportunities) szanse - mog ące mie ć pozytywny wpływ na jednostk ę T (threats) zagro żenia - mog ące mie ć negatywny wpływ na jednostk ę

Poni żej okre ślono czynniki w podziale na nast ępuj ące obszary aktywno ści: − Społecze ństwo, sytuacja społeczna; − Środowisko przyrodnicze; − Turystyka, sport, rekreacja; − Przedsi ębiorczo ść i rolnictwo; − Infrastruktura techniczna; − Edukacja i społecze ństwo informacyjne; − Pomoc społeczna i ochrona zdrowia; oraz wskazano szanse i zagro żenia dla rozwoju Gminy.

 SPOŁECZE ŃSTWO, SYTUACJA SPOŁECZNA MOCNE STRONY − Zakorzenione wi ęzi kulturowe, świadomo ść dziedzictwa historycznego i kulturowego; − Przynale żno ść do Lokalnej Grupy Działania „POLCENTRUM”; − Działalno ść Gminnego O środka Pomocy Społecznej w Dmosinie; − Funkcjonowanie Gminnej Biblioteki Publicznej z dost ępem do Internetu dla mieszka ńców; − Działalno ść stowarzysze ń na obszarze Gminy (m.in.: sport i aktywno ść fizyczna, rozpowszechnianie lokalnej tradycji, kultury i zwyczajów, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, wyrównywanie szans rozwoju, aktywizacja społeczna w szczególno ści osób starszych); − Dobre poło żenie geostrategiczne Gminy; − Potencjał i zaanga żowanie dzieci i młodzie ży w uczenie si ę i uczestnictwo w życiu Gminy; − Utrudniony dost ęp do narkotyków; − Wzrastaj ąca aktywno ść fizyczna mieszka ńców; − Stosunkowo dobre warunki mieszkaniowe; − Wykorzystywanie środków Europejskiego Funduszu Społecznego;

~ 80 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

SŁABE STRONY − Zmniejszaj ąca si ę liczba ludno ści; − Ujemny przyrost naturalny, post ępuj ący proces starzenia si ę społecze ństwa; − Stopniowo wzrastaj ąca liczba osób bezrobotnych, problem długotrwałego bezrobocia oraz bezrobocia w śród osób młodych; − Stosunkowo niski poziom wykształcenia mieszka ńców; − Wyst ępuj ące problemy zwi ązane ze sferami: ubóstwa, bezrobocia, chorobami oraz niepełnosprawno ści ą, a tak że alkoholizmem; − Wyst ępowanie problemu patologii społecznych; − Zbyt mała liczba miejsc spotka ń ludzi młodych, ale równie ż dorosłych i turystów; − Brak funkcjonalnego zagospodarowania przestrzeni publicznych w poszczególnych miejscowo ściach Gminy; − Zaniedbanie dziedzictwa kulturowego Gminy wyst ępuj ącego pod postaci ą, np. kapliczek; − Zbyt małe mo żliwo ści rozwoju zawodowego i podwy ższania kwalifikacji zawodowych; − Ostatnim dost ępnym szczeblem kształcenia jest poziom gimnazjalny; − Brak pracy dla osób wykształconych, spełniaj ącej ich ambicje i wykorzystuj ącej wiedz ę i umiej ętno ści;

 ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE MOCNE STRONY − Usuwanie wyrobów zawieraj ących azbest z obszaru Gminy; − Post ępuj ący proces kanalizacji Gminy; − Brak zakładów przemysłowych emituj ących znaczne zanieczyszczenia do powietrza; − Modernizowanie lokalnych kotłowni, termomodernizacja budynków; − Wyst ępowanie rzek i sztucznych zbiorników retencyjnych; − Wyst ępowanie parku krajobrazowego, pomników przyrody, zespołu przyrodniczo -krajobrazowego, obszaru chronionego krajobrazu oraz obszaru Natura 2000; − Urozmaicone ukształtowanie terenu Gminy; − Mała degradacja środowiska przyrodniczego; − Stosunkowo niskie zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego na terenach oddalonych od autostrady A2;

SŁABE STRONY − Stosunkowo niska lesisto ść obszaru Gminy; − Ubogie zasoby wód powierzchniowych; − Niski poziom skanalizowania Gminy; − Brak wi ększych powierzchniowych zbiorników wodnych np. jezior; − Zanieczyszczenie powietrza poprzez nisk ą emisj ę, tj. m.in.: użytkowanie w lokalnych kotłowniach oraz indywidualnych źródłach ciepła niskiej jako ści opału, funkcjonowanie nieefektywnych źródeł ciepła, niska efektywno ść energetyczna budynków, zanieczyszczenia wyst ępuj ące przy głównych ci ągach komunikacyjnych; − Zbyt małe wykorzystanie odnawialnych źródeł energii;

~ 81 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

− Wyst ępuj ące gleby s ą słabej jako ści; − Obszar Gminy jest ubogi w surowce mineralne; − Słaba świadomo ść ekologiczna społecze ństwa;

 TURYSTYKA, SPORT, REKREACJA MOCNE STRONY − Istnienie obiektów zabytkowych, miejsc pami ęci narodowej; − Funkcjonowanie jednostek kultury; − Działalno ść Punktu Informacji Turystycznej w Dmosinie, Kół Gospody ń Wiejskich; − Coraz wi ększa aktywno ść fizyczna mieszka ńców; − Cenne walory przyrodnicze, rekreacyjne oraz kulturowe; − Funkcjonowanie obiektu sportowego dost ępnego dla wszystkich mieszka ńców, świetlic wiejskich; − Działalno ść jednostek OSP;

SŁABE STRONY − Brak ście żek rowerowych; − Niewystarczaj ąco rozwini ęta baza turystyczna w postaci miejsc noclegowych, barów czy małych restauracji, oferuj ących m.in. lokalne specjały; − Nierozwini ęty sektor usług agroturystycznych; − Niewystarczaj ąca promocja Gminy; − Brak wi ększych powierzchniowych zbiorników wodnych np. jezior; − Obiekty zabytkowe wymagaj ą remontu; − Mała ilo ść miejsc rozrywki i wypoczynku;

 PRZEDSI ĘBIORCZO ŚĆ I ROLNICTWO MOCNE STRONY − Stabilizacja gospodarcza Gminy; − Stopniowo wzrastaj ąca liczba podmiotów gospodarczych; − Korzystne poło żenie geograficzne i komunikacyjne dla rozwoju przedsi ębiorczo ści; − Bliskie poło żenie wzgl ędem Strykowa, Głowna, Brzezin, ale równie ż Łodzi; − Zwi ększaj ąca si ę świadomo ść , co do mo żliwo ści wykorzystania funduszy unijnych;

SŁABE STRONY − Niska przedsi ębiorczo ść mieszka ńców, w szczególno ści kobiet; − Niska innowacyjno ść ; − Braki w infrastrukturze technicznej sprzyjaj ącej powstawaniu przedsi ębiorstw; − Brak wi ększej ilo ści du żych inwestycji; − Du ża biurokracja w Pa ństwie, brak pieni ędzy na rozwój przedsi ębiorstw; − Stosunkowo niski poziom wykształcenia zawodowego rolników; − Niskie kwalifikacje zawodowe osób bezrobotnych - trudno ści w dostosowaniu si ę do potrzeb lokalnego rynku pracy; długotrwałe bezrobocie;

~ 82 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

− Niewystarczaj ąca umiej ętno ść w pozyskiwaniu rynków zbytu; − Brak instytucji otoczenia biznesu; − Brak inwestorów strategicznych; − Rozdrobnienie gospodarstw rolniczych, a przy tym niska ich dochodowo ść ; − Niewielki udział gospodarstw nowoczesnych w ogóle; − Słaba jako ść gleb; − Niski udział upraw ekologicznych w ogóle produkcji rolniczej;

 INFRASTRUKTURA TECHNICZNA MOCNE STRONY − Bardzo dobre zwodoci ągowanie Gminy; − Dobrze rozwini ęta sie ć dróg; − Stopniowy rozwój sieci kanalizacyjnej;

SŁABE STRONY − Niski poziom skanalizowania Gminy; − Brak ście żek rowerowych; − Poszczególne drogi wymagaj ą remontów nawierzchni oraz przebudowy; − Niska efektywno ść energetyczna budynków; − Brak sieci gazowej; − Zbyt mała liczba przydomowych oczyszczalni ścieków; − Konieczno ść doposa żenia jednostek OSP w odpowiedni sprz ęt;

 EDUKACJA I SPOŁECZE ŃSTWO INFORMACYJNE MOCNE STRONY − Organizowanie szkole ń dla mieszka ńców Gminy; − Dobrze rozwini ęta sie ć szkół i punktów przedszkolnych; − Dobre wyposa żenie szkół w komputery z dost ępem do Internetu; − Istnienie Świetlic Wiejskich; − Wykorzystywanie funduszy unijnych dla realizacji projektów społecznych;

SŁABE STRONY − Stosunkowo niski poziom wykształcenia mieszka ńców; − Nierówny dost ęp do kształcenia; − Marginalizacja dzieci i młodzie ży, a tak że osób starszych o ni ższym statusie społecznym; − Niski stopie ń wykorzystania dost ępnych technologii informacyjnych w życiu codziennym mieszka ńców, równie ż w strefie publicznej;

 POMOC SPOŁECZNA I OCHRONA ZDROWIA MOCNE STRONY − Dost ęp do przychodni, punktów aptecznych; − Organizowanie akcji polegaj ących na przeprowadzaniu bada ń profilaktycznych mieszka ńców;

~ 83 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

− Działalno ść jednostek Ochotniczej Stra ży Po żarnej, Policji; − Dobrze prowadzona działalno ść przez Gminny O środek Pomocy Społecznej; − Znajomo ść problemów mieszka ńców Gminy; − Zmniejszaj ąca si ę liczba osób korzystaj ących z pomocy społecznej;

SŁABE STRONY − Zbyt małe rozpowszechnienie programów profilaktyki zdrowotnej; − Coraz wi ększe zagro żenia dla zdrowia młodych ludzi, wynikaj ące ze zmiany stylu życia; − Marginalizacja osób chorych, niepełnosprawnych, starszych; − Rozwój chorób cywilizacyjnych, wzrastaj ący problem alkoholizmu, przemocy w rodzinie oraz bezradno ści w sprawach opieku ńczo-wychowawczych i prowadzeniu gospodarstwa domowego; − Wzrastaj ący problem przest ępczo ści w szczególno ści kradzie ży oraz kradzie ży z włamaniem; − Brak szybkiego i bliskiego dost ępu do specjalistycznej pomocy lekarskiej; − Niedostateczne środki finansowe na realizacj ę zada ń i zaspakajanie potrzeb społecze ństwa korzystaj ącego z pomocy społecznej;

 SZANSE − Utrzymuj ący si ę w Polsce wzrost gospodarczy; − Wykorzystanie funduszy strukturalnych z Unii Europejskiej; − Łatwiejszy dost ęp do kredytów na rozwój działalno ści gospodarczej; − Budowa sieci kanalizacyjnej; − Modernizacja istniej ących i budowa nowych dróg; − Promocja Gminy i jej walorów turystycznych; − Rozwój działalno ści agroturystycznej, uzupełniaj ącej ofert ę turystyczn ą Gminy; − Blisko ść strategicznego o środka miejskiego jakim jest Łód ź; − Pozyskiwanie środków na prowadzenie zaj ęć pozalekcyjnych; − Przekazywanie kolejnym pokoleniom warto ści dziedzictwa kulturowego, a tak że kształtowanie świadomo ści ekologicznej; − Dostosowanie obiektów użyteczno ści publicznej dla poruszania si ę osób niepełnosprawnych; − Wykorzystanie cennych walorów Gminy w celu jej promocji, a tak że rozwoju drobnej przedsi ębiorczo ści; − Tworzenie miejsc pracy poza sektorem rolnictwa, przy równoczesnym kształceniu osób odchodz ących z tego sektora; − Zwi ększenie pomocy – nie tylko finansowej – dla osób ubogich i niepełnosprawnych;

 ZAGRO ŻENIA − Bezrobocie strukturalne; − Spadek szybkiego tempa wzrostu gospodarczego; − Brak kapitału skłonnego do inwestowania na terenach wiejskich; − Słaby rozwój małych i średnich firm spowodowany du żymi kosztami pracy – podatki, ZUS; − Brak środków finansowych na rozwój przedsi ębiorstw; − Skomplikowane procedury i wysokie wymagania instytucji pomocowych udzielaj ących ~ 84 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

wsparcia finansowego; − Du ża konkurencja pomi ędzy gminami w zakresie pozyskiwania środków z funduszy UE; − Niska opłacalno ść produkcji rolnej; − Rozpowszechniony handel produktami przez sie ć Internet oraz du ża dost ępno ść produktów o niskiej jako ści i cenie np. z Chin, na czym mog ą traci ć lokalni przedsi ębiorcy;

3.6. Identyfikacja najwa żniejszych problemów wyst ępuj ących na danym obszarze

Rozwój danego obszaru uzale żniony jest od wielu czynników. Szybciej rozwijaj ą si ę obszary miejskie, natomiast obszary wiejskie napotykaj ą na wiele ogranicze ń. W ekspertyzie Identyfikacja i ocena czynników sukcesu społeczno-gospodarczego na obszarach wiejskich (Prof. dr hab. Jerzy Ba ński, mgr Konrad Ł. Czapiewski, Warszawa, listopad 2008), za trzy najwa żniejsze uwarunkowania rozwoju obszarów wiejskich uznano uwarunkowania:

obrazuj ące aktywno ść i przedsi ębiorczo ść mieszka ńców gospodarczo-finansowe i władz samorz ądowych

zawieraj ące charakterystyk ę demograficzn ą, edukacyjn ą, społeczno-demograficzne elementy kapitału ludzkiego i społecznego

charakteryzuj ące elementy infrastruktury technicznej, infrastrukturalno-środowiskowe społecznej oraz komunikacyjnej oraz jako ść podstawowych elementów stanu środowiska przyrodniczego

Wskazanie podstawowych obszarów problemowych Gminy Dmosin pozwoli na prawidłowe wskazanie celów rozwoju Gminy. Problemy wyst ępuj ące na terenie Gminy hamuj ą jej rozwój b ądź go spowalniaj ą, czasami uniemo żliwiaj ą rozwój jej poszczególnych elementów płaszczyzny społeczno- gospodarczej. W ten sposób obni żany jest poziom i jako ść życia mieszka ńców. Dalszy rozwój Gminy Dmosin będzie mo żliwy, gdy b ędzie przebiega ć na wielu płaszczyznach. Je żeli płaszczyzny te uzupełniaj ą si ę wzajemnie i tworz ą cało ść , rozwój przebiega sprawnie. Je żeli wyst ępuj ą zakłócenia i przeszkody, a elementy nie współgraj ą ze sob ą, tworzy si ę trudny do opanowania chaos.

Szczegółowa analiza stanu obecnego Gminy pogł ębiona o przeprowadzon ą analiz ę SWOT pozwala na wyodr ębnienie nast ępuj ących, kluczowych obszarów problemowych Gminy Dmosin:

~ 85 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

 NIEWYSTARCZAJ ĄCO ROZWINI ĘTA INFRASTRUKTURA TECHNICZNA Gmina Dmosin charakteryzuje si ę korzystnym i atrakcyjnym poło żeniem geostrategicznym. Lokalizacja blisko wi ększych miejscowo ści i miast, w niedalekiej odległo ści lub bezpo średnio przy wa żnych szlakach drogowych, daje jej przewag ę konkurencyjn ą. Jednak sama atrakcyjna lokalizacja Gminy nie wystarcza do osi ągni ęcia sukcesu społeczno-gospodarczego. Konieczne jest istnienie innych czynników uzupełniaj ących ten jak że wa żny aspekt lokalizacyjny (dobre poło żenie stanowi w wielu przypadkach najwa żniejszy i decyduj ący element generuj ący sukces gospodarczy, podczas gdy pozostałe czynniki tylko przyspieszaj ą i ułatwiaj ą jego osi ągni ęcie).33 Infrastruktura techniczna wa żna jest zarówno ze wzgl ędu na jako ść życia mieszka ńców danego obszaru, jak i ze wzgl ędu na jego atrakcyjno ść turystyczn ą czy inwestycyjn ą. „Dla inwestora bardzo wa żne jest odpowiednie poło żenie gminy ze wzgl ędu na dost ęp do rynku pracy, rynku zbytu towarów lub usług. Du że inwestycje (produkcyjne, handlowo-usługowe i mieszkaniowe), które aktywizuj ą gmin ę gospodarczo, wzmacniaj ą jej bud żet i poprawiaj ą struktur ę zatrudnienia. Niestety du że inwestycje

33 Prof. dr hab. Jerzy Ba ński, mgr Konrad Ł. Czapiewski, Identyfikacja i ocena czynników sukcesu społeczno-gospodarczego na obszarach wiejskich , Warszawa, listopad 2008 ~ 86 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022 kapitałowe s ą rzadko ści ą na obszarach wiejskich, z wyj ątkiem gmin poło żonych w s ąsiedztwie wi ększych miast. Jest to zwi ązane głównie z brakiem wykwalifikowanej siły roboczej i słabym wyposa żeniem w infrastruktur ę techniczn ą. Wa żną grup ą inwestorów zewn ętrznych s ą indywidualni inwestorzy budowlani. Ich uwaga koncentruje si ę na obszarach podmiejskich oraz terenach rekreacyjnych (drugie domy).” Głównymi obszarami problemowymi w zakresie infrastruktury technicznej s ą w Gminie Dmosin: drogi, kanalizacja oraz brak dost ępu do gazu z sieci. Sie ć gazowa w Gminie nie wyst ępuje i trudno jest przybli żyć w czasie moment jej ewentualnego powstania. Sie ć kanalizacyjna jest stopniowo rozbudowywana, jednak nadal konieczne jest przeprowadzenie wielu inwestycji w tym zakresie. Tam gdzie niemo żliwe jest jej poprowadzenie (lub nieopłacalne ze wzgl ędów ekonomicznych) powinny powstawa ć przydomowe oczyszczalnie ścieków, których póki co równie ż nie jest zbyt wiele. Dost ęp do sieci kanalizacyjnej nie tylko ułatwia codzienne życie jej u żytkowników, ale ma równie ż du ży wpływ na stan i jako ść środowiska przyrodniczego. Niekontrolowane usuwanie ścieków do rowów, na ł ąki oraz bardzo cz ęsto na pola, z których pó źniej zbierane s ą plony, niestety nie prowadzi wbrew powszechnej opinii do u żyźnienia gleby, wr ęcz przeciwnie. Ścieki te zawieraj ą bakterie kałowe oraz mog ą zawiera ć zwi ązki chemiczne, takie jak fosforany i azotany, które przedostaj ąc się do gleb i wód powoduj ą ich ska żenie. Cz ęść dróg w Gminie pozostaje w złym i średnim stanie technicznym. Ubytki w jezdni, sp ękania nawierzchni, brak wydzielonych pasów dla pieszych czy rowerzystów, przyczyniaj ą si ę do zmniejszania si ę bezpiecze ństwa uczestników ruchu. Dodatkowo zły stan techniczny ma ogromny wpływ na sposób prowadzenia samochodów przez kierowców. Wykonywanie gwałtownych manewrów, nagłe hamowanie a potem przyspieszanie powoduj ą generowanie do powietrza szeregu niebezpiecznych substancji, które szkodz ą zdrowiu ludno ści a tak że wywieraj ą negatywny wpływ na otaczaj ące środowisko przyrodnicze. Warto w tym miejscu zauwa żyć, że zanieczyszczenia z transportu drogowego nie pochodz ą tylko ze spalania paliwa, ale równie ż ze ścierania opon i hamulców, a tak że ścierania powierzchni dróg. Dlatego tak istotne jest utrzymywanie dróg w dobrym stanie technicznym.

 UCI ĄŻ LIWO ŚCI WYNIKAJ ĄCE Z PRZEBIEGU PRZEZ GMIN Ę AUTOSTRADY A2 W kierunku z północnego-wschodu na zachód przebiega przez Gmin ę Autostrada Wolności A2. Wi ążą si ę z tym aspekty pozytywne, takie jak dobra dost ępno ść komunikacyjna oraz szybki czas przejazdu, z drugiej jednak strony, autostrada niesie pewne zagro żenia. Z pewno ści ą nale ży do nich zaliczy ć mo żliwo ść wyst ępowania wypadków drogowych z udziałem substancji niebezpiecznych, które s ą tą tras ą transportowane, a które w przypadku np. rozlania si ę, mog ą by ć szkodliwe dla zdrowia. Z istnieniem autostrady powi ązane jest tak że zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego spalinami generowanymi przez przeje żdżaj ące pojazdy. Szkodliwe pyły emitowane przez ruch pojazdów mog ą dociera ć do górnych dróg oddechowych i płuc, a w przypadku najmniejszych cz ąstek, mog ą równie ż przenika ć do krwi. Rezultatem przedostania si ę pyłów do dróg oddechowych i płuc mo że by ć ~ 87 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022 np. kaszel czy trudno ści z oddychaniem. Pyły mog ą by ć równie ż przyczyn ą wi ększej podatno ści na zagro żenia infekcjami układu oddechowego oraz wyst ępowania zaostrze ń objawów chorób alergicznych np. astmy, kataru siennego i zapalenia spojówek. Pyły przenikaj ące do krwi mog ą mie ć za ś wpływ na przebieg chorób serca, mog ą równie ż zwi ększa ć ryzyko zachorowania na chorob ę nowotworow ą, w szczególno ści płuc. Intensywno ść wyst ępuj ących objawów uzale żniona jest w du żym stopniu od: st ęż enia pyłu w powietrzu, czasu ekspozycji, dodatkowego nara żenia na czynniki pochodzenia środowiskowego oraz od indywidualnych skłonno ści. 34 Najbardziej nara żone s ą osoby przebywaj ące w bliskiej odległo ści od autostrady (ale równie ż innych ci ągów drogowych charakteryzuj ących si ę wzmo żonym ruchem pojazdów oraz w miejscach, gdzie tworz ą si ę zatory uliczne). Wraz ze wzrostem odległo ści od tych miejsc, ryzyko zmniejsza si ę. Przebieg przez Gmin ę autostrady A2 wi ąż e si ę równie ż z ryzkiem wypadków i kolizji drogowych. Analizuj ąc sytuacj ę w tym aspekcie, nale ży zwróci ć szczególn ą uwag ę na konieczno ść odpowiedniego wyposa żenia Ochotniczych Stra ży Po żarnych w sprz ęt, który ułatwi oraz usprawni prowadzenie akcji ratowniczo-ga śniczych. Wypadki oraz zdarzenia wymagaj ące interwencji OSP zachodz ą oczywiście równie ż poza autostrad ą, dlatego te ż całej Gminie potrzebne jest profesjonalne doposa żenie jednostek OSP.

 SŁABO ROZWINI ĘTY SEKTOR DZIAŁALNO ŚCI POZAROLNICZEJ „Aktywno ść gospodarcza mieszka ńców – to przede wszystkim umiej ętno ść kreowania nowych przedsi ęwzi ęć ekonomicznych i rozwoju funkcji pozarolniczych (usługi, turystyka, mieszkalnictwo, przemysł). Szczególn ą rol ę odgrywaj ą w tym tzw. lokalni liderzy, których działania gospodarcze stanowi ą cz ęsto wzór na śladowany przez innych mieszka ńców gminy. Wa żną rol ę w aktywizowaniu gminy odgrywaj ą małe podmioty, które cz ęsto podejmuj ą ze sob ą współprac ę, tworz ąc sie ć powi ąza ń.”35 Brak mo żliwo ści wprowadzania innowacji do gospodarstw rolnych, brak rynku zbytu oraz coraz mniejsza opłacalno ść produkcji rolnej sprawiaj ą, że gospodarstwa cz ęsto staj ą si ę nieefektywne. Osoby je prowadz ące odchodz ą zatem od rolnictwa w poszukiwaniu innej pracy, która da im stabilny dochód, a tym samym stanowi ć b ędzie źródło utrzymania. Niestety bardzo cz ęsto osoby te zasilaj ą szereg osób bezrobotnych. Osoby, które nie chc ą pracowa ć w gospodarstwie rolnym (w szczególno ści młodzie ż, która chciałaby podj ąć inn ą prac ę), cz ęsto decyduj ą si ę na wyjazd do innego miasta, w szczególno ści do Strykowa, Głowna, ale równie ż Łodzi, gdzie odnajduj ą lepsze perspektywy rozwoju. Efektem staje si ę zmniejszanie si ę liczby mieszka ńców Gminy Dmosin.

34 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, System Monitoringu Jako ści Powietrza w Województwie Mazowieckim, www.sojp.wios.warszawa.pl 35 Prof. dr hab. Jerzy Ba ński, mgr Konrad Ł. Czapiewski, Identyfikacja i ocena czynników sukcesu społeczno-gospodarczego na obszarach wiejskich , Warszawa, listopad 2008 ~ 88 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

 PROBLEMY NATURY SPOŁECZNEJ Od kilkunastu lat w Gminie Dmosin rejestrowany jest spadek liczby ludno ści faktycznie zamieszkuj ącej ten obszar. Jak wskazano w analizie, główn ą przyczyn ą s ą migracje mieszka ńców, ale równie ż niewysoka liczba urodze ń, która sprawia, że przyrost naturalny co roku jest ujemny. Pozostaj ąca od wielu lat na zbli żonym poziomie liczba urodze ń jest wynikiem tendencji obserwowanych w całej Polsce. Decyzj ę o powi ększeniu rodziny pary odkładaj ą w czasie. Młodzi ludzie chc ą najpierw zadba ć o stabilno ść finansow ą i ustatkowa ć si ę, ponadto, nie zawsze warunki sprzyjaj ą im w poszerzaniu rodziny. Przyszłe mamy cz ęsto maj ą świadomo ść , że po urodzeniu dziecka trudno b ędzie im wróci ć na rynek pracy, rodzice maj ą obawy, że nie znajd ą zaufanej osoby lub miejsca, w którym b ędą mogli pozostawi ć dziecko pod opiek ą na czas pracy, obawiaj ą si ę, że trudno b ędzie im pogodzi ć obowi ązki zwi ązane z prac ą z tymi rodzinnymi. Ponadto, sytuacja finansowa nie zawsze pozwala im na powi ększenie rodziny. Problemem w Gminie jest równie ż ubóstwo, wynikaj ące najcz ęś ciej z bezrobocia. Pomocy potrzebuj ą te ż osoby starsze, chore i niepełnosprawne. Szczególn ą uwag ę nale ży zwróci ć na dzieci i młodzie ż, które powielaj ą zachowania swoich opiekunów. Konieczna jest pomoc rodzinom z problemem alkoholowym, ale tak że tym, w których wyst ępuje zjawisko przemocy.

 STOSUNKOWO NISKI POZIOM WYKSZTAŁCENIA MIESZKA ŃCÓW „Wysoki poziom wykształcenia mieszka ńców gminy nie jest czynnikiem generuj ącym sukces gospodarczy (tak jak np. atrakcyjna lokalizacja), ale bardzo mu sprzyja, dlatego warto temu zagadnieniu po świ ęci ć nieco wi ęcej uwagi. Dobrze wykształcone osoby s ą bardziej aktywne społecznie i gospodarczo oraz szeroko otwarte na wszelkie nowo ści, a przy tym stawiaj ą swojemu otoczeniu wi ększe wymagania. Osoby lepiej wykształcone s ą pod ka żdym wzgl ędem bardziej aktywne i zainteresowane zmianami dokonuj ącymi si ę w otoczeniu (Ba ński 2005). (…) Poziom wykształcenia ludno ści na wsi pomimo stałej poprawy jest nadal znacznie ni ższy ni ż mieszka ńców miast. Ró żnice te wynikaj ą z dwóch zasadniczych przyczyn: mniejszych wymaga ń co do kwalifikacji zawodowych wobec pracuj ących na wsi (głównie w rolnictwie lub le śnictwie) oraz gorszej dost ępno ści do edukacji ni ż w mie ście.”36 Niestety bardzo cz ęsto niski poziom wykształcenia przyczynia si ę do tego, że osoby posiadaj ą równie ż niskie kwalifikacje, małe do świadczenie, czasami nawet nie chc ą si ę dokształca ć. Prowadzi to zwykle albo do wykonywania prac prostych, za które adekwatnie otrzymuj ą niskie wynagrodzenie, albo pozostaj ą bezrobotnymi. Najbardziej dotkliwe jest pozostawanie bez pracy przez rok i dłu żej oraz bezrobocie w śród ludzi młodych, którzy s ą w wieku najwi ększej aktywno ści zawodowej. W przypadku bezrobocia nale ży bra ć pod uwag ę sezonowo ść prac rolniczych oraz prac ę w szarej strefie, które daj ą mieszka ńcom zarobki. Z problemem nale ży jednak walczy ć i wspiera ć osoby poszukuj ące pracy np. poprzez szkolenia podnosz ące kwalifikacje czy przekwalifikuj ące. Mieszka ńcy Gminy Dmosin powinni mie ć świadomo ść konieczno ści dokształcania si ę. Nale ży

36 Prof. dr hab. Jerzy Ba ński, mgr Konrad Ł. Czapiewski, Identyfikacja i ocena czynników sukcesu społeczno-gospodarczego na obszarach wiejskich , Warszawa, listopad 2008 ~ 89 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022 wspiera ć i motywowa ć osoby bezrobotne do podj ęcia pracy, a gdy jest to mo żliwe do prowadzenia własnej działalno ści gospodarczej. Problemy społeczne Gminy dotykaj ą równie ż takich stref jak ubóstwo i uzale żnienia które - jak wspomniano w analizie – przeplataj ą si ę i ł ącz ą ze sob ą.

 NIEWYSTARCZAJ ĄCO ROZWINI ĘTA INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Kolejnym obszarem problemowym jest niewystarczaj ąca infrastruktura słu żą ca rozwojowi aktywno ści fizycznej mieszka ńców, brakuje tak że miejsc wypoczynku oraz spotka ń o charakterze kulturalnym. Poniewa ż to w mieszka ńcach tkwi siła nap ędowa rozwoju Gminy, nale ży w szczególny sposób zadba ć o ich rozwój. Tak samo wa żna jest edukacja dzieci i młodzie ży, jak i podnoszenie kwalifikacji przez osoby dorosłe. Konieczne jest wdra żanie nowych technologii w procesie nauczania, tak aby nauka była dla dzieci interesuj ąca oraz wzmagała poczucie ciekawo ści otaczaj ącego je świata. Konieczne jest wspieranie talentów zarówno tych naukowych, jak i o charakterze sportowym. Niezb ędne jest zapewnienie aktywno ści fizycznej, bez której prawidłowy rozwój dziecka jest niemo żliwy. Dzieci i młodzie ż musz ą sp ędza ć aktywnie czas wolny, w przeciwnym wypadku gro żą im choroby kr ęgosłupa, ale równie ż choroby okre ślane mianem chorób cywilizacyjnych XXI wieku, np. nadci śnienie t ętnicze, otyło ść czy cukrzyca. Wspomniany wy żej problem bezrobocia oraz negatywnych postaw życiowych mo że by ć „kopiowany” przez młodzie ż. Konieczne jest zatem zapobieganie ich „dziedziczeniu”. Jest to mo żliwe dzi ęki po świ ęceniu dzieciom uwagi oraz zapewnieniu atrakcyjnych sposobów na sp ędzanie czasu wolnego – ponownie pojawia si ę problem np. aktywno ści fizycznej i rozwijania talentów. Nale ży nadmieni ć, że dzieci i młodzie ż, które realizuj ą swoje pasje (nawet je śli jest to np. bieganie), rzadziej si ęgaj ą po u żywki. Poza tym, uprawianie sportu daje szereg innych korzy ści. Osoby te s ą zdrowsze, dzieci i młodzie ż wykształcaj ą zaś w sobie np. umiej ętno ść organizowania czasu czy współpracy w grupie.  NISKA EMISJA Problemem w Gminie Dmosin jest niska emisja. Jak stwierdzono w analizie, podstawowymi źródłami emisji zanieczyszcze ń do powietrza na terenie Gminy Dmosin s ą: lokalne kotłownie komunalne i paleniska domowe, procesy technologiczne (nieliczne na terenie Gminy) oraz transport samochodowy. W gospodarstwach domowych cz ęsto u żywa si ę starych pieców lub nieefektywnych instalacji do ogrzewania domów, podgrzewania ciepłej wody u żytkowej, ale równie ż przygotowywania posiłków. Problemem staje si ę niska efektywno ść energetyczna budynków w Gminie (zarówno tych prywatnych jak i u żyteczno ści publicznej, cho ć cz ęść z nich została ju ż poddana termomodernizacji). Generowane s ą nadmierne straty ciepła, czego wynikiem jest zwi ększenie zu życia paliwa. Najcz ęś ciej stosowanym rodzajem opału jest w ęgiel i miał w ęglowy. Spalane s ą równie ż odpady generowane na co dzie ń przez gospodarstwa domowe, co jest procederem nielegalnym, szczególnie szkodliwym dla zdrowia mieszka ńców. W wyniku spalania odpadów powstaj ą albowiem szkodliwe zwi ązki, takie jak dioksyny i furany, które mog ą prowadzi ć m.in. do rozwoju chorób nowotworowych. Rozwi ązaniem problemu s ą m.in. działania termomodernizacyjne oraz wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, takich jak np. sło ńce czy wiatr poprzez montowanie urz ądze ń wykorzystuj ących ich energi ę (kolektory słoneczne, ogniwa fotowoltaiczne czy elektrownie wiatrowe).

~ 90 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

4. Cele ogólne i szczegółowe rozwoju danego obszaru

Poni żej zdefiniowany cel główny rozwoju Gminy Dmosin. Jego realizacji b ędą słu żyły cele strategiczne, którym przyporz ądkowano cele cz ąstkowe.

Głównym celem rozwoju Gminy Dmosin jest:

Zapewnienie mieszka ńcom wysokiego poziomu życia poprzez rozwój sfery gospodarczej, społecznej, tworzenie przyjaznych warunków zamieszkania.

CELE STRATEGICZNE

~ 91 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Poni żej przedstawiono opis celów strategicznych.

 CEL STRATEGICZNY I Rozwój przedsi ębiorczo ści oraz wsparcie sektora rolniczego będzie realizowany poprzez:

a. inwestycje w infrastruktur ę techniczn ą (głównie infrastruktur ę drogow ą, wodno-kanalizacyjn ą), b. kształtowanie w społeczno ści Gminy postaw przedsi ębiorczych ze szczególnym uwzgl ędnieniem kobiet, c. tworzenie dogodnych warunków i wsparcie dla nowopowstaj ących przedsi ębiorstw, d. rozwój instytucji otoczenia biznesu w szczególności w oparciu o działalno ść Lokalnej Grupy Działania, e. dywersyfikacj ę działalno ści gospodarczej opartej na rolnictwie;

Wspieranie przedsi ębiorczo ści jest jednym z podstawowych celów Gminy. Zwi ększenie liczby firm to zwi ększenie ilo ści miejsc pracy i średnich dochodów gospodarstw domowych. Dobrze rozwini ęty sektor gospodarczy sprawia, że mieszka ńcy nie migruj ą w poszukiwaniu pracy do innych miast/miejscowo ści czy za granic ę. Rozwój gospodarczy bezpo średnio wpływa na rozwój społeczny i lepsze warunki życia mieszka ńców. Podstawowym czynnikiem warunkuj ącym atrakcyjno ść inwestycyjn ą s ą dogodne poł ączenia drogowe oraz wyst ępowanie na danym terenie podstawowej infrastruktury technicznej. Gmina Dmosin znajduje si ę w poło żeniu sprzyjaj ącemu rozwojowi, przebiega przez ni ą autostrada A2. Dodatkowym autem lokalizacji jest blisko ść w ęzła Łód ź – Północ, węzła Łowicz, a tak że bliskie poło żenie wzgl ędem miasta wojewódzkiego Łodzi. W ramach realizowanej Strategii nale ży zwi ększy ć spójno ść gminnych i powiatowych ci ągów drogowych. Innym elementem wa żnym dla rozwoju przedsi ębiorczo ści jest tworzenie podstawowej infrastruktury technicznej w postaci sieci kanalizacyjnej, przydomowych oczyszczalni ścieków oraz sieci gazowej. W miar ę mo żliwo ści taka infrastruktura b ędzie tworzona.

Konieczno ści ą jest równie ż promocja lokalnej gospodarki. We współpracy z organizacjami pozarz ądowymi (m.in. Stowarzyszeniem Lokalna Grupa Działania „POLCENTRUM”) Gmina Dmosin zamierza wspiera ć osoby dążą ce do prowadzenia własnej działalno ści gospodarczej oraz istniej ących ju ż przedsi ębiorców. Planuje si ę, aby osoby te uzyskiwały wsparcie w postaci szkoleń, doradztwa, poł ączonych systemów promocji lokalnej gospodarki.

Planuje si ę równie ż realizowa ć działania, które umo żliwi ą rolnikom wdra żanie rozwi ąza ń innowacyjnych w prowadzon ą przez nich działalno ść rolnicz ą. Nale ży stwarza ć rolnikom warunki do spotka ń, wymiany do świadcze ń, a tak że współpracy. Tylko takie działania uratuj ą poszczególne z gospodarstw przed marginalizacj ą. Zmieniaj ąca si ę rzeczywisto ść stwarza rolnikom szanse, ale równie ż spowoduje, że gospodarstwa małe, mało innowacyjne nie b ędą przynosi ć dochodu.

~ 92 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Zamierza si ę równie ż wdra żać programy przekwalifikowuj ące osoby odchodz ące z rolnictwa, tak aby umo żliwi ć im aktywno ść zawodow ą równie ż poza sektorem rolniczym.

 CEL STRATEGICZNY II Poprawa warunków życia mieszka ńców Gminy będzie realizowany poprzez:

a. wsparcie dla grup marginalizowanych, b. walk ę z nałogami i patologiami, c. ochron ę zdrowia i bezpiecze ństwa mieszka ńców, d. rozwój infrastruktury technicznej i społecznej;

W ramach celu II planuje si ę w szczególno ści wsparcie osób z grup marginalizowanych. Konieczna jest pomoc skierowana ku osobom ubogim, starszym, chorym, niepełnosprawnym, ale równie ż osobom bezrobotnym. Dla osób bezrobotnych organizowane b ędą kursy dokształcaj ące i specjalne poradnictwo zawodowe. Ka żda inwestycja Gminy prowadzi ć b ędzie równie ż do wyrównania szans dla osób niepełnosprawnych.

Nale ży kontynuowa ć działania polegaj ące na udzielaniu wsparcia rodzinom, w których wyst ępuje problem alkoholizmu czy przemocy domowej. Nie mo żna dopu ści ć do sytuacji, kiedy dzieci b ędą powiela ć negatywne zachowania swoich opiekunów i dziedziczyć szkodz ące ich dalszemu rozwojowi wzorce. Czym wcze śniej podj ęte zostan ą działania profilaktyczne i pomocowe, tym mniejsze ryzyko powstawania patologii społecznych w kolejnych pokoleniach.

Dla prawidłowego rozwoju dzieci i młodzie ży, ale równie ż w celu zwi ększenia aktywno ści w życiu kulturowym dorosłych mieszka ńców Gminy, konieczne jest tworzenie miejsc spotka ń, zabawy i rekreacji, ale równie ż aktywno ści fizycznej. Mo żliwo ść realizacji pasji dzieci (zarówno tych zwi ązanych z nauka jak i sportem), b ędzie mie ć pozytywny wpływ na ich dalsze wychowanie oraz proces kształcenia si ę. Uchroni te ż w znacznej mierze od popadania w nałogi oraz szukania akceptacji w grupach osób korzystaj ących z u żywek.

Planuje si ę tak że wdrażać na obszarze Gminy programy rehabilitacyjno-sportowe dla osób ze wszystkich grup wiekowych w celu niwelowania problemu wad postawy. Wady te stanowi ą szczególne zagro żenie dla dzieci i młodzie ży, które wolny czas sp ędzaj ą głównie ogl ądaj ąc telewizj ę, przesiaduj ąc przed komputerem, czy korzystaj ąc ze smartfonów.

~ 93 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

 CEL STRATEGICZNY III Ochrona środowiska przyrodniczego, zwi ększenie efektywno ści energetycznej i kształtowanie ładu przestrzennego będzie realizowany poprzez:

a. zachowanie stanu otaczaj ącego środowiska naturalnego, b. popraw ę jako ści powietrza atmosferycznego, c. popraw ę efektywno ści energetycznej budynków publicznych i prywatnych, d. dbanie o ład przestrzenny miejscowo ści, e. popraw ę zdrowotno ści mieszka ńców;

Jednym z priorytetów Strategii jest obni żenie zanieczyszczenia powietrza w Gminie Dmosin. We wszystkich porach roku wyst ępuje zadymienie spowodowane wykorzystaniem przez mieszka ńców tradycyjnych form ogrzewania domów oraz przygotowywania posiłków i ciepłej wody u żytkowej. Osoby korzystaj ące z w ęgla zanieczyszczaj ą środowisko naturalne. Dlatego te ż kontynuowana b ędzie pomoc w wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii w ka żdym domu w Gminie.

Wsparcie skierowane b ędzie na wzrost efektywno ści energetycznej wszystkich budynków publicznych zlokalizowanych na terenie Gminy. Równie ż tutaj wykorzystane b ędą odnawialne źródła energii. Celem jest stopniowe uniezale żnianie si ę Gminy od waha ń cen energii na rynkach światowych. Cz ęść energii elektrycznej ma pochodzi ć z odnawialnych źródeł energii. Do roku 2022 Gmina ograniczy koszty utrzymania poszczególnych obiektów u żyteczno ści publicznej. Realizowany program ma doprowadzi ć do spadku substancji niebezpiecznych uwalnianych do powietrza oraz po średnio prowadzi ć do spadku ilo ści zachorowa ń (w szczególno ści na choroby układu oddechowego i alergii).

W dalszym ci ągu w Gminie realizowane b ędą inwestycje chroni ące środowisko naturalne w tym lasy, cieki wodne, ł ąki, zwierz ęta. Tereny cenne b ędą wspierane poprzez zmniejszenie wywieranej na nie presji człowieka. Prowadzone b ędą działania polegaj ące na budowie sieci kanalizacyjnej, konieczna jest przebudowa ci ągów drogowych, chodników, miejsc parkingowych. W kolejnych latach kontynuowana b ędzie realizacja „Programu usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest z terenu gminy Dmosin” . Warunkiem koniecznym poprawy jako ści środowiska oraz zachowania krajobrazu b ędzie zwi ększenie świadomo ści mieszka ńców Gminy. Ka żdy mieszkaniec ma rozumie ć dlaczego prowadzone s ą działania dla ochrony środowiska naturalnego i samemu współdziała ć w celu ochrony własnego miejsca do życia.

~ 94 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

 CEL STRATEGICZNY IV Odnowa i rozwój miejscowo ści wiejskich w oparciu o lokalne zasoby, tradycje będzie realizowany poprzez:

a. odnow ę dziedzictwa kulturowego Gminy, b. wł ączenie mieszka ńców w procesy rozwojowe, c. promocj ę lokalnych zasobów, d. podj ęcie działa ń na rzecz podniesienia świadomo ści kulturalnej mieszka ńców, e. podniesienie jako ści życia mieszka ńców, f. promowanie tworzenia organizacji pozarz ądowych i innych zrzesze ń maj ących na celu odnow ę miejscowo ści.

W latach 2015 – 2022 kontynuowany będzie program odnowy wsi. Jest to niezwykle wa żny element jej rozwoju, poniewa ż przewiduje aktywizacj ę mieszka ńców w celu wł ączenia ich w planowanie rozwoju własnych miejscowo ści. Mieszka ńcom pozostawiono mo żliwo ść decydowania o przestrzeni, programach. Ich pomysły i kreatywno ść mają by ć wspierane i wykorzystywane dla realizacji celów Strategii. Odnowa wsi polega ć b ędzie na kształtowaniu przestrzeni miejscowo ści wiejskich. Ka żda wie ś w Gminie ma by ć miejscem przyjaznym i dobrym do życia. Wa żne jest jednocze śnie odniesienie do lokalnych tradycji, obrz ędów. Odnowa wsi to równie ż dbało ść o małe kapliczki, zabytkowe ko ścioły, zagrody. Świadcz ą one o wielkowiekowej historii ka żdej z miejscowo ści. W procesie odnowy wsi nie mo że zabrakn ąć dzieci i młodzie ży. Starsi mieszka ńcy musz ą przekaza ć tradycje i zwyczaje najmłodszym mieszka ńcom Gminy. Dzieci i młodzie ż równie ż powinny by ć aktywnie wł ączane w kreowanie własnej przestrzeni do zabawy czy rekreacji. Tym samym stan ą si ę odpowiedzialne za tworzon ą przez nie przestrze ń.

Gmina kreowa ć b ędzie równie ż powstawanie i działalno ść małych organizacji w miejscowo ściach. Organizacje te mog ą korzysta ć ze środków zewn ętrznych i wspiera ć małe społeczno ści. Koło Gospody ń Wiejskich mo że urz ądzi ć pokaz swoich da ń, a organizacja rodziców za środki UE zorganizowa ć kursy j ęzyków obcych. Dlatego w ramach realizacji Strategii przewiduje si ę akcje promuj ące postawy oddolne mieszka ńców i pomoc im w zało żeniu organizacji. W takich działach Gmina musi współdziała ć ze Stowarzyszeniem Lokalna Grupa Działania „POLCENTRUM”, która w swoich statutowych obowi ązkach ma m.in. pomoc w tworzeniu nowych organizacji.

Lokalna tradycja, obrz ędy, potrawy, ta ńce b ędą promowane. Nale ży jednak skoordynowa ć działania promocyjne prowadzone przez Gmin ę z działaniami powiatu i województwa. Do odbiorców powinien zosta ć skierowany jasny, czytelny i jednolity przekaz.

~ 95 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

5. Zadania zmierzaj ące do poprawy sytuacji na danym obszarze

Zadania zmierzaj ące do poprawy sytuacji na danym obszarze wymieniono w podrozdziałach poni żej. Opis zada ń znajduje si ę w rozdziale 6. Realizacja zada ń.

5.1. Zmiany w strukturze gospodarczej obszaru

− Przebudowa dróg o charakterze lokalnym na terenie Gminy Dmosin − Przebudowa i zagospodarowanie istniej ących budynków na świetlice wiejskie − Budowa o środka zdrowia w Kołacinie − Odnowa miejscowo ści poprzez zagospodarowanie przestrzeni publicznej na terenie Gminy Dmosin − Zagospodarowanie miejscowo ści na cele rekreacyjne i sportowe (boiska, siłownie, place zabaw, mała architektura)

5.2. Zmiany w sposobie u żytkowania terenu

− Przebudowa i zagospodarowanie istniej ących budynków na świetlice wiejskie − Budowa o środka zdrowia w Kołacinie − Zagospodarowanie miejscowo ści na cele rekreacyjne i sportowe (boiska, siłownie, place zabaw, mała architektura)

5.3. Rozwój systemu komunikacji i infrastruktury

− Wsparcie systemu ratownictwa na terenie Gminy Dmosin poprzez zakup lekkiego pojazdu ratowniczego − Modernizacja systemu zaopatrzenia w wod ę Gminy Dmosin − Przebudowa dróg o charakterze lokalnym na terenie Gminy Dmosin − Uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie Gminy Dmosin poprzez rozbudowę systemu kanalizacji − Przebudowa i zagospodarowanie istniej ących budynków na świetlice wiejskie ~ 96 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

− Budowa o środka zdrowia w Kołacinie − Odnowa miejscowo ści poprzez zagospodarowanie przestrzeni publicznej na terenie Gminy Dmosin − Zagospodarowanie miejscowo ści na cele rekreacyjne i sportowe (boiska, siłownie, place zabaw, mała architektura) − E urz ąd − Modernizacja energetyczna budynków u żyteczno ści publicznej w Gminie Dmosin

5.4. Poprawa stanu środowiska

− Wsparcie systemu ratownictwa na terenie Gminy Dmosin poprzez zakup lekkiego pojazdu ratowniczego − Modernizacja systemu zaopatrzenia w wod ę Gminy Dmosin − Przebudowa dróg o charakterze lokalnym na terenie Gminy Dmosin − Uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie Gminy Dmosin poprzez rozbudowę systemu kanalizacji − Odnowa miejscowo ści poprzez zagospodarowanie przestrzeni publicznej na terenie Gminy Dmosin − E urz ąd − Modernizacja energetyczna budynków u żyteczno ści publicznej w Gminie Dmosin

5.5. Poprawa stanu środowiska kulturowego

− Przebudowa i zagospodarowanie istniejących budynków na świetlice wiejskie − Odnowa miejscowo ści poprzez zagospodarowanie przestrzeni publicznej na terenie Gminy Dmosin − Zagospodarowanie miejscowo ści na cele rekreacyjne i sportowe (boiska, siłownie, place zabaw, mała architektura) − Odnowa dziedzictwa kulturowego Gminy Dmosin (pomniki, stra żnice, kapliczki)

~ 97 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

5.6. Poprawa warunków i jako ści życia mieszka ńców

− Wsparcie systemu ratownictwa na terenie Gminy Dmosin poprzez zakup lekkiego pojazdu ratowniczego − Modernizacja systemu zaopatrzenia w wod ę Gminy Dmosin − Przebudowa dróg o charakterze lokalnym na terenie Gminy Dmosin − Uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie Gminy Dmosin poprzez rozbudowę systemu kanalizacji − Przebudowa i zagospodarowanie istniej ących budynków na świetlice wiejskie − Budowa o środka zdrowia w Kołacinie − Odnowa miejscowo ści poprzez zagospodarowanie przestrzeni publicznej na terenie Gminy Dmosin − Zagospodarowanie miejscowo ści na cele rekreacyjne i sportowe (boiska, siłownie, place zabaw, mała architektura) − Odnowa dziedzictwa kulturowego Gminy Dmosin (pomniki, stra żnice, kapliczki) − E urz ąd − Modernizacja energetyczna budynków u żyteczno ści publicznej w Gminie Dmosin

~ 98 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

6. Realizacja zada ń 6.1. Planowane zadania inwestycyjne w okresie 2015 – 2022

NAZWA PROJEKTU

Wsparcie systemu ratownictwa na terenie Gminy Dmosin poprzez zakup lekkiego pojazdu ratowniczego

Opis projektu

Celem projektu b ędzie poprawa zdolno ści do adaptacji do zmian klimatu poprzez wzmocnienie odporno ści na zagro żenia zwi ązane ze zmianami klimatu (głównie powodzie i susze), a w przypadku ich wyst ąpienia - zminimalizowanie ich skutków poprzez popraw ę systemowego zarz ądzania ryzykiem. System wymaga równie ż gotowo ści do zagro żeń płyn ących z dróg krajowych. Przez Gmin ę prowadzony jest przewóz towarów niebezpiecznych. Gmin ę „przecina” jeden z najwa żniejszych ci ągów drogowych w Polsce – autostrada A2. Dlatego te ż przewiduje si ę wzmocnienie bazy OSP poprzez m.in. zakup nowoczesnych pojazdów ratowniczych. Akcje ratownicze i usuwanie skutków katastrof pogodowych muszą by ć prowadzone wyspecjalizowanym sprz ętem.

Szacowane koszty

Szacowany koszt projektu to około 420 000,00 PLN. Planuje si ę pozyskanie dotacji z EFRR w wysoko ści 85% kosztów projektu. Wkład EFRR – 357 000,00 PLN Wkład własny Gminy Dmosin – 63 000,00 PLN

Szacowana data realizacji

Planuje si ę realizacj ę projektu na rok 2016.

Wpływ na realizacj ę Strategii

W wyniku realizacji projektu nast ąpi poprawa w zakresie gospodarowania zasobami wodnymi, zapobiegania powodziom oraz przeciwdziałania skutkom suszy, co przyczyni si ę do poprawy jako ści bezpiecze ństwa ludno ści Gminy w sytuacji nagłego wyst ąpienia zjawisk katastrofalnych lub ekstremalnych oraz podniesienia sprawno ści słu żb ratowniczych. Dzi ęki realizacji projektu podniesiona zostanie sprawno ść OSP.

Wskaźniki osi ągni ęcia celów

- poprawa jako ści świadczenia usług publicznych, - zmniejszenie zagro żeń dla życia i zdrowia ludzkiego;

Projekty uzupełniaj ące

1. Edukacja ekologiczna – prowadzenie akcji informacyjnych i promuj ących ochron ę środowiska przyrodniczego Gminy.

~ 99 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

NAZWA PROJEKTU

Modernizacja systemu zaopatrzenia w wod ę Gminy Dmosin

Opis projektu

W ramach projektu przewiduje si ę modernizacj ę systemu wodoci ągowego Gminy. Planuje si ę modernizację stacji uzdatnia wody oraz sieci wodoci ągowych. Konieczne jest zapewnienie wysokiej jako ści wody dla wszystkich gospodarstw domowych. Poza tym, przeprowadzone prace zapewni ą pełne bezpiecze ństwo dostaw wody.

Szacowane koszty

Szacowany koszt projektu to około 2 mln. PLN. Planuje si ę pozyskanie dotacji z EFRR (lub PROW) w wysoko ści 85% kosztów projektu. Wkład EFRR (lub PROW) – 1 700 000,00 PLN Wkład własny Gminy Dmosin – 300 000,00 PLN

Szacowana data realizacji

Planuje si ę realizacj ę projektu w latach 2016 – 2018.

Wpływ na realizacj ę Strategii

Rozwój strefy odnowy oraz poprawa jako ści życia mieszka ńców Gminy Dmosin nie mog ą odbywa ć si ę bez podstawowych inwestycji w infrastruktur ę wodn ą. Zwi ększy si ę bezpiecze ństwo dostaw wody oraz podniesie si ę jako ść podstawowych usług świadczonych dla mieszka ńców Gminy.

Wska źniki osi ągni ęcia celów

- poprawa jako ści środowiska naturalnego, - poprawa jako ści zamieszkania, - rozwój przedsi ębiorczo ści, - wzrost jako ści wody pitnej, - wzrost liczby nowych mieszka ńców Gminy;

Projekty uzupełniaj ące

Nie planuje si ę w tym zakresie działa ń uzupełniaj ących.

~ 100 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

NAZWA PROJEKTU

Przebudowa dróg o charakterze lokalnym na terenie Gminy Dmosin

Opis projektu

Projekt ma przyczyni ć si ę do zachowania spójno ści społecznej i gospodarczej Gminy Dmosin. Na terenie całej Gminy w dalszym ci ągu wyst ępuj ą braki w zakresie podstawowej sieci dróg. Jest to podstawowa infrastruktura słu żą ca rozwojowi społecze ństwa. Projekt ma na celu polepszenie życia mieszka ńców, uwolnienie terenów oraz rozwój przedsi ębiorczo ści w Gminie. Rozwój firm, gospodarstw rolnych mo żliwy b ędzie tylko w przypadku zapewnienia dobrej komunikacji z centrum Gminy i dalej z sieci ą TEN – T. Przebudowa wi ąza ć si ę b ędzie ze zwi ększeniem bezpiecze ństwa na ci ągach drogowych, poniewa ż wg prognoz ruch pojazdów wszelkiego typu na terenie Gminy b ędzie si ę zwi ększał. Przebudowa dróg b ędzie uzale żniona od analizy przeprowadzonej w dokumentacjach technicznych i aktualnych potrzeb. Szacowane koszty

Szacowany koszt projektu to 3 mln PLN. Planuje si ę pozyskanie dotacji z EFRR (lub PROW) w wysoko ści 85% kosztów projektu Wkład EFRR (lub PROW) – 2 550 000,00 PLN Wkład własny Gminy Dmosin – 450 000,00 PLN Szacowana data realizacji

Planuje si ę realizacj ę projektu w latach 2016 – 2020. Wpływ na realizacj ę Strategii

Projekt ma zapewni ć spójno ść społeczno-gospodarcz ą obszaru Gminy Dmosin. Poprawi si ę jako ść życia na terenie Gminy. Wzro śnie dost ępno ść komunikacyjna poszczególnych obszarów Gminy. Wska źniki osi ągni ęcia celów

- liczba przedsi ębiorstw zlokalizowanych na terenie Gminy, - spadek bezrobocia, - poprawa jako ści życia, - wzrost cen działek na terenie Gminy; Projekty uzupełniaj ące

Aby osi ągn ąć cele projektu konieczna jest realizacja projektów komplementarnych realizowanych m.in. ze środków EFRR i EFS: 1. Kursy doszkalaj ące dla mieszka ńców Gminy – planuje si ę organizacj ę szkole ń podnosz ących kompetencje dla mieszka ńców.

~ 101 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

NAZWA PROJEKTU

Uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie Gminy Dmosin poprzez rozbudowę systemu kanalizacji

Opis projektu

Rozwój przedsi ębiorczo ści i rolnictwa na terenie Gminy uzale żniony jest od dost ępnej infrastruktury słu żą cej mieszka ńcom. Jednym z problemów jest wła śnie brak sprawnej sieci wodno-ściekowej. Dlatego te ż planuje si ę rozbudow ę istniej ącego systemu kanalizacji. Szacowane koszty

Szacowany koszt projektu to 1,2 mln PLN. Planuje si ę pozyskanie dotacji z EFRR (lub PROW) w wysoko ści do 85% kosztów projektu Wkład EFRR (lub PROW) – 1 020 000,00 PLN Wkład własny Gminy Dmosin – 180 000,00 PLN Szacowana data realizacji

Planuje si ę realizacj ę projektu w latach 2017 - 2018. Wpływ na realizacj ę Strategii

Projekt pozwoli zwi ększy ć liczb ę przedsi ębiorstw zlokalizowanych na terenie Gminy Dmosin. Zwi ększy si ę tym samym liczba miejsc pracy. Polepsz ą si ę warunki życia w obszarze realizacji projektu. Projekt wpłynie równie ż na zmniejszenie ilo ści ścieków uwalnianych do środowiska w sposób niekontrolowany. Co najwa żniejsze, projekt wpłynie wymiernie na popraw ę warunków życia mieszka ńców Gminy. Wska źniki osi ągni ęcia celów

- liczba przedsi ębiorstw zlokalizowanych na terenie Gminy, - spadek bezrobocia, - wzrost cen działek na terenie Gminy, - wzrost średnich dochodów gospodarstw domowych, - zwi ększenie jako ści środowiska naturalnego; Projekty uzupełniaj ące

Aby osi ągn ąć cele projektu konieczna jest realizacja projektów komplementarnych realizowanych m.in. ze środków EFRR i EFS: 1. Edukacja ekologiczna – mieszka ńcy w sposób ci ągły informowani b ędą o efektach projektu.

~ 102 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

NAZWA PROJEKTU

Przebudowa i zagospodarowanie istniej ących budynków na świetlice wiejskie

Opis projektu

Gmina Dmosin posiada warto ściow ą kultur ę i obrz ędy. Dlatego te ż przewiduje si ę odnow ę i promocj ę tej tradycji. Konieczne jest stworzenie miejsc spotka ń, gdzie mieszka ńcy poznawa ć b ędą pi ękno tutejszej kultury ,a jednocze śnie b ędą mogli aktywnie sp ędza ć czas wolny. Dlatego te ż planuje si ę przebudow ę i zagospodarowanie wybranych budynków na świetlice wiejskie.

Szacowane koszty

Szacowany koszt projektu to 2 mln PLN. Planuje si ę pozyskanie dotacji z EFRR w wysoko ści 85% kosztów projektu Wkład EFRR – 1 700 000,00 PLN Wkład własny Gminy Dmosin – 300 000,00 PLN

Szacowana data realizacji

Planuje si ę realizacj ę projektu w latach 2017 – 2021.

Wpływ na realizacj ę Strategii

Dzi ęki realizacji projektu nast ąpi odnowa lokalnej tradycji i kultury. Mieszka ńcy ch ętniej b ędą uczestniczyli w zaj ęciach kulturalnych. Gmina stanie si ę przyjazna i ciekawa dla turystów zainteresowanych lokalnymi tradycjami. Odnowa tradycji ma równie ż du ży wpływ na promocj ę lokalnych przedsi ębiorstw, które opieraj ą swoją działalno ść o lokalne wyroby.

Wska źniki osi ągni ęcia celów

- liczba przedsi ębiorstw zlokalizowanych na terenie Gminy, - odnowa kultury lokalnej, - wi ększy udział mieszka ńców korzystaj ących z kultury;

Projekty uzupełniaj ące

Aby osi ągn ąć cele projektu konieczna jest realizacja projektów komplementarnych realizowanych m.in. ze środków EFRR i EFS: 1. Współpraca z Lokaln ą Grup ą Działania.

~ 103 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

NAZWA PROJEKTU

Budowa O środka Zdrowia w Kołacinie

Opis projektu

Projekt jest w trakcie realizacji. Planuje się budow ę nowoczesnego budynku u żyteczno ści publicznej w Kołacinie. Budynek b ędzie w pełni dost ępny dla wszystkich mieszka ńców. Budowa obiektu pozwoli na lepsze wypełnianie funkcji przez o środek, a tak że poprawi jako ść świadczonych usług.

Szacowane koszty

Szacowany koszt projektu to 1,5 mln PLN. Planuje si ę pozyskanie dotacji z EFRR w wysoko ści 85% kosztów projektu Wkład EFRR – 1 275 000,00 PLN Wkład własny Gminy Dmosin – 225 000,00 PLN

Szacowana data realizacji

Planuje si ę realizacj ę projektu w latach 2015 – 2016.

Wpływ na realizacj ę Strategii

Projekt pozytywnie wpłynie na medyczn ą obsług ę mieszka ńców. Stworzone zostan ą dogodne warunki leczenia pacjentów.

Wska źniki osi ągni ęcia celów

- poprawa jako ści życia, - poprawa jako ści pracy;

Projekty uzupełniaj ące

Aby osi ągn ąć cele projektu konieczna jest realizacja projektów komplementarnych realizowanych m.in. ze środków EFRR i EFS: 1. Badania profilaktyczne – przewiduje si ę stałe projekty z zakresu profilaktyki zdrowia.

~ 104 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

NAZWA PROJEKTU

Odnowa miejscowo ści poprzez zagospodarowanie przestrzeni publicznej na terenie Gminy Dmosin

Opis projektu

W ramach projektu planowane jest urz ądzenie przestrzeni publicznej w poszczególnych miejscowo ściach Gminy. Przebudowa zostanie uzale żniona od konsultacji z mieszka ńcami oraz indywidualnych uwarunkowa ń. Potrzebna jest m.in. przebudowa chodników, drobna infrastruktura (ławki, ogrodzenia, place zabaw), miejsca parkingowe. Stworzone zostan ą równie ż miejsca spotka ń dla dzieci, młodzie ży i osób starszych.

Szacowane koszty

Szacowany koszt projektu to około 2 mln. PLN. Planuje si ę pozyskanie dotacji z EFRR w wysoko ści 85% kosztów projektu. Wkład EFRR – 1 700 000,00 PLN Wkład własny Gminy Dmosin – 300 000,00 PLN

Szacowana data realizacji

Planuje si ę realizacj ę projektu na lata 2016 - 2020

Wpływ na realizacj ę Strategii

Miejscowo ści Gminy stan ą si ę bardziej funkcjonalne dla mieszka ńców i przyjezdnych. Poprawi si ę jako ść zamieszkania oraz bezpiecze ństwo ruchu. Odnowiony zostanie wizerunek poszczególnych miejscowości.

Wska źniki osi ągni ęcia celów

- poprawa jako ści świadczenia usług publicznych, - poprawa wizerunku Gminy, - poprawa bezpiecze ństwa;

Projekty uzupełniaj ące

1. Projekty kulturalne w ramach osi LEADER i EFS – projekty b ędą miały na celu kultywowanie lokalnej tradycji i kultury. Planowane s ą zaj ęcia ucz ące lokalnego r ękodzieła, sztuki kulinarnej, ta ńca. 2. Współpraca z Lokaln ą Grup ą Działania.

~ 105 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

NAZWA PROJEKTU

Zagospodarowanie miejscowo ści na cele rekreacyjne i sportowe (boiska, siłownie, place zabaw, mała architektura)

Opis projektu

Konieczne jest stworzenie przestrzeni przeznaczonych na cele rekreacyjne i sportowe, z których korzysta ć b ędą mogli wszyscy mieszka ńcy Gminy Dmosin. Dzi ęki placom zabaw, boiskom i siłowniom mieszka ńcy zyskaj ą miejsca, w których b ędą mogli trenowa ć swoje ciało, ale równie ż kształtowa ć umiej ętno ści społeczne, polegaj ące na nauce współpracy, kreatywno ści oraz współzawodnictwa. Miejsca te przyczyni ą si ę do budowania relacji i wi ęzi społecznych. Zagospodarowanie poszczególnych terenów poprawi estetyk ę wsi i bezpiecze ństwo osób uprawiaj ących sport oraz bawi ących si ę dzieci.

Szacowane koszty

Szacowany koszt projektu to około 1 mln PLN. Planuje si ę pozyskanie dotacji z EFRR lub PROW w wysoko ści 85% kosztów projektu Wkład EFRR (lub PROW) – 850 000,00 PLN Wkład własny Gminy Dmosin – 150 000,00 PLN

Szacowana data realizacji

Planuje si ę realizacj ę projektu w latach 2016 – 2020.

Wpływ na realizacj ę Strategii

Projekt pozwoli przeciwdziała ć negatywnym zjawiskom społecznym. Chodzi w szczególno ści o zmniejszenie ilo ści przypadków problemów ze statyk ą ciała. Wykorzystanie czasu wolnego przez dzieci i młodzie ż w sposób aktywny, korzystny dla ich zdrowia, przyczyni si ę równie ż do wzrostu poziomu edukacji w okresie długoterminowym. Projekt pozwoli wszystkim mieszka ńcom korzysta ć z bezpłatnych placów zabaw, boisk, siłowni. Lokalizacja tych przestrzeni na „ świe żym powietrzu” wpłynie pozytywnie na stan zdrowia mieszka ńców.

Wska źniki osi ągni ęcia celów

- spadek ilo ści zachorowalno ści mieszka ńców, - poprawa wizerunku Gminy, - poprawa jako ści życia mieszka ńców, - wzrost poziomu wyksztalcenia mieszka ńców Gminy;

Projekty uzupełniaj ące

Aby osi ągn ąć cele projektu niezb ędna b ędzie realizacja projektów komplementarnych realizowanych m.in. ze środków EFRR, EFS, PROW: 1. Projekty kulturalne w ramach osi LEADER i RPO. 2. Badania profilaktyczne – przewiduje si ę stałe projekty z zakresu profilaktyki zdrowia

~ 106 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

NAZWA PROJEKTU

Odnowa dziedzictwa kulturowego Gminy Dmosin (pomniki, stra żnice, kapliczki)

Opis projektu

Dziedzictwo historyczne i kulturowe Gminy jest ści śle powi ązane z życiem obecnych i przyszłych mieszka ńców tego obszaru. Świadczy ono o wyj ątkowo ści tego miejsca, pozwala rozwija ć postawy patriotyczne, a jednocze śnie wzmaga poczucie przynale żno ści mieszka ńców do ich Małej Ojczyzny. Wła śnie dlatego konieczne jest dbanie o wszelkie elementy tworz ące dziedzictwo historyczne i kulturowe Gminy Dmosin. Szczególn ą opiek ą powinny zosta ć otoczone pomniki, stra żnice i kapliczki, które niejednokrotnie powstawały z inicjatywy i przy udziale mieszka ńców Gminy. Ich zadaniem jest oddanie czci i zachowanie pami ęci o zdarzeniach i ludziach zwi ązanych z Gmin ą Dmosin. Miejsca te przyczyniaj ą si ę do budowy wi ęzi społecznych oraz poczucia to żsamo ści. Ich odnowienie poprawi równie ż estetyk ę wsi.

Szacowane koszty

Szacowany koszt projektu to około 1 mln PLN. Planuje si ę pozyskanie dotacji z EFRR lub PROW w wysoko ści 85% kosztów projektu Wkład EFRR (lub PROW) – 850 000,00 PLN Wkład własny Gminy Dmosin – 150 000,00 PLN

Szacowana data realizacji

Planuje si ę realizacj ę projektu w latach 2017 – 2020.

Wpływ na realizacj ę Strategii

Projekt wzmacnia wi ęzi społeczne, buduje poczucie to żsamo ści mieszka ńców Gminy Dmosin, a tak że umacnia lokalny patriotyzm. Projekt umo żliwia równie ż zachowanie dziedzictwa historycznego i kulturowego Gminy Dmosin, jednocze śnie aktywizuj ąc mieszka ńców we wspólnych działaniach skierowanych ku polepszeniu warunków życia w Gminie.

Wska źniki osi ągni ęcia celów

- poprawa wizerunku Gminy, - poprawa jako ści życia mieszka ńców, - wzrost poziomu wyksztalcenia mieszka ńców Gminy;

Projekty uzupełniaj ące

Aby osi ągn ąć cele projektu niezb ędna b ędzie realizacja projektów komplementarnych realizowanych m.in. ze środków EFRR, EFS, PROW: 1. Projekty kulturalne w ramach osi LEADER i RPO.

~ 107 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

NAZWA PROJEKTU

E - urz ąd

Opis projektu

Obecny rozwój cywilizacyjny wymusza wykorzystanie w coraz wi ększym stopniu narz ędzi ICT w przestrzeni publicznej i prywatnej. Du żego znaczenia nabiera zwłaszcza wykorzystanie nowoczesnych dróg przekazu informacji w świadczeniu usług. Planuje si ę, że integracj ę usług publicznych na platformie dost ępnej on-line. Wi ększo ść spraw mieszka ńcy Gminy Dmosin b ędą mogli załatwi ć w domu bez konieczno ści dojazdu do Urz ędu Gminy. Internetowa platforma gminna b ędzie równie ż obejmowała szkoły, przedszkola. Rodzice kontrolować będą mogli post ępy dzieci w nauce czy dowiedzie ć si ę o imprezach, zaj ęciach pozalekcyjnych.

Szacowane koszty

Szacowany koszt projektu to około 1 mln. PLN. Planuje si ę pozyskanie dotacji z EFRR w wysoko ści 85% kosztów projektu. Wkład EFRR – 850 000,00 PLN Wkład własny Gminy Dmosin – 150 000,00 PLN

Szacowana data realizacji

Planuje si ę realizacj ę projektu w latach 2018 – 2019.

Wpływ na realizacj ę Strategii

Efektem wdra żania nowoczesnych technologii jest likwidacja nierówno ści w dost ępie do informacji. Upowszechnienie systemów informatycznych pozwoli na szybk ą i sprawn ą wymian ę danych pomi ędzy ró żnymi podmiotami publicznymi i prywatnymi, co w znacznym stopniu poprawi efektywno ść zarz ądzania.

Wska źniki osi ągni ęcia celów

- poprawa jako ści świadczenia usług publicznych;

Projekty uzupełniaj ące

1. Szkolenia dla mieszka ńców Gminy z zakresu wykorzystania technologii ICT – planuje si ę organizacj ę szkole ń dla mieszka ńców Gminy. Dost ępno ść do platformy jest uzale żniona od ch ęci i umiej ętno ści mieszka ńców. Głównie mieszka ńcy starsi obawiaj ą si ę u życia nowych technologii. Projekt ma pokaza ć, że jest to łatwe i ułatwia życie i prac ę. Planuje si ę sfinansowanie projektu ze środków EFS.

~ 108 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

NAZWA PROJEKTU

Modernizacja energetyczna budynków u żyteczno ści publicznej w Gminie Dmosin

Opis projektu

Niezwykle wa żnym elementem rozwoju Gminy jest zapewnienie efektywno ści energetycznej we wszystkich obiektach u żyteczno ści publicznej. Dlatego planowane jest zamontowanie w budynkach Zespołu Szkół Samorz ądowych w Dmosinie, pomp ciepła, które b ędą stanowi ć źródło energii i wyeliminuj ą działaj ące dotychczas piece opalane olejem opałowym lub znacznie ogranicz ą ich prac ę. Planowane jest równie ż dostosowanie instalacji c.o. do potrzeb modernizowanych kotłowni lokalnych. Pozwoli to na znaczn ą oszcz ędno ść środków niezb ędnych do utrzymania tych obiektów. Spadnie tym samym ilo ść substancji niebezpiecznych emitowanych do powietrza. Projekt ten został uwzgl ędniony w Strategii Rozwoju Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego 2020+ i wpisany na list ę projektów podstawowych w Strategii ZIT, w Kompleksowym Programie Ochrony Środowiska i Efektywno ści Energetycznej. Szacowane koszty

Szacowany koszt projektu to około 2,5 mln. PLN. Planuje si ę pozyskanie dotacji z EFRR w wysoko ści 77,5% kosztów projektu. Wkład EFRR – 1 937 500 PLN Wkład własny Gminy Dmosin – 562 500,00 PLN Szacowana data realizacji

Planuje si ę realizacj ę projektu w latach 2017 – 2018. Wpływ na realizacj ę Strategii

Projekt ma na celu racjonalizacj ę gospodarki zasobami na terenie Gminy. Efektywno ść energetyczna ma doprowadzi ć do zmniejszenia zu życia energii elektrycznej i stopniow ą dywersyfikacje źródeł energii. Wska źniki osi ągni ęcia celów

- spadek ilo ści substancji niebezpiecznych uwalnianych do powietrza, - poprawa bezpiecze ństwa, - poprawa zdrowotno ści mieszka ńców; Projekty uzupełniaj ące

1. Działania promuj ące efektywno ść energetyczn ą oraz odnawialne źródła energii – planuje si ę realizacj ę działa ń promocyjnych, które finansowane b ędą z EFS, środków krajowych. B ędą one miały na celu promowanie postaw ekologicznych wśród mieszka ńców. Szczególny nacisk poło żony zostanie na promowanie efektywno ści energetycznej w budynkach prywatnych i przedsi ębiorstwach.

~ 109 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Wszystkie ww. projekty s ą zgodne z Miejscowymi Planami Zagospodarowania Przestrzennego. Harmonogram ich realizacji został przedstawiony w rozdziale 8 Plan finansowy.

6.2. Zadania planowane do realizacji po roku 2022

Realizacja poszczególnych projektów jest uzale żniona od otrzymania dofinansowania oraz dat ogłaszania poszczególnych konkursów w ramach np. RPO WŁ lub PROW. Dlatego te ż harmonogram ma charakter intencyjny i b ędzie w ramach potrzeb modyfikowany. Jeżeli na poszczególne projekty Gmina nie uzyska dofinansowania b ędzie je prawdopodobnie realizowa ć w kolejnych latach, w tym prawdopodobnie równie ż po roku 2022.

6.3. Powi ązania realizowanych zada ń z innymi działaniami realizowanymi na terenie powiatu/województwa

I. Powi ązania Strategii Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 – 2022 z dokumentami i programami planistycznymi stanowi ącymi wykładni ę polityki regionalnej na poziomach: krajowym, wojewódzkim oraz powiatowym:

 STRATEGIA ROZWOJU KRAJU 2020 „Strategia …” przedstawia Wizj ę Polski 2020 jako: „aktywne społecze ństwo, konkurencyjna gospodarka i sprawne pa ństwo”. W dokumencie przedstawiono główne obszary interwencji, cele i priorytety rozwojowe. Niniejsza Strategia Rozwoju Gminy Dmosin wpisuje si ę w szczególno ści w nast ępuj ące dziedziny: Obszar strategiczny I. Sprawne i efektywne pa ństwo Cel I.3. Wzmocnienie warunków sprzyjaj ących realizacji indywidualnych potrzeb i aktywno ści obywatela (rozwój kapitału społecznego; zwi ększenie bezpiecze ństwa obywatela). Obszar strategiczny II. Konkurencyjna gospodarka Cel II.2. Wzrost wydajno ści gospodarki (poprawa warunków ramowych dla prowadzenia działalno ści gospodarczej); Cel II.3. Zwi ększenie innowacyjno ści gospodarki (zwi ększenie wykorzystania rozwi ąza ń innowacyjnych); Cel II.4. Rozwój kapitału ludzkiego (zwi ększanie aktywno ści zawodowej; poprawa jako ści kapitału ludzkiego; zwi ększanie mobilno ści zawodowej i przestrzennej);

~ 110 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Cel II.5. Zwi ększenie wykorzystania technologii cyfrowych (zapewnienie powszechnego dost ępu do Internetu; upowszechnienie wykorzystania technologii cyfrowych; zapewnienie odpowiedniej jako ści tre ści i usług cyfrowych); Cel II.6. Bezpiecze ństwo energetyczne i środowisko (racjonalne gospodarowanie zasobami; poprawa efektywno ści energetycznej; zwi ększenie dywersyfikacji dostaw paliw i energii; poprawa stanu środowiska; adaptacja do zmian klimatu); Cel II.7. Zwi ększenie efektywno ści transportu (modernizacja i rozbudowa poł ącze ń transportowych). Obszar strategiczny III. Spójno ść społeczna i terytorialna Cel III.1. Integracja społeczna (zwi ększenie aktywno ści osób wykluczonych i zagro żonych wykluczeniem społecznym; zmniejszenie ubóstwa w grupach najbardziej nim zagro żonych); Cel III.2. Zapewnienie dost ępu i okre ślonych standardów usług publicznych (podnoszenie jako ści i dost ępno ści usług publicznych; zwi ększenie efektywno ści systemu świadczenia usług publicznych).

Strategie s ą ze sob ą spójne m. in. we wszystkich wy żej wymienionych obszarach aktywno ści.

 STRATEGIA ROZWOJU TRANSPORTU DO 2020 ROKU ( Z PERSPEKTYW Ą DO 2030 ROKU) Zachodzi zgodno ść niniejszej strategii ze Strategi ą Rozwoju Transportu: CEL GŁÓWNY: Zwi ększenie dost ępno ści transportowej oraz poprawa bezpiecze ństwa uczestników ruchu i efektywno ści sektora transportowego, przez tworzenie spójnego, zrównowa żonego i przyjaznego u żytkownikowi systemu transportowego w wymiarze krajowym, europejskim i globalnym CEL STRATEGICZNY 1: Stworzenie zintegrowanego systemu transportowego Cele szczegółowe: - Stworzenie nowoczesnej, spójnej sieci infrastruktury transportowej - Poprawa sposobu organizacji i zarz ądzania systemem transportowym - Bezpiecze ństwo i niezawodno ść - Ograniczanie negatywnego wpływu transportu na środowisko - Zbudowanie racjonalnego modelu finansowania inwestycji infrastrukturalnych

 POLITYKA ENERGETYCZNA POLSKI DO ROKU 2030 Strategia zgodna jest z Polityk ą w szczególno ści w zakresie rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw. Podkre ślone jest w niej znaczenie energii słonecznej: „W znacznie wi ększym ni ż dotychczas stopniu zakłada si ę wykorzystanie energii promieniowania słonecznego za po średnictwem kolektorów słonecznych oraz innowacyjnych technologii fotowoltaicznych.”. Zwrócono równie ż uwag ę na biomas ę, energi ę geotermaln ą oraz wiatr. Polityka energetyczna zakłada wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w finalnym zu życiu energii co najmniej do poziomu 15% w 2020 roku oraz dalszy wzrost tego wska źnika w latach nast ępnych.

~ 111 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

 PROGRAM OPERACYJNY WIEDZA EDUKACJA ROZWÓJ 2014 - 2020 Niniejsza Strategia pozostaje spójna z Programem Operacyjnym Wiedza Edukacja Rozwój. Realizacja wi ększo ści inwestycji zaplanowana jest w układzie komplementarnym do projektów realizowanych ze środków m.in. Europejskiego Funduszu Społecznego. Zaplanowane w ten sposób przedsi ęwzi ęcia spowoduj ą maksymalizacj ę efektów interwencji, wpłyn ą na zwi ększenie ich spójno ści oraz efektywno ści. W wyniku decentralizacji Europejskiego Funduszu Społecznego w Polsce w latach 2014-2020, 72% środków tego Funduszu zasili regionalne programy operacyjne, a 28% Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój.

 PROGRAM OPERACYJNY INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO 2014 - 2020 POIi Ś b ędzie kontynuacj ą Programu funkcjonuj ącego w latach 2007 – 2013. Zgodno ść Strategii z Programem przejawia si ę w nast ępuj ących obszarach: - PRIORYTET I (FS) Promocja odnawialnych źródeł energii i efektywno ści energetycznej: - produkcja, dystrybucja oraz wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (OZE); - poprawa efektywno ści energetycznej w sektorze publicznym i mieszkaniowym; - rozwój i wdra żanie inteligentnych systemów dystrybucji, np. budowa sieci dystrybucyjnych średniego i niskiego napi ęcia. - PRIORYTET II (FS) Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu: - rozwój infrastruktury środowiskowej (np. oczyszczalnie ścieków, sie ć kanalizacyjna oraz wodoci ągowa, instalacje do zagospodarowania odpadów komunalnych, w tym do ich termicznego przetwarzania); - ochrona i przywrócenie ró żnorodno ści biologicznej, poprawa jako ści środowiska miejskiego (np. redukcja zanieczyszczenia powietrza i rekultywacja terenów zdegradowanych); - dostosowanie do zmian klimatu, np. zabezpieczenie obszarów miejskich przed niekorzystnymi zjawiskami pogodowymi, zarz ądzanie wodami opadowymi, projekty z zakresu małej retencji oraz systemy zarz ądzania kl ęskami żywiołowymi. - PRIORYTET III (FS) Rozwój infrastruktury transportowej przyjaznej dla środowiska i wa żnej w skali europejskiej: - rozwój drogowej i kolejowej infrastruktury w sieci TEN-T, poł ącze ń kolejowych poza t ą sieci ą oraz w aglomeracjach; - niskoemisyjny transport miejski, transport śródl ądowy, morski i intermodalny; - poprawa bezpiecze ństwa w ruchu lotniczym. - PRIORYTET V (EFRR) Rozwój infrastruktury bezpiecze ństwa energetycznego:

~ 112 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

- rozwój inteligentnych systemów dystrybucji, magazynowania i przesyłu gazu ziemnego i energii elektrycznej, np. budowa sieci przesyłowych i dystrybucyjnych gazu ziemnego lub energii elektrycznej. - PRIORYTET VI (EFRR) Ochrona i rozwój dziedzictwa kulturowego: - inwestycje w ochron ę i rozwój dziedzictwa kulturowego oraz zasobów kultury, np. instytucji kultury, czy te ż szkół artystycznych.

 STRATEGIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO 2020 Jak czytamy w Strategii: „Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020 przyjmuje nast ępuj ącą wizj ę rozwoju regionu: REGION SPÓJNY TERYTORIALNIE I WIZERUNKOWO, KREATYWNY I KONKURENCYJNY W SKALI KRAJU I EUROPY, O NAJLEPSZEJ DOST ĘPNO ŚCI KOMUNIKACYJNEJ, WYRÓ ŻNIAJ ĄCY SI Ę ATRAKCYJNO ŚCI Ą INWESTYCYJN Ą I WYSOK Ą JAKO ŚCI Ą ŻYCIA . Terytorium województwa łódzkiego cechowa ć b ędą silne powi ązania wewn ętrzne i zewn ętrzne oraz atrakcyjne warunki zamieszkania i pracy. Promowane b ędą kreatywne postawy mieszka ńców i przedsi ębiorców. Zagwarantowanie najlepszej dost ępno ści komunikacyjnej przeło ży si ę na wysok ą atrakcyjno ść inwestycyjn ą. Istotnym czynnikiem podnosz ącym warunki i poziom życia mieszka ńców będzie wysoka jako ść środowiska przyrodniczego osi ągana dzi ęki racjonalnej gospodarce jego zasobami. Województwo łódzkie b ędzie postrzegane jako region kreatywny i konkurencyjny, wyró żniaj ący si ę specyficznym potencjałem efektywnie wykorzystywanym na rzecz długookresowego wzrostu oraz zrównowa żonego i trwałego rozwoju. Misja regionu łódzkiego zorientowana na: PROWADZENIE ZINTEGROWANEJ I TERYTORIALNIE UKIERUNKOWANEJ POLITYKI ZRÓWNOWA ŻONEGO ROZWOJU, OPARTEJ NA WSPÓŁPRACY GOSPODARCZEJ, BUDOWANIU WI ĘZI SPOŁECZNYCH ORAZ TO ŻSAMO ŚCI REGIONALNEJ. Misja koncentruje strategiczne kierunki działa ń na: - budowaniu przyszło ści (dobrobytu) regionu dzi ęki wzmacnianiu endogenicznych potencjałów Województwa oraz współpracy gospodarczej, zarówno w wymiarze regionalnym, krajowym i mi ędzynarodowym; - budowaniu powi ąza ń mi ędzy mieszka ńcami i społeczno ściami oraz sprzyjaniu kreowania to żsamo ści Regionalnej z uwzgl ędnieniem wielokulturowo ści i ró żnorodno ści regionalnej.”

Niniejsza Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2014 – 2022 wpisuje si ę w swych zało żeniach w wykładni ę rozwoju województwa łódzkiego. Jej cele s ą spójne z celami strategicznymi dokumentu, a wi ęc tak że z celami operacyjnymi oraz strategicznymi kierunkami działa ń. Realizacja działa ń zawartych w Strategii Gminy przyczynia si ę do realizacji zało żeń wskazanych w Strategii Rozwoju Województwa Łódzkiego 2020.

~ 113 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

 PLAN PRZECIWDZIAŁANIA DEPOPULACJI W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM Celem głównym Planu jest „Odbudowa kapitału ludzkiego poprzez tworzenie sprzyjaj ących warunków na rynku pracy, rozwój wykształcenia i kompetencji oraz popraw ę jako ści życia mieszka ńców województwa łódzkiego w perspektywie krótko i długookresowej.” Cel ten jest realizowany za pomoc ą celów szczegółowych. Przedmiotowa Strategia jest zgodna w szczególno ści z celami o brzmieniu: - Dost ępno ść i atrakcyjno ść miejsc pracy w regionie, sprzyjaj ące warunki dla napływu ludno ści do województwa łódzkiego; - Równe szanse edukacyjne w regionie, wysoka jako ść usług świadczonych w systemie o światy oraz równy poziom kształcenia na obszarach miejskich i wiejskich, w tym wsparcie na rzecz przeciwdziałania marginalizacji osób z obszarów wiejskich; - Modernizacja szkolnictwa zawodowego oraz dostosowanie oferty edukacyjnej placówek kształcenia ustawicznego i praktycznego do potrzeb regionalnego i lokalnego rynku pracy; - Zdrowi i świadomi profilaktyki zdrowia mieszka ńcy województwa; - Aktywizacja zawodowa kobiet/osób powracaj ących na rynek pracy po przerwie zwi ązanej z wychowywaniem dzieci lub opiek ą nad osobami zale żnymi; - Wysoka atrakcyjno ść zatrudniania osób z grup defaworyzowanych (kobiety/młode matki/osoby niepełnosprawne) dla potencjalnego pracodawcy.

 REGIONALNA STRATEGIA INNOWACJI DLA WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO – „LORIS - 2030” Wizja Innowacyjnego Województwa Łódzkiego w roku 2030 brzmi: „Spójny terytorialnie i wizerunkowo, kreatywny i konkurencyjny w skali kraju i Europy, o najlepszej dost ępno ści komunikacyjnej, wyró żniaj ący si ę atrakcyjno ści ą inwestycyjn ą i wysok ą jako ści ą życia.”. Misj ą jest natomiast: „Prowadzenie aktywnej polityki innowacyjnej z wykorzystaniem potencjału wewn ętrznego regionu do pobudzania kreatywno ści i przedsi ębiorczo ści mieszka ńców w trosce o zrównowa żony rozwój.” Województwo Łódzkie w 2030 to region: - W którym sił ą jest ró żnorodno ść . - Który posiada to żsamo ść kulturow ą i gospodarcz ą. - Który jest otwarty i przychylny dla przedsi ębiorstw. - Kreatywnych ludzi i przedsi ębiorców. - Silnego i konkurencyjnego lokalnego biznesu. - Lokalnych patriotów.

Przekładaj ąc zapisy „LORIS – 2030” na rzeczywisto ść lokaln ą, widoczna jest zale żno ść pomi ędzy niniejsz ą Strategi ą, a dokumentem wojewódzkim. Cel główny Strategii Gminy Dmosin wpisuje si ę w przedstawion ą powy żej Wizj ę i Misj ę.

~ 114 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

 STRATEGIA ROZWOJU ŁÓDZKIEGO OBSZARU METROPOLITALNEGO 2020+ Niniejsza Strategia Rozwoju Gminy Dmosin zakłada realizacj ę zadania pn. Modernizacja energetyczna budynków u żyteczno ści publicznej w Gminie Dmosin, które zostało uwzgl ędnione w Strategii Rozwoju Łódzkiego Obszaru Metropolitalnego 2020+ i wpisane na list ę projektów podstawowych w Strategii ZIT, w Kompleksowym Programie Ochrony Środowiska i Efektywno ści Energetycznej.

 REGIONALNY PROGRAM OPERACYJNY WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO NA LATA 2014 – 2020 Stwierdza si ę zgodno ść niniejszej Strategii z RPO WŁ na lata 2014 – 2020, wersja 6.0. RPO WŁ na lata 2014 – 2020 składać si ę b ędzie z dwunastu osi priorytetowych: Oś priorytetowa I – Badania, rozwój i komercjalizacja wiedzy Oś priorytetowa II – Innowacyjna i konkurencyjna gospodarka Oś priorytetowa III – Transport Oś priorytetowa IV – Gospodarka niskoemisyjna Oś Priorytetowa V – Ochrona środowiska Oś Priorytetowa VI – Rewitalizacja i potencjał endogeniczny regionu Oś Priorytetowa VII – Infrastruktura dla usług społecznych Oś Priorytetowa VIII – Zatrudnienie Oś Priorytetowa IX – Wł ączenie społeczne Oś Priorytetowa X – Adaptacyjno ść pracowników i przedsi ębiorstw w regionie Oś Priorytetowa XI – Edukacja, Kwalifikacje, Umiej ętno ści Oś Priorytetowa XII – Pomoc Techniczna

Niniejsza Strategia zgodna jest w swych zapisach w szczególno ści z działaniami w obr ębie:

Oś priorytetowa III – Transport Priorytet inwestycyjny 7b . Zwi ększenie mobilno ści regionalnej poprzez ł ączenie w ęzłów drugorz ędnych i trzeciorz ędnych z infrastruktur ą TEN-T, w tym z w ęzłami multimodalnymi Cel szczegółowy: Lepsza dost ępno ść transportowa województwa w ruchu drogowym. Typy przedsi ęwzi ęć przewidziane w ramach PI 7b : W ramach PI 7b wspierana b ędzie budowa, przebudowa lub modernizacja dróg wojewódzkich lub lokalnych (w tym m.in. obiektów in żynierskich w ich ci ągach), w tym tak że inwestycje z zakresu inteligentnych systemów transportowych oraz poprawy bezpiecze ństwa ruchu drogowego.

Oś priorytetowa IV – Gospodarka niskoemisyjna Priorytet inwestycyjny 4.a . Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodz ącej ze źródeł odnawialnych

~ 115 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Cel szczegółowy: Zwi ększona produkcja energii ze źródeł odnawialnych. Typy przedsi ęwzi ęć przewidziane w ramach PI 4.a : - budowa, przebudowa lub modernizacja infrastruktury słu żą cej do produkcji i dystrybucji energii (sieci niskiego napi ęcia poni żej 110 kV), pochodz ącej ze źródeł odnawialnych (ze szczególnym nastawieniem na produkcj ę energii elektrycznej), w oparciu o moc instalowanej jednostki: energia wodna (wył ącznie na ju ż istniej ących budowlach pi ętrz ących, wyposa żonych w hydroelektrownie, przy jednoczesnym zapewnieniu pełnej dro żno ści budowli dla przemieszcze ń fauny wodnej), energia wiatru, energia słoneczna, energia geotermalna, energia biogazu, energia biomasy.

Priorytet inwestycyjny 4.c . Wspieranie efektywno ści energetycznej, inteligentnego zarz ądzania energi ą i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym. Cel szczegółowy: Poprawiona efektywno ść energetyczna w sektorze publicznym i w sektorze budownictwa mieszkaniowego. Typy przedsi ęwzi ęć przewidziane w ramach PI 4.c .: - gł ęboka modernizacja energetyczna budynków u żyteczno ści publicznej lub wielorodzinnych budynków mieszkalnych wraz z wymian ą wyposa żenia tych obiektów na energooszcz ędne (ocieplenie obiektu, wymiana okien, drzwi zewn ętrznych oraz o świetlenia na energooszcz ędne, przebudowa systemów grzewczych wraz z wymian ą i podł ączeniem do źródła ciepła), modernizacja systemów wentylacji i klimatyzacji, instalacja OZE w modernizowanych energetycznie budynkach. W ramach przedsi ęwzi ęcia mo żliwa b ędzie wymiana źródła ciepła z opartego na paliwach konwencjonalnych na źródła ciepła wytwarzaj ące energi ę ze źródeł odnawialnych b ądź na przył ącza sieciowe oraz najbardziej wydajne urz ądzenia grzewcze wykorzystuj ące paliwa konwencjonalne. Zastosowanie pieców w ęglowych nie b ędzie przedmiotem dofinansowania.

Priorytet inwestycyjny 4.e . Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególno ści dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównowa żonej multimodalnej mobilno ści miejskiej i działa ń adaptacyjnych maj ących oddziaływanie łagodz ące na zmiany klimatu. Cel szczegółowy : Lepsza jako ść powietrza. Typy przedsi ęwzi ęć przewidziane w ramach PI 4.e.: - inwestycje w ramach modernizacji źródeł ciepła (kompleksowa wymiana lub renowacja), rozbudowy systemów zaopatrzenia w ciepło oraz doprowadzenia źródeł ciepła do budownictwa jednorodzinnego i wielorodzinnego oraz budynków u żyteczno ści publicznej. Zastosowanie pieców w ęglowych nie będzie przedmiotem dofinansowania, - inwestycje w zakresie o świetlenia publicznego z wykorzystaniem urz ądze ń energooszcz ędnych i ekologicznych jako element szerszego projektu infrastrukturalnego.

~ 116 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Oś priorytetowa V – Ochrona środowiska Priorytet inwestycyjny 5.b. Wspieranie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje zagro żeń przy jednoczesnym zwi ększeniu odporno ści na kl ęski i katastrofy i rozwijaniu systemów zarz ądzania kl ęskami i katastrofami Cel szczegółowy: Zwi ększone bezpiecze ństwo przeciwpowodziowe w regionie Typy przedsi ęwzi ęć przewidziane w ramach PI 5.b .: - budowa, przebudowa lub modernizacja obiektów małej retencji, w tym retencji naturalnej, - rozwój systemów wczesnego ostrzegania lub prognozowania zagro żeń oraz wsparcie w zakresie działa ń zapobiegawczych.

Priorytet inwestycyjny 6.b . Inwestowanie w sektor gospodarki wodnej celem wypełnienia zobowi ąza ń okre ślonych w dorobku prawnym Unii zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczaj ących poza te zobowi ązania potrzeb inwestycyjnych okre ślonych przez pa ństwa członkowskie. Cel szczegółowy: Zwi ększony odsetek ludno ści korzystaj ącej z systemu oczyszczania ścieków zgodnego z dyrektyw ą dotycz ącą ścieków komunalnych. Typy przedsi ęwzi ęć przewidziane w ramach PI 6.b .: - budowa, przebudowa, modernizacja oczyszczalni ścieków b ądź poprawa parametrów ju ż istniej ących oczyszczalni, w tym wsparcie dla gospodarki osadami ściekowymi (np. poprzez kompostowanie, przyrodnicze wykorzystanie, termiczne przekształcanie), - budowa, modernizacja kanalizacji ściekowej (…). Mo żliwa jest równie ż realizacja inwestycji dotycz ących budowy, rozbudowy sieci wodoci ągowej (w tym m.in. uj ęcia lub stacje uzdatniania wody oraz zakup lub remont urz ądze ń słu żą cych gromadzeniu, odprowadzaniu, uzdatnianiu lub przesyłowi wody). Oś priorytetowa VI – Rewitalizacja i potencjał endogeniczny regionu Priorytet inwestycyjny 8.b. Wspieranie wzrostu gospodarczego sprzyjaj ącego zatrudnieniu poprzez rozwój potencjału endogenicznego jako elementu strategii terytorialnej dla okre ślonych obszarów, w tym poprzez przekształcanie upadaj ących regionów przemysłowych i zwi ększenie dost ępu do okre ślonych zasobów naturalnych i kulturalnych oraz ich rozwój Cel szczegółowy : Zwi ększone wykorzystanie walorów przyrodniczych i kulturowych województwa łódzkiego dla rozwoju gospodarki turystycznej. Typy przedsi ęwzięć przewidziane w ramach PI 8b: Budowa, przebudowa infrastruktury turystycznej (w tym obiektów i urz ądze ń) wraz z zakupem wyposa żenia i sprz ętu oraz zagospodarowanie otoczenia pozostaj ącego w bezpo średniej lokalizacji inwestycji. W ramach interwencji PI 8b wsparcie mogą uzyska ć równie ż projekty zwi ązane z adaptacj ą obiektów do pełnienia funkcji turystycznych.

Priorytet inwestycyjny 9b . Wspieranie rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej ubogich społeczno ści na obszarach miejskich i wiejskich Cel szczegółowy : Przywrócenie lub nadanie funkcji społecznych i gospodarczych na terenach zdegradowanych. ~ 117 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Typy przedsi ęwzi ęć przewidziane w ramach PI 9b: - renowacja, adaptacja budynków, obiektów, terenów i przestrzeni prowadz ąca do przywrócenia lub nadania nowych funkcji, wraz z mo żliwo ści ą zakupu sprz ętu i wyposa żenia niezb ędnego do realizacji celu interwencji 9b, - rewitalizacja tkanki mieszkaniowej w ramach cz ęś ci wspólnych wielorodzinnych budynków, w tym termomodernizacja budynków mieszkalnych (jako element szerszego projektu).

Oś priorytetowa VII – Infrastruktura dla usług społecznych Priorytet inwestycyjny 2c . Wzmocnienie zastosowa ń TIK dla e-administracji, e-uczenia si ę, e- wł ączenia społecznego, e-kultury i e-zdrowia. Cel szczegółowy: Zwi ększone wykorzystanie e-usług publicznych, w tym informacji sektora publicznego, przez mieszka ńców województwa łódzkiego. Typy przedsi ęwzi ęć przewidziane w ramach PI 2c : Interwencja obejmie wsparcie inwestycji z zakresu e-administracji, e-bezpiecze ństwa, e-zdrowia, polegaj ących na rozwoju interoperacyjnych elektronicznych usług publicznych z wykorzystaniem nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz zapewniaj ących powszechny, otwarty dost ęp dla obywateli do usług. Dofinansowanie otrzymaj ą tak że przedsi ęwzi ęcia w zakresie infrastruktury informatycznej, w tym aplikacji lub systemów bazodanowych, słu żą cych poprawie efektywno ści zarz ądzania oraz upowszechnianiu komunikacji elektronicznej w instytucjach publicznych (np. podpis elektroniczny, elektroniczny obieg dokumentów itp.). Ponadto wsparciem obj ęta zostanie budowa, przebudowa lub zakup systemów słu żą cych digitalizacji zasobów b ędących w posiadaniu instytucji publicznych, w tym kulturowych lub naukowych, a tak że zapewnienie powszechnego, otwartego dost ępu do tych zasobów w postaci cyfrowej. Priorytet inwestycyjny 9a . Inwestycje w infrastruktur ę zdrowotn ą i społeczn ą, które przyczyniaj ą si ę do rozwoju krajowego, regionalnego i lokalnego, zmniejszania nierówno ści w zakresie stanu zdrowia, promowanie wł ączenia społecznego poprzez lepszy dost ęp do usług społecznych, kulturalnych i rekreacyjnych, oraz przej ścia z usług instytucjonalnych na usługi na poziomie społeczno ści lokalnych Cel szczegółowy 1 : Zwi ększona dost ępno ść i jako ść usług zdrowotnych odpowiadaj ących na zdiagnozowane potrzeby regionalne. Cel szczegółowy 2 : Zwi ększona dost ępno ść i jako ść usług społecznych ograniczaj ących ubóstwo i wykluczenie społeczne. Typy przedsi ęwzi ęć przewidziane w ramach PI 9a: - W zakresie celu szczegółowego 1 realizowane b ędzie wsparcie obiektów ochrony zdrowia w zakresie chorób układu kr ąż enia, nowotworowych, układu kostno-stawowego i mi ęś niowego, układu oddechowego, psychicznych oraz specyficznych zdiagnozowanych potrzeb regionalnych, a tak że wsparcie podmiotów leczniczych udzielaj ących świadcze ń zdrowotnych w zakresie geriatrii, opieki długoterminowej, paliatywnej i hospicyjnej. Projekty b ędą polegały na przeprowadzeniu niezb ędnych, z punktu widzenia udzielania świadcze ń zdrowotnych, prac remontowo-budowlanych oraz wyposa żeniu w sprz ęt medyczny podmiotów leczniczych. Potencjalna zasadno ść realizacji tego typu projektów w zakresie robót budowlanych weryfikowana b ędzie zidentyfikowanymi deficytami ~ 118 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022 i potrzebami uwzgl ędniaj ącymi sytuacj ę demograficzn ą i epidemiologiczn ą województwa łódzkiego oraz zapotrzebowaniem i dost ępno ści ą infrastruktury ochrony zdrowia, potwierdzonymi w mapach potrzeb zdrowotnych. - W zakresie celu szczegółowego 2 interwencja obejmie wsparcie obiektów słu żą cych do świadczenia usług społecznych wraz z zakupem wyposa żenia niezb ędnego do osi ągni ęcia celów realizowanej inwestycji, w tym wsparcie instytucji pomocy i integracji społecznej, podmiotów świadcz ących usługi dla osób starszych, niepełnosprawnych, interwencja na rzecz wsparcia rodziny i pieczy zast ępczej oraz opieki nad dzie ćmi do trzeciego roku życia. Dofinansowanie uzyskaj ą równie ż przedsi ęwzi ęcia dotycz ące przystosowania obiektów do pełnienia funkcji mieszka ń chronionych, w tym wspomaganych i treningowych, oraz socjalnych (zadania te b ędą realizowane w ramach kompleksowych przedsi ęwzi ęć , w powi ązaniu ze wsparciem EFS na rzecz osób zagro żonych wykluczeniem społecznym w powi ązaniu z procesem aktywizacji zawodowej). Przedsi ęwzi ęcia wdra żane w ramach PI 9a słu żyć b ędą bezpo średnio realizacji celów społecznych wynikaj ących z interwencji EFS, w tym celów odnosz ących si ę do wł ączenia społecznego i walki z ubóstwem.

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022 jest spójna ze wszystkimi osiami priorytetowymi wyszczególnionymi w RPO WŁ na lata 2014 – 2020.

 STRATEGIA ROZWOJU POWIATU BRZEZI ŃSKIEGO NA LATA 2014 - 2020 Zgodno ść pomi ędzy Strategi ą Rozwoju Gminy Dmosin a Strategi ą Rozwoju Powiatu Brzezi ńskiego została przedstawiona na podstawie projektu Strategii dla Powiatu, dost ępnego w trakcie tworzenia niniejszej Strategii. Strategia okre śla trzy strategiczne cele rozwoju Powiatu Brzezi ńskiego, nale żą do nich: 1. Stworzenie centrum usług opieku ńczo-zdrowotnych. 2. Rozwój komunikacji, współpracy, partnerstwa. 3. Rozwój infrastruktury technicznej i społecznej dla zwi ększenia atrakcyjno ści regionu. Widoczna jest komplementarno ść dokumentów, a w szczególno ści zawartych w nich celów. Realizacja zada ń zawartych w niniejszym opracowaniu przyczyni si ę równie ż do osi ągni ęcia celów zdefiniowanych dla rozwoju Powiatu. Rozwój całego Powiatu wynika z post ępu społeczno- gospodarczego zachodz ącego na obszarze gmin le żą cych w jego granicach administracyjnych, st ąd podejmowane działania uzupełniaj ą si ę i tworz ą warto ść dodan ą.

~ 119 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU BRZEZI ŃSKIEGO NA LATA 2009 – 2012 Z UWZGL ĘDNIENIEM LAT 2013 - 2016 PO Ś podaje nast ępuj ące cele główne Powiatu w zakresie ochrony środowiska: I. Czyste środowisko II. Rozwój gospodarczy powiatu wykorzystuj ący walory środowiska naturalnego III. Ochrona obszarów o znacz ących walorach przyrodniczych Celom przyporz ądkowano cele operacyjne oraz opracowano programy działania w poszczególnych obszarach. Programy wyró żniaj ą za ś szczegółowe zadania planowane do realizacji jako priorytetowe. Niniejsza Strategia pozostaje w zgodzie z zapisami PO Ś dla Powiatu Brzezi ńskiego. Działania podejmowane w jej ramach - tam gdzie to wskazane - będą respektowa ć wszelkie zapisy reguluj ące ochron ę środowiska przyrodniczego

 LOKALNA STRATEGIA ROZWOJU OBSZARU STOWARZYSZENIA LGD „POLCENTRUM” NA LATA 2009 - 2015 Strategia wyró żnia nast ępuj ące cele ogólne: 1. Funkcjonowanie na obszarze działania L.G.D. „POLCENTRUM” aktywnej społeczno ści lokalnej o ró żnorodnych i stabilnych źródłach dochodów. 2. Ochrona ró żnorodno ści biologicznej obszaru działania L.G.D. „POLCENTRUM” w okresie dynamicznego rozwoju obszaru. 3. Efektywne wykorzystanie potencjału rolno-spo żywczego obszaru działania L.G.D. „POLCENTRUM” w oparciu o wiedz ę, tradycj ę i nowoczesne technologie. Nale ży spodziewa ć si ę, że cele na nowy okres planowania, a zatem na lata 2015 – 2020 b ędą zbie żne i komplementarne wobec wy żej okre ślonych celów. Cele Strategii Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 – 2022 wpisuj ą si ę w zało żenia przedstawione powy żej.

II. Zadania realizowane w ramach strategii rozwoju powinny by ć równie ż komplementarne z innymi dokumentami okre ślaj ącymi rozwój danego obszaru, stanowi ć ich uzupełnienie i przyczynia ć si ę do kompleksowego, zrównowa żonego rozwoju danego obszaru. W zwi ązku z tym, niniejsza Strategia pozostaje w ścisłym powi ązaniu z:

 PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY DMOSIN NA LATA 2008 – 2013 PRL wytyczał cel główny: Zapewnienie mieszka ńcom Gminy wysokiego poziomu życia poprzez rozwój przedsi ębiorczo ści, turystyki, a tak że tworzenie przyjaznych warunków zamieszkania. Realizacja celu głównego miała przebiega ć w oparciu o wytyczone cele strategiczne: 1. Wspieranie rozwoju gospodarczego. 2. Rozbudowa infrastruktury społecznej i rozwój funkcji kulturalnych. ~ 120 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

3. Poprawa stanu środowiska przyrodniczego. 4. Odnowa wsi - piel ęgnacja kultury i tradycji. Niniejsza Strategia jest dokumentem komplementarnym wobec PRL-u. Wykorzystuje zmiany jakie zaszły w Gminie w latach poprzednich, tak aby prowadzi ć do wielopłaszczyznowego rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy. Dokumenty s ą ze sob ą spójne, dzi ęki czemu tworzona jest warto ść dodana.

 STRATEGIA ROZWOJU GMINY DMOSIN NA LATA 2015 – 2022 jest zgodna z Miejscowymi Planami Zagospodarowania Przestrzennego.

 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY DMOSIN Działania Gminy wyró żnione w POS koncentruj ą si ę wokół: stosunków wodnych i jako ści wody, gospodarki odpadami, ochrony atmosfery, ochrony przyrody, ochrony przed hałasem oraz ‘edukacji ekologicznej mieszka ńców. Poszczególne z zaplanowanych w niniejszej Strategii zada ń s ą komplementarne wobec tych zawartych w POS. Cz ęść z nich ma bezpo średni a cz ęść po średni wpływ na ochron ę środowiska. Wszystkie z zada ń b ędą realizowane z poszanowaniem wymogów prawnych dotycz ących ochrony środowiska.

 PROGRAM USUWANIA AZBESTU I WYROBÓW ZAWIERAJ ĄCYCH AZBEST Z TERENU GMINY DMOSIN Usuwanie azbestu i wyrobów go zawieraj ących jest zadaniem ka żdej z gmin. Niniejsza strategia traktuje zało żenia Programu jako nieodł ączn ą cz ęść rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy i jej mieszka ńców, która ma olbrzymi wpływ na popraw ę warunków i jako ści życia, co jest zbie żne z zało żeniami Strategii.

 PLAN GOSPODARKI NISKOEMISYJNEJ GMINY DMOSIN Niniejsza Strategia zgodna jest równie ż z Planem Gospodarki Niskoemisyjnej Gminy Dmosin. Uwzgl ędnia ona zadania wytypowane do realizacji przedstawione w niniejszym Planie. Zachodzi zatem spójno ść i komplementarno ść dokumentów.

III. Inwestycje Gminy w ostatnich latach: Poni żej przedstawiono przykładowe inwestycje przeprowadzone przez Gmin ę Dmosin w ostatnich latach. Projekty te s ą komplementarne wzgl ędem tych planowanych do realizacji w niniejszej Strategii.

~ 121 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Całkowita Kwota Tytuł projektu Źródło dofinansowania warto ść dofinansowania [zł] projektu [zł] Przebudowa drogi gminnej Szczecin - Osiny EFRR, RPOWŁ, działanie: I.1. Drogi 1 216 860,09 897 489,27 Zakup samochodu ratowniczo-ga śniczego dla Ochotniczej EFRR, RPOWŁ, działanie: II.5. Zagro żenia środowiska 823 631,00 700 086,35 Stra ży Po żarnej w Dmosinie OKNO NA ŚWIAT - dodatkowe zaj ęcia dydaktyczno- EFS, POKL, działanie: 9.1. Wyrównywanie szans wyrównawcze oraz pozalekcyjne ukierunkowane na edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jako ści usług 699 551,00 594 618,35 rozwój kompetencji kluczowych dla uczniów szkół edukacyjnych świadczonych w systemie o światy, podstawowych i gimnazjum z terenu Gminy Dmosin poddziałanie: 9.1.2 Wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów z grup o utrudnionym dost ępie do edukacji Dąż ymy do szczytu wiedzy oraz zmniejszanie ró żnic w jako ści usług edukacyjnych 70 788,00 60 169,80 EFS, POKL, działanie: 9.1. Wyrównywanie szans edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jako ści usług Modernizacja oddziałów przedszkolnych w Gminie Dmosin edukacyjnych świadczonych w systemie o światy, 432 856,90 367 928,37 poddziałanie: 9.1.1 Zmniejszanie nierówno ści w stopniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej EFS, POKL, działanie: 7.1. Rozwój i upowszechnienie Aktywnie w nowe życie (realizacja we współpracy z aktywnej integracji, poddziałanie: 7.1.1 Rozwój 142 013,84 120 711,76 Gminnym O środkiem Pomocy Społecznej w Dmosinie) i upowszechnianie aktywnej integracji przez o środki pomocy społecznej Ferie integracyjne w Gminie Dmosin 50 000,00 42 500,00 Do żynki Gminne w Dmosinie 49 536,00 42 105,60 Integracyjne lato w Gminie Dmosin 46 020,00 39 117,00 EFS, POKL, działanie: 7.3. Inicjatywy lokalne na rzecz Świetlice wiejskie w Gminie Dmosin miejscem integracji aktywnej integracji 38 290,00 32 546,50 społeczno ści lokalnej Spotkania integracyjne w świetlicach na terenie Gminy 37 230,00 31 645,50 Dmosin

Remont budynku świetlicy w Osinach 599 657,80 322 258,00 Budowa stra żnicy OSP w Nowostawach Dolnych na EFRROW, PROW WŁ, Działanie: Odnowa i rozwój wsi 1 117 623,09 500 000,00 potrzeby świetlicy śrowiskowej

~ 122 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Remont budynku Ochotniczej Stra ży Po żarnej w Dmosinie 454 333,83 244 686,00 Budowa sieci kanalizacji sanitarnej wraz z przył ączami – 3 956 710,58 2 000 000,00 Etap II Dmosin, Dmosin Pierwszy, Dmosin Drugi Modernizacja systemu zaopatrzenia w wod ę w Gminie EFRROW, PROW WŁ, Działanie: Podstawowe usługi 1 214 575,61 723 886,00 Dmosin dla gospodarki i ludno ści wiejskiej Budowa sieci kanalizacji sanitarnej w miejscowo ści 1 467 306,25 836 700,00 Dmosin Drugi, Osiny, Osiny PGR - Etap III A Budowa altany ogrodowej w Dmosinie Drugim 55 344,87 35 996,00

Zespół Urz ądze ń Sportowych w Dmosinie Drugim – 141 934,42 92 315,00 budowa trybun i parkingu EFRROW, PROW WŁ, Działanie: Wdra żanie lokalnych strategii rozwoju w zakresie operacji odpowiadaj ącym Rekultywacja boiska sportowego wraz z warunkom przyznania pomocy działania „Odnowa i zagospodarowaniem terenu kształtuj ącego obszar rozwój wsi” 403 586,67 245 271,00 przestrzeni publicznej w miejscowo ściach Dmosin i Dmosin Pierwszy

Wyposa żenie świetlicy w Osinach 13 722,00 5 960,89

Wyposa żenie świetlicy w Nagawkach 10 065,00 5 775,00

Wyposa żenie świetlicy w Kołacinku 5 714,01 3 251,87

Organizacja imprezy kulturalnej pn. Do żynki w Gminie 21 768,80 12 798,49 Dmosin 2011 EFRROW, PROW WŁ, Działanie: Wdra żanie Lokalnych Promocja lokalnych walorów poprzez organizacj ę imprezy Strategii Rozwoju obj ętych PROW na lata 2007-2013 w kulturalno - rekreacyjnej pn. "Do żynki Gminno - ramach małych projektów 30 540,74 23 394,80 Powiatowe w Gminie Dmosin"

Wydanie ksi ąż ki pn. "Gmina Dmosin. Dziedzictwo 19 078,00 14 936,00 historyczno - kulturowe"

Wydanie map turystycznych Gminy Dmosin 7 959,00 6 064,00

~ 123 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Wyposa żenie miejsca spotka ń i integracji społeczno ści 16 605,00 10 800,00 lokalnej

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi

Całkowita Kwota Tytuł projektu Źródło dofinansowania warto ść dofinansowania [zł] projektu [zł] Termomodernizacja budynku Urz ędu Gminy w Dmosinie Ochrona powietrza 252 623,00 dotacja: 97 673,00 „Przyroda naszym wspólnym dobrem-umiej ętnie korzystajmy z jej zasobów” - program realizowany przez Edukacja ekologiczna 37 590,00 dotacja: 33 490,00 Szkoł ę Podstawow ą w Kołacinie Zakup samochodu ratowniczo - ga śniczego dla Pozostałe zadania ochrony środowiska 823 900,00 dotacja: 111 888,00 Ochotniczej Stra ży Po żarnej w Dmosinie Budowa sieci kanalizacji sanitarnej wraz z przył ączami Ochrona Zasobów Wodnych 3 404 576,00 dotacja: 510 686,00 Etap II - Dmosin, Dmosin Pierwszy, Dmosin Drugi Wykonanie instalacji kolektorów słonecznych na budynku Ochrona powietrza 77 574,00 dotacja: 22 500,00 Ośrodka Zdrowia w Nagawkach „Chronimy i utrwalamy dorobek naszych przodków” program edukacji ekologicznej dla społecze ństwa 18 000,00 dotacja: 10 000,00 lokalnego Edukacja ekologiczna Ekologia sposobem na życie w naszej gminie 12 800,00 dotacja: 8 800,00 Modernizacja kotłowni w Świetlicy Profilaktyczno- Ochrona powietrza 48 512,00 dotacja: 24 256,00 Wychowawczej w Nagawkach Program edukacji ekologicznej dla społeczno ści lokalnej 14 400,00 dotacja: 7 200,00 Człowiek jest cz ęś ci ą przyrody i nie mo że o tym Edukacja ekologiczna 12 500,00 dotacja: 5 000,00 zapomnie ć

~ 124 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Budowa komunalnej oczyszczalni ścieków w miejscowo ści po życzka: Dmosin Drugi, gmina Dmosin, powiat Brzeziny, woj. 2 236 889,00 1 760 020,00 łódzkie Ochrona Zasobów Wodnych

Budowa sieci kanalizacji sanitarnej wraz z przył ączami dopłata do kredytu: 3 404 576,00 Etap II - Dmosin, Dmosin Pierwszy, Dmosin Drugi 123 553,00 Termomodernizacja budynku Ośrodka Zdrowia w dopłata do kredytu: 445 001,00 Nagawkach Ochrona powietrza 34 147,00 Termomodernizacja budynku Urz ędu Gminy w Dmosinie 252 623,00 po życzka: 97 673,00 Budowa sieci kanalizacji sanitarnej ETAP I – Osiny, ul 269 227,87 Fabryczna i Sikorskiego Ochrona Zasobów Wodnych 797 561,23

~ 125 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

7. Oczekiwane wska źniki efektów realizacji Strategii

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin będzie monitorowana za pomoc ą zestawu wska źników. Pomo że to wyci ąga ć wnioski i mierzy ć skuteczno ść działa ń podejmowanych przez Gmin ę. Wska źniki realizacji Strategii nie s ą to żsame ze wska źnikami poszczególnych projektów realizowanych w ramach Programów Unijnych. Wska źniki Strategii są bardziej ogólne i obrazuj ą ogólne zmiany w Gminie, w nast ępstwie realizacji ró żnych powi ązanych ze sob ą projektów. Doło żono wszelkich stara ń, aby poszczególne projekty wzajemnie na siebie oddziaływały tworz ąc efekt synergii. Np. działania zwi ązane z uporz ądkowaniem gospodarki wodno-ściekowej poł ączono z działaniami polegaj ącymi na edukacji ekologicznej mieszka ńców, co ma w rezultacie wpłyn ąć m.in. na zwi ększenie jako ści środowiska naturalnego na obszarze Gminy. Strategia ocenia te działania spójnie. Niezwykle ważnym i niezb ędnym etapem jest wyci ągni ęcie wniosków z realizacji Strategii. Poszczególne wska źniki nie s ą równie ż podporz ądkowane danym celom strategicznym. Ze wzgl ędu na efekt synergii nale ży je monitorowa ć wspólnie.

Poni żej przedstawiono wska źniki efektów realizacji Strategii:

Liczba przedsi ębiorstw w Gminie Dmosin

Jednym z najwa żniejszych wska źników mierz ących skuteczno ść działa ń zaplanowanych w ramach Strategii jest liczba przedsi ębiorstw funkcjonuj ących na obszarze Gminy. Dane statystyczne udost ępnione s ą przez GUS, Bank Danych Lokalnych. Wa żna b ędzie nie tylko zaobserwowana zmiana w ilo ści prosperuj ących firm, ale tak że sektor działalno ści. Informacje te wska żą , które gał ęzie gospodarki rozwijaj ą si ę, które trac ą na znaczeniu, a tak że który z dotychczas niezbyt pr ęż nych sektorów zaczyna si ę rozwija ć. Tak jak zaznaczono na wst ępie rozdziału, dane te nale ży skorelowa ć z innymi wska źnikami, co pozwoli na uzyskanie pełniejszego obrazu rozwoju społeczno- gospodarczego Gminy, zbadanie wpływu np. wzrostu poziomu wykształcenia społecze ństwa na zmian ę ilo ści przedsi ębiorstw.

Liczba osób bezrobotnych

Liczba osób bezrobotnych w Gminie ma znaczny wpływ na jej rozwój. Posiadanie pracy determinuje znaczn ą cz ęść życia ka żdego człowieka. Dochody, jakie uzyskujemy stanowi ą o naszej sile nabywczej i aktywno ści na rynku dóbr i usług. Wi ększa liczba osób pracuj ących przekłada si ę zatem na wzrost gospodarczy, natomiast wi ększa liczba osób bezrobotnych nie tylko hamuje procesy kupna – sprzeda ży, ale również generuje ponoszenie wi ększych kosztów w zakresie pomocy społecznej. Dane statystyczne opisuj ące zarejestrowane osoby bezrobotne s ą dost ępne w GUS, Bank Danych Lokalnych, a tak że w statystykach prowadzonych przez Powiatowy Urz ąd Pracy w Brzezinach. ~ 126 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Wzrost średnich dochodów gospodarstw domowych

Dane mo żna pozyska ć w GUS, Bank Danych Lokalnych. Poziom dochodów gospodarstw domowych determinuje rozwój gospodarczy Gminy. Czym wy ższa warto ść wska źnika, tym wi ększa aktywno ść w nabywaniu towarów i usług, wzrostowi dochodów najcz ęś ciej towarzyszy nabywanie równie ż dóbr oraz korzystanie z usług, które do tej pory były poza zasi ęgiem jednostki. Wska źnik nale ży skorelowa ć z danymi dotycz ącymi poziomu wykształcenia, bezrobocia, ilo ści podmiotów gospodarczych.

Liczba zachorowa ń mieszka ńców

Zmniejszenie si ę wska źnika jest bardzo po żą danym kierunkiem rozwoju Gminy. Stan zdrowia determinuje aktywno ść na rynku pracy oraz w życiu społecznym i kulturalnym. Wpływ na zdrowotno ść mieszka ńców Gminy ma wiele czynników, w tym bezpiecze ństwo na drogach czy stan powietrza atmosferycznego. Wszelkie inwestycje mog ące mie ć korzystny wpływ (zarówno po średni jak i bezpo średni) na zdrowie, powinny zosta ć zrealizowane z najwy ższ ą staranno ści ą.

Poziom wykształcenia mieszka ńców

Dane mo żna pozyska ć w GUS, Bank Danych Lokalnych. Poziom wykształcenia jednostki ma bezpo średni wpływ na jej aktywno ść na rynku pracy. Zwykle determinuje znalezienie/ b ądź nie zatrudnienia, ale tak że wysoko ść wynagrodzenia. Czym wy ższe wykształcenie i specjalizacja w danej dziedzinie, tym wi ększe szanse na atrakcyjne warunki zatrudnienia albo na zało żenie własnej działalno ści. Wska źnik nale ży skorelowa ć m.in. z poziomem bezrobocia mieszka ńców oraz ilo ści ą przedsi ębiorstw na obszarze Gminy Dmosin.

Koszty utrzymania budynków u żyteczno ści publicznej

Wska źnik ten poka że bezpo średni efekt realizacji danych inwestycji. Po żą dane jest ponoszenie jak najni ższych kosztów w tym zakresie. Uzyskane oszcz ędno ści mo żna przeznaczy ć na inne dziedziny wymagaj ące wsparcia finansowego.

Liczba wypadków na drogach

Konieczne jest zmniejszenie warto ści wska źnika, dane mo żna pozyska ć w Policji, równie ż w jednostkach stra ży po żarnej. Liczba wypadków jest niestety w du żej mierze zale żna od stanu dróg.

~ 127 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

Czasami dziura w nawierzchni powoduje niekontrolowane odruchy kierowców samochodów czy jedno śladów, które to z kolei maj ą wpływ na zachowanie pozostałych uczestników ruchu. 8. Plan finansowy

Poni żej zamieszczono plan finansowy realizacji Strategii. Realizacja poszczególnych projektów jest uzale żniona od otrzymania dofinansowania oraz dat ogłaszania poszczególnych konkursów w ramach RPO WŁ lub PROW. Dlatego te ż harmonogram ma charakter intencyjny i b ędzie w ramach potrzeb modyfikowany. Kwoty podano w tys. zł.

rok 2015 rok 2016 Projekt środki środki środki środki ogółem inne ogółem inne UE własne UE własne Wsparcie systemu ratownictwa na terenie Gminy Dmosin 0 0 0 0 420 357 63 0 poprzez zakup lekkiego pojazdu ratowniczego Modernizacja systemu zaopatrzenia w wod ę Gminy 0 0 0 0 500 425 75 0 Dmosin Przebudowa dróg o charakterze lokalnym 0 0 0 0 500 425 75 0 na terenie Gminy Dmosin Uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie 0 0 0 0 0 0 0 0 Gminy Dmosin poprzez rozbudowę systemu kanalizacji Przebudowa i zagospodarowanie 0 0 0 0 0 0 0 0 istniej ących budynków na świetlice wiejskie Budowa o środka zdrowia 750 637,5 112,5 0 750 637,5 112,5 0 w Kołacinie Odnowa miejscowo ści poprzez zagospodarowanie przestrzeni 0 0 0 0 500 425 75 0 publicznej na terenie Gminy Dmosin Zagospodarowanie miejscowo ści na cele rekreacyjne i sportowe (boiska, 0 0 0 0 200 170 30 0 siłownie, place zabaw, mała architektura) Odnowa dziedzictwa kulturowego Gminy Dmosin 0 0 0 0 0 0 0 0 (pomniki, stra żnice, kapliczki) E urz ąd 0 0 0 0 0 0 0 0 Modernizacja energetyczna budynków u żyteczno ści 0 0 0 0 0 0 0 0 publicznej w Gminie Dmosin

~ 128 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

cd.

rok 2017 rok 2018 Projekt środki środki środki środki ogółem inne ogółem inne UE własne UE własne Wsparcie systemu ratownictwa na terenie Gminy Dmosin 0 0 0 0 0 0 0 0 poprzez zakup lekkiego pojazdu ratowniczego Modernizacja systemu zaopatrzenia w wod ę Gminy 1000 850 150 0 500 425 75 0 Dmosin Przebudowa dróg o charakterze lokalnym 625 531,25 93,75 0 625 531,25 93,75 0 na terenie Gminy Dmosin Uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie 700 595 105 0 500 425 75 0 Gminy Dmosin poprzez rozbudowę systemu kanalizacji Przebudowa i zagospodarowanie 400 340 60 0 400 340 60 0 istniej ących budynków na świetlice wiejskie Budowa o środka zdrowia 0 0 0 0 0 0 0 0 w Kołacinie Odnowa miejscowo ści poprzez zagospodarowanie przestrzeni 375 318,75 56,25 0 375 318,75 56,25 0 publicznej na terenie Gminy Dmosin Zagospodarowanie miejscowo ści na cele rekreacyjne i sportowe (boiska, 200 170 30 0 200 170 30 0 siłownie, place zabaw, mała architektura) Odnowa dziedzictwa kulturowego Gminy Dmosin 300 255 45 0 300 255 45 0 (pomniki, stra żnice, kapliczki) E urz ąd 0 0 0 0 500 425 75 0 Modernizacja energetyczna budynków u żyteczno ści 1250 968,75 281,25 0 1250 968,75 281,25 0 publicznej w Gminie Dmosin

~ 129 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022 cd.

rok 2019 rok 2020 Projekt środki środki środki środki ogółem inne ogółem inne UE własne UE własne Wsparcie systemu ratownictwa na terenie Gminy Dmosin 0 0 0 0 0 0 0 0 poprzez zakup lekkiego pojazdu ratowniczego Modernizacja systemu zaopatrzenia w wod ę Gminy 0 0 0 0 0 0 0 0 Dmosin Przebudowa dróg o charakterze lokalnym 625 531,25 93,75 0 625 531,3 93,75 0 na terenie Gminy Dmosin Uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie Gminy Dmosin poprzez 0 0 0 0 0 0 0 0 rozbudow ę systemu kanalizacji zbiorczej Przebudowa i zagospodarowanie istniej ących budynków 400 340 60 0 400 340 60 0 na świetlice wiejskie w poszczególnych miejscowo ściach Budowa o środka zdrowia 0 0 0 0 0 0 0 0 w Kołacinie Odnowa miejscowo ści poprzez zagospodarowanie przestrzeni 375 318,75 56,25 0 375 318,8 56,25 0 publicznej na terenie Gminy Dmosin Zagospodarowanie miejscowo ści na cele rekreacyjne i sportowe (boiska, 200 170 30 0 200 170 30 0 siłownie, place zabaw, mała architektura) Odnowa dziedzictwa kulturowego Gminy Dmosin 200 170 30 0 200 170 30 0 (pomniki, stra żnice, kapliczki) E urz ąd 500 425 75 0 0 0 0 0 Modernizacja energetyczna budynków u żyteczno ści 0 0 0 0 0 0 0 0 publicznej w Gminie Dmosin

~ 130 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

cd.

rok 2021 rok 2022 Projekt środki środki środki środki ogółem inne ogółem inne UE własne UE własne Wsparcie systemu ratownictwa na terenie Gminy Dmosin 0 0 0 0 0 0 0 0 poprzez zakup lekkiego pojazdu ratowniczego Modernizacja systemu zaopatrzenia w wod ę Gminy 0 0 0 0 0 0 0 0 Dmosin Przebudowa dróg o charakterze lokalnym 0 0 0 0 0 0 0 0 na terenie Gminy Dmosin Uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej na terenie 0 0 0 0 0 0 0 0 Gminy Dmosin poprzez rozbudowę systemu kanalizacji Przebudowa i zagospodarowanie 400 340 60 0 0 0 0 0 istniej ących budynków na świetlice wiejskie Budowa o środka zdrowia 0 0 0 0 0 0 0 0 w Kołacinie Odnowa miejscowo ści poprzez zagospodarowanie przestrzeni 0 0 0 0 0 0 0 0 publicznej na terenie Gminy Dmosin Zagospodarowanie miejscowo ści na cele rekreacyjne i sportowe (boiska, 0 0 0 0 0 0 0 0 siłownie, place zabaw, mała architektura) Odnowa dziedzictwa kulturowego Gminy Dmosin 0 0 0 0 0 0 0 0 (pomniki, stra żnice, kapliczki) E urz ąd 0 0 0 0 0 0 0 0 Modernizacja energetyczna budynków u żyteczno ści 0 0 0 0 0 0 0 0 publicznej w Gminie Dmosin

~ 131 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

9. System wdra żania Strategii

Strategia jest dokumentem ponadkadencyjnym, okre ślaj ącym cele i programy działa ń na kilka lat oraz wymagaj ącym ci ągłej pracy nad podnoszeniem jego jako ści. Proces jego wdrażania jest zło żonym przedsi ęwzi ęciem, wymagaj ącym dobrego przygotowania informacyjnego i stałej komunikacji z otoczeniem. Wdro żeniu Strategii towarzyszy ć b ędzie jej ewaluacja, która b ędzie si ę opiera ć na pozyskiwaniu obiektywnej informacji o jego przebiegu, skutkach i publicznym odbiorze. Strategia gminy jest warunkiem koniecznym rozwoju danej jednostki terytorialnej. Sam dokument nie jest jednak recept ą na sukces. Aby mógł przynie ść zaplanowane efekty, konieczne jest sukcesywne jego wdra żanie, czuwanie nad jego realizacj ą i kontrolowanie przebiegu. Wła ściwy proces wdra żania Strategii wymaga poł ączenia wysiłków wielu instytucji, organizacji i osób. Przedkładana Strategia jest "własno ści ą" społeczno ści lokalnej - dla niej przede wszystkim była budowana. Udział lokalnych liderów i lokalnej społeczno ści b ędzie czynnikiem wspieraj ącym procesy implementacyjne. Niezwykle istotne jest partnerstwo ponadgminne. Wdra żanie wytyczonych planów zakłada potrzeb ę animacji od podstaw, która wi ąż e si ę z gł ębszymi kwestiami, takimi jak: zmiana mentalno ści, stosunki społeczne oraz kultura lokalna, których ewolucja jest procesem rozło żonym na wiele lat. Realizacja Strategii uzale żniona jest od wysoko ści pozyskanych środków zarówno krajowych jak i z funduszy strukturalnych. Bior ąc pod uwag ę prognoz ę dopuszczalnej wysoko ści zobowi ąza ń w poszczególnych latach i wysoko ść środków, jakie mog ą by ć wydatkowane bezpo średnio z bud żetu, mo żliwo ści finansowe Gminy wskazuj ą, że na realizacj ę przyj ętych celów Jednostka zabezpieczy 15% wkładu w stosunku do uzyskanych środków wspólnotowych.

Za wdra żanie Strategii odpowiedzialny b ędzie Urz ąd Gminy Dmosin.

1. Zarz ądzanie Funkcj ę Instytucji Zarz ądzaj ącej i koordynuj ącej realizacj ę Strategii b ędzie pełnił specjalnie powołany zespół pracowników. Zakres zada ń Instytucji Zarz ądzaj ącej obejmuje m.in.: − zapewnienia zgodno ści realizacji Strategii z poszczególnymi dokumentami programowymi wy ższego rz ędu, w tym w szczególno ści w zakresie zamówie ń publicznych, zasad konkurencji, ochrony środowiska, jak te ż zagwarantowanie przestrzegania zasad zawierania kontraktów publicznych; − zbieranie danych statystycznych i finansowych na temat post ępów wdra żania oraz przebiegu realizacji projektów w ramach Strategii; − zapewnienie przygotowania i wdro żenia planu działa ń w zakresie informacji i promocji Strategii;

~ 132 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

− przygotowanie rocznych raportów na temat wdra żania Strategii; − zbieranie informacji do rocznego raportu o nieprawidłowo ściach; − dokonanie oceny po zako ńczeniu realizacji Strategii.

2. Instytucja wdra żaj ąca Strategi ę Gminy Dmosin. Urz ąd Gminy, jako instytucja wdra żaj ąca Strategi ę, odpowiedzialna b ędzie za: − opracowanie i składanie wniosków o finansowanie zewn ętrzne; − bezpo średni ą realizacj ę działa ń przewidzianych w Strategii w zakresie przygotowania przetargów, gromadzenia dokumentacji bie żą cej, nadzoru nad wykonawc ą pod k ątem terminowo ści i jako ści wywi ązania si ę z zobowi ązania; − zapewnienie informowania o współfinansowaniu przez UE realizowanych projektów.

W przypadku Strategii, kluczow ą postaci ą w procesie jej realizacji i monitoringu jest Wójt. Kieruj ąc bie żą cą działalno ści ą, ma najwi ększy wpływ zarówno na sam proces opracowywania Strategii, jej wdra żania, jak równie ż oceny jej realizacji. Do najwa żniejszych zada ń Wójta w zakresie zarz ądzania i monitoringu nale żałby bezpo średni nadzór nad wdra żaniem strategii oraz wyznaczenie koordynatora jej realizacji. Wa żną rol ę w procesach wdro żeniowych Strategii odgrywa ć powinien koordynator strategii jako osoba zaanga żowana bezpo średnio w realizacj ę zada ń wyznaczonych w Dokumencie i dobrze zorientowana w istniej ących realiach, maj ąca jednocze śnie bezpo średni wpływ na procesy gospodarcze i społeczne zachodz ące w Gminie. Główne zadania koordynatora polegałyby na: − bie żą cej analizie stanu realizacji Strategii; − obserwacji uwarunkowa ń wewn ętrznych i zewn ętrznych wpływaj ących lub mog ących wpłyn ąć na realizacj ę strategii; − prowadzeniu bazy informacji; − wypracowaniu kryteriów oceny stanu realizacji Strategii; − aktywnym poszukiwaniu źródeł finansowania.

Wdra żanie na ka żdym etapie podlega weryfikacji i aktualizacji. Opiera ć powinno si ę ono na odpowiednim rozdziale zada ń realizacyjnych w ramach struktury organizacyjnej Urz ędu. Pozwala to na koncentrowanie si ę na konkretnym przedsi ęwzi ęciu, a tym samym zwi ększa jego efektywno ść .

~ 133 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

10. Sposoby monitorowania, oceny i komunikacji społecznej Strategii

10.1. System monitorowania

Monitorowanie jest procesem, który ma na celu analizowanie stanu zawansowania projektu czy strategii i jej zgodno ści z postawionymi celami. Istot ą monitorowania jest wyci ąganie wniosków z tego co zostało i nie zostało zrobione. Jest ni ą tak że modyfikowanie dalszych poczyna ń w taki sposób, aby osi ągn ąć zakładany cel w przyszło ści. Istotnym elementem monitorowania jest wypracowanie technik zbierania informacji oraz opracowanie odpowiednich wska źników, które b ędą odzwierciedlały efektywno ść prowadzonych działa ń. Monitorowania wdra żania Strategii oraz jej poszczególnych elementów dokonywa ć b ędzie Komitet Monitoruj ący. Aby zachowa ć ci ągło ść procesu przygotowania Strategii i jej realizacji, w skład Komitetu Monitoruj ącego wchodzi ć b ędą członkowie grupy roboczej, zaanga żowanej w sporz ądzanie Strategii. Skład Komitetu Monitoruj ącego przedstawia ć si ę b ędzie zatem nast ępuj ąco: − Wójt Gminy Dmosin, − Skarbnik Gminy, − Koordynator Zespołu, − Przewodnicz ący Rady Gminy. Zebrania Komitetu Monitoruj ącego odbywa ć si ę b ędą raz na pół roku. Istnieje mo żliwo ść cz ęstszych spotka ń po uprzednim zawiadomieniu członków Komitetu przez Sekretariat Komitetu. Funkcj ę Sekretariatu Komitetu Monitoruj ącego pełni ć b ędzie sekretariat Gminy Dmosin. Obowi ązkiem Sekretariatu b ędzie zawiadamianie członków Komitetu o terminach posiedze ń oraz przygotowywanie protokołów z posiedze ń Komitetu Monitoruj ącego, zawieraj ących ustalenia w/w posiedze ń i przesyłanie ich do członków Komitetu. Komitet Monitoruj ący analizowa ć b ędzie ilo ściowe i jako ściowe informacje na temat wdra żanych projektów i całej Strategii w aspekcie finansowym i rzeczowym. Celem takiej analizy jest zapewnienie zgodno ści realizacji projektów i Strategii z wcze śniej zatwierdzonymi zało żeniami i celami. Je śli w raportach monitoringowych ujawnione zostan ą problemy zwi ązane z wdra żaniem Strategii, Komitet Monitoruj ący powinien podj ąć działania maj ące na celu wyeliminowanie pojawiaj ących si ę trudno ści wdro żeniowych. Na koniec ka żdego podokresu planowania (tzn. styczniu 2022 roku) Komitet Monitoruj ący sporz ądzi raport ko ńcowy, obrazuj ący faktycznie zrealizowane zadania w kontek ście zało żeń Strategii. Wszelkie rozbie żno ści pomi ędzy ustaleniami Strategii, a jego rzeczywistym wykonaniem b ędą w w/w raporcie szczegółowo wyja śnione. Raport ko ńcowy b ędzie dost ępny do wgl ądu w Urz ędzie Gminy Dmosin.

~ 134 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

10.2. Sposób oceny

W procesie monitorowania Strategii przewidziano nast ępuj ące fazy:

 Ocen ę wst ępn ą Rozpocz ęcie ka żdego programu i wchodz ących w jego skład projektów poprzedzone zostanie ustaleniem wszelkich parametrów ilo ściowych i jako ściowych (wska źniki okre ślaj ące wyniki realizowanych zada ń). Zostan ą równie ż wyra źnie okre ślone etapy cz ąstkowe realizacji poszczególnych zada ń (termin rozpocz ęcia i zako ńczenia). Przyj ęte raz parametry powinny by ć stosowane przez cały czas realizacji programów i projektów.

 Monitoring steruj ący Dotyczy całego okresu wdra żania projektu. Zadaniem prowadzonego monitorowania b ędzie wykrycie wszelkich odchyle ń, jakie maj ą miejsce w trakcie realizacji projektu.

 Kontrol ę ko ńcow ą - ewaluacj ę efektów. Ewaluacja zaczyna si ę w ju ż procesie planowania/programowania. Mo żna powiedzie ć, że planowanie ukierunkowuje ewaluacj ę i ewaluacja ukierunkowuje planowanie przyszłych działa ń. Jest to bardzo wa żna funkcja ewaluacji, gdy ż pozwala na zbadanie wewn ętrznej logiki programu/projektu. Logika programu/projektu opisuje relacje pomi ędzy wszystkimi jego elementami: potrzebami, strategi ą, celami, nakładami, działaniami, produktami, rezultatami i wpływem. Ewaluacja, badaj ąc wewn ętrzn ą spójno ść programu/projektu, weryfikuje w jaki sposób nakłady programu przekształcane są w produkty, jak produkty prowadz ą do uzyskania rezultatów i oddziaływania, a wi ęc i zaspokojenia potrzeb grup docelowych. Ogólnym celem ewaluacji jest podwy ższanie stopnia adekwatno ści, efektywno ści i znaczenia rezultatów wynikaj ących z programów finansowanych przez Uni ę Europejsk ą. Głównym zadaniem jest, zatem d ąż enie do stałego ulepszania skuteczno ści i efektywno ści interwencji publicznej, rozumiane nie tylko jako pozytywne efekty społeczne lub gospodarcze zwi ązane bezpo średnio z programem, lecz tak że jako zwi ększenie przejrzysto ści i promowania działa ń podejmowanych przez władze publiczne.

 Główne zastosowania ewaluacji: − identyfikacja słabych i mocnych stron; − oszacowanie mo żliwo ści i ogranicze ń; − usprawnienie zarz ądzania; − wskazanie kierunków rozwoju i priorytetów działalno ści sektora publicznego; − poprawianie bł ędów dla celów odpowiedzialno ści; − wsparcie alokacji zasobów finansowych; ~ 135 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

− ulepszenie procesu decyzyjnego.

W szczególno ści zadaniem ewaluacji jest dostarczenie odpowiednim odbiorcom dokładnych ocen stanu wdro żenia programów w zakresie: − działania programów; − wydajno ści i trwałości w stosunku do zało żonych celów; − wpływu na problemy, do których odnosz ą si ę programy; − wyci ągni ętych wniosków w celu poprawy wdro żenia programów i projektowania nowych programów; − identyfikacji dobrych praktyk o potencjalnym szerszym zastosowaniu.

Jednym z celów ewaluacji jest równie ż zapewnienie przejrzysto ści wykorzystania środków publicznych poprzez przekazywanie i upowszechnianie informacji o powodzeniu lub niepowodzeniu przedsi ęwzi ęć finansowanych z programów pomocowych. Ewaluacja ma równie ż wymiar edukacyjny. Uczy bowiem rejestrowa ć i stymulowa ć zmian ę, analizowa ć i rozumie ć zło żono ść zjawisk. Ocena ko ńcowa powinna okre śli ć na ile zakładane w Strategii cele zostały osi ągni ęte oraz ustali ć przyczyny wszelkich odchyle ń w realizacji. Ewaluacja posłu ży za podstaw ę sprawdzenia czy planowane efekty s ą zgodne z przyj ętymi celami i ich miarami. W trakcie ewaluacji zostanie równie ż dokonana analiza podejmowanych działa ń koryguj ących. Wnioski z ewaluacji zostan ą wykorzystane w trakcie realizacji kolejnych, podobnych projektów w przyszło ści.

~ 136 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

10.3. Sposób inicjowania współpracy pomi ędzy sektorem publicznym, prywatnym i organizacjami pozarz ądowymi

 Uwarunkowania współpracy Fundamentem ideowym wyznaczaj ącym podstawy współpracy pa ństwa, w tym samorz ądów terytorialnych i organizacji pozarz ądowych jest zasada subsydiarno ści, zapisana w preambule Konstytucji RP. Zakłada ona, że pa ństwo bierze na siebie tylko te zadania, których nie s ą w stanie rozwi ąza ć obywatele i ich wspólnoty. Praktyczn ą konsekwencj ą przyj ęcia tej zasady jest decentralizacja pa ństwa i przekazywanie władzy lokalnej wspólnotom samorz ądowym. Bardzo wa żnym krokiem na tej drodze jest przeniesienie znacznej cz ęś ci kompetencji rz ądu centralnego samorz ądom: powiatom i województwom. Obok tego procesu powinien si ę dokonywa ć proces przekazywania cz ęś ci kompetencji pa ństwa obywatelom dobrowolnie zrzeszaj ącym si ę dla rozwi ązywania zada ń społecznych. Przemawiaj ą za tym nie tylko wzgl ędy ideowe, ale i praktyczne. Nie chodzi tylko o to, że obywatele maj ą prawo sami definiowa ć swoje problemy i liczy ć na pomoc pa ństwa w ich rozwi ązywaniu, ale tak że o to, i ż w wielu dziedzinach organizacje te szybciej i taniej potrafi ą rozwi ąza ć problemy ni ż administracja rz ądowa i samorz ądowa. Podstawowym faktem, który winni u świadamia ć sobie wszyscy samorz ądowcy i pozarz ądowcy jest to, że podmiotem ich działania s ą ludzie. Zarówno samorz ąd lokalny, jak i organizacje pozarz ądowe, cho ć w oparciu o ró żne podstawy (samorz ąd z mocy prawa, organizacje dobrowolnie) s ą reprezentantami społeczno ści. Obie te instytucje, znów w ró żny sposób i na ró żnych zasadach, d ążą do wspólnego celu. Jest nim zaspokajanie potrzeb społecznych, słu żenie ludziom, którzy wybrali swoich przedstawicieli do tych instytucji. Zrozumienie tego, sk ądin ąd oczywistego faktu, nie jest wcale powszechne, a jest to przecie ż fundament współdziałania, w ramach wspólnej misji, jak ą jest dobro społeczno ści lokalnej. Organizacje pozarz ądowe z reguły s ą znaczniej bli żej ludzi, wyrastaj ą w odpowiedzi na ich konkretne potrzeby. Administracja natomiast cz ęsto (na całym świecie zreszt ą) zapomina o swojej misji, o tym, komu słu ży. Świadomo ść misji, nadanie podmiotowo ści ludziom uruchamia proces uwłaszczenia obywateli, przywrócenia im podmiotowo ści poprzez tworzenie mo żliwo ści wpływania na własne sprawy. Jednym z nurtów takiego procesu uwłaszczenia obywateli jest budowanie współpracy władz lokalnych z organizacjami pozarz ądowymi, które pełni ą funkcj ę uspołeczniania życia zbiorowego. Organizacje, o czym była ju ż mowa, powstaj ą tam, gdzie pojawiaj ą si ę niezaspokojone potrzeby. Najcz ęś ciej s ą odpowiedzi ą na problemy dnia codziennego, gdy ż te wła śnie s ą najbardziej istotne. Cz ęść organizacji w sposób świadomy pozostaje na tym poziomie działania. To jest ich misja, tak określiły swoj ą rol ę i miejsce: pomaga ć wtedy, gdy pojawia si ę problem. Najcz ęś ciej zreszt ą uzupełniaj ą w ten sposób działania samorz ądu i pa ństwa. Jednak inne organizacje staraj ą si ę poszukiwa ć przyczyn problemów, a nie tylko łagodzi ć ich skutki. To jest skuteczna metoda rozwi ązywania problemów, ale trudna, bo wymagaj ąca umiej ętno ści i wytrwało ści w docieraniu ~ 137 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022 do rzeczywistych źródeł problemów, spojrzenia ponad codzienno ści ą. Wiele organizacji, które w tym wła śnie upatruj ą swoj ą rol ę, stara si ę dociera ć do źródeł problemów i rozwi ązywa ć je, i to zarówno w skali lokalnej, jak i ogólnopolskiej. Nie jest to równie ż łatwe dla samorz ądowców, którzy bardzo cz ęsto przygnieceni s ą problemami dnia codziennego: dziurawymi jezdniami, czy brakiem pieni ędzy na wypłat ę zasiłków z pomocy społecznej. Ale tak że w śród nich istnieje wiele przykładów stara ń o patrzenie na problemy w dłu ższym horyzoncie czasowym i okre ślanie celów, które odnosz ą si ę do źródeł problemów, a nie tylko do ich skutków - w my śl twierdzenia, że lepiej zapobiega ć ni ż leczy ć. Przykładem takiego podej ścia do okre ślania celów działania s ą Strategie w wielu gminach w Polsce.

Świadomo ść tego, że w działaniu najwa żniejsze s ą rezultaty wi ąż e si ę ści śle ze świadomo ści ą misji, celów. My ślenie w kontek ście rezultatów podejmowanych działa ń wymaga planowania i to w dłu ższym horyzoncie czasowym. Finansowa ć nale ży nie działania, ale ich rezultaty. Dobrze znane s ą sytuacje, w których pewne rezultaty mo żna osi ągn ąć bardzo prostymi, tanimi sposobami. Nie da si ę ich jednak zastosowa ć, trzeba wybra ć sposób dro ższy i niekoniecznie gwarantuj ący osi ągni ęcie zakładanych rezultatów, tylko dlatego, że tak mówi ą przepisy. To bardzo cz ęsto problem administracji, którego rozwi ązaniem mog ą by ć organizacje pozarz ądowe, elastyczne i - mi ędzy innymi dzi ęki temu - skuteczne w działaniu. Władza samorz ądowa z mocy prawa jest gospodarzem w swojej gminie. Dobry gospodarz to nie zawsze ten, który sam wszystko potrafi zrobić najlepiej, ale przede wszystkim ten, który potrafi dobrze kierowa ć innymi. Władze samorz ądowe powinny przede wszystkim tworzy ć warunki do współpracy, z wszystkimi tymi, którzy działaj ą dla dobra społeczno ści lokalnej, w tym z organizacjami pozarz ądowymi.

Organizacje potrafi ą osi ąga ć zało żone rezultaty taniej i skuteczniej ni ż na przykład jednostki bud żetowe, obarczone administracj ą i skr ępowane przepisami. Jest to równie ż, a mo że nawet przede wszystkim, wa żne z jednego jeszcze powodu. Ludzie wtedy s ą szcz ęś liwi, gdy czuj ą w pełni, że ich potrzeby s ą zaspokajane, gdy si ę ich nie wyr ęcza, ale daje si ę mo żliwo ść decydowania o zaspokajaniu własnych potrzeb. Jedn ą z form takiego uczestnictwa jest wła śnie współpraca z organizacjami pozarz ądowymi, które reprezentuj ą interesy obywateli. Innym elementem świadomo ści współpracy jest u świadomienie sobie ról jakie pełni ą obaj partnerzy. Oczywiste jest, że podstaw ą dla okre ślania tych ról jest stan obecny, co nie oznacza, że nie mo żna d ąż yć - w ramach obowi ązuj ących reguł - do jego zmiany. Władze lokalne, w ramach bycia gospodarzem w swojej gminie, zobowi ązane s ą do świadczenia okre ślonego zakresu usług o okre ślonych standardach. W przeciwie ństwie do nich, organizacje tworzone s ą dobrowolnie, same okre ślaj ą to co robi ą. W okre śleniu ról pomaga zidentyfikowanie i przekonanie si ę nawzajem o swoich atutach. Samorz ąd, na przykład ma mo żliwo ść kreowania warunków i regulacji dotycz ących ró żnych sfer życia publicznego, posiada zasoby i środki na prowadzenie działa ń na rzecz mieszka ńców, ma dost ęp do ró żnych źródeł informacji. Organizacje natomiast s ą elastyczne, nie s ą bowiem skr ępowane tyloma przepisami co samorz ąd, mog ą by ć zatem znacznie bardziej innowacyjne, maj ą ~ 138 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022 lepsze rozpoznanie potrzeb społecznych, mog ą efektywniej świadczy ć usługi na rzecz mieszka ńców. Dobre poznanie siebie nawzajem, okre ślenie własnych atutów i słabo ści pozwala precyzyjnie okre śli ć role obu partnerów. Ró żnice w ich mo żliwo ściach działania i w tym czym dysponuj ą stanowi ą sił ę współpracy, w której obaj partnerzy mog ą uzupełnia ć si ę, pomna żaj ąc efekty współdziałania.

 Organizacje pozarz ądowe jako partner samorz ądu terytorialnego Organizacje s ą reprezentantem społeczno ści lokalnej, wyrazicielem potrzeb, d ąż eń i oczekiwa ń tej społeczno ści (lub jej grup). To powoduje, że dla samorz ądu organizacje stanowi ą znakomity “pas transmisyjny”, którym przepływaj ą informacje zarówno od ludzi do samorz ądu, jak i od samorz ądu do społecze ństwa. Organizacje jako reprezentant społeczno ści powinny mie ć zatem mo żliwo ść wypowiadania si ę w sprawach wa żnych dla społeczno ści i współuczestniczy ć w podejmowaniu istotnych dla mieszka ńców decyzji. Główne formy współpracy to: stała współpraca informacyjna, konsultacje, współudział w podejmowaniu decyzji przez władze samorz ądowe. Organizacje świadcz ą równie ż, o czym była ju ż mowa, pomoc bezpośredni ą na rzecz mieszka ńców społeczno ści lokalnej. Dysponuj ą w tym zakresie potencjałem, wiedz ą i do świadczeniami. Mog ą by ć zatem znakomitym wykonawc ą zada ń publicznych, których zakres i sposób realizacji okre śla samorz ąd.

Główna forma współpracy: kontraktowanie usług organizacjom przez samorz ąd. Organizacje obok wykonywania zlecanych przez samorz ąd zada ń publicznych, proponuj ą zupełnie niekonwencjonalne, nowatorskie sposoby rozwi ązywania problemów. Pełni ą funkcj ę innowacyjn ą i w tym zakresie samorz ąd równie ż powinien współpracowa ć z nimi, przede wszystkim inspiruj ąc działania innowacyjne i wspieraj ąc ich realizacj ę.

Główne formy współpracy to: programy dotacji i inne formy wspierania organizacji. Organizacje pozarz ądowe spo śród innych partnerów samorz ądu terytorialnego wyró żniaj ą nast ępuj ące cechy: − łączenie funkcji usługowej i reprezentacji; − bardzo dobre rozpoznanie potrzeb, dąż eń i oczekiwa ń społecznych; − elastyczno ść podejmowanych działa ń, łatwo ść w dostosowaniu ich do potrzeb i preferencji klientów/adresatów działa ń organizacji; − potencjał, przede wszystkim ludzki; − aktywizowanie i organizowanie wokół działa ń organizacji społeczno ści lokalnej; − mo żliwo ść pozyskiwania środków na realizacj ę działa ń niedost ępnych lub trudno dost ępnych dla samorz ądu i innych partnerów; − elastyczno ść w kalkulowaniu kosztów realizacji działa ń.

Programy współpracy najcz ęś ciej przewiduj ą nast ępujące formy współpracy pomi ędzy samorz ądem i organizacjami pozarz ądowymi:

~ 139 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

− konsultowanie decyzji podejmowanych przez władze samorz ądowe z organizacjami pozarz ądowymi, najlepiej w ustalonym wspólnie trybie i formie; − zaproszenie organizacji pozarz ądowych do współtworzenia strategii rozwoju lokalnego, szczególnego znaczenia nabiera w tworzeniu regionalnych planów rozwoju nowych województw samorz ądowych; − okre ślenie zasad i procedur ubiegania si ę przez organizacje pozarz ądowe o dotacje z bud żetu samorz ądowego na realizacj ę innowacyjnych projektów słu żą cych mieszka ńcom danej społeczno ści lokalnej; − uwzgl ędnianie organizacji pozarz ądowych w przetargach na wykonywanie zada ń publicznych; − stanowienie prawa lokalnego (uchwały Rad Samorz ądów), które w sposób kompleksowy okre ślaj ą cele, zasady, mechanizmy i formy współpracy samorządu i organizacji pozarz ądowych.

Różne formy wspierania działa ń organizacji, na przykład: − mo żliwo ść korzystania z infrastruktury posiadanej przez samorz ąd; organizacje bezpłatnie lub na zasadach preferencyjnych mog ą korzysta ć z lokali, sal na szkolenia i konferencje, środków transportu; − mo żliwo ść korzystania z informacji posiadanych przez samorz ąd; − mo żliwo ść korzystania z wiedzy i do świadcze ń ekspertów samorz ądowych; − mo żliwo ść korzystania z kanałów promocyjnych gminy; − mo żliwo ść korzystania z kontaktów zagranicznych gminy; − mo żliwo ść udzielania przez gmin ę rekomendacji dla organizacji pozarz ądowych; − mo żliwo ść korzystania ze szkole ń i to zarówno w zakresie merytorycznych zagadnie ń, jak i w zakresie rozwoju organizacyjnego, jak te ż dotycz ących funkcjonowania władz samorz ądowych, urz ędu gminy, etc 37 .

37 Wykorzystano: Tomasz Schimanek, „ Organizacje pozarz ądowe w Polsce ” ~ 140 ~

Strategia Rozwoju Gminy Dmosin na lata 2015 - 2022

10.4. Działania informacyjne i promocja Strategii

Gmina Dmosin będzie upowszechnia ć informacje o projektach i jego efektach przede wszystkim na obszarze jego realizacji oraz na ogólnodost ępnej stronie internetowej. Informacje o projektach i Strategii będą równie ż upowszechniane na terenie Polski. Celem takiego działania jest szeroka promocja projektów oraz zach ęcenie do współpracy na terenie Polski i Europy. Działania promocyjne b ędą zgodne z wymogami Rozporz ądzenia w sprawie środków informacyjnych i promocyjnych stosowanych przez Pa ństwa Członkowskie odno śnie pomocy z funduszy strukturalnych. Zapewnienie informacji zwrotnej jest jednym z kluczowych elementów umo żliwiaj ących efektywne wdra żanie Strategii oraz ocen ę działa ń promocyjnych. Równie ż systematyczne zbieranie danych i gromadzenie ich w istniej ących bazach danych jest elementem ułatwiaj ącym pó źniejsze prace i działania promocyjne. Celem ewaluacji działa ń promocyjnych jest odpowied ź na pytanie, czy wszyscy mieszka ńcy regionu maj ą wystarczaj ącą wiedz ę o działaniach realizowanych przez Urz ąd Gminy? W przypadku problemów z promocj ą, działania powinny by ć korygowane w miar ę zapisów projektu. Innym celem jest zapewnienie efektywnej promocji przy jednoczesnym obni żeniu jej kosztów. W prasie lokalnej i regionalnej oraz w Internecie podawane b ędą systematycznie informacje na temat zaanga żowania finansowego UE w realizacj ę projektów oraz stanie zaawansowania realizacji zada ń i ich efektów w ramach Strategii.

~ 141 ~