Sự Tiếp Biến Trong Nghệ Thuật Thiết Kế Áo Dài Của Phụ Nữ Việt Từ Những Năm 1930 Đến Năm 2017
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM Nguyễn Thị Loan SỰ TIẾP BIẾN TRONG NGHỆ THUẬT THIẾT KẾ ÁO DÀI CỦA PHỤ NỮ VIỆT TỪ NHỮNG NĂM 1930 ĐẾN NĂM 2017 LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGHỆ THUẬT Hà Nội – 2020 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT QUỐC GIA VIỆT NAM Nguyễn Thị Loan SỰ TIẾP BIẾN TRONG NGHỆ THUẬT THIẾT KẾ ÁO DÀI CỦA PHỤ NỮ VIỆT TỪ NHỮNG NĂM 1930 ĐẾN NĂM 2017 Chuyên ngành: Lý luận và Lịch sử Mỹ thuật Mã số: 9210101 LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGHỆ THUẬT Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Đoàn Thị Tình TS. Trần Thủy Bình Hà Nội – 2020 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận án tiến sĩ với đề tài: Sự tiếp biến trong nghệ thuật thiết kế áo dài của phụ nữ Việt từ những năm 1930 đến năm 2017 là công trình do chính tôi viết. Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan này. Hà Nội, ngày tháng năm 2020 Tác giả luận án Nguyễn Thị Loan ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ BST Bộ sưu tập GS Giáo sư H Hình PGS Phó giáo sư PL Phụ lục NCS Nghiên cứu sinh NTK Nhà thiết kế Nxb Nhà xuất bản TK Thế kỷ TS Tiến sĩ tr Trang iii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN……………………………………………………… i DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT………………………………………... ii MỤC LỤC……………………………………………………………... iii MỞ ĐẦU………………………………………………………………. 1 Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN THIẾT KẾ ÁO DÀI. 11 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu………………………………….. 11 1.2. Cơ sở lý luận………………………………………………………. 21 1.3. Các vấn đề liên quan đến thiết kế áo dài …….…………………….. 34 Tiểu kết ………...…………………………………………………….... 50 Chương 2. THIẾT KẾ ÁO DÀI VÀ NHỮNG TIẾP THU - BIẾN ĐỔI TRONG NGHỆ THUẬT THIẾT KẾ ÁO DÀI TỪ NHỮNG NĂM 1930 ĐẾN 2017…...…………………………………………….. 52 2.1. Nghệ thuật thiết kế áo dài từ những năm 1930 đến năm 2017……… 52 2.2. Những tiếp thu và biến đổi trong nghệ thuật thiết kế áo dài……….. 72 2.3. Yếu tố tác động đến sự tiếp biến trong thiết kế áo dài…………….. 100 Tiểu kết……………………………………………………………….... 117 Chương 3. LUẬN BÀN VỀ TIẾP BIẾN TRONG NGHỆ THUẬT THIẾT KẾ ÁO DÀI CỦA PHỤ NỮ VIỆT…………………………... 119 3.1. Tư duy và thẩm mỹ trong nghệ thuật thiết kế áo dài……………….. 119 3.2. Những phong cách và xu hướng thiết kế áo dài……………………. 136 3.3. Áo dài của phụ nữ Việt trong tương quan với một số tộc người thiểu số ở Việt Nam và áo sườn xám Trung Hoa……………………………... 149 3.4. Thành tựu, hạn chế và bài học kinh nghiệm của tiếp biến nghệ thuật thiết kế áo dài…………………………………………………………... 158 iv Tiểu kết ………...……………………………………………………… 169 KẾT LUẬN……………………………………………………………. 171 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ ………………….. 174 CHÚ THÍCH THUẬT NGỮ …………………………………………... 175 TÀI LIỆU THAM KHẢO…………………………………………….... 182 PHỤ LỤC……………………………………………………………….. 195 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Khi tiếp xúc với các nền văn hóa Đông – Tây, áo dài phụ nữ Việt từ xưa đến nay có những thay đổi đáng kể về hình dáng, kết cấu, màu sắc, trang trí và chất liệu vải, lụa. Qua mỗi lần tiếp xúc nó lại được cải cách cho tương thích với quan điểm thẩm mỹ đương thời, nhưng vẫn giữ được những đặc trưng căn cốt của áo dài Việt trong dấu ấn lịch sử văn hóa của dân tộc. Những yếu tố kỹ thuật trong tạo hình bị tác động mạnh do quá trình tiếp xúc - giao lưu văn hóa ấy. Tuy nhiên không phải yếu tố thiết kế nào trên áo dài cũng thay đổi. Qua quá trình nghiên cứu, NCS nhận thấy dù màu sắc có chuyển từ tông màu tối đến sáng, từ sắc trầm sang rực rỡ, có trang trí hay không trang trí, chất liệu vải mềm hay vải cứng… thì áo dài cũng được thiết kế theo dáng hình thang thân dài và kết cấu 2 tà “mở” từ vị trí xẻ ở thắt eo. Như vậy hình dáng và kết cấu được coi là yếu tố tĩnh, còn màu sắc, trang trí và chất liệu vải là yếu tố động. Đây chính là tạo hình đặc trưng trong văn hóa mặc áo dài của người Việt. Đồng thời, cũng là yếu tố khác biệt với áo dài của phụ nữ một số tộc người: Chăm, Thái… Để tạo nên những tấm áo dài mang dấu ấn riêng của phụ nữ Việt, phải chăng người thiết kế đã có những tư duy, thẩm mỹ trong thiết kế, kết hợp với những yếu tố khoa học công nghệ - kỹ thuật để có sự hợp lý nhất định, mà mọi vóc dáng của người phụ nữ đều có thể sử dụng, đồng thời tôn lên được nét thướt tha, thanh lịch và sang trọng mỗi khi mặc áo dài. Áo dài là trang phục gắn bó mật thiết trong đời sống của người phụ nữ Việt, nó có sức sống tự thân mạnh mẽ, vươn lên tồn tại và phát triển cùng với bao biến chuyển từ các trào lưu văn hóa trong xã hội. Do đó áo dài không chỉ thể hiện nét đẹp trong văn hóa mặc của người Việt, mà còn thể hiện tư duy sáng tạo, thị hiếu, thẩm mỹ trong văn hóa của dân tộc. Có thể nói cách khác áo dài chính là sản phẩm mang giá trị nghệ thuật đặc sắc. 2 Áo dài đẹp, gần gũi với đời sống của phụ nữ Việt là thế, vậy mà những năm qua đã có rất nhiều các cuộc thử nghiệm tạo hình về hình dáng kết cấu, màu sắc hay chất liệu vải khác nhau trong thiết kế áo dài. Có mẫu được tán dương, nhưng không ít mẫu bị dư luận xã hội lên án, và thực tế đã có nhiều cuộc tranh luận về tạo hình áo dài cũng như sự nhầm lẫn về nguồn gốc của áo dài diễn ra trên các diễn đàn mạng xã hội và truyền thông cả nước. Áo dài đã trở thành đề tài nghiên cứu của nhiều công trình khoa học trong và ngoài nước. Những công trình đó đã tiếp cận nghiên cứu áo dài dưới nhiều góc độ, lăng kính khác nhau như: Góc độ mỹ thuật, góc độ văn hóa, góc độ giao lưu tiếp biến văn hóa. Mỗi góc độ nghiên cứu, các tác giả đều đưa ra được những kết quả có giá trị khác nhau. Tuy nhiên vẫn chưa thấy một công trình nào nghiên cứu áo dài dưới góc độ Nghệ thuật học, Lý luận và Lịch sử Mỹ thuật kết hợp với nghiên cứu liên ngành để giải quyết các vấn đề nghiên cứu về tính tiếp biến trong nghệ thuật thiết kế áo dài. Do đó đây chính là khoảng trống về nghiên cứu áo dài mà NCS đặt hướng nghiên cứu. Với đề tài cụ thể là Sự tiếp biến trong nghệ thuật thiết kế áo dài của phụ nữ Việt từ những năm 1930 đến năm 2017 nhằm góp một phần nhỏ trong việc định hướng nhận thức về áo dài truyền thống của phụ nữ Việt hiện nay. Là người trực tiếp hoạt động trong lĩnh vực mỹ thuật ứng dụng, đặc biệt ở phạm vi của ngành thiết kế thời trang, nên nhận thấy áo dài của phụ nữ Việt có những đặc trưng và chu trình tiếp biến thiết kế tiêu biểu. Do đó đề tài là một vấn đề cần thiết để được nghiên cứu một cách có hệ thống khoa học làm cơ sở tham khảo cho giảng viên và sinh viên của các trường Đại học, Cao đẳng đào tạo ngành Thiết kế thời trang. Đồng thời đề tài còn cung cấp những tư liệu nghiên cứu về áo dài cho các tổ chức có liên quan để quảng bá hình ảnh, đất nước, con người Việt Nam nói chung và áo dài nói riêng với thế hệ trẻ và bạn bè quốc tế. Đề tài nghiên cứu Sự tiếp biến trong nghệ thuật thiết kế áo dài của 3 phụ nữ Việt từ những năm 1930 đến năm 2017 của luận án cũng góp phần vào công cuộc Bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống của văn hóa mặc Việt Nam. 2. Mục đích nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu chính Phân tích những vấn đề đã được tiếp thu và biến đổi trong nghệ thuật thiết kế áo dài của phụ nữ Việt từ những năm 1930 đến năm 2017, để thấy được những giá trị văn hóa nghệ thuật và thẩm mỹ trong tạo hình thiết kế áo dài. 2.2. Mục đích nghiên cứu khác Nghiên cứu lịch sử hình thành và những thay đổi trong thiết kế áo dài qua những lần tiếp xúc với các nền văn hóa Đông – Tây. Nghiên cứu những yếu tố tác động đến sự tiếp biến nghệ thuật thiết kế áo dài. Đó là những tác động của các yếu tố chính trị xã hội, khoa học công nghệ và kỹ thuật, giao thoa các nền văn hóa. Nghiên cứu đặc điểm và những xu hướng, phong cách thiết kế áo dài.